1. Czynniki rozwoju rolnictwa w Polsce

Rolnictwo – gałąź działalności gospodarczej człowieka, której celem jest wyprodukowanie:

żywności przeznaczone do bezpośredniego spożycia,

surowców przetwarzanych na inne produkty żywnościowe.

O wartości rolnictwa, jako jednej z 3 głównych gałęzi gospodarki Polski, decydują:

możliwości wyżywienia ludności kraju oraz eksport poza granicę Polski:

zatrudnia 15,7% ogółu wszystkich pracujących w 2016 roku (osoby wytwarzające produkty na własne potrzeby i na sprzedaż),

około 10,3% ogółu osób zatrudnionych w 2016 roku (osoby wytwarzających produkty na sprzedaż, bez osób wytwarzających je prawie wyłącznie tylko na własne potrzeby),

produkty rolne mają wysoką pozycję w handlu zagranicznym;

zdolność do wytworzenia części PKB:

rolnictwo naszego kraju wytwarza ok. 2,4% PKB w 2016 roku (w 2012 roku – 3,9%).

Aktualna struktura rolnictwa została wykształtowana w wyniku złożonych procesów i zależała od różnorodnychczynników:

przyrodniczych,

pozaprzyrodniczych – w tym:

społeczno-ekonomicznych,

historycznych.

Bardzo duży wpływ miała przynależność danego obszaru w Polsce do jednego z trzech dawnych zaborów:

zaboru pruskiego – najprężniej rozwijającego się – sytuacja dość dobra;

występowała pokaźna i nowoczesna jak na owe czasy produkcja rolna,

ważnym motorem napędowym było istnienie chłonnego rynku zbytu, w oparciu o które rozwinęło się rolnictwo towarowe;

zaboru austriackiego – znacznie wolniejszy rozwój – sytuacja dosyć zła;

coraz większa część gospodarstw była coraz bardziejrozdrabniana,

wieś stawała się coraz bardziej przeludniona i biedna.

dodatkowo rynek nie był zbyt otwarty jeśli chodzio produkty rolne, zaś ludność wiejską zmuszano dointensywnego użytkowania każdego, najmniejszegofragmentu ziemi – aby wszyscy byli wyżywieni(wykorzystywano nawet rowy przydrożne),

dominowało rolnictwo intensywne,samozaopatrzeniowe;

zaboru rosyjskiego – najwolniejszy rozwój– sytuacja bardzo zła;

rolnictwo cechowało się znacznym zacofaniemspołeczno-gospodarczym,

rozwinęło się tutaj głównie rolnictwo ekstensywne,niskotowarowe.

Czasy pierwszej wojny światowej okazały się dla rolnictwa okresem regresu, na co wpływ miały:

straty finansowe oraz infrastrukturalne,

wielkie straty wśród ludzi oraz inwentarza żywego.

Czas dwudziestolecia międzywojennego był próbą zjednoczenia ziem będących wcześniej pod panowaniem trzech różnych zaborców.

W związku z niełatwą sytuacją gospodarczą w Polsce i na świecie, udało się to wykonać tylko w małym stopniu.

Na wsiach w wyniku dużego przyrostu demograficznego, dalej wzrastało:

przeludnienie,

rozdrobnienie (szczególnie na południu Polski).

Czasy drugiej wojny światowej okazały się okresem jeszcze większego regresu w rolnictwie, niż za czasów poprzedniej wojny.

Ponownie straty wojenne objęły:

majątek narodowy,

wielkie straty wśród ludzi oraz inwentarza żywego.

Ustalenia powojenne mówiące o zmianie granic Polski oraz zmiany polityczne miały poważny i bardzo niekorzystny wpływ na dalsze kształtowanie się rolnictwa.

W 1949 roku władze komunistyczne w Polsce zarządziły kolektywizację rolnictwa.

Od tego okresu zaczęto tworzyć wielkie spółdzielnie rolnicze, czyli tzw. gospodarstwa uspołecznione na obszarach przejętych majątków ziemskich.

