04. shaheed e-azam ashfhaqulla khan

+¨Ç‘Ï £ – ÜÕ∞ – P["£∞ JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ ã¨Ü«∞º £ #j~ü JÇ¨Ï=∞‡ £

SHAHEED-E-AZAM ASHFHAQULLA KHAN

Telugu title of this book is SHAHEED-E-AZAM ASHFHAQULLA KHAN.In this book Life sketch and struggle of Kakori Train Incident Hero Ashfhaqulla Khan with given with some

rare Photos.

This Book contains total 72 Pages of 1/8th Demmy Size with Multi color title published in 2006.The unsung story of this great martyr was written first time written in Telugu language as a book in the year

2002 with total 32 pages of 1/8th Demmy, Single color title.

We are glad to bring to the notice of our Telugu Readers that SHAHEED-E-AZAM ASHFHAQULLA KHAN istranslated into Urdu as SHAHEED-E-WATAN ASHFHAQULLA KHAN in the year 2010.



ã¨Ü«∞º £ #j~ü JÇ¨Ï=∞‡ £

M.Com; LLB; D.P.M; D.L.L ;Sahitya Ratna (Hindi)

+¨Ç‘Ï^£ – ÜÕ∞ – P["£∞

JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£

≥Å∞QÆ∞ W™ê¡q∞H± Ñä¡H+¨<£ûãÖ Õâ◊Éèí=#O, ÅHõ _£HÀ\ò,ÃÇ·Ï Œ~åÉÏ £–500 002.

Shaheed-e-Azam ASHFHAQULLA KHANTIP Series No. : 140Written by : Syed Naseer AhamedAll Rights Reserved with PublishersFirst Edition : May 2006Copies : 2000ISBN : 81-88241-35-0Published by : Telugu Islamic Publications

Sandesha Bhavanam,Lakkadkot, Chatta Bazar,Hyderabad-500 002. India.Phone: 24564583Fax : +91 +40 + 24576237e-mail: [email protected]: www.teluguislamiclit.org

Typeset by : Geeturai GraphicsLakkadkot, Hyderabad-2.

Printed at : : Cosmic PrintersLakkadkot, Hyderabad-2.

Price : Rs. 251 2


„Ñ¨=ÚY K«i„ « ~°K«~Ú « N ã¨Ü«∞º £ #j~ü JÇ¨Ï‡ £ ~°zOz# ' +¨Ç‘Ï^£–

ÜÕ∞–P[O JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ — J#∞ D ÑÙãÎHõO ™êfi «O„`Àº Œº=∞OÖ’ JëêÊùY∞ÖÏ¡

MÏ<£ ÖÏO\˜ Ü≥∂ èŒ∞Å∞ x~°fiÇ≤ÏOz# áê„ «‰õΩ J ŒÌO Ñ¨_»∞ «∞Ok. ™êfi «O„ «º

ãO„QÍ=∞OÖ’ Jyfl Ü«ÚQÆOQÍ ÉèÏã≤e¡# qÑ¡"À Œº=∞OÖ’ áêÖÁæ#fl åºQÆ K«i «∞Å‰õΩ

ã¨∂ÊùiÎ ^•Ü«∞HõOQÍ xÅz# qÑ¡=HÍ~°∞_»∞, HÍHÀi Ü≥∂ èŒ∞_»∞ JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£

™êÇ¨Ï™È¿Ñ « K«i„ «#∞ =∞#=ÚO Œ∞ LOK«∞ «∞Ok.

D Ñ¨Ùã¨ÎHõO `˘Å∞`« 2002Ö’ 'P*Ï £ Ç¨Ï∫ãπ PÑ¶π Ñä¡H+¨<£û— ^•fi~å

„ÑK«∞i «"≥∞ÿOk. D ÑÙãÎHÍxH áê~î°‰õΩÅ, ÑO_ç «∞Å P Œ~° qâı+OQÍ ÅaèOzOk.

P HÍ~°OQÍ =∞ixfl =∂~°∞ÊÅ∞ KÕ~°∞ÊÅ`À, J=¸Åº"≥∞ÿ# Ñ¨Å∞ z„`åÅ∞

ã¨=∞‰õÄ~°∞Û‰õΩx „Ñ¨ã¨∞Î «O =∞m§ q∂ =ÚO Œ∞‰õΩ =zÛOk.

=∞# Õâ◊OÖ’ HõÅã≤"≥∞Åã≤ ã¨Ç¨Ïr=O ™êyã¨∞Î#fl qq èŒ ™êOÑ¶≤∞Hõ [#

ã¨=Ú^•Ü«∂Å∞ «=∞ «=∞ Ñ¨Ósfi‰õΩÅ∞ =∂ «$ Õâ◊ q=ÚHÎ HÀãÖ, P «~°∞"å «

Õâ◊ „Ñ¨QÆu HÀãÖ KÕã≤# åºQÍÅ#∞, ™êyOz# Hõ$+≤x Ñ¨~°ã¨Ê~°O ≥Å∞ã¨∞HÀ"åeû

LOk. P q èŒOQÍ ≥Å∞ã¨∞‰õΩO>Ë PÜ«∂ ã¨=Ú^•Ü«∂Å Ñ¨@¡ Q“~°=ÉèÏ=O

U~°Ê_»∞ «∞Ok. P Q“~°=ÉèÏ=O #∞O_ç ã¨ Œ=QÍÇ¨Ï#, ã¨ •ƒù=# Ñï_è»qÅ∞¡ å~Ú.

P q èŒOQÍ =∞ « ™ê=∞~°ã¨ºO =∞iO « Ñ¨\˜+ìO HÍQÆÅ Œx Ptã¨∂Î...

– JÉÏƒ Œ∞ÖÏ¡

=∂ =∂@

JÉÏƒ^Œ∞ÖÏ¡_≥·Ô~Hõì~ü

≥Å∞QÆ∞ W™ê¡q∞H± Ñä¡H+¨<£û ãÖ Õâ◊Éèí=#O, ÅHõ _£HÀ\òKè« åÎ|*Ï~ü, ÃÇ·Ï Œ~åÉÏ £–2

3 4

WO^Œ∞Ö’...

=∂ =∂@...4

<å =∂@...5

ÑïK«Ü«∞"åHõºO...7

+¨Ç‘Ï £–ÜÕ∞–P[O JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£...9

P ä•~° „QÆO ä•Å∞–Ñ„uHõÅ∞....72


„Ñ¨MÏºu K≥Ok# HÍHÀi Ô~·Å∞ ãÖÑ¶∞@# Ö’ LitHõ∆Å∞ Ñ¨_®¤Hõ, P tHõ∆ÅJ=∞Å∞ [iQÖ’ÑÙQÍ, Ç≤ÏO Œ∂™ê÷<£ iÑa¡H± J™Èã≤ÜÕ∞+<£ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ N ÑO_ç «~åO„Ñ¨™ê^£ aã≤‡Öò *ˇ·Å∞Ö’ P «‡Hõ^äŒ#∞ ~åâß~°∞. P P`«‡Hõ^äŒ#∞ 1927 _çÃãO|~°∞19# PÜ«∞##∞ Li f™êÎ~°#QÍ, _çÃãO|~°∞ 16# Ñ¨ÓiÎ KÕâß~°∞. P P «‡Hõ èŒãO|OkèOz# ¿ÑÑ~°¡#∞ P<å_»∞ qÑ¡"À Œº=∂xH, qÑ¡=HÍ~°∞Å‰õΩ JO_» ŒO_»eã∂Î,`À_»∞QÍ xÅz# „Ñ`åÑπ Ñ„uHõ ãOáê Œ‰õΩÅ∞ N QÆË+π â◊OHõ~ü q^•ºi÷H ~°ÇÏãºOQÍJO ŒKÕâß~°∞. JÖÏ *·Å∞ #∞O_ç |Ü«∞@Ñ¨_ç# ã¨=∂Kå~°O, „Ñ¨ åÑπ Ñ¨„uHõ„ÃÑã¨∞û ^•fi~å 1928Ö’ Ñ¨ÙãÎHõOQÍ "≥Å∞=_çOk. D Ñ¨ÙãÎHÍxfl JÑ¨Ê\˜ „a\©+π„Ñ¨Éèí∞ «fiO x¿+kèOzOk. P x¿+ èŒO J=∞Å∞Ö’H˜ =KÕÛãïH˜ „Ñ¨ äŒ=∞ =Ú„ ŒHÍÑ‘Åhfl „Ñ¨[ÅÖ’H˜ "≥o§áÈÜ«∂~Ú. „Ñ¨*Ï Œ~° Ñ¶e «OQÍ kfifÜ«∞ =Ú„ ŒP~°OÉèí"≥∞ÿOk. HÍx „Ñ¨Éèí∞`«fi x¿+^èŒO Ñ¶ë`«OQÍ JÑ¨Ê\’¡ kfifÜ«∞ =Ú„^ŒÑ¨ÓiÎHÍÖË^Œ∞.

P P «‡Hõ äŒÖ’ ÑÖ_ç « ~åO„Ñ¨™ê £ aã≤‡Öò qÑ¡"À Œº=∞OÖ’ «# „Ñ¨"Õâ◊O#∞O_ç, «#`Àáê@∞ qÑ¡"À Œº=∂xfl =∞O_çOz# q∞QÆ å ã¨Ç¨ÏK«~°∞Å QÆ∞iOzKåÖÏ q=~åÅOkOKå~°∞. PÜ«∞# «# ã¨Ç¨ÏK«~° qÑ¡=HÍ~°∞_»∞ JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£QÆ∞iOz „Ñ ÕºHõ J èŒºÜ«∂xfl H\Ï~ÚOz, JëêÊùMò áê„ «#∞ q=~°OQÍ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.P «~°∞"å « HÍHÀi Ô~·Å∞ ãÖÑ¶∞@Ö’ áêÖÁæx, Ñ¨Å∞ tHõ∆Å∞ J#∞ÉèíqOz#qÑ¡=Ü≥∂ èŒ∞Å∞ JëêÊùY∞ÖÏ¡, W «~°∞Å qÑ¡= Ü≥∂ èŒ∞Å QÆ∞iOz Ñ¨Å∞ Ñ¨ÙãÎHÍÅ∞~åâß~°∞. P Ñ¨ÙãÎHÍÅ P è•~°OQÍ N ã¨∞nè~ü q^•ºi÷ 1988Ö’ Shaheed Asfaqulla

Khan Aur Unka Yug J#∞ „QÆO ä•xfl ~åâß~°∞.

1999Ö’ JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ â◊ « [Ü«∞Ou =zÛOk. <å „Ñ¨Ü«∞ «flO "Õ∞~°‰õΩ~å„+ìOÖ’ Ñ¨Å∞ „áêO`åÅÖ’, ã¨ÉèíÅ∞–ã¨=∂"ÕâßÅ∞ [iQÍ~Ú. P ãÖ Œ~°ƒùOQÍJëêÊùMò QÆ∞iOz „Ñ¨[Å‰õΩ ÑïK«Ü«∞O KÕÜ«∂Å#fl ÅHõ∆ ºO`À qq èŒ HÀÏÅ #∞O_çPÜ«∞# q∂ Œ "åº™êÅ#∞ ~åã≤ Ñ¨Å∞ Ñ¨„uHõÅ ^•fi~å áê~î°‰õΩÅ‰õΩ JOkOKå#∞.P „Ñ¨Ü«∞`åflxH˜ =∞Oz ã¨ÊO Œ# =zÛOk. P ã¨ÊO Œ# <ÕÑ¨ èŒºOÖ’, P*Ï^£ Ç¨Ï∫ãπPÑ¶π Ñä¡ˆH+¨<£û, Kè≥·~°‡<£ Ç¨r ¿+H± Ñ‘~ü JÇ¨Ï=∞‡ £ „áÈ`åûÇ¨ÏO`À, q[Ü«∞"å_»‰õΩK≥Ok# _®Hõì~ü ^ŒOÑ¨`«∞Å∞ [<åÉò Ü«∞O.Z ~°Ç¨Ï=∂<£, ã¨Ü«∞º^£ J„+¨Ñ¶‘<£ÅKÕÜ« « À +¨Ç‘Ï £–ÜÕ∞–P[O JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ Ñ¨ÙãÎHÍxfl ~åâß#∞. z=~°‰õΩD Ñ¨ÙãÎHõO 2002 PQÆã¨∞ìÖ’ `˘e™êiQÍ „Ñ¨K«∞i «"≥∞ÿOk.

P «~°∞"å « JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ ™È Œ~°∞x =∞#∞=∞_»∞ QÆ∞iOz, „Ñ*Ï™êÇ≤Ïu=∂ãÑ„uHõ ãOáê Œ‰õΩÅ∞ N x~°‡ÖÏ#O Œ •fi~å ≥Å∞ã∞‰õΩ<åfl#∞. D Ü«Ú=‰õΩ_ç¿Ñ~°∞ ‰õÄ_® JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£. PÜ«∞# L`«Î~° „Ñ¨^ÕâòÖ’x ëê[Ç¨<£Ñ¨Ó~üÖ’LO@∞<åfl~°∞. PÜ«∞#`À L «Î~° „Ñ¨ «∞º «Î~åÅ∞ [iQÍ~Ú. >ˇeá¶È<£ ãÖÉèÏ+¨Å∞™êQÍ~Ú. P ÑïK«Ü«∞O =¸ÅOQÍ HÍHÀi g~°∞_»∞ JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ QÆ∞iOz=∞ixfl q=~åÅ∞ ≥eâß~Ú. PÜ«∞# 2003 _çÃãO|~°∞ 19# q∞„ «∞_»∞ [<åÉòÑ¶jÜ«ÚnÌ<£ qâßYÑ¨@flOÖ’ x~°fiÇ≤ÏOz# JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ ãÖã¨‡~° ã¨Éèí‰õΩ=KåÛ~°∞. P ã¨Éèí‰õΩ <Õ#∞ ‰õÄ_® =HõÎQÍ Ç¨Ï[~°Ü«∂º#∞. P ãÖ Œ~°ƒùOQÍ ™êfi «O„ «ºãÖ„QÍ=∞Ü≥∂ èŒ∞Å∞ JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ QÆ∞iOz PÜ«∞# =∞#∞=∞_»∞ JëêÊùY∞ÖÏ¡MÏ<£ #∞O_ç Ñ¨Å∞ q+¨Ü«∂Å∞ „Ñ¨ «ºHõ∆OQÍ ≥Å∞ã¨∞‰õΩ<åfl#∞.

|Ç¨ïà◊ „Ñ¨*Ï Œ~° á⁄Ok# +¨Ç‘Ï £– ÜÕ∞–P[O JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ „QÆO äŒO„áê=ÚYº`«#∞ QÆ∞iÎOz# `≥Å∞QÆ∞ W™ê¡q∞H± Ñä¡ˆH+¨<£û ãÖKåÅ‰õΩÅ∞ [<åÉòJÉÏƒ^Œ∞ÖÏ¡ D Ñ¨Ùã¨ÎHÍxfl ãïH˘`«ÎQÍ „Ñ¨K«∞iOKÕO^Œ∞‰õΩ „ÑüáêkOKå~°∞.ãO`À+OQÍ ã~#<åfl#∞. P<å\ ÑÙãÎHÍxfl #∂ «# ã=∂Kå~°O`À, ÑÅ∞ z„`åÅ`ÀãïH˘`«ÎQÍ ~°∂Ñ¨HõÅÊ# KÕâß#∞. P ãÖ^Œ~°ƒùOQÍ Shaheed Asfaqulla Khan Aur

Unka Yug (Hindi), =∞iH˘xfl Ç≤ÏOn–POQÆ¡ „QÆO^ä•Å #∞O_ç ã¨=∂Kå~°Oã‘fiHõiOKå#∞. P ã¨=∂Kå~°O`À +¨Ç‘Ï^£–ÜÕ∞–P[O JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ Ñ¨Ùã¨ÎHÍxfl^•^•ÑÙ u~°QÆ~åâß#∞. P „â◊=∞ Ñ¶e «OQÍ ãiH˘ «Î ã=∂Kå~°O, #∂ «# z„`åÅ∞,á¶È\’Å`À ãïH˘ «Î Ñ¨ÙãÎHõO q∂ KÕ «∞Ö’¡H˜ KÕiOk.

D „Ñ¨Ü«∞ «flOÖ’ <å‰õΩ À_®Ê@∞ JOkOz# ≥Å∞QÆ∞ W™ê¡q∞H± Ñä¡H+¨<£ûãÖKåÅ‰õΩÅ∞ [<åÉò JÉÏƒ Œ∞ÖÏ QÍiH˜, ã¨Ç¨ÏHõiOz# [<åÉò "åÃÇÏ^ £(w@∞~å~Ú– ÃÇ·Ïÿ Œ~åÉÏ Œ∞) QÍiH, ÑiK«Ü«∞ "åHõºO ~åã≤zÛ# „Ñ=ÚY ~°K«~Ú «N _ç. #@~å*ò (Jã≤ÃãìO\ò il„ëêì~ü, PO„ èŒqâ◊fiq^•ºÅÜ«∞O, qâßYÑ¨@flO)QÍiH˜, <å ~°K«<å "åºãÖQÆOÖ’ ã¨^• ##∞fl „áÈ`«ûÇ≤Ïã¨∂Î, Jxfl q^è•ÅãÇÏHõiã∞Î#fl <å rq « ãÇÏK«i N=∞u ¿+H± ~°q∞*Ï ÉÏ#∞‰õΩ <å ÇÏ$ ŒÜ«∞ÑÓ~°fiHõ^èŒ#º"å^•Å∞.

WHõ... D „QÆO äŒO QÆ∞iOz f~°∞Ê K≥áêÊeûOk áê~î°‰õΩÖË !

<å =∂@

– ã¨Ü«∞º £ #j~ü JÇ¨Ï=∞‡ £q#∞H˘O_»,"Õ∞, 2006.

5 6


7 8

ÉèÏ~° « ™êfi «O„`Àº Œº=∞ áÈ~å@ K«i„ «Ö’ Ü≥Úxfl™ê~°∞¡ K«kq<å «xqf~°x ÉèÏQÍÅ∞J<å\˜ qÑ¨¡=HÍ~°∞Å áÈ~å\ÏÅ∞, `åºQÍÅ∞. P K«i„`«Ö’ XH˘¯Hõ¯~°∂ XH˘¯Hõ¯ =∞ñÑÖ.

=∞#‰õΩ ÉèíQÆ ü ã≤OQ∑, ~å[QÆ∞~°∞, P*Ï £.. =∂„ «"Õ∞ Z‰õΩ¯= ÑïK«Ü«∞O. HÍh giHõO>Ë <åÅ∞QÆ∞ãÖ=`«û~åÅ „H˜`«"Õ∞ [iy# qÑ¨¡= áÈ~å@OÖ’ g~Àz`«OQÍ áêÖÁæx `≥Å¡ =Ú+¨¯~°∞Å#∞=ÚÑ¨CuÑ¨ÊÅ∞ ÃÑ\ì#–K≥áêÊÅO>Ë ã¨~åÌ~ü ÉèíQÆ ü ã≤OQ∑‰õΩ ‰õÄ_® ã¨∂ÊùiÎxzÛ# J=∞~° g~°∞_»∞

JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£. P Ü≥∂ èŒ∞x åºQÆK«i„ «#∞ Ü≥∂O`À „ÑÜ«∂ãÑ_ç N ãÜ«∞º £ #j~ü JÇÏ=∞‡ £Ñ¨Ùã¨ÎHõ ~°∂ÑÖ HõeÊOKå~°∞.D „QÆO^äŒOÖ’ JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ K«i„`«#∞, PÜ«∞# ÉèÏ=#Å#∞

K«Hõ x â‹·eÖ’ Hõq`å «‡HõOQÍ =ºH©ÎHõiOz, P<å\ ãOÑ¶∞@#Å#∞ ~°K«~Ú « Œ$jºHõiOz áê~î°‰õΩÅ‰õΩJOkOKå~°∞. D Ñ¨ÙãÎHõO P~°OaèOKåHõ z=i =~°‰õΩ =Ù~°HõÅ∞ ÃÑ\ìOz, z=iH˜ =KÕÛãïH˜K« Œ∞=~°∞ÅÖ’ K≥~°QÆx =Ú„ Œ "Õ¿ãq èŒOQÍ Ñ¨~î°#jÅ «#∞ HõeÊOKå~°∞.

<å\˜ K«i„ «Ö’ JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£‰õΩ =Ù#fl „Ñ¨ ÕºHõ «#∂, J «x qâßÅ Ç¨Ï$ ŒÜ«∂hfl,=ÚO Œ∞K«∂ÑÙ#∂, Ñ@∞ì ŒÅ#∂, åºQÍxfl ≥e¿Ñ U q+Ü«∂xfl = ŒÅ‰õΩO_® ~°K«~Ú « JOkOKå~°∞

=∞#H© Ñ¨ÙãÎHõOÖ’. P<å\˜ ãÖÑ¶∞@# HÍ~åºHÍ~° ãÖ|O è•Å#∞ á⁄O Œ∞ Ñ¨~°Û@OÖ’ ‰õÄ_®K«Hõ x „Hõ=∂xfl áê\ÕKå~°∞. D Ñ¨ÙãÎHõO K«k"åHõ KåÖÏ™ê~°∞¡ JxÊã¨∞ÎOk, JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£JO «\˜ `åºQÆO KÕÜ«∞‰õΩO_® =ÙO>Ë, P<å\˜ q=¡= K«i„ « Q˘Ñ¨Ê =∞Å∞Ñ¨Ù uiˆQk HÍ Œ∞. KåÖÏ

ÉèÏ"åÅÖ’ PÜ«∞# ÉèíQÆ`ü ã≤OQ∑ Hõ<åfl =ÚO^Œ∞<åfl~°∞. JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ Jxfl ~°OQÍÅÖ’ã¨=∂#`åfixfl PH∆ÍOH∆OKå_»∞. P kâ◊QÍ JÖ’K«#Å∞ ™êyOz# PÜ«∞# ÉèÏ~° « Õâ◊ K«i„ «

ÜÕ∞ q èŒOQÍ =ÚO Œ∞‰õΩ™êy Õ ã=∞ã=∂[O L Œƒùqã∞ÎO^À =ÚO Œ∞QÍ<Õ =ÓÇ≤ÏOKå_»∞. L„QÆ"å ŒK«~°ºÅ Hõ<åfl „Ñ*Ï|ÅO q∂ Œ<Õ qÑ¡"åÅ∞ #_»Ñ|∂#_»O, „Ñ[ÅÖ’ =∂~°∞ÊHÀãO Hõ$+≤ KÕÜ«∞_»O

Z‰õΩ¯= =ÚYº=∞x «Åz ã¨=∂"ÕâßÖ’¡ PÜ«∞# «# Jaè„áêÜ«∂xfl =ºHõÎO KÕÜ«∞_»O, «#"å Œ#Å∞ gyáÈ~Ú<å ãÖÑ¶∞OÖ’x „Ñ¨*Ï™êfi=∞º èŒ~å‡Å#∞ HÍ Œ#‰õΩO_® „áêÏO «Hõ K«~°ºÅ#∞‰õÄ_® JOwHõiOK«@O, P HÍ~°º™ê èŒ#‰õΩ Œ$_è»nHõ∆ À „â◊q∞OK«@O J|∞ƒ~°=∞xÊ™êÎ~Ú.

JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ [q∂O^•s ‰õΩ@∞O|OÖ’ 1900 JHÀì|~°∞ 22# Ñ¨Ù\Ïì_»∞. PÜ«∞#U_»= `«~°QÆu K«^Œ∞=Ù`«∞#flÑ¨C_»∞ P`«_çH˜ "≥Ú@ì"≥Ú^Œ@™êiQÍ qÑ¨¡"À^Œº=∞O Ñ¨@¡ Pã¨H˜Î

HõeyOk. J «xH˜, "≥Ú Œ\’¡ z#fláê\˜ Œà◊OQÍ =ÙO>Ë qÑ¡=HÍ~°∞Å∞, «=∞‰õΩ#fl H˘kÌáê\˜

«∞áê‰õΩÅ`À |Å"≥∞ÿ# „a\©+π „Ñ¨Éèí∞`åfixfl Z Œ∞~˘¯#QÆÅ~å ? Jx J#∞=∂#OQÍ =ÙO_Õk.Ü≥∂<Àfl J#∞=∂<åÅ∞ =ÚÑ≤ÊiQ˘<Õq. «#∂ "˘Hõ g~°∞_çQÍ K«xáÈ"åÅx =ÙO_Õk. qÑ¡=HÍ~°∞Å

<≥=i<≥·<å HõÅ∞ã¨∞HÀ"åÅx PÜ«∞# «Ñ≤OzáÈÜ«∂_»∞. Ü≥∞O`À Hõ+ìO`À P<å\˜ qÑ¡"À Œº=∞<åÜ«∞‰õΩ_»∞ N ~åO„Ñ¨™ê £ aã≤‡Öò#∞ HõÅ∞ã¨∞‰õΩ<åfl_»∞. P «_»∞ P~°ºã¨=∂[ ÉèÏ"åÅ∞ HõÅ"å_»∞.

=Úã≤¡OÅ Ñ¨@¡ JáÈÇ¨ÏÅ∞ HõÅ"å_»∞. ^•O`À PÜ«∞# Pëê¬Y∞ÖÏ¡#∞ ãïQÍ PÇ¨fixOK«ÖË Œ∞.Jã¨Å∞ #=∞‡ÖË Œ∞. J~Ú Õ PëêÊùY∞ÖÏ¡ Õâ◊ÉèíHÎ Jxfl J_»¤O‰õΩÅ#∂ JkèQÆq∞OKÕ@∞ì KÕã≤Ok.P «~°∞"å « qÑ¡"À Œº=∞OÖ’ JëêÊùMò N aã≤‡Öò =∞Oz ¿ãflÇ≤Ï «∞Å∞ JÜ«∂º~°∞. D W~°∞=Ù~°∞

¿ãflÇ≤Ï «∞Ö·# ÅQÍ~Ú «∞ z=~°H˜ P q∞„ «∞Å∞ LiHõO|O ZˆH¯O « =~°‰õΩ ~¸ Ñ¨ÙãÎHÍxfl "åãÎ=K«i„ « À JOkã¨∂Î ~°K«~Ú « J Œ∞ƒù «OQÍ #_çáê~°∞.

P<å\˜ L^ŒºHÍ~°∞Å L^Œº=∞nÑ≤Î QÆ∞iOz `≥Å∞ã¨∞HÀ"åÅ#∞‰õΩ<åfl, J<å\˜ =Úã≤¡OÜ«Ú=‰õΩÅ Õâ◊ÉèíHÎ QÆ∞iOz ≥Å∞ã¨∞HÀ"åÅ<åfl ~¸ Ñ¨ÙãÎHõO J=â◊ºO Ñ¨~î°hÜ«∞O. D Ñ¨ÙãÎHõOPëêÊùY∞ÖÏ¡‰õΩ ãO|OkèOzO ≥·<å, P<å\ L Œº=∞K«i„ «Ö’ ÉèÏQÆOQÍ „QÆÇ≤ÏOKÕO Œ∞‰õΩ D ÑÙãÎHõO

áê~î°‰õΩÅ‰õΩ qÅ∞"≥·# ã¨=∂Kå~åxfl JOkã¨∞ÎOk. P<å\˜ PëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ `åºQÆO, J<ÕHõ=∞Ok Ü«Ú=H˜â’~åefl ã¨$+≤ìOzOk. ÜÕ∞ Kåi„`«Hõ =∂~°∞CÔH·<å =Úã≤¡O `«# ¿ãflÇ¨ÏÇ¨Ïã¨ÎO

JOkOKå_»O>Ë P Kåi„ «Hõ =∂~°∞Ê « èŒºO. ~Úk K«i„ « K≥Ñ≤Ê# ã¨ «ºO. HÍh ÉèÏ~° « Õâ◊O=Úã≤¡OÅ∞ KÕã≤# `åºQÍefl, =Úã≤¡OÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOz# qâı+¨ <åÜ«∞Hõ åfixfl, K«∂Ñ≤# áÈ~å@

Ñ¨\˜=∞#∞ =∞iÛáÈ~ÚOk. Ñ¶e «OQÍ ãÖ‰õΩz « èÀ~°Å∞ ÃÑiyáÈ~Ú qaè#fl «Ö’x JO^•xfl,™œ[#º QÆ∞Ïxfl J™êfikOKÕ J™ê èŒº"≥∞ÿ# P=HÍâßxfl Õâ◊ „Ñ¨[Å∞ *Ï~°q_»∞K«∞‰õΩ#fl@¡~ÚºOk.P<å\˜ =Úã≤¡O `åºQÍÅ∞ ãïQÍæ JHõ∆~°| ŒúO HÍHõáÈ=@O =ÖË¡ D Œ∞ã≤÷uH˜ HÍ~°O. P

Ö’@∞#∞ Ñ¨ÓiOKÕO Œ∞‰õΩ ™ê÷xHõ ÉèÏ+¨Ö’ K«i„ « ~°K«#™êQÍÅx „Ñ¨Kå~°HÍ~°º„Hõ=∂xfl KÕÑ¨\ì#ãÜ«∞º £ #j~ü JÇÏ=∞‡ £ «#=O «∞ Hõ$+≤QÍ qã‡iOK«|_ç# [#ã=Ú^•Ü«∂Å K«i„ «#∞ "≥eHfã≤

™ê=∂#º „Ñ¨[Å‰õΩ JO Œ∞ÉÏ@∞Ö’H˜ ≥ã¨∞Î<åfl~°∞. P Hõ$+≤Ö’ ÉèÏQÆOQÍ<Õ „Ñ¨ã¨∞Î «O "≥Å∞=_ç#'+¨Ç‘Ï £–ÜÕ∞–P[O JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ — „QÆO äŒO.

D Ñ¨ÙãÎHõOÖ’ JëêÊùY∞ÖÏ¡ rq « K«i„`Àx „Ñ¨ è•# Ñ¶∞\ÏìÅ‰õΩ ÃÑ\ì# ji¬HõÅ∞ Ü≥∞O`À

ÉèÏ=QÆiƒù «OQÍ L<åfl~Ú. JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ z„ «O`À áê@∞QÍ, N ~åO„Ñ¨™ê £ aã≤‡Öò z„ «OÑ¨ÙãÎHõOÖ’ LOk. qÑ¡"À Œº=∞ Ñ¶∞\ÏìÅ#∞ ≥Å∞Ñ¨Ù z„`åÅ`Àáê@∞QÍ JëêÊùY∞ÖÏ¡ Éè∫uHÍÜ«∞O

á¶È\’ ‰õÄ_® ~°K«~Ú`« ãÖáêkOz á⁄O^Œ∞Ñ¨~åÛ~°∞. JëêÊùY∞ÖÏ¡‰õΩ ãÖ|OkèOz# Ñ¨Å∞qÅ∞"≥·# á¶È\’Å∞–z„`åÅ∞ Ñ¨ÙãÎHõOÖ’ KÀ@∞KÕã¨∞‰õΩx Ñ¨ÙãÎHõO qÅ∞=#∞ =∞iO «QÍ ÃÑOKå~Ú.™êfi «O„ «º ã¨=∞~° *’ºu JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ q∂ Œ WO « K«Hõ x Ñ¨ÙãÎHÍxfl ~°zOz# ã¨Ü«∞º £

#j~ü JÇÏ=∞‡ £‰õΩ, ÑÙãÎHõ „ÑK«∞~°Hõ~°ÎÅ#∞ D ãO Œ~°ƒùOQÍ Jaè#OkOK«Hõ «ÑÊ Œ∞.D ÑÙãÎHÍxHJ@∞ ™ê=∂#º áê~î°‰õΩÅ W@∞ ÑÖ_ç « „Ñ¨=ÚY∞Å Pjã¨∞ûÅ∞ Ñ¨Ù+¨ ÅOQÍ Åaè™êÎÜ«∞#@OÖ’

Z@∞=O\˜ ãÖ ÕÇ¨ÏO ÖË Œ∞.

_ç. #@~å*ò,„Ñ¨=ÚY ~°K«~Ú «,

Jã≤ÃãìO\ò il„ëêì~ü, PO„ èŒ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞O,qâßYÑ¨@flO.

ÑïK«Ü«∞ "åHõºO


+¨Ç‘Ï^£–ÜÕ∞–P["£∞JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<££

=∞Ç¨Ï`å‡QÍOnè ÉèÏ~° « ~å[H©Ü«∞~°OQÆ „Ñ¨"Õâ◊O KÕ™êHõ ã¨Ç¨ÏÜ«∞ x~åHõ~°

L Œº=∞O „áê~°OaèOz, „a\©+π =ºu~Hõ áÈ~å\ÏxH „jHÍ~°O K«∞\Ïì~°∞. D L Œº=∞OÖ’

|Ç¨ïà◊ ãÖYºÖ’ „Ñ¨[Å∞ áêÖÁæ<åfl~°∞. =∂ «$Éèí∂q∞ q=ÚHÎH˜ ™êÜ«∞ èŒ áÈ~å@"Õ∞

=∂~°æ=∞#∞‰õΩ#fl qÑ¨¡=HÍ~°∞Å∞ ‰õÄ_® `«=∞ PÜ«Ú^è•Å#∞ P=ÅÃÑ\˜ì L^Œº=∞OÖ’

L`åûÇ¨ÏOQÍ ÉèÏQÆ™êfi=ÚÅÜ«∂º~°∞. Éèí~°`«QÆ_»¤ g∞k „Ñ¨[ÅO`å UHÀ#∞‡YOQÍ

L Œºq∞OK«_»O`À ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~° L Œº=∞O Ñ¨ åHõ ™ê÷~ÚH˜ KÕ~°∞‰õΩOk.

„Ñ¨[Å∞ ≥yOz ZO «\˜ ™êÇ¨Ï™êxÔH·<å ã¨=∂Ü«∞ «ÎO J=Ù «∞#fl ã¨=∞Ü«∞OÖ’

L «Î~°„Ñ¨ Õâò ~å„+ìOÖ’x KÒsKÒ~åÖ’ [g∞O^•~°∞Å‰õΩ =`åÎã¨∞ ÑëH˜# áÈbã¨∞Å∞,

W~°∞=Ù~°∞ L Œº=∞HÍ~°∞Å#∞ á⁄@ì#ÃÑ@∞ì‰õΩ<åfl~°∞. D Œ∞~°…@#`À P„QÆÇ≤ÏOz# „Ñ¨[Å∞

áÈbã¨∞ ¿ãì+¨<£#∞ K«∞@∞ì=Ú\Ïì~°∞. áÈbã¨∞Å∞ HÍÅ∞ÊÅ∞ [~°∞Ñ¨QÍ „Ñ¨[Å∞ „Ñ¨fHÍ~°

K«~°ºQÍ u~°QÆ|_ç ¿ãì+¨<£ «QÆ∞ÅÉˇ@ì_»O`À Ñ¨Å∞=Ù~°∞ áÈbã¨∞Å∞ =∞~°ÕKå~°∞. D

ãOÑ¶∞@#`À QÍOnèr ãÇÜ«∞x~åHõ~° L Œº=∂xfl q~°q∞OKå~°∞. QÍOnèr fã∞‰õΩ#fl

D x~°‚Ü«∞O Ñ@¡ Õâ◊"åºÑÎOQÍ x~°ã# =ºHõÎ"≥∞ÿOk. *ÏfÜ«∞ HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅ`Àáê@∞,

Ü«Ú=‰õΩÅ‰õΩ, qÑ¡=HÍ~°∞Å‰õΩ QÍOnèr x~°‚Ü«∞O U =∂„ «O #K«ÛÖË Œ∞. P «~°∞"å «

H˘O « HÍÅO =~°‰õΩ ÉèÏ~° « *ÏfÜ«∞ HÍO„ÔQãπ Z@∞=O\˜ áÈ~å\ÏxH˜ Ñ≤Å∞Ñ¨Ù W=fiHõ

áÈ=_»O, *ÏfÜ«∞ HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅÖ’ `«ÖˇuÎ# Jaè„áêÜ«∞ÉèË^•Å =¸ÅOQÍ

*ÏfÜ≥∂ Œº=∞O ã÷|Ì «‰õΩ QÆ∞Ô~·Ok.

QÍOnèr x~°‚Ü«∞O „Ñ¨*’^Œº=∂xfl h~°∞HÍiÛO^Œx ÉèÏqOz# Ü«Ú=‰õΩÅ∞,

qÑ¡=HÍ~°∞Å∞ •ãºq=ÚHÎH ™êÜ«Ú èŒáÈ~å@O «ÑÊ =∞~À =∂~°æO ÖË Œ#fl x~°‚Ü«∂xH

=KåÛ~°∞. P=ÅÃÑ\ì# PÜ«Ú è•Å#∞ uiy JO Œ∞‰õΩ<åfl~°∞. D "Õ∞~°‰õΩ ™êy# qÑ¡=

HÍ~°ºHõÖÏáêÅÖ’ ÉèÏQÆOQÍ [iy# HÍHÀs Ô~·Å∞ ^ÀÑ≤_ç ãÖÑ¶¨∞@# „Ñ¨Éèí∞`«fiOÖ’

„Ñ¨HõOÑ¨<åÅ#∞ ã¨$+≤ìOzOk. D K«~°º ^•fi~å „a\©+π áÈbã¨∞ =º=ã÷‰õΩ qÑ¡=HÍ~°∞Å∞

ã"åÅ∞ qã≤~å~°∞. â◊ «$=Ù‰õΩ HõO\g∞ Œ ‰õΩ#∞‰õΩ ÖË‰õΩO_® KÕ™ê~°∞. JÑÓ~°fi ™êÇÏãO`À

qÑ¡= HÍ~°∞Å∞, ™êfi «O„ «º ã¨∂ÊùiÎx HÍáê_»∞ «∂, ~å[H©Ü«∞ ã÷|Ì «#∞ | ŒÌÅ∞ H˘\Ïì~°∞.

HÍHÀi Ô~·Å∞ ^ÀÑ≤_ç ãÖÑ¶∞@#`À HõOQÍ~°∞ Ñ¨_ç# áêÅHõ=~°æO, „Ñ¨[Å g∞ Œ,

qÑ¡=HÍ~°∞Å g∞ Œ ^•~°∞OQÍ q~°∞K«∞‰õΩÑ¨_çOk. D ãÖÑ¶∞@# Ñ¨Ù~°ã¨ iOK«∞‰õΩx

<åºÜ«∞™ê÷#OÖ’ [iy# qKå~° „Ñ[ÅÖ’ Jq∞`åãHÎH HÍ~°"≥∞ÿOk. qÑ¡=Ü≥∂ èŒ∞Å∞

ˆHã¨∞ qKå~° ãÖ Œ~°ƒùOQÍ „Ñ¨ Œi≈Oz# xsƒùu, P «~°∞"å « #=Ùfi «∂, «∞à◊√§ «∂ Li

tHõ∆Å#∞ ã‘fiHõiOz# q è•#O *ÏfÜ≥∂ Œº=∂xH „áê „Ñu+ì KÕ™ê~Ú. JyflÜ«ÚQÆOQÍ

K«i„`«HÍ~°∞ÅKÕ`« H©iÎOK«|_ç# qÑ¨¡"À^Œº=∞ HÍÅOÖ’ HÍHÀs Ô~·Å∞ ãÖÑ¶¨∞@#

HõeH˜ «∞~å~ÚQÍ xezáÈ~ÚOk.

D Kåi„`å «‡Hõ Ü«∂Hõ∆<£#∞ x~°fiÇ≤ÏOz# Ç≤ÏO Œ∂™êÎ<£ iÑä¡Hõ<£ J™Èã≤ÜÕ∞+¨< £

Ö’ ã¨Éèí∞ºxQÍ JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ „Ñ¨=ÚY áê„ « =Ç≤ÏOKå~°∞. =∂ «$Éèí∂q∞ q=ÚHÎ

HÀãÖ ™êy# ™êÜ«Ú èŒ áÈ~å@OÖ’ „áêÏÅ#∞ «$„áêÜ«∞OQÍ ÉèÏqOz „a\©+π

=Åã¨ áêÅ‰õΩÅÃÑ· qÑ¡qOz J=∞~° «fiO á⁄Ok# Ü«Ú= Ü≥∂ èŒ∞ÅÖ’ JëêÊùY∞ÖÏ¡

MÏ<£ XHõ~°∞. P g~°Hâ’~°O «# JÑÓ~°fi"≥∞ÿ# |e^•#O`À Ü«Ú=‰õΩÖ’¡ Õâßaè=∂<åxfl

„Ñ¨[fiiÅ¡KÕã≤ 27 ãÖ= «û~åÅ =Ü«∞ã¨∞ûÖ’ J=∞~°∞_»Ü«∂º~°∞.

9 10


JëêÊùMò [##O – ÉÏÅºO„Ñ äŒ=∞ ™êfi «O„ «º ãO„QÍ=∞ HÍÅO #∞O_ç g~°ÑÙ„ «∞Å#∞ JOkã∞Î#fl L «Î~°„Ñ Õâò

~å„+ìOÖ’x ëê[Ç¨<£Ñ¨Ó~üÖ’ 1900 ãÖ= «û~°O JHÀì|~°∞ 22= Õk# q^•ºkèHõ –

ãÖÑ¨#fl [g∞O^•i ‰õΩ@∞O|OÖ’ JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ [x‡OKå~°∞. PÜ«∞# `«e¡

=∞[ÇÏ~°∞hfl™ê ÉËQÆO. «O„_ç +Ñ¶‘Y∞ÖÏ¡ MÏ<£. L#fl « „ÑÉèí∞ «fi L^ÀºQÆ∞Ö·# P ‰õΩ@∞O|

ã¨Éèí∞ºÅ∞ ~å[H©Ü«∂Å‰õΩ Hõ_»∞ Œ∂~°O.

JëêÊùMò «e¡ ŒO„_»∞Å z=i ãÖ`å#O. JuQÍ~å|OQÍ ÃÑiQÍ~°∞. JëêÊùMò

á⁄_»∞QÍ\˜ =∞x+≤, qâßÅ"≥∞ÿ# Kèåu, èŒ$_è»"≥∞ÿ# â◊s~°O. ã≤OÇ¨Ï|Å∞_»∞. ã¨∞Êù~°„ Œ∂Ñ≤.

=∞$ Œ∞"≥·# =∂@f~°∞`À ¿ãflÇ¨ÏÑ¨Ó~°fiHõ „Ñ¨=~°Î#`À, =∞Oz =„ãÎ è•~°`À „Ñü XHõ ix

PHõ@∞ì‰õΩ<Õ ~°∂ÑÖ PÜ«∞#k.

JëêÊùMò ëê[Ç¨<£Ñ¨Ó~üÖ’ QÆÅ Jcƒ iKü q∞+¨<£ ÃÇ·Ïã¨∂¯Öò Ö’ (Abbie RichMission High School) Zxq∞ Œ= «~°QÆu =~°‰õΩ K«k"å~°∞. PÜ«∞# K« Œ∞=Ù HõO>Ë

D «, QÆ∞„~°ÑÙ™êfii, "Õ@Ö’<Õ Z‰õΩ¯= Jaè~°∞z K«∂¿Ñ"å~°∞. z#flÑC_»∞ H˘O « «∞O@iQÍ

„Ñ=iÎOK«HõáÈÖË Œ∞. HÍh JÑÊ\ #∞O_Õ ŒÜ«∂^•H∆ÏºÅ∞, ¿ã"åÉèÏ=O J «xÖ’ =¸sÎÉèí

qOz LO_Õq. (aã≤‡Öò P «‡Hõ èŒ, Ç≤ÏOn =¸ÅO ó N ~åO „Ñ™ê £ aã≤‡Öò, ≥Å∞QÆ∞¿ã «:

N WOQÆ∞= =∞e¡HÍ~°∞˚# â◊~°‡, =∂i¯ûã¨∞ì J èŒºÜ«∞# "ÕkHõ, ÃÇ·Ï Œ~åÉÏ Œ∞,1989,

¿Ñl.150) PëêÊùMò P@áê@ÅO>Ë =∞Ç¨W+ìO. PÜ«∞# =∞Oz Ç¨H© P@QÍ_»∞.

„Ñü~ÀA Hõã¨~° «∞Î KÕã≤ =∞Oz ÕÇ¨Ï è•~°∞_è®ºxfl ãÖ «iOK«∞‰õΩ#fl |Åâße.

JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ «e¡ =∞Ç¨Ï[~°∞xfl™ê =∞Oz K« Œ∞=i. J"≥∞ Ñ¨Å∞ „QÆO ä•Å#∞

J èŒºÜ«∞#O KÕÜ«∞@"Õ∞ HÍ‰õΩO_®, Ñ¨Å∞ Ñ¨„uHõÅ#∞ ‰õÄ_® ≥Ñ≤ÊOK«∞‰õΩx Ñïîã¨∂Î, P

WO@ "å~åÎ qâıëêÅ K«iÛOK«@O J"≥∞ JÅ"å@∞. PÜ«∂ qâıëêÅ#∞ Hõ äŒÅ∞QÍ

«# z#fl ‰õΩ=∂~°∞_»∞ JëêÊùY∞ÖÏ¡‰õΩ K≥|∞ «∂ ~å=@O =Å# z#fl «#O #∞O_ç

JëêÊùMò ‰õÄ_® =∞Oz K« Œ∞=~°Ü«∂º~°∞. «e¡ = ŒÌ L#fl L~°∂Ì „QÆO ä•Å#∞ P"≥∞

ã¨Ç¨Ü«∞O`À J èŒºÜ«∞#O KÕâß~°∞. P J èŒºÜ«∞#O JëêÊùMòÖ’ ¿ãfiKåÛù™êfi «O„ «º

ÉèÏ=#Å‰õΩ Ñ¨Ù<åk "Õã≤Ok. P HÍ~°OQÍ PÜ«∞# «# [g∞O^•i ‰õΩ@∞O| ã¨Éèí∞ºÅ

„Ñ¨=~°Î#‰õΩ, P „Ñ¨ ÕºHõ "å`å=~°ÏxH˜, P ãÖã¨ $uH˜ Œ∂~°OQÍ#∂, «# ™È Œ~°∞Å

=º=Ç¨~°ã¨~°oH˜ KåÖÏ aè#flOQÍ „Ñ¨=iÎOK«@O P~°OaèOKå~°∞.

