مقدمهprofdoc.um.ac.ir/articles/a/1035796.doc · Web viewقدرت های خارجی به ویژه نیروهای غربی همواره در صدد اعمال نظر در سیاست

فارس خلیج ملی همایش نهمینwww.persiangulf-co.ir

ای‌منطقه اقتصاد در فارس جیخل یانرژ منابع اثرات نییتب

3یذوالفقارآران نیمحمدحس ،2انیبیاد محمدصادق ،1یالر محمود دکتر

دهیچک مهم مراکز از يکي عنوان به جهان، انرژي انبار بزرگ ترين مقام در فارس خليج منطقه خام، مواد و منابع این داشتن اختیار آید. در می شمار به اقتصاد عرصه در جهاني رقابت

چه تا عنصر این اینکه اما است؛ فارس خلیج حوزه کشورهای برای قدرت عناصر از یکی این از آنها گیری بهره شیوه به بگذارد، اثر کشورها اقتصادی وضع بر می تواند میزان جز نتیجه ای مصرفی کاالی عنوان به منابع این نمودن می کند. تلقی پیدا بستگی ثروت

سوی داشت. از نخواهد محوری تک اقتصاد حلقه در کشورها این اقتصاد محصورکردن محسوب انهیخاورم یلیفس منابع یبرا یقو یدیتهد نامتعارف، فسیلی منابع کشف دیگر منابع از گیری بهره باشد کشورها این ناجی شرایطی چنین در می تواند . آنچهشود می

این است. در آن به سرمایه ای کاالی نگرش و تازه سرمایه های تولید برای موجود ناشی منفی و مثبت پیامدهای و فارس خلیج حوزه کشورهای اقتصادی ساختار نوشتار

می گیرد. قرار بررسی مورد آنها از

،یاقتصاد یدوگانگ ل،یش گاز ،یانرژ منابع فارس، جیخل اقتصاد :کلیدی های‌واژه.منابع نینفر و یهلند یماریب ،یمحصول تک اقتصاد

Explain the effects of energy resources in the Persian Gulf region's economy

[email protected] ،مشهد یفردوس دانشگاه یحسابدار اریاستاد- [email protected] ،مشهد یفردوس دانشگاه یانرژ اقتصاد ارشد یکارشناس یدانشجو- 22 مشهد، یفردوس دانشگاه یحسابدار ارشد یکارشناس یدانشجو ،مسئول سندهینو- 33

[email protected]


Mahmoud Larry(phd)4, Mohammad Sadiq Adybyan5, Mohammad Hussain Zulfikar Arani6

AbstractPersian Gulf region as the world's largest energy storage as one of the most important centers of global competition in the economic sphere is considered. Possession of resources and raw materials, the strength of the Persian Gulf states, but to what extent these elements can affect the economic situation, the way they are taking advantage of the wealth goes up. To treat these resources as a result of the pent-up consumer goods economy, these countries will be central in every economic cycle. The discovery of unconventional fossil sources, fossil resources in the Middle East is considered a strong threat. What can help these countries to use existing resources to produce new capital. In this paper, the economic structure and the Persian Gulf states, positive and negative consequences associated with them are discussed.

Keywords: Persian Gulf economy, energy, shale gas, economic monoculture, Dutch Disease.

.

مقدمه:

4- Assistant Professor of Accounting University of Mashhad5- MSc student in Energy Economy at Ferdowsi University of Mashhad6- Liable Author, MS student in Energy Economy at Ferdowsi University of Mashhad


ص`نعتي، فعاليت ه`اي تم`امي مح`رک انرژي، و است انرژي به وابسته بشر، کنوني حيات ان`رژي، عناصر مهم ت`رين کن`وني، جه`ان ... اس`ت. در و کش`اورزي خ`دمات، نقل، حمل ان`رژي، من`ابع مهم ت`رين همچن`ان ديگ`ر، عبارت است. به سنگ زغال و طبيعي گاز نفت،`ده اي هسته انرژي به اي ويژه توجه اخير، هاي دهه در گرچه است؛ هيدروکربني منابع ش

اين کن`د. از پي`دا ان`رژي حامل هاي ديگر ميان در اي عمده سهم است نتوانسته اما است، ک`رده پي`دا اي وي`ژه اعتب`ار هيدروکربني، انرژي انتقال مسيرهاي و انرژي تأمين منابع رو

را قدرت مند واحد يک عن`وان به کش`ور پنج گانه ه`اي وي`ژگي از يکي کلين، است. رودلف`ايي مشخص`ات وي منظ`ور که داند »گئوپليتي`ک« مي معتقد واقع در اس`ت. وي جغرافي

يک طبيعي ذخاير و ظرفيت به که »فيزيوپليتيک« است حکومت، سطوح از يکي که است(. 2004 ، 7چوک و )مارتیندارد. اشاره کشور ه`اي دولت که ش`ده ب`اعث من`ابع، به انس`اني جوامع و کش`ورها يکس`ان دسترسي ع`دم

قدرت از استفاده با و کنند انرژي غني مناطق به اي ويژه توجه يافته، توسعه و قدرت مند باش`ند. من`اطق اين بر تس`لط و ي`ازي دست دنب`ال به خ`ود تکنولوژيکي توسعه و توان و

`اي از يکي `ع، در و مهم انباره `رين واق `ار بزرگ ت `رژي انب `دروکربني ان `ان، هي »خليج جه(1383 ، متین )حسینی فارس« است

به جه`ان اس`تراتژیک و اقتص`ادی من`اطق ت`رین مهم از گذش`ته های قرن در فارس خلیج جه`ان اقتص`ادی ه`ای سیاست در همچن`ان ن`یز اخ`یر های دهه در و است آمده می شمار ت`امین ان`داز چشم در که بس همین ف`ارس خلیج اهمیت داراس`ت. ب`رای را مهمی نقش

به نی`از بتواند تا ن`دارد وج`ود فارس خلیج غنای به دیگری منظقه جهان گاز و نفت نیازهای ، آمریکا در توس`عه و رشد ح`ال در یا و ص`نعتی ه`ای قدرت ویژه به دنیا کشورهای انرژیدهد. پاسخ و برآورده جدید قرن در را هند قاره شبه و کره ، چین ، ژاپن ، اروپا

در نفت قيمت بي س`ابقه اف`زايش و آسيا شرق جنوب و جنوب کشورهاي فزاينده توسعه ذخ`اير اتم`ام ب`راي معکوس شمارش و نفت قيمت ثبات عدم آن از پس و اخير سال هاي

ب`اعث ف`ارس، خليج منطقه با آن`ان جغرافي`ايي مج`اورت همچنين آينده، سال40 تا نفت نفت عظيم ذخاير به خود انرژي روزافزون نيازهاي تأمين براي کشورها اين تا است شده

کنند. توجه فارس خليج گاز و کش`ورهای در ح`اکم دی`دگاه ه`ای دی`دگاه بررسی با که است آن نوش`ته این اصلی هدف`ویژه منطقه این در موجود منابع از برداری بهره درباره فارس خلیج حوزه به وگ`از نفت ب محص`ولی تک از رفت ب`رون جهت در کش`ورها این به کمک ب`رای جایگزینی دیدگاه تبیین و اس`تراتژیک جایگ`اه از مختصر گزارشی ابت`دا در منظ`ور این ب`پردازد. به اقتص`اد بودن

های دیدگاه تاثیرات سپس و شده ارائه آن اختیار در منابع میزان و منطقه این جغرافیایی ه`ای دی`دگاه ان`داز چشم به ن`یز نهایتا و گ`یرد می ق`رار تحلیل و نقد م`ورد کش`ورها این

شد. خواهد بیان فوق هدف به نیل جهت پیشنهاداتی و پرداخته مربوطه

فارس‌خلیج‌ژئواستراتژیک‌و‌سیاسی‌،‌جغرافیایی‌موقعیت

پدی`ده و جه`ان آب`راه ت`وانگرترین و گرفته ق`رار خ`اوری خاورمیانه مرکز در ف`ارس خلیج`وان به که اس`ت، دیرینگی سال ها میلیون با شناسی زمین دوره سومین »ژئو منطقه عن

7 . Glasner martin & fahrer chuck


نظ`امی و سیاسی اقتص`ادی، ادبی`ات »ژئوپلیتی`ک« در »ژئواکونومی`ک« و استراتژیک« ، پس`ین، س`الهای در و گرفته را ن`ام این باس`تان روزگ`ار از و دارد ای وی`ژه جایگ`اه جه`ان

