10 Gouden Regels (weggebruiker)

om rekening te houden met de weggebruiker

November2008

10 Gouden regels

10Gouden_bw4.indd 1 10-11-2008 15:54:45

2

10Gouden_bw4.indd 2 10-11-2008 15:54:46

3

Inhoud

Vooraf4

Inleiding5

Eigenschappen en (on)hebbelijkheden van de weggebruiker Regel1:Deweggebruikerisnogalegoïstisch8 Regel2:Deweggebruikerkannietallestegelijk12 Regel3:Jekunthetdeweggebruikerwelvertellen,

maardóethijhetdanook?16

Hoe de weggebruiker naar het verkeer en verkeersmaatregelen kijkt Regel4:Deweggebruikeraccepteertalleenmaatregelen,

diehijzinvolvindt20

Hoe de weggebruiker reageert op de wegomgeving Regel5:Deweggebruikersteltuvoorverrassingen24 Regel6:Deweggebruikerheeftverwachtingenengedraagt

zichdaarnaar28 Regel7:Watalshetfoutgaatmethetsysteemofde

weggebruiker?32

De eisen van de weggebruiker aan de informatie die u hem aanbiedt Regel8:Verteldeweggebruikerwatèchtbelangrijkis36 Regel9:Brengdeweggebruikernietindewar40

De eisen waaraan die informatieverschaffing moet voldoen Regel10:Informatiemoetvoordegebruikerzichtbaar,

duidelijkenbegrijpelijkzijn44

10Gouden_bw4.indd 3 10-11-2008 15:54:46

4

Vooraf

DezebrochureisbedoeldvoorelkeRijkswaterstater,dietemakenheeftmetweggebruikers.Wewillenjeopeennietalte‘wetenschappelijke’maniermeerinzichtbiedenindieweggebruiker:watkanhijaanenwatniet?Watwilhijenwatniet?Diekenniszorgtervoordatdeweggebruikeropjouwwegzogoedmogelijkfunctioneert.

DebrochureisgebaseerdopbijdragenvanNederlandsedeskundigenophetgebiedvandemensinhetverkeer:• Dr.Ir.A.R.A.vanderHorst,TNOSoesterberg,• Prof.Dr.J.A.Rothengatter,RijksuniversiteitGroningen,• Prof.Dr.J.Theeuwes,VrijeUniversiteitAmsterdam,• Drs.M.G.F.Lambers,RijkswaterstaatDienstVerkeer&Scheepvaart.

Hunbijdragenzijnvertaaldintiensimpeleregels.Dieregelszijnsystematischingedeeld.Webeginnennatuurlijkbijdemens:deweggebruiker.Vanuitdieweggebruikerwerkenwestapvoorstapnaarbuiten:hoedeweggebruikertegenhetverkeeraankijkt,wathijdoetmetdewegendeomgevingenwelkeeisenhijsteltaandeinformatie,diejehemverschaft.

10Gouden_bw4.indd 4 10-11-2008 15:54:46

5

Inleiding

De weggebruikerVoorwejederegelspresenterennogeenpaaropmerkingen.

De weggebruiker bestaat nietHetismisschieneenwatwonderlijkeinleidingoptienregelsdiegaanoverdeweggebruiker,maar:deweggebruikerbestaatniet.Erzijnvelesoortengemotoriseerdeweggebruikers:automobilisten,motorrijdersofvracht-autochauffeurs.Endieweggebruikerszijnzakelijkofrecreatief,rijdenvanhuisnaarhunwerkofandersom.Deeenvindtveiligheidbelangrijk,deandervindteenbeetjerisicowelspannend.Deeenheefthaast,deanderdoethetrustigaan.Deeenrijdtheelgeconcentreerd,deanderpiekertoverproblementhuisofopzijnwerk.Daarnaastzijnermannen,vrouwen,jonge,oudeenmiddelbareweggebruikers.Ofaardigeen(soms)nietzoaardigeweggebruikers,weggebruikersmetveelervaringdieelkesituatieperfectoplossenenweggebruikersdiemoeitehebbenomhetallemaalbijtebenen.

Indezebrochuregaanwesteedsuitvandemeestongunstigesituatiemetdeminstcapabeleweggebruiker.Hetgevolgisdatsommigeregelsmisschienwatbraafoverkomen:demeestemensenkunnennormaalgesprokenbestverschillendedingennaastelkaardoen,maarnietiederéénkandat.Daaromgaanwenietuitvande(gemiddelde)weggebruiker,maarde-quamentaliteit,rijvaardigheidenrijgeschiktheid-minstbedeeldeweg-gebruiker.Dieweggebruikerisopdewegtoegelaten,dusmoetdewegookvoorhemgeschiktzijn.

Hetiszaak,ditgoedinhetoogtehouden,ookbijtoekomstigeontwikke-lingen.Diegaanerimmersvanuitdatdelenvandewegnueensopdeenemanierendanweeropeenanderemaniergebruiktworden.Omdewegopdiemanierbetertebenutten.Denkaanspitsstrokenenwisselstroken.Enaandevergrijzingvandeweggebruiker.Doelmoetzijnenblijven:eensysteemwaariedereenmeeomkangaan.Debegrijpelijkheiddaarvanvoordenietbekendeennietaltegerouti-

10Gouden_bw4.indd 5 10-11-2008 15:54:46

6

neerdeweggebruikersteltheelhogeeisenaanontwerp,bebordingofsignalering.Entenslotte:hetsysteemmoet,omhetopzijnDuurzaam-Veiligstezeg-gen,vergevensgezindzijn.Mensenmoetendusfoutenmogenmaken.

De weggebruiker weet niet wat goed voor hem isMensenwetenvaaknietwatgoedvoorhenisenschattenrisico’snietgoedin.Inhetverkeermogenmensenbijvoorbeeldzelfhunsnelheidenvolgafstandkiezen.Maarhoeveelmensenrijdenniettehardoftedichtopelkaar?Deconclusieisdatwenietteveelwaardeaandemeningvandegemid-deldeweggebruikermoetenhechten.Alshijverteltwathijaankanquasnelheid,waarnemingofinformatieverwerking,moetjedatmeteenkorreltjezoutnemen.Hetisalgemeenbekenddatbellenonderhetrijden-ookalsdathandsfreegebeurt-gevaarlijkisdoordathetjeaandachtinbeslagneemt.Maarhoe-veelmensenbellennietonderhetrijden?DatzijndezelfdemensendiezeggendateropeenDRIPmeerinformatiemagstaandanbijvoorbeelddefilemeldingbijdevolgendeafslag.Diemensenkunnenhelemaalnietgoedbepalenwatzezelfaankunnen,laatstaanwatanderenaankunnen.InDuurzaam-Veiligbewoordingen:hunstatusonderkenninglaattewensenover.Enbovendien:wezoudennietuitgaanvandegemiddeldeweggebruiker,maarvandeminstcapabeleweggebruiker.

Jij en de weggebruiker Jewerktwellichtaljaren‘inhetverkeer’.Jehebtwaarschijnlijkeenoplei-dingopdatgebiedgevolgd.Jeontwerpt,bouwt,bebakent,onderhoudten/ofbeheertdeweg.Jewerkttemiddenvancollega’sopdatgebied-voorjouisdewegenalleswatdaarmeetemakenheeft,gesnedenkoek.

Maardatgeldtbeslistnietvoordegebruikervandieweg!HijwilveiligensnelvanAnaarB,misschienzelfsnogwatsnellerdanveiligis.Hijheeftooiteenrijbewijsgehaaldenalleswathijweetoverdeelnameaanhetverkeer,heefthijtoenopgepakt.Hijismeestalmatiggeïnteresseerdindewegenhetverkeer.

10Gouden_bw4.indd 6 10-11-2008 15:54:46

7

Envooral:hijweetveelmindervandewegdanjij.Dingendiejepreciesvolgensbeproefderichtlijnenhebtuitgevoerdenvoorjoulogischenvanzelfsprekendzijn,zijnvoorhemmisschienwelvolledignieuwofzelfsonbegrijpelijk.

Jemoetrespecthebbenvoordeweggebruiker,maarhemnietoverschatten!Doedaaromafentoeeenseenstapjeterug.Probeerjeindepositieteverplaatsenvandienietzoperfecte,niet-alwetendeennietzogeïnteres-seerdeweggebruiker.Hijheeftnietveelervaringinhetverkeer,kentdeachtergrondennietendoetopzettelijkofperongelukdingenverkeerd…Dieweggebruikeriseengegeven.Hetisaanjouomhemtehelpenzichondanksalleszovlotenveiligmogelijkdoorhetverkeertebewegen.De10GoudenRegelshelpenjehemtebegrijpen.Enzorgendaarmeedatjejewerknogbeterkuntuitvoeren.

Daaromishetvanbelangdatjesystematischindegatenhoudtwatdeweggebruikeropdeweg doet.Datgeldtzekeralsjebijvoorbeeldeensituatiehebtgewijzigdofeenbordhebtaangebracht:doeaanmonitoring.Doetdieweggebruikerwelofnietwatjebedoeldhad?Ofdoethijwellichtietsheelanders,waarjetotaalnietoprekende?Entenslotte:alsdieweggebruikerdemoeiteneemtomjetewaarschuwenvooreenonduidelijkeofgevaarlijkesituatie,danishetzaakhemopkortetermijnteantwoorden.

