TEMA 11: NAZISMO E FASCISMO(1920-1945).

1. INTRODUCIÓN.2. O FASCISMO ITALIANO

2.1. Orixe e antecedentes2.1.1. Bases ideolóxicas e sociais do fascismo.2.1.2. Mussolini.2.1.3. A ascensión ao poder: Causas e desenvolvemento hasta 1922.

2.2. A creación do estado fascista italiano: 1922-1926.2.3. O Estado Corporativo Fascista: 1926-39.

3. O NAZISMO ALEMÁN.3.1. Contexto histórico. A República de Weimar (1919-1933).3.2. O nacional socialismo alemán:

3.2.1. Orixes e ideoloxía.3.2.2. A carreira cara o poder (1923-1933).3.2.3. Os nazis no poder.

3.2.3.1. A revolución legal (1933-1934).3.2.3.2. A revolución nazi (1934-1939).

4. O III Reich.4.1. Política exterior.4.2. Política ideolóxica e propagandista.4.3. O Estado policial e a persecución xudía.4.4. Economía.4.5. Sociedade.

1

1. INTRODUCIÓN.

Os antecedentes e causas xerais da aparición dos fascismos hai que buscarlas en: A I Guerra Mundial e súas consecuencias:

o a crise económica de posguerra empurrou a moitos cidadáns cara a ideoloxías antidemocráticas, ás que tamén uníronse moitos ex combatentes desencantados e clases medias arruinadas pola inflación.

o O descontento pola humillación dos tratados de París provocou unha radicalización do nacionalismo revanchista en diversos países.

Crise económica de 1929. A crise económica desencadenada desde o 29 reproduciu en Alemaña as consecuencias da posguerra (paro, inflación, fame) e arrastrou a moitas persoas cara o partido nazi, tanto das afectadas polo paro como de entre as clases altas que vían no nazismo ou no fascismo a garantía da orden e de seus privilexios.

Antecedentes ideolóxicos e culturais: o nacionalismo que xurde no século XIX, e súas variantes máis radicais, expansionistas e patrióticas, ligadas moitas veces á unidade de raza, etnia, etc. Tamén o antisemitismo era unha corrente histórica en Europa desde a Idade Media e, algúns nacionalismos fundamentados na unidade de raza, contribuíron a reavivalo a finais do XIX. Así mesmo, as teorías

2

racistas decimonónicas del Chamberlain ou Gobineau servirán para construír os piares do racismo nazi.

a crise política dos sistemas democráticos recrudecese a partir da I Guerra Mundial, así como a crise de valores da sociedade burguesa, aínda xa flotaba no ambiente desde anos antes.

Estes antecedentes ou causas xerais explican a aparición dunhas ideoloxías antidemocráticas e revolucionarias, que pola dereita desembocasen no que chamamos fascismos e que teñen unhas características comúns:

- Trátase de ideoloxías moi influídas pola filosofía irracionalista, baseadas nun nacionalismo radical que exalta ao Estado por enriba da nación, o pobo, o individuo ou o propio sistema de goberno.- Establecen como obxectivo primordial a conquista do poder para levar a cabo a "revolución" ideolóxica proposta, guiados pola figura do Líder como Xefe Supremo e Guía cun grande carisma persoal como principal virtude.- Son ideoloxías autoritarias e rexeitan o liberalismo (sufraxio, o parlamentarismo) e as ideoloxías socialistas.- Propoñen un réxime político no que o goberno o exerzan os máis fortes, creando estados corporativos, cun partido político único, defensor do nacionalismo máis radical e que defenda o territorio nacional e o dereito a estenderse territorialmente.

"As grandes masas sucumbirán máis facilmente a unha gran mentira que a unha pequena" Adolf Hitler

Conseguiron amplos apoios sociais entre os ex- combatentes da I Guerra Mundial, mozos universitarios frustrados, clases medias ameazadas pola crise económica, obreiros no paro, terratenentes e grandes industriais e tamén en sectores do exército e burócratas que vían perigar os seus traballos en períodos de crise.No período de entreguerras prodúcese unha expansión dos réximes autoritarios por todo o mundo, aínda que non todos poden ser cualificados como puramente fascistas (segundo os canons do fascismo italiano e o nazismo alemán), ao tratarse máis ben de ditaduras persoais e réximes autocráticos. O seguinte cadro resume a maioría dos réximes ditatoriais do período de entreguerras:- Italia (1922) e Alemaña (1933), serán os dous réximes fascistas a imitar polo resto.- Xapón: Monarquía autocrática e liderado gobernativo do xeneral Tojo.- España. Ditadura de Primo de Rivera de 1923 a 1930.- Portugal: Ditadura de Salazar dende 1926.- Polonia: Pilsudski dende 1926. - Hungría con Michael Karoli primeiro e con Horthy dende 1923 despois de rematar coa revolución comunista de Bela Kun.- Iugoslavia: En 1921 apróbase a Constitución monárquica de serbios, croatas e eslovenos e a creación de Iugoslavia, pero a constitución será suspendida en 1929, e en 1934 foi asasinado o rei Alejandro I. Os enfrontamentos étnicos desencadeados nos anos 30 desemboca na ditadura dos croatas e o partido Ustachi pro Hitler dende 1941.- Turquía: Kemal Ataturk crea estado moderno mediante ditadura dende 1923.- Austria: Réxime presidencialista de Chanceler Dolffus dende 1933 ata o seu asasinato

3

e toma do poder por partido nazi de Seys-Inquart en 1938.- Romanía: Ditadura de Carol I dende 1930.- Bulgaria: Ditadura monárquica.- Grecia: Autoritarismo de Venizelos ata 1928, e despois do rei Jorge II e de Metaxas dende 1928.- En Gran Bretaña (Oswald), Bélxica (rexismo), Francia, etc., tamén hai fortes partidos fascistas, pero non logran impoñerse no goberno.Ademais, apareceron moitos partidos inspirados no fascismo italiano ou o nazismo alemán: A "Falanxe Española", fundada en 1933 por José Antonio Primo de Rivera; a belga "Rex" (de Cristo Rey), fundada por León Degrelle en 1935; a "Unión deFascistas Británicos" de Oswald Mosley; a "Unión Nacional"de Vidkun Quisling en Noruega en 1933; o Partido Popular de Jacques Doriot (1936) en Francia.

O FASCISMO ITALIANO.2.1. Orixes e antecedentes.2.1.1. Bases ideolóxicas e sociais do fascismo.

A palabra fascismo provén das fasces ou feixe de varas do mesmo tamaño, atadas ao redor dun machado, que simbolizaban a autoridade dos maxistrados romanos. O remato fascismo utilízase para definir movementos político - ideolóxicos autoritarios, antimarxistas e antidemocráticos, que pretenden crear un Estado autoritario dominado por un partido único.O fascismo, como o nazismo, xorde das correntes do pensamento europeo de finais do s. XIX e principios do XX, que teorizan sobre a crise do racionalismo e do positivismo, e crean o pensamento irracionalista, subxectivo e pesimista.O fascismo italiano bebe destas fontes ademais das puramente italianas: o nacionalismo de Manzini, a teoría do uso da violencia de Sorel, etc.Teoricamente o fascismo constrúese con "anacos" de teorías oportunamente

4

reinterpretadas, pero cunhas ideas básicas moi atraentes para diversos sectores sociais:

- a idea dun pobo elixido para unha misión superior, que enlaza coa superioridade de raza.

- o rexeitamento aos intelectuais e ao pensamento crítico que estende a dúbida sobre os valores tradicionais.

- a obediencia ao líder resumida no lema de Mussolini "credere, obedire, combatere" (crer, obedecer, combater).

- a estruturación dun estado orgánico en torno a supostas entidades naturais (familia, municipio, gremio).

- o goberno dos máis fortes ou as elites, que rexeita o sistema democrático baseado na separación de poderes, a pluralidade ideolóxica, ou o principio da igualdade de todos os homes.

Estes cimentos ideolóxicos servirán para construír unha doutrina simple, pero efectista, baseada en:

. Un Estado todopoderoso ao que se subordinan as vontades individuais. Non hai división de poderes e o Estado impide toda oposición, controla a policía, a educación, a economía, o exército, o pensamento e o ordenamento social sen ningún tipo de garantías constitucionais. O protagonismo das elites, como minoría dirixente.. A existencia dun xefe carismático, como líder e guía, con autoridade indiscutible. Expansionismo territorial para superar a frustración das perdas da guerra a custa da expansión colonial, para crear un imperio que cubra as necesidades vitais (Espazo Vital ou Lebensraum alemán). Rexeitamento das ideoloxías socialistas e liberais, así como do pensamento racionalista, substituído polo irracionalismo, a acción directa, etc.