(. 1391 سیستانی، است)افشار بوده جهان نفت کردن فراهم مرکز ارزشمندترین برخورداری خاور، و باختر میان بازرگانی های راه سر بر گرفتن قرار دلیل به فارس خلیج

جه`ان، ب`زرگ ه`ای فرهنگ برخوردار مناطق از یکی عنوان به نیز و استراتژیک جایگاه از )افش`ار است برخ`وردار ای وی`ژه ارزش از اس`تعمارگر و بزرگ کشورهای برای همواره

( 171 : 1386 سیستانی، و اقتص`اد ، تم`دن ، فرهنگ خ`روج و ورود اص`لی دروازه ، کهن روزگ`ار از از ف`ارس خلیج

حض`ور به هم`واره ها دولت بالن`دگی و ب`وده ای`ران وی`ژه به منطقه ه`ای کشور سیاست ، ت`اریخی ب`زرگ گ`ذرگاه اس`ت. این ب`وده وابس`ته ف`ارس خلیج در سیاسی و اقتص`ادی چ`الش جایگ`اه و است برخ`وردار بسیاری اهمیت از جهان در امروزه اقتصادی ، فرهنگی

است ش`ده اس`تعماری ه`ای کش`ور با ای`ران وی`ژه به حوزه این کشورهای بنیادی چالش(. 1 :1386سیستانی، )افشار

خ`ارجی رق`ابت بیس`تم، ق`رن اوایل در ف`ارس خلیج کشورهای در نفت اکتشاف زمان از نیروه`ای وی`ژه به خ`ارجی اس`ت. ق`درتهای ب`وده منطقه این اساسی مسایل از همواره

و بودهاند ف`ارس خلیج کشورهای داخلی سیاستهای در نظر اعمال صدد در همواره غربی گیرن`د. جنگ کار به خود منافع جهت در را خویش موردنظر محلی متحدان داشتهاند تالش بحرانه`ای از ۱۹۹۰- ۹۱ س`ال در ک`ویت بح`ران و ایران تحمیلی جنگ ادامه در کشها نفت

بر ع`ربی متح`ده ام`ارات و ای`ران اختالف`ات. بودهاست ف`ارس خلیج در اخ`یر س`الهای اختالف`ات و جزایر از تع`دادی سر بر بح`رین و قطر اختالفات و سهگانه جزایر سرمالکیت

برانگ`یز اختالف نق`اط از بیط`رف منطقه خص`وص در ع`راق و وکویت عربستان و کویت`الکیت `ایی و است خلیج این حکوم``تی عرصه در م` `الکیت بر دال داعیهه` فض``ای هر م`

، طاهری )رضا تاس تاریخ در مدیریت شیوه و تاریخی مسایل بر مبتنی عمدتا جغرافیایی1388) به را خاصی ژئواس`تراتژیکی ه`ایویژگی توپ`وگرافی ش`رایط دالیل به ف`ارس خلیج ح`وزه

`رخی `ورهای از ب `وزه کش `ورها این رأس در که است داده ح `ران کش `ت. از ای نظر اس م`وقعیت و است وی`ژه و حس`اس بسیار منطقهای فارس خلیج نظامی و ژئواستراتژیکی

اقی`انوس با را اشحاشیه کشورهای هرمز تنگه و فارس خلیج که آنجایی از دارد، ممتازی نظ`امی استراتژی در عملیاتی منطقه یک صورت به است شده باعث می کند، مرتبط هند

فالت منطقه دو ب`رای نظ`امی بعد از هرمز تنگه و ف`ارس گ`یرد. خلیج ق`رار توجه م`ورد`ران `به و ای `ره ش `تان جزی `اتی اهمیت عربس `ورد دارد. در حی `ران م در که گفت باید ای

باشد نداشته هرمز تنگه درکنترل نقشی ایران صورتیکه خ`ود دری`ایی ن`یروی کارایی عمال`یروی به می تواند تنها و می دهد دست از را `نی ن در ص`ورت این در و نماید تکیه خ`ود زمی

هرمز تنگه ژئواستراتژیکی خواهدشد. اهمیت جدی مشکل دچار منطقه در قدرت موازنه و فارس خلیج می باشد. و عربستان جزیره شبه کشورهای از اهمیتتر با بسیار ایران برای یک عنوان به صنعتی جهان نیاز مورد نفت انتقال مسیر در داشتن قرار دلیل به هرمز تنگه

نقطه عن`وان به هرمز تنگه از اس`ت. ل`ذا توجه م`ورد بسیار فشار اعمال و کنترلی نقطه قطع می ش`ود. زی`را ی`اد دارد، ن`یز خاصی اس`تراتژیکی اهمیت که فش`ار اعم`ال و کنترل و آم`یز تهدید چند وهر می کند روب`رو س`ختی بح`ران با را جه`ان تنگ`ه، این از نفت ص`دور


و آمریکا اس`تراتژیک منافع به آن کمک به می توان که است اهرمی اما هست مدت کوتاه(1386 ، اجتهادی و زاده )مجتهد تساخ وارد آسیب فرامنطقهای قدرتهای

فارس‌خلیج‌منابع

`اطق مهم`ترين از يكي ف`ارس خليج منطقه `ابع ص`احب من `رژي من نقش كه است دنيا ان`يرامون کش`ورهاي و ف`ارس خليج حوضچه دارد. جهان انرژي معادالت در مهمي بسيار پ

5/61 و ط``بيعي گاز ذخاير درصد40 که است جهان گاز و نفت غني منبع بزرگ ترين آن، ب`ودن دارا با اي`ران مي`ان، اين اس`ت. در داده جاي خود در را جهان نفت ذخاير از درصد

بش`که ميلي`ارد5/137 جه`اني( و ذخ`اير5/15ط`بيعي) گاز مکعب متر تريليون13/28 است فس`يلي ان`رژي ذخ`اير نظر از منطقه کش`ور مهم ترين جهاني(، ذخاير5/11) نفت

به رو ان`رژي نيازمن`دي هاي دارد، مس`أله اين با خ`اص ارتب`اطي كه (. آنچه1387ویسی،) همه كه واقعيت اين و است آس``يا شرق جنوب و هند و چين كشورهاي جمله از آسيا رشد رق`ابت ميانه خ`اور انرژي منابع به دسترسي براي شمالي آمريكاي و اروپا با مجبورند آنها

(.1386ربیعی: ) نمايند

-نفت1

انرژي بازار در اساسي جايگاه منطقه اين كه گفت بايد خليج فارس منطقه اهميت درباره`د. كش`ورهاي ق`رار منطقه اين در دنيا نفت توليدكنن`ده اول كش`ور چه`ار .دارد دنيا دارن

مع`ادل رقم اين كه مي كنند توليد نفت بش`كه ميليون16 از بيش روزانه خليج اين حاشيه عربس`تان س`وي از آن روز در بش`كه ميلي`ون5/9 که است نفت جهاني تقاضاي پنجم يك

مي`دانهاي بزرگ`ترين آن بر (. عالوه4/2/1385، ش`انا )خبرگزاري مي شود تأمين سعودي توليد در خليج ف`ارس منطقه س`هم مي شود پيش بيني و دارد قرار منطقه اين در دنيا نفتي

يابد اف`زايش2020 س`ال تا درصد9/40 به1996 س`ال در درصد7/25 از نفت جهاني`ني آنكه ض`من(.` 1380 )بهجت، واردات م`يزان2020 س`ال در كه است ش`ده پيش بي ح`دود در روزانه حاضر ح`ال باش`د. در روز در بش`كه ميليون 70/9 حدود در نفت جهاني

صادرمي ش``ود. عالوه جهاني بازارهاي به هرمز تنگه طريق از تنها نفت بشكه ميليون14 ق`رار منطقه اين در دارند اختي`ار در را اوپك كنترل كه اوپك عضو اصلي كشورهاي اين بر

حق`وق و تروريسم بهانه به خاورميانه به اخ`ير س`ال چند لشكركش`ي هاي دارند. بي گمان`وب منطقه از ژئوپليتيك تحليل هر در بايد و دارد دنيا انرژي نيازمنديهاي در ريشه بشر، جند. گير قرار توجه مورد آسيا غرب

