1. Zenbakia. 1. Seihilekoa, 2017

www.ornitho.eus

Ornitho Berriak

ISSN: 2530-9358 Donostia / San Sebastián

M. A

rraz

ola

2

1. Zenbakia

1. Seihilekoa, 2017

www.ornitho.eus

Atalak

Ornitho Berriak

4 Aipamen nabarmenduak

10 Zer berri

11 Laster ornithon...

13 Proiektuak

14 Protagonistak

16 Nire mini-gida

3

ORNITHO BERRIAK1. Zenbakia. 1. Seihilekoa, 2017ISSN: 2530-9358 Donostia / San Sebastián

Argitalpen Batzordea: Juan Arizaga, Maite Laso, Nere Zorrozua, Beñat Díaz

Argitaratzailea: Sociedad de Ciencias Aranzadi. Donostia - San Sebastián (http://www.aranzadi.eus/category/ornitologia)

Esteka: http://www.ornitho.eus/index.php?m_id=20016&langu=es

Kontaktua: ornitho@aranzadi.eus

www.ornitho.eus plataforman laguntzen duten erakundeak

4

Balea handi

elkarteko kideek (www.ornitho.eus-ekin kolabo-ratzen duen elkartea) egin zuten indibiduoaren jar-raipena. Oso argal eta igeri egiteko zailtasunekinikusi arren, urtarrilaren 4an portutik ateratzen la-guntzeko erabakia hartu zen. Behin kanpoan zela,zerea igerian hasi zen eta ez genuen berriz ikusi.

Pasa den neguko behaketa nabarmenetako batzere arruntarena Balaenoptera physalus izan zen.15-17 metroko luzerako itsas ugaztun hau egunbat eta erdi egon zen Getariako portuan, ikusminhandia sortuz aditu eta herritarren artean. Balea2017ko urtarrilaren 2an ikusi zen eta AMBAR

Aipamen nabarmenduak

A. L

eiza

bat Getarian

5

Kaio berezien

Espeziea euskal kostaldeko zenbait puntutan ikusida: Txingudin, Zarautz-Getarian eta Ondarroako portuan. Guztietan ale bakarra ikusi zenez, ezin dabaztertu indibiduo bakarra izatea. Aurreneko

aipamena urtarrilaren 15ekoa da (E. Azkue,Getaria) eta azkena martxoaren 12koa (J. C. An-drés, Ondarroa).

Negua garai aproposa da kaio espezie bereziak aurkitzeko Kantauri Itsasoan. 2017ko lehenengo hiruhilekoan zehar kaio espezie arraro batzukikusi dira euskal kostaldean

Ipar kaioa Larus hyperboreus

A. A

ldal

ur

negua

6

Europako kaio hauskararen antzeko espeziea,azken hau gure kostaldean ohikoagoa da. Aipamenguztiak ale batenak dira, Ondarroako portuankokatua, urte batzuetatik hona negua leku honetanpasatzen duena. 2017ko lehenengo hiruhilekoanaskotan ikusi da urtarrilean eta otsailean zehar.Azken aipamena otsailaren 14koa da (S. Alarcón).

Kaio hauskara amerikarra Larus smithsonianus

Ameriketako kaio espezie hau urtetik urteraohikoagoa da gure kostan ikustea, gutxitan ikustenjarraitzen dugun arren. Aurtengo neguan ale ederbat ikusi ahal izan dugu Getxo inguruan. Azken aipamena martxoaren 14koa da (S. Alarcón).

Espeziea hona hedatu izanak edo behatzaile taldehandiago batek hobeto identifikatzeak lehen bitxi-keria zena gaur egun gero eta kontu ohikoagoa bi-hurtu du, kaspioko kaioa gure lurraldean ikustea.Euskal kostaldean agerpen urria baina erregularradu. Aipamen ezberdinak ditugu, normalean alebakartienak eta lurraldearen ekialdean, TxinguditikOndarroara. Ale pare bat barnealdean lokalizatuziren, Gasteizko Salburua hezegunean (martxoak 2,L. Zurikarai) eta Ulibarri-Gamboa urtegian (martxoak28, S. Alarcón).