A propaganda fascista foi fundamental para lograr apoios sociais, mediante a demostración de forza e dominio da rúa, o ofrecemento de confianza, a protección do líder ao que se obedece e se segue ata o final. Esta propaganda, sabe crear inimigos ficticios aos que culpabilizar de todas os fracasos.Por todo isto as bases sociais que apoiaron ao fascismo italiano foron variadas xa que ofrecía a posibilidade de superar a loita de clases, non só entre proletariado e burguesía, senón tamén entre os privilexiados de sempre e a pequena e mediana burguesía vítimas da crise económica. Inicialmente foi apoiado polos grandes industriais e financeiros (o fascismo ofrecía orde, expansión económica e frear o marxismo), pero pronto recibiu tamén o apoio do exército e a Igrexa, das clases medias arruinadas pola crise económica e desexosas de orde social, de funcionarios que buscaban no Estado nacional a súa seguridade económica, e de moitos obreiros -parados desenganados do liberalismo e o socialismo.2.1.2. Mussolini.Neste ámbito aparece a figura de Mussolini, nacido en 1883. Militante do Partido Socialista Italiano (PSI) dende 1900. En 1902 fuxiu a Suíza para eludir o servizo militar. Regresou en 1904 e ocupou a súa praza de mestre de escola ata 1909, en que se trasladou a Trento para dirixir o semanario "L'avvenire do Lavoratore", antes de

5

trasladarse a Forlí para dirixir a federación socialista provincial e o semanario "A Lotta dei Classe". Ideoloxicamente estaba moi influído por Marx, Nietzsche, Pareto e Sorel. Foi encarcerado en 1911 por participar nas protestas contra a guerra italo-turca pola posesión de Libia. En 1912 foi nomeado director do xornal oficial do PSI, "Avanti".Cando estala a I Guerra Mundial o PSI e Mussolini móstranse contrario a participar no conflito, pero pronto cambia de opinión, enfrontándose ao partido polo que é expulsado deste. En outubro de 1914 fundou "Il Popolo d'Italia", co apoio económico dalgúns Industriais e sectores internacionais que desexaban a entrada de Italia na guerra (socialistas franceses e belgas, embaixada francesa). Cando Italia decidiu entrar na guerra a favor da Avinza, Mussolini alistouse como voluntario en maio de 1915 e combateu ata resultar gravemente ferido en febreiro de 1917.Ao rematar a guerra funda o primeiro Fascio dei Combate en Milán, e o 21 de marzo de 1919 os Fasci Italiani dei Combattimento, que se enchen de militantes procedentes de diversas tendencias ideolóxicas, pero todos imbuídos dun nacionalismo fanático e o seu rexeitamento ao marxismo e ao liberalismo. Pronto adoptan formas paramilitares cos Camisas Negras pertencentes ás chamadas Squadre d'Azione. Estes militantes interviñeron violentamente contra os folguistas e ocupantes de fábricas no norte de Italia en 1919 e 1920, e en outubro deste ano obteñen o apoio financeiro da Confindustria (a patronal industrial italiana). En 1921 funda o Partido Nacional Fascista, pero nas eleccións dese ano só logra 36 escanos dos 520 do Parlamento. Fortalece ao partido incorporando aos camisas negras como unha milicia nacional e, un ano despois, creando o Gran Consello Fascista como principal órgano de dirección do partido.

2.1.3. A ascensión ao poder: Causas e desenvolvemento hasta 1922.A I Guerra Mundial deixou, en Italia, enormes secuelas económicas, sicolóxicas, políticas e sociais. Os ex-combatentes convertéronse en desarraigados sen traballo, nostálxicos da vida castrense e o que implicaba de seguridade, orde e disciplina.Consideraban que non se lles recoñecera o seu esforzo de guerra e desprezaban o

6

egoísmo burgués e proletario que poñía os seus intereses de clase por enriba do interese heroico do Estado. Ademais, Italia non obtivera compensacións territoriais da guerra, e por iso apoian movementos irrendentistas como o de D'Annunzio. A desilusión polos efectos da I Guerra Mundial e, sobre todo, por non conseguir o que pretendían no referente á recuperación dos chamados territorios irredentos (Fiume, Tirol e Istria) e á expansión imperialista por África, provocou a aparición dun nacionalismo radical encabezado por D'Annunzio e os seus mozos seguidores, que chegaron a ocupar Fiume ata que a SDN os obrigou a abandonala.A crise económica de posguerra provocou unha grande inflación e unha crise de produción, o que aumentou o paro e a conseguinte axitación social, coas ocupacións de fábricas en 1920-21 e as revoltas agrícolas da mesma época. Isto alertou ás clases ricas, partidarias da orde socioeconómica establecida, que se inclinaron do lado de opcións políticas que ofrecesen autoridade e orde. A reconversión da industria de guerra foi lenta e dramática, provocando enormes índices de paro e arrastrando os traballadores cara a ideoloxías moi radicais (marxismo e fascismo). Os grandes empresarios, aterrados ante a posibilidade dunha revolución socialista que lles quitase tanto propiedades coma poder, abandonaron o liberalismo democrático en favor do fascismo, que lles prometía acabar coas revoltas obreiras e un futuro económico baseado no desenvolvemento industrial. A miseria das clases medias e baixas, do campesiñado, dos rendistas e dos pequenos propietarios, por culpa do paro, inflación e as continuas depreciacións monetarias, favoreceron o ascenso do fascismo.A crise política do estado italiano era unha constante dende o seu nacemento como nación, cun Parlamento ineficaz, múltiples gobernos en curtos períodos de tempo, partidos débiles, e corrupción xeneralizada. O sistema parlamentario italiano non soubo afrontar a crise e impedir o ascenso do fascismo. Os socialistas dividíanse en moderados e radicais (estes últimos xeraban medo en moitos sectores sociais pola súa idea de ocupa de terras e fábricas). O Partido Popular, fundado en 1919 por Luigi Sturzo, tampouco garantiu a estabilidade, e o seu apoio ás clases altas fíxoo adoptar medidas que favoreceron o ascenso do fascismo.A chegada ao poder do fascismo en Italia fraguase entre 1919 e 1922, despois da creación dos Fascio dei combatimento e do Partido Fascista. Utilizarán a violencia contra obreiros, campesiños, sedes socialistas, concellos socialistas, etc., apoiada e financiada polos empresarios. Con este apoio creasen brigadas paramilitares ao servizo destes empresarios para abortar folgas e estender o terror. A violencia permítelles facerse co poder na rúa, dando a impresión de exercer un control superior ao que realmente lles correspondía pola súa forza parlamentaria e o seu número de militantes. As campañas de propaganda terán unha gran repercusión popular e convértenos, para moitos, nos garantes da orde, os valores patrios, os defensores de Italia.Os diferentes gobernos (case sempre liderados pola dereita católica do Partido Popular) toleran a violencia fascista, ignorándoa ou aceptándoa como un mal menor para evitar revoltas esquerdistas. Goberno, exército, terratenentes, industriais, poder xudicial e policía consenten esa violencia, coma se os fascistas fosen os seus aliados e os esquerdistas os seus inimigos. Os socialistas non logran estender as súas bases sociais, desprezan as esixencias dos ex - combatentes e contribúen á inestabilidade política, convocando folgas organizadas pola Federación de Traballadores da Terra e a convocatoria da folga xeral do 1 de agosto. Esta folga será o inicio do ascenso ao poder

7

do fascismo, xa que son os encargados de reprimila en defensa da propiedade e a orde. Dende Agosto de 1922 Mussolini planea a Marcha dos Camisas Negras sobre Roma, que finalmente se produce o 28 de outubro, reclamando o poder. O 29 de outubro de 1922 o rei Víctor Manuel III, impresionado pola demostración de forza fascista na represión da folga e coa marcha sobre Roma pero, sobre todo, temeroso dun golpe de estado, nomea a Mussolini primeiro ministro. Este forma un goberno de concentración (1922-1925) que inclúe dous ministros fascistas e o resto liberais, xerais de prestixio, conservadores e populares, pero exclúe políticos de esquerda.2.2. A creación do estado fascista italiano: 1922-1926.O número de militantes do Partido Fascista crece en progresión aritmética e pouco a pouco os órganos do partido confúndense coas institucións do Estado. Utilízanse os mecanismos do estado para rematar violentamente coa oposición de esquerda, aínda a custa de perder o apoio do Partido Popular que abandona o goberno. En 1924 Mussolini logra o apoio parlamentario para cambiar a Lei electoral (Concedíase a maioría de deputados ao partido que obtivera máis do 25% dos votos) para asegurarse a maioría parlamentaria e evitar a inestabilidade gobernativa. Este mesmo ano Mussolini xa adoptara o título de Duce (Xefe) e o Gran Consello Fascista (órgano do Partido Fascista creado en 1922) xa se convertera no seu principal apoio e conselleiro. Mantendo as formas legais e apoiándose no parlamento, Mussolini, pouco a pouco, vai creando a lexislación necesaria para monopolizar o poder na súa persoa e na do Partido Fascista, cuxos Fascios paramilitares actuarán na rúa con case total impunidade.O triunfo electoral no sur e centro de Italia, aínda que non no norte, lle dá maioría parlamentaria, pero aínda existía unha oposición política moi activa. O asasinato do deputado socialista Matteotti provocou un momento de debilidade, pero o Rei non retirou a confianza a Mussolini, e o 3 de xaneiro de 1925 pronuncia un discurso que se considera a orixe do definitivo réxime totalitario fascista, xa que a continuación: suspéndense periódicos, prohíbense reunións, inícianse os rexistros domiciliarios e as detencións. Os socialista abandonan o Parlamento e o 24 de decembro e Mussolini é nomeado Xefe de Goberno cuns poderes case absolutos, que o convertían de facto nun ditador.