PëêÊùMò#∞ ãO„Ñ^•Ü«∞– è•i‡Hõ q ŒºÖ’ ã∞t‰õ∆Ω «∞_çfl KÕ¿ãO Œ∞‰õΩ «e¡ «O„_»∞Å∞

„Ñ¨ ÕºHõOQÍ @∂º@~ü#∞ U~åÊ@∞ KÕâß~°∞. @∂º@~üQÍ x=∞q∞OK«|_ç# =∞øbfi ™êÃÇÏÉò

áê « «~°O =∞x+≤. PÜ«∞# `˘Å∞ « #∞O_ç POˆQ¡Ü«ÚÅ‰õΩ, POˆQ¡Ü«∞ ãÖã¨ $uH˜ | Œú

=ºuˆ~H˜. POˆQ¡Ü«ÚÅ`À ¿ãflÇ¨ÏO KÕã≤#@ì~Ú Õ #~°HÍxH˜ áÈ`å=∞#fl f„= ÉèÏ=Å#∞

Hõey# PÜ«∞# „Ñ¨ÉèÏ=O JëêÊùMò q∂ Œ ÉÏQÍ Ñ¨_çOk. =∞øbfi „a\©+π L «Ê «∞ÎÅ#∞

Z#fl_»∂ JOwHõiOKÕ"å~°∞ HÍ Œ∞. ã¨fi Õj L «Ê «∞ÎÅ#∞ "å_®eûOkQÍ PÜ«∞# «#

t+¨µºÅ‰õΩ É’kèOKÕ"å~°∞. D Ñïã≤÷`«∞Å =Å# JëêÊùY∞ÖÏ¡ =∞øbfi =^ŒÌ ^è•i‡Hõ

q Œº#∞ <Õ~°fi@O HõO>Ë „a\©+π =ºu~Hõ ÉèÏ"åÅ#∞ ÉÏQÍ JÅ=~°∞Û‰õΩ<åfl~°∞.(ShaheedAshfhaqulla Khan Aur Unka Yug (Political Biography), By SudhirVidyarthi, Sandhrabha Prakasan, Shajahanpur, 1988, Page.17)

P ÉèÏ"åÅ „ÑÉèÏ=O`À, POQ¡Ü«ÚÅ#∞ Ñ~ål «∞efl KÕ¿ãO Œ∞‰õΩ @s¯, PÑ…x™ê÷<£

Jkè<Õ «Å∞ WO_çÜ«∂ q∂ Œ ^•_çKÕã≤ „a\©+π „Ñ¨Éèí∞`åfixfl ‰õÄÅ^ÀÜ«∂Åx JëêÊùMò

`˘e ~ÀAÅÖ’ PtOKå~°∞. P q^èŒOQÍ @s¯, JÑ¨…x™ê÷<£ ^Õâßkè<Õ`«Å∞ Ü«Ú^ŒúO

„Ñ¨Hõ\Õz «~°e =zÛ#@ì~Ú Õ "åi`À HõÅã≤ „a\©+¨~°¡‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ áÈ~å_®Åx

PÜ«∞# ÉèÏqOKå~°∞. =∞`åaè"Õâ◊O`À =ºHõÎ"≥∞ÿ# JëêÊùMòÖ’x D PHÍOHõ∆ P «~°∞"å «

«fii «QÆu# PqÔ~·áÈ~ÚOk. P «~°∞"åu HÍÅOÖ’, J@∞=O\ Jaè„áêÜ«∂Å∞ «#Ö’

Hõey#O Œ∞‰õΩ «##∞, P Jaè„áêÜ«∂Å∞ HõÅ∞QÆKÕã≤# =º‰õΩÎÅ#∞ PÜ«∞# ã¨fiÜ«∞OQÍ

xOkOKå~°∞. (Shaheed Ashfhaqulla Khan Aur Unka Yug, Page.18)

q=ÚHÎ áÈ~å@ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ ÑïK«Ü«∞OJëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ U_»= «~°QÆu K« Œ∞=Ù «∞#flÑ¨C_»∞, P áê~î°âßÅÖ’ [iy#

XHõ ãÖÑ¶∞@# PÜ«∞#Ö’x L Œº=∞HÍ~°∞_çfl "Õ∞ÖÁ¯eÑ≤Ok. PÜ«∞# rq « QÆ=∞<åxH˜

P ãÖÑ¶∞@# =∂~°æO K«∂Ñ≤Ok. XHõ~ÀA JëêÊùMò áê~î°âßÅ‰õΩ "≥àı§ãïH˜, áê~î°âßÅ

P=~° JO`å áÈbã¨∞Å`À xO_ç LOk. áÈbã¨∞Å∞ Z=iHÀã¨"≥∂ "≥ «∞‰õΩ «∞<åfl~°∞.

D Ç¨Ï_®=Ù_ç Pã¨HÎ HõeyOzOk. q+¨Ü«∞"Õ∞O@x qKåiOK«QÍ Ñ¨ Œ= «~°QÆu K« Œ∞=Ù

«∞#fl ~å*Ï~åO J<Õ q^•ºi÷ HÀãÖ áÈbã¨∞Å∞ =KåÛ~°x, "≥∞ÿ<£Ñ¨Ói ^ÀÑ≤_ ç Hã¨∞Ö’

J «_»∞ xOk «∞_»x F ¿ãflÇ≤Ï «∞_»∞ K≥áêÊ_»∞. ~å*Ï~åO#∞ áÈbã∞Å∞ Ñ@∞ìÔHà◊§_®xH

HÍ~°O PÜ«∞# ˘OQÆ HÍ Œx J<åfl_»∞. D áê~î°âßÅÖ’ ~å*Ï~åO ÖÏO\˜ q^•º~°∞÷úÅ∞

11 12


KåÖÏ=∞Ok L<åfl~°<åfl_»∞. „a\©+π „ÑÉèí∞`åfixH =ºu~HõOQÍ ÑxKÕ¿ã ~°ÇÏãº ŒàÏÅÖ’

g~°∞ ãÉèí∞ºÅx, „ÑÉèí∞ «fi ÑHõ∆O =Ç≤ÏOKÕ èŒx‰õΩÅ#∞ "å~°∞ ÀK«∞‰õΩO@∞<åfl~°x ≥eáê_»∞.

~å*Ï~åO ÖÏO\˜ Ü«Ú=‰õΩÅ∞ =∂ «$Éèí∂q∞ Ñ¨@¡ Jáê~° Q“~°=O, „Ñ¨[Å Ñ¨@¡ „¿Ñ=∞

Hõey# "å~°∞, „a\©+¨µ „Ñ¨Éèí∞ «fiO QÍx, P „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ =O «áê_Õ =º‰õΩÎÅ‰õΩ QÍx

qÑ¡=HÍ~°∞Å∞ =ºuˆ~‰õ=∞x P q∞„ «∞_»∞ q=iOKå_»∞.

P q=~åÅ∞ JëêÊùMòÖ’ Pã¨HÎx Ô~ÔHuÎOKå~Ú. D ãÖ Œ~°ƒùOQÍ P q∞„ «∞_ç À

PÜ«∞# Ç¨ã¨º=∂_»∞ «∂, h=Ù ‰õÄ_® ~°Ç¨Ïã¨º Œà◊OÖ’x ã¨Éèí∞º_»=x ≥e¿ãÎ x#∞fl

‰õÄ_® JÔ~ã¨∞ì KÕ~ÚOKÕ"å_çfl J<åfl~°∞. JO Œ∞‰õΩ | Œ∞Å∞QÍ J «_»∞ P qÑ¡=HÍ~°∞Å

=∂kiQÍ `å#∞ ‰õÄ_® ^Õâ◊O HÀãÖ =∞~°ÕK«_®xH˜ ‰õÄ_® ã≤^ŒúOQÍ L<åfl#x

P<åfl_»∞. P q∞„ «∞_»∞ Ü«∞ ä•ÖÏÑOQÍ P#fl =∂@Å`À JëêÊùMò Pâ◊Û~åºxH Ö’#Ü«∂º~°∞.

P =∂@Å∞ PÜ«∞# =∞#ã¨∞û#∞ Ñ¨>Ëìâß~Ú.

P „Hõ=∞OÖ’ =∞Oz K« Œ∞=i J~Ú# JëêÊùMò Ñ¨Å∞ Ñ¨ÙãÎHÍÅ∞, Ñ¨„uHõÅ •fi~å

Õâ◊OÖ’ „a\©+π „ÑÉèí∞`åfixH =ºu~HõOQÍ [~°∞QÆ∞ «∞#fl L Œº=∂Å∞–áÈ~å\ÏÅ QÆ∞iOz

≥Å∞ã¨∞HÀ™êQÍ~°∞. P áÈ~å\ÏÅÖ’ ÉˇOQÍÖò‰õΩ K≥Ok# qÑ¡=HÍ~°∞Å ™êÇ¨Ï™êÅ∞, N

Y∞n~åO É’ãπ, N Hõ#›Ü«∞ÖÏÖò ÖÏO\˜ Ü≥∂ èŒ∞Å „áê`åºQÍÅ QÆ∞iOz ≥Å∞ã¨∞‰õΩ#fl

JëêÊùMò å#∞ ‰õÄ_® JO «\"å_»∞ HÍ"åÅx, P g~°∞ÖÏ¡Q =∂ «$Éèí∂q∞ HÀãO áÈ~å_®

Åx, „áêÏÅ∞ JiÊOKåÅx HõÅÅ∞ Hõ#_»O „áê~°OaèOKå~°∞.

JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ qÑ¡"À Œº=∂xH˜ PHõi¬ «∞Ö·<å, P L Œº=∂Å q[Ü«∞O

g∞ Œ Ñ¨Å∞ J#∞=∂<åÅ∞O_Õq. QÆ∞ÃÑÊ_»∞ =∞Ok ‰õÄ_® ÖËx ~°Ç¨Ïã¨º Œà◊ ã¨Éèí∞ºÅ∞,

H˘xfl «∞áê‰õΩÅ`À, =∞iH˘xfl PÜ«Ú è•Å`À Jxfl ~°HÍÅ PÜ«Ú è•Å∞, JOQÆ|ÅO

QÆÅ „a\©+π „Ñ¨Éèí∞`åfixfl Z Œ∞~À¯QÆÅ~å? P q èŒOQÍ â◊ «$=Ù#∞ Z Œ∞~˘¯x q[Ü«∞O

™êkèOK«QÆÅ=∂? Jk ™ê èŒº=∂? qÑ¡=HÍ~°∞Å ™êÇ¨Ï™êÅ∞, `åºQÍÅ∞ ã¨ «Êùe`åÅ#∞

™êkèOK«QÆÅ"å? J<Õ „Ñ¨â◊flÅ∞ PÜ«∞##∞ "ÕkèOK«™êQÍ~Ú. P „Ñ¨â◊flÅ‰õΩ ã¨=∂ è•#O

JO^ŒHõ ã¨`«=∞`« =∞=Ù`«∞<åfl PÜ«∞# =∞ã≤ Î+¨¯O =∞Ç¨`«∞‡_»∞ P~°OaèOz#

ãÇÜ«∞x~åHõ~°À Œº=∞O kâ◊QÍ PHõi¬OK«|_çOk. JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ áê~î°âßÅ q^•ºi÷QÍ

„a\©+π =ºuˆ~Hõ L Œº=∞OÖ’ áêÖÁæ<åÅ#∞‰õΩ<åfl~°∞. P „Ñ¨Ü«∞ «flOÖ’ ÉèÏQÆOQÍ «#‰õΩ

ÑïK«Ü«∞O J~Ú# ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~° L Œº=∞OÖ’ áêÖÁæx ™êÇ¨Ï™È¿Ñ « ™êfi «O„ «º

ã=∞~°Ü≥∂ èŒ∞x rq`åxfl z#fl<å@<Õ P~°OaèOKå~°∞. (Great Revolutionary Martyr

Ashfaqullah Khan, Bhasha Sangam, Allahabad, 2001, Page.5)

ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°À^ŒºOÖ’ ÉèÏQÆ™êfiq∞Ñ¨~å~Ú áêÅ‰õΩÅ∞ ã¨fi[#∞Å q∂ Œ ™êyã¨∞Î#fl ÃÑ «Î#O, AÅ∞O#∞ QÆ=∞xã¨∞Î#fl

JëêÊùY∞ÖÏ¡ ¿ãfiK«Ûù–™êfi «O„`åºÅ HÀãÖ ™êQÆ∞ «∞#fl „a\©+¨µ =ºuˆ~Hõ áÈ~å\ÏÅ Ñ¨@¡

PHõi¬ «∞ ÅÜ«∂º~°∞. QÍOnèr <åÜ«∞Hõ «fiOÖ’ ™êQÆ∞ «∞#fl L Œº=∞OÖ’ PÜ«∞# áê~î°âßÅ

q^•ºi÷QÍ áêÖÁæ<åfl~°∞. „a\©+¨~°¡ ÉÏxã¨ åfixH˜ „Ñ¨fHõÖ·# U =ã¨∞Î=Ù#∞ ‰õÄ_® WHõ

"å_»~å^Œx PÜ«∞# x~°‚~ÚOK«∞‰õΩ<åfl~°∞.

POˆQ¡Ü«ÚÅ =„™êÎÅ∞ =∂„ «"Õ∞ HÍ Œ∞, "åi

=„ãÎ è•~°#∞ ‰õÄ_® PÜ«∞# =ºuˆ~HÕ

Kå~°∞. ã¨fi Õj =ã¨∞Î=ÙÅ#∞ =∂„ «"Õ∞ "å_»

=∞<åfl~°∞. =∂ «$ Õâ◊O HÀãÖ rqOK«

=∞O@∂ „Ñ¨Kå~°O P~°OaèOKå~°∞.

D K«~°º PÜ«∞# ‰õΩ@∞Oc‰õΩÅ‰õΩ

#K«ÛÖË Œ∞. ZO «QÍ K≥Ñ≤Ê<å PëêÊùMò =∂@

q#ÖË Œ∞. z=~°‰õΩ q∞+¨<£ ã¨∂¯Öò #∞O_ç

PÜ«∞##∞ |Ç≤Ï+¨¯iOKå~°∞. JëêÊùMò

‰õΩ@∞Oc‰õΩÅO`å L#fl « q^•º=O «∞Å∞ HÍ=@O, PÜ«∞# =∂„ «O K« Œ∞=Ù Ñ@¡ JO «QÍ

„â◊ ŒúÌ K«∂Ñ¨‰õáÈ=@O, „a\©+¨µ „Ñ¨Éèí∞ «fi =ºuˆ~Hõ L Œº=∂ÅÖ’ ÉèÏQÆ™êfiq∞ HÍ=@O

Ñ¨@¡ ‰õΩ@∞Oc‰õΩÅ∞ P„QÆÇ≤ÏOKå~°∞. «e¡ «O„_»∞Å∞ =∂„ «"Õ∞HÍ Œ∞ PÜ«∞# K« Œ∞=Ù «∞#fl

Abbie Rich Mission High School „Ñ¨^è•<Àáê^è•ºÑ¨‰õΩ_»∞ ‰õÄ_® P„QÆÇ≤ÏOz

PÜ«∞##∞ áê~î°âßÅ #∞O_ç |Ç≤Ï+¨ iOKå~°∞.

P |Ç≤Ï+¨¯~°‰õΩ PÜ«∞# ÉÏ èŒÑ¨_»ÖË Œ∞. JO «Ö’ QÍOnèl ã¨Ç¨Ü«∞x~åHõ~°

L Œº=∂xfl q~°q∞OKå~°∞. P K«~°º`À PÜ«∞# =∞ã≤Îëêflxfl qÑ¡"À Œº=∞ ÉèÏ"åÅ∞ K«∞@∞ì

=Ú\Ïì~Ú. Ju H˘kÌ=∞Ok PÜ«Ú è•Å`À áÈ~å_ç POˆQ¡Ü«∞ „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ K«~°=∞w «O

áê_»QÆÅ~å ? J#fl „Ñâ◊fl ÑÙ#~å=$ «"≥∞ÿOk. P ã=∞Ü«∞OÖ’ XHõ qÑ¡=HÍ~°∞x g~Àz «

K«~°º â◊ «$Ãã·#ºO q èŒºOãÖ #∞O_ç PÜ«∞# «# Õâßxfl ZÖÏ HÍáê_çO^À ≥Å∞Ñ¨Ù

Ñ¨ÙãÎHõO Å"£ PÑ¶π HõO„\© PÜ«∞# ÅaèOzOk. P Ñ¨ÙãÎHõOÖ’ â◊ «$Ãã·#ºO «# Õâ◊O

g∞ Œ q~°∞K«∞‰õΩÑ¨_»∞ «∞#flÑ¨C_»∞ =ÚQÆ∞æ~°∞ q∞„ «∞Å ã¨Ç¨ÏHÍ~°O`À _»~°ƒ<£ #k g∞ Œ∞#fl

=O ≥##∞ q èŒfiOãO KÕã≤, â◊ «$Ãã·x‰õΩÅ#∞ #QÆ~°OÖ’H „Ñ"ÕtOÑx=fi‰õΩO_® xÅ∞=iOz,

13 14


«# „Ñ[Å#∞ HÍáê_»∞‰õΩ#fl qÑ¡=HÍ~°∞_»∞ Çiã<£ áê„ « JëêÊùMò#∞ ÉÏQÍ PHõi¬OzOk.

P ™êÇ¨Ïã≤‰õΩx ≥yOÑ¨Ù ã¨=∞Ü«∞ã¨∂ÊùiÎ ZO`À L ÕÎ[O HõeyOzOk. JÑ¨Ê\˜ #∞O_ç

PÜ«∞# =∞ã≤Î+¨ OÖ’ =Úã¨∞~°∞‰õΩ#fl J#∞=∂<åÅ ^˘O «~°Å∞ „Hõ=∞„Hõ=∞OQÍ XHÀ¯Hõ \˜

`˘ÅyáÈ™êQÍ~Ú.

P<å\˜ #∞O_ç Éèíq+¨º`«∞Î HÍ~åºK«~° QÆ∞iOz PÖ’zã¨∞Î#fl JëêÊùY∞ÖÏ¡‰õΩ

XHõ~ÀA# Láê è•ºÜ«ÚÖÁHõ~°∞ „ÑÑOK« qÑ¡=g~°∞Å rq « K«i„ «Å ÑÙãÎHÍxfl WKåÛ~°∞.

P Ñ¨ÙãÎHõOÖ’ „Ñ¨ÑÖK«OÖ’x qÑ¡=Ü≥∂ èŒ∞Å rq « K«i„ «Å∞ Œ$j≈HõiOz L<åfl~Ú.

PëêÊùMò‰õΩ P Ñ¨ÙãÎHõO Wã¨∂Î D Ñ¨ÙãÎHõO |Ç¨ï=∞uQÍ fã¨∞HÀ=_®xH˜ h=Ù =∂„ «"Õ∞

J~°∞›_»=Ù, JO Œ∞Hõx h‰õΩ Wã¨∞Î<åfl#x PÜ«∞# J<åfl~°∞. P =∂@Å∞ JëêÊùMòÖ’

HÕz «∞Î QÆ~åfixfl HõeyOKå~Ú. PÜ«∞# Ñ¨ÙãÎHÍxfl KåÖÏ nHõ∆QÍ K«k"å~°∞. Ñ¨ÙãÎHõO

K« Œ∞=Ù «∞#flO « HÍÅO Ñ¨ÙãÎHõOÖ’x XH˘¯Hõ g~°∞_»∞ «# =ÚO Œ∞ xez, Jã¨=∂#

è≥·~°º™êÇ¨Ï™êÅ∞ „Ñ¨ Œi≈ã¨∂Î, qÑ¡"À Œº=∞ ãÖÑ¶∞@#Å#∞ Ñ¨Óã¨QÆ∞zÛ q=iOz#@∞¡QÍ

PÜ«∞# ÉèÏqOKå~°∞.

P Ñ¨ÙãÎHõ Ñ¨~î°#O ™êy<åHõ PÜ«∞# =∞ã≤Î+¨ O Ñ¨Å∞ „Ñ¨â◊flÅ‰õΩ "ÕkHõ~ÚºOk. P

Ñ¨ÙãÎHõOÖ’x qÑ¡= Ü≥∂ èŒ∞ÖÏ¡Q «#‰õÄ =∂ «$ Õâ◊O HÀãÖ rq`åxfl ÑÖQÍ ÃÑ>Ëì

ã¨∞=~å‚=HÍâ◊O Åaèã¨∞ÎO^•? `å#∞ ‰õÄ_® qÑ¡=HÍ~°∞_»∞ HÍQÆÅ_®? P =∞Ç¨Ï^•ƒùQÆºO

«#‰õÄ Œ‰õΩ¯ «∞O^•? Jx PÜ«∞# «#∞fl`å#∞ Ñ¨Å∞=∂~°∞¡ „Ñ¨tflOK«∞ HÀ™êQÍ~°∞. P

„Ñâ◊flÅ‰õΩ PÜ«∞# ãfiÜ«∞OQÍ ã=∂ è•#O K≥ÑC‰õΩO@∂, =∂ «$ Õâ◊O HÀãO „áêÏÅ#∞

`åºQÆO KÕÜ«∞QÆÅ qÑ¡"À Œº=∞ HÍ~åºK«~°#∞ ~°∂á⁄OkOK«∞‰õΩ <ÕO Œ∞‰õΩ ã≤ Œú=∞Ü«∂º~°∞.

qÑ¡=HÍ~°∞Å ÑïK«Ü«∞O„ÑÑOK« qÑ¡"À Œº=∂Å∞, P qÑ¡"À Œº=∂Å‰õΩ rq`åÅ#∞ JiÊ «O KÕã≤, ãfi[#

Ç≤Ï «O HÀ~°∞ «∂, Ñ¨~å~Ú áêÅ‰õΩÅ ÉÏxã¨ «fiO #∞O_ç =∂ «$ ÕâßÅ q=ÚHÎ HÀãÖ

áÈ~å_»∞ «∞#fl qÑ¡=HÍ~°∞Å ™êÇ¨Ï™È¿Ñ « rq`åÅ ^•fi~å ã¨∂ÊùiÎ á⁄Ok# JëêÊùMò

=∂ «$ Õâ◊O HÀãÖ „áêÏÅ∞ JiÊOz# qÑ¡=HÍ~°∞xQÍ P qâ◊fiqMÏº « qÑ¡= g~°∞Å

ã¨~°ã¨# xÅ|_®Åx f~å‡xOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. JÑ¨Ê\˜ #∞O_ç qÑ¡=HÍ~°∞Å ¿ãflÇ¨ÏO HÀãÖ

„Ñ¨Ü«∞`åflÅ∞ „áê~°OaèOKå~°∞. Jcƒ iKü q∞+¨<£ ÃÇ·Ïã¨∂¯Öò Ö’x ã¨Ç¨Ï q^•ºi÷ N

~å*Ï~åO ÑïK«Ü«∞O HÀãÖ „Ñ¨Ü«∞uflOKå~°∞. Páê\˜H˜ PÜ«∞# JÔ~ã¨∞ì HÍ=_»O`À

Jk ™ê èŒºO HÍÖË Œ∞. N ~å*Ï~åO JÔ~ã¨∞ì [iy#Ñ¨C_»∞ «# q∞„ «∞_»∞ POkOz#

ã¨=∂Kå~°O "Õ∞~°‰õΩ, «# áê~î°âßÅÖ’x W «~° qÑ¡=HÍ~°∞Å HÀãÖ PÜ«∞# J<Õfi+¨

„áê~°OaèOKå~°∞.

P „ÑÜ«∞ «flOÖ’ JëêÊùMò LO_»QÍ, XHõ q∞„ «∞_»∞ PÜ«∞#‰õΩ P#O £=∞~îü „QÆO ä•xfl

WKåÛ_»∞. Jk Ç≤ÏOnÖ’ ~åã≤ LOk. JëêÊùMò‰õΩ Ç≤ÏOn ãïQÍæ ~å#O Œ∞=Å¡ =∞~˘Hõ

q∞„ «∞_ç ^•fi~å P Ñ¨ÙãÎHÍxfl K«kqOK«∞‰õΩx Ñ¨ÓiÎQÍ q<åfl~°∞. P Ñ¨ÙãÎHõO K« Œ∞=Ù «∂,

P Ñ¨ÙãÎHõOÖ’x qâıëêÅ#∞ K«iÛOK«∞‰õΩO@∞#fl ãÖ Œ~°ƒùOQÍ qÑ¡"À Œº=∞OÖ’ „Ñ¨=ÚY

áê„ « =Ç≤Ïã¨∞Î#fl, P áê~î°âßÅ‰õΩ K≥Ok# =∞~À q^•ºi÷ N ÑÖ_ç ü ~åO„Ñ¨™ê £ aã≤‡Öò

QÆ∞iOz P q∞„ «∞_»∞ K≥áêÊ_»∞. P ~åO„Ñ¨™ê £ aã≤‡Öò ‰õÄ_® PëêÊùMò ã¨fi„QÍ=∞"≥∞ÿ#

ëê[Ç<£ÑÓ~ü‰õΩ K≥Ok#"å~°∞. PëêÊùMò J#flÜ«∞º iÜ«∂ «∞ÖÏ¡ MÏ<£‰õΩ aã≤‡Öò q∞„ «∞_»∞

=∂„ «"Õ∞ HÍ Œ∞, Abbie Rich Mission High School Ö’ PÜ«∞# ã¨Ç¨Ïq^•ºi÷.

P =∂„ «O ã¨=∂Kå~°O JO Œ@OÖ’ N ~åO „Ñ¨™ê £ aã≤‡Öò ÑïK«Ü«∞O HÀãÖ

JëêÊùMò „Ñ¨Ü«∞`åflÅ∞ „áê~°OaèOKå~°∞. JëêÊùMò‰õΩ N aã≤‡Öò ÑïK«Ü«∞O JO « ÕeQÍæ

^˘~°HõÖË Œ∞. XHõ™êi ëê[Ç¨<£Ñ¨Ó~ü Ñ¨@ìO ã¨g∞áê# QÆÅ 'M∫<Òfl ü— #k f~å# QÆÅ

Wã¨∞Hõ u<≥flÅ g∞ Œ ã¨Éèí [iyOk. PO Œ∞Ö’ ~åO„Ñ¨™ê £ aã≤‡Öò áêÖÁæO@∞#fl@∞ì

≥eã≤ PÜ«∞# ÑïK«Ü«∞O HÀ~°∞ «∂ JëêÊùMò ‰õÄ_® ã¨Éèí‰õΩ Ç¨Ï[~°Ü«∂º~°∞. P ã¨ÉèíÖ’

N aã≤‡Öò „Ñ¨ãÖyã¨∂Î, =∂ «$Éèí∂q∞ ¿ãfiK«Ûù HÀãÖ Z@∞=O\˜ `åºQÍxÔH·<å `å#∞

ã≤ Œú=∞x „ÑHõ\OKå~°∞. =∂ «$Éèí∂q∞H ¿ãfiK«Ûù „Ñ™êkOKÕO Œ∞‰õΩ «# ÖÏO\ Ü«Ú=‰õΩÅ∞

‰õÄ_® JO Œ∞‰õΩ ã≤ ŒúO HÍ"åÅx PÜ«∞# HÀ~å~°∞. P „Ñ¨ãÖQÆO JëêÊùMò#∞ =ÚQÆ∞Ì_çfl

KÕã≤Ok. P Hõ∆Ï# ~åO„Ñ™ê £ aã≤‡Öò =∂~°æ Œ~°≈Hõ «fiOÖ’ qÑ¡"À Œº=∞OÖ’ „Ñ"ÕtOKåÅx

JëêÊùMò x~°‚~ÚOK«∞‰õΩ<åfl~°∞.

=Úã≤¡O Ü≥∂^èŒ∞Å‰õΩ JyflÑ¨sHõ∆P ã¨ÉèíÖ’ "≥Ú@ì"≥Ú Œ\˜ ™êiQÍ N ~åO„Ñ¨™ê £ aã≤‡Öò#∞ JëêÊùMò K«∂™ê~°∞.

JÑ¨Ê\˜ #∞Oz PÜ«∞# aã≤‡Öò#∞ «~°K«∞QÍ HõÅ=™êQÍ~°∞. PÜ«∞#`À =∂\Ï¡_ÕO Œ∞‰õΩ

„Ñ¨Ü«∞uflOKå~°∞. JëêÊùMò Zxfl™ê~°∞¡ Hõeã≤<å aã≤‡Öò PÜ«∞##∞ ãïQÍæ Ñ¨ÅHõiOKÕ"å~°∞

15 16


HÍ Œ∞. JëêÊùMò Ñ¨@¡ x~°¡Hõ∆ ºOQÍ =º=Ç¨ÏiOKå~°∞. HõhãÖ =∞~åº ŒÑ¨Ó~°fiHõ Ñ¨ÅHõiOÑ¨Ù

ÖËHõáÈQÍ JëêÊùMò#∞ J#∞=∂xOKå~°∞. P J#∞=∂<åÅ∞–J==∂<åÅ#∞ JëêÊùH±

U=∂„ «O Ñ¨\ìOK«∞HÀ‰õΩO_® «# „Ñ¨Ü«∞`åflÅ∞ H˘#™êyOKå~°∞.

D Ñïã≤÷u P<å_»∞ ˆH=ÅO XHõ JëêÊùMò‰õΩ =∂„ «"Õ∞ Ñïq∞ «O HÍ Œ∞.

=∂`«$^Õâ◊O HÀãÖ „áêÏÅ∞ `«$„áêÜ«∞OQÍ ÉèÏqOz# =Úã≤¡O qÑ¨¡=HÍ~°∞ÅÖ’

Ñ¨Å∞=ÙiH˜ D KÕ Œ∞ J#∞Éèí"åÅ∞ «Ñ¨ÊÖË Œ∞. JkfifÜ«∞ Õâßaè=∂#O Hõey# =ºHÎQÍ

MÏºuQÍOz# =∞øÖÏ<å J|∞Öò HõÖÏO P*Ï £‰õΩ ‰õÄ_® W@∞=O\ Œ∞~° Œ$+ìHõ~° Ñiã≤÷u

Z Œ∞~°~ÚºOk. ÉOQÍÖò‰õΩ K≥Ok# qÑ¡= „QÆ∂ÑÙ J#∞jÅ# ãq∞uÖ’ =∞øÖÏ<å J|∞Öò

HõÖÏO ã¨Éèíº «fiO HÀ~å~°∞. =∞øÖÏ<å =Úã≤¡O HÍ=_»O =Å¡ PÜ«∞#∞fl J#∞=∂xOz

ãq∞uÖ’ ãÉèíº «fiO W=fix~åHõiOK«_»O [iyOk. QÆ «ºO «~°O ÖËHõ =∞øÖÏ<å ãfiÜ«∞OQÍ

^•~°∞Öò W~å¬ £ J<Õ qÑ¡= ãOÑ¶∂xfl ™ê÷Ñ≤OKå~°∞. =∂ «$Éèí∂q∞ q=ÚHÎ HÀãO „áêÏÅ#∞

`åºQÆO KÕÜ«∞QÆÅ=∞x ^•~°∞Öò W~å¬ £ ã¨Éèí∞ºÅ KÕ « Ñ¨q„ « „QÆO äŒO Y∞~üP<£ ™êH∆QÍ

dkúÑ¨Ó~ü ã¨‡âß#OÖ’ „Ñ¨=∂O KÕ~ÚOKå~°∞. P «~°∞"å « H˘O « HÍÖÏxH˜ ÉˇOQÍÅ∞

qÑ¡=HÍ~°∞Å∞ =∞øÖÏ<å#∞ Q“~°qOK«@"Õ∞ HÍ‰õΩO_®, PÜ«∞# ã¨ÅÇ¨Å "Õ∞~°‰õΩ qÑ¡=

HÍ~°ºHõÖÏáêÅ#∞ Ñ¨Å∞ „áêO`åÅ‰õΩ qãÎiOÑ¨KÕâß~°∞.

D q+¨Ü«∂Å#∞ =∞øÖÏ<å P*Ï £ «# WO_çÜ«∂ q<£û „Ñ¶‘_»O „QÆO^äŒOÖ’

q™êÎ~°OQÍ ≥eáê~°∞. P «~°∞"å « =∞øÖÏ<å qÑ¡=ÉÏ@Ö’ H˘O « Œ∂~°O „Ñ¨Ü«∂Õz

=∞Ç¨`å‡ QÍOnè „Ñ¨ÉèÏ=O`À JÇ≤ÏO™È Œº=∂xfl J#∞ãïOz# q+¨Ü«∞O ≥eã≤O Õ.

(‘ In fact all the revolutionary groups were then activelyanti -Muslim…At first they did not fully trust me and tried tokeep me outside their inner council..’,-India Wins Freedom,Moulana Abul Kalam Azad, Orient Longman, Delhi, 1998,Page. 5)

JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ =Úã≤¡O Ü«Ú=‰õΩ_»∞ Hõ#∞Hõ PÜ«∞# x*Ï~Úux, x| Œú «#∞

ÑÖ_ç « ~åO„Ñ¨™ê £ aã≤‡Öò â◊OHÕKå~°∞. XHõ ™êÔ~·<å JëêÊùMò`À =∂\Ï¡_»_®xH˜

aã≤‡Öò HõhãÖ W+ìÑ¨_»ÖË Œ∞. PÜ«∞##∞ Œà◊OÖ’H˜ fã¨∞HÀÖË Œ∞. Ñ¨Å∞=∂~°∞¡ PÜ«∞#

aã≤‡Öò u~°™ê¯~åxH˜ QÆ∞~°Ü«∂º~°∞. J~Ú<å JëêÊùH± =∂„ «O Ñ¨@∞ì= ŒÖË¡ Œ∞. aã≤‡Öò

ÑïK«Ü«∞O HÀãÖ „Ñ¨Ü«∞`åflÅ∞ U=∂„ «O g_»ÖË Œ∞. aã≤‡Öò •fi~å qÑ¡"À Œº=∞ „Ñ¨"Õâ◊O

HÀãÖ PÜ«∞# xifi~å=∞OQÍ „Ñ¨Ü«∞uflOK«™êQÍ~°∞.

XHõ™êi ÑÖ_ç ü ~åO„Ñ¨™ê £ aã≤‡Öò#∞ ã¨fiÜ«∞OQÍ HõÅã≤ qÑ¡"À Œº=∞O QÆ∞iOz

K«iÛOKåÅx JëêÊùMò Ñ¨@∞ì|\Ïì~°∞. JO Œ∞‰õΩ aã≤‡Öò JOwHõiOK«‰õΩ<åfl, JëêÊùY∞ÖÏ¡

Ñ¨\˜ì# Ñ¨@∞ì q=_»ÖË^Œ∞. JëêÊùMò Pxfl ~À[Å∞QÍ aã≤‡Öò K«∞@∂ì`å u~°QÆ@O`À,

z=~°‰õΩ PÜ«∞# ky=zÛ JëêÊùMò Jaèëêìxfl JOwHõiOK«Hõ «Ñ¨ÊÖË Œ∞.

D q+¨Ü«∂xfl aã≤‡Öò ã¨fiÜ«∞OQÍ «# P «‡Hõ äŒÖ’ „Ñ¨™êÎqã¨∂Î, <å‰õΩ ÉÏQÍ

QÆ∞~°∞Î, K«„Hõ=iÎ Hõ∆=∂„Ñ¨Hõ@# J#O «~°O <Õ#∞ ëê*Ç¨<£Ñ¨Ó~ü uiy =zÛ#Ñ¨C_»∞ h=Ù

"≥Ú Œ@ ##∞fl ã∂¯Å∞Ö’ Hõe™ê=Ù. ##∞fl HõÅ∞ã∞HÀ"åÅ<Õ HÀÔ~¯ h =∞#ã∞ûÖ’ ZO «QÍ<À

LO_çOk. "≥∞ÿ#Ñ¨Ùi ‰õΩ„@ QÆ∞iOz <å`À H˘O « =∂\Ï¡_®Åx h=Ù HÀ~å=Ù. ã¨∂¯Å∞Ö’

K«k"Õ XHõ =Úã≤¡O q^•ºi÷ <å`À ~ÚÖÏO\˜ q+¨Ü«∂Å QÆ∞iOz „Ñ¨™êÎqã¨∞Î<åfl_»x

â◊OHÕz <Õ#∞ h „Ñ¨â◊flÅ‰õΩ ZO`À L¿ÑHõ∆ À ["å|∞ WKåÛ#∞. hHõÑ¨C_»∞ ZO`À MË ŒO

HõeyOk. h ÇÏ$ ŒÜ«∞OÖ’x ÉèÏ"åÅ∞ h =ÚYHõ=oHõÖ’¡ ãÊ+ìOQÍ QÀK«iOKå~Ú.J~Ú Õ

h=O «\˜ À q~°q∞OK«∞HÀHõ èŒ$_è»xâ◊ÛÜ«∞O`À xeKå=Ù. U^Àq èŒOQÍ gÅ∞ K«∂ã∞‰õΩx

ÅHÀfl HÍO„ÔQã¨∞Ö’ <å`À =∂\Ï¡_®=Ù, (aã≤‡Öò P «‡Hõ èŒ, ¿Ñl.105) Jx ~åâß~°∞.

JëêÊùMò Ñ¨@∞ìg_»‰õΩO_® aã≤‡Öò "≥O@Ñ¨_ç PÜ«∞#`À =∂\Ï¡_»∞ «∂, «##∞

ZÖÏÔQ·<å ~°Ç¨Ïã¨º ^Œà◊OÖ’H˜ fã¨∞HÀ=∞x HÀ~°™êQÍ~°∞. qÑ¨¡"À^Œº=∞OÖ’ `å#∞

ÑxKÕÜ«∂Åx J#∞‰õΩO@∞<åfl#x aã≤‡Öò À K≥áêÊ~°∞. z=~°‰õΩ <Õ#∞ |∂@HõÑÙ =∞x+≤x

HÍ#∞, JO@∂ JëêÊùMò «# „Ñ¨Ü«∞`åflÅ#∞ =∞iO « L èŒ$ «O KÕ™ê~°∞. aã≤‡Öò

q∞„ «∞Å ^•fi~å ‰õÄ_® ã≤á¶ê~°ã¨∞û KÕ~ÚOKå~°∞. z=~°‰õΩ PëêÊùMò Ñ¨@∞ì ŒÅ, Œ$_è»

nHõ∆#∞ aã≤‡Öò ÔQ“~°qOK«Hõ «Ñ¨ÊÖË Œ∞. JëêÊùMò =∂\Ö’¡ x*Ï~Úf qÑ¡"À Œº=∞O

Ñ@¡ PÜ«∞#‰õΩ#fl x| Œú «#∞ ÑsH∆OKåHõ, JëêÊùMò À ãYº «‰õΩ aã≤‡Öò JOwHõiOKå~°∞.

D q+¨Ü«∂xfl „Ñ¨™êÎqã¨∂Î, h q∞„ «∞Å`À K≥Ñ≤ÊOz <å‰õΩ #=∞‡HõO HõeyOK«

„Ñ¨Ü«∞uflOKå=Ù. z=~°‰õΩ h"Õ <≥QÍæ=Ù. h „Ñ¨Ü«∞`åflÅ =Å# <å Ç¨Ï$ ŒÜ«∞OÖ’ h‰õΩ

KÀ@∞ ^˘iHÕk. ÃÑ·QÍ g∞ J#fl L~°∂Ì q∞_çÖò ã¨∂¯ÖòÖ’ <å ã¨Ç¨Ïáêiî, q∞„ «∞_Õ#fl

ãÖQÆu ≥eã≤ <å‰õΩ =∞s ãÖ`À+¨"≥∞ÿOk, Jx «~°∞"å « ~åO„Ñ¨™ê £ aã≤‡Öò J<åfl~°∞.

(aã≤‡Öò P «‡Hõ äŒèŒ, ¿Ñl.105).

17 18


aã≤‡Öò – JëêÊùMòÅ ¿ãflÇ¨ÏOL «Î~° ÉèÏ~° « Õâ◊OÖ’ P<å_»∞ qq èŒ â◊‰õΩÎÅ, =º‰õΩÎÅ „Ñ¨ÉèÏ=O =Å# Ç≤ÏO Œ∂

–=Úã≤¡OÅ =∞ èŒº ã «ûO|O è•Å∞ ÖË=Ù. Ç≤ÏO Œ∂, =∞ã≤¡OÅ =∞ èŒº [~°∞QÆ∞ «∞#fl q"å^•Å∞

™ê=∞~°ã¨º "å`å=~°Ïxfl K≥_»Q˘\Ïì~Ú. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ aã≤‡Öò – JëêÊùMòÅ =∞ èŒº

U~°Ê_ç# ¿ãflÇ¨ÏO KåÖÏ=∞OkH˜ Pâ◊Û~°ºO HõeyOzOk.

JëêÊùMò W™ê¡O èŒ~å‡#∞~°‰õΩÎ_»∞. W™ê¡O P ÕâßÅ#∞ «∞.K«. «Ñ¨ÊHõ áê\ ÕKÕ

xëêìQÆi+¨µì_≥·# è•i‡‰õΩ_»∞. ÑÖ_ç « aã≤‡Öò „H˜Ü«∂jÅHõ J~°ºã¨=∂r‰õΩ_»∞. ã¨<å «#

èŒ~°‡Ñ¨~åÜ«∞∞_»∞. Ç≤ÏO Œ∂ =∞ «O #∞O_ç W «~° =∞`åÖ’¡H˜ "≥o§# "åix â◊√kú

HÍ~°º„Hõ=∞O ^•fi~å uiy Ç≤ÏO Œ∂ =∞ «OÖ’H˜ PÇ¨fixOKÕ HÍ~°º„Hõ=∂Å#∞ K«∞~°∞QÍæ

x~°fiÇ≤Ïã¨∞Î#fl =ºHÎ. =∞ « èŒ~å‡Å#∞ |\ì Z=iH˜ "å~°∞ ã¨<å «#∞Å∞QÍ ÑïQÆÕK«|_Õ

=º‰õΩÎÅ∞ "åi ŒÌ~°∞. J@∞=O\ =º‰õΩÎÅ =∞ èŒº U~°Ê_ç# ¿ãflÇÏ|O èŒO KåÖÏ K«~°ÛhÜ«∂Oâ◊

"≥∞ÿOk.

D ¿ãflÇÏ|O èŒO P<å_»∞ ZO « ãOK«Å#O ã$+≤ìOzO^À, D Ü≥∂ èŒ∞Å QÆ∞iOz

|O èŒ∞q∞„ «∞Å∞ U=∞#∞‰õΩ<åfl~À aã≤‡Öò «# P «‡Hõ äŒÖ’ D q èŒOQÍ K≥Ñ¨C‰õΩ<åfl~°∞.

XHõ Ñ¨zÛ P~°ºã¨=∂l‰õΩxH˜, XHõ =Úã≤¡=Ú‰õΩ =∞ èŒº ~ÚÖÏ ¿ãflÇ¨ÏO ZÖÏ Hõeã≤Ok?

Jx JO`å =Ú‰õΩ¯ÃÑ· "ÕÖËã∞‰õΩ<Õ"åà◊√§. <Õ#∞ =ÚÇÏ=∞‡nÜ«ÚÅ#∞ â◊√kú (Ç≤ÏO Œ∞=ÙÅ∞QÍ

=∂iÊ_ç) KÕã¨∞ÎO_Õ"å_çx. P~°ºã¨=∂[ =∞Ok~°OÖ’<Õ <å x"åãÖ LO_Õk. HÍx hg

q+¨Ü«∂Å#∞ "Õ\˜h HÕz «Î~Ú<å ÖËHõ KÕÜ«∞ÖË Œ∞. h=Ù =ÚÇ¨Ï=∞‡nÜ«Ú_çq HÍ=_»O

KÕ`« <å q∞„`«∞Å∞ H˘O^Œ~°∞ x#∞fl u~°™ê¯~°ÉèÏ=O`À K«∂ã¨∞ÎO_Õ"å~°∞. HÍh h=Ù

èŒ$_è»xâ◊ÛÜ«∞O`À xeKå=Ù. ##∞fl HõÅ∞ã¨∞HÀ=_®xH˜ h=Ù P~°ºã¨=∂[ =∞Ok~åxH˜

=zÛáÈ «∞O_Õ"å_çq. Ç≤ÏO Œ∂–=Úã≤¡OÅ HõÅÇÅ∞ K≥Å~y#ÑC_»∞ q∂ ¿Ñ@Ö’ JO Œ~°∂

x#∞fl ÉÏÇ¨Ï@OQÍ ^Œ∂+≤OKÕ"å~°∞. HÍh h "≥Ñ¨C_»∂ "åà◊§ Jaè„áêÜ«∂Å`À

UH©ÉèíqOK«ÖË Œ∞.(aã≤‡Öò P «‡Hõ èŒ, ¿Ñl.105–106)

P~°º ã=∂l‰õΩ_≥·# aã≤‡Öò À ¿ãflÇÏO = ŒÌx JëêÊùH± g∞ Œ PÜ«∞# ‰õΩ@∞Oc‰õΩÅ∞,ãxflÇ≤Ï « q∞„ «∞Å∞ KåÖÏ XuÎ_ç ≥KåÛ~°∞. JëêÊùMò =∂„ «O aã≤‡Öò ¿ãflÇxfl = ŒÅ∞HÀÖË Œ∞.„Ñü~ÀA aã≤‡Öò`À Hõeã≤ Z‰õΩ¯= ã¨=∞Ü«∞O PÜ«∞#`À QÆ_»∞Ñ¨Ù «∂, „a\©+¨µ „Ñ¨Éèí∞ «fiO„Ñ*Ï =ºu~Hõ K«~°ºÅ∞, „Ñ[Å∞ Ñ_»∞ «∞#fl áê@∞¡, ¿ãfiKåÛù–™êfi «O„ «ºO HÀãO ™êQÆ∞ «∞#fl~°Ç¨Ïã¨º L Œº=∂Å∞, áÈ~å\ÏÅ ÑïÏ=∂Å∞ «k «~° Ñ¨Å∞ q+¨Ü«∂Å g∞ Œ K«~°ÛÅ∞[i¿Ñ"å~°∞. ¿ãfiKåÛù–™êfi «O„`åºÅ∞ J#∞ =∞ÇÏ «Î~° ÅH∆ÍºÅ ™ê èŒ#‰õΩ HõOHõO Hõ@∞ì‰õΩ#flP Ü≥∂ èŒ∞Å∞ å=Ú J#∞ãiOKåeû# #∂ «# Ñ äŒHÍÅ ~°∂ÑHõÅÊ# QÆ∞iOz PÖ’K«#Å∞™êyOKå~°∞.

D W~°∞=Ù~°∞ Ü≥∂ èŒ∞Å =∞ èŒº =∂ «$ Õâ◊ q=ÚHÎ ÅHõ∆ º"Õ∞ „Ñ¨ è•# |O èŒ=∞xã¨xflÇ≤Ï «∞Å∞, |O èŒ∞=ÙÅ∞ J~°÷O KÕã¨∞HÀÖËHõáÈÜ«∂~°∞. P ¿ãflÇ¨Ï ãÖ|O è•Å ã¨fiÉèÏ=O≥eÜ«∞Hõ JëêÊùMò ‰õΩ@∞Oc‰õΩÅ∞ =∞s HõOQÍ~°∞ Ñ¨_®¤~°∞. PÜ«∞<≥Hõ _» =∞ «O = Œe,

â◊√kú KÕ~ÚOK«∞‰õΩx Ç≤ÏO^Œ∞"≥·áÈ`å_À Jx ÉèíÜ«∞Ñ¨_®¤~°∞. aã≤‡Öò`À ¿ãflÇ¨xfl=∂#∞HÀ"åeûOkQÍ Ñ¨@∞ì|\Ïì~°∞. XHõ™êi J<å~ÀQÆºO =Å# JëêÊMò JÑ¨™ê‡~°Hõã≤÷uÖ’H˜ "≥àÏ§~°∞. |O èŒ∞=ÙÅ∞, q∞„ «∞Å∞ HõOQÍ~°∞ Ñ¨_»™êQÍ~°∞. P ã≤÷uÖ’ ‰õÄ_®„Ñü~ÀA HõÅ∞ã¨∞‰õΩx, Z‰õΩ¯= HÍÅO QÆ_ç¿Ñ q∞„ «∞_»∞ aã≤‡Öò#∞ JëêÊùH± HõÅ=iOK«™êQÍ_»∞. P HõÅ=iOÑ¨Ù`À PÜ«∞# «# ‰õΩ@∞Oc‰õΩÅÖ’ HõÅHõÅO ã¨$+≤ìOKå~°∞.

D q+¨Ü«∂xfl aã≤‡Öò q=iã¨∂Î, g∞ ¿Ñ@Ö’ JO Œ~°∂ x#∞fl ÉÏÇ¨@OQÍ<Õ

q=∞i≈ã¨∂Î LO_Õ"å~°∞. z=~°‰õΩ HÍÑ¶≤~ü Jx‰õÄ_® Ñ≤Å∞ã¨∞ÎO_Õ"åà◊√¡. HÍx h"≥Ñ¨C_»∂

"åà◊§ Jaè„áêÜ«∂Å`À UH©ÉèíqOK«ÖË Œ∞. h‰õΩ <åg∞ Œ „Ñ¨QÍ_è» Jaè=∂#O LO_Õk.

