Editorjal 2 Aflbarijiet 3 Trid Trabbi Ciefa? 3 Mid-Dinja 4 Kif mis-seba' ... 4 iz-Zanzare!li 5 Gallerija 6 Pranzu Hurrieq! 6 Kompetizzjoni 37 7 Kliem ii-Bies 7 Attivita 9 Prosit Iii .. 9 Energija 4 - Nukleari 10 Offerta Specjali 11 Dahhal Membru "11 Filfla 12

U issa rlbieb

tohrog smajtu! BIL-KULU 'il quddiem

ll!larzu-

Heqq, nahseb taqbiu mieghi li n-natura sabina wisq tibqa' taraha

lmsomma, magazin li f'Malta m'hawnx Magazin natura u

dwar 1-ambjent naturali. Dan kollu bis-sahha taghkom, ghax

mingnajrkom il-membri tagfma, Klabb Huttaf isir Klabb Fatat!

Caw hbieb, u gnandu bird table ma jinsiex ifarrak ftit figolla ghall-gnasafar. Dawk jiggennu gnali-helu!

Victor Falzon L-Editur

Rigoni Ta' Xbiex MSD 12 343239

tat-Tikki ( ritratt ta' Victor ta' Joe Sultana)

Poulton's Print

Klabb rtuttaf huwa t-taqsima ta' Birdlife Malta gfmll-membri ta' tant is-sittax. fil-kampanja, f'riservi naturali, lejiiet kraft u anke nagflrnlu xoghol ambjentali. Nonorgu kull xahmejn

gf1all-membri, u naghrnlu hendawts u loghob ghal waqt 1-attivitajiet. Shubija fi Klabb Fluttaf hija Lm2 fis-sena.

Kbar! Gnonqhom twil. Saqajl1om twaL Kwai:i tarahorn fi qtajja'. Anke

di!ettant ta' 1-gnasafar, tara qatgha graw (common crane - Grus grus) xorta jirnpressjonawk. Famui:i wkoll gnax j u, qed jagnmlu dawn tar-ritratt.

F'nofs Marzu smajna varji rapporti ta' qatgnat ta' graw ipassu minn fuq Malta. Qatgna minnhom kienet ta' xi 60, u detuet fl-innawi ta' Banar ic-Cagnaq.

F'Malta 1-grawwa hija skarsa, u tista' tidher mill­harifa sar-rebbiegna, 1-aktar f'Dicembru.

..A. Birdute Malta Pictures --~-----------

• I • • l

Dawn tar-ritratt burna graw ta' razza GappuniZa. Li naraw Malta tkun griza, mlmxbajda.

Fuq ix-xellug taraw zewg flieles Erggflu flarsu sewwa lejhom. lndunajtu hemrnx xi differenza bejniethom? Hekk Wanda minnhom soft toy!!! X'qed jagnmel hemrn il-blat dak is-soft toy!!

Oak is-soft toy huwa 1-maskot ta' idea gdida li qed tagflmel ii-Birdlife dwar ic-cief. 16-ciefa hija tajra ta!­banar li tbejjet ma' 1-irdum. Min gie xi darba maghna T ' c· . .. ' . . . f . "' . -~' ' d to. "d I . a ,enc Jlsma c-c1e. 1newwa11 ]a1 x qe _ ng111 u.

11-Birdlife s-snin tistudja c-cief u nafu 1-istorja ta' nafna minnhom sa minn mindu kienu gnadhom bajda! Dan gna!iex ic-Cief spiss jerga' lura biex ibejjet sena wara 1-onra fl-istess flofor fl-irdum, u ghalhekk 1-istudjuzi ta!-Birdlife facli jergghu jsibu i­istess ghasfur f!-istess post sena wara 1-ohra.

lssa 1-idea hija din. Qed innajru n-nies JlUiiOnaw ciefa! X'jigifieri? Jigifieri gl1a! somma zghira (Lm6)

tagnzillek u din i tieghek. Le, le, mhux

nagfltuhielek! lmma minflok naghtuk: 1) ritratt tac-ciefa specjali tiegbek 2) certifikat ta' "adozzjoni" 3) soft toy ta' fellus ta' ciefa 4) 1-istorja s'issa tac-ciefa tiegbek.

inzommuk infurmat dwa.r x'inhi tagbmel ic-ciefa, e:i: meta giet lura' hiditx, jekk gnandhiex frieb ecc.