8

2.3.O Estado Corporativo Fascista: 1926-39.Politicamente, a pesar da acumulación de poder na figura de Mussolini e da confirmación do Partido Fascista como única forza política, durante un tempo intentouse manter unha legalidade aparente co Parlamento como suposto principal órgano reitor do Estado italiano. Non obstante o avance na creación dun estado fascista ditatorial resultou imparable a través do aumento constante do poder do Duce e do monopolio político do Partido Fascista. O Gran Consello Fascista, principal institución reitora do Partido Fascista, acaba converténdose, en 1928, nun órgano constitucional supremo. O totalitarismo ditatorial resúmese nunha célebre frase de Mussolini: "Todo no Estado, nada fóra do Estado, nada contra o Estado,". Mediante a creación da OVRA (policía política) elimínase definitivamente toda oposición política mediante a represión, utilizando a Lei de Defensa do Estado, os tribunais especiais para delitos políticos e a pena de morte.Os Pactos de Letrán coa Igrexa (1929) significan o recoñecemento do Estado italiano por parte do Papa e poñen punto final a un conflito que se arrastraba dende o proceso de unificación italiana, e a creación do estado Vaticano como entidade completamente independente de Italia.O control do estado non abranguerá só á política e as institucións públicas, senón tamén á sociedade, a educación, a cultura... La Carta del Trabajo de 1927 establecía definitivamente o estado corporativo e o sindicalismo vertical, encadrandoa todos os traballadores e empresarios nun único sindicato, e a todos os italianos en tres institucións fascistas: Os Balillas (Nenos e adolescentes), os Universitarios Fascistas, e a Opera (resto da poboación).En 1931 practicamente toda a poboación estaba encadrada nas diferentes organizacións do Partido Fascista e do Estado Corporativo, e os que non foran aínda recrutados, como os profesores universitarios, foron obrigados a xurar fidelidade ao

9

fascismo: de 1200 só se negaron 12.O culto á personalidade do Duce convértese en absoluto, ao tempo que se produce un achegamento á Alemaña nazi e unha mimetización de moitos aspectos do nazismo alemán. Só a Igrexa, despois dun período de sintonía co réxime que culminou cos Pactos de Letrán, mostrará nos anos 30 certa discrepancia.Abordouse, ademais, toda unha política cultural propagandista consistente na fascistización do ensino e a cultura, exaltando a cultura clásica greco-latina, o ultra nacionalismo, os valores tradicionais, a disciplina, e tamén a modernidade deos novos inventos e a industria como logros do réxime.

No que respecta á economía, Mussolini aplicou as receitas típicas dos estados totalitarios: manter unha economía capitalista cunha forte intervención estatal. Impúxose como obxectivo a autarquía económica, pero resultou imposible polas carencias de Italia no referente a fontes de enerxía e materias primas. Intentou acabar coas importacións agrícolas impulsando as melloras técnicas e as axudas a este sector, pero nunca se logrou un autoabastecemento alimenticio completo. Non obstante, se se obtiveron importantes éxitos no sector industrial, produción de enerxía eléctrica e mellora da produción agrícola, grazas aos investimentos estatais, políticas proteccionistas que gravaban os produtos estranxeiros e enormes investimentos estatais en construción de infraestruturas (transportes, sobre todo) e gastos militares. A construción da rede de autoestradas italianas e os investimentos ferroviarios e hidroeléctricos son un exemplo do intervencionismo do estado na economía, mesmo como empresario, para impulsar o desenvolvemento económico, dotar a Italia das infraestruturas e o exército que precisaba, ademais de crear emprego. Durante os anos ´20 esta política económica permitirá un desenvolvemento evidente, e a propaganda

10

fascista aproveitarase destes éxitos económicos. Reduciuse o paro, conseguindo case o pleno emprego e mellorou o nivel de vida aínda que a custa dun incremento da intervención do Estado na economía.

En 1927 xa apareceu o primeiro síntoma de crise de sobreprodución industrial, e o Estado reaccionou promulgando a Carta do Traballo que creaba o Estado corporativo que regulaba e lexislaba toda a actividade económica, subordinando a iniciativa privada ao "interese nacional". Nos anos ´30, a tendencia de crecemento económico freouse considerablemente debido á crise económica desencadeada en EUA O réxime sufriu as consecuencias do afundimento da bolsa en 1929, as sancións económicas da SDN ao réxime fascista pola invasión de Abisinia, a finalización do investimento en infraestruturas co cal se reforzaron as políticas proteccionistas e autárquicas. No verán de 1930 empézanse a sentir os efectos da crise económica desencadeada en EUA e o número de parados ascende 1.290.000. O Estado responde coa creación do I.R.I. (Instituto para a Reconstrución Industrial) que se converte nun grande hólding de empresas públicas compradas polo Estado. Mantivéronse as tradicionais políticas fatalistas con fins económicos e militares, e incrementáronse as zonas de cultivo para avanzar máis no autoabastecemento alimenticio.O NAZISMO ALEMÁN.3.1. Contexto histórico. A República de Weimar (1919-1933).Antes mesmo do fin da I Guerra Mundial o Kaiser abdica e o réxime político imperial é substituído pola chamada República de Weimar e o socialista Ebert convértese en Chanceler. O nacemento da república foi difícil: nas últimas semanas da guerra, Alemaña tivo que facer fronte ao intento revolucionario, en outubro de 1918, do grupo

11

socialista chamado os espartaquistas (grupo radical xurdido dentro do SPD, Partido Socialista alemán, en 1916 e que non só era contrario á guerra, senón que pronto derivará cara a unha ideoloxía comunista e revolucionaria), liderados por Rosa Luxemburgo e Kart Liebckneck. O SPD, pola súa banda, en 1917 asistira á súa escisión en dous grupos: Os socialistas moderados do SPD liderados por Ebert e a á esquerda do Partido Socialdemócrata Alemán Independente (USPD), ao que tamén pertencían os espartaquistas ata despois do intento revolucionario de outubro de 1918. Cunha situación revolucionaria en Alemaña e de rebelión entre as tropas que aínda estaban no campo de batalla, proclamouse a República de Weimar o 9 de novembro de 1918, grazas á alianza do SPD, o USPD e o Zentrum (Liberais católicos). En xaneiro de 1919, os espartaquistas, xa convertidos no Partido Comunista Alemán (KPD) realizan un novo levantamento revolucionario, aproveitando a crise económica, o crecemento do paro, os baixos salarios, e o enorme número de ex-combatentes sen traballo. Os mariñeiros da frota ancorada na base de Kiel érguense liderando revoltas obreiras en cidades e creación soviets. O novo goberno republicano responde utilizando os chamados Corpos Francos formados por ex-combatentes conservadores. A rebelión dura 4 meses e é sufocada cunha represión brutal a cargo dos Corpos Francos na Semana Sanguenta de Berlín que remata cos asasinatos de Rosa Luxemburgo e Liebckneck no cárcere.A pesar destes inicios, a República logrou redactar unha constitución democrática e realizar as eleccións de 1919: 76% votos repartidos entre socialistas de Ebert, Zentrun (católicos) de Erzberger e Partido Demócrata de Rathenau, con dominio socialistas. Na oposición quedaban os comunistas, socialistas independentes, dereita do Partido Popular de Stresseman e Stinner.A nova Constitución consideraba o sufraxio Universal, dereitos fundamentais, separación poderes, Presidente elixido por sufraxio universal, República Federal, Parlamento Bicameral cun Chanceler e Ministros elixidos por Parlamento. Os partidos ultras de esquerdas e dereita, e o pobo en xeral, non crían na viabilidade da República, que terá que facer fronte á crise económica de posguerra, paro xeneralizado, inflación e depreciación do marco, inestabilidade financeira, falta de recursos, alimentos, materias primas, etc.Pouco a pouco a República logra superar a crise económica e política, sobre todo despois da chegada ao goberno de Gustav Stresemann como líder dunha ampla coalición de partidos democráticos, mantendo a Ebert como Xefe do Estado ata que o substituíu Hindenburg en 1925. Os préstamos americanos do Plan Dawes e a negociación das indemnizacións de guerra, permitiron a Alemaña iniciar un período de crecemento e estabilidade, que culminaría cos Tratados de Locarno (16 de outubro de 1925) e o ingreso na SDN.Pero en 1929 estala a crise económica en EUA e moi pronto se traslada a Alemaña, con enormes índices de desemprego, ruína de bancos e empresas, descenso produción. Funcionarios, clases medias arruinadas, parados e empresarios, empezarán a virar as costas á República. Nas eleccións de 1930 prodúcese o afundimento da Coalición republicana que gobernaba dende 1923 (Zentrum-Socialistas-Demócratas) a favor de crecemento electoral nazi (convértense na segunda forza política do Reichstag) e comunista. En 1932 o Chanceler Brunning dimite e convócanse eleccións, que gañan os nazis, pero sen maioría absoluta, polo que Hindenburg nomea a Von Papen chanceler do novo goberno de dereitas, ata que unha nova crise política leva á chancelaría ata unha nova crise que obriga a unhas novas eleccións nas que os nazis perden votos pero

12

seguen sendo maioría, polo a Hindenburg non lle queda máis remedio que nomear a Hitler chanceler o 30 de xaneiro de 1933. A defunción da República de Weimar quedaba asinada.

