Cucuteni – Tripolie

(čitaj: Kukuteni – Tripolje)

Drugi naziv: moldavsko – ukrajinski kompleks slikane keramike

Prema Mariji Gimbutas to je najbolje istražena kultura u Europi. Prvo je otkriven Rumunjski lokalitet Cucuteni 1885. godine (na osnovu tog lokaliteta napravljena je podjela, ali ona ne valja jer kultura počinje ranije). Lokalitet je istraživao Hubert Schmidt te je početak kulture stavio u Cucuteni A.

Godin 1898. oko Tripolja su počela iskopavanja te je pronađena pojava povezana s Cucutenijem. Tripolie kod Kijeva, lokalitet sa stotinjak kuća, puno keramičkih nalaza i figurina.

Rasprostranjenost kulture: sjeveroistočna Moldavija, sjeverna Muntenija, Ukrajina do Dnjepra.

Periodizacija:

Precucuteni I 5050 – 4900

Precucuteni II Tripolie A1 4900 – 4750

Precucuteni III Tripolie A2 4750 – 4600

Cucuteni A (1 – 4) Tripolie B1 4600 – 3900

Cucuteni AB Tripolie B2 3900 – 3700

Cucuteni B (1 – 2) Tripolie C (1 – 2) 3700 - 3500

Prvo je nastala podjela Cucuteni, a kasnije je dodana podjela Precucuteni. U starijoj periodizaciji koja je kriva (u novoj periodizaciji toga nema): Cucuteni C1 – Gorodsk-Usatovo (čitaj: Gorock-Usatovo) – nije Cucuteni, indoeuropska kultura je (stepski elementi, nekropole tipa Gorodsk-Usatovo, pokapanje u kovčezima). To se danas izdvaja kao Horodiştea – Folteşti kultura koja je lokalna varijanta Gorodsk-Usatovo kulture i uzrokuje propast Cucuteni – Tripolie.

Precucuteni (kasni neolitik: 5050 – 4600):

- nastala na temeljima neolitičke Boian (čitaj: Bojan) i Hamangia (čitaj: Hamanđa) kulture- rasprostranjenost: Moldavija, Ukrajina do Buga (isprva se rasprostirala na manjem prostoru, a kasnije se proširila)- lokaliteti: Traian (čitaj: Trajan), Tarpeşti (čitaj: Tarpešti), Sabatinovka, Karbuna- mala naselja, neka sadrže obrambene rovove (razlika od neolitika), zemljoradnja, stočarstvo- kuće u neolitičkoj tradiciji, četvrtasti tloris, podnice od nabijene zemlje, zidovi od drveta i kućnog lijepa- utjecaj linearno trakaste keramike/kulture (utjecaj se vidi i kasnije)- keramika crno glačana s urezanim linijama, koristi se i utiskivanje- figuralna plastika, steatopigija, urezivanje, više ženskih nego muških, javlja se i izrezivanje površine, zašiljene noge imaju, nastavlja se na Cucuteni- ostava iz Cărbuna-e (čitaj: Karbune) (Precucuteni III), u kući ispod podnice se nalazila jama, a u jami se nalazila velika posuda s 444 bakrena predmeta, perlice, pločice, narukvice od spondylusa, jedna kamena i jedna bakrena sjekira (izrađivanje bakrenih predmeta prema uzoru na kamene predmete, jedna se razvila iz druge sjekire)- Thinker/Mislioc: Precucuteni, iz Tripeşti-a, ruke na glavi, atipična figurina za kulturu Cucuteni – Tripolie, figurina je slična s onima u neolitičkoj Hamangia kulturi)

Neki kažu kako je to kasni neolitik, a neki kako je Precucuteni I i II dio eneolitika

Eneolitik

Madona iz Bodeşti-a, urezivanje

Cucuteni – Tripolie:

- rasprostranjenost: Moldavija, sjeveroistočna Muntenija, Ukrajina do Dnjepra- lokaliteti: Cucuteni, Ariuşd (kod Kijeva; početni horizont Tripolja – Cucuteni A) (čitaj: Ariušd). Truşeşti (čitaj: Trušešti), Hăbăşeşti (čitaj: Habašešti), Izvoare, Vladimirovka, Maydanets (Majdanec), Vesely Kut, Talianky- preko 3000 lokaliteta nađeno (oko 2000 lokalitet se nalazi na području Cucuteni-a, a 40% lokaliteta pripada Cucuteni A fazi)- velika naselja, dobro organizirana- imaju kružno postavljene kuće, središnji prostor prazan- zbijene kuće, ali ipak s postojećom komunikacijom između njih- kuće četvrtastog oblika, preplet od pruća i greda, kućni lijep, dvoslivni krov, najčešće na kat- naselja su ovalnog oblika, mnoga imaju jarke i nekakve palisade za obranu- oko sredine kulture dolazi do pada, a pred kraj kultura opet jača

Maidanets/Maydanets (čitaj: Majdanec):