J~Ú Õ h=Ù <å¿Ñ~°∞#∞ Ñ¨ÓiÎQÍ Ñ≤Å∞=QÆeˆQ"å_çq HÍ Œ∞. h"≥Å¡Ñ¨C_»∂ ##∞fl ~å"£∞

19 20

JëêÊùMò`À aã≤‡Öò


Jx ãOÉ’kèã∞ÎO_Õ"å_çq. XHõ™êi h=Ù f„="≥∞ÿ# QÆ∞O_≥ Œ_» (Palpitation of heart)=zÛ JKÕ «#OQÍ Ñ¨_çáÈÜ«∂=Ù. h <À\˜ #∞O_ç =∂\˜=∂\˜H˜ '~å"£∞..Ç¨Üü∞.. ~å"£∞—

J#∞ â◊ÉÏÌÖË "≥Å∞=_®¤~Ú. ^•x`À h= ŒÌ xÅ|_»¤ g∞ ™È Œ~°∞Å∞, |O èŒ∞[#∞ÅO`å

~Ú Õq∞\˜ÖÏ '~å"£∞..~å"£∞— JO@∞<åfl_»x =∞Ç¨â◊Û~°ºÑ¨_çáÈ™êQÍ~°∞. Jˆ~ 'JÖÏ¡..

JÖÏ¡...JÖÏ¡ J#~å— Jx x#∞fl HÀ~°™êQÍ~°∞. HÍx h=Ù ~å"£∞..~å"£∞ J#_»O =∂#ÖË Œ∞.

D ~å=∞<å=∞ [ÑÖ ~°Ç¨Ïã¨ºO ≥eã≤# q∞„ «∞_˘Hõ~°∞ JHõ _çH˜ ~å=_»O, «Hõ∆"Õ∞

##∞fl Ñ≤eÑ≤OK«_»O [iyOk. ##∞fl Hõeã≤# «~åfi Õ h‰õΩ LÑ¨â◊=∞#O HõeyOk. WHõ

JÑ¨C_»O ŒiH© D ~å=∞<å=∞ [ÑÖ Ö’QÆ∞@∞ì Uq∞\’ J~°÷"≥∞ÿáÈ~ÚOk!., J<åfl~°∞.

(aã≤‡Öò P «‡Hõ èŒ ó ¿Ñl.106).

aã≤‡Öò Z#fl_»∂ ‰õÄ_® «# =∞ «Ñ~°"≥∞ÿ# ÉèÏ"åÅ •fi~å JëêÊùY∞ÖÏ¡#∞ „ÑÉèÏq «O

KÕÜ«∞ÖË Œ∞. D q+¨Ü«∞OÖ’ PÜ«∞# KåÖÏ ã¨Ê+ìOQÍ L<åfl~°∞. PëêÊùMò ‰õΩ@∞Oc‰õΩÅ∞

PÜ«∞<≥Hõ _» aã≤‡Öò ^•fi~å â◊√kú KÕÜ«∞|_» å_À#x ÉèíÜ«∞Ñ¨_»™êQÍ~°∞. P q+¨Ü«∞O

≥Å∞ã¨∞‰õΩ#fl PÜ«∞#, h „Ñ¨=~°Î# K«∂ã≤ g∞ "åà◊§O`å, 'h"≥Hõ _» =∞# =∞ «O =ke,

â◊√kú KÕ~ÚOK«∞‰õΩx Ç≤ÏO Œ∞"≥· áÈ`å_À— #x PO^Àà◊# K≥O Œ∞ «∂O_Õ"åà◊√§. HÍh, h

ÇÏ$ ŒÜ«∞O U q èŒOQÍ#∂ Jâ◊√ ŒúOQÍ =ÙO_»ÖË Õ, =∞i hqOH =ã∞Î=Ù#∞ â◊√kú KÕ~Ú™êÎ

=#∞‰õΩ<åfl~°∞. D q èŒOQÍ h=Ù ™êkèOz# „Ñ¨QÆu <å Ç¨Ï$ ŒÜ«∂xfl Ñ¨ÓiÎQÍ

ÔQÅ∞K«∞‰õΩ#flk. (aã≤‡Öò P «‡Hõ èŒó ¿Ñl 106) Jx JëêÊùMò =∞ « =∞<ÀÉèÏ"åÅ Ñ¨@¡

aã≤‡Öò Q“~°=O =ºHõÎOKÕâß~°∞.

aã≤‡Öò ZHõ¯_»∞O>Ë JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ JHõ¯_»∞O_Õ"å~°∞. D Ü«Ú=‰õΩÅ∞

P Œ~°≈„áêÜ«∞"≥∞ÿ# ¿ãflÇÏ|O è•xfl „Ñ Œi≈OKå~°∞. XHõ =∞ÇÏ «Î~° ÅH∆Íºxfl ™êkèOKÕO Œ∞‰õΩ

U~°Ê_ç# |O^èŒO *Ïu, =∞`«, ‰õΩÅ „áêO`åÅ‰õΩ Jf`«OQÍ LO@∞O^Œx ~°∞A=Ù

KÕ™ê~°∞. Õâßxfl =Åã¨ áêÅ‰õΩÅ #∞O_ç q=ÚHõÎO KÕ¿ãO Œ∞‰õΩ „áê~°OÉèí"≥∞ÿ# ™êÜ«Ú èŒ

áÈ~å@O =∞ «O, =∞ « èŒ~å‡Å |O èŒ<åÅ#∞ ‰õÄ_® KèÕkOzO Œ#_®xH˜ D W~°∞=Ù~°∞

qÑ¡=HÍ~°∞Å „Ñ¨=~°Î#, ¿ãflÇ¨ÏO „Ñ¨|Å ~°∞A=ÙQÍ K«i„ «Ö’ ã≤÷~°Ñ¨_çOk.

D W~°∞=Ùix q∞„ «∞Å∞, |O èŒ∞=ÙÅ∞ =∞ «„Éèí+¨µªÅ∞QÍ xOkOKå~°∞. aã≤‡Öò#∞

PÜ«∞# ¿ãflÇ≤Ï «∞Å∞ ÃÇÏK«Ûiã¨∂Î KÕã≤# "åºYºÅ#∞ „Ñ¨™êÎqã¨∂Î, '=∂ |$O ŒOÖ’ «~°K«∂

h QÆ∞iOz (JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ QÆ∞iOz) K«~°Û =KÕÛk. U"≥∂ #=Ú‡ «∞<åfl=Ù..

"≥∂ã¨áÈÜÕ∞=Ù ã¨∞=∂ Jx J<Õ"åà◊√§.. HÍh h=Ù <≥QÍæ=Ù— (aã≤‡Öò P «‡Hõ äŒó ¿Ñl.

106) Jx ã¨fiÜ«∞OQÍ aã≤‡Öò K≥Ñ¨C‰õΩ<åfl~°∞. P q∞„ «∞Å ã¨xflÇ≤Ï «∞Å∞, ‰õΩ@∞Oc‰õΩÅ∞

Z@∞=O\ q=∞~°≈Å∞ KÕã≤<å, D q∞„ «∞e~°∞=Ùi =∞ èŒº z=i =~°‰õΩ K«Hõ x ¿ãflÇÏ|O èŒO

=i÷e¡Ok. D q+¨Ü«∂xfl aã≤‡Öò ¿Ñ~˘¯O@∂, <Õ#∞ h=Ù J<Õ Õ_® ÖË‰õΩO_® áÈ~ÚOk

=∞# =∞ èŒº, «~°K«∂ h=Ó <Õ#∞ XˆH HõOK«OÖ’ u<åfl=Ú, Px P «‡Hõ äŒÖ’ (¿Ñl.

106) ~åã¨∞‰õΩ<åfl~°∞.

aã≤‡Öò Ç¨Ï$ ŒÜ«∞OÖ’ =Úã≤¡OÅ Ñ¨@¡ U~°Ê_ç# JáÈÇ¨ÏÅ#∞ JëêÊMò «# K«Hõ x

„Ñ¨=~°Î#`À «∞_çKÕÜ«∞QÆeQÍ~°∞. =∂ «$Éèí∂q∞ q=ÚHÎH˜ ãÖ|OkèOz# JOâ◊O „Ñ¨ è•#

"≥∞ÿ#ÑC_»∞ Ç≤ÏO Œ∞"≥·<å, =Úã≤¡"≥∞ÿ<å XH ~°HõOQÍ ãÊOk™êÎ~°x, XH ~°HõOQÍ åºQÍÅ‰õΩ

ã≤ ŒúÑ¨_» å~°x, D ãÖã≤ Œú «‰õΩ `åºQÍÅ‰õΩ =∞ «O U=∂„ «O J_»¤OH˜ HÍ Œx HÍ<Õ~° Œx

JëêÊùMò «# JK«OK«Å"≥∞ÿ# nHõ∆ À, x| Œú « À ™êHõ∆ ºO ÑeHÍ~°∞. z=~°‰õΩ Ç≤ÏO Œ∞=ÙÅ∞

=Úã≤¡OÅÖ’ U^À Õ_® LO Œ<Õ PÖ’K«<Õ <å Ç¨Ï$ ŒÜ«∞O #∞O_ç x„+¨ q∞OK« ™êyOk.

h=Ù <å q∂ Œ „Ñ¨QÍ_è» qâßfiãÖ, Jq∞ « „Ñ‘u Hõey LO_Õ"å_çq, (P «‡ Hõ äŒó ¿Ñl

106) Jx ã¨<å «# ãÖ„Ñ¨ •Ü«∂#∞~°‰õΩÎ_»∞, P~°ºã¨=∂l‰õΩ_»∞ ÑÖ_ç « ~åO„Ñ¨™ê £

aã≤‡Öò ã¨fiÜ«∞OQÍ JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ QÆ∞iOz K≥Ñ¨CHÀ"åeû =zÛOk.

=∂`«$Éèí∂q∞ ¿ã=‰õΩ rq`«O JOH˜`«O=∂ «$ Õâ◊ ¿ã=Ö’ «# rq «O QÆ_»áêÅx ã≤÷~° x~°‚Ü«∂xH˜ =zÛ# JëêÊùY∞ÖÏ¡

«# ‰õΩ@∞O|OÖ’x J#fl Œ=Ú‡ÖÏ¡, L#fl « q^•ºÉèÏºãÖ KÕÜ«∞_®xH˜ Jxfl ~°HÍÅ

J=HÍâßÅ∞<åfl K«^Œ∞=Ù#∞ =∂„`«O H˘#™êyOK«ÖË^Œ∞. z#fl<å@<Õ ^Õâßaè=∂#O

Ñ¨Ù˜H˜Ñ¨ÙK«∞Û‰õΩ#fl PÜ«∞# U_»= «~°QÆuÖ’<Õ, qÑ¡= ÉèÏ"åÅ Ñ¨@¡ PHõi¬ «∞ÅÜ«∂º~°∞.

Zxq∞^Œ= `«~°QÆu =~°‰õΩ =∂„`«"Õ∞ PÜ«∞# K«^Œ∞=Ù ™êyOk. P `«~°∞"å`«

ã¨Ç¨Ü«∞x~åHõ~° L^Œº=∞O kâ◊QÍ PHõi¬OK«|_®¤~°∞. P L^Œº=∞OÖ’ áê~î°âßÅ

q^•ºi÷QÍ<Õ „Ñ¨"ÕtOKå~°∞.

P<å_»∞ JëêÊùMò ‰õΩ@∞OÉÏxH L#fl ¿Ñ~°∞ „Ñu+ªÅ HÍ~°OQÍ L#fl`åkèHÍ~°∞Ö·#

‰õΩ@∞O| ã¨Éèí∞ºÅ ã¨Ç¨Ü«∞O`À =∞Oz L^ÀºQÆO ãÖáêkOK«∞‰õΩ<Õ J=HÍâ◊O L<åfl,

„Ñ¨Éèí∞ «fi L^ÀºQÆO KÕÜ«∞_®xH˜ JëêÊùMò W+ìÑ¨_»ÖË Œ∞. =∂ «$Éèí∂q∞ ¿ã=Ö’ QÆ_»áêÅ#fl

«# rq`åâ◊Ü«∂xH „ÑÉèí∞ «fi L^Àº QÍÅ∞ J_»∞¤QÍ xÅ∞™êÎÜ«∞x PÜ«∞# ÉèÏqOKå~°∞.

21 22


P HÍ~°OQÍ ã¨fiÜ«∞OQÍ «# rqHõ#∞

ãÖáêkOK«∞‰õΩO@∂, ¿ãfiK«ÛùQÍ ÅHõ∆ º

™ê èŒ# kâ◊QÍ =ÚO Œ∞‰õΩ ™êˆQO Œ∞‰õΩ

gÅ∞#fl =∂~åæÅ HÀãÖ PÜ«∞#

„Ñ¨Ü«∞uflOKå~°∞.

D q+¨Ü«∂Å#∞ `«# ¿ãflÇ≤Ï

«∞Å∞, HÀHÀi Ô~·Å∞ ÀÑ≤_ç ãOÑ¶∞@#Ö’

ã¨Ç¨ÏK«~°∞_≥·# N |<åfiiÖÏÖò‰õΩ ~åã≤#

XHõ ÖËYÖ’ ãÊ+ìO KÕ™ê~°∞. P ÖËYÖ’,

L^ÀºQÆOÖ’ KÕ~°_»O JO>Ë ¿ãfiKåÛù

™êfi «O„`åºÅ#∞ ÇÏ «º KÕÜ«∞_»"Õ∞. <Õ#∞

ãfi «O„ «OQÍ r=#O ™êyOKåÅ#∞‰õΩO

@∞#fl ãÖQÆu h‰õΩ ≥Å∞ã¨∞. <Õ#∞ L^ÀºQÆOÖ’ KÕi <å =Úãë «e¡ ÉÏQÀQÆ∞Å∞

K«∂ã¨∞‰õΩO>Ë ÉÏQÆ∞O@∞O Œx <å |O èŒ∞=ÙÅ∞ Ptã¨∞Î<åfl~°∞. Jk ‰õÄ_® H˘O «=~°‰õΩ

ã¨|ÉË. =∂ èŒ~°‡O ‰õÄ_® J Õ É’kèã¨∞ÎOk. J~Ú Õ =∂ «$Éèí∂q∞H˜ ¿ã=ÅOkOKÕ

=∞ÇÏ «Î~° J=HÍâ◊O ÅaèOK« Œ∞. <Õ#∞ Éè’áêÖòÖ’ D k#"Õ∞ L^ÀºQÆOÖ’ KÕ~åÅ#∞‰õΩ<åfl

KÕ~°QÆÅ#∞. J„™ê~ü ÇÏã<£ MÏ<£ QÍ~°∞ <å‰õΩ U^À XHõ =∞Oz L^ÀºQÆO WÑ≤ÊOK«QÆÅ~°∞.

=∂ J#flQÍ~°∞ PÜ«∞##∞ HõÅ∞ã¨∞HÀ=∞x ã≤á¶ê~°∞û ÖËY WKåÛ~°∞. PÜ«∞# ã≤á¶ê~°∞û

=Å# <å‰õΩ Ãã·#ºOÖ’ ã¨∞ÉË •~ü L^ÀºQÆO ‰õÄ_® ÕeQÍæ Åaèã¨∞ÎOk. L^ÀºQÆOÖ’

KÕi Õ <å Pâ◊Å∞, Pâ◊Ü«∂Åhfl HõÅ¡Ö·áÈ`å~Ú. =∂ «$Éèí∂q∞H˜ ¿ãfiKåÛù ™êfi «O„`åºÅ∞

™êkèOKÕO Œ∞‰õΩ =∂„ «"Õ∞ <Õ#∞ rqOKåÅ#∞‰õΩO@∞<åfl#∞ «ÑÊ, ÉÏQÍ _»|∞ƒ ãOáêkOz

qÖÏã¨=O`«OQÍ Ñ¨kHÍÖÏÅ áê@∞ ã¨∞Yrq`«O QÆ_»áêÅx HÀ~°∞HÀ=_»O ÖË^Œ∞.

ÉèíÜ«∞OHõ~°"≥∞ÿ# „Ñ¨=∂^•Å#∞ Z^Œ∞~À¯_®xH˜ <Õ#∞ ÉèíÜ«∞Ñ¨_»#∞. ÉÏ^èŒÑ¨_»#∞.

„Ñ¨ÑÖK«=∞O`å ##∞fl J=∂Ü«∞‰õΩ_»∞, Ñ≤zÛ"å_»<åfl <å‰õΩ U zO`å ÖË Œ∞. <Õ#∞

JO Œ∞HÀã"Õ∞ (=∂ «$Éèí∂q∞ ¿ãfiK«Ûù HÀãO–™êfi «O„ «ºO HÀãO) rq™êÎ#∞. =∞~°™êÎ#∞,

Jx ~å™ê~°∞. (Shaheed Asfaqulla Khan Aur Unka Yug, by Sudhir Vidyardhi,

Page.94-95)

JëêÊùMò =º=™êÜ«∂xfl ÉÏQÍ W+ìÑ¨_®¤~°∞. Ô~· «∞QÍ ã≤÷~°Ñ¨_ç Õ ã¨fi «O„ «OQÍ

«=∞ ~°Ç¨Ïã¨º HÍ~°ºHõÖÏáêÅ#∞ ™êyã¨∂Î, ã¨fi «O„ « ÉèÏ"åÅ#∞, ¿ãfiKåÛùÜ«Ú « PÖ’K«#

Å#∞, Pâ◊Ü«∂Å#∞ „Ñ[ÅÖ’ „ÑKå~°O KÕÜ«∞=K«Ûx ÉèÏqOKå~°∞. „Ñ[Å#∞ "≥∂ãO– ŒQÍ

KÕÜ«∞‰õΩO_® Hõ+≤ìOz Ñ¨x KÕã≤ ãÖáê Œ# ã¨=∞‰õÄ~°∞Û‰õΩ<ÕO Œ∞‰õΩ J#∞"≥·# ~°OQÆO

=º=™êÜ«∞~°OQÆ=∞x PÜ«∞# J#∞‰õΩ<åfl~°∞.

D "Õ∞~°‰õΩ q∞„ «∞_»∞ |<åfiiÖÏÖò‰õΩ ~åã≤# ÖËYÖ’, <Õ#∞ Éèí∂q∞H Ü«∞[=∂x#x

h‰õΩ ≥Å∞ã¨∞. =∂ J=∞‡QÍ~°∞ [q∞O^•i˜. <Õ#∞ ZO « Éèí∂q∞ HÀ~°∞‰õΩ<åfl JO`å

<å‰õΩ Åaèã∞ÎOk. <å = ŒÌ J=ã~°"≥∞ÿ# èŒ#O ÖË Œ∞. h‰õΩ PãHÎ L#fl@ì~Ú Õ =º=™êÜ«∞O

g∞ Œ ÃÑ@∞ì|_ç ÃÑ@∞ì. h=Ù <Õ#∂ Hõeã≤ JHõ _çH˜ (=º=™êÜ«∞O KÕÜ«∞_®xH˜ «=∞

Éèí∂=ÚÅ∞#fl „QÍ=∂xH˜) "≥_» •O. =∞#O =∞# Ô~· «∞ ™È Œ~°∞Å =∞ èŒº QÆ_»∞Ñ¨Ù «∂ =∞#

PÖ’K«#Å‰õΩ HÍ~°º~°∂ÑÖ W^•ÌO. D ~°HõOQÍ KÕ¿ãÎ H˘kÌ ãÖ= «û~åÅÖ’ =∞# = ŒÌ

J=ã¨~°"≥∞ÿ#O « èŒ#O ã¨=∞‰õÄ~°∞ «∞Ok. JÑ¨C_»∞ =∞# Pâ◊Ü«∂Å‰õΩ, PÖ’K«#Å‰õΩ

ÉèÏs ™ê÷~ÚÖ’ „Ñ¨Kå~°O HõeÊOK«=K«∞Û. =∞# q∞„`«∞Å#∞ ‰õÄ_® WHõ¯_»‰õΩ

PÇ¨fixOK«=K«∞Û. „Ñ¨ÑÖK«OÖ’ Ñ¨q„ «"≥∞ÿ# ÖÏÉèí •Ü«∞Hõ =$uÎ U ≥·<å LO ŒO>Ë Jk

=º=™êÜ«∞O =∂„`«"Õ∞. h=Ù h ‰õΩ@∞O|O HÀãÖ U^À XHõ\˜ KÕÜ«∂e Hõ^•...

=º=™êÜ«∞O ZO Œ∞‰õΩ „áê~°OaOK«~å Œ∞? ÃÑ@∞ì|_ç hk, Éèí∂q∞ <åk, „â◊=∞ =∞x ŒÌik,

„áêÑÖzHõ J=ã¨~åÅ#∞ f~°∞ÛHÀ_®xH˜ =∞#q∞ ŒÌ~°O ™È Œ~°∞Å∞QÍ HõÅã≤ Ñ¨x KÕã¨∂Î,

Ü«Ú=‰õΩÅ∞ J#∞‰õΩO>Ë ™êkèOK«ÖËxk Ug∞ LO_» Œx ~°∞A=Ù KÕ •ÌO..<å ãO|Onè‰õΩÅ∞

##∞fl ZÖÏÔQ·<å L^ÀºQÆ ÉÏxã¨ «fiOÖ’H˜ <≥\ì"ÕÜ«∂Åx â◊ «q è•Å „Ñ¨Ü«∞uflã¨∞Î<åfl~°∞.

=º=™êÜ«∞O =∞ÇÏ «∞Î gà◊§‰õΩ ≥eÜ«∞ Œ∞. ÉèÏ~° « Õâ◊ q=ÚHÎ =º=™êÜ«∞O g∞ Œ P è•~°Ñ_ç

LO Œx =∞#"åà◊§‰õΩ ≥eÜ«∞ Œ∞, Jx PÜ«∞# «# =∞<ÀQÆ åxfl ã¨Ê+ìO KÕâß~°∞. D

"Õ∞~°‰õΩ ã=∂[O J#∞=∞uOz#, ÔQ“~°= „Ñ Œ"≥∞ÿ# Ñx •fi~å =∂„ «"Õ∞ =∞# „áêÑOzHõ

J=ã~åÅ‰õΩ ãiÑ_» ãOáê Œ# ã=∞‰õÄ~°∞Û HÀ"åÅx JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ ãOHõeÊOz#@∞ì

≥Å∞ã¨∞ÎOk.(Shaheed Asfaqulla Khan Aur Unka Yug, by Sudhir Vidyardhi,

Page. 94-95).

Œà◊ ã¨Éèíº «fi ã‘fiHÍ~°OqÑ¡"À Œº=∞OÖ’ ÉèÏQÆ™êfiq∞ JÜÕ∞ºO Œ∞‰õΩ x~°O «~°O „Ñ¨Ü«∞uflã¨∞Î#fl JëêÊùMò

Ñ¨@∞ì ŒÅ#∞ aã≤‡Öò qã¨‡iOK«ÖËHõ áÈÜ«∂~°∞. qÑ¡= Œà◊O ã¨Éèíº «fiO HÀãÖ "≥O@Ñ¨_ç

23 24

JëêÊùY∞ÖÏ¡MÏ<£


"Õkèã∞Î#fl PÜ«∞##∞ z=~°‰õΩ Ç≤Ï Œ∂™ê÷<£ iÑa¡H± J™Èã≤ÜÕ∞+<£Ö’ KÕ~°∞ÛHÀHõ «ÑÊÖË Œ∞.

P~°OÉèíOÖ’ ãÇÏÜ«∞x~åHõ~°À Œº=∞O`À „a\©+π =ºu~Hõ L Œº=∂ÅÖ’ ÉèÏQÆ™êfi=∂ºxH

NHÍ~°O K«∞\ì# JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ Ç≤ÏO Œ∂™ê÷<£ iÑä¡H± J™Èã≤ÜÕ∞+¨<£Ö’ KÕ~°@O`À

™êÜ«Ú èŒ áÈ~å@ Ü≥∂ èŒ∞_çQÍ ÑïÏ=∞O K≥O^•~°∞.

=∂ «$ Õâ◊ ¿ã=HÀãÖ qÑ¡"À Œº=∞OÖ’ ÉèÏQÆ™êfiq∞ HÍ"åÅx, HõÅÅ∞ HõO@∞#fl

JëêÊùMò‰õΩ P HõÅÅ#∞ ÑÖ_çOK«∞‰õΩ<Õ =∂~°æO ÅaèOKÕãïH˜ ãÖ`À+Ö Lá⁄ÊOyOk.

<Õ#∞ ¿ãfiKåÛù ™êfi`«O„`åºÅ∞ HÀ~°∞‰õΩ<Õ"å_çx. ™êfi`«O„`«ºO HÀãÖ „áêÏÅ#∞

«$„áêÜ«∞OQÍ ÉèÏqOz JiÊOK«_®xH˜ ã¨~°fi^• ã≤ ŒúO. ÉÏxã¨ «fiÑ¨Ù =~°=∂Å, Jk

ZÖÏO\˜ ≥·<å ^•xx èŒiOK«_®xH˜ <Õ#∞ W+ìÑ¨_»#∞ Jx „Ñ¨Hõ\ÕK«∞‰õΩ#fl JëêÊùMò

aã≤‡Öò "≥O@ qÑ¡"À Œº=∞OÖ’H˜ „Ñ¨"ÕtOKå~°∞.

aã≤‡Öò ˘Å∞ « ZO «QÍ JëêÊùY∞ÖÏ¡#∞ x~åHõiOKå~À, z=~°‰õΩ qÑ¡"À Œº=∞O

Ñ¨@¡ JëêÊùMò‰õΩ L#fl x| Œú «, PÜ«∞#Ö’x `åºQÆjÅ «, HÍ~åºK«~°#∞ QÆ=∞xOz

JO «QÍ P#OkOKå~°∞. JëêÊùH± #_» «#∞, x*Ï~Úfx, xHõ zÛ qÑ¡= ÉèÏ"åÅ#∞

„Ñ¨™êÎqã¨∂Î, <å PÖ’K«#Å ~°OQÆ∞ h‰õÄ JO@∞‰õΩOk. h=Ù ‰õÄ_® ~å@∞ Õe# qÑ¡=

HÍ~°∞_»"≥· áÈÜ«∂=Ù. WHõ JÑÊ\ #∞O_ç JÇÏŸ~å„ «∞Å∞ h^˘Hõ >Ë è•ºã...XH „ÑÜ«∞ «flO

ZÖÏÔQ·<å ã¨~ =Úã≤¡O #=Ü«Ú=‰õΩÖ’¡ ‰õÄ_® qÑ¡= ÉèÏ"åÅ∞ K˘Ñ≤ÊOKåÅx, "å~°∞

‰õÄ_® qÑ¡"À Œº=∂xH˜ ^ÀÇ¨Ï ŒÑ¨_Õ@∞¡ K«∂_®Åx, h |O èŒ∞q∞„ «∞Å∞ ZO « =∞Ok

L<åfl~À "å~°O Œi g∞ Œ h PÖ’K«# „Ñ¨ÉèÏ=O "ÕÜ«∞_®xH˜ „Ñ¨Ü«∞uflOKå=Ù...XHõ

=Úã≤¡O#∞ qÑ¡= áêsìÖ’ ¿ÑÔ~xflHõ QÆ#fl ã¨Éèí∞ºxQÍ <Õ<≥\Ï¡ =∂~°ÛQÆeQÍ<å Px ~Ú «~°

ã¨Ç¨ÏK«~°∞ÅO`å ‰õÄ_® «~°∞K«∂ qã¨∞ÎáÈ «∂O_Õ "åà◊√§..h ≥O`À qâßÅ Ç¨Ï$ ŒÜ«∞O..h

ÉèÏ"åÅ∞ J «ºO « ã=Ú#fl «"≥∞ÿ#q, Jx aã≤‡Öò «# P «‡Hõ äŒÖ’ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. (¿Ñl.107)

qÑ¡= Œà◊ ãÉèí∞º_çQÍ ZO «\ H¡+ì «~°"≥∞ÿ# ÉÏ èŒº «Å#∞ JÑÊyOz<å JëêÊùY∞ÖÏ¡

MÏ<£ Z#fl_»∂ Z Œ∞~å_»ÖË Œ∞. x~°fiÇ¨ÏÖ’ qÑ¶ÅO HÍÖË Œ∞. =ºHÎQÆ « Jaè„áêÜ«∂Å∞

ZÖÏ L<åfl, ãÖÑ¶∞O L=∞‡_ç x~°‚Ü«∂Å#∞ Q“~°qOKÕ"å~°∞. q èŒ∞Å#∞ „Hõ=∞tHõ∆ QÆÅ

Ãã·x‰õΩxQÍ PK«~°Ö’ ÃÑ@ì_»O ^•fi~å PÜ«∞# aã≤‡Öò‰õΩ =∞Oz ã¨xflÇ≤Ï «∞ÅÜ«∂º~°∞.

D q+¨Ü«∂xfl aã≤‡Öò „Ñ¨™êÎqã¨∂Î, h=Ù <å Ñ¨@¡ K«∂Ñ≤# #_»`« ZO`À

„Ñ¨â◊Oã¨hÜ«∞"≥∞ÿ#k. h"≥#fl_»∂ <å J[˝#∞ [=^•@ÖË Œ∞. XHõ q èÕÜ«Ú_≥·# HÍ~°ºHõ~°ÎÖÏ

h"≥Ñ¨C_»∂ <å P*Ï˝áêÅ# KÕ™ê=Ù. h"≥O`À qâßÅÇ¨Ï$ ŒÜ«∞O Hõey#"å_çq. h

ÉèÏ"åÅ∞ ã¨=Ú#fl`« "≥∞ÿ#q, Jx „Ñ¨â◊Oã≤OKå~°∞.(aã≤‡Öò P «‡Hõ äŒ ó 107)

qÑ¡"À Œº=∞O Ñ¨@¡ Œ$_è»ãÖHõÅÊO QÆÅ |Åâße JëêÊùMò#∞ Œà◊ ã¨Éèí∞ºxQÍ

ã‘fiHõiOz#O Œ∞‰õΩ P «~°∞"å « aã≤‡Öò ZO`À QÆifiOKå~°∞. PÜ«∞##∞ =∞Ç¨g~°∞xQÍ

ÑïQÆÕKå~°∞. D q+¨Ü«∂xfl KåÖÏ QÆ~°fiOQÍ „Ñ¨Hõ\ÕKå~°∞. <åH˜Ñ¨C_»∞ H˘O ≥·<å

«$Ñ≤ÎQÍ =Ù#fl ŒO>Ë, D „ÑÑOK«OÖ’ <å ¿Ñ~°∞ „Ñu+ìefl h=Ù ã=Ú[fiÅO QÍqOKå=<Õ.

'JëêÊùY∞ÖÏ¡ qÑ¨¡"À^Œº=∞OÖ’ áêÖÁæ<åfl_»∞. `À|∞@∞ì=Ù, |O^èŒ∞ q∞„`«∞Å∞ ZO`«QÍ

"åiOz<å P «_»∞ U=∂„ «O ÖˇHõ KÕÜ«∞ÖË Œ∞. JÔ~ãì~Ú# Ñ≤ ŒÑ¨ ‰õÄ_® «# ÉèÏ"åÅ#∞

= ŒÅ∞HÀ‰õΩO_® ã¨∞ Œ$_è»OQÍ xeKå_»∞— J<Õ D ãÖQÆu ÉèÏ~° « Õâ◊ K«i„ «Ö’ ZO`À

LÖË¡YhÜ«∞"≥∞ÿ#k. âßs~°HõOQÍ h"≥ÖÏ |Åâße"À, =∂#ã≤HõOQÍ Ãã· «O JÖÏˆQ =∞Ç¨

g~°∞xQÍ xeKå=Ù. h P «‡ =∞ÃÇÏŸ#fl «"≥∞ÿ#kx x~°∂Ñ≤OK«∞‰õΩ<åfl=Ù, (aã≤‡Öò P «‡Hõ äŒ:

¿Ñr.108) Px aã≤‡Öò ãÖ`À+Ö =ºHõÎO KÕâß~°∞.

JëêÊùùY∞ÖÏ¡ qÑ¡"À Œº=∞OÖ’ «#∞fl`å#∞ JOH˜ «O KÕã¨∞H˘=_»O`À PQÆÖË Œ∞.

qÑ¡"À Œº=∞ KèåÜ«∞Å∞ «# |O èŒ∞–q∞„ «∞Å q∂ Œ ‰õÄ_® „ÑãiOÑKÕÜ«∂Åx „ÑÜ«∞uflO

Kå~°∞. qÑ¡=HÍ~°∞xQÍ «# ÅH∆ÍºÅ#∞ ã¨xflÇ≤Ï «∞Å‰õΩ Z~°∞HõÑ¨~°∞Û «∂ "åix ‰õÄ_®

=∂ «$Éèí∂q∞ ¿ã=Ö’ Ñ¨Ùh «∞ÅÜÕ∞ºO Œ∞‰õΩ „áÈ «ûÇ≤ÏOKå~°∞. D q+¨Ü«∂xfl aã≤‡Öò

„Ñ¨™êÎqã¨∂Î, h |O èŒ∞q∞„ «∞ÖˇO « =∞Ok =Ù<åfl~À "å~°O Œi ÃÑ·# h JÖ’K«#Å∞

Ñ_»"ÕÜ«∞_®xH „ÑÜ«∞uflOKå=Ù, (¿Ñl.107) Jx JëêÊùMò „ÑÜ«∞`åflÅ#∞ „Ñâ◊Oã≤OKå_»∞.

z=~°‰õΩ D HÍ~°º„Hõ=∂Å Ñ¶e «OQÍ, HÀ~°∞ìÖ’ x#∞fl <å ÖˇÑ¶≤ì<≥O@∞=x ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.

WHõ f~°∞Ê ~åã≤# <åºÜ«∞=¸iÎ ‰õÄ_® h "≥∞_»Ö’ [Ü«∞=∂Å (Li„`å_»∞) "Õâß_»∞,

Jx P «‡Hõ äŒÖ’ aã≤‡Öò ¿Ñ~˘fl<åfl_»∞. (aã≤‡Öò P «‡ Hõ äŒ ó ¿Ñl.108).

J#∞K«~°∞_»∞ HÍ^Œ∞ ã¨Ç¨ÏK«~°∞_»∞ qÑ¡"À Œº=∞OÖ’ XHõiH J#∞K«~°∞xQÍ LO_»_®xH JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ U=∂„ «O

W+ìÑ¨_»ÖË Œ∞. qÑ¡= Œà◊OÖ’x ã¨Éèí∞ºÅ‰õΩ, z=iH˜ <åÜ«∞‰õΩ_çH˜ ‰õÄ_® ã¨Ç¨ÏK«~°∞_çQÍ

=∂„ «"Õ∞ PÜ«∞# "≥∞eQÍ~°∞. q∞„ «∞Å`À ã≤á¶ê~°∞û KÕ~ÚOK«∞‰õΩx, Ju Hõ+ìO q∂ Œ

~°Ç¨Ïã¨º Œà◊OÖ’ ™ê÷#O á⁄Ok<å, aã≤‡Öò#∞ PÜ«∞# ZO «QÍ Q“~°qOz#Ñ¨Ê\˜H©

25 26


PÜ«∞# ã¨Ç¨ÏK«~°∞_çQÍ =∂„ «"Õ∞ "≥∞eQÍ~°∞ «Ñ¨Ê aã≤‡Öò J#∞K«~°∞_»∞ JxÑ≤OK«∞HÀ_®xfl

W+ìÑ¨_»ÖË Œ∞. P «‡Q“~°"åxfl HÍáê_»∞‰õΩO@∂, P`å‡aè=∂<åxH˜ Z@∞=O\˜ qÑ¶∂ «O

HõÅ∞QÆxfi‰õΩO_®, xHÍ~°û~Ú# qÑ¡=HÍ~°∞xQÍ JëêÊùMò qÑ¡"À Œº=∞OÖ’ ZkQÍ~°∞.

qÑ¨¡=HÍ~°∞Å ã¨=∂"ÕâßÅÖ’ W`«~° q∞„`«∞Å Jaè„áêÜ«∂Å`À ãÖ|O^èŒO

ÖË‰õΩO_®, «# Jaè„áêÜ«∂xfl, ã¨Ê+ìOQÍ ã¨∂\˜QÍ „Ñ¨Hõ\ÕK«_»O PÜ«∞# JÅ"å@∞.

ã¨Ç¨ÏK«~° qÑ¡=HÍ~°∞Å∞ ZO «QÍ =ºuˆ~HÕz<å PÜ«∞# =∂„ «O «# Jaè„áêÜ«∂xfl

xHõ zÛQÍ "≥Å¡_çOKÕ"å~°∞. XHõ™êi ã¨=∂"Õâ◊O x~°‚Ü«∂Å∞ fã¨∞‰õΩ<åflHõ, P L=∞‡_ç

x~°‚Ü«∂Å#∞ Q“~°qOK«_»O, P x~°‚Ü«∂xfl PK«iOK«_»OÖ’ ZO « „Ñ¨=∂ ŒO L<åfl U

=∂„ «O MÏ «~°∞ KÕÜ«∞Hõ =ÚO Œ∞‰õΩ ™êQÆ@O JëêÊùMò Ö’x è≥·~°º™êÇ¨Ï™êÅ‰õΩ, L «Î=∞

„Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ ÅHõ∆ÏÅ‰õΩ „Ñ¨fHõ.

JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ ãfiÉèÏ"åxfl, „Ñ=~°Î##∞, P`å‡aè=∂<åxfl aã≤‡Öò «# P «‡Hõ äŒÖ’

L@OH˜ã¨∂Î, h=Ù <å‰õΩ «=Ú‡_ç f~°∞QÍ J~Ú<å=Ù. HÍx «=Ú‡xÖÏ K«∂ã¨∞‰õΩ<åfl

h‰õΩ «$Ñ≤Î HõÅ∞QÆÖË Œ∞. ãïã¨=∂#∞_çQÍ K«∂_®Åx, ã¨=∂# ™ê÷~ÚÖ’ <å q∞„ «∞_»∞xQÍ

ÖˇH˜ OK«|_®Åx h=Ù HÀ~°∞‰õΩ<Õ"å_çq. z=~°‰õΩ J Õ J~ÚºOk. h=Ù <å‰õΩ x["≥∞ÿ#

¿ãflÇ≤Ï «∞_ç"≥·<å=Ù. XHõ ÑzÛ P~°ºã=∂l‰õΩ_çH XHõ =ÚÇÏ=∞‡nÜ«ÚxH =∞ èŒº ¿ãflÇÏO

ZÖÏ Hõeã≤Ok. Jx JO`å =Ú‰õΩ¯ÃÑ· "ÕÖËã¨∞‰õΩ<Õ"åà◊√§, (aã≤‡Öò P «‡Hõ äŒ ó ¿Ñl.

105) Jx ã¨fiÜ«∞OQÍ ~åã¨∞‰õΩ<åfl~°∞.

D qÑ¡= g~°∞Å =∞ èŒº JO «\˜ QÍ_è»"≥∞ÿ# ãÖ|O è•Å∞ LO_»_»O =Å#

HÍHÀi Ô~·Å∞ ãÖÑ¶∞@# ˆHã¨∞Ö’ LitHõ∆ Ñ¨_®¤Hõ, *·Å∞ #∞Oz 1927 z=i =∂™êÖ’¡

aã≤‡Öò ~åã≤# P`«‡Hõ^äŒÖ’ JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ g∞^Œ „Ñ¨`ÕºHõOQÍ XHõ J^è•ºÜ«∞O

ˆH\Ï~ÚOKå~°∞. P P^è•ºÜ«∂xfl, <Õh ˆHã¨∞Ö’ ÉèÏQÆ™êfiq∞<≥· =Ç≤ÏOz# áê„`«

x~°fiÇÏÏ„Hõ=∞OÖ’ Z=Ô~=i rq`åÅ ÉèÏ èŒº « <å Éèí∞[ã¯O è•ÅÃÑ· =ÙO_çO^À– "å\Ö’

JkèHõ ÉèÏQÆO „j JëêÊY∞ÖÏ¡ MÏ<£"å~°ã‘H˜ ãÖ|OkèOz =ÙOk. Hõ#∞Hõ D JOu=∞"Õà◊

PÜ«∞# QÆ∞iOz ‰õÄ_® D KÕ`ÀÎ <åÅ∞QÆ∞ =∂@Å∞ ~åÜ«∞_»O <å Hõ~°Î=º=∞x

ÉèÏqã¨∞Î<åfl#∞, (¿Ñl.105) Jx „áê~°OaèOKå~°∞.

D q èŒOQÍ aã≤‡Öò =ºHõÎO KÕã≤# q+Ü«∂Å •fi~å qÑ¡¡"À Œº=∞OÖ’ JëêÊùY∞ÖÏ¡

MÏ<£ x~°fiÇ≤ÏOz# áê„ « ZO «\˜ „áê è•#º « QÆÅ^À J=QÆ «O HÍQÆÅ Œ∞.

„Ñ¨QÆujÅ ÉèÏ"åÅ ^•~°≈x‰õΩ_»∞ÉèÏ~° « Õâßxfl „a\©+π =Åã¨áêÅ‰õΩÅ #∞O_ç q=ÚHõÎO KÕâßHõ ã¨fi «O„ « ÉèÏ~° «

^Õâ◊O Uq^èŒOQÍ LO_®Å#fl q+¨Ü«∞OÖ’ JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ KåÅ ã¨Ê+¨ì"≥∞ÿ#Jaè„áêÜ«∂Å#∞ Hõey L<åfl~°∞. ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`«OÖ’ Z@∞=O\˜ Jã¨=∂#`«Å‰õΩKÀ@∞ LO_»~å Œx PÜ«∞# PHÍOH∆OKå~°∞. HÍx PÜ«∞# «# ÉèÏ"åÅ‰õΩ ã¨Ê+ì"≥∞ÿ#Ãã·^•úOuHõ ã¨fi~°∂áêxfl HõeÊOK«ÖËHõáÈÜ«∂~°∞. HÍHÀi qÑ¨¡=HÍ~°∞Å `«~°∞"å`« PÉèÏ"åÅ‰õΩ ã¨~åÌ~ü ÉèíQÆ üã≤OQ∑ ã¨Ê+ì"≥∞ÿ# Ãã· •úOuHõ ~°∂ÑÖ HõeÊOKå~°∞. ÉèíQÆ üã≤OQ∑HõO>Ë <åÅ∞QÆ∞ ãÖ= «û~åÅ =ÚO Œ∞ qÑ¡"À Œº=∞OÖ’ „áêÏÅiÊOz# JëêÊùY∞ÖÏ¡MÏ<£ Pi÷Hõ Jã¨=∂# «Å∞, ™êOÑ¶‘∞Hõ JO «~åÅ∞, U ~°Hõ"≥∞ÿ# ^ÀÑ≤_ô ÖËx ã¨=∞ã¨=∂[=º=ã÷#∞ PtOKå~°∞. PtOK«@"Õ∞ HÍ Œ∞ PÜ«∞# PHÍOHõ∆Å ÉèÏ~° « Õâ◊O ZÖÏ LO_®Ö’P q+¨Ü«∂Å#∞ ‰õÄ_® PÜ«∞# q=iOKå~°∞. D "Õ∞~°‰õΩ PÜ«∞# q∞„`«∞Å‰õΩ,ã¨xflÇ≤Ï «∞Å‰õΩ ~åã≤# ÖËYÅÖ’ P PÖ’K«#Å∞ KåÖÏ ã¨Ê+ìOQÍ Œ~°≈#q∞™êÎ~Ú.

JëêÊùY∞ÖÏ¡ „Ñ¨QÆujÅ PÖ’K«#Å q+¨Ü«∂xfl „Ñ¨™êÎqã¨∂Î, D q+¨Ü«∞OÖ’PÜ«∞# HÍHÀi qÑ¡= HÍÅO <å\˜ «# ã¨Ç¨ÏK«~° qÑ¡= Ü≥∂ èŒ∞Å HõO>Ë JëêÊùMò=ÚO^Œ∞<åfl~°∞. PÜ«∞# =∞Ç¨ÏŸ#fl`« ÉèÏ"åÅ#∞ Hõey L<åfl~°∞. PÜ«∞# ã¨fi^Õj,ã^•ƒù=<å, ™ê=∞º"å Œ ÅH∆ÍºÅ ™ê èŒ# HÀãO „Ñ[Å#∞ K≥· «#º=O «∞Å#∞ KÕÜ«∂Å<åfl~°∞.Jxfl ~°HÍÅ JO «~åÅ∞, ^ÀÑ≤_ç JO «O HÍ"åÅx, JëêÊùMò PHÍOH∆OKå~°x „Ñ¨=ÚYK«i„ «HÍ~°∞_»∞ N ã¨∞nè~ü q^•ºi÷ Jaè„áêÜ«∞Ñ¨_®¤~°∞. (Shaheed Asfaqulla KhanAur Unka Yug, by Sudhir Vidyardhi, Page.10)

JëêÊùMò «#Ö’x ™ê=∞º"å Œ, ã¨=∞ã¨=∂[ ÉèÏ=#Å#∞ ã¨Ê+‘ììHõiOKÕ Ñ¨_çHõ@∞ì

Ñ¨ •Å#∞ =∂„ «O LÑ¨Ü≥∂yOK«ÖË Œ∞. PÜ«∞# «# ÉèÏ"åÅ#∞ ™ê^•ã‘ •QÍ «# ≥·#

ÉèÏ+¨Ö’ =ºH©ÎHõiOKå~°∞, Œ$jºHõiOKå~°∞. P HÍÅOÖ’ JëêÊùY∞ÖÏ¡MÏ<£ „Ñ¨QÆujÅ

ÉèÏ"åÅ#∞ =ºHõÎO KÕÜ«∞_»O Ñ¨@¡ N ã¨∞nè~ü q^•ºi÷ Pâ◊Û~°ºO =ºHõÎO KÕ™ê~°∞. D

HÀO #∞O_ç qâı¡+≤¿ãÎ, ™ê=∞º"å Œ ÉèÏ=#Å#∞ =ºHõÎO KÕÜ«∞_»OÖ’ JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£

ã~åÌ~ü ÉèíQÆ üã≤OQ∑ HõO>Ë =ÚO Œ∞<åfl~°x PÜ«∞# „ÑHõ\OKå~°∞. Já¶êÊùMòÖ’ =Ú_çã~°∞‰õΩQÍ

á⁄@=∞iOz# ã¨=∞ã¨=∂[ ÉèÏ"åÅ#∞ HÍHÀi qÑ¡=HÍ~°∞Å «~°∞"å « ~°OQÆO q∂ Œ‰õΩ=zÛ# „Ñ¨=ÚY qÑ¡=HÍ~°∞_»∞ ã¨~åÌ~ü ÉèíQÆ ü ã≤OQ∑ ÖÏO\˜ Ü≥∂ èŒ∞Å∞ K«Hõ x Ãã· •úOuHõ~°∂áêxfl HõeÊOKå~°x N ã¨∞nè~ü q^•ºi÷ «# Shaheed Asfaqulla Khan AurUnka Yug : Page.10) „QÆO äŒOÖ’ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.

27 28


JëêÊùMò Jxfl ~°HÍÅ ^ÀÑ≤_çx =ºuˆ~HÕKå~°∞. Jxfl ~°HÍÅ ^ÀÑ≤_ç #∞O_ç„Ñ¨[Å∞ q=ÚHõÎO HÍ"åÅx PÜ«∞# PtOKå~°∞. J@∞=O\˜ WO_çÜ«∂#∞ PÜ«∞#HÍOH∆OKå~°∞. Ô~· «∞Å∞, HÍi‡‰õΩÅ∞ Z@∞=O\˜ ^ÀÑ≤_çH˜ QÆ∞iHÍ~å Œ∞. Pxfl ~°HÍÅ^ÀÑ≤_ôÅ #∞O_ç „Ñ¨[Å‰õΩ ¿ãfiK«Ûù LO_®e, Jx PÜ«∞# «# ã¨fiáêflxfl =ºHõÎO KÕâß~°∞.

