(Соңы 2-бетте).

№87 (28565)9 МАМЫР

СЕНБІ2015 ЖЫЛ

Шыға бастағалы он төрт жыл бойы əр айдың соңғы сəрсенбісінде жарық көріп келген «етжеңді» нөмірлеріміз өткен жылдан бері оқырмандармен ай сайын екі рет

жүздесіп келе жатқанын, оларда өмірдің сан саласына қатысты танымдық дүниелер жа-рияланатынын көзіқарақты жұртшылық жақсы біледі. Ол нөмірлер айдың ортаңғы жəне соңғы сəрсенбілерінде назарларыңызға ұсынылып жүр. Бүгін сол дəстүр сəл өзгергелі тұр. Біріншіден, «етжеңді» сенбіде шығуда, екіншіден, нөмірдің материалдары түгелдей дерлік бір тақырыпқа – Ұлы Жеңістің 70 жылдығына арналуда. Мұның себебін түсіндіріп жату басы артық əңгіме болса керек. Елім деген ерлер еншісіне тиген «етжеңді» алдыңызға тар-

тылды, ардақты ағайын.

Лəйла ЕДІЛҚЫЗЫ.«Егемен Қазақстан».

Мерекелік рəсім барысында, ең алдымен, Ұлы Отан соғысы кезінде ұрыс даласында қаза тапқан сардарлар мен сарбаздар-ды бір минуттық үнсіздікпен еске алу шарасы өтті.

Бұдан кейін Мемлекет бас-шысы монументке гүл қойып, соғыс жəне еңбек ардагерлерімен əңгімелесті. Ерліктің ерен үлгісін көрсеткен барша қазақстандықты

Жеңіс күнімен құттықтады. «Бұл соғысқа көп ел қатысты, миллиондаған адам майдан дала-сында қаза тапты жəне соншасы жарақат алды, жақындары жапа шекті. Біз – жеңімпаз əкелердің бақытты ұрпағымыз. Егер, олар жеңіске жетпегенде, қазір біздің жағдайымыз қандай боларын елестетудің өзі қиын. Қазақстан бүгінгідей болар ма еді, болмас па еді? Мынау аспанымыз осын-дай ашық болар ма еді? Мынау жастарымыз жарқырап күлер

ме еді, күлмес пе еді? Мұның барлығы осы ардагерлеріміздің жеңісі. Демек, майдангерлерді əр уақытта да құрметтеп жүру ке-рек. Ардагерлеріміз мерекеде ғана емес, күнделікті өмірде де барлық құрметке лайық. Мен жастардың оларға əрдайым көмектескенін, қарт ата-аналарын құрметтегенін қалаймын, біздің халық солай болуға тиіс. Себебі, ертең сен де қартаясың, сонда балаларың сені де дəл солай сыйлайтын болады. Осыны ұмытпаса екен деймін. Ардагерлер арамызда аман-есен ұзақ жүріп, адамгершілік, моральдық ұстанымдарымен жас буынға үлгі бола берсін», – деді Елбасы.

Ардагерлер ќандай ќўрметке де лайыќ

Кеше Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев «Отан қорғаушы» монументіне гүл шоғын қою рəсіміне қатысты. Мерейтойлық шараға 10 мыңға тарта адам қатысты. Олардың ара-сында елордалық жəне өңірлерден келген Ұлы Отан соғысының ардагерлері, Парламент депутаттары, мемлекет қайраткерлері, қала қонақтары мен тұрғындары болды.

ЎЛЫ ЖЕЅІС МЕРЕКЕСІ ЌЎТТЫ БОЛСЫН!

Нұрсұлтан Назарбаевтың аты-на Еуропалық Кеңес президенті Дональд Туск пен Еуропалық комис-сия президенті Жан-Клод Юнкерден құттықтау жеделхаты келді, деп хабарлады Президенттің баспасөз қызметі.

Авторлар өз құттықтауларында Еуропалық одақ Қазақстанмен қарым-қатынасты нығайтуды жақтайтынын атай келіп, Нұрсұлтан Назарбаевқа жəне еліміздің халқына татулық пен бақуаттылық тілеген.

«Еуропалық одақ Қазақстанмен ынтымақтастықты одан əрі күшейтуге жəне Кеңейтілген серіктестік жəне ынтымақтастық туралы жаңа келісімді қамти отырып, Сіздің басшылығыңызбен

жүргізіліп жатқан маңызды саяси жəне экономикалық реформаларға берік қолдауды жалғастыруға бейілді. Біз бұл құжатқа мүмкіндігінше биыл қол қойылады деп асыға күтеміз», – делінген хатта.

Еуропалық Кеңес пен Еуропалық Комиссия Қазақстан Президентінің рефор-ма жүргізудегі, əсіресе, транспарентті, есеп беретін мемлекетті дамыту бағытындағы күш-жігеріне, сондай-ақ, сайлау үдерісін əрі қарай жетілдіру ісіне қолдау көрсететінін атап айтты.

«Біз таяу жылдары саяси жəне экономикалық жаңғырулар Еуропалық одақ пен Қазақстан арасындағы қарым-қатынасты күшейте түсетініне сенімдіміз», – делінген құттықтауда.

Жарќын жеѕісімен ќўттыќтады

Ќўттыќтау жеделхатын жолдады Ќазаќстан Президенті Нўрсўлтан Назарбаевтыѕ атына

мемлекет, їкімет басшыларынан, халыќаралыќ ўйымдардыѕ жетекшілерінен сайлаудаєы жеѕісіне

байланыс ты ќўттыќтаулар əлі де келіп жатыр

Президент поштасынан

(Соңы 3-бетте).

(Соңы 2-бетте).

(Соңы 2-бетте).

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Ұлыбри-тания жəне Солтүстік Ирландия Біріккен Король дігінің Премьер-министрі Дэвид Кэмеронға Консервативтік партияның парламенттік сайлау дағы жеңісіне байланысты құттықтау жеделхатын жолдады, деп хабарлады Президенттің баспасөз қызметі.

Мемлекет басшысы Қазақстан халқының жəне жеке өзінің атынан құттықтады.

«Бұл жеңіс Ұлыбритания халқының Сіздің саясатыңызға білдірген айқын қолдауының көрсеткіші екені анық. Сіздің Премьер-министр лауазымындағы қызметіңіз еліңіздің өркендеуіне жəне Қазақстан мен Ұлыбритания арасындағы стратегиялық əріптестіктің одан əрі дамуына септігін тигізетініне сенімдімін», – делінген жеделхатта.

Нұрсұлтан Назарбаев Д.Кэмеронға зор денсаулық пен қажымас қайрат, жауапты қызметіне табыс, ал достас Ұлыбритания халқына береке-бірлік пен бақуаттылық тіледі.

(Соңы 6-бетте).

Фарида БЫҚАЙ,«Егемен Қазақстан».

– Бұл менің көп жыл-

дан бергі арманым еді, – дейді қарт майдангер Михаил Васильевич. – 70 жылдан кейін Мəскеуде парадта жолығамыз деп кім ойлаған. Соғыстағы достықтың жөні бір бөлек. Майдандас дос-ты көру, кездесу сəттерін айтып жеткізе алмаспын. Кездесерміз деген үлкен үмітпен бара жатырмын ғой енді. Ал ең бастысы – Жеңіс парадына Қазақстаннан бара-тын 6 майдангердің қатарында болғаныма қуанамын. Бұл – біздер үшін үлкен мəртебе.

Біз қатарластар Жеңіс күніне қашан жетеміз деген арман-мен соғыста қыршын кетті. Көзге жас келеді. «Мəскеуге барасыз ба?» – дегенде еш ойланбастан бірден келісім бердім. Бұл күн біздің бүкіл тағдырымызды бақытты ет-кен Жеңіс күні ғой. Бүкіл К е ң е с х а л қ ы а ң с а ғ а н күн. Өзіңнің де аталарың соғысқа қатысқан шығар. Жас күндерді көз алдыма елестетіп, біртүрлі толқып, қарт адамның денсаулығы да құбылмалы ғой, жолға шыққанша қарадай асығып, қатты қобалжиды екенсің.

Соєыс бізді ерте есейтті– дейді Ресей астанасындаєы майдандас досына асыќќан ќарт жауынгер

● Мəскеудегі парадқа қатысады

1945 жыл Құбылып сол кездерде тұрды аспаным,Сездіріп шаттанғанын, мұң басқанын...Қарсы алдым балалармен бірге барып,Əкемнің жаудан қайтқан құрдастарын.

Мойнына əкенің ұл асылады,Əке де бақытына бас ұрады....Шетте тұр шемен көңіл қара бала,Тыя алмай көзден аққан жасын əлі!..

Қырық бес! Кетпей қойдың есімнен бір,Далиып жатты дала – төсінде гүл.Өшкені талайлардың қайта жанып,Тілеуі талайлардың кесілген жыл...

Айтқали НƏРІКОВ.

ОРАЛ.

Динара БІТІКОВА,«Егемен Қазақстан» – Мəскеуден.

ТМД-ға мүше елдер Мем ле-кет басшылары кеңесіне биыл Қазақстан төрағалық етіп отыр-ғаны белгілі. Осыған орай ресми кездесу алдағы қазанда біздің елде өтеді. Сондықтан кешегі кездесу бейресми деп аталды. Саммитке ТМД Мемлекет басшылары түгел жи налған жоқ. Оған Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев, Ресей Федерациясының Пре зи-денті Владимир Путин, Бела русь Президенті Александр Лука-шенко, Қырғыз Республикасының Президенті Алмазбек Атамбаев, Өзбекстан Республикасының Президенті Ислам Каримов, Тəжік стан Республикасының Президенті Эмомали Рахмон, сондай-ақ ТМД Атқару коми те-тінің төрағасы – ТМД атқарушы хатшысы Сергей Лебедев қатысты.

Жиынды бастаған Ресей

Президенті В.Путин əріптестеріне келгендері үшін алғысын айтып, барша ТМД халқына Жеңістің 70 жылдық мерекесіне орай құттықтауын жолдады. Осы ретте ол 2014 жылдың ақпанында ТМД-ға мүше мемлекеттер басшылары тарапынан мақұлданған Жеңістің 70 жылдығына дайындалу жəне оны мерекелеу жоспарын іске асы-ру бойынша ауқымды бірлескен жұмыстар атқарылғанын атап өтті. Отан үшін отқа түскен ардагерлерімізді ардақтау бұл мерекемен ғана шектеліп қалмауы керектіг іне тоқталып, Ұлы Жеңістің баршамызға үлкен та-рихи маңызы бар екендігін алға тартты. Қысқаша алғысөзден кейін Ресей Президенті бұдан əрі сөз тізгінін ТМД-ға мүше елдер Мемлекет басшылары кеңесінің іс жүзіндегі төрағасы Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевқа ұсынды.

Елбасы лауазымына қайта сай-ланғанынан бергі бұл Нұр сұлтан

Назарбаевтың алғашқы ресми сапары. Осыған орай В.Путин сөз реті келгенде Қазақстан Пре-зидентін сайлаудағы жеңісімен құттықтап өтуді де ұмытпады. Нұрсұлтан Назарбаев өз кезегінде бұл жолғы кездесу ардагерлер мен тыл еңбеккерлеріне көрсетілген құрмет екенін атап өтті.

– Қасіретті соғыс жылдарын-да біздің халықтарымыз на-цистік қатерге қарсы біртұтас болып жұмылды. Соғыстың

негіз гі ауыртпалығы нақ осы біздің елдерімізге түсті. Біздің əке леріміз бен аталарымыз жеңді. Егер олар жеңбегенде саясат пен экономика қандай бағытта дамитыны, б і зд ің халықтарымыз қазір қайда бо-латыны белгісіз еді. Басшылары осында отырған барлық ел-дер секілді Қазақстан да Ұлы Жеңіске зор үлес қосты.

Еуразиялыќ экономикалыќ одаќ шеѕбері кеѕейе тїсті

Мəскеуден.

Кеше Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев Ресей астанасы Мəскеуге ресми сапармен келді. Онда Елбасы ТМД-ға мүше елдер Мемлекет бас шылары кеңесінің бейрес ми саммитіне, сондай-ақ Жоғары Еуразиялық эко но микалық кеңестің мемлекет басшылары деңгейіндегі отырысына қатысты. Ал ертең Ұлы Отан соғысындағы Же ңіс тің 70 жылдығына арнал ған əскери шеруге қаты сады.

Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев Мəскеуде Ресей Федерациясының Президенті Владимир Путинмен кездесті, деп хабарлады Президенттің баспасөз қызметі.

Нұрсұлтан Назарбаев пен Владимир Путин екіжақты өзара ықпалдастықтың, соның ішінде, сауда-эконо-мика, отын-энергетика, ғарыш салалары мен мəдени-гуманитарлық саладағы кең ауқымды мəселелерін талқылады.

Қазақстан мен Ресей президенттері өңірлік жəне халықаралық күн тəртібіндегі бірқатар өзекті мəселелерді де қарастырды.

Нұрсұлтан Назарбаев өзінің Қазақстан Президенті болып сайланғаннан кейін шетелге алғашқы ресми са-пармен шығып отырғанын атап өтті.

– Біз 15 жылдан астам уақыт бойы бірге жұмыс істеп келеміз, осы жылдары Қазақстанның Ресеймен қарым-қатынасы нығайды. Біз Сізбен Одақтастық туралы шартқа қол қойдық, оның аясында көптеген мəселелер жүзеге асырылуда. Біз Еуразиялық экономикалық одақты құрдық. Дағдарыс жағдайында елдеріміздің арасындағы тауар айналымы төмендегеніне қарамастан, ЕАЭО-ның болашағы зор деп есептеймін. Елдеріміздің екіжақты қарым-қатынастары жасалған уағдаластықтарға сай да-мып келеді, – деді Мемлекет басшысы.

Мəскеуде ґткен келелі кездесулер

ЎЛЫ ЖЕЅІС МЕРЕКЕСІ ЌЎТТЫ БОЛСЫН!ЎЛЫ ЖЕЅІС МЕРЕКЕСІ ЌЎТТЫ БОЛСЫН!

9 мамыр 2015 жыл

www.egemen.kz2

Сол кезеңдегі халқымыздың 20 пайызға жуығы – бір жарым миллион адам майданға аттанды, соның жартысы ғана оралды. 500-ден астам адам Кеңес Одағының Батыры атағына ие болды. Өзге ел-дермен қатар Қазақстан да қарулы күштердің сенімді тылына айналды. Бұл жеңіс баршамыз үшін – арда-герлерге де, жастарға да маңызды, – деді Қазақстан Пре зи денті.

Мемлекет басшысы сондай-ақ, қазіргі кезде жекелеген саясат-керлер мен мемлекеттердің соғыс қорытындысын тарихи деректерді бұрмалау арқылы қайта қарауға ұмтылысы байқалып отырғанына тоқталды.

«Өкініштісі, соңғы уақытта кейбір саясаткерлер мен мем-ле кет тердің Ұлы Отан соғысы-ның қорытындысына тексеру жүргізгісі келіп, тарихи фак-тілерден ауытқып, бұрмалауы байқалады. Меніңше, біздің бəрі-міз үшін мұндай əрекет ешкім ге абырой əкелмейді. Біз Жеңіс ту-ралы ақиқатты бірлесіп сақтауға, болашақта осындай қасіретті болдырмас үшін келесі ұрпаққа айтып жеткізуге тиіспіз. Бүгінде біз өткен тарихтан барлығы сабақ алмағанын көріп отырмыз, өткеннің қателіктері қайталанып жатыр. Біз күрделі кезеңде тұрмыз, тұрақсыздық ошақтары ұлғайып келеді, жаңа шиеленістер туын-дауда. Мəселені дипломатиялық жолмен емес, күшпен шешуге ден қойылуда, бұл өте қатерлі, – деді Нұрсұлтан Назарбаев.

Қазақстан Президенті бұдан əрі қазіргі заманның елеулі сын-қатері ауқымы жаһандық сипат алған халықаралық терроризм болып отырғанына назар аударды.

– Қауіп-қатер көптеген мем-лекеттердің ішкі саяси тұрақ-тылығы мен бейбіт дамуына төніп тұр. Мұндай жауыздыққа тек жұмылған күш-жігер арқылы ғана қарсы тұра аламыз. Қазіргі кезде ТМД аясында терроризмге қарсы əрекеттің ұйымдасқан кешенді

жүйесі құрылды. Осыған байла-нысты біздерге қалыптастырған Достастық тетіктерінің тиімділігін арттыру қажеттілігі туындайды, – деді Мемлекет басшысы.

Сөзінің қорытындысында Нұрсұлтан Назарбаев баршаны алдағы мерекемен құттықтады.

– Барлық қазақстандықтар сияқты мен үшін де Ұлы Отан соғысындағы жеңіс əрдайым қаһармандықтың жəне біздің халықтарымыздың бірлігінің сим-волы болып қала береді. Сол жыл-дары көрсетілген батырлық пен ерлік, жанқиярлық пен Отанға деген сүйіспеншілік əскери-патриоттық тəрбиенің іргелі негізі болып саналады, – деді Қазақстан Президенті.

Саммитте одан əрі президенттер кезек-кезек сөз алып Дос тастыққа қатысушы мем ле кеттердің өзара іс-қимылына байланысты негізгі мəселелерді талқылады. Бұл Ұлы Отан со ғысындағы Жеңістің 70 жыл дығын тойлау алдындағы жиын

болғандықтан, Мемлекеттер бас-шылары талқылаған мəселелердің негізгісі Ұлы Отан соғысы тө-ңі регіндегі əңгімелерге түйісті. Ұлы Отан соғысындағы Жеңістің 70 жылдығын мерекелеу жай-ын талқылап, Кеңес Одағының Еуропа мен бүкіл əлемді фашизм-нен құтқарудағы шешуші үлесін атап өтті. Сонымен қатар, ТМД-ға мүше елдер Мемлекет басшы-лары кеңесінің кезекті отырысын биылғы қазан айында Астанада өткізу мүмкіндігі қарастырылды. Сондай-ақ, өзара мүдделілік та-нытатын өзекті мəселелер мен ынтымақтастықты көп жақты пішімде дамыту бағыт тары жөнінде пікір алмасыл ды. Сонымен қатар, күн тəрті бінде жоспарланған гума-ни тар лық, қауіпсіздікті қам тама сыз ету жəне өзге де сала лардағы мем-лекетаралық ынты мақ тастықты да-мыту жайында əңгіме болды.

ТМД елдері басшыларының бейресми саммитінен соң арада көп уақыт өтпей-ақ, Жоғары Еу-разиялық экономикалық кеңес-тің Мемлекет басшылары дең-гейіндегі отырысы басталды. Оған Еуразиялық экономикалық одаққа мүше мемлекеттер бас-шылары Армения, Беларусь, Қазақстан, Ресей президенттері жəне Одаққа мүшелікке өтуге ниет танытып жүрген Қырғыз Республикасының Президенті

қатысты. Сонымен қатар, осы мем-лекеттерден келген министрлер бастаған бірқатар арнайы делега-ция да қатысты. Жиынды кеңеске қазіргі төраға мемлекет – Беларусь Республикасының Президенті Александр Лукашенко жүргізіп отырды.

Еуразиялық экономикалық одақ туралы шартқа қол қойыл-ғанына бүгінде тура бір жыл өтті. Ал ол Еуразиялық экономикалық одақ туралы шарт 2015 жылдың 1 қаңтарынан бастап күшіне енген болатын. Осылайша Еуразияның ұлан-ғайыр кеңістігінде тұңғыш рет ерікті, тең құқылы жəне өзара тиімді негізде қуатты та би ғи жəне ресурстық əлеуеті, жа һандық жəне өңірлік ауқымда стратегиялық маңызды көлік , энергетика жəне технологиялық жүйесі бар экономикалық бір лес тік құрылды. Ал осындай Одақ іске қосылғаннан бергі бұл Жоғары Еуразиялық экономи калық кеңестің Мемлекет басшы лары деңгейіндегі толық құрам да жиналған бірінші оты-рысы. Ендеше, нағыз атқарылған жұ мыстың барысын бағалап, бағы-тын бағамдайтын сəт.

Осылайша отырысқа қаты су-шылар Еуразиялық экономикалық одақтың тиімді қызметін жəне одан əрі дамуын қамтамасыз етуге бағытталған неғұрлым көкейкесті мəселелерді талқылады. Жоғары

Еуразиялық экономикалық кеңес-тің Мемлекет басшылары дең-гей індегі отырысының күн тəрті-бінде негізгі мəселе Қырғыз Республикасының Еуразиялық эко номикалық одаққа қосылу шарты туралы хаттама жобасын дайындау болды. Қырғыз Рес-публикасының ЕАЭО-ға қо сылуы шеңберінде Жоғары кеңес оты-рысында қырғыздар тарапынан Комиссияға жаңа алқа мүшелерін қабылдау жоспарланған бола-тын. Қырғызстанның ЕАЭО-ға қосылуына Қазақстан тарапы жан-жақты қолдау көрсетті. Себебі, бұл қадам ортақ экономикалық кеңістікті ұлғайтудың сыртын-да интеграциялық бірлес тік-тің тартымдылығын, орталы қ-азиялық өңір мен Еуразиялық экономикалық одаққа мүше мем лекеттердің тұрақты эконо-микалық дамуын қамтамасыз етеді деп болжанып отыр.

Жиында сонымен қатар, ЕА-ЭО-ның интеграциялық əлеуетін жүзеге асыру жəне мүше мемле-кеттердің бəсекелестік артық-шылықтарын дамыту мақсатында ЕАЭО елдерінің болашақтағы эко номикалық дамуының негізгі бағыттары талқыланды. Ол қазіргі экономикалық жағдайларда ЕАЭО-ға мүше əр мемлекетке қосымша экономикалық тиім-ділік алу үшін жаңа серпін бер-мек. Сол сияқты ЕАЭО-ға мүше мем лекеттердің дағдарысқа қарсы бағытқа ие негізгі макро-экономикалық бағдарлары да талқыланды. Бұл құжат əлемдік экономикада, сондай-ақ, ЕАЭО-ға мүше мемлекеттер экономика-ларында да байқалып отырған дағ дарыс көріністерін ескере оты рып қалыптастырылады. Ол мүше мемлекеттердің макро эко-номикалық тұрақтылығын қам-та масыз етуді, интеграциялық үдеріске қатысушы мемле кет тер-дің экономикалық өсімін қалпына келтіру үшін жағдайлар жасауды көздейді.

Мемлекет басшысы Нұр сұл-тан Назарбаев Жоғары Еура-зиялық экономикалық кеңесте сөй леген сөзінде теңдік, мүдде-лерді ескеру, прагматизм мен кезең ділік қағидаттарына негіз-дел ген интеграциялық бірігудің əлемдік дағдарыстың күрделі жағ-дайларында ЕАЭО-ға мүше мем-лекеттердің экономикасын нығайта алатынына сенім білдірді.

Сөз басында Қазақстан бас-шысы кездесуге қатысу шы ларға жылы лебізін арнап, ресей лік тарапқа посткеңестік елдер дің барлық халықтарын Ұлы Жеңістің 70 жылдығын атап өтуге қатысуға шақырғаны, сондай-ақ Еуразиялық экономикалық одақты құру ту-ралы шешім қабылданған соң ЖЕАЭК-тің алғашқы отырысын ұйымдастырғаны үшін алғысын білдірді.

– Мен сіздерге барлық ха-лық тарды Ұлы Жеңістің 70 жыл дығын атап өтуге қатысуға шақырғандарыңыз, сондай-ақ бүгінгі кездесуді – Еуразиялық экономикалық одақты құру тура-лы шешім қабылданғаннан бергі Одақтың алғашқы отырысын ұйымдастырғандарыңыз үшін алғысымды білдіргім келеді. Мен Еуразиялық экономикалық одаққа мүше мемлекеттердің басшыла-рына сəлемімді жолдап, оларға табыс тілеймін, – деді отырысқа қатысушыларға арнаған сөзінде Нұрсұлтан Назарбаев.

– Келісімге қол қойылған күннен бері бір жыл уақыт өтті, бүгін Еуразиялық экономикалық одақты құрған күннен бері алғаш рет отырыс өткізіп отырған күні-міз айтулы күн. Беларусьтік тарап-тың төрағалығымен жобамыз-ды іске қосқаннан бері төрт ай-дан астам уақыт өтті. Біз жария-лаған қағидаттарға – теңдік ке, мүдделерді ескеруге, праг матизм мен кезеңділікке негіз дел ген интеграциялық бірігу əлем дік дағдарыстың күрделі жағ дай-ларында біздің мемлекеттеріміздің экономикасын нығайта алатыны-на сенімдімін, – деді Қазақстан Президенті.

Нұрсұлтан Назарбаев соны-мен қатар, «біздің экономикалық одағымыздың толыққанды жұ-мысы басталғаннан бері оның қатары толыққанын, оған Армения жəне Қырғыз республикаларының қосылғанын» атап өтті.

«Біріккен ынтымақтастық болашақта біздің елдеріміздің байланыстарын нығайтып, жал-пы Еуразиялық экономикалық одақтың дамуына қуатты серпін беретініне сенімім мол», – деп атап өтті Елбасы.

Ж и ы н қ о р ы т ы н д ы с ы н д а Мемлекет басшылары бірқатар маңызды құжаттарға қол қойды. Соның бірі – ЕАЭО-ның ортақ электр-энергетикалық рыногын қалыптастыру тұжырымдамасы. Бұл тұжырымдаманы бекіту 2019 жылы құрылатын ЕАЭО-ның ортақ электр-энерге ти калық рыногын құруға кірісу үшін жағдай жасайды. Ол болашақ та мемлекеттердің электр-энер ге-тикалық жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз етпек. Қазақстан үшін ол сондай-ақ, саланың экс порт тық əлеуетін жүзеге асыру мүм кіндігін береді. ЕЭК Кеңесі нің отырысы шеңберінде болашақ тағы негізгі мақсаты ЕАЭО-ға мүше мемле-кеттер тасымал дау шыларының Одақ ішіндегі қызмет көрсетулерге қолжетімділігін жеңілдету болып табылатын Автомобильмен жүк та-сымалдауды сатылап бейтараптан-дыру бағдарламасы қолдау тапты. Ол бизнес үшін көлік шығындарын төмендетуге жағдай жасайды. Қазақстан бұл бағдарламаға 2025 жылдан бастап қосылады деп күтіліп отыр.

Жоғары Еуразиялық эконо-ми калық кеңестің Мемлекет басшы лары деңгейіндегі кешегі отыры сының басты жаңалығы – Одақ тың қатары тағы бір мемле-кетпен толықты. Яғни, осы күн-ге дейін талай талқыға түскен Қырғыз Республикасы Еу ра зия лық экономикалық одақ тың мүшелігіне қабылданды. Осы лайша үштік бо-лып құрылған одақ бестік боп бекіді. -----------------------------------------

Суреттерді түсіргендерС.БОНДАРЕНКО, Б.ОТАРБАЕВ.

Осылай дей келе, Мемлекет басшы-сы барша қазақстандықты Жеңістің 70 жылдық мерейтойымен құттықтап, зор денсаулық тіледі. «Мерекелеріңізбен, қымбатты қазақстандықтар! Əрбір от-басына бақыт, табыс жəне ашық аспан тілеймін!» – деді Нұрсұлтан Назарбаев.

Бұл күні «Отан қорғаушы» монументі алаңына жиналған қарт ардагерлердің жүздерінен жылылық есіп тұрғандай болды. Олардың əрқайсысы өздерінің сұрапыл соғыс жылдарымен тұспа-тұс келген жастық шақтарын тағы бір рет еске алғандай көрінді. Мəселен, Шығыс Қазақстан облысы, Абай ауданынан келген Əбілкəрім Темірханов соғысқа 1941 жылы 10-сыныпты аяқтаған жылы барыпты.

«21 маусым күні қолымызға аттестат алдық, ал 22 маусым күні соғыс басталды. Артынша, біз де Отанымызды қорғауға аттандық. Соғысты Мəскеу түбінен бастадық. Ал 9 мамырды Австрияда қарсы алдық», – деді ол. Нұрмұханбет Ақшалов есімді қария əскер қатарына 1941 жылдың желтоқсан айында шақырылған екен.

«Мен ол кезде небары 18 жаста едім. Біз сұрапыл соғыс жылдары Бауыржанның дивизиясының құрамында болдық. Еліміздің батыры кейін бізді 28 панфиловшылар ди-визиясына қосты. Сол тұста, Мəскеуде дұшпанның бетін қайтарып жүргенде жараланып, 1943 жылдың 4 қаңтарында госпитальға түстім. 1944 жылдың 26 та-мызында үйге оралдым. Елге келгеннен кейін ауылда еңбек етіп, соғыста қалған жолдастарымызға көмегімізді көрсеттік»,

– дейді Н. Ақшалов бізбен əңгімесінде. Бүгінде жасы 93-ке жақындап қалса да,

мерекелік шараға келген соғыс ардагері Тұрабай Ережепов бізге тың болып көрінді. Ол 1923 жылы Омбы қаласында туған екен. Əскер қатарына 1941 жылдың желтоқсан айында алыныпты.

«Содан 1945 жылға дейін қан майданның бел ортасында жүрдік. Зұлмат жылдары 2 рет жараландым. Алайда, еліме аман-есен оралып, бүгін, міне, Жеңістің 70 жылдық мерейтойына куə болып отырмын. Мен 7 ұл, 2 қыз өсіріп, олардан 28 немере, 27 шөбере сүйдім. Балаларымның барлығы, Құдайға шүкір, еліне хал-қадерінше еңбек етіп келеді», – деді өз сөзінде ақсақал.

Жалпы, бүгінде елордада Ұлы Отан соғысының 206 ардагері тұрады екен. Олардың барлығына Жеңіс күні қарсаңында 1 миллион 100 мың теңге көлемінде бір реттік көмек көрсетіліп, пəтерлеріне күрделі жөндеу жұмыстары жүргізілген.

И ə , б ү г і н д е е л і м і з д е а р д а қ т ы ардагерлеріміз жан-жақты əспеттеліп жа-тыр. Өте орынды үрдіс. Өйткені, олар қандай құрметке де лайық.

Ардагерлер ќандай ќўрметке де лайыќ

(Соңы. Басы 1-бетте).

(Соңы. Басы 1-бетте).

Еуразиялыќ экономикалыќ одаќ шеѕбері кеѕейе тїсті

Қазақстан Президенті, сондай-ақ, В.Путинді Ұлы Отан соғысындағы Жеңістің 70 жылдығымен құттықтады.

Владимир Путин де Нұрсұлтан Назарбаевты сайлаудағы айқын жеңісімен құттықтап, екі ел арасындағы жемісті ынтымақтастықтың жалғасатынына үмітін білдірді.

– Елдегі соңғы жылдардағы өзгерістер, Қазақстан азаматтарының сайлау науқанына қалай қарайтыны, олардың Сіздің атқарған жұмысыңызға қалай баға беретіні – ең құндысы осы. Біздің екіжақты байла-ныстарымыз бұдан əрі де қарқынды жəне сайлауға дейінгі жылдардағыдай жемісті болатынына сенімдімін, – деді Ресей Президенті.

Сондай-ақ, В.Путин интеграциялық үдерістер саласындағы бастамалары үшін Қазақстан Президентіне алғыс айтты.

– Бүгінде біздердің жасап жатқанымыздың, экономикалық одағымызды тереңдете түсу бағытындағы қосымша қадамдардың дені Сіздің еңбегіңіз. Сіздің Кеден одағын, одан соң ЕАЭО-ны құру туралы бастама көтеріп, сөйлеген кезіңіз менің өте жақсы есімде. Ең бастысы, Қазақстанның өз да-муымен де, интеграциялық үдерістердің өрістеуімен де байланыстының барлығы жүзеге асуда, – деді Ресей Президенті.

* * *Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Ұлы Отан

соғысындағы Жеңістің 70 жылдығын

мерекелеу шаралары аясында Мəскеуде Египет Президенті Əбдел Фаттах ас-Сисимен кездесті, деп хабарлады Президенттің баспасөз қызметі.

Екі елдің Мемлекет басшылары саяси жəне сауда-экономикалық саладағы екіжақты ынтымақтастық мəселелерін, сондай-ақ, қарым-қатынастардың одан əрі даму келешегін талқылады.

Сонымен қатар, Нұрсұлтан Назарбаев пен Əбдел Фаттах ас-Сиси халықаралық күн тəртібіндегі мейлінше өзекті мəселелер жөнінде пікір алмасты.

* * *

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Мəскеуде Ұлы Отан соғысындағы Жеңістің 70 жылдығын мерекелеу шаралары аясында Вьетнам Президенті Чыонг Тан Шангпен кездесті, деп хабарлады Президенттің баспасөз қызметі.

Екі елдің көшбасшылары сауда-экономика жəне инвестиция салаларындағы ықпалдастықтың негізгі бағыттарын қарастырды.

Қазақстан мен Вьетнам президенттері халықаралық күн тəртібіндегі өзекті мəселелерді де қозғады.

Сонымен қатар, Чыонг Тан Шанг Нұрсұлтан Назарбаевты президенттік сайлаудағы жеңісімен тағы да құттықтады.

Мəскеуде ґткен келелі кездесулер(Соңы. Басы 1-бетте).

9 мамыр 2015 жыл

www.egemen.kz 3

Маѕызды мəселелер ќаралды

Кеше Премьер-Министрдің орынбасары Б. Сапарбаев қызылшаға қарсы екпе жұмыстарын, сонымен қатар Ақмола облысының Калачи ауылындағы, Батыс Қазақстан облысының Березовка ауылындағы жағдайларды талқылау бойынша мəжіліс өткізді, деп хабарлады Премьер-Министрдің баспасөз қызметі.

Шешімдер ќабылданды6 мамырда Қазақстан Республикасы Президентінің Əкімшілігі

Басшысының орынбасары Талғат Донақовтың төрағалығымен институттық реформаларды жүзеге асыру мақсатында заң үстем-дігін қамтамасыз ету жөніндегі жұмыс тобының отырысы болып өтті.

Отырыс қорытындысы бойынша Мемлекет басшысының тап-сырмаларын жəне нұсқауларын іске асыруды қамтамасыз етуге бағытталған шешімдер қабылданды.

Қазақстан Республикасы Президентінің Əкімшілігі Мемлекеттік құқық бөлімі.

Қазақстан Республикасы Президентінің ЖарлығыЌазаќстан Республикасы Президентініѕ «Ќазаќстан Республикасы

Ќарулы Кїштерініѕ, басќа да əскерлері мен əскери ќўралымдарыныѕ жалпыəскери жарєыларын бекіту туралы» 2007 жылєы 5 шілдедегі №364 жəне «Республикалыќ, облыстыќ, республикалыќ маѕызы бар

ќаланыѕ, астананыѕ, ауданныѕ (облыстыќ маѕызы бар ќаланыѕ) терроризмге ќарсы кїрес жґніндегі жедел штабтары туралы ережені

бекіту туралы» 2013 жылєы 24 маусымдаєы № 587 жарлыќтарына ґзгерістер енгізу туралы

Қаулы етемін:1. Қазақстан Республикасы Президентінің мына жарлықтарына өзгерістер

енгізілсін:1) «Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің, басқа да əскерлері мен

əскери құралымдарының жалпыəскери жарғыларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2007 жылғы 5 шілдедегі № 364 Жарлығында (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2009 ж., № 24-25, 207-құжат; 2012 ж., № 51, 686-құжат; 2013 ж., № 24, 381-құжат; № 31, 465-құжат; 2014 ж., № 32, 279-құжат):

2-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«2. Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрлігі, Қазақстан

Республикасының Ішкі істер министрлігі, Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздік комитеті, Қазақстан Республикасының Мемлекеттік күзет қызметі, Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы бағынысындағы əскерлер мен əскери құралымдардың күнделікті қызметін жоспарлау жəне ұйымдастыру кезінде Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің, басқа да əскерлері мен əскери құралымдарының жалпыəскери жарғыларын басшылыққа алсын.»;

жоғарыда аталған Жарлықпен бекітілген Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің, басқа да əскерлері мен əскери құралымдарының гарнизондық жəне қарауылдық қызметтер жарғысында:

72-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«72. Төтенше жағдай – адамдардың құрбан болуына, адамдардың

денсаулығына немесе қоршаған ортаға зиян келтіруге, елеулі материалдық нұқсанға жəне адамдардың тыныс-тіршілігі жағдайларының бұзылуына əкеп соғуы мүмкін немесе əкеп соққан аварияның, өрттің, қауіпті өндірістік факторлардың зиянды əсерінің, қауіпті табиғи құбылыстың, апаттың, дүлей не-месе өзге де зілзаланың салдарынан қалыптасқан белгілі бір аумақтағы жағдай.

Төтенше жағдайларды жою үшін ішкі істер органдарының, басқа да əскерлер мен əскери құралымдардың күштері мен құралдарын, қоғамдық бірлестіктер мен халықты тарту, Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерін қолдану Қазақстан Республикасының заңдарына жəне төтенше жағдайларды жою жөніндегі іс-қимыл (өзара іс-қимыл) жоспарларына сəйкес жүзеге асырылады.

Қазақстан Республикасы Президентінің шешімдері негізінде Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің, Қазақстан Республикасы Қарулы Күштері Бас штабы бастығының жəне басқа да əскерлер мен əскери құралымдардың тиісті басшыларының бұйрықтарымен əскери бөлімдер төтенше жағдайларды жəне олардың салдарын жоюға, адамдардың өмірін құтқаруға жəне зардап шеккен адамдарға көмек көрсетуге тартылуы мүмкін.»;

208-тармақтың екінші абзацы мынадай редакцияда жазылсын:«тергеуші немесе анықтау органдары (ішкі істер органдары, ұлттық

қауіпсіздік органдары, сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет, əскери полиция органдары, мемлекеттік өртке қарсы қызмет органдары, экономикалық тер-геу қызметі, əскери полиция органы болмаған жағдайда, шекара бөлімдерінің командирлері, əскери бөлімдердің командирлері) қылмыс жасады деген күдік бойынша ұстаған əскери қызметшілер – жетпіс екі сағаттан аспай-тын мерзімге;»;

жоғарыда аталған Жарлықпен бекітілген Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің, басқа да əскерлері мен əскери құралымдарының ішкі қызметінің жарғысында:

232-тармақтың алтыншы абзацы мынадай редакцияда жазылсын:«жақын маңдағы Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі

Төтенше жағдайлар комитетінің өртке қарсы бөлімшелерімен өзара іс-қимыл жасауды ұйымдастыруға міндетті.»;

319-тармақтың үшінші бөлігінің алтыншы абзацы мынадай редакцияда жазылсын:

«төтенше жағдайларда міндеттерді орындау үшін тағайындалатын Ұлттық ұлан əскери бөлімдерінің құрама жасақтары, кезекші бөлімшелері;»;

жоғарыда аталған Жарлықпен бекітілген Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің, басқа да əскерлері мен əскери құралымдарының тəртіптік жарғысында:

27, 28, 29-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын:«27. Қазақстан Республикасы Қарулы Күштері Бас штабы бастығының,

Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Шекара қызметі директорының, Ұлттық ұлан Бас қолбасшысының, Бас əскери прокурордың орынбасарлары өздеріне бағынысты əскери қызметшілерге қатысты əскер тегі қолбасшысының тəртіптік құқықтарын пайдаланады.

28. Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрінің, Қазақстан Рес-пуб ликасы Ұлттық қауіпсіздік комитеті Төрағасының, Қазақстан Респуб-ликасының Ішкі істер министрінің орынбасарлары, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметі бастығының орынбасары – Мемлекеттік күзет қызметі Объектілерді қорғау қызметінің (Республикалық ұлан) бастығы, Ұлттық ұланның Бас қолбасшысы, Бас əскери прокурор өздеріне бағынысты əскери қызметшілерге қатысты Қарулы Күштер түрі Бас қолбасшысының құқықтарын пайдаланады.

29. Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрі, Қазақстан Рес пуб-ликасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Төрағасы, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік күзет қызметінің бастығы, Қазақстан Республикасының Ішкі істер министрі жəне Қазақстан Республикасының Бас прокуроры өздеріне бағынысты əскери қызметшілерге қатысты осы жарғыдағы тəртіптік құқықтарды толық көлемде пайдаланады.»;

тəртіптік жарғыға 2-қосымшада:Қазақстан Республикасы Қарулы Күштері əскери қызметшілерінің үлгі

лауазымдары бойынша тəртіптік құқықтардың салыстырмалы кестесінде:мына:«ҚР ҚК бас сержанты, ҚР ІІМ

Ішкі əскерлерінің бас сержанты»

деген жол мынадай редакцияда жазылсын:«ҚР ҚК бас сержанты, Ұлттық

ұланның бас сержанты»;

2) «Республикалық, облыстық, республикалық маңызы бар қаланың, астананың, ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) терроризмге қарсы күрес жөніндегі жедел штабтары туралы ережені бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2013 жылғы 24 маусымдағы № 587 Жарлығында (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2013 ж., № 38, 548-құжат; 2014 ж., № 32, 279-құжат; № 55-56, 538-құжат):

жоғарыда аталған Жарлықпен бекітілген Республикалық, облыстық, республикалық маңызы бар қаланың, астананың, ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) терроризмге қарсы күрес жөніндегі жедел штабтары туралы ережеде:

8-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«8. Қажет болған жағдайда республикалық жедел штаб басшысы

Қазақстан Республикасының Президентіне терроризм актісінің жолын кесу үшін Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерін қолдану туралы ұсыныс енгізеді.»;

13-тармақта:2) тармақша мынадай редакцияда жазылсын:«2) Қазақстан Республикасы азаматтық қорғау саласындағы уəкілетті

орган ведомствосының аумақтық бөлімшесінің бастығы;»;4) тармақша мынадай редакцияда жазылсын:«4) Қазақстан Республикасы Ұлттық ұланы əскери бөлімінің командирі;»;26-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«26. Алға қойылған міндеттерді орындау үшін республикалық, облыстық,

республикалық маңызы бар қаланың, астананың, ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) жедел штабтарында іс-қимыл жасайтын мемлекеттік органдардың күштері мен құралдары бюджеттік жоспарлау жөніндегі орталық уəкілетті органмен келісу бойынша орталық мемлекеттік орган бекіткен нормалар бойынша қажетті материалдық-техникалық құралдармен жарақтандырылады.».

2. Осы Жарлық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Президенті Н.НАЗАРБАЕВ.

Астана, Ақорда, 2015 жылғы 5 мамыр. № 18.

Қазақстанда сə-уір айының аяғында

өткен президенттік сайлауда қазақстандық сай-лаушылар өздерінің дауыстарын Нұрсұлтан Назарбаевқа берді. Өйткені, олар оның басқаруынсыз елдің болашағына қатты алаңдайды. Ел халқының сөздеріне қарағанда, бұл – кандидаттар арасындағы қандай да бір таңдау емес, шын мəнінде үлкен сүйіспеншілікке ие көшбасшысын жалпының қаншалықты қуаттайтынын ғана айғақтап беретін үдеріс.

Компьютерлік технологиялар саласындағы 26 жастағы маман Мирас Мұхамедрақымовтың сөзі былайша шықты: «Мен басқа кандидаттарды соншалықты жақсы білемін деп айта алмаймын. Біз, бірінші кезекте, Украинаның қайталанбағанын қалаймыз. Мұның барлығы бізге тұрақтылық үшін қажет». Сайлау учаскесінен шыққан кезде сұралған адамдардың баршасы дерлік кімге дауыс бергендерін айқайлап айтып жатты. Себебі, олар өздерінің дауысын Нұрсұлтан Назарбаевқа берген болатын.

Еуразия ұлттық университетінің бухгалтерлік мамандықта оқитын 19 жасар студенті Дана Жақсылықова өз сөзінде Нұрсұлтан Назарбаев елдің ертеңін еңселендіре түсетінін атап көрсетті.

Қазақстанда жүргі-зілген мониторингтік сауалдама көптеген

қазақстандықтардың кезектен тыс президенттік сай-лау өткізу туралы идеяны қолдағандарын көрсетіп берген еді. Сайлаудан кейінгі мəліметтер бұл сауалдаманың ақиқаттығын жан-жақты дəлелдеді. Сайлау учаскелеріне келген 10 миллионға жуық қазақстандықтың 97 пайыздан астамы өздерінің дауыстарын танымал көшбасшы Нұрсұлтан Назарбаевқа бергені белгілі болып отыр.

Жалпы, елдегі кезектен тыс сайлау Қазақстанға бүгінгі əлемдік сын-қатерлер жағдайында өзінің таңдап алған өсіп-өркендеу жолымен жүруіне мүмкіндік туғызады деп саналады. Осы тұрғыдан келгенде, елдегі сайлаудың ашық та мөлдір болғаны, əділетті өткені ешкімді де күмəндандырмаса керек.

Қазақстан – əлемдегі үйлесімді жəне тұрақты қоғамы, аса жедел дамып келе жатқан экономикасы бар ел. Ел жақсы көрші жəне құрметті саяси серіктес ретінде қарастырылады. КСРО ыдырағаннан кейін Қазақстанда мұраға тек ескірген өндірістер, мемлекеттік əлсіз сектор жəне түрлі этностар мен діни топтардан тұратын халық қалған болатын. Қазақстан бар-жоғы 20 жылдың ішінде этносаралық үйлесімділікті ілгерілетіп қана қоймай, табысты, тұрақты, сондай-ақ, жарқын болашаққа ұмтылған елге айналып отыр.

П р е з и д е н т Н ұ р с ұ л т а н Назарбаев алдын ала сенімділік б ілдіргеніндей, Қазақстан

халқы президенттік сайлауда өзінің болашағы, балаларының болашағы жəне өсіп-өркендеген Қазақстанның болашағы үшін өз дауыстарын берді.

Нұрсұлтан Назарбаев елге тікелей шетел ин-вестициясы ретінде 200 миллиард доллар тарту жолымен нарықтық реформаларға барынша үлкен

назар аударды. Сөйтіп, Астана бүгінде посткеңестік кеңістікте екінші аса ірі экономикаға айналып үлгерді. Қазақстан мұнайды да бұрынғы кеңестік елдер арасында Ресейден кейінгі өндіретін екінші ірі ел болып табылады.

Сайлау учаскелерінің есігі ашылған таңертеңгі 7.00-ден бастап сайлау учаскелерінің алдын-да ұзын-сонар кезектер пайда болды. Сондай сайлау учаскелерінің бірі кейінірек Нұрсұлтан Назарбаевтың өзі дауыс берген Оқушылар са-райы еді. «Мен сүйікті Назарбаев үшін дауыс беремін, əрине. Ол бізге бəрін – зейнетақы, тегін медициналық қызмет көрсету ұсынды, Құдайға шүкір, аш-жалаңаш та емеспіз. Бізге бұдан артық не керек? Жаратқан оған денсаулық берсін», – дейді 68 жастағы зейнеткер Вера Калинина.

Көптеген қазақстандықтар Астана мен Алматы қалаларында орналасқан сайлау учаскелерінде

ұзын да ирелеңдеген кезектерге тұрды. Кезектер президенттікке кандидат Нұрсұлтан Назарбаевқа дауыс беру үшін тізілгенін айта кету керек. Олардың барлығы да өздерінің азаматтық парыздарын өтеуге келгендіктерін мəлімдеді.

Алматылық студент Гүлмира Бардығұлованың мəлімдеуінше, елде саяси дағдарыс орын алмауы үшін өз дауысын Н.Назарбаевқа берген. Оның сөзіне қарағанда, «жастар өзінің парыздарын жақсы түсінеді. Ешкім ешкімді дауыс беруге мəжбүрлеп жатқан жоқ. Біз Қырғызстандағы төңкерістерді, Украинадағы соғысты көрдік. Ешкім де Қазақстанның ондай дағдарысқа ұрынғанын қаламайды».

Ал Жезқазғанда, кеншілер қаласының бірінде, сайлаушылар бірінен кейін бірі Нұрсұлтан Назарбаевқа «соғыс болмауы үшін» өз дауыста-рын беріп жатты. Олар Іс басындағы Президенттің елде тұрақтылықты сақтай алатынына зəредей де күмəнданбайды.

Қ а з а қ с т а н д а о с ы -мен бесінші рет өткен президенттік сайлау да-

уыс беруге келушілердің бұл жолы рекордтық көрсеткішке жеткенін көрсетіп берді. Сайлау учаскелеріне өздерінің таңдауларын жасауға кел-гендер бүкіл сайлауға қатысуға тиістілердің 95-тен астам пайызды құрады. Сөйтіп, елдің қазіргі Көшбасшысы Нұрсұлтан Назарбаев 97,7 пайыз да-уыс алып, айқын басымдықпен жеңіске жетті.

«Президенттік сайлау тыныштық жəне мөлдірлік жағдайында өтті», – деп мəлімдеді ОСК-ның хатшы-сы Бақыт Мелдешов. Ал ОСК төрағасының орынба-сары Владимир Фоос сайлау учаскелері жабылған сағат 20.00-де дауыс беруге келгендердің рекордтық көрсеткішке жеткенін атап көрсетті.

Н.Назарбаев бұған дейін көптеген əлеуметтік-экономикалық жəне саяси реформаларды табыс-ты жүргізген болатын. Енді мемлекеттік аппа-ратты жаңғыртып, жекеменшікті қорғайтын, инвестициялардың қауіпсіздігін қамтамасыз ететін заңдарды жақсарту, индустрияландыру негізінде əрі қарайғы экономиканы өсуді қамтамасыз ету ниетінде. Осының барлығы орта таптың өсу қарқынын жеделдетуі тиіс.

(Соңы. Басы 1-бетте).

Жарќын жеѕісімен ќўттыќтады* * *

Нұрсұлтан Назарбаевты Қазақстан Республикасы Президенті болып сай-лануына байланысты құттықтаған жеделхат Грекия Республикасының Президенті Прокопис Павлопулостан келді, деп хабарлады Президенттің баспасөз қызметі.

П.Павлопулос Қазақстан мен Грекия арасындағы берік əрі достық қатынастар мықты негізге, екі елдің бірлескен күн тəртібіндегі мəселелерді ортақ күш-жігер ғана табысты шеше алады деген сенімге сүйенетінін атап өткен.

«Біздің мемлекеттеріміз екі республи-ка халықтарының игілігі жолындағы сая-си жəне экономикалық байланыстарды кеңейту мақсатындағы бірлескен жұмыс пен ынтымақтастықты жалғастыратынына сенімдімін», – делінген жеделхатта.

Г р е к и я П р е з и д е н т і Н ұ р с ұ л т а н Назарбаевқа мықты денсаулық, ал Қазақстан халқына бақуаттылық пен бақ-береке тіледі.

* * *

Нұрсұлтан Назарбаевтың атына Еуропалық одақтың Қазақстандағы өкілдігінің басшысы Аурелия Бушездің құттықтау жеделхаты келді, деп хабарлады Президенттің баспасөз қызметі.

А.Бушез Қазақстанның Нұрсұлтан Назарбаевтың басшылығымен қол жеткізген жəне болашаққа деген оның көреген болжамынан қуат алған елеулі та-быстары елдің экономикалық жетістіктері мен тұрақтылығын, халықтың бірлігі мен келісімін қамтамасыз еткенін атап өткен.

«Қазақстан Еуропалық одақтың

өңірдегі ең басты серіктесіне айналды. «Қазақстан-2050» Стратегиясы жəне Сіз жариялаған, алысты көздеген саяси, экономикалық жəне құқықтық реформа-лар бағдарламасы еліңізді тың табыстарға жетелеп, Кеңейтілген серіктестік жəне ынтымақтастық туралы келісім арқылы ЕО-мен ынтымақтастыққа жаңа жолдар ашаты-нына сенімдімін. Біздің өте жақсы екіжақты ынтымақтастығымыз əрі қарай өрістеп, тереңдей түсеріне, сондай-ақ, Қазақстанның көпвекторлы саясатын жалғастыруға өз үлесін қосатынына сенемін. Еуропалық одақ өкілдігі осы мақсаттарды қолдауға бейілді жəне оған жету үшін мүмкіндігінше үлес қосуға дайын», – делінген құттықтауда.

* * *

Нұрсұлтан Назарбаевтың атына Куба Республикасы Мемлекеттік кеңесінің жəне Министрлер кеңесінің

төрағасы Рауль Кастродан құттықтау жеделхаты келді, деп хабарлады Президенттің баспасөз қызметі.

Р.Кастро Қазақстан Президентіне рия-сыз құттықтауын жолдап, екі ел арасындағы қарым-қатынасты одан əрі дамытуға ниетті екенін білдірді.

* * *

Нұрсұлтан Назарбаевтың аты-на Мальдив Республикасының Президенті Абдулла Яминнен құттықтау жеделхаты келді, деп хабарлады Президенттің баспасөз қызметі.

А.Ямин Үкіметтің, Мальдив халқының жəне жеке өзінің атынан Нұрсұлтан Назарбаевқа Қазақстан Президенті болып қайта сайлануына байланысты шынайы құттықтауын жолдады.

