1. ความสำคญของพระพทธศาสนา 2. พทธประวต 3. พทธสาวกชาดกและศาสนกชนตวอยาง 4. พระไตรปฎก 5. พระรตนตรย 6. ไตรสกขา 7. โอวาท3 8. พทธศาสนสภาษต 9. การสวดมนตไหวพระสรรเสรญคณพระรตนตรยและแผเมตตา 10. ศาสนพธ 11. มรรยาทชาวพทธ

1. สามารถวเคราะหความสำคญของพระพทธศาสนาหรอศาสนาทตนนบถอในฐานะทเปนมรดกทางวฒนธรรมและหลกในการพฒนาชาตไทยได

2. สามารถสรปพทธประวตตงแตเสดจกรงกบลพสดจนถงพทธกจสำคญ หรอประวตศาสดาทตนนบถอตามทกำหนดได

3. แสดงความเคารพพระรตนตรย และปฏบตตามไตรสกขาและหลกธรรมโอวาท3 ในพระพทธศาสนาหรอหลกธรรมของศาสนาทตนนบถอตามทกำหนดได

สาระสำคญ

จดประสงคการเรยนร

1 ศาสนา

8 สรปเขม สงคมศกษา ป.5

4. สามารถสวดมนต แผเมตตา หรอพฒนาจตตามแนวทางของศาสนาทตนนบถอได

5. ปฏบตตนตามหลกธรรมของศาสนาทตนนบถอเพอการพฒนาตนเองและสงแวดลอมได

6. ปฏบตตนในศาสนพธ พธกรรม และวนสำคญทางศาสนาตามทกำหนดและอภปรายประโยชนทไดรบจากการเขารวมกจกรรมได

9บทท 1 ศาสนา

มรดกทางวฒนธรรมทไดรบจากพระพทธศาสนา 1. มรดกทางดานรปธรรม ไดแก ศาสนสถาน เชน วด โบสถ วหารเจดยโบราณวตถเชนพระพทธรปพระเครองรวมถงสถาปตยกรรมทนำลกษณะและลวดลายทเกยวกบพระพทธศาสนามาประกอบ 2. มรดกทางดานจตใจ ไดแก หลกธรรมคำสงสอน ความเชอ และคณธรรมตางๆเชนความกตญญความออนนอมถอมตนการเคารพผอาวโส การนำพระพทธศาสนาไปใชเปนแนวทางในการพฒนาชาตไทย 1. การพฒนาดานกายภาพและสงแวดลอมมดงน 1.1 ภาวนา4หมายถงการอบรมพฒนาใหเจรญขน4ประการคอกายภาวนาสลภาวนาจตภาวนาปญญาภาวนา 1.2 ไตรสกขา หมายถง การศกษาเรยนรเพอใหเกดการพฒนาตนและสงคม3ประการคอศลสมาธปญญา 1.3 อรยสจ4หมายถงความจรงทประเสรฐเขาใจตนตอของสงตางๆดวยเหตและผลคอทกขสมทยนโรธมรรค 2. การพฒนาดานจตใจหลกธรรมทควรนำไปใชในการพฒนาจตใจคอ หลกโอวาท 3 1. เวนจากการทำชวทงกายวาจาและใจ 2.บำเพญความดสมำเสมอ 3.ทำจตใจใหบรสทธ

2. พทธประวต

สรปพทธประวต ประสต พระพทธเจามพระนามเดมวา เจาชายสทธตถะพระองคเปนพระราชโอรสของพระเจาสทโธทนะและพระนางสรมหามายาพระองคประสตทสวนลมพนวนในวนเพญขน15คำเดอน6กอนพทธศกราช80ป