Spółdzielnie musiały dostarczać państwu pewnych, obowiązkowych ilości płodów rolnych.

rolnicy w ten sposób mieli współfinansować odbudowę gospodarczą Polski.

Bardzo szybko obciążenia te spowodowały poważny regres rolnictwa.

Do pewnego polepszenie sytuacji doszło po powstaniu poznańskim z 1956 roku,

W efekcie nastąpiło zamknięcie większości spółdzielni rolniczych oraz zlikwidowanie obowiązku dostawy mleka.

Niedługo po tym jednak znowu zaczęto wracać do wcześniejszej koncepcji tworzenia gospodarstw uspołecznionych – znów wróciły ciężkie czasy dla rolnictwa.

Stopniowa poprawa (czasem tylko okresowa) nastąpiła dopiero na początku lat 70. XX:

zniesiony został obowiązek dostawy na wszystkie produkty,

nastąpił wzrost produkcji rolnej

na wsi nastąpiła znaczna poprawa warunków życia ludności rolniczej.

Wyjątkiem był okres drugiej połowy lat 70., kiedy doszło do zmian uderzających najbardziej rolników gospodarstw indywidualnych.

Lata 80. XX wieku, ze względu na ogólny regres gospodarczy Polski były okresem stagnacji w rozwoju rolnictwa.

Państwowe Gospodarstwa Rolne (PGR) – to forma socjalistycznej własności ziemskiej, która funkcjonowała wPolsce w latach 1949–1993.

W tego typu gospodarstwach jedynym właścicielem było państwo.

1989 roku PGR gospodarowały na ok. 17,8% ogólnej powierzchni ziemi rolnej w naszym kraju i zatrudniały około 400tys. osób (w 1980 roku było to 490,3 tys.).

Po przejściu na gospodarkę rynkową na podstawie ustawy z 19 października 1991 roku o gospodarowaniunieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa PGR-y zostały zlikwidowane, a ich majątek został przejęty przez AgencjęWłasności Rolnej Skarbu Państwa (obecnie Agencja Nieruchomości Rolnych).

Najbardziej znaczące zmiany w polskim rolnictwie przyszły wraz z chwilą upadku w Polsce systemukomunistycznego (w 1989 roku).

Od tego czasu gospodarstwa rolne musiały zacząć działać w nowym ładzie gospodarczym, w ramach gospodarkiwolnorynkowej.

Nastąpiła likwidacja nierentownych, wielkich gospodarstwa rolnych (tzw. PGR-ów).

Wielu rolników, szczególnie na początku lat 90. nie potrafiło sobie jednak poradzić.

Na wsi pojawiły się niekorzystne zjawiska społeczne, m.in.:

Bezrobocie i wykluczenie społeczne,

wzrost przestępczości.

Z upływem czasu, pomimo wszystko sytuacja na wsi zaczęła się polepszać i stopniowo większa część gospodarstw stawałasię rentowana, choć ludziom na wsi dalej żyło się znacznie gorzej niż ludności miejskiej.

Wydarzenia polityczne w Polsce i naszym regionie, sprawiły, że integracja z Unią Europejską w maju 2004 roku stała się możliwa

Generalnie szansa na szybki rozwój rolnictwa została w znacznej mierze wykorzystana.

Rolnicy, którzy na początku nastawieni byli do tego pomysłu bardzo sceptycznie, są teraz jednymi z jej największych beneficjentów.

Dzięki programom pomocowym dla polskiego rolnictwa i wspólnej polityki rolnej krajów Wspólnoty obecny stan rolnictwa jest coraz lepszy:

Polscy rolnicy:

otrzymują dopłaty bezpośrednie,

środki dofinansowujące proces zalesiania nieużytków rolnych

mogą sprzedawać swoje produkty na wspólnym rynku UE;

stopniowo:

maleje także liczba osób zatrudnionych w rolnictwie,

choć dalej jest ona znacznie wyższa niż w innych krajach UE,

zwiększa się średnia wielkość gospodarstw w Polsce:

wzrasta przy tym ich wydajność,

uzyskują one coraz lepsze wyniki ekonomiczne.

