Upload
others
View
1
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
January 1978 Journ. Jap. Bot. Vol. 53 No. 1
Takasi YAMAZAKI*: New or noteworthy plants of the
Scrophulariaceae from Indo-China (1)
山崎敬*. インドシナ産ゴマノハグサ科植物の新知見 (1)
1 had opportunity to have the loan of the specimens of Scrophulariaceae of
Indo.China; the many specimens of Vietnam and Cambodia from Museum
National d'Histoire Naturelle, Paris (P), the latest specimens of Thailand
from The Botanical Museum, University of Copenhagen (C), Botanisk Institut,
Aarhus tJniversitet (AAU) and Department of Botany, Faculty of Science,
Kyoto University (KYO), and the type specimens of Kerr in Thailand from
Royal Botanic Gardens, Kew (K) and Department of Botany, University of
Aberden (ABD). As a result on the revision of these specimens, it becomes
necessary to report some new taxa and new names. 1 wish to express my
sincere appreciation to the authorities of these herbaria.
1. Lindernia cephalantha Yamazaki, sp. nov. Fig. 1, 1-4.
Herba annua. Caulis erectus simplex vel leviter ramosus, 6-16 cm altus,
tetragonus, striatus, glaber. Folia sessilia, semiamplexicaulia, lineari・lanceo・
lata, 15-50 mm longa, 1.5-5 mm Iata, apex acuta vel obtusa, minute aristato・
serrata, supra ad nervos sparse pilosa, subtus glabra, uninervia. Infiorescentia
capitata, multifiora. Bracteae lanceolatae, 3-10 mm longae, 1.5-4 mm latae,
pinnatifidae. Calyx subsessilis, 3-4 mm longus, glabrescens, 5.fidus, lobis 3
posticis setaceo・linearibus,integris, margine sparse pilosis, lobis 2 anticis
oblanceolatis, pinnatifidis. Corolla 7 mm longa, bilabiata, tubo graciliter
cylindrico, ca. 4 mm longo, externe sparse glanduloso, labio postico oblongo,
ca. 1 mm longo, 0.8 mm lato, labio antico dilatato, ca. 3.5 mm lato, 3.10bato,
lobo medio majore. Stamina 2, posteriora, perfecta. Stamirtodea 2, anteriora,
breviter filiformia, ca. 0.3 mm longa. Capsula lineari.oblonga, acuta, calycem
superans, 5-6 mm longa, 1 rnm lata. Semina e11ipsoidea, alveolata, 0.45 mm
longa, 0.3 mm lata, nigrescentia.
Thailand. Northern: Loei, Na Noi, foothill of Phu Kradung (Ch. Chara.
enphol, K. Larsen et E. Warnche, Nov. 11, 1970, 110・4930,typus in AAU).
キ BotanicalGardens Koishikawa, Faculty of Science, University of Tokyo, Hakusan 3-7-1,
Bunkyo・ku,Tokyo. 東京大学理学部付属植物園.
- 1ー
2 植物研究雑誌第 53巻第 1号 昭和 53年 1月
This species has connection with L. aculeata (Bonati) YamazakF) by the
characters of the calyx lobed near the middle, the slender corolla-tube and
the short staminodes, but the former is remarkably distinguished by the
characters of the capitate inflorescence, the pinnatifid bract and the anterior
2 lobes of the calyx being pinnatifid.
2. Lindernia maxwellii Yamazaki, sp. nov. Fig. 1, 5-8. Fig. 2.
Herba annua. Caulis erectus, multi-ramosus, 35 cm altus, tetragonus,
glaber, sed ad nodos brevissime pubescens. Folia sessilia, lineari-oblanceo・lata, apice acuminata, margine 1-3 minutissime denticulata vel integra, 1.5-
3.5 mm longa, 1-3 mm lata, utrinque glabra, uninervia. Flores ad axillas
foliorum superiorum solitarii vel in racemum terminalem dispositi; bracteae
foliiformes lineares 3-8 mm longae; pediceli in anthesi erecti 3-5 mm longi,
in fructu arcuato・ascendenti5-9 mm longi, sub lente sparse patente glanduloso・
pilosi. Calyx cylindricus, in anthesi 4 mm in fructu 5-6 mm longus, sub lente sparsissime glanduloso・pilosus,5-fissus; tubus 1.5-2 mm longus, 5-costatus;
lobi filiformes acuminati, 2.5-4 mm longi, margine scabrido-hirsuti. Corolla
6 mm longa, labio postico deltiodo・ovato,breviter bilobo, ca. 2 mm longo
1.5 mm lato, externe puberulo, labio antico tri・lobato. Stamina 4, perfecta,
宣lamentisposterioribus ca. 1.2 mm longis, antherarum loculis acutis, filamentis
anterioribus ca. 3 mm longis, appendicibus carnoso-cIavatis ca. 0.5 mm longis.
