การประชมมหกรรมสขภาพชมชน ครงท 2

จากความรสระบบจดการใหม จนตนาการเปนจรงไดไมรจบ

วนท 19 มกราคม 2555 เวลา 10.30 - 12.30 น. หอง Sapphire 6

เอกสารประกอบหองยอยวชาการ

กลยทธการเชอมรอย

บรการปฐมภมใหเปนเครอขาย

บทเรยนจาก CUP ชนบท

6

3กลยทธการเชอมรอยบรการปฐมภมใหเปนเครอขาย

บทเรยนจาก CUP ชนบท

คำานำา

เอกสารประกอบการอภปรายหองยอย กลยทธการเชอมรอย

บรการปฐมภมใหเปนเครอขาย : บทเรยนจาก CUP ชนบท วนพฤหสบด

ท 19 มกราคม 2555 เวลา 10:30 – 12:30 น. เพอสะทอนแนวคด

คณคาของระบบบรการสขภาพปฐมภมซงเปนกลไกสำาคญในการพฒนา

ระบบสขภาพชมชน และสะทอนความเปนตวตนของเครอขายสขภาพ

ระดบอำาเภอ (CUP) ในกลยทธ วธการจดการระดบเครอขายปฐมภม

ทดในการเชอมรอยบรการปฐมภมใหเปนเครอขาย ทจะนำาไปสสขภาวะ

ประชาชนในพนท

ในงานประชมประชมวชาการ มหกรรมสขภาพชมชน ครงท 2

“จากความรสระบบจดการใหม จนตนาการเปนจรงไดไมรจบ” ระหวาง

วนท 18 – 21 มกราคม 2555 ณ อาคารอมแพคฟอรม เมองทองธาน

สำานกงานวจยและพฒนาระบบสขภาพชมชน

มกราคม 2555

5กลยทธการเชอมรอยบรการปฐมภมใหเปนเครอขาย

บทเรยนจาก CUP ชนบท

ส�ำนกงำนวจยและพฒนำระบบสขภำพชมชน (สพช.)

ชมรมแพทยชนบท

บทเรยนสำาคญในการประสานเชอมตอระหวางหนวยบรการปฐมภม สาธารณสข

อำาเภอ และโรงพยาบาลรวมถงการเชอมโยงกบชมชน ทองถน การสรางใหเปนทมงาน

เดยวกนอยางเปนเอกภาพ ทงนไดเลอกเครอขายบรการปฐมภมในระดบอำาเภอแตละแบบ

มา 4 พนท ทจะสะทอนใหเหนลกษณะเดนในการทำางานเครอขายบรการปฐมภม

ในรปแบบทหลากหลายในการพฒนาตามบรบทของแตละพนท ซงสามารถนำาไป

ประยกตใชในการจดระบบบรการสขภาพปฐมภมในระดบอำาเภอใหเกดประโยชน

ตอประชาชนในพนทตอไป....ดงกรณตวอยางบทเรยนของ CUP ชนบทใน 4 รปแบบ

4 บรบท

บทเรยนจาก CUP โรงพยาบาลสมเดจพระยพราชกฉนารายณ จงหวดกาฬสนธ

การจดการระบบบรการสขภาพเชงรกเพอเพมโอกาสการเขาถงบรการสขภาพ

และสวสดการชมชนของประชาชนทกกลมเปาหมาย : กรณอำาเภอกฉนารายณ

กฉนารายณเปนหนงในสบแปดอำาเภอของจงหวดกาฬสนธ หางจากตวจงหวด

กาฬสนธ ไปทางทศตะวนออกประมาณ 80 กโลเมตร รบผดชอบประชากรทงหมด

101,410 คน มหนวยบรการสขภาพจำานวน 18 แหง เปนโรงพยาบาลชมชนขนาด 90 เตยง

1 แหง โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตำาบล 17 แหง โดยมสำานกงานสาธารณสขอำาเภอ 1 แหง

เปนกลไกของรฐในการเชอมประสานการทำางานรวมกนระหวางโรงพยาบาลแมขาย

(รพ.ร. กฉนารายณ) กบหนวยบรการปฐมภม (รพ.สต.) ในพนท

กลยทธการเชอมรอยบรการปฐมภมใหเปนเครอขาย

: บทเรยนจาก CUP ชนบท

6กลยทธการเชอมรอยบรการปฐมภมใหเปนเครอขาย บทเรยนจาก CUP ชนบท

จากโครงสรางและกลไกการจดระบบบรการสขภาพทเปนอย ทไมสามารถตอบ

สนองตอความจำาเปนตองการของคนในพนทและสรางความเปนทกขใจใหกบผใหบรการ

จากขอจำากดของพนทและเวลาการจดใหบรการ ผมารบบรการมาแออดรอรบบรการ ณ

รพ.ร.กฉนารายณ การกลบมารบบรการซำาในปญหาเดม ๆ สงเหลานทำาใหผ บรหาร

โรงพยาบาลตองกลบมาทบทวนกระบวนการจดระบบบรการสขภาพของอำาเภอเสยใหม

ดวยการเชอมรอยระบบบรการสขภาพระดบปฐมภมในพนทกบการจดใหบรการสขภาพ

ทตยภมของโรงพยาบาลแมขาย (รพ.ร.กฉนารายณ) ทมความลงตวอยางพอเหมาะพอสม

กบสภาพบรบทของพนทกฉนารายณ

เรมจากการสรางทมงานทมความเขาใจในลลาชวตของ มนษย ทมองคประกอบ

ดวยกาย จตใจ ความรสกชวด (จตวญญาณ) ปรบมโนทรรศนจากการรกษาโรคมาเปนรกษาคน

ทำาใหทมงานมความรและทกษะการดแลประชาชนในพนทในสามสวนไดแก ความรเรอง

การรกษาโรค ความรเรองวถชวตของคนปวย และความรเรองแหลงทน/ทรพยากรชมชน

ทนำาใชในการระดมเพอดแลคนในพนท เตมพลงแรงใจ (หวใจมนษย) และพลงปญญา

(หลกวชาการ) ใหกบทมงาน สรางสมพนธภาพความไววางใจ การใหคณคาของทมงาน

(ทกวชาชพมคณคาเสมอกน) จากนนเรมดำาเนนการตามความเชอและแนวคดสามดาน คอ

หลกการบรการสขภาพปฐมภม หลกเวชศาสตรครอบครวและหลกการทำางานแบบบรณาการ

ของสหวชาชพ ในพนทเขตรบผดชอบของโรงพยาบาลกฉนารายณ โดยเนนในกลมเปาหมาย

ผพการและกลมผปวยโรคเรอรงเปนบทพสจนใหเหนความสำาเรจในการสรางสขภาพดวย

กลไกการจดระบบบรการสขภาพระดบอำาเภอทเหมาะสมโดยเนนบรการสขภาพ

ปฐมภม (บรการทเนนการผสมผสานบรการทงมตการสงเสรมสขภาพ ควบคมปองกนโรค

การรกษาพยาบาล การฟนฟสขภาพรวมถงการคมครองผบรโภคดานสขภาพทมดลยภาพ)

