100

1. nauka w kraju i za granicą

Czy warto iść na studia? Jaki kierunek wybrać? Jakie przedmioty trzeba zdawać, aby się tam dostać? Czy można studiować w innych krajach UE?

myślimy o przyszłościKażdy młody człowiek wcześniej czy później za-

czyna się zastanawiać, jak sobie poradzi w życiu za-wodowym i na rynku pracy. Nie jest to proste – za-soby pracy się kurczą, przybywa osób z  wysokimi kwalifikacjami. Są zawody poszukiwane i  wysoko opłacane, są też takie, gdzie płaca jest niska. Dlate-go warto już teraz pomyśleć, co zrobić, aby znaleźć interesujące i dobrze płatne zajęcie.

Z pewnością ważne jest odpowiednie wykształ-cenie. Warto rozwijać swoje zainteresowania, nie należy jednak ograniczać się do szlifowania jednej

tylko umiejętności. We współczesnym świecie coraz bardziej liczą się – we wszystkich dziedzinach i zawodach – samodzielne myślenie, rozwiązywanie problemów, a także postawy obywatelskie, społeczna i ekonomiczna przedsiębiorczość. Dobre wykształ-cenie powinno nam pomóc w dostosowaniu się do zmian i umożliwić uczenie się no-wych rzeczy. Duże znaczenie mają także umiejętności praktyczne: znajomość języ-ków obcych, obsługi komputera i korzystania z nowych technologii, prawo jazdy.

Choć dobre studia wciąż są w cenie, coraz bardziej liczą się też umiejętności zawodo-we – ktoś, kto jest znakomitym fryzjerem czy szefem kuchni, poradzi sobie na pewno.

Dziś jednak coraz więcej ludzi decyduje się na studia wyższe – w Polsce studiuje prawie dwa miliony osób (ponad 40 proc. dorosłych do 24. roku życia). O ich sukcesie zawodowym w coraz większym stopniu decydować będzie to, czy wybrali odpowied-nią uczelnię, wydział i kierunek. Warto więc już teraz się zainteresować, jakie są losy absolwentów różnych uczelni i kierunków, by wybierać te, po których łatwiej o pracę. Znowelizowana ustawa o szkolnictwie wyższym nakazuje uczelniom badać karierę za-wodową swoich absolwentów, choć nie precyzuje, jak to robić i jak publikować te dane.

Ogólnych kompetencji społecznych i zawodowych, takich jak współdziałanie, od-powiedzialność, rzetelność czy dokładność, przez wielu pracodawców uważanych za kluczowe, trzeba się uczyć niezależnie od tego, jaką szkołę czy kierunek wybierzemy.

zostać stUdentemWiesz, co cię interesuje i gdzie chciałbyś studiować? O tym, czy się tam dostaniesz,

zdecydują wyniki na maturze. Już teraz pomyśl więc, jakie przedmioty wybrać na ma-turę i które z nich zdawać na poziomie rozszerzonym. Uczelniana komisja rekrutacyjna sprawdza bowiem, jakie wyniki osiągnęliśmy na maturze z przedmiotów, na których danemu wydziałowi najbardziej zależy. Im lepsze oceny, tym większa szansa na indeks. Warto wiedzieć, że wysokie miejsca w krajowych olimpiadach przedmiotowych zwy-kle traktowane są jak oceny dające maksymalną liczbę punktów z danego przedmiotu.

powrót

101

Uniwersytet Warszawski to największa i jedna z najlepszych uczelni w kraju. Kształci ponad 50 tys. studentów.

W wypadku szkół specjalistycznych (np. uczelni artystycznych czy Akademii Wychowania Fizycz-nego) trzeba jeszcze zdać dodatkowe egzaminy sprawdzające predyspozycje kandydatki czy kan-dydata.

Zgodnie z założeniami procesu bolońskiego na polskich uczelniach wprowadzono trzystopniowy system studiów: studia pierwszego stopnia – licencjackie lub inży-nierskie,

studia drugiego stopnia – magisterskie, studia trzeciego stopnia – doktoranckie.

Jednocześnie na niektórych kierunkach utrzyma-no jednolite pięcioletnie studia magisterskie, bez podziału na studia I i II stopnia (m.in. farmacja, kierunek lekarski, prawo, psychologia, konserwacja i restauracja dzieł sztuki), na innych – kształcenie tylko w ramach studiów I stopnia (np. kosmetologia, ratowni-ctwo medyczne).

Jeśli nie dostaniemy się na studia stacjonarne (bezpłatne) z powodu zbyt małej licz-by punktów, możemy zazwyczaj ubiegać się o miejsca na studiach niestacjonarnych (odpłatnych) – wieczorowych lub zaocznych.

Uwaga! Na studiach stacjonarnych płaci się za powtarzanie roku, kursy specjalistycz-ne i studia podyplomowe, a od stycznia 2012 r. – za studia na drugim kierunku (płaci nie tylko ten, kto zdecyduje się na więcej niż jeden kierunek, ale i taki student, który nie skończy studiów w najkrótszym terminie albo przeniesie się na inny kierunek).