«Сайлаудағы жеңіс Сіздің Үкіметтің

міндеттерді табысты орындауының дəлелі, сондай-ақ, Қазақстан халқының Сіздің басшылығыңызға сенімінің айғағы бо-лып табылады. Елдеріміздің арасындағы қарым-қатынастар таяу жылдары бұдан əрі нығая түседі деп үміттенемін», – делінген жеделхатта.

Мальдив Республикасының Президенті Мемлекет басшысына мықты денсаулық, бақуаттылық жəне маңызды міндеттерді орындауда батылдық, ал достас Қазақстан халқына өркендеу мен ілгерілеу жолында жаңа биіктерге жетуді тіледі.

* * *

Нұрсұлтан Назарбаевтың аты-на ЮНЕСКО бас директоры Ирина Боковадан Қазақстан Президенті болып қайта сайлануына байланыс-ты құттықтау жеделхаты келді, деп хабарлады Президенттің баспасөз қызметі.

И.Бокова Қазақстанның Нұрсұлтан Назарбаевтың басшылығымен жеткен маңызды жетістіктеріне, əсіресе əлеуметтік жəне экономикалық дамудағы табыстарына назар аударды.

«Сіздің ел мен ЮНЕСКО арасындағы ынтымақтастықтың кеңеюі, сондай-ақ, Қазақстанның білім, ғылым жəне мəдениет салаларының соңғы 20 жылдағы дамуы тəнті етеді», – делінген жеделхатта.

ЮНЕСКО бас директоры, сондай-ақ, біздің елдің БҰҰ Бас Ассамблеясының халықаралық мəдениеттерді жақындастыру жылын (2013-2022) жариялауға байланысты маңызды бастамасын атап өтті.

И.Бокова Қазақстан мен ЮНЕСКО арасындағы тығыз ынтымақтастықтың жалғасатынына сенім білдірді, сондай-ақ, ортақ міндеттер мен мақсаттарды орындау үшін бар күш-жігерін жұмсайтынын айтты.

Президент поштасынан

Депутаттар назарына «Жеке детек тивтік қызмет туралы» заң жобасы ілеспелі түзетулермен бірінші оқылымда ұсы нылып отыр. Мəжілісмендер мен шік құқы ғын қорғауды күшейту, шарт тық міндеттемелерді қорғау-ды кепіл дендіру жəне оларды бұзғаны үшін жауапкершілікті қатаңдату мəселелері бойынша түзетулерді екінші оқылымда қарамақ.

Сонымен қатар, күн тəртібі жоба сында Болгария жəне Ру-мы ния елдерімен адамдарды ұстап беру туралы шарттар-ды, сондай-ақ, Румыниямен сотталған адам дарды беру ту-ралы шартты рати фи ка ция лауға

қатыс ты заң жобалары қамтылған. Жалпы отырыста Мə жіліс

сот жүйесі мен судья лары-ның мəртебесі туралы Конс-титуциялық заңға жəне конс-титуциялық заңдарға азаматтық процестік заңнаманы жетілдіру мəселелері бойынша өзгерістерге қатысты заң жобалары мен Каспий теңізінің су-биологиялық ресурс тарын сақтау мен ұтымды пайдалану туралы, Ресеймен Байқоңыр қаласының білім беру ұйымдарын беру туралы келісімдерді ратификациялау туралы заң жобаларына бай-ланысты бейінді комитеттерге қорытынды əзірлеу мерзімін тағайындамақ.

Кїн тəртібі наќтыландыПалата Спикері Қабиболла Жақыповтың төраға лы-

ғымен Мəжіліс бюросы өтіп, алдағы жалпы отырыстың күн тəртібі нақтыланды, деп хабарлады Мəжілістің баспасөз қызметі.

● Басқа басылымдардан

Тўраќтылыќ пен ґсіп-ґркендеу жолында

Қазақстан Республикасында кезектен тыс өткен президенттік сайлау тақырыбына шетелдік БАҚ-тар əлі де орын беріп жатыр. Түрлі басылымдар мен ақпарат агенттіктері, теле- жəне ра-дио арналар үдемелі қарқынмен даму үстіндегі елдегі бейбітшілік пен тұрақтылықтың кепілі ретінде жұмыс үстіндегі Нұрсұлтан Назарбаевқа өздерінің дауыстарын берген сарапшылардың, қарапайым қазақстандықтардың сөздерінен күні бүгінге дейін үзінділер жариялау үстінде. Сонымен қатар, қазақстандықтардың сайлау учаскелеріне келу деңгейінің бұрын-соңды болмаған рекордтық көрсеткішке көтерілгені де ерекше құбылыс ретінде аталуда.

Мəжіліске орталық, жергі лік-ті органдардың жəне ғылыми ме-ке мелердің басшылары қатыс ты.

Мəжіліс соңында Б.Сапар-баев нақты бірқатар тапсырма-лар берді.

Атап айтқанда, осы жылғы қазан айынан кейін айқындалған мерзімде мүдделі мемлекеттік органдарға қызылшаға қарсы қосымша екпе жасалмай тұрып, бір ай бұрын иммунизация шара-ларын өткізуді тапсырды. Осы-ған орай, үстіміздегі жылғы 1 мау сымға дейін оны дайындау бой ынша іс-шаралар жоспарын əзірлеп, осыдан бұрын жүргі-зіл ген екпенің қателіктерін жою мақ сатында шаралар қабылдау қажет.

Сондай-ақ, вице-премьер ал-дағы маусымда кешенді ғылыми-зерттеулер нəтижесінің негізінде

Калачи ауылының «ұйқы» син-дро мының пайда болуының шы-найы себебін анықтауды тап сыр ды. Сонымен қатар, ауыл тұр ғын дарын облыстың басқа елді ме кен деріне көшіру жұмыстарын жал ғас тыру жəне оларға қажетті көмек көрсету қажеттілігі айтылды.

Сонымен бірге, Премьер-Министрдің орынбасары Батыс Қазақстан облысының əкімдігіне Березовка ауылында тұрақты экологиялық мониторингтің қам тамасыз етілуін жəне ауыл тұр ғындарын көшіру, оларды жұмыспен қамту мəселелерін пысықтауды тапсырды.

Одан басқа, Б. Сапарбаев Қара шығанақ мұнай-газ конден-саты кенінде санитарлық-қорғау аймағын кеңейту қажеттігін атап айтты. Аталған жоба Үкіметке 30 мамырға дейін ұсынылуы қажет.

9 мамыр 2015 жыл

www.egemen.kz4Қастерлі мереке күні

cіздерді Ұлы Отан соғы-сын дағы Жеңістің 70 жыл-

ды ғымен шын жүректен құттық таймыз.

Жеңіс күні – бұл ерлік пен əскери даңқ, елдің бірлігі мен ынтымағы сал-танат құратын сəт. Бұл күн – Ұлы Жеңіс жо-лында парыз бен намысты алға қойған, елі мен жерінің бостандығы үшін жан аямай жауға қарсы тұрған, қайсар мінез батырларымыз бен тылда тынымсыз еңбек еткен асыл жандардың ерен ерлігінің, биік рухының өшпес дəлелі ретінде əрқашан біздің жүрегімізде.

Ел басына күн туған сəтте туған жердің намысы үшін майданға аттанып Отан үшін жанқиярлық ерлік көрсеткен жаужүрек қаһармандарымыздың ерліктері мəңгілік ел есінде. Бұл күні біз қайсарлықтың, қайтпас рух пен жалынды жігердің хас үлгісін көрсеткен

барша соғыс жəне тыл ардагерлерінің алдында тағзым етеміз.

Бұл мереке халқымыздың мəңгілік мақтанышы болып қала бермек.

Қадірлі ардагерлер, Ұлы Отан соғысының қатысушылары жəне тыл еңбеккерлері!Сіздер жарқын келешек үшін елімізді жау-

дан ерлікпен қорғай білдіңіздер. Сіздердің туған еліміздің азаттығы жолындағы жасаған ерлік істеріңізді жалғастыру, ұрпақтан-ұрпаққа жеткізу – біздің борышымыз.

Сіздерге жəне жақындарыңызға зор денсаулық, бақыт, отбасыларыңызға ырыс, ынтымақ тілейміз!

Əрқашан еліміз тыныш, аспанымыз ашық болсын!

Ардагерлеріміз аман болсын!Ұлы Жеңіс даңқы мəңгілік жасасын!

Қазақстан халқы Ассамблеясы

Елші ардагерлерді келе жатқан мерейтоймен құттықтап, барлық Ұлы Отан соғысына қаты су шы-ларға зор алғысын айтты.

– Осыдан 70 жыл бұрын бір-біріне дос болған сол кездегі бір мемлекеттің халықтары қауіп төндірген жəне басқыншылық ша-буыл ұйымдастырған фашизмді тоқтатты, – деді елші жəне Екінші дүниежүзілік соғыстың тарихын қайта қараудан сақ болу керек екенін ескертті.

Елшінің пікірінше, Кеңес Одағынан кейінгі кеңістіктегі əр отбасы Ұлы Отан соғысынан зар-дап шекті, сондықтан бұл соғыс əркімнің тағдырында айтарлықтай із қалдырды.

– Əсіресе, жастар үшін өмір тек қазіргі кез жəне болашақтан тұр майды, өткен кезден де қалып-та сатынын естен шығармау аса маңызды, – деп мəлімдеді Марат Тəжин. – Сол соғыстағы Ұлы Жең іс ті мəңгілік деп атауға

болады. Мəңгіліктің өткен уақыт-тан айырмашылығы анық, мəселен, өткен уақыт кетіп қалады, ал мəңгілік əр кезде жүрегінде, есінде, рəміздерде, мерекелерде, салт-дəстүрлерде жəне есте сақталады.

Кездесу барысында Елші ТМД Мемлекеттері басшылары кеңесінің шешімі бойынша құ рыл-ған «1941-1945 жылдар кезеңіндегі Ұлы Отан соғысындағы Жеңіске – 70 жыл» деп аталған мерейтойлық медальдар ды ардагерлерге өз қолымен табыс етті.

Осы оқиғаға байланысты Қа зақ-стан Елшілігіне жолыққан Ресей дің халық əртісі Ренат Ибра гимов пен Ресей астанасында оқып жатқан қазақстандық студенттер соғыс кезінің əндерін шырқады. Сөйтіп, ар да герлерге құрмет көрсетіп, көңіл дерін көтерді, деп хабарла-ды Қазақстанның Ресейдегі Елші-лігінің баспасөз қызметі.

Сəуле АЙТПАЕВА,Бас прокуратураның Құқықтық статистика жəне арнайы есепке алу жөніндегі комитет төрайымы, 3-ші дəрежелі мемлекеттік əділет кеңесшісі.

Соғыс жылдары небір ерен ерліктің үлгісін көрсеткен қазақ қыздарының жеңісті жақындатуға лайықты үлес қосқанын бұл күнде ауыз толтырып айта аламыз. Оған бүкіл Шығыс халықтары ішінде Кеңес Одағының Батыры атағын қазақтың қос қызы иеленгенін айтсақ та жеткілікті. Сонда олардың небəрі 18-20 жастағы жас шыбықтай солқылдаған бойжеткен екенін еске алсақ, тіпті, таңғаларлық жайт.

Бұл кең-байтақ жерімізді «ақ білектің күшімен, ақ найзаның ұшымен» қорғап қалып, ұрпағына мирас етіп табыстаған батыр ата-бабаларымыздан қалған ұлы рухтың жалғасы іспеттес. Сонау даланың даңқты қызы Томиристен бері ерлігі ерлермен бірге аталатын қазақ қыздары Отан қорғау жолында ешкімнен де, ештеңеден де қалыс қалған емес. Олар мерген де, ұшқыш та, пулеметші де, тіпті партизан да болды. Жəне қай жерде, қайда жүрсе де ерліктің ерен биігінен көрініп, елімізді даңққа бөледі. Олар аяғына солдаттың керзі етігін, сұр шинелін киіп сонау Берлинге дейін барды. Бүгін атағы бүкіл елімізге, қала берді əлемге мəлім Əлия, Мəншүк, Хиуаз сияқты батыр қыздарымыздың ерлігін қанша айтсақ та лайықты.

Алайда, отан үшін отты айқаста талай ерліктің үлгісін көрсеткен апа-аналарымыздың ерлігі түгел түгенделіп болды деп əлі де айта алмаймыз. Мəселен, қазақтың тұңғыш офицер қызы болған, 1924 жылы туған Алтыншаш Нұрғожинова апамызды бүгінде екінің бірі біле бермейді. Бұл деректі белгілі тарихшы Тілеу Көлбаев ағамыз анықтап отыр. Тілеу ағамыздың осы ретте тың деректер табудағы еңбегі ерекше. Мəселен, біз Отан үшін жанқиярлықпен шайқасқан Рахима Жанбекова, медициналық қызметтің капитаны Мəриям Сырлыбаева, майдан дəрігері Роза Момынова, радис-тер – Орынкеш Мысырова, Шəкира Ботақанова, Бикен Сəдуақасова, Шағила Құсанова, барлаушы Рахима Ералина, рота капитаны Құралай Натулаева, пулеметші Зинат Оңайбаева, мерген Мəликə Тоқтамысова, мед-бикелер – Рəзия Ысқақова, Мая Ғабитова сияқты қаһарман қазақ қыздарының есімдерін осы тарихшы ағамыздың табандылығының арқасында ғана танып, біліп жатқанымыз жасырын емес.

1941 жылы Орал əскери округінен алты айлық комсоргтер курсын бітірген, гвардия лейтенанты Алтыншаш Нұрғожинова апамыз Орталық Воронеж жəне Украина майдандарында соғысқан. 237-ші, 70-ші атқыштар дивизияларында батальон комсоргі болған. 1944 жылғы 4 қазандағы 207-ші Қызылтулы гвардиялық атқыштар полкінің командирі, гвардия полковнигі Демков гвардия лейтенанты Алтыншаш Нұрғожинованы «Қызыл Жұлдыз» орденімен мара-паттау қағазында мынадай мінездеме жазған екен: «Гвардия лейтенанты Алтыншаш Нұрғожинова бата-льон жұмысын жандандыруға көп еңбек сіңірді. Жастар жетекшісі бола білді, жауынгерлер арасында беделі ар-тып, құрметке бөленді. Жолдас Нұрғожинова ұрыста тез шешім қабылдап, көзге түсті. Сондай ұрыстардың бірінде ол пулеметтен, минометтен қарша бораған оқтан ауыр жараланған алты жауынгерді аман алып шықты. Сонымен бірге басқаларды сөзімен де, іс-қимылымен де жігерлендіріп, ерліктің үлгісін көрсетті». Міне, көріп отырсыздар, батыр апамыз алғы шепте жүріп жауды жайратқанымен қоймай, оқ пен оттың ортасынан алты бірдей азаматымызды аман алып шыққан. Əлбетте, бұл əйел атаулыға тəн мейрімділіктен бастау алып жатқан ерлік екендігіне дау жоқ.

Ғалым ағамыз майдандық «Патриот Родины» газетінен Михаил Левченко деген əскери тілшінің естелігін де тауыпты, онда ол: «…Майданда матери-ал жинап жүріп, бір топ солдаттармен жəне офицер-лермен бірге неміс фашистерінің қоршауында қалып қойдым. Меніңше, бұл Катовице маңында болса керек. Жағдай тым қиын еді. Кенет жауынгерлердің арасынан

қаршадай бір қазақ қызы шыға келді де, қорғаныс ұйымдастырып, алға ұмтылды. Гранатамен жаудың бір танкісін отқа орады. Орнынан тұрып, «алға» деп ілгері ұмтылғанда, тасадан екінші темір тажал шыға келгені. Əлгі қыз əй-шайға қарамастан, соған қарсы ұмтылды. Өзі мерт болды. Бірақ жолдастарына да жол ашты. Ол осы батальонның комсоргі Алтыншаш Нұрғожинова еді. Өлгеннен кейін оны Кеңес Одағының Батыры атағына ұсынды» – деп жазыпты. Өкініштісі сол, əлдебір белгісіз себептермен бұл ұсыныс өтпей қалған.

Майданды капитан шенінде аяқтаған Əлмереке Көбеева деген тағы бір апамыз бүгінгі күні Қарағанды облысындағы Приозерск қаласында бала-шағасының ортасында бейбіт заманның бақуатты тірлігін кешіп, аман-сау өмір сүруде.

Сондай-ақ, бір өзі 24 жаудың көзін жойған Баян Байғожинаның ерлігін де көпшілік біле бермейді. Қасиетті Шыңғыстау өңірінен небəрі 17 жасында майданға өз еркімен сұранып барған осы бір қазақтың қаршадай қызының ерлігі де ерен. «Ұлы Отан соғысы», «Даңқ» ордендерінің иегері болған ол жеңіске небəрі 12-ақ күн қалғанда Гинденбург қаласының түбінде ерлікпен қаза тапқан. Жалпы, қазіргі деректер бойынша, Қазақстаннан майданға 5183 қыз-келіншек аттанған. Майдандағы дəрігерлердің 41 пайызы, фельдшерлердің 43 пайызы, медбикелердің 100 пайызы əйелдер болған.

Өзім көрген, үлгі тұтқан өзіміздің прокуратура саласында жұмыс істеген майдангер əйелдер туралы да айтып өткім келеді. Мəселен, менің жадымда ерек-ше сақталғаны Мария Иванова Юшкинаның бейнесі. Мерекелерде ол кісі кеудесін орден, медальдарға тол-тырып шыға келгенде қызыға да сүйсіне қарайтынбыз. Көкшетау облысының Айыртау ауданының тумасы ол Қызыл Армия қатарына небəрі 17 жасында өз еркімен алынған. Соғысты Белоруссияны азат ету майданына қатысып аяқтаған ол 2-ші дəрежелі «Отан соғысы» орденімен жəне көптеген медальдармен марапатталған. Соғыстан кейін бірден Алматы заң институтын бітіріп, Көкшетау прокурорының көмекшісі болып орналасады. Осы салада 30 жылдан астам еңбек етіп, 1983 жылы құрметті демалысқа шықты.

Есімде қалған екінші əйелдің де аты Мария. Михайлова Мария Андреевна соғысқа қатыспаса да, соғыстың қиын кезеңінің бар ауыртпалығын қайыспай көтеріп, сол бір аласапыран тұста Арықбалық, Балқашин аудандарында тергеуші болып істеп, темірдей тəртіптің қырағы күзетшісі бола білді. «1941-1945 жылдарғы Ұлы Отан соғысындағы ерен еңбегі үшін» жəне басқа да көптеген медальдармен марапатталған. Қазақ КСР-інің еңбек сіңірген заңгері.

Бұлар менің көзім көріп, есімдерін көңіліме түйгендерім ғана. Ал тарих беттерінде орын алмағаны қаншама... Осындай батыр қыздарымыздың ерліктері, өмірі туралы фильмдер түсіріп, кітаптар да жазып, олар туралы мəңгі із қалдыра аламыз. Ол күндердің тари-хы өшпейді деп қанша айтсақ та, жылдар өте кейбір жəйттердің көмескі тартып, көзге түспеген соң көңілден кетпеуіне мүмкіндік жасауымыз керек. Сонда ғана ешкім де, еш нəрсе де ұмытылмайды.

Ќўрметті отандастар!

Ұлы Жеңіс күні қарсаңында Қазақстанның Ресейдегі Елшісі Марат Тəжин соғыс жəне еңбек ардагерлерімен кез-десу өткізді.

Дала ќарлыєаштары

Майдангерлермен маєыналы əѕгіме

Менің де бүг ін қолыма қалам алдырып отырған осы соғыс қа қатысқан аталарымның құдіреті болып отыр десем артық айт қаным емес. Ақмола облысының шалғайдағы шап-шағын Жалманқұлақ ауылынан Ұлы Отан соғысына қатысқан азаматтар аз болмаған екен. Тағдырдың жазуы нан болар, соғыстың жарасы мен азабынан қаншама жерлестеріміз жер жа-станып, мəңгілік мекенін май-дан даласынан тапты. Бір көлдің екі жағына қоныстанған, адамы ағайындас, малы қоралас болған Жалманқұлақ жəне Қоңыртүбек ауылдарынан соғысқа аттанып, майдан даласында қаза тапқан майдангерлердің бəрінің есімі жетпіс інші жылдары ауыл мектебінің директоры болған, мыңболғыр, Қимаш Алисовтың ұйымдастыруымен ауыл ортасы-нан бой көтерген тас ескерткіште қашалып жазылып тұр. Бұл ескерткішті тұрғызуға рұқсат алу үшін бастамашыл топ КСРО Министрлер Кеңесіне, Қорғаныс министрлігіне қат-қабат құжаттар өткізіп, ескерткіш қабырғасына жазылатын адамдардың жөні туралы сараптамалар жасап, зерделік жұмыстар жүргізді. Бұл ретте шаруашылық директоры Сұлтан Насыров, ауылдық кеңес хатшысы Дайырбек Қуанышев, мектеп мұғалімдері Қуат Байтұя-қов, Николай Товстый, Сəмен Айбеков, Болат Балжанов, Орақ Жабаев, Дүйсен Бозжігітов, Марат Латфулин жəне басқа да ауыл азаматтары еселі үлес қосты. Осылайша, ауыл-аймақ тұрғын-дары үшін Жеңіс күнінде осы ескерт кішке келіп тағзым ету дəстүрі қалыптасты.

Ал соғыстан аман-есен, бірі жа-раланып, енді бірі əскери қызметін бітіріп туған ауылына оралған ардагерлеріміз бейбіт өмірдің еңбек майданында да қажырлық танытты. Бүгінгі ұрпақ сол ар-дагер аталарымыздың өнегесін көріп өстік. Ауылымыздың да-муына, яғни Калинин атындағы совхоздың шаруашылығын өркендету үшін олардың сіңірген еңбегі ұшан-теңіз болғаны сөзсіз.

Жақында үйдегі ескі фото су-реттерді ақтарып отырып, мына бір көмескі суретке көзім түсті. Қасқайып отырған айбынды ата-ларыма қарап батыр ұрпақтың жалғасы болып жүргенімізге мар-қайдым. Осы суреттегі партия жəне кеңес қызметінде, егіс жəне мал шаруашылығы жұмысында ең бек атқарған Балтабек Жетібаев,

С а д ы қ А й б е к о в , Қ о р ғ а ш Қылышбаев, Михаил Проскурин, Максим Пелымский, Дүйсенбай Абу шахманов, Шəрмен Ахметов, Əбдікей Балжанов, Ғалым Аймол-дин, Серік Айтжанов, Ахат Қа-сенов, Мұқаш Өткелбаев, Əукен Досжанов, Жабай Дощин, Жəң-

гір Қалмұқанов, Шерхан Тоқ-мағанбетов, Шəкет Байтеміров, Бəкен Орақов, Садуақас Берлин, Алдаш Əлимусенов, Рзыкен Баймағанбетов, Əубəкір Жұматов, Имаш Смайылов, Хамзе Байманов, Садуақас Оспанов, Əубəкір Бай-ма ғанбетов, Балтабай Естаев, Алек сей Перженица, Мүсілім Əші мов, Əубəкір Құсайынов, Риза Нысанбаев, Байтұяқ Ахмедин, Нұрлыбай Базылов, Сəрсенбай Ис лямғалиев, Ақмағанбет Шын-теміров, Қами Жақсылықов, Қуа-нышбек Аққожинов, Жəкітай Əлім ғожин, Шақат Сүлейменов, Мұса Ахметжанов, көрші ауылда-ғы Əубəкір Смағұлов, Қауез Нұртазин, Бозжігіт Мүшекенов, Жұмағұл Ыбыраев, Көшербай Мұсайынов, Əжібай Абдрахманов, Н ұ р х а м и т Ы с қ а қ о в , Ə б і ш Таубаев, Мақыш Жахин, Ақас Жасыбаев, Шəктəй Шорин, Көшен Қожиков, Мəжікен Əлин, Сыздық Абдрахманов, Сəтбек Берлібеков, Əукен Алпысбаев, Үсен Игісінов, Қабылда Абдрахманов секілді майдангер аталарымыздың өмірде қалдырған іздері елдің санасында

əлі де жаңғырып тұрғандай. Олар-дың ұрпақтары бүгінде елі міз д ің түпкір-түпкірінде сан-сала да ең-бек етіп, тəуелсіз еліміздің өр-кен деуіне өзіндік үлес қосып жүр.

Жақында ғана Жалманқұлаққа барып қайттым. Қоңыртүбектегі қорымға соқтым. Қайран ауыл-ай, бұрынғыдай күйің жоқ. Табын-табын малы, қойма толған астығы, шамы жарқырап, түтіні будақтап тұратын жүздеген үйлердің қарасы бұл күнде көрінбейді. Жалманқұлақ көлінің жағасында жайғасқан ауылдың Калинин атындағы «миллионер совхоз» де-ген даңқы шарықтаған кез болған еді. Қайнаған еңбектің ауылы еді. Табын-табын мал жайылған жай-лауда, төбе-төбе болып үйіліп

жататын бидай қырманында бала болсақ та үлкендерге қолғабыс жасайтын едік. Ерен еңбектің үлгісін танытқан атақты шопан Уəйіс Бейсенбин пен майталман механизатор Петр Мазуренконың кеудесінде «Ленин» ордені мен «Еңбек Қызыл Ту» ордені жарқырады. Сондай-ақ, ауылдың өнерпаздары мен спортшы бала-лары да аудандық жəне облыстық жарыстардың алдынан көрініп жүретін. Сонау жетпісінші жылда-ры ауыл баласы Марат Мұқашев еркін күрестен КСРО спорт ше-бері атанды. Сексенінші жыл-дары ауыл балаларына алғаш был ғары қолғап кидіріп, боксқа баулыған, ұстаз-бапкер Жұмабай Мақсұтов талай таланттың бағын ашты. Шалғайдағы алақандай ғана ауылдың киіктің асығындай бала сы Қайдар Асаубаев бокстан Целиноград облысының чемпио-ны болып келгенде ауыл тұр-ғындары қалай қуанып еді. Осыдан кейін-ақ қаншама жасөспірімдер мен жастар түрлі турнирлерде топ жарып, аудан мен облыстың атын жаңғыртты. Игілікті іс əлі күнге

дейін жалғасын тауып келеді десек болады. Осы ауылдың түлектері бокстан халықаралық дəрежедегі спорт шеберлері атанған Бақыт-жан Қожабеков пен Ілияс Сүлей-менов Қазақстан ұлттық құрамасы сапында талай жарыстарда топ жарып, бүгінгі таңда ел намы-сын абыроймен қорғап жүр. Лон-донда өткен Олимпиада додасы-на қатысқан Ілияс жақында ғана Азия ойындарының чемпионы атанып келді.

Қазір ше... Заманның ағымына қарай ауызсудың, жарықтың, жолдың күрделі мəселеге айна-луына байланысты бала-шағаның болашақ қамын ойлаған ауылдың көпшілік тұрғыны жан-жаққа көшіп-қонды. Саусақпен санарлық

отбасы ғана ауылдың отын өшір-мей отыр. Дегенмен, ауылдың құді рет күші, туған жердің топы-рағы тартпай тұрмайды екен, жыл сайын ауылдастар жиналып ата-жұрты қорымында жатқан аруақ тарға құран оқытып, арқа-жарқа болып жатады. Ауылдың атпал азаматтарының арқасында дəстүрге айналған осы шараға да шүкір дейтін болдық.

...Ауыл ортасында менмұн-далап сол баяғы ескерткіш тұр, еңсесін түсірмей. Ұлы Отан соғы-сында бүгінгі біздің бейбіт өміріміз үшін майдан даласында жан тапсырған, сол сұрапыл соғыстан жеңімпаз болып елге оралған ата-ларымды еске алып, тағзым еттік. Бірге еріп келген ұлдарым Айхан мен Арланға осы ескерткіштің мəн-мағынасын ұғындырдым. Осы балапандарымның соғыс қасіретін білмей өсуін, егемен елім тек бейбітшілік бесігінде тер-беле берсе екен деп тіледім.

Ғалым ҚОЖАБЕКОВ,«Астана ақшамы» газеті бас редакторының орынбасары.

АТАЛАРЫМ – АЙБЫНДАРЫМ

Биыл Ұлы Отан соғысының Жеңісіне 70 жыл толып отыр. Бұрынғы Кеңес Одағы құрамында болған республикаларда айтулы оқиға айрықша аталып өтілмек. Жер-жерде, ел-елде Жеңіс жеңімпаздарына аса құрмет көрсетілуде. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Ұлы Жеңістің айтулы датасына айрықша мəн беріп, соғыс майдагерлеріне құрмет көрсету жөніндегі республикалық акцияны өткен жылдың соңында-ақ бастап жіберді. Қалада да, далада да бір майдангер естен шығарылмай сый-сияпатқа бөленді. «Ерлік те, ешкім де ұмытылмайды», «Ер есімі – ел есінде» деген қанатты сөздердің өміршеңдігі осылайша іс жүзінен көрініп отыр.

7 мамырда Мəскеудің «Сокол» электродепосында «Народный ополче-нец» деп аталған Қазақстанның Ұлы Жеңіске қосқан үлесі туралы 12 постер-ден құрылған экспозиция орнатылған арнайы пойыз жүре бастады.

Көшпелі экспозиция Қазақстанда құрылып, одан кейін Мəскеуді, Севастопольді, Ленинградты қорғауда, Украинаны азат етуге қатысқан дивизиялардың əскери жолы тура-лы, басып алынған аумақтарда партизандар қатарындағы қазақстандықтардың ерлік істері туралы, сондай-ақ, елімізге көшірілген əскери-өнеркəсіптік кəсіпорындарының майданды жабдықтауға қосқан үлесі туралы баяндайды.

Қазақтың ұлы ақындары алдыңғы қатарда болған жауынгерлерге, блокадаға түскен Ленинград қаласы тұрғындарына арналған аталы сөздерін жолдап, шығармаларын оларға орындау арқылы рухани қолдау көрсеткені ерекше терең сезінетін тақырыпқа айналды. Мəселен, ұлы Жамбыл Жабаевтың «Ленинградцы, дети мои!» деген жолдау сөздері бəріне де белгілі. Басқа суреттерде қазақтың кең-байтақ даласына көшірілген халықтарды қазақтар жылы қабылдағаны бей-неленген, ал жетім қалғандарды асырап алу кезінде жасаған постерлер мен деректі фильм-дер ешкімді енжар қалдырмайды.

Мобильдік құрылғының иелері «На-ро дный ополченец» пойызындағы сурет-терде бейнеленген QR-код арқылы экс-позицияның кеңейтілген нұсқасымен таныса алады. Толығырақ айтқанда, кез келген ме-тро жолаушысы Елшілік жəне «Қазақстан»

телерадиокорпорациясы бірлесіп əзірлеген Ұлы Отан соғысы тақырыбына арнайы бейнероликтерді өздеріне еркін көшіре алады.

Жеңіс пойызының экспозициясын қалыптастыруға Ресей əскери-тарихи қоғамдастығы, «Вечерняя Москва» газеті редакциясы, Мəскеуді қорғау мемлекеттік мұражайы, 1941-1945 жылдар кезеңінде Ұлы Отан соғысының орталық мұражайы да

қатысты. Пойыздағы көрме алдағы жарты жыл бойы жұмыс істейтін болады.

Пойыз экспозициясын ашу рəсіміне Ресейдегі Қазақстан Елшілігінің Кеңесші-уəкілі Виктор Темірбаев, Мəскеу метрополитені басшысының орынбасары Владимир Погодин жəне жергілікті ардагерлік қоғамдастықтардың өкілдері қатысты, деп хабарлады Ресейдегі Қазақстан Елшілігінің баспасөз қызметі.

Ќазаќстанныѕ Ўлы Жеѕіске ќосќан їлесін баяндайтын пойыз

9 мамыр 2015 жыл

www.egemen.kz 5Дима ата Жеѕіс шеруінде

Алдын ала телефонмен тілдес-кенде есімімді ұмытпай қайталап, аузынан «айналайыны» түспеген жағымды дауысты ақсақалдың есігінің қоңырауын бастым.

Қарсы алдымда – ұзын бойлы, кеудесін орден-медаль жапқан полковник киім үлгісіндегі орыс ақсақалы жымиып тұрды.

– Ассалаумағалейкум, Дима ата...

– Валейкум-ассалам, айналай-ын, заходи...

Фотоальбомдар мен газет-журналдарды үстелдің үстіне ретімен қойған бөлмеге кірдік. Тамара апамыз Дима атамыздың

сұрауымен қоюлап сүт қатқан «қазақша» шай əкелді. Қазақшаға, қазаққа деген пейілін ұнатып қалғанымды байқаған ақсақал:

– Бала кезімнен, зейін қойып, мəн беріп үйренген ең бірінші қазақша сөзім – ұзынқұлақ... Жадымда мəңгі сақталыпты. Туған атам Петр Степанович Алматы облысы партия комитетінің саяси лек-торы болатын. 30-шы жылдар. Каникулдамын. Атқа мінгесіп жолға шығамыз. Шелекке жеткенімізде бүкіл Нарынқол аймағы «Сте паныч келе жатыр» деп хабардар болып қояды екен. Атам мұны «ұзын-құлақтың» – сымсыз телефонның арқасы дейтін, – деп бір күліп алды.

Алматының 91 жастағы ширақ ақсақалы, Ұлы Отан соғысының ардагері, танк экипажының бұрынғы командирі, полковник Дмитрий Михайлович Малышев 1945 жылы 24 маусымда, 21 жасында Мəскеуде өткен Жеңіс шеруіне қатысқан. Салтанатты қайталау бақыты араға аттай 70 жыл салып бұйырыпты...

– Біріншіден соң... Мəскеудегі Жеңіс шеруіне қайтып жолыңыз түспеді ме?

– Ой, айналайын... олай демеңіз! Қазақстанда Жеңіс шеруіне қатысқан менен басқа қаншама мықты азаматтарымыз болды! Мəселен, кешегі батыр генерал Сағадат Нұрмағамбетов пен екі мəрте Кеңес Одағының Батыры ұшқыш Талғат Бигелдиновті алайық. Бəрімен сыйластым. Өкініштісі, екеуі де 70 жылдықты көре алмай кетті... қатарымыз жыл санап сиреп барады...

– 70 жыл бұрын өзіңіз танкімен жүріп өткен Қызыл Алаңдағы шеруден есіңізде қалғаны...

– Сенесіз бе, əрбір минут, əрбір көрініс көз алдымда. Үш-үштен сап түзеген алты қатар танк колоннасы таңғы 4-ке дейін жаттығатынбыз. Сол күні таң атпастан Манеж алаңына техни-каны сапқа тізіп, белгі беретін сəтті күтіп тұрдық. Сағат – 10.00. Шыбынның «ызыңы» естілді. Тыныштықты Кремль сағатының қоңырауы бұзды... Қайта тыныштық орнады. Кенет тас төселген алаңның үстінде ат тұяғының тасыры естілді. Бұл – ақбоз ат мінген маршал Жуков еді, оған қарсы сүліктей қара сəйгүлікпен маршал Рокоссовский шауып шықты. 21 жасар лейтенантпын, жүрегім ат тұяғының дүрсілімен бірге соқты. Əуелде ақбоз атқа Сталиннің өзі мініп шығады дегенді «ұзынқұлақтан» естігенбіз. Сөйтсе, Сталин: «Жолдас Жуков, сіз атқа мініп-жүруді ұмытпаған шығарсыз деп ойлаймын», деп қысқа қайырыпты.

– Шынында да ештеңе ұмытпапсыз?!.– Ол кезде бойымның ұзындығы 1 м 82 см, қазір де бір санти-

метр шөккен жоқпын... «Т34-85» танкісінің командирі ретінде люк-ты ашып, қолымды шекеме апарып, мойнымды мінбедегі Сталин бастаған қолбасшыларға қарата бұрып, дүрілетіп өте шықтық. Бары осы.

– Мəскеуге Алматыдан ұшасыз ба?– Жоқ... Алдымен өзіме шақтап тігілген ту түстес телпегімді,

киім үлгімді киіп, Астанада 7 мамырда өтетін Қазақстан Қарулы Күштерінің Əскери шеруіне қатысамын. Сол жерде қазақстандықтардың бағына туған ғажайып Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевты кешегі сайлаудағы Жеңісімен құттықтаймыз деген үміттемін! Содан соң іріктелген 6 адам Мəскеуге бет аламыз.

– Бесінші қабатқа күн сайын лифтісіз көтеріліп, түсу... ауыр емес пе?

– Керісінше...кемпіріміз екеуміздің жүрегіміздің сағатша соғып тұруы осы бесінші қабатқа көтеріліп, түсіп тұруымыздың арқасы. Бір бөлмелі үйімізді жердің жұмағы санаймыз. Ешкімге өкпеміз жоқ, айналайын! Еліміз аман, тыныш, бақытты болсын!

Нағыз өсиетті қарияның батасы! Жау оғының жарықшағынан сіңірі тартылған Дима атаның қолын қысып, қазақша «Ақ жол!» дедім. Есік алдында «Мен Мəскеуден оралғанда міндетті түрде үйге кел!» деп қалды 91 жастағы қарт майдангер жадырай күліп...

Талғат СҮЙІНБАЙ,«Егемен Қазақстан».

АЛМАТЫ.

Талғат СҮЙІНБАЙ,«Егемен Қазақстан».

1945 жылғы 24 маусым. . . Мəскеудің Қызыл алаңында Жеңіс шеруі басталмақ. Оған қатысатын 40 мың адамның ішінде барлығы 270 жауынгерден іріктеліп, ерекше сипатта құралған ерекше бір топ тұрды. Солардың орталарында 22 жастағы қазақ жігіті, сержант Сəрсен Əбдіхалықов жүрді...

Осы арада назар аударатын бір жайт бар. Жеңіс шеруіне қатысу мəртебесі даңқы асқан сан мыңдаған майдангерлердің арасында да екінің біріне бұйырмаған құрмет. Ең алды-мен шеруге қатысатын солдат пен сержанттың, офицердің кеудесінде ең кем дегенде екі жауынгерлік ордені, бойының ұзындығы 182 сан-тиметр болуы міндетті деген шарт қойылған. Сондай-ақ, сарбаздың қай майданда соғысқанының да маңызы ескерілген-ді.

Сержант Сəрсен Əбдіхалықовтың бойынан бұл талаптың барлы-ғы табылды. Ол соғысты қоры-тын дылайтын Жеңіс шеруінде мотоциклшілер тобының командирі ретінде трибунадағы И.В.Сталин бастаған майдан қолбасшыларына сəлем беріп өтті. Сапқа алты қатардан 90 мотоцикл тұрып, əр мотоциклге командир жүргізуші жəне атқыш солдат отырғызылды. Ауыр техника мен жаяу əскер құрамында Қызыл алаңды дүрілдетіп өткендер арасын-да қаншама қазақтың баласының болғаны да ақиқат шындық! Бірақ, Сəрсен мотоциклмен топ бастап өткен жалғыз қазақ екені бұлтартпас ақиқат. Оның есімі Ұлы Отан соғысының тарихына осылайша өшпестей етіп жазылып қалды.

...Алматы облысының Түрген педагогикалық училищесінде

оқып жүрген бозбала еді. Фрунзе қаласында жасақталған 40-шы атқыштар бригадасының құрамында 1941 жылдың 6 желтоқсанында бірден Мəскеуді қорғау шайқасына түсті. Мұздай қаруланған неміс фашистерін Мəскеу түбінде мылтық жетіспеген кеңестік солдаттар жа-нармай құйылған шөлмектермен қарсы алды. Теңдессіз сұрапыл шайқастан соң 600 солдаттан тірі қалған 36-сы топырақтан аршылып

алынды. Арасында қазақ солдаты Сəрсен Əбдіхалықов та бар болатын.

Басына , иығына оқ ти іп , тобығын қорғасын тескен Сəрсен Əбдіхалықов далалық госпитальдан шыққан бойда 1942 жылдың 24 та-мызында қан майданға қайта сүңгіп кетті. Бұл жолы Ржев топалаңына кірді. Екінші рет ауыр жараланып, қайтадан госпитальға түсті...

Онда жатқан ол сауыққандай бо-лып, қатарға тұрғанда қаһарлы 1943

жылдың қақаған қаңтары да келіп қалған. 22-армияның 64 атқыштар полкы жауынгерлерінің сапында Калинин майданына кірді. Танкке қарсы оқ ататын (ПТР) бөлімшенің командирі Сəрсен Əбдіхалықов бұл майданда да нағыз ерліктің үлгісін көрсетті.

1944 жылдың 4 наурыз күні Ново Ржев қаласын азат ету үшін нағыз қиян-кескі соғыс жүріп жатты. Осы от кешуде сержант Сəрсен Əбдіхалықов үшінші рет ауыр жарақат алды. Бұл жолғы алған жарақаты шын мəнінде ауыр болды. Бөлімше командирі дала госпиталінде ұзағырақ жатып қалды. Ол қайта сапқа тұрғанда, соғыстың да беті бері қараған. Госпитальдан шыққан Сəрсеннің кеудесі орден-медальға толды. Өйткені, көзсіз ерлік жасаған жауынгердің соңынан марапаттары қалмай ілесіп, келіп жа-татын. Майдан даласына сұранған жаужүрек сержантты, əскери басшылық Кеңес елінде жасақталған поляк жауынгерлерін əскери жабдықталған мотоциклге үйретуші ретінде нұсқаушылық қызметке жұмсады. Бұл істің де идеологиялық маңызы зор екені түсіндірілді. Содан соғыс аяқталған тұста Мəскеудегі Жеңіс шеруіне қатысуға барлық мəліметтері сақадай-сай келген Сəрсен Əбдіхалықов мотоциклшілер құрамында топ бастап жүру құрметіне ие болды.

Сонда ғой, жалын жүректі қазақ батыры қан майданда басынан кеш-кен барлық қайғы-қасіретті сал-танатты шеру үстінде бір сəтке болса да ұмытқандай күй кешкені.

Бірақ, жүрекке сызат салған зұлмат соғыс зардабы санадан еш өшпейді екен. Омырауында ІІ дəрежелі Ұлы Отан соғысы орденінің екеуін қатар таққан, «Мəскеуді қорғағаны үшін», «Жауынгерлік ерлігі үшін», «Ерлігі үшін» медальдарының иегері тарихи сол шеруден соң, туған еліне қайтты.

Ауыр жарақатына қарамастан, үнемі майданның алғы шебінде болған ІІ топтағы соғыс мүгедегі бейбіт өмірдегі еңбек майданын-да 40 жылдан астам мектепте жас ұрпаққа сапалы біліп, саналы тəрбие берді. Ұзақ жылдар еткен еңбегі мадақталған мектеп директоры Сəрсен Əбдіхалықов Еңбекші қазақ ауданының құрметті азаматы атан-ды. Таутүргеннің тау тұлғалы азама-ты жас ұрпақты тəрбиелеудегі ерлік еңбегі «Қазақ КСР оқу ісінің үздігі» атағымен бағаланды. Ғылым док-торлары мен бірнеше əскери гене-ралдар, спорт шеберлері мен сансыз еңбек майталмандарын тəрбиеледі. Ұлағатты ұстаздың барша шəкірттері мен жерлестері майданда да, бейбіт еңбекте де нағыз қайсарлық пен табандылықтың шынайы үлгісін көрсеткен Сəрсен Əбдіхалықов есімді ұстаздарының есімін ешқашан да ұмытпақ емес! Сəрсен ағаның есімін құрметтеп, сан жылдар өзі дəріс берген мектепке атын беру ту-ралы ұсыныс жасаған жерлестері, Жеңіс мерекесі салтанат құрған күндері: «Аяулы ардагер ағаның жас ұрпаққа əркезде де айтары бар еді-ау...» деп шынайы сағынышпен ықыласын білдіріп жатады.

Алматы облысы.

● Мəскеудегі парадқа қатысады

ДЕРЕК

«Қызыл армияның бронды танк күштеріне қосқан үлесіңіз үшін, Темірбаев жолдас, менің сəлемім мен Қызыл армияның ілтипатын қабыл алыңыз. Сіздің тілегіңіз орындалады», деген мəтіндегі жеделхат жергілікті мемлекеттік мұрағатта сақтаулы тұр. Оны 1943 жылдың 28 ақпанында Ленин ау-даны «Жаңалық» ұжымшарының төрағасы Төлеген Темірбаевтың өз есебінен 130 мың сомды майдан қорына аударған отансүйгіштік қасиетін жоғары бағалаған И.В.Сталин арнайы жолдаған.

17 жыл табан аудармастан ұжым шарға жетекшілік еткен аза-мат саналы ғұмырын туған жерін көр кейтуге жұмсап, ат үстінде өт-керген жан. Қиын-қыстау кезең де əр жерде бытырай қонған ауыл-дардың басын біріктіріп, үлкен елді мекенге айналдырған. Соғыс ке зінде «Бəрі де майдан үшін, бəрі де жеңіс үшін!» ұранына жер лес-терін жұмылдырған. Зор ұйым-дастырушылық қабілетімен игі іс терге жетелей білген. Бала-ша ға-ның аузынан жырып, жинап-терген

қаражатын майдан қорына жіберу арқылы еңсені езген ауыр тұрмыс тезірек келмеске кетсе екен деген игі тілектен туғанын аңғару қиын емес.

– Соғыс жылдары əкеміз ұжым-шардың қамымен таң атқаннан кеш батқанға дейін түзде жүргендіктен, 6 баласын тізесіне отырғызып, еркелетуге уақыты болған емес. Өмір ден ерте озды. Еңгезердей биік тұлғасы, əр сөзін ой елегінен өткі-зіп сөйлейтін болмысы, мақтан-шылықты ұнатпайтын мінезі ел ұйытқысы болуға жаратылғандай əсер қалдыратын, – дейді 70-тер-ден асқан қызы Мəрзия апай.

Ауылдастарының ұжым-дасуына зор үлес қосып, тылда ерен еңбектің үлгісін көрсеткен оның есімі қалай ұлықтаса да жарасады. Осы жағын мектеп ұжымдары, жергілікті əкімдіктер ескерсе, өткенге құрметтіліктің бір белгісі болар еді.

Гүлгүл ҚУАТҚЫЗЫ.

Солтүстік Қазақстан облысы,Есіл ауданы.

Файзолла КҮЗЕКБАЙҰЛЫ,отставкадағы подполковник.

Б і з д і ң б а л а л ы қ ш а қ т а ғ ы тағдырымыз сұм соғыспен қатар келді. Есімді еміс-еміс енді ғана біліп, қаз басқан 3 жасқа қараған шағымда əкем Күзекбай 1942 жылы, туған бауырлары Жаманбай мен Қышау да бірінен соң бірі соғысқа аттаныпты. Солардың ішінен капи-тан Жаманбай атам ғана жарымжан, мүгедек болып оралып, елге келген соң жарақатының салдарынан 4-5 жылдан соң қайтыс болды. Ал біз болсақ əке алақанын көрмей өстік.

Біз үшін қастерлі саналатын ұлы Жеңістің 70 жылдығы да жақындап келеді. Біз де сол 70-іңнің ортасынан асып барамыз. Осынау жеңіс мерекесі қарсаңында бұрын жазылмаған, кезінде аты аңызға айналған бір əкеміз жайлы ұмытылып бара жатқан жайтты көпшілік қауымның есіне түсірсем бе деп едім. Ол да менің əкемнің досы, ауылдасы, аталас ағайын Наурызбай Есмағамбетов жайлы болмақ. Кезінде соғыстағы қолбасшылардың өзі , майдан даласындағы орыс тілді газеттер де «Советский рыцарь» деп атап, аты аңызға айналған Наурызбай батыр туралы ескірген жайды ел есіне салсақ, бұл да бір кейінгі ұрпақтың айта жүрер əңгімесіне айналар еді.

Көзкөргендер Наурызбайды бойы 2 метрге жуық, денесі де бойына сай, ширатылған тарамыс, нағыз алып күш иесінің өзі болатын дейді. Ел ішінде алтай-қарпықтың ас-тойларында талай мықтылармен күрескенде, ешкімді шақ келтірмей, жауырыны жерге тимей кетті деуші еді...

Наурызбай менің əкем Күзекбай екеуі қатар елдің біраз жігіттерімен бірге 1942 жылдың көктемінде əскерге алынып, Ақмолада біраз жаттығады да, содан майданға атта-нады. Ол майданда түр-тұлғасына, күшіне қарап арнайы барлаушы-лар жасағына қабылданған, сон-да талай ерліктер көрсетіп, «тіл» əкелуден алдына жан салмаған. Сол

ерліктері үшін «Қызыл Жұлдыз» орденімен, «Ерлігі үшін» медалімен марапатталған. Бірде ол барлау-шылар жасағымен бірге неміс ты-лына дейін кіріп, «тіл» əкеле жатып, сол қолынан жараланады. Бұлардың мекені қалың орман ішіндегі шағын алаңқайда өздері салып алған жасырын жертөле үй болыпты. Тапсырманы орындап, аман-есен мекендеріне оралады, қолының жа-расына алғашқы ем-дом қабылдап таңып тастайды.

Таң ата ертемен командир келесі тапсырманы қабылдайды да, жара-лы Наурызбайға: «Сен енді мына жараңмен барлауға шыға алмайсың ғой, осында қаласың, ас қамын өзіңе тапсырамыз», деп өздері жорыққа шығып кетеді. Ойында ештеңе жоқ Наурызбай пеш жағу үшін отын дай-ындау қамына кіріседі. Қалың орман ішінен отынға жарайтын бұтақтарды бір қолымен-ақ өзі қайраған өткір балтамен шауып, жинап, жертөленің маңына тасиды. Сол бір сəтте жан-жағындағы қалың ағаш бұтақтары қозғалақтап, б і р а д а м д а р д ы ң д а қарасы көрініп қалады. Алғашқыда тез оралған өзіміздің жігіттер ме де-ген ой да қылаң береді. Алайда, жалт етіп жан-жағына қараса, айнала қоршап, неміс солдатта-ры қаруларын кезеніп, асықпай аяңдай басып келе жатыр екен. Сірə, манадан бері аңдып, жалғыз ғана солдаттың ж ү р г е н і н е , қ о л ы н д а қаруының жоқтығына əбден көздері жетсе ке-рек. Əрине, алғашқыда с а с қ а л а қ т а п қ а л ғ а н Наурызбай не істерін білмей тұрады. Мұндай оңтайлы сəтте əрине, немістер оны тірідей қолға түсіргісі келетіні айдан анық. Олар аспай-саспай жақындап келеді. Ортасында қасқайған сұр

шинелді офицері бар. Ал Наурызбай қолында не қаруы жоқ, мылтығы жертөле сыртындағы ағашқа ілулі қалған. Ол оң қолындағы балтасын сығымдай ұстап, кейін шегіншектеп, жертөленің ішіне қойып кетеді. Есікті тіреп жапқан болады.

Артынша жеткен неміс солдатта-ры есікті сындырып əкетіп бара жата-ды. Сол сəтте Наурызбай есікті ашып жібереді. Бірінің артынан бірі лап қойған бірнеше солдатты балтаның өткір жүзі қарсы алып, сұлатып сала-ды. Бірақ жау да қайтпайды. Қайтсе де тірідей ұстауға қатаң тапсыр-ма алса керек. Шағын жертөле іші арпалысқан нағыз қолма-қол шайқас алаңына айналады. Бірінен соң бірі кіре беріп, автоматтарының дүмімен ұруға, пышақтарын салуға жабыла кеткенімен Наурызбайдың соққысы шыдатпайды, айналдыра ұрған балтасының жүзі жабылғандарды шетінен шаба береді. Жертөле ішінде жау солдаттары жабылып, арпалы-сып жатқанда, басқаларының оқ

атуға да шамасы болмаса керек. Өйткені, тар жерде бір-біріне оқ тиіп кетуден де жасқанады ғой. Əйтеуір не керек, қолма-қол шайқас ұзаққа созылып, жертөле іші жау өлігіне толады. Бір сəт тыныштық орнай-ды. Қолындағы балтасын сығымдай ұстап, Наурызбай да өз көзіне өзі сенбегендей қарап тұрып қалады. Батыр аңқау келеді емес пе, осы сəтте жартылай ашылып тұрған есіктің сыртында баяғы неміс офицері бəрін аңдып қарап тұрған екен. Есіктен кіре бере мұндай алыппен жекпе-жек шығудың енді қауіпті екенін сезеді де қолындағы пистолетімен ата береді, ата береді. Наурызбай да қарап қалмай, балтасын сілтеп үлгереді...

Арада біршама уақыт өткенде барлаушылар жасағы да мекендеріне жетеді. Əуелі олар жертөледе қанға боя лып жатқан неміс офицерін көреді . Есік түбінде ес іл ер Наурызбай да қанға бөгіп, ес-түссіз жатыр екен. Жертөле іші толған

неміс солдаттарының денесі. Бəрін санағанда 17 фашист жер жастанған бо-лып шығады.