(Where there would be no exploitation of Farmers and labourers.Where would be freedom from all types of exploitations - Great RevolutionaryMartyr Ashfaqullah Khan, Dr.Omkar Nath Tripathi, Basha Sangam, Allahabad,2001, Page.7)

Pi÷Hõ Jã¨=∂# «ÖË HÍ Œ∞, ™ê=∂lHõ JO «~åÅ∞ ‰õÄ_® HÍ#~åx ã¨fi «O„ «

ÉèÏ~° « Õâßxfl JëêÊùMò HÀ~°∞‰õΩ<åfl~°∞. D "Õ∞~°‰õΩ F ÖËY ~åã¨∂Î, <å Õâ◊OÖ’x ¿Ñ Œ

„Ñ¨*ÏhHõ=∞O`å ã¨∞YâßO «∞Å`À ã¨=∂#OQÍ rqOK«QÆÅ ã¨fi «O„ « ÉèÏ~° « Õâßxfl <Õ#∞

PHÍOH∆ã¨∞Î<åfl#∞, Jx J<åfl~°∞. ™ê=∂lHõ JO «~åÅ #∞O_ç ¿ãfiK«Ûù‰õΩ ãÖ|OkèOz

PÜ«∞# «# HõÅÅ Œ$âßºxfl *·Å∞ #∞O_ç q∞„ «∞Å‰õΩ ~åã≤# Ñ¨Å∞ ÖËYÅÖ’ =i‚OKå~°∞.

P ~ÀAÅÖ’ ‰õΩÅO–=∞ «O, Pi÷Hõ ™ê÷~Úx |\ì „Ñ¨[Å =∞ èŒº JO «~åÅ∞ LO_»@O

=Å#, Já¶êÊùY∞ÖÏ¡Ö’x ã¨$[#jÅ∞_»∞ `å#∞ HõÅÅ∞ QÆO@∞#fl ™ê=∂lHõ =º=ºã÷#∞

D q èŒOQÍ z„uOKå~°∞.

<å «~°∞"å « gÅ~Ú#O « «fi~°QÍ =~ü ëêÑ¨ÙÖ’ Ñ¨x KÕ¿ã "Õ∞„ã‘Î J|∞ÌÖÏ¡,

Ñ¶∞h, Ô~· «∞Å∞ HõÅã≤ N YeY∞*Ï˚=∂<£ („Ñ¨=ÚY ~å[H©Ü«∞ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ – ãÖÑ¨#fl

[g∞O^•~°∞), N [QÆ<åfl ä£ <å~åÜ«∞ =ÚÖÏ¡ („Ñ¨=ÚY <åºÜ«∞"åk, e|~°Öò áêsì

<åÜ«∞‰õΩ_»∞), =ÚÇ¨Ï=∞‡^•ÉÏ^£ ~å*Ï ™êÃÇÏÉò (=ÚÇ¨Ï=∞‡^•ÉÏ £ [g∞O^•~°∞)Å`À

Hõeã≤ ÅHÀflÖ’x Kè« «Î~ü =∞OlÖò („Ñ¨ã≤ Œ÷ Hõ@ì_»O)Ö’x ‰õΩsÛÅÖ’ Pj#∞Ö· HõxÊOKÕÖÏ

K«∂_®Åx P Õ=Ù_çfl HÀ~°∞‰õΩO@∞<åfl#x, PëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ „ÑHõ\OKå~°∞. (ShaheedAsfaqulla Khan Aur Unka Yug, Page.10)

PÜ«∞# z„uOz# q èŒOQÍ ™ê=∂lHõ =º=ã÷ ~°∂á⁄O^•Åx ÉèíQÆ=O «∞_çfl

"Õ_»∞‰õΩ<åfl~°∞. PÜ«∞# «# PHÍOHõ∆Å#∞, LitHõ∆ J=∞Å∞‰õΩ Z Œ∞~°∞K«∂ã¨∂Î, *·Å∞

QÀ_»Å =∞ èŒº QÆ_»∞ÑÙ «∞#fl ã=∞Ü«∞OÖ’ ~åâß~°∞. P HÍ~°OQÍ å#∞ L<åfl ÖËHõáÈ~Ú<å

JO «~åÅ∞ ÖËx ™ê=∂lHõ =º=ã÷#∞ ã¨$+≤ìOKåeûOkQÍ HÀ~å~°∞. D "Õ∞~°‰õΩ «#

HÀÔ~¯#∞ "≥Å¡_çOK«@OÖ’ JëêÊùMò‰õΩ, ã¨~åÌ~ü ÉèíQÆ`üã≤≤OQ∑‰õΩ =º`åºãÖ HõxÑ≤ã¨∞ÎOk.

#∂ «# =º=ã÷Å x~å‡ÏxH˜ „Ñ¨[Å∞ #_»∞OHõ\ÏìÅx ÉèíQÆ üã≤OQ∑ Ãã· •úOfHõiOK«QÍ,

Já¶êÊùY∞ÖÏ¡ P ÉèÏ~åxfl ÉèíQÆ=O «∞_ç q∂ Œ "≥∂áê~°∞.D HÍ~°OQÍ ÉèíQÆ ü ã≤OQ∑‰õΩ

ã¨∂ÊùiÎxzÛ# JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£#∞ H˘xfl =~åæÅ∞ qã¨‡iOKå~Ú.

ã∞=∂~°∞ 80 ãO= «û~åÅ „H «O F „QÍq∂ „áêO «OÖ’, XHõ x=∞fl ‰õΩÖÏxH

K≥Ok# Ñ¶∞h, ™ê=∂#º HÍi‡‰õΩ_»∞ J|∞ÌÖÏ¡, F z#fláê\ Ô~· «∞ HõÅã≤ P<å\ ã=∂[OÖ’

¿ÑÔ~xflHõQÆ#fl <åÜ«∞‰õΩÅ∞, ãÖÑ¨#∞flÅ ã¨~°ã¨# ‰õÄ~ÀÛx L#fl Œ$âßºxfl `å#∞ HõàÏ§~å

K«∂_®Åx JëêÊùMò Pâ◊Ñ¨_®¤~°∞. D "Õ∞~°‰õΩ ™ê=∂lHõ–Pi÷Hõ Jã¨=∂#`«Å∞ ÖËx

ã¨=∞ã¨=∂*Ïxfl JëêÊùMò P<å_»∞ HÍOH∆OK«@O PÜ«∞#Ö’x „Ñ¨|Å"≥∞ÿ# PHÍOHõ∆‰õΩ

x^Œ~°≈#O.

Jã¨=∂`«Å ™êfi`«O„`«ºO JHõ¯~°ÖË^Œ∞JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ [q∂O^•i =º=ã÷ Ñ¨@¡ ‰õÄ_® =ºuˆ~Hõ « =ºHõÎO KÕ™ê~°∞.

[q∂O^•i =º=ã÷ Ô~· «∞ „â◊=∞ Ñe`åxfl ÀK«∞‰õΩO@∞O Œx q=∞i≈OKå~°∞. [q∂O^•i

‰õΩ@∞Oc‰õΩ_≥·# PÜ«∞# [g∞O^•i =º=ã÷‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ =∂\Ï¡_»_»O, Ô~· «∞ Ñ¨Hõ∆O

=Ç≤ÏOK«_»O, Ô~·`«∞Å Hõëêìi˚`åxfl [g∞O^•~°∞Å∞ [ÅQÆÅ∞ ~°Hõ ÎO Ñ‘eÛ#@∞ì

Ñ‘Å∞Û‰õΩO@∞<åfl~°x "åºMÏºxOK«_»O QÆ=∞xOKåeû# JOâ◊O. PÜ«∞# «# ¿ãflÇ≤Ï «∞x`À

Éèí∂q∞ <åk, ÃÑ@∞ì|_ç hk, „â◊=∞ =∞x ŒÌik, Ñ¶e «O =∞#k – =∞#O Œik J#_»O

PÜ«∞#Ö’x „Ñ¨QÆujÅ ÉèÏ"åÅ‰õΩ J ŒÌO Ñ¨_»∞ «∞Ok.

XHõ"Õà◊ WO_çÜ«∂‰õΩ ã=∞ã=∂[O ™ê èŒºO HÍx ™êfi «O„ «ºO ÅaèOz#@¡~Ú Õ

J@∞=O\˜ ã¨fi~å[ºO JHõ¯~°ÖË^Œx JëêÊùMò ã¨Ê+¨ìOQÍ „Ñ¨Hõ\ÕKå~°∞. ÉèÏ~°`«^Õâ◊O

™êfi «O„ «ºO á⁄Ok ≥Å¡áêÅ‰õΩÅ #∞O_ç =∞# ã¨fi Õj ™È Œ~°∞Å KÕ «∞Ö’¡H˜ JkèHÍ~°

ÑQÍæÅ∞ =zÛ# «~°∞"å « ‰õÄ_® ¿Ñ Œ èŒxHõ, [g∞O^•~ü Ô~· «∞ ãO|O è•Å∞ Ü«∞ è•qkèQÍ

L#fl@ì~Ú Õ J@∞=O\ ãfi «O„ « ÉèÏ~° « Õâßxfl <Õ#∞ HÀ~°∞HÀ#x J<åfl~°∞. (Shaheed

Asfaqulla Khan Aur Unka Yug, Page.10). Jxfl ~°HÍÅ q=Hõ∆ «Å #∞O_ç „Ñ[Å‰õΩ

ã¨=∂# «fiO „Ñ¨™êkOK«ÖËx ã¨fi «O„ «O JHõ ~°ÖË Œx ã¨Ê+ìO KÕÜ«∞_»O •fi~å Z@∞=O\˜

Jã¨=∂# «Å∞ ÖËx ã¨=∞ã¨=∂*Ïxfl JëêÊùMò ZO « |ÅOQÍ HÀ~°∞‰õΩ<åfl~À ≥Å∞ã¨∞ÎOk.

D «~°Ç¨Ö’<Õ =∞øÖÏ<å J|∞Öò HõÖÏO J*Ï £ ‰õÄ_® Ç≤ÏO Œ∂–=Úã≤¡OÅ

=∞ èŒº SHõº « ÖËx ã¨fi~å[ºO =Å Œ<åfl~°∞. D q+¨Ü«∞"≥∞ÿ =∞øÖÏ<å =∂\Ï¡_»∞ «∂,

29 30


ã¨fi~°æO #∞O_ç ^Õ=^Œ∂`«Å∞ ky=zÛ Ç≤ÏO^Œ∂–=Úã≤¡OÅ SHõº`«#∞ =^Œ∞Å∞‰õΩO>Ë

W~°"≥·<åÅ∞QÆ∞ QÆO@Ö’¡ ÕâßxH˜ ã¨fi~å[ºO Åaèã¨∞ÎO Œx ‰õΩ «∞Éòq∞<å~ü #∞O_ç „Ñ¨Hõ\˜¿ãÎ,

P ã¨fi~å*Ïºxfl <Õ#∞ x~åHõi™êÎ#∞. JÖÏ HÍ Œ∞ q∞„ «=∂, Ç≤ÏO Œ∂–=Úã≤¡OÅ SHõº «

HÀãÖ <Õ#∞ ã¨fi~å[ºO _ç=∂O_£#∞ = Œ∞Å∞‰õΩO\Ï#∞. ã¨fi~å[º ã≤kèú PÅã¨º"≥∞ÿ Õ ÉèÏ~° «

Õâ◊O =∂„ «"Õ∞ #+ìáÈ «∞Ok. Ç≤ÏO Œ∂–=Úã≤¡OÅ SHõº «‰õΩ ÉèíOQÆO "å\˜e¡ Õ =∂#=

*ÏuH˜ #+ìáÈQÆÅ Œx PÜ«∞# PO^Àà◊# =ºHõÎO KÕâß~°∞.

(‘ If an angel descends from heaven today and proclaims fromthe Qutub Minar that India can attain Swaraj within 24 hours provided Irelinquish my demand for Hindu-Muslim Unity, I shall retort to it: ‘ No myfriend, I shall give up Swaraj, but not Hindu-Muslim unity, for if Swaraj isdelayed, it will be a loss for India, but if Hindu-Muslim unity is lost, it willbe a loss for the whole of mankind. - Understnding Muslim Mind,Rajmohan Gandhi, Penguin Books, 1986, Page 230 )

P<å_»∞ =∞øÖÏ<å P*Ï £ Ç≤ÏO Œ∂ =Úã≤¡OÅ SHõº « Ju =ÚYº=∞x HÀ~°∞‰õΩO>Ë

JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ Pi÷Hõ–™ê=∂lHõ JO «~åÅ∞ ÖËx ã¨=∞ã¨=∂[ =º=ã÷QÆÅ WO_çÜ«∂

=ÚYº=∞<åfl~°∞.

Ç≤ÏO Œ∂–=Úã≤¡O SHõº`åaèÖÏ+≤ã¨=∞ã¨=∂*ÏxH˜ JkèHõ „áê=ÚYº « WzÛ# JëêÊùMò Ç≤ÏO Œ∂–=Úã≤¡O SHõº «‰õΩ

‰õÄ_® JO «\ ™ê÷#O HõeÊOKå~°∞. =∞øÖÏ<å J|∞Öò HõÖÏO ™ê÷~ÚÖ’ Ç≤ÏO Œ∂ –=Úã≤¡OÅ

SHõº «‰õΩ „Ñ¨fHõQÍ xeKå~°∞. D q+¨Ü«∂xfl aã≤‡Öò „Ñ¨™êÎqã¨∂Î, h"≥Ñ¨C_»∂ Ç≤ÏO Œ∂

– =Úã≤¡O SHõº «<Õ HÍOH∆ã∂ÎO_Õ"å_çq. h"˘Hõ x["≥∞ÿ# =Úã≤¡OQÍ, x["≥∞ÿ# Õâ◊Éèí‰õΩÎxQÍ

L<åfl=Ù. (P «‡Hõ äŒ ó ¿Ñl.106) Jx ~åã¨∞‰õΩ<åfl~°∞.

Ç≤ÏO^Œ∂–=Úã≤¡OÅ =∞^èŒº# L#fl J<≥·Hõº`« Ñë`«OQÍ „a\ ©+¨~°¡ ÃÑ`«Î#O

™êQÆ∞ «∞Ok. D P<≥·Hõº « Ñ¶e «OQÍ WO_çÜ«∂ POQ¡Ü«ÚÅ Ñ~°"≥∞ÿáÈ~ÚOk. POQ¡Ü«ÚÅ∞

_»|∞ƒ, Ñ¨ Œ=ÙÅ∞ Pâ◊ K«∂Ñ≤ =∞#efl peÛ Ñ¨|ƒO QÆ_»∞Ñ¨Ù‰õΩO@∞<åfl~°∞. D q+¨Ü«∞OÖ’

ÃÑ ŒÌ ÃÑ ŒÌ"åà◊√§ ‰õÄ_® Jf «OQÍ ÖË~°∞. <Õ#∞ =∞~°˜ã¨∞Î<åfl#∞. <å Õâ◊O HÀãÖ

=∞~°ã∞Î<åfl#∞. <å =∂@ q#O_ç SHõºOQÍ =fi=ÇÏiOK«O_ç, Jx JëêÊùY∞ÖÏ¡ „Ñ[Å#∞

HÀ~å~°∞. (Shaheed Asfaqulla Khan Aur Unka Yug, by Sudhir Vidyardhi,Page.119)

P<å_»∞ P~°ºã¨=∂r‰õΩÅ∞ â◊√kú ãÖÑ¶∞@#Å ^•fi~å, =Úã≤¡OÅ∞ «a¡Mò ãÖã÷Å

^•fi~å KÕã¨∞Î#fl =∞ « =∂iÊ_»∞Å#∞ JëêÊùY∞ÖÏ¡ x~°ã≤OKå~°∞. =∞# Õâ◊OÖ’ =∞ «O

¿Ñi@ [~°∞QÆ∞`«∞#fl ãÖÑ¶¨∞~°¬Å∞ áêÅHõ =~åæÅ ‰õΩ„@Åx ÃÇÏK«ÛiOKå~°∞. =∞`«

=∂iÊ_»∞Å‰õΩ áêÅÊ_»∞ «∞#fl ãÖã÷Å#∞ L ÕÌtOz =∂\Ï¡_»∞ «∂, P<å_»∞ Õâ◊OÖ’ L#fl

U_»∞ HÀ@¡ =Úã≤¡OÅ#∞ Ç≤ÏO Œ∞=ÙÅ∞QÍ, W~°"≥·Ô~O_»∞ HÀ@¡ Ç≤ÏO Œ∞=ÙÅ#∞ =Úã≤¡OÅ∞QÍ

Z=Ô~·<å =∂~°ÛQÆÅ~å? J<åfl~°∞. Ç≤ÏO Œ∂–=Úã≤¡O =∞ «=∂iÊ_ç •~°∞Å#∞ „Ñ¨tã¨∂Î,

P „Ñ¨Ü«∞`åflÅ#∞ q~°q∞OK«=∞x PÜ«∞# HÀ~å~°∞.

(He addressed the members of both the communities Hindusand Muslims and openly expressed his view that it is impossible thatseven crores of Muslims be converted to Hinduism and equally impos-sible was the proposition that twenty two crores of Hindus be convertedto Muslim faith ‘ - Great Revolutionary Martyr Ashfaqullah Khan,Dr.Omkar Nath Tripathi, Basha Sangam, Allahabad, 2001, Page.7)

ÉÏxã¨Å∞QÍ |`«∞‰õΩ`«∞#fl "åiH˜ =∞`«"Õ∞O\˜? ÉÏxã¨Å∞ `«=∞ WK«Û=zÛ#

suÖ’ «=∞ =∞ « èŒ~å‡Å#∞ áê\ÕK«QÆÅ~å ? q∂~°∞ q∂ =∞`åxfl ãÖã¨ iOK«QÆÅ~å?

Jk ™ê èŒº=∂ ? Jx JëêÊùH± „Ñ[Å#∞ „ÑtflOKå~°∞. =∞ «O HõO> ¿ãfiKåÛù ™êfi «O„`åºÅ∞

„Ñ¨^è•#=∞x PÜ«∞# „Ñ¨Hõ\ÕKå~°∞. „a\©+¨~°¡ ÉÏxã¨`«fiO #∞Oz |Ü«∞@Ñ¨_®Åx,

„Ñ¨[ÅO`å =∞ « qÉèË •Å#∞ =∞~°z ã¨"≥∞ÿHõºO HÍ"åÅx Ñ≤Å∞Ñ¨ÙxKåÛ~°∞. Z=i =∞ «

èŒ~å‡Å#∞ "å~°∞ „Ñ¨âßO «OQÍ áê\ÕK«O_ç. JO Œi`À ã¨=ºOQÍ =º=Ç¨ÏiOK«O_ç.

JO`å HõÅã≤ âıfi « Éèí∂`åxfl =∞O„ «O ÖËHõ «O„ «O`À QÆ ≥Ì kOz «iq∞ H˘@ìO_ç. D

Éèí∂ «O Õâ◊O = Œe "≥_ç Õ JO`å ã¨=ºOQÍ LO@∞Ok. q∂~°∞ D q+¨Ü«∂xfl

P=Ö’HÕK«O_ç. q∂~°∞ =ÚO Œ∞ WO_çÜ«∂#∞ q=ÚHõÎO KÕÜ«∞O_ç. P «~°∞"å « q∞QÆ å

q+Ü«∂Å#∞ PÖ’zOK«O_ç. Õ=Ù_»∞ Z=iH U=∂~°æO K«∂ÑÙ`å_À P «#∞ P =∂~°æOÖ’

™êQÆ∞`å~°∞. Z=fi~°∂ ‰õÄ_® P ^•~°∞Å #∞O_ç =∞Ô~=fiih =∞o§OK« ÖË~°∞. q∂~°O`å

SHõºO HõO_ç. |ÅÑ_»O_ç. ÖË#@¡~Ú Õ =∞# Ç≤ÏO Œ∂™ê÷<£ Ü«∂= «∞Î <åâ◊#"≥∞ÿ áÈQÆÅ Œ∞,

«™ê‡ ü *Ï„QÆ «Î Jx PÜ«∞# Ç≤ÏO Œ∂–=Úã≤¡O [#ã¨=¸Ç¨Å‰õΩ Ñ≤Å∞Ñ≤=fi@O`À

áê@∞QÍ ÃÇÏK«ÛiHõÅ∞ ‰õÄ_® *Ïs KÕâß~°∞. (Shaheed Asfaqulla Khan Aur UnkaYug, by Sudhir Vidyardhi, Page.120)

31 32


JëêÊùMò z=i Hõ∆O =~°‰õΩ Ç≤ÏO Œ∂–=Úã≤¡OÅ =∞ èŒº SHõº «#∞ PHÍOH∆Kå~°∞.

P kâ◊QÍ Hõ$+≤ KÕâß~°∞. PÜ«∞#‰õΩ qkèOz# LitHõ∆ =∞~À =¸_»∞ ~ÀAÅÖ’

J=∞Å=Ù «∞O Œ#QÍ, 1927 _çÃãO|~°∞ 16= Õn# ÃÑ¶·*ÏÉÏ £ *·Å∞ #∞O_ç Õâ◊"åã∞Å#∞

L ÕÌtã¨∂Î XHõ ÖËY ~å™ê~°∞.

P ÖËYÖ’, ÉèÏ~° « Õâ◊ ™È Œ~°∞ÖÏ~å g∞~°∞ U =∞`åxH, ãO„Ñ^•Ü«∂xH K≥Ok#

"åÔ~·<å ã¨~, Õâ◊¿ã=Ö’ Hõ$+≤KÕÜ«∞O_ç. =$ è•QÍ Ñ¨~°ã¨Ê~°O HõÅÇ≤ÏOK«HõO_ç. JxflÑ#∞Å∂ XH ÅH∆Íºxfl ™êkèOKÕO Œ∞‰õΩ ™ê èŒ<åÅ∞. JÖÏO@ÑC_»∞ D =º~°÷ÑÙ HÀ\Ï¡@Å∂,‰õΩ=Ú‡ÖÏ@Å∞ ZO Œ∞‰õΩ? SHõ=∞ «ºO`À Õâ◊OÖ’x ^˘~° «<åxfl ZkiOK«O_ç. Õâßxflã¨fi «O„ «O KÕÜ«∞O_ç...z=~°QÍ JO ŒiH˜ <å ã¨ÖÏO. ÉèÏ~° « Õâ◊O ã¨fi «O„ «=∞QÆ∞QÍHõ.<å ™È Œ~°∞Å∞ ã¨∞YOQÍ LO Œ∞~°∞ QÍHõ, JO@∂ P Kåi„ «Hõ"≥∞ÿ# ÖËY#∞ JëêÊùY∞ÖÏ¡MÏ<£ =ÚyOKå~°∞. (*Ï˝Ñ¨HõO LOK«∞HÀO_ç ZÑ¨C_≥·<å...(J=∞~° g~°∞Å L «Î~åÅ∞),J#∞"å ŒO : *. ÅH∆ Ô~_ç¤, ÉèÏ~° « „ÑÉèí∞ «fiO „ÑK«∞~°Å∞, #∂º _çb¡, 19980 ¿Ñl.43).

P<å_»∞ JëêÊY∞ÖÏ¡ MÏ<£ aè#fl =∞ «ã¨∞÷Å =∞ èŒº ã¨"≥∞ÿHõº «, ã¨ •ƒù=#, ã¨Ç≤Ï+¨µ‚ «#∞ „ÑQÍ_è»OQÍ "åOzOKå~°∞. D SHõº « •fi~å =∂„ «"Õ∞ Ñ~å~ÚáêÅ#‰õΩ K«~°=∞w «Oáê_»QÆÅ=∞x PÜ«∞# ÉèÏqOKå~°∞.D Jaè„áêÜ«∞OÖ’ P<å_»∞ PÜ«∞# ÑëH˜#J[~å=∞~°"≥∞ÿ# =∂@Å#∞ D<å\˜ Ñïã≤÷ «∞Å‰õΩ ‰õÄ_® =∞#O J#fi~ÚOK«∞HÀ=K«∞Û.

Ç≤ÏO Œ∂–=Úã≤¡OÅ =∞ èŒº# „ÑQÍ_è»"≥∞ÿ# SHõº «#∞ HÍOH∆Oz# JëêÊùY∞ÖÏ¡ rq «K«~°=∂OHõO =~°‰õΩ P kâ◊QÍ Hõ$+≤ KÕã¨∂Î, SHõº «‰õΩ, ¿ãflÇ¨Ï|O è•xH˜, Ñ¨\˜+ì"≥∞ÿ#Ö∫H˜Hõ =fi=ã÷‰õΩ „Ñ¨fHõQÍ xÅKå~°∞. P HÍ~°OQÍ „Ñ¨=ÚY qÑ¡= HÍ~°∞_»∞ N=∞#‡ èŒ<å äŒ QÆ∞ÑÎ, aã≤‡Öò J «‡ Hõ äŒ‰õΩ =ÚO Œ∞=∂@ ~åã¨∂Î, ~åO„Ñ¨™ê £, JëêÊùMòÅ

„ÑQÍ_è» "≥∞ÿ„u áê « «~°Ç Ö∫HHõ"å ŒÑÙ J «∞º#fl`« Œâ◊ Jx K≥ÑÊ=K«∞Û, Jx ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.

(aã≤‡Öò P «‡Hõ äŒ ó ¿Ñl.IV)

SHõº áÈ~å\ÏÅ‰õΩ JkfifÜ«∞ „áê^è•#º`«¿ãfiKåÛù ÉèÏ~° å=xx HÍOH∆Oz# JëêÊùY∞ÖÏ¡ SHõº «#∞ ÉèíOQÆÑ¨~Û „Ñü JOâ◊O

Ñ¨@¡ J «ºO « „â◊ Œú K«∂áê~°∞. „Ñü z#fl q+¨Ü«∂xfl ‰õÄ_® ÑïQÆÖ’H˜ fã¨∞‰õΩx, P

ã¨=∞ã¨ºÅ#∞ „Ñ¨[Å Œ$+≤ìH˜ ≥KÕÛ „Ñ¨Ü«∞ «flO KÕâß~°∞. *·Å∞ QÀ_»Å =∞ èŒº #∞O_ç LitHõ∆

HÀãÖ Z Œ∞~°∞ K«∂ã¨∂Î ‰õÄ_® PÜ«∞# Éèí=ºÉèÏ~° «O HÀãÖ HõÅÅ∞ Hõ<åfl~°∞. P HõÅÅ#∞

ÑO_çOKÕO Œ∞‰õΩ =∞ «ã∞÷Å =∞ èŒº# =∂„ «"Õ∞ HÍ Œ∞, „Ñ*Ï ãOÑ¶∂Å∞, ~å[H©Ü«∞ áêsìÅ∞,

=∞ « ãÖã÷Å∞ Jxfl‰õÄ_® SHõºOQÍ LO_®Åx PHÍOH∆OKå~°∞. SHõº «‰õΩ Éèí∂q∞HõQÍ

=∂ «$Éèí∂q∞ q=ÚHÎ HÀãÖ Jxfl=~åæÅ∞ POˆQ¡Ü«ÚÅ q∂ Œ áÈ~°∞ã¨ÖÏÊÅx, L"≥fi «∞Î#

L Œºq∞OKåÅx „Ñ¨[Å‰õΩ Ñ≤Å∞Ñ¨ÙxKåÛ~°∞.

=∞#Ö’x J<≥·Hõº « =¸ÅOQÍ =∞#O Ñ~å~ÚáêÅ‰õΩÅ‰õΩ ÉÏxãÅ=Ù «∞<åfl=∞x

qKå~°O =ºHõÎO KÕâß~°∞. D <ÕÑ¨ äŒŒºOÖ’ =∞#efl JO «"≥ÚOkã¨∞Î#flk Z=fi~À HÍ Œ∞

=∞#Ö’x J<≥·Hõº « =∂„ «"Õ∞ =∞#efl JO «O KÕã¨∞Î#flk, Jx „Ñ¨Hõ\ÕKå~°∞. =∞#"åàı§

=∞# JO`åxH˜ HÍ~°=∞ø «∞<åfl~°<Õ ÉèÏ=O`À POˆQ¡Ü«Ú_»∂ HÍ Œ∞, [~°‡h"å_»∞ HÍ Œ∞,

~°+¨º<£ HÍ Œ∞, @s¯"å_»∞ HÍ Œ∞, =∞#efl JO «O KÕã¨∞Î#fl"åà◊√§ =∞# Ç≤ÏO Œ∂™ê÷hÜ«ÚÖË

Jx J<åfl~°∞. D "Õ∞~°‰õΩ åufiHõ ÉèÏ=#Å#∞ ‰õÄ_® =ºHõÎO KÕã¨∂Î, „áê~°÷#Å∞–Ñ≤\©+¨#¡

ãOã¯ $u WHõ = ŒÌ<åfl~°∞. P"Õâ◊ÑÙ á⁄OQÆ∞Å∞ QÆÅ „Ñ[Å∞ «##∞ z„ «Ç≤ÏOãÅ∞ ÃÑ_»∞ «∞#fl

"å_çfl ^Õâ◊O |Ü«∞\˜^•HÍ `«iq∞ `«iq∞ H˘_»`å~°x PÜ«∞# PHÍOH˜∆OKå~°∞. D

q+¨Ü«∞"≥∞ÿ PÜ«∞# ~åã≤# L~°∂Ì Hõq «‰õΩ ≥Å∞QÆ∞ «~°∞˚=∂ „HÕk q èŒOQÍ ™êyOk.

"å_»∞ HÍ Œ∞ ≥Å¡"å_»∞, "å_»∞ HÍ Œ∞ JO «Hõ#fl [~°‡x "å_»∞ – ~°ëêº "å_»∞HÍ<ÕHÍ Œ∞, HÍ_»∞ "å_»∞ @s¯"å_»∞ – Ç≤ÏO Œ∂™êÎhÜ«Ú_»∞ «ÖÏi "å_»∞– ##∞fl K«OÑÙ"å_»∞<Õ_»∞– áêÑO! =Úiã≤áÈ «∞<åfl~°∞ÖÏ LOk ##∞fl <åâ◊#O KÕ¿ãâß=∞x–"å~°∞ Z=~°fl~Ú Õ<åâ◊#O KÕ¿ãâß=∞x ÉèÏqã¨∞Î<åfl~À – „QÆÇ≤ÏOK«<Õ ÖË Œ∞ Jã¨Å∞ ~°Ç¨Ïã¨ºO "å~°∞ –<åâ◊#O KÕÜ«∞‰õΩO_®<Õ #tOzáÈÜÕ∞"å˜fl <Õ#∞ – =∞i ÅHõ∆™ê~°∞¡ „Ñ¨Ü«∞ «flO ÕxH˜ ?– = Œ∞Ì = Œ∞Ì 'q#fláêÅ∞— ! = Œ∞Ì = Œ∞Ì 'q#fláêÅ∞— ! – =ÙO>Ë yO>Ë P"Õâ◊Ñ¨Ù á⁄OQÆ∞Õâ◊ [#O QÆ∞O_≥Ö’¡ – «iq∞ «iq∞ H˘_®Î~°∞ Õâ◊O |Ü«∞\˜ •HÍ – <Õ_»∞ ##∞fl z„ «

Ç≤ÏOã¨Å áêÅ∞*Ëã¨∞Î#fl "å‚ ! (L~°∂Ì =¸ÅO: JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£, ≥Å∞QÆ∞ ¿ã « :

<ål~ü, „Ñ¨*Ï™êÇ≤Ïu =∂ã¨Ñ¨„uHõ, _çÃãO|~°∞ 2000.)

Pk #∞O_ç „â◊=∞r=ÙÅ Ñ¨Hõ∆áêuÉèÏ~° « ™êfi «O„`À Œº=∞OÖ’ HÍi‡Hõ–Hõ~°¬Hõ [#∞Å „áêux èŒºO J «º=ã¨~°=∞x

JëêÊùMò ÉèÏqOKå~°∞. z#fl «#O #∞O_ç «=∞ [q∂O^•i ‰õΩ@∞Oc‰õΩÅ∞ „Ñ¨=~°Î#‰õΩaè#flOQÍ =º=Ç¨ÏiOKå~°∞. „â◊=∞r=ÙÖ·# HÍi‡‰õΩÅ∞ – Hõ~°¬‰õΩÅ∞ Ñ¨_»∞ «∞#fl "≥ «Å∞f~åÅx P~å@Ñ¨_®¤~°∞. D ~°∞QÆ‡`«Å‰õΩ Ñ¨~å~ÚáêÅ# HÍ~°=∞x ÉèÏqOKå~°∞.JO Œ∞=Å# =Åã¨ áêÅ#‰õΩ ã¨fiã≤Î Ñ¨ÅHÍÅ<åfl~°∞. ÉèÏ~° « Õâ◊ ™œÉèÏQÆºO „â◊=∞r=ÙÅ

33 34


g∞ Œ P è•~°Ñ¨_ç LO Œ<åfl~°∞. „â◊=∞‰õΩ «QÆæ „ÑüÑ¶ÅO „â◊=∞r=ÙÅ‰õΩ ŒHõ _»O ÖË ŒxP"Õ Œ# K≥O^•~°∞. D Œ∞~°ƒù~° Ñïã≤÷ «∞Å‰õΩ áêÅHõ=~åæÅ∞, áêÅHõ=~åæÅ `˘ «∞ÎÖ·#[g∞O^•~°∞Å∞, P [g∞O^•~°∞Å „Ñüx èŒ∞Å∞ HÍ~°=∞<åfl~°∞. [g∞O^•~°∞Å#∞ ÑÖ@Éèí∂=ÚÖ’¡H ~°Ñ≤ÊOKåÅx, "åiKÕ « ¿ã ŒºO KÕ~ÚOKåÅ<åfl~°∞. D q+Ü«∂Å#∞ JëêÊùMòKåÖÏ ã¨Ê+ìOQÍ q=iOKå~°∞.

JëêÊùMò «# „Ñ¨QÆujÅ Jaè„áêÜ«∂Å‰õΩ ã¨„Hõ=∞"≥∞ÿ# suÖ’ JHõ∆~° ~°∂ÑÖW=fiÖËHõáÈÜ«∂~°∞. JO «\˜ ã¨=∞Ü«∞O PÜ«∞#‰õΩ ÖËHõáÈ~ÚOk. PÜ«∞# ~åã≤# ÖËYÅ∞,_≥·sÅ∞ =∂„ «"Õ∞ H˘O « =~°‰õΩ PÜ«∞# PÖ’K«#Å#∞ "≥Å¡_çã¨∞Î<åfl~Ú. PÜ«∞# ~åã≤#ÖËYÅhfl ‰õÄ_® JO Œ∞ÉÏ@∞Ö’H˜ ~åÖË Œ∞. PÜ«∞# J#flQÍiO@ ˘OQÆÅ∞ Ñ¨_ç ™⁄ «∞Î,™ê=∂„y`À áê@∞QÍ JëêÊùMò ~åã≤# ÖËYÅ#∞ ‰õÄ_® Z «∞Î‰õΩáÈÜ«∂~°∞. D ˘OQÆ «#O=Å# J=¸Åº"≥∞ÿ# PÜ«∞# ÖËYÅ∞ K«i„ «‰õΩ JO Œ‰õΩO_® áÈÜ«∂~Ú. D HÍ~°OQÍPÜ«∞##∞ ã=∞„QÆOQÍ J èŒºÜ«∞#O KÕÜ«∞_®xH K«i„ «HÍ~°∞Å‰õΩ gÅ∞ÖË‰õΩO_® áÈ~ÚOk.

„â◊=∞r=ÙÅ Ñïã≤÷ «∞Å#∞ q=iã¨∂Î, ¿Ñ ŒÔ~· «∞Å, Œ∞ód «∞Ö·# HÍi‡‰õΩÅã≤÷uQÆ «∞Å Ñ¨@¡ <å Ç¨Ï$ ŒÜ«∞O ZÅ¡Ñ¨C_»∂ P"Õ Œ#‰õΩ QÆ∞~°=Ù «∞Ok. D =~åæÅ Œ∞~°ƒù~°rq`åÅ#∞ KåÖÏ ã¨g∞ÑÖ #∞O_ç QÆ=∞xOKå#∞. <å‰õΩ ™ê èŒºO JÜÕ∞º@ì~Ú Õ „Ñ¨ÑÖK«OÖ’x ã¨HõÅ ™œHõ~åºÅ#∞ "åiH˜ JO ŒKÕÜ«∂Åx <å =∞#ã¨∞û HÀ~°∞‰õΩO@∞Ok.=∞# Ñ¨@ìÏÅÖ’x ™œÉèÏQÆºO gi „â◊=∞ =Å# =zÛ KÕ~°∞`ÀOk. =∞# Hõ~å‡QÍ~åÅ∞gi =Å# #_»∞ã¨∞Î<åfl~Ú. =∞# ‰õΩàÏ~ÚÅÖ’ =∞Ozhà◊√§ ‰õÄ_® gi =Å# =∂„ «"Õ∞Åaèã¨∞Î<åfl~Ú. =∞#O J#∞Éèíqã¨∞Î#fl Jxfl ™œHõ~åºÅ∞ D =~åæÅ „â◊=∞ =Å# =∂„ «"Õ∞^Œ‰õΩ¯`«∞<åfl~Ú.

¿Ñ ŒÔ~· «∞ =~°¬OÖ’ «_»∞ã¨∂Î, =∞O_»∞>ˇO_»Ö’ =∂_»∞ «∂ =∞# HÀãÖ PÇ¨~°è•<åºÅ#∞ ÑÖ_çã¨∞Î<åfl_»∞. ÑÖ_çOz# è•#ºOÖ’ Ô~· «∞‰õΩ, «# „â◊=∞`À «Ü«∂~°∞

KÕã≤# ã~°∞‰õΩÖ’ HÍi‡‰õΩxH ãÔ~·# "å\Ï ÅaèOK«_»O ÖË Œ#flk "åãÎ=O. D Ñiã≤÷ «∞Å‰õΩáêÅHõ=~åæÅ∞, [g∞O^•~°∞Å∞, "åi„Ñüx èŒ∞Å∞ HÍ~°=∞=Ù «∞<åfl~°∞. D ã¨=∞ã¨º‰õΩÑïëê¯~°O UO\©?

P „ÑÉèí∞=ÙÅ#∞, [g∞O^•~°∞Å#∞, U*O@¡#∞ HÍi‡Hõ, Hõ~°¬Hõ [#∞Å Ñiã≤÷ «∞Å#∞≥Å∞ã¨∞‰õΩ<Õ ã≤÷uH˜ fã¨∞‰õΩ~å"åe. [g∞O^•~°∞Å∞ «=∞ [g∞<£#∞ = Œ∞Å∞‰õΩx Ô~· «∞ÖÏ¡Q

á⁄ÖÏÖ’¡ ÑÖ@Å∞ ÑÖ_çOKÕ Ñïã≤÷u HõÅ∞QÆKÕÜ«∂e. =∞#O Hõ~å‡QÍ~åÅÖ’ ™ê÷#OãÖáêkOz HÍi‡‰õΩÅ‰õΩ "åi ã≤÷uQÆ`«∞Å#∞ `≥eÜ«∞KÕã≤ "åiÖ’ P`«‡qâßfi™êxflÃÑOáÈOkOKåe. g∞~°∞ „QÍO_£=∂ãì~ü PÑ¶π ~°ëêº, ˆH äŒi<£ rq « K«i„ « K« Œ=O_ç.

JHõ _ç <Õ «Å `åºQÍÅ#∞ ≥Å∞ã¨∞HÀO_ç. g∞~°∞ =∞Oz >ÿ, HÀ@∞ ÖÏO\˜ Œ∞ã¨∞ÎÅ∞èŒiOz «Ñ¨Ê‰õΩO_® <åÜ«∞‰õΩÅ∞ HÍQÆÅ~°∞. HÍx HÍi‡‰õΩÅ∞, Hõ~°¬‰õΩÅ‰õΩ U=∂„ «O

"Õ∞Å∞ KÕÜ«∞ÖË~°∞, Jx JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ J<åfl~°∞. (Shaheed Asfaqulla KhanAur Unka Yug, by Sudhir Vidyardhi, Pages.11 and 121)

„â◊=∞r=ÙÅ`À HõÅã≤"≥∞Åã≤ Ñ¨xKÕã¨∞Î, "åix K≥·`«#º=O`«∞efl KÕÜ«∞=∞xã¨∂zOKå~°∞. „â◊=∞r=ÙÅ rq`å=ã¨~åÅ#∞, Hõ+ìã¨∞MÏÅ#∞ ≥Å∞ã¨∞HÀÖËx <åÜ«∞Hõ «fiOâ◊√ Œú ŒO_»QÆx, „â◊=∞r=ÙÅ ãOH∆=∞O Ñ@ìx <åÜ«∞‰õΩÅ g∞ Œ JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ K«∞~°HõÅ∞"Õ™ê~°∞. „â◊=∞r=ÙÅ ãÖˆH∆=∞O HÀãÖ z «Îâ◊√kú À <åÜ«∞Hõ «fiO «Ü«∂~°∞ HÍ"åÅx,JO Œ∞‰õΩ =∞Oz ™êÇ≤Ï`åºxfl ã$+≤ìOKåÅx, J@∞=O\ ™êÇ≤Ï`åºxfl JO Œ~°∂ K« Œ"åeû#J=ã¨~°O LO Œ<åfl~°∞.

ã¨=∂[OÖ’ ™êQÆ∞`«∞#fl ^ÀÑ≤_çH˜ HÍ~°O Z=~°∂? „â◊=∞r=ÙÅ‰õΩ â◊`«$=ÙZ=~°∂? J<Õ JOâ◊O g∞ Œ ‰õÄ_® JëêÊùMò‰õΩ YzÛ «"≥∞ÿ# J=QÍÇ¨Ï# LOk. Dq+¨Ü«∞"≥∞ÿ PÜ«∞# =∂\Ï¡_»∞ «∂, ^ÀÑ≤_ô ^•~°∞_»∞ ^ÀK«∞‰õΩ#fl ™⁄ «∞Î À, Ñ‘_çOKÕ"å_»∞Ñ‘_ç`«∞Å ™œÉèÏQÆºO`À `«# Hõ_»∞Ñ¨ÙÅ#∞ xOÑ¨Ù‰õΩO\Ï~°∞. =H©à◊√§ HõH˜∆^•~°∞Å,[g∞O^•~°∞Å∞ H“Å∞^•~°∞Å, ÃÑ@∞ì|_ç •~°∞_»∞ HÍi‡‰õΩÅ Hõëêìi˚ åxfl [ÅQÆÅ∞ ~°HÍÎxflÑ‘Å∞Û‰õΩ#fl@∞ì Ñ‘Å∞Û‰õΩO\Ï~°∞. g~°O`å „â◊=∞ KÕÜ«∞x Ñx^˘OQÆÅ∞. JO Œ∞=Å# ÀÑ≤_ôHáêÅÊ_»∞ «∞O\Ï~°∞. D ÀÑ≤_çx JO «O KÕÜ«∞_»O J «º=ã~°O. D â◊‰õΩÎÅ‰õΩ =ºu~HõOQÍÜ«Ú ŒúO «Ñ¨Ê Œx, JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ „Ñ¨Hõ\ÕKå~°∞. (Shaheed Asfaqulla KhanAur Unka Yug, by Sudhir Vidyardhi, Page.107)

D q+¨Ü«∂<Õfl PÜ«∞# Hõ=¸ºxã¨∞ì „QÆ∂Ñ¨Ù q∞„ «∞Å`À J<Õ"å~°∞. D ÉèÏ"åÅ#∞|\ì «##∞ Z=~°∞ Hõ=¸ºxã¨∞ìQÍ ÉèÏqOz<å ÖËHõ =∞~ÀHõ\˜QÍ ÉèÏqOz<å «#‰õΩZ@∞=O\˜ JÉèíºO «~°O ÖË Œx ‰õÄ_® JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ „Ñ¨Hõ\ÕKå~°∞. D ~°HõOQÍ

PÖ’K«#Å∞ KÕã≤# "≥Ú Œ\˜ qÑ¡=HÍ~°∞_®Ü«∞#, Jx N ã¨∞nè~ü q^•ºi÷ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.

qÑ¡"À Œº=∂xH˜ x èŒ∞Å H˘~° «=∂`«$Éèí∂q∞ Ñ¨@¡ J`«ºO`« Q“~°"åaè=∂<åxfl =ºH©ÎHõiOz, ^Õâ◊O HÀãÖ

=∞~°Ïxfl ‰õÄ_® PÇ¨fixOKÕ JëêÊùY∞ÖÏ¡ ÖÏO\˜ „Ñ¨QÆujÅ ÉèÏ"åÅ∞, x™êfi~°ú zO «<å

Ñ¨~°∞Ö·# Ü«Ú=‰õΩÅ∞ qÑ¡"À Œº=∂xH˜ [=O r=O JÜ«∂º~°∞. =∂ «$Éèí∂q∞ q=ÚHÎ

HÀãÖ HõOHõO Hõ@∞ì‰õΩ#fl qÑ¡=HÍ~°∞Å =¸ÅOQÍ qÑ¡= HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ =Ú=∞‡~°

=∞Ü«∂º~Ú. ÉOQÍÖò „Ñ è•# HO„ ŒOQÍ qÑ¡=HÍ~°∞Å∞ Õâ◊=∞O «\Ï Ñi"åºÑ≤Î HÍ™êQÍ~°∞.

35 36


L «Î~°„Ñ Õâò, cÇ~ü ~å„ëêìÅÖ’ qÑ¡"À Œº=∞O ÑHõ_»ƒOnQÍ ™êQÆ∞`ÀOk. ÑÅ∞ Ñ@ìÏÖ’¡

qÑ¡= ˆHO„^•Å∞ U~°Ê_®¤~Ú. qÑ¡=HÍ~°∞Å∞ x~°fiÇ≤Ïã¨∞Î#fl 'Ü«∂Hõ¬<£û— q[Ü«∞=O «O

J=Ù «∞O_»@O`À Ô~\˜ìOz# L`åûÇÏO`À JëêÊùMò ÖÏO\ Õâ◊ÉèíèHÎ ÑÓi «∞Ö·# Ü«Ú=‰õΩÅ∞

~°Ç¨Ïã¨º qÑ¡= ŒàÏÅÖ’ ã¨Éèíº «fiO ã‘fiHõiOK«™êQÍ~°∞. P ~ÀAÖ’¡ ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°

L Œº=∂xfl QÍOnèr ~° Œ∞Ì KÕÜ«∞@O, *ÏfÜ«∞ HÍO„ÔQãπ H˘O « HÍÅO =~°‰õΩ P L Œº=∞O

™ê÷#OÖ’ =∞~ÀHõ L Œº=∞~°∂áêxfl „Ñ¨[Å‰õΩ K«∂Ñ¨Hõ áÈ=@O =Å# U~°Ê_ç# x¿ãÎ[

Ñïã≤÷ «∞ÅÖ’ qÑ¡"À Œº=∞O Ñ¨Ù~°∞_»∞áÈã¨∞‰õΩOk.