Capsula anguste oblonga, acuta, calyce subaequilonga, ca. 4 mm longa 1 mm
lata. Semina immatura ellipsoidea, alveolata, ca. 0.35 mm longa 0.25 mm lata.
Thailand. Eastern: Sisaket, Kanthralak, Roong, Chong Bat Lak, open
sandy places in a destroyed dry evergreen forests at altitudes of 200 m.
Corolla palate white, lobes blue, mid-lobe of lip with 2 small yellow blots at
the base. (J. F. Maxwell, April 12, 1976, no. 76-214, typus in AAU).
This species is near to L. laotica (Bonati) Bonati, but di旺ersin the leaves
being linear-oblanceolate and acuminate at the apices, the laxly racomose
inflorescences and the glandular-pilose pedicels.
3. .Lindernia pierreanoides Yamazaki, sp. nov. Fig. 1, 9-11. Fig. 3.
Herba annua. Caulis laxe ramosus, erectus vel ascendens, 8-22 cm longus,
1) Lindernia aculeata (Bonati) Yamazaki, comb. nov. --Ilysanthes aculeata Bonati in Bull. Soc. Bot. France ser. 4, 8: 541. 1908; in Lecomte, Fl. Gるn.Indo-Chine 4: 429. 1927.
Hab. Laos: Bassac. (Thorel s. n., 1866-68. Type in P).
-2ー
January 1978 Journ. Jap, Bot. Vo1. 53 No. 1 3
開e
Fig. 1. 1-4, Lindernia ceρhalantha: 1. Plant, xO.8. 2.' 0:orolla opened, x5. 3. Calyx with
bract, x5. 4. Capsule with persistent calyx, x4.5. 5-8, Lindernia maxwellii: 5. Por-
tion of stern, xO.6. 6. Corolla opehed, x4.5. 7. Ca:fyx, x5. 8. Capsule with persisteht calyx, x4, 9-11, Linderniaρierreanoides: 9叶 Cal?i?,tj.lewith persistent .calyx, x4.5. 10. Corolla opened, x4.5. 11. Calyx opened showing pistil, x4.5.
-3-
4 植物研究雑誌第 53巻第 1号 昭和 53年 1月
Fig. 2. Lindernia maxwellii. Type, Maxwell, no. 76-214 in AAU, xO.4.
tetragonus, sparse breviter pubescens. Folia breviter petiolata, petiolis 0.5-
3 mm longis, superioribus sursum brevioribus, laminis membranaceis, oblongo・
lanceolatis, apice obtusis, basi. cuneatis in petiolum attenuatis, 7-30 mm
longis 2-7 mm latis, margine obsolete pauci-dentatis scabridis, utrinque spar-
-4ー
5
nδ 門
in叫U
1t-a Y
VA a
u
n
a
TEEd
Journ.]ap.Bot.V01・53No. 1
F25Jh3ZJ;rZJfzニU32匂段5ヘtJo,×06
_-5 -
6 植物研究雑誌第 53巻第 1号 昭和 53年 1月
sissime pubescentibus vel glabris, pinnati.nervis. Flores ad axillas foliorum
superiorum solitarii, pedicelis gracilibus, 1.5-3 cm longis, apprese albo中ubes.
centibus. Calyx campanulatus, 5.costatus, sparse appresse albo引 lbescens,
3-4 mm longus, usque ad tertium bifissus, lobo postico 3.1obato, lobo antico
leviter bilobato. Corolla 9-11 mm longa, labio postico late orbiculato leviter
bilobato, 2.5-3 mm longo 3.5-4 mm lato, margine repando, labio antico tri-
lobato, margine repando, lobo medio majore rotundato ca. 2 mm longo et lato,
lobis lateralibus basi lanatis. Stamina 4, perfecta, filamentis posterioribus
ca. 1.2 mm longis, connectivo antherarum in apicem brevem acutum producto,
:fi)amentis anterioribus ca. 2.5 mm longis, appendicibus filiformis, ca. 1 mm
longis, punctatis. Capsula elliptica, 4 mm longa, 2 mm lata, calyce inclusa.
