េលខ ០១ ែខមក ឆន ២០០៤ 1 រពតតបរតសហពនធែខមរកមពជេរកម

រពតតបរត

កមពជេរកម ពតប តេបះពមពផ យជេរ ង លែខ េ យសហពនធែខមរកមពជេ កម - KKF’s monthly Newsletter

េលខ ០១ ឆន ទ ០១ - ែខមក គ.ស. ២០០៤ - ព.ស. ២៥៤៧

អតថបទខងកនង

-សម វ គមន.................................៣

-ដណងពអងគករ UNPO…………៤

-េមដកនសហពនធែខមរកមពជេរកម

ជបពភក ជមយេមដកន ទមរខង

េកត នងេមដកនរណសរ ទមទរ

ឯក ជយេកះ មលក (South Mo-

locus)……………………………..៤

-េមដកនសហពនធែខមរកមពជេរកម

ចលរមពធបណយខបេលកទ ៥០ ទ

បេងកតសភ របក កចចករអនរជត

ៃនរកង Los Angeles……………..៥

-ែខមរេរកមេនភនេពញ របរពធពធសទធ

មនស េលកទ ៤ ជរបវតត សត....៦

-វតតសេ ងឯក ...............................៧

-ក ពយ ទនញរពះរតពង........១០

-េរ ងដេខចផ ៃនជនជតែខមរ-

េរកម ...........................................១១

-ជវរបវតត រពះវរៈធមម ចរយ ម សន

ថន ..............................................១៤

សហពនធែខមរកមពជេរកម អបអរ ទររ ភបល

បសហ កនងឱកសចបបន ម ហេសន

េ ក សន ទន របធនរបតបត សហពនធែខមរកមពជ

េរកម បនេផញ រលខតមយេឆព ះតរមងេទ េសតវមន កលព

ៃថងទ ១៣ ែខធន ឆន ២០០៣ កនងឱកសទពពេសសរបសសហរដ

េមរក របមញចបបនេមដកនផចករ របលយពជ សន

ម ហេសន ។

កនងនមសហពនធែខមរកមពជេរកម េ ក សន ទន បន

សែមងនវករេកតសរេសរ នង អបអរ ទរជអតបរម ចេពះ

េជគជយែដលសហរដ េមរកសេរមចបន េនកនងរបេទសេអ -

ក ។ េ កគសបញជ កថ ៖ េជគជយរបសសហរដ េមរក

ែដលចបបនជនផចករដចរប ម ហេសន មកឲយរបឈម

មខនងត ករកតេទស េទះបេធវ មលន េអ ក ឬលន

អនរជតក កេនះជគរដរបេសរសរមបពភពេ កទងមល ។

Kampuchea Krom, January, 2004

េមដកនសហពនធែខមរកមពជេរកម កនងអងគសននបទ យអនភអ េលកទ ៦ - ០៦/១២/២០០១

េលខ ០១ ែខមក ឆន ២០០៤ 2 រពតតបរតសហពនធែខមរកមពជេរកម

កនង ថ នភពែខមរកមពជេរកម កធបជជនរង

េរគះៃនអេពរបលយពជ សន របរពតេឡងេ យ

រ ភបលេវ ត មរគបសមយកល េ ក សន ទន

កបនេសនឲយរ ភបលសហរដ េមរក ចបេផមេបកករ

េសបអេងកតថន កអនរជតមយ អពេទសរបលយពជ -

សន ទនទមនងករេសបអេងកតេទសរបលយពជ -

សនរបស ម ហេសន ែដលបនេធេឡងចេពះ

ជនជតេឃត េនភគខងេជងរបេទសេអ ក នងរកម

សមពនធកន សនអ ម នកយ អត េនភគខង

តបងៃនរបេទសេនះ ។ េ កបនេសនឲយមនករេសប