ภายใตทมงานทถกสรางและพฒนาขนของโรงพยาบาลกฉนารายณรวมกบเครอขายใน

พนทสวนหนง (รพ.สต. 2-3 แหงทเหนดวยกบแนวคดดงกลาว) โดยมแผนปฏบตการการ

ดแลผปวยของทมงานทมหวใจความเปนมนษย ในขณะทมการเคลอนไหวของทมงาน

ไมเลอย (ทมสหวชาชพ) ตวผบรหาร (ผอ.รพ.ร.กฉนารายณ) จะทำาหนาทในการนำาและอำานวยการ

ใหทมงานไดทำาหนาทของพวกเขาอยางเตมกำาลง เมอเวลาผานเลยไปตงแตป 2549 ท

ตนกลาพนธ “หมอเวชศาสตรครอบครว” ไดเกดขนในพนทกฉนารายณและแตกหนอ

กอเชอแพรขยายสวชาชพอน ๆ รวมถงเครอขายในชมชน (เชน อสม. ผนำาชมชน ผนำาทองถน

7กลยทธการเชอมรอยบรการปฐมภมใหเปนเครอขาย

บทเรยนจาก CUP ชนบท

เปนตน) เปนทมงาน“ไมเลอย” ทำาใหผเจบปวย(ดวยมตทางกาย มตทางใจ มตทางสงคม)

ไดรบการเยยวยาทมคณภาพ มาตรฐานแหงวชาชพอยางตอเนอง สรางความพงพอใจใหกบ

ทงผรบบรการและผใหบรการ จากคนทดอยโอกาสไมไดรบการดแลทเหมาะสมในหลกรอย

ขยายสหลกพนและหลาย ๆ พนในเวลาตอมา ซงทมงานและผบรหารไดมการจดเวทแลกเปลยน

เรยนรจากวงเสวนาของทมงานเอง และขยายสกลมเครอขายตาง ๆ เปนบทเรยนทสราง

ความสนใจใหกบภาค องคกรตาง ๆ คณคาของการทำางานทยดผปวยเปนศนยกลางและ

ไมละเลยตวชวดของสวนกลางทสงการ (แมจะเปนอปสรรคการทำางานของพนท) ดวยกลไก

การเชอมรอยของบรการปฐมภมในระดบพนท (รพ.สต.) ในฐานะองคกรสขภาพทมความ

เชยวชาญ (รและเขาใจชมชน) กบโรงพยาบาลแมขายในพนท ในฐานะผเชยวชาญดานการ

แพทยและสาธารณสข (รและเขาใจธรรมชาตการเกดโรครวมถงการรกษาโรค) และภาค

เครอขายสขภาพชมชน (อสม.แกนนำาชมชน อปท.) ในฐานะเจาของพนทตวจรง นำามาสการ

เรยนรและการพฒนาระบบการจดบรการสขภาพปฐมภมทมความตอเนองเปนพลวตร จนเปน

กฉนำรำยณ Model ซงเปนรปแบบการบรหารจดการสขภาพแนวใหม ทควรคาตอการ

ตดตาม ศกษาและนำาไปประยกตเพอเกดประโยชนใหกบชาวบานในเขตรบผดชอบตอไป

ปจจยทสงผลใหกลไกการจดการระบบสขภาพในรปแบบของ “กฉนารายณ

Model” ประสบผลสำาเรจนนมาจาก...

1. ผนำาองคกร (ผอ.รพ.ร.กฉนารายณ : นายแพทยนพดล เสรรตน) ทมวสยทศน

กวางไกลและมความเชอมนตอการแกปญหาหรอการยกระดบสขภาพใหสำาเรจนนตอง

ยดบคคลเปนศนยกลาง (Personal Approach / Person Center) ดวยฐานความคด

“Primary care” , “Family medicine” , “Multidisciplinary team”

2. ผ นำาทมทมความเขมแขงและเชอมนในคณคาของบรการสขภาพปฐมภม

อยางคณหมอสรชย นามทศนย แพทยเวชศาสตรครอบครว ประจำาศนยสขภาพชมชน

โรงพยาบาลสมเดจพระยพราชกฉนารายณ ทเปนแบบอยางในการประยกตใชหลกวชาการ

เชงทฤษฎของระบบบรการสขภาพปฐมภมสการปฏบตทเกดเหนผลเชงรปธรรม จบตองได

ทำาใหทมงานและภาคเครอขายเกดความศรทธา มนใจและมงมนตอภารกจในบทบาท

หนาท

8กลยทธการเชอมรอยบรการปฐมภมใหเปนเครอขาย บทเรยนจาก CUP ชนบท

3. ทมงานสหวชาชพทปฏบตการในพนท ทมความอดทน มงมน ศรทธาตอ

แนวคดและคณคาของบรการสขภาพปฐมภมและมหวใจความเปนมนษย

4. กระบวนการพฒนา การใหโอกาสและการสนบสนนการทำางานของทมงาน

ผานการแลกเปลยนเรยนรอยางเปนกลยาณมตร ใหเกยรตและมองเหนคณคาตนเองและ

คนอน ๆ ในทมงาน การเยยมบานเชงลกเพอใหไดขอมลทเปนจรงมากทสดเพอใชประกอบ

การวางแผนดแลเยยวยาตลอดจนการสรางองคความรใหมๆเพอการดแลประชาชน ทำาให

เกดการพฒนาตอยอดอยางไมหยดนง จนทมงานแตละคน มทกษะทเรยกวา “Mixed Skill”

ทำาใหเกดนวตกรรมการทำางานทสรางคณคาและเปนแบบอยางทดในพนทตลอดเวลา

ภายใตคานยม บดเฮดใหม ...ใหเรมตนทำาในสงทชอบกอน... ใหทำาในสงทงาย ๆ กอนแลว

ขยายผลเมองานสำาเรจ

5. ความพอเหมาะพอดของการจดทมงานสหวชาชพทมจดเดนคอ มหมอหนงคน

ดแลพนทรบผดชอบประชากรประมาณหมนคน (พนทรบผดชอบ รพ.ร.และ รพ.สต.