Сол арада командир дереу штабқа хабар береді. Наурызбай тірі екен, ауыр жаралы, кеуде жағынан бірнеше оқ тиген, көп қан жоғалтқан. Арнайы дəрігерлер тобы келіп, алғашқы көмек көрсетеді. Бұл хабар бүкіл майданға тарайды. Орысша-қазақша шығатын армиялық газет-тер «Советский рыцарь солдат» деген тақырыпта бұрқыратып мақала жазып жатады. Тіпті, бұл хабар елге дейін жетіп, Жаңаарқа аудандық «Ленин жолы» газетінің 1943 жылғы с а н д а р ы н ы ң б і р і н д е «Жерлесіміз Есмағамбетов Наурызбай 17 немісті бал-талап өлтірген» деген мақала басылған екен. Оны қайтсе де аман алып қалу

Ґз ќаржысына танк жасатќантўѕєыш ўжымшар тґраєасыныѕ есімі елеусіз ќалып барады

ҚЫЗЫЛ АЛАҢНАН МОТОЦИКЛМЕН ӨТКЕН

ЖАЙРАТЌАНжауынгер Наурызбай Есмаєамбетовке майдандыќ газеттер «Советский рыцарь» деген маќала арнаєан

БАЛТАМЕН

17 жауды үшін қолбасшылар шешім қабылдап, арнайы ұшақпен Мəскеудег і госпитальға жеткізеді. Наурызбайды білікті дəрігерлер барын салып аман-есен жанын алып қалады. Екі-үш айда есін жиғызып, отыра-тындай халге жеткізеді. Оны Кеңес Одағының Батыры атағына ұсынады. Алайда, белгісіз себептермен оған осы ерлігі үшін тек Ленин ордені ғана беріледі. Айтылып жүрген кейбір деректерге, əңгімелерге қарағанда, тіпті сондай адамды көруге құмартып, Бүкілодақтық т ө р а ғ а М . И . К а л и н и н н і ң ө з і госпитальға келіп, кеудесіне орден тағыпты десетін. Оның рас-өтірігін айта алмаймыз, əрине. Əттең, сол ауыр жарақаттан нар тұлғалы қайран Наурызбай оңалып кете алмайды, көп ұзамай госпитальда көз жұмады. Денесі Мəскеудегі бауырластар зи-ратына жерленіпті.

Наурызбай госпитальда жатқанда ауылдағы шаңырағына Мəскеуден арнайы алғыс жазылған хат келіпті. Оның ішінде Наурызбайдың кеудесінде Ленин орденін тағып түскен, екі жағынан медбике демеп отырған суреті бар екен. Ол кезде бəрі фотоны «портрет» деуші еді ғой, сол портретті мен де көрдім. Қазір ол «портрет» қыздарының бірінің шаңырағында болуы керек.

Наурызбай ерлігі туралы соғыста «Отан үшін» атты майдан газетінің редакторы болған, кейіннен та-рих ғылымдарының докторы, про-фессор атанған, Ұлы Отан соғысы жайлы қазақстандық бірқатар зерттеу еңбектердің авторы Ғазиз Əбішев (1916-1982) жазған болатын. 60-жылдардың ортасында ҚазМУ-да тарих факультетінде оқып жүрген кезімде Ғазиз ағаның лекциясын тыңдадым, дəріс алдым. Сонда бір сəті түскенде осы тақырыпты қозғап, менің оған жақындығымды айтқан кезде, ол кісі қуанып: «Бұл ерлікті кейінгі ұрпаққа жеткізу ке-рек, əлі де зерттей түсу керек. Бұл қайталанбас ерлік», деп айтқаны бар еді. Наурызбай туралы рес-ми деректерден қолымда тек 1975 жылы Алматыда, «Жазушы» ба-спасынан шыққан Ұлы Жеңістің 30 жылдығына арналған «Қаһарман» жинағы ғана қалыпты. Онда тек «Бөлімше командирі А.З. Франчук жауынгер Наурызбай Есмағамбетовтің кеудесіне «Қызыл Жұлдыз» орденін тақты» деген суреті берілген.

Майдангер жазушымыз Əзілхан Нұршайықов «Сұрапыл соғыста қазақ жауынгерлерін ің ерен ерліктері еленбей қалды» деген еді бір сұхбатында. Ендеше, сұм соғыста бір взвод жауды жалғыз жайратқан Наурызбай Есмағамбетов ерлігін зерттеп, ұрпақтарымызға үлгі-өнеге ете берсек дейміз...

––––––––––––––Суретте: бөлімше командирі

А.Франчук жауынгер Н.Есма-ғам бетовтің кеудесіне «Қызыл Жұлдыз» орденін тақты.

Таутїргенніѕ тау тўлєалы азаматы Сəрсен ƏБДІХАЛЫЌОВ туралы сыр

9 мамыр 2015 жыл

www.egemen.kz6

Бұл күндері 92 жастағы М и х а и л С м о л е н к о в т ы ң денсаулығы жақсы, көңіл-күйі көтеріңкі, Мəскеуге Жеңіс па-радына қатысасыз деген жылы, жарқын сөздер, осы күнді көре алмай кеткен қарулас достарының рухы демеп, одан əрмен күш-жігер бергендей. Смоленков айтқандай, өзіңнің де аталарың соғысқа қатысқан шығар демекші, шешеміздің а й т у ы н ш а қ а й ы н а ғ а л а р ы Ф а й з ы р а х м е н , Ф а й з о л л а , ағалары Бөжейхан, Жанымхан да солай жас күндерінде майданға кетіпті. Алдыңғы екі атамыз елге

келіп, қызмет жасады, ұрпақ өсірді. Ал Бөжейхан мен Жанымхан аталарымыз соғыстан кейін бірі Одессада, бірі Воткинскіде үйленіп тұрып қалды. Туған жерлері ғой, ауылға екеуі де жиі келіп жүрді. Өзге ұлт өкілдерінен тараған ұл-қыздарымен, туыста-рымызбен араласып тұрамыз. Кейін жұмыстан қол босаған кезде жатқан жерлеріне тағзым етіп барып қайтсақ, жазсақ деген ой бар.

Сөйтіп, полковник шені бар Смоленков жергілікті жерден баратын медицина қызметкерімен бірге жолға шықты. Ардагер соғыс жылдарының естеліктері ешқашан күңгірт тартпайды, майдан даласы ботқасының дəміне дейін тамсантып, соғыс əндерінің əуендері оятатындай ма, керісінше, кино сияқты көз алдыңнан күнде елес беріп өтіп жататынын айтады. Сол кездегі барлық кеңес жастары секілді Михаил Васильевичтің де өмірінің балалық, жастық шағының олардан еш айырмасы жоқ. Татарстанда туып-өсті. Оқыды, білім алды, ержетті де-гендей. Өткенді еске алу оңай емес. Сондау 1941 жылы 21 ма-усымда Михаил Смоленков мектеп бітіргені туралы аттестат алады.Түнімен кластастарымен оқу бітірушілер дəстүрі бойын-ша қалалық бақта алаңсыз қыдырып ойнап күледі. Ал таңертең «Соғыс! Соғыс басталды!» – деген суық хабардан шошып оянады.

Арада үш апта өткенде əскер қатарына шақырылады. – Əскер жолы басталды. Бозбала кезіміз ғой. Соғыс, қару

асыну дегенді қайдан білдік. Бірақ, біздің ойымызда, санамызда Отан қорғау мақсаты тұрды. Ел шетіне жау тиді деп барлығы майдан үшін, жеңіс үшін жаппай аттанып жатты. Соғыс бізді ерте есейтіп жіберді. Бір-ақ күнде ес жидық. Біздер жаз бойы Киевтегі артиллериялық училищеде оқыдық. Ал қараша айының 6-сы – мереке күнінің алдында əскери эшелонмен сержант Смоленков соғысқа аттанды, – деп еске алады майдангер.

Бірақ, əскери эшелон діттеген жеріне жете алмай қалады. Жау ұшақтары əуеден эшелонды атқылай бастайды. Мектеп бітірген бозбаланың майдан жолы, соғыс өртін көрген жолы осылай бас-талады. Содан үш күннен соң барып, немістерге соққы берген алғашқы шабуылдарға қатысады.

– Түн қараңғысында жаяу əскерлермен бір қатарда артил-леристер, біздерде жаумен шайқастық. Артиллериясыз соғыс соғыс па?–деп сəл ойланып қалды майдангер. – Майдан жолы қысы-жазы жалғасты, айналаң болса бір бітпейтіндей көрінетін ұрыстар. Сөйтіп, артиллерист Смоленков аға лейтенант атанып, Ленинградқа жіберіледі.

– Ленинградқа жіберіл генім, тағы да оқу керек болды. Қызыл армияның жоғары артиллерия мектебінде оқытты, – деп əңімесін жалғастырды майдангер.

Əрбір дата, əрбір күнді ұмытпай есінде сақтаған майдангердің əңгімесіне таңғаласың. Содан 30 сəуір, 1945 жылы Смоленков танкіге қарсы бригада құрамында Уссурийскіден бір-ақ шығады. Санаулы күндерден соң соғыс та бітеді.

– Бірақ, Карел майданында взвод командирінің көмекшісі, батальон командирінің орынбасары, батарея командирі болған Смоленков үшін соғыс əрі қарай жалғасты ғой. Кеңес Одағының маршалы Кирилл Мерецковтың басшылығымен Қиыр Шығыс майданындағы ұрыстар күтіп тұрды. Жапон милитаристерімен Маньчжурияда соғыстық. Жапондармен капитуляция туралы акт 2 қыркүйек 1945 жылы қол қойылды, деді – Михаил Васильевич.

Кеудесінде 4 «Қызыл Жұлдыз» ордені, І дəрежелі Ұлы Отан соғысы» ордені, «Жауынгерлік ерлігі үшін», «Германияны жеңгені үшін», «Жапонияны жеңгені үшін» медальдері, бар Михаил Васильевич 1961 жылға дейін əскер қатарында қызмет етіпті.

– Павлодарға қалай келдіңіз дейсіз бе? – деп қарт майдан-гер өзіме сұраулы жүзбен қарады. – Тағдыр. Соғыс біреулерді қосты, біреулерді ажыратты, көрсетпегені жоқ қой. Арамызда əлі көз жас тары құрғамаған қаншама тағдырлар жүр. Мен Қиыр Шығыста жүргенде Антонина Николаевнамен таныстым. Соғыстан кейін Павлодарға келдік. Үш бала өсірдік, немерелер, шөберелер өмірге келді, олардың өміріне, болашақтарына тек тыныштық тілейміз, – деді Смоленков бізбен қоштасарда.

Өзі айтқандай, соғыстан кейінгі бейбіт өмірде энерге-тик Смоленков болып 30 жылдай уақыт Павлодардағы ТЭЦ-2 – жылу орталығында еңбек етіпті. 1980 жылы «Павлодар энергожүйелерінің ардагері» деген құрметті атақ та беріліпті.

– Михаил Васильевич біздің ұжымның, энергетиктердің құрметті қонағы. Əрдайым соғыс ардагерлеріне ілтипат жасай-мыз. Біз өзіміздің энергетик-ардагеріміздің Мəскеуге парадқа баратынына мақтанамыз. Жеңіс жолы сəтті сапар болсын! Біз майдангерді аман-саулықпен күтіп алайық, – дейді жылу орталығы баспасөз қызметінің бастығы Асқар Шөмшеков.

ПАВЛОДАР.

● Мəскеудегі парадқа қатысады

Соєыс бізді ерте есейтті

(Соңы. Басы 1-бетте).

ӨШПЕС ДАҢҚ

Қазақ халқының тағдыр-талайына тап келген қиын жылдары көпшілікпен бірге Түрікменстан жеріне тұяғы тиген көптің бірі Исатай болды. Ағамыздың бұл елге Маңғыстаудан өндіріске қолғабыс беру үшін жұмыс күші ретінде көшірілген мыңға тарта отбасының арасында жолы түседі. Мұнда одақтық деңгейде танымал Қарабұғаздағы сульфат өндірісіне жұмысқа тұрады. Кісіге есесін жібермейтін тентек мінезді, бір жағы кеудесін ешкімге бас-тыра бермейтін намыс иесі Исатай осы өндіріс орнында жүріп, Кавказ жігіттерінің жұдырығынан талай қазақ жігітін арашалап, қаракөз қандастарының қамқоршысына ай-налады. Еңбекте өте жауапты, тиянақты Исатайдың беделі жұмыстастары мен басшылық арасында тез белгілі болып, есімі елге жақсы танымал болады. Еңбекпен бірге техника тілін үйреніп, шоферлік куəлікке қол жеткізеді. 1940 жылы туған жері Маңғыстауға оралып, аудандағы жалғыз машинаның рөліне отырады. Ал соғыс басталғанда Исатайдың екі бауыры – Əкімбай мен Сырлыбай майданға аттанады.

Ел басына күн туған қысылтаяң шақта ой мен қырға шаруа қамымен шапқылап жүретін аудандағы жалғыз көліктің құлағында ойнайтын бірден-бір шофер ретінде Исатай алғашында майданға жіберілмейді. Басшысы беделін салып броньмен қалдырып отырады. Ал нағыз ердің жұмысы ел арасында машинамен «серуендеп жүру емес», қолға қару алып, ел қорғау деп ұққан Исатайдың көңілі майданда. Бірде мінезінің қиқарлығы бар Исатай үнемі жанында отыратын тікелей бастығымен келіспей қалса ке-рек. Қолындағы жуан билігін малда-нып, доқ көрсеткен дөкейдің зəбіріне көнгісі келмеген Исатай машинаны от-алдырып, өзі кабинадан түсіп қалып, төбеден төмен қарайғы жолмен жібере салады. Абырой болғанда көлік аударыл-май, жол жиегіндегі төмпектер мен бұтаға соқтығысып, салдырлап-гүлдірлеп төбе етегіне жете тоқтайды. Көзі алақтап, каби-надан шошына түскен басшысы Исатайды сотқа беруге немесе оқ пен оттың ортасы – майданға аттандыруға шешім қабылдайды. Соңғысы Исатайдың армандап жүрген «жа-засы» еді, майданға қуана-қуана аттанады. Бұл 1942 жылдың тамыз айы болатын. Орынбор қаласында үш ай дайындықтан өткен ол Оңтүстік-Батыс майданының 21-армиясы 293-ші атқыштар дивизиясы құрамына автоматшы болып жіберіледі.

Бұл, соғыс тарихынан белгілі, жаудың Сталинград қаласына қаһарын төгіп, бірақ ала алмай ызалана шабуыл жасап, қала маңын қан-қасап алаңға айналдыра кеңес əкерлерімен кескілесе айқасқан шағы-тын. Қаланы қоршаған Паулюстің əскеріне ту сыртынан соққы беру ұйғарылған аласа-пыран кезде Исатай қызмет ететін полк осы майданға жіберіледі де, қиян-кескі шайқастың бел ортасына кеп түседі.

Əсіресе, 1942 жылдың 20 қарашасында Громки хуторының маңында алапат шайқас орын алады. Дөңгелене шеп құрып, мықты қорғанысқа көшкен жау дəл алдарында бетпе-бет келіп тұрған кеңес əскерінің күшін байқағанмен, тəжірибесінің аздығын да біліп, айылын жимай ұрыс салады. Кейін И.Сүйеубаевтың ерлігіне қатысты газетке сұхбат берген 293-дивизиядағы 1036-атқыштар полкінің бұрынғы штаб бастығы А.С.Суворовтың айтуынша, жағдайды байқаған армия басшылығы қосымша күш ретінде 5 «КВ» танкісін алды-рып, алдымен танк десантшыларын ұрысқа салады. Ең мықты деген жауынгерлерді темір тонды техника үстіне отырғызады. Алғашқылардың бірі болып ауызға іліккен Исатай Сүйеубаев Есен Нұрғазиев, Петр Запрягайлов, Икрам Сұлтанов, Е.Шатыков командир танкіне отырғызылады. Бұл сəтті полктің бұрынғы командирі, Кеңес Одағының Батыры, запас тағы полков-ник А.Дмит риев былай баяндайды: «...19 қарашада Совет Ар миясының тарихи ша-буылы басталды: оңтүстік Батыс жəне Дон майданының əс кер лері ілгері жылжыды. «Катюшалардың» таңғы 8 сағат 50 минутта қолдауы мен жаяу əскер атакаға көтерілді.

...Румындар мен көмекке келген неміс əскерлерінің қарсылығын тойтара оты-

рып, əскерлеріміз ілгері жылжыды. Жан алып-жан беріскен сұрапыл

сəтте автоматшы Исатай Сүйеубаев тан-ктен секіріп, жаңа ғана жау оқ атқан жерді автоматтан көсіп-көсіп өтті. Сонымен қатар, танкке де бағыт сілтеді. Дискідегі оқ бітті. Бірақ жау əлі берілген жоқ. Исатай танк үстіне қайтадан секіріп шығып, люк-тен: «Əкел гранатаны!» деп айқайлады. Сүйеубаев жауға гранатаны үсті-үстіне лақтырып, танкты алға оздырды».

Ал армияның саяси бөлімінің бастығы Соколов 1943 жылы ақпан айында 1466, дала поштасы, 134-бөлімше мекенінен ВКП (б) Гурьев облыстық партия комитетінің хатшысына жазған хатында: «Біздің армияның бір бөлімінде Сталинград үшін, Отан үшін қазақ халқының даңқты ұлы Исатай Сүйеубаев қаһармандықпен соғысуда... Ол ешқандай тайсалмай жəне асқан батылдықпен жауды талқандады. Жуырда танк десанты ұрысқа қатысып, Исатай жауға қарсы автоматтан оқ жауды-рып, көптеген фашистердің көзін жойды. Бір кезде патроны бітті. Ол енді жау дзо-тына танк люгінен алынған гранаталар-ды лақтырды. Бір неміс офицері ержүрек жауынгерді құрту үшін танкке жүгірді. Сүйеубаев оны да өз каскасымен ұрып өлтірді. Ұрыстың бір қызған шағында қолынан жараланды. Сонда шепті тастап кеткен жоқ. Осы соғыста ғана Сүйеубаев 150-ден астам гитлершілерді құртып, 7 дзотты тас-талқан етті» деп жазады. 1036 атқыштар полкінің бұрынғы штаб бастығы А.С.Суворов: «...Исатайдың бір өзі он кісі нің орнына соғысты деген сөз ауызда жүрді. Ең алдымен жау оғынан қаймықпай, ісіңді ақылмен істеудің өзі батылдық қой. Танк үстінде қалып қоюы да батылдық пен тапқырлық тек Исатай есімімен байланыс-

ты деп білем. Ол бар мүмкіндігін пайда-ланды. Қолданған қарулары – жауға деген кек, ақылды қаракет, автомат, граната, кас-ка. Пайдалана білсе, бұлар оңтайлы қару-лар екен. Мен өзім осы операцияға қатыс-тылығымды мақтан тұтамын. Ол жүрегі шайлықпаған қазақ халқының қаһарман ұлдарының бірі», деп еске алған екен кейін.

Каскамен өзі ұрып өлтірген жауды құтқар маққа жүгірген екінші жауды да өз қаруымен түйреп тастайды. Алайда, жанынан жарылған снарядтан ауыр жа-раланады. Жараланса да жығылмай, тіпті жарасын елемей, керісінше өжеттене соңына дейін шайқасқан оны майдан дала-сынан госпиталға алып кетеді. Исатайдың жараланған сəтіне куə болған дəрігер И.И.Рыжиков «Бұл ерліктің табиғаты ай-рық ша бөлек болды. Ол алға дегенде тек беталды шаба бермей ақылмен, тапқыр лық-пен қимыл жасау керек дегенді іс жүзінде көрсетіп берді емес пе? Ол жаралан ған соң да ұрыс даласын тастаған жоқ. Полк-тің медициналық пунктіне түс кен соң 319 медициналық-санитарлық ба тальо-нына жөнел тілді. Мен ол кезде полктің санитарлық дəрігері едім. Исатай шын мəнін дегі батыр солдат» деген естелік қал-дыр ған. Бір деректерде, осы ұрыста Иса-тай дың 19 жерінен жараланғаны айтылады.

И.Сүйеубаевтың ерлігі майдан газет-теріне жазылып, жауынгерлер арасы на листовкалар таратылады. Туған жері не, ата-ана, отбасына арнайы хаттар ке ліп, оның ерлігін бүкіл елге таныстыру ар-қы лы соғыста жауынгерлер мен тылдағы еңбек керлерді Жеңіске жігерлендіре түседі. Оның ерлігі мен есімін қазақ дала сынан халық ақы ны, жырау Сəттіғұл Жан ғ абы лов,

майдан даласы нан Л.Кац кельсон, капитан Мос сович жырға қосады.

Оқ пен от тұмшалаған осы ұрыс та Исатайдың біраз қарулас дос тары ажал құшады. Ал, жауған оқ тың ортасында жа-уды жапырып, қан ша нысанаға іліксе де бойына оқ дарымай атой салған Исатайды, қа зақы тілмен айтсақ, «періштелері сақ-таған». Жанында болған жолдастары не-месе бүкіл майданға та раған ерлігі туралы əңгімелерді есті ген замандас ардагерлер: «Авто матының оғы бітіп, танктен гра ната лақтырған сəтте Исатай: «Қа зақ жаудан жеңілген емес! Қазақ қазір сендерге өлім əкеледі!» деп ай қай лайды екен», дегенді айтады. Мі не, алапат айқаста халқымыздың қай сар ұлы қалай соғысқан?! Ерлі гіне сан ұлт өкілдері тəнті болып, қазақ халқының қанға біткен қайсар лығын тани түсті деуге болады.

Громки хуторының маңындағы болған сол шайқаста көрсеткен ерлігі үшін ар-мия қолбасшысы генерал И.Чистяков оны Кеңес Одағының Батыры атағына лайық деп тауып, əскери кеңестің мүшесі генерал И.Крайнов, 293-дивизияның командирі ге-нерал П.Логутиннің қол қоюымен есімін ең жоғары наградаға ұсынады. Алайда, белгісіз себептермен Исатайға ол мара-пат емес, Ленин ордені беріледі. Оның мəнісін сол кезді көзімен көріп, іс басында жүргендер кейін «соғыс алдында бастыққа көрсеткен қылығы кесірін тигізді. Бірнеше генералдардың жазған ұсынысы туған жеріне қарау үшін жіберілген кезде, баяғы «зəбір» көрген басшылар мақұлдамай жіберген» дегенді айтады. Сол уақытта 21-ші армияда бұл атаққа ұсынылған жалғыз И.Сүйеубаев қана болады. Мұның өзі оның

көзсіз батыр екендігін дəлелдей түседі. Армия қолбасшысы генерал И.Чистяковтың қолынан Ленин орденін алған Исекең бір ай мерзімге демалысқа елге келеді, халықпен кездеседі. Қайтадан майданға аттанып, соғысты Шығыс Пруссия жерінде аяқтап, елге оралады. Бастан-аяқ өте батылдықпен соғысып, талай ерліктердің ортасын-да жүреді. Сарғайған газет қиындылары мен мұрағат құжаттарына көз салсақ, Исатайдың ерекшелігі – ол батылдықпен бірге оқиғаға сай əрекет ететін тапқыр, ақыл мен əрі шапшаң ойлап жəне қимылдап үлгеретін зеректігінде. Ұрымтал тұсты қалт жібермейтін ұтқырлығында.

Соғыстан кеудесін сыңғыр лаған орден-медальдарға толтырып, аман-есен елге оралған И.Сүйеубаев техниканың тілін жетік білетін болғандықтан, кол-хоз, кеңшарларда, Таушықтағы көмір өндірісінде, техника саласында қызмет етеді. Еңбекте де алдына жан салмай-ды, беріле жұмыстанып, қатарының алды болады. Сондықтан Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Президиумы Исатай Сүйеубаевты Қызыл Тумен марапат-тап, 100 сом сыйақы береді. Осы ақшаға соғыстан кейін жадап-жүдеген тұрмысын түзеп, майданнан оралмаған Əкімбай мен Сырлыбайдың қасіретін тартып жаны жабырқаған анасы Күнжанды қуантпақ бо-лып, Астраханьнан киіз үй сатып əкелуге аттанады. Володар ауданынан бес киіз үй сатып алып, оны кемеге тиеп, ауылға бет алған шақта жанындағы кеме матростары-мен келіспей қалады. Жаман ойлаған екі жігіт ашық теңізге шығысымен Исатайды теңізге лақтырмақ боп, жабыла кетеді. Екеуімен арпалыса жүріп Исатай батыр

олардың біреуін өзімен бірге теңіз түбіне ала құлайды. Осылайша, 1947 жылы қыркүйек айында кешегі өткен зұлматты жылдарда елді қорғап, ерлігі Кеңес Одағы шеңберіне тарап, тіпті «атса оқ дарымай-тын, өртесе от шарпымайтын» қазақ деген халықтың ұлы» деп есімі немістер жағының өзіне танылған айбынды ұл қапыда қаза тапты. Соғыс біткенмен, ел есін жимаған қиын кезеңде сүйегі Астрахань облысының Володар ауданына қойылады. Соңында қалған жалғыз ұлы да көп ұзамай шетінеп кетеді. Ел тəуелсіздігін алған соң, 1993 жылы жазда ағайындары мен жерлестері сүйегін Маңғыстауға əкеліп қайта жерлеп, басына белгі қойып, ас берді.

Кезінде Маңғыстау облыстық газетін басқарған С.Есімов бастап, батырдың ту-ыстары қолдаған іздеулер нəтижесінде Подольскіден Исатайға қатысты біраз деректер, құжаттар алдырылған. Қазір соғыстың аты аңызға айналған айбынды ері Исатай Сүйеубаев туралы мəліметтер – Кеңес Одағының Батыры атағына ұсынған марапаттау қағазы, майдан да-ласына тараған листовкалар, Дмитриев, Соколовтардың, сондай-ақ 21-ші армиядағы жалғыз Ленин орденді жауынгер екендігін айтқан армия қолбасшысы Чистяков пен 293-дивизия командирі Яшкин жазбала-ры, Исатайдың ерлігі туралы елге майдан даласынан жазылған хаттар Маңғыстау облыстық мем лекеттік мұрағатында сақ-тау лы. Ал Л.Кацкельсонның Исатайға арнаған өлеңі Қазақ стан Компартиясы Орталық Комитеті жанындағы Партия та-рихы институтының партия мұрағатынан алынған. Жəне бір нақтыларлық нəрсе – Исатай бір ұрыста, яғни сол Громки хуто-ры маңындағы шайқаста жаудың 7 дзоты-мен бірге, неше жауды өлтіруіне қатысты. Бір деректерде 150-ден астам десе, екінші құжаттарда 282 деп айтылады. Қайсысы болғанда да бір адам үшін олқы ерлік емес... Алайда, кезінде Кеңес Одағының Батыры атағынан құр қалған Исатай Сүйеубаев əлі лайықты марапаттан қағажу көріп келеді. Исатайдың рухы мақтау-мадақтауға зəру емес болар, алайда, өз қолымыз өз ауызымызға жеткеніне ширек ғасырға жуық уақыт өтсе де, ерімізді елемей қойғанымыз елдікке сын. Қазақ станның басқа дала-қалаларын айтпағанда, туған жері Маңғыстау аумағында Исатай батыр аты-мен аталатын ауыл тұрмақ, бірде-бір мек-теп, көше жоқ. 1995 жылы И.Сүйеубаевты «Халық қаһарманы» атағына ұсынып, кейінірек Ақтау қаласындағы №8 орта мектепті батыр атымен атауға ұсыныстар болып, бірқатар жұмыстар жүргенмен, арты сиырқұйымшақтанып барып, белгісіз күйінде қалды. Мектепке бұйырмаған себебі – екі аралықта мораторий келіп килікті.

Маңғыстау өңірінен əскер қатарына топтап шақырылу 1939-1940 жылдарда ба-сталды. 1939 жылы Шевченко аудандық əскери комиссариаты арқылы 56, 1940 жылы 764 адам, 1941 жылы 120, 1942 жылы 3896 адам Қызыл Армия қатарына аттанған болатын. Маңғыстау тұрғындарынан майданға аттанған осы бірнеше мыңдаған азаматтардың арасынан Мəди Бегенов, Жұмағали Қалдықараев, Берлинді алғаш бомбалаған ұшқыштардың бірі Білəл Қалиев сынды Кеңес Одағының Батырлары атанса, «Даңқ» орденінің толық иегері Кемер Оңғалбаев, Ленин орденді Қартбай Бекжанов пен Исатай Сүйеубаевтардың есімі, сондай-ақ «Даңқ» орденінің ІІ дəрежесін жəне «Жауынгерлік Қызыл Ту», «Қызыл Жұлдыз», «І дəрежелі Отан соғысы» ордендерімен, Бас Қолбасшының 8 рет Алғыс хатымен марапатталған Тұяқбай Бимембетов есімдері жылдармен бірге жаңғыра жалғасып келеді. Құдайға шүкір, араларында мектепке аты берілгендері де бар. Жеңістің 70 жылдығы мерекесі қарсаңында соғыста қазақ халқының даңқын асырған зор ерлік көрсетіп, күллі Армияның мақтанышына айналған, бірақ күні бүгінге дейін лайықты бағасын алмаған Исатай батыр Сүйеубаевқа «Халық қаһарманы» атағы берілсе дейміз. Сонымен қатар, об-лыс орталығы Ақтау қаласынан ескерткіш тұрғызылып, батыр аты мектеп немесе өзге де əлеуметтік-патриоттық, тіпті қорғаныс саласындағы нысандар мен ұжымдарға берілсе, батыр рухы алдындағы шексіз парыздың сəлдей өтеуі болар ма еді...

Маңғыстау облысы.

«ҚАЗАҚ ЖАУДАН ЖЕҢIЛГЕН ЕМЕС!»– деп атойлап, бір ўрыста 150-ден астам неміс пен 7 дзотты талќандаєан Исатай Сїйеубаев ерлігін əділ баєалайтын кез келді

Гүлайым ШЫНТЕМІРҚЫЗЫ,«Егемен Қазақстан».

1913 жылы Маңғыстаудың Тиген ауылында туып, өз еркімен майданға сұранып кет-кен Исатай Сүйеубаев пен оның қан майданда көрсеткен ерен ерлігі туралы маңғыстаулықтар жетік біледі. Жеңістің 70 жылдығы мерекесі қарсаңында ерлігі ауыздан-ауызға, ұрпақтан-ұрпаққа тарап, ел жадынан өшпестей орын алған қазақтың батыр ұлы туралы айтуды жөн санадық.

9 мамыр2015 жыл

www.egemen.kz 7ӨМІР-ӨЗЕН

«Мен – ревматизм, бауыр, бүйрек ауруларына шалдыққан адаммын. Цхалтубада үш рет, үш рет Мацестада болдым. Бірақ олардың ешқандай емі қонған жоқ. Аяқ-қолың сырқырап, ұйықтатпаса нағыз азап емес пе? Əркімге де жан керек. 1957 жылы Сарыағаш курор-тына келдім. ...Он алты рет ванна алдым да ауылға қайттым. Сегіз ай аяқ-қолым сырқыраған жоқ. Е, мына судың əсері күшті екен, деп 1958 жылы тағы келдім. ...Жақсы емделіп қайттым, он екі ай бойы аяғым сырқырамады. Тағы келдім. Содан бастап Сарыағаш курортына

жылда келетін болдым. Себебі, мен судың əулиелігіне əбден сендім».

Бұл Баукеңнің – Бауыржан Момышұлының сөзі. 1969 жылдың 5 мамырында жазылған «Сарыағаш суының құдіреті» атты мақаласында осылай депті. Сарыағашқа қай жыл-дан бастап жəне қандай жиілікте келгенін өз аузынан естігесін, əрі қарай басқа да дерек көздерін зер-делегенде санаторийге жылма-жыл келу дағдысын одан кейін де жалғастырғаны белгілі болды. Ал өзім 1976 жəне соңғы 1977 жылғы келгенінің куəсімін. Сонда Сарыағашта 21 рет қатарынан демалған болып шығады. Енді 21 санын сол кездегі жолдама мерзімі – 24 күнге көбейтсек, 504 күн бой көрсетеді. Яғни, Баукең өмірінің 1 жыл 4 айын Сарыағашта өткізген.

Иə, ұлт рухының бір тірегі ту-ралы сəті түскенде Ғ.Мүсірепов: «Бауыржан деген біреу ғана... Ол өзі орны бөлек, жолы, мінезі бөлек жан болды, солай болып қалады да», – деген екен. Баукеңнің Сарыағаштағы күндеріне оралып, соғыстың «тозағынан» өтіп, өмірдің «жұмағындағы» бірер сəттерін оқырманның көз алдына елестетіп көрейік. Оқта-текте мамыр, қазан айларында келгені болмаса, көбіне тамыздың аптабы басылып, күз лебі сезілгенде келіп, қоңыр салқын қыркүйектің ортасын аударып барып қайтады екен. Батырдың шипажайдағы күндері оқиғаларға толы болатын. Баукеңнің өзіне ғана жарасып тұратын «мінезі» бар екенін жұрт біледі. Бірақ ши-пажайда болғандарында бір рет те біреуге дауыс көтеріп, балағаттапты дегенді естіген емеспін. 1959 жылы дəрігер, майдангер ағамыз Бəкір Бостановқа батырдың бөлмесіне барып, массаж жасауға тапсырма беріледі. Шағын денелі, дөңгелек жүзді, мұрты едірейген, ақкөңіл аңғал кісі еді. «Соғыста «разведчик» болғанмын» дейтін. Өзін қалай та-ныстыру керектігін айтқанда: «Бір нəрсені бүлдіріп жүрме, пəлесіне қаласың. Тапаншасы да болуы мүмкін...», – деп қызметтестері қолына ем жүргізуге арналған зат-тарын ұстатып, батырдың бөлмесіне жібереді. «Жолдас генерал! 15-ші Харьков гвардиялық двизиясының 50-ші атқыштар полкінің ефрейторы Бостанов сізге массаж жасауға келіп тұр», – деп қаққан қазықтай болып тұра қалыпты.

– Отставить! Кім саған мені генерал деген? – дейді, ашулы кейіптегі Баукең дауысын көтере. Зəресі ұшқан Бостанов: «Өзім... Сіз «комбат» болдыңыз, кейін «ком-див» болдыңыз. Дивизияны генерал басқармайтын ба еді?!» – депті.

– Соғысты қайдан бастап, қайда аяқтадың?

– 1942 жылы Сталинградтан бас тап, 1945 жылы Эльба өзенінің жағалауында бітірдім.

– Онда жарайсың! Молодец!

Кел! – дейді гүрілдеген дауы-сын шамалы жұмсартып. Осыдан кейін аралары жақындап кетіпті. Бостанов батырды үйінде қонақ етеді. 60-жылдары Б.Момышұлы Куба үкіметінің шақыруымен сол елге барып келгені мəлім. Сол сапарында Гаванадан алған ром құйылған құмыра мен шынжыр бау-лы мүйіз стақанды шипажайға бір келгенінде Бостановқа сыйлайды. Сол құндылық бұл күнде Баукеңнің көзіндей көрген Бостановтардың отбасылық жəдігеріне айналып, үй төрінде əлі сақтаулы тұратын, жақында сол кəдесыйларды көруге барған едім. Бəкір ағаның өмірден озғанына біраз жыл болды. Зайыбы Тоқсұлу Сейдуалықыз сырқаттанып қалыпты. Жеңгей: «Инсульт дей ме... көп сөйлей алмаймын. Демалып жатқанда Баукең үйге жексенбі сай-ын келетін. «Дастарқанды үстелге

емес, қазақша, жерге жайыңдар. Жастыққа жантайып, аяқты созып, демалайық», – дейді екен Бəкірге. Осы өзің отырған бөлмеде, кей-де ауладағы, жүзім астындағы тапшанда əңгіме-дүкен құратын. Академик Шафик Шокин, жазу-шылардан Сəбит Мұқанов пен Мұхамеджан Қаратаев бірге келетін. Шатаспасам Қасым Қайсенов те болды. Бір жолы əртіс ағамыз Кененбай Қожабековтің арбасын өзі итеріп, қақпадан кіріп келе жат-ты...», – деді. Мен 55 жыл бойы сақталған сарғыш түсті, бүйіріне «Isla del Tesoro, (Қазақша «Қазына аралы» деген мағынаны білдіреді), Ron de CUBA» деп жазылған құмыра мен мүйіз стақанды бір сағатқа сұрап алып, үйге əкеліп суретке түсіріп, иелеріне қайта апарғанда: «Батыр берген сыйлықтан айы-рылып қалмаңыздар. Күндердің күнінде, Батыс елдеріндегідей, ұлы адамдарының қолы тиген затта-рын пəленбай миллион долларға аукционда сататыны сияқты, асыл арысымыздың Жер шарының арғы бетінен арқалап келген бұл жəдігері, қыруар ақшаға бағаланып, немере-шөберелеріңіз миллионер атануы мүмкін», – деп, Тоқсұлу жеңгемізді көңілдендіріп кеттім.

Баукең бильярд ойнап, су ішіп, ванна қабылдағаны болмаса, басқа емдерге бармайды екен. Бір жолы ванна қабылдауға келгенінде, реніштен ванна ішінде шылым шегіпті. Болған жайтты медбике, марқұм Фатима Омарқызы бы-лайша еске алатын: «1974 жыл еді. Сол жылы бұрынғыдай емес, сақал қойған қалпында келді. Ванна қабылдайтын уағын қатаң сақтайтын. Келгесін, шамалы демін басуға отырды. Бұрын кел-ген үш жігіт орындарынан ұшып тұрып, бастарын иіп амандасып, ізет білдірді. Бұған Баукең риза сыңай танытты. Бірақ əріректе отырған етжеңді, «мини» юбкалы екі келіншек, ағамыздың көзінше өз ана тілдерінде сөйлеу былай тұрсын, барқылдап, тарқылдап күліп, əдеп дегеннен жұрдай екендерін көрсетті. Баукең жігіттерге қарап: «Сендер өзі сабаудай, сабаудай болып, не бітіріп жүрсіңдер? Мына екеуіне қазақша үйретіп, шамалы жуасы-тып, аздырмайсыңдар ма?!», – деді де, жүзін қатайтқан қалпында ем қабылдайтын бөлмеге еніп кетті. Сəлден кейін жағдайын білмек бо-лып, дəлізбен жанай өтіп бара жа-тып, ванна қабылдап жатқан ағаға көз салсам, шылымды бұрқыратып жатыр екен». Фатима апай да шылым тартатын. Баукең шығып кеткесін, артынша бөлім меңгерушісі аралай қалып, шылымның иісін сезгенде, «Сен тіптен есіріп, бұл жерде де шы-лым шегетін болғансың ба?!», – деп Фатиманы біраз қырына алыпты.

Енді, бірге демалушылардың əңгімелеріне ден қойып көрелік. Баукеңнің жөн сөзге тоқтайтынын

қарағандылық мəдениет қайраткеріƏли Тойжігітов ілгеріректе айтқан еді. Баукең демалысқа келген күні түскі асқа барады. Ол кісіні бір көрсем деп жүрген бір жігіттің де-малыс мерзімі бітіп, сол күні түс ауа пойызбен жолға шықпақ екен. Ол не істерін білмей шарқ ұрады. Баукең бөлмесіне барып, мызғып алу үшін төсегіне жантая бергенде, есікті тықылдатып тұрып алады. Ақыры есік ашылады.

– Кімсің? Аты-жөніңді, ата-тегіңді айт, – деп, бұйырады беймезгіл «қонаққа» Баукең. Жігіт өзі туралы қолмен қойғандай етіп, айтып шығады. Сонда да суық жүзін өзгертпей, «сынағын» жалғастыра түседі. – Менің əйелдерімнің бəрі сенің əпкелерің, – дейді жігіттің көзіне қадалған қалпында, қытығына тиіп, шамдандырмақ болып. Жігіт есті азамат екен. – «Бауке, менің

əпкелерім кімге тиетінін біледі» деп тосын жауап қатыпты. Сонда аңтарылып қалған Баукең:

– Əй, сен мені жеңдің! Мынау менен ескерткіш болсын, – деп жанында жатқан бөркін басына кигізіпті. «Сол бөрік сол жігіттің үйінің төрінде əлі тұр», – деген еді Əли Тойжігітов.

1976 жылғы қыркүйек айы. Күн арқан бойы көтеріліп, төңірек ма-мыражай еді. Тоғыз жарымдар ша-масында, кезекшілігімді тапсырып, 1-ші корпустың алдына шықтым. Б.Момышұлымен суретке түскісі келіп, тысқа шығуын күтіп, тору-ылдап жүретін демалғандардың қарасы күн сайын сиремейтін болу-шы еді. Емханаға барар жолда отыз шақты əйел-еркектер, балалар да бар тізіле қалыпты. Үлкен теректердің қасында, оң қолында темекісі, сол қолында таяғы Баукең тұр. Беріректе Ташкенттен келіп, жұмыс істейтін Вася деген фотограф. Үш аяқты тіреуішке қойылған аппаратымен Баукеңнің жанына кезегімен келіп тұра қалғандарды суретке түсіреді. Вася Баукеңнің қадір-қасиетін, мінезін білетін, соғыс ардагері Сергей Бондаренкомен күн ара-латып, ауысып жұмыс атқаратын. Мен де суретке түспек болып, тұра қалдым. Кезек əжептəуір жылжып қалғанда, шатақ шықты. Баукеңді онша білмейтін Вася, шылымға бай-ланысты ескерту жасады. Жайлап, фотографтың жанына жақындап келіп, құлағына бірнəрсені сы-бырлады. Содан кейін кезекте тұрғандарға қарап:

– Ертең Сергей келгенде түсеміз, – деді де жөніне кете берді. Васядан кейінірек бір кездескенде: «Батыр құлағыңа не сыбырлады?», – деп сұрағанымда: «Послал», деген еді.

1977 жылдың тамызының соңғы күндеріндегі таңертеңгілік ілездеменің аяғына таман, бас дəрігер Күндебек Төребекұлы: «Демалуға Бауыржан Момышұлы келді . Байқаңыздар . Көзден таса қалып қоймасын. Кезекші дəрігерлер хабарын алып тұрсын. Өз рұқсаты болмаса, амандасамыз деушілер бөлмесіне кіріп, мазалай бермесін. Вахтерлерге соны айтып қойыңыздар. Тыста отырғанда да жолай өткен демалушылар, не біздің қызметкерлер сəлемдесеміз деп қолына жармасқанды қойсын. Ол кісіге байланысты барлық мəселені маған тікелей айтып отырыңыздар», – деп бұйрық райда ескертті. Сол күні костюм-шалбармен, өсіңкі бозқырау шашын артқа қайырған қалпында жүргенін, ертесіне шашын машинкамен тықырлай алғызып, костюм-шалбарды үй жағдайында киетін сұр түсті, жұқа киімге ауыс-тырып, қолына таяғын ұстап, 1-ші корпустың алдындағы орындықта шылым шегіп отырғанын көрдім. Баукең күй таңдамайтын. Курорт басшылығы қай жерден орын дай-ындаса, сол жерге орналасатын.

Жатқан бөлмелері аядай тар болу-шы еді (Көпшіліктің арасында бола-мын деп, бұрыннан люкс бөлмеден бас тартады екен). Емге, дəмге шағымданбайтын. Бəукеңнің соңғы демалысы аяқталуға таяп қалған кез еді. Кезекші едім. Күн сенбі. Ең жас дəрігер болғандықтан ба, сенбі, жексенбі күнгі кезекшіліктер менің еншімде болатын. Емдеуші дəрігері: «Жатар алдында қан қысымын өлшейсіз», – деп кетті. Ойланып қалдым. Кірген кезде өзімді таныс-тырып, келген мақсатымды айту-ым керек қой. Өмірінің 24 жылын əскер қатарында өткізіп, соған дағдыланған адамға: «Жолдас гвар-дия полковнигі! Аға лейтенант Тасилов сіздің қан қысымыңызды өлшеуге келіп тұр», – десем қалай шығар екен деп қоямын.

Сағат түнгі он жарымда бар-дым. Есік ішінен құлыптаулы екен. Ұйықтап қалған болар деп, тықылдатуды жөн көрмей, тысқа шығып терезесіне қарасам, шамы жанып тұр. Өзі көрінер ме екен деп, қарсы жақтағы 2-ші корпустың екінші қабатына шығып қарадым. Ол кезде 1-ші корпустың алдына 1986 жылы соғыс ардагері, бағбан Марайымов еккен он түп шынар жоқ болатын. Терезеден бұрыштағы үстелде жартылай ғана көрінеді. Бірнəрсе жазып не оқып отырғанын ажырата алмадым.

Келесі күні таңертең, сағат сегізден өткенде кірсем, Баукең жуы нып болып киініп жатыр екен. Ынжық, жасықтарды жек көреді деп естігенмін. «Жасқаншақ ұл жау-мен жағаласуға жарамайды», деген сөзі де есімде. Батылдау болуға тырысып: «Ассалаумағалейкум! Кезекші дəрігер Тəсіловпін. Қан қысымыңызды өлшеуге келіп тұрмын», – дедім. Сəлемімді алды. Шамалы қызарыңқы, суық көз жүзіме он секунттай тесіле қарады. Кімнің алдында тұрғанымды ұмытпасам да, онша ыға қоймадым. Соным ұнады ма, əлде жүзімнен өзіне деген ықылас пен ілтипатты аңғарды ма: «Отыр», деп бөлмедегі екі орындықтың бірін оң қолының сұқ саусағымен нұсқады. Өзі де отырып: «Өлшесең өлше», деп қолын созды. Қан қысымы дұрыс екен. Тонометрімді жиыстырып жатқанымда: «Атың кім?» деп сұрады. «Онда айт кезінде дүниеге келген екенсің де?!» деді орнынан көтеріліп. «Солай болса керек», – деп жауап қаттым. Темекісін тұтатып, бірер рет терең сорғасын шығуға бет алды. Мен бұрышта сүйеулі таяғын қолына ұстатып, ере шығып, есігін құлыптадым. Бірінші қабатқа түсер кезде, сол қолтығынан ептеп демедім. Төменге бет алғанымызда: «Былтыр асха-на осында еді. Жаңасын алысқа салыпсыңдар. Тамақ ішемін деп күнде үш рет жарым шақырымнан жүремін!», – деді («жүремінді» да-у ысын көтере айтты). Алғашында асхананың алыстығына наразылық білдіріп келе жатқан шығар дегем. Олай болмады. Тістене сөйлеген Баукең: «Дұрыс іс болған. Жатып ішерлердің ары-бері жүгіріп, арығаны жақсы», деді. Осы кезде сыртқа шықтық.

– Мен танитын туыстарың бар ма? – деді жүре сөйлеп. Туыстарымнан кімді танитынын қайдан білейін. Мұнысы енді: «Кімің бар?» дегені шығар деп топшыладым. Үнсіз қалу да, жоқ деу де ыңғайсыз. Есіме өзін мектепте оқытқан, 1938 жылы репрессияға ұшыраған Тəңірберген ағайым түсе кетті де:

– Сізге Шымкенттегі мектеп-те сабақ берген Отарбаев туысым еді, – дедім. Бұл сөзім кəдімгідей əсер етті. Маған қарай тез бұрылып, қолындағы таяғын шылым ұстаған сол қолының саусақтарының біріне іле салды да, сол иығымды ұстап, жүзіме зер салып біршама тұрды да:

– Тəкеңе ішкі жағың болмаса, сыртың ұқсамайды екен, – деді. Жүрісін жалғастырып бара жа-тып: – Ол кісіні жазуым керек еді. Есіме салғаның дұрыс болды, – деп маған риза кейіпте қарап қойды. Бұл сөзден кейін, бастапқыдай емес, бойым үйреніңкіреп қалғандай. Өзімді еркіндеу сезініп, дəмханаға дейін ілеспек болдым.

– Мұнда 1964 жылдан келіп жүрмін. Одан бұрын «ескілеріңде» жеті рет болғамын. Гулям бас дəрігер еді... – дей бергенде əңгіме бұзылды. Кезекші медбике Сысоенко ентіге қуып жетіп, бір сырқатқа жедел көмек қажет екенін айтты. Шамалы озыңқыраған Баукең медбикенің дау ысына бұрыла қарап қалған екен. «Мен барайын... Сау болыңыз», – дегенімде, «Рахмет, балам!» – деп арыстандай күркіреді де, қайтадан əрі қарай асықпай жүрісін жалғастырып, таяғын асфальтқа оқта-текте тық-тық еткізіп, ұзай берді. Ертесіне түс ауа Алматыға қарай жолға шығып кетті.

Айтбай ТƏСІЛОВ, дəрігер.

Оңтүстік Қазақстан облысы,Сарыағаш қаласы.

Баукеѕ ґмірініѕ бір беті

Бауыржан Момышұлы демалушылар ортасында. 1973 ж.

С.Мұқанов музейінің директоры болып келген 1976 жылы ол кісі 66 жаста. Дүниенің қат кезінде, алғаш ұйымдастырылып жатқан музейге қажет көп нəрсені тез тауып əкелетін, ұйымдастырушылық қабілеті мол адам еді. Сонау 1976 жылғы Хакеңнің кезіндегі былғары румын орындықтарын музей-де əлі күнге дейін пайдаланып келеміз. «Бір шеге қақсам да, Сəбең үшін», деп отыратын ағамыз. 1989 жылы 79 жасында өмірден озды.

Осы тұста асыл ағамызға сенімді жар болған, өмірінің соңына шейін қасында болған Камал апамыз да еске түседі. Ерекше зиялы, көркем, ақ қағаздай сұлу əйелді алғаш көргенде – таңғалғаным рас. Қолынан жұқа ақ, көк, сары, жасыл жібек орамалы түспейтін, дауыс көтеріп сөйлеу мүлде ғадетінде жоқ апамызға ұқсауға тырысушы едік. Ол кісі да Хакеңнен соң, бірер жыл өте бақиға аттанды.

Қаһарлы соғысты бастан кешкен, майдангер жолдастары «оқ өтпейтін комбат» деп ат қойған адамның қарапайым өмірде қандай жұмсақ, айналасындағы адамдарға жанашыр, қайырымды жан болғанын мен жақсы білем. Өйткені, 1979 жылы асыл аға мені С.Мұқанов музейіне жұмысқа қабылдап, алғашқы еңбек жолымды бастап едім.

Музей қорында ағаның «Батальон, алға!» атты кітабы бар. 1985 жылы Алматыдағы «Қазақстан» баспасынан жарық көрген. Жеңістің 40 жылдығына арналған. Бұл тек естелік кітап қана емес, ішінде талай дерек көздері бар – тарихи дүние. 1941 жылы Ақтөбе қаласында құрылған ұлттық 101-ші дер-бес бригадасының 1-ші атқыштар батальонының командирі болған Хакім ағаның айтары мол бо-латын.

...1943 жылы Сəбит Мұқанов «Правда» газетінің тілшісі ретінде Калинин майданына іссапармен барады. Мақсат – Қазақстанда жасақталған 100-ші жəне 101-ші дербес атқыштар бригадаларында болып, қазақ жауынгерлерімен кездесу, олардың ерлік істерін қағаз бетіне түсіру. Осы сапардан жазған дəптер-күнделігі де музей экспозиция-сынан орын алған. Алғаш осы дəптерді қолыма алып, танысқан кезде, ішінен Мəлік Ғабдуллин, Мəншүк Мəметова, Əлия Молдағұловалармен қатар, Мұзафар Əлімбаев пен Хакім Бекішевтің де есімдерін жолықтырдым. «Ағай, Сəбең мына дəптерде сіз туралы да жазыпты. Майданда жолығысып, кездесіпсіздер ғой?!» деп балаша таңғалғаным есімде. Хакең күліп: «Иə, сонау сұрапыл соғыс кезінде, Игнатово деген селоның жанындағы қалың орман ішінде орналасқан ар-мия штабынан Сəбеңді жолықтырам деп кім ой-лапты!..» деп еді. Ол əңгіме «Батальон, алға!» кітабының ішінен «Сəбит Мұқановтың майданға сапары» деген тақырыппен орын алған...

«...11-гвардиялық армия Витебск қаласын алғаннан кейін біз аз уақыт қорғаныста тұрдық. Мен бұл кезде алдыңғы шепте дивизияда жүр едім. Түс кезі.

– Жолдас майор, сізді Кочергин жолдас телефонға шақырады, – деді байланысшы жау-ынгер.

Мен телефон тұтқасын көтергенде:– Сізді генерал шақырып жатыр, тез келіңіз.

Қонақ келді, – деп Кочергин телефон тұтқасын орнына қойды.

«Кім?» деп сұрап үлгермедім. Орманның ортасындағы жалғыз ағаш үйге жақындай бергенімде, алдымнан жайраңдай күлімсіреп, маған қарай жүгіре басып біреу келеді:

– Ой, қарағым, бауырым! – деген үніне, түр-түсіне қарап, мен де Сəбеңді таныдым, құшақ жая ұмтылдым. Сəбең екеуміз құшақтасып, төске төс соғыстырып қауыштық. Сол күйі құшағымызды жаза алмай, бір-біріміздің бетімізге қарап, ұзақ тұрдық...».