W efekcie polskim rolnikom żyje się coraz lepiej:

choć niestety dalej zwykle i tak gorzej niż mieszkańcom miast.

Rolnictwo bardziej niż każdy inny dział gospodarki jest zależne od warunków środowiska geograficznego, np.:

rzeźby terenu, warunków wodnych, klimatu i gleb.

Rzeźba terenu Polski jest generalnie sprzyjająca dla gospodarki rolnej:

ponad 90% powierzchni kraju pokrywają obszary nizinne (najlepsze są obszary równin lekko falistych):

tylko na nielicznych obszarach górskich, wyżynnych i pojeziernych, o zbyt dużym nachyleniu stoków:

występują pewne trudności w uprawie roli:

mechanizacji,

zabiegach agrotechnicznych;

występuje znacznie częściej zjawisko erozji gleb;

obszary powyżej wysokości 500 m n.p.m. wykorzystywane są przede wszystkim jakopastwiska lub łąki.

Generalnie dla większości roślin uprawnych, występujących w Polsce bardziej korzystna sytuacja występuje przy większym usłonecznieniu:

lepiej usłonecznione są stoki południowe – są tu wyższe temperatury,

następuje tu lokalizowanie winorośli, krzewów owocowych,

gorzej usłonecznione są stoki północne – panują tu niższe temperatury.

Warunki klimatyczne oddziałują korzystnie na uprawęwiększości roślin strefy umiarkowanej.

Odstępstwem są tylko gatunki o znacznych wymaganiach termicznych,

np. kukurydza na ziarno.

najlepsze warunki są:

na Nizinie Śląskiej,

w Kotlinie Sandomierskiej;

najgorsze warunki panują:

w górach,

na Suwalszczyźnie.

Nasz klimat odznacza się:

znaczną zmiennością warunków pogodowych – nieco utrudnia to rozwój rolnictwa.

średnim pod względem długości trwania okresem wegetacyjnym roślin:

wynosi średnio 190-230 dni, co ma wpływ na:

powstanie różnic w dominujących typach upraw na terenie Polski,

ustalanie różnych terminów wykonywania prac na polach,

najkrótszy okres wegetacyjny występuje w północno-wschodniej części Polski i w górach;

uprawa roślin ciepłolubnych, np. buraków cukrowych, drzew owocowych jest mało opłacalna.

średnią lub małą ilością opadów atmosferycznych (średnia wynosi około 600 mm/rok):

zbyt mała, najmniejsza roczna suma opadów, wynosząca ok. 450-500 mm/rok :

występuje w centrum kraju, Kujawach, Żuławach i w Wielkopolsce (jest tam cień opadowy),

przyczynia się do występowania tzw. okresowego lub stałego niedoboru wody w rolnictwie.

występowaniem specyficznych, typowych w naszym klimacie zjawisk atmosferycznych:przymrozków w kwietniu i maju

najbardziej niekorzystnie oddziaływają one na polskie sadownictwo,

tzw. bezśnieżnych zim (powodujące wymarzanie roślin i korzeni),

podtopienia spowodowane tworzeniem się zastoisk wodnych,

okresów nierównomiernych opadów atmosferycznych:

posuchy wiosennej, letnich susz,

opadów o charakterze nawalnym, gradobić,

silnych, porywistych wiatrów (szczególnie trąb powietrznych).

Stosunki wodne są bardzo istotnym czynnikiem wpływającym na rozwój rolnictwa.

Aby je poprawić przeprowadza się specjalne zabiegi agrotechniczne:

melioracje – osuszanie,

miało (lub ma) to miejsce na niektórych obszarach, gdzie wcześniej istniały bagna:

na Żuławach Wiślanych przyczyniło się to do zwiększenia wydajności (zwiększenia plonów),

na Polesiu Lubelskim – nie odniosło to pożądanych skutków i rolnicy się z tych terenów powoli wycofują (przywracane są one dostanu poprzedniego – przywracane są bagna);

sztuczne nawadnianie,

najlepsza sytuacja pod tym względem panuje w Wielkopolsce.