2-3 แหง)

6. กลไกและกลวธการทำางานทเนนการทำางานเชงสรางสรรค มองมมบวก สราง

สมพนธภาพแนวราบ ลดการจดการเชงสงการ (อำานาจนยม) แตจะปนการทำางานแบบ

กลยาณมตร ประสานความรวมมอเพอผลสำาเรจของงานเปนสำาคญรวมถงการเลอกกลม

เปาหมายเพอการดแลในระยะเรมตนจะเนนไปในกลมทมความเปนไปไดในการสำาเรจผล

และเปนทสนใจของชมชนโดยรวมเปนกรณตวอยางในการดจดการดแลกอน ไดแก ผพการ

ผปวยเรอรง ผสงอาย เปนตน ซงจะสรางผลผลตทสอใหเหนคณคาของบรการปฐมภม

ทมศกดศรเชงวชาการไดมากกวา

บทเรยนจาก CUP โรงพยาบาลสนามชยเขต จงหวดฉะเชงเทรา การจดการกำาลงคนภาคบรการสขภาพระดบอำาเภอเพอการจดบรการสขภาพ

ปฐมภมททรงประสทธภาพ : กรณอำาเภอสนามชยเขต จงหวดฉะเชงเทราอำาเภอ

สนามชยเขตเปนอำาเภอชายขอบของจงหวดฉะเชงเทรา มพนทตดกบจงหวดสระแกว

และปราจนบร อย หางจากตวจงหวดประมาณ 55 กโลเมตร จดวาเปนโรงพยาบาล

ทตยภมระดบกลาง ดำาเนนงานภายใตปรชญา “มงมนชวยชวต คอกจทสำาคญ บรการ

9กลยทธการเชอมรอยบรการปฐมภมใหเปนเครอขาย

บทเรยนจาก CUP ชนบท

เทาเทยมกน ไมแบงชนชาตตระกล” โดยวางวสยทศน “เปนโรงพยาบาลคณภาพของ

ชมชนทมความเปนเลศดานการดแลสขภาพ ทผใชบรการอบอนใจและมความสข”อำาเภอ

สนามชยเขตประกอบดวยเทศบาลตำาบลสนามชยเขต และอก 4 ตำาบล คอ ตำาบลคยายหม

ตำาบลทากระดาน ตำาบลทงพระยา และตำาบลลาดกระทง มประชากรรวมทงสน 70,345 คน

เปนชาย 35,520 คน หญง 34,825 คน แตมจำานวนหมบานมากถง 70 หมบาน มพนท

ประมาณหนงลานไร หรอพนทราว 1,600 ตารางกโลเมตร ทำาใหสนามชยเขตนบวาเปน

อำาเภอทมขนาดใหญเปนทสองของประเทศ รองจากอำาเภออมผาง และยงมเนอทใหญกวา

จงหวดสมทรปราการทงจงหวด ซงมพนทประมาณ 1,000 ตารางกโลเมตรสภาพพนท

โดยรวมเปนปาเสอมโทรม ประชากรสวนใหญยายมาจากภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