Artikoko kaio espeziea da hau, arraroa gurekostaldean. Bilboko itsasadarrean ikusi zen ale bat(azken aipamena martxoaren 9an, S. Alarcón) etabeste bat Txingudiko paduran (I. Gutiérrez).

Delaware kaioa Larus delawarensis

Kaspioko kaioa Larus cachinnans

Groenlandiako kaioa Larus glaucoides

A. A

ldal

ur

7

Ezohikobisitari txikiak

Batetik, Bizkaian Richarden bisbita Anthusrichardi talde txiki bat ibili da. Aurreko urteko ur-rian bi aipamen egon ziren, aurrenekoa Ziortzaneta bigarrena Barbadun ibaiaren estuarioan.Gerora, espeziea Sopela inguruan ikusi zen.Azaroaren 13tik otsailaren 18ra arte espeziea in-guru hartan behatu zen, aldiko gehienez hiru aleikustea lortuz. Bestalde, Irun inguruan txio marra-biko bat Phylloscopus inornatus aurkitu zen aben-duaren 24ean eta inguru horretan ikusi zenurtarrilaren 16ra arte. Espeziea Euskadiko besteleku batzuetan ere behatu zen udazkenean etaneguan zehar.

Txioekin jarraituz, beste aipamen interesgarri bat txio txistulariarena dugu Phylloscopus sibila-

trix, espezie arraroa da inguru hauetan. Gure lurraldean udaberrian ikusten da, ugaltzeko Eu-ropa erdialdera eta iparraldera doala. Aipamenbatzuek erakusten dutenez baina, balitekenoizean behin Iberiar penintsularen iparraldeanugaltzea. Aurten, 2016an gertatu bezala, espezieaArtikutzako eremu batean detektatu da behinbaino gehiagotan (J. Rodríguez; P. Oyarzabal; D.Santamaría) eta litekeena da inguru horretanugaldu izana. Umatze zeinu garbiak ikusiko baliratxio txistulariaren ugalketa aipamen hegoalde-koena izan liteke.

Goian aipatu ditugun espezie handiekin batera, 2017ko lehenengohiruhilekoan espezie arraro batzuen aipamenak izan ditugu

J. C

añad

as

8

Begi berdedun burruntzia Aeshna isoceles eremumediterranearrean eta Afrika iparraldean banatzen dagehien bat. Gure lurraldean espezie arraro moduansailkatzen da aipamen bakanekin. Udaberri honetan alebat ikusi zen Lemoizko Urbieta urtegian (J. Ruiz). AurrezBizkaian eta Araban ikusitako espezie bat denez ezindugu baztertu burruntzi ezohiko honen aipamen berriakegotea.

I. M

ezq

uit

aBegi berdedunBegi berdedun

burruntzia

9

Iritsi da gureartera enara

Enara ipurgorria Cecropis daurica udaldiko es-pezie bat da eta Europa eta Asia hegoaldeko her-rialdetan ugaltzen da. Europaren kasuan espeziemediterranearra da baina bere banaketa eremuaiparraldera zabaltzen ari da. Honela, eremu at-lantiarrean espezie honen aipamenak gero etaohikoagoak dira eta kolonizazio prozesu batekinlotzen dira; ikerlari batzuek klima aldaketarekin uz-tartzen duten prozesua. Aurten ale batzuk ikusi

dira Euskadiko txoko ezberdinetan. Guztienartean aipagarriena Muskizen habi aktibo bat izanda (A. Rodríguez, beste batzuen artean). Espeziehonen habiak oso bereziak izaten dira: esfera erdibaten forma izaten du eta tunel bat sarrera mod-uan. Arrek eta emeek eraikitzen dute lokatzezkobolatxoak erabiliz. Bikoteek umatze lekua urtebatetik bestera mantentzen dutenez Muskizekoaugalketa kokaleku egonkor bat bihurtu daiteke.

shu

tter

stco

ck

ipurgorria

10

www.ornitho.eus menuak atal berri bat du,www.ornitho.eus-ri buruz” izenekoa. Atal honenhelburua atariaren gaineko informazioa eta dokumentazioa ematea da. Plataformaren aldelegalaren gaineko kontuez hornitzea espero da,bai eta faunaren behaketan jarraitu beharrekokode etikoaren informazioaz ere.