( b/d 1000 نفت خام در كشورهاي حوزه خليج فارس)ظزفیت پاالیش- 1جدول شماره

19791985199219992006 کشور

108061595714741566ایران

10563636380قطر

7581440155018102135.5عربستان


متحده اماراتعربی

15180192.5411466.3

305.5365.5550603638.5عراق

594564670899932 کویت

Source: annual statistical bulletin, Organization of Petrojeum Exporting Countries, OPEC, 2006

-گاز2

اس`اس اس`ت. ب`ر جهانی باالی مراتب در و طبیعی گاز غ`نی ذخایر دارای فارس خلیج ذخیره مکعب متر تریلیون2/45 دارای فارس خلیج کشورهای ،1994 سال آمارهای

`از `ستند ط`بیعی گ `انی ذخای`ر کل به توجه با که ه` `ون141 م`یزان )به جه م`تر تریلی ،منطقه ترتیب .بدین دارد اختیار در را ذخایر کل سوم یک حدود یا صد در32( مکعب

( س`ابق ش``وروی )ج``مهوریهای المن`افع مشترک متحد کشورهای از پس فارس خلیج ذخ`ایر س`هم صد در7/39 )با ط`بیعی گ`از ذخ```یره مکعب م`تر تریلی`ون56 جمعا که

است. گاز جهانی ذخایر دارای بزرگ منطقه دومین ، دارند اختیار در جهانی(را

.گرديد كشف1366 س`ال در اي`ران توسط گ`ازي مي`دان اين از ت`وجهي قابل ذخ`اير «ش`مالي »گنبد به موس`وم خ`ود گ`ازي مخ`زن توس`عه به1367 سال از قطر کشور

گ`ازي ميدان کل است. مساحت برداري بهره حال در آن فاز چند هم اکنون که پرداخته وسعت مربع کيلومتر3700 ايران به متعلق سهم که است مربع کيلومتر9700مذکور

ميلي`ارد18 هم`راه به گ`از مکعب م`تر تريليون14 ايران گاز از بخش اين دارد. ذخيره ذخ`اير از نيمي از بيش و دنيا گ`از کل از درصد9 ح`دود که است گازي ميعانات بشکه

(. 1385 پارس، گاز و نفت شرکت )کتابچه مي شود شامل را کشور گاز

)تریلیون فوت مکعب( فارس خلیج حوزه کشورهای طبیعی گاز - ذخایر2 شماره جدول

کشورگاز ذخایر

جهانی ذخایر کل از درصد حجم

97115.9ایران

91114.9قطر

2413.9عربستان

2143.5عربی متحده امارات

1121.8عراق

560.9کویت

Source: "world look reserver and production". Oil&Gas journal.vol.103.no47.2005.pp.24-25


-کشاورزی3

ه`ای کرانه در ب`ویژه آب و زراع`تی خاک وجود ،توجه قابل رطوبت میزان ، هوا گرمی`رای یمساعد های زمینه ، آن شمالی جزایر برخی و فارس خلیج ایرانی کش`اورزی ب

و آب خ`اک، نظ`یر کش`اورزی مس`اعد عوامل اس`ت. البته کرده فراهم منطقه این در غربی جنوب و جنوبی سواحل از بیشتر فارس خلیج شمالی سواحل در بارندگی میزان وج`ود ک`افی ان`دازه به زمی`نی زی`ر و زمی`نی روی آبهای منابع ، منطقه این . در است

و قشم ، کیش جزی`ره سه در ب`ویژه ف`ارس خلیج جزایر س`طح در آنکه دارن`د. ض`من دارد. وجود مناسب زراعتی خاک رقش یک بحرین

نفتی: غیر -منابع4

`ا، این اصلی سرمایه سرچشمه منطقه این در نفت پیدایش از پیش تا و م`اهی ص`ید دری راه این از داش`تند اقتص`ادی فع`الیت ف`ارس خلیج آبهای در که مردمانی و بوده مرواریدکردند. می زندگانی

اهمیت نظر از ، آن نف`تی غ`یر مع`دنی من`ابع که است ف`ارس خلیج کش`ور تنها ای`ران نظر از من`ابع این مهم`ترین باش`د. می آن ی`دروکربنیه عظیم ذخ`ایر با مقایسه قابل

که اند ش`ده شناخته ذخ`ایر تن میلیارد5/2 از بیش شامل که است مس ذخایر کمیت، . ذخ`ایر آورد می ف`راهم بخش این ص`ادرات ت``وسعه ب``رای را مناسبی زمینه ، خ``ودخل`وص درجه با م`س تن میلی`ون800از بیش دارای تنهایی هب کرمان سرچشمه مس

از یک`ی . ه`مچنین است تر پایین خلوص درجه با مس تن500 از بیش و صد در12/1 35 خ`الص کرومیت معدن سنگ ت`ن میلیون7 حداقل با دنیا کرومیت ذخایر ب`زرگترین

می``لیارد6/1 و آه`ن س`نگ تن میلی`ارد2/1 از . بیش دارد ق`رار ایران در درصد50 تا`ده شناخته کشور گوناگون بخشهای در عالی کیفیت با سنگ ذغال ذخایر تن . است ش

( جهان )فیروزه آلومینیوم قلیایی سولفات کنندگان تولید بزرگترین از یکی ایران ضمنا.(1381 ، )اسدی است

`الی کیفیت با آلومینیوم نگس تن میلیون500 حدود قزوین تاکستان منطقه در فقط ع در مولیب`دن ت``ن4000 و اورانی`وم ذخ`یره تن3000 از . بیش است ش`ده شناس`ایی

`ارد150 حدود اخیر ذخایر . ارزش است شده یزد« کشف »ساقند منطقه به دالر میلی عبارتند ایران در شده کشف معدنی منابع . دی`گر است شده آورد بر روز ه`ای ق`یمت

) س``نگ آنتیموان ، طال ، نی`کل ، من`گنز )گوگرد( ، س`ولفور ، ن`مک ، روی ، : سرب از ، کب`الت ، آهک س`نگ ، تنگس`تن ، قلع ، ب`اریم ، من`یزیم ( ، مع`دنی ت``وتیای یا س`رمه زرد ی`اقوت ، بوکس`یت ، س`فید مرمر ، مرمر س`نگ ، س`بز زمرد ، ب``راکس ، ف`وریت

(227 و226: 1381 ، س``افیر. )اسدی )ت``وپاز( و

`وده آشکار و پایدار نفتی غیر منابع و اقتصادی دید از فارس خلیج جایگاه ارزش چ`ون و ب پرک`ار جه`ان در ارزن`ده و زرخ`یز ای پهنه و ای`ران سیاسی و اقتص`ادی گلوگ`اه هم`واره ه`ای سیاسن توجه م`ورد میالدی، پ`انزده س`ده از است، بوده سیاسی جهان و اقتصادی

(. 534 :1369 سیستانی، )افشار دارد و داشته قرار جهان استعماری

ف`ارس خلیج من`ابع درب`اره ، م1938 و1937 ه`ای س`ال در بلگوارد هرالد های بررسی جن`وب کرانه آبه`ای و ف`ارس خلیج در که بود این بیانگر آبزیان مختلف های گونه ازجمله`ران `اهی گونه200 ای` `ود م` `اگونی دید از که دارد وج` `ودن دارا و گون` `ئین ب` از ، پروت`


:1373 سیس`تانی، )افشار آید می شمار به منطقه کشورهای های اندوخته توانگرترین 134 .)

از آنها از ب`رخی که دارد وج`ود ه`ایی ک`انی ، ان ه`ای جزی`ره و ف`ارس خلیج پیرامون در ت`رین است. ارزشمند شده می برداری بهره آنها از و بوده شده شناخته دور های گذشته

، ارم`نی گل یا س`رخ خک ، نمک ، ک`ارپیت سنگ ، از: آهن عبارتند فارس خلیج های کانی پنبه ، میکا ، زاج ، ک`رومیت ، منگ`نز ، کلر قلع ، مس ، مروارید و الم`اس س`رب ، گوگرد:1362 ، )ن`وربخش باشد ... می و مرمر س`نگ ، س`یمان س`نگ ، سیلیس`یوم ، ک`وهی

104.)