10Gouden_bw4.indd 7 10-11-2008 15:54:46

8

De weggebruiker is nogal egoïstisch

Regel 1

De weggebruiker streeft zijn eigen doelen na, die niet altijd even sociaal en veilig zijn.

10Gouden_bw4.indd 8 10-11-2008 15:54:49

9

Wat is hier aan de hand?

Beetje chagrijnig vandaag. Wat laat opgestaan. En nu dus haast. En die auto voor me schiet maar niet op. Rij nou toch dóór, man! Zie je niet dat ik anders te laat kom?!En ga anders even aan de kant en laat me voorbij, dan kan ik tenminste opschieten!Dit wordt niks zo. Dan maar even bellen naar de zaak dat ik in de file zit. Bellen in de auto gevaarlijk? Ja, hallo, moet ik m’n baas dan soms niet laten weten waar ik uithang?Stik, en m’n sigaretten liggen rechts van me op de vloer…

• Mensenhebbenallemaalhuneigenwensenendoeleninhetlevenzoalsgeluk,geld,aanzienenzosnelmogelijkvanAnaarBkomen.Diedoelenenwensenspelendusookinhetverkeer.

• Mensenredenerenvanuitzichzelf.Zeredenerenvanuithuneigen-belang.

• Eenweggebruikerredeneertookletterlijkvanuitzichzelf.Vanuitzijneigenpositieinzijnautoopdewegkandeweggebruikerhettotaleverkeernietoverzien.Endaardusookgeenrekeningmeehouden.

• Dedoelenvandeweggebruikerhebbensomsnietsmethetverkeertemaken.Laatstaandatzededoorstromingenveiligheidvanhetverkeertengoedekomen.

• Weggebruikersgedragenzichzoalshethenhetbesteuitkomt.Datbetekentdatdeplannenenideeënvandewegontwerperenwetgevervoordeweggebruikersomsopdetweedeplaatskomen(zieookdeverrassendeweggebruikerinRegel5).

• Deindividuele weggebruikerheeftbijzijngedragvoordeel(ofdènktdattehebben!),maarhetverkeerals totaalkanerslechter(onveiligeroftrager)doorfunctioneren.Denkaansteedsvanrijstrookwisselenom‘vooraan’tekomen.

• Hetgaathierbijomallerleihinderlijkeen/ofgevaarlijkeovertredingenzoalsbellen,bumperkleven,rechtsinhalenensteedsvanrijstrookwisselen.Ofalvastopdevluchtstrookrijdenvoordevolgendeafrit,CD-tjewisselen,DVD-tjekijken,volledigverkeerdindeautozitten,‘gassen’inwoonwijkenomindruktemakenopdeomgevingofuitvoerigkijkennaareenongevalopdeandererijbaan.

10Gouden_bw4.indd 9 10-11-2008 15:54:49

10

• Jekuntvanontwerpvoertuigenen-normenenvangemiddeldeofweggebruikersuitgaan,maarhoueraltijdrekeningmeedatverkeers-deelnemerszichandersgedragendanjejehadvoorgesteld.

• Probeerdatzoveelmogelijkvóórtezijn.Steljevoorwaterineenontwerpmiskangaan.Kijknaarwatverkeersdeelnemersindepraktijkverkeerddoen.Denkbijvoorbeeldaanweggebruikersdietehardrijden,eenbochtnietoptijdkunnenzien,eensluiproutekiezenofverwardzoekenomdatzedewegkwijtzijn.Hetgaatnietalleenomautomobilisten,maarbijvoorbeeldookvoetgangers,diedoorroodlopen.

• Vraagjejeafhoejedatkuntvoorkomen.Voorbeelden: −Ontwerpdewegzo,vooralopwijkontsluitingswegen,datdeze

sluipverkeerenhardrijdenontmoedigtofonmogelijkmaakt(zekervoorverlaagdeGolfjesmetdikkeuitlaten…).

−Ontmoedig‘sluipverkeer’langspompstationsdoorvertragendeconstructiesofgeleidingaantebrengenopdeop-enafritten.

−Voorkomkijkfilesdoorhetplaatsenvancalamiteitenschermen;voorlichtingblijkthierniettewerkenendepolitieheeftbijeenongevalbelangrijkerdingentedoen.

Hoe hou je daarmee

rekening?

10Gouden_bw4.indd 10 10-11-2008 15:54:49

11

10Gouden_bw4.indd 11 10-11-2008 15:54:53

12

De weggebruiker kan niet alles tegelijk

Regel 2

Mensen kunnen slechts een beperkte hoeveelheid informatie tegelijkertijd verwerken, beslissingen nemen en daarnaar handelen. Ze hebben daar tijd voor nodig.

10Gouden_bw4.indd 12 10-11-2008 15:54:55

13

• Mensenkunnennietallestegelijk.Zekunnenmaareenbeperktehoeveelheidinformatietegelijkverwerkenendaarnaarhandelen.Enzehebbenhiertijdvoornodig.

• Zekeralsjeineenvreemdeomgevingrijdtduurtheteven: −voorjehebtopgemerktdàtereenbordstaat, −voorjehebtgelezenwàterstaat, −voorjejerealiseertofdieinformatievoorjoubestemdis, −voorjeweetwatjemoetdoen, −voorjedattotuitvoeringkuntbrengen.• Datkostallemaaltijdenaandacht.Dezezijnbeperkt,omdatjemoet

dóórrijdenenophetoverigeverkeerletten.Sommigemensen,zoalsouderen(maarnietallééndie!),verwerkeninformatiemindersnel.

• Overbelastingkanleidentotlevensgevaarlijkepaniekreactiesenvertraging.Mensenwetennietmeerwatzedoenmoetenengaaninhunonzekerheidlangzaamrijden.

• Bijoverbelastingneigtdeweggebruikersterkertotactieenmindertotoverzienvandesituatie.Hijkanalleensimpeledingenalsremmen,gasgevenensturenuitvoeren.Kijkenhoedesituatiezichontwikkelten

De weggebruiker kan niet alles tegelijk

Wat rijdt dat toch lekker op de snelweg. Ik zag meteen welke afslag ik moest hebben. De borden voor die afslag waren duidelijk te lezen en ze werden herhaald, met ruime tussen pozen. Netjes snelheid minderen voor de bocht, de secundaire weg oprijden en weer gas geven. Ik was hier nog niet eerder geweest, maar ook hier waren de borden gelukkig duidelijk. Autorijden is zo eigenlijk best leuk.Totdat… er opeens een heleboel blauwe en gele borden en verkeersborden door en achter elkaar naast de weg stonden. Ik wist maar al te goed dat die borden betekenen dat je niet verder kunt en een andere route moet volgen. Maar die borden stonden er zo plotseling. En het waren er zo véél. En er stond zoveel op. En ze stonden zo dicht op elkaar. Het zweet brak me uit. Ik remde af in een poging om toch te kunnen lezen wat er op die borden stond. Prompt toeterde ongeduldig een vrachtauto achter me. Zenuwachtig gaf ik dus weer gas, net toen die auto voor me opeens op z’n rem ging staan…


10Gouden_bw4.indd 13 10-11-2008 15:54:55

14

waarhijveiligheenkan,luktnietmeer.Hijstaatopzo’nmomentdusooknietmeeropenvoorbordenofsignalenlangsdeweg.

• Gaerveiligheidshalvevanuitdatdeweggebruikermaarééndingtegelijk(goed)kandoen.

• Vooralinmentaalbelastendesituatiesisuniformiteit vaninformatievangrootbelang.Deweggebruikerverwerktinformatiesnellerengemak-kelijkeralsdesituatieaansluitopzijnverwachtingen.AlshijalleextrainformatieopDRIPs,tekstkarrenenandereborden,krijgtaangebodenopdemanierdiehijgewendis.Enalsdieinformatiefeilloosmetelkaarklopt.(ZiedeverwachtingenvandeweggebruikerinRegel6endeeisendiehijaaninformatieverschaffingsteltinRegels9en10).

• Verplaatsjeindepositievaneenonbekende,nietsvermoedendeweggebruiker.

• Denkaande‘vergrijzing’:erkomensteedsmeeroudereverkeersdeel-nemers,dieinhetalgemeenminderinformatielangzamerverwerken.Envaaklangzamerfunctioneren.Daarmeekunjebijhetwegontwerpen-aankledingrekeninghoudendoorbijvoorbeelduitvoeg-enlinksaf-strokenvroegtelatenbeginnen.Enalopruimeafstandvooreenafslag(herhaalde)voorwaarschuwingsbordenteplaatsen.Doelwasimmerseensysteemwaariedereenmeeomkangaan.

• Iseeningewikkeldesituatieonvermijdelijk,maakdeweggebruikeralbijhetnaderenvroegtijdig‘wakker’.Bereidhemvooropwathemtewachtenstaat.Komenerbijvoorbeeldopeensnelwegtweeafslagenkortnaelkaar,waarschuwdandeweggebruikeralvervoordeeersteafslagdaterxmeternadieeersteafslageentweedevolgt.Vermelddaarbijdevoornaamstebestemmingenvanelk.Daarnakandeweg-gebruikeropdegebruikelijkemaniernaarzijnafslagwordengeleid.

• Plaatsgeenbordenwaardeweggebruikeralzijnaandachtnodigheeftbijdewegen/ofhetverkeer,bijvoorbeeldeenop-ofafriteneenver-schuivingofsamenvoegingvanrijstroken.