Осы сапарында Сəбит Мұқанов Хакім Бекішевті Калинин майданында жүрген Мəлік Ғабдуллинмен таныстырады. Бұл кезде Мəлік Ғабдуллинге Кеңес Одағының Батыры атағы берілген кез екен. Бұл туралы Хакең тек газеттен ғана оқыған. Сəбең мен Мəлік Хакімнің бастауымен күнде алдыңғы шепке, соғыс болып жатқан бекініске барып тұрады. Сəбеңнің «Гвардия, алға» атты очеркі осы сапардың нəтижесі екені анық.

Сəбит Мұқанов музейінде қолмен жазылған

карта бар. Ол жоғарыда айтылған майдан дəптерінің ішінде бөлек жүр. Айқұш-ұйқыш сызылған бұл кар-таны əрі қарап, бері қарап, ештеңе түсіне алмаған соң, дəптерге үңілдім, дерек іздедім. Сөйтсек, картаны Калинин майданындағы 11-гвардиялық армияның қолбасшысы, генерал Кузьма Никитович Галицкий Невель қаласын босату кезінде өзі қолбасшылық жасаған армия бөлімшелерінің көрсеткен ұрыс қимылдарын картаға түсіріп, Сəбит Мұқановқа сыйлапты. Ол туралы Сəбең дəптеріне жазған екен. Ол карта қазір музей экспозициясын-да тұр.

Сəбит Мұқановтың музей-үйі ашылғанда келушілер өте көп болды. Сондай күндердің бірінде музейге Мəскеуден бір қонақ келетіні айтылды. Ол – 11-гвардиялық армияның қолбасшысы Кузьма Никитович Галицкийдің орынбасары, Кеңес Одағының Батыры, генерал-лейтенант Михаил Георгиевич Григориенко екен. Əскери азамат му-зей экспозициясындағы картаны көріп, майдан-дас достарын еске түсірді. Картаны жоғалтпай сақтаған Сəбеңе, жұрт назарына ұсынып жүрген музей қызметкерлеріне алғыс айтты, Невель қаласын қалай жаудан азат еткендері туралы ұзақ əңгімеледі. Музейдің тілек кітабына: «Қазақ халқы тағы да бір сəулетті мəдениет үйінің шаңырағын көтеріпті. Бұл – үлкен жетістік. Мұның өзі болашақ ұрпаққа ұмытылмас ескерткіш!», деген жазу қалдырды.

Көптен күткен Жеңіс күнін – 9 мамырды Хакім Бекішев Мəскеуде, М.Фрунзе атындағы Əскери академияда оқып жүрген кезінде қарсы алады. Бұл оқу орнына ол 1944 жылдың тамыз айында, армия қолбасшысы К.Н. Галицкийдің бұйрығымен аттанған екен.

«... 1945 жылғы 9 майдың түнгі сағат бір кезі. Радио: «Соғыс бітті. Жеңіс! Жеңіс!» – деп ха-барлады. Саңқылдаған Левитанның даусы жеңіс хабарын осылай жеткізді. Барлық тыңдаушылар əскери академия үйінің алдына жиналдық. Бір-бірімізді қайта-қайта құшақтап сүйеміз, қуанышта шек жоқ... Халық Қызыл алаңға қарай ағылды...» деп жазады ол.

1984 жылы маусым айында Хакім Бекішев Белоруссиядағы Россон аудандық партия комитетінен шақырту хат алады. Россон қаласын фашистерден азат етудің 40 жылдық тойына құрметпен шақырыпты. Витебскіні, Россонды жау қолынан алу кезіндегі қырғын соғыс, қанды майдан жаңғырығы ағаның есіне түсті, сол соғыста опат болған жолдастарын ойлады.

Осы сапардан Хакім аға көңілді оралды. Майданда бірге болған, көп уақыт көрмей көз жазып қалған жолдастарын көргенін, бас қосуға 300-дей ардагерлер қатысқанын айтты. Олардың көпшілігі 101-дербес атқыштар бригадасының соғыс ардагерлері екен. Айтылған əңгімелер, естеліктер бұдан қырық жыл бұрынғы суреттерді тірілткені еді.

Мəриям Мұқанованың «Сағынышым – Сəбитім» (Алматы, «Өлке», 2000 ж.) атты кітабынан: «1953 жылы Хакім келіншегі Камал, қайын атасы Нұрғали ақсақал бар, Сəбитке сəлем беруге келіпті. Соғыс аяқталғалы кездеспеген ек, қатты қуандық... риза болып, барымызша күттік. Соғыстан аман-есен келгенінің өзі олжа, бірнеше күн бойы думан құрдық... Олар қайтуға жиналған кезде, Сəбит мені оңашалап шығарып алып: «Мəке, маған бір ой келіп тұр. Нұрғали ақсақал үлкен ба-сымен үйімізге арнайы келіп отыр. Хакім болса туған інімдей. Соғыстан тірі келуінің өзі – үлкен олжа, елде отырсақ ат мінгізер ек. Мен бір ерлік жасап, көк машинаны сыйлағым келіп отыр!» деп ақылдасты. «Денің сау болса, əлі талай «Победа» мінерміз. Болсын, сыйлайық!» дедім»...

Сөйтіп, Сəбең өзі мініп жүрген «Победа» машинасын Хакеңе сыйлапты. «Сізді жаяу қалдырғанымыз болмас!..» деп азар да безер болған оларға жазушы қазақтың шешен тілімен майын тамызып сөйлеп, алмастарына қоймай, Ілеге шейін Мəриям апай мен ұлы Арыстанға шығартып салғызған екен.

Гүлнəр ҚҰДАБАЕВА.

АЛМАТЫ.

Сəбеѕ «Победа» сыйлаєан комбат

Ұлы Жеңістің 70 жылдығы тойланатын биылғы жыл басталғалы көңіліме бір мазасыздық кірді. Есіме Хакім аға қайта-қайта оралды. Хакім Нұрғалиұлы Қазан университетінің түлегі, сұрапыл соғысқа дейін əскери салада қызмет еткен. Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде 39 жəне 11-армиялардың құрамында, 101-дербес ұлттық бригаданың 1-атқыштар батальонының командирі, соғыстан соң Мəскеудегі М.Фрунзе атындағы Əскери академияның тыңдаушысы болған. Бірнеше ауданда əскери коммисариат бастығы, өзге де қызметтер атқарған. «Қызыл Жұлдыз», «Қызыл Ту», екі мəрте І дəрежелі «Отан соғысы» ордендерімен, көптеген медальдермен марапатталған.

1. Майдандағы кездесу. С.Мұқанов, Қ. Махамбетов, М.Ғабдуллин жəне Х. Бекішев. 1943 ж.

9 мамыр 2015 жыл

www.egemen.kz8

Александр ТАСБОЛАТОВ,«Егемен Қазақстан».

Иə, құпия қызметтің мəні мен маңызын жариялауға болғанымен, оны ашуға болмайтындығы рас. Бірақ құпия қызмет кейіпкерінің қандай іс атқарғандығы айтылма-са оның немен айналысқанын кім білмек? Ал біле білсек, құпия қызмет жарияланса да, оның сыры бəрібір сақталып қалады дейді. Алайда, егер астарлы қызмет құпиясы ашылса, онда оның мəні ғана емес, мазмұны да жоғалады екен. Міне сондықтан да, Ұлы Отан соғысы кезінде кеңестік барлаушылардан бұрын, ең алдымен, əсіресе, астарлы құпиялықтың ақиқат көзін алушыларды, яғни құпия белгілерді жұмбақтаушы – шифр шешушілерді қолға түсіруді Гитлер мен оның генералдары кере-мет арман еткен. Олардың кез келген құпия белгілердің астарын ашып қана қоймай, жалған немесе ақиқат екендігін танып қоятын амалы-на əрі тəнті, əрі ыза болған Гитлер: «Кімде-кім орыс шифр шешушісін тірідей қолға түсірсе, не орыстың шифр құрайтын техникасын алып келсе, онда ол «Темір креспен» марапатталады. Бірден демалыс беріледі. Берлинде жұмыспен қамтамасыз етіледі. Альпіден оған жайлы үй-жай бөлініп беріледі» – деп сонау 1942 жылдың тамызында-ақ ерекше жарлық шығарған.

Ал мұндай жарлықтың бір-ақ сəтте аста-төк жарылқайтын кереметтігіне кім қызықпасын. Фашист барлаушыларының ең таңдаулы топ-тары арнайы тапсырмалар бойынша кеңестік шифр шешушілердің соңынан жарық күнде шам алып түседі. Қалайда қолға түсіру керек дейді. Жəне тек ең мықтыларын ғана ұстау қажет деп бұйрық беріледі. Өйткені, Гитлер сол кезде жеңістің көзі қайда жатқанын терең түсінсе керек. Сондықтан, бар уəдесін үйіп, төгеді.

Бірақ кеңестік шифр белгілеушілер де өздерінің қандай маңызы өте зор іс атқаратындығын жақсы білетін. Олар командирлердің, генералдардың қасында жəне барлаушылар назарында дегендей, бас штабта да жұмыс істейтін. Соғыс алдындағы, майдан даласындағы, қанқұйлы шайқастағы бар ақиқат шындықты, сындарлы сырды əуелі өздері ажыратып біліп алып, сосын тиісті басшыларға жеткізуші болды. Демек, мұндай жандар сенімдінің сенімдісі ғана еді. Олар көптің көзіне көп түсе бермейтін. Жұрт назарын аудармас үшін де үстеріне қатардағы офицер формасын киетін. Міне, сол кезде соның бірі де, бірегейі болған Ұлы Отан соғысы жылдарындағы Кеңес Одағы Жоғарғы Бас штабының шифр шешушісі Əбдіхамит Қоңырқұлжаұлы еді. Ол Ұлы Отан соғысының атақты қолбасшылары маршал Жуков, Тюленов, Мерецков жəне тағы басқа əскери тұлғалырмен жұмыстас болған.

Əбдіхамит Қоңырқұлжаұлы 1916 жылы Ұлытау өңірінде туған. Əкесінен сегіз жа-сында айырылған ол Кішітаудың бөктеріндегі шағын ауыл Қорғаныстағы бастауыш мек-тепте білім алды. Сол кезде өзіне қамқор болған немере ағасы Бодыманға ілесіп, еңбек жолын 1933 жылы Қарсақбай теміржолында слесарьлықтан бастады. 1935 жылы Семей қаласындағы қаржы техникумына түсіп, оны үздік бітіріп шыққан соң, 1939 жылдың күзінде Ленинградтағы қаржы-экономикалық институтқа оқуға барды. Əбдіхамиттің Қаржы техникумында оқып жүргенде-ақ есеп-қисапқа, математикаға асқан жүйріктігі байқалған көрінеді. Сондықтан, бар арма-ны елге оралып, еңбек ету болыпты. Бірақ армандаған бұл институтындағы оқуын енді бастай бергенде кеңес-фин соғысы етектен жармасып, əскер қатарына шақыртылады. Сол бір уақыт əскердегі түрлі бөлімдерге талантты да, білімді, білікті əрі өте қабілетті жастарды жинап жатқан кез еді. Кеңестік мемлекеттік қауіпсіздік қызмет өкілдері сондай бір жасты айнытпай табады. Оған құпия қызметте істеу мүмкіндігі беріледі. Одан əрі кешіктірілмей Əбдіхамит Мəскеу əскери округіндегі «Екі жылдық шифр шешушілер курсы – штабтық қызмет» оқуына жіберіледі. Бұл кезде Ұлы Отан соғысы да басталған еді.

Иə бұл соғыстың əлемде шарпымаған жері қалмаған шығар. Бірнеше мемлекеттер күйреп, сансыз адам опат болды. Миллиондаған жазықсыз жандардың жаны мəңгілікке жара-ланып қалды. Оның орны ешуақытта толмай-тыны белгілі. Бірақ осы фашистік қырғынның бұдан да орасан зор боларын бірқатар елдердің арнаулы барлау органдары болжамағанда, оның соңы немен аяқталатынын да айтудың өзі мүмкін емес секілді. Сол сирек адамдармен қатар, бар жағдайды алдын ала біліп отырған Əбдіхамит те адамзатқа төнген қауіптің ал-дын алуда астарлы шифрларды ажыратып, оны сөйлетуде алдына жан салмады. Содан кейін сол аса құпиялы белгілерді ойнатып,

жасырын атқарылар тапсырмаларды шифр-мен тізіп, тиісті жерлерге жіберіп отырды. Сандар мен əріптерді адамның ойына кел-мес небір тапқырлықпен құбылту құдіреті сондай, оған тісі батпаған неміс тыңшылары мен басшылығының ызасын келтірді. Сөйтіп, Əбдіхамит те ел басына төнген қырғыннан құтылудың жолын өзгелермен бірге бөлісті. Бұл міндеттерді орындау үшін ол ең қиын да қауіпті сəттерді бастан өткерді. Кейіпкеріміз өзінің қойын кітапшасына кейін былай деп жазған екен: «1941 жылдың 22 маусымын-да Ұлы Отан соғысы басталды. Мен сол

күні Мəскеуден Киевке полковниктер мен генералдар мінген пойызға отырдым. Осы составта маршал Г.К.Жуков бастаған топ-пен бірге майданға аттандым. Бұл құрамда біз – бес шифр шешуші болдық. Көп ұзамай Винница қаласына де жеттік. Жасыратын несі бар, алғашқы кезде соғыс кеңес армиясы үшін сəтсіз болды. Бүкіл Еуропаны жаулап алған немістердің күші басым еді. Арада біраз уақыт өткенде, яғни 1942 жылдың қараша айында Грозный қаласында жүрген мені Солтүстік Кавказ майданының орталығы Тбилиси қаласында орналасқан штабқа шақырды. Осы штабта 1945 жылдың басына дейін болдым. 1945 жылдың наурыз айында мені Иранға арнаулы тапсырмамен жіберді. Елге тек 1947 жылдың басында ғана оралдым», дейді.

Иə, соғыс кезінде Əбдіхамиттің əр күні қауіпті, шытырманды қарбаластарға толы бол-ды. 1941 жылы 24 маусымда Мəскеу əскери округінің негізінде Оңтүстік əскери округі құрылды. Оның қолбасшысы болып армия генералы И.Тюленов тағайындалды. Əскери округ алғашқы күннен-ақ 700 шақырымды қамтитын аумақта соғыс қимылын жүргізді. Ондағы жəне басқа əскери округтермен жа-сырын ақпарат алмасулар Əбдіхамиттер арқылы жүргізілді. Оңтүстік майданның құпия шифр орталығы 10-80 санымен белгіленіп, армия генералы И.Тюленовке – «қоңыр», майдан басшысы Я. Черевиченкоға – «қара», штаб бастығы Антоновқа – «ашық» деген бүркеншік аттар берілді. Əбдіхамитке сағат сайын, минөт сайын жаңа мəліметтер мен түрлі ақпараттарды жеткізген нұсқаулар үсті-үстіне түсіп жатты. Сондықтан Бас штабтағы тəжірибеден өткен ол мұндағы барлау-тал-дау шифр орталығындағы жұмыстарды үйлестіруші болып, құпия шифрларды оқу мен оны талдау жəне тиісті адамдарға дайын-даумен жүйелі айналысты. Ол 1941 жылдың маусым айынан 1942 жылдың ақпан айы-на дейін Оңтүстік əскери округі штабының 8-ші бөлім бастығының көмекшісі болса, осы 1942 жылдың ақпанынан бастап аталған 8-ші бөлімді тікелей өзі басқарды.

Алайда, бұл уақытта майдандағы жау ша-буылы үдеген кез еді. Фашистер бастырмала-та бастады. Осыған сай қай жақтан алынған мəліметтер де көңіл көншітпейді. Орталығын Винницаға орналастырған Оңтүстік əскери

округтің де жағдайы қиындай түскен. Содан амал жоқ Харьков түбіндегі үлкен шайқастан кейін Оңтүстік округтің қалған құрамалары Солтүстік Кавказ майданына шоғырландырылды. Əбдіхамиттер үшін əр қоныс аудару өте жауапты сынақ. Өйткені, жылжып отырған сайын жəне құрамаларды қайта жасақтаудың соңы барлық майдан шебіндегі құпия белгілерді білдіретін шифр-ларды қайта өзгертуге, жаңалауға əкеліп соғады. Бұл жолы да Əбдіхамит бастаған топ өздері ғана білетін жасырын істегі құпия құжаттар мен сандық сөйлем белгілерін мүлтіксіз тез өзгертті. Ал бұл айтуға ғана оңай екені белгілі. Оның артында қаншама тыным-сыз күрмеуі көп күрделі жұмыстар жүргізілуі қажет. Шифр шешушілердің осындай шапшаң да, аса құпиялы белгілері жауға еш сыр ал-дырмады. Гитлер қанша тырысқанымен кеңестік мамандардың құпиялығын біле ал-мады, қанша жерден жалған ақпараттармен арандатқанымен оған сендіре алмады. Міне, бұл соғыс кезіндегі ең маңызды іс болатын.

Шифр мамандары ісінің маңыздылығын Кеңес өкіметі де жақсы түсінген. Оның пай-дасы мен мəні арта түскен сайын олардың қауіпсіздігін қорғау деңгейі де күшейе берді. Аға лейтенант Əбдіхамит бастаған топтың қолында қашанда ең жаңа мəліметтер бола-тын. Сол жан-жақтан алынған ақпараттарға сай негізгі жоспар түзілетін. Сондықтан, шифр шешушілерді арнайы адамдар үнемі сырттан бақылап жүрді. Егер шегініс бол-са, ең алдымен, осы Əбдіхамиттер бірінші көшірілетін. Тіпті кейбір кездері оларға дəретханаға да жалғыз бармайтын уақыттары болған еді. Күшейтілген күзет əрқашанда сақ қызмет етті. Əрине, тұла бойлары тұнған құпия болғандықтан түсінікті жағдай – олар-ды бақылау да аса жоғары тұрды. МҚҚ қызметкерлері бастарымен жауап беретін. Олардың үйге жазған хаттарына дейін тексеріліп, жауап хат та оқылатын. Өйткені, жоғарыда айтып өткеніміздей, фашистік тыңшылар басқан ізін үнемі аңдып жүрді жəне қалайда ұстауға, бірақ тек тірідей қолға түсіруді мақсат етті. Ал ол кезде Əбдіхамитте қорғаныс үшін тапанша жəне аты-жөні жазылған медальон ғана болды.

Шифр шешушілердің б іл ікт іл і г і , алғырлығы, тапқырлығы мен жылдамдығына

мыңдаған адамның тағдыры тікелей бай-ланысты болып тұрды. Бірде ол алғашқы шыққан «Катюша» туралы алдыңғы шепке шифр жібереді. Кенет ойламаған тұстан Бас штабтан М13 жəне М16 екі полкті жөнелту туралы ақпарат алады. Əбдіхамит бірден күдіктенеді. Өйткені, мұндай терминдер анықтамалықта жоқ. Кім біледі, жаудың жалған ақпараты шығар? Соғыста аранда-татын ақпараттар жеткілікті. Соның бірі болып жүрсе ше? Тексереді. Сосын басқа арналар арқылы да əлгі ақпаратты қайыра тексеріп шығады. «Жоқ, жіберіңдер», де-ген ақпарат келеді. Ал келесі күні майдан-нан: «Нəтиже тамаша, керемет, тағы да полк жіберіңдер» деген шифр қабылдайды. « Ш и ф р м а м а н д а р ы ж ұ м ы с ы н д а ғ ы ең басты қажеттілік – аса шапшаңдық, тындырымдылық жəне пысықтық», деп кейін жазыпты Ə.Қоңырқұлжаұлы. Оның айтуын-ша, кез келген шифрлы мəлімет жауапсыз қалмауы керек екен. Жəне ол тез ашылып, тез арада жауап та берілуі қажет. Ал шифр тексерілмей, анықталмай дер уақытында нəтиже қабылданбаса ше? Немесе ақиқаты анықталмай жатып жалған ақпарат негізінде жаудың тұзағына тап болса ше, онда не

болғаны? Міне, көзсіз ерлік деген осы шығар.

Дəл сол жылдары Ирандағы жағдай өте шиеленісті болатын.

Əбдіхамиттің о жаққа алдын-да барған сапары əлі есінде.

Шетелде барлау ісін жүргізу оңай емес. Міне, мына қолына кезекті тиген астар-лы шифр лы ақпарат оны тағы ойлантып тастады. Онда Иран жеріне баратын барлаушыларды жасақтау жəне оны шұғыл іске асы-ру қажеттілігі жазылған. Сол барлаушы жасақпен құпия байланысты жүргізу

үшін арнайы дайындықтан өткен сенімді адам ретінде

Бас штабтың нұсқауы бойын-ша Əбдіхамит бекітіліпті. Себебі,

Иранға баратын шифршы мұсылман болуы керек екен.Иə, сол соғыс кезінде Əбдіхамит

Иранға екі мəрте аяқ басқан. Екеуінде де ар-найы тапсырмамен барғаны анық. Екі сапар-дан да көңіліне көп ой түйді. Бірақ соның бəрі оның көкірегінде сақтаулы қалды. Алғашқы сапарындағы, яғни 1943 жылғы Тегерандағы мемлекет басшыларының кездесуі өткен кез-де жағдай басқаша болатын. Ал бұл жолғы тапсырма тіптен күрделі екендігін Əбдіхамит анық сезді. Ол жолы артында алаңдайтындай жанына ең жақыны қалмаса да, алыстағы туған елін, қасындағы жолдастарын сағынатынын ойлаған. Ал қазіргі жеке өмірі мүлде басқаша. Жанында ет жақын адамы – сүйікті қосағы, жан жары бар. Одан да ерек ойлайтыны – зайыбының аяғы ауыр. Астыртын жұмыстарды жүргізу айлап емес, жылдап созылатыны белгілі. Бір нəтиже шығу үшін жəне сол нəтиже іске асқанша жұмбақ жан болып жүргенің. Тапсырма нəтижесі тиімді ме, жоқ па, белгісіз, алайда, ол кеңестік мемлекет мүддесі үшін сол кезде ауадай керек делініпті. Жаны да, бары да, аяулысы да, ардағы да, жанындағы жалғыз қимасы да зайыбы Раиса болғандықтан оған сырдың шет жағасын түсіндіруді дұрыс деп тапты. Тбилисидегі əскери госпитальда медби-ке қызметін атқарып жүрген орыс қызы Раиса Крячковамен отау тіккеніне де көп болмаған еді. Əйелінің аяғы ауыр. Бірақ Отан алдындағы міндет қашанда биік тұрады. Оның үстіне екеуі де соғыста жүр. Бұйрық солай.

Əбдіхамиттің Иран дағы басты міндеті – «Үлкен жермен» арадағы байланысты жалғай отырып, жергілікті тұрғындардың арасы-нан жақтастар табу. Бұл айтуға ғана оңай болғанымен нақты жағдайда өте қауіпті іс екені белгілі. Оны Əбдіхамит жақсы біледі. Оның үстіне мұның ізін аңдып жүрген фашист барлаушылары сыртында өзге де елдердің қаншама жансызы, соның ішінде, жергілікті тыңшылар да бар екені сөзсіз. Көптің ара-сында жүрген жандардың қайсысы аңдушы екенін кім білген. Ал Əбдіхамитке сақтық үшін соларды да айыра білуі керек, əйтпесе, жоспары жүзеге аспайды. Сол кезде оның бұл жауапты тапсырмаларды ойдағыдай орын-дауына күш берген, тура соғыс аяқталған жылы Тбилисиде қалған əйелінің босанғаны, яғни дүниеге тұңғыш қызы – Светлананың келу қуанышы болды. Арада тағы екі жыл өткен соң Əбдіхамит шетелден қайтып оралды. Барлық атқарған жұмыс сарала-нып, оған үлкен марапаттар берілді. Соның ішінде І дəрежелі «Ұлы Отан соғысы» орденімен, «1941 – 1945 жылдардағы Ұлы Отан соғысында Германияны жеңгені үшін», «Кавказды қорғағаны үшін» жəне т.б. барлығы 15-ке тарта медальдармен наградталған. Оның Отан алдындағы осы орасан сіңірген еңбегіне сай шығар, сол жылы Сталиннің арнайы рұқсатымен Əбдіхамит отставкаға шығады.

Осылай деп сөз саптаған Бауыржан Маратұлы біздің атамыз бен əжеміз өнегелі өмір сүрген, артында өшпес із қалдырған асыл жандар дейді. Олар 5 ұл, 4 қызды дүниеге əкеліп, бəрін жетілдірді. Бүгінде ата-əжеміздің балалары Мұхтар, Жанат ағаларымыз жəне менің əкем Марат өмірден өткен. Үлкен апамыз Светлана – Қарағанды қаласында, Талғат, Мұрат ағаларымыз – Жезқазғанда, Алма апамыз – Жездіде, Айна апамыз – Алматыда, Майра апамыз – Жезқазған қаласында тұрады. Бəрі де бақуатты. Менің əкем Марат – атамның кенже ұлы. Əкем ауыл шаруашылығы сала-сында абыройлы қызмет атқарған. Қазіргі уақытта анам Гүлназия Сабырқызы, інім Бақытжан, қарындасым Тоғжан жəне мен – Астана қаласында тұрамыз. Менің мамандығым – қаржыгер. Ардақты Əбдіхамит атамыз бен Раиса əжеміздің өмір жолы біз үшін өнеге», деп Бауыржан Маратұлы əңгімесін аяқтады.

АСТАНА.

Бас штабтың шифр шешушісіболєан ќазаќ жігіті Əбдіхамит Ќоѕырќўлжаўлы туралы əѕгіме

АШЫЛМАҒАН АРАЛДАР

Əлемге өшпес қасіретін тигізіп, сансыз адамның жүрегіне шексіз қайғы түсірген сұм соғыстың салған сойқаны еске алынып жатыр. Отан үшін деп оққа ұшқандар, асқан батырлық көрсеткендер ерліктері аталып, оларға шексіз тағзым етілуде. Ізсіз кет-кен ерлердің есімдері еленіп, əлі күнге белгісіз қалған ерліктер де сыр беруде. Міне, осы сөзіміздің растығын паш етердей, күні кеше редакцияның қарбалас жұмыс жүріп жатқан бөлмесіне бір жас жігіт кіріп келді. Оның тағылымды сəлемін алып, жөн сұрастық. Өзін есімім Бауыржан Маратұлы, Ұлы Отан соғысы кезінде кеңестік жоғары Бас штабтың шифр шешушісі болған, құпия қызмет атқарған Əбдіхамит Қоңырқұлжаұлының немересімін деп таныстырды. Қолында түсі сарғыш тартқан, жазулары көмескі көрінген қағаздары бар екен. Біз де елең ете қалдық. Сосын Бауыржанның əңгімесіне ден қойдық. Сөйтсек, жоғарыда айтқанымыздай, 70 жыл бойына əлі де толыққанды ашылмаған ерліктің астарлы ақпараты енді ғана сыр бергендей болды.

Ол соғыстан кейінгі қалпына келтіру кезеңдерінде де елі үшін барын салып еңбек етті. Оның өнегелі ғұмыры, бізге берген тəлім-тəрбиесі өсиет пен қасиетке толы болатын. Əкеміз 9 мамыр – Жеңіс күнін ерекше бағалайтын, ол күннің ерекшелігін, бейбіт өмірдің қадірін əкеміздің əңгімелерінен санамызға сіңіріп өстік.

Ал биыл бүкіл ел болып Жеңістің жетпіс жылдығын атап өтіп отыр-мыз. Бұл күндері арамызда əкеміз жоқ болса да, оның бізге сыйлаған Жеңісі, бейбіт өмірі бар! Осы се-бептен де шығар, Жеңіс күні келген сайын біз жылда əкемізді ерекше құрметпен еске аламыз.

Тұрақ Тасмағамбетов Ақтөбе об-лысы, Ключевой ауданы, Мырзалы ауылында 1912 жылы туған. 1934 жылға дейін бастауыш мектепте мұғалім болып істеген. Одан кейін 1938 жылы Қостанайдағы педтех-никумды бітіріпті. 1942 жылға дейін Торғай ауданының Шилі, Ақсуат орталау мектептерінде мұғалім жəне басқарушы болып істеген.

Ал 1942-1944 жылдар аралы-ғында Ұлы Отан соғысына қатыс-ты. Сталинград майданында 112-ші атқыштар полкінде ауыр жа-раланып, ІІ топтағы мүгедек бо-лып елге оралған. Ұлы Отан соғы-сының қатысушысы ретінде Жеңіс-тің, сондай-ақ, КСРО Қарулы Күш терінің айтулы жылдарын-да ме рекелік белгі-медальдармен марапатталған.

Əкеміз соғыс аяқталған соң, өмі рінің соңына дейін ұстаздық қыз метте болды. Мұғалім, мек-теп директоры, балалар үйінің

директоры сынды жауапты жұмыс-тарды атқарды.

Əкеміз 1989 жылы дүние салды. Шүкір, артында өніп-өскен ұрпағы қалды. Ол кезінде: «Сендердің бұл дүние жарығын көруге бірден-бір себепші, қасымда болған май-дангер Аркадий Александрович Федотов деген досым», дейтін. Яғни, ол болмаса, мен тірі қалмас едім, сендер өмірге келмес едіңдер де гені ғой. Сталинград майданында жараланғанда əлгі орыс досы сай-ға сүйреп түсіріп, содан аман алып қалыпты. Сол ұрыста екеуі де жа-рақаттанған. Ол кісінің соғыс тура-лы айтқан əңгімелерінің бəрі есімде.

Қазіргі күні менің жасым да жетпіске жақындап қалды. Əрине, бұл естелікпен əке алдындағы па-рызымды өтей алмасым анық. Бірақ неге екенін білмеймін, əкеміз туралы газет бетінде жазып қалдырсақ де-ген ой көкейде көптен жүрген еді. Соны көп ойлап, осы жетпіс жылдық қарсаңында орындауды өзіме парыз санадым.

Əкеміздің көзі тірісінде Жеңіс күні біз үшін ерекше үлкен той бо-латын. Қазан асылып, дастарқан жайылатын. Ауылдағы соғыс арда-герлеріне үлкен құрмет көрсетілетін. Құдайға шүкір, қазіргі күні де бұл дəстүр жалғасын тауып, ел болып, бүкіл республика болып Жеңіс күнін ерекше атап өтіп жүрміз. Лайым, той көп болсын. Еліміз тыныш, жұртымыз аман болсын!

Əбдірахман ТАСМАҒАМБЕТОВ, зейнеткер.

Ақмола облысы.

Нұрбол ƏЛДІБАЕВ,«Егемен Қазақстан».

Ресей Федерациясы Қорғаныс министрлігі орталық мұрағатының 11.09.2014 ж. №44116с-1950 ж. анықтамасын негізге алып Мəскеу қалалық əскери комиссары В. Щепилов: «Қатардағы жауынгер Алмас Құрманғалиев 1903 жылы Алматы облысы, Жамбыл ауданы, Ұзынағаш ауылында туған. Фрунзе аудандық əскери комиссариатынан 1941 жылы 22 қаңтарда əскерге шақырылып, 1943 жылы əскери міндетін орындау кезінде ерлікпен мерт болды. Бауырластар бейітіне жерленген, деп бастапты хатын.

Содан соң тағы бір қатардағы жауынгер Жолдас Құрманғалиев туралы айта келіп: «Ол 1897 жылы Алматы облысы, Ленин ауылдық кеңесі, Ленин колхо-зында туған. Фрунзе аудандық əскери комиссариатынан əскерге шақырылып, 126 ОСВ, - 11А, С-3 майданы құрамында шайқасты. 1942 жылы Ленинград облысы, Полавск ауданы, Ивашево село-сы үшін шайқаста батырлығымен ерлік көрсетіп, ауыр жараланды. Сол жарақатының салдарынан 1942 жылдың 10 желтоқсанында қаза болып, Ивашево селосындағы №18 бейітке жерленді», – депті Алматы облысы бойынша қорғаныс істері жөніндегі департаментінің б а с т ы ғ ы , п о л к о в н и к М ұ р а т Дарманқұловқа жолдаған хатын-да. Сондай-ақ, Мəскеу қаласының əскери комиссары В. Щепилов Жеңістің 70 жылдығына орай Алмас Құрманғалиевке туып-өскен ауы-лы Ұзынағаштан бір көшенің атын беруді сұраған 17.03.2015 ж. № ОРГ 1019 мінездемесін де жіберіпті.

Қош. Əскери қызметкерлер төл міндетін адал орындады де-ген хабармен тоқталмай майдан-герлер туралы мағлұматты індете түсуімізге ұрпағының ұлағатты ісі себеп болып отыр. Жолдас Құрманғалиевтің шөбересі Руслан 2014 жылдың күзінде атасының мəйіті жатқан қабір басына барып, тəу етіп, тиісті орындар келісімімен бір уыс топырақты бет орамалына түйіп əкеліп, ұрпақтарының атынан арнап орнатылған ескерткіш, еңселі мəрмəр тас түбіне мұсылмандық рəсіммен салды.

«Ертеректе əкей де қос арысқа іздеу салған екен. Бертінде

шешем Қызтілеу оқтын-оқтын ой-ыма сала берді. Содан Ресейдегі əр іптестерімнің қолдауымен ұлым Русланды осынау игілікті іст і атқаруға мүмкіндік жа-садым. Нəтижесін халық көріп, алғыстарын жаудыруда», дейді ҚР Бас Прокуратурасы құқықтық статистика жəне арнайы есепке алу жөніндегі комитеті Алматы облыстық басқармасының бастығы Жұмагелді Құрманғалиев.

Негізі екі мемлекет арасын-да жəне өзге ел ішінде еркін жүру, діттеген жеріне белгіленген уақытта барып қайту үшін қажетті құжаттарды реттестіру əу баста көздеген мақсатқа қалай да жету-ге деген ұмтылыстан туары анық. Ең бастысы, перзенттік парыз-ды өтеу болып саналады. Осы тұста баса айтар бір жайт – марқұм Жолдас Құрманғалиевтің сүйегі Ресей Федерациясының Президенті Владимир Путин туып-өскен Ивашево селосында жерленгендігі болып отыр. Сол селода жалғыз ұлы Əуесханның қолынан ұстап, зайыбы жəне қайынбикесімен қатар отырып түскен фотосурет те қалған шығар. Өйткені, ішкі дүниесі сездірді ме екен сол естелік фотосуретке қалай да түсіп, төс қалтасына салып əкету Жолдас Құрманғалиевтің шешімі болыпты. Бұл фотосурет бізге бір факт болып, ұрпағының құндылығына айналды. Қорыта айтқанда, Мəскеу қалалық əскери комиссарының ұсынысын біз де қолдап, тиісті орындар назарына ұсынамыз.

Алматы облысы.

Мəскеуден келген хат

Бўл – əкелеріміз сыйлаєан бейбіт ґмір

Ұлы Жеңіс күні – бəріміз үшін айрықша мереке. Бұл күн – сұрапыл соғыс та жанқиярлықпен ерлік көрсеткен, елі үшін жанын құрбан еткен бабалар ру-хына тағзым етудің, қиян-кескі ұрыстан аман келген ата-анамызды құрметтеудің нағыз үлгісі көрсетілетін ұлы күн.

Бұл мерейлі мереке маңызы біздің Тасмағамбетовтер əулеті үшін де айрық-ша. Соғысты біз көзбен көрмесек те, жеңіс тің қадірін, соғыстан аман оралудың артықшылығын жақсы білеміз. Себебі, біздің əкеміз Тұрақ Тасмағамбетов – қан майданда қайсарлықпен ұрысқан хас ба-тыр, Ұлы Отан соғысының ардагері.

«Егемен Қазақстан».

9 мамыр 2015 жыл

www.egemen.kz 9ЗЕРДЕ

...Низкий поклон Вам, дети войны! Алексей СУРКОВ.

...Біз – жеңімпаз əкелердің балала-рымыз.

Нұрсұлтан НАЗАРБАЕВ.

Алатаудан өрiледi мың бұлақ,Арғымақ боп көрінеді мың бұлақ,Сылдыр-сылдыр төгiледi мың бұлақ,Мұзарттардан бөлiнедi мың бұлақ,Жағалаудың жақпар тасын ұрғылап,Сағалардың тал-терегi бұлдырап,Жапырақтар шашады кеп шашуын,Қаз басады бала-бұлақ құлдырап.

Аспан биiк, аспан тұнық, мөп-мөлдiр,Əр бүршiкте iңгəлаған көктем жүр,Алатаудың қабырғасы көктеңбiл,

Көкiрекке құйылады көктен нұр,Осы сəттi күттi уақыт көптен бiр,Күлімдейді қызғалдақ боп кеткен қыр,Табиғаттың тас емшегiн жiбiтіп,Тiршiлiктiң тал бойында көктем жүр.

Жасыл сəуле тау бетiнен сырғанап,Жаратқанға жазып жатыр гүл мадақ,Асқар шыңның желбiреген құндағы ақ,Ақша бұлттың салмағы жоқ бiр қадақ,Ақ сағымды дiрiлдетiп күллi алап,Алатауға жағып жатыр нұр-далап,Дүрбелеңге көз суарған тіршілік,Дүниеге сəби көзбен тұр қарап.

Бұлақ сəбиБылдыр-былдыр тiл қатқан,Құрақ сəбиСыбдыр-сыбдыр үн қатқан,Орман сəбиЖапырағын шулатқан,Арман сəби көкiрегiн тыңдатқан,Теңiз сəби толқындарын тулатқан,Дала сəби осыларды дулатқан,Бұл дүниеде сəбилiкке не жетсiн,Уiлдеген бесіктегі құндақтан.

Кiнə артамыз мынау кіді қоғамға,Жамандасаң жады жоқты жаманда,Сəбилiгiң жоғалмасын санаңда,Мүмкiн емес онсыз сену адамға,Алаңдасаң соған ғана алаңда,Абыр-дабыр басы қатты ғаламда,Базары мол, балалық шақ, əлемiСəуле түсiр абыржыған заманға.

Табиғат та сəби шақта əдемi,Сəби деген – сағыныштың сəлемi,Ақымақтың – адамзатқа əлегi,Ақылдының – адамзатқа көмегi,Көкiрегiмде бүрін жарған дəн едi,Аналардың жылап салған əні еді,Қайта оралдым қымбат сол бiр шағыма,Армысыңдар, БАЛАЛЫҚ шақ əлемi!

Тоқсан түйiн,Мың күрмеулi тiршiлiк,Сенен ұқсақ бүлдiрмеудi ұмсынып,Сəби деген бүрiн жарған бiр шыбық,Күдiк те көп көрiнгенше күн шығып,Еске түссе ертектейін сол соғыс,Балалық шақ мұңаяды күрсiнiп.

Əкесiне медеу болған балалық,Анасына демеу болған балалық,Iзгiлiкке желеу болған балалық,Ер мінезге егеу болған балалық,Жөргегiнен жақсылыққа ұмтылып,Еңбегiмен елеу болған балалық.

Соқа жегiп, дəн бастырған балалық,Қарт қуатын жалғастырған балалық,Адалдықты жолдас қылған балалық,Туған жерге оралмағанАяулы,Əке жолын жалғастырған балалық.

О, балалық,Қарапайым балалық,Сенi кейде түсінбеске санадық,Саған кейде қуыршақтай қарадық,Көп қасiрет жатыр содан таралып,Табиғаттың кiндiгiнен жаралып,Жер-Ананың қуатынан нəр алып,Бəрiн көрген:Соғыс көрген сұрапыл,

Басымды ием,Батыр ұрпақ – Балалық!

О, балалық,Адалдыққа болыстың,Құлатпадың туын туған қоныстың,Сен ұқтырдың не екенiн борыштың,Жандарыңда жарасы бар сол істің,Тағзым етем алдарыңда сендердiң,БАЛАЛАРЫ СОҒЫСТЫҢ!

* * *Соғыс кезiндегi балалар... Соғыс бала-

лары... Басына түскен аса ауыр жағдайдан ерте есейген, буыны бекiп, бұғанасы қатпай еңбекке араласқан, жетiмдiктің жырын жаралы жүрегiнде жылдар бойы сақтаған, жанары жасқа толып, батысқа телмiрiп, əкесiн күтуден талмаған, сəби қолдарымен салтанаты ортақ Жеңiстiң туын көтеруге қолтаңба салған, ерлiк пен өрлiктiң үздiк үлгiсiн көрсеткен, ерте есей-ген, БАЛАЛЫҚ, бұл саған тағзым.

* * *Жүрiп жатты сұрапыл,Жүрiп жатты,Мың қайғылы,Мың мұңды, мың ырғақты,Тiршiлiктiң құйқасын шымырлатты,Талай түндер тағдырды қырындатты,Талай күндер мезгiлден бұрын батты,Оқ пен өрттiң дауылы құйындатты,Армандардың сапарын қиып жатты.

Соғыс деген сахна – қанға бөккен,Өмір дəмін жаралы арман еткен.Ажар тайған, əр тайған алма беттен,Суға батпау керек-ті тiршiлiкте,Күймей шығу керек-ті жанған өрттен.

Аспан түтiн,Дауысы күркiлдеген,Оқ та көз жоқОбалға iркiлмеген.Отан үшiн деген бiр отты ұранмен,Зеңбiректер сөйледi зiркiлдеген.

Танк астында тiрлiктiң абат бағы,Сұлулыққа, сəндiкке қаратпады.Үмiт құсын ұшырған туған жерге,Үшбұрышты хаттардың қанаттары.

Жесiрлiктiң не ауыр жарасынан,Жетiмдiктiң не ауыр наласынан?Адресi бiреу-ақ:Окопстан!Хат ұшады қазақтың даласынан.

Қайық сынды қалтылдақ дауылдағы,Үміттер де оқ тиіп, ауырлады.Күнбатысқа күн салып телмiредi,Көзi жасты қазақтың ауылдары.

Сондай ауыл.Ұлдары қан майданда,Хабар келiп тұр əзiр шалғайдан да.«Барлығы да майдан», – деп бiлек түрiп,Соқа жегiп,Шөп шауып,Арба айдауда.

Алдарына жан салмас жарысудан,Шаршамайды,Талмайды жаны сiрідəн.Қуанышы – хат алу үшбұрышты,Жұбанышы – оралу, табысудан.

Жас келiншек АқзираКөркем едi,Соның жырын таратып шертем ендi.Жалғызын ол тезiрек ержетсiн деп,Мектепке де асығып, ерте бердi.

Бақытты едi дүние-ай, сол күндерi,Жайнап күлген даланың торғын белi.Жігіт едi жан жары – Сəрсен деген,Сегiз қырлы, жоқ едi ердiң кемi.

Екеуiне барша көз қарасатын,Қос аққудай сап түзеп, жарасатын.Ұл өсiрген ұғымтал, есімі Ерхан,Ұғып өскен ата-ана парасатын.

Əкесi оның майданда,Днепрде,Оқ пен оттың шарпылып жүр өтiнде.Анасы оның ауылда, дəн ұшырып,Адалдық пен сенiмнiң күзетiнде.

Шаршаса да сыр бермес,Шыдағаны,Ақ нөсердей ақ та төк жылағаны.Тəңiрiне табынып түнi бойы,Амандығы жарының сұрағаны.

Екi тiрлiк от басы күбiрлескен,Шығар емес шаттығы бұрынғы естен.Қиын күндер апшыны қуырғанмен,Аман-есен келедi сүрiнбестен.

Шəй iшедi қос тағдыр,Сырласады,Көңiлдерiн бiр қоңыр күй басады.Тiлектерi үстiнде бiр адамның,Жүректерi бiр жырды жырласады.

Ойда жоқта бiр күнi...Iңiр едi,Тым толқулы Ерханның бүгiн өңi.Тiл қата алмай,Жүрегi тым бата алмай,Табалдырық алдында тұрып едi.

Ойы онға бөлiндi,Армандай ма,Жас баланың иығы талғандай ма?Балалығын елемей батыл ойлап,Барғысы кеп толқиды қан майданға.

Бұл арманын ол қалай орындамақ,Қиналады соны ойлап жалындап-ақ.Бiр-ақ рет көрсем деп жан көкесiнЕрхан бала мүжiлдi уайымдап-ақ.

– Не айтамын апама,Түсiнер ме,Мен емес пе ем сүйреген күшiн өрге.Жалғыз қалса,Жаутаңдап қос жанарыТiк ұстаған кеудесiн түсiрер ме?!

– Нар тəуекел,Апам ғой, түсiнедi, –Деген бiр ой құлындай кiсiнедi.Жан көкемдi көремiн тек майданда, –Деген ойы iшiнде пiсiп едi.

Кiрдi үйiне жасқанып,Назары жоқ,Сəби бетi домбыққан,Мазаңы жоқ,Ақзира да байқады қалт жiбермей,– Не боп қалды, кiрдi ме жазалы от?

– Жоқ, жоқ, апа, тыныштық, үрейленбе,Ордамызға жамандық тiлей көрме.Мен көкеме барамын,Ұрыспашы,Маған да бiр аманат тiрелмей ме?

– Не деп тұрсың, жалғызым, не дегенiң,Шұнақ құдай, сен қалай шебер едiң.Өмiрiмнiң жалғасы өзiңсiң деп,Өтiрiк пе бесiкке бөлегенiм?– Саған аян мен бұған келiспесiм,Сен əлi де қошақан өрiстесiң.

Қан майданың қырманнан жеңiл ме екен,Құлыным-ау, бар-жоғы он үштесiң.

– Бiлем, апа, мен едiм сүйенгенiң,Айналайын, аяулым, кием менiң.Жан көкемдi сағындым,Барайыншы,Жан көкемдi айтқанда иер ме едiң?

Өзiң айтқан ерлiкте санам менiң,Мендей болсаң сен үйде қалар ма едiң.Бүгін түсте мектепте жиылыс боп,«Мал айдасып майданға барам», дедiм.

Аман болса оралар балаң несiп,Жан көкеммен қайтамын сəлемдесiп.Мал айдауға жаратпай кете ме деп,Бiр жасымды өсiрдiм, амал нешiк.

Қан майданға азыққа апарамыз,Олар ашта бiз қалай жата аламыз.Əкелерге қолғабыс бере алмасақ,Қалайша бiз ұлмыз деп атанамыз.

Қиындықты көрдiм ғой, жыламадым,Жан көкемдi көрем деп қуанамын.Ұстазыма сөз бердiм барамын деп,Ұстамашы, апатай, сұранамын.

– Мал айдаймыз майданға,Ертең жүрiс,Ұнамайды ауылда селтең жүрiс.Жан көкеме жақсылап тапсырайын,Қолғап тоқып, одан да берсең дұрыс.

Ақзираның жанары мөлдiредi,Жүрегiнде жарылып сең жүредi.Айтқаны рас ұлының, амал нешiк,Ащы болса ақиқат сендiредi.Тағдыр қандайҚиын деп таң қаласың,Кiм түсiнер əйелдiң жан жарасын?Көкесiнiң айтқанда есiмiн ұл,Жылай бердi құшақтап жан баласын.

Бар жақсылық жарасар,Бұл адамға,Жақсылықтар тазалар күнəдан да.Махаббаттың көтерiп мəртебесiн,Қандай сұлу əйелдер жылағанда!

– Кiм барады, құлыным,Кiм барады?(Жарқ еткендей бұлттанған күн қабағы).Тапсырайын мен сенi,Əуелі Алла,Сонан кейiн мен соған бұл баланы.

– Бақташы шал, мұғалiм Əділғазы,Ақсақ солдат – ауылдың өнерпазы.Сосын балаң, төртеумiз жол жүретiн,Көкем десем ашылар көңіл жазы.

Жол бiлетiн солдат бар,үрейленбе,Қыдыр ата оң сапар тілейді ерге.Бiр қосауыз жəне бар қолымызда,Оңай олжа болмаспыз дүлейлерге.

– Жақсы-жақсы, құлыным, жарағаның,Мен қайтейiн, ауылда, панадамын.Жəне ала кет əкеңнiң белдемшесiнҚұяңы бар белiнiң, қара жаным.

Суық ұстап қалды ма, кiм бiледi,Құяң деген құтылмас құрғыр едi.Қолғап тоқып берейiн таң атқанша,Мүмкiн қолы суықтан күлдiредi.

Сексеуiлдi сындырып,Отқа жағып,(Қызуындай сағыныш жатқаны анық).Ұйықтамастан Ақзира таң атырдыЖанарының моншағы хатқа тамып.Ержетуге асыққан қандай ұлан,Ақзираның əн ұшты таңдайынан.Алпыс екi тамыры бой-бой иiп,Иiскедi ұлының маңдайынан.

Салды бəрiн ұлының дорбасына,Сəлемдеме арысы – алмасына.Тапсыруға тентегiн мұғалiмге,

Таңнан тұрып сол үйге барды асыға.Керуен дайын,Дəл қазiр жүрiп кетпек,Еске салды қастерлi ғұрыпты ептеп.Оң болсын деп сапары жолаушының,Қол бұлғады халайықТұрып көп-көп.

Сағыныштың,Сезiмнiң басқа пiрi,Хас ерлiктiң кəрi ме, жас па түрi?Жолың болсын, балалық, жолың алыс,Жолың болсын, заманның жас батыры.

Осы шығар бiр ерлiк ұтымды анық,Жақсылыққа толғатқан сүтiң тамып.Майдандағы ерлерге сəлем айт деп,Шығарып сап қалды артта бүкiл халық.

Шығарып сап қалды артта құрдастары,Ауылының ақжарма нұрлы аспаны.Көршi үйдегi құба қыз,Парталасы,Асық ойнап,Доп қуған сырластары.

Уақыт та тар қоштасып, сырласуға,Достары да дамылсыз жүр қасында.Қалды олар да қарайып бiртiн-бiртiнЖейделерi желбiреп қыр басында.

Осы жолдың алды ұзын, арты қысқа,

Қашқан сиыр жiбермес сəл тынысқа.Ала шаңды жетелеп барады олар,Тiзе қағып үмiтке, талпынысқа.Жанарларын жадыратып алды дағы,Қыр басында қарайып қалды бəрi.Күнбатысқа бет алған осы керуенКелер күннiң үмiтiн жандырады.

* * *Балалық шақ көрсетпей басқа қылық,Алға қарай ұмтылды асқақ үміт.Ақкиізтоғай аспаны күлімсіреп,Жылыой қалды жанары жасқа тұнып.

Шағылдардың шаңытып шалғайлары,Жүрiлмеген жазықтар жолға айналды.Жайық қалды жаутаңдап тоғайлары,Бұраң-бұраң жүгiрген Қайнар қалды.

Күндер өттi арада,Түндер өттi,Жаңа жерлер жаяды тың деректi.Соғыс қатты,Ал аштық одан да зор,Күн көредi қиналмай кiмдер ептi.

Ұйқы қалды,Тыныштық бұлбұл ұшты.Бала дене ширықты,Сын – қылыш-ты.Бақташы шал қиналды, сырқаты бар,Солдат та əзер көтердi бұл жүрiстi.

Жалғандықтың бұл жерде керегi не,Өзек болмас өмiрдiң кезеңiне.Демi бар жан демiгер шақ едi бұл,Қарамайтын атыңа, беделiңе.

Жолдың бойы қираған ауыл, ауыл,Талқан қылып тастаған долы дауыл.Бiр жақсысы бұларды түсiнгендер,Болды əрқашан əрi дос, əрi бауыр.

Жүрек берген бұларға жолдаманы,Батырлықтың сапары алдамады.Орынбордың халқы да жайды бiлiп,Демеп жатыр сөзiмен – қолда бары.

Жоқшылықтың болмайды түк көмегi,Табан тайса тағдырың тiк келедi.Сəбилердi көргенде аш-жалаңаш,Сиыр сауып, оларға сүт бередi.

Келе жатты осы көш,Аман бəрi,Қиындықта таймастан табандары.Бар болса да үнемдеп қолдағыны,Жоқ болса да бардай ғып амалдады.

Бала батыр келедi санатқа ерiп,Көрем деумен əкемдi қанат керiп.– Оқу керек, Ерханжан, деп өтiнiп,Əділғазы қояды сабақ берiп.

Айдағаны малы емес Қарабайдың,Сондықтан да аттарын даралаймын.Жанған өртке бас тiккенО, БАЛАЛЫҚ,Қадамыңды ерлiк деп бағалаймын.

Сан жетпейдi көңiлге түйгендерi,Оспадар жау ойраннан именбедi.Қара жырын қайғының боздатады,Украинаның жаралы күйген жерi.

Артта қалды Днепр белеңдерi,Əзiр аман даланың өрендерi.Тарас үнiн таратып жатыр екен,Қан майданның қаһарман өлеңдерi.

Тоқтады олар бiр күнi бiр ауылға,Бақташы шал қалды да қарауылда.Бұл үшеуi темiр жол жаққа барды,Жанған өрттiң қан қызыл алауында.

Кенет,Кенет,Жанары қалды қатып,Бiреу отыр аяғын салбыратып.Вагон толған ұсқынсыз мүсəпiрлерЕтiк киген шұлғауын жалбыратып.

– Бұлар кiмдер?Түрлерi қалай кеткен, –Деген оймен бала Ерхан қарайды еппен.Осы кезде ақсаңдап келдi солдатТемiр жолды ол мана жанай кеткен.