Obszary zagrożone deficytem wody

Gleby w Polsce niestety nie należą do żyznych.

Zdecydowanie ponad połowę gruntów stanowią gleby średnie i słabe,

są to niektóre fragmenty

gleb bielicowych,

gleb płowych,

gleb rdzawe,

gorsze rodzaje gleb brunatnych (dystroficznych).

W celu zwiększenia produktywności, rolnicy w Polsce powszechnie stosują różne zbiegi agrotechniczne.

Tereny o najgorszych fragmentach gleb obecnie są najczęściej zalesiane.

Jedynie około 4% stanowią wPolsce najżyźniejsze gleby, onajlepszych parametrach,

należą do nich niektóreczarnoziemy, czarne ziemie imady występujące m.in.:

na Nizinie Śląskiej, Wyżynie Małopolskiej, Wyżynie Lubelskiej, w Kotlinie Sandomierskiej, na Żuławach Wiślanych, Roztoczu oraz w okolicach Sochaczewa i Pyrzyc,

umożliwiają one uprawę roślin o wysokich wymaganiach glebowych,

np. buraków cukrowych i pszenicy.

Mozaikowatość pokrywy glebowej, polegająca na występowaniuróżnych gatunków gleb o różnych parametrach jakościowych, jest naniektórych obszarach sporym utrudnieniem rozwoju rolnictwa.

Utrudnia to znacznie funkcjonowanie większych, bardziej wydajnych iwyspecjalizowanych gospodarstw rolnych.

W efekcie tego zjawiska uzyskują one różną:

wielkość plonów, w zależności od miejsc, w których nastąpił ich zbiór,

jakość zbieranych płodów, w zależności od miejsc zbioru.

Biorąc pod uwagę warunki naturalne rolnictwa w Polsce, możnawydzielić regiony o:

najlepszych walorach rolniczych:

Nizinę Śląską,

Żuławy Wiślane,

Kotlinę Sandomierską,

kotliny podkarpackie,

Wyżynę Lubelską,

Wyżynę Miechowską,

Równinę Kutnowską;

najgorszych walorach rolniczych:

wysokich gór:

Karpat,

Sudetów,

Gór Świętokrzyskich;

pojezierzy, a w szczególności:

Pojezierza Suwalskiego,

Pojezierza Pomorskiego.

Do czynników pozaprzyrodniczych, mających największy wpływ na rozwój rolnictwa zaliczamy:

poziom rozwoju społeczno-gospodarczego,

strukturę własności gospodarstw rolnych (struktura agrarna),

wielkość gospodarstw rolnych,

zasoby siły roboczej,

wykształcenie rolników,

poziom kultury rolnej,

polityka rolna państwa,

różne uwarunkowania międzynarodowe.

Polska zalicza się do krajów o wysokim poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego.

Niestety nie do końca przekłada się to na dobry/wysoki poziom rozwoju polskiego rolnictwa – choć należy podkreślić,iż szczególnie od momentu wejścia Polski do struktur UE, sytuacja systematycznie poprawia.

W ramach dopłat i innych programów pomocowych rolnicy mogą się szkolić, podnosić swoje kwalifikacje.

Coraz większa grupa rolników może pochwalić się wyższym wykształceniem.

Dalej niestety w zbyt niewielkim stopniu wykorzystujemy nowoczesne technologie.

Nie wykorzystywany jest w stopniu zadowalającym potencjał naszych jednostek naukowo-badawczych.

W 2017 roku w Polsce największe znaczenie odgrywał:

sektor prywatny – ponad 98% powierzchni użytków rolnych ogółem,

własność indywidualna – gospodarstwa indywidualne stanowiły około 90% powierzchni użytków rolnych ogółem,

własność spółdzielcza (następuje tu współpraca między rolnikami, w tym także wspólne władanie ziemiami);

sektor publiczny – poniżej 2% powierzchni użytków rolnych ogółem.