کش`ورهای و ف`ارس خلیج در موج`ود شمار بی منابع از ای خالصه شد بیان فوق در آنچه من`ابع بین از پ`ژوهش این در مقدمه، در شده ارائه هدف به توجه باشد. با می آن مجاور

ی حاش`یه کش`ورهای اقتص`اد در عامل مهمترین اینکه بدلیل گاز و نفت منابع صرفا فوق که ، گ`یرد می ق`رار بررسی این اصلی موضوع عنوان به شود می محسوب فارس خلیج

پردازیم. می کشورها این اقتصاد بر ها آن از ناشی اثرات تبیین به ادامه در

‌منطقه‌کشورهای‌اقتصاد‌بر‌منابع‌تاثیرات

اوض`اع و ش`ده متحمل را ف`راواني نابس`اماني هاي ف`ارس خلیج منطقه اخ`ير دهه سه در و ان`رژي من`ابع اس`ت. تح`والت ش`ده فراواني تحوالت دستخوش آن اقتصادي و سياسي

خواهد ف`راواني نقش دنيا آين`ده تح`والت در كه است مس`ائلي جمله از منطقه اين نف`تي نقش منطقه اين نفت، پيرامون قدرتمند كشورهاي رقابت به توجه با آن بر داشت. عالوه

.دارد جهان آينده ژئوپليتيك معادالت در مهمي بسيار روی بر مناقشاتش`ان تمام عین در ، مالک کشورهای برای همواره خاورمیانه انرژی منابع اس`ت، داش`ته هم`راه آسان و دردسر بی درآمدی و رفاه منابع، این در شان مالکانه سهم

نداش`تند هیچ نفت بدون که را کشورهایی و داده اقتصادی و سیاسی قدرت مالکان به که ، نفت که قس`مت این روی بر واقع اس`ت. در نم`وده تبدیل منطقه در قوی عنصری به را

ام`ری اف`راد اک`ثریت ب`رای و نیست ش`کی است داده خود مالکان به را فراوانی خدمات اشغال درصد نفتی درآمدهای مثبت تاثیرات شدن روشن جهت شود. لذا می تلقی بدیهی

GDP خلیج حاشیه کشورهای اقتصاد در نفت سهم دیگر بیان به یا نفتی درآمدهای توسط ایم: آورده ذیل جدول در را فارس

کشورها )بر حسب درصد( GDP : سهم درآمدهای نفتی در 3جدول شماره

ایران بحرین عراق قطر امارات متحدهعربی

عربستان کویت عمان سال

32.8 11.4 28.1 41.4 20.6 30.0 41.3 44.9 198523.3 3.8 17.7 24.3 13.1 25.6 27.7 27.2 198630.0 10.1 27.0 28.3 18.4 29.0 38.7 31.7 198721.1 8.3 26.3 21.5 15.0 26.7 28.6 31.6 198825.7 13.5 31.9 30.0 20.2 30.6 34.2 40.3 198931.8 19.5 - 38.2 24.9 41.9 40.8 36.0 1990


23.8 - - 32.7 23.0 39.7 35.0 10.3 199122.3 - - 29.2 22.6 38.1 32.1 32.7 199217.7 30.9 - 26.2 18.6 33.9 29.2 42.2 199314.9 25.6 - 22.9 16.4 30.3 27.5 40.7 199415.7 21.0 - 23.1 16.1 31.2 30.0 40.6 199518.7 21.2 - 25.7 17.8 34.4 35.0 42.7 199617.0 20.3 72.9 26.8 16.1 30.2 31.6 41.2 199710.5 12.8 74.9 19.8 10.1 22.3 19.9 30.6 199813.7 19.6 74.7 23.3 11.8 26.3 27.5 34.4 199920.6 36.3 91.3 30.5 18.2 40.3 42.3 49.4 200016.6 25.2 - 26.3 14.5 33.7 34.1 43.7 200116.1 25.0 90.6 25.5 13.1 30.3 32.5 36.6 200217.0 27.9 - 24.2 15.4 37.2 33.1 41.6 200319.9 31.4 96.6 27.7 18.3 45.0 37.9 48.8 200424.0 38.8 - 30.0 22.1 53.9 44.0 58.1 200524.2 40.7 92.5 27.6 23.4 56.7 42.7 57.4 200623.0 35.4 84.0 22.1 21.9 55.5 39.7 54.5 200726.5 40.3 85.1 23.6 25.1 64.3 40.4 60.1 200816.4 23.7 68.7 13.4 14.9 44.1 31.6 41.2 2009

Source: http://www.worldbank.org

را منطقه این کش`ورهایGDP از ای عمده سهم شود می مشاهده فوق جدول به توجه با ه`ای س`ال ب`رای ع`راق کش`ور م`ورد در مثال طور دهد.. به می تشکیل نفتی درآمدهای

از ح``اکی امر اس``ت. این داش``ته اف``زایش96.6 و90.6 تا س``هم این2006 و2004باشد. می کشورها این اقتصاد در نفت باالی العاده فوق اهمیت

خلیج ح`وزه کش`ورهای اقتص`اد ه`ای وی`ژگی ت`رین برجس`ته از ف`وق، مطالب به توجه با در که ش`ده ب`اعث وض`عیت اس`ت. این گ`از و نفت من`ابع به آنها سنگین وابستگی فارس کش`ور غالب باشند. نگرش نفت کننده صادر ها کشور از گروه این المللی بین کار تقسیم

`وان به نفت به نس`بت ها `االیی عن `دزا ک `ره ، درآم `رداری به این در را محص`ول این از ب تک اقتص``اد بس``ته حلقه در مان``دن آن نتیجه که است داده س``وق س``متی به کش``ورهااست. محصولی

`ورد، می چشم به کشورها این در خام نفت استخراج نتیجه در که اقتصادی رونق این با خ مع`رض در شیل گاز چون فسیلی متعارف غیر منابع استخراج صنعت به دستیابی به توجه`ایی کش`ورهای روی پیش به توجه اس`ت. با گرفته ق`رار تهدید بی جهت در امریکا و اروپ افول به رو نزدیک ای آینده در کشورها این اقتصادی رونق میانه، خاور گاز و نفت از نیازی و فواید و نبای``دها و بایدها تمام با نفتی درآمدهای که معناست این به این گذاشت، خواهد

گیرد. می خود به دیگر ای چهره نزدیک ای آینده در دارند که مضراتیفارس‌خلیج‌حوزه‌کشورهای‌اقتصاد‌ناپایدار‌توسعه‌و‌فسیلی‌متعارف‌نا‌منابع

من`ابع که نقلی و حمل ه`ای هزینه به توجه دارد- با وج`ود که نامتعارفی منابع میان در منابع برای قوی تهدیدی شیل گاز – برسد زمین ی کره سوی آن به تا دارد خاورمیانه

شود. می محسوب خاورمیانه فسیلی


چیست؟ شیل گاز

ن`ازك، ورقه ه`اي بهص`ورت ش`ده فش`رده رس از كه است رس`وبي سنگ نوعي شيل مت`ان داراي که هس`تند س`نگها از متن`وعي گ`روه گازي شيل هاي شدهاست. تشكيل

ايج`اد بوس`يله مي ت`وان و دارن`د، وج`ود زمين اعماق در و بوده خود داخل در محبوس و نف`تی ه`ای ش`یل به حاضر ح`ال . درك`رد. استخراج را آن متان هيدروليکي، شکاف

است ممکن فس`یلی، س`وخت یک عن`وان به چ`ون ش`ود می زی`ادی نسبتا توجه گازی ها مدت از شوند. انسان رود(، می آن اتمام انتظار )که گازی متعارف ذخائر جایگزین

می`ادین خالف بر ها ص`خره این اما ب`رده پی ش`یل ه`ای ص`خره در گاز وجود به پیش`از استخراج بنابراین و ندارند موئینه شبکه و متخلخل حالت گاز، معمولی راح`تی به گ

ذخ`ایر دهانه ش`ن، یا آب فش`ار با جدید فناوری اساس نیست. بر انجام قابل ها آن از اس`تخراج برای حال همین گردد. در می فراهم گاز جریان امکان و شود می باز گازی

همکاران و د. )برجنشو حفر گاز پایین فشار بدلیل متعددی های چاه باید متان تجاری8 ، 2011.)

"national energy board, Canada: منبع" شیل گاز مخازن : توزیع1 شماره شکل

جهان در شیل گاز : توزیع4 شماره جدول متر )تریلیون گاز میزان

مکعب( )تریلیون گاز میزان

مکعب( فوت جغرافیایی منطقه109 3842 شمالی آمریکای60 2117 التین آمریکای15 549 اروپا18 627 سابق شوروی

100 3528 هندوستان و چین 64 2313 استرالیا

8 . Bergen & Zijp.