– Оһ, сұмырай, сүмелек түрлерiңдi,Көре алмассың баяғы күндерiңдi.Аяғымды кəнеки қайтарыңдарӨшiрейiн сендердiң үндерiңдi.

– Деп сұрланып,Жауынгер ұмтылғалы,Шығып едi, күзетшi «тұр-тұрлады».

– Бұлар тұтқын,Тұтқынды ұрмас болар,Ештеңе етпес жағаңның жыртылғаны.

Үрпиiсiп үрейден, жан бағып бiр,Тұтқындар да қозғалды қарманып құр.Сайтандай деп фашистi ойлаушы едi,Адамға ұқсас екен деп таң қалып тұр.

Шолақ қолы шолтаңдап мұғалiмнiң,Сол таратты жалғасын мына жырдың:– Тұтқын деген осылар, соғыс ашқан,Əдiлдiк бар, Ерханжан, куə қылғын.

Айта алмаймын, балалық келте ғой деп,Кеудесiнде олардың көркем ой көп.Фашистердiң мүскiнiн көрiп тұрған,Ерханды бір қозғады тентек ой кеп.

Еске түстi жағдайлар қай-қайдағы,Балалықтың төгiлген бал қаймағы.Қарс түйiлiп қабағы жас батырдың,«Хенде хоһ» деп ызамен айқайлады.

Апыр-топыр боп қалды,Абыр-сабыр,Құйындатып жеткендей қара дауыл.Мұғалiм кеп ұстады иығынан:– Сабыр, сабыр, Ерханжан, сабыр, сабыр.

Жалғыз дауыс жүздердi қармап кеттi,О, Балалық, даусыңа салмақ кептi.Асылмыз деп кеудесін көтергендер«Гитлер капут» деп шулап, сарнап кеттi.

Қайсар намыс кеудеде түрегелдi,Бастады да балалық бiр өнердi.Əлгiлердiң сықпытын көрген кезде,Түкiрдi де жерге бiр жүре бердi.

Сол күндерден əлi де от көремiн,Жүрегiмнен барлығын өткеремiн.Балалығы жоқ жаннан сақтанамын,Балалықты ұқпасты жек көремiн.

* * *Кеттi тағы iлгерi сиыр керуен,Бұл күнде олар ысылған, қиын көрген.Самолетi дұшпанның келiп қалды,Асып бара жатқанда қиыр белден.

Астан-кестең айнала, құлақ тұнды,Бiр-ақ бомба тегiстер бiр-ақ қырды.Көрiп қалды Ерхан тек бұға берiп,Бақташыны бiр құйын лақтырды.

Солай қарай жүгiрдi тұрып алып,Келдi тағы бiр дауыл қырына алып.Қан-қан болған омырауы бақташы шал,Жатыр екен қиналып, ыңыранып.

– Ерхан балам, қайтейiн жете алмадым,Тағдыр деген тереңнен өте алмадым.Бақыттымын, жылы пеш түбiнде емес,Майданда өлдiм. Осы едi от-арманым.

– Бəрi де өтер, есейiп,Түлерсiңдер,Қыран болып қиядан iлерсiңдер.Отан үшiн опат боп өлген бақыт,Арманына жеттi деп бiлерсiңдер.

Қан көбелек айналып қара жердi,Жылап-еңiреп Ерхан тек қала бердi.– Топырағы майданнан бұйырды, – депМұғалiм кеп шал көзiн жаба бердi.

Бұдан аман құтылды қалғандары,Тағы қашты алдынан армандары.Қойнына алып құтқарды мың ажалдан,Украинаның бауырмал ормандары.

Ақыр жеттi-ау!Тапсырды аманатты,Бастан кешiп сан ажал, сан азапты.Он үш жасар Ерхан тек өкiнiштен,Iштей еңiреп, егiлiп бара жатты.

Жан көкесiн амал не, көре алмады,Өзекті өртер хабарға сене алмады.Белдемшеге бет басып жылады өксiп,Анасының хатын да бере алмады.

Талай-талай хабарға құлақ түрдi,Жан көкесiн сағынып, жылап тұрды.Өзiн жiгiт көретiн оңашада,Əлi бала екенiн бiр-ақ бiлдi.

Сұм соғысты қарғайды, жек көредi,Əлдекiмге кiжiнiп, кектенедi.Жау тылына аттанып тапсырмамен,Көкесi оның хабарсыз кеткен едi.

Көре алмады көкесiн,Амал нешiк,Жазбады ма бұл тағдыр оған несiп.Бiр қайыңның түбiнде жатыр ма екен,Бiр гүл болып тұр ма екен самал кешiп?Уа, уақытым,Назар сал,Айтарым бар!Ерлікті де ездікті байқадыңдар.Анасына аман-сау апарайын,Балалығын Ерханның қайтарыңдар.Аштық пенен суыққа қарамай-ақ,Балалық шақ от кешті жалаң аяқ.Əкесінің жолына ақ тілеген,Көрдің бе, уақыт, мыңдаған баланы аяп.Талай күнге мəн бермей қарадық шат,Бөлем сенi, сол күндер, аралық сап.Алдарыңда сендердiң ұяламын,Ойын қумай,Ой қуған, БАЛАЛЫҚ ШАҚ!

Сендерді айтсам өлмейтін өмір көрем,Алапаттан жасқанып, шегінбеген.БАЛАЛАРЫ СОҒЫСТЫҢ – қаһармандар,Тағдыр деген майданнан жеңілмеген.

Жайсаң жігер, жанымды жетеледiң,Оттан шыққан отаншыл от-өренiм.БАЛАЛАРЫ СОҒЫСТЫҢ, басымды иiп,Мəртебеңдi мəңгiлiк көтеремiн.

* * *Аман бол, адал БАЛАЛЫҚ!

СОЄЫС БАЛАЛАРЫӨтеген ОРАЛБАЙҰЛЫ.

Майдангерлер марапатталды

Думан АНАШ,«Егемен Қазақстан».

Шығыс өңірінде бірқатар ардагер мемлекеттік наградалармен марапаттал-ды. Аймақ басшысы Даниал Ахметов Ұлы Отан соғысының ардагерлері мен оларға теңестірілген тұлғаларға жəне майдан-да мерт болғандардың рухын жаңғырту жұмыстарына үлес қосқан ардагерлік ұйымдардың мүшелеріне салтанатты түрде мемлекеттік наградаларды тапсырды.

Атап айтқанда, Георгий Гудков, Констан тин Гуслев, Салық Сабилянов, Григорий Северушенков, Тоқтағазы Тілеубаев, Ана то лий Коротков есімді соғыс жəне еңбек ардагерлері «Құрмет» орденімен марапат талды. Олардың бесеуі Ленинградты, Бе лоруссияны, Курск доғасын жəне Жапонияны азат етуге қатысқан майдангерлер болса, Анатолий Коротков Лениногорск комбинатында 38 жыл еңбек еткен тыл ардагері.

Сондай-ақ, Жапонияны азат ету ұрыстарына қатысқан соғыс ардагері Елеусіз Қиынбаев жəне тыл ардагерлері Клавдия Гаврилко мен Мария Колмакова «Ерен еңбегі үшін» медалімен, Майра Бағдатова , Төкен Бұлқанов жəне мемлекеттік қызметке ширек ғасыр ғұмырын арнаған Төлеухан Əбілқасымов Қазақстан Республикасының Құрмет гра-мотасымен марапатталды.

– Ардагерлер – еліміздің мақтанышы. Ерліктеріңіз бен ел үшін еткен еңбектеріңіз – болашаққа қадам басқан жас ұрпаққа үлгі-өнеге. Келешек буын сіздер жазған ерлік пен еңбек шежіресінен зор тағылым алады, – деді Д.Ахметов.

Сондай-ақ, өңір басшысы соғыс арда-герлері Жанақ Тұрғымбаев пен Вячеслав Мамаевтың шаңырағында болып, қария-ларды Жеңіс күнімен құттықтады. Жалпы, Ұлы Отан соғысы жылдары Шығыс Қазақстаннан майдан даласына 170 мың адам аттанып, оның 96 мыңы туған жеріне оралмаған екен. Шығысқазақстандық 109 жауынгер мен офицер Кеңес Одағының Батыры атағына ие болса, 22 жауынгер ең жоғары сарбаз наградасы – «Даңқ» орденінің толық кавалері атағына ие.

Сондай-ақ, облыстың 9 мың тыл ардагері «Ұлы Отан соғысындағы ерен еңбегі үшін» медалімен марапатталған. Бүгінде өңірде 579 Ұлы Отан соғысының ардагері мен 27 468 тыл ардагері бар. Шығысқазақстандық ардагерлерге бюд-жет көздерінен 500 мың теңге көлемінде бір мезеттік ақшалай төлем табыс етілді. Сонымен қатар, облыстық бюджет есебінен шипажайлар мен демалыс орындарына тегін жолдама берілді.

ӨСКЕМЕН.

Əлия рухына адалдыќ

Сатыбалды СƏУІРБАЙ,«Егемен Қазақстан».

Ұлы Жеңістің 70 жылдығы қарсаңында облыста көптеген мерекелік шаралар ұйымдастырылып, қайырымдылық ак-циялары қанат қағуда. Осындай адами имандылық ісіне Ақтөбе облысының судьялар қауымдастығы да атсалы сып, «Ардағым – ардагерім» атты акция-ны жүзеге асыруда. Акцияның қатысу-шылары ардагерлердің үйіне барып, тұр-мыста көмектерін тигізіп, керекті азық-тү лік, дəрі-дəрмек, тұрмысқа қажетті құрал дарын табыстап, жылы лебіздерін білдіреді.

Облыстың судьялар қауымдастығы аты нан Қазақстан Республикасы судья-лар Одағы Ақтөбе филиалының төрағасы Дəмеш Əбдəлі мен облыстық соттың кеңсе бас шысы Əсет Мəмбетов Кеңес Одағының Баты ры Əлия Молдағұлованың сіңлісі Əліп Үсенованың үйіне барып, келе жатқан мерекемен құттықтап, жолына 200 мың теңге ұстатты.

– Менің жасым қазір 75-те, қанша өмірім қалғанын Алла біледі. Сондықтан, соңғы рет апамның басына барып, топырақ салсам, содан кейін тыныш ұйықтайтын боламын. Қазақтың Батыр қызының рухына адалдық танытып, менің жағдайымды түсінгендеріңе мың да бір рахмет, өркендерің өссін, – деді Əліп апа ризашылығын білдіріп.

«Ардағым – ардагерім» қайырымдылық акциясының жұмысы бір айға созылады. Акция аясында Ұлы Отан соғысының қатысушылары мен судьяларына арнап облыстық сот ғимаратының алдында мемориалдық тақта ашу көзделуде.

Ақтөбе облысы.

Патетикалыќ поэма

9 мамыр 2015 жыл

www.egemen.kz10

...Алайда, тұтқиылдан басталған сұм соғыс жас отбасының арманын көктей солдырады. Неміс əскерлері кеңес жеріне баса-көктеп кіріп, 1941 жылдың күзінде Мəскеу түбіне дейін жетеді. Ал Батыс Украина шекарасындағы қызыл əскерлер жауға қарсы қанша қасқайып шайқасқанымен, жойқын нөпірге қарсы тұра алмайды. Қан қасап қырғын. Тірі қалған қызыл əскерлер амалсыздан тұтқынға түседі. Олардың арасын-да Мұқамəділ де болады. Немісше тіл білетін оны су таситын арбакеш етіп қояды.

Бір күні деревнядан немістердің көбі кеткенін біліп, Мұқамəділ тұтқыннан қашуды ұйымдастырады. Сөйтіп, қызыл əскерлер түн жамылып орманға қашып, одан əрі шығысқа қарай бет түзейді. Көп күндер бойы арып-ашып майдан шебіне тірі жеткен кешегі тұтқындар екі қолдарын көтеріп: «Біз өз бауырларыңызбыз. Бізді кешіріңдер, қатарларыңа алыңдар!» деп айғайлап кеңес əскеріне қарай майданды бұзып-жарып жүгіреді. Алайда: «Сендер сатқын болдыңдар», деп оларға қарсы кеңес пулеметтері оқты қарша боратып, баудай түсіреді. Осындай да сұмдық болған ғой! Кешегі тұтқындардың тірі қалғандары ғана кеңес окоптары мен траншеялары-на жетеді. Осы жерде өз əскеріміздің боратқан оғынан Мұқамəділ тамағынан жеңіл жарақат алады. Соғыс аяғына дейін басқадай ешбір оқ дарымаған.

Содан жанға жара салар қаншама жау ап-тергеуден кейін 1942 жылы мамыр айында Мұқамəділді: «Тұтқында болған кінəмді қаныммен қайтарамын», – деген жеке арызы бойынша 248-ші атқыштар дивизиясындағы 905-ші полктің айып батальонындағы барлаушылар тобы-на жетекші етіп жібереді. Сол кезден бастап 1945 жылдың мамыр айындағы Жеңіске дейін осы айып батальонының құрамында соғысады. Шайқастың ең ауыр, өмір мен өлім үшін күрестің ең қиын өтінде осы айып батальонының жауынгерлері жүрді. Бірде неміс танктері бұзып-жарып кеңес əскерінің штабына қарай өтіп кетеді. Осы кезде оған қарсы белдеріне гранат байланған иттерді жібереді. Жаттықтырушылар бұл иттерді ашықтырып, одан соң танктың шынжыр табанынан шұжық асатып, ал-дын ала белдеріне тас байлап танкілерге қарсы жіберіп үйреткен. Ал енді нағыз соғыс кезінде иттерге тас орнына гранат байлап, неміс танкілеріне қарсы қояды. Үйретілген иттердің арқасында неміс танкілерінің көзі жойылады. Алайда, иттер өліп біткен кезде немістің «Тигр» атты бір танкі жолындағыны түгел та-пап, оқты қарша боратып, штабқа қарай өршелене ұмтылады. Осы кезде айып-кер жауынгер Мұқамəділ Қаптағаевқа беліне гранат бумасын байлап, ит сияқты еңбектеп жүгіріп танкінің асты-на соғылуға бұйрық беріледі. Кеңес əскерінің снайпері танкіге қарсы шапқан Мұқамəділдің жағдайды барлауына да, бір сəт тыныстауына да мұрша бермейді. Яғни, тоқтаса атып қуалайды. Бірақ ме-жеге жеткен оны танк кенеттен айна-лып өтеді, сөйтіп, Мұқамəділ шынжыр табанға соғылып танкті өртеу тура-лы бұйрықты орындай алмай қалады. Сөйтсе де, қасынан өтіп бара жатқан неміс танкісінің мотор трансмиссиясы-на қолындағы гранаттарын жандəрмен лақтырып үлгереді. Жау танкісін сөйтіп, өртеп істен шығарады.

Мұқамəділдің тағы бір ерлігін айтайық. Кеңес əскерінің Днепрден өтуі өте қиын болғаны мəлім. Өзеннің немістер орналасқан батыс жағалауы бүкіл майдан шебі бойы биік төбелер

болып келеді де, шығыс жағалауы жайдақ жазық. Сондықтан, биік-биік төбелердің басына немістер пулеметтерін ор-натып алып, өткел бермей, өзенге түскендерді тек баудай сұлатып қыра берген. Ұзын саны 30 мыңға жуық айып-кер жауынгерлер ұзындығы 2-3 метрлік бөренелер дайындап, сол бөренелерге белдіктерін бекітіп, бір қолымен бөренені ұстап, екінші қолымен қару-жарақтарын көтеріп, тастай қараңғы түнде Днепрден өтуге кіріседі. Бұларға немістерге қарсы шабуылдап, негізгі кеңес əскері өтетін жиекті басып алып,

ол жерді негізгі бөлімдер өткенше қорғауды бұйырады. 30 мыңға жуық айыпкердің батыс жағалауға 3 мыңдайы ғана жетеді. Олар Днепрдің батыс бетінде көптеген плацдармдарды басып алып, күн-түн бойы осы жерлерді жауға қайта бермей, қасық қандары қалғанша табандасып соғысады. Кеңес əскерінің негізгі күштерінің Днепрден өтуіне жағдай жасаған осынау айыпкерлер батальондарының бірінде барлаушылар тобын басқарған Мұқамəділ Қаптағаев та болған, жауынгерлік міндетін мінсіз атқарған. Днепрден көк тей өту опера-циясы үшін 2 мыңнан аса адам Кеңес Одағының Батыры атағын алғанын біз тарихтан білеміз. Ал жаңағы саны 3 мыңға да жетпейтін аман қалған нағыз батырлар айыпкер саналғандықтан он-дай жоғарғы марапаттар алмаған.

Айыпкерлерге Кеңес Одағының Батыры атағына лайықты ерлік жасаған да ғана «Ерлігі үшін» («За отвагу») медалін берген. Мысалы, 248-ші Одесса атқыштар дивизиясының 1944 жылғы 16 мамырдағы №04/Н бұйрығында 8 орыс, 1 украин жəне 1 қазақ «Ерлігі үшін» медалімен марапатталады. Осы тізімдегі үшінші адам – Мұқамəділ. Аталмыш бұйрықта қызыл əскер Мұхамед Қаптағаевтың (Мұқамəділ) 120 миллиметрлік мино-меттер батареясының телефоншысы ретінде 1944 жылғы 21 нау рыз бен 11 сəуір аралығындағы шабуыл кезінде Николаев жəне Одесса қалаларын алу барысында қаһармандық, қайсарлық пен өжеттік үлгісін танытқандығы айтылады. Ол небір қиындық пен төніп тұрған қауіп-қатерге қарамастан, тəуліктің кез келген уақытында, қандай жағдайда болмасын батареяның басқарушы пунктпен жəне жаяу əскермен байланысын жылдам əрі жақсы ұйымдастырып тұрған. Сөйтіп, 3 сағат бойы соғыс даласында қардай бораған оқ пен оттың астында бақылау пунктімен негізгі əскердің 18 рет үзілген байланысын жалғастырып, өлімнен қорықпай, батырлықтың кереметтей үлгісін көрсетіп, біздің əскер бөлімдерінің жоғарыдағы қалаларды жау дан азат етуіне үлес қосқан ерен ерлігі мен жеке батылдығы үшін тек медаль ғана алған.

Ал енді КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының атынан 905-ші атқыштар полкі бойынша марапат бер-ген 1945 жылдың 3 ақпанындағы мына бұйрыққа көз жүгіртейік. 1945 жылдың 14 қаңтарында тағы да Мұқамəділ Қаптағаев Польшадағы Висла өзенінің сол жағалауынан плацдарм басып алу кезінде өзін ержүрек телефоншы ретінде танытады. Қараңыз, бір күнгі соғыста жау артиллериясының жаудырған оғының астында, өлім мен өмірдің арасындағы қиямет көпірінде асқан өжеттікпен 26 рет үзілген байланыс сы-мын жалғағаны үшін үшінші рет «Ерлігі үшін» медалін алған. Бұйрықта оның ұлты қазақ екендігі, əскерге Алматы

облысының Сарқант аудандық əскери ко-миссариаты арқылы шақырылғандығы, сондай-ақ, бұдан бұрын «Ерлігі үшін» медалімен екі рет марапатталғандығы жəне жаралы болмағандығы көрсетілген. Сондай-ақ, Варшава қаласын жаудан азат етуде де Мұқамəділ Қаптағаев өршелене соғысқан ондаған жау əскерін өзінің жеке ерлігімен жойған кезде де «Варшаваны азат еткені үшін» медалін ғана еншілеген.

905-полкт ің айып батальоны неміс фашистерінің ең соңғы ұясы Рейхстагтағы Рейхсканцелярияға ең бірінші болып басып кірген еді. Осы ең бір ауыр шайқаста 4000-ға жуық полк жауынгерлерінен 500-дейі ғана тірі қалыпты. Соған орай, Мұқамəділ Қаптағаевтың бейбіт күндерде баласы Кенесарыға айтқан əңгімесі де ерлік жай-лы бір ғажап сырдың шетін шығарады. 1945 жылдың 30 сəуірінде Рейхстагтың кіреберіс керегесіне қазақ жауынгері лейтенант Рақымжан Қошқарбаев Жеңіс жалауын ең бірінші желбіреткен ба-тыр деп айтады екен ол кісі. Ал 1 ма-мыр күні мұздай қаруланған оншақты айыпкер автоматшылар орыс Егоров жəне грузин Кантарияның Жеңіс туын Рейхстаг күмбезінің төбесіне аман-есен апарып тігуін қамтамасыз етуге ауыз-ша бұйрық алады. Туды Мұқамəділ Қаптағаевтың гимнастеркасының ішінен беліне орап береді де: «Сен осы топты басқарасың, егер Егоров пен Кантария

туды аман-есен тікпесе, бəрің де ату жазасына кесілесіңдер» дейді. Сөйтіп, айыпкерлер тобы бұйрықты бұлжытпай орындайды да Егоров пен Кантария Кеңес Одағының Батыры атағын ала-ды. Оларды кеудесімен қорғап апарып Ту тіктірушілердің бел ортасында да емес, басында сардарлық етіп қазақтың белгісіз батыры Мұқамəділ жүрген.

1945 жылдың мамыр айының ортасы-на таман маршал Г.К.Жуков 905-полктің 500-ге жуық тірі қалған жауынгерлерін Рейхстаг күмбезінің астында сапқа тұрғызып, полкке Богдан Хмельницкий орденді Берлин полкі деген атақ береді. Ал тірі қалған жауынгерлердің түгелге жуығы ең жоғарғы мемлекеттік мара-паттар алады. Тек саптың сол жағында тұрған айып батальонының сарбаздары-на еш нəрсе берілмейді. Біраз жылдар өткесін ғана олар «Германияны жеңгені үшін» медалімен марапатталған.

Мұқамəділ Қаптағаев əскер қатары-нан 1946 жылы босайды, бірақ елге қайтпай, үш жыл бойы Германиядағы Кеңес Одағының оккупациялық əскері құрамында Росток жəне Штральзунд қалаларында комендатура аудармашысы болып қызмет етеді. Оның елге келме-ген себебі, егер бірден оралса, тұтқында жəне айып батальонында болғаны үшін НКВД тарапынан қатал жазаланып, тіпті, кеңестік концлагерьлерге айдалып кетуі мүмкін еді. Ал Мұқаңның штрафбатта болғандығы жайынан оның қызыл əскер куəлігінің сарғайған парақшалары шерлі сыр шерткендей.

1949 жылы ауылына келіп Қапипа Өнербековаға үйленеді, 7 бала өсіріп, қартайғанша бірге өмір сүреді. Бейбіт өмірде де көп еңбек жетістіктеріне жетіп, оңдаған мемлекеттік марапаттар алады. Соғыста ер, батыр болдым деп кеуде қақпаған. Қарапайым тірлік кешкен. Бірақ батырымыз деп атағын жер жүзіне жайып жіберген Егоров пен Кантария жа-сады деп жүрген ерлікті шын мəнісінде қазақтың кебенек ішіндегі ері Мұқамəділ Қаптағаев жасаған екен-ау. Осы шерлі ерлікке, запыранды жүрек жұтқандыққа тағзым етейік. Ер есімін ұмытпайық, қастерлейік, ағайын.

АЛМАТЫ.

ЗАМАНА ЗАПЫРАНЫ

Штрафбат

Ұлы Отан соғысы кезінде немістің шығыс жаққа ең алыс тастаған бомба-сы қайда түскен деп ойлайсыз? Əрине, Каспийдің солтүстігі, Еділдің о жақ, бұ жағы дейтін шығарсыз. Жоқ, біздің Маң-ғыстауға, Таушық поселкесіне түскен!

Мен осы бомбалау болғанда төрт жаста едім, тек терезенің зірк-зірк еткені есімде. Есейе келе үлкендерден естігендерімді жазып отырмын.

1943 жылдың 1 мамыры, мерекелі күн. Соғыстан қажыған елдің көңілі көтерілсін деп, Таушықтың «бəйге төбесінде» ат шабыс ұйымдастырылды. Оған поселкенің барлық дерлік тұрғындары жиналып қызықтаған. Ойпыр-ай, бомбалаушы самолет сəл ерте келгенде осы көпшіліктің үстінен шығып, қырып салар ма еді? Майдандағы боздақтарды уəйімдеп жүргенде, артта қалған ата-ана, бала-шаға өздері шейіт бола жаздады-ау!

Ел тарап, үйлеріне кіріп үлгергенде бір самолет көрінеді. Таушықтың терістік жағындағы кірпіш зауытының тұсына екі бомбаны бірінен соң бірін лақтырған. Ой, Құдай-ай, дүние жаралғалы Таушықта мұндай дауыс естілмеген шығар.

Күмп! Күмп!Мəссаған, жұрт дүрлігіп бомба-

лар түскен жерге қарай əйдə ағылсын. Қорғаныс күзетінің қызметшілері ойбай-лап, оларға «бармаңдар» деп жалынады.

– Самолет қайтып оралып, тағы бом-ба тастауы мүмкін, қырыласыңдар! – деп зар қағады. Бірақ оны тыңдайтын ел жоқ. Бəрі аспаннан бомба емес, бауырсақ жауғандай-ақ шауып барады.

Абырой болғанда самолет қайтып оралған жоқ.

Бұл кезінде қауіпті оқиға болғанмен, кейін жұрт оны күліп еске түсіретін.

Бомбалар түскен жерде үңірейген екі қазаншұңқыр, жан-жағында темір сынықтар қалды. Соғыста жауынгер-лерімізді жайпап өлтіріп жатқан осы бəлелер. Бірақ онымен жұрттың ісі жоқ, сынықтарды неміс «көкесінің» шашып кеткен «кəмпитіндей» жинап мəз.

Анадай жерде екі адам теңкейіп жа-тыр. «Қасқалар өлген екен» деп жүгіріп

барса, əйтеуір тірі екен, жарақаттары да жоқ. Бірі шал, бірі кемпір екеуі та-лып қалған. Естерін жия алмай, аң-таң, жынданудың аз-ақ алдында, меңірейіп отыр. Осылардың мінген түйесі ме, бір атан далаға шығып кеткен, бұйдасын шұбатып əлі тапырақтап қояды.

Жұрт бұларды ортаға алып: «Кəне, не болды? Айтыңдар, не көрдіңдер?» – деп қолқалайды.

Шал есін жиып, ентігін басып, əңгімесін ағытты. Өзі тілінің мүкісі бар, шəлдүріш сөйлейтін кісі екен. Оған қиналмайды, бүкіл ел қоршап, мұның аузына қарағанға маңғазданып шүлдірлейді.

– Біз мына кемпиіміз екеуіміз Қапыдан шығып Доллапаға қайай байатый едік. Осы кипіш зауытқа жақындағанда би шəмөлет көйінді. Бұрынғы көйген шəмөлетіміз сияқты емес, үлкендеу шəмөлет. Шыбын сияқты кішкентай əндібə («Ан-2» дегені) емес, тіпті, басқа. Кемпиміз екеуіміз атанның үстінде аузымыз аңқайып, аспанға қайап келе жатый едік, би кезде шəмөлеттен би нəйсе бөлініп шықты. Мына кемпиім айқалап жібейді: «Пəдəйкі! Пəдəйкі!»

Кемпірі сөзін бөліп:– Əй, шал-ау, «Пəдəркі» деп

айқалаған өзің ғой...– А-а? Мен бе? Иə, мен екенмін-ау.

Шынында да ойлап едім, үкімет биінші Май мейекесіне Таушыққа шəмөлетпен пəдəйкі жібейген екен, аш-жалаңаш біздейді аяған шығай деп. Мына кемпиім айтты: «пəдəйкі түскен соң, тез жинап алып, басқа адамдай келмей тұйғанда тайып тұйалық» деді, иə, алдың шон-тайды, еһ-еһ-еһе, – деп кеңкілдеп күледі шал.

– И-и, өзің ғой, қақбас, қарқ боламыз деген, – деп кемпірі күңкілдейді.

– Ойбой! Көзді ашып-жұмғанда «пəдəйкі» жейге түсті де, ақый заман келгендей болды. Жейдің астынан жын шығып, қопайып тастаған сияқты. Атан үйкіп тапыйақтағанда, кемпій екеуіміз екі жаққа ұшып кеттік те, есімізден та-нып қалдық. Оянғанда о дүниеде жатый екенмін деп едім.

Осы кезде кемпір жылап қоя берді:

– О, тоба, бөмбі деген осы ма?! Сұмдық қой, мынау! Құдай-ау, соғыста менің жалғызым күнде осындайдың астында жүр ме, ойбай? Бұдан қалай тірі келеді? А-аһ-аһ-а-а!

Бұған барлық əйелдер қосылып аңырай жөнелді. Қайтсін, бəрінің де майданда жандары бар ғой.

Соның арасында бір шал айқай сал-ды:

– Əй, бірінші бомбалағаннан кейін жаяу əскер мен тəнкі шабуылға шығатын көрінеді. Қашайық, тез кетейік! Жасырынайық!

– Ойбай, не дейді?!Енді бəрі жалт бұрылып, үрейленіп

солтүстік беттегі Қапыға қарайды. Шал-кемпірлер көздері жетпей, сығырайып:

– Бісміллə, ана пүшкі сияқты сорайған мойны бар тəнкі емес пе?

Жастар күледі:– Жоқ, ол түйе ғой!Енді, бəрі асып-сасып, үйлеріне

қарай жөңкілуде, арттарына алақтап қарап қояды.

Бір кемпір келіп буынып-түйініп алған, кішкентай сəбиін ертіп, тауға кетемін деп қапылып жатыр.

– Ұлым соғыста, мынау содан қалған жалғыз тұяқ, енді, осыны аман сақтауым керек! – деп зарлайды. Жұрт «артын бағып кідіре тұр» деп, зорға көндірді.

Бірақ Құдайға шүкір, бұл уақытта немістер Маңғыстауға келмек түгілі, өз жандарымен қайғы, кері қарай ығысып бара жатқан кез еді.

«Ал самолет қалай келді, неге бом-балады?» – бұл əлі жұмбақ. Таушық жер асып, əдейі келіп бомбалайтындай маңызды жер емес, тіпті, түсініксіз... Арада Астрахань, Гурьев, Каспий – осының бəрінен өтіп, Маңғыстауда не өші қалған?

Кезінде бұл үрейлі болғанмен өткеннен кейін пенде оны күліп еске алады.

Əй, бұл дүниенің мұңы мен күлкісі алма-кезек аралас-ау!

Сонымен, бұл мақтанышты оқиға болмаса да, Ұлы Отан соғысында фашис-тердің шығысқа ең алыс лақтырған бом-балары біздің Маңғыстауға түскен еді.

Сержан ШƏКІРАТ,Қазақстанның еңбек сіңірген

қайраткері.

Маңғыстау облысы.

Моңғолия қазақтарынан шыққан қайраткер Қашқынбай Мəлікұлы туралы мəліметті Осакаров ауданы Сарыөзек ауы-лында тұратын оның баласы Қашқынбайұлы Шаймарданнан алдым. Жасы жеткен қарияның айтуына қарағанда əкесі үш сыныптық біліммен ел басқару ісіне араласқан екен. Əрине, ол кезде арнайы оқыту орындары арқылы басшылық кадрлар дайындау орны болмағандықтан ерте есейіп, ел таныған жастар осылай халық сеніміне кірген. Ұлы Отан соғысы жүріп жатқанда Моңғолия елі атынан майданға көмек беру міндетін алған Қашқынбай Мəлікұлы мар-шал Х.Чойбалсанмен бірге «Революцияшыл Моңғолия» атты танк колоннасын сыйға тарту үшін 300 кг. таза алтын, 100 мың аме-рикан доллары, 2,5 млн. моңғол ақшасы, азық-түлік, киім-кешегі бар барлығын 237 вагонға тиеп, 1943 жылы 12 қаңтар күні Мəскеу маңындағы Нарофоминский дейтін шағын қалашықта Моңғолия жұртының қаражатына жасалған 53 танкіні полковник М.Т.Леонов басқарған 112-ші танк бригада-сына тапсыру рəсіміне қатысады.

Шаймардан маған əкесінің естелігін де ұсынды: «– Мен қабырғасына «Байөлке» деген үлкен жазуы бар танкіні экипаж командирі Резковқа тапсырдым. Ол мені танкке отырғызып ары-бері алып жүрді. Байөлкеліктер жинап берген азық-түлік, киім-кешекті солдаттарға үлестірдік. Жиын соңында бригада командирі: «– Біз бұл танкілермен Берлиннің көшесін таптаймыз», – деді. Ал Сталиннің сыйлығы Байөлке аймағының орталық мұражай қорында сақтаулы тұр», – деп жазылыпты естелікте.

Қоғам қайраткері Қашқынбай Мəлікұлы өз дəуірінде 3 дүркін Моңғолияның Ұлы Құрылтайына депутат болып сайланған. Сол Құрылтай төрағасының хатшысы қызметін атқарған. Кейіпкеріміздің заман-дасы Абай Рамазанұлының естелігінде: «Қашекең Моңғолияның төрт патшасының мөрін ұстаған адам. Ұлы Құрылтайдың хатшысы қызметін атқарып тұрғанда Құрылтай аппаратында сақтаулы Шыңғыс ханның мөріне, ХІХ ғасырда Моңғолияны билеген Боғда ханның мөріне, 1924-1950 жылдар аралығында барлық құжаттарды

заңдастырған Кіші Құрылтай мөріне жəне өз дəуіріндегі Ұлы Құрылтай мөріне иелік жасап, əр дəуірдің тарихи құжаттарын кепілдендіріп отырған», – деп жазыпты.

Қайраткер ағамыз майдан шебіне үкілі керей пұшпақ тымақ, үстінде ақ сеңсең қой терісінен тігілген қазақтың ұлттық киімін киіп барған екен. Осылайша 4 ай соғыс шебінде жүргені үшін Бас қолбасшы И.В.Сталин қабылдап, 747-ші нөмірлі «ТТ» пистолетін сыйлайды.

Тағы бір əңгіме, Қашқынбай ағаның тағдырына Қытай көсемі Мао Цзе Дунмен кездесіп, əңгімелесу сəті бұйырыпты. 1956 жылы Қытай компартиясының кезекті VІІІ съезі өтеді. Моңғолия елінің делегациясы құрамында Қашекең де барған екен. Үш сыныптық білім берген ұстазы Бердіқожа Жолтаевты ату жазасынан алып қалған еңбегін Қытай көсемі ерекше бағалапты.

Қашқынбай Мəлікұлы 1918 жылы туған адам. Байөлке аймақтық іс басқару орнын-да сақталған жəне қайраткер ағаның өз қолымен толтырған архив құжаттарындағы деректе ол кісі 16 жасында алғаш мектеп табалдырығын аттағаны жазылыпты, 40 жылдан астам Моңғолия елін басқарған мемлекет басшысы Ю.Цеденбал өзінің бір естелігінде: «Мен Қашқынбайды ерекше қадірлеймін. Ол үкімет бастауға лайық кемеңгер тұлға», – депті («Халқының адал перзенті» естеліктер жинағы, 79-бет. Ұлан-Батыр, 2004 жыл).

Қашқынбай аға 1986 жылы дүниеден өтті. Құжат, құнды деректері Ленинград эрми тажында, Мəскеу мұражайларында сақталған. Артында айтқан сөзі, атқар-ған еңбегі қалды. Байөлке аймағы орта-лығының Өлгий қаласында Ұлы Жеңістің 70 жылдығына орай Қашекеңнің атына бір көшені рəсімдеу дайындығы жүріп жатқан көрінеді. Марқұмның кіндігінен тараған ұрпақ-жұрағаты қазір АҚШ, Араб Əмірлігі, Түркия, Байөлке, Астанада, Қарағанды облысының Осакаров ауданы мен Теміртау қаласында тұрып жатыр.

Сержан СМАХАНҰЛЫ,Қазақстан Журналистері

одағының мүшесі.

Қарағанды облысы,Осакаров ауданы.

––––––––––––Суреттерде: Қ.Мəлікұлы; Моңғолиядан келген делегация Мəскеу түбінде.

1943 жылыМəскеуге Моѕєолия делегациясын бастап келген ќазаќ

Қорғанбек АМАНЖОЛ,«Егемен Қазақстан».

ќўрамындаєы ќызыл əскер Мўќамəділ Ќаптаєаевтыѕ ќаћармандыќ ќимылы туралы бір їзік сыр–––––––––––––––––––––

Төрт жылға созылған сұрапыл соғыста ерлік пен қайсарлық үлгісін көрсетіп,

айып батальонының ақиығы болған Мұқамəділ Қаптағаевты

өмір сындары бұл қияпатқа дейін де сом балғамен ұрып шыңдаған еді. Ежелгі Жетісу, Сарқанттың

Сарытөбесінде туған ол əкесінен ерте айырылған. Көп ағалары аштық пен тауқымет азабында өліп

кетті. Жалпы, осы отбасында 14 адам аштық құрбаны болған екен. Қабағы түксиген жетімдік тағдырға илікпей қарсы тұрған Мұқамəділ мүгедек шешесі Бағжаның қолғанаты болып,

бірге туған қарындастары Назым, Қамила, Қатиман, Күлбаршынды асырап бағуға көмектеседі. Сөйтіп жүргенде, 1939 жылы 19 жасын-

да кəмелетке толып, қызыл əскер қатарына шақырылады. Батыс Украинада 1940 жылдың қаңтарында ант қабылдап, əскер ісін шебер меңгеріп, қызыл командирлер курсын бітіреді. Сол жерде бір украин

қызымен көңіл жарастырып, жеке түтін түтетеді.

ТАУШЫЌЌА тїскен

бомбалар

9 мамыр2015 жыл

www.egemen.kz 11

Міне, асыға күткен 9 мамыр да келіп қалыпты… Көктемнің жібектей ескен майда самалынан Жеңіс лебі сезілгендей! Қайда қарасаң да маңайың толы шуақты жарқын жүздер... Əрине, кейінгі еркін өскен жас ұрпақ, олар бұл күннің қадір-қасиеті мен құдіретін тек кинолардан көріп, кітаптардан ғана білген болар...

Енді біраздасын бірге туған бауырлар, əпке-қарындастар өзара бас қосамыз. Бір дастарқан басына жиналып, Ұлы Отан соғысында елі үшін қан төгіп, шейіт болған атамыз Мұсахан Шпекбаевты, оның қайсар ұлы – менің əкем Жатқанбайды тебірене отырып еске алатын боламыз.

Жүрегім лүп-лүп, жанымды нұрға толтырып, бойды да, ойды да сергіткен бұл нет кен керемет күн еді деп те ойлап қоямын.

Иə, мұңайған кейбір сəттерімде əкемді еске алсам, оған деген сарғайған сағыныштан жүрегім аздап сыздайды, со-нымен бірге, ел басына қаралы күн туған сол бір сұрапыл жылдарда оның адамдық қасиетті жоғары ұстап, абыроймен атқарған əрбір ісі мен ерлігі көз алдыма келе қалады да, бойымды кенет мақтаныш сезім кернейді.

Əкем Жатқанбай Мұсаханұлы Шпекбаев туралы толғансам….

Жатқанбай Мұсаханұлы Алматы ірге-сін дегі Қаскелең ауданында дүниеге ке-ліп, сол жерде ержеткен. Жеті жылдық мектепті ойдағыдай бітірген соң, Абай атындағы ұжымшарда еңбек жолын бастай-ды. Техникумға оқуға түседі, ол жерден 1939 жылы Қызыл армия қатарына алына-ды. Əскерде жүргенде ол үлгілі тəртібімен, ширыққан дене бітімі, бойындағы мол күш-қайратымен, əсіресе, солдат шаруа-сына бейімділігі жəне орыс тілін үйренуге деген қабілетімен басшылар көзіне түседі де, төменгі шенді командирлер даярлай-тын курсқа жіберіледі. Əкем ол оқуды ойдағыдай тəмамдап, сержант атағын алып, взвод командирінің орынбасары қызметіне тағайындалады.

Əрине, бұрын елден ұзақ уақытқа алыс шығып көрмеген жас жауынгер Жатқанбай ет жақындарын – əкесі Мұсаханды, шешесі Айманды, тетелес екі қарындасын ойлап, сағынады. Əкесінің айбынды батыр бабала-ры жайында айтқан əңгімесін еске түсіреді, батыр бабалары XVIII ғасырда жоңғарларға қарсы кескілескен ауыр шайқастарда өшпес даңққа бөленген, солардың ішінде асқан ерлігімен ерекше көзге түскені қазақтар төбелеріне көтеріп ардақтаған Сəмен батыр болса, ол Жатқанбайдың тікелей түп атасы. Сондықтан Жатқанбай басына қауіп төнген қиын-қыстау сəттерде сол батыр атасының аруағына сыйынып, қорған бола көр деп одан медет тілер еді.

Əскери қызметі əне-міне аяқталғалы тұрғанда, Ұлы Отан соғысы басталып, дүние шыр айналады да кетеді. 1941 жылдың 22 маусымы. Жасанған жау опасыздықпен оқ атып, шекара бұзды. Тап осы күні Жатқанбай Шпекбаев қолына қаруын қыса ұстап, алғашқылардың бірі бо-лып алдыңғы майдан шебіне аттанып кете барды. Соғыстың алғашқы ауыр кезеңі, Қызыл армия ə дегенде көп шығын шекті, бірақ соған қарамастан шегіне отырып ұрыс салды, ұлы ерліктің жылнамасы жазыла бастады, ал бұл кезде Жатқанбай взвод командирі болатын.

Əрине, оны бұл атаққа жеткізген қайсарлығы мен жүректілігі еді. Соның бір дəлелі, жауынгер үшін ірі əрекет, ол

қарсы жақтың шебіне өтіп, неміс офицерін тұтқындап, «тіл» əкелді, сол жанкештілігі арқасында кеудесіне тұңғыш рет «Ерлігі үшін» медалін тағып, ортасынан озып, мерейленді.

Дегенмен, жау əлі де осал емес еді. Қызыл армияның Харьков түбіндегі ауыр шайқастары, күші басым жаудан амалсыз шегіну... намысшыл жас жауынгердің жа-дында ұзақ сақталып қалды.

Жан берісіп, жан алысқан қан майдан даласында жауынгерлік тəжірибесі күннен күнге артып, шыныға түскен Жатқанбайдан бұл уақытта елдегі ет жақындары қашан ке-лер екен деп үздіге уайымдап сағынышты хат күтетін, бірақ ел басына түскен ауыр нəу бетке не дерің бар, тума-туысты сон-ша зарық тырған хат ақыры келді де, тек бір-ақ рет...

Мұсахан болса, оқ атылған алғашқы күні-ақ бірден майдан даласынан шыққан жалғыз ұлы Жатқанбайды ойлап, қатты қамығатын. Сөйтіп, іштей күйзеліп жүргенде, ең болмаса майданнан хат кел-се де біршама демеу ғой. Оның орнына адамдардан еститіні соғыс туралы өксікке

толы қорқынышты да аянышты əңгімелер. Жүрек жарасы жырымдалып, ауырлай түседі. Ондай кездері Мұсахан күн-түн маза көрмейді, аһ ұрып, арғы-бергі аруақтарға сыйынады, жалғызыма жар бола көр деп Жаратқанға жалбарынып, Құдайына бас июмен болады.

Бірде, дəл майданға аттанар алдында Мұсахан түс көреді. Біртүрлі қызық түс. Дүниедегі ең ардақты адамы Шпекбай əкесі жəне батыр бабасы Сəмен мұның Жатқанбай туралы қауіп етіп айтқан əңгімесін байып-пен асықпай тыңдап алады.Сосын батыр Сəмен: «Сенің не ойлағаныңды білемін, – депті құлағына ғана ақырын сыбырлап. – Сен оны қалай да тауып алып, қауіптен қайтсем де құтқарамын деп шешіпсің... Олай ету қолыңнан келер-ау, бірақ оның өтеуі тым қымбатқа түседі...». Мұсахан сонда: «Мен сізден бұдан артық бата күткен жоқ едім», дейді бас шұлғып риза болып. Осынау көріпкел түс не үйде, не түзде ой-ынан бір кетпей қояды, еске алған сайын бойына күш-қайрат құйылғанын сезеді, сенімінің беки түскенін байқайды. Ішінде ұзақ сақтаған өзінің осы ерекше түсін ол сүйікті жары Айманға тек майданға жүрер алдында ғана айтқан еді. Бəлкім, кім біледі, сонда аяулы жар күйеуін соңғы рет көріп отырғанын, оны мəңгілік қайтпас сапарға біржола шығарып салып тұрғанын іші сез-ген де болар. Бірақ əйел жаратылысының құдіреттілігі сонда, ол жар мен балаға деген махаббатын ешқашан бір-бірінен ажырат-пайды, бөлмейді. Асыл ана, бəлкім, сонда қатал тағдырға бас игеннен басқа амалы жоғын білген де шығар.

Сөйтіп, 1942 жылдың қазан айын-да Мұсахан егделік жасын жасырып, өз еркімен өтініш білдіріп майданға аттанады. Қоштасарда жары Айманға бар айтпағын: «Дұғаңды ұлымызға арна, ұлымыздың амандығын тіле», деп бір ауыз сөзге сый-ғызып қысқа ғана қайырған еді. Ол көзге көрінбей желеп-жебеп жүретін аруақтар күшіне сенетін, Жаратушы құдіретінің ал-дында бас иетін, əулетімізді жалғастырушы жалғыз ұлды солар ғана ажалдан сақтап, оған ұзақ ғұмыр сыйлайды деген ойы-нан ешқашан да айнымайтын... Мұсахан осылайша өмірінің ең соңғы сағатына дейін жан жүрегі жалғыз ұлыммен қалай да кездесемін деген шырақты үмітін бір үзбестен өткен еді дүниеден.

Алайда жазмыштан – озмыш жоқ, Сталинградты қорғағанда əкелі-балалы қос солдат қасарысқан қатал жаумен иық түйістіре қатар жүріп соғысса да, бірін бірі білген де жоқ, көрген де жоқ.

Иə, бұл өзі кеңес солдатының табан-дылығы мен қайсарлығының символы іспетті адамзат тарихында бұрын-соңды кездеспеген, қанқұйлы алапат соғыстың бетін кері қарай бұрған ұлы шайқас болған еді ғой. 1942 жылдың 17 маусымында

басталып, 1943 жылдың 2 ақпанында аяқталған бұл шайқаста неміс фашистері 700 мың адамынан, 1 мыңның үстінде танкісінен, 1400 ұшағынан, басқа да толып жатқан соғыс техникасынан айырылып, орны қайта толмастай болып біржола ой-сырады емес пе. Осы соғыста əрбір кеңес жауынгері жаумен қасық қаны қалғанша алысты, от пен оқ кешкен осылардың ішінде қаруларынан жауға қарсы өршелене оқ жаудырып əкелі-балалы Шпекбаевтар да бірге жүрді. Мəскеу түбіндегі ауыр шайқастарға қатысып, тəжірибе алып ысылған Жатқанбай өзінің қайсар да білікті жауынгер екенін көрсетті, қысқа мерзімді курстан кейін оған кіші лейтенант атағы беріліп, рота басқару жауапкершілігі тапсырылған болатын. Осы шайқастарда ол өзіне тапсырылған сенімді абырой-мен ақтады, жауынгерлік асқан ерлігі үшін Жатқанбайдың омырауына алғашқы «Қызыл Жұлдыз» ордені тағылды.

50-ден асқан кісіге жорықтағы солдатқа түсер бесбатпан салмақты қыңқ етпей көтеріп жүру қайдан оңай бола қойсын. Алайда, маңдайындағы жалғыз ұлы сияқты

менің Мұсахан атам да осы соғыста табан-дылық пен қайсарлық үлгісін бір адамдай көрсете білген еді, сөйтіп, ол да омырауына орден, медалін тағып, мерейін асқақтатқан еді. Əттең, қатты жараланды, есі бірде бар, бірде жоқ, осы халде атамды Саратов қаласындағы көшпелі госпитальға емдеуге алып кетеді. Ал тап осы кезде Саратовқа таяу Энгельс деген шағын қаланың əскери госпиталінде оның жалғыз ұлы, менің сүйікті əкем Жатқанбай да емделіп жатқан болатын...

Арада көп уақыт өткен. 1964 жыл. Бір күні Жатқанбай Мұсаханұлы режиссер Резо Чхеидзе түсірген «Солдат əкесі» де-ген фильмді тамашалаған. Фильмде жасы ұлғайған кəрі əке соғыстағы ұлының гос-питальда емделіп жатқанын біліп, арты-нан баруға ұйғарады, бірақ ол келемін дегенше, жарақаты жазылған танкист баласы майданның алғы шебіне атта-нып кеткен еді. Сонда əкесі кері қайтпай, қайтсем де баламды көруім керек деп, алдан не қиындық кездеспесін – бəріне төзіп, Берлинге дейін барады. Фильмді көріп болғанша да Жатқанбайдың бетін ағыл-тегіл болып тоқтамай аққан ыстық жас жуып кеткен. Мына фильм əкесін еске түсірді, оның соғыстағы ерліктерін көз ал-дына əкелді, іште бұғып жатқан əкеге де-ген шексіз сағынышы жанартаудай сілкіне оянып, жүрегі кеудесіне сыймай алқына соқты. Көзін жұмып, Аллаға жүгінді. Жаратушыдан əкемнің зиратын табуыма көмектесе гөр деп жалбарынды.

Тым кештеу болса да, оның бұл тілегі де орындалған еді...

Қайта-қайта іздеу сала жүріп, жиі-жиі жазысқан хаттардан кейін, мен 2000 жылы Ресей Қорғаныс министрлігінің орталық мұрағатынан атамның Саратов қаласындағы бауырластар қорымына жерленгені туралы хабар алдым. Қайтсең де атаңның сүйегін тап деген əкемнің тапсырмасын ақыры орындадым ба деп сондағы төбем көкке жете қуанғаным-ай! Естен кетпес бір əдемі түс сияқты. Мұндайда адамға ең қымбаты туған жердің топырағы ғой, атам туып-өскен жердің бір уыс топырағын алып, қасыма ұлдарым мен жиендерімді ертіп, атамызға лайықты құрмет пен тағзым жасау үшін Саратов қаласы қайдасың деп тартып кеттім. Үбірлі-шүбірлі болып бардық. Біз барған соң атамыздың барлық жағдайлары анықталды, тиісті рəсімдері жасалды. Содан кейін Отан қорғаушы қарапайым да ұлы жандардың қатарынан, алтын əріптермен жазылып, менің атамның да аты-жөні лайықты өз орнын тапты...

Əкем Жатқанбай Мұсаханұлы туралы тағы бір үзік сыр….

1946 жылдың қыркүйек айында аға лейтенант Жатқанбай Шпекбаев Совет армиясы қатарындағы қызметін одан əрі

жалғастыру үшін жоғарғы қолбасшыдан əскери академияға оқуға түсу керегі тура-лы бұйрық алады. Көңілі қанша қалап тұрса да ол ұсыныстан Жатқанбай бас тартады. Əке жоқ, кішкентай қарындастарымен үйде шешесі жалғыз. Олар қазір не күйде? Не ішіп, не жеп жүр? Оларға пана болар сенімді адам керек қой. Осылайша ойлана келе, Жатқанбай елге қайтқаным жөн бо-лар деп шешеді. Сөйтіп, жауынгер еліне келеді. Артта ғұмырының əскерге арналған бақандай сегіз жылы қалды, соның тең жар-тысы жаумен бетпе-бет тұрып шайқасумен өтіпті. Бірақ соғыс өрті қанша ауыр болса да Жатқанбайдың жүрегін қарайта алмаған еді. Ол үшін ендігі ең маңызды шаруасы аруақтардың батасы мен əке аманатын орындап, келелі мықты отбасын құру бо-латын. Құдай қанша берсе, сонша бала-сына жақсылап тəрбие беріп, қатарынан қалдырмай асырап, бағып өсіру еді.

Жатқанбай əскерден келген бойда колхоз жұмысына орналасады, осында жүріп болашақ жары Күлиманмен таны-сады. Олар содан соңғы демдері біткенше жұптарын жазбастан адал өмір сүрді. Берекелі шаңырақ құрып, бес қыз, үш ұл – сегіз бала өсірді. Бұл да болса Алланың бір кереметі шығар, Абай атындағы ауылда Жатқанбай өзі сияқты Сағи Шотбаев, Ақа Ортаев деген майдангерлермен бірге көрші тұрды, сол көршілерінің шаңырақтарында да дүниеге сегіз-сегізден бала келіп, бəрі де жақсы азамат болып жетілді.

Жатқанбай қай жұмысқа да бар ықы-ласын сала кірісетін, аянбайтын. Басқаша болуы мүмкін де емес еді, əйтпесе қаптаған қара сирақ шиеттей бала-шағаны қалай асырамақ?.. Осындай үлкен отбасы анасының, əрине, үй тірлігінен қолы бо-сай қоймайды, бала-шағаға қарау керек қой. Жатқанбай болса таң атқаннан күн батқанша бір тыным таппайды. Бірде оны ферма жақтан көрсең, бірде егістік алқабынан көресің. Сөйтіп, жүріп те ол бала тəрбиесін қалт жібермей, назарында жіті ұстаушы еді.