Wydział/kierunek, uczelnia jakie przedmioty maturalne są brane pod uwagę

Wydział Nauk EkonomicznychUniwersytetu Warszawskiego

– matematyka poziom podstawowy i rozszerzony– język obcy (angielski, niemiecki, francuski, rosyjski, włoski lub hiszpański), poziom podstawowy i rozszerzony

Budownictwo, górnictwo i geologia na Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie

– do wyboru: matematyka, fizyka, chemia, informatyka, biologia, geografia

Jazz i muzyka estradowa na Akademii Muzycznej w Katowicach

– historia muzyki lub język polski rozszerzony + egzamin oceniający predyspozycje kandydata i/lub egzaminy praktyczne

Akademia Morska w Gdyni – matematyka,  fizyka z astronomią, chemia, geografia lub informatyka na poziomie rozszerzonym– język obcy nowożytny na poziomie rozszerzonym

Lingwistyka na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

– język polski na poziomie rozszerzonym– angielski na poziomie rozszerzonym i drugi język spośród trzech do wyboru: niemiecki, rosyjski, francuski

Achitektura na Politechnice Śląskiej w Gliwicach

– matematyka na poziomie rozszerzonym – sprawdzian predyspozycji

Malarstwo na Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie

– egzaminy wstępne: etap I – teczka z pracami rysunkowymi i malarskimi; etap II – egzamin praktyczny (rysunek, malarstwo, kompozycja własna); etap III – autoprezentacja

102

Winieta strony Erasmus.

rejestracja kandydatek i kandydatÓWOdkąd większość uczelni w Polsce wprowadziła centralną internetową rejestrację

kandydatów, system liczenia punktów jest jawny. Szczegółowe wymagania stawiane osobom chcącym podjąć studia I stopnia oraz jednolite magisterskie w danym roku akademickim są ogłaszane co najmniej rok wcześniej.

Przykładowo, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie ustalił, że aby kandydat został dopuszczony do postępowania kwalifikacyjnego, powinien w określonym terminie:

zarejestrować się w elektronicznym systemie rejestracji kandydatów, wnieść opłatę administracyjną, mieć świadectwo dojrzałości.

Żeby mieć prawo nadawania tytułu magistra, inżyniera czy licencjata, uczelnia musi być wpisana do rejestru szkół wyższych Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. To, czy wybrana przez ciebie szkoła ma te uprawnienia, sprawdzisz

na: www.nauka.gov.pl/szkolnictwo-wyzsze/

Znajdź w  internecie zasady rekrutacji obowiązujące na wydziale socjologii do-wolnego polskiego uniwersytetu. Skomentuj kolejne etapy procesu rekrutacji. Czy wszystkie użyte w tekście terminy są zrozumiałe? Wyjaśnij innym, co należy zrobić,

by dostać się na ten kierunek na trzech wybranych uczelniach.

Ucz się W UniiObywatele polscy mogą studiować na

uczelniach europejskich (oraz uczyć się w  szkołach podstawowych i ponadgim-nazjalnych) na takich samych zasadach jak obywatele innych krajów Unii. Polska ma-tura jest uznawana wszędzie. Jeżeli uczel-nia jest bezpłatna, to nie musimy płacić za

naukę. Mamy też prawo do wszystkich ulg studenckich, zniżek, przywilejów, w  tym stypendiów. Przeczytaj, kto może zostać studentem w Unii Europejskiej na stronie www.studyineurope.eu.

Choć zgodnie z zaleceniami Komisji Europejskiej kraje Unii wzajemnie uznają swoje świadectwa, to równocześnie szkoły mają prawo do własnych zasad rekrutacji i np. sprawdzenia poziomu wiedzy kandydata czy tego, na ile zna język wykładowy. Przed podjęciem decyzji, gdzie studiować, trzeba zapoznać się z regulaminem uczelni. A tak-że pamiętać o tłumaczeniu przysięgłym świadectwa, np. maturalnego.

Za granicą można odbyć też tylko część studiów. Pozwala na to estp – europejski system transferu punktów (ang. ECTS, European Credit Transfer System), pozwalający porównać osiągnięcia z poszczególnych przedmiotów na różnych uczelniach. Powsta-ły w latach 90. system początkowo służył uznawaniu zaliczeń studentów biorących udział w programie Socrates-Erasmus, dziś stosowany jest przez setki uczelni w ponad 30 krajach. Punkty przyporządkowane są tym przedmiotom, które podlegają ocenie. Zaliczenie roku akademickiego wymaga zgromadzenia 60 punktów, a semestru – 30 punktów ECTS. Informacje na temat systemu punktowego ECTS oraz programu Socra-tes Erasmus znajdziesz na www.erasmus.org.