สวนมากประกอบอาชพเกษตรกรรม รบจางทำางานในโรงงานอตสาหกรรม และรบจาง

ทางการเกษตร มแรงงานตางดาวทขนทะเบยนไวประมาณ 1,400 คน ปญหาทหนกหนวง

ทสดของหนวยบรการปฐมภมทหางไกลความเจรญ นนคอการขาดแคลนบคลากร ทำาให

การจดบรการสขภาพในระบบบรการสขภาพปฐมภมไมมความตอเนอง ผบรหารตองวง

ตามแกปญหาเดม ๆ ปแลวปเลา

แนวคดและยทธศาสตรการสรางทมงานสขภาพทเขมแขงโดย “การปนดนใหเปน

ดาว” ดวยการสรางโอกาสใหกบคนในพนทไดรบการพฒนาเปนบคลากรดานสขภาพทเปน

มออาชพกลบมาดแลญาตพนองในพนท เพอแกปญหาการขาดแคลนกำาลงคนและการไหล

ออกของกำาลงคนในระบบบรการสขภาพของอำาเภอสนามชยเขตโดยเฉพาะในหนวยบรการ

ปฐมภม...จากแนวคด นำาไปสกลยทธและกระบวนการจดการเพอใหเกดตนกลากำาลงคน

สขภาพสายเลอดใหม (สายเลอดพนธพนเมองทมความแขงแกรง มจตใจเปนพยาบาล

มออาชพ มหวใจความเปนมนษย สำานก กตญญตอแผนดนเกด) ดวยการคนหาเดกทมแวว

ในพนทใหไดรบโอกาสในการพฒนาตนเองส วชาชพพยาบาลของชมชน เพอชมชน

(โดยคนสาธารณะทมหวใจความเปนมนษย อยางคณหมอสมคดปแลวปเลาทหมอสมคด

วระเทพสภรณ ในฐานะผอำานวยการโรงพยาบาลสนามชยเขต ผนำาในระบบบรการสขภาพ

ระดบอำาเภอ) จากนนนำาเดกทสนใจจะไปในทางเดนนมาฝกงานในโรงพยาบาลและสถาน

อนามย เพอใหพวกเขาเหนสภาพจรงกอนไปเรยน แลวตดสนใจเองวา จะสมครไปสอบ

ขอทนเรยนหรอไม เมอเดกและผปกครองตกลงใจแลว กยงตองวงเตนและจดการเพอให

เดกในพนทไดทน ไดมทนงเรยน ทงมองหาแหลงทนการศกษา ไมวาจะเปนทนของจงหวด

10กลยทธการเชอมรอยบรการปฐมภมใหเปนเครอขาย บทเรยนจาก CUP ชนบท

ทน อบต. มบางกรณพอแมยนดจายคาเรยนเอง แตกยงตองชวยมองหาสถานศกษาทจะรบ

เดกเขาเรยน โดยตดตอพดคยเจรจากบแตละแหง เชน วทยาลยพยาบาลชลบร ฯลฯ เพอท

ทายทสดแลว เดกในพนทสกหนงคน จะสามารถแทรกตวเขาไปนงเรยนจนจบไดสำาเรจ

โรงพยาบาลสนามชยเขต สำานกงานสาธารณสขอำาเภอ และองคกรปกครอง

สวนทองถน ไดรวมมอกนอยางใกลชดในการสรางกำาลงคนสาธารณสข ตงแตกอนการคดเลอก

นกเรยนทน โดยทำาการประชาสมพนธในโรงเรยนมธยม แจงเรองการรบสมครเรยนดานการ

พยาบาลและสาธารณสข รวมทงใหนกเรยนลองฝกงานทโรงพยาบาล หรอทโรงพยาบาล

สงเสรมสขภาพตำาบล 10 วน และเขาคายวชาการ 10 วน เพอดวาสนใจทำางานวชาชพน

หรอไม เพอทำาใหนกศกษาเกดความคนเคยกบเจาหนาทโรงพยาบาลและทสถานอนามย

และยงใหยมเงนสวสดการของโรงพยาบาลไปเรยนได

ในระหวางทกำาลงเรยน หากเดกมวนหยดหรอปดเทอม กจะสนบสนนใหพสอนนอง

นองชวยพ โดยใหนกศกษาพยาบาลไดไปฝกงานทโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตำาบล ปละ

5 วน สรางความรจกกนตงแตยงเรยนอย เมอจบกลบมาทำางานดวยกนกสามารถชวยเหลอ

กนในพนทไดอยางทนท ครนเมอนองจบมาใหม ๆ กมการจดเวทใหไดแนะนำาตวตอผนำา

ชมชน และหนวยราชการตาง ๆ เปนการสรางความภาคภมใจ สรางความผกพนตอชมชน

และทำาใหกำาลงคนเหลาน รวมทงครอบครว รสกวามภาระใจในการตอบแทนคณแผนดน

และอยากรบใชพนองในภมลำาเนาของตวเอง

สงเหลาน คอ แรงจงใจทไมใชเงน แตมคณคาและมอทธพลสงยงตอการสราง

และรกษากำาลงคนสาธารณสขไวในระบบบรการปฐมภม โดยมไดเนนแตจะสรางพยาบาล

มาอยในโรงพยาบาล แตทำาทกทางใหไดคนไปอยในสถานอนามย และสรางความเปน

เครอขายบรการรวมกนดวย การปนดนใหเปนดาวดวงแลวดวงเลา (ซงมมากกวา 70 ชวต

ในปจจบน) ทอยในระบบบรการสขภาพของอำาเภอสนามชยเขต เมอ 20 ปกอนไดทำาใหเกด

ทมสหวชาชพทมความผกพน รจกคนเคยชนดมองตากรใจ จากนนจงหนมาสรางกลไกการ

ทำางานทเชอมประสานกนของสวนตาง ๆ ทำาใหเกดกลมงานเวชปฏบตครอบครวและชมชน

ในโรงพยาบาล มการจดระบบการดแลประชาชนในพนทโดยการแบงความรบผดชอบของ

แพทยในโรงพยาบาลเปนโซนเพอใหแพทยกบผรบบรการในพนทโซนมความรจกคนเคย

กนมากขน เกดระบบการเคลอนทมจากโรงพยาบาลไปชวยใหบรการท รพ.สต. หรอศนย

11กลยทธการเชอมรอยบรการปฐมภมใหเปนเครอขาย

บทเรยนจาก CUP ชนบท

สขภาพชมชน (PCU) เปนการสรางความแขงแกรงใหหนวยบรการปฐมภมในสงกดและ สรางความเชอมนตอคณภาพบรการทจดให นำาบรการแพทยทางเลอกมาประยกตใชใน โรงพยาบาล ประสานองคกร ชมชน ทองถนเพอระดมทรพยากรมาใชเพอจดบรการสขภาพแกประชาชนในเขตรบผดชอบ ทำาใหปญหาความขดแยงระหวางทมงานสขภาพของอำาเภอ กบผรบบรการลดลง ตนทนการใหบรการลดลงแตเพมคณภาพการจดใหบรการทเพมมากขน เปนภาพแหงความสำาเรจของการจดบรการสขภาพปฐมภมดวย

กลไกระบบบรหารจดการสขภาพแนวใหมทเปนแบบอยางในอกรปแบบหนง ภายใตรปแบบ “สนามชยเขต Model”

ปจจยของความสำาเรจของรปแบบการจดการ “สนามชยเขต Model” ทสำาคญอยท

1. มมมองและวสยทศนตลอดจนกลยทธของผนำาทแหลมคมไมตดอยในวงวนของระบบเดม ๆ เหนปญหาทเผชญอยหากแกไดดวยระบบทเปนอยจรงๆ ความขาดแคลนกำาลงคนดานสขภาพคงไมดำาเนนมาจนถงปานน การมองเหนคณคาของคนในพนทและความสามารถในการจดการทำาใหเกดทมงานสหวชาชพทมเอกภาพและประสทธภาพพดภาษาเดยวกนและปฏบตตามแนวทางเดยวกน

2. การเปนแบบอยางของนกปฏบตทด คดและทำาใหเหนเปนแบบอยางของผนำาทมงเพอสขภาวะของคนในเขตพนททรบผดชอบเปนสำาคญ ทำาใหทมงานและภาคเครอขายมความเชอมนและศรทธาตอผนำาทำาใหเกดพลงในการขบเคลอนไปสเปาหมายเบองหนา ไดงายขน