1973 жылы отбасымыз ауыр қайғыға ұшырады, ұзаққа созылған ауыр науқастан кейін аяулы анамыз көз жұмды...

Анамыздың жылын бергеннен кейін жақын адамдар өздерінше жаны ашыған болып əкемізге үйлен деп ақыл айта бастаса керек. Сонда əкеміздің пышақпен кескен-дей етіп жауабын бір-ақ қайырғаны есімде: «Менің Күлиманыма тең келер жан табы-лар ма екен? Жоқ қой, ондай жан, – деді əкем. – Өзі сұлу, мейірімді де қамқор ана ретінде мен үшін оған ешкім де тең келе ал-майды. Күлиманмен бірге о дүниеге менің де бір бөлшегім кетті...».

Жатқанбай жауынгерге тəн қайсар мінез бен айтқан уəдесінде тұрды, кеудесіндегі соңғы демі қалғанша бар ғұмырын отбасына, балаларына арнап өтті. Биыл ол 95 жасқа толар еді... Əкем алас-күлес қиын заманда өмір сүрсе де, адами тұрғыдан оның пəни тіршілігі шуақты һəм бақытты болды дей аламын. Ол тұрғызған үлкен шаңырақ астында 8 бала өстік, олар-дан бүгінде əкеміздің 13 немересі мен 4 шөбересі жасыл құрақтай жайқала өсіп, ержетіп келеді. Үлкен қызы Бақыт болса, бұл күнде филология саласының профес-соры, кішкентайымызда ол бізді бақты-қақты, өсірді, бауырлары мен сіңлілері үшін Бақыт қашанда дұрыс бағыт сілтеп, жол көрсетер шамшырағымыз болып қала бермек. Үш ұлының біреуі өз жо-лын ауыл шаруашылығы саласынан тапса, екіншісі қоғам мен мемлекет үшін қызмет көрсетуді борышым деп санайды, үшіншісі өзін заңгерлік жағынан жақсы қабілет-қарымымен танытып жүр. Қыздарының бірі заңды еңбек демалысына шықса, екіншісі бизнеспен айналысады, үшіншісі арнайы орган қызметкері, ал ең кенжесі жекеменшік оқу орындарының бірінде проректор.

Əңгімемді «сөйтіп бəрі де бақытқа жетіпті» деп ертегіше аяқтағым келмейді. Өйткені, мұның бəрі қарапайым жақсы АТА мен ƏКЕНІҢ өзіндік ғажайып тарихының табиғи жалғасы, бізге мирасқа қалдырған үлгі-өнегелерінің мəуелі жемісі болар деп ойлаймын.

Мейірімсіз ажал кесірінен өз уақытында Сталинград окоптарында қатар жүріп соғыс қан əке мен бала кездесе алмаған еді, бір-біріне деген əкелік-балалық мейі-рім дерін көз жанарларына толтырып, сүйсіне қарасып, ақтық рет сөйлесу мүмкін діктерінен айырылған еді... Алайда, Мұсахан аруағы ұлын тастап кеткен жоқ, əрқашан ұлымен бірге болды, ке-рек кезінде көзге көрінбей келіп, үнемі қолтығынан демеп, қолдап-қолпаштап жүрді. Бұл келелі аруақ жəне арғы батыр бабамыз Сəменнің асыл рухы олардың бүгінгі ізбасар ұрпағына да күш беріп, демеп жүреріне, мұның өзі Жеңімпаздар Ұрпағының даңқты істерінің жалғастығы алдағы уақытта да ешқашан үзілмесіне кепіл боларына мен кəміл сенемін.

Алик ШПЕКБАЕВ, Қазақстан Республикасының

Мемлекеттік қызмет істері жəне сыбайлас жемқорлыққа

қарсы іс-қимыл агенттігі төрағасының орынбасары.

–––––––––––––––––––

Суреттерде: (солдан оңға қарай) Мұса хан Шпекбаев; Жатқанбай Шпек-баев; Алик Шпекбаев.

Жеѕімпаздар ўрпаєымыз

Эльмира МƏТІБАЕВА,«Егемен Қазақстан».

Аталған компания еліміздің бас қаласы Астанада үлкен мерекелік шара өткізіп, онда бірқатар ардагерлерімізді шақыртып, ар-найы сый-сияпат жасап, оларға шынайы ризашылығын білдірді. Жиынға 50-ден астам Ұлы Отан соғысының ардагерлері қатысып, сонымен қатар, Атырау облысы-нан мұнай-газ саласында еңбек еткен соғыс ардагерлері де келді. Оларды «ҚазМұнайГаз» ҰК» АҚ басқарма төрағасының тасымалдау жөніндегі орынбасары Қайыргелді Қабылдин, басқарма төрағасының сервистік жобалар жөніндегі орынбасары Нұртас Шманов, басқарма төрағасының теңіз жəне жекелеген мұнай-сервис жобала-ры жөніндегі орынбасары Тимур Бимағамбетов, адами ресурстар-ды басқару жəне еңбекақы төлеу жөніндегі басқарушы директор Серік Əбденов құттықтады.

Жиында Магнитогорск əскери училищесінің түлегі, Чехословакия мен Венгрия қалаларын азат етуге қатысушы, 120-жеке гвардиялық полкінің ұшқышы болған ардагер Өтəлі Балғымбаев, 98-гвардиялық əуе-десант дивизиясының жауын-гері, Будапешт, Вена, Прага үшін ұрыстарға қатысушы Бағит Қуанышев сөз сөйледі.

Мерекелік басқосуда ардагер-лер сөз сөйлеп, өздеріне көрсетілген қошеметке алғыстарын жеткізіп жатты. Бүгінгі Жеңістің жетпіс жылдық мейрамына жеткеніне, қазіргі ұрпақтың білімді де патри-от болып өсіп жатқандығына куə екендігін айтқан Москва түбіндегі жəне Ленинград қорғанысы ұрыс-тарына қатысқан Орынғали Қарасаев осы күнге шүкіршілік білдірді.

Сұрапыл да жойқын соғыста қыршынынан қиылған жауынгер-лер есімі ел есінде мəңгі сақталады. Осы тұрғыда ұлттық компания биыл да игі шараның іске асуы-на үлес қосты. «ҚазМұнайГаз» ұлттық компаниясы «Мұнайшы» қорымен бірлесе отырып «Жетпіс жыл желбірейді Жеңіс туы» атты

жинақ шығарды. Бүгінгі жиында тұсаукесері өткізілген аталмыш кітап мұнайшылардың ауыр жыл-дардағы майдан мен еңбек дала-сындағы ерен ерлігін паш етеді.

Кітаптың тұсаукесерінде бірінші болып сөз алған Серік Əбденов 1941-1945 жылдар арасындағы уақыттың оңай айтылғанымен, осынау төрт жыл ішінде қаншама қасірет пен қиыншылықтың болып өткендігін атай келе, осы уақытта адам-зат тарихына тəн жағдайдың болғандығын жеткізді. Болашақ ұрпаққа мəңгілік үлгі болар, өзіндік өнегесімен құнды, батырлығымен есте қалар ардагерлеріміздің көзі тірісінде ерекше бағалануы қажет екендігін атап өтті. Осының бір көрінісі ретінде, «ҚазМұнайГаз» ұлттық компаниясы «Мұнайшы» қоғамдық қорымен бірлесіп «Жетпіс жыл желбірейді Жеңіс туы» атты жинақ шығарғандығын к ө л д е н е ң т а р т т ы . О с ы н а у мерекелік шараның бірден-бір мақсаты да батырларымызды ұлықтап қана қоймай, оларға арналған кітаптың тұсаукесерін өткізу болғандығын атап көрсетті.

Келесі кезекте жаңа кітаптың мəн-мазмұнын ашып, ондағы ерекшеліктермен таныстырған Н.Ə.Марабаев атындағы «Мұ-найшы» қоғамдық қоры атқарушы директоры Сайлау Жылқайдаров аталған кітапты жазу барысында «Соғыс – барды жоқ ететін, тауды жер ететін, жер бетіндегі тіршілік атаулыны күйрететін жойқын күш!» деп айтты.

Салтанатты шарада май-дан шебінде жанын пида ет-кен жауынгерлерді бір минут үнсіздікпен еске алып, Отан үшін отқа түсіп, Жеңіс сыйлаған арда-герлерге тағзым етілді. Сұрапыл да жойқын соғыста қыршынынан қиылған жауынгерлер есімі ел есінде мəңгі сақталатындығын компаниядағы жиын тағы да дəлелдеді. Оларды əркез еске алып, рухына тағзым ету – кейінгі ұрпақтың ең басты парызы екенінің айқын мысалы болған осы кездесуде əскери əндер шырқалып, мерекелік концерт өтті.

ЌазМўнайГаз: 70 жыл желбірейді Жеѕіс туы

Сонау 1941-45 жылдардағы ауыртпалық пен қайғы-қасіреттің уытын басып, бізді бүгінгі бейбіт күнге жеткізген еңбегі ерен ардагерлерімізді қаншалықты ұлықтасақ та жарасады. Бұл тұста оларды жадымыздан өшірмей, санамызға сіңіре отырып, ұрпаққа үлгі ету – парыз. Сондықтан да, осы орайда жыл сайын жоғары деңгейде тойланып, ерек-ше ескеріліп, айрықша аталып өтетін мерекеде «ҚазМұнайГаз» ҰК» АҚ ұжымы да белсенділік танытып келеді.

ҰЛАҒАТ

9 мамыр 2015 жыл

www.egemen.kz12

АЛТЫБАҚАНСоғыстың басылар түрі жоқ сияқты,

бірақ елдің көңілі көтеріле бастады. Майдан жақтан анда-санда үшбұрышты хат келеді. Кейбір тірі жүрген жауын-гер ағаларымыз: «Жауды қуып барамыз, пəленбай қаланы азат еттік, көрші елдерді құтқардық, фашистерді жеңдік!» – деп елді сергітіп, болашаққа үміт арттырады. Халық жоқшылыққа шыдап, өмір алға жылжып жатты. Кешегі əскер қатарына жасы жетпеген жеткіншектер жігіт, боз-бала бола бастаған. Демалыс, мейрам күндері, қолдары босап, алтыбақан құрып, көңіл көтеріп, құрбыларымен ойнап-күліп, қызықтайды. Тербетіледі, əн шырқайды, əртүрлі ойындар ойнайды.

Біз, балалар шөпшек, тезек жинап, от жағып қоямыз. Алтыбақан босаса, біз де тербелеміз, қайбір күндері ойын-сауық таң атқанға дейін созылып, сол жерде шапаны-мызды жамылып, ұйықтап қалатын едік. Кейбір мереке-мейрам күндері алтыбақанға орыс көршілер де келетін. Олар келсе, тіпті қызық, жеке би билеп, частушка айтып, кей кезде қазақшаға да ауысып кететін:

«Əй, Өмірзақ, неге тұрсың қайқайып,Бері келші, биге шықшы,Бір азырақ шайқайық».Өмекең де қарап тұра ма, таяғын дом-

быра ғылып:«Ой, Маруся! Сені көрсем көңілденем,Сені бар ғой, ежелден-ақ сүйемін,Жақындауға қорқамын,Қызғанады күйеуің» – деп өлеңмен

қағысып қалатын.Біраз, жеке биден кейін:– Ал, Вася, бастап жібер, – дейді. Біз

«дядя Вася» деп атаушы едік. Соғыстан келген, бір аяғы кем, өзі жасап, байлап алған ағаш аяқ болатын, мұрнының ұшы да жоқ еді. Өзі еңбекқор адам болатын. Есегін екі дөңгелекті арбаға жегіп, өзеннің бойына бақша егіп, шөп шауып, тасып, тыным көрмейтін. Ешкімге ілігін артпай, күнкөріс қамын өзі тындырып жүретін. Дядя Вася үйінен ала келген аласа орындығына жайғасып, «Амур толқындары» вальсін шалқытып, жиналған жұрт билеп, көпке дейін тарқамаушы еді.

Кейін біз ержеткен кезде де кеше соғыстың ауыр күндерінде жанымызды жадыратқан сол алтыбақанның басына жи-налып, талай-талай қызық дəуреніміз сол жерде өтті. Бізден кейінгі жас жеткіншек-жастар, сол жерде жиналып, ойнап-күлетін,

домбыра, гитараларын, магнитофондарын алып келіп, думандататын.

Біздің ауылды бертін келгенше «Алтыбақан ауылы» деп атап жүрді.

Кейіннен автобус жүргенде аялдаманы да «Алтыбақан» деп атап, адырайтып жазып қойып еді. Арада көп жыл өткенде, кейін бір күні өзіміздің ауылға келсем, шау тартқан ағаларымыз жиналып, қызыл қарағайдан алтыбақанды қайта құрып жүр.

–Бұрын біз құрған алтыбақан тозды, арқан-жібі үзіле береді, балалар бұрынғыдай ойнай берсін деп, үлкендер жиналып, берік

ағаштан қайта құрып жатырмыз – дейді. – Бақандардың басына темірден құрсау са-лып, арқанның орнына шынжыр орнатамыз.

Елге кейінгі бір-екі жылдың орайын-да барғанымда, алтыбақанымыз орнында тұр екен, тозайын деген-ау, бір аяғы ақсап, арқаны түрулі тұр.Мұңайып қалдым. Бұл күнде сол соғыс дүрілдеп жүріп жатқанда, елдің көңілін көтеру үшін, еңсесін тік

ұстату үшін сол алтыбақанды алғаш құрған менің ағам Олжағұл батыр да, оның құрдастары Ақан, Серікқазы, Орыншайық əнші, жеңгелерім Мəрзия, қалжыңбас Бикен де жоқ. Көңіл құлазиды екен, солардың орындарына барып, құран-дұға оқимыз.

Осы жуықта елден сəлем бере келген бауырым Бауыржан:

–Аға, алтыбақанды қайтадан түлеттік: тозған аяғын, арқанын ауыстырдық, бақандарын түрлі-түсті бояумен бояп қойдық. Жастар жарық құрып, баяғыдай думандатып жүр, – деп сүйінші сұрады. Қуанып қалдым.

ҚЫМЫЗХАНАЖеңіс күнгі қымызханадағы қызық

əлі естен кетпейді. «Жеңіс!» деген ха-барды естісімен үлкен-кіші, бала-шаға орталыққа қарай жүгірдік. Барлық жұрт осында жиналған. Бірін-бірі құшақтап жатыр. Кешег і ауыртпалықты да , қайғыны да ұмытқандай. Енді басқаша өмір бас талатындай. Үлкендер сөйледі,

азын-аулақ ойын-сауық болды. Содан кейін қымызханаға тарттық.

Мұнда да көтеріңкі көңіл-күйде: бірін-бірі құттықтап, біріне-бірі жақсы тілектер айтып жатыр. Үстелдердің үстінде шара-шара қымыз, əйелдер ала келген құрт-май, сүзбе, кейбіреуі нандарын да əкеліпті. Жұрт жайғасып болған кезде: «Ал, Ақтамақ, ба-стап жібер!» – деп Бəкен гармонын алды да шалқыта жөнелді.

Жеңгеміз ашық əдемі даусымен «Ақтамақ» əнін бастап кетті. Қайырмасына бəріміз қосылып, дуылдатып жібердік. Сол кезде «Шилі өзен», «Ақтамақ» əндері жиі айтылушы еді.

Біраздан соң біздің жақтың əдеті бойынша «домбыра жылжыту» басталып, жеке-жеке əн айтылды. Əйелдер жағы жеке дауыспен екі-екіден қосылып айтты. Шеткерірек отырған келіншек «Баянауыл басынан бұлт кетпес» деп басталатын арманға толы, өзі сүйетін адамына қолы жетпеген жігіттің əнін айтты. Бұл да жұрттың мұңы еді ғой. Əйелдердің көпшілігі жары майдан даласында шейіт бо-лып, жастай жесір қалған, кейбіреуі айтты-рып қойған арысы майданнан қайтпай, желек астында қалған мұңлықтар еді. Осы кезде Өмірзақ ағамыз келді.

– Ой, Өміш, қайда жүрсің, домбыра жыл-жытып жатырмыз, – дейді жұрт. Өміш ағамыз сұңғақ бойлы, қыр мұрынды, шашының алды бұйраланып, желке жағы тараққа көнбей тұрушы еді. Өзі көңілді екен: «Бері əкел дом-быраны», – деп таяғын сүйей салып (бір аяғы протез еді), домбыраны қағып-қағып жіберіп, «Ал қоңыр» əнін шырқай жөнелді. Кім біледі балалық көңіл шығар, ешкім бұлайша айта алмайтындай көрінетін. Бірінен кейін бірін талай əнді айтты.

Сонан соң, Өміш ағамызға Ақтамақ жеңгеміз қосылып, əн шырқады. Енді бұл ұмытылмайтын сəт. Екі ақ маңдай қосылса, шам жанғандай дегеннің өзі. Қымызханада думан толастар емес. Абай əндері айтылды. Термеге ден қойылды. Домбыра жылжып Рымбек ағамызға жетті. Отырғандар тыныш-тала қалды. Ол бір қолы жоқ кемтар бола-тын. Домбыраны үстеліне қойды да, жалғыз қолымен шанақты бір қағып, термелерді баса жөнелді. Аяғында домбыраның сүйемелінсіз əнге басты. Жұрт тыныш, кейбір əйелдер жылап жіберді. Сөйтсек, ағайынды екі жігіт соғысқа бірге аттанып, біреуі майданда қаза болып, Рымбек бір қолынан айырылып кел-ген екен. Ол алдындағы қымызын ішті де, сыртқа шығып кетті.

Сол күні қымызханада көп əн шырқалды. Соғыстың ауыртпалығы көп болды ғой. Жанға батқан жара да көп болды. Сол жараны халық əнмен жазды. Сол əндер естен кетпейді. Кеше естігендей əсем əуен құлақты жаңғыртып тұрады.

Қайырхан ҚАСЕНХАНОВ, зейнеткер.

АЯГӨЗ – АЛМАТЫ.

Ескендір ЕРҒАЛИҰЛЫ,журналист.

СТАЛИНГРАДТЫҚТАРҒА ҚАЗАҚТАРДЫҢ КӨМЕГІ

Бір жылға жуық уақытқа созылған сұрапыл шайқас 1943 жылдың ақпан ай-ында түпкілікті аяқталды. Кеңес Одағы қаланы қайта салу жұмыстарын Еділ жағалауында соғыс іс-қимылдары тоқтап, фашистерді тықсыра қуып тастағаннан кейін бірден қолға алды. Алайда қаланы қоқыстан тазартып, ғимараттарды жөндеу үшін Сталинградтың өзінде жұмыс күші жетіспеді. Өйткені, қала халқының көбі соғыс пен аштықтан қырылған, өзгесі бас сауғалап кеткен. Бір сөзбен айтқанда, өлі қалаға айналған болатын.

Əжемнің айтуынша, ол 1943 жылдың сəуір айында Орал облысының Қазталов ауданынан қара жұмысқа шақырылған. Бұл оның шамамен 24-25 жастағы кезі екен. Ол уақытта ел ішінде еркек кіндікті аз. Барлығы дерлік майданда. Халықты моби-лизациялау бойынша Оралдан негізінен қыз-келіншектер ғана емес, жастары 60-70-ті алқымдаған қарттар мен бұғанасы қатпаған жас балалар да тартылғанын айта кету керек.

Сталинградта қанқұйлы соғыстың енді саябырсыған кезі. Қалада тіршілік тоқтаған, ешқандай мекеме, дүкен, базар жұмыс істемейді. Халық жаппай аштыққа ұшыраған еді. Сондықтан, сталинградтықтарға Қазақстаннан көмек ретінде үйір-үйір мал айдап бару туралы шешім шығарылған. Оны жеткізу үшін ол уақытта не пойыз, не көлік жетіспеді. Содан «Еңбек майданына» шақырылған əйелдерге сол малды жаяу-жалпылап айдап бару жүктелді. Орал облы-сынан Сталинградқа дейін шамамен 350-400 шақырым жер-тін.

– Жол бойы талай қиындықты көріп, малды шашау шығармай айдап апардық,

– деп еске алатын əжем. – Ол кезде мініп жүретін жылқы да жоқ, бəрін майданға əкеткен. Жолда сиырлар бұзаулайды. Жаңа туған бұзаудың тұяқтары жұмсақ, оларға көп жүруге болмайды. Өйткені, тұяқтары қатты жерге тиіп желініп қалады. Ал оның қатаюы үшін біраз уақыт керек. Бірақ мұны күтіп отыратын шама қайда? Амал жоқ, жаңа туған бұзаулардың тұяқтарын киізбен, матамен шұлғау сияқты қылып байлап та-стайтынбыз, – дейді.

Осылай айлап жүріп Сталинградқа да жеткен.

КӨҢІЛ ҚҰЛАЗЫТҚАН КӨРІНІСҚалаға ең алғаш кірген кездегі көргеніміз

– қараған адамның жанын мұздатып жіберетін сұрқай сурет еді, – дейді əжем. – Қала түгелдей қираған. Əр жерде шашылып жатқан өлі денелер, талқаны шыққан соғыс техникалары, жартылай опырыла құлап, шұрық-тесік болған тұрғын үйлер. Сол үйлердің аман қалған бөлмелерін қуыстап, сұрапыл жағдайды бастан кешкен жандар да тұрып жатты...

Əжемізді басқа əйелдермен бірге ескі баракқа орналастырған. Ешқандай

жағдай жоқ. Түнде киіммен ұйықтайды. Тіпті аяқкиімді де шешуге қорқады екен. Өйткені, ұрлап кетеді. Тамақ тек талон-мен берілген. Күніне белгілі грамм ғана нан беріледі. Ет мүлдем жоқ. «Ішетініміз – капустаның көк суы, быламық, болса – кар-топ. Адамдар азып-тозып кетті», – дейтін əжем. Сондықтан, тамаққа күнде талас, бірінікін бірі тартып алатын кездер де орын алған. Əсіресе, түнде ұйықтағанда алаяқ əйелдер кейбіреулердің бір айға берілген та-лондарын ұрлап алады екен. Талондарынан айырылған бейшара əйелдер жынданып та кеткен. Аштан қатқан. Көбі сүзек ауруы-на ұшыраған. Күнде тек картоптың көк суын ішкесін əлдері де болмапты. Аштан қатып бара жатқан соң, əйелдер картоптың қоқысқа тасталған қабықтарын жинап, қайнатып, соны талғажау етеді екен. Бірақ, одан көбі іш ауруына ұшыраған. Осылайша,

олардың арасында қара жұмыстан емес, аштық пен аурудан қырылғандар көп бо-лыпты...

Қазақстаннан барған бір топ əйелдер бригадасын Сталинград трактор зауытының аумағын тазартуға салады. Жасайтын жұмыстары сол: үйінділерді аршу, кірпіш сынықтарын, тасу, тиеу... «Бұл зауыттың соғыс үшін маңызы болғандықтан, ең ал-дымен осы жерді тез қалпына келтіру тап-сырылды», – дейді əжеміз...

АУЫР ЕҢБЕКƏжемнің бригадасын жəне басқа

да бірнеше бригаданы дəл осы трактор зауытының орнын тазарту жұмыстарына са-лыпты. «Жұмыс өте ауыр, таңертеңнен кеш-ке дейін жасайтынымыз – қара жұмыс. Қара күшке болмайтын жерлерді алдымен трак-торлар, танкілер келіп итеріп-итеріп кетеді де, əрі қарай қолдың күшімен көліктерге тиейміз, болмаса басқа жерге тасимыз. Ауыр кесектерді көтереміз деп, мертігіп қалғандар да арамызда аз болған жоқ», – дейді əжем. Ең жантүршігерлігі, қирандыларды аршу кезінде, үйінділер арасынан пəршеленіп, бұзылып кеткен талай марқұмның мəйіттері шыққан. Бөлек-бөлек жатқан қан-қан қол, не үзілген аяқтар, мылжаланған бастар... Айта берсе, сұмдық дейді. Арасында қарапайым тұрғындар да, солдат киіміндегілер де бар екен. Талай келіншектер бұл көріністерден кейін тамақтарын іше алмай, ісініп өліп қалыпты.

Бір күні əжемнің бригадасымен қатарлас жұмыс жасап жатқан басқа бригаданың адамдары не минаның, не гранатаның жойқын жарылысынан түгелдей мерт бола-ды. Содан бұларды басқа жерге ауыстырып, жарылыс болған орынды күн ұзақ тексеріп, екінші күні қайтадан зауыт аумағына алып келген. Санитарлық талаптары сақталмаған баракта тұрып, оның үстіне тамақ жағы мардымсыз болған əйелдер арасында сүзек ауруы тарайды. Əжеміз де көп ұзамай осы дертке шалдығып, еңбекке жарамсыз деп та-нылып, елге қайтарылады. Бұл 1943 жылдың қыркүйек айы еді.

Сол Сталинградтағы «Еңбек майданы-нан» елге ауырып, əлсіреп қайтып келе жатқанда жолай жортып жүрген ұры-қарылар оның бар ақшасын, ең бастысы – қажетті құжаттарын ұрлап кеткен. Сол оқиғаны əжем үнемі өкінішпен айтып оты-рушы еді. Сөйтсем, сол кезде ұрланған құжаттарын таба алмаған, кейін қайтып қалпына келтіре де алмаған екен. Көз көрген адамдар болса да «дəлелді құжаттарың жоқ» деп жергілікті билік еш илікпеген, көмек қолын созбаған. Ал мұның салдары зейнет жасына жеткенде «Еңбек майданындағы» жанқиярлық жұмысы еленбей қалған, содан зейнетақы да тағайындалмаған. Əрине өкінішті-ақ. Сол өкінішін əжем о дүниеге арқалап кетті. Зұлқарнай атам неміс басқыншыларынан талай кеңестік қалаларды азат етуге бір кісідей атсалысам деп ажалдан аман қалса да ауру тапты. Ал əжем қираған Сталинградты қайта қалпына келтіру майданында жанын салып еңбек етіп, ақыры денсаулығынан айырылса да, керексіз болып қалды. Қайран менің атам мен əжем-ай!

Міне, бұл сұрапыл соғыстан кейінгі елді қалпына келтіру жұмыстарына қатысқан бір ғана қазақ қызының тағдыры. Ал нəзік жан-дылар түгіл, ер-азаматтардың өзі шыдамай-тын дəл осындай ауыр азапты бұдан басқа да қаншама қазақтың қыз-келіншектері бастан кешті?! Бірақ, амал жоқ, бəріне көнген. Не өлім, не өмір деген сол болған...

ЖАҢҒЫРЫҚ

СОҒЫС және ӘН(Сўрапыл кезеѕніѕ сəттері)

Əшір Найзабеков 1913 жылы Жамбыл облысы, Меркі ауданы, Мыңқазан ауылында дүниеге кел-ген.1942 жылдың үскірік ақпанында соғысқа аттанған атам соғыстың алдыңғы шебінен – Смоленск қаласы маңындағы майданнан бір-ақ шығады. 312-ші Смоленск дивизиясының 1083-ші атқыштар полкінде полк санитары бола жүріп, жаралы жауынгерлердің жарасын таңып, алғашқы көмек көрсеткен. Шайқастар күндіз-түні, аспанда да, жерде де жүріп жатқан шақта қарша бораған оқтың арасы-нан жаралы жауынгерлерді алып шығу оңай болмаған, қанға бөгіп жатқан жауынгерлердің ауыр халі мен ыңырсыған жан азабы қаншалықты ая-нышты десеңізші.

Висла өзенінің мұздай суықтығына қарамастан, қара күздің сызды салқынынан тістері тістеріне ти-мей сақылдаған жауынгерлер жан дəрмендерімен тездетіп жүзіп өтіп, Яновецтегі жаудың қорғанысына қарсы шабуылға шығады. Осы ала-пат ұрыста қаншама боздақтарынан айырылған кеңес əскер і адам шығынына қарауға мұршасы болмай, алға ұмтылған, нəтижесінде дивизия Висла өзенінің батыс жағалауындағы соғыс плацдармының өрісін кеңейте отырып операцияны сəтті орындап шыққан. Солдаттарға медициналық көмек көрсете жүріп Əшір Найзабеков қолынан қаруын тастамай, автоматпен қарсы келген жауды жайратып, май-дандастарын оқ қақтығысынан алып шығып отырған.

Соғыста табандылық танытып, 1943 жылы коммунистік партия қатарына қабылданған. Барды жоқ ететін, тауды жер ететін зұлмат соғыста үш майданда ерлікпен шайқасқан атам Əшір Найзабеков 1943 жылдың

ақпанынан тамыз айына дейін Степной майданында шайқасқан. 1943 жылдың тамызынан 1944 жылдың тамызына дейін Дон шайқасына қатысқан. 1944 жылдың аяғына дейін Беларусь май-данында фашистерге тойтарыс берген. Көрсеткен ерлігі үшін «Жауынгерлік ерлігі үшін» медалімен марапатталған. 1944 жылдың 15 тамызында Облясы-Дворсии елді мекенінде атамыз Əшір от пен оққа оранған қаһарлы май-дан даласында жаумен тіресе жүріп, табандылығымен, төзімділігімен миномет, артиллериядан жауған оқтан жарақаттанған 10 жауынгерге медициналық көмек көрсете отырып, ауыр жарақат алған 5 сарбазды қауіпсіз жерге алып шығарады. Осы оңтайлы сəтті пайдаланып шабуыл жасаған үш неміс əскерінің біреуін өлтіріп, екеуін тұтқынға алған. Осы ерлігі үшін III дəрежелі «Даңқ » орденімен марапатталған. Алайда, 1944 жылдың аяғында қолынан ауыр жарақат жəне контузия алған атам елге оралуға мəжбүр болады.

Əкем айтатын, атамнан соғыс тура-лы сұрай қалсаң жүзін мұң басып, қатты күрсінетін еді, өңі қуқыл тартып, жүрегі сыздайтын, үнсіз қалатын, деп. Тек «Енді адамзат баласы мұндай соғысты ешқашан көрмесін, қаншама азаматы-нан айырылды ғой», дейді екен. Жеңіске санаулы айлар қалғанда елге оралған жауынгер қым-қуыт шаруаның бел ор-тасынан табылады. Ауыл тіршілігінде басшылық тапсырған қай жұмысты да өнімді атқарып, көзге түседі. Солай өз ауылында бірқатар басшылық қызметтер атқарған. Қызыл-қыстақ, Арал-қыстақ ауылдарында басқарма төрағасы, қой фермасының меңгерушісі болған. Сондай-ақ, атамыз зейнет-ке шыққанша біраз жылдар ауылдық тексеру комиссиясының төрағалық қызметін абыроймен атқарған.

Атам жары Тоқтабүбі апамыз 49 жасында ерте қайтыс болса да шиеттей балапандарын аяғынан тұрғыза алды. Төрт ұл, төрт қыз тəрбиелеп өсірді. Бірақ соғыс салған ауыр жарақаттары сыр беріп, 1979 жылы 66 жасында қайтыс болды.

«Ер есімі– ел есінде». Ұлы Жеңіс мерекесіне 70 жыл толды. Ерлердің қасиетті рухы бейбіт өмірімізге күн нұрындай мəңгі шуағын шашпақ. Сондай-ақ, «Адам ұрпағымен мың жа-сайды», – деген сөз бар. Ұрпағы барда аталардың аты да, рухы да өшпек емес.

Зере ƏШІРОВА,немересі.

Жамбыл облысы.

Жолдыбай БАЗАР,«Егемен Қазақстан».

Ақмола облысындағы Кеңес ау-ылында 1922 жылы дүниеге келген Мейрамбек Камаловтың балалық шағы аумалы-төкпелі заманмен тұспа-тұс келген-ді. Замана ызғарын жас-тайынан жүрегімен сезініп өскен жас Мейрамбек ерте есейді. Еліне, жеріне деген сүйіспеншілігі оны əркез жігерлендіріп, алға жетеледі. Қағылез, зерек, сезімтал болып өскен ол елдің ісіне араласа бастағанда кенеттен ала-пат соғыс басталып кетіп, майданға аттанып кете барды.

1942 жылдың 15 қаңтарында əскери комиссариаттан шақырту алған жас жігіт көппен бірге со-нау Украина жерін жаудан қорғап, небір қанқұйлы шайқастарға қатысты. Намысты қолдан бермеді. Отан алдындағы борышын адал өтеуден басқа ештеңе ойламаған Мейрамбек жауынгер достарының сенімді серігі, командирлерінің жаужүрек сарба-зы бола білді. Майдан даласында бірнеше рет жарақат алған ол госпи-тальдан шыға салысымен өз бөліміне қайта оралып отырды. Алайда, соңғы рет снаряд жарықшағынан алған жарақаты жауынгерге өте ауыр тиді. Ол Днепропетровск, Ферғана

қалаларындағы эвакогоспитальдарда ем қабылдады. Содан, 1944 жылдың маусымында запастағы жауынгер ретінде еліне қайтарылды.

Соғыстан оралған М.Камалов еліне келген бетте жұмысқа араласты. Ол Ақмола облысындағы бірқатар ауылдарда есепшілік қызмет атқара жүріп, еліміздің ауыл шаруашылығы саласының дамуына сүбелі үлес қосты.

Соғыс басталмай тұрып үйленген жан жары Қалиман Нұрмағанбетқызы екеуі 52 жыл бірге жасады. Олар Құдайдың берген ұл-қыздарын жетілдіріп, өсіріп бақытты отбасы құра білді. 15 немере сүйді. Бүгінде Камаловтар əулетінен тараған ұрпақ ата-аналарының өнегелі жолын жалғастырып келеді.

Мейрамбек Камаловтың соғыстағы ерлігі, бейбіт өмірдегі төккен тері өтеусіз қалған жоқ. Ол ІІ дəрежелі «Ұлы Отан соғысы» орденімен, «Ерлігі үшін», «Еңбек ардагері» жəне басқа да көптеген медальдармен марапатталды.

1994 жылы 72 жасында өмірден озған майдангердің есімі Ұлы Отан соғысына қатысқан ардақты ардагерлердің қатарында құрметпен аталып жүретініне сенеміз. Өйткені, ол жеңімпаз ардагерлеріміздің өкілі.

АСТАНА.

Ўрпаєы барда аталардыѕ аты ґшпейді

Қаншама жыл өтсе де соғыс салған қасірет жарасы толық жа-зылды деп айта алмаймыз. Өткенді, үлкендерді еске алсаң қайғы-мұңға батасың, соғыс болмағанда ғой, деп өкініш етесің. Əрине, ең бастысы, ұрпағының амандығы үшін қан қасап соғыста əкелеріміз бен аталарымыз Отан үшін қызмет етудің, туған ел мен жер үшін жанқиярлық ерліктің ерен үлгісін жəне адалдықтың асқар шыңын көрсетті. Осы ерліктің өшпес ізін қалдырған ата-баба рухына тағзым ете отырып, өзімнің атам – Əшір Найзабековтің де қардай бораған ажал оғының астында Жеңіс үшін жан алысып, жан беріскенін мақтан етемін.

Ардагер

Ұлы Отан соғысынан елге оралған ардагерлердің басым бөлігі ұрыс кезінде алған түрлі жарақаттарының кесірінен өмірден озғаны белгілі. Олар тəн жарасын елеместен, майданнан келген бетте ел еңсесін тіктеуді мұрат тұтып, білек сыбана еңбек етті. Сол жүз мыңдаған аталарымыздың арасында өзінің бар күш-жігерін əлеуметтің əл-ауқатын көтеруге жұмсаған Мейрамбек КАМАЛОВ та бар еді.

Əрине, ұлы ерлік майданда жасалады ғой. Бүгінгі Жеңіс мерекесін айтқанда, ал-дымен сол майданға аттанып, жау мен жағаласқан əкелеріміз, ағаларымыз ойға оралады. Олардың ерлігі туралы да аз айтылмаған, аз жазылмаған. Бүгін соны еске аламыз. Ал өзіміз куə болған ауылымыздың өмірі де көңілімізде сайрап тұр. Ауылымыз сұрапыл қиындықты бастан кешті. Сонда да елдің еңсесі түскен жоқ. Қайғыға батып жүрсе де, халық əн-жырын ұмытпаған еді. Сол басқа түскен қиындықты адамдар сол əн-жырмен жасқағандай көрінеді де тұрады.

Кїлден кґтерілген ќалаСталинградты ќайта салу їшін «Еѕбек майданы» ўранымен барєан ќазаќ ќыздарыныѕ таєдыры туралы

«Егемен Қазақстан».

Сталинградты қайта салу үшін Кеңес Одағы көршілес өңірлер халқы арасында «Еңбек майданы» деген ұранмен мобилизациялау шара-сын ұйымдастырғаны белгілі. Жаппай жұмылдыру арқылы қираған қалаға жұмысшылар жасақтары жан-жақтан ағылып келіп жатты. Соның ішінде Қазақстаннан да, əсіресе, қазіргі Батыс Қазақстан об-лысынан жүздеген қыз-келіншектердің Сталинградқа қара жұмысқа тартылғанын бүгінде біреу білсе, біреу білмейді. Міне, сол жүздеген қыз-келіншектің арасында менің əжем – Нəпиқа Болатқызы да бар еді. Төменде сөз болғалы отырған жайттар əжеміздің өз көзімен көріп, басы-нан кешкен, кейін оны бізге əңгімелеп бергені турасында.

9 мамыр 2015 жыл

www.egemen.kz 13

Адамзат тарихында адам қанын судай ағызып, бүкіл əлемді шарпыған жан түр-шіктірген соғыс Еуропа төрінен басталып, 1941 жылдың 21 мау сымында Германияға вагон дап материалдық көмек жіберген КСРО шекарасын араға бір күн де салмай, нақтылай түссек, сол жылдың 22 маусымында гит лерлік фашистер еш ескертусіз басып кіргені мəлім.

Кеңес жерінен жіберілген сол материалдық көмек тен қуат алған неміс əскері француздар-ды ойсырата жең генін де тарихи зерттеулер көрсетуде. Статистикалық мəліметке сүйенсек, бүгінгі таңда республикамызда бес мыңға жуық соғыс ардагері қалса, Кеңес Одағының Батыры атанған 580 қазақстандықтан жалғыз Иван Васильевич Косенков қана тірі отыр. 92 жастағы соңғы батыр Алма ты облысы, Қаратал ауданы, Үштөбе қаласында тұрады. Ағым-дағы жылдың басында Елбасы майдангерлерді құттықтап, жер-жерде мерекелік леп естіргенде жетісулықтар да қарап отырмады. Барымызды бағалай білетіндігімізді көрсетіп, соғыстың республикамыздағы көзі тірі соңғы батыры Иван Косенковқа Алматы облысының əкімі Амандық Баталов арнайы барып қазақы ша-пан жауып, құндыз бөрік кигізді. Сол бір сəтте Мемлекет басшысының өзіне жолдаған жеделхатын кеуде сіне басып, бір қуанып, бір қобал жыған батырдың қапелімде аузына сөз түспесе керек, тек Елбасына алғыс ағытып бəйек болды.

Екінші дүниежүзілік соғыс басталғанда ол небəрі 18 жаста еді. Аудандық əскери ко-миссариатта орта бойлы, сергек те самдағай бозбала бірден көзге түсіп, кіші командирлер дайындайтын Жетісу артиллерия мектебіне оқуға жіберіледі. Сөйтіп, кіші командир

Иван Косен ков ең бірінші əскери мінде тін 1941 жылы желтоқсанда Мəскеу түбінде орындауға тапсырма алады. Сосын əртүрлі майдандар құрамында болып, Мəскеуден Болгарияға дейінгі 1418 күн мен түнге созылған сұрапыл соғыстың 1300 тəулігінде ол Отан алдындағы парызын адал орын-дап, əскердің алдыңғы шебінде болды. Иван Косенковпен жеке əңгімелесу бары-сында аз сөзбен көп жайды аңғартып, неміс басқыншыларының іркес-тіркес жүйткіген танкілерінің көз алдында талай боздақты таптап өткенін еш ұмыта алмайтындығын баса айтты. Сол танкілерге еш тайсалмай снарядын қыса ұстап өршелене ұмтылған қаншама майдандастарының көз алдында мерт болғанын қалай ұмытсын. Отан үшін от

кешкен жауынгерлер рухының мықтылығы сол, ештеңеден қаймықпай тек алдыға ұмтылып, жауынгерлік міндеттерін адал атқарған-тын. 1943 жылы қыркүйекте Днепр үшін қиян-кескі ұрыс жадында мəңгілік жазы-лып қалған. Қатар жүрген жауынгерлер оққа ұшып жатқанда ол Оңтүстік-батыс майдан-да Синельников атқыш тар дивизиясындағы 1118 Қызыл жұлдызды полктің құрамын-да сержант шенінде болды. Əлі есінде, ди-визия командирі, генерал-майор Голоско шабуылдау шы топты сапқа тұрғызып, жай-мен жауынгерлерді аралап, «Барлы ғың еріктісіңдер ме?» дегенде топ командирі «Дəл солай» деп жауап берген. Сонда генерал Днепр арқылы өтіп, неміс басқыншыларының тұғырын тартып алып, полк атқыштар бөлімдерінің өзеннен өтуіне мүмкіндік ту-дыруды тапсырды. Торап түн ортасында бастал ды. Сержант Косенков жауынгерлерін бастап, қайыққа артиллериялық миномет-тер мен пулеметтерді жəне т.б. қаруларды тиеп, өзен нің оң жағалауына өтеді. Күш ті қаруды белгіленген жерге тез арада орна-тып, бірден дұш панға оқ жаудырып береді. Сөйтіп, Днепропетровск облысы, Войсковое ауылындағы неміс тұғыры бұзылып, ауыл Кеңес əскерінің иелігіне өтеді.

«Торапты тартып алу аяқталысымен, командир тұ ғыр ды кеңейту туралы бұйрық берді. Бірақ аяқасты неміс басқын шы лары өте сұрапыл соғысты бастап қиян-кескі ұрыс жүргізді. Оқ қарша борап, бас көтертпей бір

қадам жер үшін қаншама боздақтар жаны қиылды. «Отан үшін!» деп өршелене алдыға ұмтылып, жандарын пида еткен мыңдаған жауынгерлерді жоқ қылған сол майдан 6 күн мен түнге созылды. Жаудың бірнеше байла-ныстарын кесіп, 3 танкісін, снарядтары мен БТР-тасымалдаушыларын жойдық. Жаяу əскерлерін бағын дырғанымыз өз алдына. Əйт-кен мен, біздің əскерден де көп шы ғын болды. Сол соғыстан Миша Голяков екеуміз ғана тірі қалдық» деп еске түсіреді майдангер қарт.

Сөйтіп, Синельников дивизия сы Запоро -жье ауданына қоныс аударады. Рас, онда да күн сайын қиян-кескі ұрыс жүргенімен Кеңес əскерінің пайдасына ше шіліп отырғанын сарғайған құжат т ар мен Иван Косенков ту-ралы түрлі мақалалар жарық көрген газет қиындылары растап жатыр. 1943 жылдың 13 қазанында артиллериялық əскер Запорожье қаласының маңындағы 9-шы ауылға басып кіреді. Онда да Иван мен Михаил тəулік бойы тынбай 76 миллиметрлі зеңбірекпен дұшпанның негізгі ошағын атқылаумен бо-лады. Келесі күні таңертең Запорожье қаласы басқыншылардан босатылады. Қиян-кескі ұрыстағы көзсіз ерлігі үшін Иван Косенков ІІ дəрежелі «Отан соғысы» орденімен, ал оның майдандасы Михаил Голяков «Қызыл Жұлдыз» орденімен марапатталады. Арада бірер ай өте шықты, «1944 жылдың науры-зында Армия штабына шақырып, салтанат-ты түрде КСРО Жоғарғы Кеңесінің «Кеңес Одағының Батыры» атағын беру туралы

Жарлығымен генерал-майор Голоско таныс-тырады жəне Ленин орденін жəне Алтын Жұлдыз медалін қосып екеумізге тең тапсыр-ды», деген Иван Косенков марқая тұрып əп сəтте өзгеріп, қиыншылықтарға төзе отырып, біз 9 мамыр Жеңіс күніне шама-шарқымызша жақындаған едік», деп қарт майдангер көзі жасаурай майдандас досын еске алды.

Қазақстандықтардың Ұлы Жеңіске қосқан үлесі өте зор ғой. Тек, Алматы облысынан өз еріктерімен 120 мың жауынгер аттаныпты. Солардың тең жартысы елге оралмаған. Кеңес Одағының Батыры деген құрметті атақты 52 офицер мен солдат алыпты. Сол батырлардың бірқатары дəм-тұз тартып Жетісу жеріне келіп, қасиетті жерге бас игенімен бүгінде арамызда тек Иван Косенков қана қалды. Барды бағалай білетін жетісулықтардың бір тілегі қарт майдангердің Жеңіс күніне аман-есен жетуі болып отырғаны жасырын емес.

1945 жылдың жазында əскер қатарынан босанған Иван Ко сенков өзі туып-өскен Үштөбе қаласына келеді. Алғашында механи-затор болып, сосын қызметін теміржол бой-ына ауыстырады. Шойын жол бойына еңбек сіңіріп, əр көктем сайын тіккен көшеттері көкке шаншылған жасыл желекке айнал-ды. «Құрметті теміржолшы» атағы бар. Көп жылдар бойы қарт майдангер жұбайы жəне балаларымен жер үйде тұрған екен. Сосын жергілікті билік пəтерге көшірген. Бүгінде қызы Ольга екеуінің Үштөбе қаласында үш бөлмелі пəтері бар. Үштөбе қаласында бір көше Иван Косенковтың атымен аталады. Ресейдің жоғары наградасының бірі Маршал Жуков орденімен марапатталды. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың Ұлы Отан соғысы ардагерлеріне көрсетіп отырған жан-жақты қолдауына дəн разы. Жыл сайын мерт болған жауын гердің туысы жəне тыл еңбеккері ретінде материалдық көмек алады. Мемлекет есебінен коммуналдық қызмет түрлері төленіп, саноторийларда сауығып қайтады.

Қарт майдангер кеше сұрапыл соғыста от кешіп жүріп Жеңіс күнін қалай күтсе, бүгін бейбіт өмірде, тоқшылықта Жеңіс күнінің əр сағатын да солай тосуда. Уақыт шіркін дегеніне көнгізіп, кеше ғана жалт-жұлт ет-кен көздерін бүгінде солғын тартқызыпты. Тек қос жанар ғана емес қызыл шырайлы жүзі де бозарған. Қарт майдангер «Жеңістің 70 жылдығы – 9 мамыр күні сұңқардай қайта түлеп, от шаша қуаныш құшағына бөленіп тұрсам, Жеңіс парадын көгілдір экраннан бол-са да көрсем», деген тілегін де жасырмады...

Тағы бір көзайым хабар – Қазақстан Республикасының Пре зиденті Нұрсұлтан Назар баевтың 14 сəуір 2015 жылғы №1034 Жарлығымен Иван Косен ков ІІІ дəрежелі «Барыс» орде німен марапатталды. Бұл қуа-нышты батырға Алматы облы сының əкімі Амандық Баталов жетісулық майдангерлер алдында жеткізді.

Алматы облысы,Қаратал ауданы,Үштөбе қаласы.

«Нўр Отан» партиясыныѕ Жеѕістіѕ 70 жылдыєына байланысты жїргізген жўмыстарыныѕ нəтижесінде Ўлы Отан соєысында Ќазаќстаннан 580 Кеѕес Одаєыныѕ Батыры шыќќаны белгілі болып отыр. Солардан бїгінде кґзі тірі бір єана ќаћарман ќалєан. Ол Алматы облысыныѕ Ќаратал ауданында тўратын Иван Васильевич Косенков.

фашистер еш ескертусіз басып кіргені мəлім.

«Нўр Отан» партиясыныѕ Жеѕістіѕ 70 жылдыєына байланысты жїргізген

580 + 1

Кґктем сайын...Соғыс біткелі 70 жыл өтті. Бұл бір адамның жасы емес пе? Соғыстан кейін бірнеше ұрпақ өмірге келді. Жеңіс келген соң туған балалар қазір аппақ қудай шал болды. Тек майдан даласынан оралмаған боздақтар сол мəңгі жас күйінше қалып қойды. Олардың көбінің артында тұяқ түгіл суреті де қалған жоқ. Соғыс басталған жылы мұрты тебіндеген бозбалалар алыстағы ауылда сурет-ке түсіп үлгермеген де еді. Суреті қалмаған, бірақ бейнесі жүрегімде ғана сақталған боздақтар менің майданнан оралмаған ағаларым еді. Қазіргі Науырзым ауданында өткен ғасырдың 30-40-шы жылдары Мереке, Амангелді, Егінбұлақ деген үш колхоз болды. Олар Бейнетқор ауылдың кеңесіне қарайтын, орталығы -- Қайғы ауылы. Осы үш колхоздан майданға кеткендердің арасында тағдыр 111 адамға туған жердің топырағын қайта басуды жазбады. Олар майдан даласында кебінсіз көмілді...

Соғыс басталғанда мен 10-11 жасар бала едім. Сол уақыттың көрі ніс терінің барлығы көз алдым-да, ешнəрсені де ұмытқаным жоқ. Менің əкем Оспан үш некелі болған кісі. Атам Өтеулі жалпы қазаққа белгілі айтысқа түскен ақын. Соны-мен қатар діндар болған. Сол кісі өткен ғасырдың басында қажы-лыққа кетіп бара жатып, Дулат-тың қызы, Міржақыптың апасы Көкешке он төрт жасар баласы Оспанды үйлендіріп кеткен екен. «Міржақып əрі-бері өтіп жүргенде Көкеш апасына арнайы соғып кет-кен» дегенді қариялар айтып отыра-тын. Əкемнің бірінші əйелінен туған Ғалымжан ағам біз жайлаған Қарасу деген қыстақтан мені қолына алған еді. Өйткені, мектеп ол тұратын Қайғыда ғана болатын. Мен сол кісінің қолында оқып жүргенмін. 30-шы жылдары ел қатты күйзелді. Оның үстіне арқаның қысы да ауыр болатын. Облыс орталығы Қоста-най Қайғы ауылы үшін жердің түбіндей көрінетін. Қазіргідей арыл-дап тұрған көлік қайда, 300-400 шақырым жерге тапқан адам ат арбамен, таппағандар өгіз арбамен апталап жүріп, зорға жетеді. Соғыс онсыз да басынан қамшы айырыл-май, бұйығы болған ауылды қатты үрейлендіргені есімде. 1941 жылдан бастап ауылдың үлкен-кіші еркек-кіндіктері соғысқа аттанып жатты. Көп ұзамай ауыл басшылары «қара қағаз» келгендердің үйіне барып, қазаны естіртетін болды. Қаралы үйден «ой бауырымдаған» дауыс кет пейді, бүкіл ауыл болып шулап

жылайды. Қаралы үйлер көбейді. 1941 жылы менің Ғалымжан

ағама да шақырту келді. Ол кез-де ағамның жасы отызға жетпе-ген, жиырманың ішіндегі жігіт болатын. Колхозда малшы болып істейтін. Əлі есімде, қыс маусы-мы, қараша-желтоқсанның бірі еді. Сыртта қар қалың, суық аяз-да ағатайым майданға аттанды. Əулиекөлдің іргесіндегі пойыз тоқтайтын Аманқарағай стансасы-на дейін үсік шалмау үшін бетіне солярка жағып, үйден өгіз шанаға мініп кеткені есімде. Аттанайын деп тұрған ағамды құшақтап өкіріп жыладым. Ағам кетсе ауыл құлап қалатындай, шаңырағымыз ортаға түсетіндей, сол күні біздің үйдің үстіне қара бұлт төнгендей көрінді маған. «Қара қағаздар» əбден жүрекшайды етіп тастаған мен ағамды жылаған сайын қыса түстім. Оның ащы айранға иленген теріден тігілген тонының мұрынды жара-тын қышқылтым иісін жылдар бойы сағынғанмын. Бойым еңгезердей биік кісінің белінен ғана келеді. Күректей алақанымен басымнан си-пап, арқамнан қағып шығып кетті. Біздің əулеттің адамдары қатты болатын, мүмкін менің шырылдап жылағаным оның да көңілін боса-тып жіберді ме кім білсін, көз жасын, босағанын көрсеткісі келмеген болар деп ойлаймын бүгінде. Ол кеткенде жеңгем жүгіріп жүрген бір қызбен қалды. Қазақтың ауылын нысана-сына жиі алатын қызылша, əулие

деген жұқпалы ауру бір келгенде ағамнан қалған жалғыз қыз ауы-рып өліп қалды. Ағам бұл дүниеден тұяқсыз кетті.