1. ความสำคญของพระพทธศาสนา

10 สรปเขม สงคมศกษา ป.5

การศกษา เมอเจาชายสทธตถะมพระชนมายได8พรรษาพระราชบดาไดใหศกษาศลปวทยาการตางๆกบครวศวามตรซงใชเวลาไมนานเจาชายกสำเรจศลปวทยาการทงหมด การอภเษกสมรส เมอเจาชายสทธตถะมพระชนมาย 16 พรรษา ไดอภเษกสมรสกบพระนางยโสธราหรอพมพา แหงกรงเทวทหะนคร มพระโอรส 1 องค พระนามวาราหล การเสดจออกผนวช เจาชายสทธตถะเสดจออกผนวชเมอพระชนมาย 29 พรรษา เพราะทรงเหนเทวทต 4 คอ คนแก คนเจบ คนตาย และสมณะ แตพระองคทรงพอพระทยเพศสมณะ ทำใหเบอหนายในราชสมบต จงเสดจออกผนวชและทรงปลงพระเกศาผนวช ณ รมฝงแมนำอโนมา หลงผนวชทรงบำเพญเพยรเปนเวลา 6 ป จงตรสรเปนพระสมมาสมพทธเจาซงตรงกบวนเพญขน15คำเดอน6 โปรดพทธบดา พระพทธเจาทรงระลกถงพระคณของพระประยรญาต จงไดเสดจกลบกรงกบลพสด ทรงแสดงธรรมโปรดพระราชบดา พระนางมหาปชาบดโคตม และพระประยรญาตจนเกดความเลอมใสและบรรลธรรมในทสด พระพทธเจาทรงมอบหลกคำสอนทเรยกวาอรยทรพย (ทรพยทประเสรฐ) ใหเจาชายราหลจนบรรลธรรม เจาชายราหลจงไดขอบรรพชาเปนสามเณร (เจาชายราหลเปนสามเณรรปแรกในพระพทธศาสนา) พทธกจ พทธกจ หมายถง กจวตรทพระพทธเจาทรงปฏบตในแตละวนนบตงแตตรสร โดยเรมตงแตพระพทธเจาพระชนมาย 35 พรรษา จนถง 80 พรรษา รวมทงสน 45 พรรษาทพระองคทรงทำหนาทเผยแผพระพทธศาสนา โดยทรงปฏบตเปนกจวตรประจำวนสรปไดดงน 1. เวลาใกลรง ทรงตรวจพจารณาดวยญาณวาผใดมปญญาทจะบรรลธรรมททรงโปรดได

11บทท 1 ศาสนา

3. พทธสาวก ชาดก และศาสนกชนตวอยาง

พทธสาวก พระโสณโกฬวสะ พระโสณโกฬวสะเปนบตรของอสภเศรษฐแหงวรรณะแพศย มโอกาสไดไปเฝาพระพทธเจาและไดสดบพระธรรมเทศนาจนเกดความเลอมใสจงขอบวช เมอบวชแลวทานฝกปฏบตธรรมอยางถงทสดแมรางกายจะไดรบความยากลำบาก พระโสณโกฬวสะกมงมนทำความเพยรจนรางกายไดรบความทกขพระพทธเจาจงทรงประทานโอวาทดวยขออปมาเรองพณสามสาย ซงเปรยบไดกบการปฏบตธรรมทตงเกนไป หรอหยอนเกนไปยอมไมเกดผลด แตควรปฏบตใหพอเหมาะพอดหรอยดทางสายกลาง เมอพระโสณโกฬวสะไดสดบพระโอวาททานไดปฏบตตามในไมชากไดสำเรจเปนพระอรหนต พระพทธเจาทรงยกยองวา พระโสณโกฬวสะเปนเอตทคคะในทางปรารภความเพยร

2. เวลาเชาทรงออกบณฑบาตโปรดสตวผทจะบรรลธรรมททรงสอนได 3. เวลาบาย-เยนแสดงธรรมโปรดประชาชนทวไป 4. เวลาคำประทานพระโอวาทแกพระสงฆสาวก 5. เวลาเทยงคนทรงตอบปญหาแกเหลากษตรยและเทวดา พทธจรยา 3 พทธจรยา 3 หมายถง พระจรยวตรหรอการบำเพญประโยชนของพระพทธเจาม3ประการไดแก 1. โลกตถจรยาคอการบำเพญประโยชนใหแกชาวโลกทรงแสดงธรรมโปรดตามพทธกจ5โดยไมเลอกฐานะของบคคล 2.ญาตตถจรยา คอ การบำเพญประโยชนใหแกพระประยรญาตของพระองค 3. พทธตถจรยาคอการบำเพญประโยชนของพระองคในดานเปนผนำศาสนา