103

noWoczesna edUkacja zaWodoWa

Polska unowocześnia edukację zawodową, tak by lepiej odpowia-dała potrzebom naszej gospodarki, a także ułatwiała znalezienie dobrej pracy w innych krajach Unii Europejskiej. Reforma ta jest prowadzona w zgodzie z wypracowaną w ramach UE strategią uczenia się przez całe życie (Life Long Learning), a w szczególności z tzw. europejskimi i krajowymi rama-mi kwalifikacji. Ma to zapewnić uznawanie i potwierdzanie kwalifikacji zawodowych zdobywanych w różnych krajach i w różny sposób. Chodzi tu zarówno o uznawanie kwalifikacji, które można uzyskać w ramach kształcenia formalnego, w szkole lub in-nej placówce szkolącej, jak i tych, które nabywa się poprzez tzw. edukację nieformalną i pozaformalną, czyli na specjalnych kursach, szkoleniach i w trakcie praktyki zawodo-wej. Przejrzystość i porównywalność w tym zakresie mają ułatwić m.in. takie instru-menty, jak ECVET (europejski system transferu osiągnięć w kształceniu i szkoleniu za-wodowym) czy wspomniany wcześniej EUROPASS.

Zmienia się także sposób kształcenia zawodowego, tak by młodemu człowiekowi łatwiej było dopasować się do zmieniających się potrzeb na rynku pracy oraz wymo-gów pracodawców czy konkretnych zajęć. Programy kształcenia mają być bardziej „otwarte” – łatwiejsze do aktualizowania i dostosowania do indywidualnych potrzeb uczących się. Będą też bardziej skupione na praktycznych ćwiczeniach i zadaniach za-wodowych niż na wiedzy teoretycznej.

Warto zauważyć, że unowocześnienie szkolnictwa zawodowego w naszym kraju jest koniecznością. Polska ma jeden z najniższych w UE wskaźników kształcenia się wśród dorosłych – zaledwie 5,2% dorosłych Polaków po ukończeniu szkoły nadal się kształci, podczas gdy średnia unijna wynosi 12% (GUS, 2009).

Z Ż Y C I A W Z I Ę T E

Od kiedy Polska przystąpiła do programu Erasmus – czyli od 1998 r. – z wyjaz-dów w ramach programu skorzystało 80 tys. młodych Polaków. Rocznie wyjeżdża przeszło 13 tys. studentów z Polski, jednocześnie przyjeżdża do nas około 3 tys. studentów z zagranicy.We wrześniu 2011 r. Komisja Europejska ogłosiła program „Mobilna Młodzież" (Youth on the Move), będący częścią nowej unijnej strategii „Europa 2020". Ma wspie-rać edukację i mobilność młodych ludzi, a przez to poprawić ich sytuację na rynku pracy. Jednym z celów tej inicjatywy jest to, by w 2020 r. każdy młody Europejczyk mógł odbyć część edukacji za granicą.

(PAP, 5 marca 2011 r.)

Z Ż Y C I A W Z I Ę T E

Od 1 września 2012 roku obowiązują nowe podstawy kształcenia w zawodach, takich jak np.: asystent kierownika produkcji filmowej, blacharz, drukarz, elektryk, fotograf, kucharz, ogrodnik, opiekun medyczny, technik ekonomista. Więcej infor-macji znajdziesz na stronach Krajowego Ośrodka Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej (www.koweziu.edu.pl).

104

Nie tylko w edukacji zawodowej, ale także w szkolnictwie wyższym coraz częściej hasłem przewodnim staje się „zatrudnialność” (ang. employability) – chodzi o to, by kształcić w taki sposób i w takich kierunkach, aby absolwent szkoły miał duże szanse na znalezienie satysfakcjonującego go zatrudnienia. We współczesnym świecie wyma-ga to nie tylko wysokich „kompetencji wyjściowych”. Trzeba także umieć dopasowy-wać się do nowych potrzeb rynku, demografii i technologii, być gotowym do przekwa-lifikowania się i stałego dokształcania.

klUcz do przyszłościPrzepisy nakładają na szkoły ponadgimnazjalne (gimnazja zresztą też) obowią-

zek zorganizowania doradztwa, nie zawsze jednak system ten jest w pełni zgod-ny z oczekiwaniami uczniów. Proponujemy wam ambitny projekt: włączcie w realizację tego zadania koleżanki i kolegów i stwórzcie na stronie internetowej szkoły zakładkę, gdzie gromadzone będą informacje pomocne w planowaniu drogi zawodowej.

Podzielcie się na zespoły, a efekty swojej pracy przedstawcie w kilku formach, by dotrzeć do jak najszerszego grona odbiorców.

Więcej o projekcie w ćwiczeniach na końcu rozdziału.

studia w europie – wybrane przykłady

francja

Studia są bezpłatne. Przed wyjazdem należy w ambasadzie francuskiej zdać egzamin językowy na poziomie DALF oraz wypełnić stosowne formularze.Student może pracować legalnie na pół etatu.

niemcyPaństwowe uczelnie są bezpłatne, każda ma własny regulamin przyjęć. Po przyjeździe trzeba zdać egzamin językowy (DSH).Legalnie pracować można tylko w wakacje.