Ғалымжан ағам майданнан хат жазып тұрды. Хатты əкеміз Оспанға жазатын. Оны «үлкен аға» дейтін. Бір хатында: «Үлкен аға, ауылда жүргенде аяғымның үлкендігінен етік тігетін тері жеткізе алмай күйінуші едім ғой. Мына жақта бастықтарым менің аяғыма шақ етік тауып бере алмай, жалаңаяқ сыртқа шықпай үш күн жаттым» деп жа-зыпты. Ғалымжан ағам ірі сары жігіт еді, қара күштің иесі болатын. Ауылда жүргенде жұрт шөп тасуға бір өгіз арбамен барса, Ғалымжан екі өгіз арбамен баратын. Шөпті орып, екі арбаға бірдей тиеп тасиды екен. Оған қандай күш керек десеңші! Ағаның ірілігі өзіміздің əкемізге тартса керек-ті. Оспан өте ірі, аңға шыққанда аттың белі қайысып кететін болған соң, қысы-жазы жаяу жүреді екен. Бір қойдың етін бір күн -де жейтін, қомағай кісі болған.

Далада көшіп-қонып, қандай қиыншылық көрсе де, қазақ ойын-тойын еш қалыс қалдырмаған ғой. Соғыстың алдындағы жылдары

қазақ ауылдарында «өгіз тар-тыс» деген ойын болыпты. Жиын-тойларда екі жігіт иығына арқан салып, екі жаққа тартысады екен. Ғалымжанға жігіт шақ келмейтін көрінеді. Ағамның Сталинград май-данынан жолдаған соңғы хаты 1943 жылы келіпті. Онда: «Үлкен аға, аяғымнан жеңіл жараланып едім, тəуір болдым. Енді ұрысқа қайта кіргелі тұрмын», деп жазады. Сол соңғы хаттан кейін хабарсыз...

Негізі біздің əулеттен майдан ға алты адам кетті. Ағайын ды Шай-сұлтан мен Қабден Жанбо сы новтар, Тоғаев Қалпақ, Есмағамбетов Мыж-ғым бай, Қосжанов Байқоңыр де-ген ағаларымның барлығы қайтып оралмады. Күтумен өмір өтті. Қайғы ауылында сол 1943-44 жыл-дары майданнан хаты үзіліп қалған ағаларымыздан «қара қағаз» да келмепті. Соғыс бітіп, қуаныштың көз жасы омырауды жуса да, ол қайғының уытын баса алмады. Ауылдағы жақынын, бауырын, жа-рын, ұлын күткен үлкен-кіші «аһ» дегенде аузынан жалын ататын. Іштегі күйік пен сағыныштан, бей-неттен ауылдастарымның езіліп кеткенін де көргенмін.

Уақыт өте келе боздақтардың соңынан «қара қағаздың» келмегені де белгілі бола бастады. Сол

кездегі шаруашылық басшылары, ауылдық кеңестің төрағасы, оның айналасындағылар көбіне «қара қағазды» қаралы үйге жеткізбеген. О н с ы з д а қ а у с а п о т ы р ғ а н ауылдағыларды жылата бермейік, үміт сүйреп жүре берсін дегені болар. Екінші жағынан шаруашылықтың жұмысын ақсатпайық дегендер де табылған. Өйткені, колхозда жұмыс істейтін адам аз болған. Бір үйге «қара қағаз» келсе, бүкіл ауыл шу-лап жы лайтын, қаралы үйден адам арылмай тын. Қайғы жұмыстан, жұмыс қайғы дан бетер өзекті болған заман еді.

Қалай дегенде де, Қайғы ауы-лы көктемді жақсы көретін. Соғыс көктемде бітті, ауылға Жеңістің сүйінші хабары жеткенде жердің жүзі масатыдай құлпырып, мал тойына бас тап еді. Ағаш гүлдеп, құстар келіп, мал төлдеп, ырыс-құт, шадыман-шу, қуаныш бірге кел-гендей, ауылдың рухы көтерілген. Сол сурет менің көз алдымда да, көңілімде де қалып қойған. Жеңіс келгенде ауылдастар май-даннан хаты кешігіп, хабарсыз жатқан ауылдың жігіттері де келеді деп үміттенді. Соғысқа ауылдан Толықбаев Əбдібек, Сəндібек, Рахымбек деген үш жігіт кеткен еді. Алдыңғы екеуі оралмады, жа-ралы Рахымбек қана қайтып келді. Əбдібек есін білгеннен намазға жығылған діндар, Сəндібек оқыған сауатты жігіт еді. Əбдібектің ұлы Мұхтар тоғыз айында қалған. Анасы колхоздың жұмысына жегілді, үйде қалған балаға əжесі Мəрия шешеміз сиырдың сүтін бере берген. Баланың іші кетіп, өлер əлетке келген соң, Сəндібектің əйелі Рахима жеңгесі емізіп, адам қатарына қосылды. Қазір сол Мұхтар үбірлі-шүбірлі шал болды. Қайғы ауылында мұндай мысал екінің бірінен табылады. Осыдан төрт-бес жыл бұрын Қайғы ауылының орталығына майданға кетіп оралмаған боздақтарға арнап, мемориалдық ескерткіш орнаттық. Олардың туған, майданға кеткен жылдары жазылды. Боздақтардың басым көпшілігі жар құшып та үлгермеген жас жігіттер еді.

Биыл да көктем жақсы шықты, құстың қиқуына кəрі құлағымды то-самын. Сол баяғы Қайғы ауылының суреті көз алдымда, құс дауысын естіген сайын ағаларым келіп қалатындай жүрегім лүпілдеп, өрекпіп басылады. Ғалымжан ағатайымның тонының иісі мұрныма келгендей болады...

ҚОСТАНАЙ.

Нұрбол ƏЛДІБАЕВ,«Егемен Қазақстан».

ќўс дауысын естігенде аєаларым келгендей боладыСұңқар ОСПАНОВ,еңбек ардагері.

Амангелді ҚИЯС,«Егемен Қазақстан».

. . .Сол кездегі жалындаған жастықтың əсері ме, əлде туған ел мен жерге деген сағыныштан ба, бəлкім, ұрыс даласынан ұзап, ой-көңілі орныққандықтан болар, əйтеуір шинелінің бір етегін астына басып, екіншісін жамылған күйде шырт ұйқыға кетті. Құлан жортпас қу медиен далада қыстың қақаған қара суығы еді. Қатып қаламын-ау, болмаса анталаған аш қасқырдың жеміне айналамын-ау деген ой мүлдем оралмапты басына. Бір за-мандарда Райымбек бабасы жоңғар басқыншыларын талқандаған атақты Ойрантөбеде аялдады. Бұл – 1942 жылдың желтоқсан айы-тын.

Сол кезде ол небəрі 22 ғана жаста-тын. Қан майданнан бір қолы шолақ, бір аяғы ақсақ болып қайтып келе жатқан беті еді. Бірақ оған жаситын Жəпек пе? Жастайынан тағдырдың талай тауқыметін тар-тып өскен жігіт осы жолы да көрер жарығының бар екеніне шүкіршілік етіп, туған ауылына қарай жаяула тып ілбіп келеді. Əйтпесе, жанындағы жолдастарының талайы, тіпті дəл түбіндегі орыс көмекшісі де оққа ұшып опат болып жатқанда өзінің қалай тірі қалғанына əлі аң-таң...

...Иə, олар, бас-аяғы 11 жігіт, Кеген аудандық əскери комиссари-атынан 1940 жылдың қазан айында əскерге аттанады. Алматыдан жүк пойызына тиелген жігіттер Бай калды асып, Бурятияның Кяхта шаһарына аялдап, одан əрі Моңғо лияның Улан-Удэ қаласынан бір-ақ шығады. Сол топтың бел ортасында бүгінгі біздің кейіпкеріміз – Солтүстік-батыс майданы, 37- дивизия, 24-атқыштар полкі, 146-дербес батальоны, 1-ші рота ның пулеметшісі Жəпек Ба ба шар-ұлы Молдабаев та болатын.

«Қазір есіме түссе, денем түр-шігеді. Осындайда бабаларымыздың «Қырық жыл қырғын болса да, ажал-ды өлер» деген нақылы ойыма орала береді» дейді ақсақал.

«1941 жылдың тамыз айының 1-і күні түнде бүкіл армия бой-ынша əскери дабыл көтеріліп, біз Манчжурия шекарасына жақын жердегі Сайнсан қаласының маңына орналастық. Осы екі аралықтағы 2000 шақырымдай жерді жаяу жүріп өттік. Сондағы қолбасшылардың мақсаты – еліміздің шығыс шека-расын қорғауды күшейтуге бағыт-талған екен. Жапондардың соғыс ашу қаупі болғанға ұқсайды. Шығыс шекара күзетінде 1941 жылдың аяғына дейін тұрдық», дейді тоқсан бесті алқымдаған қария.

– Неміс басқыншылары еліміз-дің көптеген ірі қалаларын басып алып, Мəскеуге таяп қалды, əйгілі Ле нинград қаласы қоршауда. Батыс май данында жағдай қиындап кетті деп, 1942 жылдың қаңтарында бұй рық келіп, біздің армия батысқа бет алды.

Ақпанның қақап тұрған суығында Калинин қаласының маңына жеттік. Қаланың батыс бетіндегі тоғайға орналастық. Қар қалың, сықырлаған сары аяз. Жолда эшелонымызды не міс тердің ұшақтары бомбалап, қата рымыз бірталай сиреп қалған еді. Мұнда жеткенше де аштық пен суық тан тағы біршама жігіт қайтыс болып кетті.

Келген бойда сұрапыл соғысқа араластық. Көп шығынмен Калинин қаласын азат еттік. Қуанышта шек жоқ. Жас та, кəрі де, солдат та, ко-мандир де шапкамызды аспанға атып, жас балаша қуанып, танимыз-танымаймыз əйтеуір бір-бі рімізді құттықтап жүрміз. Жер гілікті халық қуаныштан жылап жүр».

Расында да, Калинин қаласы (бүгінгі Тверь) соғыс басталғалы бергі неміс басқыншыларынан азат

етілген ең алғашқы облыс орталығы еді. «Бұл жеңістің маңызы өте зор еді», дейді қарт батыр. Өйткені, «бұл жеңіс – кеңес əскерлерінің, бүкіл кеңес халқының рухын көтерді, жеңіс ке деген сенімін нығайтты», деген еді командирлеріміз. Олар біздер ге жоғарғы командованиенің алғы сын жеткізді. Біздің Батыс майданы на келгендегі алғашқы шайқасымыз да, алғашқы жеңісіміз де осы болатын.

Шығынның орнын толтырып, Великие Луки қаласын босатуға бет түзедік. Великие Лукиді азат етудің стратегиялық маңызы өте зор еді, себебі, мұнда Орталық, Украин, Беларусь, Солтүстік-батыс май-дандарын байланыстыратын тоғыз жолдың торабы үлкен теміржол стансасы бар екен. Немістер де соны білсе керек, басып алып, мықты бекініске айналдырып тастапты. Содан жан алып, жан беріскен қыр-ғын шайқастар жүрді. Бұл қаланы да үш ай дегенде əрең жаудан та-зарттық. Екі жақтан да шығын көп...

Пулеметші болғандықтан, фа-шис тердің негізгі тірі күшін жою үшін біз əрқашан алдыңғы шеп-те боламыз. Пулеметтен жақ сы қару жоқ, жауды жусандай жапы ра-сың... «Отан үшін, жер үшін, артта қалған ел үшін!» деп өзімізді жігер-лендіреміз. Осы қалаларды азат етудегі көрсеткен ерлігім үшін мені «За отвагу” медалімен марапаттады. Полк туының қасына суретке түсі ріп, алғыс хатпен ауылға салып жіберді. Бұл – 1942 жылдың шілде айы еді.

Содан қоршауда қалған Ленин град қаласын жау қолынан азат ету үшін, біздің дивизия Солтүстік-Батысқа қарай жол тартты. Арпалысып жүріп Волхов қаласын алып, өзеннің шы -ғысын босаттық. Ал батыс жағалау-дағы неміс бекіністері өте мықты, жақ сы қаруланған екен, өзеннен өту оңайға түскен жоқ. Өте көп шы ғын-мен Волхов өзенінің батыс жаға-лауын дағы неміс бекіністерін талқан-дап, басып алып, негізгі күш келгенше тəулік бойына қорғап та тұрдық».

...Осы бір қырғын, ию-қию шайқаста ол үш жерінен жараланып, контузия алады. Есін санбатта ғана жинайды. Қалай келгенін де, кім əкелгенін де білмейді. Сұрастыра келсе, санитар қыздар алып келіпті сүйрелеп. «Оларға мың да бір рах-мет!» дейді майдангер.

1942 жылдың 15 желтоқсанында əскери комиссия тексеріп, «жара-қаты ауыр, соғысқа жарамсыз, II топ мүгедегі» деп қорытынды шығарады. Елге қайтқандағы жалғыз жолдасы – «За отвагу» медалі еді.

Елге келсе, шешесі Қаламқас қатты ауырып, төсек тартып қалып-ты. Қол-аяқты сылтауратып қарап жатар кез емес. Ептеп ел тірлігіне араласады. Қолдан келгенше қызмет етеді. Жүрген-тұрған жерінде абыройдан кенде болмайды. Ана ақылынан аттамай, 1943 жылдың ақпанында бала кезден бірге өскен Тұрсынхан Бейсембайқызымен шаңырақ көтереді. Екеуі Алла бер-ген 11 құрсақ сүйіп, көзі тірі тоғызын оқытып-тоқытып, өз алдарына жеке-жеке отау етіп қондырады. Бүгінде олардан 31 немере мен 24 шөбере сүйіп отыр. Тек Тұрсынхан апайдың «арғы ауылға» тым ертерек «түйе қарап кеткені» болмаса...

Жауған оқ пен жанған оттан аман-сау оралған ардагер, міне бүгін, яғни Ұлы Жеңістің 70 жыл дық мерей-тойы аталып жатқан 9 ма мыр күні өзінің торқалы 95 жас мерей тойын атағалы отыр. I-II дəре желі «Ұлы Отан соғысы» орден де рі нің, майдандағы «Ерлігі үшін» меда лінің жəне т.б. жиырмадан аса мем лекеттік награ да-лар дың иегері. Жəпек Бабашарұлы-на «соғыс солдаты, сау жүрсін!» деп тілек қосқымыз келеді.

пулеметші Жəпек аќсаќал туралы сыр

ҚАЗ-ҚАЛПЫНДА

Жауын жусандай жайпаєан...

9 мамыр 2015 жыл

www.egemen.kz14

Ұлы Жеңіс туралы, сұрапыл соғыстың қасіреті туралы 70 жыл ішінде көп жазыл-ды, айтылды... Кинолар түсірілді, деректі фильмдер көрсетілуде. Тақырыптың қыр-сыры жан-жақты ашыла түсті, зерттелді. Майдан мен тылдағы өмір, ерлік пен батырлық жырланды. Естеліктер жазыл-ды, ескерткіштер орнатылды. Ешкім де, ештеңе де ұмытылмайды...

Бұл тақырып – мәңгілік тақырып. Таусылмайтын, шегіне ешкім де, ешқашан да жете алмайтын тақырып екен. Әлі де айтылмаған, айта алмаған жайттар көп екен...

Ленгер ауданы, «Қызыл үй» колхозы-нан соғысқа алғашқылардың бірі болып аттанған 1912 жылы туған Мамышев Мұстафа еді. Ауылдық кеңестің жа-уапты хатшысы ооғысқа бармайтын айрықша нұсқаумен бекітілген құжаты (броны) бола тұра, Ленгер аудандық әскери комиссариатына өтініш жа-зып, қызметі мен мөрін, кілттері мен құжаттарды өз қолымен болашақтан үлкен үміт күттіретін сауатты әрі пысық, жауапкершілігі мол Мәрия Бишімбаеваға тапсырып кетеді.

Үш жасар ұлы мен шақалақ қызын жұбайы Күлхатшаға аманат етіп тап-сырып тұрып, өзін күтуін сұрайды. Қоштасу тез болды... Өмірдегі ең жақын үш адамын бірдей құшағына қысып, маңдайларынан сүйіп, қызын қайта-қайта мейірлене иіскеп кете берді.

194-ші атқыштар дивизиясының 954-ші атқыштар полкінің ефрейторы Мамышев Мұстафа алдыңғы қатардағы жауынгер болды. Жазған хаттарында «елді қорғау – азаматтық борышы» екені туралы, болашақ бейбіт өмір туралы өз ойларын жазып, жан жарына деген ыстық сезімін жеткізе келе, ылғи күтуін сұрайтын. Нәрестелеріне деген әкелік мейірімі мен олардың «періште исі» елге жетелеп келетініне сенімді болатын.

Сондықтан болар, екі рет май-даннан қара қағаз келсе де, жары жамандыққа қимай, күтумен болды. Екі жағында құшағына тығылып жатқан екі перзентімен кешке жатар алдын-да Жаратушыға бірге сиынып, ұйқыға кететін. Таңертең екеуі анасының Аллаға жалбарынып, «жарының амандығын сұрауының» куәгері болып өсті. Кейде, Аллаға жылап отырып жалбарынғанын көріп, өздері де көрпе астында көз жасын сүртіп жататын.

Алла жастың т ілеу ін береді . Әкелеріңнің аман келуін өздерің сұраңдар, дейтін анасы. Сонда дауыс-тап, жарысып жалбарынушы еді олар. Кейде анасының көзіне жас келгенін байқап қалған олар, бірге жылайтын... Әкесі балаларының есінде жоқ. Олар тым кішкентай болған, сондықтан өз қиялдары бойынша оның бейнесін су-реттеп алған. Уақыт өте үшеуі де бір-біріне көз жасын көрсетпеуге тырыса-тын. Солай бір-бірін жұбатып жүріп, жылдар өтті.

Соңғы хат Мұстафадан 1944 жылы тамыз айының басында келді. Бір айдан соң қара қағаз жетті... Онда жары тура-лы «ауыр жарақаттан қайтыс болды» деп жазылған екен. Алдыңғы екі құжатта «ерлікпен қаза тапты» деген сөздер жазылған болатын...

Мына хабар ауыр тиді... Жүрек бір түрлі сыр берген сияқты болды. Күлхатша апа осы хабардан кейін қалтырап-дірілдеп ауырып, төсек тар-тып жатып қалды... Тек құлағына «күт... күдеріңді үзбе... күт... күте бер» деген сөздер келе берді.

Анасымен бірге екі бала да ауырды. Бірақ, олар қай жері ауырғанын өздері білмейді... Солай үшеуі де әлсіреп, ауы-рып бір жеті жата берді. Бір күні қызы әкесі туралы айтып беруін сұраған. Егер біз ол туралы көп айтсақ, әкем өзі келіп қалады, деді ол. Әкем келгенде біздің бәріміздің ауырып жатқанымызды көрсе ренжиді ғой. Сондықтан, біз мықты болуымыз керек, деп, анасының қол-тығынан сүйеп тұрғызды.

Сол сөз демеу болды ма, әйтеуір, тіршілікке қайта бетбұрыс басталды. Қайталанатыны – Тәңірден әкесінің аман оралуын сұрау еді...

Күтумен жыл өтті. Жеңіс күні де келді. Ауылға соғыстан азаматтар орала бастады. Әр азаматтың келуі – елдің ортақ қуанышы еді. Соғыстан оралғандардың үйіне анасымен бірге екі перзенті де ілесе баратын. Әңгімені мұқият тыңдайтын. Әр сөзге зейін қоятын. Олар міндетті түрде «Біздің әкемізді көрдіңіз бе?» деп сұрайтын. Ұнамайтын жауапқа «ол келе жатыр... әлі жолда жүр», деп өздерін жұбатып қоятын.

Анасының қолынан ұстап келе жа-тып, кейде қызы: Құдай, әкемді үйге же-телеп келші... Сол үшін мен сенің үйіңді жинап берейін. Тамағыңды әзірлеп берейін. Сенің барлық айтқандарыңды бұлжытпай орындайын, деп қиялдап жүретін. Ұлы көп сөйлемейтін. Мінезі салмақты, тез есейді. Анасының көзінен көп нәрсені айтқызбай-ақ ұғатын. Қарындасына қамқоршы бола баста-ды. Оның көп сөйлегенін, сыңғырлаған

күлкісін анасы келгенде демеп отыратын.Соғыстан кейінгі үш, бес жыл ішінде

тағы да жауынгерлер келіп жатты. Бірақ, ешқайсысы сельсоветтің хатшысын соғыста көрдім-білдім демейді. Оның үстіне жазылған іздеу хаттарға да жау-ап жоқ... «Демек, соғыстан оралмайды ғой... Жарақаттан қайтыс болғаны рас екен ғой...». Бірақ, жүрек ондай суық хабарды қабылдағысы келмейді. Сүйікті жары жазған хаттарында «ұлы мен қызын көбірек еркелетуін сұранатын. Әлемдегі ең сұлу, ең ақылды әйелді Алла өзіне бергенін достарына мақтанышпен айтатынын», жазатын. Хат арқылы «жұбайының мөлдір көзіне мұң ұяламаса деп тілейтінін» жеткізуге тырысатын. Хаттардың әрбір сөзі жүректе жатталып қалған... Күш берген де, жігер берген де сол сөздер... Еңсесін көтере алмай бүк түсіп, зіл басып жатып қалғанда да сол

сөздер нәр беріп, қайта тұрғызған. Қара қағаз алып, қара мұңға батқанда да, бір өліп, қайта тіріліп, талып... естен адасып, қайта есін жинауға сол сөздер әсер етті. Сол сөздер қайтадан аяққа тұрғызды. Аллаға сиындырды!..

Күту... Күте беру... Күту азабы бас-талды. Балалар мектептен асығып келіп, әкесін күтеді. Анасы үйге асығып-аптығып жүгіріп келуші еді... Он жыл күту... Жиырма... Отыз жыл күту... Балалары үйлі-жайлы болды. Ал, ол кісі әлі жан жарын күтумен келеді...

Жыл сайын Жеңіс күні және ақпан айындағы Кеңес Армиясы күні қар-саңында көрсетілетін барлық деректі және көркемфильмдерді, арнайы бағдарламаларды түгел көрумен бола-ды, апа. Теледидардан жан жарының бейнесін іздеп, көзі талғанша үңіледі. Кинодағылармен жүрегі бірге соғып, күту азабына тағы да қосымша мұң қосып алатын. Ешқайда қыдырып бар-майтын. Сыртқы есікті ілгізбейтін. Түні бойы шам жанып тұратын... Солай 1976 жылға дейін созылды... Өмірінің соңына дейін күту, тек күту...

Сондай аналарды пәк аналар деп атайды. Ресми тілде «Ұлы Отан соғысы жылдарында жарлары соғыстан қайтпай жесір қалып, балаларын жалғыз өсірген пәк аналар» деп құрметпен атайды. ««Пәк аналарға» арналған марапаттар мен жеңілдіктер қарастырылған. Оларға құрмет те, қошемет те көрсетілуі керек» деп жазылыпты.

Бәрі дұрыс. Құрмет те, қошемет те көрсетіліп жатыр. Ол аналардың пәктігі аңызға айналғаны да рас. Олар оны ешкімге жария етпей-ақ, ешкімге міндет артпай-ақ, қарапайым өмір кешті. Бәрі өмір кешуде. Бірақ, біз бұл туралы шы-нында көп айтпаймыз.

Жақында мен соғыс және тыл ардагері атанған парасатты ағадан осы «пәк ана-лар» кім, олар тіршілікте қандай адам-дар? деп сұрадым.

Мен білетін, мен танитын пәк аналар – етегіне намаз оқуға болатын аналар. Олар-ға көзі тірісінде ескерткіш орнатуға бола-ды. Олар тұратын үйдің сыртына «Пәк ана тұратын үй» деген тақтайша іліп қойса, артықтық болмас еді. Ондай аналарды ел тануы керек. Олардың орны тір шілікте – төр, арғы дүниеде – пейіш! «Пәк ана» дегенді «тектіліктің туы» деп ұғы намын, – деді ардагер аға көзіне жас алып.

Шынында да, бұл тың тақырып. «Пәк ана» деген құдіретке біз сиынсақ болар еді ғой?!.

Мамышев Мұстафаның үйінде бір де бір суреті сақталмаған екен. Ұлы Қаламбек мектепті бітіріп, Шымкенттегі техникумға оқуға түскен кезде «әкесінің суреті бір досының үйінде бар» деп естиді. Содан сабақтан сұранып, әлгі үйге, 30 шақырым жерге жаяу барады.

Күздің алғашқы айы болған соң, ерлі-зайыпты үй иелері балшықтан қыш құйып, жұмыс басты болып жатқан екен. Келген шаруасын баяндаған соң, әлгі кісі «үйге кіріп, ақ орамалдағы түйіншектен суреттерді қарап ала бер», деп жұмсапты.

Оншақты суреттерді қарап, әкесін танымағанына өзі әрі ызаланып, әрі қобалжып, ұзақ таңдайды. Бір кезде екі суретті қолына ұстап, әлгі кісіге алып келіп, 3-4 жігіттің ішінен біреуін: «Мынау менің әкем бе?!» деп дірілдеген саусақтарымен көрсеткенде, ана кісі: «Мынау әкесін танымайды екен?!» деп бар дауысымен күледі. Оған әйелі қосылып, екеуі едәуір күледі. Оларға қарап, ұзақ жыл ішінде сақтап жүрген мұң мен қайғы жарылып шыққандай, Қаламбек өксіп-өксіп жылап жібереді. Оны көрген ерлі-зайыптылар қосыла жы-лап: «Шырағым-ау, сен әкеңді танитын-

дай да болмадың ғой. Әкең соғысқа кет-кенде сен кішкентай едің. Мынау бірінші тұрған – сенің әкең. Ол барлық уақытта бірінші болатын. Ерекше жан еді. Үлкен азамат болатын. Сен – асылдан қалған жалғызсың», – дейді.

– Мен жалғыз емеспін. Қарындасым бар. Анам бар. Жалғыз деп айтпаңыз, – деп Қаламбек жылап тұрып жауап қайтарады...

Екеуі дереу қолдарын жуып, дастар-қан жайып, әкесі Мұстафа туралы естелік айтты. Суретін үлкейтіп алу үшін сұрап алып, Қаламбек қалаға жаяу оралды. Жол бойы суретін қайта-қайта сүйіп, көкірегіне басып, әкесімен қауышқандай болып келді. Өксігі сыртқа шығып, біршама жеңілдегендей әсер алды.

Ертесіне сурет шығаратын ескі универмагтың маңайындағы шеберханаға барып, суретті үлкейтуге тапсырыс беріп, алғашқы стипендиясын әкесіне жұмсағанына өзі разы болып, марқайып жүрді. Демалыс күні үйіне әкесінің суретін костюмінің ішіне, көкірегіне басып әкеліп, төрге іліп қойды. Анасы жұмыстан келгенде: «Енді біз түгел болдық», деп суретті көрсетті. Жігіт болғаның осы! «Орнында бар – оңалар» деген осы шығар, деген анасының ақ ба-тасын алды.

Сол суреттің төрде ілініп тұрғанына 50 жылдан асты.

Апа өмірден озғанша жарын күтумен болды. Іздеумен болды. Бір хабар, бір мәлімет табылмады. Тек 2009 жылы 30 шілде күні №9/104655 нөмірлі құжатпен «1912 жылы туылған Малышев Мустафа 1944 жылы 20 тамызда ауыр жарақаттан қайтыс болғаны және Грабниак деревня-сы, Цехалов ауданы, Белосток облысын-да (бүгінде Польша мемлекеті, Подольск қаласында) жерленгені туралы архив-тен мәлімет алынды. Апаның 30 жыл-дан астам уақыт таппағаны, ешқандай мәлімет ала алмағаны бір әріп, тіпті, бір сызықшадан қате кеткені екен ғой?!. «Мамышев» деген «Малышев» болып кеткен?.. Бір сызықша – қазақ фамилия-сын «орысша» етіп жіберген?!. Қандай өкініш?! Орны толмас өкініш!.. Күтумен, іздеумен өткен өкініш!..

Және тағы бір қате, бір сауатсыз-дықтың зардабы – сол құжаттарда әйелі Мустафаева Кулхатша деп жазылудың орнына есімі «Нехатша» деп жазылған. Осы себептерден табу қиын болған... Әдейі істеймін десең де, ойластыра ал-майтын жайттар...

Соғысқа дейін Мұстафаева Күлхат-ша тауық фермасының меңгерушісі болған. Соғыс жылдары «Барлығы майдан үшін, жеңіс үшін» деп күн-түн еңбектенді. Жоспарын артық орындап, «стахановшылардың» қатарында болды. Сол ерен еңбегі туралы әңгіме өрбітуді жөн көрдім.

Шаруаны әлсіретіп алмау үшін, әрі жемді үнемдеу қажет болған соң, небір амалдарды ойластырдық, – дейтін апа. – Соның бірі тауықтарды күндіз шөпке жайып, бір мезгіл жем беріп, ал, кеш батқанда шамдар жағып қойып, олар-ды шыбын-шіркейге тойғызып амалдау еді. Көкке жайылып, еркін жүрген соң, жұмыртқалары көлемді, құнарлығы жоғары әрі көп болатын. Солай, жос-пар артығымен орындалатын. Қол бір сәт босаса шұлық, жемпір тоқып, майданға салатын едік, деп еске алатын. Ал ауылдағы балалардың денсаулығына да көңіл бөлуге тырысатын апа. Өзіне жеке жауапкершілікке алып, аптасына 2 рет әр балаға бір жұмыртқадан беретін. Кейде, тауық етімен де дәм татқызып қоятын. Сондықтан, басқа ауылдың ба-лаларынан «Қызыл үйдің» балаларының денсаулығы дұрыстау болды.

Ел пәк ананың қамқорлығын осы күнге дейін аңыз ғып айтып жүреді.

Аты аңызға айналған пәк ананың бірі – Күміс апа. Соғыс кезінде сиыр фермасының меңгерушісі болған. Сол заманның қаталдығы, елдің асқа жа-рымауы, ерен еңбегі туралы өз ауыз-дарынан талай естідік. Бір литр сүт алғаны үшін сотталып кеткендер де болған екен. Күнделікті кешкі сауын-нан кейін, барлық шаруаны реттеп бо-лып, Күміс апа үйіне 3 литр сүт алып шығады екен. Ұсталған адамды жаза күтіп тұр. Сондықтан, Күміс апа барлық жауапкершілікті тек өз мойнына алған. Ұсталған жағдайда, сотталған жағдайда балаларына қарайтын енесі бар.

Түнде апарған сүтті өзі пісіріп, әр үйге бірдей жарты кеседен бөліп беріп отырған. Кейде, ауырып қалған балалар ыстық сүтті қазан басынан ішіп кетеді екен. Ағарған ішіп, талай бала «тойған қозыдай» болып өсіп, еліне қамқоршы болып қызмет етіп жүр. Сол балалар пәк ана лардың перзенттері, елге үлгі болған, аңыз ға айналған аналардың ұрпақтары.

«Аналар» дегенде тағы бір ардақты ана, атына заты лайықты Әсем апа еске түседі. Тұрмысқа шыққанына бір ай толмай, күйеуі соғысқа кетеді. Бір ауыз орысша білмейтін, өте момын әрі аңғал кісіден бір хат келмейді. Ешқандай ха-бар жоқ. Солай бір жылдан астам уақыт өтеді. Күндердің-күнінде бір кісілер арқылы Әсем апаға «күйеуі Шымкентте пойыз вокзалында, екі аяғы жоқ, сонда өмір сүруде», деген хабар жетеді. Ести сала апа вокзалға жаяу тартқан ғой. Кешке жетіп, іздеу салады. Әскери киім киген көрікті, сымбатты жан жарын бірден таниды. Жолаушыларға арналған орындықта жайғасқан оның мүгедектігі алыстан білінбейді. Тек, жақындағанда... екі аяғы жоқ екені байқалады.

Жүрегі дүрсілдеп, қасына жете ал-май... дауысы шықпай... Әйтеуір, бір кез-де жетті-ау?!. Бір-біріне қарап еңіреп жы-лап, таң атқанша екеуі сөйлеседі. Күйеуі «мынандай күйде үйіне оралмауға» шешім қабылдағанын жеткізеді.

Әсем апа оны «ешкімге бермейтінін, үйіне арқалап болса да әкететінін» айта-ды. Ақыры күйеуін көндіре алмаған соң, арқасына күштеп өңгеріп алып, ауылға қарай жөнеледі. Әбден шаршағаннан демалып отырған кезде, күйеуі: «Мен масыл болып сенің көңілің суығанда, жүйкең тозғанда вокзалға қайтып әкеп тастайсың ба?» деп сұрағанда: «Барлық қиындықты бірге жеңеміз», дейді. «Барлық жақсылықты бірге көреміз. Сен тірісің... Сен жанымдасың... Басқа ештеңе айтпа. Мен саған аяқ болуға жа-раймын. Оған сенімдімін. Сен де маған сен!» депті Әсем апа. Екеуі жол бойы болашаққа жоспар құрып, сыйластықпен ғұмыр кешуді армандап, ауылға бақытты болып оралған.

Әсем апа мен Әбдіқадыр ата он бала сүйіп, үлкен әулеттің негізін қалады. Апа өмір бойы атаның қас-қабағына қарап, аяғын ұзартып, демеу-тіреу бола білді.

Көз алдымда кішкентайдан көрген апа мен әжелердің бейнелері қатар тізіліп тұрады... Олардың әңгімелері есіме түседі. Бірақ, кейбіреулерінің есімдерін ұмытып қалған екенмін.

Ұмытылмайтыны – Ұлы Жеңіс күні және 23 ақпан – Кеңес Армиясының мерекесі қарсаңында біздің үйдегі теледи-дардан соғыс туралы барлық киноларды көруге апалар мен әжелер жиналатыны... Деректі фильмдерден көздерін алмай жәутеңдеп, жанына жақын жандардың бейнесін іздеп отыратын. Үнсіз көретін... Көз жастарын көйлектерінің жеңімен, кейде орамалдарының ұшымен сүртіп отыратын. Көз жастарын бір-бірінен жасыруға тырысатын... Мықты болып көрінгісі келетін... Кейбіреулері газет-ке махорка орап, біреулері «Беламор-Канал», «Прибой» деген темекілерін асықпай тартып отыратын. Сол кездері олардың ауыр күрсініп отыратындығы есімде мәңгілік сақталып қалды...

Күлия АЙДАРБЕКОВА,журналист.

ШЫМКЕНТ.

ИНФОРМАЦИОННОЕ СООБЩЕНИЕ

Акимат Аршалынского района проводит конкурс по предоставлению земельных участков во временное возмездное землепользование для ведения сельскохозяйственного производства и крестьянского хозяйства, который состоится 8 июня 2015 года в 11 часов 00 минут по адресу:

Акмолинская область, Аршалынский район, п. Аршалы, ул. Ташенова, 47, зал заседаний.

№ лота

Краткая характеристика земельного участка

(состав и виды угодий, балл бонитета)

Пло-щадь,

га

Срок аренды Месторасположение земельного участка (среднее расстояние от хозяйственного и районного центра)

ЛОТ № 1

Пастбище, балл бонитета 19

2 420,4 1 год с последующим продлением в случае освоения

Берсуатский аульный округ

ЛОТ № 2

Пастбище, балл бонитета 19

1 250,7 1 год с последующим продлением в случае освоения

Берсуатский аульный округ

ЛОТ № 3

Пашня, балл бонитета 13 96,0 1 год с последующим продлением в случае освоения

Булаксайский аульный округ

ЛОТ № 4

Пашня, балл бонитета 13 29,0 1 год с последующим продлением в случае освоения

Булаксайский аульный округ

ЛОТ № 5

Пашня, балл бонитета 13 59,0 1 год с последующим продлением в случае освоения

Булаксайский аульный округ

ЛОТ № 6

Пашня, балл бонитета 13 88,0 1 год с последующим продлением в случае освоения

Булаксайский аульный округ

ЛОТ № 7

Всего в том числе:пашня, балл бонитета 13пастбище, балл бонитета

13

156,044,0112,0

1 год с последующим продлением в случае освоения

Булаксайский аульный округ

ЛОТ № 8

Пастбище, балл бонитета 13

3 630,7 1 год с последующим продлением в случае освоения

Булаксайский аульный округ

ЛОТ № 9

Пашня, балл бонитета 19 433,0 1 год с последующим продлением в случае освоения

Волгодоновский сельский округ

ЛОТ № 10

Всего в том числе:пашня, балл бонитета 12пастбище, балл бонитета

12

434,0

167,0267,0

1 год с последующим продлением в случае освоения

Аульный округ Жибек жолы

ЛОТ № 11

Пастбище, балл бонитета 12

61,0 1 год с последующим продлением в случае освоения

Аульный округ Жибек жолы

ЛОТ № 12

Пастбище, балл бонитета 12

349,5 1 год с последующим продлением в случае освоения

Аульный округ Жибек жолы

ЛОТ № 13

Пастбище, балл бонитета 20

105,0 1 год с последующим продлением в случае освоения

Константиновский сельский округ

ЛОТ № 14

Всегов том числе:

пашня, балл бонитета 20пастбище, балл бонитета

20

266,9

156,9110,0

1 год с последующим продлением в случае освоения

Константиновский сельский округ

ЛОТ № 15

Всегов том числе:

пашня, балл бонитета 20пастбище, балл бонитета

20

1 443,2

1 008,0435,2

1 год с последующим продлением в случае освоения

Константиновский сельский округ

ЛОТ № 16

Пастбище, балл бонитета 20

265,6 1 год с последующим продлением в случае освоения

Константиновский сельский округ

ЛОТ № 17

Пастбище, балл бонитета 21

17,0 1 год с последующим продлением в случае освоения

Михайловский сельский округ

ЛОТ № 18

Пашня, балл бонитета 21 12,0 1 год с последующим продлением в случае освоения

Михайловский сельский округ

ЛОТ № 19

Всего в том числе:пашня, балл бонитета 18пастбище, балл бонитета

18пастбище КУ, балл

бонитета 18

54,3

1 035,0575,0365,0

1 год с последующим продлением в случае освоения

Сарабинский сельский округ

ЛОТ № 20

Пашня, балл бонитета 18 185,0 1 год с последующим продлением в случае освоения

Сарабинский сельский округ

ЛОТ № 21

Пастбище, балл бонитета 18

720,0 1 год с последующим продлением в случае освоения

Сарабинский сельский округ

ЛОТ № 22

Пастбище, балл бонитета 19

1 375,4 1 год с последующим продлением в случае освоения

Аульный округ Турген

ЛОТ № 23

Пастбище, балл бонитета 19

676,7 1 год с последующим продлением в случае освоения

Аульный округ Турген

Условия и требования по использованию земельных участков: Участие в государственных программах «Сыбага», Алтын Асык, Кунан и другие програм-

мы по развитию сельского хозяйства и бизнеса. Для регистрации в качестве участника конкурса необходимо представить документ удостоверя-

ющий личность и конкурсную заявку.Регистрация участников конкурса производится по адресу: Акмолинская область, Аршалынский

район, п. Аршалы, ул. Ташенова, 47. Окончательный срок представления конкурсных заявок – до 18 часов 00 минут 05 июня 2015 года.

Телефон для справок 8 (716-44) 2-16-53.ГУ «Отдел земельных отношений Аршалынского района».

АҚПАРАТТЫҚ ХАБАРЛАМА

Аршалы ауданының әкімдігі ауыл шаруашылығы өндірісін және шаруашылық қожалығын жүргізу үшін уақытша өтімді жер пайдалануға жер учаскелерін беру бойынша 2015 жылғы 8 маусымда сағат 11.00-де конкурс өткізеді, мекенжайы: Ақмола облысы, Аршалы ауданы,

Аршалы кенті, Тәшенов көшесі, 47, мәжіліс залы.

Жер учас-кесі№

Жер учаскесіне қысқаша сипаттама (құрамы және

пайдалынатын жер түрлері бонитет баллы)

Аума-ғы, га

Жалға беру мерзімі Жер учаскесінің орналасқан орны

(шаруашылық және аудан

орталығынан орташа

қашықтығы)ЛОТ № 1

Жайылым жер, бонитет баллы 19

2 420,4 Игерушілік бойынша 1 жыл кейінгі ұзартылумен

Берсуат ауылдық округі

ЛОТ № 2

Жайылым жер, бонитет баллы 19

1 250,7 Игерушілік бойынша 1 жыл кейінгі ұзартылумен

Берсуат ауылдық округі

ЛОТ № 3

Егістік жер, бонитет баллы 13 96,0 Игерушілік бойынша 1 жыл кейінгі ұзартылумен

Бұлақсай ауылдық округі

ЛОТ № 4

Егістік жер, бонитет баллы 13 29,0 Игерушілік бойынша 1 жыл кейінгі ұзартылумен

Бұлақсай ауылдық округі

ЛОТ № 5

Егістік жер, бонитет баллы 13 59,0 Игерушілік бойынша 1 жыл кейінгі ұзартылумен

Бұлақсай ауылдық округі

ЛОТ № 6

Егістік жер, бонитет баллы 13 88,0 Игерушілік бойынша 1 жыл кейінгі ұзартылумен

Бұлақсай ауылдық округі

ЛОТ № 7

Барлығы Оның ішінде:Егістік жер, бонитет баллы 13Жайылым жер, бонитет баллы

13

156,0

44,0112,0

Игерушілік бойынша 1 жыл кейінгі ұзартылумен

Бұлақсай ауылдық округі

ЛОТ № 8

Жайылым жер, бонитет баллы 13

3 630,7 Игерушілік бойынша 1 жыл кейінгі ұзартылумен

Бұлақсай ауылдық округі

ЛОТ № 9

Егістік жер, бонитет баллы 19 433,0 Игерушілік бойынша 1 жыл кейінгі ұзартылумен

Волгодоновка селолық округі

ЛОТ № 10

Барлығы Оның ішінде:Егістік жер, бонитет баллы 12Жайылым жер, бонитет баллы

12

434,0

167,0267,0

Игерушілік бойынша 1 жыл кейінгі ұзартылумен

Жібек жолы ауылдық округі

ЛОТ № 11

Жайылым жер, бонитет баллы 12

61,0 Игерушілік бойынша 1 жыл кейінгі ұзартылумен

Жібек жолы ауылдық округі

ЛОТ № 12

Жайылым жер, бонитет баллы 12

349,5 Игерушілік бойынша 1 жыл кейінгі ұзартылумен

Жібек жолы ауылдық округі

ЛОТ № 13

Жайылым жер, бонитет баллы 20

105,0 Игерушілік бойынша 1 жыл кейінгі ұзартылумен

Константиновка селолық округі

ЛОТ № 14

Барлығы Оның ішінде:Егістік жер, бонитет баллы 20Жайылым жер, бонитет баллы

20

266,9

156,9110,0

Игерушілік бойынша 1 жыл кейінгі ұзартылумен

Константиновка селолық округі

ЛОТ № 15

Барлығы Оның ішінде:Егістік жер, бонитет баллы 20Жайылым жер, бонитет баллы

20

1 443,2

1 008,0435,2

Игерушілік бойынша 1 жыл кейінгі ұзартылумен

Константиновка селолық округі

ЛОТ № 16

Жайылым жер, бонитет баллы 20

265,6 Игерушілік бойынша 1 жыл кейінгі ұзартылумен

Константиновка селолық округі

ЛОТ № 17

Жайылым жер, бонитет баллы 21

17,0 Игерушілік бойынша 1 жыл кейінгі ұзартылумен

Михайловка селолық округі

ЛОТ № 18

Егістік жер, бонитет баллы 21 12,0 Игерушілік бойынша 1 жыл кейінгі ұзартылумен

Михайловка селолық округі

ЛОТ № 19

Барлығы Оның ішінде:Егістік жер, бонитет баллы 18Жайылым жер, бонитет баллы

18Жайылым жер ТЖ, бонитет

баллы 18

54,3

1 035,0575,0365,0

Игерушілік бойынша 1 жыл кейінгі ұзартылумен

Сараба селолық округі

ЛОТ № 20

Егістік жер, бонитет баллы 18 185,0 Игерушілік бойынша 1 жыл кейінгі ұзартылумен

Сараба селолық округі

ЛОТ № 21

Жайылым жер, бонитет баллы 18

720,0 Игерушілік бойынша 1 жыл кейінгі ұзартылумен

Сараба селолық округі

ЛОТ № 22

Жайылым жер, бонитет баллы 19

1 375,4 Игерушілік бойынша 1 жыл кейінгі ұзартылумен

Түрген ауылдық округі

ЛОТ № 23

Жайылым жер, бонитет баллы 19

676,7 Игерушілік бойынша 1 жыл кейінгі ұзартылумен

Түрген ауылдық округі

Жер учаскелерін пайдаланудың шарттары мен талаптары: «Сыбаға», «Алтын Асық», «Құнан» мемлекеттік бағдарламаларына және басқа да

ауылшаруашылық және кәсіпкерлікті дамыту үшін қатысуы. Конкурсқа қатысушы ретінде тіркелу үшін жеке басының куәландыратын құжатты және

конкурстық өтінім тапсыру қажет.Конкурсқа қатысушыларды тіркеу Ақмола облысы, Аршалы ауданы, Аршалы кенті, Тәшенов

көшесі, 47 мекенжайында өткізіледі.Конкурстық өтінім берудің ақырғы мерзімі – 2015 жылғы 5 ма-усымда сағат 18.00-ге дейін.

Анықтама телефоны: 8 (716-44) 2-16-53«Аршалы ауданының жер қатынастары бөлімі» ММ.

күтумен өткен ғұмыр

ТАҒДЫР

9 мамыр 2015 жыл

www.egemen.kz 15Тараз қаласының тұрғыны,

Қазақстан Республикасының құрметті құрылысшысы Жамал Батталұлы САХИМОВ 9 мамыр күні 60 жасқа толады. Ол 1978 жылы Жамбыл гидро­ме лиоративтік құрылыс институ­тын бітіріп, еңбек жолын «Жамбыл­строй» тресі өндірістік құрылыс бас­қарма сының өндірістік техникалық бөлімінде инженер болудан бастады. 1979­1980 жылдары трестің Қос­танай облысындағы «Торғай алю­минийқұрылыс» тресіне қарасты «Кульбытстрой» басқармасына өтуіне байланысты құрылыс сапасы жөніндегі инженер мамандығына қабылданды.

Жамал Батталұлы 1980­1997 жылдары Жаңатас қаласындағы «Қаратаухимстрой» құрылыс басқармасында шебер, прораб, ал 1997­2004 жылдар аралығында Жамбыл агроөндірістік құрылыс мекемесінде прораб жұмысына ауы­сып, арматура цехының бастығы болып, өндірістік техникалық бөлім басшысына дейін көтерілді. 2005 жылдан бері құрылыста инженерлік қызмет көрсету жұмысының орын­далуы жөніндегі сарапшы­техникалық бақылаушы міндетін атқарып келеді.

Жамал Сахимов құрылыс саласының білікті маманы ғана емес, ел­жұртқа да сыйлы, қадірлі азаматтардың бірі. Үлкенге құрметпен, кішіге ізетпен қарайтын ол үлкен отбасының отағасы әрі жақсы істердің жанашыры болып жүр. Ұзақ жылғы еңбегі лайықты бағаланып, 2014 жылы Қазақстан Республикасының құрметті құрылысшысы атағына ие болды. Ол көптеген құрмет грамоталарымен марапатталған.

Құрметті Жамал Батталұлы! Бүгінгі 60 жасқа толған мерейтойыңызбен шын жүректен құттықтап, сізге зор денсаулық, үлкен шаттық пен қуаныш тілейміз. Ұзақ жылғы еңбегіңіздің зейнетін көріңіз!

Тілек білдірушілер: жарың Раушан, бала-шағаң, немерелерің, әпкелерің, туған-туыс бауырларың,

қайнаға, қайны, балдыздарың, бажаларың, досың Кенжебай-Қанткүл.

Республикалық меншіктегі объектілерді сату Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 9 тамыздағы №920 қаулысымен бекітілген Жекешелендіру объектілерін сату қағидасына (бұдан әрі – қағида) сәйкес өткізіледі.

Сауда-саттықтың голланд әдісімен аукционға республикалық меншіктегі мына объектілер қойылады:

1. Қазақстан Республикасы Энерге тика министрлігінің «Қазақстан Респуб ликасының Ұлттық ядролық орта-лығы» шаруашылық жүргізу құқығындағы респуб-ликалық мемлекеттік кәсіпорны теңгеріміндегі (ШҚО, Курчатов қ., Крас ноармейская к-сі, 2-үй, 054Б ғимараты):

1.1. Мемлекеттік нөмірі 208АЕ16, 1990 жылы шығарылған КАВЗ­3270 автокөлігі. Орналасқан жері – ШҚО, Курчатов қ. Алғаш қы бағасы – 143 000 теңге. Бастапқы бағасы – 715 000 теңге. Ең төменгі бағасы – 41577,06 теңге. Кепілді жарнасы – 21 450 теңге.

1.2. Мемлекеттік нөмірі 671АВ16, 1978 жылы шығарылған ПАЗ­672м автокөлігі. Ор наласқан жері – ШҚО, Курчатов қ. Ал ғашқы бағасы – 136 000 теңге. Бастапқы баға сы – 680 000 теңге. Ең төменгі бағасы – 39541,82 теңге. Кепілді жарнасы – 20 400 теңге.

1.3. Мемлекеттік нөмірі 687АВ16, 1985 жылы шығарылған ЛАЗ­695н автокөлігі. Орналасқан жері – ШҚО, Курчатов қ. Алғаш қы бағасы – 148 000 теңге. Бастапқы бағасы – 740 000 теңге. Ең төменгі бағасы – 43030,81 теңге. Кепілді жарнасы – 22 200 теңге.

1.4. Мемлекеттік нөмірі Ғ659AMD, 1986 жылы шығарылған ЭО4321 экскаваторы. Ор наласқан жері – ШҚО, Курчатов қ. Ал ғашқы бағасы – 254 000 теңге. Бастапқы бағасы – 1 270 000 теңге. Ең төменгі бағасы – 73850,17 теңге. Кепілді жар­насы – 38 100 теңге.

1.5. Мемлекеттік нөмірі 259AR16, 1987 жылы шығарылған ЛАЗ­699p автокөлігі. Орналасқан жері – ШҚО, Курчатов қ. Алғаш қы бағасы – 169 000 теңге. Бастапқы бағасы – 845 000 теңге. Ең төменгі бағасы – 74891,83 теңге. Кепілді жарнасы – 25 350 теңге.

1.6. Мемлекеттік нөмірі 290АN16, 1997 жылы шығарылған ГАЗ­3110 автокөлігі. Орналасқан жері – ШҚО, Курчатов қ. Алғаш қы бағасы – 165 000 теңге. Бастапқы бағасы – 825 000 теңге. Ең төменгі бағасы – 73119,24 теңге. Кепілді жарнасы – 24 750 теңге.

1.7. Мемлекеттік нөмірі 256АR16, 1987 жылы шығарылған ПАЗ­672 автокөлігі. Орна ласқан жері – ШҚО, Курчатов қ. Алғаш қы бағасы – 117 000 теңге. Бастапқы бағасы – 585 000 теңге. Ең төменгі бағасы – 51848,19 теңге. Кепілді жарнасы – 17 550 теңге.

1.8. Мемлекеттік нөмірі 275АN16, 1988 жылы шығарылған «Volkswagen Passat» автокөлігі. Орналасқан жері – ШҚО, Курча тов қ. Алғашқы бағасы – 185 000 теңге. Бастапқы бағасы – 925 000 теңге. Ең төменгі бағасы – 81982,18 теңге. Кепілді жарнасы – 27 750 теңге.

1.9. Мемлекеттік нөмірі 260АN16, 1996 жылы шығарылған «Volkswagen Passat» автокөлігі. Орналасқан жері – ШҚО, Курчатов қ. Алғашқы бағасы – 315 000 теңге. Бастапқы бағасы – 1 575 000 теңге. Ең төменгі бағасы – 139591,28 теңге. Кепілді жарнасы – 47 250 теңге.

1.10. Мемлекеттік нөмірі 511АN16, 1987 жылы шығарылған «Jeep Cherokee» авто көлігі. Орналасқан жері – ШҚО, Курча­тов қ. Ал ғашқы бағасы – 177 000 теңге. Бастапқы баға сы – 885 000 теңге. Ең төменгі бағасы – 78437,00 теңге. Кепілді жарнасы – 26 550 теңге.

1.11. Мемлекеттік нөмірі 563АВ16, 1991 шы ғарылған КАВЗ­3270 автобусы. Орна ласқан жері – ШҚО, Курчатов қ. Алғашқы бағасы – 156 000 теңге. Бастапқы бағасы – 780000 теңге. Ең төменгі бағасы – 117 073,82 теңге. Кепілді жарна­сы – 23 400 теңге.

1.12. Мемлекеттік нөмірі 556АВ16, 1983 жылы шығарылған ПАЗ­672 автобусы. Орна ласқан жері – ШҚО, Курчатов қ. Алғашқы бағасы – 108 000 теңге. Бастапқы бағасы – 540000 теңге. Ең төменгі бағасы – 81051,10 теңге. Кепілді жарнасы – 16 200 теңге.

1.13. Мемлекеттік нөмірі AHD166F, 1990 жылы шығарылған шынжыр табанды ЭО 3122 экскаваторы. Орналасқан жері – ШҚО, Курчатов қ. Алғашқы бағасы – 401000 теңге. Бастапқы бағасы – 2 005 000 теңге. Ең төменгі бағасы – 300939,74 теңге. Кепілді жарнасы – 60 150 теңге.