72 2548 شمال و خاورمیانهآفریقا

17 588 سایر455 16112 جمع

Source: IEA world energy outlook, 2009, pp 481-482

انج``ام برآوردهای اساس بر است، جهان شیل گاز ذخائر دارندگان بزرگترین از آمریکا ، همک`اران و )ب`رجن است ش`ده واقع آمریکا در ذخ`ائر این درصد ۲۳ از بیش گرفته2011).

`زايش `اني قيمت اف `از جه `اعث2008 س`ال در گ و شد آمريکا در حفاريها توس`عه ب مي``ادين اين در افقي حف``اري و هي``دروليکي ش``کافهاي جمله از حف``اري تکنيکه``اي

(.2011 ، همکاران و )برجن شد اقتصادي

يو تي بي ميلي`ون هر ازاي به دالر5 از گ`از متع`ارف نا منابع از توليد هزينه آمريکا در بر و يافته ک`اهش2009 س`ال در يو تي بي ميلي`ون هر در دالر3 به1990 س`ال در

ميلي`ون هر ازاي به دالر2 از کم`تر به آينده سال5 در شده، انجام پيشبينيهاي اساس اين به ميتوانند گ`از ب`زرگ عرض`ه کنندگان (, آيا2011 ،9)هارت رسيد خواهد يو تي بي

دهند؟ کاهشLNG يا گاز صادرات براي را خود توليد هزينههاي نسبت

يو تي بي ميليون هر در دالر3 حدود اكنون هم آمريكا در متعارف منابع از توليد هزينه مي كنند. رقابت متعارف نا ازمنابع استخراج هزينه با و مي باشد

هن`وز نس`بي م`زيت مس`ئله به توجه با متفاوت دنيا مختلف مناطق در توليد هزينه هاي ذخ`ائر ب`االي حجم دليل به و هستند مزيت نوع اين داراي جهان در روسيه و خاورميانه

تغي`ير ح`ال در يو تي بي ميليون هر در دالر5/2 الي5/1 بين و بوده پائين توليد هزينه (.2011 )هارت، است

يو تي بي ميليون هر در دالر3 حدود اكنون هم آمريكا در متعارف منابع از توليد هزينه .مي كنند رقابت متعارف نا ازمنابع استخراج هزينه با و مي باشد

هن`وز نس`بي م`زيت مس`ئله به توجه با متفاوت دنيا مختلف مناطق در توليد هزينه هاي ذخ`ائر ب`االي حجم دليل به و هستند مزيت نوع اين داراي جهان در روسيه و خاورميانه

تغي`ير ح`ال در يو تي بي ميليون هر در دالر5/2 الي5/1 بين و بوده پائين توليد هزينه (.2011 )هارت، تاس

با دهد می مالک کش`ورهای به نفت که خ`دماتی که است این از ح`اکی شد بیان آنچه اج`رایی ض`مانت و ب`وده ناپای`دار جایگزین انرژی منابع پیدایش و علم توسعه به توجهداشت. نخواهد همراه به فارس خلیج حوزه های کشور اقتصادی ی توسعه برای

9 . B.S. Hart


فارس خلیج فسیلی منابع تقاضای در ثبات فرض با رو؛ پیش های آسیب هم ب`از شد اش`اره که ف`ارس خلیج فس`یلی من`ابع ب`رای تقاضا ناپای`داری گرفتن نادیده با

می قس`مت این در که نمای`د، می تهدید را نف`تی اقتص`ادهای هم`واره زی`ادی مخ`اطرات`دگاه که است این آید می پیش اینجا در که بپردازیم. پرسشی آنها بررسی به خواهیم : دی

این چیس`ت؟ موج`ود من`ابع از برداری بهره درباره فارس خلیج حوزه کشورهای در حاکم`رای ج`ایگزینی دیدگاه آیا و چیست؟ آن پیامدهای دارد؟ هایی ویژگی چه دیدگاه به کمک ب

ک`ارکرد بررسی دارد؟ وجود اقتصاد بودن مصولی تک از رفت برون جهت در کشورها این را س`وال این به پاسخ نفت از ب`رداری به`ره در ف`ارس خلیج ح`وزه خ`یز نفت کش`ورهای

نماید. می روشن فارس خلیج حوزه خیز نفت کشورهای اقتصاد دوگانگی-1

کش`ور اقتص`اد س`نتی بخش کن`ار در م`درن بخش یک وجود معنای به اقتصاد در دوگانگی معیش`تی، یا س`نتی اقتص`اد بخش ندارن`د. در یکدیگر با ارگانیک پیوند که دوبخشی است؛ این رو، این از گ`یرد، می انج`ام ملی نیازه`ای پایه بر نه و شخصی ه`ای نی`از پایه بر تولید ه`ای سیاست ک`ارایی اقتص`اد بخش در این اس`ت. بن`ابر ارتباط بی ملی اقتصاد با بخش

و )قاس`می است اثر کم و مح`دود عم`رانی ه`ای ط`رح ح`تی و جامعه اقتصادی مدیریت.(1387 احسانی،

بخش خ`وردن پیوند و گ`رایی ب`رون کش`ورها این در اقتص`ادی دوگانگی پیامدهای از یکی ت`رکیب و س`اختار به توجه با اس`ت. درنتیج`ه، ص`نعتی کش`ورهای با آنها اقتص`اد م`درن

ش`کل به پیوند این توس`عه به رو کش`ورهای اقتص`اد و صنعتی کشورهای اقتصاد متفاوتانجامد. می المللی بین کار تقسیم گوناگون مراحل گیری

خلیج ح`وزه خ`یز نفت درکشورهای موجود منابع از گیری بهره چگونگی ، وضعی چنین در کار تقسیم از آمده بر شرایط از رهایی برای کمکی تواند نمی که است ای گونه به فارس

`را باش`د، محص`ولی تک اقتص`اد و المللی بین `رداری به`ره روش زی `ابع از ب برآیند که من`را از حاصل ک`ار تقس`یم و آم`ده پیش وضع ، کشورهاست این در اقتص`ادی دوگ`انگی آن

کند. می تثبیت به`ره چگونگی درباره حاکم دیدگاه اصالح چیز هر از پیش وضع این سازی دگرگون برای

می ، ش`ده اصالح دیدگاه پایه بر عملی های برنامه با آن از پس است، بایسته منابع گیری جایگ`اهی به رس`یدن امک`ان آن از گذر با و یافت شرایط سازی دگرگون برای راهی توانآورد. دست به را جهانی اقتصاد در بهترمصرفی کاالی عنوان به نفت ؛ محصولی تک اقتصاد-2

کش``ورهای نی``از برآیند ، توس``عه به رو کش``ورهای در اقتص``اد م``درن بخش گ``رفتن پا کش`ورهای در اس`تخراجی صنایع آمدن پدید مایه که بوده خام مواد به صنعتی استعمارگر

نی`از و ف`ارس خلیج منطقه در ان`رژی سرش`ار من`ابع به توجه است. با شده توسعه به رو م`واد و نفت اس`تخراج زمینه در کالن های گذاری سرمایه منابع، این به صنعتی کشورهای

(.1387 احسانی، و اند)قاسمی شده ایجاد نفت صنایع و پذیرفته صورت هیدروکربنی`ای کش`ور در را محصول این از برداری بهره ، مصرفی کاالیی عنوان به نفت به نگرش ه اقتص`اد بس`ته حلقه در مان`دن آن نتیجه که است ب`رده پیش سویی به فارس خلیج حوزه


س`رمایه نگ`اه با که است شدنی صورتی در حلقه این از رفتن است. بیرون محصولی تکشود)همان(. نگریسته نفت به ای ص`ادرات ، توس`عه ح`ال در کش`ورهای در اس`تخراجی ص`نایع به متکی اقتص`اد س`ایه در

مع`دنی خام مواد بیشتر که گیرد می بر در را کاال قلم دو یا یم تنها کشورها این از بسیاری در ، بها خ`یز و افت برابر در را کش`ورهای این اقتص`اد وض`عی اس`ت. چ`نین کشاورزی و

م`واد که است ش`ده ث`ابت تجربه به زی`را س`ازد، می پذیر آسیب سخت جهانی های بازارشود. می رو به رو بها خیز و افت با صنعتی کاالهای از بیش بسی خام