Włochy

Studia płatne (zwykle kilkaset euro rocznie); przetłumaczone dokumenty (matura, ew. zaświadczenie z polskiej uczelni i wyciąg z indeksu) składa się na przełomie maja i czerwca. Zależnie od uczelni kandydat zdaje egzaminy z języka włoskiego i wybranych przedmiotów.Informacje: www.iicvarsavia.esteri.it/IIC_Varsavia

Wielka Brytania

Studia są płatne, studenci mogą legalnie pracować. Wymagany jest certyfikat językowy IELTS. Rekrutacja prowadzona jest online przez system UCAS.www.ucas.com

austria

Polscy studenci zwolnieni są z opłat, mogą legalnie pracować. Konieczna jest przetłumaczona matura i zwykle (ale nie zawsze!) zdanie egzaminu językowego.Formularz zgłoszeniowy i szczegóły można znaleźć na stronie www.studyguide.at

Na podstawie „Paszportu nastolatka”, CEO, Warszawa 2011 r.

105

WaŻne słoWa świadectwo dojrzałości wydział uczelni kierunek studiów rekrutacja studia licencjackie i magisterskie studia stacjonarne i niestacjonarne stypendium estp program erasmus

spraWdź się sam/a✓ Jakie warunki trzeba spełnić, by móc podjąć studia na polskiej uczelni?✓ Gdzie można znaleźć informacje o uczelniach i kierunkach studiów?✓ Jak sprawdzić, czy uczelnia, na której zamierzasz studiować, ma uprawnienia do wydawania tytułu licencjata lub magistra?✓ Czy potrafisz sprawdzić, jakie są możliwości studiowania w innych krajach UE?

106

Czy potrafisz rozpoznać te flagi?

2. młody człowiek w podróży

Jakie dokumenty trzeba zabrać, wyjeżdżając za granicę? Jak się zachować w trudnych sytuacjach i gdzie zwrócić się o pomoc? Dlaczego obywatelom państw strefy Schengen łatwiej się podróżuje?

eUropa Bez granicNa unoszącym się na wodach Mozeli statku

„Princess Marie-Astrid” nieopodal miejscowo-ści Schengen w Luksemburgu w 1985 r. zawar-to porozumienie, które objęło znaczną część państw Europy. Przywróciło ono dawną swobo-dę przemieszczania się po Europie, obejmując 25 państw i ponad 400 milionów ich obywateli (patrz – s. 16).

Jak podaje Komisja Europejska, obszar stre-fy schengen objęty jest granicami morskimi długości 42 673 km oraz lądowymi długości 7721 km. Kiedy przekraczamy granice tego ob-szaru, poddawani jesteśmy szczególnej kontroli. Za to wewnątrz strefy granice trudno zauważyć – na ogół tylko sieci komórkowe informują nas SMS-em, że jesteśmy już w innym kraju. Państwa należące do Schengen we wspólnym interesie

muszą współpracować w zakresie polityki przygranicznej oraz azylowej. Polska znala-zła się w strefie Schengen po  wstąpieniu do Unii Europejskiej i spełnieniu jej warun-ków (m.in. uszczelniliśmy naszą granicę wschodnią, która jest też zewnętrzną granicą strefy).

W ostatnich latach dużo mówi się o „pękaniu granic” i postępującej globalizacji. Czy uważacie, że europejskie granice – wciąż przecież widoczne na mapach poli-tycznych – znikają? Jeśli tak, to w jakim sensie?

Kontrola na granicach państw strefy Schengen może zostać tymczasowo przy-wrócona. Wprowadzano ją już kilka razy w celu zapewnienia bezpieczeństwa i porządku, np. w czasie szczytów, na które zjeżdżali się najważniejsi przywódcy

polityczni, ale także w czasie mistrzostw Europy i świata w piłce nożnej.

przed podrÓŻąOrganizując wyjazd za granicę, trzeba go mądrze zaplanować. Warto też skorzystać

z poradnika „Polak za granicą”, który jest publikowany i na bieżąco aktualizowany przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych (poradnik.poland.gov.pl).

Znajomość języków obcych ułatwia podróżowanie. To także wielki atut przy poszu-kiwaniu pracy. Czy wiesz, że w 27 krajach Unii Europejskiej obowiązują aż 23 oficjalne

107

Austria www.austria.info Szwecja www.visitsweden.com

Belgia www.opt.be Wielka Brytania www.visitbritain.com

Bułgaria www.bulgariatravel.org Grecja www.visitgreece.gr

Czechy www.czechtourism.com Węgry www.hungary.com

Niemcy www.germany-tourism.de Włochy www.enit.it

Hiszpania www.spain.info Luksemburg www.visitluxembourg.lu

Francja www.franceguide.com Litwa www.lithuaniantravel.com

Holandia www.holland.com Łotwa www.latviatourism.lv

Dziś nawet najdalsze kraje stoją przed nami otworem. Ale do każdej podróży trzeba się przygotować.

* Od 1 maja 2004 r. obywatele polscy korzystają z prawa do swobodnego przepływu osób w ramach Unii Europejskiej/Europejskiego Obszaru Gospodarczego (UE/EOG). Dokumentem podróży na tym terytorium jest ważny paszportlub dowód osobisty.

języki? Na szczęście w prostych sprawach nie-mal wszędzie można się porozumieć w języku angielskim

Na stronach Unii (europa.eu/eu-life/travel--tourism/index_pl.htm) znajdziesz mnóstwo porad dotyczących podróżowania po Unii. Moż-na też skorzystać z przewodników po danym kraju. Warto wybrać taki, z  którego naprawdę dowiemy się, o  czym należy pamiętać przed podróżą. Ma to szczególne znaczenie przed wyprawą w bardziej odległe i egzotyczne rejo-ny świata. Często konieczne jest wtedy zaszcze-

pienie się przeciwko chorobom tropikalnym. Uwaga! Niektóre szczepienia trzeba zro-bić na kilka miesięcy przed wyjazdem.