- 1,5 x 1,5 kilometara (200 hektara)- teren je pregledan nedestruktivnom metodom, odnosno magnetometrom, naprava koja uočava što je izgorjelo ispod zemlje- kuće su bile složene u šest koncentričnih prstena, središnji dio je prazan- kuće na kat i s dvoslivnim krovom- donji dio je služio kao radionica, a gornji dio za spavanje i boravljenje- zaključeno je kako se tako veliko naselje ne može organizirati na klase- kuće su građene u neolitičkoj tradiciji- ploščatke – podovi – napravljeni od balvana na dnu koji se prekrivaju glinom i to se na kraju zapali i nastaju ploščatke; dobije se dosta debela i čvrsta podnica; zaštita kuće od vlage

Talianki/Talianky:- 3,5 x 1,5 kilometara (335 hektara)- slično Majdancu: plan kuća, ploščatke- preko 2700 kuća na kat s dvoslivnim krovovima raspoređenih u 6 koncentričnih krugova, središte prazno- oko 15000 stanovnika je živjelo u naselju (pretpostavka)- GIS – uz pomoć toga su podatke ubacili

Na takav način je pregledan i Pokrovnik, tri koncentrična kruga otkrivena

Možda su naselja kao Maydanets i Talianky bila organizirana za opsadne uvjete (povezano s dolaskom indoeuropljana). Takva naselja su nakon napuštanja spaljena

U mnogim naseljima pronađena su tako zvana „svetišta“ (s fino uređenim zidovima, dekoracija na zidovima i drugo…). Na primjer, otkriveno je svetište u Truşeşti.

Svetište u Truşeşti-u ima samo prizemlje i to je jedna veća građevina Uz kuće i svetišta otkriveni su glineni modeli kuća i svetišta. Marija Gimbutas smatra kako su to modeli hrama, a ne kuća. Sastav modela: ulaz, peć. Otkriven je model u naselju Vladimirovka.

Tripolie

Keramika- pronađeni su centri za proizvodnju keramike, oruđa…- fine stjenke, kvalitetno izrađena

Vinnitza – Cucuteni A

Cucuteni A:- fina, glazirana keramika: Ariuşd- tamnija, smečkasta/crvenkasta podloga, svijetli/bijeli motivi obrubljeni crnom bojom

(tako zvane „gliste“)- posude na nozi, zdjele, poklopci, podmetači za posude…

Ariuşd

Cucuteni AB:

- četverolisne i dvolisne posude, posude s više recipijenata, posude na visokoj šupljoj nozi

- podloga tamnija sa svijetlim motivima, sve više tamne boje- zašiljene figurine, naglašeni atributi- u početku utjecaj Precucuteni – steatopigne figurine (oslikavanje)

Cucuteni B:

- blago crvenkasto smećkasta i bijela podloga, crni motivi, javljaju se opet tako zvane „gliste“ motivi, ali i zmije i druge životinje (antropomorfni i zoomorfni prikazi), toga prije nije bilo

- motiv klepsidre sa ženskim likom

Metal (ostave)- Horodnica, Cucuteni B, Dnjepar (9 bakrenih sjekira s križno postavljenim oštricama, 1 bakrena plosnata sjekira/sjekira – dlijeto, 1 bakreni bodež, 1 bakrena diadema, 1 bakrena ogrlica, keramika)- Izvoare, Cucuteni A (bakrena šila, narukvice od povijene bakrene žice)- Brad, Transilvanija (uz bakrene su otkriveni i zlatni predmeti, keramika, predmeti od spondylusa, posuda bez tipičnog ukrasa – obična posuda)

Figuralna plastika- prvo urezi, a kasnije oslikane- bakrene figurine uz keramičke- zašiljene noge – možda su se zabadale- Drăguşeni (čitaj: Dragušeni), ptičje lice, zašiljene noge, s rupicama (ili su visjele ili su se aplicirale na nešto ili su se zabadale ili su se vješale na posude ili su se stavljale u posude)- muških figurina ima malo- jedna bikova glava iz Tripolie C, od kosti, na sredini klepsidra/labris- novost, pojava bika kao simbol muškosti i snage, veže se uz stepski dio gdje su indoeuropske zajednice, muško je zamijenilo magnu mater

Tripolie C:

Sličnosti Cucuteni – Tripolie kulture s drugim kulturama:- zlatni antropomorfni privjesci u obliku diska ili prstena, mali su, imaju rupice za apliciranje ili za vješanje, identični privjesci kao u Bodrogkeresztúr kulturi (čitaj: Bodrogkereštur)- možda se radi o prikazu ženskoga tijela, povezuju se s ženskim figurinama- nalazi zlatnih i glinenih antropomorfnih privjesaka: Truşeşti i Hăbăşeşti

Vidra:- zlatni antropomorfni privjesak uz antropomorfnu vazu- vaza oblikovana kao antropomorfne figurine- tumačenje: možda su se zlatni antropomorfni privjesci aplicirali na antropomorfne vaze?

Pokopi:- slabo poznati- nekropola ima na istočnom dijelu rasprostiranja kulture (nekropole se javljaju pred kraj Cucuteni)- postoje lokaliteti na kojima se u kućama javljaju pokopi (nalazi više kostura) – kosturnice – neke kuće se smatraju kosturnicama- na nekim lokalitetima su otkrivene izgorjele kosti; slučajno izgorjele ili namjerno zapaljene – ne zna se!

Marija Gimbutas: vijeće boginja; Precucuteni (4900 – 4750), Balta Popii, Rumunjska (KASNI NEOLITIK)