Fakt ten wynika głównie z transformacji ustrojowej, dokonanej w 1989 roku i zapoczątkowanego procesurestrukturyzacji, polegającego głównie na prywatyzacji.

Znacznie większa niż obecnie, w okresie PRL-u własność publiczna (głównie tzw. PGR-y, szczególnie na terenach tzw.Ziem Odzyskanych), szybko zaczęła tracić na znaczeniu na rzecz własności prywatnej.

Część ziem (tych które nie zostały sprzedane) jednak dalej pozostała w rękach państwa (mniej niż 10%).

Zarządzane są one obecnie przez Agencję Nieruchomości Rolnych (wcześniej Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa i PaństwowyFundusz Ziemi).

W większości są one dzierżawione przez prywatne podmioty (rolników).

Na obszarach wiejskich, szczególnie od momentu wstąpienia do Unii Europejskiej (oraz tuż przed) zachodzi proces restrukturyzacji rolnictwa, w wyniku którego wzrosła średnia wielkość powierzchni gruntów rolnych w gospodarstwie rolnym w Polsce (wg danych Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa):

6,5 ha w 1990 roku,

10,23 ha w 2010 roku,

10,36 ha w 2011 roku,

10,38 ha w 2012 roku,

10,42 ha w 2013 roku,

10,48 ha w 2014 roku,

10,49 ha w 2015 roku,

10,56 ha w 2016 roku,

10,65 ha w 2017 roku.

W 2016 roku, wśród liczby gospodarstw wg wielkości gospodarstw rolnych:

gospodarstwa małe do 10 ha stanowiły 75,26% liczby gospodarstw (1,1 mln osób użytkuje łącznie 4,1 mln ha), w tym:

do 1 ha włącznie – 1,88% (26,5 tys. gospodarstw użytkuje tylko 19,5 tys. ha),

od 1 do 2 ha – 19,49%,

od 2 do 3 ha – 13,41%,

od 3 do 5 ha – 18,15%,

od 5 do 10 ha – 22,33%.

gospodarstwa średnie, liczące od 10 do 20 ha stanowiły 15,12% (212,9 tys. osób użytkuje łącznie 2,9 mln ha), w tym:

od 10 do 15 ha – 10,14%,

od 15 do 20 ha – 4,98%.

gospodarstwa duże, liczące od 20 do 50 ha stanowiły 7,27% (102,3 tys. użytkuje łącznie 3,0 mln ha), w tym:

od 20 do 30 ha – 4,37%,

od 30 do 50 ha – 2,90%.

gospodarstwa bardzo duże, liczące powyżej 50 ha stanowiły 2,35% (33,0 tys. użytkuje łącznie 4,3 mln ha; ich odsetekw ostatnich latach nieznacznie wzrósł), w tym:

od 50 do 100 ha – 1,6%,

od 100 do 200 ha – 0,5%,

od 200 do 500 ha – 0,2%,

powyżej 500 ha – 0,1% (tylko 985 gospodarstwa użytkują aż 974,7 tys. ha).

Największą średnią powierzchnią gruntów rolnych w gospodarstwie rolnym w 2017 roku charakteryzowały sięgospodarstwa położone w większości:

na terenie tzw. Ziem Odzyskanych – na obszarze województw:

zachodniopomorskiego – 30,35 ha,

warmińsko-mazurskiego – 22,79 ha,

lubuskiego – 21,18 ha,

pomorskiego – 19,16 ha,

opolskiego – 18,51 ha,

dolnośląskiego – 16,46 ha,

kujawsko-pomorskiego – 15,77 ha,

wielkopolskie – 13,56 ha,

podlaskiego – 12,27 ha,

Najmniejsze gospodarstwa występują:

na terenie województw(centralna i pd. Polska):

małopolskiego – 4,04 ha,

podkarpackiego – 4,77 ha,

świętokrzyskiego – 5,67 ha,

śląskiego – 7,70 ha,

łódzkiego – 7,72 ha,

lubelskiego – 7,73 ha,

mazowieckiego – 8,57 ha.