Najlepszymi doradcami będą ci, którzy już byli w tym rejonie świata, który chcemy odwiedzić. Znajdziesz ich np. na forach podróżniczych, takich jak www.globtroter.pl, www.travelbit.pl. Warto skorzystać także z oficjalnej strony turystyki europejskiej (www.visiteurope.com) czy izb turystycznych danego kraju:

W większości miast europejskich bez większego problemu można znaleźć schroni-ska młodzieżowe i hostele. Ale zawsze warto wcześniej zapewnić sobie dach nad gło-wą za pośrednictwem odpowiednich stron internetowych.

Istnieje coś takiego jak zarażenie podróżą i jest to rodzaj choroby w gruncie rzeczy nieule-czalnej.

Ryszard Kapuściński (1932-2007), polski podróżnik i reporter

pamiętaj o dokUmentacHZawsze trzeba mieć ze sobą dokument potwierdzający naszą tożsamość – w strefie

schengen wystarczy dowód osobisty, warto więc go wyrobić (jeśli nie masz 18 lat, potrzebna będzie tylko zgoda rodziców), w pozostałych krajach potrzebny jest pasz-port* (od 26 czerwca 2012 r. każde dziecko wybierające się w podróż musi mieć pasz-port; nawet jeżeli nie będzie potrzebny na granicy, mogą o niego poprosić w schroni-sku albo np. w pociągu).

Na wyjazd osoby niepełnoletniej muszą się zgodzić rodzice lub opiekunowie praw-ni; jeżeli jedziesz na obóz, kolonie, workcamp, o taką zgodę powinien zadbać organi-zator. Jeżeli jedziesz na własną rękę, możesz taki dokument przygotować i poprosić

108

W podróży wszystko może się zdarzyć. Kartę uprawniającą do leczenia w Europie wyrabiamy w swoim oddziale NFZ.

rodziców o podpisanie. Poniżej znajdziesz wzór – podpisy powinny być poświadczone u notariusza, w ambasadzie, urzędzie paszportowym itp.

po polsku:Dla osób zainteresowanychMy, niżej podpisani..., zamieszkali... dowody osobiste/paszporty nr... wyrażamy zgodę, aby nasza córka/syn..., paszport nr... podróżował/a do... i po krajach ościennych (z opie-kunem...). Zezwalamy również na to, aby córka/syn wrócił/a sam/a z... do...Miejsce, data i podpisy

po francusku: À présenter aux personnes concernéesNous, soussignés… (imię i nazwisko matki, ojca), demeurant… (adres rodziców) titulaires des cartes d’identité n°… (numer dowodu osobistego), autorisons notre fille (gdy córka) /fils (gdy syn)… (imię i nazwisko), titulaire du passeport n°…(numer paszportu dziecka) à voy-ager en…(kraj docelowy) et dans les pays limitrophes en compagnie de…(imię i nazwisko dorosłego opiekuna). Nous autorisons aussi à notre fille/fils de retourner seul /seule de... (skąd) à… (dokąd).Fait à... (miejsce, data i podpisy)

po angielsku:To whom it may concernWe...(imię i nazwisko matki, ojca, numery paszportów) are giving permission for our dau-ghter (gdy córka) – son (gdy syn)... (jej/jego imię i nazwisko) Passport nr... travel to... (kraj docelowy) and around with… (imię i nazwisko dorosłego opiekuna)). We are also giving permission for… (imię syna/córki) to return by himself/herself from… (skąd) to… (do-kąd).Miejsce, data i podpisy

UBezpieczenieKażdy podróżnik powinien ubezpieczyć się od następstw nieszczęśliwych wypad-

ków czy kosztów leczenia. Koszty ewentualne-go leczenia za granicą mogą być bardzo wy-sokie! Jeśli podróżujemy w  ramach Unii (oraz Islandii, Norwegii, Szwajcarii i  Liechtensteinu), we właściwej placówce Narodowego Funduszu Zdrowia możemy otrzymać Europejską Kartę Ubezpieczenia Zdrowotnego (EKUZ). Dzięki niej możemy leczyć się za granicą w ramach polskie-go ubezpieczenia (karta uprawnia do korzysta-nia tylko z podstawowych usług medycznych).