3. การขบเคลอนสเปาหมายทมเปาหมายในแตละเรองทชดเจนเปนลำาดบเปนมลเหตสำาคญประการหนงททำาใหระบบบรการสขภาพของสนามชยเขตเกดผลเปนทยอมรบของคนในพนทและเปนทชนชมในผลลพธทเกดขนตามมา โดยการเรมตนทการสรางและพฒนาทมงานเปนพนฐานตงแตการสรรหา การพฒนา บำารงรกษาตอเนอง จนเกดความลงตวของทมงานอยางเตมทแลวจงมาขยบเรองการจดบรการสขภาพปฐมภมทมความ เชอมโยงรอยรดถกทอเปนเนอเดยวทงบรการในระดบโรงพยาบาลสนามชยเขต (แมขาย) กบเครอขายบรการปฐมภมในระดบ (รพ.สต.) และการจดบรการสขภาพในภาคของชมชน โดยการใชทรพยากรในพนทใหเกดประโยชนสงสด

12กลยทธการเชอมรอยบรการปฐมภมใหเปนเครอขาย บทเรยนจาก CUP ชนบท

4. การจดระบบบรการเพอเออใหประชาชนหรอทเรยกวาการใหความสำาคญกบ

ผรบบรการ หรอ การยดคนเปนศนยกลางในการจดใหบรการ สดแทแตจะเรยกขานดวย

บรสทธใจ เหนผลลพธทเปนแบบอยางทเปนรปธรรมเชงประจกษ ทำาใหเปนพลงในการดง

ภาคเครอขายเขามารวมดวยชวยกนเปนเจาภาพ เจามอ เจาของ ในการจดระบบบรการ

สขภาพทมแนวโนมจะเกดขนอยางมนคงยงยนสบไป

บทเรยนจาก...CUP โรงพยาบาลลำาสนธ จงหวดลพบร

การพฒนาเครอขายสขภาพระดบอำาเภอลำาสนธ

อำาเภอลำาสนธ ตงอยในจงหวดลพบร อยทางตะวนออกสดของจงหวด แบงเขต

การปกครองยอยออกเปน 6 ตำาบล 49 หมบาน ประชากรในเขตรบผดชอบประมาณ

30,000 คน มโรงพยาบาลชมชนขนาด 30 เตยง 1 แหง 5 สถานอนามย 2 โรงพยาบาล

สงเสรมสขภาพตำาบล มระยะทางทหางจากจงหวดลพบรประมาณ 120 กโลเมตร

อำาเภอลำาสนธเปนอำาเภอหนงในจงหวดลพบรทมการทำางานดานสาธารณสข

ทโดดเดน โดยความรวมมอรวมใจกนอยางเปนเอกภาพทงโรงพยาบาล สำานกงาน

สาธารณสขอำาเภอ สถานอนามยในสงกด และองคการปกครองสวนทองถนในพนท

มการกำาหนดนโยบายและเปาหมายในการทำางานดวยกน การจดทำาโครงการในการดแล

ประชาชนในชมชน คำานงถงประชาชนเปนหลกเนนการดแลแบบรอบดานในทกมตของชวต

ครอบคลมตอเนองและยงยน

มการจดตงคณะกรรมการในการทำางานดานสาธารณสขจากทกภาคสวน อาท

การดแลและสรางเสรมสขภาพผสงอายและผพการในชมชนแบบบรณาการ, ความสขใน

ความมดของผพการดานสายตา, ผพการดานสตปญญา, คลนกสขภาพจต, การสราง

เครอขายจตอาสาชมชน, การดแลหญงตงครรภ, การดแลกลมวยรน ฯลฯ การบรการปฐมภม

ของลำาสนธ คอ การพฒนาคณภาพชวตของชมชนใหดขน ดแลรอบดานและตอเนอง

โดยแบงกลมการดแลดงน

- กลมผสงอาย และผพการ

- กลมหญงตงครรภและพฒนาการเดกเลก

13กลยทธการเชอมรอยบรการปฐมภมใหเปนเครอขาย

บทเรยนจาก CUP ชนบท

- กลมวยรน

- กลมโรคเรอรง

- กลมจตเวช

- กลมการคดกรองสขภาพ

โครงการเดนทภาคภมใจ คอ โครงการตนกลาอาชพจากแนวนโยบายของ

รฐบาลแตอำาเภอลำาสนธ ไดนำาประเดนปญหาดานสาธารณสข มาเปนแนวทางการใหการ

แกปญหา โดยการจดอบรมหลกสตรการดแลผสงอายในชมชนและเดกใหแกตนกลาอาชพ

มการอบรมทงภาคทฤษฎและฝกปฏบตโดยมเจาหนาทสาธารณสขทหนวยบรการปฐมภม

เปนพเลยง เมอผานการฝกอบรมไดดำาเนนการจางงานใหเปนตนกลา เปนดแลผปวยจาก

องคการบรหารสวนตำาบลเดอนละ 4,000 บาทตอคน ทำาใหคนกลมดงกลาวมรายไดเลยงชพ

ความคาดหวงเบองตนเพยงแคใหคนวางงานมรายไดเทานน แตสงทเกดขนมากกวานนคอ

การแบงเบาภาระของเจาหนาทสาธารณสข รวมทง ความรกความผกพน ระหวางคนดแล

ผปวย และตวผปวย ประดจญาตพนองกน เหลาน การเพมคณคาทางจตใจของบคคล

อยางสงสง

หวใจสำาคญของการพฒนาและสรางความรวมมอระหวางหนวยงานในสำาสนธ

คอ การทำาใหหนวยงานอนๆ เหนคณคาการทมเทของทมงานและความจำาเปนทตองรวมกน

ดแลประชาชนอยางรอบดานและตอเนอง การประเมนคณภาพตาง ๆ ทผานมาของ

อำาเภอลำาสนธเปนเพยงบนได แตความสำาคญจรง ๆ คอคณคามากกวาความเปนตวเลข

หรอตวชวด

การใชแนวคดเชงบวก พลกทกสถานการณใหเปนโอกาสเพอหากลยทธในการพฒนาระบบบรการปฐมภมในพนท หรอ “การเปนนกหยบฉวยและหยบยน โอกาส” นนเอง จดเรมตนคอ การมนกคดและสรางนกคด นกพฒนา เสรมพลง เจาหนาทภายในโรงพยาบาลใหเขมแขง จนเกดความเปน “ทมของพวกเรา” และ แผกระจายรอยเรยงเขากบสถานอนามย เพอพรอมรบทกสถานการณในการใหบรการกบประชาชน