Znacznym problemem, z którym w dalszym ciągu boryka się Polska gospodarka i rolnictwo, jest duże (w porównaniu z innymi krajami Europy Zachodniej), zatrudnienie w rolnictwie.

W 2016 roku wynosiło ono około 15,7% zawodowo czynnych (w rolnictwie pracowało około 2,1 mln osób).

Pocieszający jest fakt, że wartość ta w ciągu ostatnich 25 lat wyraźnie zmalała.

Udział procentowy osób zatrudnionych w rolnictwie w ciągu ostatnich ponad 60 lat wyglądał następująco:

w 1950 roku wynosił 51,5% ogółu zatrudnionych,

w 1970 roku – 29,4%,

w 1988 roku – 27,1%,

w 1996 roku – 27,7%,

w 2002 roku – 16,7%,

w 2005 roku – 16,5%,

w 2010 roku – 15,6%,

w 2016 roku – 15,7% (najwyższy odsetek osób zatrudnionych w rolnictwie występuje w słabiej uprzemysłowionej wschodniej i południowej części Polski).

Biorąc pod uwagę liczbę osób zatrudnionych w rolnictwie na 100 ha użytków rolnych:

najwięcej przypada na tereny południowo-wschodniej i południowej części Polski:

województwa: małopolskie, podkarpackie, śląskie i świętokrzyskie;

najmniej przypada na obszary północno-zachodniej i zachodniej oraz północnej Polski:

województwa: zachodniopomorskie, warmińsko-mazurskie, pomorskie, opolskie, dolnośląskie i lubuskie.

Bardzo niekorzystnie wygląda fakt, iż dalej wiele gospodarstw produkuje głównie wciąż na samozaopatrzeniegospodarstwa domowego (szczególnie w województwach: małopolskim i podkarpackim).

Głównie na sprzedaż produkują rolnicy przede wszystkim województw:

wielkopolskiego,

kujawsko-pomorskiego.

Przy wyraźnie dużej liczbie osób pracujących, wynoszącej około 15,7% pracujących (około 10,3% ogółu osóbzatrudnionych w 2016 roku licząc jedynie osoby wytwarzających produkty na sprzedaż, bez osób wytwarzającychje prawie wyłącznie tylko na własne potrzeby), na rolnictwo przypada jedynie 2,4% polskiego PKB.

Jest to wartość bardzo znikoma (biorąc pod uwagę duże zatrudnienie).

Świadczy to o dalej bardzo niskiej efektywności rolnictwa w naszym kraju.

W krajach Unii Europejskiej podobną wartość PKB osiąga się przy znacznie niższym odsetku ludzi zatrudnionych w rolnictwie,który wynosi zwykle kilka razy mniej niż w Polsce (zwykle pomiędzy 2-5%).

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45% Zatrudnienie w rolnictwie w wybranych krajach świata w latach 2000-2016

2000 2010 2016

Wysokiemu zatrudnieniu w rolnictwie towarzyszy:

względnie wysoki odsetek gospodarstw, w których osoba kierująca:

nie posiada żadnego wykształcenia rolniczego – około 50%;

niski odsetek gospodarstw, w których osoba kierująca posiada wykształcenie rolnicze:

wyższe – około 3% osób,

policealne – około 0,5% osób,

średnie zawodowe – około 12% osób,

zasadnicze zawodowe – około 13% osób,

kurs rolniczy – około 20% osób.

Największy odsetek rolników posiadających wykształcenie wyższe rolnicze prowadzi gospodarstwa na terenie województw:

zachodniopomorskiego (około 6%), dolnośląskiego (około 5%), kujawsko-pomorskiego (około 5%), warmińsko-mazurskiego (około 5%), wielkopolskiego (około 5%), lubelskiego (około 4%), lubuskiego (około 4%), pomorskiego (około 4%), opolskiego (około 4%) i mazowieckiego (około 3%);

Najmniejszy odsetek rolników posiadających wykształcenie wyższe rolnicze prowadzi gospodarstwa na terenie województw (jedynie około 2% osób):

podkarpackiego, małopolskiego, świętokrzyskiego, łódzkiego, śląskiego i podlaskiego.