Izotz- ahatearen alea, Euskadin ikusi daitekeen ezohiko espeziea

Ezohiko Behaketen Batzordea sortu ondoren, Euskal Herr iko Batzorde Ornitologikoar i lotua dagoena (informazio gehiagorako ikusiwww.ornitologia.eus), ezohiko behaketen egiaz-tatze sistema jarri dugu martxan ornitho.eusplataforman. Orain, ezohiko behaketa baten aipa-men bat sisteman sartzen duzunean alerta ikurbatekin azalduko da, Batzordeak aipamena egiaz-tatutakoan soilik kenduko dena. Gainera, ezohikobehaketa bat sartzen duzunean formulario berribat azalduko zaizu, aipamena ebaluatzeko erabi-liko dena. Formulario hau bete gabe utz deza-kezu, baina bereziki gomendatzen dugu betetzeaegiaztatze prozesuan zalantza gehien sor ditza-keten aipamenekin.

Zer berri

Ezohiko behaketen formularioaAtal berri bat menuan

shu

tter

stco

ck

11

Laster ornithon...

Laster tresna berri bat jarriko dugu erabilgarri kolonia batean ikusten direnbikote kopurua zehazteko. Informazio hau formulario estandarraren osagarrimoduan azalduko da eta soilik hegazti kolonialekin aktibatuko da.

Urtero, ornintho atari guztien ordezkariakelkartu egiten gara proiektua hobetzeko intentzioarekin. Hurrengo bilera Bartzelonanizango da, azaroan. Ezarrita dauden lekuetanOrnitho atariak liderrak dira hegaztien behaketen erregistroan edo beste animaliataldeenetan. Guztira iaz, ornitho atari guztietan 18 milioi aipamen erregistratu ziren eta zenbaki hau urtetik urtera %17,5handitzen ari da. Ornitho erabiltzen dugunok45.000 kideko familia osatzen dugu Europaerdian zehar banatuta.

Hegazti kolonialak

Ornitho-ren nazioarteko batzordea azaroan elkartuko da berriz

Amiamoko zuria espezie kolonial bat da

Rochefort, Frantzian antolatu zen ornitho bileraren ordezkariak

J. A

riza

ga

LPO

12

Laster hegaztien janlekuetan eginiko behaketentzako modulu berri bat martxan jartzea aurreikustenda. Moduluak janleku bati alta ematea ahalbidetuko du (honek janlekuen ezaugarrien araberako analisiakegitea bideratuko du eta Euskadiko janlekuen sare bat osatzeko aukera emango du). Bestalde, atariandatuen sarrera espezie ohikoenetara mugatuta egongo da eta irudien bidez lagunduko da espezienidentifikazioa errazteko. Modulu hau irekita dago dagoeneko Katalunian eta Akitanian.

www.ornitho.eus txikienei gerturatuz

Oporretan eraman ezazu “ornitho” poltsikoan Naturalist-ekin

Badatoz oporrak eta gutariko askok denbora fauna behatzeko baliatzen dugu. Gogoan izan, joaten zarenlekura joaten zarela, Naturalist aplikazioarekin aipamenak zure mugikorretik sartu ditzakezu. Biolovi-sion-en web orritik uneoro ikusi ahalko dituzu behaketak eta, honela, zure bidaia-koaderno propioaosatu dezakezu.

Hegazti janlekuetan Kaskabeltz handia espezie arruntenetariko bat izaten da

shu

tter

stco

ck

13

Proiektuak

EHE: Euskadiko Hegazti Habiagileen Atlasa

HABIOS proiektua: lagundu okilen laginketan Euskadin!