`اتی بی کشورهاس`ت. این این ص`ادراتی آمدهای در ثباتی بی نوسانها، این اثر نخستین ثب`تگی است، خام ماده چند یا یک صدور از درآمدشان بیشتر که کشورهایی در بویژه برجس

`اعث1986 در نفت بهای چشمگیر کاهش نمونه دارد. برای بیشتری درآم`دهای که شد ب 100 از بیش ف`ارس خلیج ح`وزه کش`ورهای مانند کنن`ده صادر کشورهای از برخی ارزی به مص`رفی و ای س`رمایه کاالهای ورود کاهش به خود، به خود ، این که یابد کاهش درصد

با را نفت کنن`ده ص`ادر کش`ورهای سو دو از ، خواسته نا کاهش انجامید. این کشورها اینکند: می رو به رو بحران گ`اه و اجتم`اعی اقتصادی، تنشهای و دشواریها ، مصرفی کاالهای واردات کاهش-1

آورد. می بار به سیاسی را کشورها این اقتصادی توسعه و رشد روند ای، سرمایه کاالهای واردات کاهش-2

وارد و بخرند را نیاز مورد ای سرمایه کاالی توانند نمی زیرا کند، می اختالل دچار(.1387 احسانی، و کنند)قاسمی

نفت‌به‌مصرفی‌نگاه‌اقتصادی‌های‌-آسیب‌‌‌‌‌‌‌2-1

نفت لذا اند، جهان در گاز و نفت کنندگان صادر بزرگترین از فارس خلیج حوزه کشورهای و دارد ب`زرگ بس`یار س`همی کش`ورها این ص`ادرات در نفتی های فراورده برخی و گاز و

به مص`رفی آید. نگ`اه می شمار به کشورها این درآمد منبع و صادراتی کاالهای مهمترین می را نگ`اه اس`ت. این افکن س`ایه ف`ارس خلیج حوزه کشورهای اختیار در فسیلی منابع ش`دن دار دنباله عامل مهم`ترین و اقتص`ادی دش`واریهای خاس`تگاه ت`رین برجس`ته ت`وان

دانست. کشورها این در اقتصاد ماندن محصولی تک و اقتصادی وابستگی ض`رر خ`ود ص`نعتی و اقتصادی رشد برای را نفت که صنعتی پیشرفته کشورهای برخالف

س`رمایه و درآمد سرچش`مه مهم`ترین را نفت ف`ارس خلیج ح`وزه کش`ورهای دانن`د، می`ذاری `ای خرید و گ `ورد کااله `از م `رای و بینند می نی `ابع و نقت مص`رف ب در فس`یلی من

بایس`ته ه`ای برنامه آورد، ب`ار به چش`مگیر اقتص`ادی توسعه که ای گونه به خود سرزمین م`درن کاالهای مصرف به سنگین اعتیاد و دار ریشه افتادگی عقب در باید را ندارند. علت

ش`ماره جست. )جدول یافته توسعه کشورهای به کشورها این فراوان نیازهای و وارداتی5 .)

: همبستگی رشد و حاملهای انرژی5جدول شماره

-1950شاخص1960

1960-1970

1970-1980

1980-19901990-2000

رشد درصداقتصادی

5.25.6633

5.34.64.522 انرژی رشد درصد


7.27.8412نفت رشد درصد زغال رشد درصد

سنگ3.20.50.9--

--9.18.45.2گاز رشد درصد ایران،‌در‌نفت‌سیاسی‌شناسی‌جامعه‌نفت،‌و‌ایران‌باقر،‌محمد‌زاده،‌منبع: حشمت

.37ص‌،‌1379اول،‌چاپ‌ایران،‌و‌اسالم‌بازشناسی‌مرکز‌انتشارات‌تهران،

ت`امین در اص`لی عامل ص`نعتی جه`ان در اقتص`ادی رشد ادامه که است شده ثابت اکنون ریزی برنامه جهت نفت کننده صادر کشورهای اکثر دیگر سوی است. از نفت برای تقاضا`دهای میزان اقل حد تضمین و تقاضا امنیت به نیاز اقتصادی رشد برای صحیح `تی درام نف

کش`ورهای رشد با مغ`ایرتی گونه هیچ تنها نه ص`نعتی جه`ان در اقتصادی رشد دارند. پس خ`ود ح`رکت به مس`یر یک در توانند می دو این نداردبلکه نفت ص`ادرکننده توسعه درحال(. 1370 ، )آقازاده دهند ادامه

کشورها اقتصاد در آن اثرات و نفت قیمت-3

هر اقتصاد موقعيت تعيين در که است اقتصاد هر کليدي متغيرهاي از يکي نفت قيمت`درن اقتصاد خون را ( نفت2006) 10سادورسکي و دارد. باشر بسزايي نقش کشور م

آنها عرضه در و بيايد وج`ود به نفت تقاض`اي در اف`زايش اگر که معتقدند دانند. آنهامي`يري هيچ `زايش نفت قيمت نش`ود، حاصل تغي `افت. در خواهد اف `اي آنها واقع ي نيروه

دانند.مي موثر نفت قيمت تغييرات نفت قيمت در را تقاضا و عرضه

از هم را قتص`ادي ا ه`اي فع`اليت نفت قيمت تغي`يرات اقتص`ادي ه`اينظري`ه برطبق`أثير. دهدمي قرار تاثير تحت عرضه طرف از هم و تقاضا طرف اين از عرضه ط`رف ت

قيمت افزايش بنابراين است، توليد در مهم نهاده يک نفت که شود مي ناشي حقيقت را ک`ار ن`يروي جمله از توليد عوامل ساير وريبهره نتيجه در و نفت براي تقاضا نفت،

ه`اي ش`وک يع`ني ش`ود،مي ک`ار عرضه و دس`تمزد در ک`اهش باعث و دهد مي کاهش`ايفعاليت در انقباض باعث تکنولوژي منفي شوک يک شبيه نفت قيمت -مي اقتص`ادي ه گذاريسرمايه طريق از نفت قيمت تغييرات اين بر عالوه(. 12: 2000 ،11فين) شود

ياب`د،مي اف`زايش نفت قيمت وق`تي. دارد اثر ن`يز اقتص`اد تقاض`اي طرف بر مصرف و`ورهاي از درآمد `ده کش `ورهاي به نفت واردکنن `ادرکننده کش `ال نفت ص يابد مي انتق

.يابدمي کاهش واردکننده درکشورهاي مصرف بنابراين

`االي درس`طوح فقط نه هاقيمت ثباتيبي كه كنندمي حمايت نظر اين از مطالعات برخي ب اقتص`ادي كالن متغيره`اي بر نامس`اعدي طور به قيمتي سطوح تمام در بلكه ، هاقيمت تغي`يرات علي، ط`ور به كه دارد وج`ود ن`يز توجهي قابل تجربي شواهد. گذارندمي تأثير

به`ره ن`رخ و س`هام بازدهي داخلي، ناخالص توليد قبيل از متغيرهايي با را نفت قيمت.(230: 1983 هميلتون،)دهندمي پيوند

10 . Basher & Sadorsky

11 . Finn


به نفت قيمت تغي`ير كالن پيامدهاي به مربوط هاي نظريه تبيين در (،1996) 12فردرر به كه ك`االيي هر براي قيمت ثباتي بي كه كندمي بيان و است كرده اشاره مكانيسم دو

.داشت خواهد اقتص`اد بر منفي ت`أثير گيرد،مي قرار استفاده مورد توليد ينهاده عنوان ن``يروي از اعم توليد عوامل از است: برخي بخشي هايتكانه طريق از مكانيسم اولين

ديگر ص`نايع به هاآن انتق`ال كه هستند، مشغول تخصصي توليد فرآيند در سرمايه و كار تخص`يص كه محص`ول، احتماال يا و نهاده هر در قيمت تغييرات بنابراين. است برهزينه`أثير تحت را ص`نايع بين س`رماية و ك`ار ن`يروي يبهينه را كالن اقتص`اد ده`د، ق`رار ت

برگشت ه``ايوقفه تعداد انتخاب ارزش دوم، مكانيسم .كندمي سنگيني يهزينه متحمل`والت، و هانهاده براي ها قيمت يآينده سطوح درمورد كه زماني است، سرمايه محص