3.2. O NACIONALSOCIALISMO ALEMÁN.ORIXES E IDEOLOXÍA.Hitler.Naceu en Braunau am Inn (Austria) o 20 de abril de 1889 e o seu pai era un modesto funcionario aduaneiro e a súa nai procedía dunha familia campesiña. A súa infancia, orfo de nai moi pronto, caracterizouse polas súas difíciles relacións co pai e co sistema educativo (non conseguiu rematar o ensino secundario). Pódeselle considerar como un alumno de intelixencia normal pero mal estudante, cunha personalidade excesivamente introvertida. Converteuse en pintor afeccionado cando se trasladou a Viena, arquitecto frustrado, melómano, cunha vida bohemia na capital austríaca grazas ás unha pensión de orfandade, os escasos ingresos da venda de cadros para turistas e as axudas económicas do seu amigo da infancia. Non logrou que o admitisen na Academia de Belas Artes de Viena, pero converteuse nun voraz lector e polemista impenitente, e moi pronto desenvolveu un pensamento racista e antisemita en contacto con grupos ultra nacionalistas vieneses, mesmo antes de trasladarse a Múnic en 1913.Alístase voluntario no exército alemán para participar na I G.M. Na guerra foi ferido na batalla do Somme en1916 e obtivo os galóns de cabo e a cruz de ferro polo seu valor, ao tempo que xa deu mostras dos seus violentos cambios de temperamento, certo oportunismo, carisma como orador, furibundo ultra nacionalista aínda que os seus superiores consideraban que carecía de dotes de mando. Permaneceu no exército ata 1920, realizando labores de informador infiltrado en grupos volkisch (ultra nacionalistas) e como instrutor dos soldados ao seu cargo, intentando inmunizalos contra as ideas pacifistas e democráticas. Moi pronto se sentiu atraído pola mensaxe destes partidos e de "espía" converteuse en militante ao unirse ao Partido Obreiro Alemán en setembro de 1919, e, en abril de 1920, ao Partido Nacionalsocialista Alemán do Traballo, do que foi elixido presidente en 1921. Aliado con Erich Röhm, o seu antigo xefe no exército, dotou o partido dun grupo paramilitar (as S.A.), e dunha organización eficaz que lle permitiu crecer en militancia, ao tempo que aparecen os seus colaboradores incondicionais (Himmler, Goebbels, Hess, Rosenberg, Goering...). Despois do fracaso do putsch en Múnic en 1923, o partido atravesa unha crise debido aos mortos no devandito intento, o fracaso da estratexia violenta e o encarceramento de Hitler. É no cárcere onde escribirá o seu principal legado intelectual: "A miña Loita".Co partido remodelado, consegue, en 1928, doce deputados no Reichstag, e en 1932 douscentos, que descenderon a cento noventa e cinco en novembro do mesmo ano. Dada a súa condición de austríaco, Hitler non podía pretender alcanzar ningún cargo en Alemaña, pero en 1932, o goberno do estado alemán de Braunschweig, concédelle a nacionalidade alemá. Tras a caída do chanceler Schleicher, obrigado a dimitir polos seus intentos de desunir o partido nazi, Hitler foi nomeado Chanceler polo presidente Hindenburg en 1933.Os antecedentes ideolóxicos do nacionalsocialismo.Son tan remotos como os do fascismo italiano. Nolte, o principal experto no tema, considera que o ultra nacionalismo aparece en toda Europa, non só en Alemaña, na

13

idade contemporánea. O panxermanismo xa aparece no s. XVIII e, no XIX, Fitche, Ranke e Hegel desenvólveno amplamente, ata que se mestura co irracionalismo filosófico e finalmente co racismo antisemita tradicional en Europa dende a Idade Media. O chamado nacionalismo Volkisch radical esténdese por toda Alemaña dende fins XIX, e en Austria o seu principal representante será o alcalde de Viena dende as primeiras décadas do século XX, xunto co xeneral Haushofer, como principais ideólogos e lideres deste nacionalismo radical coñecido como movemento volkisch..Polo que respecta ao seu compoñente racista é necesario recorrer aos escritos decimonónicos de Chamberlain, Gobineau e, posteriormente, as consideracións de Spengler sobre a decadencia da civilización occidental. O racismo, a superioridade racial branca, o ocaso de cultura occidental e a necesidade de rexeneración, mestúranse para para dar a luz a ideoloxía do nacionalsocialismo hitleriano. Rosenberg convértese no pensador oficial do nazismo, encargado de "crear" as bases ideolóxicas, de extraer as ideas que lle conveñen de diversas fontes e autores (Nietzche, Sorel, etc.), e de crear o acerbo teórico do nazismo, aínda que moito máis importante que as súas ideas serán as opinións e actuacións diarias dos dirixentes nazis e do propio Hitler para construír a ideoloxía nazi.Orixes do Partido Nazi:

Xa había moitos grupos volkisch en Alemaña antes de 1914, pero durante a guerra e cando esta finaliza, estes grupos crecen en número de militante grazas aos ex-combatentes e aos opositores á República de Weimar, En 1919, Antón Drexler crea o Partido Alemán dos Traballadores, que en 1920 pasa a denominarse Partido Obreiro Alemán. Hitler encargarase de exercer o seu labor como informador do exército infiltrándose neste partido ata que definitivamente decide unirse á organización. O 24 de febreiro de 1920 Hitler presenta o programa do partido, cos seus famosos 25 puntos, dos que destacan os seguintes:

Pertencer a Alemaña non é un dereito político senón unha cuestión biolóxica. O sangue define ao individuo e dálle dereitos e deberes. A raza aria debe gobernar e ser protexida polo Estado. Apartar aos non arios das funcións públicas. Creación da Gran Alemaña.

14

Traballo Obrigatorio. Nacionalización Trust empresariais. Intervención estatal en economía. Reforma agraria para crear medianas propiedades. Eliminación de xudeus e sometemento dos escravos (rusos, polacos, letóns,…). Teorías racistas inspiradas en Chamberlain e o darwinismo social. Programas de natalidade para reforzar a raza aria. Eliminación de deficientes e “asociaís”. Recuperación territorios alemáns e crear un Lebensraum ou territorio vital para

Alemaña.Ao mesmo tempo o partido pasa a denominarse Partido Nacional Socialista Alemán do Traballo e Ernst Röhm crea as S.A. ou Seccións de Asalto do partido (forzas de choque/paramilitares). Pronto o partido se dotará dun instrumento mediático para estender as súas ideas: o xornal "Völkischer Beobachter". O ascenso de Hitler é fulgurante, sobre todo grazas aos seus discursos que cada vez atraen a máis curiosos e militantes, primeiro aos salóns da cervexaría onde tiñan a súa sede e despois en espazos moito máis amplos. Este ascenso certifícase en 1921 ao ser elixido presidente, e desprazando o fundador, Drexler, á presidencia honoraria. Pronto Hitler asumirá o poder absoluto dentro do partido, e impón a bandeira vermella coa esvástica dentro dun círculo branco como estandarte. O apoio entre os grupos da dereita nacionalista, burguesía media e baixa, ex -combatentes, parados, vai crecendo, facendo esquecer pronto os exiguos 25 militantes iniciais cos que se fundou o partido de Drexler en 1918, e que en 1923 ascenderan a 20.000 no I Congreso do NSDAP.3.2.2. A Carreira cara o poder (1923-1933). Hitler, amparándose no crecemento da militancia, a crise política económica, a presenza na rúa coas S.A., e a disciplina imposta dentro do partido, creu que podería intentar asaltar o poder o 8 de Novembro de 1923.