• Geefdeweggebruikerdetijdomelkbordgoedtelezenentotzichdoortelatendringen.Zorgdusookvoorvoldoendeafstandtussenborden.

• Zorgdathetbordgoedleesbaarenbegrijpelijkisbijdetoegestanesnel-heid.Iserteveeltekstnodig?Plaatsdanmeerderebordenachterelkaarmetvoldoendetussenafstand(zieookdeeisenaandeduidelijkheidvan

Hoe hou je daarmee

rekening?

10Gouden_bw4.indd 14 10-11-2008 15:54:55

bordenvanRegel10).Zorgookvoorvoldoendeafstandtussendetijde-lijkebebordingenaanwezigeborden.

• Gebruikgéénwisselendeteksten(elektronischebordendiesteedswisselendetekstentonen):

−dezedoeneenberoepopjegeheugen.Ditdoordatjezelfdecompleteboodschapmoetsamenstellen,

−enzijnmededaardoormoeilijktebegrijpen, −deweggebruikervreestdathijeenregeltekstmist,wordtonzekeren

remtaf,metallevertragingenrisico’svandien.• Geefopkritiekepunten(bijvoorbeeldeenomleidingofrijstrookverschui-

ving)alleendestriktnoodzakelijkeinformatie.Deweggebruikerheefthetdaaraldrukgenoeg.Waartoedereconstructiedientenwelktelefoon-nummerjekuntbellenisnuttigomteweten,maardanvervoorofnadatkritiekepunt!(ZieookRegel8overhetzuinigomspringenmetinformatieverschaffing.)

15

10Gouden_bw4.indd 15 10-11-2008 15:54:59

16

Je kunt het de weggebruiker wel vertellen, maar dóet hij het dan ook?

Regel 3

Van gedragsbeïnvloeding door uitsluitend communicatie moet je niet teveel verwachten. Maar communicatie versterkt wel het effect van àndere maatregelen.

10Gouden_bw4.indd 16 10-11-2008 15:55:01

17

• Omjeopeenbepaaldemaniertegedragen,moeteraantenminstetweevoorwaardenzijnvoldaan:jemoethetkunnenenjemoethetwillen.

• Misschienkandeweggebruikerhetniet: −Bepaaldgewenstgedrag,zoalshetopvolgenvanbordenofhet

volgenvandebelijningopeenrotonde,isvoordeweggebruikertemoeilijk,doordat;

- hijhetnietbegrijpt(bijvoorbeeldomdathijdeHerkenbareWeg-kenmerkennietkent),

- hetgewenstegedragvoorhemtemoeilijkis(bijvoorbeeldhetaan-passenvandesnelheidenhetinschattenvanruimteineenrijauto’sbijritsenofweven),

- hijdeinformatienietsnelgenoegverwerkteneruitvoeringaangeeft.

• Misschienwil deweggebruikerhetniet: −Gedragontstaatvooreengrootdeeldoordewaardediejehechtaan

datgedrag,bijvoorbeeldofjehetleukofnuttigvindt.Datwordtwel‘houding’of‘attitude’genoemd.

−Verderishetvaninvloedwateropdatmomentspeelt,bijvoorbeeldofjehaasthebtofvermoeidbent.

−Demeesteweggebruikersstaanwelpositieftegenoverveiligensociaalgedraginhetverkeer.Maardathelptnietalsjepositievehoudingjegenssnelheidsterkeris.Ofalsjedenkteenhelegoedechauffeurtezijn(driekwartvandechauffeursdenktbeterterijdendangemiddeld!).

• Kortom:demensisfeilbaar.• Veelmensen-ookindeverkeerswereld-hebbeneengrootvertrouwen

incommunicatieenhetoverbrengenvaneenboodschap.


Je kunt het de weggebruiker wel vertellen, maar dóet hij het dan ook?

Gisteravond zag ik weer een spotje over afstand houden in het verkeer. Maar ik weet het niet hoor. Als ik hier nu op de snelweg bijvoorbeeld 2 seconden afstand houd dan kun je er vergif op innemen dat er meteen een auto vóór me kruipt. En te hard rijden kost veel. Ja, natuurlijk. Maar hebben ze er wel eens over nagedacht wat het mij kost als ik de afspraak met mijn volgende klant mis? En bovendien: op deze weg rij je zonder moeite 140, dus waarom mag ik hier maar 100?

10Gouden_bw4.indd 17 10-11-2008 15:55:01

18

• Metdieboodschapkunjedeweggebruikeruitleggenwathijdoenmoet.Maardatbetekentnietautomatischdatdeweggebruikerhetookdoetofdaartoeinstaatis,

• Metdieboodschapprobeerjeiemandshoudingteveranderen.Endaar-meehetgedrag.Indepraktijkzijnderesultatendaarvanechterteleur-stellend.Datkomtbijvoorbeelddoordatweggebruikershardrijdenbelangrijkervinden,danjeinhetverkeerveiligtegedragen.

• Daarnaastishetbelangrijkhoevriendenenbekendendaaroverdenken.Misschienzijnzijheelpositiefoverhardrijdenenbumperkleven.Enzelfsover‘gezellig’meedrinken,alsjenogmoetrijden…

• Veelgedragisgewoontegedrag.Mensendenkendaarnietovernaenzijndaardoorooknietgeïnteresseerdininformatie.Zezijnbijvoorbeeldgewendeenbepaaldeafstandtothunvoorliggeraantehouden;datbevalthengoed.Daardoorpikkenzevoorlichtingoverafstandhoudennietop.

• Enlast but not least:alsdewegendeomgevinghetongewenstegedragoproepen,daniscommunicatiezinloos.

• Houerrekeningmeedatdemensfeilbaaris.Ensomsergtaaiinzijngewoontegedrag.

• Bovendienwìllenveelmensenwelveiligaanhetverkeerdeelnemen,maarkùnnenzedatnietaltijd.

• Vertrouwnietblindelingsopdekrachtvancommunicatie,enzekernietopdekrachtvancommunicatiealléén.

• Veranderenvanverkeersgedragisheelietsandersdanreclame.Reclamebrengtjeermisschientoeomeensvanmerkwasmiddelteveranderen.Maarwasmiddelenblíjfjekopen.Dehoudingengewoontendiebijverkeersgedrageenrolspelen,zijnechterveelsterkerdanbijhetkopenvaneenproduct.Jekuntdusnietzomaarreclametechniekenloslatenopverkeersgedrag.

• Probeerindeeersteplaatstezorgendathetongewenstegedraggeenkanskrijgt:alseenwegtotongewenstesnelhedeneninhalenuitnodigt,iscommunicatie(entrouwensookpolitietoezicht,tenzijdatcontinuaanwezigis)dweilenmetdekraanopen.LaatdewegzoalsDuurzaamVeiligvoorschrijftzichzelfuitleggen,danzienwedaarnawelweer.

• Alsjegebruikmaaktvancommunicatiedoedatdanincombinatiemet

Hoe hou je daarmee

rekening?

10Gouden_bw4.indd 18 10-11-2008 15:55:02

19

anderemaatregelen,en/ofoverdiemaatregelen.Daniscommunicatieeenbuitengewooneffectiefinstrument.Communicatieoverpolitie-controlesbijvoorbeeldkandesubjectievepakkans(dekansdiejedènkttehebbendatjegepaktwordtalsjeeenovertredingbegaat)endaar-meedeeffectiviteitvandiecontrolessterkvergroten.

• Ookbijinfrastructurelemaatregeleniscommunicatie/voorlichtingheeleffectiefenzelfsnoodzakelijk.DeEssentiëleHerkenbaarheidskenmerken(metdewegmarkeringaangevenhoehardjemagrijdenenofjemaginhalen)dieweinRegel6behandelen,zijnzelfspraktischzinloosalsdeweggebruikernieteerstwordtuitgelegdwatzebetekenen.

• Algemenergezegd:juistinnieuwesituatiesiscommunicatievaakonontbeerlijkenvaakzeereffectief.

• Inenkelegevallenishetnoodzakelijkomtecommunicerenwaaròmjeeenbepaaldemaatregelneemt.Bijvoorbeelddatjeopeenwegvakniethardermagrijdendanineen–opheteerstegezicht–onlogischlagelimiet.Nietiedereenkanzomaarziendatditisomdathiernognieuw(endusglad)ZOABligtofomdatdeomwonendenergveellasthebbenvanlawaaien/ofluchtvervuilingdoorhetverkeeropdieweg.ZieookRegel4overdelogicavanmaatregelenenRegel8overhetzuinigomspringenmetinformatieverschaffing.

• Ookiscommunicatienoodzakelijkalshetgaatoverzakenalsnieuweverkeersregels,wegwerkzaamhedenofbijzondere(weers)omstandig-heden.

• Pasdecommunicatieaanophetsoortovertreding(gordel,snelheidofalcohol)endedoelgroep(leeftijd,zakelijkofrecreatiefverkeer).

• Hetwerkthetbestomtecommunicerenviameerderekanalen.Inbij-voorbeeldtv-spotseninkrantenmaakjeduidelijkwaaromhetgoedisomjegordeltedragenenniettehardterijden.Daarnaastkunjelangsdewegeenkorteboodschapzetten,dienaardiespotsverwijst.Bijvoorbeeldeenposteroverhetdragenvandegordelbijdeuitritvaneenparkeer-ofpleisterplaats.