B'dan il-mod ii-Birdlife tgha!lem lin-nies dwar u fl-istess xi flus jghinuna fHstudju

iljunfanti u bit -tigri' nnnr-•C>rr.nt•

qed tandem llafna li qed jiehdu

~ idea tajba hafna fid--Dinja Din I-Ii tflobb !!

------------

--- ----------------------·------

2000

•

Fost hafna speci t'ghasafar li j:lum l-gzejje:r Maltin waqt .n~passa, insibn e:rba' speci ta' zanzarelli~ Dawn burna z·zanzareU iswed·, iz-:hmzareH tal-kuUa.r, iz-i:an:iareU . F'din U-hm.·ga

Iz-:ianzarelllswed

c Sl lz-:ianzareil iswed ragel huwa minn fuq § u abjad minn taflt Ghandu dabriet bojod silg ~ I il-gwienafl, u . Saqajh .::1 suwed. fil-griz £:! u bajda u hi wkoll gf1andha d-dbabar ~ bojod fuq il-gwienafl. 11-frien jixbhu lin-nisa. tfj L-gflajta tai:-i:anzarell iswed, li spiss ... 0 ~ vvaqt li tkun berdvvoCing fir-rebbiegfla, tixbah {i cil ..0 (])

~ .E c u :::J .c E ingliz: Pied flycatcher ]2 XjentifikU: Ficedula bypoleuca ·OJ c '(i

~ ~-----------------·-------~-----~-------~

Meta tktmu berdwocing, tajjeb U zzommu nowtbuk ulapes tiehdu n-noti.dwarl-ghasafar H taraw,mhux hiss il-kuluri imma anke 1-imgiba taghhom. Dawnin­notitistghn ank~jekk t:ridu tibagntubomliU-BirdLife~ B'hekk dejjem naqsmu bejnietna t-taghrif dwar l­gflasafar.

nalll!fitu harsa lejn 1-ewwel tnejn.

iswed u i:-zanzareU tai-kulla.r huma komuni fir-rebbiegha l-af1flar ta' Marzu u 1-aflnar ta' Mejju (1-aktar , u ftit skarsi fii-narifa bejn 1-annar ta' Awwissu u Ottubru. Jidhru tgnid kullimkien, imma jippreferu postijiet miftunin b'sigar imxerrdin. lnobbu joqogndu wko!l fuq pjanti gnoljin bhall-busbiez u ferli. Postijiet bhaii-Buskett jew il­gnub tal-widien huma ideali.

lz-zani:arelli huma ghasafar fuq tagnhom nafna u spiss tarahom jittajru wara 1-insetti u jferfru 1-gwienan u d-denb. Mhux difficli li tosserva z­zanzarelli, ghalkemm tromba hija bzonnjuza biex tagnrafhom minn

Iz-ianzarell tal-Kullar

!i:-zan:la.reU tai-kuUa:r jixbah iswed imma kullar abjad madwar gnonqu u dan jispikka nafna. Minflabba 1-kuntrast bejn 1-iswed u 1-abjad, iz-zanzarell tal-kullar rage! huwa wiehed mill-aktar ghasafar attraenti li jidhru f'pajjizna fir-rebbiegna. 1!-mara tixbah flafna !ill­mara tai:-zanzare!l iswed, gnalkemm hija aktar fil-griz milli fil-kannella. Fil-fatt in-nisa mhux faCii tagnrafhom minghajr esperjenza.