Semina ellipsoidea, alveolata, ca. 0.35 mm longa, 0.25 mm lata.
Thailand. Northern: Tak, between Tak and Ban Dan Lan Hoi, alt.
150 m (Murata, Fukuoka et Phengklai, July 24, 1973, no. T-16965, typus in
KYO and TI). Southeastern: Trat Khlong Yai (K. Larsen et al., Sept. 2,
1972, no. 32328, AAU). Southwestern: Kanchanaburi, alt. 100 m (Murata
et al., Oct. 10, 1971, no. 16202, KYO and TI), Kanchanaburi, Lat Ya, alt. 50 m
(Smitnand, no 11352, Nov. 17, 1970, AAU) , Salag Prah, Sadong (Beuschekom
et al., Nov. 28, 1971, no. 4024, KYO) , Rachaburi, Huai Yang (K. Larsen et
al., Aug. 12,1966, no. 1510, AAU) , Prachuap Kiri Khan, Kow Dow, Hua Hin,
alt. 200 m (Maxwell, July 31, 1976, no. 76-453, AAU). Eastern: South of
Korat, Pak Thong Chai (Charaenphol et al., Nov. 1970, no. 4515, AAU).
Ecology. Sunny fields, savannah.like dry deciduous forests on limestone,
in scrubs on sandy soil, open rocky glade on the top of the mountain, at
altitudes of 50 m to 200 m.
This species closely resembles L. Pierreana (Bonati) Bonati in Annam,
but di旺ersin the characters of the leaves being oblong.oblanceolate, cuneate
at the base and attenuate into the petiole, the longer pedicels, and the calyx
being campanulate, not tubular.cylindric.
4. Lindernia stolonifera Yamazaki, sp. nov. Fig. 4. Fig. 5, 1-2.
Herba humilis. Caulis repens 2-6 cm longus, tetragonus, brevissime albo-
villosus, sparse ramosus, ramis stoloniformibus elongatis ad nodos radicanti-
bus, usque ad 13 cm longis, brevissime albo.villosis. Folia caulina 2-3 jugata,
breviter petiolata, oblonga vel ovobato・oblonga,apice rotundata vel obtusa,
basi in petiolum attenuata, 2-5.5 cm longa, 1-2.5 cm lata, utrinque dense
- 6ー
January 1978 Journ. Jap. Bot. Vol. 53 No. 1 7
Fig. 4. Lindernia stolonifera. Type, Poilane, no. 8443 in P, xO.35.
--7ー
8 植物研究雑誌第 53巻第 1号 昭和 53年 1月
brevissime villosa, margine crenata; folia raminalia elliptica vel ovato・elliptica,
subsessilia, apice obtusa, basi cuneata, crenata, 1-3 cm longa, 0.7-2 cm lata,
utrinque brevissime villosa. Inflorescentia in ramum terminalem disposita,
laxe 6-JO-florifera, racemosa, 6-10 cm longa; peduncli inferiori albo-pilosi,
superiori glanduloso-pilo~i; pedicel1i gracili, in anthesi 10-15 mm, in fructu
18-25 mm longi, glanduloso-pilosi; bracteae setaceae 1-2 mm longae. Calyx
profunde 5-partitus, in anthesi 3 mm, in fructu 4-5 mm longus, sparse albo-
hirsutus, lobis lineari-lanceolatis acuminatis, uno postica ceteris longiore.