D "å`å=~°Ïxfl N ~åO „Ñ¨™ê £ aã≤‡Öò =∞iO « ÑïÑ¨Ù+ìO KÕÜ«∂Å#∞

‰õΩ<åfl~°∞. ÑÅ∞ „áêO`åÅÖ’ qÑ¡= HO„^•Å#∞ „áê~°OaèOKåÅx, ™êÇÏã∞Ö·# Ü«Ú=‰õΩ

Å#∞ ÉèÏs ãOYºÖ’ Œà◊OÖ’H fã∞HÀ"åÅx, qÑ¡"À Œº=∂xH „Ñ[Å =∞ ŒÌ «∞ ãOáêkO

KÕO Œ∞‰õΩ „Ñ[Å#∞ K≥· «#ºO KÕÜ«∞_®xH ™ê=∂lHõ qHÍã ¿ã"å HO„^•Å#∞ „áê~°OaèO

KåÅx, „QÆO ä•ÅÜ«∂Å#∞ U~åÊ@∞ KÕÜ«∂Åx Ñ¨Å∞ Ñ¨ äŒHÍÅ∞ ~°∂áÈOkOKå~°∞. qÑ¡=

™êÇ≤Ï`åºxfl „Ñ¨K«∞iOz q„ãÎ $ «OQÍ ÑÖÑ≤© KÕÜ«∂Åx PÜ«∞# ÉèÏqOKå~°∞.

D Ñ¨ äŒHÍÅ#∞ J=∞Å∞ KÕÜ«∞_®xH˜ Pi÷Hõ =#~°∞Å Hõ~°∞=Ü«∂º~Ú. q=ÚHÎ

áÈ~å@OÖ’ „áêÏÅ#∞ Ãã· «O ÑÖQÍ ÃÑ@ìQÆÅ `åºQÆ èŒ#∞Ö·# Ü«Ú=‰õΩÅ#∞

qÑ¡"À Œº=∞O ã=∞‰õÄ~°∞ÛHÀQÆey<å Pi÷Hõ Ö’@∞ f~°‰õΩOk. P HÍ~°OQÍ HÍ~°º„Hõ=∂Å∞

=ÚO Œ∞‰õΩ ™êQÆ@OÖË Œ∞. JO Œ∞=Å# Pi÷Hõ |ÅO HÀãO aã≤‡Öò J<Õfi+ ™êyOKå~°∞.

P J<Õfi+Ö’ ÉèÏQÆOQÍ „ÑÉèí∞ «fi Y*Ï<å#∞, „ÑÉèí∞`åfixH =`åÎã∞ ÑeH [q∞O^•~°∞Å#∞

^ÀÑ≤_ç KÕÜ«∂Åx x~°‚~ÚOz# qÑ¨¡=HÍ~°∞Å∞ Ñ¨Å∞ Ü«∂Hõ¬<£û#∞ q[Ü«∞=O`«OQÍ

x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞.

D Ñiã≤÷u áêÅHõ =~åæÅÖ’ f„= HõÅ=~åxH HÍ~°"≥∞ÿOk. „ÑÉèí∞ «fiO xÑ¶∂#∞

f„= «~°O KÕã≤Ok. ~°ÇÏãº áÈbã∞Å ÇÏ_®=Ù_ç Z‰õΩ¯"≥·Ok. qÑ¡=HÍ~°∞Å‰õΩ Z@∞=O\˜

ã¨Ç¨Ü«∞ ã¨Ç¨ÏHÍ~åÅ∞ ÅaèOK«‰õΩO_®, Hõ@∞ìk@ì"≥∞ÿ# K«~°ºÅ#∞ „Ñ¨Éèí∞ «fiO KÕÑ¨\ ìOk.

qÑ¡=HÍ~°∞Å‰õΩ f„= „Ñü‰õÄÅ Ñïã≤÷ «∞Å∞ U~°Ê_®¤~Ú. „Ñ¨Éèí∞ «fi K«~°ºÅ =Å# qÑ¡=

HÍ~°∞Å‰õΩ Pi÷HõOQÍ KåÖÏ QÆ_»∞¤ ~ÀAÅ∞ •ÑÙiOKå~Ú. qÑ¡= ãOÑ¶∂ÅÖ’x HÍ~°ºHõ~°ÎÅ

Hõhã¨ Y~°∞ÛÅ‰õΩ, z=~°‰õΩ Éè’[# ã¨ Œ∞áêÜ«∂Å‰õΩ ‰õÄ_® x èŒ∞Å∞ Hõ~°∞=Ü«∂º~Ú. D

q+Ü«∂Å#∞ aã≤‡Öò ãfiÜ«∞OQÍ K≥ÑÙÊ‰õΩ<åfl~°∞. JÑÊ\Ö’ ãOÑ¶∞ãÉèí∞ºÅ Pi÷Hõ ã≤÷uQÆ «∞Å∞

Hõ_»∞ ŒÜ«∞hÜ«∞OQÍ LO_ç<å~Ú. â‹#QÆÅ∞ |∞H˜ | «∞‰õΩ^•=∞<åfl J"≥·<å H˘#ÖËx

ã≤÷u. Z=i =^•Ì XO\˜xO_® |@ìÅ∞ ÖËx ~ÀAÅq. H˘O «=∞Ok q^•º~°∞÷úÅ∞QÍ

=∂i èŒ~°‡ã¨„`åÖ’¡, QÆ∞à◊√§, Ñ¨Ùºf~å÷ÅÖ’ Lz « Éè’[<åÅ‰õΩ "≥àı§"å~°∞...D Œ∞ã≤÷u

QÍOz <åÔHO`À ˆH¡â◊O HõÅQÆ™êyOk. Ü«Ú=‰õΩÅ â◊√+¨ = Œ<åÅ#∞ K«∂ã≤, JÜ≥∂º

ã¨fi^Õâ◊ ¿ã"åHÍ~°ºOÖ’ x=∞QÆfl=∞=_»O =Å¡ aK«ÛQÍà◊§HõO>Ë J^è•fi#flã≤ ÷u

^•Ñ¨ÙiOzO Õ=∞x ‰õΩ=ÚÅ∞ «∂ «~°K«∂ U_ÕÛ"å_çx, (aã≤‡Öò P «‡Hõ äŒ ó ¿Ñl 72–73)

Jx aã≤‡Öò «# P «‡Hõ äŒÖ’ "åáÈÜ«∂~°∞.

|Å"≥∞ÿ# â◊„ «∞=Ù#∞ =∂ «$Éèí∂q∞ #∞Oz «iq∞ H˘>ËìO Œ∞‰õΩ ™êQÆ∞ «∞#fl áÈ~°∞‰õΩ,JOQÆ|ÅO`À áê@∞QÍ Pi÷Hõ, ™êÜ«Ú èŒ |ÅO qÑ¡"À Œº=∂xH˜ KåÖÏ J=ã¨~°"≥∞ÿOk.PÜ«Ú è•Å#∞ ã=∞‰õÄ~°∞ÛHÀ=_®xH «y#O « èŒ#O HÍ"åeû =zÛOk. D q+Ü«∂Å#∞HÍHÀi Hã¨∞Ö’ JëêÊùMò`À áê@∞QÍ qKå~° Z Œ∞~˘¯x Ñ¨kãÖ= «û~åÅ *·Å∞ tHõ∆#∞J#∞ÉèíqOz# â◊pO„ Œ<å è£ |H©∆ XHõ "åºãÖÖ’ D q èŒOQÍ q=iOKå~°∞. 1925ãÖ= «û~°O =KÕÛ^•HÍ L «Î~°„Ñ¨ ÕâòÖ’ qÑ¡= áêsì xÅ^˘‰õΩ¯‰õΩx, K«∞~°∞‰õΩQÍ Hõ Œ∞Å∞`ÀOk. EÖ· z=i "å~°OÖ’ [~°‡h #∞Oz ã‘ì=∞~À¡ Ñ≤™ÈÎà◊§ K«ÖÏ<å =ã¨∞ÎOk. Ñ≤™ÈÎà◊√§HõÅHõ åÎ áÈ~°∞ì KÕ~°_®xH˜ =ÚO Õ _»|∞ƒx #QÆ Œ∞ ~°∂ÑÖÖ’ [=∞Hõ\Ïìe. JO Œ∞‰õΩKåÖÏ #QÆ Œ∞ HÍ"åe. áêsì ŒQÆæ~° JO « ™⁄=Ú‡ ÖË Œ∞. ^ÀÑ≤_çH˜ kQÆ_»O «Ñ¨Ê áêsìH˜=∞~À =∂~°æO ÖË‰õΩO_® áÈ~ÚO Œx, ('HÍHÀi ‰õΩ„@ ˆHã¨∞ #_çz# q èŒO— ("åºãÖ),"åºã~°K«~Ú «: â◊pO„ Œ<å è££ |H©¬, P#∞"å ŒO: qÑÙÖò K«„Hõ=iÎ, „Ñ*Ï ™êÇ≤Ïu, _çÃãO|~°∞2000 <å\˜ ãÖzHõ, ¿Ñl. 26)

1925 =∂iÛ 6= Õn# Ñ¶≤Öòd ü lÖÏ¡Ö’x aKüÑ¨Ói „QÍ=∞OÖ’x „a\©+¨~°¡`˘ «∞Î WO@ [iy# ^ÀÑ≤_çÖ’ JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ áêÖÁæ<åfl~°∞. P q èŒOQÍ<Õ Ñ¨Å∞„áêO`åÅÖ’ x~°fiÇ≤ÏOz# Ü«∂Hõ∆<£ûÖ’ JëêÊùMò áê„ « =Ç≤ÏOz#Ñ¨Ê\˜H©, PÜ«∞#‰õΩ D«~°Ç¨ ^ÀÑ≤_ôÅ∞ W+ìO ÖË Œ∞. D J^ÀÑ≤_ôÅ =Å# HõeˆQ „Ñ¨Ü≥∂[#O HõO>Ë áêsì

Ñ¨@¡ „Ñ¨[ÅÖ’ U~°Ê_Õ „Ñü‰õÄÅ Jaè„áêÜ«∞O „Ñ¨=∂ Œ~°Hõ=∞x PÜ«∞# ÉèÏqOKå~°∞. PJaè„áêÜ«∂xfl JÜ«∞# ˘Å∞ « #∞O_ç =ºHõÎO KÕã∂Î =KåÛ~°∞. P q=∞~°≈Å Ñ~°º=™ê#OQÍ,=∞~À=∂~°æO ÖËHõ ^ÀÑ≤_ôÅ‰õΩ kQÍÅx x~°‚Ü«∂xH˜ =KåÛ=Ú. J~Ú Õ Z=i =ºHÎQÆ «Pã¨∞Îefl H˘Å¡Q˘@ì_»=∞<åfl =∂‰õΩ ~Ú+¨ìO ÖË‰õΩO_≥#∞. ‰õ#∞Hõ ^ÀÑ≤_ç KÕÜ«∞_»"Õ∞

«Ñ¨Ê#@ì~Ú Õ „Ñ¨Éèí∞ «fi èŒ<å<Õfl ZO Œ∞‰õΩ ^ÀK«∞HÀ~å Œx Ü≥∂zOz<å=Ú, Jx aã≤‡Öò

P<å_»∞ fã¨∞‰õΩ#fl x~°‚Ü«∂xfl ≥eáê~°∞. (aã≤‡Öò P «‡Hõ äŒ ó ¿Ñl.76)

37 38


D "Õ∞~°‰õΩ Éèíq+º «∞ÎÖ’ Z=i =ºHÎQÆ « Pã≤Î ‰õÄ_® ÀK«∞HÀ~å Œx qÑ¡=HÍ~°∞Å∞

x~°‚~ÚOKå~°∞.Pi÷Hõ =#~°∞Å ã¨g∞Hõ~° HÀãÖ „Ñ¨Éèí∞ «fi ™⁄=Ú‡#∞ =∂„ «"Õ∞ ^ÀÑ≤_ô

KÕÜ«∂Åx ~åO„Ñ¨™ê £ aã≤‡Öò xâ◊ÛÜ«∂xH˜ =KåÛ~°∞.

Pk #∞O_ç Ô~·Å∞ ^ÀÑ≤_çH˜ JëêÊMò =ºuˆ~HõO„Ñ¨[Å Pã¨∞ÎÅ#∞ HÍ‰õΩO_® „Ñ¨Éèí∞ «fi èŒ<åxfl ÀK«∞HÀ"åÅ#fl x~°‚Ü«∞O «~°∞"å «

aã≤‡Öò P "Õ∞~°‰õΩ Ñ¨ äŒHõO ~°∂á⁄OkOKå~°∞. „Ñ¨Éèí∞ «fi Y*Ï<å#∞ «~°eã¨∞Î#fl Ô~·Å∞

#∞O_ç „Ñ¨Éèí∞ «fi ™⁄=Ú‡#∞ ^ÀÑ≤_ô KÕÜ«∂Å#fl PÖ’K«##∞ ˆHO„ Œ ã¨q∞u =ÚO Œ∞Oz,

«# Ñ¨ äŒHÍxfl ã¨Ç¨ÏK«~°∞Å‰õΩ q=iOKå~°∞. P Ñ¨ äŒHõO QÆ∞iOz q#fl áêsì ã¨Éèí∞ºÅ~Ú#

Ü«Ú= qÑ¡=HÍ~°∞Å∞ á⁄OyáÈÜ«∂~°∞. „a\©+π „Ñ¨Éèí∞ «fiO YOQÆ∞u<ÕÖÏ U^À XHõ\˜

KÕÜ«∞_®xH˜ =∞Oz J Œ#∞ J#∞‰õΩ<åfl~°∞. „áê`åºQÆO KÕÜ«∂Å#fl |Å"≥∞ÿ# HÀiHõ

WÑÙÊ_»∞ =∂ =∞#ã∞ûÖ’ ã∞_»∞Å∞ u~°∞QÆ∞`ÀOk. K«∂_®e â◊„ «∞=Ù Éèí∞*ÏÖ’¡x |Å"≥∞O`À

(ã¨~üÑ¶~À+‘H˜ «=∞<åfl JÉò Ç¨Ï=∂ˆ~ kÖò"Õ∞O ÃÇ·Ï.. ÕY<åÃÇ·Ï *’~üH˜ «<å ÉÏAÜÕ∞

MÏuÖò "Õ∞O ÃÇ·Ï) JO@∂ =∞øÖÏ<å Ç¨Ïã¨~° ü "≥∂Ç¨x ~åã≤# L ÕÎ[Ñ¨Ói « w`åÖÏÑ¨#

KÕÜ«∞™êQÍ~°x â◊pO„ Œ |H©∆ ≥eáê~°∞. („Ñ¨*Ï ™êÇ≤Ïf _çÃãO|~°∞ 200, ¿Ñl. 27).

D „Ñüáê Œ##∞ ã¨=∂"ÕâßxH˜ Ç¨[Ô~·# ã¨Éèí∞ºÅÖ’ JëêÊùMò «Ñ¨Ê q∞ye#

"å~°O`å JOwHõiOKå~°∞. q∞„ «∞ÅO Œi PÖ’K«#Å∞ q#fl «~°∞"å « JëêÊùMò xOáêkQÍ=∂\Ï¡_»∞ «∂, Œà◊O WOHÍ |Ö’¿Ñ «O HÍÖË Œ∞, „Ñ¨Éèí∞ «fiO`À <Õ~°∞QÍ «ÅÑ¨_»QÆÅ â◊HÎ=∞#‰õΩ WOHÍ ã=∞‰õÄ~°ÖË Œ∞, JO Œ∞=Å# =∞#O =ÚO Œ∞ áêsìx Ñ\+ìO KÕã∞HÀ"åe,áêsìx qãÎ $ «Ñ¨~°K«∞HÀ"åe. „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ W@∞=O\˜ ã¨"åÖò qã¨~°_»O P «‡Ç¨Ï`åºã Œ$â◊ºO HÍQÆÅ Œ∞. D ãOÑ¶∞@# [iy Õ „ÑÉèí∞ «fiO Œà◊ãÉèí∞ºÅ g∞ Œ KåÖÏ •~°∞OQÍ

q~°∞K«∞‰õΩ Ñ¨_»QÆÅ Œ∞. qÑ¡"À Œº=∞O =∞#∞QÆ_» „Ñ¨=∂ ŒOÖ’ Ñ¨_»QÆÅ Œx, PO^Àà◊#

=ºHõÎO KÕ™ê~°∞. (Shaheed Asfaqulla Khan Aur Unka Yug, by SudhirVidyardhi, Page.34)

D "Õ∞~°‰õΩ «# Jaè„áêÜ«∂xfl ã¨Ê+ìO KÕã¨∂Î qÑ¡"À Œº=∞O =∞#∞QÆ_» Œ$ëêìº

D x~°‚Ü«∞O =∞Ozk HÍ#O Œ∞# `å#∞ =ºuˆ~H˜ã¨∞Î<åflx JëêÊùY∞ÖÏ¡ „Ñ¨Hõ\ÕKå~°∞.

D Ñ äŒHÍxfl xÅ∞ÑÙ ŒÅ KÕÜ«∞_»O =∞Oz Œx z=i =~°‰õΩ aã≤‡Öò‰õΩ K≥|∞ «∂<Õ L<åfl~°∞.

PÜ«∞# KÕã≤# ÃÇÏK«ÛiHõÅ#∞ qxÑ≤OK«∞‰õΩ<Õ ã≤÷uÖ’ q∞QÆ å ãÇÏK«~°∞Å∞ ÖË~°∞. JëêÊùY∞ÖÏ¡

39 40

HÍHÀi Ô~·Å∞ ^ÀÑ≤_ç Ñ¨^äŒHõO QÆ∞iOz ™êy# K«~°ÛÅÅÖ’ áêÖÁæx

«# =ºuˆ~Hõ «#∞ ã¨Ê+ìO KÕã¨∞Î#fl JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£


«# Jaè„áêÜ«∂xfl Ü«∂Hõ¬<£ HÀãÖ |Ü«∞Å∞ Õi# ÅH∆ º « Ô~·Å∞ ÅHÀfl =KÕÛ ^•Hõ

K≥|∞ «∂<Õ L<åfl~°∞. z=~°‰õΩ HÍHÀi Ô~·ÖËfi ¿ãì+¨<£ KÕ~°∞‰õΩ#fl «~åfi « ‰õÄ_® PÜ«∞#

~åO„Ñ¨™ê £ aã≤‡Öò`À, <å =∂@ q#∞ ~å"£∞, WÑ¨Ê\˜H© q∞OzáÈ~ÚOk ÖË Œ∞. Ñ¨^Œ

"≥#H˜ uiyáÈ^•O. D Ü«∂Hõ∆<£ [~°QÆ‰õÄ_» Œ∞. D „Ñ¨Ü«∞ «flO =∞#‰õΩ #+ì •Ü«∞HõO

HÍQÆÅ Œ∞ ã¨∞=∂, JO@∂ z=i =~°‰õΩ "≥Ú «∞Î‰õΩ<åfl~°∞.

K«i„`« ã¨$+≤ìOz# HÍHÀi Ô~·Å∞ ^˘Ñ≤_ç„Ñ¨Éèí∞ «fi Y*Ï<å#∞ ^ÀÑ≤_ô KÕÜ«∞_®xH˜ Ñ¨ äŒHõO ã≤ Œú"≥∞ÿOk. qÑ¡= Œà◊OÖ’x

ã¨Éèí∞ºÅ‰õΩ ÉÏ èŒº «Å∞ JÑ¨ÊyOKå~°∞. D Ü«∂Hõ∆<£Ö’ áêÖÁæ<ÕO Œ∞‰õΩ 10 =∞Ok`À

‰õÄ_ç# Œà◊O Jxfl q è•Å ã≤ Œú"≥∞ÿOk. ëê[Ç¨<£Ñ¨Ó~ü #∞O_ç ÅHÀfl "≥_»∞ «∞#fl 8 _Ò<£

áêºã≤O[~°∞ Ô~·Å∞#∞ 1925 PQÆ+¨µì 9= Õn# HÍHÀs–PÅO#QÆ~ü ¿ãì+¨#¡ =∞ èŒº PÑ≤,

P Ô~·Å∞Ö’ «~°eOK«|_»∞ «∞#fl „ÑÉèí∞ «fi Y*Ï<å#∞ ÀK«∞HÀ"åÅx Ñ äŒHõO ~°∂á⁄OkOk.

D Ü«∂Hõ∆<£Ö’ JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£, =∞#‡ äŒ<å ä£ QÆ∞áêÎ, K«O„ ŒâıY~ü J*Ï £,~å*ËO„ Œ„Ñ¨™ê £ ÅÇ¨Ïi, ˆHâ◊"£ K«„Hõ=iÎ, =Ú~åsÖÏÖò, =Ú‰õΩO £ÖÏÖò, â◊pO„ Œ<å ä£|H©∆, aã≤‡Öò áêÖÁæ<åfl~°∞. Ñ¨ äŒHõO „Ñ¨HÍ~°OQÍ Ô~·Å∞ HÍHÀi, PÅO#QÆ~ü =∞ èŒº HÍHÀi

Ô~·ÖËfi ¿ãì+¨<£ ^•\˜<åHõ qÑ¡=Ü≥∂ èŒ∞Å∞ Ô~·Å∞ K≥·#∞ ÖÏQÍ~°∞. |O_ç PyOk. Ñ¨k=∞OkqÑ¡=HÍ~°∞Å∞ |O_ç ky, `å=Ú qÑ¡=HÍ~°∞Å=∞x, „Ñ¨Ü«∂©‰õΩÅ‰õΩ Z@∞=O\˜ Ç¨hKÕÜ«∞=∞x, Ô~·Å∞Ö’ L#fl „Ñ¨Éèí∞ «fi Y*Ï<å#∞ ^ÀK«∞‰õΩO@∞<åfl=∞x, ZHõ _ç "å~°Hõ _»Ô~·Å∞ É’wÅÖ’ ‰õÄ~ÀÛ=Åã≤OkQÍ q[Ñ≤Î KÕ™ê~°∞. QÍ~°∞¤#∞ Ñ≤™ÈÎÅ∞`À ÉèíÜ«∞ÃÑ\˜ì „ÑÉèí∞ «fiY*Ï<å QÆÅ W#∞Ñ ÃÑ>ì#∞ JuHõ+ìO g∞ Œ HOkH kOKå~°∞. D ÃÑ>ì KåÖÏ Ñ\+ìOQÍLO_»_»O`À =¸ «#∞ fÜ«∞_»O ‰õÄ_® ™ê èŒºO HÍÖË Œ∞.ÃÑ>ì =¸ «#∞ HÀã≤ `˘ÅyOK«_®xH˜ „Ñ¨Ü«∞uflOz<å gÅ∞HÍÖË Œ∞.

P Ñïã≤÷ux QÆ=∞xOz# JëêÊùMò «# = ŒÌL#fl =∞ø[~ü Ñ≤™ÈÎÅ∞#∞ Ñ¨Hõ #L#fl ãÇÏK«~°∞_çH WzÛ KåÖÏ |~°∞"≥·# ã∞uÎ fã∞‰õΩx S~°<£ K≥ã∞ì#∞ | ŒÌÅ∞ H˘@ì™êQÍ~°∞.ã≤OÇÏ|Å∞_≥·# JëêÊùMò ≥|ƒÅ‰õΩ S~°<£ K≥ã∞ì | ŒÌÅ~ÚºOk. P q èŒOQÍ ÑÅQÆ∞ÅQ˘\ì#S~°<£ K≥ã¨∞ì #∞O_ç _»|∞ƒ =¸@#∞ |Ü«∞@‰õΩ fã≤ Œ∞Ñ¨Ê\’¡ "Õã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. Dq èŒOQÍ HÍHÀi Ô~·Å∞ ÀÑ≤_ô ãOÑ¶∞@#QÍ ™êfi «O„ «º ãO„QÍ=∞ K«i„ «Ö’ KÀ@∞KÕã∞‰õΩ#fl™êÇ¨Ï™È¿Ñ « K«~°º#∞ x=ÚëêÖ’¡ Ñ¨ÓiÎKÕã¨∞‰õΩx qÑ¡=HÍ~°∞Å∞ ãÖÑ¶∞@<å ã÷ÅO #∞O_çx„+¨¯q∞OKå~°∞.

JëêÊùY∞ÖÏ¡ `«# x~°‚Ü«∂Å#∞ „Ñ¨Hõ\ÕK«@OÖ’ ZO`« ã¨Êù+¨ìOQÍ LO\Ï~À,„Ñ¨*Ï™êfi=∞º|^ŒÌOQÍ fã¨∞‰õΩ#fl "≥∞*Ïi\© x~°‚Ü«∂xfl ‰õÄ_® JO`«QÍ Q“~°qOzáê\ÕK«@O PÜ«∞#‰õΩ „Ñ¨*Ï™êfi=∞O Ñ¨@¡QÆÅ Q“~°"åxH˜ zÇ¨ÏflO. D q+¨Ü«∂xfl=∞~À qÑ¡=HÍ~°∞_»∞, JáêÊùY∞ÖÏ¡ ã¨Ç¨ÏK«~°∞_»∞ Nâ◊pO„ Œ<å è£ |H©∆ „Ñ¨™êÎqã¨∂Î, z=~°‰õΩZÖÏÔQ· Õ<Õ Ju Hõ+ìO q∂ Œ JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ S~°<£ K≥ãπìx | ŒÌÅ∞ Q˘\Ïì_»∞. ^˘Ñ≤_ô"≥Ú ŒÖˇ@ì_®xH˜ =ÚO Œ∞ D Ü«∂Hõ¬<£x x~°ã≤ã¨∂Î =zÛ# JëêÊùMò, ^ÀÑ≤_ç „áê~°OÉèíOHÍQÍ<Õ, ^•xH˜ Ñ¨ÓiÎ ã¨Ç¨ÏHÍ~°O JOkOKÕ_»∞, Jx P<å\˜ ãÖÑ¶¨∞@# q=~åÅ∞

≥eáê~°∞. („Ñ¨*Ï ™êÇ≤Ïu, =∂ã¨Ñ¨„uHõ, _çÃãO|~°∞ 2000, ¿Ñl. 28)

qÑ¨¡HÍ~°∞Å q∂^Œ q~°∞K«∞‰õΩÑ¨_»¤ „Ñ¨Éèí∞`«fiOD HÍHÀi Ô~·Å∞ ^ÀÑ≤_ç ãÖÑ¶∞@# Õâ◊"åºÑÎOQÍ ãÖK«Å#O ã¨$+≤ìOzOk.

„a\©+π „Ñ¨Éèí∞ «fiO YOQÆ∞uOk. áÈbã¨∞ =º=ã÷ LeH˜ Ñ¨_çOk. „Ñ¨Éèí∞ «fi Y*Ï<å#∞^ÀÑ≤_ô KÕÜ«∞_»O, Jk ‰õÄ_® XHõ Ô~·Å∞Ö’ «~°eã¨∞Î#fl ™È «∞Î#∞ Hõ#∞fl ≥izHõ#∞fl=¸¿ãÖ’QÍ qÑ¡=HÍ~°∞Å Œà◊O Z «∞ÎÔHà◊§_®xfl „ÑÉèí∞ «fiO r~°‚O KÕã∞HÀÖËHõáÈ~ÚOk.D ãOK«Å<å «‡Hõ ãOÑ¶∞@#‰õΩ HÍ~°‰õΩÖ·# "åi Ñ@¡ J «ºO « Hõiî#OQÍ =º=ÇÏiOKåÅxx~°‚~ÚOzOk.

41 42


Ñ¨H∆ÍÅ <åÜ«∞‰õΩÅ‰õΩ HÍHÀi g~°∞Å∞ «y# ã¨=∂ è•#O WKåÛ~°∞. Hõ~°Î=ºnHõ∆, ™êÇ¨ÏãÖ,L Œº=∞ x| Œú « LO>Ë ZO «\˜ |ÅOQÆÅ â◊HÎ<≥·<å Ñ¨~å[Ü«∞O áêÖËÜ«∞=K«Ûx D™êÇ¨Ï™È¿Ñ « ãÖÑ¶∞@#`À qÑ¡=HÍ~°∞Å∞ x~°∂Ñ≤OKå~°∞.

D ãÖÑ¶∞@#`À qÑ¡=HÍ~°∞ÅÖ’ P «‡qâßfiãÖ |ÅÑ¨_ç, =∞ixfl K«~°ºÅ‰õΩáêÅÊ_»Hõ=ÚO Õ, P kâ◊QÍ Ñiã≤÷ «∞Å∞ q+q∞OK«Hõ=ÚO Õ HÍHÀi Ü«∂Hõ∆<£Ö’ áêÖÁæ#flãÉèí∞ºÅO Œix JÔ~ã∞ì KÕã≤, JO «O KÕÜ«∂Åx „ÑÉèí∞ «fiO x~°‚~ÚOzOk. D ãOÑ¶∞@#JO «∞ ÕÖËÛO Œ∞‰õΩ qKå~°ÏkèHÍi ã¨~ü Ç¨~°ì<£#∞ „Ñ¨Éèí∞ «fiO xÜ«∞q∞OzOk. JO Œ∞‰õΩ„Ñ¨ ÕºHõ áÈbã¨∞ ŒàÏÅ#∞, „a\©+π L#fl « JkèHÍ~°∞Å |$O^•Å#∞ U~åÊ@∞ KÕã≤Ok.JÔ~ã¨∞ìÅ∞ J`«ºO`« "ÕQÆOQÍ [~°QÍÅx P^ÕtOzOk. qÑ¨¡=HÍ~°∞Å JÔ~ã¨∞ìÅ‰õΩ#[~å<åÅ∞ „Ñ¨Hõ\ÕzOk. qÑ¡=HÍ~°∞Å HÀãÖ Jxfl "≥·Ñ¨ÙÅ #∞Oz áÈbã¨∞Å "Õ@ÉèÏs ™ê÷~ÚÖ’ „áê~°OÉèí"≥∞ÿOk. „a\©+π ~°Ç¨Ïã¨º áÈbã¨∞Å =º=ã÷ J„Ñ¨=∞ «Î"≥∞ÿOk.qÑ¡=HÍ~°∞Å HÀãÖ áÈbã¨∞Å∞ JOQÆ∞à◊O JOQÆ∞à◊O QÍeOK«_»O P~°OÉèí"≥∞ÿOk.

HÍHÀi = ŒÌ Ô~·Å∞Ö’x „Ñ¨Éèí∞ «fi èŒ<åxfl ÔH·=ãÖ KÕã¨∞‰õΩ#fl Ç≤ÏO Œ∂™ê÷<£ iÑä¡H±J™Èã≤ÜÕ∞+¨<£ P ™⁄=Ú‡#∞ ÅHÀfl‰õΩ «~°eOzOk. qÑ¡"À Œº=∞ <Õ « ÑÖ_ç « aã≤‡Öò™⁄=Ú‡#O`å =O Œ~°∂áêÜ«∞Å HõÔ~hûÖ’H =∂iÊOKå~°∞. P ™⁄=Ú‡Ö’x =¸_»∞ <À@∞¡=∂„ «O á⁄~°áê@∞# ëê[Ç¨<£Ñ¨Ó~üÖ’ K«ÖÏ=∞˜Ö’H˜ =KåÛ~Ú. Jq HÍ™êÎ „a\©+πqKå~°ÏkèHÍi Ç~°ì<£ KÕuÖ’ Ñ_®¤~Ú. JÑÊ\ =~°‰õΩ HÍHÀi Hã∞ QÆ∞iOz Z@∞=O\˜P^è•~°O ^˘~°HõHõ ã¨`«=∞`«=∞ø`«∞#fl áÈbã¨∞Å‰õΩ =∞Oz ‰õÄ¡ ^˘iHÕk. Ç¨~°ì<£ãÖ|~°Ñ¨_®¤_»∞. PÑ¶∞"Õ∞Ñ¶∂Å q∂ Œ POk# P#"åà◊§ P è•~°OQÍ «# |ÅQÍxflÑ¨~°∞QÆ∞ÖˇuÎOKå_»∞.

D q+¨Ü«∂ÖËq ≥eÜ«∞x HÍHÀi g~°∞Å∞ JÑ¨Ê\˜ =~°‰õΩ J*Ï˝ åxH˜ "≥à◊§ÖË Œ∞.aã≤‡Öò, JëêÊùMòÅ∞ ëê[Ç<£ÑÓ~üÖ’ ¿ãfiK«ÛùQÍ u~°∞QÆ∞ «∞<åfl~°∞. HõÔ~hû <À@∞ P è•~°OQÍáÈbã¨∞Å∞ fQÆÖÏQÆQÍ _˘OHõO`å Hõke#@∞ì H©ÅHõ q+¨Ü«∂Å∞ ≥e™ê~Ú. „Ñ¨Éèí∞ «fiOWHõ U=∂„ «O L¿ÑH∆OK«ÖË Œ∞. D ã¨=∂Kå~°O P è•~°OQÍ Õâ◊OÖ’x qÑ¡=HÍ~°∞Å™ê÷=~åÅ∞, QÆ$Ç¨Å∞, W «~° „áêO`åÅ q∂ Œ 1925 ÃãÃÑìO|~ü 26 ~å„u áÈbã¨∞Å^•_»∞Å∞ XHõ ™êiQÍ [iQÍ~Ú. Jxfl "≥·Ñ¨ÙÅ #∞O_ç áÈbã¨∞ |ÅQÍÅ∞ Hõ=Ú‡‰õΩ<åfl~Ú.D ^•_»∞ÅÖ’ ã¨∞=∂~°∞ 30 =∞Okx JÔ~ã¨∞ì KÕâß~°∞. D áÈbã¨∞ ^•_»∞ÅÖ’ N

K«O„ ŒâıY~ü J*Ï £, N â◊pO„ Œ<å è£ |H©∆, JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ «Ñ¨Ê, HÍHÀi ãÖÑ¶∞@#Ö’

áêÖÁæ#fl JO Œ~°∂ ^˘iH˜áÈÜ«∂~°∞.

J*Ï˝`«OÖ’ JëêÊùMò1925 ÃãÃÑìO|~ü 26 ~å„u áÈbã¨∞Å∞ JëêÊùMò QÆ$Ç¨ÏO q∂ Œ ‰õÄ_® ^•_ç

KÕâß~°∞. P ã=∞Ü«∞OÖ’ JëêÊùMò ™È Œ~°∞Å∞ iÜ«∂ã «∞ÖÏ¡ MÏ<£ J «ºO « KåHõK«HõºOQÍ

=º=Ç¨ÏiOK«_»O, „Ñ¨=∂^•xfl Z Œ∞~˘¯<ÕO Œ∞‰õΩ JëêÊùMò ä≥·~°ºO KÕÜ«∞_»O`À áÈbã¨∞Å

Hõà◊√§QÆÑ≤Ê J*Ï˝ «OÖ’H˜ "≥à◊§QÆeQÍ~°∞. PÜ«∞# «# WO\˜H˜ J~°"≥∞ÿÅ∞ Œ∂~°OÖ’ L#fl

K≥~°∞‰õΩ `À@Ö’ H˘O «¿ãÑ¨Ù ^•H˘¯x, JHõ _ç #∞Oz Ñ¨~å~°Ü«∂º~°∞. P ~ÀA ~å„u

[iy# q+¨Ü«∂Å#∞ iÜ«∂ã¨ «∞ÖÏ¡ MÏ<£ D q èŒOQÍ q=iOKå~°∞.

P ~ÀA ≥Å¡"å~°∞*Ï=Ú# #=∂*ò HÀãÖ x„ ŒÖËKå#∞. JÑ¨Ê\˜H <å ÉèÏ~°º#=∂*ò K« Œ∞=Ù`ÀOk. WO\˜ QÆ_çÜ«∞ Z=~À H˘_»∞ «∞<åfl~°∞. "≥o§ f™ê#∞. Z Œ∞~°∞QÍáÈbã¨∞ JkèHÍi Ñ¶™êÜ«∞ ü Ç¨ï¿ãû<£, PÜ«∞#`Àáê@∞ Ñ¨Å∞=Ù~°∞ áÈbã¨∞Å∞ L<åfl~°∞.q+¨Ü«∞"Õ∞q∞@x J_çQÍ#∞. ™È^• HÀãÖ =KåÛ#<åfl~°∞. ~å„uÑ¨Ó@ ™È^• UO@x

D ™êÇ¨Ï™È¿Ñ « ãÖÑ¶∞@# „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ ã¨"åÖòQÍ =∂~°QÍ, ÉèÏ~°fÜ«ÚÅÖ’ãÖ`ÀëêxH˜ HÍ~°"≥∞ÿOk. ~å[H©Ü«∞OQÍ ãÎ|ú « Hõ=Ú‡‰õΩ#fl *ÏfÜ≥∂ Œº=∞OÖ’ HÍHÀi

Ô~·Å∞ ÀÑ≤_ç ãOÑ¶∞@# Q˘ÑÊ Hõ ŒeHõ ≥zÛOk. „Ñ[ÅÖ’ #∂ «# L ÕÎ*ÏxH HÍ~°"≥∞ÿOk.

qÑ¡=HÍ~°∞Å#∞ L ÕÎl «∞Å#∞ KÕã≤Ok. Ñ¨@∞ì=∞x Ñ¨k=∞Ok ‰õÄ_® ÖËx qÑ¡=HÍ~°∞Å∞

ÃÑ ŒÌ ãOYºÖ’ L#fl „ÑÉèí∞ «fi |ÅQÍÅ#∞ UO KÕÜ«∞QÆÅ~°x JÑÇãºO KÕã∞Î#fl ~å[H©Ü«∞

43 44


„Ñ¨tflOKå#∞. lÖÏ¡ HõÅHõì~ü #∞O_ç ™È^•‰õΩ "åÔ~O\ò LO Œ<åfl~°∞. K«∂ÃÑ@ì=∞<åfl#∞.á⁄~°áê@∞# <å KÕuH˜ =∞~˘Hõ P*Ï˝Ñ¨„ «O WKåÛ_»∞. K«k"å#∞. Jk ™È^•‰õΩãO|OkèOz# L «Î~°∞fi HÍ Œ∞. Jk JëêÊùMò#∞ JÔ~ã∞ì KÕÜ«∞=∞#fl L «Î~°∞fi. P L «Î~°∞fiÅ#∞«fii «QÆu# K«k"Õã≤, <å‰õΩ WOw¡+¨µ ~å ŒO@∂ ^•xx uiy WKåÛ#∞. P «~°∞"å «

JkèHÍi ™È^•‰õΩ ãÖ|OkèOz# "åÔ~O\ò K«∂áê_»∞. WO\˜Ö’H˜ *Á~°|_»_®xH˜ KåÖÏ`˘O Œ~°Ñ¨_»∞ «∞<åfl_»∞. <å WÅ∞¡ ZO Œ∞‰õΩ ™È^• KÕÜ«∂Åx P_çQÍ#∞.

„Ñ`åÑπÑ¶∞~ü lÖÏ¡Ö’ ÀÑ≤_ç [iyOk. P ãOÑ¶∞@# q+Ü«∞"≥∞ÿ ™È^•Å∞ [~°∞QÆ∞«∞<åfl~Ú Jx Ñ¶™êÜ«∞ ü Ç¨ï¿ãû<£ J<åfl_»∞. QÆ$Ç¨ÏOÖ’ ' Ñ¨~åÌ#+‘ „ã‘ÎÅ∞ — L<åfl~°x

`˘O Œ~°Ñ¨_»∞ «∞#fl áÈbã¨∞Å#∞ J_»¤yOKå#∞....WO\’¡ L#fl "å~°O ŒiH˜ áÈbã¨∞Å∞=zÛ L<åfl~°x ≥Å∞Ñ¨Ù «∂, áÈbã¨∞Å∞ «ÖÏ+‘ HÀãÖ WO\’¡H˜ =ã¨∞Î<åfl~°x, "Õ∞_»g∞kH˜ "≥à◊§=∞x <å ÉèÏ~°º‰õΩ K≥|∞ «∞#fl@∞¡QÍ PO Œi`Àáê@∞, Pá¶êÊùMò#∞ ÃÇÏK«ÛiOKå#∞...P ÃÇÏK«ÛiHõ À JëêÊùMò J„Ñ¨=∞ «Î=∞O JÜ«∂º_»∞. <å ÃÇÏK«ÛiHõ qx QÆ|QÆÉÏÖËKå_»∞. «# ÃÑ>ìÖ’ L#fl x¿+kè « Ñ¨„uHõ '"åº<£QÍ~ü¤— HÍÑ‘Å#∞ fã¨∞‰õΩx Hõ∆ÏÅÖ’"Õ∞_» g∞ Œ‰õΩ "≥o§áÈÜ«∂_»∞...áÈbã¨∞Å∞ WÅ¡O`å QÍeã¨∞Î<åfl~°∞. JkèHÍ~°∞Å∞ |Ü«∞@‰õÄ~°∞Ûx L<åfl~°∞. áÈbã¨∞ JkèHÍi Ç¨ï¿ãû<£ <å`À ÉÏ`åMÏh „áê~°OaèOKå_»~°∞.=∂@Ö’¡ ##∞fl „Ñ¨Ö’ÉèíÃÑ>ËìO Œ∞‰õΩ „Ñ¨Ü«∞uflã¨∂Î, 'JëêÊùMò`À <å‰õΩ ÑïK«Ü«∞O LOk,L<åfl_® ? Ñ≤Å=O_ç, Ñ≤KåÛáê\˜ =∂\Ï¡_»∞‰õΩO\ÏO— J<åfl_»∞.

P =∂@ qO@∂<Õ, x#fl ~å„u 12 QÆO@Å „áêO «OÖ’ JëêÊùY∞ÖÏ¡ ZHõ _çHÀ"≥o§áÈÜ«∂_»<åfl#∞. P ã¨=∂ è•#O`À JkèHÍi HõOQÍ~°∞ Ñ¨_®¤_»∞. ZHõ _çH˜ "≥àÏ§_»xJ_çQÍ_»∞. Z=~À F áÈbã∞ JkèHÍi =zÛ JëêÊùMò#∞ JÔ~ã∞ì KÕÜ«∞_®xH „ÑÜ«∞`åflÅ∞[~°∞QÆ∞ «∞<åflÜ«∞x, ZHõ _çÔH·<å "≥o§á⁄=∞‡x ã¨ÅÇ¨ WKåÛ_»x K≥áêÊ#∞. P =∂@`ÀÑ¶™êÜ«∞ ü Çï¿ãû<£ =∞iO « HõOQÍ~°∞ Ñ_»∞ «∂ P JkèHÍi Z=~°∞? Z=~°x? J_çQÍ_»∞.=∂ „âıÜ≥∂aèÖÏ+≤ ¿Ñ~°∞ |Ü«∞@ ÃÑ@ì=∞O\Ï~å? JO@∂ x~åHõiOKå#∞. áÈbã¨∞JkèHÍi KåÖÏ x~åâ◊Ñ¨_®¤_»∞.##∞fl áÈbã¨∞ ¿ãì+¨<£‰õΩ ~°=∞‡<åfl_»∞. PÜ«∞# "≥O@<Õ#∞ ¿ãì+¨<£‰õΩ #_çKå#∞.áÈbã¨∞ |ÅQÍÅ`À ã¨Ç¨ P JkèHÍi x„+¨ q∞OKå_»∞...<Õ#∞áÈbã¨∞Å "≥O@ ¿ãì+¨<£‰õΩ "≥o§ uiy =KÕÛãïH˜ JëêÊùMò ÉÏÅ¯hÖ’ L<åfl_»∞.Uq∞\˜ ŒO`å? Px J_çQÍ#∞. `å#∞ i=Å∂º+¨#s áêsìÖ’ KÕ~å#x, Jk ~°Ç¨Ïã¨º

qÑ¡= ãOÑ¶∞=∞x K≥áêÊ_»∞. JÑC_»∞QÍx <å‰õΩ JãÅ∞ q+Ü«∞O ≥eÜ«∞ÖË Œ∞.(ShaheedAsfaqulla Khan Aur Unka Yug, by Sudhir Vidyardhi, Page. 39-41)

P ~å„u áÈbã∞Å Hõ#∞flQÆÑ≤Ê JÔ~ã∞ì «Ñ≤ÊOK«∞‰õΩ#fl JëêÊùY∞ÖÏ¡, ëê[Ç<£ÑÓ~ü

#∞O_ç =∂~°∞ "Õ+ÖÖ’ <Õ~°∞QÍ Éè’áêÖò "≥àÏ§~°∞. JHõ _» Z‰õΩ¯= HÍÅO LO_»ÖËHõ ÅHÀfl

g∞ Œ∞QÍ HÍ#∂Ê~°∞ =KåÛ~°∞. JHõ _» „Ñ¨ åÑπ Ñ¨„uHõ ãÖáê Œ‰õΩ_»∞, qÑ¡"åaè=∂x N

QÆË+π â◊OHõ~ü q^•ºi÷x Hõe™ê~°∞. D „Ñ`åÑπ Ñ„uHõ HÍ~åºÅÜ«∞O P<å_»∞ qÑ¡=HÍ~°∞Å‰õΩ

„Ñ è•# ‰õÄ_»e HO„ ŒOQÍ LO_Õk. ã~åÌ~ü ÉèíQÆ üã≤OQ∑ À áê@∞ ÑÅ∞=Ù~°∞ qÑ¡=HÍ~°∞Å∞„Ñ¨ åÑπÖ’ "åº™êÅ∞ ~å¿ã"å~°∞. N q^•ºi÷ JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£‰õΩ H˘O «HÍÅO P„â◊Ü«∞q∞zÛ, JHõ _ç #∞Oz PÜ«∞##∞ Éˇ<å~°ãπ ÑÖáê~°∞. Éˇ<å~°ãπ J<å_»∞ qÑ¡= HÍ~°∞Å‰õΩ=∞Oz ™ê÷=~°OQÍ#∂, HO„ ŒOQÍ LOk. JHõ _»‰õΩ "≥o§# JëêÊùMò Ç≤ÏO Œ∂™ê÷<£ iÑä¡H±J™Èã≤ÜÕ∞+¨<£‰õΩ K≥Ok# W «~° ã¨Éèí∞ºÅ`À HõÅã≤ cÇ¨~ü "≥o§áÈÜ«∂~°∞.

P q èŒOQÍ cÇ~ü "≥àı§ =ÚO Œ∞ áÈbã∞ JkèHÍ~°∞Å Hõà◊√§QÆÑ≤Ê JëêÊùMò ãfi„QÍ=∞O=KåÛ~°∞. PÜ«∞# J#fl iÜ«∂ã «∞ÖÏ¡ MÏ<£ Hõ äŒ#O „ÑHÍ~°O, JëêÊùùY∞ÖÏ¡MÏ<£ JÅÇÉÏ £ZH±û„ÃÑãπÖ’ L^ŒÜ«∞O =¸_»∞ QÆO@Å‰õΩ ëê[Ç¨<£Ñ¨Ó~ü =KåÛ~°∞. PÜ«∞# ã≤‰õΩ¯Ü«Ú=‰õΩx "Õ+OÖ’ L<åfl~°∞. PÜ«∞# HÀãO áÈbã∞ JkèHÍ~°∞Å∞, ã≤.S._ç. JkèHÍ~°∞Å∞¿ãì+<£ = ŒÌ HÍÑÙHÍã≤ L<åfl~°∞. =∂~°∞"Õ+OÖ’ L#fl PÜ«∞##∞ áÈbã∞Å∞ QÆ∞~°∞Î Ñ@ìÖË Œ∞.PëêÊùMò ¿ãì+¨<£ #∞Oz u#flQÍ q∞„ «∞_»∞ 'Jb M·~ån— WO\˜H˜ "≥àÏ§~°∞. ÃÑ ŒÌ#fl=ÚÇ¨Ï=∞‡ £ +¨v=ÙÖÏ¡ MÏ<£#∞ K«∂_®Å<åfl~°∞. PÜ«∞# "Õ@ HÀãÖ "≥o§, JHõ _» [iy#„Ñ=∂ ŒOÖ’ «∞áêH «∂\Ï «ye 15 ~ÀAÅ „H «O K«xáÈÜ«∂~°x q∞„ «∞_»∞ ≥eáê~°∞.P "å~°Î qx JëêÊùMò ÉÏQÍ U_®Û~°∞. ÉÏ èŒÑ¨_®¤~°∞. J#flÜ«∞º ã¨=∂kè = ŒÌ‰õΩ "≥o§„áê~°÷# KÕã≤ uiy WO\˜H˜ =KåÛ~°∞. P ~å„u Ñ¨ ŒH˘O_»∞ QÆO@Å Ô~·Å∞‰õΩ cÇ¨~ü"≥o§áÈÜ«∂~°∞.(Shaheed Asfaqulla Khan Aur Unka Yug, by SudhirVidyardhi, Page.47).