15

O chamado Putch de Múnic foi un intento de golpe de Estado de Hitler apoiado polo mariscal Ludendorff. Hitler mobilizou 600 nazis que intentaron controlar os puntos clave de Múnic. O día 9 intentan tomar o poder concentrando 3.000 nazis nunha manifestación de forza, mentres que os grupos armados, máis minoritarios, se enfrontaban ás forzas policiais do estado bávaro nas rúas da cidade, pero os supostos apoios non chegaron e a policía derrotou os nazis (16 morreron), Hitler foi condenado por rebelión, pero a conivencia entre policía-xuíces-grupos nacionalistas explica un xuízo cheo de irregularidades e unha leve condena, da que só cumpre 9 meses encarcerado.O partido e o nazismo sofren unha crise notable debido ao fracaso do seu intento, pero tamén á mellora da economía alemá, que restará militantes ás opcións máis radicais de dereita e esquerda. A pesar do fracaso e as discusións internas, o partido sobrevive e non se cuestiona o liderado de Hitler. Os dous próximos anos Hitler encargará aos seus subordinados a organización dun partido máis axeitado para o "combate" electoral, para chegar ao Parlamento por vías legais, aínda que sen renunciar á súa ideoloxía revolucionaria. Aproveita a súa estanza no cárcere para ditar ao seu secretario, Hess, a súa biblia nazi: "Mein Kampf" (A miña loita) que, esencialmente, desenvolve os 25 puntos do partido mesturados con explicacións retóricas e cunha énfase enfermiza nalgunhas ideas claves do futuro: superioridade racial, antisemitismo, lebensraum, vinganza sobre o tratado de Versalles, etc.En 1926 proclámase Führer e crea as SS (garda persoal armada) mandada por Himmler, ao tempo que cede a organización e o control diario do partido a un grupo reducido dentro do partido: Strasser, Goebbels, Hess, Rosenberg, Goering, Himmler, Frank,

16

Röhm... A pesar de todo o partido nunca superou os 800.000 votos, pero a crise económica desencadeada en EUA a finais de 1929 provoca outra vez paro, fame, crise, folgas e un incrible ascenso electoral do nazismo.O NSDAP (partido nazi), igual que o Partido Comunista, decidiron aproveitar a ocasión para alcanzar o poder e levar a cabo os seus proxectos revolucionarios. Os nazis, que xa dende os seus inicios encontraron importantes apoios entre a alta e media burguesía, volveron contar coa colaboración económica de empresarios como os Thyssen. O número de militantes creceu moito entre funcionarios, clases medias, parados, dereita tradicional, novos desencantados, etc. Acababa de empezar a crise final da República de Weimar.As eleccións de 1930 sáldanse con 6,5 millóns de votos para o partido nazi (18% do total) e pasará de 12 a 107 deputados no Reichstag, converténdose na segunda forza política despois do Partido Socialista, e derrotando en votos os comunistas. Despois do goberno do chanceler Brunning e o fracaso das súas medidas contra a crise, convócanse eleccións en 1932, e os nazis obteñen a vitoria con 13,7 millóns de votos e 230 deputados de 670, pero ser a primeira forza do parlamento non lles dará o poder, xa que ao non ter maioría absoluta necesitaban gobernar en coalición, e se negan a facelo. O goberno do ultra conservador von Papen só durou ata novembro, e as novas eleccións de novembro de 1932 deron aos nazis só 11,7 millóns de votos e 196 deputados. Ademais, nas eleccións á presidencia da República dese mesmo ano, Hindenburg derrotou a Hitler.

Os últimos resultados electorais podían supoñer un retroceso electoral da marea nazi, pero a crise política da República era un feito, xa que os socialistas e os comunistas eran incapaces de facer unha fronte común contra a dereita. A Hindenburg non lle quedará máis remedio que nomear chanceler a Hitler o 30 xaneiro 1933, despois de que así llelo pediron os dereitistas Schroeder e von Papen, e a pesar da profunda animadversión que o Presidente sentía polo líder nazi.3.2.3. OS NAZIS NO PODER.

3.2.3.1. A REVOLUCIÓN LEGAL (1933-1934).O primeiro goberno de Hitler intentou aparecer como unha Coalición de dereitas, e só contaba con Hitler, Goering e Frick, como membros do partido nazi. Hitler logra que

17

Hindenburg disolva o Reichstag e convoque eleccións para marzo de 1933, cando as SA e SS dominan a rúa e impoñen pola forza as ideas nazis, polo que estes logran o 43,9% dos votos e 288 deputados, e ademais o apoio parlamentario do Zentrun ata a súa desaparición.O Chanceler falaba de conciliación e moderación, pero a realidade é que os nazis conseguirán todo o poder mediante o control do Reichstag, que aprobará todas as directrices nazis, sobre todo despois da represión da oposición de esquerdas. Un xudeu comunista de orixe holandesa parece ser o autor do incendio do Reichstag o 27 de febreiro de 1933. Un golpe de sorte para Hitler, que aproveita para rematar coa oposición comunista, primeiro, e socialista despois. O Decreto para a protección do pobo e o Estado, promulgou unha serie de medidas de excepción que liquidaron a liberdade de opinión, prensa e asociación, poñendo fóra da lei a maior parte da oposición.As eleccións de marzo deron o 44% dos votos aos nazis e a maioría no parlamento con 288 deputados. Prohíbese o Partido Comunista e o 23 de marzo de 1933 apróbase a Lei de Poderes Especiais: poder lexislativo para o Goberno e poderes ditatoriais para Hitler durante 4 anos. O Reichstag xa é un dominio case exclusivo do partido, esta lei só será a primeira das aprobadas para crear a ditadura nazi, concedendo extraordinarios poderes a Hitler.O 30 de abril de 1933 autorízase a construción do primeiro campo de concentración en Dachau e a este uniranse máis de 100 campos construídos ata 1939, o que dá idea da xeneralización da política represiva do réxime cara aos opositores ideolóxicos e a grupos sociais considerados prexudiciais para a futura Alemaña.A persecución contra os xudeus iníciase dende o principio do goberno de Hitler, como o demostra que en abril se obrigue os funcionarios do estado a acreditar a súa condición de arios e asumir unha ideoloxía nacionalista.O 14 de xuño apróbase a lei de prohibición de partidos, que permitirá a Hitler librarse oficialmente da oposición política. En decembro 1933 prodúcese a vinculación do Partido Nazi ao Estado como unha institución oficial máis, ao tempo que se inicia unha purga interna dos posibles opositores a Hitler dentro do propio partido: as primeiras vítimas serán os irmáns Strasser e os seus partidarios anticapitalistas, ao tempo que se incorpora a Goebbels ao goberno como Ministro Propaganda e Información. Ao final de ano os partidos políticos desapareceran, os sindicatos tamén, só existía o Partido Nazi e o sindicalismo vertical do chamado Fronte Alemá do Traballo, iniciárase a persecución contra xudeus e opositores, a construción de campos de concentración, e Hitler gozaba dun enorme poder grazas á Lei de Defensa do Estado e as súas prerrogativas case ditatoriais por 4 anos. Pero ata agora todo isto era legal e constitucional, polo menos dende un punto de vista xurídico.3.2.3.2. A REVOLUCIÓN NAZI (1934-1939).O III Reich.A táctica de Hitler resumíase en políticas duras cos débiles (xudeus, obreiros, SA) e conciliadora cos fortes (empresarios, militares, financeiros). O 30 de xuño de 1934 prodúcese a Noite dos Coitelos Longos, que eliminará o poder das S.A. Ernst Röhm quería que as S.A. asumisen responsabilidades militares e que a Wehrmacht (Exército) se integrase nas S.A., pero Blomberg, xefe exército, negouse e ameazou con facerse co poder, polo que Hitler decidiu sacrificar a Röhm e as súas forzas de choque na madrugada do 30 de xuño ao 1 de xullo, asasinando Röhm e os seus lugartenentes

18

xunto a outras personalidades opostas ao poder absoluto de Hitler. Despois deste acontecemento o exército xurou fidelidade a Hitler optara por que engrandecer o poder militar alemán e manterse no poder coa alianza dun exército fiel. O Réxime apoiarase a partir de agora nas SS de Himmler, a GESTAPO (policía secreta), o Exército e o Partido.O 2 de agosto de 1934 morre Hindenburg, aínda Xefe do Estado, e Hitler asume a Chancillería e a Presidencia da República co título de Reichsführer, e o exército xúralle fidelidade como Führer.O novo réxime que se estaba a xerar contará ademais coa colaboración de numerosos grupos:- os ultra nacionalistas liderados por Von Papen o Schacht;- os militares, con xenerais como Keitel, e con outros moitos militares non nazis

pero que asumen o seu papel de obediencia a cambio do engrandecemento do exército e de Alemaña:

- os tecnócratas liderados por Speer e que crían nun réxime grandioso;- os grandes empresarios beneficiados polos planes industriais de rearme;- e por millóns de cidadáns atraídos polas mensaxes de orde, traballo,

engrandecemento nacional, revanchismo sobre Versalles, etc.Pouco a pouco, vaise eliminando todo vestixio de democracia, creando leis que prohiben os partidos políticos, que limitan os dereitos e as liberdades, que acumulan poderes ditatoriais na figura de Hitler, que dotan á policía e á xustiza de poderes extraordinarios para perseguir os opositores, etc. Limitáronse os dereitos de reunión e expresión, a prensa foi censurada, elaboráronse listas de libros prohibidos, etc.O Estado organizábase mediante unha administración completamente centralizada e dependente do Partido Nazi, con Hitler como todopoderoso mandatario rodeado de homes do partido, que controlaba todo o aparato administrativo, impoñían unha cultura e simboloxía nazi, eliminando mesmo profesores, científicos, pensadores, non adictos.A propaganda controlada polo ministro de propaganda Goebbels encargábase de xustificar todas as medidas. O Estado federal republicano foi substituído por un Estado centralizado, co Reichstag como elemento decorativo ao perder o poder lexislativo.