10Gouden_bw4.indd 19 10-11-2008 15:55:02

20

De weggebruiker accepteert alleen maatregelen, die hij zinvol vindt

Regel 4

Regels en maatregelen moeten logisch en zinvol overkomen.

10Gouden_bw4.indd 20 10-11-2008 15:55:04

21

• Alseenweggebruikerhetnutvaneen(maat)regelnietinziet,isdekansgrootdathijzichnietgedraagtzoalsdebedoelingwas.Weggebruikershebbenimmersindeeersteplaatshuneigendoelen(Regel1).

• Deweggebruikervindtdeeneregel(bijvoorbeeldeensnelheidslimietbijeenwegversmalling)opheteerstegezichtveelnuttigerdandeandere(bijvoorbeeldeensnelheidslimietommilieuredenen).

• Een(maat)regelwaarvanhetnutnietdirectduidelijkis,kanleidentotgevaarlijkesituaties,bijvoorbeeldtehardrijdenofeenongewensteroutevolgen.

• Datleidttotgevaarlijkesituaties.Bijvoorbeeldalsdeeneweggebruikerzichwelaaneensnelheidslimiethoudtendeandereniet:jekrijgtdangrotesnelheidsverschillenmetallerisico’svandien.

• Eenongeloofwaardige(maat)regelleidtertoedatweggebruikersergensandersooknietmeerindie(maat)regelgeloven.

De weggebruiker accepteert alleen maatregelen, die hij zinvol vindt

Je zult het niet geloven, maar ik ben laatst weer eens op de fiets gestapt! Jongen, er gaat echt een andere wereld voor je open. Lekker buiten, geen stress. Nou ja, zo lang er geen auto’s al te dicht in je buurt komen, natuurlijk. Maar hoe sommige wegbeheerders over fietsers denken… Ik kwam op een gegeven moment op een punt waar de weg gewoon rechtdoor ging, maar de fietsers rechtsaf moesten. En ik zag het zo: die moesten een heel eind omrijden om een groot plein, en dan kwamen ze weer op dezelfde weg uit. Ja onzin natuurlijk, ik ben gewoon op die weg blijven rijden. Had je sommige automobilisten moeten horen toeteren!

Gelukkig had ik erover gelezen: naast de snelweg waarover ik elke dag naar m’n werk rijd, ligt een woonwijk. Daar hebben ze ontzettend veel last van het lawaai en de luchtvervuiling door het verkeer. Dus hebben ze daar een limiet van 80 ingesteld. Nou, dat vind ik prima en daar houd ik me dus ook wel zo’n beetje aan. Maar dan krijg je het gedonder: sommigen blázen je voorbij of ze zitten vlak op je bumper. Echt waardeloos. En ik vraag me dan af: wéten ze het nou niet of kan het ze niets schelen?


10Gouden_bw4.indd 21 10-11-2008 15:55:04

22

• Zorgindeeersteplaatsdathetgewenstegedragzoveelmogelijkwordtopgeroependoorvormgevingeninrichtingvanwegenwegomgeving,zodatextramaatregelennietnoodzakelijkzijn.DatisDuurzaamVeilig!

• Blijkenmaatregelendesondanksnoodzakelijk,vraagjejedanindeeersteplaatsafofderegelwelzinvolisenofhijwelwerkt.Zoujejeerzelfaanhouden?

• Realiseerjedatjebepaaldgedragonmogelijkvanmensenkuntvragen,zoalsfietserslatenomrijden,terwijlzezoziendatditgeenzinheeft.Ofautomobilisteneen(voorhungevoel)onlogischlagesnelheidopleggen.

• Hoeverdereen(maat)regelvandelogicavandeweggebruikerafstaat,hoegroterditprobleemwordt.

• Wanneerjemaatregelenneemt,diegevoelsmatiggroteweerstandbijdeweggebruikeroproepenmaarwelgoedwerken,informeerdeweggebruikerdanoverderesultaten.Zoalshetverlagenvandesnel-heidslimietomdedoorstromingtebevorderen:10%minderlucht-vervuiling!27%minderfiles!Vermeldhetzowelinde(regionale)media,alslangsdeweg.

• Realiseerjedatwatvoorjoualsprofessionalduidelijkenlogischis,voordeweggebruikerminderbegrijpelijkis.

• Vraagjeafofhetnutvande(maat)regelduidelijkisvooriedereen.• Alsdatnutnietvanzelfspreekt,leghetdanuit.Alsjedesnelheidverlaagt

van100naar80km,isnietdirectduidelijkdatditommilieuredenenis.Maakviademediaènterplaatsemetbordenduidelijkwaaromdielimietdaarisingesteld.Hetminstewatjekuntdoenisdemensendekansgevenzichuiteigenbewegingaandelimiettehouden.Bekeurenkanaltijdnog.

• Hetzelfdegeldtbijafkruisenvanrijstrokenterwillevandedoseringvanhetverkeersaanbod.

• Zorgdatde(maat)regelzoveelmogelijkaansluitbijwatdeweggebruikerverwacht(Regel6)enlogischvindt.Eenlimietvan90kmopeenprach-tigegloednieuwesnelwegisnietteverkopenalsjedeweggebruikernietsnaptwaaromdatnoodzakelijkis:eennieuwwegdekisnamelijkglad.Endannogishetdevraagofjedatwekenvolhoudt.Beperkdezeperiodetothetminimumenmaakdeweggebruikerinelkgevalduidelijkdatdegladheidlangaanhoudt.Vermelddeeinddatumvandesnelheids-limiet,dandenktdeweggebruikernietdatjedieborden(endus:hèm!)vergetenbent.Danheefthijnogeenbeetjehetideedathijdesituatie

Hoe hou je daarmee

rekening?

10Gouden_bw4.indd 22 10-11-2008 15:55:04

ondercontroleheeft.Hetzelfdeverhaalgeldtvooreenlangdurigafge-slotenrijstrook,waarindeogenvandeweggebruiker‘niksgebeurt’:leguitwaaromenvoorhoelang.

• ZoalsbijRegel9waardebegrijpelijkheidvaninformatieaandeordekomt:weesmettijdelijkebebordingextrazorgvuldig.Verwijdersnel-heidslimietbordenbijwerkinuitvoering,zodradienietmeernodigzijnofdekzeaf.Onterechtgeplaatsteofachtergeblevenbordenleidentot‘devaluatie’vandieborden.

23

10Gouden_bw4.indd 23 10-11-2008 15:55:05

24

De weggebruiker stelt u voor verrassingen

Regel 5

Wegontwerp en maatregelen kunnen een onbedoeld en ongewenst neveneffect hebben; een weggebruiker die zich veiliger voelt, gaat zich onveiliger gedragen.

10Gouden_bw4.indd 24 10-11-2008 15:55:08

25

• Somsreagerenweggebruikersopeenmanierdiejemisschienniethadverwacht,enzekerniethadbedoeld.

Voorbeelden: −Vrachtautochauffeursdienaeenwegvakmeteeninhaalverbodvoor

vrachtauto’salsnogmassaalgaaninhalen(daarhebbenzealdiekilometersopgewacht!),zodaterjuistvoorbijdatwegvakmethetinhaalverbodgroteproblemenontstaan.

−Navigatieapparatuurdieweggebruikerssomslangswegenleidtwaarjezehelemaalnietwilthebben.Datiseenextragrootprobleembijomleidingsroutes!

−Maatregelendieertoeleidendatweggebruikerseenandereroutegaankiezen,metalleproblemenvandien.Trajectcontroleofeenanderevormvanhogepakkansbijovertredingenkanertoeleidendattotsnelrijdengeneigdeautomobilisten‘vluchten’naareenroutewaarminderwordtgecontroleerd.

• Onverwachtgedragontstaatookalsgevolgvanmisverstanden,zoalsongewenstgebruikvandevluchtstrookalsspitsstrookalsdaargeenroodkruisbovenwordtgetoond.Ofalsdievluchtstrook‘altijd’isopengesteld.

• Eenbijzonderevormvanreagerenopmaatregelenzienwesomsbijspecifiekeveiligheidsmaatregelen.Auto’senwegenkunjenogzoveiligmaken:hetisdefeilbaremensdiebepaaltwaternupreciesopdeweggebeurtendiedanookvoordemeesteongevallenzorgt.Eenvervelendeffectbijveiligheidsmaatregelenisdatmensenzichveiligervoelenen

De weggebruiker stelt u voor verrassingen

Hoera! Eindelijk mijn nieuwe auto opgehaald! Mooi! En hartstikke veilig natuurlijk, want ik vind veiligheid erg belangrijk, zoals je weet. Alles erop en eraan, ik geloof wel zeven EuroNCAP-sterren, veiligheidskooi, airbags, traction control… ABS? Ja, natuurlijk ABS, dat heeft toch tegenwoordig elke auto! En cool: er ligt toevallig sneeuw. Dat heeft zo moeten wezen! Zullen we even?Hè, jammer, ze hebben al gestrooid… Nou, pakken we even dat landweggetje, dat is nog helemaal perfect glad. Zo, beetje snelheid maken… let op, nu ga ik vol in de remmen, moet je kijken wat er gebeurt…

Ja, ik zie die boom óók wel!!!


10Gouden_bw4.indd 25 10-11-2008 15:55:08

Hoe hou je daarmee

rekening?