12 สรปเขม สงคมศกษา ป.5

ชาดก จฬเสฏฐชาดก ครงหนงในสมยพทธกาล มเศรษฐผหนงในเมองพาราณสเปนผมสตปญญารอบร วนหนงขณะเดนทางไปเขาเฝาพระราชา ไดพบหนตายตวหนงอยบนทางเดน ทานไดบอกแกเดกรบใชวา ผใดนำหนตวนไปขายผนนจะไดเปนเศรษฐ เดกรบใชจงเอาหนไปขายแกคนเลยงแมว ไดเงนมาจำนวนหนงเขากนำไปซอนำออยไปแจกคนเกบดอกไมคนเกบดอกไมจงมอบดอกไมใหเปนสงตอบแทนเขานำดอกไมทไดไปขายจนมเงนมากขน อยมาวนหนงมลมพายพดตนไมลม เขาเกบกงไมไปทำฟนและนำไปขายใหพวกชางหมอตอมามพอคามาขายมาเขาซอหญามาขายใหพอคามา ทำมาคาขายไดกำไรมหาศาลจนมฐานะเปนเศรษฐมชอเรยกขานวา“จลลกเศรษฐผมปญญา” เขานำทรพยสนไปตอบแทนบญคณเศรษฐผเปนนายเกา นายเกาไดยกธดาใหเปนภรรยาและไดยกสมบตใหเปนมรดกดวย แบบอยางในการดำเนนชวต 1. คนขยนมปญญายอมหาทรพย 2. ตนทนเลกนอยกสามารถทำใหเกดทรพยมหาศาลได วณณาโรหชาดก ในอดตกาล ราชสหและเสอโครงอาศยอยดวยกนในถำแหงหนงโดยมสนข- จงจอกอยรบใช อาศยกนเศษอาหารทเหลอ อยมาวนหนงสนขจงจอกมความคดอยากกนเนอราชสหและเสอโครง จงออกอบายใหทงสองแตกความสามคคกนโดยไปยยงราชสหวาเสอโครงกลาวตเตยนราชสหวามความกลาหาญนอยกวาเสอโครงราชสหไมเชอและไมสนใจคำยยงนน สนขจงจอกจงไปยยงเสอโครง เสอโครงจงไปถามราชสหหาขอเทจจรงและรวาสนขจงจอกยยงใหแตกความสามคคกนเมอความจรงปรากฏสนขจงจอกจงไมสามารถอาศยอยกบราชสหและเสอโครงไดอกตอไป แบบอยางในการดำเนนชวต 1. มตรทดเปนทพงไดตองรกษามตรทดไว 2. ผประทษรายมตรเปนผเลวแทจงไมควรกระทำ 3. ผไมประทษรายยอมมผยกยองบชาและนำไปเปนแบบอยาง