14กลยทธการเชอมรอยบรการปฐมภมใหเปนเครอขาย บทเรยนจาก CUP ชนบท

บทเรยนจาก….CUP วงจนทร จงหวดระยอง

การพฒนาเครอขายสขภาพระดบอำาเภอวงจนทร

อำาเภอวงจนทร เปนอำาเภอหนงในแปดอำาเภอของจงหวดระยอง มอาณาเขตตดตอกบอำาเภอบอทองและอำาเภอหนองใหญ จงหวดชลบร โดยมถนนสายบานบง-แกลง ตดผานพนทของอำาเภอ อำาเภอวงจนทร รบผดชอบ 4 ตำาบล 29 หมบาน 5 ชมชน อบต. 4 แหง เทศบาล 1 แหง ประชาชน 24,902 คน ประชาชนสวนใหญมอาชพหลก ไดแก เกษตรกรรม ทำาสวนยางพารา สวนผลไม เชน ทเรยน มงคด เงาะ อาชพเสรม ไดแก รบจางในโรงงานอตสาหกรรม รบจาง และคาขาย

หนวยบรการสาธารณสข 8 แหง คอ 1) รพ.สต.บานคลองเขต 2) รพ.สต. บานสนตสข 3) รพ.สต.บานเขาสงหโต 4) รพ.สต.บานหนองมวง 5) รพ.สต.บานวงจนทร 6) รพ.สต.บานพลงตาเอยม 7) รพ.สต.บานเขาตาอน 8) โรงพยาบาลวงจนทร

การจดเครอขายบรการ CUP วงจนทร ไดมการจดรปแบบของเครอขายหนวยบรการปฐมภม 2 รปแบบ คอ

1) การจดเครอขายบรการตามเกณฑขนทะเบยนหนวยบรการปฐมภมและตามเกณฑการประเมน On Top Payment ของสำานกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต การจดรปแบบเครอขายในรปแบบนเปนการจดเพอเนนการชวยเหลอกนและกนภายในเครอขายบรการในเรองของการจดบรการดานสขภาพ การใชงบประมาณและบคลากร รวมกน โดยแบงเครอขาย ไดดงน

1.1 เครอขายบรการแมขายวงจนทร ประกอบไปดวย หนวยบรการปฐมภมแมขาย คอ รพ.สต. วงจนทร ประกอบไปดวยหนวยบรการปฐมภมลกขาย คอ สอ.พลงตาเอยม และ สอ.เขาตาอน

1.2 เครอขายบรการแมขายคลองเขต ประกอบไปดวย หนวยบรการปฐมภม แมขาย รพ.สต คลองเขต ประกอบไปดวยหนวยบรการปฐมภมลกขาย คอ สอ.สนตสข สอ.เขาสงโตและ สอ.หนองมวง

2) การจดเครอข ายบรการโรงพยาบาลส งเสรมสขภาพตำาบล ซงการ จดรปแบบเครอขายในรปแบบนเปนการจดเพอเนนความสะดวกในการบรหารงาน ดานสาธารณสขในระดบตำาบล เชน ในการประสานงานกบองคกรปกครองสวนทองถน

15กลยทธการเชอมรอยบรการปฐมภมใหเปนเครอขาย

บทเรยนจาก CUP ชนบท

การดำาเนนงานในกองทนหลกประกนสขภาพตำาบลและการแตงตงคณะกรรมการบรหาร รพ.สต. เปนตน มการแบงเครอขายเปน 4 เครอขาย โดยแยกเปนรายตำาบล ดงน

2.1 เครอขายบรการ รพ.สต.วงจนทร (เปาหมาย ป 2552) มสถาน บรการหลกคอ รพ.สต.วงจนทร รบผดชอบในการดแลสขภาพประชาชนในตำาบลวงจนทร เปนสถานบรการในรปแบบ รพ.สต.เดยว

2.2 เครอขายบรการ รพ.สต.พลงตาเอยม (เปาหมาย ป 2554) มสถานบรการหลกคอ รพ.สต.พลงตาเอยม รบผดชอบในการดแลสขภาพประชาชนในตำาบล พลงตาเอยม เปนสถานบรการในรปแบบ รพ.สต.เดยว

2.3 เครอขายบรการ รพ.สต.คลองเขต (เปาหมาย ป 2553) มสถานบรการหลกคอ รพ.สต.คลองเขต และลกขาย คอ สอ.เขาสงโต รบผดชอบในการดแลสขภาพประชาชนในตำาบลปายบใน เปนสถานบรการในรปแบบ รพ.สต.เครอขาย

2.4 เครอขายบรการ รพ.สต.สนตสข(เปาหมาย ป 2554) มสถานบรการหลกคอ สอ.สนตสข และลกขาย คอ สอ.เขาตาอนและ สอ. หนองมวง รบผดชอบใน การดแลสขภาพประชาชนในตำาบลชมแสง เปนสถานบรการในรปแบบ รพ.สต.เครอขาย

ลกษณะเดนในการทำางานเครอขายบรการปฐมภม

CUP วงจนทร มรปแบบในการทำางาน ทแตกตางจาก CUP อนๆ ในจงหวดระยองหรอ CUP อนๆ ในประเทศ กลาวคอ

1. การบรหารงานดานสาธารณสขของอำาเภอวงจนทร จะใชคณะกรรมการ ชดหลกทเปน CUP Board คอ คณะกรรมการประสานงานสาธารณสขอำาเภอวงจนทร (คปสอ.วงจนทร) โดยในคณะกรรมการ คปสอ.วงจนทร จะมคณะกรรมการอำานวยการจำานวน 15 ทาน ซงประกอบไปดวย ผบรหารของหนวยงานสาธารณสขในพนท นายกองคการปกครองสวนทองถน ตวแทนภาคการศกษาและ อสม. และมการแตงตงคณะอนกรรมการ (Core Team) ขนมา 10 คณะ เพอเปนคณะทำางานและประเมนผล ไดแก 1) คณะทำางานและประเมนผลงานดานคมครองผบรโภค 2) คณะทำางานและประเมนผลงานดานการควบคมและปองกนโรคตดตอ 3) คณะทำางานและประเมนผลงานดานขอมลและเทคโนโลย 4) คณะทำางานและประเมนผลงานด านการแพทย ฉกเฉนและระบบการส งต อ 5) คณะทำางานและประเมนผลงานดานสงเสรมสขภาพและอบายมข 6) คณะทำางานและ