Historian lehenbizikoz, Euskadik hegazti habiag-ileen atlas bat izango du. EHE proiektuak, 2016.urtean hasi zena, bertan habia egiten duten es-pezie guztiak zehaztea du helburu, 5x5km-kolauki-sareko eskalan. Honekin, espezie habiag-ileen banaketa ezagutuko dugu orain arte inoizikusi gabeko zehaztasunarekin.

Zentsuak 2019ra arte egingo dira, urte hau barnehartuta. Bertan parte hartzera gonbidatzen za-

itugu, lauki-sarearen zati batean laginak hartzekokonpromisoa hartuz (horretarako eskualdeko ko-ordinatzaileekin jarri beharko zara harremanetan)edo zuzenean gure atarian aipamenak sartuz,atlas kodea gehituta. Proiektuaren gaineko infor-mazio gehiago eskuratu nahi baduzu, Euskal Bat-zorde Ornitologikoaren web-orrialdean gai honieskainitako atala bisitatu dezakezu: www.orni-tologia.eus.

Interreg Habios proiektu piriniarraren barruan, ok-ilen banaketa geografikoa hobeto ulertzeko, her-ritarren eskutik jasotako informazioa erabiltzekoegitasmo bat proposatu da. Informazio honek,gainera, Pirinioetako bi aldeetako atlas orni-tologikoetako informazioa eguneratzeko baliokodu.

Euskadiren kasuan, www.ornitho.eus atariarenbitartez, talde honetako hegaztien behaketen in-formazioa zabaltzeko deia egiten da. Xehetasungehiagorako plataformako albisteen atala ikusi.

14

Protagonistak

José F. Esparcia da www.ornitho.eus plataforman aipamen gehien egindituen erabiltzailea. Bere kurrikulumean 38.000 behaketa baino gehiago

ditu, ia guztiak Plaiaundi Parke Ekologikoan eta inguruetan eginak. Berarekin elkartu gara bere bizipenen berri jakiteko.

José Esparcia bere prismatikoekin Plaiaundin

• Ornitologia duzu ogibide?– Ez. Ornitologo afizionatu bat naiz ni. Beti izango da gauza mordoa ikasteko.

• Nola uztartzen dituzu hegaztien behaketa eta zure lana?– Goizean goiz etortzen naiz eta, ondoren, nire gauzak egitera joaten naiz.

• Noiz hasi zinen hegaztien munduaz interesatzen? Nola aurkitu zenuen zaletasun hau?– Gazte-gaztetatik natura den guztia gustatu izan zait. Joten nintzen lekura joaten nintzela, beti inguruannuen guztian jartzen nuen arreta, animaliak, txoriak … dena. Arreta pizten zidan eta, apunterik batere hartugabe ere, animaliak eta hegaztiak ikuste hutsa gozamena zen niretzat.

• Nora joaten zara hegaztiak ikustera?– Batez ere Txingudi ingurua, Jaizkibel, Aiako Harriak … Etxetik hurbilen dudana baita.

Ner

e Z

orr

ozu

a

15

• Astean zenbat aldiz etortzen zara Plaiaundira hegaztiak ikustera?– Gutxienez bost aldiz, gutxi gorabehera. Beti goizez, larunbat batzuetan izan ezik, egun horietan eguer-dian etortzen bainaiz andrearekin paseatzera. Beti aprobetxatzen dut ikusitakoaren zerrenda bat egiteko.

• Zer azpimarratuko zenuke leku honetaz?– Hain da leku txikia eta gaizki kokatua … trenbidea alde batean, errepidea bestean, aireportua ezkerretan,errugbi zelaia (tira, ez dezagun horretaz hitz egin, tamalgarria …) eta aurrealdean, badian, txalupak joan-etorrian dabiltza etengabe. Hori guztia hor egonda ere, gauza asko ikusten da hemen.

• Ba al dago bereziki gogoratzen duzun egunik?– Egia esan ez.