13บทท 1 ศาสนา

ศาสนกชนตวอยาง สมเดจพระอรยวงศาคตญาณ สมเดจพระสงฆราช (สา) สมเดจพระอรยวงศาคตญาณสมเดจพระสงฆราช(สา)ทรงดำรงตำแหนงสมเดจพระสงฆราชเปนองคท9แหงกรงรตนโกสนทรและเปนองคท2ในรชกาลท5 แหงราชวงศจกรประสตเมอวนท20สงหาคมพ.ศ.2365โยมบดาชอจนโยมมารดาชอสขเมอปฐมวยไดผนวชเปนสามเณรอยทวดใหมจงหวดนนทบรตอมาไดถวายตวเปนศษยและศกษาพระปรยตธรรมอยในสำนกของรชกาลท 4 ขณะนนรชกาลท 4ผนวชอยทวดสมอราย (วดราชาธวาส) สมเดจพระสงฆราชแตกฉานในวชามาก เมอพระชนมาย18พรรษาไดเขาสอบพระปรยตธรรมในสนามหลวงและสามารถสอบแปล 9 ประโยคไดตงแตเปนสามเณรเปรยญเอก เปนสามเณรองคแรกของประเทศไทย เมอพระชนมาย 21 พรรษา ไดผนวชเปนพระภกษ แตผนวชไดไมกพรรษากทรงลาสกขาบทไปเปนฆราวาส และไดผนวชเปนครงท 2 ไดรบฉายาวา“ปสสเทโว” ขณะพระชนมายได 39พรรษาทวดบวรนเวศวหาร เมอผนวชได 7พรรษาไดสอบเปรยญ9ประโยคใหมอกจงมผยกยองวา“มหาสาปสสเทโว เปรยญ18ประโยค” ในปพ.ศ.2408รชกาลท4โปรดเกลาฯใหสรางวดราชประดษฐสถต-มหาสมารามเพอเปนทพำนกแกคณะสงฆฝายธรรมยตทรงอาราธนาพระศาสนโสภณ (สา) พรอมกบพระภกษอก 20 รป มาประทบและเปนเจาอาวาสวดราชประดษฐในสมยรชกาลท 5 ทรงไดรบการเลอนตำแหนงขนเปนสมเดจพระอรยวงศาคตญาณ ขนดำรงตำแหนงสมเดจพระสงฆราช สมเดจพระอรยวงศาคตญาณสมเดจพระสงฆราช(สา)ทรงดำรงตำแหนงสมเดจพระสงฆราชได6พรรษากสนพระชนมในวนท12มกราคมพ.ศ.2442เมอพระชนมายได87พรรษา พระกรณยกจ 1. ทรงมพระสตปญญาเปนเลศเปนแบบอยางในการใฝรใฝเรยน 2. ทรงมความรแตกฉานในพระปรยตไตรปฎกธรรมทงบาลและอรรถกถาฎกา 3. ทรงมผลงานนพนธไวเปนจำนวนมากเชนกาลามสตรปฐมสมโพธ

14 สรปเขม สงคมศกษา ป.5

4. ทรงเปนผใหแนวทางการปฏบตในการแสดงธรรมโดยเรมตนทอารมภกถา แบบอยางในการดำรงชวต 1. เปนผใฝเรยนใฝรคนควาจากพระไตรปฎก 2. เปนผเผยแผพระพทธศาสนาแสดงธรรมไดอยางเปนขนตอนชดเจน นายเสถยร โพธนนทะ นายเสถยร โพธนนทะ เกดเมอป พ.ศ. 2472 ทตลาดเกาเยาวราช อยใกลวดกนมาตยารามบดาชอนายตงเปงทงมารดาชอมาลยขณะมารดาตงครรภบดาไดเดนทางไปประเทศจนและเสยชวตมารดาตองดแลลกทกคนตามลำพง เรมจากมารดานำทานไปฝากเรยนทโรงเรยนราษฎรเจรญของครชม เปาโรหตย และเรยนตอทโรงเรยนมธยมวดบพตรพมขจนจบชนมธยมศกษาปท 5 และลาออกมาเพอศกษาคนควาดวยตนเองเรมจากภาษาจนกลางทานเคยเปนลามใหสมาคมจนจงมความรเกยวกบพระพทธศาสนาฝายมหายานในทางพระพทธศาสนาทานอปสมบททวดกนมาตยารามเพยงปเศษไดรบฉายาวา“เขมโพธนนโท”เปนลกศษยของอาจารยทสำคญคออาจารยสชพปญญานภาพและพระเทพกตตปญญาคณกตตศกดกตตวฑโฒทานเปนผปฏบตธรรมอยางจรงจงในเรองการรกษาศล ศกษาธรรมจากการอานหนงสอ ชอบทำบญอยางสมำเสมอ ทานไดสรางผลงานทมคณคามหาศาลในการทำคณประโยชนตอพระพทธศาสนาสมกบททานไดตงใจไว ทานไดถงแกอนจกรรมดวยโรคหวใจวายเมอวนท10ธนวาคมพ.ศ.2509 ผลงานสำคญ 1. เปนผรเรมกอตงคณะยวพทธกะและยวพทธกสมาคมณวดกนมาต-ยาราม 2. เปนผบรรยายวชาประวตศาสตรพทธศาสนา และมความรดานมหายาน ในสภาการศกษามหามกฎราชวทยาลย 3. มผลงานการเขยนบทความเกยวกบพทธศาสนาลงหนงสอพมพวารสารธรรมจกษ