W przypadku podróży do innych krajów trze-ba wykupić stosowne ubezpieczenie.

zniŻki na BiletyCeny biletów komunikacji miejskiej czy biletów do muzeów w Europie Zachodniej

są często wyższe niż w Polsce. Dlatego warto postarać się o dokument uprawniający

109

do zniżek, np. międzynarodową legitymację uczniowską gwarantującą zniżki w komu-nikacji, wielu muzeach i schroniskach. Najpopularniejsza jest karta euro26 – dla osób w wieku od 7 do 30 lat. Może pełnić funkcję legitymacji potwierdzającej zniżki, ale też dowodu ubezpieczenia, karty płatniczej. Więcej o karcie na www.euro26.pl.

kłopoty W podrÓŻyNajlepiej oczywiście unikać niepotrzebnego ryzyka. Zapuszczanie się nocą w rejony

mające złą sławę, na pewno nigdzie nie jest dobrym pomysłem. Nie zawsze jednak da się zapobiec trudnym sytuacjom. kradzież należy zgłosić policji. Potwierdzenie z policji jest m.in. warunkiem wypła-ty ubezpieczenia (jeśli się ubezpieczyliśmy). Ukradzioną kartę (płatniczą, kredytową itp.) należy jak najszybciej zastrzec w banku.

W razie kłopotów za granicą możemy liczyć na pomoc konsularną. Gdy nas okradzio-no, konsul może nam np. pomóc w transferze pieniędzy z Polski.

O kłopotach najlepiej powiadomić bliskich w kraju – wiedz, że Telekomunikacja Pol-ska wprowadziła możliwość dzwonienia na koszt odbiorcy – to usługa Poland Direct, szczegóły na stronie www.orange.pl.

telefon komórkowy. Przed wyjazdem warto sprawdzić, jakie są koszty połączeń przychodzących i wychodzących w miejscu, do którego jedziemy. Unikniemy w ten sposób niespodziewanie wysokiego rachunku po powrocie.

Ministerstwo Spraw Zagranicznych na bieżąco informuje, czy podróż do dane-go kraju jest bezpieczna. Np. w 2011 r. odradzało wyjazdy do Egiptu, gdyż trwa-ły tam zamieszki. Było to jednak tylko zalecenie. Jeśli dorosły obywatel chce

jechać gdzieś na własne ryzyko, nie można mu tego zabronić.

a moŻe Wolontariat?Chciałbyś spędzić wakacje za granicą, nie wydając dużo pieniędzy, a  przy okazji

uczyć się czegoś ciekawego? Pomyśl o wolontariacie! Możliwości jest wiele – od prac przy sprzątaniu lasu, poprzez wykopaliska archeologiczne, prace w instytucjach kultu-ry, organizacjach humanitarnych, aż do pomocy przy imprezach sportowych. W czasie takiego wyjazdu jest czas na zwiedzanie; wielu wolontariuszy mieszka u rodzin, pozna-jąc codzienne życie za granicą.

Czasem trzeba wykazać się znajomością języka lub pewnym doświadczeniem, a niekiedy wystarczy entuzjazm i chęć do pracy. Wiele polskich i międzynarodowych organizacji pomaga w  organizowaniu takiego wyjazdu i  dba o  wysoki poziom tzw. workcampów. Zajrzyj na przykład na: www.jedenswiat.org.pl; www.aiesec.org/poland; www.youth.org.pl, www.evsdatabase.eu

WaŻne słoWa kontrola graniczna ambasada konsulat wolontariat ubezpieczenie

karta ekUz

spraWdź się sam/a✓ Co wynika dla Polaków z faktu, że nasz kraj należy do strefy Schengen?✓ Jak zachowasz się w razie kradzieży za granicą? A jak, jeśli będziesz ofiarą wy-padku? Czy wiesz, kto może ci pomóc?

110

W pierwszej pracy liczą się nie tylko zarobki, ale także umiejętności i doświadczenia, które możesz zdobyć.

3. młody człowiek pracuje

Czy ktoś, kto nie skończł 18 lat, może pracować? Jaką umowę może z nim zawrzeć pracodawca? Czy Polacy mogą legalnie pracować w innych krajach Unii Europejskiej?

czy niepełnoletni moŻe pracoWać?Młody człowiek powinien się przede

wszystkim uczyć. Ale zarabianie na waka-cje czy po to, by wspomóc budżet rodzinny, staje się coraz bardziej popularne – zarówno w Polsce, jak i w innych krajach.

Dla dorosłych podstawową umową zwią-zaną z  zatrudnieniem jest umowa o  pracę. Zasady dotyczące zatrudniania młodocia-nych w formie umowy o pracę także reguluje Kodeks pracy. Dorywczo można pracować już od 13. roku życia – przy czym do ukoń-czenia 16. roku życia tylko na rzecz instytucji prowadzących działalność kulturalną, arty-styczną, sportową lub reklamową. zgodę

na to muszą wydać rodzice albo opiekunowie prawni i inspektor pracy.

Na stałe – na umowę o pracę – można zostać zatrudnionym, gdy ma się lat 16. Są jednak ograniczenia: młodocianego pracownika można zatrudnić jedynie w  celu przygotowania zawo-

dowego albo do lekkich prac, praca nie może stwarzać jakiegokolwiek zagrożenia dla życia, zdrowia i rozwoju psychofizycznego, nie może też utrudniać nauki, trzeba wcześniej skończyć gimnazjum i przedstawić świadectwo lekarskie o braku przeciw-wskazań do pracy, nieletni pracownicy nie mogą pracować w nocy, w godzinach nad-liczbowych, nie można wymagać od nich podnoszenia ciężarów, pracy na wysokoś-ciach ani przy wyziewach chemicznych.