• Nola ezagutu zenuen ornitho.eus plataforma?– Faune Aquitaine (www.faune-aquitaine.org) plataforman kolaboratzen nuelako ezagutu nuen [“ornitho”atariaren Akitaniako bertsioa]. Atari horretara bidaltzen nituen inguru honetako datu guztiak: Higer, Jaizubia,Plaiaundi, irlak eta hau guztia. www.ornitho.eus martxan jartzean atari hau erabiltzen hasi nintzen. Egiaesan, nahiago dut nire behaketak plataforma honetara igotzea nire inguruko jendeak dagoenaren berri izandezan. Jendeak behaketak ikus ditzan eta hemen zer topatu dezaken jakin dezan, hori laguntza bat da.Ondo dago zaletasun hau dutenek jakin ahal izatea zer dagoen hemen, ez du gauza berezia izan beharrik,egunerokoan zer dagoen jakitea asko da.

• Zenbat urtez ibili zinen Faune Aquitaine-en elkarlanean?– Oraindik ere elkarlanean jarraitzen dut! Frantziara joaten naizenean informazioa atari horretan sartzen jarraitzen dut, esate baterako Hendaiara joaten naizenean. Badira 7 edo 8 urte atari horretan parte hartzendudala.

• Zein dira www.ornitho.eus atariaren onurak eta zergatik erabiltzen duzu? -– Koadernoak eraman behar ez izatea eta dena informatizatuta edukitzea. Kontsulta sistemak nik nahidudan filtroak erabiliz bilaketak egitea uzten dit eta hori oso erosoa da. Lehen guztiaren erregistro batematen nuen koadernoetan data, ordua … idatziz. Eta zer pasa zitzaidan? Bada koaderno guztiak kotxekoguanteran nituen gordeak, informazio mordoa, eta egun batean kotxea urez bete zitzaidan, tinta guztia na-hasi zen eta urteetako informazioa pikutara joan zen. Beste modu honetara, informazioa ondo gordeta ger-atzen da. Gainera, balio gehiago du horrela, informazioa gordetzeaz gain besteekin partekatu dezakezulako.

• Erabiltzeko erraza iruditzen zaizu?– Niretzat www.ornitho.eus plataforma erabiltzeko erraza eta erosoa da. Kontsulta sistema bizkorra eta in-tuitiboa da.

• Zergatik bultzatuko zenuke jendea www.ornitho.eus erabiltzera?– Lehen aipatu ditudan arrazoiengatik, koadernoekin ibili behar ez izateagatik eta besteekin informazioapartekatu daitekeelako.

• Informazioa ordenagailu bidez sartzen duzu, probatu al duzu inoiz mugikorreko NaturaList ap-likazioa erabiliz datuak sartzea?– Bai, probatu dut, baina niretzat erosoagoa da ordenagailu bidez egitea. Batzuetan kobertura falta zait etanire mugikorrean oso astiro dabil. Gainera, interneteko bertsioan eskuragarri dauden zerrenda osoen formularioek asko errazten dute datuak sartzea. Azkenean, datuak kargatzea ohiko kontua bihurtzen da etasegituan dena ateratzen zaizu. Bidali eta listo. Mugikorrarekin, gainera, betaurrekoak jantzi behar ditut etaez dut ondo ikusten pantaila argi asko badago … horregatik egiten dut nik ordenagailuz, erosoagoa iru-ditzen zait. Gainera denboraz justu etortzen naiz.

• Nola hobetuko zenuke www.ornitho.eus? – Ikusten diodan akats bakarra zera da, leku bateko behaketak bidaltzen direnean, Plaiaundikoak adibidez,eta aldi berean gertu dagoen beste leku batekoak bidaltzen badira, Jaizubiakoak esaterako, zerrendak gurutzatu egiten direla kontsulta-orrian [Menua: Behaketak: Azkeneko 2 egunak]. Adibidez, 15 aipamenazaltzen zaizkizu Plaiaundikoak, jarraian Jaizubiako beste batzuk eta jarraian, atzera Plaiaundiko gainerakoak. Nahiago nuke Plaiaundiko behaketen zerrenda osoa jarraian azaltzea. Ez dakit zergatikpasatzen den hau, baina arraroa da.