`اني نا `اتي بي. دارد وج`ود اطمين `اده هر درقيمت ثب يك( نفت فقط نه) محص`ول و نه هرح`ال، به. كندايج`ادمي ناپ`ذير برگشت گ`ذاريسرمايه براي منفي غير انتخاب ارزش

هاوقفه ارزش و كرد خواهند تغيير زمان طول در هاقيمت باشد، داشته وجود ثباتيبي اگر اثب`ات ب`راي آش`كاري و ق`وي داليل بن`ابراين ش`د، خواهند متع`ادل رايج، ه`ايقيمت با

.(1388 ديگران، و ندارد)بهبودي وجود گذاريسرمايه عمومي سطح كاهش

ايجاد به توجه با آن ثباتيبي و نفت قيمت شده، مطرح نظريات اساس بر كلي طور بهشود. مي ارزيابي مهم و توجه قابل کشورها، دراقتصاد كالن و خرد اثرات

منابع: نفرين نظرية -4` 1993) اوتي ريچارد توسط بار اولين منابع نفرين يواژه يوس`يله به تا شد مطرح(

رشد درجهت ث``روت ازاين توانندنمي طبيعي درمنابع ثروتمند کشورهاي که کند بيان آن بحث اين پاية. اندشده نفرين منابع اين توسط وگويا کنند استفاده کشورخود اقتصادي

داخلي ه`اي ازجنگ پس و دوم جه`اني ازجنگ بعد الملليبين مهم مس`ألة يک عنوان به درح`ال کش`ورهاي ض`عيف عملک`رد بعد به 1970 ازدهة زي`را شد، بنا التين آمريکاي(.6: 1390 دیگران، و شد)مهرآرا آشکار طبيعي منابع داراي توسعه

-آينده که رفتمي انتظار خيز، نفت کشورهاي يافتن اهميت با و بيستم قرن اواسط در کنن`دة ب`ازگو افت`اد، اتف`اق آنچه باشد. اما خورده رقم آنها براي درخشاني اقتصادي ي

رشد نف`تي، درآم`دهاي به کش`ورها اين وابس`تگي ب`االرفتن ب`ود. با متف`اوتي ش`رايط ودرمق`اطع کش`ورها ازاين بعضي در و ک`رد پي`دا اف`زايش کمتري نرخ با آنها اقتصادي

`رخ زم`اني، خ`اص `راي موض`وعي ش`د. چ`نين منفي ح`تي رشداقتص`ادي ن تم`امي ب ب`رخي تش`ريح به ادامه داش`ت. در ص`حت ن`يز ط`بيعي من`ابع ان`واع داراي کش`ورهاي

پردازيم.مي منابع نفرين پديدة بر مبني هايازنظريه

هلندي: بيماري -5`ول ارزش اف`زايش با م`ذکورنظرية براس`اس درآم`دهاي اف`زايش دورة در داخلي پ

ج`ايگزين تولي`دات و نف`تي غ`ير ص`ادرات ش`امل) مبادله قابل کااله`اي بخش نف`تي،) مبادله غيرقابل کااله`اي بخش و ش`ود مي منقبض( واردات و خ`دمات ش`امل عم`دتا ورود با ملي پول تقويت و نفتي درآمدهاي افزايش رو اين از. يابدمي گسترش( مسکن

12 . Ferderer


رانت هايفعاليت گسترش و بازده کم هايگذاري سرمايه به زدن دامن مصرفي، کاالهاي هلن`دي اثربيم`اري. دهد ک`اهش را اقتصادي رشد و کارايي مدت بلند در تواندمي جويي واقعي ارز ن`رخ تق`ويت زي`را ش`ود؛ مي کش`اورزي و ص`نعت بخش تض`عيف به منجر

که شودمي موجب -بين بازاره`اي در خود رقابت قدرت دادن دست از با هابخش اين اوال ش`وند؛ ص`ادرات کاهش با مواجه المللي نفع به را خ`ود بازاره`اي ن`يز داخل در ثاني`ا

دهندمي ازدست اس````ت، ارزان````تر ش````رايط اين در که مش````ابه وارداتي کااله````اي(.209: 13،1999گيلفيسون)

دولت ثباتبي سياستهاي و طبيعي منابع قيمت نوسانات-6 ش`ديد نوس`ان. است اوليه خ`ام ک`االي بازاره`اي اص`لي هايويژگي از ثباتيبي و نوسان`ابع قيمت `ازار در نفت جمله از ط`بيعي من `ايين کشش علت به تواندمي ب اين عرضة پ خطر اوليه خام کاالهاي تمامي صادرات براي بازار ثباتيبي اين اينکه با. باشد منابع

و اولين. است ک``رده متض``رر را نفت ص``ادرکنندگان همه از بيش``تر اس``ت، آف``رين چ`ون و است نفت ص`ادرات دري`افتي قطعي م`يزان از نااطمين`اني نتيج`ه، مهم`ترين

قابل غ`ير ن`يز دولت مخ`ارج آن تبع به گ`ردد،مي بي`نيپيش قابل غ`ير نيز دولت دريافتي-ايجادمي گذاريسياست براي را مشکالتي نااطميناني اين نتيجه در. شد خواهد بينيپيش(.59: 2001 ،14)راس کند

انساني: درسرماية گذاري سرمايه به توجهيبي-7

ج`ايگزين است ممکن ط`بيعي من`ابع درآمد که دهندمي نش`ان مطالعات از ديگر برخي هاحک`ومت. ش`وند انس`اني درسرماية گذاريسرمايه ب`ازة يک به مح`دود اگر مخصوص`ا قائل آم`وزش از حاصل بلندم`دت منافع براي ارزشي است ممکن باشند کوتاه زماني

آتي درآم`دهاي ت`رازمرئي طبيعي منابع صادرات از حاصل آني درآمدهاي زيرا نشوند؛.هستند انساني نيروي در گذاري سرمايه از حاصل

`ايين س`طوح و ط`بيعي منابع وفور ميان داريمعني رابطه يک دادکه نشان گيلفيسون پ دورة در نويسي ن`ام مي`ان مثبت رابطة يک که دري`افت س`پس او. دارد وجود آموزش

تغي`يرات از درصد50 درح`دود که گرفت نتيجه و وجوددارد اقتصادي رشد و راهنمايي م`ورد در که داد نش`ان همچ`نين او .شودمي داده توضيح آموزش کانال از منابع نفرين

200 گيلفيسون،) است مثبت رشد و آموزش ميان رابطة توسعه، حال در اقتصادهاي1 :10.)

داخلي: هاي درگيري بروز و خواری رانت ضعيف، نهادهاي وجود-8`اال خوارانهرانت ه`ايفعاليت انتظاري بازده فراوان، طبيعي منابع داراي کشورهاي در ب م`ردمي ه`اي گ`روه و م`ردم نتيج`ه، در. است پايين هاييفعاليت چنين فرصت هزينة و

آنجا از. پردازندمي رقابت به يکديگر با آن به مربوط درآمدهاي و منابع اين کنترل براي دنب`ال به توليدکنن`دگان دارد، اختي`ار در را ط`بيعي منابع دولت کشورها، بيشتر در که

13 . Gylfason

14 . Ross


ه`ايفع`اليت درخص`وص امتياز کسب براي دولت مسئول مقامات با نزديک رابطة ايجاد منجر ن`يز فس`اد به تواندمي رانت آوردن دست به ب`راي تالش .هس`تند خ`ود اقتصادي

ه`ايمح`دوديت هم`راه به ب`زرگ کيک اين از س`همي تصاحب سر بر شديد رقابت. شود`عيف `ادي ض `ود نه `ورها، اين در موج `زايش جز اينتيجه کش `اد اف نخواهد پي در فس درگ`روهي ق`درت تمرکز و فس`اد و رش`وه رواج سياس`ي، ه`ايجن`اح تش`کيل. داشت گذارند مي منفي ت`اثير اقتص`ادي رشد روي بر که هس`تند ع`واملي از رانتجو و خ`اص

(12: 2001 گيلفيسون،) وج`ود به همچ`نين و مخ`ارج م`الي ت`أمين ب`راي هادولت که ش`ودمي باعث خواری رانت

`اده آوردن اک`ثر.باش`ند نداش`ته حساس`يتي دقيق ق`انوني زيرس`اخت با ق`وي اي نه تص`ميم اتخاذ و ندارند قوي و دقيق بروکراتيک سيستم طبيعي، منابع داراي کشورهاي