Ograniczenia te przestają obowiązywać wraz z osiągnięciem pełnoletności.

dlaczego młodym tak trUdno o UmoWę o pracęNikt nie ma wątpliwości, że umowa o pracę jest dla pracownika korzystna. Zatrud-

nionemu przysługuje wtedy ochrona przewidziana w Kodeksie pracy, gwarantowana jest wypłata wynagrodzenia za czas urlopu czy choroby. Jednakże prawdopodobień-stwo podpisania umowy o pracę przez młodocianego nie jest duże. Dlaczego? Bo wte-dy pracodawca musiałby odprowadzać składki na ubezpieczenia społeczne; dla wielu to niestety wydatek, którego wolą unikać.

Dla młodych najczęstszą formą zatrudnienia jest więc umowa o dzieło i umowa-zle-cenie. Informacje szczegółowe dotyczące wszystkich typów umów znajdziecie w tabe-li obok.

111

czy młodzi teŻ płacą podatki?Jeśli w danym roku nasze zarobki nie przekroczyły pewnej wysokości, nie mamy tego

obowiązku. Na przykład w 2011 r. kwota wolna od podatku wynosiła 3091 złotych – po jej przekroczeniu musimy zapłacić podatek. Co do zasady, obowiązki związane z od-prowadzaniem podatków i  inne formalności spoczywają na pracodawcy. Natomiast podatnicy sami składają roczne deklaracje rozliczeniowe we właściwym urzędzie skar-bowym (można je złożyć przez internet).

jak pracoWać W Unii? Jednym z  filarów Unii Europejskiej jest swobodny przepływ pracowników między

państwami członkowskimi. Ograniczenia stosowane w  okresie przejściowym w  sto-

rodzaje UmÓW

Umowa o dzieło Umowa-zlecenie Umowa o pracę

co to jest?

to zobowiązanie do wykonania konkretnej pracy, której efekty będą widoczne (np. przystrzyżenie trawnika, napisanie książki)

zawierając ją, zobowiązujesz się do świadczenia usługi przez jakiś czas, np. do regularnego strzyżenia trawnika

zobowiązujesz się, że będziesz pracował dla pracodawcy i pod jego kierownictwem; jesteś zobowiązany przychodzić do pracy regularnie, na określoną liczbę godzin

pisemna czy ustna?

może być ustna, ale lepiej mieć ją na piśmie (np. na wypadek sporu)

pisemna

praca płatna czy bezpłatna?

płatnamoże być nieodpłatna – dlatego to forma wykorzystywana przy wolontariacie

płatna; ustawowe minimum za cały etat to 1500 zł brutto

co w umowie?

prawo cywilne garantuje swobodę umów, więc można tu zapisać wszystko, co nie jest niezgodne z prawem (np. umowa na kradzież auta jest nieważna)

muszą w niej być opisane prawa pracownika (co najmniej na poziomie minimum określonym w prawie pracy)

ile zapłacisz podatku?

18%, chyba że stosowane jest prawo autorskie – wtedy aż 50% stanowią koszty uzyskania przychodu*

18% 18%i32% przy bardzo wysokich zarobkach  

Urlopy i zwolnienia nie są płatne

do 26 dni roboczych płatnego urlopu rocznie (w zależności od stażu pracy); chorobowe płatne

W razie problemów

można się zwrócić do wydziału cywilnego sądu rejonowego – za wniesienie sprawy pobierana jest opłata

można się zwrócić do sądu pracy (postępowanie jest bezpłatne)

* Od 2013 r. przepisy te mają być zmienione.Na podstawie „Paszportu nastolatka”, CEO, Warszawa 2011 r.

112

sunku do pracowników z nowych państw Unii, w tym Polski, przestały obowiązywać 1 maja 2011 r.

Innym filarem wspólnego rynku Unii jest zasada swobodnego zakładania przedsię-biorstwa w dowolnym państwie członkowskim. W każdym unijnym kraju możemy za-tem podejmować działalność na własny rachunek – na warunkach określonych przez ustawodawstwo tego państwa (chodzi m.in. o zasady płacenia podatków, prowadze-nia księgowości, opłacania ubezpieczeń społecznych).

Aby Europejczykom łatwiej było szukać pracy w ca-łej Unii, wymyślono europass cV (CV to skrót od łac. curriculum vitae – życiorys). Struktura Europass CV jest identyczna we wszystkich krajach UE – może być spo-rządzany w każdym z języków państw Unii, a wzór jest dostępny na europass.cedefop.europa.eu (można go tam wypełnić, a potem aktualizować, jeśli coś się w na-szym CV zmieniło). Europass CV jest częścią projektu

Europass, który został przyjęty przez Parlament Europejski oraz Radę Unii Europejskiej w 2004 r. po to, by każdy obywatel Europy na tych samych zasadach mógł prezento-wać swoje umiejętności zawodowe i by ocena kompetencji i kwalifikacji pracowników była przejrzysta. Na Europass składają się – poza CV:

europass – paszport językowy; europass – suplement do dyplomu (zwiększa na europejskim rynku pracy czytel-ność dyplomów wydawanych przez polskie uczelnie);

europass – suplement do dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe (jest dokumentem wydawanym posiadaczom dyplomu zawodowego);

europass – mobilność (służy do potwierdzenia okresów nauki lub szkolenia odby-wanych w innym kraju europejskim w ramach wyjazdu zorganizowanego).