P «~°∞"å « JëêÊùMò áÈbã¨∞Å Hõ#∞flQÆÑ≤Ê ëê[Ç¨<£Ñ¨Ó~ü =zÛ "≥àÏ§~°∞. Dq+Ü«∞O ≥eã≤# áÈbã∞Å∞ L#fl`åkèHÍ~°∞Å∞ =∞O_çÑ_®¤~°∞. P„QÆÇ≤ÏOKå~°∞. P P„QÆÇxflJëêÊùY∞ÖÏ¡ J#fl iÜ«∂ã¨ «∞ÖÏ¡ MÏ<£ WO\˜ g∞ Œ K«∂áê~°∞. PÜ«∞# x"åãÖ g∞ Œ^•_çKÕã≤, WO\˜Ö’x ™ê=∂#∞Å#∞ [Ñ¨ÙÎ KÕ™ê~°∞. D ãÖ Œ~°ƒùOQÍ JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£~åã≤# ÖËYÅ∞, Hõq «Å∞, PÜ«∞# «Ü«∂~°∞KÕã¨∞‰õΩ#fl <À\òû#∞ áÈbã¨∞Å∞ Z «∞ÎÔHàÏ§~°∞.WO\’¡ "åix P_» =∞QÆ Õ_® ÖË‰õΩO_® Ç≤ÏOã≤OKå~°∞. áÈbã¨∞Å∞ Z#fl_»∂ ÖËxq èŒOQÍ KåÖÏ cÉèí «ûO ã¨$+≤ìOKå~°x JëêÊùY∞ÖÏ¡ ™È Œ~°∞Å∞ =∞Ç¨Ï=∞‡ £ iÜ«∂ã¨ «∞ÖÏ¡"≥Å¡_çOKå~°∞.

JëêÊùY∞ÖÏ¡ Ñ¨~åiÖ’ L#flÑ¨C_»∞ ÑÖ*Ï|∞‰õΩ K≥Ok# „Ñ¨=ÚY qÑ¡=HÍ~°∞_»∞N ÖÏÖÏ ˆH^Œ~°<å^è£`À PÜ«∞#‰õΩ ÑïK«Ü«∞"≥∞ÿOk. PÜ«∞# JëêÊùY∞ÖÏ¡`À =∂\Ï¡

45 46


_»∞ «∂, „a\©+¨µ áÈbã¨∞Å‰õΩ zHõ ‰õΩO_ÕO Œ∞‰õΩ ãïÇ¨Ï Œ∞ÌÅ∞ ^•\˜ áÈ"åÅ#∞‰õΩO>Ë<Õ#∞ ã¨Ç¨ÏÜ«∞Ñ¨_»QÆÅ#∞. q∂‰õΩ Z@∞=O\˜ „Ñ¨=∂ ŒO ~å‰õΩO_® q∞=∞‡efl ãïÇ¨Ï Œ∞ÌÅ∞^•\OK«QÆÅ#∞. Jk <å‰õΩ KåÖÏ ã∞Å∞=Ù J<åfl~°∞. ãfi Õâ◊O q_çz "≥à◊§@O JëêÊMò‰õΩW+ìO ÖË Œ∞. N ÖÏÖÏ ã¨ÅÇ¨‰õΩ ã¨=∂ è•#OQÍ, <Õ#∞ Ç≤ÏO Œ∂™ê÷<£ #∞O_ç Ñ¨~åiHÍ ŒÅK«∞H˘ÖË Œ∞. ™È Œ~å! =Úã≤¡OÅÖ’ ‰õÄ_® XHõix Õâ◊O HÀãÖ LiHõO|O ZHõ x=fiO_ç, Jx =∂ «$Éèí∂q∞ ¿ã=Ö’ „áê`åºQÆO KÕÜ«∂Å#fl «# =∞<À"åOKè«#∞JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ P ãÖ Œ~°ƒùOQÍ "≥Å¡_çOKå~°∞. (Shaheed Asfaqulla Khan Aur

Unka Yug, by Sudhir Vidyardhi, Page.47)

J*Ï˝ «OÖ’.... ‰õÄbQÍ J=`å~°O„a\©+π áÈbã¨∞‰õΩ \’Hõ~å WzÛ =∂~°∞"ÕëêÅÖ’ «Ñ≤ÊOK«∞‰õΩ u~°∞QÆ∞ «∞#fl

JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ u#flQÍ cÇ¨~ü ~å„+ìOÖ’x _®Åì<£ QÆO*ò lÖÏ¡ KÕ~°∞‰õΩ<åfl~°∞. P

„áêO «OÖ’x XHõ Hõ~å‡QÍ~°OÖ’ ™ê=∂#º ‰õÄeQÍ Ñ¨xH˜ ‰õΩk~å~°∞. PÜ«∞# "Õ+Ö,

ÉèÏ+ =∂~åÛ~°∞. «##∞ å#∞ ™ê=∂#º Ô~· «∞ ‰õΩ@∞OÉÏxH K≥Ok# =ºHÎQÍ ÑiK«Ü«∞O

KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. F ™ê=∂#º ‰õÄbQÍ PÜ«∞# ~°Ç¨Ïã¨ºrq`åxfl P~°OaèOKå~°∞.

JëêÊùMò _®Åì<£ QÆO*òÖ’x Hõ~å‡QÍ~°OÖ’ Ñ¨x KÕã¨∂Î KåÖÏ ã¨∞~°H∆ «OQÍ

QÆ_çáê~°∞. JHõ _» XHõ™êi [iy# Hõq ã¨"Õ∞‡à◊<åxH˜ PÜ«∞# Ç¨Ï[~°Ü«∂º~°∞. JHõ _»

PÜ«∞#Ö’x Hõq „Ñ¨ Œi≈=∞Ü«∂º_»∞. =∞Oz L~°∂Ì Hõq «Å#∞ P ãÖ Œ~°ƒùOQÍ QÍ#O

KÕâß~°∞. ™êÇ≤Ïf „¿Ñq∞‰õΩÅ =∞#fl# á⁄O^•~°∞.JëêÊùMò Ñ¨x KÕã¨∞Î#fl Hõ~å‡QÍ~°O

Ü«∞[=∂xH˜ L~°∂Ì Hõq «Å∞ JO>Ë ÑÖK«„áêÏÅ∞. JëêÊùY∞ÖÏ¡ KÕ « PÜ«∞# =∞s

=∞s Hõq`«Å∞ K≥Ñ≤ÊOK«∞‰õΩx P#OkOKå~°∞. K«Hõ¯x Hõq`«fiO ~åÜ«∞@"Õ∞HÍHõ

=∞<ÀÇ¨Ï~°OQÍ Hõq`åQÍ#O KÕÜ«∞QÆÅ JëêÊùYò «# = ŒÌ H˘Å∞=Ù‰õΩ LO_»_®xfl PÜ«∞#

KåÖÏ QÆ~°fiÑ¨_®¤_»∞.

JëêÊùMò „ÑuÉèí‰õΩ ãO`À+≤Oz# Ü«∞[=∂x JëêÊùMò r`åxfl ÉèÏsQÍ ÃÑOKå_»∞.

D "å`å=~°OÖ’ JëêÊùMò Ç≤ÏOnx ÉÏQÍ Jaè=$kúÑ~°∞Û‰õΩ<åfl~°∞. ÉOQÍbÖ’ áê@Å∞

~åÜ«∞@"Õ∞ HÍ‰õΩO_®, =∞<ÀÇ¨Ï~°OQÍ áê_»QÆeˆQO «QÍ Ñ¨@∞ì ™êkèOKå~°∞. Jëê¬Mò

Z=fiiH© Z@∞=O\˜ J#∞=∂#O ~å‰õΩO_®, Hõ+≤ìOz Ñ¨xKÕã¨∂Î Ü«∞[=∂x „Ñ¨ ÕºHõ

„¿Ñ=∂aè=∂<åÅ∞ á⁄O^•~°∞.

L Œº=∞ ã¨∂Êix ÑÖ_çOz# L~°∂Ì HõqJëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ Q˘Ñ¨Ê qÑ¡=HÍ~°∞_»∞ =∂„ «"Õ∞ HÍ Œ∞, =∞Oz L~°∂Ì Hõq

‰õÄ_®, PÜ«∞# «e¡ N=∞u =∞[Ç¨Ï~°∞xfl™ê L~°∂Ì ™êÇ≤Ï`åºaèÖÏ+≤. =∞Oz K« Œ∞=i

HÍ=_»O =Å# z#fl «#O #∞Oz JëêÊùY∞ÖÏ¡‰õΩ L~°∂Ì ™êÇ≤Ï «ºO g∞ Œ =∞=∞HÍ~°O

U~°Ê_çOk. Hõq «Å#∞ ~åÜ«∞_»O „áê~°OaèOKå~°∞. ÇÏã~° ü Jx HõÅO¿Ñ~°∞ ÃÑ@∞ì‰õΩ<åfl~°∞.

ÇÏã~° ü JO>Ë ÖÏÅã Jx J~°÷O. PÜ«∞# "å~°ã‘ Jx =∞~À¿Ñ~°∞`À ‰õÄ_® Hõq «Å#∞

~å™ê~°∞. L~°∂Ì Hõq ã"Õ∞‡à◊<åÅÖ’ L`åûÇÏOQÍ áêÖÁæ<Õ"å~°∞. =∞Oz L~°∂ÌÖ’, |Å"≥∞ÿ#

ÉèÏ"åÅ`À ™êy# PÜ«∞# Hõq «Å∞ „Ñ[Å‰õΩ L ÕÎl «∞efl QÍqOKÕq. PÜ«∞# ÉèÏ"åÅ`À

UH©ÉèíqOK«x "å~°∞ ‰õÄ_® JëêÊùMò Hõq «ÅO>Ë K≥qHÀã¨∞‰õΩ<Õ"å~°∞. „j Ñ¨Ù~°∞ëÈ «ÎO

^•ãπ \ÏO_»<£ ÖÏO\˜ „Ñ¨=ÚY∞Å∞ PÜ«∞# ™êÇ≤Ï «ºO JO>Ë ÉÏQÍ W+ìÑ¨_Õ"å~°∞.

L~°∂Ì ÉèÏ+Ö>Ë PÜ«∞#‰õΩ „áêO. qÑ¡"À Œº=∞O`À «Å=Ú#HõÖ·Ü«Ú#flÑ¨C_»∞

‰õÄ_® PÜ«∞# L~°∂Ì Hõq «Å∞ ~åÜ«∞@O =∂#ÖË Œ∞. Ü«Ú=‰õΩÅ#∞ qÑ¡"À Œº=∞OÖ’

áêÖÁæ<ÕÖÏ KÕÜ«∞QÆÅ L ÕÎ[Ñ¨Ói « "åº™êÅ#∞ N ~åO„Ñ¨™ê £ aã≤‡Öò ~åã≤Ñ¨C_»∞ P

"åº™êÅ∞ L~°∂ÌÖ’ ~åÜ«∞@O =Å# L~°∂Ì =∂ «$ÉèÏ+¨QÍ QÆÅ =Úã≤¡O Ü«Ú= « ‰õÄ_®

P PÖ’K«#Å`À „ÑÉèÏq «O HÍQÆÅ~°∞ Hõ#∞Hõ P "åº™êÅ#∞ L~°∂ÌÖ’ ~åÜ«∞=∞x PÜ«∞#

aã≤‡Öò#∞ HÀˆ~"å~°∞. D q+¨Ü«∂xfl ã¨fiÜ«∞OQÍ aã≤‡Öò „Ñ¨™êÎqã¨∂Î, <Õ <≥Ñ¨C_≥·<å

U^≥·<å "åºãÖ ÖËHõ Ñ¨Ùã¨ÎHõO Ç≤ÏOnÖ’ ~å¿ãÎ, JÑ¨C_»ÖÏ¡ h=Ù =Úã≤¡OÅ∞ ‰õÄ_®

K« Œ=QÆeˆQO Œ∞‰õΩ QÍ#∞ L~°∂ÌÖ’ ZO Œ∞‰õΩ ~åÜ«∞‰õÄ_» Œx HÀ~°∞ «∞O_Õ"å_çq, (aã≤‡Öò

P «‡Hõ äŒ, ¿Ñl.106) J<åfl~°∞.

L~°∂Ì HõqQÍ JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ ~åã≤# L~°∂Ì Hõq «Å∞, "åº™êÅ∞ áÈbã¨∞Å

™È^•ÅÖ’ KåÖÏ =~°‰õΩ áÈQÍ, PÜ«∞xO@ [iy# ˘OQÆ «#OÖ’ =∞iH˘xfl =∂Ü«∞O

JÜ«∂º~Ú. P HÍ~°OQÍ PÜ«∞# ã¨$lOz# L~°∂Ì ™êÇ≤Ï «ºO Ñ¨ÓiÎQÍ „Ñ¨[Å‰õΩ

ŒHõ ÖË Œ∞. P HÍ~°OQÍ L~°∂Ì HõqQÍ PÜ«∞##∞ JOK«<å "ÕÜ«∞_®xH˜ ‰õΩ Œ~°ÖË Œ∞.

JOk#O « =~°‰õΩ PÜ«∞# QÆ∞iOz J èŒºÜ«∞#O KÕã≤# ™êÇ≤Ïf q=∞~°≈‰õΩÅ∞ JëêÊùY∞ÖÏ¡

MÏ<£ „Ñ¨=ÚY L~°∂Ì HõqQÍ „Ñ¨â◊Oã≤OKå~°∞.

PÜ«∞# „Ñü Hõq «Ö’ =∂ «$Éèí∂q∞ Ñ¨@¡ QÆÅ „¿Ñ=∞, POˆQ¡Ü«∞ „Ñ¨Éèí∞ «fiO Ñ¨@¡

P„QÆÇ¨ÏO, ÉÏxã¨ „| «∞‰õΩÅ #∞O_ç |Ü«∞@Ñ¨_»=∞#fl „Ñ¨É’ èŒO, PO Œ∞‰õΩ qÑ¡qOK«=∞x

Ñ≤Å∞Ñ¨Ù, „| «∞‰õΩ QÆ∞iOz, Õ=Ùx QÆ∞iOz `åufiHõ ÉèÏ=#Å∞ HõxÊ™êÎ~Ú. z=~°‰õΩ

47 48


=∞iH˘kÌ xq∞ëêÅÖ’ Lif™êÎ~°#QÍ ‰õÄ_» PÜ«∞# Hõq «fiO K≥áêÊ~°∞. Li"ÕkHõ g∞ Œ

#∞O_ç ‰õÄ_» L~°∂Ì Hõq «Å∞ qxÊOK«@O qâı+Ö.

JëêÊùY∞ÖÏ¡KÕ q~°z « Hõq «ÅÖ’ H˘xfl...

F <å =∂ «$ Õâ◊=∂ ã^• h‰õΩ ¿ã=KÕã∂Î<Õ LO\Ï#∞. Li tHõ∆ Ñ_ç<å,[#‡M· Œ∞ qkèOz<å, ÉË_çÅ Œ~°=Ù`À h <å=∞ã‡~° KÕã∂Î<Õ LO\Ï#∞.(¿ÇÏ =∂ «$Éèí∂q∞ Õs ¿ã"å H˜Ü«∂ Hõ~°∂OQÍ, á¶êOã‘ q∞ÖË =∞ˆ~≠Ü«∂ Ç¨ÏŸ [#‡ M· £ "Õ∞s. ÉË_ç |*Ï |*Ï Hõ~ü Õ~å Éèí[<£ Hõ~°∂OQÍ).

<å =∂ «$Éèí∂q∞ HõÅHÍÅO ã¨fi„ «O «OQÍ LO_®e. <å Õ=ÚOk<Õ#∞ LO_˘K«∞Û, LO_»Hõ áÈ=K«∞Û.(= «<£ Ç¨Ï"Õ∞âßñ ~°¿ÇÏñ ã¨ • MÏÜ«∞O B~ü P*Ï £ –Ç¨Ï=∂~å HÍº ÃÇ·Ï JQÆ~ü Ç¨Ï"£∞ ~°¿ÇÏ ~°¿ÇÏ <å ~°¿ÇÏ)

ã¨Ç≤ÏOK«ÖËHõ "åi P<åºÜ«∂Å∂, P`åºKå~åÅ∞ K«∂ã≤ qã≤y áÈ~Ú–"Õ∞=Ú Ãã· «O ÃÑ¶·*ÏÉÏ £ *·Å∞ #∞O_ç "≥o§áÈ «∞<åfl=Ú.( «OQ∑ PHõ~ü Ç¨Ï"£∞ cè L<£H AÖò‡ ¿ã ÉË*Ï~ü ¿ã –K«Öò kÜÕ∞ ã¨∂U P ŒO lO^• ÃÑ¶·*ÏÉÏ £ ¿ã.)

Ñ≤iH˜ "åà‹§Ñ¨C_»∂ Kå=Ù‰õΩ ÉèíÜ«∞Ñ¨_»∞`«∂, ~ÀA‰õΩ =O^Œ™ê~°∞¡

=∞~°˜ã¨∞ÎO>Ë K«∂âß. g~°∞Öˇ#fl_»∂ Kå=Ù‰õΩ ÉèíÜ«∞Ñ¨_»QÍ K«∂_»ÖË Œ∞.

ÃÑ·QÍ =∞$ «∞º "ÕkHõ q∂ Œ Ãã· «O #=Ùfi «∂ P_»∞ «∂O>Ë K«∂âß.

(|∞*òkÖ’OHÀ ã¨ • =∞ø ü¿ã _»~ü å ÕHÍ,

QÀH© ™œ ÉÏ~ü L<Õ›ñ =∞~ü å ÕMÏ, g~ü HÀ =∞ø ü ¿ã Ç¨Ï"£∞ _»~ü Õ#Ç‘Ïñ ÕMÏ, «HÍÎÜÕ∞ =∞ø ü Ñ¨~ücè MËÖÏÇ≤Ï Hõ~åÎ ÕMÏ)

ã¨=∞ãÎ=¸ #tOz áÈÜÕ∞ Õ. ~°∂Ñ¨Ù=∂ã≤áÈÜÕ∞k <Õ#∞ XHõ Ë‚ HÍ Œ∞.ˆH=ÅO Õ=Ù_Õ <åâ◊#=Ú ÖËx "å_»∞.(Ñ¶<å ÃÇ·Ï ã¨ÉòˆH eÜÕ∞ Ç¨Ï"£∞ ¿ã ‰õΩKü #Ç‘Ï =∞ø‰õÄÑ¶π, |HÍÃÇ·Ï UH±Ñ¶Hõ ü *Ï<£–Z–H˜„aÜ≥∂O ˆHeÜÕ∞)

Ju «fi~°Ö’<Õ ÉÏxã¨ «fiÑ¨Ù |O èŒ<åÅ∞ ≥yáÈ`å~Ú. P~ÀA K«∂_»O_çÇ≤ÏO Œ∂™ê÷<£ P=Ù «∞Ok ã¨fi «O„ «O.

(|Ç¨ï ü Ç≤Ï [bÌÇ‘Ï @∂>ËOˆQ QÆ∞ÖÏq∞ H© ÜÕ∞ [Orˆ~O–H˜ã‘ k<£ ^ÕY<å P*Ï^£ Ü«∞ÇπÏ Ç≤ÏO^Œ∂™êÎ<£ Ç¨ÏŸQÍ)

P=∞~° r=ÙÅ∞ ã=∂ èŒ∞Å q∂ Œ „Ñu U_»∞ ÑÓÅ =∂ÅÅ∞ "ÕÖÏ_»∞`åÜü∞.=∂ «$Éèí∂q∞ HÀãÖ =∞~°ÕKÕ "åà◊§#∞ QÆ∞~°∞Î KÕ¿ã ^˘Hõ >Ë.(+¨Ç‘Ï^ÀO ˆH =∞*Ï~ÀO Ñ¨~ü ÅˆQOˆQ Ç¨Ï~ü |~°ãπ "Õ∞ÖË–= «<£ Ñ¨~ü =∞~ü<Õ "åÖ’O HÍ Ü«∞Ç‘Ï ÉÏH© xëêx Ç¨ÏŸQÍñ)

Kå=Ù XHõ ~ÀA «Ñ¨ÊHõ ~å#∞#fl Œ#flÑ¨C_»∞ ZO Œ∞‰õΩ ÉèíÜ«∞Ñ¨_®e.

"Õ∞"≥∞Ñ¨C_»∞ ^•xx P@#∞‰õΩ<åflO =∞i Kå"≥Hõ _®.

(=∞ø ü UH± ~À*ò Ph ÃÇ·Ï`À _»~ü<å HÍºÃÇ·Ï–

Ç¨Ï"£∞ ã¨ • MËÖò Ç‘Ï ã¨=Ú~°≠Ï H˜ÜÕ∞ =∞~°<å HÍº ÃÇ·Ï)

JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ ~åã≤# F L «Î~°OÖ’ PÜ«∞# ~åã≤# Hõq « D q èŒOQÍ

LOk. P ÖËYÖ’, `À@Ö’ Ñ¨ÓÅ ÑÖ@ Öˇã¨ûQÍ LOk. HÍh Uq∞

ÖÏÉèíO? JO Œ∞Ö’ |∞Öò|∞Öò LO_»@O, ÖËz áÈ=@O À@=∂e Wëêì

WëêìÅ`À<Õ Hõ •. „¿Ñ=∞ =∂~°æOÖ’ K«iOz ã=∞ã≤ ‰õÄ_® ã=∞ã≤#"å_»∞

HÍ_»∞–=Å WO Œ∞Ö’ x~°Ñ¨~å èÕ. ÑÖ[~°O x~ÀÌ+≤ÜÕ∞. ã¨fiÜ«∞OQÍ <å

Ô~Hõ Ö’¡, DHõÖ’¡ q∞o «"≥∞ÿ LOk. |On HÍ"åÅ<Õ PHÍOHõ∆. „ÑÑOKÀ^•º#

ã$+≤ìHõ~Î ~åâß_»∞ <å <˘ã@–ÑÓÅ =ãO «OÖ’ À@ #∞O_ç ÉèíÇ≤Ï+¯ $ «∞

_»"≥·, |OnMÏ<åÖ’ x"åã¨=ÚO_»=∞x, ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.

D "Õ∞~°‰õΩ JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ Õâ◊ÉèíHÎ „Ñ¨Ñ¨Ói «"≥∞ÿ# Hõq «Å#∞ KåÖÏ ~åâß~°∞.

PÜ«∞# Hõq «Å∞ Ç¨ÏO ŒO J#∞ L~°∂Ì Ñ¨„uHõÖ’ „Ñ¨K«∞i «=∞Ü«∂º~Ú. PÜ«∞# Ñ≤Å¡Å

HÀãÖ Ñ¨ÙãÎHõO ‰õÄ_® ~åÜ«∂Å#∞‰õΩ<åfl~°∞. HÍx P HÀiHõ <≥~°"Õ~° ÖË Œ∞. PÜ«∞# D

Hõq «Å#∞ „Ñ è•#OQÍ J*Ï «OÖ’ L#flÑC_»∞, P «~°∞"å « *·Å∞Ö’ L#flÑC_»∞ ~åâß~°∞.

HÍHÀi Ô~·Å∞ ãÖÑ¶∞@# Hã¨∞Ö’ LitHõ∆ Ñ¨_ç, P tHõ∆ J=∞Å∞ JÜÕ∞ºO « =~°‰õΩ

ÃÑ¶·*ÏÉÏ Œ∞ *·Å∞Ö’ L#flÑC_»∞ ‰õÄ_® PÜ«∞# ~åã≤# Hõq «ÅÖ’ =∂ «$Éèí∂q∞x „a\©+~°¡

ÉÏxã¨ «fiO #∞O_ç q=ÚHõÎO KÕÜ«∂Å#fl |Å"≥∞ÿ# PHÍOHõ∆ =ºHõÎ=∞ø «∞Ok. LitHõ∆

Ñ_ç<å, Ü«∂=rq « M· Œ∞ „áêÑ≤ÎOz<å =∂ «$ Õâ◊=∂ h <å=∞ã‡~° J#∞x «ºO KÕã∂Î<Õ

LO\Ï#x JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ *·Å∞ QÀ_»Å =∞ èŒº #∞O_ç „Ñ¨Hõ\ÕK«@O qâı+Ö.

49 50


~°ëêº "≥àÏ§Å#fl „Ñ¨Ü«∞`«flOJ*Ï «"åãO QÆ_»∞ÑÙ «∞#fl JëêÊùY∞ÖÏ¡‰õΩ _®Åì<£QÆO*ò

KåÖÏ ã∞~°H∆ «OQÍ, ™œHõ~°º=O «OQÍ LOk. PÜ«∞# PHõ _»

HõqQÍ ‰õÄ_® QÆ∞iÎOÑ¨Ù á⁄O^•~°∞. =∞Oz =~° ~üQÍ ‰õÄ_®

Ü«∞[=∂x P Œ~°‰õΩ áê„ «∞ÅÜ«∂º~°∞. PÜ«∞##∞ Z=fi~°∂

QÆ∞~°∞ÎÑ¨@ìÖËx Ñïã≤÷u. áÈbã¨∞Å ÉèíÜ«∞O U=∂„ «O ÖË Œ∞.

=∞Oz Ü«∞[=∂x, =∞Oz „Ñ¨[Å∞. =∞Oz ™êÇ≤Ïf "å`å

=~°O. P „áêO «O Jxfl q è•Å J#∞‰õÄÅOQÍ L<åfl

PÜ«∞#Ö’x qÑ¡=HÍ~°∞xH˜ W"Õg∞ #K«ÛÖË Œ∞. ™œHõ~°º=O « "≥∞ÿ# q„âßOu qã¨∞QÆ∞

JxÊOK«™êyOk. Zxq∞k =∂™êÅ∞ QÆ_çÑ≤# PÜ«∞# WOHÍ JHõ¯_» LO_»ÖËHõ

_®Å¤<£QÆO*ò = Œe"ÕÜ«∂Åx x~°‚~ÚOK«∞‰õΩ<åfl~°∞.

JëêÊùMò J*Ï˝ «OÖ’ L#flÑ¨C_»∞ PÜ«∞#‰õΩ ÑÖ*ÏÉò „áêO`åxH˜ K≥Ok# „Ñ¨ã≤ Œú

qÑ¨¡=HÍ~°∞_»∞ „j ÖÏÖÏ ˆH^•~°<å^è£`À ÑïK«Ü«∞O J~ÚºOk. PÜ«∞# XHõ™êi

=∂\Ï¡_»∞ «∂, qÑ¡=HÍ~°∞Å∞ Hõ#∞Hõ „a\©+¨µ áÈbã¨∞Å Hõ#∞flQÆÑ≤Ê ãïÇ¨Ï Œ∞ÌÅ∞ ^•\˜

«Ñ≤ÊOK«∞HÀ"åÅO>ËË, `å#∞ "åiH˜ ã¨Ç¨ÏÜ«∞Ñ¨_»QÆÅ#x K≥Ñ≤Ê L<åfl~°∞. JëêÊùMò cÇ¨Ï~ü

= Œe |Ü«∞@‰õΩ =zÛ, ~°ëêº "≥àÏ¡Å#fl PÖ’K«# ~åQÍ<Õ PÜ«∞#‰õΩ „j ˆH^•~°<å è£

QÆ∞~°∞Î‰õΩ =KåÛ~°∞. P PÖ’K«#Å‰õΩ HÍ~°º~°∂ÑÖ HõeÊOKÕO Œ∞‰õΩ JëêÊùMò HÍ#∂Ê~°∞

=KåÛ~°∞. HÍ#∂Ê~°∞Ö’ „j QÆË+π â◊OHõ~ü q^•ºi÷x Hõe™ê~°∞. q ÕâßÅ‰õΩ "≥àÏ§Å#fl

PÖ’K«##∞ PÜ«∞#‰õΩ ≥eáê~°∞. N q^•ºi÷ =¸_»∞ =O ŒÅ ~°∂áêÜ«∞Å#∞ JëêÊùMò‰õΩ

WKåÛ~°∞.

JHÀì|~°∞ qÑ¡=O ^•fi~å ~°ëêº „Ñ¨[Å∞ ™êkèOz# q[Ü«∂Å#∞ ã¨fiÜ«∞OQÍ

K«∂_®Åx JëêÊùMò PHÍOH∆OKå~°∞. P HõÅÅ#∞ ÑÖ_çOK«∞‰õΩ<ÕO Œ∞‰õΩ ~°ëêº "≥à◊§ ã≤ ŒÌ

=∞Ü«∂º~°∞. ~°ëêº „ÑÜ«∂O „ÑÜ«∞`åflÅ∞ „áê~°OaèOKå~°∞. P U~åÊ@∞¡ KÕã∞HÀ=_®xH

JëêÊùY∞ÖÏ¡ _èçb¡ "≥àÏ§~°∞. _èçb¡ KÕ~°∞‰õΩ#fl PÜ«∞#‰õΩ Hõ=¸ºxã∞ì <åÜ«∞‰õΩ_»∞ N Ü«∞ãπ.q.

Ñ¶∂>Ë À ÑïK«Ü«∞=∞~ÚºO Œx, „Ñ¨=ÚY ~°K«~Ú « âßOu"≥∂Üü∞ ~åÜü∞ «# Ñ¨ÙãÎHõO

„Ñ¶‘_»"£∞ =¸"£"≥∞O\ò JO_£ WO_çÜ«∞<£ =Úã≤¡"£∞ûÖ’ ~å™ê~°∞. NÑ¶∂>Ë #∞Oz =∂i¯û[O,

~°ëêº „Ñ¨[Å q[Ü«∂Å QÆ∞iOz =∞ixfl q=~åÅ#∞ JëêÊùMò ≥Å∞ã¨∞‰õΩ<åfl~°∞.

q∞„ «„ ÀÇ¨ÏO =Å# JÔ~ã¨∞ìJëêÊùMò ~°ëêº "≥à◊¡_®xH˜ _èçb¡Ö’ LO@∂ «y# „Ñ¨Ü«∞`åflÅ∞ KÕã¨∞‰õΩO@∞O_»QÍ,

XHõ ~ÀA# ã¨fi„QÍ=∂xH˜ K≥Ok# PÜ«∞# z#fl<å\˜ q∞„ «∞_»∞ ã¨Ü«∞º £ Ç¨ÏcÉòJÇ¨Ï‡ £ HõxÊOKå_»∞. q∞„ «∞e~°∞=Ù~°∞ KåÖÏ HÍÅO «~°∞"å « HõÅ∞ã¨∞ H˘#flO Œ∞‰õΩãÖ`À+≤OKå~°∞. ã¨fi„QÍ=∞OÖ’x |O èŒ∞q∞„ «∞Å ˆH∆=∞ã¨=∂Kå~åÅ QÆ∞iOz W~°∞=Ù~°∞q∞„ «∞Å∞ =∂\Ï¡_»∞‰õΩ<åfl~°∞. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ã¨Ü«∞º £ Ç¨ÏcÉò «# q∞„ «∞_ç ~°ëêº„Ñ¨Ü«∞`åflÅ QÆ∞iOz ≥Å∞ã¨∞‰õΩ<åfl_»∞.

JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ _èçb¡Ö’ L#fl q+¨Ü«∞O, PÜ«∞##∞ `å#∞ HõÅã≤# "≥·#Oã¨Ü«∞º £ Ç¨ÏcÉò JÇ¨Ï‡ £ ã¨fi„QÍ=∞OÖ’x «# «O„_ç ã¨Ü«∞º £ =Ú™êÎMò PÇ¨Ï=∞‡ £‰õΩ≥eáê_»∞.P «O„_ç H˘_»∞‰õΩÅ‰õΩ ãO|OkèOz ÑÅ∞ „Hq∞#Öò Hã∞Å∞ L<åfl~Ú. ~“_ô+‘@∞

‰õÄ_® áÈbã¨∞Å∞ ≥~°z L<åfl~°∞. J@∞ „Ñ¨Éèí∞ «fiO W@∞ áÈbã¨∞Å #∞O_ç P «O„_ôH˘_»∞‰õΩÅ∞ Ñ¨Å∞ W|ƒO Œ∞Å∞ Z Œ∞~˘¯O@∞<åfl~°∞.

P HÍ~°OQÍ P W|ƒO Œ∞Å ~°≠O*Ï\Ï#O #∞O_ç q=ÚHõÎO HÍ=@"Õ∞HÍ‰õΩO_®, „ÑÉèí∞ «fiO „ÑHõ\Oz# #[~å<å á⁄O Œ@O`Àáê@∞ „ÑÉèí∞`åfikèHÍ~°∞Å =∞##flá⁄O ÕO Œ∞‰õΩ JëêÊùMò =∞Oz LÑ¨Ü«ÚHõÎ ™ê èŒ#OQÍ ã¨Ü«∞º £ =Ú™êÎMò JÇ¨Ï=∞‡ £‰õΩ`ÀzOk. JëêÊùMò#∞ Ñ¨\ì¿ãÎ „Ñ¨Éèí∞ «fi #[~å<å á⁄O Œ=K«Ûx, JkèHÍ~°∞Å J#∞„QÆÇ¨ÏOãÖáêkOz «=∞ q∂ Œ L#fl Hã¨∞Å#∞ LÑ¨ãÖÇ¨ÏiOÑ¨ KÕã¨∞HÀ=K«Û#fl Pâ◊ Ñ¨Ù\ ìOk.P q+¨Ü«∂xfl ‰õΩ=∂~°∞_»∞ ã¨Ü«∞º £ Ç¨ÏcÉò JÇ¨Ï=∞‡ £‰õΩ PÜ«∞# ≥eáê_»∞. JëêÊùY∞ÖÏ¡q∂ Œ Hõ<Õflã≤ LOK«=∞x, Z@∞=O\ J#∞=∂#O ~å‰õΩO_® =º=ÇÏiOK«=∞x ‰õΩ=∂~°∞_çHã¨ÅÇ¨ WKåÛ_»∞. JëêÊùMò ZHõ _» LO@∞<åfl_À ≥Å∞ã¨∞‰õΩx P q=~åÅ#∞ ã¨=∞Ü«∞OK«∂ã≤ áÈbã¨∞Å‰õΩ KÕ~°"ÕÜ«∂eûOkQÍ PÜ«∞# ã¨∂zOKå_»∞.

D "Õ∞~°‰õΩ «O„_ç H˘_»∞‰õΩÅ∞ K«iÛOK«∞‰õΩx JëêÊùY∞ÖÏ¡#∞ áÈbã∞Å‰õΩ Ñ\˜ì"åfiÅxx~°‚~ÚOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. P „Ñ¨HÍ~°OQÍ Já¶êÊùMò LO@∞#fl QÆk ~°Ç¨Ï™êºxfl ≥Å∞ã¨∞‰õΩ#flãÜ«∞º £ ÇÏcÉò JÇÏ‡ £ P ã=∂Kå~åxfl áÈbã∞Å‰õΩ ≥eáê_»∞. P q+Ü«∞O ≥eÜ«∞xJëêÊMò P #=∞‡Hõ „^ÀÇ≤Ï q∞„ «∞x`À HõÅã≤ Éè’[#O KÕã≤ «# QÆkH˜ "≥àÏ§~°∞. PÜ«∞#ZÑ¨Ê\˜ÖÏˆQ «# QÆkH˜ KÕ~°∞‰õΩ#fl =∞~°∞Hõ∆"Õ∞, á⁄Oz L#fl áÈbã¨∞ |ÅQÍÅ∞ ÉèÏsãÖYºÖ’ =zÛ P „Ñ¨ Õâßxfl K«∞@∞ì =Ú\Ïì~Ú. q∞„ «∞_ç #=∞‡Hõ „^ÀÇ¨ÏO QÆ∞iOz

≥Å∞ã¨∞‰õΩx JëêÊùY∞ÖÏ¡ J„Ñ¨=∞ «Î=∞ÜÕ∞ºÖ’QÍ, PÜ«∞##∞ áÈbã¨∞Å∞ JÔ~ã¨∞ì KÕâß~°∞.

51 52


D "Õ∞~°‰õΩ XHõ ãÖ= «û~°O áê@∞ „a\©+π áÈbã¨∞Å, QÆ∂_è»Kå~°∞Å Hõà◊√§QÆÑ≤Ê

«Ñ≤ÊOK«∞‰õΩ u~°∞QÆ∞ «∂, „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ ã¨"åÅ∞QÍ =∂i# JëêÊùMò JÔ~ã¨∞ì HÍ=_»O`À

HÍHÀi Ô~·Å∞ ãÖÑ¶∞@#Ö’ áêÖÁæ#fl Ü≥∂ èŒ∞ÅÖ’ XHõ K«O„ ŒâıY~ü J*Ï £ «Ñ¨Ê â◊pO„ Œ

|H©∆ À ã¨Ç¨ JO Œi JÔ~ã¨∞ìÅ∞ Ñ¨Ó~°ÎÜ«∂º~Ú.

HÍHÀs Ô~·Å∞ ãÖÑ¶∞@# Ü≥∂ èŒ∞Å‰õΩ tHõ∆Å∞K«i„`å «‡Hõ HÍHÀs Ô~·Å∞ ^ÀÑ≤_ç ãÖÑ¶∞@#Ö’ áêÖÁæ#fl qÑ¡=HÍ~°∞Å g∞ Œ

ÅHÀflÖ’x iOQ∑ käÜÕ∞@~üÖ’ qKå~° „áê~°OÉèí"≥∞ÿOk. D ˆHã¨∞#∞ „Ñ¨Éèí∞ «fiO XHõã¨"åÅ∞QÍ ã‘fiHõiOzOk. qÑ¨¡=HÍ~°∞Å#∞ ZÖÏO\˜ Ñïã≤÷`«∞Ö’¡ ‰õÄ_® =^ŒeÃÑ@ì ŒÅK«∞HÀÖË Œ∞. „Ñ¨Éèí∞ «fiO ã¨∞„Ñ¨ã≤ Œú <åºÜ«∞"å Œ∞Å#∞ xÜ«∞q∞OK«∞‰õΩOk.

D qKå~° „áê~°OÉèí=∞ÜÕ∞º<å\ ˜H˜ JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£, â◊pO„^Œ<å^ä£ |H©∆,K«O„ ŒâıY~° P*Ï £Å∞ JÔ~ã¨∞ì HÍÖË Œ∞. PHÍ~°OQÍ D =ÚQÆ∞æifl «Ñ≤ÊOz q∞ye#PO Œi q∂ Œ Hã¨∞Å∞ #"≥∂ Œ∞ KÕã≤ „Ñ¨Éèí∞ «fiO qKå~°‰õΩ Ñ¨Ó#∞‰õΩOk. „Ñ¨ è•# Hã¨∞qKå~° P~°OÉèí"≥∞ÿOk. JëêÊùY∞ÖÏ¡, â◊pO„ Œ<å è££, J*Ï £ Å q∂ Œ Hã¨∞#∞ "Õ~°∞ KÕã≤≤J#∞|O èŒ ˆHã¨∞#∞ «Ü«∂~°∞ KÕã≤Ok. P ˆHã¨∞#∞ "Õ~°∞QÍ qKåiOzOk.

<åºÜ«∞™ê÷#OÖ’ „Ñ è•# Hã∞ qKå~° XHõ\#fl~° ãO= «û~°O ™êyOk. =¸_»∞=O ŒÅ=∞Ok ™ê‰õ∆ΩÅ#∞ qKåiOKå~°∞. „Ñ¨Éèí∞ «fiO Ñ¨kÅHõ∆Å ~°∂áêÜ«∞Å#∞ =ºÜ«∞OKÕã≤Ok. z=~°‰õΩ 1927 U„Ñ≤Öò 6= Õn# <åºÜ«∞=¸iÎ Ç¨ºq∞Öò@<£ f~°∞Ê K≥áêÊ~°∞.P f~°∞Ê „Ñ¨HÍ~°O ~åO„Ñ¨™ê £ aã≤‡Öò, ~å*ËO„ Œ ÅÇ¨Ïi, ~îå‰õÄ~ü ~À+¨<£ã≤OQ∑Å‰õΩLitHõ∆, q∞ye# "åiH qq èŒ ~°HÍÅ tHõ∆Å∞ Ñ_®¤~Ú. D tHõ∆Å∞ qkèOz# <åºÜ«∞=¸iÎf~°∞Ê áê~î°O HÀ~°∞ìÖ’ qxÊOz# «~°∞"å «, qÑ¡=HÍ~°∞Å∞ U ≥·<å K«~°º‰õΩ áêÅÊ_»=K«ÛxÉèíÜ«∞Ñ¨_ç WOQÍ¡O_£ "≥o§áÈÜ«∂_»∞. D ˆHã¨∞ „Ñ¨[Å#∞ L ÕÎl «∞efl KÕã≤Ok. JÑ¨Ê\˜=~°‰õΩ Õâ◊ ~å[H©Ü«∂ÅÖ’ P=iOz L#fl ãÎ|Ì «#∞ Œ∂~°O KÕã≤Ok. HÍHÀi g~°∞Å

ã¨∂ÊùiÎ À Ñ¨~å~Ú áêÅ‰õΩÅ q∂ Œ „Ñ¨[Å x~°ã¨# "≥Å∞¡"≥uÎOk.

„Ñ¨Ö’ÉèÏÅ‰õΩ ÖÁOQÆx nè~°∞_»∞JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£#∞ JÔ~ã∞ì KÕâßHõ, ãÇÏK«~°∞Å QÆ∞iOz, qÑ¡"À Œº=∞O QÆ∞iOz,

~°Ç¨Ï™êºÅ#∞ K≥Ñ¨Ê=∞O@∂ áÈbã¨∞Å∞ z„ «Ç≤ÏOã¨Å∞ „áê~°OaèOKå~°∞. HÍHÀi Ô~·Å∞

^ÀÑ≤_ç ãÖÑ¶∞@#Ö’ Já¶êÊùMò`Àáê@∞QÍ áêÖÁæ#fl N |<åfiiÖÏÖò „Ñ¨Éèí∞ «fi Ç≤ÏOã¨‰õΩ,

„Ñ¨Ö’ÉèÏÅ‰õΩ ÖÁOyáÈÜ«∂_»∞. qÑ¡= Œà◊O q=~åÅ#∞ |Ü«∞@ÃÑ\ì PÜ«∞# J„Ñ¨Ó=~ü

QÍ =∂iáÈÜ«∂_»∞. N |<åfiiÖÏÖò ÖÏˆQ JëêÊùMò ‰õÄ_® ÖÁOyáÈ`å_»x „Éèíq∞Oz#

áÈbã¨∞ JkèHÍ~°∞Å∞ ZxflZ «∞ÎÅ∞ "Õã≤<å, PÜ«∞# #∞O_ç Z@∞=O\˜ ã¨=∂Kå~åxfl

~å|@ìÖËHõáÈÜ«∂~°∞.

P =∂~°æO •fi~å Ñ¶e`åÅ∞ ~å|@ìÖËHõáÈ~Ú# áÈbã∞Å∞ «=∞ ÉÏ@ =∂~åÛ~°∞.

JëêÊùMò‰õΩ Pâ◊ÃÑ\ì, „Ñ¨Ö’ÉèÏÅ`À =∞ÉèíºÃÑ\ì J„Ñ¨Ó=~üQÍ =∂~°∞Û‰õΩx, qÑ¡"À Œº=∂xfl

Œ∞OÑ¨<åâ◊#O KÕÜ«∂Åx Ñ¨<åflQÆO Ñ¨<åfl~°∞. P „Ñ¨Ü«∞`åflÅÖ’ ÉèÏQÆOQÍ, JëêÊùMò

|O^èŒ∞=ÙÅ∞, q∞„`«∞Å#∞ ~°Ñ≤ÊOz, "åiH˜ #K«Û K≥Ñ≤Ê, ÉèíÜ«∞ÃÑ\˜ì PÜ«∞# g∞^Œ

„Ñ¨Ü≥∂yOKå~°∞. JëêÊùMò Hõ#∞Hõ áÈbã¨∞Å‰õΩ qÑ¡"À Œº=∞ q=~åÅ∞ K≥a Õ KåÅ<åfl~°∞.

„Ñ¨Éèí∞ «fiO`À ã¨Ç¨ÏHõi¿ãÎ LitHõ∆ «Ñ≤ÊáÈ=@"Õ∞HÍHõ, ã¨∞Y=O «"≥∞ÿ# rq`åxH˜ U~åÊ@∞¡

KÕ~Ú™êÎ=∞<åfl~°∞. LitHõ∆Å‰õΩ ÉèíÜ«∞Ñ¨_ç, qÑ¡= q„^ÀÇ¨xH˜ áêÅÊ_»=∞x Ç≤Ï «=Ù

Ñ¨Å∞‰õΩ «∂, „Ñ¨Éèí∞ «fiO–áÈbã¨∞Å „Ñüáê Œ#Å`À «# = ŒÌ‰õΩ =zÛ# =∞ èŒº=~°∞ÎÅ#∞,

|O èŒ∞ q∞„ «∞Å#∞ JëêÊùMò p ŒiOK«∞‰õΩ<åfl~°∞.

JÑ¨Ê\˜H© áÈbã¨∞Å∞ `«=∞ „Ñ¨Ü«∞`åflÅ#∞ =∂#∞HÀÖË^Œ∞. _çÑ¨Óº\ © áÈbã¨∞

ã¨∂ÑïO_≥O\ò `«ã¨ûkÌMò Ç¨ï¿ãû<£ #∞ „Ñ¨Éèí∞`«fiO „Ñ¨Ü≥∂yOzOk. PÜ«∞# ^•fi~å

JëêÊùMò#∞ ÖÁOQÆnÜ«∂Åx ÉèÏqOzOk. PÜ«∞# JëêÊMò‰õΩ #K«ÛK≥|∞ «∂, ~åO„Ñ™ê £

aã≤‡Öò XHõ Ç≤ÏO^Œ∞=Ù. P~°ºã¨=∂r‰õΩ_»∞. ^Õâ◊OÖ’ Ç≤ÏO^Œ∂ ~å[ºO <≥ÅH˘ÅÊ_»O

"åà◊§ èÕºÜ«∞O. Jk =Úã≤¡OÅ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ‰õΩ Ñ¨ÓiÎQÍ q~°∞ ŒÌ"≥∞ÿ#k. XHõ =Úã≤¡OQÍ

h=Ù "åi =∞ « « åfixfl x~°ã≤Oz, „Ñ¨Éèí∞ «fiO`À ã¨Ç¨ÏHõiOK«∞, HÍÑ¶≤~°¡ À ã¨Ç¨ÏHõiOK«_»O

=∞# =∞ « ãÖ„Ñ¨ •Ü«∂Å‰õΩ Ñ¨ÓiÎQÍ q~°∞ ŒÌO HÍ|\ì XÑ¨C ŒÅ "åOQÆ∂‡ÅO WzÛ h

„áêÏÅ#∞, JÖÏˆQ h =∞ «O „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ#∞ HÍáê_»∞HÀ, (aã≤‡Öò P «‡Hõ äŒ : ¿Ñl

151) JO@∂ JëêÊùMò#∞ =∂~°æO =∞o§OKÕO Œ∞‰õΩ â◊ « q è•Å „Ñ¨Ü«∞uflOKå_»∞.