1.14. Мемлекеттік нөмірі 398АВ16, 1979 жылы шығарылған, МАЗ­500 автокөлігі. Орналасқан жері – ШҚО, Курчатов қ. Алғаш қы бағасы – 312 000 теңге. Бастапқы бағасы – 1 560 000 теңге. Ең төменгі бағасы – 234 147,63 теңге. Кепілді жарна­сы – 46 800 теңге.

1.15. Мемлекеттік нөмірі 387АВ16, 1986 жылы шығарылған Зил­133 ГЯ автокөлігі. Орналасқан жері – ШҚО, Курчатов қ. Алғаш қы бағасы – 305 000 теңге. Бастапқы бағасы – 1 525 000 теңге. Ең төменгі бағасы – 282 585,58 теңге. Кепілді жарна­сы – 45 750 теңге.

1.16. Мемлекеттік нөмірі 562АВ16, 1986 жылы шығарылған ЗИЛ­130 АЦПТ автокөлігі. Орналасқан жері – ШҚО, Курча тов қ. Алғашқы бағасы – 377 000 теңге. Бастапқы бағасы – 1 885 000 теңге. Ең төменгі бағасы – 282 928,39 теңге. Кепілді жар­насы – 56 550 теңге.

1.17. Мемлекеттік нөмірі 010АВ16, 1971 жылы шығарылған ЗИЛ­130 В автокөлігі, ОДАЗ­885 тіркемесімен. Тіркеменің мемле кеттік тіркеу нөмірі 51АВА16. Орналасқан жері – ШҚО, Курчатов қ. Алғашқы бағасы – 118 000 теңге. Бастапқы бағасы – 590 000 теңге. Ең төменгі бағасы – 88 555,83 теңге. Кепілді жарнасы – 17 700 теңге.

1.18. Мемлекеттік нөмірі 967АD16, 1996 жылы шығарылған ВАЗ 21310 «Нива» авто көлігі. Орналасқан жері – ШҚО, Курчатов қ. Алғашқы бағасы – 160 000 теңге. Бастапқы бағасы – 800 000 теңге. Ең төменгі бағасы – 120 075,71 теңге. Кепілді жарнасы – 24 000 теңге.

1.19. Мемлекеттік нөмірі FNDF224, 1980 жылы шығарылған К­701 тракторының ПТС­13 тіркемесі. Орналасқан жері – ШҚО, Курчатов қ. Алғашқы бағасы – 37 000 теңге. Бастапқы бағасы – 185000 теңге. Ең төменгі бағасы – 27 767,51 теңге. Кепілді жарнасы – 5 550 теңге.

1.20. Мемлекеттік нөмірі AHD169F, 1985 жылы шығарылған ЭО­3322 экскаваторы. Орналасқан жері – ШҚО, Курчатов қ. Алғаш қы бағасы – 275 000 теңге. Бастапқы бағасы – 1 375 000 теңге. Ең төменгі бағасы – 206 380,12 теңге. Кепілді жарна­сы – 41 250 теңге.

1.21. Мемлекеттік нөмірі AHD165F, 1981 жылы шығарылған 4045 автожүктиеуші. Орналасқан жері – ШҚО, Курчатов қ. Алғаш қы бағасы – 107000 теңге. Бастапқы бағасы – 535 000 теңге. Ең төменгі бағасы – 80300,63 теңге. Кепілді жарнасы – 16 050 теңге.

1.22. Мемлекеттік нөмірі F305AAE, 1987 жылы шығарылған үш ілулі агрегатты бар ДТ­75 тракторы. Орналасқан жері – ШҚО, Курча тов қ. Алғашқы бағасы – 105 000 теңге. Бастап қы бағасы – 525 000 теңге. Ең төменгі бағасы – 78799,68 теңге. Кепілді жарнасы – 15 750 теңге.

1.23. Мемлекеттік нөмірі AKD684F, 1980 жылы шығарылған ДЗ­122 автогрейдері. Орналасқан жері – ШҚО, Курчатов қ. Алғашқы бағасы – 113 000 теңге. Бастапқы бағасы – 565 000 теңге. Ең төменгі бағасы – 84 803,47 теңге. Кепілді жарнасы – 16 950 теңге.

1.24. Мемлекеттік нөмірі 356АЕ16, 2004 жылы шығарылған УАЗ­39099 автокөлігі. Орналасқан жері – ШҚО, Курчатов қ. Алғашқы бағасы – 232 000 теңге. Бастапқы бағасы – 1 160 000 теңге. Ең төменгі бағасы – 174 109,78 теңге. Кепілді жарна­сы – 34 800 теңге.

1.25. Мемлекеттік нөмірі 378АЕ16, 2003 жылы шығарылған УАЗ­39099 автокөлігі. Орналасқан жері – ШҚО, Курчатов қ. Алғаш қы бағасы – 214 000 теңге. Бастапқы бағасы – 1 070 000 теңге. Ең төменгі бағасы – 160 601,26 теңге. Кепілді жарна­сы – 32 100 теңге.

1.26. Мемлекеттік нөмірі 394АЕ16, 2003 жылы шығарылған ВАЗ­21310 автокөлігі. Орналасқан жері – ШҚО, Курчатов қ. Алғаш қы бағасы – 254 000 теңге. Бастапқы бағасы – 1 270 000 теңге. Ең төменгі бағасы – 190 620,19 теңге. Кепілді жарна­сы – 38 100 теңге.

2. Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігінің «Геофизикалық зерттеулер институты» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорны теңгеріміндегі (ШҚО, Курчатов қ., Меридиан алаңы):

2.1. Мемлекеттік нөмірі 155АН16, 1986 жылы шығарылған МАЗ­5334 автокөлігі. Орналасқан жері – ШҚО, Курчатов қ. Алғашқы бағасы – 187 000 теңге. Бастапқы бағасы – 935 000 теңге. Бастапқы бағасы – 1 270 000 теңге. Ең төменгі бағасы – 140 338,48 теңге. Кепілді жарнасы – 28 050 теңге.

2.2. Мемлекеттік нөмірі 169AH16, 2000 жылы шығарылған УАЗ­39099 автокөлігі. Орналасқан жері – ШҚО, Курчатов қ. Алғаш қы бағасы – 113 000 теңге. Бастапқы бағасы – 565 000 теңге. Ең төменгі бағасы – 84803,47 теңге. Кепілді жарнасы – 16 950 теңге.

3. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің «Семей қала сының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекет тік кәсіпорнының теңгеріміндегі:

3.1. Мемлекеттік нөмірі 407АЕ16, 2001 жылы шығарылған Газ­322132 автокөлігі. Орна ласқан жері – ШҚО, Семей қ., Глинка к­сі, 20. Алғашқы бағасы – 265 000 теңге. Бастап қы бағасы – 1 325 000 теңге. Ең төменгі бағасы – 198 875,39 теңге. Кепілді жарнасы – 39 750 теңге.

4. Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі Қылмыстық-атқару жүйе сі комитетінің «ОВ-156/14 мекемесі» респуб ликалық мемлекеттік мекемесінің теңгеріміндегі:

4.1. Мемлекеттік нөмірі Ғ051АТ, 1986 жылы шығарылған BA3­2121 Нива автокө лігі. Орналасқан жері – ШҚО, Семей қ., Стальский к­сі, 2. Алғашқы бағасы – 74 000 теңге. Бастапқы бағасы – 370 000 теңге. Ең төменгі бағасы – 55535,02 теңге. Кепілді жарнасы – 11 100 теңге.

4.2. Мемлекеттік нөмірі F533AO, 1984 жылы шығарылған Зил­131 автокөлігі. Орналасқан жері – ШҚО, Семей қ., Стальский к­сі, 2. Алғашқы бағасы – 374 000 теңге. Бастапқы бағасы – 1 870 000 теңге. Ең төменгі бағасы – 280 676,97 теңге. Кепілді жарнасы – 56 100 теңге.

5. Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі Қылмыстық-атқару жүйесі комитетінің «ОВ-156/15 мекемесі» республикалық мемлекеттік мекемесінің теңгеріміндегі:

5.1. Мемлекеттік нөмірі Ғ150АТ, 1999 жылы шығарылған ГАЗ­3110 автокөлігі. Орналасқан жері – ШҚО, Семей қ., арматура зауыты ауданы. Алғашқы бағасы – 192 000 теңге. Бастапқы бағасы – 960 000 теңге. Ең төменгі бағасы – 144 090,85 теңге. Кепілді жарнасы – 28 800 теңге.

6. «Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің оқу орталығы (Семей қаласы)» республикалық мемлекеттік мекемесінің теңгеріміндегі:

6.1. Мемлекеттік нөмірі Ғ473ОО, 2004 жылы шығарылған ВАЗ­21093 автокөлігі. Орналасқан жері – ШҚО, Семей қ., Сорокин к­сі, 18. Алғашқы бағасы – 153 000 теңге. Бастапқы бағасы – 765 000 теңге. Ең төменгі бағасы – 114 822,40 теңге. Кепілді жарнасы – 22 950 теңге.

7. «ҚР ІІМ ШҚО ІІД Семей қаласы ішкі істер басқармасы» ММ-нің теңгеріміндегі:

7.1. Семей қаласы, 2­Водная к­сі, 5а мекенжайындағы Семей қаласының Затон полиция бөлімінің ғимараты, жал­пы ауданы 1181,1 ш.м. Алғашқы бағасы – 18 155 000 теңге. Бастапқы бағасы – 90 775 000 теңге. Ең төменгі бағасы – 4 157 711,38 теңге. Кепілді жарнасы – 2 723 250 теңге.

Сауда-саттыққа қатысушыларды тіркеу хабарлама жарияланған күннен бастап жүргізіледі және аукцион өткізуге дейін екі сағат бұрын 2015 жылғы 28 мамырда сағат 8.00-де аяқталады.

Кепілді жарнасы «Ақпараттық­есептеу орталығы» АҚ (бұдан әрі – бірыңғай оператор) есебіне БСН 050540004455, ЖСК KZ529261501102032004, БСК KZKOKZKX, банк атауы – «Қазкоммерцбанк» АҚ, ТТК:171, БеК: 16 (төленген кепілді жарна көлеміне банктік қызмет кірмейді).

Аукционға қатысу үшін мыналарды көрсетіп, тізілімнің веб-порталында алдын ала тіркелу қажет:

1) жеке тұлғалар үшін: жеке сәйкестендіру нөмірі (бұдан әрі – ЖСН), тегін, атын, әкесінің атын (бар болған жағдайда);

2) заңды тұлғалар үшін: бизнес сәйкес тендіру нөмірін (бұдан әрі – БСН), толық атауын, бірінші басшының тегін, атын, әкесінің атын (бар болған жағдайда);

3) кепілді жарнаны қайтару үшін екінші деңгейдегі банктегі есеп айырысу шотының деректемелерін;

4) байланыс деректерін (пошталық мекенжайы, телефоны, факс, е­mail).

Жоғарыда көрсетілген деректер өзгерген кезде қатысушы бір жұмыс күні ішінде тізі лімнің веб­порталына енгізілген деректерді өзгертеді.

Аукционға қатысушы ретінде тіркелу үшін қатысушының электрондық­цифрлық қол таңба қойылған аукционға қатысуға өтінімді қағидаға қосымшаға сәйкес объект бойынша тізілімнің веб­порталында тіркеу қажет.

Аукционға қатысуға өтінім тіркелгеннен кейін тізілімнің веб­порталы үш минут ішін де өтінім берілген сату объектісі бойынша кепілді жарнаның түсуі туралы мәліметтердің тізілімнің дерекқорында болуы тұрғысынан автоматты түрде тексеру жүргізеді.

Назар аударыңыз! - қатысушының қағиданың 23-1 және 23-2-тармақ-

тарында көрсетілген талаптарды сақтамауы, сондай-ақ бірыңғай оператордың арнайы транзиттік шотына сауда-саттықты өткізу туралы хабарламада көрсетілген кепілді жарнаның сауда-саттық басталғанға дейін екі сағат бұрын түспеуі тізілім веб-порталының өтінімді қабылдаудан бас тартуы үшін негіз болып табылады;

- тізілімнің дерекқорында бірыңғай оператордың ар-найы транзиттік шотына кепілді жарнаның түскені туралы мәліметтер болған жағдайда, тізілімнің веб-порталы өтінімді қабылдау және қатысушыны аукционға және коммерциялық тендерге жіберуді жүзеге асырады. Тізілімнің дерекқорында бірыңғай оператордың ар-найы транзиттік шотына кепілді жарнаның түскені ту-ралы мәлімет болмаған жағдайда, тізілім веб-порталы қатысушының өтінімін кері қайтарады;

- жылжымайтын мүлікті жекешелендіру кезінде Қазақстан Республикасының Жер кодексіне сәйкес жер учаскесіне құқық сатып алушыға өтеді. Жер учаскесінің кадастрлық (бағалау) құнын сатып алушы Қазақстан Республикасының Жер кодексіне сәйкес жеке төлейді.

Тізілімнің веб­порталы автоматты тексеру нәтижелері бой­ынша тізілімнің веб­порталында көрсетілген қатысушының электронды мекенжайына өтінімді қабылдау не өтінімді қабылдаудан бас тарту себептері туралы электрондық хабар­лама жібереді.

Аукционға жіберілген қатысушыға тізілім нің веб­порталы беретін аукцион нөмірі бойынша аукцион залына кіруге рұқсат етіледі.

Аукционға қатысушылар аукцион бастал ғанға дейін бір сағат ішінде электрондық­цифрлық қолтаңбасы мен аук­цион нөмірін пайдаланып, аукцион залына кіреді. Аукцион жекешелендіру объектісінің бастапқы құнын аукцион залында автоматты түрде орналастыру жолымен сауда­саттықты өткізу туралы хабарламада көрсетілген Астана қаласының уақыты бойынша басталады.

Сауда-саттықтың голланд әдісі бойынша аукцион өткізу тәртібі:

1) егер аукцион басталған кезден бастап екі минут ішінде қатысушылардың бірде­біреуі аукционда жекешелендіру объектісін сатып алу ниетін растамайтын болса, жекешелендіру объектісінің бастапқы бағасы осы қағиданың 36­6­тармағына сәйкес белгіленген қадамға азаяды;

2) егер баға азайғаннан кейін екі минут ішінде қатысушылардың бірде­біреуі жекешелендіру объектісін сатып алу ниетін растамайтын болса, жекешелендіру объектісінің соңғы жарияланған бағасы белгіленген қадаммен азаяды.

Жарияланған баға бойынша жекешелендіру объектісін сатып алу ниетін бірінші болып растаған қатысушы сауда­саттықтың голланд әдісі бойынша аукцион жеңімпазы болып танылады және осы жекешелендіру объектісі бойынша аук­цион өткізілді деп танылады;

3) егер жекешелендіру объектісінің бағасы белгіленген ең төменгі мөлшерге жетсе және қатысушылардың бірде­біреуі жекеше лендіру объектісін сатып алу ниетін растамаса, онда аукцион өткізілмеді деп танылады.

Қағиданың 36­4­тармағының төртінші бөлігінде, 36­5­тармағында, 36­7­тармағының 1) тармақшасында және 36­8­тармағының 3) тармақшасында көрсетілген жағдай­ларда сатушы тізілімнің веб­порталынан басып шығарылатын аукционның өткізілмегені туралы актіге қол қояды.

Әрбір сатылған жекешелендіру объектісі бойынша аукцион нәтижелері аукцион нәтижелері туралы электрондық хатта­мамен ресімделеді, оған сатушы және жеңімпаз электрондық­цифрлық қолтаңбаны пайдалана отырып, сауда­саттық өткізілген күн ішінде тізілімнің веб­порталында қол қояды.

Аукцион нәтижелері туралы хаттама аукцион нәтижелерін және жеңімпаз бен сатушының жекешелендіру объектісін сату бағасы бойынша сатып алу­сату шартына қол қою міндеттерін белгілейтін құжат болып табылады. Жеңімпазбен сатып алу­сату шартына аукцион өткізілген күннен бастап күнтізбелік он күннен аспайтын мерзімде Семей қаласы, Интернационал көшесі, 38, 3-қабат, 308-кабинет мекен­жайында қол қойылады.

Аукционның жеңімпазы сатып алу-сату шартына қол қойған кезде сатушыға салыстыру үшін мынадай құжаттардың:

1) жеке тұлғалар үшін: паспорттың немесе жеке тұлғаның жеке басын куәландыратын құжаттың;

заңды тұлғалар үшін: заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы куәліктің не анықтаманың;

2) заңды тұлға өкілінің өкілеттіктерін куәландыратын құжаттың, сондай­ақ заңды тұлғаның өкілі паспортының неме­се оның жеке басын куәландыратын құжаттың түпнұсқаларын міндетті түрде көрсетіп, олардың көшірмелерін не нотариат куәландырған көшірмелерін ұсынады.

Құжаттардың түпнұсқалары салыстыр ғаннан кейін бір жұмыс сағаты ішінде қайтарылады.

Қосымша ақпаратты www.gosreestr.kz сайтынан және 8 (7222) 525309, 523266, 568265 телефондары арқылы алуға болады.

Республикалық меншіктегі объектілерді сату Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 9 тамыздағы № 920 қаулысымен бекітілген Жекешелендіру объектілерін сату қағидасына (бұдан әрі – қағида) сәйкес жүзеге асырылады.

Сауда-саттықтың голланд әд іс імен электрондық аукционға республикалық меншіктегі мына объектілер қойылады:

1. Газ­2705­34 автомобилі, тіркеу нөмірі 824AН04, 2005 жылы шығарылған. Орналасқан жері – Ақтөбе қаласы, 12­шағын аудан, 30 «А» үй. Баланс ұстаушы – «ҚР ӘМ Сот сараптамасы орталығы» MM. Алғашқы бағасы – 127 000 теңге. Бастапқы бағасы – 1 270 000 теңге. Ең төменгі бағасы – 67 493 теңге. Кепілді жарна – 19 050 теңге.

2. Газ­322132 автомобилі, тіркеу нөмірі D015NS, 2000 жылы шығарылған. Орналасқан жері­ Ақтөбе қаласы, Әйтеке би көшесі, 25. Баланс ұстаушы – ҚР ҰҚК «Ақтөбе облысы бойынша департаменті» ММ. Алғашқы бағасы – 75 000 теңге. Бастапқы бағасы – 750 000 теңге. Ең төменгі бағасы – 39 858 теңге. Кепілді жарна – 11 250 теңге.

3. Ваз­21060 автомобилі, тіркеу нөмірі D023NS, 1999 жылы шығарылған. Орналасқан жері – Ақтөбе қаласы, Әйтеке би көшесі, 25. Баланс ұстаушы – ҚР ҰҚК «Ақтөбе облысы бойынша департаменті» ММ. Алғашқы бағасы – 40 000 теңге. Бастапқы бағасы – 400 000 теңге. Ең төменгі бағасы – 21 258 теңге. Кепілді жарна – 6 000 теңге.

4. Ваз­21213 автомобилі, тіркеу нөмірі D045NS, 2003 жылы шығарылған. Орналасқан жері – Мұғалжар ауданы, Қандыағаш қаласы,

Теміржолшылар көшесі, 1. Баланс ұстаушы – ҚР ҰҚК «Ақтөбе облысы бойынша департаменті» ММ. Алғашқы бағасы – 68 000 теңге. Бастапқы бағасы – 680 000 теңге. Ең төменгі бағасы – 36 138 теңге. Кепілді жарна – 10 200 теңге.

5. Ваз­21213 автомобилі, тіркеу нөмірі D046NS, 2003 жылы шығарылған. Орналасқан жері – Шалқар ауданы, Шалқар қаласы, Есет Көтібарұлы көшесі, 84. Баланс ұстаушы – ҚР ҰҚК «Ақтөбе облысы бойынша департаменті» ММ. Алғашқы бағасы – 118 000 теңге. Бастапқы бағасы – 1 180 000 теңге. Ең төменгі бағасы – 62 710 теңге. Кепілді жарна – 17 700 теңге.

6. Ваз­21213 автомобилі, тіркеу нөмірі D047NS, 2003 жылы шығарылған. Орналасқан жері – Ақтөбе қаласы, Әйтеке би көшесі, 25. Баланс ұстаушы – ҚР ҰҚК «Ақтөбе облысы бойынша департаменті» ММ. Алғашқы бағасы – 101 000 теңге. Бастапқы бағасы – 1 010 000 теңге. Ең төменгі бағасы – 53 676 теңге. Кепілді жарна – 15 150 теңге.

7. Уаз­31519 автомобилі, тіркеу нөмірі 096АА04, 1998 жылы шығарылған. Орналасқан жері – Ақтөбе қаласы, 101­атқыштар бригадасы көшесі, 2. Баланс ұстаушы – «Қазгеодезия» РМҚК. Алғашқы бағасы – 103 000 теңге. Бастапқы бағасы – 1 030 000 теңге. Ең төменгі бағасы – 54 738 теңге. Кепілді жарна – 15 450 теңге.

Аукционға қатысушыларды тіркеу хабар-лама жарияланған күннен бастап жүргізіледі және аукцион өткізуге дейін екі сағат бұрын аяқталады.

Кепілді жарналар мемлекеттік мүлікті есеп-ке алу саласындағы бірыңғай оператордың

шотына төленеді: Кепілді жарнаны алу-шы – «Ақпараттық-есептеу орталығы» АҚ; банк – «Қазкоммерцбанк» АҚ; ЖСК KZ529261501102032004; БСК KZKOKZKX; БСН 050540004455; КБе 16, КНП 171; төлемнің белгіленуі – аукционға қатысу үшін кепілді жарна (банк қызметтері үшін төлемдер кепілді жарнаның мөлшеріне кірмейді).

Қатысушыларға кепілді жарнаның кез келген санын енгізуге жол беріледі, бұл ретте бір кепілді жарна қатысушыға ол бойынша аукционға қатысу үшін осы кепілді жарнаны енгізген жекешелендіру объектісін сатып алу құқығын береді.

Аукционға қатысу үшін мына құжаттарды:1) жеке тұлғалар үшін: жеке сәйкестендіру

нөмірін (бұдан әрі – ЖСН), тегін, атын, әкесінің атын (бар болған жағдайда);

2) заңды тұлғалар үшін: бизнес сәйкестендіру нөмірін (бұдан әрі – БСН), толық атауын, бірінші басшының тегін, атын, әкесінің атын (бар болған жағдайда);

3) кепілді жарнаны қайтару үшін екінші деңгейдегі банктегі есеп айырысу шотының деректемелерін;

4) байланыс деректерін (пошталық мекенжайы, телефоны, факс, е­mail);

5) ұлттық куәландырушы орталық берген ЭЦҚ­ның жарамдылығы мерзімін көрсетіп, тізілімнің веб­порталында алдын ала тіркелу қажет.

Жоғарыда көрсетілген деректер өзгерген кезде қатысушы бір жұмыс күні ішінде Тізілімнің веб­порталында енгізілген деректерді өзгертеді.

Аукционға қатысушы ретінде тіркелу үшін

қатысушының ЭЦҚ қойылған аукционға қа­тысуға өтінімді қағиданың қосымшасына сәй­кес объект бойынша тізілімнің веб­порталын да тіркеу қажет.

Аукционға қатысушы ретінде тіркелу үшін қатысушының ЭЦҚ қойылған аукционға қатысуға өтінімді қағидаға қосымшаға сәйкес объекті бойын­ша тізілімнің веб­порталында тіркеу қажет.

Аукционға қатысуға өтінім тіркелгеннен кейін тізілімнің веб­порталында үш минут ішінде өтінім берілген сату объектісі бойынша кепілді жарнаның түсуі туралы мәліметтердің тізілім дерекқорында болуы тұрғысынан автоматты түрде тексеру жүргізіледі.

Назар аударыңыз! Қатысушының өтінімді қатысу және тіркеу бойынша талаптарды сақтамауы, сондай­ақ бірыңғай оператордың арнайы транзиттік шотына сауда­саттықты өткізу туралы хабарламада көрсетілген кепілді жарнаның сауда­саттық басталуға дейін екі сағат бұрын түспеуі тізілім веб­порталында өтінімді қабылдаудан бас тарту үшін негіз болып табылады.

Аукционға жіберілген қатысушыға тізілім веб­порталында берілетін аукцион нөмірі бойынша аукцион залына кіруге рұқсат етіледі.

Аукционға қатысушылар аукцион басталуға дейін бір сағат ішінде аукцион залына ЭЦҚ мен аукцион нөмірін пайдаланып кіреді. Аукцион жекешелендіру объектісінің бастапқы құнын аук­цион залында автоматты түрде орналастыру жо­лымен сауда­саттық өткізу туралы ақпараттық ха­барламада көрсетілген Астана қаласының уақыты бойынша басталады.

Сауда-саттықтың голланд әдісі бойынша электрондық аукцион ережесі:

1) егер электрондық аукцион басталған сәттен бастап бес минут ішінде қатысушылардың бірде­біреуі электрондық аукционда жекешелендіру объектісін сатып алу ниетін растамайтын болса, жекешелендіру объектісінің бастапқы бағасы белгіленген қадамға азаяды;

2) егер баға азайғаннан кейін бес минут ішінде қатысушылардың бірде­біреуі жекешелендіру объектісін сатып алу ниетін растамайтын болса, жекешелендіру объектісінің соңғы жарияланған бағасы белгіленген қадаммен азаяды.

Жарияланған баға бойынша жекешелендіру объектісін сатып алуға ниетін бірінші болып растаған қатысушы сауда­саттықтың голланд әдісі бойынша электрондық аукцион жеңімпазы бо­лып танылады және осы жекешелендіру объектісі бойынша электрондық аукцион жеңімпазы болып танылады;

3) егер жекешелендіру объектісінің бағасы белгіленген ең төменгі мөлшерге жетсе және қатысушылардың бірде­біреуі жекешелендіру объектісін сатып алу ниетін растамаса, онда электрондық аукцион өткізілмеді деп танылады.

Әрбір сатылған жекешелендіру объектісі бой­ынша аукцион нәтижелері аукцион нәтижелері туралы электрондық хаттамамен ресімделеді, оған сатушы және жеңімпаз ЭЦҚ­ны пайдаланып сауда­саттық өткізілген күні тізілімнің веб­порталында қол қояды.

Аукцион нәтижелері туралы хаттама аук­цион нәтижелерін және жеңімпаз сатушының

жекешелендіру объектісін сату бағасы бойынша сатып алу­сату шартына қол қою міндеттерін белгілейтін құжат болып танылады. Жеңімпазбен сатып алу­сату шартына электрондық аукци­он өткізілген күннен бастап күнтізбелік он күннен аспайтын мерзімде Ақтөбе қаласы, Ш.Қалдаяқов көшесі, 33, 403-бөлме мекенжай­ында қол қойылады.

Бұл ретте аукционның жеңімпазы сатып алу-сату шартына қол қойған кезде сатушыға салы-стыру үшін мынадай құжаттардың:

1) жеке тұлғалар үшін: паспорттың немесе жеке тұлғаның жеке басын куәландыратын құжаттың;

2) заңды тұлғалар үшін: заңды тұлғаны мемле ­кеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы куәліктің не анықтаманың; заңды тұлға өкілінің өкілеттіктерін куәландыратын құжаттың, сондай­ақ заңды тұлғаның өкілі паспортының немесе оның жеке басын куәландыратын құжаттың түпнұсқаларын мін детті түрде көрсете отырып, олардың көшір­меле рін не нотариат куәландырылған көшірмелерін ұсынады. Құжаттардың түпнұсқалары салыстыр­ғаннан кейін бір жұмыс сағаты ішінде қайтарылады.

Қағидаға сәйкес, сауда­саттықта ұтқан тұлға сауда­саттық нәтижелері туралы хаттамаға неме­се сатып алу­сату шартына қол қоюдан жалтарған жағдайда, ол енгізген кепілді жарнасын жоғалтады және сатушыға кепілді жарнамен жабылмаған бөлігінде оның іс жүзінде шеккен залалының ор­нын толтыратындығын қоса хабарлаймыз.

Аукцион өткізу туралы қосымша ақпаратты www.gosreestr.kz сайтынан және 8 (7132) 54-44-54 телефоны арқылы алуға болады.

Назар аударыңыз, өзгертуАтырау мемлекеттік мүлік және жекешелендіру департаменті «Егемен Қазақстан» газетінің 2015 жылғы 6 мамырдағы №84 (28562) санының

12-бетіндегі Назар аударыңыз, сауда-саттық ақпараттық хабарламасына мы-надай өзгерістер енгізіп:

1.Ашық аукцион өткізу күні «2015 жылғы 22 мамырда сағат 12.00-де» деген сөз «2015 жылғы 28 мамырда сағат 12.00-де» деп,

2. 1. «Кепілді жарна – 2 797 782,60 теңге» деген сөз «2 797 783 теңге» деп, 2. «Кепілді жарна – 58 925,25 теңге» деген сөз «58 926 теңге» деп,3. «Кепілді жарна – 59 510,10 теңге» деген сөз «59 511 теңге» деп,4. «Кепілді жарна – 50 905,20 теңге» деген сөз «50 906 теңге» деп,5. «Кепілді жарна – 50 905,20 теңге» деген сөз «50 906 теңге» деп, 6. «Кепілді жарна – 46 700,25 теңге» деген сөз «46 701 теңге» деп,7. «Кепілді жарна – 52 520,40 теңге» деген сөз «52 521 теңге» деп, 8. «Кепілді жарна – 52 520,40 теңге» деген сөз «52 521 теңге» деп оқылуын сұрайды.

Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі 2015 жылғы 26 маусымда сағат 15.00-де Мүліктік құқықтарды ұжымдық негізде басқаратын ұйымдарды аккредиттеу жөніндегі комиссиясының отырысын Астана қаласы, Орынбор көшесі, 8, Министрліктер үйі, 13А­кіреберіс, А841­кабинет мекенжайы бойынша өткізетінін хабарлайды.

ХабарландыруТусеков Ариннің қайтыс болуына байланысты, оның атына тіркелген «НИССАН

ТЕРРАНО» автокөлігі бар екендігін хабарлаймыз. Егер де мұрагерлері болса мына телефон бойынша хабарласуды өтінемін: 87764149078, 87024149078, Рауан.

АҚПАРАТТЫҚ ХАБАРЛАМАҚазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Мемлекеттік мүлік және жекешелендіру комитетінің «Шығыс Қазақстан мемлекеттік мүлік және жекешелендіру департаменті» ММ Семей филиалы

2015 жылғы 28 мамырда сағат 10.00-ден бастап www.gosreestr.kz Мемлекеттік мүлік тізілім веб-порталында мемлекеттік республикалық меншіктегі объектілерді сату жөнінде аукцион өткізеді

АҚПАРАТТЫҚ ХАБАРЛАМААқтөбе мемлекеттік мүлік және жекешелендіру департаменті 2015 жылғы 29 мамырда (Астана уақытымен) сағат 11.00-де www.gosreestr.kz Мемлекеттік мүлік тізілімінің веб-порталында республикалық меншіктегі объектілерді сату жөнінде аукцион өткізу туралы хабарлайды

Егер сіз «Егемен Қазақстан» газетіне жарнама бергіңіз келсе,

мына телефондарға хабарласыңыз:Астана тел/факс 37-64-48, 37-60-49.

Электронды пошта: egemen_adv@mail.ru.Алматы 273-74-39,

ф. 273-73-97. Электронды пошта: gulnurekkz@mail.ru.

9 мамыр 2015 жыл

www.egemen.kz16 9 мамыр 2015 жыл

www.egemen.kz16 ХАБАР-ОШАР

Газет Астана қ., Сілеті к-сі, 30, «ERNUR» Медиа холдингі» ЖШС-те басылды, тел. 99-77-77. Тапсырыс №559 ek

Меншік иесі:“Егемен Қазақстан”

республикалық газеті”акционерлік қоғамы

ПрезидентСауытбек АБДРАХМАНОВ

Вице-президент – бас редакторЖанболат АУПБАЕВ

Вице-президентЕркін ҚЫДЫР

МЕКЕНЖАЙЫМЫЗ: 010008 АСТАНА, “Егемен Қазақстан” газеті көшесі, 5/13. 050010 АЛМАТЫ, Абылай хан даңғылы, 58 А.

АНЫҚТАМА ҮШІН: Астанада: АТС 37-65-27, Алматыда: 341-08-12.БАЙЛАНЫС: Астанада: факс (7172) – 37-19-87, электронды пошта: egemenkz@maіl.onlіne.kz egemenkz@maіl.ru, egemenkz@maіl.kz. Интернет-редакция: ekazakhstan@mail.ruАлматыда: факс (727) – 341-08-12, электронды пошта – egemalm@mail.ru

МЕНШІКТІ ТІЛШІЛЕР:Астана – 8 (717-2) 37-61-21;Ақтау – 8 (701) 593-64-78;Ақтөбе – 8 (713-2) 56-01-75;Талдықорған – 8 (728-2) 27-05-70;Атырау – 8 (712-2) 31-74-13;

Көкшетау – 8 (716-2) 25-76-91;Қарағанды – 8 (721-2) 43-94-72;Қостанай – 8 (714-2) 39-12-15;Қызылорда – 8 (701) 772-70-74;Орал – 8 (777) 496-21-38;

Өскемен – 8 (778) 454-86-11;Павлодар – 8 (718-2) 68-59-85;Тараз – 8 (726-2) 43-37-33;Шымкент – 8 (701) 362-63-76;Петропавл – 8 (715-2) 50-72-50.

ЖАРНАМА-АҚПАРАТ БӨЛІМІ: Астанада – 8 (717 2) 37-60-49, факс – 37-64-48, egemen_adv@mail.ru Алматыда – 8 (727) 273-74-39, факс – 341-08-11, gulnurekkz@mail.ru

Материалдың жариялану ақысы төленген. Жарнама, хабарландырудың мазмұны мен мəтініне тапсырыс беруші жауапты.А

Газетті есепке қою туралы №01-Г куəлікті 2007 жылғы

5 қаңтарда Қазақстан Республи касының Мəдениет жəне

ақпарат министрлігі берген. «Егемен Қа зақ стан» республикалық газеті» АҚ ҚР СТ ИСО 9001-2009

Сапа менеджменті жүйесі. Талаптар» талаптарына сəйкес сертификатталған.

Таралымы203 394 дана.

Нөмірдің кезекші редакторлары

Жылқыбай ЖАҒЫПАРҰЛЫ,Жолдыбай БАЗАР.

Индекс 65392. Аптасына 5 рет шығады. «Егемен Қазақстан» республикалық газеті» АҚ компьютер орталығында теріліп, беттелді. Көлемі 8 баспа табақ. Нөмірдегі суреттердің сапасына редакция жауап береді. «Егемен Қазақстанда» жарияланған материалдарды сілтемесіз көшіріп басуға болмайды. Тапсырыс 8921

Газет мына қалалардағы:010000, Астана қ., Сілеті к-сі, 30, «ERNUR» Медиа холдингі» ЖШС,050000, Алматы қ., Гагарин к-сі, 93 А, «Дәуір» РПБК ЖШС,100008, Қарағанды қ., Сәтбаев к-сі, 15, «Арко» ЖШС,110007, Қостанай қ., Мәуленов к-сі, 16, «Қостанай полиграфия» ЖШС,120014, Қызылорда қ., Байтұрсынов к-сі, 49, «Энергопромсервис» ПФ» ЖШС,130000, Ақтау қ., 22-м/а, «Caspiy Print» ЖШС,030010, Ақтөбе қ., Рысқұлов к-сі, 190, «А-Полиграфия» ЖШС, 060005, Атырау қ., Ж.Молдағалиев к-сі, 29 А, «Атырау-Ақпарат» ЖШС,160000, Шымкент қ., Т.Әлімқұлов к-сі, 22, «Ernur prіnt» ЖШС,140000, Павлодар қ., Ленин к-сі, 143, «Дом печати» ЖШС,150000, Петропавл қ., Қазақстан Конституциясы к-сі, 11, «Полиграфия» АҚ,080000, Тараз қ., Төле би д-лы, 22, «ЖБО «Сенім» ЖШС,090000, Орал қ., Достық-Дружба даң., 215 А, «WESTA» ЖШС,040000, Талдықорған қ., Қабанбай батыр к-сі, 32, «Офсет» баспаханасы,070002, Өскемен қ., Абай д-лы, 20, «Печатное издательство-агентство Рекламный Дайджест» ЖШС баспаханаларында басылып шықты.

Өмір ЕСҚАЛИ,«Егемен Қазақстан».

Бəйкен Əшімұлы 1935-1938 жылдар аралығында осындағы Ленин ауыл шаруашылығы тех-никумында оқыған. Ленинград қолданбалы зоология институ-тын, Жоғары партия мектебін бітір ген. 1942-1945 жылдары Ұлы Отан соғысына қатысып, жау ды тал қандауда үлкен ерлік тер көр-сет кен. Майданнан оралған нан кейін Айыртау, Зеренді аудан-да рында, Көкшетау, Қараған-ды, Талдықорған облыстарын да басшылық қызметтер атқар ған. 14 жыл бойы Қазақстан Үкіметін басқарған, кейін Жоғарғы Кеңес

П р е з и д и у м ы н ы ң Т ө р а ғ а с ы қызметін атқар ған. Ол ел басқарған кезеңде дарынды басшы, данагөй саясаткер ретінде танылып, асқан білімділігі мен өмірлік тəжірибесін ел экономикасын өркендетуге жұмсаған.

Мемориалдық ескерткіштің ашылу салтанатында сөйлеген сөзінде облыс əкімі Ерік Сұлтанов еліміздің тарихында өзіндік ойып алар орны бар мемлекет жəне қо-ғам қайраткерінің талантты ұйым-дастырушылық, зор адам гер шілік қасиеттерін ерекше атап өтті.

– Мен Бəйкен ағамен талай рет дəмдес болдым. Əр кездес-кен сайын ғибратты үлгі-өнеге алушы едік. Қарапайымдылығы

мен іскерлігіне тəнті болып, еліктеуге ұмтылатынбыз, – дей келіп Қазақстанның Еңбек Ері Геннадий Зенченкоға сөз берді. Ол көзі тірісінде аңызға айналған тұлғаға қандай құрмет көрсетілсе де лайықтылығына тоқталды.

Бəйкен ағаның ұлы, М.Қозы-баев атындағы Солтүстік Қазақ-стан мемлекеттік университетінің ректоры, академик Оңдасын Əшімов Алматыда əкесі тұр ған

үй ге ескерткіш тақта орнатыл-ға нын, Елбасының ұсынысымен жаңа дан салынған зəулім ме шітке есімі берілгенін жеткізе келіп, бүгінг і атқарылған игі ша раға риза-шылығын білдірді. Өзге шешендер де өмірі тұтас дəуірді қамтыған, əрқашан халқы ның, елінің иығына түскен ауырт палықтардың алдыңғы легінде жүрген жан жайлы тəлімді естеліктер айтты.

Өзгеше кескінмен тұрғызыл ған

мемориалдық ескерткіш ашыл-ғаннан кейін гүл шоқ та ры қойылып, тағзым етілді. Мей-мандар колледждің мұражайын аралап, абыз ақсақалға қатысты жəдігерлермен танысты.

Солтүстік Қазақстан облысы,Есіл ауданы.––––––––––––

Суретті түсірген Амангелді БЕКМҰРАТОВ.

Есіл ауданына қарасты Ж.Қизатов атындағы ауыл шаруашылығы колледжінде

белгілі мемлекет жəне қоғам қайраткері Бəйкен Əшімовке

мемориалдық ескерткіш орнатылып, ашылу рəсіміне Алматыдан, Астанадан, Қызылжар өңірінен

қонақтар, туған-туыстары жиналды.

«Ўлы ќазаќ даласыныѕ аќсаќалы»Кґзі тірісінде осындай ќошемет кґрсетілген абыздыѕ есімі туєан жерінде ескерусіз ќалмады

Ұлы Отан соғысы қайсарлық пен қаһармандық үлгісін көрсете білген ержүрек сарбаздарымыздың ел мен жерге деген орасан зор сүйіспеншілігі мен қажыр-қайратын мінсіз дəлелдеген айбын алаңына айналған еді. «Ешкім де ұмытылмайды, ештеңе де ұмыт қалмайды». Өйткені, ол бүгінде жыр мен саздың жүрегіндегі бүлкілдеп соғып тұрған тіршіліктің тамырына айналып үлгерген құбылыс. Мұны тақырып өзегіне арқау еткен қай туынды болма-сын назды, сазды, бойдағы сезімді селдей тасытар өзгеше құдіретке ие десек, өткен жылдар жаңғырығын жадымызға суытпай қондыратын мұндай жалынды үндер 70 жыл бойы үзілмей шырқалып келеді. Ерлікті талмай жырлауға əсіресе, ақындар мен композиторлардың қосып келе жатқан үлесі ұшан-теңіз. Соның бірі, мысалы, сөзін ақын Жұпар Ақтомпышқызы Қожақ, ал музыкасын белгілі компози-тор Серік Əбдінұров жазған «Ұлы Жеңіс» əні. Жеңіс рухын қуанышты, жігерлі қалыпта жырлайтын шығармашылық дуэттің бұл дүниесі республикалық өнер бəйгесінде жүлделі бірінші орынды қанжығасына байлаған болатын.

Ўлы ЖеѕісƏні: Серік ƏбдінұровСөзі: Жұпар Қожақ

1. Қырғын селін тоқтатқан,жақынды, жарды жоқтатқан,сенім, бейнет ақтатқан,Отанды, елді сақтатқан.Қайырмасы: Қан кешіп күткен Жеңіс!Жан кешіп күткен Жеңіс!Тарығып жеткен,зарығып жеткен,сағынып жеткен Жеңіс!

2. Жауды жеңіп жайратқан,сан елде бұлбұл сайратқан,жерді гүлдей жайнатқан,қазанын тойдың қайнатқан.

Қайырмасы: Қан кешіп күткен Жеңіс!Жан кешіп күткен Жеңіс!Ерлікпен жеткен, өрлікпен жеткен,бірлікпен жеткен Жеңіс!

3. Шаттық тойын тойлатқан,бақытқа бойды бойлатқантөрде сəби ойнатқан,қадірін күннің ойлатқан.Қайырмасы: Қан кешіп күткен Жеңіс!Жан кешіп күткен Жеңіс!армандап жеткен,арайлап жеткен,аңсатып жеткен Жеңіс!

Əскерге 1939 жылы алынып, алдымен фин соғысына, соңынан Ұлы Отан соғысына қатысып, 1944 жылдың көктемінде II топ мү гедегі болып елге оралған əкем Бегалы Сақыпбеков сол бір зұлмат жылдардан көп естелік айта бермейтін. Бəлкім тəнін де, жанын да аямай жаралаған сол бір қиын сəттерді есіне қайта түсіріп, жүрегін ауыртқысы келмеген болар. Жалпы, əкемнің əскери билетін де Ұлы Отан соғысында аға лейте нат Бегалы Сақыпбековтің 5 рет жара ланғаны, оның ішінде 3 рет конт узия алғаны туралы белгі соғыл ған. «Қырық жыл қырғын болса да ажалды өледі» деген, əкеміз осын шама қантөгістен аман шығыпты.

Алғашқы əскери дайындығын Уфа қаласындағы кіші коман-дирлер даярлайтын училищеде өткізіп, фин соғысына 4-армияға қарасты 254-арнайы шаңғышы-лар бригадасының құрамында қатысады. Содан 1942 жылы Смоленск облысы, Понизенский ауданының, Веложей қаласы үшін болған ұрыста оң қолынан жараланған. Кейін Сталинград облысы, Крышева деревнясын, атқыштар взводының командирі болып жүріп Смоленск облысы Витебск ауданының Харитонов де-ревнясын, Великие Луки қаласын неміс басқыншыларынан азат ету-де, барлау взводының командирі болып жүрген кезінде Полецк қаласының маңындағы Белоус деревнясынан «тіл» əкелу тап-сырмасын орындауда автоматтың оғынан жəне оң жамбасынан пышақ қаруынан жараланып, гос-питальға түсіпті.

Міне, Ұлы Жеңістің 70 жыл-дығы жақындап қалды. Əйтсе де бұл соғыстың құпиясы, жұмбағы əлі көп. Əкем Бегалы Сақыпбеков өзінің барлық наградалары ту-ралы мəліметтерден бейхабар болды. Тек соңғы мəрте жара-ланып, госпитальдан шығар кезде құжаттарына қол қойып жатқан командирі «наградаға

ұсынармыз» деген екен. Əкеміз осы жайтты жиі еске алып, ай-тып жүретін. Тіпті, бірде КСРО Қорғаныс министрлігіне хат жазып көрсем бе екен дегені де бар. Енді, міне, «Халықтар Ерлігі» жалпыға бірдей электронды құжаттар банкі арқасында Бегалы Сақыпбековтің соңғы əскери дəрежесі «аға лей-тенант» екені, бірнеше орден-медальдармен наградталғаны анықталып отыр. Нақтырақ айтсақ, «Қызыл Ту», II дəрежелі «Ұлы Отан соғысы», «Қызыл Жұлдыз» ордендері мен «Ерлігі үшін», «Германияны жеңгені үшін» жəне тағы басқа бірнеше медальдармен марапатталғанын білдік.

Əкем Бегалы соғыстан кейінгі жылдары өзінің мүгедектігіне қарамастан ауданның білім са-ласында 30 жылдай еңбек етті. Ол кісі Алматы мемлекеттік педагогикалық институтын қазақ тілі жəне əдебиеті мамандығы бойынша бітірген. Сарысу ауда-нындағы Жайлаукөл, Бүркітті, Көкдала ауылдары мен «Жайыл-ма», «Коммунар», «Түркістан», «Жаңатас» совхоздарының Талас өзені бойындағы малшылардың балаларын оқытты. Анамыз Күлбағдат Бимендеқызы да 35 жыл математика пəнінің мұғалімі болып, əкемізбен бірге қызмет атқарды. Əрине, мұсылман бала-сы болғандықтан, əке-шешемізге жиі Құран бағыштап, үйден «иіс» шығарып тұрамыз. Тірі болғанда бар орден-медальда-рын тағып алып, елдің алдында жарқырап жүрер еді, жарықтық əкем... Бүгінде əке-шешеміздің кіндігінен тараған 6 ұл-қыздан 23 немересі, 50 шөбересі, 6 неменесі өсіп өнуде. Соған Аллаға мың мəртебе шүкіршілік деп отырамыз. Яғни, əкеміздің өмірінің жалғасы бар. Мен əкемді мақтан тұтамын.

Жұмабек САҚЫПБЕКОВ.

Жамбыл облысы, Сарысу ауданы, Жаңатас қаласы.

Тағзым

Мұрағат Ескерткіш

Думан АНАШ,«Егемен Қазақстан».

Өскеменде Ұлы Отан соғы-сының ардагерлеріне «Ұлы Жеңіске 70 жыл» мерейтойлық монетасы тапсырылды. Əр жас сарбаз үшін соғыста болған сақа жауынгердің Отанға деген сүйіспеншілігі, бейбітшілікті қадірлеу жөнінде шерткен сыры тағылымдама іспетті. Сондықтан Ертіс өзенінің сол жағалауындағы Шығыс өңірінен шыққан 109 Кеңес Одағының Батырының құрметіне арналған музей-қорық кешенінде өткен шараға Ұлы Отан соғысының ардагерлері, қала басшылығы, үрмелі аспаптар оркестрі жəне 5518, 27943 əскери бөлімдерімен бірге Қазақстан Қарулы Күштерінің қатарына шақырылушылар да қатысты.

Өскемен қаласы қорғаныс істері басқармасының бастығы, полковник Əділет Сақауов мерейтойлық монеталарды тап-сыру сəтінде бүгінгі ұрпаққа бейбітшілік сыйлаған аға буын

өкілдеріне, соғыс жəне тыл ардагерлеріне құрмет көрсетіп, «Сіздердің ерлікке толы өмір жолдарыңыз Тəуелсіз еліміздің əр жас сарбазы үшін үлкен үлгі-өнеге», – деді.

Отан қорғаушылар күні қар-саңында шығысқазақ стандықтар Қазақстан Қарулы Күштерінің қатарына алынған жерлестерін

салтанатты түрде шығарып сал-ды. Сондай-ақ, шара барысында 27943 əскери бөлім взводы қоян-қолтық ұрыс тəсілдерін тамаша меңгергендіктерін байқатқан көріністер қойса, облыстық фи-лармония əншілері патриоттық əндер шырқады.

ӨСКЕМЕН.

Мерейтойлыќ монета3 орден, 2 медальБўл деректі бертінде білдік

Міне, əлемнің адал көңілді адамзаты Ұлы Жеңістің 70 жылдық мерекесін атап өткелі отыр. Екінші дүниежүзілік соғыс адам ба ласын тарихта теңдесі жоқ шы ғынға ұшыратты. Ол миллион-дардың тағдырына дақ түсіріп, жүректерге жазылмас жара салды. Сол миллиондардың бірі – мен.

Бұл соғыс менің де жүрегіме міне, жетпіс жылдан астам уақыттан бері жазылмай келе жатқан қасірет табын салып кетті. Шаттығы шалқыған шаңырақтың шəт-шəлекейін шығарып, шырқын бұзды. Дүние есігін енді ашқан менің ата-анамды жалмап, тағдыр тəлкегіне салды.

Менің əкем Теміржан Ас-қайұлы 1942 жылы қаңтар айын-да бұрынғы Семей облысының Абралы ауданынан соғысқа ат-таныпты. Əкем майданға ат-т а н а р д а м е н ж ө р г е к т е г і қырқынан да шықпаған нəресте екенмін. Үлкендердің айтуын-ша, əкем майданға шақырылған серіктерімен бірге ат жегілген шанаға мініп бара жатып, құндақтаулы мені құшақтап тұрып, «Қош, құлыным, сен бесікте қаласың, қан майданға қарсы туған баласың...» атты ұзақ толғауын оқыған екен.

Көз көргендердің естелігі бойынша, əкем соғысқа дейін Абыралы өңірінде ұстаз, кол-хоз бастығы, ауылдық кеңестің төрағасы қызметтерін атқарыпты. Соғысқа Дегелеңдегі Татан ауылдық кеңесінің төрағасы бо-лып жүрген жерінен аттаныпты. Ол кісі ақын-əншілігімен бірге ағаштан домбыра, ер-тұрман

қиып жасайтын он саусағынан өнер тамған шебер екен. Осындай сегіз қырлы, бір сырлы жігіт сұлтаны атанған қайран əкем қан майданда хабарсыз кетіпті. «Бəрі жеңіс үшін!» ұранымен майдан да майдан, тыл да майдан атанған сол бір сұрапыл жылда-ры Семейге кіре тартып жүрген анам Күлшім Қамашқызы қарлы боранда суыққа шалдығып, 1946 жылдың желтоқсан айында Семей қаласында кенеттен қайтыс бо-лыпты. Сөйтіп, мен жөргекте жатып əкеден, бес жасымда ана-дан айырылып, жалғыз ағам Жақыпжанның (əкемнің туған інісі) бауырында қалған екенмін.

Абыралыдан 1942 жылдың қаңтар айында майданға аттанған əкем сол жылдың 26 қыркүйегінде Мəскеу қаласының маңындағы Великие Луки қаласын жаудан азат ету жолындағы ұрыста, 93-ші атқыштар дивизиясының құрамында ерлікпен шайқасыпты. Сол ұрыста сол күні хабарсыз ке-тіпті (мұрағат деректері бойын-ша.) Міне, содан бергі 70 жыл-дан астам уақытта, «хабарсыз кетті» деген екі ауыз сөзден басқа

ешбір дерек біле алмай сарғаюмен келемін. «Хабарсыз кетті» деген сөз менің де ұзақ уақыт бойы миыма жетпей, тірі кеткен адам қалайша хабар-ошарсыз болмақ, белгісіз бір жерде жерленген бо-лар деп, іздеу салмаған мұрағатым қалмады. Тым болмаса қазіргі жер-жерлердегі ізшілдер отряд-тары бір дерек тауып, мүрдесі қалған жерді табам ба деген үмітпен əлі де күдерімді үзбеймін.

Ұлы Жеңістің 70-ші арай-лы бейбіт таңы да атты. Қазір Абыралы жерінде соғыста шейіт болғандардың есімі жазылған тақта ашылып, мəрмəр ескерткіш қойылды. Отызында опат болған қайран əкеме деген сағыныш сарқылар емес. Жетпіс жыл бойы хабарсызбын. Қабіріңнің басына туған жердің бір уыс топырағын тастай алмай, жылдар керуені жылыстап барады. Өзекті өртеген өкініш осы. Жан əке, жалғызың сені ешқашан жадынан шығарған жоқ!

Бибігүл ТЕМІРЖАНҚЫЗЫ,зейнеткер.

АЛМАТЫ.

Толғауы тоқсан тіршілік

Кїтемін əлі бір хабар

Арнау

«Егемен Қазақстан» газетінің келесі нөмірі 13 мамыр, сəрсенбі күні шығады.