zoBaczcie, ile potrafię, czyli krajoWe ramy kWalifikacjiCo naprawdę znaczy dyplom ukończenia konkretnej uczelni albo świadectwo ukoń-

czenia kursu zawodowego? Jak pracodawca brytyjski czy niemiecki ma zrozumieć, co potrafi kandydat do pracy z Polski czy Francji? W Unii trwają właśnie prace nad syste-

kilka rad dla wyjeżdżających do pracy

zanim wyjedziesz

Sprawdź:– jakie są przepisy dotyczące pracy w danym kraju– gdzie są polskie konsulaty i placówki– czy masz tam znajomych lub krewnych – zbierz adresy i kontakty.Praca:– szukaj tylko legalnego zatrudnienia– korzystaj z usług sprawdzonych pośredników– sprawdź, czy umowa zawiera wszystkie niezbędne elementy, czy ją rozumiesz.

kontakty

– zostaw bliskim dane kontaktowe: swoje i pracodawcy– zaraz po przyjeździe powiadom bliskich, czy wszystko jest w porządku– pamiętaj o zapasowym doładowaniu do telefonu/karcie SIM oraz o włączeniu usługi roamingu.

zabierz ze sobą

– dowód tożsamości, umowy i korespondencję z z pracodawcą, Kartę Ubezpieczenia Zdrowotnego i ich kopie (ksero) – notes z ważnymi adresami i telefonami – bliskich, konsulatu, pracodawcy– mapę, słownik i rozmówki regionu, do którego jedziesz– rezerwę finansową, która pozwoli na awaryjny powrót do domu.

113

mem, który pozwoli pracodawcom porównywać kwalifikacje pracowników zdobyte w różnych krajach. Wszystkie zawody zostaną szczegółowo opisane, a efekty kolejnych etapów nauki – precyzyjnie wyliczone. Będzie wtedy jasne dla wszystkich Europejczy-ków, co wie, potrafi i jakie ma kompetencje maturzysta z Polski. Prace te prowadzone są w Polsce w ramach projektu krajowe ramy kwalifikacji.

Czy potrafisz wypełnić i zaktualizować europejskie CV w sieci? Sprawdź na stronie: www.europass.cedefop.europa.eu

Pracę w Unii można podjąć po skończeniu 18 lat. Wyjątki to: płatne staże i praktyki (również wakacyjne) oraz praca sezonowa. Poszukiwania pracy warto zacząć od por-talu EURES (ec.europa.eu/eures), gdzie obok kompletu informacji prawnych i  porad znajdziesz 700 tys. ofert pracy w całej Europie.

WaŻne słoWa młodociany umowa o pracę umowa-zlecenie umowa o dzieło przygoto-

wanie zawodowe podatek składka ubezpieczenia społecznego curriculum vitae europass cV kompetencje kwalifikacje zawodowe mobilność

spraWdź się sam/a✓ Na jakich warunkach może w Polsce podjąć pracę osoba niepełnoletnia?✓ Czym się różnią od siebie umowa-zlecenie, o dzieło i o pracę?✓ Jakie części zawiera i do czego służy Europass?

Unia europejska dla młodych – wiedza w sieci

www.eurodesk.plProgram informacyjny dla młodzieży i osób pracujących z młodzieżą: konsul-tanci i bazy danych z informacjami nt. edukacji, szkoleń, wydarzeń, funduszy dla młodzieży w całej Unii Europejskiej.

EURESec.europa.eu/eures/

Sieć europejskich ofert pracy: pomaga znaleźć pracę, prowadzi działalność doradczą, rekrutacyjną, informacyjną; w  Polsce ma ponad 20 konsultantów afiliowanych przy Wojewódzkich Urzędach Pracy.

SALTOwww.salto-youth.net

Support for Advance Learning and Training Opportunities: służy młodzie-ży zaangażowanej we współpracę międzynarodową; informuje i  organizuje szkolenia, wspiera program „Młodzież”, koordynuje współpracę z krajami po-zaunijnymi.

www.europa.eu/youth

Europejski Portal Młodzieżowy: w siedmiu działach gromadzi wyselekcjono-wane adresy stron internetowych z informacjami dotyczącymi młodzieży.

PLOTEUSec.europa.eu/ploteus

Podaje informacje o warunkach studiowania, umożliwia wyszukiwanie infor-macji o kursach, kierunkach i uczelniach w Unii Europejskiej.

myeurope.eun.org„Europa w twojej klasie" – portal dla uczniów i  nauczycieli skupiający się na szukaniu odpowiedzi na pytanie, co to znaczy być obywatelem Europy.

www.youth--knowledge.net

Baza informacyjno-dokumentacyjna na temat młodzieży w Europie: groma-dzi dokumenty o polityce młodzieżowej Unii, opracowania o zaangażowaniu, szansach dla młodzieży oraz stanowi forum dyskusyjne z ekspertami.