អេងកតករណរបលយពជ សន ែដលេមដកនកមមយ -

នសយនបនរបរពតេឡងចេពះែខមរកមពជេរកម ែដល

មន ៤ ចណចដចតេទ ៖

១-េធករេសបអេងកតេទស របលយពជ សន

ែខមរេរកម ពអឡងឆន ១៩៧៦ ដលឆន ១៩៧៩ េន ម

េខតទងអសៃនែដនដសណទេនេមគងគ រពមទងែខមរ -

េរកម េនេខតមតរជកទងមលរតវរដយនបងខឲយចក

េចលភម សក នងរទពយសមបតរបសពកគតរតវរបអស

យកទងអសកនងឆន ១៩៧៨ ។

២-េធករេសបអេងកតេទស របលយពជ សន

ែខមរេរកម ពអឡងឆន ១៩៧៩ ដលឆន ១៩៩២ កនងរយៈ

កល ែដលពកទពយនកមមយនសកពងកនកបរតតរ

របេទសកមពជ ។

៣-េធករេសបអេងកតេទស របលយពជ សន

ចេពះករណរពះេតជគណ គម តកេចង នងរពះសងឃ

ែខមរេរកមជេរចនអងគេទ ត រពមទងពលរដែខមរេរកម ប

ពននក ពអឡងឆន ១៩៨៤ ដលឆន ១៩៩០ េនេខត

រពះរតពង នងេខតឡងេ ។

៤-េធករេសបអេងកតេទស របលយពជ សន

ែខមរេរកម ចេពះករណរពះេតជគណ ឡម េឃន កនងែខ

កកក ឆន ២០០២ េនវតទកលក េខតែរពកឫស ។

សមរឭកថ េមដកនកមមយនសយនធបរបឆង

ជទសមយដងរចមកេហយ ចេពះជហររបសសហរដ -

េមរក កនងកររបឆងេភរវកមមេន Afghanistan ។

េពលែដលស ងគ មរ ងសមពនធមត មនសហរដ េមរក

ចរកភពអងេគស នងរបេទសេអសបញ ដកនេ យ

រ ភបលបសហ នងេមដកនផចកររបលយពជ -

សន េនេអ កផទះេឡង យនជនចចកលេថក លេទស

សហរដ េមរក នងសមពនធមត ។

េគេរ បចកបនបតកមមជេរចន ពទរកង ណយ

រហតដលៃរពនគរ កលពៃថងទ ១៨ ែខមន ឆន ២០០៣

កនងេគលបណងរបឆងសហរដ េមរក ែដលេគេចទថ

រេ ភបពន បរណភពទកដេអ ក ែដលជសមពនធមត

របសេគពយរលង សមកេហយ ។

មរបភពពតមនពកែសត Thời Báo kinh tế

កលពៃថងទ ១២ ែខមក ឆន ២០០២ គណៈរបតភធន-

គរេអ ក ដកនេ យេ ក Issam Rasheed

H u w e i h បនេធទស នៈកចចេនរបេទសេវ ត ម

េហយបនពភក អពករទទតជមយធនគរពណជជ

កមមេរករបេទសេវ ត ម (Vietcombank) ។ របភព

ដែដលេនះបនឲយដងថ មកដលៃថងទ ០១ ែខត ឆន

២០០១ ទនញនេចញពេវ ត មេទេអ កមនតៃម

៥៥,០០៤,០០០ ដ រ កនងេនះករនេចញអងករមន

តៃម ៤១,៦៨៣,០០០ ដ រ ។ បនសឲយេឃញទនក -

ទនងដសតរមត រ ងេមដកនផចករ របលយពជ -

សនៃនរបេទសទងពរេនះ ៕ VOKK

ន âពន ¤∑យក ® ≤Vù UõçQ ≤Vù

អ ‹កន âពន ¤ ® Âbäm hé∑dù, ∞ òU kö, ≤Vù

pçìic, lä Yéd

ជន èយÞរបìច Àកìទស ® ò ì[ [ ≤Vù

Þរ â≈ល¢យទ ò∑ក ùទ òនង ន âងîចកផ យ ®

Worcester, MA 01613, USA P.O. Box 2569, Tel: (508) 922-4834 E-mail: newsletter@khmerkrom.net