11-friefl huma 1-istess bflan-nisa.

lnglii:: Collared flycatcher Xjentifiku: J!1ceduia albicoJJis

6

ii

GHASFUR TA' SANMARTIN Mandy Ciantar (1 0)

dan ta' farfett Tant tai~Hm:rieq, (Red - Vanessa cardw) u

TAJRA SAFRA Alessio Magro (12)

FERHTA' GRAWWA Andrew Zammit Cord ina

lswed bellusi bi dbabar u tikek bojod. Zgur rajtu bnalu xi darba jixxemmex fuq xi gebia. Dal-farfett ibid ii-bajd fuq il-weraq

u malli jfaqqsu 1-frieh jaghmlu testa minn din il-pjanta li tant joboghduha nies!

Mela jekk kol!u

tax-

R

Tajr rnohbi X'inhuma 1-erba' ghasafar mohbijin f'dawn !-istampi? lkteb x'inhuma 1-ghasafar, flimkien rna' ismek u 1-indirizz, u ibghathom Iii

mhux aktar tard mit-30 April 2000.

Ftakru! Min iqasqas mill-magazin jigi skwalifikat! lr-rebbiefl jinghata 1-

lr-rebbieh tai-Kompetizzjoni 36 (li wkoll ma qasqasx mill-magazin!) huwaDavid Attard ktieb Bil-Bejta. minn Birkirkara. David jista' jmur jigbor il-ktieb li rebah mic-Centru BirdLife f'Ta' Xbiex,

1 mit-Tnejn sai-Gimgha (9-12am). lmportanti li jiehu mieghu !-membership card.

Tinsewx! ~ ' ' ' ' ~ ' '

Mo:r:ru 1-Green Weel\. 2600 ApriL200U

tai.,BirdLife

Isimghu 1-ahwa! 11-Birdlife gnandha skoss backnumbers tal­magazin 11-Huttafa. Jekk tkunu tridu kopji

cemplulna (347646) jew iktbulna (57/28 Triq Rigord Ta' Xbiex), ghidu!na liema numri tridu u anna nibaghtulek il-kopji !i tixtiequ. Kull kopja tiswa 256 (306 jekk bil-posta). Fiaffu, gnax xi

backnumbers se jispiccaw!na dalwaqt

7

!Uarzu ··

Bhas-soltu daz-:lmien tas-sena se glial Kemnnma. Dik il-giira u tml"·natura. Kemmuna taf tkun hafna "'"'"u-·;o;.u"""" Fil-fatt hem:mhekk ii-BirdLife

kuli sena taghmel li r· xahar shilL U afina ~l

zmien dan l-istudju - u ikollna cans immorru niuru 1-bi.rd

narga vera kmieni. Mela ara gej ...

Data: 9April 2000 Niltaqgf1u: fisc6am Mej:n tal-ffalib, Bieb il-Belt jew fis-6.30am il-pjazza ta' l-iMg1nT (Malta) Mill-iMgarr nimxu sa Ras !!-Pellegrin, ftitxagnri sabih. lmbaghad nimxuha max-xatt sa rlad-Dingli. Naslu hemm f'xi l-4pm. Minn hemm naqbdu tal-llnja iura 1-Belt. Bizzejjed hekk?!

. ~~)II Had-Dingli

~

ringers tai-BirdLiJe. Btmlma s-sena l-oltr:<L LI MA TlTlLFUHIEX!

bialen, frisbees ecc.

Dawn ii-Huttaf danl11u mernbri godda fii-Kiabb f'Jannar u Frar 2000.Prosit u 8 punti !<ull membru li dahhlul

Anne Marie Camillt~ri Andre Sciberras Darren Dam Andre Camenzuli James Azzopardi Ruth Aquilina (1) Karl Aquilina

Charlene Bmmici Sarah Jane Cauchi 0) Dawn Costa Ky:ra Vassallo Robert Said (1) Earl Vella (1)

BaJ.dacchino (1)

nuklea,rl ~ne.rgija u rat nafna ~maqdir. . . .. · . bap1sin, nteta skQpwew d~n m ... etodu, kJen;Q.jabsbu li Hmergija makleari se tknnJ, . e1iergija tal·J~tl.r:Jfumflllfi~nafrtli .• hemm prQQlemi·· Ujiguid f'id !Jla~ I~~mergija nuklea'ri. ··.· .... F'dil1U~han~a;sel1m~awkiftingabar.dinl'"energija .. Fil..:h. atga .. li jmiss. n .. ar::lW.Xi·pwobleml.jigu magnha.