JëêÊùY∞ÖÏ¡#∞ ÖÁOQÆnã¨∞‰õΩ<ÕO Œ∞‰õΩ P áÈbã¨∞ JkèHÍi =∞ « =∞<ÀÉèÏ"åÅ

Pã¨~å fã¨∞‰õΩ<åfl_»∞. `å#∞ =Úã≤¡O Hõ#∞Hõ JëêÊùMò "Õ∞Å∞ HÀ~°∞‰õΩO@∞#flO Œ∞# «#

=∂@ `«Ñ¨ÊHõ q#=∞<åfl_»∞. „Ñ¨Éèí∞`åfixfl XÑ≤ÊOz "Õ∞Å∞ KÕ™êÎ#x Ç¨g∞Å =~°¬O

‰õΩiÑ≤OKå_»∞. áÈbã¨∞ JkèHÍi Ç≤Ï «=Ù#∞ z~°∞#=Ùfi`À JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ q<åfl~°∞. P

Ç≤Ï «=K«<åÅ∞ ™êQÆ∞ «∞#fl ãO Œ~°ƒùOQÍ, Ç≤ÏO Œ∂ ~å[º™ê÷Ñ# JO@∂ «ãÊkÌMò Çï¿ãû<£

"å_ç# =∂@Å‰õΩ ã¨=∂ è•#OQÍ JëêÊùY∞ÖÏ¡ =∂_®¡_»∞ «∂, g∞~°∞ <å ˆH∆=∞O HÀi

53 54


Ç≤Ï «=Ù ÑëH˜#O Œ∞‰õΩ èŒ#º"å^•Å∞. J~Ú Õ qÑ¡=HÍ~°∞Å∞ Ç≤ÏO Œ∂ ~å[ºO HÀãÖ

„Ñ¨Ü«∞uflOz<å WÑ¨Ê\˜ POˆQ¡Ü«ÚÅ x~°O‰õΩâ◊ «fiO HõO>Ë, Ç≤ÏO Œ∂ ~å[º"Õ∞ =Úã≤¡O

„Ñ¨Ü≥∂[<åÅ‰õΩ "Õ∞Åx <Õ#∞ ÉèÏqã¨∞Î<åfl#∞. J~Ú Õ Ü«∂=^•ƒù~° « „Ñ¨[Å ¿ãfiKåÛù

™êfi «O„`åºÅ HÀãO áÈ~å@"Õ∞ qÑ¡=HÍ~°∞Å èÕºÜ«∞=∞x <å‰õΩ ≥Å∞ã∞, (aã≤‡Öò P «‡Hõ äŒ:

¿Ñl 151) Jx Y~åYO_çQÍ K≥áêÊ~°∞. P ã¨=∂ è•#OÖ’ WHõ KÕ¿ãk ÖËHõ P PkèHÍi

`«Ñ¨C‰õΩ<åfl_»∞.

JO «\˜ À „ÑÉèí∞ «fiO, áÈbã∞ L#fl`åkèHÍ~°∞Å∞ q∞#fl‰õΩO_ç áÈÖË Œ∞. P áÈbã∞

JkèHÍi ^•fi~å =∂„ «"Õ∞ HÍ‰õΩO_® "Õ∞l„¿ãì\ò J~Ú#∞nÌ<£ ^•fi~å ‰õÄ_® JëêÊùMòÖ’

=∞ « « «fi q+c*ÏÅ#∞ <å\ PÜ«∞##∞ «=∞ •iH ≥K«∞ÛHÀ"åÅx #∂ «# „ÑÜ«∞`åflÅ∞

P~°OaèOKå~°∞. P Ñ¨ äŒHõO "Õ∞~°‰õΩ F ~ÀA# "Õ∞l„¿ãì\ò J~Ú#∞nÌ<£ #Hõ q#Ü«∂Å`À,

Ju #„=∞ « „Ñ¨ Œi≈ã¨∂Î JëêÊùMò K≥O « KÕ~å_»∞. PÜ«∞#, PÜ«∞# ‰õΩ@∞O|O =∞Oz

K≥_»∞Å#∞ qKåiOKå_»∞. HÍHÀi Ô~·Å∞ ãÖÑ¶∞@# „Ñ¨ è•# Hã¨∞Ö’ PÜ«∞# ã¨Ç¨ÏK«~°∞Å‰õΩ

Ñ¨_ç# LitHõ∆Å∞, Ü«∂=r˚q « HÍ~åQÍ~°"åã¨ tHõ∆Å∞ «k «~° Hõiî# tHõ∆Å#∞ QÆ∞~°∞Î‰õΩ

≥KåÛ_»∞. JëêÊùMò#∞ |Ü«∞ÃÑ\Ïì_»∞. P Ñ¨Ñ¨CÖËq∞ L_»HõHõáÈ=@O`À, z=i J„ãÎOQÍ

=∞`åxfl ~°OQÆOÖ’H˜ ≥KåÛ_»∞.

D ãÖ Œ~°ƒùOQÍ PÜ«∞# ZO`À ≥eqQÍ =∂\Ï¡_»∞ «∂, W ŒO`å Ç≤ÏO Œ∞=ÙÅ

‰õΩ„@. ~åO „Ñ¨™ê £ aã≤‡Öò Ç≤ÏO Œ∂ ~å[ºO HÀãÖ áÈ~å_»∞ «∞<åfl_»∞. q∂~°∞ =Úã≤¡O

J~ÚLO_ç ZÖÏ "≥∂ã¨áÈÜ«∂~°∞? JO@∂ JëêÊùMò q∂ Œ „Ñ¨â◊flÅ#∞ ãÖkèOKå_»∞. P

„Ñ¨â◊fl, P „Ñ¨â◊flÖ’x qÉèílOz–áêeOK«∞ ‰õΩ «O„ «O, P „Ñ¨â◊flÖ’ ^•yL#fl =∞~å‡xfl

„QÆÇ≤ÏOz# JëêÊùMò P PkèHÍiH˜ ã¨=∂ è•#q∞ã¨∂Î, ~åO„Ñ¨™ê £ Ç≤ÏO Œ∂ ~å[ºO HÀãÖ

áÈ~å_»∞ «∞<åfl_»#fl q+¨Ü«∞O J| ŒÌO. XHõ "Õà◊ Jk x["≥∞ÿ Õ, „a\©+π ~å[ºO HõO>Ë

Ç≤ÏO Œ∂~å[ºO "Õ∞Å∞ Hõ •, Jx J<åfl~°∞. (Shaheed Asfaqulla Khan Aur UnkaYug, by Sudhir Vidyardhi, Page.52)

JëêÊùH± JO «\˜ À PQÆÖË Œ∞. D Hã¨∞Ö’, <Õ<˘Hõ _ç<Õ =Úã≤¡O HÍ=@O`À <å

ÉÏ èŒº « =∞iO « ÃÑiyOk. <Õ#∞ U ≥·<å á⁄~°áê@∞ KÕâß<å? Pk „Ñ è•#OQÍ =Úã≤¡OÅ

q∂ Œ =∂ Ñ¨~îå<£ *Ïu [#∞Å q∂ Œ =∂Ü«∞x =∞K«ÛQÍ q∞ye áÈ «∞Ok. Hõ#∞Hõ

##∞fl Q“~°= „Ñ¨^ŒOQÍ =∞~°ÕK«x=fiO_ç Jx ‰õÄ_® P JkèHÍi`À J<åfl~°∞.

(Shaheed Asfaqulla Khan Aur Unka Yug, by Sudhir Vidyardhi, Page.53)P ã¨=∂ è•<åÅ`À a «Î~°áÈ~Ú# JkèHÍi =∞~À=∂@ ÖË‰õΩO_® `ÀHõ=Ú_çKå_»∞.

J~Ú<å áÈbã¨∞ JkèHÍ~°∞Å∞ «=∞ #Hõ l «∞ÎÅ#∞ =∂#ÖË Œ∞. JëêÊùMò #∞

ÖÁOQÆnã¨∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ PÜ«∞# <åºÜ«∞"åk N Hõ$áêâ◊OHõ~° Ç¨Ï*ËÖÏ #∞ ‰õÄ_®

„Ñ¨Ü≥∂yOKå~°∞. PÜ«∞# •fi~å ‰õÄ_» JëêÊùMò‰õΩ K≥Ñ≤ÊOz K«∂âß~°∞. „Ñ¨ è•# Hã¨∞Ö’x

qÑ¡=HÍ~°∞Å‰õΩ ÉèíÜ«∞OHõ~° tHõ∆Å∞ Ñ¨_®¤~Ú Hõ#∞Hõ, P tHõ∆Å#∞ L^•Ç¨Ïiã¨∂Î, JëêÊùMò‰õΩ

‰õÄ_® LitHõ∆ Ñ¨_˘K«∞Û Hõ#∞Hõ, áÈbã¨∞Å‰õΩ ã¨Ç¨ÏHõi¿ãÎ, Li tHõ∆ #∞O_ç PÜ«∞##∞

~°H∆OK«=K«Ûx MÏ<£ |Ç¨Ï Œ∂Ì~ü «ã¨ûkÌMò Ç¨ï¿ãû<£, JëêÊùMò <åºÜ«∞"åk N Hõ$áêâ◊OHõ~ü

ÇÏ*ËÖÏ‰õΩ ãÅÇÏ WKåÛ_»∞. P ãÅÇ <åºÜ«∞"åkH #zÛOk. JëêÊùY∞ÖÏ¡ <åºÜ«∞"åkQÍ

PÜ«∞##∞ ~°H∆OK«@O «# ÉÏ èŒº «QÍ ÉèÏqOz# N Hõ$áêâ◊OHõ~° Ç¨Ï*ËÖÏ «# =O «∞

„Ñ¨Ü«∞ «flO KÕâß~°∞.

„Ñ¨ è•# Hã¨∞Ö’x f~°∞ÊÖ’ JëêÊùMò QÆ∞iOz <åºÜ«∞=¸iÎ KÕã≤# „Ñ¨™êÎ=#Å#∞

|\ì, JëêÊùMò‰õΩ LitHõ∆ «Ñ¨Ê Œx ÉèÏqOz ÉèíÜ«∞Ñ¨_ç# <åºÜ«∞"åk N Hõ$áêâ◊OHõ~ü,

JëêÊùMò#∞ HõhãO LitHõ∆ #∞Oz «Ñ≤ÊOK«=K«Û#fl Jaè„áêÜ«∞O`À áÈbã∞Å „Ñuáê Œ##∞

JëêÊùMò =ÚO Œ∞OKå~°∞. <åºÜ«∞"åk =∂@Å#∞ Ñ¨ÓiÎQÍ q<åflHõ, JëêÊùMò #=Ùfi «∂,

Ç¨Ï*ËÖÏ ™êÉò, ##∞fl Li tHõ∆ #∞O_ç «Ñ≤ÊOK«QÆÅ<å? J#∞ ÉèíÜ«∞O`À g∞ ÖÏO\˜

=ºHÎ ‰õÄ_® Ñ¨âßÛ`åÎÑÖ „Ñ¨Hõ\ÕK«=∞x <å‰õΩ ã¨ÅÇ¨ W™êÎ~°x <Õ#∞ J#∞HÀÖË Œ∞. Jk

JãÖÉèí=O. <Õ#∞ KÕã≤Ok XÑ¨CHÍx, «Ñ¨C HÍx <å ÕâßxH˜ ã¨fi~å[ºO ãÖáêkOKå

Å#fl „Ñ¨QÍ_è»"≥∞ÿ# HÀiHõ À KÕ™ê#∞. JO Œ∞=Å# Ñ¨âßÛ`åÎÑÖ K≥O^•eû# J=ã¨~°O

Ug∞ ÖË Œ∞. <Õ#∞ ã¨fi ÕjÜ«ÚÅ QÆ$Ç¨ÅÖ’ ÀÑ≤_ç KÕ¿ã q+¨Ü«∞OÖ’ aKüÑ¨Ó~ü ãÖÑ¶∞@#

#∞O_ç, N ~åO„Ñ¨™ê £ aã≤‡Öò`À qÉèËkã¨∂Î<Õ L<åfl#∞. J~Ú Õ HÍHÀi ãÖÑ¶∞@##∞

P Ñ¶∞@#Å`À *’_çOK«ÖËO. nxx "Õ∞O =∂ ÅHõ∆ º ™ê èŒ# HÀãÖ XHõ =∂~°æ=∞x

ÉèÏqã¨∞Î<åflO. ÉèÏ~° « *ÏfÜ«∞ HÍO„ÔQãπ ZÖÏÔQ· Õ ÅHõ∆ º™ê èŒ#‰õΩ «# =∂~åæxfl xˆ~ÌtO

K«∞‰õΩO^À JÖÏˆQ "Õ∞=¸ Õâ◊ ™êfi «O„ «ºO HÀãÖ =∂ =∂~åæxfl U~°Ê~°∞K«∞‰õΩ<åflO.

D =∂~°æO HõO@Hõ„áêÜ«∞"≥∞ÿ#Ñ¨Ê\˜H˜, D<å_»∞ Õâ◊O HÀãÖ „áêÏÅ∞ JiÊOKåeû#

Ñïã≤÷u KåÖÏ LOk. WHõ <Õ~°O JOwHõiOK«@O JO\Ï~å? <å =~°‰õΩ <Õ#∞ <Õ~°O

JOwHõiOK«_®xH˜ ã≤ Œú"Õ∞ HÍ Œ∞, JO Œi <Õ~åÅ#∞ <å <≥uÎ# "Õã¨∞HÀ_®xH˜ ‰õÄ_®ã≤ ŒúO, (Shaheed Asfaqulla Khan Aur Unka Yug, by Sudhir Vidyardhi,Page.85). Jx JëêÊùMò P<åfl~°∞.

P q èŒOQÍ 27 ãO= «û~åÅ Ü«Ú=‰õΩ_»∞ JëêÊùMò K≥ÑÊ@O`À N Hõ$áê â◊OHõ~ü‰õΩŒ∞óYO PQÆÖË Œ∞. JëêÊùMò Õâ◊ÉèíHÎx, qÑ¡"À Œº=∞ x| Œú «#∞, ã¨Ç¨ÏK«~°∞Å Ñ¨@¡ L#fl

55 56


Q“~°"åaè=∂<åÅ#∞ QÆ=∞xOz# P ã‘xÜ«∞~ü <åºÜ«∞"åkH˜ <À@ =∂@ ~åÖË Œ∞.PÜ«∞# «# =∞#ã∞ûÖ’<Õ P qÑ¡=HÍ~°∞_çfl Jaè#Okã∂Î, JHõ _ç #∞O_ç «ÑC‰õΩ<åfl~°∞.

D q+¨Ü«∂xfl PëêÊùMò «# «e¡H˜ ~åã≤# XHõ L «Î~°OÖ’ „Ñ¨™êÎqã¨∂Î, `å#∞J„Ñ¨Ó=~üQÍ =∂i «# „áêÏÅ#∞ HÍáê_»∞‰õΩx K«i„ «Ç‘Ï#∞_çfl HÍ ŒÅK«∞HÀÖË Œx,`å#∞ ~å#∞#fl «~åÅ‰õΩ P Œ~°≈OQÍ xÅ"åÅ#∞‰õΩO@∞<åfl#x ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. D "Õ∞~°‰õΩ«e¡H ~åã≤# ÖËYÖ’, <Õ#∞ J„ÑÓ=~üQÍ =∂~°=K«∞Û... <Õ~°O ‰õÄ_® JOwHõiOK«=K«∞Û...

J~Ú Õ «# HÀãÖ W «~°∞Å#∞ |efã¨∞‰õΩ<Õ =ºHÎ Éèíq+¨º «∞Î «~åÅ‰õΩ ZO «=~°‰õΩP Œ~°≈O HÍQÆÅ_®? Z#fl\˜H© HÍÖË_»∞,(Shaheed Asfaqulla Khan Aur Unka Yug,by Sudhir Vidyardhi, Page.101) J<åfl~°∞. «# „áêÏÅ ~°H∆OK«∞HÀ_®xH˜ å#∞

J„Ñ¨Ó=~üQÍ =∂i W «~°∞Å „áêÏÅ#∞ |eÃÑ@ì ŒÅK«∞HÀÖË Œx, «# «e¡H˜ JëêÊùMò

`≥eáê~°∞.

aã≤‡Öò HÀãÖ „áê `åºQÍxH˜ ã≤^ŒúOHÍHÀi Ô~·Å∞ ^ÀÑ≤_çH˜ ãÖ|OkèOz# „Ñ¨ è•# ˆHã¨∞ qKå~° Ñ¨Ó~°Î~ÚºOk.

<åºÜ«∞™ê÷#O tHõ∆Å∞ „Ñ¨Hõ\ÕzOk. JëêÊùMò, â◊pO„ Œ |H©∆Å g∞ Œ #"≥∂ ≥·# J#∞|O èŒ

ˆHã¨∞ qKå~° P~°OÉèí"≥∞ÿOk. „Ñ¨ è•# Hã¨∞Ö’ JëêÊùMò, |H©∆Å áê„ «‰õΩ ãÖ|OkèOz#

Jxfl q=~åÅ∞ q™êÎ~°OQÍ „Ñ¨™êÎ=#‰õΩ ~å=@O`À, J#∞|O èŒ ˆHã¨∞ qKå~° XHõ

«O «∞QÍ P~°OÉèí"≥∞ÿOk. „Ñ¨=ÚY qÑ¡=HÍ~°∞_»∞ K«O„ ŒâıY~° P*Ï £#∞ JÔ~ã¨∞ì KÕÜ«∞ÖËHõ

áÈ=@O =Å# PÜ«∞# q∂ Œ ˆHã¨∞ ÃÑO_çOQ∑ LO_ç áÈ~ÚOk.

„Ñ¨ è•# ˆHã¨∞Ö’ ^•^•Ñ¨Ù xOk «∞ÅO ŒiH˜ Hõiî# tHõ∆Å#∞ qkèOz#O Œ∞# P

f~°∞ÊÅ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ „Ñ¨[Å∞ x~°ã¨# =ºHõÎO KÕâß~°∞. ã¨ÉèíÅ∞, ã¨=∂"ÕâßÅ∞,

Tˆ~yOÑ¨ÙÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. LitHõ∆Å#∞ ~° Œ∞Ì KÕÜ«∂eûOkQÍ HÀ~°∞ «∂ „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜

q# «∞Å∞ "≥àÏ§~Ú. „Ñ¨*Ï„Ñüx èŒ∞Å∞ q[˝Ñ¨ÙÎÅ∞ KÕ™ê~°∞. q[˝Ñ¨ÙÎÅ#∞ u~°ã¨ iOK«_»O

[iyOk. JÑ‘Êà◊§#∞ „`Àã≤ÑÙKåÛ~°∞. qÑ¡=HÍ~°∞ÅO ŒiH tHõ∆Å∞ Y~å~°Ü«∂º~Ú. JÑ‘Êà◊§

=º=Ç¨~°O JO`å „HÕk ™ê÷~ÚÖ’ Ñ¨Ó~°Î~ÚºOk. „Ñ‘gH“xûÖò‰õΩ JÑ‘ÊÅ∞ KÕã¨∞HÀ=_»O

=∂„ «"Õ∞ z=~°‰õΩ q∞yÅ∞Ok.

D q+¨Ü«∞O K«iÛOK«_®xH˜ JëêÊùY∞ÖÏ¡ <åºÜ«∞"åk, „Ñ¨=ÚY P~°ºã¨=∂[O

<åÜ«∞‰õΩ_»∞ N Hõ$áêâ◊OHõ~ü Ç¨Ï*ËÖÏ *·Å∞‰õΩ =KåÛ~°∞. PÜ«∞#‰õΩ JëêÊùMò JÑ¨Ê\˜H

«Ü«∂~°∞KÕã≤ LOz# F q#u Ñ¨„ `åxfl K«∂áê~°∞. P q#u Ñ¨„ «OÖ’ ¿Ñ~˘¯#fl

JOâßÅ#∞ K«∂ã≤ <åºÜ«∞"åk HõOQÍ~°∞Ñ¨_®¤_»∞. P q+¨Ü«∂Å#∞ „Ñ¨™êÎqã¨∂Î, JÖÏ

~å™ê"ÕO@x JëêÊùMò#∞ „Ñ¨tflOKå~°∞. D q#u Ñ¨„`åxfl ÑÖÑ≤ Õ q∂‰õΩ tHõ∆ «QÆæ@O

HÍ Œ∞ Hõ •, W «~°∞Å‰õΩ qkèOz# tHõ∆Åhfl ‰õÄ_® q∂‰õΩ K«∞@∞ì‰õΩO\ÏÜ«∞x <åºÜ«∞"åk

JëêÊùMò#∞ HÀÑÿOK«∞‰õΩ<åfl_»∞. <åºÜ«∞"åk ÃÇÏK«ÛiHõÅ#∞ JëêÊùMò z~°∞#=Ùfi`À

ã‘fiHõiã¨∂Î HÍ¿ãÑ¨Ù =∞ø#O =Ç≤ÏOKå~°∞.

=∞ø#OQÍ L#fl JëêÊùY∞ÖÏ¡#∞ PÉèíº~°÷# Ñ¨„ «O JÖÏ ZO Œ∞‰õΩ «Ü«∂~°∞

KÕâß~°∞?, JO@∂ P `«Ü«∂iÖ’ QÆÅ L^ÕÌâ◊ºO UO@x QÆ∞zÛ QÆ∞zÛ „Ñ¨tflOKåHõ

JëêÊùMò <åºÜ«∞"åkH˜ ã¨=∂ è•#q∞ã¨∂Î, x[O Uq∞@O>Ë aã≤‡Öò HÀiHõ "Õ∞~°‰õΩ

WÖÏ ~å™ê#∞. aã≤‡Öò <å`À Hõeã≤#Ñ¨C_»∞ D q èŒOQÍ ~å¿ãÎ «#‰õΩ LitHõ∆ «Ñ≤Ê,

rq`« Mˇ·^Œ∞ Ñ¨_»QÆÅ^Œx J<åfl_»∞. PÜ«∞#‰õΩ "Õ∞Å∞ [~°∞QÆ∞`«∞Ok Hõ#∞Hõ PÜ«∞#

HÀi#@∞ì KÕ™êÎ#x "åQÍÌ#O KÕ™ê#∞. PÜ«∞# H∆=∞O HÀ~°∞ «∂ JÉèíº~°÷# Ñ¨„ «O JÖÏ

`«Ü«∂~°∞ KÕâß#∞, (Shaheed Asfaqulla Khan Aur Unka Yug, by Sudhir

Vidyardhi, Page.86) Jx JëêÊùMò K≥áêÊ~°∞.

D q=~° q#fl «~°∞"å « P JÑ‘ÊÖò#∞ Z=fiiH˜ ÑÖÑ¨= ŒÌx, PÖÏ ÑÖÑ≤ Õ

„áêO g∞ Œ‰õΩ =ã¨∞ÎO Œx Hõ$áêâ◊OHõ~ü JëêÊùY∞ÖÏ¡#∞ ÃÇÏK«ÛiOKå_»∞. q∞„ «∞_ç HÀãÖ

|eHÍ=_®xH ã≤ ŒúÑ_ç# JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ «# <åºÜ«∞"åk Hõ$áêâ◊OHõ~ü ÃÇÏK«ÛiHõÅ#∞

MÏ «~°∞ KÕÜ«∞ÖË Œ∞. PÜ«∞# «Ü«∂~°∞ KÕã≤# q#u Ñ¨„`åxfl Z@∞=O\˜ =∂~°∞ÊÅ∞

KÕÜ«∞‰õΩO_® Ü«∞ è•qkèQÍ „Ñ‘g H“xûÖò‰õΩ ÑÖÑ≤"Õâß~°∞.

ã¨=∞~°∞ú_≥·# <Õ « HÀãÖ <Õ~°O XÑ¨CHÀÅ∞ÑÖ_ç « aã≤‡Öò =ºHÎQÆ «OQÍ JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£#∞ «=Ú‡_çÖÏ, „Ñ¨ è•# J#∞K«~°∞

_çQÍ K«∂ã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. HÍHÀi ‰õΩ„@ Hã¨∞#∞ qKåiOz# „a\©+π <åºÜ«∂kèHÍi ‰õÄ_»

JëêÊùMò#∞ „j aã≤‡Öò „Ñ è•# ãÇÏK«~°∞_çQÍ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. Ç≤ÏO Œ∂™ê÷<£ iÑa¡H± JáÈã≤ÜÕ∞

+¨<£ x~°fiÇ≤ÏOz# Ñ¨Å∞ Ü«∂Hõ∆<£ûÖ’ „j aã≤‡Öò`Àáê@∞QÍ ÉÏ èŒº «Å#∞ x~°fiÇ≤ÏOz#

JëêÊùY∞ÖÏ¡, <åºÜ«∞™ê÷#O qkèOz# tHõ∆ÅÖ’ ‰õÄ_® ã¨=∂# «fiO J#∞ÉèíqOKå~°∞. „j

aã≤‡Öò =∂@#∞ JëêÊùY∞ÖÏ¡ Z#fl_»∂ [=^•@ÖË Œ∞. z=~°‰õΩ „j aã≤‡Öò „áêÏxH˜

«# „áêO J_»∞¤"ÕÜ«∞_®xH˜ ‰õÄ_® PÜ«∞# "≥#∞HÍ_»ÖË Œ∞. HÍHÀi ˆHã¨∞Ö’ tHõ∆Å∞

57 58


Ñ¨_®¤Hõ, „Ñ‘gH“xûÖò‰õΩ JÑ‘ÊÅ∞ KÕã¨∞HÀ=@O PÜ«∞#‰õΩ W+ìO ÖË‰õΩ<åfl „j aã≤‡Öò

HÀiHõ "Õ∞~°‰õΩ ã¨~#<åfl~°∞.

JëêÊùMò JO «\˜ À ãiÃÑ@∞ìHÀÖË Œ∞. HÍHÀi ãOÑ¶∞@#‰õΩ «##∞ å#∞ „Ñ è•#

ÉÏ èŒ∞º_çQÍ ¿Ñ~˘¯O@∂, <Õ~°ÉèÏ~åxfl,ÉèÏ èŒº «#∞ Ñ¨ÓiÎQÍ `å#∞ ã‘fiHõiã¨∂Î, ã¨fiÜ«∞OQÍ

<åºÜ«∞™ê÷<åxH˜ JÑ‘ÊÖò Œ~°MÏã¨∞Î#∞ ÑÖáê~°∞. P Œ~°MÏã¨∞Î‰õΩ PÜ«∞# <åºÜ«∞"åk

ã¨fiÜ«∞OQÍ JÉèíºO «~°O ÃÑ\Ïì~°∞. P ãÖ Œ~°ƒOQÍ, q∂~°∞ q∂~°∞ KÕÜ«∞x <Õ~åÅ#∞

ZO Œ∞‰õΩ JOwHõiã¨∞Î<åfl~°∞? Jx „Ñ¨tflOz# <åºÜ«∞"åk N Ç¨Ï*ËÖÏ‰õΩ #K«Û K≥|∞ «∂,

<Õ#∞ ZÅ¡Ñ¨C_»∞ ã≤áê~Úx =∂„ «"Õ∞. ~åO„Ñ¨™ê £ =∂ <åÜ«∞‰õΩ_»∞. PÜ«∞# x+ìQÆÅ

Õâ◊Éèí‰õΩÎ_»∞. =∞Oz ≥eq Õ@Å∞ QÆÅ =ºHÎ. <å „áêÏÅ∞ P_»∞¤"Õã≤ PÜ«∞##∞ ~°H∆OK«∞HÀ

QÆey Õ Jk =∂ áêsìH, =∂ ÅH∆ÍºÅ ™ê èŒ#‰õΩ ZO`À =∞Oz^Ò «∞Ok. <Õ#∞ ã≤áê~Úx

=∂„ «"Õ∞. PÜ«∞# PÖ’K«#Å∞ f~°∞ ≥#∞flÅ q+Ü«∞OÖ’ <Õ#∞ ãi «∂QÆÖË#∞. PO Œ∞=Å#

PÜ«∞##∞ ~°H∆OK«∞HÀ"åeû LOk, Jx JëêÊùY∞ÖÏ¡ P<åfl~°∞.(Sudhir Vidyardhi :Page.86)

z=~°‰õΩ P JÉèíº~°÷# Ñ¨„ «O =Å# tHõ∆ =∂Ñ¶≤ ãÖQÆu ZÖÏQÆ∞<åfl, tHõ∆

=∞iO « |ÅÑ¨_»∞ «∞O Œx <åºÜ«∞"åk K≥Ñ≤Ê#Ñ¨Ê\˜H© q#‰õΩO_®, P Œ~°MÏã¨∞Î Ñ¨„`åxfl

L#fl « <åºÜ«∞™ê÷<åxH ÑOÑÙ‰õΩ<åfl~°∞. F ã=∞~°∞ú_≥·# <åÜ«∞‰õΩ_çfl ~°H∆OK«∞‰õΩO>Ë L Œº=∞O

ãr=OQÍLO@∞O Œ#fl #=∞‡HõO`À, P <Õ «‰õΩ | Œ∞Å∞ å#∞ tHõ∆Å‰õΩ ã≤ ŒÌÑ_ç# Jëê¬H±‰õΩ

qÑ¡"À Œº=∞O Ñ¨@¡ L#fl x| ŒÌ «, `åºQÆjÅ « ÑÖ_ç « aã≤‡Öò Ñ¨@¡ L#fl Q“~°=O D

K«~°º ^•fi~å |Ç≤Ï~°æ «=∞Ü«∂º~Ú.

Hõ∆=∂aèHõ∆ Ü«∂K«#‰õΩ =ºuˆ~H˜„Ñ[Å, „Ñ*Ï„Ñux èŒ∞Å q[ÑÙÎÅ∞ Jxfl ™ê÷~ÚÅÖ’ u~°ã¯iOK«|_®¤Hõ, z=~°‰õΩ

Hõ∆=∂aèHõ∆ Ñ¨„`åxfl ÑÖ¿ÑO Œ∞‰õΩ „Ñ¨Ü«∞`åflÅ∞ „áê~°OÉèí=∞Ü«∂º~Ú. LitHõ∆Å∞ Ñ¨_ç#

"å~°O`å Hõ∆=∂aèHõ∆ HÀ~°∞ «∂ q#u Ñ„`åÅ∞ ÑOÑÙ «∞<åfl~°∞. JëêÊùMò =∂„ «O Hõ∆=∂aèHõ∆

HÀ~°_®xH˜ JOwHõiOK«ÖË Œ∞. Õ=Ùx g∞ Œ Jáê~° qâßfiãÖ QÆÅ JëêÊùMò „Ñün Õ=Ùx

WKåÛù#∞™ê~°OQÍ [~°∞QÆ∞`«∞O^Œx, ^Õ=Ù_»∞ `«# áê„`«#∞ =ÚyOK«^ŒeKå_»x, P

HÍ~°OQÍ<Õ «#‰õΩ LitHõ∆ Ñ¨_çO Œx, JO Œ∞=Å# P tHõ∆#∞ ã‘fiHõiOK«_®xH˜ `å#∞

ã≤ ŒúOQÍ L<åfl#x |O èŒ∞q∞„ «∞Å‰õΩ ~åã≤# ÖËYÖ’ q=~°OQÍ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.

=∂ «$ Õâ◊O HÀãO „áêÏÅiÊOK«@O J Œ$+ìOQÍ ÉèÏqã∞Î<åfl#x, P J=HÍâ◊O«#‰õΩ ŒH˜ #O Œ∞‰õΩ Õ=ÙxH˜ Hõ$ «[˝ «Å∞ ≥Å∞Ñ¨Ù‰õΩO@∞<åfl#x ã¨Ç¨ÏK«~°∞Å`À J<åfl~°∞.

LitHõ∆#∞ ≥·=„Ñ¨™êk «OQÍ JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ ÉèÏqOz#O Œ∞#, K«„Hõ=iÎH˜ Hõ∆=∂aèHõ∆ÃÑ@∞ìHÀ_®xH˜ ã¨¿ãq∞~å JOwHõiOK« ÖË Œ∞. q∞„ «∞_»∞ aã≤‡Öò T~°∞HÀÖË Œ∞. JëêÊùMòg∞ Œ XuÎ_ç ≥KåÛ_»∞. z=~°‰õΩ JëêÊùMò J~Ú+ìOQÍ<Õ Hõ∆=∂aèHõ∆ Ñ¨„ «O ÑÖáê~°∞. Dq èŒOQÍ JëêÊùMò q∂ Œ XuÎ_ç ≥zÛ, PÜ«∞# WëêìxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ, PÜ«∞# KÕ «Hõ∆=∂aHõ∆ JÉèíº~°÷# Ñ¨„ «O ÑÖÑ≤Oz#O Œ∞‰õΩ, P «~°∞"å « aã≤‡Öò «# Ñ¨âßÛ`åÎÑÖ„Ñ¨Hõ\ÕKå~°∞.

D q+¨Ü«∂xfl `å#∞ ~åã¨∞‰õΩ#fl P «‡Hõ äŒÖ’ aã≤‡Öò „Ñ¨™êÎqã¨∂Î, JëêÊùY∞ÖÏ¡MÏ<≥· Õ „a\©+π „ÑÉèí∞`åfixfl Hõ∆=∂aèHõ∆ Ü«∂zOKÕO Œ∞‰õΩ ã=∞‡uOK«ÖË Œ∞. ŒÜ«∂=∞Ü«Ú_≥·#P Õ=Ùx «Ñ≤ÊOz =∞~À =ºHÎ<≥=ih Hõ∆=∂aèHõ∆ HÀ~°~å Œx PÜ«∞# JK«OK«Å qâßfiãÖ.HÍh <Õ#∞ =∞s Ñ¨@∞ì|@ì_»O`À PÜ«∞# ‰õÄ_® Hõ∆=∂aèHõ∆ HÀ~å_»∞. <å Ñ¨q„ « „¿Ñ=∞„Ñ¨™êkOz# JkèHÍ~åefl qxÜ≥∂yOz <Õ#∞ JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£#∞ «# Œ$_è»xâ◊ÛÜ«∞O#∞O_ç qK«e «∞_»ÜÕ∞ºÖÏ KÕâß#∞. QÆ#∞Hõ nx ^À+¨=∞O`å <å Õ... QÀ~°H±Ñ¨Ó~ü *·Å∞

#∞O_ç JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£‰õΩ <Õ<˘Hõ ÖËY ~åã≤ ##∞fl Hõ∆q∞OKåeûOkQÍ HÀ~å#∞, J<åfl_»∞.

(aã≤‡Öò P «‡Hõ äŒ ó ¿Ñl. 137)

59 60


aã≤‡Öò z=i ãÖ Õâßxfl q„^ÀÇ≤Ï HõÅO ¿Ñ~°∞`À ã¨~åÌ~ü ÉèíQÆ üã≤OQ∑ 1928

<å\ H©iÎ Ñ¨„uHõÖ’ W^Õ q+¨Ü«∂xfl „Ñ™êÎqã¨∂Î, <Õ#∞ K≥|∞ «∞#fl@∞ìQÍ<Õ, JëêÊùY∞ÖÏ¡PÖ’K«#Å∂ L<åfl~Ú. JÑ‘ÊÅ∞ ~åã∞Î#flÑC_»∞ ÅHÀfl *·Å∞Ö’ <Õ#∞ J «x`À =∂\Ï¡_®#∞.„Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ ŒÜ«∂aèHõ∆ Ñ¨„ «O ã¨=∞iÊOK«@O «#‰õΩ ZO « =∂„ «=¸ ~Ú+ìO ÖË Œ∞.<Õ#∞ |Å=O`«O KÕÜ«∞@O =Å¡, <å =∂@#∞ H˘>ˇìÜ«∞ºÖËHõ z=iH˜ JëêÊùY∞ÖÏ¡JOwHõiOKå_»∞, (*Ï˝Ñ¨HõO KÕã¨∞HÀO_ç ZÑ¨C_≥·<å ó ¿Ñl.28 =∞iÜ«Ú 40) Jxaã≤‡Öò K≥Ñ≤Ê#@∞ìQÍ ~å™ê~°∞.

„Ñ[Å "Õ_»∞HÀà◊√§ „ÑÉèí∞`åfixfl HõkeOK«ÖËHõáÈÜ«∂~Ú. „Ñ*Ï <åÜ«∞‰õΩÅ q# «∞Å∞|∞@ì^•YÅÜ«∂º~Ú. P Hõ∆=∂aèHõ∆ q[˝Ñ¨ÙÎÅ∞ u~°ã¨¯iOK«|_®¤~Ú. z=~°‰õΩ „Ñ¨^è•#Hã∞Ö’QÍx, J#∞|O èŒ Hã∞Ö’QÍx qKå~° Z Œ∞~˘¯#fl HÍHÀi Ü≥∂ èŒ∞ÅÖ’ #Å∞QÆ∞iHLitHõ∆Å∞ Y~å~°Ü«∂º~Ú. JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£#∞ 1927 _çÃãO|~°∞ 19= Õn# ÃÑ¶·*ÏÉÏ £*·Å∞Ö’ LifÜ«∂Åx HÀ~°∞ì P ÕtOzOk. P P ÕâßÅ „Ñ¨HÍ~°OQÍ JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£#∞

ÅHÀfl HÍ~åQÍ~°O #∞O_ç ÃÑ¶·*ÏÉÏ £ *·Å∞‰õΩ «~°eOKå~°∞.

=∞$ «∞º=Ù‰õΩ "≥~°=x nè~°∞_»∞=∂`«$^Õâ◊O HÀãÖ „áêÏÅiÊOKÕO^Œ∞‰õΩ ãÖã≤^Œ∞ú_≥·# JëêÊùMò U<å_»∞

=∞$ «∞º=Ù‰õΩ ÉèíÜ«∞Ñ_»ÖË Œ∞. z#fl =Ü«∞ã∞ûÖ’<Õ =∂ «$ Õâ◊ ¿ã=‰õΩ «##∞ å#∞ JOH «O

KÕã¨∞‰õΩ#fl PÜ«∞# `«##∞ ÉèÏ~°`«=∂`« ¿ã=‰õΩxQÍ K≥Ñ¨C‰õΩ<åfl~°∞. `«# „áêÏÅ∞

ÉèÏ~° «=∂ «‰õΩ JiÊ «=∞x ‰õÄ_® PÜ«∞# q∞„ «∞Å‰õΩ, ãxflÇ≤Ï «∞Å‰õΩ ~åã∞‰õΩ#fl ÖËYÅÖ’

¿Ñ~˘fl<åfl~°∞. J#∞x «ºO K«ã¨∂Î Ñ≤iH˜ «#O`À „| «Hõ_»O PÜ«∞#‰õΩ W+ìO ÖË Œ∞. D

ÉèÏ"åxfl PÜ«∞# ~åã≤# Hõq «Ö’ =ºHõÎO KÕ™ê~°∞. z=iH˜ Li"ÕkHõ q∂ Œ ‰õÄ_® «#

xsƒùux, ÉèÏ"À ÕfiQÍÅ#∞ L~°∂Ì Hõq «Å •fi~å "≥Å¡_çOKå~°∞. PÜ«∞# |O èŒ∞q∞„ «∞Å‰õΩ

~åã≤# ÖËYÅÖ’ ÉèÏ"À ÕfiQÍÅ#∞ K«Hõ x L~°∂Ì Hõq «Å ^•fi~å Jëê¬Mò "≥Å¡_çOKå~°∞.

|O èŒ∞q∞„ «∞Å‰õΩ ~åã≤# ÖËYÅÖ’, "åi`À [iy# ãÖÉèÏÅÖ’ «#‰õΩ =∞~° ÉèíÜ«∞O

U=∂„ «O ÖË Œx ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. =∂ «$ Õâ◊O HÀãÖ =∞$ «∞º=∂Å#∞ èŒiOKÕO Œ∞‰õΩ å#∞

ã≤^ŒÌOQÍ L<åflx, JO`«\˜ =∞Ç¨^•ƒùQÆºO `«#‰õΩ ^ŒH˜¯#O^Œ∞‰õΩ QÆ~°fiÑ¨_»∞`«∞<åfl#x

JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ Ñ¨Å∞ ÖËYÅÖ’ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.

LitHõ∆ J=∞Å∞ HÀãÖ Z Œ∞~°∞K«∂ã¨∂Î ÃÑ¶·*ÏÉÏ Œ∞ *·Å∞Ö’ L#fl ã¨=∞Ü«∞OÖ’

PÜ«∞# «e¡H˜ ~åã≤# ÖËYÖ’ =∞~°=∞O>Ë MÏ «~°∞ KÕÜ«∞#x x~°ƒùÜ«∂xfl "≥Å¡_çOKå~°∞.

=∂`«$Éèí∂q∞ HÀãÖ =∞~°ÕKÕ =∞Ç¨Ï`«Î~° J=HÍâ◊O ÅaèOz#O^Œ∞# „ÑüXHõ¯~°∂

ãÖ`À+≤OKåÅ<åfl~°∞. F ÅHõ∆ ºO HÀãÖ =∞~°ÕKÕ J Œ$+ìO á⁄Ok# H˘_»∞#∞ K«∂ã≤

„Ñu «b¡ QÆifiOKåÅ<åfl~°∞. D "Õ∞~°‰õΩ PÜ«∞# «# ™È Œ~°∞Å∞ =∞ÇÏ=∞‡ £ iÜ«∂ã «∞ÖÏ¡,

«e¡ =∞[Ç¨Ï~°∞hfl™êÅ‰õΩ ~åã≤# ÖËYÅÖ’ PÜ«∞#Ö’x x~°ƒùÜ«∞ «fiO "≥Å¡_»=Ù «∞Ok.

L «Î~° „Ñ¨ ÕâòÖ’x ÃÑ¶·*ÏÉÏ Œ∞ *·Å∞ QÀ_»Å =∞ èŒº #∞O_ç PÜ«∞# «# «e¡H˜

~åã≤# XHõ ÖËYÖ’, P=∂‡..h a_»¤_»∞ g~Àz «OQÍ =∞~°Ïxfl ã‘fiHõiã¨∞Î#flO Œ∞‰õΩ h=Ù

QÆifiOKåe. =∞$ «∞º=Ù`À áÈ~å_®eû =¿ãÎ h=Ù ‰õÄ_® J «ºO « è≥·~åºxfl „Ñ¨ Œi≈Oz,

F Ü≥∂ èŒ∞x «e¡QÍ x#∞fl h=Ù ~°∞A=Ù KÕã¨∞HÀ"åe...ÉèíÜ«∞O HõeyOKÕ =∂@Å#∞

‰õÄ_® Ju ÕeQÍæ fã¨∞‰õΩO@∞<åfl#O>Ë J ŒO`å q∂ LQÆ∞æáêÅ =∞Ç≤Ï=∞...q∂~°∞

=k#`À =KÕÛ@ì~Ú Õ QÆ «OÖ’ =zÛ#@∞ì è≥·~°ºâßeQÍ ~åQÆÅ=Ù. ##∂fl è≥·~°ºâßex

KÕÜ«∂e, Px ~åâß~°∞. (Sudhir Vidyardhi : Page. 86)

J=∂‡ h=Ù g~°=∂ «=Ù. g~°=∂ «Å∞ Œ∞ódOK«~å Œx «e¡H˜ è≥·~°ºO K≥áêÊ~°∞.

=∞~°O Z=iÔH·<å «Ñ¨Ê Œ∞. J~Ú Õ J@∞=O\˜ =∞~°O XHõ ã¨ •â◊Ü«∂xfl ™êkèOKÕ

„Hõ=∞OÖ’ Åaè¿ãÎ ãO`À+≤OKåÅ<åfl~°∞. <å Õâ◊O HÀãO <Õ#∞ =∞~°OK«@O QÆifiOK« Œy#

q+¨Ü«∞O. Z=iÔH·<å WO «HõO>Ë Q˘Ñ¨Ê =~°O U=ÚO@∞Ok? <å =Oâ◊OÖ’ <å «e¡

HõO>Ë Q˘Ñ¨Ê"å~°∞ Z=~°∞O\Ï~°∞? JO@∂ «e¡x JëêÊùMò T~°_ç™êÎ~°∞. JO ÕHÍ Œ∞

PÜ«∞# Ñ¨Å∞=ÙiH˜ ~åã≤# ÖËYÅÖ’, <Õ#∞ g~°QÆux á⁄ Œ∞ «∞<åfl#∞. =∂ «$ Õâ◊O HÀãÖ

|ÅÜÕ∞º"å~°∞ J^Œ$+¨ì=O`«∞Å∞. JO`«HõO>Ë J^Œ$+¨ì=O`«∞Å∞ Z=~°∞O\Ï~°∞?....

=∂ «$ Õâßxfl „¿Ñq∞ã∞Î#flO Œ∞‰õΩ <å‰õΩ =∞~°tHõ∆ qkèOKå~°∞.JO Œ∞‰õΩ <Õ#∞ QÆifiã∞Î<åfl#∞,

Jx ¿Ñ~˘¯O@∂, =∞$ «∞º=Ù‰õΩ U =∂„ «O"≥~°=x nè~À^• «∞Î_»∞QÍ JëêÊMò Œ~°≈#q∞™êÎ~°∞.

JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ <åºÜ«∞"åk N Ç¨Ï*ËÖÏ, PÜ«∞# ã¨xflÇ≤Ï`«∞Å∞ PÜ«∞#

„áêÏÅ#∞ HÍáê_»∞‰õΩ<ÕO Œ∞‰õΩ „Ñ¨Éèí∞ «fiO`À ã¨Ç¨ÏHõiOK«=∞#flÑ¨C_»∞, P ã¨ÅÇ¨Å#∞

u~°ã¯iã∂Î, «# «e¡H ~åã≤# ÖËYÖ’, <Õ#∞ <å „áêÏÅ∞ HÍáê_»∞‰õΩ<ÕO Œ∞‰õΩ, W «~°∞Å#∞

D Hã¨∞ÅÖ’ WiHÕKÕO Œ∞‰õΩ J„Ñ¨Ó=~ü HÍQÆÅ#∞. D "Õ∞~°‰õΩ „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ ã¨Ç¨ÏiOK«

QÆÅ#∞. «# lO Œw HÀãÖ W «~°∞Å „| «∞‰õΩÅ#∞ WHõ @¡ Ñ¨~°O KÕÜ«∞QÆÅO «\˜ J «ºO «

hK«"≥∞ÿ# K«~°ºÅ‰õΩ áêÅÊ_ç# =ºH˜Î Éèíq+¨º`«∞Î `«~åÅ‰õΩ Uq^èŒOQÍ P^Œ~°≈hÜ«Ú_»∞

HÍQÆÅ_®? HÍ_»∞ ZÑ¨C_»∞ HÍÖË_»∞... <å‰õΩ QÆ~°fiOQÍ LOk ~å#∞#fl «~åÅ∞ ##∞fl

Ñ≤iH˜ÑÖ^Œ J#=Ù. hK«∞_»∞ Jx ##∞fl J=Ù#∞....xâ◊ÛÜ«∞OQÍ J#=Ù. ##∞fl

61 62


ã¨`«ºãÖ^èŒ∞_»∞, ^è≥·~°º=O`«∞_»∞ JO\Ï~°∞, Jx ~åâß~°∞. ( Sudhir Vidyardhi :Page.101)

D HÍHÀi Hã∞Ö’ PÜ«∞# ãÇÏK«~°∞_»∞ N â◊pO„ Œ<å ä£ |H∆ ™È Œi, qÑ¡=HÍi#oxH˜ 1927 _çÃãO|~°∞ 16= Õk# ~åã≤# ÖËYÖ’, .. <Õ#∞ =∞~°ÕK«áÈ «∞<åfl#∞.JO`«Hõ<åfl WÖÏ JO>Ë ÉÏQÆ∞O@∞O^Õ"≥∂. "åã¨ Î"åxH˜ <Õ#∞ J=∞~°`«fiOá⁄O ŒÉ’ «∞<åfl#∞... =KÕÛ ™È=∞"å~°O <å rq`åxH˜ z=i ~ÀA HÍÉ’`ÀOk....<Õ#∞g~° =∞~°O á⁄O ŒÉ’ «∞<åfl#∞, („Ñ¨*Ï™êÇ≤Ïu ó ¿Ñl 54–55) Px ãÖ`Àëêxfl=ºHõÎO KÕâß~°∞.