26

zichdaardooronveiligergaangedragen.Totzeophetoudeniveauvangevoelsmatige(on)veiligheidterugbelanden.Datmechanismewerktgrotendeels‘onbewust’enisdaardoormoeilijktegentegaan.

Voorbeelden: −ABSiseenklassiekvoorbeeldvaneenveiligheidsmaatregelaande

autodiealsgevolgvan‘gedragsaanpassing’totweinigminderonge-vallenleidde.TegenwoordigmaaktABSdeeluitvaneengrotergeheelvanveiligheidsmaatregelenindeauto.Dathettotaalvandiemaat-regelentotmindervoorzichtigheidleidtiszeerwaarschijnlijk.

−Ditsoorteffectengeldtookvoorveiligheidsmaatregelenopwegen.OpnatteZOAB-wegen(minderkansopaquaplaning,minderstuif-waterdathetzichtontneemt)rijdenweggebruikersharderdanopnat‘ouderwets’asfalt.Ergebeurendaardoorevenveelongevallen.

−Zelfsbijeducatieblijktzo’nsoorteffectoptetreden:mensendieeenantislipcursushebbengedaanendenkendekunstmachtigtezijn.Zijhebbenmeerongevallenopgladdewegen.

• Sluitzoveelmogelijkongewenstegedragvandeweggebruikeruitdoorherkenbaarheidvan(defunctievan)deweg,uniformiteitvanvorm-geving,markeringofbebording(zieookRegels6en9).

• Houbijmaatregelenrekeningmetmogelijkeonverwachtereactiesvandeweggebruiker,zowelterplaatsealsverderopofopwegenindebuurt.Diereactieskunnenopzettelijkzijn(inhalennaeenwegvakmeteeninhaalverbod)maarookonopzettelijk(gevaarlijkergedragdoordatdeweggebruikerzichveiligervoelt).Anticipeerbijmaatregelenopdiegedragsaanpassingvandeweggebruiker.Alsjebijvoorbeeldderijbaanmeteenextrarijstrookverbreedt,kanditertoeleidendatdeweg-gebruikerzichveiligervoeltenhardergaatrijden.

• Probeerhetmechanismevandooreenveiliggevoelveroorzaaktonveiliggedragtegebruikendoorhetomgekeerdtelatenwerken.Laateensituatieonveiligerlijkenwaardoordeweggebruikerzichveiligergaatgedragen.

Voorbeelden: −Probeeropeenwegwaarsnelheideenprobleemisdiesnelheidhoger

telatenlijkendoorbijvoorbeeldopveiligeafstandvanderijbaanverticaleelementenlangsdewegteplaatsen.Verticaleelementen

10Gouden_bw4.indd 26 10-11-2008 15:55:08

zoalspalenofbomeninjezijdelingse-’perifere’-gezichtsveldbepalenvooreengrootdeeljegevoelvansnelheid.

−Geefbekendheidaanpolitiecontroles(maarnietprecieswaarenwanneer!)waardoorhetgevoelvan‘gevaar’datjegepaktwordtalsjeeenovertredingbegaat,sterkeris(zieookRegel3overhetgebruikvancommunicatie).

• Probeermisverstanden,zoalsongewenstgebruikvandespitsstrooktevoorkomen,doordeweggebruikerpreciesduidelijktemakenwatjeterplaatsevanhemverwacht(zieookdeRegels9en10overdeeisenaanbegrijpelijkheidvaninformatie).

• Houbijelkemaatregelscherpindegatenwatdeeffecteneneventueleneveneffectenzijn:doeaan monitoring.

27

10Gouden_bw4.indd 27 10-11-2008 15:55:11

28

De weggebruiker heeft verwachtingen en gedraagt zich daarnaar

Regel 6

Het wegbeeld roept verwachtingen op en mensen houden niet van verrassingen; zorg dus dat de verwachtingen die u oproept ‘kloppen’.

10Gouden_bw4.indd 28 10-11-2008 15:55:13

29

• Mensen,endusookweggebruikers,hebbenbepaaldeverwachtingenenzegedragenzichnaardieverwachtingen.

• Deweggebruikerisnaverloopvantijdzeerervareninhetuitvoerenvanzijntaak.Daardoorwerkthijvoornamelijkopzijnroutine:ineenbepaaldesituatiewordt‘vanzelf’eenverwachtingspatroongevormd.Vervolgenswordthetbijdatpatroonbehorendegedrags’programma’afgedraaid.Datprogrammaomvatbijvoorbeelddekeuzevandesnelheid,maarbij-voorbeeldookofjekuntinhalenofmoetlettenopoverstekendefietsers.Opdeenewegverwachtjedatditkanenopdeandereniet.

• Hetgedragvandeweggebruikerverschiltperpersoon.Deeendenktbijvoorbeelddatjeopeenbepaaldewegmaar60kmmag,terwijldeanderdenktdathet80kmis.Wieerdangelijkheeftisnietbelangrijk:datverschilingedragkomtzoweldeveiligheidalsdedoorstromingniettengoede.

• Slechtseendeelvandeverwachtingenvandeweggebruikerwordtbepaalddoorhoedewegontwerperzijnwegheeftontworpen,bebakendengemarkeerd.

• Deverwachtingenoverhoejejeopeenwegmoetgedragen,wordendaarnaastbepaalddoorhettotaalbeeldvandewegenzijnomgeving.Bijvoorbeelddoordebeplantingendebebouwingeromheen,hoedichtdezeopdewegstaan,watdesnelheidslimietisophetstukwegvóórhetwegvakwaarjenurijdtofdoorhetgedragvanhetoverigeverkeer.

Alsdeweggebruikerzichandersgedraagtdandebedoelingis,komtdatdoordatelementenindewegofwegomgevingeenbepaaldverwach-tingspatroonoproepen.Endaarmeedatgedraguitlokken.


De weggebruiker heeft verwachtingen en gedraagt zich daarnaar

Lekker relaxed rijden op een landweggetje. Mooie groene weilanden, mooie groene bomen. Eindelijk eens geen haast. Mag het ook eens een keer? Sterker nog: het móet eens een keer: dit is zo’n nieuwe weg met bijzondere markering, waar je niet harder mag dan 60. Dacht ik.Wat zit die vrachtwagen daar nou opeens vlak achter me? Jij mag óók maar 60 hoor! En anders haal je me maar in; ruimte zat, zicht zat. Of… o nee, die doorgetrokken lijnen betekent dat je niet mag inhalen. Maar daarom hoeft die vrachtwagen toch niet zo te kleven? Of… was dit nou wel een 60 km-weg? Ai, die Porsche mocht kennelijk wèl harder, en levensgevaarlijk zoals-ie inhaalde…

10Gouden_bw4.indd 29 10-11-2008 15:55:14

Hoe hou je daarmee

rekening?

30

• Dezeverwachtingenhebbenopdeweggebruikersomsmeerinvloeddanhetverkeersbordofdewegmarkering,diedewegbeheerderzozorgvuldigheeftaangebracht.Eenbordkunjeoverhethoofdzieneneenweggebruikerkanbepaaldemarkeringnietherkennenofbegrijpen.

• Ditverwachtingspatroonisheel‘taai’.Hetroutinematigegedragwerktdatextraindehand.Hetisergmoeilijkisomdieverwachtingspatronenteveranderen.

• Dewegomgevingenhetwegontwerpmoetenopelkaaraansluitenenelkaarhetliefstversterkenversterkenbijhetbewerkstelligenvandever-wachtingenvandeweggebruiker.Eenbredewegzalindeverwachtingvandeweggebruikernooiteen60km-wegzijn.Eneenwegwaardebomenvlaklangshetasfaltstaan,zalinzijnverwachtingnooiteen100-ofzelfsmaar80km-wegzijn.

• Deverwachtingenvaneenweggebruikerbijeenbepaaldewegenomgevingzijnzotaai,datdiewegenomgevingheelherkenbaarmoetenzijn.WehebbenhiernatuurlijktemakenmetdeDuurzaam-Veiligeis‘Herkenbaarheidvandevormgevingvandewegenvoorspelbaarheidvanwegverloopenvangedragvanweggebruikers’.Voldoejeaandieeiswatbetreftdewegenwegverloop,danishetgedragvandeoverigeweggebruikersmeteeneenstukmakkelijkervoorspelbaar!

• Maatregelenomgedragvanweggebruikerstebeïnvloeden,moetenhetgewensterijgedraghetliefstautomatischuitlokken(snelheidopeenwegvakdoorrijbaanbreedteenmarkering)enandersdesnoodsafdwin-gen(langzaamrijdenopeenkruisingdoormiddelvaneenplateau).

• Denkeromdatjealswegbeheerderookverwachtingenwekt:alseenvluchtstrookzeerregelmatigalsspitsstrookwordtgebruikt,danwòrdthetindebelevingenverwachtingvandeweggebruikerookeenrij-strook.Enalsjedeenescherpebochtvoorzietvanbochtschildendanverwachtdeweggebruikerautomatischdatjehembijanderescherpebochtenookopdezewijzewaarschuwt.

• Ookhiergeldtweer:verplaatsjeindepositievande(terplaatseonbe-kende)weggebruikerendenkaandenoodzaakvaneensysteemwaariedereenmeeomkangaan.