16กลยทธการเชอมรอยบรการปฐมภมใหเปนเครอขาย บทเรยนจาก CUP ชนบท

ประเมนผลงานดานพฒนาคณภาพมาตรฐานบรการ 7) คณะทำางานและตดตามผลงาน ดานการจดบรการ การรกษาพยาบาลและฟนฟสมรรถภาพ 8) คณะทำางานและประเมนผลงานดานพฒนาศกยภาพของอาสาสมครสาธารณสข 9) คณะทำางานและประเมนผลงานดานโรคไมตดตอและโรคเรอรง 10) คณะทำางานและประเมนผลงานดานการพฒนาศกยภาพ รพ.สต. และกองทนฯตำาบล คณะทำางานฯ ดงกลาว ในแตละคณะ จะมกรรมการ ทเปนทมเจาหนาทสาธารณสข ทง 3 สวน คอ ในสวนของ รพ.วงจนทร สสอ.วงจนทร และจาก รพ.สต. ทมคณะทำางานฯ มบทบาททงในดานวเคราะหขอมล จดทำาแผนงาน/โครงการ ตดตามและเรงรดผลงาน ประเมนผลการดำาเนนการ

ขอดของการแตงตงคณะกรรมการในรปแบบนคอ ทำาใหการทำางานในแตละดานมความรวดเรว มการวางแผนงานแบบบรณาการ (ปฐมภมและทตตยภม) สวนใหญของ เจาหนาทสาธารณสข มสวนรวมในการแกไขปญหาและพฒนางานสาธารณสข

2. การมอบหมายการดำาเนนงานสาธารณสขของ CUP วงจนทร ไดมการ มอบหมายงานและพนทดำาเนนงานใหเหมาะสมกบลกษณะงาน กลาวคอ งานสงเสรมและปองกนโรค มอบหมายให สสอ.วงจนทร เปนเจาภาพดำาเนนงาน รบผดชอบงาน ทกพนทของอำาเภอวงจนทร (ในเขตรบผดชอบของ รพ.วงจนทรและเขตรบผดชอบของ รพ.สต.) งานรกษาพยาบาล งานฟนฟสมรรถภาพ และงานพฒนาคณภาพบรการ มอบหมายให รพ.วงจนทร เปนเจาภาพ รบผดชอบงานทกหนวยบรการปฐมภมในพนท มการจดสรร งบประมาณ ตามเจาภาพผรบผดชอบ

3. การดำาเนนงานของ CUP วงจนทร จะใชกลยทธหลก คอ การทำางานแบบเปนทม ในลกษณะการลงแขก เชน งานตรวจคดกรองโรค (รปแบบคาราวานสงเสรม สขภาพและปองกนโรค) การตรวจ Pap Smear การตรวจสถานประกอบการดานคมครองผบรโภค หรอ การรณรงคควบคมการระบาดของโรคระบาด

4. การสงเสรมตวแทนภาคชมชนและประชาชน ใหมบทบาทผานการทำางานดานสาธารณสข ในเวทของคณะกรรมการบรหาร รพ.สต. และคณะกรรมการกองทนสขภาพตำาบล

สงทภาคภมใจหรอทำาไดด

ตวอยางของสงททำาไดด กอใหเกดความภาคภมใจ ในระดบ CUP วงจนทร ไดแก1. รพ.สต. ทกแหงในอำาเภอวงจนทรไดรบการพฒนาศกยภาพ ตอบสนองความ

17กลยทธการเชอมรอยบรการปฐมภมใหเปนเครอขาย

บทเรยนจาก CUP ชนบท

ตองการของประชาชน มการจดตงคลนก DM/HT/Asthma/COPD มการตงคลนกทนตกรรม ใน รพ.สต. ทกแหง

2. มระบบการสนบสนนบรการในหลายๆดาน ให รพ.สต. เชน ระบบการกำาจดขยะตดเชอ ระบบ Set หตการ ระบบ Speculum Center ระบบการสงตอ/Green Channel ระบบเวชภณฑทรองรบการจดบรการในคลนกตางๆของ รพ.สต. ระบบซอมบำารง ระบบการแลกเปลยนขอมลความครอบคลมของผลงาน การสนบสนนทมสหวชาชพ ในการใหบรการมนคลนก/Home Ward/HHC

3. มการพฒนานวตกรรมทผานการดำาเนนงานของ คณะกรรมการบรหาร รพ.สต.และกองทนตำาบล เชน การใชมาตรการทางสงคมในการสรางความตระหนกของประชาชนในการกำาจดลกนำายงลาย การพฒนารปแบบเชงรก เชงรบในการตรวจ Pap Smear เปนตน

4. ประชาชนมความพงพอใจตอการรบบรการในภาพรวมของ CUP มากกวา รอยละ 86.75 โดยสวนใหญพงพอใจตอระบบบรการแบบใกลบานใกลใจ ของ รพ.สต. และ รพ.วงจนทร

บทเรยน/ปจจยของความสำาเรจ

1. ผอำานวยการโรงพยาบาลวงจนทร บรหารโดยเปนผอำานวยการของ CUP วงจนทร กลาวคอ มองงานเตมพนท พฒนางานใน รพ.สต. ทกแหง ไมไดพฒนาเฉพาะ โรงพยาบาลวงจนทร

2. การทำางานเปนทมของเจาหนาทในภาพ CUP วงจนทร

3. การใหความสำาคญตอการมสวนรวมของประชาชน ในการวเคราะหปญหา การพฒนาแผนททางเดนยทธศาสตร การสรางแผนงาน/โครงการโดยประชาชน เปนตน

การมเปาหมายเปนแผนยทธศาสตรเปนหนงเดยวรวมกนทงอำาเภอ คอ แผนททางเดนสความ สำาเรจของการใหบรการปฐมภมของทน การเชอมและรอยเรยงหนวยงานทเกยวของเขาดวยกน สรางความสมพนธทแนบแนนดวยเปาหมายหนงเดยว เปนแนวคดสำาคญของการดำาเนนงาน บทเรยนนคอบทเรยนของการพฒนาเชงระบบ ขบเคลอนกลไกการใหบรการปฐมภมไปพรอมกน ผานตวประสานทเขมแขง นนคอ คณะกรรมการประสานงานสาธารณสขระดบอำาเภอ (คปสอ.)