Corolla 7-8 mm longa, violacea, labio postico triangulari・ovato,apice bilobo,
2 mm longo et lato, labio antico 3-1obato, lobo medio rotundato, ca. 1 mm
longo 1.5 mm lato; tubum intus in quadrifariam glanduloso引 mctatum,jugis
jii
,~{ 6 ,
Fig. 5. 1-2, Lindernia stolonifera: 1. Corolla opened., x4.5. 2. Capsule with persistent calyx, x4.5. 3-4, Lindernia udawnensis: 3, Corolla opened, x4.2. 4. Capsule enclos-ed with persistent calyx. x5. 5-6, Lindernia umbellata: 5. Corolla opened, x4.5.
-8-
January 1978 Journ. Jap. Bot. Vol. 53 No. 1 9
antico・1ateralibus1anatis. Stamina 4, fertilia; .日1amentapostica 1 mm 1onga;
fi1amenta antica 2.5 mm longa, basi geniculato・appendiculata;appendices sub.
globosi papi110si ca. 0.6 mm lati. Ovarium ovatum glabrum. Stylus 6 mm
longus glaber. Capsula ellipsoidea, 3-4 mm longa, 2-3 mm lata. Semina brev.
iter cylindrica, alveolata, ca. 0.45 mm longa 0.3 mm 1ata.
Vietnam. Annam: 25 km rute de Nhatrang a Ninh Hoa, alt. 100 m
(Poi1ane, Oct. 27, 1923, no. 8443, typus in P), Da Nang (Gaudichaud, Jan.
1837, no. 118, P).
This species is c10sely re1ated to L. latifolia (B1.) Koord., but di百ersin
having the creeping sto1ons, the slender pedice1s, and the smaller flowers
and capsu1es.
5. Lindernia udawnensis Yamazaki, sp. nov. Fig. 3. Fig. 5, 3-4.
Torenia godefroyi auct. non Bonati, Kerr in F1. Siam. Enum. 3: 71. 1954.
Herba perennis. Caulis prostratus usque ad 25 cm 1ongus, tetragonus,
striatus, sparse pi1osus, pi1is a1bis curvatis. Folia chartacea, pinnati-nervia,
breviter petio1ata, petiolis 0.5-4 mm longis sparse hirsutis, laminis ob1ongo・
ovatis, ovatis vel orbicu1ato-ovatis, apice obtusis, basi in petio1um attenuatis,
3-13 mm longis 2-7 mm 1atis, margine obsolete crenatis, supra glabrescentibus,
subtus ad costam sparse pubescentibus. Flores ad axillas foliorum superi.
orum solitarii vel in racemum terminalem dispositi; bracteae foliiformes, minores; pedicelli erecti, in anthesi 5-10 mm longi, in fructu 8-35 mm longi,
pubescenti. Calyx tuburosus, in anthesi 3 mm longus in fructu 5 mm longus,
anguste 5-alatus, 5-dentatus, alis sparse longe hirsutis. Corolla purpurea,
11-12 mm longa, labio postico late ovato, apex bilobato, sub lente margine
papi11oso, labio antico 3-1obato, lobis orbiculatis. Stamina 4, perfecta, fila-
mentis posticis ca. 1 mm longis, connectivo antherarum in apicem brevem
acutum producto, filamentis anticis ca. 3.5 mm longis, appendicibus c1avatis
ca. 0.5 mm longis. Capsula ellipsoidea vel ovoidea, 3-4 mm longa 1.5-2 mm
1ata, calyce brevior. Semina ellipsoidea, alveolata, ca. 0.35 mm longa 0.25 mm
lata.
Thai1and. Northeastern: Loei, Phu Kradung (Shimidzu, Hutoh et Chang-
10m, Sept. 5, 1967, no. 8998, typus in KYO; Sorensen, Larsen et Hansen,
March 20, 1958, no. 2333, C). Loei, Phu Luang (Tagawa et a1., Dec. 5, 1965,
no. 1590, KYO, TI; Hennipman, Jan. 9, 1966, no. 3567, KYO, C). Kao
Kradung (Kerr, March 12, 1924, no. 8499, K).
-9-
10 植物研究雑誌第 53巻第 1号 昭和 53年 1月
Fig. 6. Lindernia U1仰bellafa. Type, Harmand, no. 2891 in P, mag. nat.
-10-
Ecology. Sandstone plateau
with grassy swards and scatter-
ed scrubs at altitudes of 1200 m
to 1400 m.