19

O Estado foi dividido en 32 Gaus ou distritos ao mando dun Galeutier( especie de gobernador xeral) dependente de Berlín, que gobernarán moitas veces como auténticos señores feudais.Mediante unha lei parlamentaria o Partido Nazi faise co control total do poder ao transferírselle o control do funcionariado, xustiza, sindicatos, etc. A maioría da poboación afilíase ao Partido ou ás Xuventudes Hitlerianas, xa que é necesario afiliarse para acceder ao funcionariado, pertencer ao sindicato único para traballar, polo que se alcanzan case 7 millóns de afiliados. Dentro do partido mantéñense unha serie de institucións que controlarán a vida política, social e económica do III Reich:

As SA, despois de 1934, perden poder político, pero manteñen ascendencia ideolóxica, como garantes da ortodoxia nazi, radicalizando o seu antisemitismo. Son eles os que organizan a noite dos cristais rotos contra os xudeus en 1938, e tamén os que se encargan de recadar fondos e donativos para distribuílos entre os grupos máis desfavorecidos, os que adoutrinan os oficiais novos do exército, e os que se encargarán de organizar a Forza de Defensa Nacional durante II G.M.

As SS ou Camisas Negras, dirixidas por Himmler e Heydrich, ocupan o espazo político deixado polas SA alcanzando gran notoriedade dentro do réxime, sobre todo no referente á represión policial, controlada de forma absoluta por Himmler dende 1936. A través da SD encargábanse da espionaxe seguridade dirección dos campos de concentración coa Orde da Caveira, e formarán corpos de combate como as Waffen SS.

As Xuventudes Hitlerianas encadran a maioría dos mozos de entre 14-17 anos, alcanzando grande importancia ideolóxica, xa que permitían o adoutrinamento das xuventudes. Tamén serán utilizadas para diversos traballos sociais, para a política de mellora da raza aria, e como forzas de combate para defender o chan alemán ao final da II Guerra Mundial.

A Fronte Alemá do Traballo. Convértese no único sindicato autorizado. Todos os traballadores debían afiliarse e só o seu carné daba acceso aos postos de traballo. Loxicamente a conflitividade laboral despareceu e o control dos traballadores polo Estado foi absoluto.

20

A política exterior.O eixe fundamental das súas relacións co exterior estivo constituído por unha política exterior claramente expansionista epangermanista, baseada no logro do "espazo vital" ou Lebensraum, que asegurarse a supervivencia do Reich como gran potencia e no rexeitamento ao Tratado de Versalles de 1919. Isto provocou unha política de enfrontamento cos países vencedores da I Guerra Mundial á hora de desmontar a orde establecida en Versalles.En outubro de 1934 Alemaña abandonou a Sociedade de Nacións e a Conferencia de Desarme e iniciou o rearme do seu exército. En 1935, tras un referendo, recuperou o Sarre, controlado dende 1919 pola Sociedade de Nacións, e estableceuse o servizo militar obrigatorio. En 1936 o novo exército ocupou a zona desmilitarizada de Renania, violando os acordos de Locarno. O "PactoAntikomintern" establecía unha alianza con Xapón para reprimir o comunismo e establecer áreas de colaboración. Xunto con Italia, apoiaron os sublevados de Franco na Guerra Civil Española (1936-1939).En marzo de 1938 Austria era anexionada ao III Reich, despois dun referendo que confirmaba o chamado Anschluss, expresamente prohibido polo Tratado de Versalles. Nese mesmo ano invadiu, a rexión dos Sudetes (Bohemia e Moravia), logrando a conformidade de Francia, Reino Unido e Italia no Pacto de Múnic.En marzo de 1939 invadiu o resto de Checoslovaquia, á que converteu nun Protectorado dependente do III Reich.Finalmente, o 1 de setembro de 1939, sen declaración previa de guerra, invadiu Polonia, provocando con iso o estalido da Segunda Guerra Mundial.Política ideolóxica e propagandista.O racismo e o antisemitismo forman parte da ideoloxía nazi. O propio Hitler, xa no Mein Kampf, deixaba claras a existencia de razas superiores e razas inferiores e establecía como obxectivo fundamental conservar a pureza racial aria, mediante a segregación dos "impuros" ou a súa eliminación.O espazo vital é outro dos piares ideolóxicos do réxime en consonancia co seu nacionalismo expansionista. Alemaña precisaba conquistar novos territorios para garantir o seu crecemento demográfico, económico, militar e político. Esta expansión debía realizarse recuperando os territorios perdidos en Versalles, unificando todos os territorios habitados por xermanos, e conquistando terras no leste europeo a custa de Polonia e a URSS.Dende o primeiro momento utilizouse a educación como instrumento de adoutrinamento. Revisáronse os plans de estudo, depurouse os profesores sospeitosos e, a alumnos e profesores, sometéuselles case a unha disciplina militarA cultura e a arte foron revisadas e adaptouse aos intereses ideolóxicos do réxime. Prohibiuse a chamada arte dexenerada (vangardismos, artistas xudeus,...), subvencionouse a arte oficial do réxime exaltando a arte figurativa e todo o que resaltaba a beleza e perfección aria.

21

Matisse. Arte Dexenerado A. Wiessel. Arte Oficial nazi

Controlábase o cine, teatro, música, prensa, raio, literatura e arte por medio da Cámara da Cultura. Todos os profesionais e artistas debían inscribirse na devandita Cámara e seguir as súas directrices. Instituíuse a censura e organizáronse actos públicos para queimar obrar de autores condenados. Moitos artistas fuxiron de Alemaña: Thomas Mann, Bertolt Brecht, Stephan Zweig e outros.

Queima de libros prohibidos por parte das Xuventudes Hitlerianas. 1934

A través das "Xuventudes Hitlerianas" educábase ideoloxicamente os mozos, con especial atención á formación física, para mellorar a raza e garantir recrutas fortes para o exército. Creáronse multitude de organizacións con disciplina miliar, e coa intención de encadrar a toda a poboación de forma que puidesen transmitirlles a ideoloxía nazi, ao tempo que entretelos coa práctica do deporte, actividades lúdicas, etc. A muller, segundo a doutrina nazi, tiña como obxectivo fundamental dedicarse á vida doméstica e a xerar fillos, polo que se enxalzou o papel da nai e se estableceron premios á fertilidade. Joseph Goebbels encargouse de organizar e coordinar todo o aparato propagandístico, participando persoalmente cos seus discursos radiofónicos e artigos xornalísticos, cargados de antisemitismo e xenofobia, para acender ás masas. A

22

propaganda, a través do cine, a radio, a prensa, os carteis e a organización de impresionantes concentracións de masas, contribuíu a estender a ideoloxía nazi, os seus símbolos, a fortalecer o patriotismo xermánico. A escenografía teatral destes actos lograba ambientes de paroxismo e aceptación do réxime dificilmente igualables. O culto á personalidade de Hitler era o centro de toda esta propaganda e desta escenografía. MesmoAlbert Speer, o arquitecto do réxime, deseñou escenarios permanentes para estas manifestacións, como o de Nuremberg, e intentou levar a cabo as ideas de Hitler sobre arquitectura. Precisamente a arquitectura empregouse como un medio máis de propaganda, con proxectos grandiosos, aínda que de dubidoso gusto, que pretendían demostrar o poder do novo imperio. Albert Speer chegou a deseñar unha cidade, chamada Xermania, totalmente nova. A maioría destes proxectos nunca se levaron a cabo.Mesmo a Igrexa (evanxélica e católica) foi obxecto do intento do réxime por controlar todas as institucións alemás.A pesar de acordos iniciais, mesmo mediante un tratado coa Santa Sé en 1933, Hitler non conseguiu gañar o apoio do clero alemán, que dende o principiou receou dos métodos nazis e do seu afán por controlalos. En moitos casos, este clero adoptou posturas claramente rebeldes contra o Estado, ao mostrar o seu desacordo contra as persecucións raciais e outras accións nazis. Máis tímida foi, non obstante, a reacción da Santa Sé, que durante moito tempo preferiu calar ante os abusos nazis.