زمينه ش`رايطي، درچ`نين. است من`ابع از انتظ`اري درآمدهاي پاية بر و ضعيف آنها در-مي بين از وخالقيت نوآوري انگيزة و شودمي فراهم جنايت و رشوه بيشتر، فساد براي ض`عيف، نهاده`اي اين از استفاده سوء با که دهندمي ترجيح اقتصادي خالقان زيرا رود؛ داش`ته درآم`دکمتري ح`تي ش`ايد که تولي`دي فع`اليت از و کنند کسب را ب`االيي رانتشوند. خارج باشد،


‌گیری‌نتیجه

س`بد در منطقه اين اس`تراتژيکي اهميت و ف`ارس خلیج در موج`ود ان`رژی عظيم ذخ`اير س`ده در جه`اني ق`درت هاي رق`ابت مهم مراکز از يکي به را ف`ارس خليج جه`ان، انرژي مصرف فزاينده رشد و منطقه اين گازي عظيم ذخاير کشف با که بود کرده تبديل بيستم

انرژي مرکزيت آسيا، شرق و شرق جنوب و جنوب کشورهاي خصوص به و جهان در گاز قلم`داد جه`اني ژئواکون`ومي مناس`بات ک`انون عن`وان به و يافته اف`زايش ف`ارس خليج

منطقه این ان`رژی من`ابع منفی پیام`دهای و مثبت آثار بررسی با نوشتار این در.مي شود نفت بر مبت`نی اقتص`اد که گردید حاصل چ`نین ف`ارس، خلیج ح`وزه کش`ورهای اقتصاد بر

نب`وده خ`ود مالک کش`ورهای ب`رای ثب`ات ی کنن`ده تامین هیچگاه و بوده ناپایدار اقتصادی`ورتی در تنها و است `ورهای ص `وزه این کش `ادی روزی ح `وی اقتص که داشت خواهند ق

و دهند تغی`یر ای س`رمایه ک`االی به مص`رفی ک`االی از من`ابع این به نسبت را خود رویکرد انرژی عامل تامین برای ای منطقه صرفا تا کند ایجاد منابع این از ی استفاده برای بازاری

`ارس خلیج در فارس خلیج منابع الزم های زیرساخت ایجاد با و نبوده مناطق سایر تولید فگردد. استفاده


منابع:

.824ص خارجی، سیاست اصفهان، گاز و نفت کنفرانس ویژه (،1370) آقازاده.1 ، اول چ`اپ ، س`مت : نشر ته`ران " آن مس`ائل و ف`ارس " خلیج ؛ ب`یژن ، اس`دی.2

.1381 تابستان تنب و ب``زرگ تنب جزایر و ابوموسی (. "جزی``ره1386) ای``رج سیس``تانی، افش``ار.3

ام`ور وزارت الملل بین و سیاسی مطالع`ات دف`تر ته`ران، چه`ارم، چ`اپ کوچ`ک"،خارجه.

نف`تی؛جایگ`اه غ`یر من`ابع بر تاکید با ف`ارس (. "خلیج1391) ای`رج سیستانی، افشار.4.8-4 ص ،21 شماره دریا، پیام اقتصادی"، و راهبردی

نسل انتش`ارات ته`ران، شناس`ی، ای`ران مق`االت (،1369) ایرج سیستانی، افشار.5دانش.

فرهنگ وزارت تهران، آن، دیرینه تمدن و خوزستان (،1373) ایرج سیستانی، افشار.6اسالمی. ارشاد و

ثب`اتيبي اث`رات (،1388) علي رض`ازاده، و علي محمد متفک`رآزاد، ؛داود بهب`ودي،.7 انرژي، اقتصاد مطالعات ي فصلنامه ايران، در داخلي ناخالص توليد بر نفت قيمت

.1-33ص`ودت، بهجت،.8 ،1380) ج `نیت ( `زاره در نفت ام `د؛ ه برابر در ژئواس`تراتژی جدی

ش`ماره اقتص`ادی، – سیاسی اطالع`ات مش`کینی، نصری قدیر ترجمه ژئواکونومی،165-166.

مه`دي س`يد ترجمه خاورميانه، استراتژيک جغرافياي هارکاوي، رابرت کمپ، جفري.9.14-13( ص1383 راهبردي، مطالعات )تهران: پژوهشکده متين حسيني

اطالعات "، فارس خلیج منطقه آینده و ژئواکونومیک نفت،" (،1386) حسین ربیعی،.10. 89-80ص ،244-243 شماره اقتصادی، و سیاسی

`اریخ ،"نفت تا ازمروارید" (1388) رضا ط`اهری،.11 تا بندرس`یراف از ف`ارس خلیج ت.شیراز داستانسرا، عسلویه، و بندرکنگان

`ارس: خلیج حوزه کشورهای "اقتصاد (،1387) احسان نجومی، و حاکم قاسمی،.12 ف ص ،256-255 ش`ماره اقتص`ادی، و سیاسی اطالع`ات دی`دگاه"، دو و فراورده یک98-111 .

(1385 پ``ارس، گاز و نفت شرکت عمومي )روابط پارس گاز و نفت شرکت کتابچه.13 .4ص

در س`رزمینی مس`ائب و "امنیت (،1386) مسعود امیر اجتهاد، و پیروز ،مجتهدزاده.14تهران. المللی، بین و سیاسی ومطالعات دفتر فارس، خلیج

از تفسيري (،1390) حميد نصرآبادي، زمانزاده و حميد ابريشمي، محسن؛ مهرآرا،.15 ب`راي آس`تانهاي سطح چه از نفت، يصادرکننده کشورهاي در منابع نفرين يفرضيه

هش`تم، س`ال ان`رژي، اقتص`اد مطالع`ات يفص`لنامه اس`ت؟، مضر اقتصادي، رشد.119-134 ،ص28 يشماره

سنایی. انتشارات تهران، ایرانی، جزایر و فارس خلیج (،1362حسین) نوربخش،.16 اسالمي جمهوري امنيت بر آن تأثير و21 ژئواکونومي تفکر( "1385)هادي ويسي،.17

`ران `از انتق`ال م`وردي )مطالعه اي `د( به گ `ان ،"هن ،ارشد کارشناسي دوره نامه پايتهران. مدرس تربیت دانشگاه

http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/321136


)مطالعه جهان ژئواکونومی تحوالت در فارس خلیج "جایگاه (،1387هادی) ویسی،.18 ح`وزه اس`المی تبلیغ`ات دفتر نشریات پورتال ایران("، طبیعی گاز موردی:صادرات

قم. علمیه19. Basher, S.A., and Sadorsky, P. (2006), “Oil price risk and emerging stock markets”, Global Finance

Journal, vol.17, PP: 224–251. 20. Bergen F., Zijp M., Nelskamp S., Evaluation of the potentialof shale gas in the Netherlands,

Geophysical Research Abstracts,Vol. 13, EGU2011-7793-1, 2011.21. Ferderer, J. P. (2004), “Oil Price Volatility and the Macroeconomy.” Macroeconomics, Vol 18(1), PP:

1-26.22. Finn, M.G. (2000), “Perfect Competition and the Effects of Energy Price Increase on Economic

Activity”, Journal of Money, Credit and Banking, Vol. 32, PP: 400-416.23. Glassner martin & Fahrer chuck, Political geography, (USA: John Wiley & sons, inc 2004), p: 271.24. Gylfason, T. (2001), “Natural Resources, Education, and EconomicDevelopment”, European Economic

Review, Vol.45, PP: 59-847.25. Gylfason, T. (2001), “Natural Resources, Education, and EconomicDevelopment”, European Economic

Review, Vol.45, PP: 59-847.26. Hart.B.S, ConocoPhillips, Shale- gas Production and Sequence Stratigraphy: What Makes the Best Part

of the Best Plays, Energy environment economy, 2011.27. Rice university ,News and media Relation (8 may 2009):US-Canadian shale could neutralize Russian

energy threat to European, accessed 27 May 200928. Ross, M.L. (2001). “Does Oil Hinder Democracy?”World Politics, Vol. 325, PP:53-61.29. http://www.askchesapeake.com/Barnett-Shale/Pages/information.aspx

http://www.askchesapeake.com/Barnett-Shale/Pages/information.aspx

Documents

مقدمهprofdoc.um.ac.ir/articles/a/1035796.doc · Web viewقدرت های خارجی به ویژه نیروهای غربی همواره در صدد اعمال نظر در سیاست