• Denkomcontinuïteit:steldeweggebruikernietvoorverrassingen.Werkelijkonvermijdelijkeovergangentussenbijvoorbeeldwel-enniet

10Gouden_bw4.indd 30 10-11-2008 15:55:14

voorrangswegoftussen80en60km-wegmoetenheelduidelijkenvroegtijdigwordenaangegeven.Zokrijgtdeweggebruikerdetijdomtekunnenomschakelennaardienieuwesituatie.Hijrijdtimmersgewoon-tegetrouwvoornamelijkopzijnroutine.

• Denkomuniformiteit:wegontwerp,borden,markeringendergelijkediebedoeldzijnomeenbepaaldgedragvandeweggebruikeruittelokkenmoetenerinhetheleland(!)gelijkuitzien.ZieookRegel9overdeeenduidigheidvaninformatie.Erbestaanhiervoorrichtlijnen.Voor-beeldvormendeEssentiëleHerkenbaarheidskenmerken(EHK).

31

10Gouden_bw4.indd 31 10-11-2008 15:55:18

32

Wat als het fout gaat met het systeem of met de weggebruiker?

Regel 7

Als er in het verkeerssysteem iets uitvalt of als de weggebruiker een fout maakt moet het systeem blijven draaien: de fout moet hersteld of opgevangen worden.

10Gouden_bw4.indd 32 10-11-2008 15:55:20

33

• Zowelinhetverkeerssysteemalsbijdefeilbareweggebruikergaatweleenswatfout.Verkeersregelinstallatiesrakendefect,weggebruikerskiezeneenverkeerderijstrookofafslag,zieneenbordoverhethoofdofrakenzelfsvandeweg.

• Alserinzo’nsituatiegeenvoorzieningisomtezorgendatallesgoedblijftlopen,kandedoorstromingsterkwordenbelemmerdenkunnenergevaarlijkesituatiesontstaan:

−Bijdefecteverkeerslichtenwetenweggebruikersnietmeerwatzemoetendoen.

−Alsdeweggebruikerzelfeenfoutheeftgemaakt,weethijinzo’ngevalniethoehijdiemoetenherstellenenkanhijlevensgevaarlijkemanoeuvresgaanuithalenomtochzijndoeltebereiken.Zoalsophetlaatstemomentvanrijstrookwisselenofachteruitrijdenopdevlucht-strook(deeigendoelenvandeweggebruikervanRegel1!).Enalshijvandewegraaktishetbeterdatdaarnietneteenboomstaat…


Wat als het fout gaat met het systeem of met de weggebruiker?

Wat me laatst toch overkwam! Ik reed gewoon door de stad, op weg naar de snelweg. Ik rij die route dagelijks. Ik kan hem wel dromen. Je hebt daar wel veel stoplichten, maar nou ja, die gaan ook wel weer eens op groen en ik heb geen zin om door allerlei achterafstraatjes te crossen.Maar nou komt het: doen opeens die stoplichten het niet meer. Dàn sta je raar te kijken! Gelukkig begon iedereen langzaam te rijden dus ging het wel goed, maar wat moet je in zo’n geval? Pas na een tijd zoeken zag ik op de paal van dat stoplicht zo’n oranje voorrangsbord met een witte rand staan. Ik had nu dus voorrang. Ik heb er maar niet te veel op vertrouwd.

Weet je wat rare dingen zijn? Die nieuwe turborotondes! Dat zijn rotondes waar ze een soort trottoirband tussen de rijstroken op de rotonde hebben gelegd zodat je gedwongen wordt om door te rijden tot een bepaalde afslag. En dan móet je er ook af, je kunt niet nog een keer rond als je op de verkeerde strook bent terechtgekomen. Je moet dan dus al heel vroeg voorsorteren en heel goed kijken of je op de goede strook zit. Enfin, je raadt het al: ik had toch de verkeerde gekozen. Moest ik een heel eind doorrijden en een eind verder keren, wat nog bijna fout ging óók. Ik ben toen maar heel langzaam en voorzichtig teruggereden naar die rotonde…

10Gouden_bw4.indd 33 10-11-2008 15:55:20

Hoe hou je daarmee

rekening?

34

• Bijfouten/defecteninhetverkeerssysteem ofverkeersvoorzieningen: −Realiseerjeiniedergevaldatverkeersregelinstallaties,signalering,ver-

lichtingvanbordenenallerleianderevoorzieningenkunnenuitvallen. −Zorgervoordathetverkeerdantochzogoedmogelijkblijft

functioneren: - Zorgbijkruisingenmetstoplichtendatdezeheelduidelijkals

voorrangsweg/-kruisinggemarkeerdenherkenbaarzijn,zodatdeweggebruikerswetenhoezenumetdiesituatiemoetenomgaan.

- Zorgdatbordendievoordeverkeersveiligheidvanbelangzijn(denkaansnelheidslimietenenwaarschuwingenvoorwerkinuitvoering)onderalleomstandighedenzichtbaarenleesbaarblijven(Regel10!);duszorgbehalvevooraanlichtenookvoornood-verlichtingofretroflectie.

−Zorgdatdesituatieinelkgevalveiligblijft.Maakbijvoorbeeldsigna-leringzodaterbijstoringennietdeindrukwordtgewekt,dateenvluchtstrookofcarpoolwisselstrook(vanbeidekanten!)vrijis.Lievereenfiledoorgebrekaancapaciteitdandooreenongeval!

• Bijfoutenvandeweggebruiker: −Zorgdatdeweggebruikerderuimteengelegenheidheeftomzijn

foutteherstellen.Alsdeweggebruikereenverkeerdeafslagkiest,dankunjeheminhetwegontwerpwellichtdegelegenheidgevenweerterugtekomenopdehoofdrijbaan.Zonderdaarbijhetoverigeverkeertehinderen.

Eenongunstigkenmerkvanturborotondesisdatzedeweggebruikergeenherstelmogelijkheidbieden.Datsteltzeerhogeeisenaanhetvoorbereidenvanhetverwachtingspatroonvandeweggebruiker(Regel6).Endusaandeinformatieverschaffingaandieweggebruiker(zieRegels2,9en10overdebeperktheidenbegrijpelijkheidvanaantebiedeninformatie).

−Zorgdatalsdeweggebruikerdoorzijnfoutvandewegraakt,datdegevolgenbeperktblijven.Devluchtstrookishetmeestbekendevoor-beeld.Zorgvoorgeleiderailsen/ofeenobstakelvrijeberm,zekerinscherpebochten.Alserachterzo’nbochtterreinvrijis,iseen‘grindbak’beterdangeleiderails.

−Erbestaateensysteemomeenspookrijderopdeafritvaneensnelwegterugtegeleiden.

10Gouden_bw4.indd 34 10-11-2008 15:55:20

• Algemeen:voldoeaandeDuurzaam-Veiligeisvandevergevensgezindeverkeersomgeving.

• Ennogruimer:probeerongevallenzoveelmogelijkuittesluiten.Voor-komenisbeterdangenezen.De10GoudenRegelszijnbedoeldomfoutenvanweggebruikerszoveelmogelijktevoorkómen.

35

10Gouden_bw4.indd 35 10-11-2008 15:55:22

36

Vertel de weggebruiker wat ècht belangrijk is

Regel 8

De weggebruiker die wordt ‘gebombardeerd’ met te veel informatie zal mogelijk kiezen voor de ‘verkeerde’ informatie; beperk dus vooral in kritieke situaties de informatieverschaffing tot het ter plaatse strikt noodzakelijke.

10Gouden_bw4.indd 36 10-11-2008 15:55:24

Hoe hou je daarmee

rekening?

37

• WehebbenbijRegel2geziendatdeweggebruikernietallestegelijkkan.

• Biedjehemmeerinformatieaandanhijopdatmomentaankan,danmoethijkiezen.Bestkansdathijdanjuistdeminderbelangrijkeinfor-matieoppiktendaardoordebelangrijkeinformatiemist.

• Extra,nietdringendnoodzakelijkeinformatie,leidtdusnietalleenaf,maarkanertoeleidendatweggebruikerswèlbelangrijkeinformatieoverhethoofdzien.

• Datspeeltvooralinsituatieswaardeweggebruikeralzijnaandachtbijdewegnodigheeft.Zoalsbijreconstructies,rijstrookversmallingen-verschuiving,maarookbij‘gewone’kruisingen,enop-enafritten.

• Ditsoortzakenspeeltopallerleimanieren,bijvoorbeeldbijdekeuzevanderoute,eenafslag,dejuisterijstrookofdejuistesnelheid.

• Verteldeweggebruikeralleenwatopdieplaatsenopdatmomentèchtbelangrijkis,dus:route-informatie,snelheidslimiet,overgangnaaréén(enwelke!)rijstrookofgladheid.

• DeweggebruikerwilzosnelmogelijkvanAnaarBenheeftweinigboodschapaaninformatiediehijnietdirectnodigheeft.Endieboven-dienafleidt.

• VeelproblemenvoorkomjedoortevoldoenaandeDuurzaam-VeiligeisvandeHerkenbaarheidvandevormgevingvandewegenvoorspelbaar-heidvanhetwegverloop(ziedeverwachtingenvandeweggebruikervanRegel6).

• Publieksgerichteinformatieoverhethoeenwaaromvaneenbijzondere


Vertel de weggebruiker wat ècht belangrijk is

Ik rijd een beetje suffig over de snelweg. Moe. Gelukkig heb je op zo’n snelweg weinig te doen. Auto op de weg houden, niet op je voorligger botsen, dan komt het wel goed. En zelfs voorliggers zijn er rond deze tijd nauwelijks. Tot… hé daar is wat aan de hand?! Groot bord, Rijkswaterstaat, iets met Rondweg of zo. Maar wat stond er nou op die borden daarnáást? Daar kom ik eerder achter dan me lief is. Ik moet opeens over de vluchtstrook verder, omdat de hoofdrijbaan is afgezet. Gelukkig dat het niet zo druk was, want erg elegant ging het niet.