Þរì∏ôព çម ·îបប PDF √នì ក ‹ងìគហទ òព ¢រ ç www.khmerkrom.net

េលខ ០១ ែខមក ឆន ២០០៤ 3 រពតតបរតសហពនធែខមរកមពជេរកម

រពតតបរត កមពជេរកម េបះពមពផ យេ យ

សហពនធែខមរកមពជេរកម កនងេគលបណង ជរមបជន

បងបនជនរមឈម នង មតតអនក នជទេមរតអពទស -

នៈវសយ េគលនេយបយ សកមមភព នង រពតតករណ

ជវញពភពេ ក ែដលទកទងនងែខមរកមពជេរកម ។

ដចបនរបកសជន ប នវ រលខតែដល

អងគករយអនភអ បនេផញជននយករដម នយន ឲយពនតយ

េឡងវញជបនទ ននវេ កនដកមមធៗ ចនន ៦ ែបប

ែដលែខមរេរកមកពងរងេរគះ ៖

១-របវតត សតែខមរេរកម ែដលរតវបនែកែរប

នងមនែផនករណៃចនេឡងវញ ។

២-ធនធនេសដកចច រតវបនរបអសយក រពម

ទងមនបនទទលផលរបេយជនទលែតេ ះ ។

៣-ភ វបបធម សន រតវបនលបបបត

នងែកែរបឲយខសព រធតេដម ។

៤-ចននរបជជនរតវបនរ យ េ យបបត

រគបមេធយបយ នងករជេន សេ យបងខ ។

៥-មនបនទទលជនយអនរជត ។

៦-បដេសធមនឲយទទលនវសទធ នងេសរភព

ទង យ ែដលបនែចងកនងចបបអនរជត ។

េដមបេ ះ យនវបញខងេល លះរ

រ ភបលសងគមនយមេវ ត ម ទទលយកនវលកខ-

ខណទងពរខងេរកម ៖

១-រតវបញច បករេធវ នគម េលទកដកមពជ

េរកម ែដលជមតភមរបសែខមរេរកម ។

២-រតវ កែដនដេនះ េនេរកមកររគបរគង

របសអងគករសហរបជជត េយង មធមមនញញ ៃនអងគ -

ករសហរបជជត ជពកទ ១១ ទ ១២ នង ទ ១៣ េដមប

ឲយែខមរេរកម មនសទធសេរមច សនខនេ យខនឯង

នងមនសទធេសរភពេពញបរបណ ។

សហពនធមនេ មនស រក យ រងចទទលនវ

េយបលពរគបមជឈ ន េដមបឲយរពតតបរតេនះកនែត

របេសរេឡង េហយមនខម រ នងមនអតថរបេយជន

ចេពះជតេយង ។ េ យែឡកកនងេគលបណងរក

អក រ សតែខមរ ឲយបនគងវង តេរ ងេទ ។ េយងខញមន

សងឃមថ េ កអនកមតតអនក ន នងបនយលដងនវ

េគលជហររបសសហពនធ នងគរទរពតតបរតេនះឲយបន

ដេណ រករល ៕

េ យេគរពពខញបទ

ថច ងក ថច

សម គមន

ពតប ត កមពជេរកម

ឆន គ.ស. ២០០៤

េលខ ០១ ែខមក ឆន ២០០៤ 4 រពតតបរតសហពនធែខមរកមពជេរកម

កលពៃថងទ ១៩ ែខធន ឆន ២០០៣ អងគករ UNPO

បនេធរបយករណបកសរប អពសកមមភពរបសអងគ -

ករេនះ េ យមនខម រសេងខបដចជ សអពករែតង

ងេ ក ប គន ឲយេធជអគគេលខធករសទរបស

អងគករ UNPO ជនសេ ក ែអគន ល គន ។ េហយ