This species c10sely relates
to L. crustacea (L.) F. Muell, but
di旺ers in having the thicker
leaves with obsolete crenate
teeth, the narrowly winged calyx
wi th long hirsute hairs on the
wings and the larger corolla.
6. Lindernia umbellata
Yamazaki, sp. nov. Fig. 5, 5-6.
Fig. 6.
Herba. Caulis erectus sim-
plex, 28 cm altus, tetragonus,
glaber. Folia sessi1ia, linearia,
apice obtusa, basi attenuata, semiamplexicaulia,8一24mmlonga,
1-2.5 mm lata, margine sparse
obsolete dentata, supra glabra,
subtus ad costam sparsissime
hirsuta, uninervia. Flores 2-10
ad axi11as foliorum superiorum
vertivi11ati; bracteae setaceae, 2-
4 mm longae ; pedicelli in anthesi
2-3 mm longi, in fructu 3-5 rnm
longi, initio erecti mox penduli,
sparse hirsuti. Calyx cylindri-
cus, 5-costatus, in anthesi 5 mm
longus, in fructu 7 mm longus,
sparse hirsutus, breviter 5・lob-
atus, lobis deltoideo・lanceolatis,
acuminatis. Corolla usque 8 mm
longa, labio posteriore late ovato,
January 1978 Journ. Jap. Bot; Vo1. 53 No. 1 11
vix emarginato, margine repando, labio inferiore 3-1obato・ Stamina4, per-
fecta, filamentis posterioribus ca. 1 mm longis, antherarum loculis acutis,
filamentis anterioribus ca. 2 mm longis, basi appendiculatis, appendicibus
lineari・clavatisca. 0.5 mm longis. Capsula anguste oblonga, calyce inclusa,
ca. 4 mm longa, 1.3 mm lata. Semina ellipsoidea, reticulata, scrobiculata, ca.
0.3 mm longa, 0.25 mm lata.
L. spathacea a白nis,sed a qua fioribus verticillatis, pedicellis brevioribus,
capsulis pendulis differt.
Cambodia. Sine locus (Harmand, no. 2891, typus in P).
* * * *
インドシナのゴマノハグサ科植物は, フランスの Bonati,イギリスの Kerrによっ
て整理されている。今回これらを再検討した結果,色々な新しい事実がわかってきた。
特にアゼトウガラシ属,ハナウリクサ属の仲間はインドシナが分化の中心であり,いく
つかの新属や新種としなければならないものがある。ここには新種を報告する。
Linderniα cephalanthα は雄しべ 2本で, 他の 2本は仮雄蕊となり, 果実は円筒
形でスズメノトウガラシ亜属に入るが, 花筒が細長く, 仮雄蕊がごく短いので, ラオ
スの L. aculeαta (Bonati) Yamazaki と共に一つの節を作るものと思われる。 L.
pierreanoidesはがくが居形となる点に特徴があり,アンナンの L.Pierreana Bonati
と共に一つの節を作るものと思われる。 L.stoloniferaはインドネシア,ボルネオから
インドシナの山地に分布する L. lαtifoliaに近いが花や果実が小さく,ほふく茎をも
っ点が異る。アンナンの低地に分布する。 P.H. Hδ 氏がアシナンから図示した L.
latifoliαはこれでなし、かと思う。 L.udawnensisは東南アジアの熱帯から温帯に広く
分布するウリグサと華南, ベトナムに分布する L. oblongα(Benth.) Merri1l et
Chunに近縁の種類でタイの東北部にのみ分布する。
ロD.Werner ed.: The Biology of Diatoms Botanical Monographs Vo1. 13,
498 pp., Blackwell Scientific Publications, Oxfod (1977) [,17. 珪藻植物につい
ては, 従来,野外の採集材料を検鏡して, 分類や分布を論す守る研究が多かったが,室
内培養法が確立された 1950年頃より,広く生物学の各分野からの研究が多くなり,原
著論文の掲載される雑誌も多方面に亘るようになった。 この本は珪藻についての最近
の研究結果を, 12章に分けて総説したものである。章の内容は,藻の分類,生長と培
養,徴細構造,珪酸代謝,光合成,運動,生殖,生態などであり, 珪藻の最近の知見
の 全貌を容易に知ることができ便利である。(千原光雄)
-11ー