15บทท 1 ศาสนา

4. พระไตรปฎก

4. เปนลามภาษาจนกลางถายทอดการสนทนาธรรมกบพระเถระจนและแปลเปนภาษาไทยใหผฟงรบร 5. เปนวทยากรบรรยายและเปนทปรกษาของยวพทธกสมาคมนตยสาร แสงเทยนและสภายวพทธกสมาคมแหงชาต 6. มผลงานการเขยนเพอเผยแผพทธศาสนาอยเปนจำนวนมาก แบบอยางในการดำเนนชวต 1. ใชชวตเรยบงายสมถะประหยดไมฟมเฟอยดำรงตนเปนประโยชนตอผอน 2. ศกษาคนควาหาความรดวยตนเองโดยเฉพาะดานภาษาและศาสนา 3. กลาหาญทจะแสดงความรแนวใหมใชเทคนคการสอนทเขาใจงาย 4. ใชเวลาทมอยอยางคมคาจากผลงานการเขยนทวเคราะหวจารณ

องคประกอบของพระไตรปฎก พระไตรปฎกเปนคมภรทบรรจคำสอนของพระพทธเจามเนอหารวมทงสน 84,000ธรรมขนธแบงเปน3หมวดดงน 1. พระวนยปฎก คอ คมภรทประมวลระเบยบขอบงคบของบรรพชตทพระพทธเจาทรงบญญตไวสำหรบภกษและภกษณ 2. พระสตตนตปฎก คอ คมภรทประมวลพทธพจนทพระพทธเจาทรงแสดงยงทตางๆใหเหมาะแกบคคลสถานทและเหตการณ 3. พระอภธรรมปฎก คอ คมภรทประมวลคำสอนทเปนหลกวชาการลวนๆไมเกยวกบบคคลหรอเหตการณไมมเรองเลาประกอบ ความสำคญของพระไตรปฎก พระไตรปฎกเปรยบเสมอนตวแทนของพระพทธเจา ดงนนพทธศาสนกชน สามารถศกษาเนอหาหลกธรรมจากพระไตรปฎกทพระพทธเจาตรสสอนไว เพอเปนแนวทางการปฏบตตนในการดำเนนชวตในปจจบน

24 สรปเขม สงคมศกษา ป.5

1. พระพทธศาสนามสวนชวยหลอหลอมพฤตกรรมของคนในสงคมยกเวนขอใด ก. ความเมตตากรณา ข. ความสามคค ค. ความเออเฟอเผอแผ ง. ความเหนแกประโยชนสวนตว 2. ขอใดไมใชประเพณทเกยวของกบพระพทธศาสนา ก. การลางบาป ข. การทอดกฐน ค. การตกบาตร ง. การแหเทยนพรรษา

เลอกคำตอบทถกทสด

ศาสนา 1

ปลายนวชทงสองอยระหวางคว นวหวแมมอทงสองอยปลายจมก กมศรษะและนอมตวเลกนอยผหญงเวลายนไหวใหกาวเทาขวาไปขางหนาและยอตวลงเลกนอย การไหวผทเสมอกน ยกมอขนประนมและไหว โดยปลายนวชอยทปลายจมกกมศรษะลงเลกนอยซงทงสองฝายปฏบตเหมอนกน การกราบผใหญ ผหญงและผชายนงพบเพยบวางมอทงสองในทาประนม แขนทงสองครอมเขาทอยดานลางเพยงเขาเดยว คอมตวลงใหหนาผากแตะสวนบนของมอทประนมกราบ1ครงไมแบมอ 3. การกราบศพ การกราบศพทกครงจะตองกราบพระพทธรปทโตะหมบชากอน แลวจงไปกราบศพการกราบศพมวธปฏบตดงน 1. การกราบศพพระ ใหจดธป 3 ดอก ปกทกระถางธปหนาศพแลวกราบแบบเบญจางคประดษฐ3ครง 2. การกราบศพบคคล ใหจดธป 1 ดอก ปกทกระถางธปหนาศพแลวกราบ1ครงไมตองแบมอ

25บทท 1 ศาสนา

3. ขอใดเปนความเชอตามหลกคำสอนของพระพทธศาสนา ก. เชอเพอน ข. เชอพอแม ค. เชอครอาจารย ง. เชอหลกเหตและผล 4. เจาชายสทธตถะเหนวาการมสถานภาพเปนขอใด จงจะสามารถหาทางพน