~ ' ' ' ' '' '~ ' ' ', '

Hawnhekk fejn fuel uzat jerga' jigi processat.

L~atomi

Kollox huwa magnmul minn atomi. Atomi huma bhal bocci

Il~process ta' kif issir i~energija nukleari

Zgflar immens, tant Zghar li lanqas bl-aktar mikroskopju qawwi tad­dinja ma nistghu narawhom! Anke 1-icken nemla hija magfunulaminn miljuni u miljuni ta' atomi. atom! mhumiex 1-itess. Fil-fatt hemm xi 220 tipi differenti, u ta'

jinqasnm

Hawnhekk fejn jippeparaw il-fuel f'forma ta' vireg, bil­lest ghar-reactor.

daqsijiet differe irfinar ta' 1-unmjum Hemm atomi atomi iZgllar.

Mhux kuntenti! lssa x-xjenzati

li 1-atomi Ia

daqs u. jingnatw ic-cans, jippruvaw jinghaqdu nalli jikbru ftit, filwaqt li atomi jinqasmu biex jickienu (kif jgnidu, fid-dinja donnu hadd mhiu kuntent b'li gnandu!!)

Gnalhekk meta zewg atomi zgnar janbtu, jingnaqdu u jsiru atomu ikbar. U li jsir jitilqu energija tremenda. Iva,

ta' bomba nukleari! Meta atomu mill-kbar

jingnaqad rna' atomu nett, je ' jinqasam.

xulxin, biex b'hekk energija nukleari.

Kif nuzaw din 1-energija Jekk ikun hemm Hlma vicin

meta dawn jingnaqdu jew jinqasmu, 1-energija li tohrog

tingabar jis11on u jsir fwaL U

bhas-soltu jintuza idawwar turbini !i jaghtuna 1-elettriku.

l-ewwel ta' niendu l-energija nukleari mill-atomi kien bilii ngnaqqdu zewg

lrnma ma jsirx ternperaturi tant biss !!

IHieni metodu kien bilii naqsmu atomu mill-kbar fi tnejn. Dan ma jridx temperaturi daqshekk gfloljin u fil-fatt huwa dan il-metodu li juzaw fil-pawerstejxins nukleari. 11-materjal li ghandu atomi li 1-aktar jinqasmu malajr huwa 1-malfamat uranjum.

-.----·~··-· kifse nar_aw ~arb'onta, 'an;l\e. d~J-metodu fibil~perikhi tiegnu.

.JUSTIN VASSALLO

11-lluttafa 2000

Tixtie li dan ikun tie li k?

Facli! Jekk sat-30 April2000 inti tkun il-membru li dahhalt 1-iktar membri fi Klabb Huttaf ...

DAN I1'~-NINTENDO 64 IKU~J TIEGHEK!

Daflflal membru gdid fi Klabb Huttaf u inti tieflu .. g

0 Tliet pitazzi ta' 1-Qnasafar " '-

Stiker bi!-ku!ur ta' gh~sfur ___ _ 0 Tmien punti fii-Huttafa tas-Sena Majjar hbieb, dettalji tiegnek

u kugini jidnlu fi Huttaf, tihom jimlew a ta Harm u ibgflathom!na, flimkien mai-Lm.L tal-membru 1-gdid.

lsem

lndirizz

Is em -----~---------------- ---------------------------------------~-------

lndirizz ------------------------- ----- ---

----------------------------------- -- ------------ --

Telefon ------------------------------------- -- ------------

Tqattax il-magazin - nu fotokopja! ----------------