10Gouden_bw4.indd 37 10-11-2008 15:55:24

38

situatieisprima,maarniet opdeplaatswaardeweggebruikeralzijnaandachtalbijdewegenhetverkeernodigheeft.

• Alsjedeweggebruikeropdehoogtewiltstellenvanhethoeenwaaromvanbijvoorbeeldeenreconstructie(watheelzinvolisvoordegeloof-waardigheidvanmaatregelenvanRegel4),doedatdanopruimeafstand-zeg2kilometer-vóórdewegopbreking.

• Ookpublieksgerichteinformatiemagnietteveelafleidenvanhetverkeer.Dezemagbijvoorbeeldnietvlakvoorafrittenofbijkruisingenstaan.

• Zorgopallefrontenvoordejuisteinformatie:zorgdatdeweggebruikeroptijdweetwelkeafslaghijmoethebben,opwelkerijstrookhijmoetrijdenmetwelkesnelheid.Enleidhemdaarbijdusnietafmetandere,minderbelangrijkeinformatie.

• GeefookopDRIPsalleenmaarinformatiedieopdatmomentvanbelangisvoordeweggebruiker.DRIPsleidenbehoorlijkaf(envolgensRegel2kandeweggebruikernietallestegelijkverwerken).Datisnieterg,alsdaarmeefileproblemenofongevallenverderopwordenvoor-kómen.Dan‘kanhetuit’.Maarafleidingdooralgemeneinformatiekanhierníetuit.BovendienishetrisicovanalgemeneinformatieopDRIPsdatdeweggebruikergaatdenken‘daarstaattochalleenmaaropdatikm’ngordelommoetdoen’endaardooraanDRIPsminderaandachtbesteedt.Ookalsdaarwèlurgenteinformatieopstaat.DeDRIP‘devalueert’dan.Datiszondevandatmooiesysteem!

• Belastdeweggebruikernietmetonbegrijpelijkeinformatie.Meldbij-voorbeeldexperimentenmeteennieuwtypewegdekalleenalsdatwegdekduidelijkverschiltvanhetgebruikelijke.Endeweggebruikerdaardoorzonderuitlegwellichtinverwarringraakt(zieookRegels9en10).Natuurlijkookalszo’nafwijkendwegdekproblemenveroorzaakt,zoalsgladheid.

10Gouden_bw4.indd 38 10-11-2008 15:55:24

39

10Gouden_bw4.indd 39 10-11-2008 15:55:27

40

Breng de weggebruiker niet in de war

Regel 9

Alle informatie die de weggebruiker ‘binnenkrijgt’ zoals wegverloop, belijning en borden, moet met elkaar kloppen.

10Gouden_bw4.indd 40 10-11-2008 15:55:29

Hoe hou je daarmee

rekening?

41

• Wehebbenalgeziendatweggebruikersbepaaldeverwachtingenhebbenendaarnaarhandelen(Regel6).

• Eénvandieverwachtingenisdatalserbijvoorbeeldwerkinuitvoeringwordtaangekondigd,erookwelspoedig‘ietszalgebeuren’:snelheids-beperking,rijstrookversmallingen/of-verschuiving,file,watdanook.

• Alsernietsgebeurt,brengtdatdeweggebruikerinverwarring.• Deweggebruikerwordthelemáálonzekeralshijmetelkaartegen-

sprekendeinformatiewordtgeconfronteerd,inhetvoorbeeldhierbovendenormalewittebelijningendetijdelijkegelebelijning.Hijweetnietwathijmoetdoenenreageertdaardoortragerenmogelijkverkeerd.

• Andere,omringendeweggebruikerszittenmethetzelfdeprobleem,enzullenelkophuneigenmanierreageren.Dekansopconflictenen(onnodige)vertragingwordtdanerggroot.

• Dekernvandezaakis:alleinformatiediedeweggebruiker‘binnen-krijgt’moetmetelkaarkloppen.Datgeldtopallerleimanieren.Deroute-informatiemoetkloppenmethetverloopvandewegendeafslagen.Aldanniettijdelijke/plaatselijkesnelheidslimietenmoetenkloppenmetwatdaarendaneenlogische,veiligesnelheidlijkt.DeverwachtingenvanRegel6endevereistezinvolheidvanmaatregelenvanRegel4spelenhiereenbelangrijkerol.

Breng de weggebruiker niet in de war

Ik ben net een ‘Werk in uitvoering’-bord gepasseerd. Rustig aan dus maar. Gisteren ben ik hier ook langs gekomen en toen was er nog niets aan de hand, maar nu moet ik dus opletten. Misschien moet je hier naar de vluchtstrook. Maar ik ben inmiddels al zeker een kilometer verder en er is nog niets van werk te merken, laat staan van uitvoering. Hm, zeker dat bord per ongeluk neergezet. Of vergeten. Kan gebeuren.Hé maar wat is hier aan de hand? De witte strepen gaan gewoon door maar er staan nu opeens ook gele strepen, en die lopen hier naar rechts. Wat moet ik nou? Ja, die dingen liggen er toch niet voor niets. Nou, ja, naar rechts dan maar. En verdikkeme, dan gaat het toch nog bijna mis: de auto rechts van me blijft de witte strepen volgen en gaat dus rechtdoor. Ik rem hard en duik achter hem naar rechts. Zo kan ik net de pylonen ontwijken. Achter me zie ik een andere auto net zo’n manoeuvre maken.


10Gouden_bw4.indd 41 10-11-2008 15:55:29

42

• Hetiszaakombijdevormgevingenbebordingvandewegtezorgendatdezemetelkaarkloppenenintespelenopdieverwachtingen.Juistergezegd:dejuisteverwachtingenbewerkstelligen.

• Ookopanderemaniereneninanderesituatiesmoetalleinformatiediedeweggebruikerontvangtmetelkaarkloppen.Eenlimietvan30kmopeensnelwegkloptniet,tenzijerheelduidelijkisaangekondigddaterietsheelbijzondersaandehandis(zieovercommunicatieendegeloof-waardigheidvanmaatregelendeRegels3en4).

• Zorginelkgevaldatbordenenbelijning(ookonderling)elkaarniettegenspreken.Laatzeelkaarjuistversterken:deeisvandeHerkenbaar-heidvandevormgevingvandewegenvoorspelbaarheidvanhetweg-verloopuitDuurzaamVeilig.

• Zorgookdatje‘oude’informatie(zoalswegmarkering)verwijderdalsjenieuweaanbrengt.Oudeennieuweinformatietegelijkertijd,brengendeweggebruikerinverwarring.

• Weesextrazorgvuldigmettijdelijkebebording.Een‘klassieker’isdesnelheidslimietvanwegewerkinuitvoeringalshetwerkalisafgerondofalsinhetweekendnietgewerktwordt.Denkerookomdatzo’nbordertoekanleidendatdeweggebruikerdergelijkebordendevolgendekeeróóknietmeergelooft.Onterechtgeplaatsteofperongelukachter-geblevenbordenleidendustot‘devaluatie’vanborden.

• Ditallesgeldtaltijdenopallewegen,maarhetgeldteenstemeervoortijdelijke,bijzonderesituaties:

–Eentijdelijkesituatie,zoalswerkinuitvoering,ismeestalonverwacht.Zijkloptdusnietmethetalgemeneverwachtingspatroonvandeautomobilist.Hijverwacht,zekeropeenautosnelweg,dathijvolledigopzijnroutinekanrijden.

–Eentijdelijkebijzonderesituatiekloptdusnietmetdiealgemeneverwachtingen.

- Destebelangrijkerishetdatjedeweggebruikerdaarvoortijdigenduidelijk(Regel10)waarschuwt.

- Endatbinnendiebijzonderesituatiedeinformatiediedeweg-gebruikerkrijgt,volledigmetelkaarklopt.Alserbijvoorbeeldwerkinuitvoeringwordtaangekondigd,danmoeterookbinnenkortetijdnahetpasserenvandatbordtezienzijndaterietsaandehandis.Enwàt:rijstrookversmallingen/of-verschuivingofietsdergelijks.Dewaarschuwingenvoorrijstrookverschuivingofsamenvoeging

10Gouden_bw4.indd 42 10-11-2008 15:55:29

vanrijstrokenmoetenkloppenmetwatdeweggebruikervoorzichziet.

–Zekerineenafwijkendesituatiezoalswerkinuitvoering,waardeweggebruikernietmeeropzijnroutinekan(màg!)vertrouwen,moetondubbelzinnigduidelijkzijn,watervanhemverwachtwordt.Hetisdusbijvoorbeeldveelbeterombijwerkzaamhedendenormalewittemarkeringonzichtbaartemaken,zodathetvolgenvandetijdelijkegelemarkeringduidelijkdeenigeoptieis.

–Zorgvooreenduidelijkencontinuaangegevenomleidingsroute.Deweggebruikerheeftdaarbehoefteaan,doordathijdoordewerk-zaamhedenendeomleidingnietmeeropzijnroutinekanrijden.Hetisdanookaanteradenomdebordendiedeomleidingsrouteaange-venteherhalen.