ែតង ងេ ក ែអគន ល គន ឲយេឡងេទជអន-

របធនៃនគណៈកមម ធករអចៃ នយ ៃនអងគករ UNPO

េទវញ ។

េនកនងរបយករណេនះែដរ អងគករ UNPO បន

រឭកេឡងយងេរចនដង អពសហពនធែខមរកមពជេរកម ជ

ពេសសករចលរមយងសកមមរបសសហពនធ ជមយនង

សកមមភពននដសខន ៗ ៃនអងគករេនះ ជពេសស

ជងេនះេទេទ តគ អងគករ UNPO បនសេងកតេឃញ

ពលរដែខមរេរកមមន ម រតខពស ចេពះ សនអនគត

របសពកេគ ។ ែខមរេរកម ចកនកប សនខនេ យ

ខនេគបនយងមទ ដចសមជកឯេទ តរបស អងគករ

UNPO ែដលេទបទទលបនឯក ជយអញច ងែដរ របសនជ

មនឱកសលជនឲយពកេគ ។

របយករណបនបញជ កេទ តថ អងគករ UNPO

បនសេរមចចតទទល គ លឲយមនរបជជតថម ៣ េទ ត

ឲយចលជសមជក ។ សមជកទ ១ គរបជជត ែវន

(Hvavenda) េនកនងរបេទស ហកខងតបង របជ -

ជតេនះរតវបតឯក ជយកនងឆន ១៨៩៨ ។ សមជកទ ២

គរបជជត មង ញញ (Montagnard) េនភមភគ

េវ ត មក លបចចបបនន ែដលែខមរធប គ ល មរយៈ

ចលន FULRO ជអនកភមផងរបងជមយ នងមតរមទកខ

របសែខមរេរកម ែដលរតវជនជតយនេធករទ នទ ន

ឈនពនជះជន េបកបេញឆ ត ដចែខមរេរកមែដរេនះ។

រដអ ចយនេសរ បនទទល គ លឲយសយភពដល

របជជតមង ញញ កនងកចចរពមរពងមយ ចះៃថងទ ៤ ែខ

ឧសភ ឆន ១៩៦៧ ែតពបនេគរពេទ ។ សមជកថមទ ៣

គរបជជត ស (Ahwazi) ជជនជត បេនកនង

េខត ឃេយ ន (Khuzestan) ៃនរបេទសេអ ង

បចចបបនន ។ ធបមនសយភពកនងរបេទសេអ ងរហត

ដលឆន ១៩២៥ ។

សហពនធែខមរកមពជេរកម គមនចេពះរបជ -

ជតទងប ែដលបនអងគករ UNPO ទទល គ លជ

សមជក កលពៃថងទ ១៩ ែខធន ឆន ២០០៣ ។ េ ក

សន ទន របធនរបតបតសហពនធែខមរកមពជេរកម បន

សែមងកររក យ នង គមនចេពះ របជជតទងបជ

ពេសសគ របជជតមង ញញ ឬកលសមពនធភន ែដលបន

អងគករ UNPO សេរមចចតទទល គ លជសមជក ។

េ ក កក សរ របធនរបជជត មង ញញ សមែថង

អណរគណដលសហពនធែខមរកមពជេរកម នង សមជនពរ

ឲយែខមរេរកមបនសេរមចអ ៗ ទងអសដចករបថន កនង

ឆន ២០០៤ ខងមខេនះ ៕ ទវ ភនន

ពតមន

[ò_ãUgäsU»Þk UNPO

-អងគករ UNPO ទទលបនសមជកថម ៣ េទ តេហយ

-សហពនធែខមរកមពជេ កមសែមងកររក យនង គមន បជជត Montagnard ែដលបនចលជសមជក UNPO

នងេមដកនរណសរ ទមទរឯក ជយេកះ មលក (South Molocus)