Pośród uwarunkowań pozaprzyrodniczych w rozwoju rolnictwa niewątpliwie dużą rolę odgrywa poziom kultury rolnej, zależny od sposobu gospodarowania.

W ich skład wchodzi:

mechanizacja (zastosowanie ciągników, kombajnów, snopowiązałek i innych maszyn),

melioracje,

nawożenie,

zmianowanie, pielęgnacja roślin oraz zwalczanie szkodników i chorób roślin.

W okresie ostatnich kilkudziesięciu lat jednak nastąpił znaczny postęp.

Obecnie rolnictwo w naszym kraju, korzystając ze środków pomocowych Unii Europejskiej, jest w stanie w coraz większym stopniu polepszać sposoby gospodarowania, dzięki czemu,

np. mocno przestarzały sprzęt jest powoli zastępowany przez nowoczesny.

Zużycie nawozów mineralnych lub chemicznych wg

województw

Ciągniki rolnicze wg województw

W wyniku produkcji płodów rolnych środowisko przyrodnicze w Polsce ulega nieustannym przekształceniom,związanym m.in. z przeznaczaniem gruntów pod uprawy rolne (w 2017 roku użytki rolne w Polsce stanowiłyokoło 46% powierzchni Polski).

Biocenozy wprowadzane przez człowieka na miejsce roślinności naturalnej nie tylko odmieniły krajobraz, ale także iwarunki naturalne niektórych terenów.

Dodatkowo w rolnictwie stosuję się różne zabiegi agrotechniczne mające na celu przyspieszenie naturalnych procesówprzemiany materii i przepływu energii.

Skutkiem ubocznym tych działań jest niszczenie przyrody, np. siedlisk glebowych, zmian stosunków wodnych itp.

Duże zmiany w środowisku przyrodniczym gleb i wód powierzchniowych oraz podziemnych, związane są z corazobfitszym stosowaniem nawozów mineralnych oraz chemicznych środków ochrony roślin (pestycydów).

Nawozy mineralne przyczyniają się do zwiększania plonów i produktywności.

Pestycydy, herbicydy i inne środki chemiczne ochrony roślin, przyczyniają się do minimalizowania strat wywołanychszkodnikami, chwastami oraz coraz bardziej dokuczającymi chorobami roślin uprawnych.

Niestety chemizacja rolnictwa ma także swoją ciemną stronę, zagrażając nie tylko zdrowiu występujących tamzwierząt, ale także i naszemu.

Jest to szczególnie niebezpieczne w sytuacji gdy są powszechnie stosowane preparaty o intensywnym działaniu.

Ich nieumiejętne dawkowanie (złe proporcje lub termin) jest obecnie jednym z głównych problemów polskiego rolnictwa.

Wynika to m.in. z dawnych nawyków oraz niskiego poziomu wykształcenia osób pracujących w rolnictwie.

Grunty w Polsce w 2016 roku były użytkowane na jeden z trzech głównych sposobów:

użytki rolne – 46,0% powierzchni Polski,

Lasy (w tym grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione) – 31,0% powierzchni Polski,

pozostałe grunty – 23,0% powierzchni Polski.

Polska, pomimo przewagi słabych i średnich gleb odznacza się:

znacznym udziałem użytków rolnych w powierzchni ogólnej kraju,

w 2016 roku ich powierzchnia wynosiła 46,0% powierzchni Polski;

W ramach użytków rolnych wydziela się:

użytki rolne w dobrej kulturze rolnej – 99,1% (spełniające wymogi minimalne określone w Rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi), w tym:

pod zasiewami – 73,5%,

grunty ugorowane – 1,1%,

łąki trwałe – 18,7%,

pastwiska trwałe – 2,8%,

uprawy trwałe (plantacje drzew i krzewówowocowych) – 2,7%, w tym

sady – 2,6%,

ogrody przydomowe – 0,2%,

użytki rolne pozostałe, czyli użytki rolne obecnie nie użytkowane lub nie utrzymywane w dobrej kondycji rolnej – stanowią 0,9% użytków rolnych w Polsce.