–Houbijomleidingsroutesrekeningmetdereactievanweggebruikersopnavigatieapparatuur.Alsdieapparatuurniet‘weet’datereenomleidingis,zalhetdeweggebruikerterugfluiten.Waarschuwweg-gebruikersdesnoodsdatzehunnavigatieapparatuurnietmoetenvolgen.

43

10Gouden_bw4.indd 43 10-11-2008 15:55:30

44

Informatie moet voor de weggebruiker zichtbaar, duidelijk en begrijpelijk zijn

Regel 10

Informatie langs de weg moet opvallend, leesbaar en begrijpelijk zijn

10Gouden_bw4.indd 44 10-11-2008 15:55:33

Hoe hou je daarmee

rekening?

45

• WehebbenbijdeRegels2en8algeziendatdeweggebruikernietallestegelijkkanendatjehemdusalleenmoetinformerenoverhetstriktnoodzakelijke.

• Maarwatals: – hetinformatieis,diedeweggebruikernietverwacht – deinformatienietopvalt – deinformatieonleesbaaris – enonbegrijpelijkis Danishijnietgeïnformeerd,wordthijonzekerenhebjekansdathij

foutengaatmaken.Alwashetalleenmaardathijlangzamergaatrijdenenhetverkeerophoudt.

• HetgaathiereigenlijkweeromdeDuurzaam-Veiligeis‘Herkenbaarheidvandevormgevingvandewegenvoorspelbaarheidvanhetweg-verloop’,maardanopmini-schaal.

Informatielangsdewegmoetopvallend,leesbaarenbegrijpelijkzijn.Omtezorgendatdeweggebruikerziet,begrijptendoetwateropeenbordstaat,moetachtereenvolgensaaneenaantalvoorwaardenzijnvoldaan:• Zichtbaarheid/opvallendheid: – Hetbordmoetduidelijkzichtbaarzijn,dus: - grootgenoeg - opvallendvankleur - zichonderscheidenvandeachtergrond - nietafgedektwordendooranderebordenofbosjes


Informatie moet voor de weggebruiker zichtbaar, duidelijk en begrijpelijk zijn

Weer eens een keer op pad langs de snelweg. Het is hier druk, de mensen rijden haastig. Ik hou m’n kop er dus goed bij. Niet naar de bloemetjes in de berm kijken, maar naar de auto’s voor en achter me. Vooral naar die vrachtauto voor me, die ik langzamerhand wel eens voorbij wil. Maar links van me is het ook bumper aan bumper…Dan opeens zie ik in de berm dat bord staan. Plaatjes, tekst, wat stáát daar in hemels naam allemaal? Ik rij echt niet te snel, dat kàn hier niet eens, maar ik snap er gewoon niets van. En dan is het natuurlijk ook al weer voorbij. Nog gespannener dan eerst rij ik verder. Gespitst zijn op een bijzondere situatie is goed, maar het wordt lastig als je niet weet wáár je op moet letten…

10Gouden_bw4.indd 45 10-11-2008 15:55:33

46

– Devereistegroottevanhetbordisafhankelijkvandegebruikelijkesnelheidvanhetverkeer.

– Denkerbijtijdelijkebordenomdatdeweggebruikerdaarnietopver-dachtisenernietnaaropzoekis,zoalswelbijeenvoorwaarschuwings-bordvoorzijnvolgendeafslag.Wemoetenhethierdusvolledigheb-benvandeopvallendheidvanhetbordzelf!

– Pasdelichtsterktevanelektronischetekstbordenaan:goedzichtbaarinfellezonneschijnennietverblindenden/ofoverstralendinhetdonker.

– Zorgookvoorvoldoendeafstandtussendeaanwezigeendetijdelijkeextrabebording.

• Leesbaarheid: – Delettersen/ofpictogrammenophetbordmoetenduidelijkleesbaar

zijn.Datiseenkwestievangrootte,spatiëringenlettertype. – Devereistegrootteisweerafhankelijkvandegebruikelijkesnelheid

vanhetverkeerterplaatse. – Hetlettertypemoethetstandaardtypevoorditsoortbordenzijnom

verrassing,onbegripeneenlangerereactietijdvandeweggebruikertevoorkomen.Dusooknietlettersversmallenomzenogophetbordtelatenpassen.

– Ookdepictogrammeneneeneventueletoelichtendeschetsmoetenduidelijkengestandaardiseerdzijn.

– Zorgvoorgoedezichtbaarheidbijnacht(verlichtingofretroflectie). – Houdebordenschoonenleesbaar. – GebruikzoalsinRegel2alaanbevolengeenwisselendeteksten. – Matrixbordenzijndoorhun‘grofkorreligheid’somsmoeilijktelezen.

Zezijndaardoorookmindergeschiktvoorpictogrammen.• Begrijpelijkheid: – Deboodschapmoetduidelijkzijn.Duidelijkmoetbijvoorbeeldzijn

watvoorsoortgedraggewenstis:moetjebijvoorbeeldomstraksjeroutetekiezennujesnelheidaanpassen?

– Geefindienenigszinsmogelijkeengedragsadvies.Bij‘verkeershinder’weetdeweggebruikerdaterietsaandehandis,maarnietwàt.Laatstaanwathijnumoetdoen,behalvemisschiengoedopletten.Eensnelheidsbeperkinggeeftdieduidelijkheidwel,evenalsdeopdracht‘Geefvoorrang’.

– Detekstmoetbestaanuitkorte,normale,algemeenbekendewoordenenbijvoorbeeldplaatsnamen/bestemmingen.

10Gouden_bw4.indd 46 10-11-2008 15:55:33

47

– Gebruikgeenwoordendievoormeerdereuitlegvatbaarzijn. ‘Verkeershinder’betekendeoorspronkelijk‘hinderdoorhetverkeer,

netalsbijgeluidshinder.Maarhetisinmiddelszovaak‘fout’gebruikt,datdeweggebruikerhetwelbegrijpt.‘Fileover5km’bijvoorbeeldkunjeechteruitleggenals‘5kmverderopstaateenfile’ofals‘iknadereenfilevan5kmlengte’.

– Gebruikgeenongebruikelijkebegrippenentermen:weggebruikersdenkennietinweeknummersmaarindataendagen.Dusniet:‘week45t/mweek47’maar‘van1t/m21november’enzomogelijk‘aan-staandedinsdag’.

– Gebruikafkortingenalleenalshetomdegebruikelijkebegrippen:‘km’voorkilometerisprima.Maarveelmensenzullen‘knp’voorknooppuntalnietbegrijpenen‘mn’voorminutenisonbegrijpelijk.

– Gebruikalleenalgemeenbekende,veelgebruikteendusvoorieder-eenherkenbarepictogrammendiemetverkeertemakenhebben.Hetmoetgeen‘rebus’worden.

• Overig: – Alsdeboodschapalleenvoorbepaaldedoelgroepen(bijvoorbeeld

vrachtauto’sofmotorrijders)isbestemd,maakdatdanmeteenbovenaanhetbordduidelijk.Dankunnenandereweggebruikersmeteen‘afhaken’enhunaandachtweerophetverkeerrichten.

– Herhaalhetbordalsheteeningewikkeldeboodschapis,bijvoorbeeldhetaangevenvangenummerdeomrijroutesvooreenaantalbestemmingen.

– Alsdesituatieendedoelgroependaaraanleidingtoegeven,over-weegdanomheelbelangrijkeinformatieookinanderetalenaantebieden.Wegwerkzaamhedenmetomleidingsrouteszoujeinhetoos-tendeslandsookinhetDuitskunnenaanbieden.Enindeomgevingvanbepaaldehavens(HoekvanHolland,Europoort)inhetEngels.

• Uniformiteit(‘altijdenoveralhetzelfde’)isbijdezeregeleenbelangrijkbegrip.Uniformiteitiseeneisaanondermeergrootteenkleurvanhetbordendegrootte,kleurenvormgevingvanlettersenpictogrammen.

• Verderisheteenkwestievan:verplaatsjeindepositievandeonbe-kendeweggebruiker.Zouhijtijdigzien,lezenenbegrijpenwatermoetgebeuren?Iedereenmoetimmersmethetsysteemkunnenomgaan.Realiseerjedatwatvoorjoualsprofessionalvolmaaktduidelijkenlogischis,voordeweggebruikerminderbegrijpelijkis.

10Gouden_bw4.indd 47 10-11-2008 15:55:33

48

Informatie over deze uitgave

10GoudenRegelsomrekeningtehoudenmetdeweggebruiker

Uitgevoerd door RijkswaterstaatDienstVerkeer&Scheepvaart,afdelingVerkeersmanagementHoofdwegennet

Informatie KimHofhuis,MichelLambersAuteur CeesWildervanck DePaauwenPenProductenRedactie en realisatie BureauKarindeLangebv/InpladiBVCartoons Beeldleveranciers,Amsterdam

RijkswaterstaatDienstVerkeerenScheepvaartPostbus50442600GADelft

Intranet:http://intranet.rijkswaterstaat.nl/dvsKijkookophttp://intranet.rijkswaterstaat.nl/veiligheid

Rijkswaterstaat Dienst Verkeer en Scheepvaart werkt aan een vlot, veilig en duurzaam verkeer over weg en water.

10Gouden_bw4.indd 48 10-11-2008 15:55:33

Documents

10 Gouden Regels (weggebruiker)