D q èŒOQÍ F =∞ÇÏ «Î~° ÅHõ∆ ºO HÀãO LitHõ∆#∞ ã‘fiHõiOK«@O =∞Ç^•ƒùQÆºOQÍÉèÏqOz# JëêÊùMò =∂ «$ Õâ◊O HÀãO =∞~° "ÕkHõ<≥Hõ @O QÆifiOK« Œy# J=HÍâ◊OQÍÉèÏqOz, P „Hõ=∞OÖ’ «# „áêÏÅ#∞ «$„áêÜ«∞OQÍ ÉèÏqOz LitHõ∆ J=∞Å∞

HÀãÖ Z Œ∞~°∞ K«∂_»™êQÍ~°∞.

LitHõ∆ J=∞Å∞‰õΩ Z^Œ∞~°∞K«∂Ñ¨Ù LitHõ∆ Y~å~°Ü«∂ºHõ P tHõ∆ J=∞Å∞ HÀãÖ JëêÊMò Z Œ∞~°∞ ≥#∞flÅ∞ K«∂_»

™ê_»QÍ~°∞. LitHõ∆ «#‰õΩ ÅaèOz# =∞Ç¨Ï «Î~° J=HÍâ◊OQÍ ÉèÏqOz#O Œ∞#, P tHõ∆ À„Ñ¨Ü≥∂[#O á⁄O^•Åx PÜ«∞# ÉèÏqOKå~°∞. «##∞ «fii «OQÍ POˆQ¡Ü«∞ „Ñ¨Éèí∞ «fiOLi fÜ«∂Åx, « •fi~å „Ñ¨[Å QÆ∞O_≥Å∞ =∞O_®Åx, =∞O_ç# QÆ∞O_≥Å #∞O_çZQÆ„ÉÏH# |_»ÉÏQÆ∞flÅÖ’ „a\©+~°∞¡ =∂_ç =∞Ãã·áÈ"åÅx PÜ«∞# HÀ~°∞‰õΩ<åfl~°∞. PÜ«∞#LitHõ∆#∞ KåÖÏ z#fl q+¨Ü«∞OQÍ ÉèÏqOKå~°∞. PÜ«∞##∞ K«∂_»_®xH˜ =zÛ# |O èŒ∞q∞„ «∞Å`À, Li H˘Ü«∞º g∞ Œ LÜ«∂ºÅ TˆQ ã¨∞O Œ~° ã¨fiáêflx J#∞x «ºO Œi≈ã¨∞Î<åflxJ<åfl~°∞.

JëêÊùMò#∞ z=i™êiQÍ K«∂¿ãO Œ∞‰õΩ <åºÜ«∞"åk „j Hõ$áêâ◊OHõ~ü, Ç¨Ï*ËÖÏ,JëêÊùMò J#fl Œ=Ú‡Å∞, J#fl ‰õΩ=∂~°∞Å∞ _çÃãO|~°∞ 17 # *·Å∞‰õΩ =KåÛ~°∞. JÑ¨C_Õ™êfl#O KÕã≤ â◊√„Éèí"≥∞ÿ |@ìÅ∞ èŒiOz# PÜ«∞# *·Å∞ ÃãÖòÖ’H˜ "≥_»∞ «∂, z~°∞#=Ùfi`ÀJf‡Ü«ÚÅ‰õΩ Jaè"å ŒO KÕâß~°∞. JáêºÜ«∞OQÍ |O èŒ∞QÆÏxfl ÑÅHõiOKå~°∞. LitHõ∆‰õΩZ Œ∞~°∞ K«∂ã¨∞Î#fl PÜ«∞# Uq∂ [~°#@∞ì =º=Ç¨ÏiOKå~°∞. PÜ«∞# Ñ¨ÅHõiOÑ¨Ù`ÀQÆ∞O_≥K≥^Œi# PÜ«∞# ™È^Œ~°∞Å∞, P ™È^Œ~°∞Å ‰õΩ=∂~°∞Å∞ QÆ∞O_≥Å∞ ÑÿÖË@∞ìQÍqÅÑ≤OK«™êQÍ~°∞. P Œ$â◊ºO JëêÊùMò‰õΩ z~å‰õΩ HõeyOzOk.

P ãÖ^Œ~°ƒùOQÍ, JëêÊùMò <åºÜ«∞"åk „j Hõ$áêâ◊OHõ~ü Ç¨Ï*ËÖÏ#∞ ^ŒQÆæ~°‰õΩÑ≤ez, ÇÏ*ËÖÏ ™êÉò, gà◊§O Œifl q∂ "≥O@ ZO Œ∞‰õΩ fã∞H˘KåÛ~°∞? Wk ~ÀkOKåeû#ã¨=∞Ü«∞=∂? ãÖ`À+≤OKåeû# ã¨=∞Ü«∞=∂?....<å ÉèÏ~°`«^Õâ◊Ñ¨Ù ~å*ÏºkèHÍ~åxflPOˆQ¡Ü«ÚÅ #∞O_ç ÖÏHÀ¯_®xH˜ <Õ#∞ ‰õΩ„@Ñ¨<åfl#x <å q∂ Œ qKå~° ™êyOk. DÅHõ∆ ºO „áêÏÅ#∞ ÑOQÍ ÃÑ\ì ™êkèOKåeûOk HÍ^•? J@∞=O@ÑC_»∞ D U_»∞ÊÅ∞ÃÑ_»ÉÁ|ƒÖËO\˜? gi «=Ú‡_»∞ ÖËHõ z<åfl#fl Õâ◊O HÀãÖ «# „áêÏÅ#∞ ÑÖQÍÃÑ\ì Li"ÕkHõ <≥Hõ #∞#flO Œ∞‰õΩ gà◊¡O`å ãÖ`À+≤OKåe. Ç≤ÏO Œ∂ ã¨=∂[O #∞O_ç„j Y∞n~åO, „j Hõ#›Ü«∞ºÖÏÖò ÖÏO\ =∞ÇÏhÜ«ÚÅ∞ =∂ «$ Õâ◊O HÀãO «# „áêÏÅ#∞|eÃÑ\ì# q+¨Ü«∞O gà◊¡‰õΩ ≥ÅÑÖ_ç. =Úã≤¡O ã¨=∂[O #∞O_ç, qÑ¡=HÍ~°∞Å q∂ Œ"≥∂Ñ≤# W@∞=O\˜ ‰õΩ„@ ˆHã¨∞Ö’ Li"ÕkHõ ZH˜¯ „áêÏÅ#∞ JiÊOK«#∞#fl `˘e=Úã≤¡Ox <Õ<Õ#x QÆifiã¨∞Î<åfl#x, JëêÊùMò J<åfl~°∞.( Sudhir Vidyardhi : Page.88)

D =∂@Å∞ qO@∂<Õ <åºÜ«∞"åk N Ç¨Ï*ÏÖË qK«e «∞_»Ü«∂º~°∞. LaH˜=ã¨∞Î#fl Œ∞MÏxfl P˜z ÃÑ@∞ì‰õΩO@∂, q∂ z=i HÀiHõ UO\© ? Jx JëêÊùMò#∞PÜ«∞# J_çQÍ~°∞. P =∂@‰õΩ #=Ùfi «∂, P <åH˘Hõ z=i HÀi‰õ LOk. q∂~°∞ Ñ¨ÓiÎKÕÜ«∞QÆey Õ...ZÅ∞¡O_ç ##∞fl Li"ÕkHõ <≥H˜ ™êÎ~°∞. q∂~°∞ K«∂ã¨∞Î LO_çá⁄O_ç <Õ#∞U q èŒOQÍ Lix ã‘fiHõi™êÎ<À, J<åfl~°∞. P Ñ¨x =∂„ «O <Õ#∞ KÕÜ«∞ÖË#O@∂<åºÜ«∞"åk ÇÏ*ËÖÏ HõO@ «_ç ÃÑ@ìQÍ, PÜ«∞# |O èŒ∞=ÙÅ‰õΩ Œ∞:YO Hõ@ìÅ∞ ≥OK«∞‰õΩOk.

„Ñ¨=ÚY ~°K«~Ú « N âßOu"≥∂Üü∞ ˆ~ «# Ñ¨ÙãÎHõO „Ñ¶‘_»"£∞ =¸"£"≥∞O\òJO_£ WO_çÜ«∞<£ =Úã≤¡"£∞û Ö’ P ~ÀA# JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ <À@ "≥Å∞=_ç# =∂@Å#∞

POQÆ¡OÖ’ D q èŒOQÍ „QÆO äŒã÷O KÕâß~°∞.

“...If I am not allowed to observe the last ceremony of the noblestordeal with all dignity and steadiness then the sanctity of the occasionwill be tarnished. Today I feel myself worthy of honour with the hopethat a sacred and great responsibility for the liberation of motherlandhas been entrusted to me. You should feel happy and proud that one ofyours is fortunate enough to offer his life. You must remember that theHindu community has dedicated great souls like Khudiram and Kanailal.To me this is a good fortune that belonging to Muslim Community I haveacquired the privilege of following the footsteps of those great martyrs...”(Freedom Movement and Indian Muslims, Santimoy Ray, PPH, New

Delhi, 1983, Page. 43)

63 64


JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ P~ÀA K≥Ñ≤Ê# =∂@Å∞ PÜ«∞# =∞Ç¨ÏŸ#fl « `åºQÆx~°uH˜,

=∂ «$Éèí∂q∞ Ñ@¡ PÜ«∞#‰õΩ QÆÅ Jáê~° „¿Ñ=∂aè=∂<åÅ‰õΩ, ÅHõ∆ ºO Ñ@¡ L#fl x| ŒÌ «‰õΩ

xsƒùuH˜, ÅHõ∆ ºO HÀãÖ „áêÏÅ#∞ «$„áêÜ«∞OQÍ `åºQÆO KÕÜ«∞_®xH˜ ã≤ Œú"≥∞ÿ#

f~°∞‰õΩ, PÜ«∞#Ö’x è≥·~°º™êÇ¨Ï™êÅ‰õΩ ã¨r= zÇ¨flÅ∞QÍ xÅ∞™êÎ~Ú.

LitHõ∆ J=∞Å∞‰õΩ =ÚO Œ∞~ÀA#, JO>Ë 1927 _çÃãO|~°∞ 18= Õn#,

*·Å∞Ö’ JëêÊùMò#∞ K«∂ã≤# ã¨~åÌ~ü ÉèíQÆ üã≤OQ∑ P~ÀA# JëêÊùMò ZÖÏ L<åfl_»#fl q+¨

Ü«∂xfl, D ã¨fiK«ÛùO Œ Hõq. Pâ◊Û~°ºOÖ’ =ÚOKÕ LÖÏ¡ãÖ`À LiHõO|"≥∞HÍ¯_»∞. ZO`À

JO ŒQÍ_»∞, =∞Oz X_»∞¤á⁄_»∞QÆ∂ L#fl Ü«Ú=‰õΩ_»∞. KåÖÏ |e+ìOQÍ LO_Õ"å_»∞.

*·Å∞Ö’ H˘kÌQÍ zHÍ¯_»∞. zH¯áÈ_®xH HÍ~°O kQÆ∞Å∞ HÍ Œx, Õ=Ùx ã‡iOK«∞‰õΩO@∂

âßOuQÍ LO_»_®xH˜ PÇ¨~°O KåÖÏ `«‰õΩ¯= fã¨∞HÀ=_»"Õ∞ HÍ~°=∞x *ˇ·Å∞Ö’

Hõeã≤#ÑC_»∞ K≥áêÊ_»∞. LifÜ«∞_®xH XHõ~ÀA =ÚO Œ∞ PÜ«∞##∞ Hõeâß#∞. PÜ«∞#

ÉÏQÍ =Ú™êÎ|∞ J~Ú L<åfl_»∞. áêÑ≤@fã≤ Œ∞qfi# á⁄_»"å\˜ "≥O„@∞HõÅ∞ ZO`À

JO ŒOQÍ L<åfl~Ú. ZO`À Ç¨ïëê~°∞QÍ #=Ùfi «∂, «∞à◊√§ «∂ =∂\Ï¡_®_»∞. ' ~Ñ¨Ù <å

ÃÑo§ — Jx J<åfl_»x ÉèíQÆ üã≤OQ∑ ≥eáê~°∞. (*Ï˝Ñ¨HõO KÕã¨∞HÀO_ç..: ¿Ñl 40) P

ÃÑo§~ÀA ~å<Õ =zÛOk. '.. <å ÃÑo§ KÕÜ«∂Åx =∂ "åà‹¡O`À „Ñ¨Ü«∞uflOKå~°∞.

<å‰õΩ #zÛ# = èŒ∞=Ù ^˘~°HõHõ KÕã¨∞HÀÖË Œ∞. W<åflà◊§‰õΩ WkQÀ <å‰õΩ #zÛ# = èŒ∞=Ù

^˘iHÕk, JO@∂ JëêÊùH± LitHõ∆#∞ = èŒ∞=Ù`À áÈÖÏÛ~°∞. (aã≤‡Öò P «‡Hõ äŒ: ¿Ñl152).

JëêÊùY∞ÖÏ¡ =∞$ «∞º=Ù ã=ÚYOÖ’ „Ñ Œi≈Oz# è≥·~°º™êÇ™êÅ#∞ N ~åO„Ñ™ê £aã≤‡Öò «# P «‡Hõ èŒÖ’ „Ñ¨â◊Oã≤ã¨∂Î, <åH˜Ñ¨C_»∞ H˘O ≥·<å «$Ñ≤Î LO ŒO>Ë P ŒO`å D„ÑÑOK«OÖ’ <å ¿Ñ~°∞ „Ñu+ìefl h=Ù ã=Ú[fiÅO QÍqOKå=<Õ. ' JëêÊùY∞ÖÏ¡ qÑ¡"À Œº=∞OÖ’ áêÖÁæ<åfl_»∞. `À|∞@∞ì=ÙÅ∞, |O èŒ∞q∞„ «∞Å∞ ZO «QÍ "åiOz<å J «_»∞ U=∂„ «O ÖˇHõ KÕÜ«∞ÖË Œ∞. PÔ~ãì~Ú# Ñ≤ ŒÑ¨ ‰õÄ_® «# ÉèÏ"åÅ#∞ = Œ∞Å∞HÀ‰õΩO_®ã∞ Œ$_è»OQÍ xeKå~°∞.— J<Õ ãOQÆu ÉèÏ~° « Õâ◊ K«i„ «Ö’ ZO`À LÖË¡YhÜ«∞"≥∞ÿ áÈ~ÚOk.,Jx ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. (¿Ñl ó 123).

D ãÖ Œ~°ƒùOQÍ aã≤‡Öò Je¡# Hõq « D q èŒOQÍ ™êQÆ∞ «∞Ok. '=∞~°˜™êÎ~°∞P<åºÜ«∞OQÍ aã≤‡Öò, ~À+¨<£, ÖÏÇ≤Ïi, JëêÊùMò – <ÕÅ ~¸x#@∞ì Ñ¨Ù@∞ìH˘™êÎ~°∞– =∂<≥ «∞Î\˜ è•~°Å#∞O_ç =O ŒÖÏk Ü≥∂ èŒ∞Å∞— (=∞~° Õñ 'aã≤‡Öò —, '~À+¨<£—, 'ÅÇ¨Ïs—,

'J+πá¶êMò— J`åºKå~ü ¿ã–Ç¨ÏŸOˆQ ÃÑ· • Ãã·Hõ_Àñ L<£H ~°∞kè~ü H˜ è•~ü ¿ã)

„Ñ¨*Ï K≥· «#ºO =∂„ «"Õ∞ ã¨=∞ã¨ºÅ‰õΩ Ñïëê¯~°O=∂ «$ Õâ◊O HÀãO „áê`åºQÍxH ã≤ ŒúÑ_ç# JëêÊùMò «# J#∞Éèí"åÅ P è•~°OQÍ

Ü«∂= «∞Î „Ñ¨[Å#∞ K≥· «#º=O «∞Å#∞ KÕã≤, ÉèÏ~° « Õâ◊O "≥Ú «ÎO g∞ Œ qÑ¡= *ÏfiÅÅ#∞

„Ñ¨[fiiÅ¡ KÕÜ«∂Å#∞‰õΩ<åfl~°∞. D q+¨Ü«∂Å#∞ *·Å∞ #∞Oz ~åã≤# z=i ÖËYÖ’ Dq èŒOQÍ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.

ÉèÏ~° « ~°OQÆã÷ÅOÃÑ·# =∂ áê„ «#∞ "Õ∞=Ú x~°fiÇ≤ÏOKå=Ú. "Õ∞=Ú «Ñ¨CÅ∞

HÍx XÑÙÊÅ∞ HÍh Uq∞ KÕã≤<å ™êfi «O„ «ºO ãOáêkOKåÅ<Õ ÉèÏ=#`À „¿Ñi «∞Å=∞ÜÕ∞º

KÕâßO. =∂ J~Ú# "åà◊√§ (HÍO„ÔQãπ <Õ`«Å∞) =∞=∞‡efl á⁄y_ç<å, xOkOz<å,

U Õ"≥∞ÿ<å =∂ â◊ «$=ÙÅ‰õΩ ‰õÄ_® =∂ è≥·~°º™êÇ¨Ï™êÅ#∞ á⁄QÆ_»Hõ «Ñ¨ÊÖË Œ∞. "Õ∞=Ú

Õâ◊OÖ’ ÉèíÜ≥∂`åÊ`åÅ∞ ã¨$+≤ìã¨∞Î<åfl=∞x H˘O Œ~°∞ JO@∞<åfl~°∞. Jk ãïHÍ Œ∞. Wxfl

~ÀAÅ∞QÍ ˆHã¨∞ #_»∞ã¨∂Î LOk. =∂Ö’ KåÖÏ =∞Ok ZO`À HÍÅO x~°ƒùO èŒOÖ’

ÖË~°∞. WÑC_»∞ ‰õÄ_® H˘O Œ~°∞ |Ü«∞@ L<åfl~°∞. J~Ú<å "Õ∞=Ú HÍx, =∂ ãÇÏK«~°∞Å∞

HÍx =∂‰õΩ H©_»∞ KÕã≤# "åÔ~=iÃÑ·<å «∞áêH˜ ¿ÑÅÛÖË Œ∞. =∂ L ÕÌâ◊ºO Jk HÍ Œ∞.

"Õ∞=Ú ™êfi`«O„`«ºO ãÖáêkOKÕO^Œ∞‰õΩ ^Õâ◊O "≥Ú`«ÎOÖ’ qÑ¨¡=O fã¨∞‰õΩ~å"åÅx

J#∞‰õΩ<åfl=Ú.

=∂ ˆHã¨∞ qKåiOz# [_ôÅ∞ =∞=∞‡efl „‰õÄ~°∞Å∞, |~°ƒ~°∞Å∞, =∂#= «fiOÃÑ·

Hõà◊OHõO =O\˜ "å~°∞ Jx Z<Àfl qâı+¨ÏÅ`À „Ñ¨™êÎqOKå~°∞. =∞# ÑïáêÅ‰õΩÅ

*Ïu"å_Õ J~Ú# [#~°Öò _»Ü«∞º~ü x~åÜ«Ú èŒ∞Ö·# Ñ≤Å¡Å∞, =Úãe"åà◊√§, „ã‘ÎÑÙ~°∞+µÅ∞

JO Œi g∞ Œ «∞áêH˜ QÆ∞O_»¡ =~°¬O ‰õΩiÑ≤OKå_»∞. <åºÜ«∞O Ü≥ÚHõ QÆ∞ «Î •~°∞Å∞ «=∞

D Pf‡Ü«Ú_çx U qâı+¨ÏÅ`À ãÖÉ’kèOKå~°∞? JÖÏO@Ñ¨C_»∞ =∂ Ñ¨@¡<Õ WÖÏ

ÑHõ∆áê «O`À =º=ÇÏiOK«_»O ZO Œ∞‰õΩ?, Jx ãÊ+ìOQÍ „ÑÉèí∞`åfixfl, <åºÜ«∞=¸~°∞ÎÅ#∞

„Ñ¨tflOKå~°∞. (*Ï˝Ñ¨HõO KÕã¨∞HÀO_ç.. ó ¿Ñl 41)

JëêÊùMò „Ñ¨Hõ\Õz# Jaè„áêÜ«∂<Õfl aã≤‡Öò ‰õÄ_® «# P «‡Hõ äŒ z=~À¡, ÉèÏ~° «

„Ñ¨[Ö’¡ JkèHõ ãÖMÏº‰õΩÅ∞ =∞Oz q^•º=O «∞Å∞ HÍ#O «=~°‰õΩ Lz`å#∞z`åÖËq∞\’

"åà◊§‰õΩ É’ èŒÑ¨_»_»O [~°QÆ#O «=~°‰õΩ, g∞~°∞ á⁄~°ÉÏ@∞# ‰õÄ_® U q èŒ"≥∞ÿ# qÑ¡=Hõ~°

‰õΩ„@ÅÖ’ áêÖÁæ#HõO_ç. Õâ◊¿ã= KÕÜ«∂Å<Õ HÀiHõ LO>Ë |Ç≤Ï~°OQÆ L Œº=∂Å •fi~åÜ«∞ è•â◊HÎ Ñ¨xKÕÜ«∞O_ç. ÖËx Ñ¨Hõ∆OÖ’ g∞ |e^•<åÅ∞ x~°∞Ñ¨Ü≥∂QÆ=∞=Ù`å~Ú. W «~°q è•Å∞QÍ<≥· Õ ~ÚO «HõO>Ë ÃÇÏK«∞ÛQÍ Õâ◊¿ã= KÕÜ«∞=K«∞Û. JO Œ∞=Å¡ LÑ¨Ü≥∂QÆO

65 66


‰õÄ_® JkèHõOQÍ =ÙO@∞Ok. Ñïã≤÷`«∞Å∞ J#∞‰õÄÅOQÍ =ÙO_»HõáÈ=_»O =Å¡

~Ú@∞=O\˜ qÑ¡=Hõ~° L Œº=∂ÅÖ’ Ñ¨_Õ „â◊=∞O`å «~°K«∂ =$ è•QÍ áÈ «∂O@∞Ok.

q∂Ô~=i HÀãÖ áê@∞Ñ¨_»∞ «∞<åfl~À "åàı§ q∞=∞‡efl <å<å =∂@ÅO\Ï~°∞.

z=iH˜ =∞#ã¨∞û Ö’Ñ¨ÖË ‰õΩq∞e „áê`åºQÆO KÕÜ«∂eû =ã¨∞ÎOk..Uk KÕã≤<å JO`å

HõÅã≤ KÕÜ«∞O_ç. KÕ¿ã ŒO`å Õâ◊ ˆH∆=∞O HÀã¨"Õ∞ KÕÜ«∞O_ç. nx =Å¡ JO ŒiH˜ "Õ∞Å∞

HõÅ∞QÆ∞ «∞O Œ<Õ <Õ#∞ Õâ◊ „Ñ¨[Å‰õΩ q#flqOK«∞‰õΩx "åiH˜ z=~°QÍ ã¨q#Ü«∞OQÍ

HÀ~°∞ ‰õΩ<Õk., Jx „j aã≤‡Öò «# Jaè„áêÜ«∂xfl KåÖÏ qã¨Ê+ìOQÍ „Ñ¨Hõ\ÕKå~°∞.

(aã≤‡Öò P «‡Hõ èŒ ó 139)

„Ñ¨Éèí∞`«fi Y*Ï<å#∞ ^ÀK«∞HÀ"åÅx qÑ¨¡= ã¨Ç¨ÏK«~°∞Å∞, x~°‚~ÚOz#Ñ¨C_»∞

JëêÊùY∞ÖÏ¡ P „Ñüáê Œ##∞ =ºuˆ~HÕKå~°∞. D Ü«∂Hõ∆<£ =Å# qÑ¡"À Œº=∂xH˜

f~°x #+ìO [~°QÆQÆÅ Œx ÃÇÏK«ÛiOKå~°∞. `˘Å∞ « =∞#O „Ñ¨[Å#∞ ÃÑ ŒÌ ãÖYºÖ’

ÉèÏQÆ™êfi=ÚÅ#∞ KÕã≤ qÑ¡"À Œº=∂xfl |Ö’¿Ñ «O KÕ •Ì=∞x PÜ«∞# ã¨∂zOKå~°∞.

„Ñ¨[Å ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO ÖË‰õΩO_®, Ñ¨k=∞Ok ™êÜ«Ú èŒ∞Ö· áÈ~å\ÏÅ∞ KÕã≤#O « =∂„`å#

Ñ¶e «O LO_» Œx PÜ«∞# KÕã≤# ÃÇÏK«ÛiHõ#∞ Z=fi~°∂ MÏ «~°∞KÕÜ«∞ÖË Œ∞. z=~°‰õΩ D

K«~°º Ñ¶ ë`«OQÍ<Õ „Ñ¨Éè í∞`«fiO q~°∞K«∞‰õΩÑ¨_ç qÑ¨¡=HÍ~°∞Å#∞ `«∞^Œ=Ú\ ˜ìOz.

qÑ¡"À Œº=∂xH˜ f~°x #+ìO HõeyOzOk.

+¨Ç‘Ï^£–ÜÕ∞–P[O JëêÊùMòJëêÊùMò Z Œ∞~°∞ K«∂ã¨∞Î#fl 1927 _çÃãO|~°∞ 19= Õn =KÕÛã≤Ok. PÜ«∞#

PtOz# ÃÑo§ ~ÀA ~å<Õ =zÛOk. P ~ÀA ‰õÄ_® ZÑ¨Ê\˜ÖÏˆQ „áê`«óHÍÖÏ#

PÜ«∞# x„ ŒÖËKå~°∞. ™êfl#áê<å Œ∞Å∞ =ÚyOKå~°∞. â◊√„Éèí"≥∞ÿ# |@ìÅ∞ èŒiOKå~°∞.

Ñ¶[~ü #=∂*ò J^• KÕâß~°∞. „ÑâßO «OQÍ Y∞~å<£ „QÆO äŒ Ñ~î°#OÖ’ =ÚxyáÈÜ«∂~°∞.

=∞$`«∞º=Ù#∞ PÇ¨fixã¨∂Î =∂`«$Éèí∂q∞ q=ÚH˜Î áÈ~å@ Ü«∞[˝OÖ’ `å<˘Hõ ã¨q∞^èŒ

HÍ#∞#flO Œ∞# ZO`À P#Okã¨∂Î, *·Å∞ JkèHÍ~°∞Å ~åHõ HÀãÖ Z Œ∞~°∞K«∂_»™êQÍ~°∞.

LitHõ∆ U~åÊ@∞¡ Ñ¨ÓiÎ KÕã≤# *·Å∞ JkèHÍ~°∞Å∞ JëêÊùMò ÃãÖò = ŒÌ‰õΩ =KåÛ~°∞.

P JkèHÍ~°∞Å#∞ z~°∞#=Ùfi`À Ñ¨ÅHõiã¨∂Î U~åÊ@∞¡ Ñ¨Ó~°ÎÜ«∂ºÜ«∂? J<åfl~°∞. P

„Ñ¨â◊fl‰õΩ JkèHÍ~°∞Å∞ K«eOzáÈÜ«∂~°∞. =∂ «Ñ¨CÅ∞O>Ë =∞xflOK«O_ç Px JkèHÍ~°∞Å∞

q[Ñ≤Î KÕâß~°∞. „ÑÉèí∞`åfikèHÍ~°∞Å∞QÍ, L^ÀºQÆ∞Å∞QÍ q∂~°∞ KÕÜ«∂eûOk q∂~°∞ KÕâß~°∞.

q∂ «Ñ¨C U=ÚO Œx PÜ«∞# #=Ùfi «∂ J<åfl~°∞. JëêÊùMò <À@ "≥O@ P =∂@Å∞

"≥Å∞=_»QÍ<Õ, JkèHÍ~°∞Å HõO@ Hõhfl~°∞aHÕk.JëêÊùMò L#fl Ñ¨à◊OQÍ ÖËz xÅ|_®¤~°∞.

<Õ#∞ «Ü«∂~°∞QÍ L<åfl#∞ JO@∂ Y∞~å<£ „QÆO ä•xfl Éèí∞*ÏxH˜ "ÕÖÏ_»nã¨∞‰õΩ<åfl~°∞.

JkèHÍ~°∞Å∞ "≥O@ ~åQÍ ÅÉˇ·ƒH± Ñ¨Å∞‰õΩ «∂ Li "ÕkHõ = ŒÌ‰õΩ |Ü«∞Å∞ Õ~å~°∞.

P ã=∞Ü«∞OÖ’ JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ ZÖÏ L<åfl~°#fl q+Ü«∂xfl ã~åÌ~ü ÉèíQÆ üã≤OQ∑

q=iã¨∂Î, ..''‰õΩ~å<≥ +¨sÑ¶π Hõ\ ì LOz# z#fl ãÖzx "ÕÖÏ_»nã¨∞‰õΩx Ç¨rÖÏQÍ

áê~åÜ«∞O KÕã¨∂Î ZO`À è≥·~°ºOQÍ =ÚO Œ∞‰õΩ #_çKå_»∞. =ÚO Œ∞‰õΩ #_çz Li

HõO|OÃÑ·# å_»∞#∞ =Ú Œ∞ÌÃÑ@∞ì‰õΩ<åfl_»∞. Li "ÕkHõ= ŒÌ «#‰õΩ Z Œ∞~°∞QÍ L#fl =º‰õΩÎÅ#∞

L ÕÌtOz, <Õ#∞ Z=i ~°HõÎO`À#∂ <å KÕ «∞Å∞ Hõà◊OH˜ «O KÕã¨∞HÀÖË Œ∞. <å qKå~°

Õ=Ùx =ÚO Œ∞ [~°∞QÆ∞ «∞Ok. <åÃÑ· "≥∂Ñ≤# <Õ~åÅhfl J|^•úÅ∞, Jx JëêÊùY∞ÖÏ¡

MÏ<£ J<åfl~°∞—— Jx ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. (*Ï˝Ñ¨HõO KÕã¨∞HÀO_ç..: ¿Ñl. 40–41)

LitHõ∆ J=∞ÅÜÕ∞ºO « =~°‰õΩ PÜ«∞# z~°∞#=Ùfi`À L<åfl~°∞. =∂ «$ Õâßxfl

ÉÏxã¨|O èŒ<åÅ #∞O_ç q=ÚHõÎO KÕÜ«∂Å#fl PÜ«∞# Œ$_è»ãÖHõÅÊOÖ’ z=i =~°‰õΩ

U=∂„ «O ã¨_»eOÑ¨ÙÖË Œ∞. z=~°‰õΩ LiHõO|O ZH˜ <åHõ, Li„`å_»∞ ayOK«É’ «∞#fl

ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ‰õÄ_®, <å =∂ «$Éèí∂q∞x q=ÚHõÎO KÕÜ«∂Å#∞‰õΩ<åfl#∞. D „Ñ¨Ü«∞ «flO<å rq «O JO «O HÍ=@O`À ã¨=∞ã≤áÈ Œ∞, Jx PÜ«∞# „Ñ¨Hõ\ÕKå~°∞.

(Just before the noose was put round his neck, he said, " I triedto make India Free, and the attempt will not end with my life ",. -TheHistory and Culture of The Indian People Vol. XI,(Struggle for Freedom)Edited by RC Majumdar, Bharathiya Vidya Bhavan, Bombay, 1969, Page546).

D "Õ∞~°‰õΩ PÜ«∞# Hõq «Å∞ ‰õÄ_® JÖÏ¡~°∞. P Hõq «Ö’¡, <å Ç≤ÏO Œ∂™ê÷<£‰õΩ¿ãfiK«Ûù Åaèã∞ÎOk K«∂_»O_ç. KåÖÏ «fi~°Ö’<Õ ÉÏxã «fiÑÙ ãOÔHà◊√¡ ≥yáÈ`å~Ú (|Çï üã‘ [ÖòÌ @∂>ËOy QÆ∞ÖÏq∞H˜ [Orˆ~. H˜ã‘ k<£ ÕY<å P*Ï £ U Ç≤ÏO Œ∂™ê÷<£ Ç¨ÏŸy)Jx «# „Ñ¨QÍ_è» HÍOHõ∆ =ºHõÎO KÕ™ê~°∞.

Li"ÕkHõ q∂ Œ #∞O_ç Li`å_»∞#∞ Q“~°=OQÍ ã‘fiHõiOKå~°∞. P Li„`å_»∞"≥∞_»Ö’ Ñ¨_®¤Hõ, ≥·= <å=∞ã¨‡~° „áê~°OaèOKå~°∞. Li`å_»∞#∞ =Ú Œ∞Ì ÃÑ@∞ì‰õΩ<åfl~°∞.Z Œ∞~°∞QÍ xÅ∞K«∞#fl =º‰õΩÎÅ#∞ L ÕÌtOz =∂\Ï¡_»∞ «∂ <å KÕ «∞Å∞ Z=i ~°HõÎO`À

67 68


JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ LitHõ∆‰õΩ ãïQÍæ =ÚO Œ∞~ÀA# J#QÍ _çÃãO|~ü 18=

Õn# „Ñ¨ åÑπ Ñ¨„uHõ ãÖáê Œ‰õΩÅ∞ QÆË+π â◊OHõ~ü q^•ºi÷H˜ XHõ >ˇe„QÍO ÑÖáê~°∞. P

>ˇe„QÍOÖ’, _çÃãO|~ü 19 =∞ è•ºÇ¨ÏflO Ô~O_»∞ QÆO@Å‰õΩ ##∞fl ÖHÀfl Ô~·ÖËfi ¿ãì+¨<£Ö’

HõÅ=O_ç. g∞~°∞ ##∞fl z=i™êiQÍ HõÅ∞™êÎ~°x Pt™êÎ#∞., Jx HÀ~å~°∞. P „ÑHÍ~°OQÍ

N q^•ºi÷ `˘q∞‡k =∞Ok q∞„ «∞efl fã¨∞‰õΩx P ~ÀA# ÅHÀfl ¿ãì+¨<£‰õΩ "≥àÏ§~°∞.

J=∞~° Ü≥∂ èŒ∞_»∞ JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ Éè∫uHÍÜ«∂xfl fã¨∞H˘zÛ# Ô~·Å∞ ÅHÀfl

¿ãì+¨<£ KÕ~°∞‰õΩOk. JëêÊMò Éè∫uHõHÍÜ«∞O F Ô~·Å∞ HõOáê~°∞ì"≥∞O@∞Ö’ LOK«|_ç LOk.

P HõOáê~üì"≥∞O\òÖ’H˜ N q^•ºi÷ «k «~°∞Å∞ ZH˜ JëêÊùMò Éè∫uHõHÍÜ«∞O q∂ Œ L#fl

=„™êÎxfl ˘eyOKå~°∞. PÜ«∞# =ÚYO „Ñ¨âßO «OQÍ, Hõà◊QÍ LOk. PÜ«∞##∞ Lifã≤

Ñ¨kQÆO@Ö·<å =ÚYO Hõà◊QÍ<Õ LOk. PÜ«∞# QÆ_»¤O ÉÏQÍ ÃÑiy LOk. PÜ«∞#

â◊s~°O â◊√„ÉèíOQÍ LOk. PÜ«∞# Li`å„_»∞#∞ z~°∞#=Ùfi`À ã‘fiHõiOz# HÍ~°OQÍ

HÍÉ’Å∞ PÜ«∞# =ÚYOÖ’ z~°∞#=ÙfiÅ∞ L\ìÑ¨_»∞ «∞<åfl~Ú. PÜ«∞# „Ñ¨âßO «OQÍ

x„ ŒáÈ «∞#fl@∞ì, =ÚYO q∂ Œ ZO`À „Ñ¨âßO « «« <≥ÅH˘x LOk. Wk JOu=∞ x„ Œ.

J#O «"≥∞ÿ# x„ Œ. =∞Ô~#fl_»∂ "Õ∞ÖÁ¯#x ã¨∞n~°… x„ ŒÖ’ PÜ«∞# L<åfl~å? JxÑ≤OKÕÖÏ

LOk.

Já¶êÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ Éè∫uHõHÍÜ«∂xfl ëê[Ç¨<£Ñ¨Ó~ü fã¨∞‰õΩ "≥àÏ§~°∞. JëêÊùMò

HÀi# q èŒOQÍ PÜ«∞# Éè∫uHÍÜ«∂xfl ã¨=∂kè KÕ™ê~°∞. JO «º„H˜Ü«∞Å‰õΩ „Ñ¨[Å∞ ÃÑ ŒÌ

69 70

=∞e#O HÍÖË^Œ∞. <å q∂^Œ KÕã≤# J~ÀÑ¨Å∞ J|^ŒÌO. ÉèíQÆ=O`«∞_»∞ <åHõHõ¯_»

<åºÜ«∞O KÕ™êÎ_»∞. JO@∂ LitHõ∆ J=∞Å∞‰õΩ ã≤ Œú=∞Ü«∂º~°∞.

JkèHÍ~°∞Å #∞O_ç «ÖÏiH˜ ãÖ[˝ JO ŒQÍ<Õ LitHõ∆ J=∞Å∞ [iyOk.

Li`å_»∞ JëêÊùMò "≥∞_»‰õΩ aQÆ∞ã¨∞‰õΩOk. Éèí~°`«=∂`« =Ú^Œ∞Ìa_»Ì „áêÏÅ∞

J#O «"åÜ«Ú=ÙÅÖ’ Hõeã≤ áÈÜ«∂~Ú. =∂ «$Éèí∂q∞ HÀãÖ =∞~°Ïxfl P#O ŒOQÍ

PÇ¨ÏfixOz# qÑ¡=HÍ~°∞_»∞ Jëê¬Mò `å#∞ Ñ¨Ù\ ì# QÆ_»¤ Ñ¨@¡ QÆÅ „¿Ñ=∂aè=∂<åÅ#∞

=ºHõÎOKÕã∂Î, «##∞ =∞\ì KÕ¿ã@ÑC_»∞ «# HõÑ¶<£ Ö’ (=∞ «∞$Å#∞ ã=∂kè KÕ¿ãO Œ∞‰õΩ

=Úã≤¡OÅ∞ Éè∫uHõHÍÜ«∂xfl K«∞\ì LOKÕ èŒ=à◊ =„ãÎO) =∂ «$Éèí∂q∞ =∞\ìx LOK«∞=∞x

Hõq`å «‡HõOQÍ «# HÀÔ~¯#∞ „Ñ¨Hõ\ÕKå~°∞. JOu=∞Ü«∂„ «Ö’ ‰õÄ_® [#‡ã÷ÖÏxH˜

^Œ∂~°O HÍ=_®xH˜ W+¨ìÑ¨_»x JëêÊùH± Ñ¨Ù\ ˜ì ÃÑiy# Ti =∞\˜ì`À, P =∞\˜ìÖ’

HõÅã≤áÈ"åÅ#fl „Ñ¨QÍ_è» HÍOHõ∆#∞ =ºHõÎO KÕâß~°∞. P Hõq « WÖÏ ™êyOk.

<åˆH HÀiHÍ ÖË Œ∞. L#fl ŒÖÏ¡ XHõ >Ë HÀiHõ. Z=Ô~·<å <å â◊==„ãÎO q∂ Œ

<Õ#∞ Ñ¨Ù\ ì# QÆ_»¤ =∞\ì LOKåÅx «Ñ¨Ê. ( ‰õΩKü P~°∂˚ #Ç‘Ïñ ÃÇ·Ï, ÃÇ·Ï P~°∂˚ À Ü«∞ÇπÏ

ÃÇ·Ï,– ~°Mò ^˘ HÀ~¸ [~å ã‘ MÏ<Õ = «# HõÑ¶<£ "Õ∞ñ)

JëêÊùMò#∞ Lif¿ã ~ÀA# ÃÑ¶·*ÏÉÏ^£‰õΩ „Ñ¨*ÏhHõO `«~°e=KåÛ~°∞. Li

HÍ~°º„Hõ=∞O *·Å∞Ö’ [~°∞QÆ∞ «∞O Œ_»QÍ, Éèí~° «=∂ « =Ú Œ∞Ìa_»¤ JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£‰õΩ

*’Ç¨~°∞¡ Ñ¨Å∞‰õΩ «∂, *·Å∞ Ñïã¨~° „áêO`åÅ<Õ HÍ‰õΩO_®, ÃÑ¶·*ÏÉÏ £ Ñ¨@ì=∞O`å

x<å^•Å`À „Ñü èŒfixOÑ¨*Ë™ê~°∞. LitHõ∆ J=∞Å∞ KÕã≤# «~åfi « PÜ«∞# |O èŒ∞=ÙÅ∞

JëêÊùMò Éè∫uHõHÍÜ«∂xfl PÜ«∞# ã¨fiã÷Å"≥∞ÿ# ëê[Ç¨<£Ñ¨Ó~ü‰õΩ fã¨∞‰õΩ"≥àÏ¡~°∞.

J=∞~° g~°∞x JO`«º„H˜Ü«∞Å∞P ~ÀAÖ’¡ qÑ¡=HÍ~°∞ÅO>Ë „ÑÉèí∞ «fiO ZO «QÍ cèue¡O ŒO>Ë, LitHõ∆ qkèOKåHõ

‰õÄ_® P P=∞~° g~°∞Å Éè∫uHÍÜ«∂Å#∞ ãO|Okè «∞Å Ñ~°O KÕ¿ãkHÍ Œ∞. P HÍ~°OQÍ

JëêÊùY∞ÖÏ¡ «# ‰õΩ@∞Oc‰õΩÅ‰õΩ ~åã≤# ÖËYÖ’ <å Éè∫uHõHÍÜ«∂xfl JOk™êÎ~À ÖË À

J#fl J#∞=∂#O =ºHõÎO KÕâß~°∞. P q+¨Ü«∂xfl „Ñ¨™êÎqã¨∂Î, <å Éè∫uHõHÍÜ«∂xfl

q∂‰õΩ JO ŒKÕ™êÎ~À ÖË À <å‰õΩ ≥eÜ«∞ Œ∞. „áêO áÈÜ«∂Hõ â◊s~°O =∞\˜ìk|ƒ =∂„ «"Õ∞,

Jx JëêÊùMò „Ñ¨Hõ\˜ã¨∂Î, «# |O èŒ∞q∞„ «∞Å#∞ =ÚO Œã¨∞ÎQÍ ã¨=Ú^•~ÚOKå~°∞. D

~°HõOQÍ K«∂¿ãÎ JëêÊùMò =∞~°Ïxfl KåÖÏ ÕeQÍæ fã¨∞‰õΩ#fl@∞ì ≥Å∞ã¨∞ÎOk.


ãÖYºÖ’ Ç¨[~°Ü«∂º~°∞. J=∞~°g~°∞xH˜ JOu=∞ „â◊ •úO[e Ñ¶∞\ÕKå~°∞. Õâ◊OÖ’x

U_»∞HÀ@¡O =Úã≤¡O =∞ «ã¨∞÷ÅÖ’ Õâ◊ ™êfi «O„ «ºO HÀãÖ LiHõO|O ZH˜ # "≥Ú@ì

"≥Ú^Œ\˜"å_çfl <Õ#∞. P q+¨Ü«∞O `«ÅK«∞‰õΩ#flÑ¨ÙÊ_»O`å <å‰õΩ QÆ~°fiOQÍ LO^Œx,

„Ñ¨Hõ\ Õz# JëêÊùMò#∞ PÜ«∞# Ñ¨Ù\ ìÃÑiy# =∞\ì «#Ö’ HõÅ∞Ñ¨Ù‰õΩOk.

=∂ «$ Õâ◊O HÀãÖ „áêÏÅiÊOK«_»O ZO`À J Œ$+ì=∞x QÆ~°fiÑ¨_ç# JëêÊùMò«# W~°"≥· U_Õà◊§ =Ü«∞ã¨∞ûÖ’<Õ =O Õà◊§ rq`åxfl =ÚyOK«∞‰õΩx =O ŒÅ Uà◊§ H©iÎx

=¸@QÆ@∞ì‰õΩx J=∞~°Ö’HÍÅ‰õΩ «~°e"≥o§áÈÜ«∂~°∞.

71 72

D „QÆO^äŒO <åÜ«∞‰õΩ_»∞ JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ HÍ~°º„Hõ=∂Å‰õΩ ãÖ|OkèOz# H˘xfl TÇ¨ z„`åÅ#∞, ÉèÏ~°`« ÉèÏ~°u Ñ¨Ùã¨ ÎHõ=∂Å(ÃÇ·Ï Œ~åÉÏ Œ∞) "å~°∞ „Ñ¨K«∞iOz# JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ „QÆO äŒO #∞O_çã‘fiHõiOKåO. P „QÆO äŒO ~°K«~Ú «‰õΩ, „Ñ¨K«∞~°Hõ~°ÎÅ‰õΩ, =∂ „Ñ¨ ÕºHõ

èŒ#º"å^•Å∞. – ~°K«~Ú « =∞iÜ«Ú „Ñ¨K«∞~°Hõ~°ÎÅ∞

P^è•~° „QÆO^ä•Å∞01. Muslims In India, Naresh Kumar Jain, Manohar, New Delhi, 1979.

02. Freedom Movement and Indian Muslims, Santimoy Ray, PPH, NewDelhi,1983.

03. Who is who Indian Martyrs, Dr PN Chopra, Govt. of India Publications

04. Souvenir, Indian Institute of Objective Studies, New Delhi, 1978.

05. Gnapakam Chesukondi, Eppudina. Amara veerul Uttharaalu (Telugu),Translation by J.Lakshmi Reddy, Govt. of Indian Publications, New Delhi,1998.

06. Bismil Athma Kadha, Ramprasad Bismil, Translated by Inguva Malli karjunaSarma, Marxist Adhayana Vedika, Hyderabad, 1989.

07. Freedom Movement In India, Dr. Tara Chand, Govt. of India Publications,New Delhi, 1992.

08. Noorjahan Monthly (English), Aug. 1999, Hyderabad.

09. Geeturai Weekly, (Telugu), Aug. 1999, Hyderabad.

10. Bharatha Swathantrodyamam: Muslimlu, (Telugu) Syed Naseer Ahamed,Azad House of Publications, 1999.

11. Shaheed Ashafhaqulla Khan our Unkaa Yug (Hindi), Sudheer Vidyardhi,Allahabad, 1980.

12. Prajasahithi, Monthly (Telugu), December 2000, Vijayawada.

13. Great Revolutionary Martyr Ashafhaqulla Khan, Basha Sangam, Allahabad,2001.

14. Remembering Ashfhaqulla Khan - A forgotten Revolutionary (English).KK Khullar, 2000.

15. Ashfhaqulla Khan, SP Sankaranarayana Rao, Translated by Hyndavi,Bharatha Bharathi Pusthkamala, Hyderabad, 1998.

16. Encyclopedia of Muslim Biography, Nagendra Kumar Singh APHPC, NewDelhi, 2001.

17. Muslims and India’s Freedom Movement, Shan Muhammad, IOS, NewDelhi, 2002

18. Struggles for Freedom, RC Majumdar, BVB, Bombay, 1969.

YYYYY

ã¨fi„QÍ=∞O ëê[Ç¨<£Ñ¨Ó~üÖ’ JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ ã¨=∂kè

Documents

04. shaheed e-azam ashfhaqulla khan