18กลยทธการเชอมรอยบรการปฐมภมใหเปนเครอขาย บทเรยนจาก CUP ชนบท

บทเรยนจาก...CUP หนองจก จงหวดปตาน การพฒนาเครอขายสขภาพระดบอำาเภออำาเภอหนองจก

อำาเภอหนองจก ตงอยทางทศตะวนตกของจงหวดปตตาน แบงเขตการปกครอง

ยอยออกเปน 12 ตำาบล 76 หมบาน เทศบาลตำาบล 2 แหง องคการบรหารสวนตำาบล

11 แหง มโรงพยาบาลชมชนขนาด 30 เตยง 1 แหง โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตำาบล

15 แหง ประชากรในเขตรบผดชอบประมาณ 73,000 คน สวนใหญนบถอศาสนาอสลาม

รอยละ 87 มอสม. 702 คน เปนพนททไดรบผลกระทบจากเหตสถานการณความไมสงบ

มาตงแตป 2547

ระบบงานสาธารณสขอำาเภอหนองจก ดำาเนนงานโดยคณะกรรมการประสานงาน

สาธารณสขระดบอำาเภอ (คปสอ.) ซ ง เป นความร วมมอของโรงพยาบาลชมชน

สำานกงานสาธารณสขอำาเภอ โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตำาบล และองคกรปกครอง

สวนทองถน โดยมโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตำาบล (รพ.สต) ทกแหงเปนผประสานงาน

สงตอขอมล และดำาเนนงานรวมกบชมชน นอกจากนน ยงมการขยายเครอขายการดำาเนนงาน

สองคกรอนๆ เชน เครอขายภาคประชาชน (อสม.) เครอขายผนำาศาสนา เครอขายโรงเรยน

เครอขายผพการและผไดรบผลกระทบ เปนตน

มการกำาหนดนโยบายและเปาหมายในการทำางานดวยกน จดทำาโครงการ

พฒนาระบบการดแลประชาชนในชมชน โดยคำานงถงประชาชนเปนหลกเนนการดแล

แบบรอบดานในทกมตของชวตครอบคลมตอเนองและยงยนมงใหเกดระบบสขภาพเชง

รกเพอเสรมสรางสขภาพด ควบคกบการมหลกประกนสขภาพ และเขาถงบรการเมอยาม

เจบปวยหรอจำาเปน โดยสงคมทกสวนและทกระดบมศกยภาพ และมสวนรวมในการสราง

และจดระบบบรการสขภาพ โดยการเรยนรและใชประโยชนจากภมปญญาสากลและภมปญญา

ในทองถน

จากการดำาเนนงานอยางม งมนตงใจของเจาหนาทในพนทของโรงพยาบาล

สงเสรมสขภาพตำาบล การหนนเสรมทงดานวชาการและงบประมาณของโรงพยาบาล

ชมชน สำานกงานสาธารณสขอำาเภอ เครอขายในและนอกระบบ ภาครฐตางๆ สงผล

ใหไดรบความรวมมอจากองคกรปกครองสวนทองถน และประชาชนในพนทมความมนใจ

และไววางใจในเจาหนาทเขามสวนรวมในการจดบรการ ใหขอเสนอแนะและสนบสนนงบ

19กลยทธการเชอมรอยบรการปฐมภมใหเปนเครอขาย

บทเรยนจาก CUP ชนบท

ประมาณ เชน ท รพ.สต.ยาบ มการเปลยนวนการใหบรการวคซนจากวนพธเปนศกรท

ประชาชนหยดงานสามารถดแลบตรทเปนไขหลงรบวคซนไดเตมท จากเวทประชาคม

ประชาชนเขาไมถงบรการทนตกรรมมการเสนอโดยประชาชนใหทองถนจดซอ Unit ฟนไว

ใหบรการท รพ.สต.ยาบ และประสานใหโรงพยาบาลหนองจกจดทมทนตแพทยและทนตภบาล

ลงไปใหบรการ และเปนตนแบบใหทองถนอนๆ เชน ตำาบลลปะสะโงและตำาบลปโละปโย

ดำาเนนตาม หรอจากสถานการณความไมสงบในพนทอำาเภอหนองจก ประชาชนไมกลา

เดนทางไปรบยาทโรงพยาบาลสงผลใหผปวยเรอรง โรคความดนเบาหวาน ขาดยา มการ

เสนอใหมการใหบรการคลนกเรอรงท รพ.สต (สอ.ในขณะนน) ทางโรงพยาบาลไดสงทม

สหวชาชพมาใหบรการคลนกเรอรงในทก รพ.สต. ตอมามการพฒนาพยาบาลใหเปน

พยาบาลเวชปฏบต ใหบรการไดในทก รพ.สต และอกหลายๆ เรอง ทสงผลใหการพฒนา

ระบบบรการมคณภาพ เหมาะสม ตรงกบความตองการของชมชนทแทจรง เจาหนาทไดรบ

การดแลจากชมชนเปนอยางดดวยเชนกน

หวใจสำาคญของการพฒนาและสรางความรวมมอระหวางหนวยงานในอำาเภอ

หนองจก คอ การทำาใหหนวยงานอนๆ เหนคณคาการทมเทของทมงานและความจำาเปน

ทตองรวมกนดแลประชาชนอยางรอบดานและตอเนอง ชวยสรางใหถงชมชนและสงคม

ของเราเขมแขงและมความสข สงผลประชาชนในพนทมคณภาพชวตทดและยงยน

อยางแทจรง แมพนทของเราจะมความตางกนในหลายดานแตพนทชมชนของเรา

จะไมแตกแยกกน