Powierzchnia użytków rolnych systematycznie maleje głównie za sprawą:

ekspansji przestrzennej miast,

zalesiania słabych gleb,

rozwoju sieci komunikacyjnej.

Zróżnicowanie użytków rolnych wynika z:warunków przyrodniczych – stopnia przydatności gruntów dlarolnictwa,

warunków pozaprzyrodniczych – presji demograficznej.

Największym udziałem odznaczają się:obszary występowania urodzajnych gleb:

Żuławy Wiślane, Nizina Śląska, Wyżyna Lubelska i Wyżyna Małopolska;

niskim poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego, ze znacznym udziałem odsetka ludności wiejskiej i słabo rozwiniętym przemysłem:

województwa tzw. ściany wschodniej oraz częściowo województwa centralnej Polski.

Najmniejszy udział występuje:obszary o trudnych warunkach przyrodniczych:

górskich (Karpaty, Sudety i Góry Świętokrzyskie),

podmokłych, bagnistych i z jeziorami (np. Kraina Wielkich Jezior Mazurskich, Polesie Lubelskie),

o dużej lesistości (północno-zachodnia Polska),

obszary mocno zurbanizowane (obszary wielkich miast, np. Warszawy),

obszary o dużym stopniu uprzemysłowienia (województwo śląskie).

Grunty orne pokrywały w 2016 r. łącznie 74,6% powierzchni użytków rolnych:

pod zasiewami (pola uprawne) – 73,5%,

grunty ugorowane (nie wykorzystywane przez pewien czas) – 1,1%,

Największym udziałem odznaczają się:obszary występowania urodzajnych gleb i odpowiedniego klimatu:

Żuławy Wiślane, Nizina Śląska, Wyżyna Lubelska i Wyżyna Małopolska oraz Kujawy;

Najmniejszy udział występuje:obszary o trudnych warunkach przyrodniczych: tereny górskie, podmokłe odcinki dolin rzecznych, bagna i inne obszary podmokłe oraz w północno-wschodnia Polska.

Trwałe użytki zielone, czyli grunty pokryte trawami przez okres co najmniej 5 lat, pokrywały w 2016 roku łącznie 21,5% powierzchni użytków rolnych:

łąki trwałe (grunty pokryte trawami – są z reguły koszone) – 18,7%,

pastwiska trwałe (grunty pokryte trawami – nie są one z reguły koszone) – 2,8%.

Występują one głównie na terenach o niskiej jakości rolniczej, gdzie występują dostatecznie wysokie opady atmosferyczne (korzystne warunki hydrologiczne):

na obszarach górskich, np.: Sudety, Karpaty oraz Pogórze Karpackie,

wzdłuż dolin większych rzek, np.: nad Narwią, Biebrzą,

na terenach podmokłych, np.: na Polesiu Lubelskim, Kotlina Biebrzańska i Gorzowska,

w Polsce północno-wschodniej, np.: na Nizinie Podlaskiej, Pojezierzu Mazurskim.

Uprawy trwałe pokrywały w 2016 r. ok. 2,7% powierzchniużytków rolnych, w tym:

sady – 2,6%:

plantacje drzew (głównie jabłonie, mniej grusz, śliw, wiśni iczereśni):

najwięcej w rejonach: grójecko-skierniewickim, sandomierskim ipodkarpackim,

krzewów owocowych i uprawy jagodowe (głownie maliny iporzeczki):

najwięcej w woj.. lubelskim,

chmielników,

szkółek drzew, krzewów owocowych i ozdobnych,

rośliny rosnące pod osłonami – 0,1%.

Materiały pomocnicze do naukiOpracowane w celach edukacyjnych (niekomercyjnych)

Opracowanie i redakcja: Sławomir DmowskiKontakt: kontakt@geografia24.eu

WSZELKIE PRAWA ZASTRZEŻONE- KOPIOWANIE ZABRONIONE -