16

Nire mini-gida

Atarian behaketak sartzea, azken finean, espezieen identi-fikazio egokian oinarritzen da. Atal honek talde ezezagune-nak edo espezie zailenak identifikatzeko jakinmina piztenlaguntzea du helburu.

Burruntziak eta sorgin-orratzak fauna behatzaileen arteangero eta interes handiagoa eragiten duen intsektu talde batda. Bere identifikazioa, nahiko erraza, eta gure lurraldeanaurki dezakegun espezie kopurua (ez oso handia), jarraipenprogramak martxan jartzeko animalia talde oso interesgarribat bihurtzen dute. Izan ere, odonatu espezie batzuk heze-gune eta erreka garbiekin lotzen dira, beraz hauen pre-sentziak urak ondo kontserbaturik daudela adierazten du.

Gaur egun www.ornitho.eus atariak behaketak sartzeko 12 talde taxonomiko ditu

A: S. fonscolombii; B: S. meridionale; C: S. sanguineum; D: S. striolatum. Autor: I. Mezquita

A B

C D

17

Oraingoan, gida txiki bat aurkezten dugu Sympetrum gen-eroko espezieak identifikatzeko. Euskadin bizi diren bur-runtzien barruan eta intsektu hauen behaketa munduansartzen ari direnen artean, Sympetrum identifikatzeko arazogehienak sortu ditzakeen generoa da. Hala ere, ezaugarribatzuei arreta jarriz eta praktika apur batekin, gure arteanhegan egiten duten lau espezieak erraz bereizi daitezke. S. fonscolombii eta S. striolatum gure artean ugariak dira. S. sanguineum eta S. meridionale ordea, urriagoak dira be-raien distribuzioa mediterraneo isurialdeari lotuta baitago.

I. Mezquita eta J. A. Gainzarain, www.ornitho.eus atariko taldehonen ikuskatzaileek, kode hau eskaintzen digute:

Gorriak goitik,urdinak behetik

Beltzak lerrohoriekin

Gorriak gunezeharrargiekin,batzuetan xehetasun urdinxkekin

Zilindrikoa, gorria bizkarraldeanorban beltzekinS8 eta S9 segmentuetan

Orbanazafranatuak,oinaldean ondozabalduak.Pterostigmas2

horiak ertzbeltzekin

Marroi-gorrixkakgoitik, berde-nabarrak behetik

Nabarrak, beltz gutxirekin

Marroi-gorrixkadenean. Suturak1 gutximarkatuta

Gorria, zilindrikoa baina pixka bat zabaltzen da azken segmentuetan

Oinaldean or-banik gabe.Pterostigmas2

marroi - gorrixkak

Gorriak goitik,Berdexkak behetik

Beltzak Gorria horirantzjoatensabelaldean.Suturak1 osomarkatuak

Mazo forman.Nabarmen zabalagoaazken segmentuetan. Alboetan orbanbeltzak ondomarkatuta

Orbanazafranatu arinakoinaldean,hautemanezi-nak ia.Pterostigmas2

marroi - gorrixkak

Marroi-gorrixkakgoitik, berde-nabarrakbehetik

Beltzak lerroargi horixkekin

Banda gorriaketa horiak txandakatuta

Gorria, zilindrikoa bainapixka bat zabaltzen daazken segmentuetan

Orbanazafranatuarinak oinaldean,hautemanezinakia. Pterostigmas2

marroi -gorrixkak

S. fonscolombii

S. meridionale

S. sanguineum

S. striolatum

Espeziea Begiak Hankak Toraxa Abdomena Hegoak

1 Suturak: Kutikula plaken artean dauden eta toraxa eratzen duten bereizketa lerroak.2 Pterostigma: Hegalen aurrekaldeko ertzan duten koloretako orbanak.

18