O Estado policial e a persecución xudea.O Partido Nazi, como integrante do Estado, controlará a cultura, o pensamento, os medios de comunicación, impoñendo un Estado policial represivo contra todo aquel ou aquilo que fora en contra das ideas nazis ou das intencións de Hitler. Imponse un ambiente de delación que axuda ao aparato de espionaxe a controlar calquera disidencia. O aparato policial garante a ditadura nazi, eliminando calquera trazo de individualismo. Non hai dereitos, só deberes para co Estado.A GESTAPO converterase nun dos piares do estado represivo e policial nazi dende que foi creada como policía política por Goeringen 1933. Apoiarase en múltiples seccións policiais como a SD. En 1934 asume o seu mando Himmler, que en 1936 ampla o poder desta ao integrar nela a case todo o aparato policial. Nese ano,Himmler asume o mando de todas as forzas policiais de Alemaña, que divide en policía regular ou Kripo (Kriminalpolizei ou Policía de Investigación Criminal que se ocupaba dos delincuentes comúns e foi dirixida dende 1936 ata 1945 por Artur Nebe) e de seguridade (dirixida por Reinhard Heydrich ata 1942 e logo por Ernst Kaltenbrunner e que incluía á SD, controlada tamén por Heydrich, e á antiga GESTAPO dirixida por Heinrich Müller dende 1936 ata 1945). En realidade todo este organigrama servía para incrementar o poder de Himmler e establecer un auténtico estado policial controlado polas SS, que mesmo se fortaleceu dende setembro de 1939, ao dotar a policía de seguridade dunha nova sección coñecida como a RSHA (Reichssicherheitshauptamt ou Oficina Principal deSeguridade do Reich), que se encargará da represión racial definitiva e outros asuntos.O poder da Gestapo será enorme xa que as súas accións non estaban sometidas a revisión xudicial. Ademais, podía utilizar unha figura legal denominada "Schutzhaft" ou "custodia protectora", pola que podía decretar encarceramentos sen procedementos legais, e mesmo se obrigaba baixo tortura ao encarcerado a asinar o

23

"Schutzhaftbefehl" (o documento onde declaraba o seu desexo de ser encarcerada). Non só perseguirase, encarcerará e asasinará, aos disidentes políticos senón a calquera que opinase contra o réxime establecido, a profesores, científicos, á Igrexa Católica, escritores, militares discrepantes, etc.Pero a represión máis atroz levarase a cabo contra os grupos ou razas consideradas inferiores:

- Os homosexuais e diminuídos síquicos serán os primeiros que sufrirán esta persecución, incluso súa eliminación física en hospitais.

- Os xitanos tamén deberán pagar, con súa vida en moitos casos, a pertenenza a outra raza.

- Os eslavos do leste europeo serán especialmente perseguidos, encarcerados e exterminados en campos de concentración

- Os maxiares, gregos, romaneses, republicanos españois….

A persecución contra os xudeus marca esta política de represión con especial saña que se irá intensificando chegado a planificar o que se coñece co nome de "solución final".Esta persecución iniciouse dende o primeiro día e certifica a absoluta desaparición de liberdades e dereitos. Trátase dunha política inherente á ideoloxía nazi, recollida en Mein Kampf como limpeza racial.O proceso levouse a cabo de xeito planificado: forzouse a saída dos xudeus do funcionariado, os profesionais liberais perderon os seus clientes arios, forzouse tamén a venda das súas propiedades a arios ou directamente a expropiación dos seus negocios. Todo para conseguir a emigración dos xudeus, que en moitos casos tamén foi obrigada pola persecución das SS mediante a acusación de delitos políticos varios. As leis de Nuremberg de 1935 certificaron a segregación xudía, impoñéndolles un distintivo físico (estrela deDavid amarela), privándoos da cidadanía alemá. O inicio da represión física definitiva tivo lugar coa noite dos cristais rotos, entre o 9 e 10 de novembro de 1938 (onde as agresións físicas, mortes de xudeus, destrución das súas propiedades). O ataque ás comunidades xudías alemás respondeu á vinganza polo asasinato do diplomático nazi Ernst Euard vom Rath en París, cometido por un mozo alemán de orixe xudía. Hitler, de viaxe en Múnic alentou a reacción das Xuventudes Hitlerianas, as SA e ás SS, apoiados moitas veces por cidadáns "normais": 91 xudeus foron asasinados, centenares de feridos, 30.000 encerrados en campos de concentración (liberóuselles tres meses despois, pero preto de 1000 nunca regresaron), destruíronse as súas tendas e as súas propiedades. O decreto do 12 de novembro de 1938 responsabilizounos dos feitos e obrigounos a pagar 1.000 millóns de marcos polas destrucións, e o decreto do 15 do mesmo mes prohibiu aos nenos xudeus asistir ás escolas onde houbese nenos arios.

Cando os nazis viñeron a buscar aos comunistas, gardei silencio, porque eu non era comunista,

Cando encarceraron aos socialdemócratas,gardei silencio, porque eu non era socialdemócrata,

24

Cando vinieron a buscar a los sindicalistas, no protesté, porque yo no era sindicalista,

Cuando viñeron a buscar aos xudeus,no protestei, porque eu non era xudeu,

Cando viñeron a buscarme, non había ninguén máis que puidera protestar. Martin Niemoeller (1892-1984) Pastor protestante alemán.

Ao final da década dos 30, centos de miles fuxiran a outros países, pero é nese momento cando aparece por primeira vez a idea de librar Alemaña de xudeus mediante a idea dunha Solución Territorial: Enviar os xudeus a Madagascar.A invasión de Polonia iniciou unha represión brutal contra os xudeus polacos, con asasinatos en masa, reclusión en guetos, e posteriormente coas deportacións de xudeus europeos ao Territorio Xeral (Polonia) gobernado por Frank, aínda que ao principio estas deportacións foren lentas por falta medios e imposibilidade de levalos a todos a Polonia. A invasión da UNIÓN DE REPÚBLICAS SOCIALISTAS SOVIÉTICAS reabre a Solución Territorial, considerando agora a deportación a Liberia, ao tempo que se ordena ás SS e ao Exército a eliminación dos xudeus rusos: oseinsatzgruppen das SS encargaranse dos asasinatos en masa e o seu ocultamento en foxas comúns (Pantanos do Prippen, aldeas incendiadas, metrallamentos masivos, etc.)En setembro de 1941 imponse a estrela amarela para todos os xudeus dos territorios controlados polo Reich (En Alemaña xa debían levar un distintivo dende 1935) e a finais de 1941 acórdase o decreto noite e néboa (os que se resistan ao réxime alemán nos territorios ocupados serán arrestados e deportado a campos de concentración en Alemaña. Os arrestados simplemente desaparecerán na "noite e a néboa". Os seus familiares non serán informados). Goering ordena a Heydrich iniciar a Solución Final coa utilización de furgóns con monóxido de carbono. A orde debeu ser acordada por Hitler e Himmler, trasmitida a Goering como xefe supremo da policía neses momentos, e este a Heydrich, pero sen que exista ningunha constancia escrita desta.Secuencia dunos feitos:

Chegada ao campo de concentración/exterminio. Un ano calquera entre 1940-45

25

Inclúe: Auschwitz I, Auschwitz II (Birkenau), industrias militares (I.G.Farben)

Porta de entrada dos trenes de Auschwitz- Birkenau

Complexo Auschwitz- Birkenau

26

27

Nenos no campo de concentración Fornos crematorios

28

Eichman encargouse de organizar as deportacións aos campos dende toda Europa e na primavera de 1942 xa estaban construídos moitos dos campos de exterminio (Conferencia de Wansee):Belzec, Auschwitz-Birkenau, Treblinka, Chelmo, Sobibor, etc. As cámaras de gas e os fornos crematorios instaláronse inmediatamente, acelerando o proceso de exterminio cando se iniciou a utilización do gas Ciclón B. a finais de 1942. Calcúlase en case 6 millóns os xudeus asasinados.