ทกขได ก. กษตรย ข. สมณะ ค. ฆราวาส ง. นกปราชญ 5. ธรรมในขอใดเปนเหตใหเจาชายสทธตถะเสดจออกผนวช ก. สงขาร4 ข. อวชชา4 ค. เทวทต4 ง. ธาต4 6. กอนเสดจออกบณฑบาตพระพทธเจาทรงกระทำพทธกจในขอใด ก. ทำวตรสวดมนต ข. แสดงโอวาทแกพระสงฆ ค. แสดงธรรมแกพระเจาแผนดน ง. พจารณาวาควรไปแสดงธรรมโปรดใคร 7. เอตทคคะหมายถงขอใด ก. เปนผทมคนยกยองมาก ข. เปนผทมประสบการณมาก ค. เปนผเลศในทางใดทางหนง ง. เปนผทเชยวชาญในการทำงาน 8. โอวาททพระพทธองคประทานแกพระโสณโกฬวสะอปมาดวยเครองดนตรขอใด ก. พณ ข. ขลย ค. กลอง ง. กตาร 9. จากเรองจฬเสฏฐชาดก สตวชนดใดทเปนทมาเรมตนของทรพยของคน

รบใชของเศรษฐ ก. แมว ข. หน ค. ง ง. นก 10. สนขจงจอกในเรองวณณาโรหชาดกเปรยบเหมอนคนในลกษณะใด ก. คนชางยยง ข. คนเกยจคราน ค. คนฉวยโอกาส ง. คนพดหยาบคาย 11. คตธรรมทไดจากเรองจฬเสฏฐชาดกคอขอใด ก. ผทขยนจะมทรพยมาก ข. ผมปญญามกหาทรพยไดงาย ค. ผทมความเพยรยอมประสบสข ง. ผมปญญายอมตงตวไดเพราะทรพยเพยงเลกนอย

26 สรปเขม สงคมศกษา ป.5

12. สมเดจพระสงฆราช(สา)เปนพระสงฆราชองคทเทาไรแหงกรงรตนโกสนทร ก. องคท7 ข. องคท8 ค. องคท9 ง. องคท10 13. นายเสถยรโพธนนทะมความเชยวชาญในภาษาใด ก. ภาษาทมฬ ข. ภาษาจน ค. ภาษาองกฤษ ง. ภาษาบาล-สนสกฤต 14. คณธรรมขอใดของนายเสถยร โพธนนทะ ทนกเรยนควรนำไปปฏบตในการ

เรยนหนงสอ ก. การเสยสละ ข. การเปนพทธมามกะทด ค. การสงสอนบคคล ง. การเปนผสนใจใฝร 15. ขอใดเปนประโยชนทไดจากการศกษาประวตพทธศาสนกชนตวอยาง ก. ไดรบความเพลดเพลน ข. นำไปเลาตอใหคนอนฟงได ค. ไดแนวคดในการนำไปปฏบต ง. ทำใหจตใจมความสขสงบ 16. พระไตรปฎกมความสำคญตอพระพทธศาสนาอยางไร ก. เปนแหลงคนควาทางดานวชาการ ข. เปนศาสตรสำคญแขนงหนง ค. เปนทบรรจคำสอนทงหมดของพระพทธเจาไว ง. เปนทรวบรวมคมภรตางๆทเกดขนจากอดตถงปจจบน 17. ขอใดคอประโยชนและความสำคญของการศกษาพระไตรปฎก ก. ทำใหมความรมากขน ข. ทำใหเพลดเพลน ค. นำไปเลาตอใหเพอนฟงได ง. สามารถนำหลกคำสอนไปปฏบตได 18. ประโยชนสงสดของการแสดงความเคารพพระรตนตรยคอขอใด ก. ไดบญมาก ข. มฐานะรำรวยขน ค. ทำใหผคนนบถอ ง. ปฏบตตามหลกคำสอนไดถกตอง 19. ขอใดเปนประโยชนสงสดของการศกษาโอวาท3 ก. นำไปใชในชวตประจำวน ข. ทำใหภมความรสงขน ค. ทำใหเขาใจชวตดขน ง. นำไปสอนคนอนได