Os campos de concentración foron utilizados dende 1933 para eliminar os "inimigos do Estado. " Alí encerrouse comunistas alemáns, socialistas, social demócratas, romanís (xitanos), testemuñas de Jehová, homosexuais, clérigos cristiáns e persoas acusadas de comportamento "asocial" ou anormal. As SS vixiaban e administraba os campos. Os prisioneiros serian sometidos a tortura, a experimentos médicos, traballos forzosos e a toda clase de vexacións inimaxinables.A estes campos uníronse outros moitos abertos dende o inicio da guerra, e que se converterán directamente en campos de exterminio. Morreron máis de seis millóns de xudeus (holocausto) ademais dun número, aínda hoxe, indeterminado doutros prisioneiros.Os campos de exterminio, a diferenza dos campos de concentración, eran case exclusivamente "fabricas de morte". O primeiro campo de exterminio foi Chelmno, na parte de Polonia anexada a Alemaña, construído en decembro de 1941. Os deportados eran clasificados ao chegar, enviando á as cámaras de gas aos máis débiles e reservando os fortes para traballar ata a morte ou para traballar en equipos especiais

29

chamadosSonderkommandos.Os campos eran considerados un segredo de estado e para ocultalos os Sonderkommandos eran forzados a retirar os cadáveres das cámaras de gas e queimalos. Cando os aliados estaban a punto de tomar eses territorios, moitos foron transformados en parques, outros foron camuflados ou os fornos e cámaras voados.Auschwitz, próximo a Cracovia, foi o maior campo de exterminio. O gas empregado neste lugar, a diferenza do doutros campos, era cianuro de hidróxeno e producía unha morte rápida. As vítimas deAuschwitz procedían de toda Europa incluíndo España (principalmente republicanos españois exiliados tras a Guerra Civil (1936-1939)). Unha gran parte dos presos destes países, mesmo aqueles que non eran xudeus, foron empregados como man de obra en industrias; algúns prisioneiros foron sometidos a experimentos médicos, sobre todo a esterilizacións. Aínda que o habitual era que só se gasease os xudeus e os xitanos, varios centos de miles de persoas internadas neste campo morreron a causa da fame, das enfermidades ou as execucións. Construíronse enormes crematorios para incinerar os corpos das vítimas e borrar as pegadas do exterminio. Auschwitz foi fotografado por avións de recoñecemento aliados que buscaban obxectivos industriais, e en 1944 destruíronse as fábricas pero non as cámaras de gas.

Mortos nos campos de concentración e exterminio

30

PROCEDENCIA MÍNIMO MÁXIMO

Judíos 5.600.000 6.100.000

PROCEDENCIA

MÍNIMO

MÁXIMO

Gitanos 200.000 800.000

Disc. físicos y 200.000 300.000

31

Civiles eslavos

3.500.000 6.000.000

Prisioneros de guerra

2.500.000 4.000.000

Prisioneros políticos

1.000.000 1.500.000

psíquicos

Testigos de Jehová

Sin datos 2.000

TOTAL 13.002.000

18.702.000

Procedencia de los presos de los campos

La Economía.En 1933 el sector industrial sólo producía a un 53% de su capacidad con casi 7 millones parados. El Estado nazi decidió renunciar a algunos enunciados de su ortodoxia ideológica, sobre todo después de la eliminación de las SA de Röhm y los más radicales nacionalsocialistas (Strasser), para aliarse con los empresarios y apostar por un capitalismo dirigido desde el Estado. Se establecieron una serie de objetivos a medio plazo que se resumen en: acabar con el paro, reactivar la industria, conseguir materias primas o sustituirlas por otras (combustibles sintéticos, fibras textiles artificiales, etc.) y avanzar hacia la autarquía económica. La consecución de estos objetivos permitiría el relanzamiento económico del Reich y su fortalecimiento militar y político.

Se puso en marcha una política de control de la economía por el Estado, mediante la ejecución de una planificación económica a través de dos planes: Primer Plan (1933-37) y Segundo Plan (1937-41). Schacht, ministro de Economía (1934-1937) y presidente del Reichsbank (1933-1939), diseñó y dirigió la política económica nazi. Se estableció un rígido control de los salarios y los precios por el Ministerio Economía, que también ejercía un absoluto control monetario, utilizando frecuentemente el pago con bonos

32

del Estado. Progresivamente se incrementó la presión fiscal sobre los ciudadanos, al tiempo que los precios de los productos se vieron afectados por el interés prioritario de financiar la industria guerra, por lo que muchas de las inversiones estatales se dirigieron a este sector, beneficiando a los empresarios con industria s estratégicas.

La reorganización de empresas, el control de los créditos a empresas, el control sobre las importaciones y exportaciones, subvenciones y panificación agrícola para garantizar el abastecimiento de alimentos y el férreo control del partido sobre las organizaciones empresariales, de comerciantes y obreros, fueron mecanismos habituales durante el III Reich.La política armamentística favoreció a los grandes empresarios que reactivaron sus industrias gracias a los contratos estatales. Así mismo, la eliminación de la conflictividad obrera a través de la afiliación forzosa al Frente Alemán del Trabajo, permitió a estos empresarios librarse de huelgas y manifestaciones, y garantizarse abundante mano de obra con salarios contenidos.Los cuatro grandes bancos y los cuatro grandes grupos industriales que históricamente controlaban las finanzas y la producción alemana desde su unificación, serán los grandes beneficiados por el régimen con importantes ganancias económicas a cambio de fidelidad y de trabajar a favor de los intereses del Estado.En 1936 Alemania no tiene paro (poco después repunta algo) Esta política económica permite llevar a cabo grandes inversiones estatales en infraestructuras: autopistas, puertos, estructuras urbanas,… acordes con sus ambiciones. Aumentó la producción en casi todos los sectores, se consiguió un nivel de vida aceptable hasta 1939, y la industria de armamento hará de locomotora económica, hasta que se agotan las materias primas y fuentes de energía para seguir creciendo. La incorporación de territorios como Dantzig, Renania, Austria, Checoslovaquia,

33

incrementarán el potencial económico del Reich y le permitirán seguir creciendo hasta 1939.Para reducir el paro se establecieron préstamos a los Lander para invertir en obras públicas y crear empleo, se incentivó la consideración de las mujeres como amas de casa para que abandonasen sus empleos, se impuso un período de trabajo sin remuneración a los jóvenes con edades comprendidas entre los 18 y 25 años, y se estableció el servicio militar obligatorio. Además se otorgaron a los campesinos parcelas para aumentar la producción agrícola y para crear en el ámbito rural una clase de pequeños propietarios fieles al régimen. Se favoreció la concentración económica promoviendo la formación de carteles. El sistema capitalista no corrió peligro. Los grandes propietarios industriales, financieros y agrícolas mantuvieron todo su poder ya que Hitler apoyó el desarrollo industrial por encima de todo. La industria pesada y química (Krupp, Vögler, Boch, Siemens, etc), fueron cuidadas con especial esmero para hacer posible la política de rearme. Sin embargo, los puntos flacos de esta política económica fueron: salarios demasiado contenidos, excesiva dependencia de las inversiones públicas en infraestructuras y en la demanda para fortalecer el ejército, y endeudamiento del Estado hasta límites peligros (31.000 millones de marcos en 1938).A pesar de los éxitos económicos, en 1939, el crecimiento se agota y parecía necesaria una expansión territorial para seguir creciendo, a costa del mercado, las materias primas, las fuentes de energía y la mano de obra de los conquistados.Para muchos historiadores, esta es una de las causas principales que lleva a Hitler a desencadenar la guerra.

La sociedad.La política social nazi girará en torno a su ideología racial, que considera a la raza aria como superior y con derecho a dominar al resto y a preservar su pureza. Los arios ocuparán todos los puestos importantes y formarán la aristocracia del Partido Nazi, que se distribuye cargos políticos, policiales y funcionariales. Cada gran jefe nazi se comportaba como un señor feudal casi independiente, que sólo obedecía a Hitler, por encima de la obediencia a las leyes y las instituciones del Estado. Los militantes de base ocupaban cargos en la función pública, la policía, etc. Los militares y los grandes empresarios también resultarán muy favorecidos por el régimen, convirtiéndose en la pieza clave de la economía durante este período, ya que ellos son los grandes beneficiados de las inversiones públicas en el rearme alemán.

"Toda la propaganda de guerra, todos los gritos y mentiras y odio, provienen invariablemente de gente que no está peleando". George Orwell (escritor británico, 1903-1950)

Por el contrario, los obreros sostendrán el esfuerzo principal, contentos porque tienen trabajo seguro, pero descontentos por que soportan sueldos bajos y un constante retroceso en su capacidad adquisitiva. Son ellos los que realmente pagan los esfuerzos inversores del régimen.La clases medias, tan importantes en las victorias electorales nazis, resultaran favorecidas al principio, pero también sufrirán recortes salariales, presión fiscal y racionamientos cuando llega la guerra. Los agricultores, propietarios en su mayoría,

34

agradecerán las políticas proteccionistas, aunque a la larga, junto con los obreros, serán los que más renta transfieran hacia la política industrial.Sin duda, los grandes perjudicados son los judíos, gitanos, marginados sociales, enfermos mentales, homosexuales, que serán perseguidos y exterminados, aunque antes serán expropiados, obligados a pagar impuestos especiales, deberán renunciar a sus empleos y a sus negocios. Su riqueza, sobre todo la de los judíos, pasará a engrosar las arcas del Estado y, sobre todo, los bolsillos particulares de los dirigentes nazis y de muchos empresarios arios que se benefician de la venta forzada de las propiedades de estos perseguidos.

35