េមដកនសហពនធែខមរកមពជេរកម ជបពភក ជមយេមដកន ទមរខងេកត

កលពៃថងទ ៩ ែខធន ឆន ២០០៣ េនសកលវទយ

លយ UCLA បនេរ បចឲយមនកមមវធសនទនមយ ជមយ

េ ក ែផ នដរ ម េដ វេយ (Fernando

La Sama De Raujo) របធនគណបក របជធបេតយយ

ែដលជគណបក ធទ ២ នងជសមជករដសភរបេទស

ទមរខងេកត ។

េ ក សន ទន របធនរបតបត សហពនធែខមរ

កមពជេរកម នង េ ក ែខលវន ល ជរបធននយក -

នែវប យៃនសហពនធ រតវបនេគអេញជ ញឲយចលរម

កនងកមមវធេនះ ។ ករពភក េនជវញរបធនបទថ េធ

េលខ ០១ ែខមក ឆន ២០០៤ 5 រពតតបរតសហពនធែខមរកមពជេរកម

យង ឲយករក ងរបេទសទមរថម បនេជ នេល ន

េហយកឲយជពកបណលបរេទសេរចនេពក ។ េ កបន

បញជ កថ រដធមមនញញរបសរបេទសទមរ មនបញជ កថ

«របេទសេនះគរទដលរបជជត ែដលរតវេគជះជន

េដមបេរ បរមះពករជះជន » ។

រមកនងេពលេនះែដរ េមដកនសហពនធ បនជប

ពភក ជមយត ងរបស រណសរ ទមទរឯក ជយ

េកះមលក (South Molocus) គេ ក ែហមម តទ

េម (Helmi Wattamena) សអពបញរបសែខមរ

កមពជេរកម េនេរកមករជះជនរបសយន ។ សម

បញជ កថ េកះមលក ជសមជកមយរបសអងគករ

UNPO នង របេទសទមរខងេកត មនេពលឯក ជយមយ

ឆន កនងេហយេនះ កជសមជកមយ របសអងគករ

UNPO ផងែដរ ៕ ទវ ភនន

ពតមន

កលពៃថងទ ២ ែខធន ឆន ២០០៣ េនរកង េ ស

ងេជែឡត (Los Angeles) មនេរ បចពធបណយខប

េលកទ ៥០ ៃនទ បេងកតសភរបក កចចករអនរជតៃន

រកងេនះ ។ េមដកនសហពនធែខមរកមពជេរកម រតវបន

អេញជ ញឲយចលរមកនងពធបណយេនះែដរ េហយេ ក

របក សរវឌ អនរបធនរបតបត ទទលបនទក

ទនកទនងអនរជត នង េ ក ែខលវន ល

ជរបធននយក ន ែវប យៃនសហពនធបន

េទចលរម មេសចកអេញជ ញ ។

េនកនងពធេនះ េគសេងកតេឃញមនករ

ចលរម របសអនកមខអនកករជត នងអនរជត

ជេរចនរប រមមនេ ក ខបភ ន

អគគេលខធករអងគករសហរបជជត េ ក

ចន េនរកពេនទ អគគរដទតសហរដ របចអងគករ

សហរបជជត នងេ ក ែឡរឃង អនក រ-

ពតមនដលបៃនសហរដ េមរក ៘

េ ក ខបភ ន អគគេលខធករ

អងគករសហរបជជត បនជរមបអព ថ នករណ

ពភពេ ក រមបញជលទងករកតេទសេមែខមររកហម

កនងរបេទសកមពជ ករកតេទសេ ក Slobodan Mil-

osevic អតតរបធនធបត យហគ វ ៘ េ ក

បនសងកតធងនថ ករករពរសទធមនស ជក សខន

បផតសរមបសនភព នង យតធមៃនមនស ជត ។

របតភសហពនធែខមរកមពជេរកម បនជបសនទន

ជមយេ ក ចន េនរកពេនទ អគគរដទតសហរដរបច

អងគករសហរបជជត ។ ទបញច ប របតភសហពនធែខមរ

កមពជេរកម បនេផញលខតមយចបបជផវករជនចេពះ

បេងកតសភរបក កចចករអនរជត ៃនរកង Los Angeles

េមដកនសហពនធែខមរកមពជេរកម ចលរមពធបណយខបេលកទ ៥០ ទ

ì◊ក îខលវន លä ì◊ក ចន ìនÂកពìន Ÿ នâង ì◊ក Â∏កù សâរ äវឌ‘â

របថត េ ក សន ទន នង េ ក ែខលវន ជមយេមដកនទមរខងេកត នង េមដកនេកះ មលក

េលខ ០១ ែខមក ឆន ២០០៤ 6 រពតតបរតសហពនធែខមរកមពជេរកម

ពតមន

ែខមរេរកមេនភនេពញ របរពធពធបណយសទធមនស េលកទ ៤ ជរបវត ស

កលពរពកៃថងទ ១០ ែខឆន ឆន ២០០៣ េន

ស គរ េមគងគ ជធនភនេពញ មនរបរពធទ សទធ

មនស អនរជតខបេលកទ ៥៥ ែដលេរ បចេឡងេ យ

គណៈកមម ធករសរមបសរមលែខមរកមពជេរកម េ យ

មនករចលរមពរបជជនែខមរកមពជេរកម របមណជង

៥០០ នក កនងេគលបណងេដមបអពវនវឲយបងបនែខមរ

កមពជេរកម មនសទធដចរបជជនទេទេនេលពភព -

េ កែដរ ។

េ ក គម ណេឆង របធនគណៈកមម ធករ

សរមបសរមលែខមរកមពជេរកម បនែថងនឱកសេនះ

ថ កររបរពធទ សទធមនស អនរជត ១០ ឆន ឆន ២០០៣

េនះ គជកររបរពធេលកទ ៤ េហយរបសបងបនែខមរ

កមពជេរកម េដមបបងញ ធរណៈជត ឲយបនដង

បនឮ ពករបតបងសទធេសរភពរបសបងបនែខមរកមពជ

េរកម េនកមពជេរកមដចសពៃថងេនះ េហយេ កសម

អពវនវដលថន កដកនែខមររគបជនថន ក ថ នទតនន

របចេនរបេទសកមពជ អងគករេរករ ភបលជត នង

អនរជត េម ជយេធអន គមនេទ មលទធភពែដល

ចេធេទបន ។

េដមបចលរមកនងទ េនះ សហពនធែខមរកមពជ

េរកម បនេផញសនទរកថមយចបបមកចលរម ែដល ន

េ យេ ក ង រៈ ត ងសហពនធែខមរកមពជេរកម

ែថងអពទកខេ ករបសបងបនែខមរេរកម ែដលរសេន

េរកមនមែដក នគមយនសពៃថងេនះ នងបនទម

ទរឲយ ជញ ធរយន រតវបញឈបេធ នគមេលទកដ

កមពជេរកម ែដលជមតភមរបសរបជពលរដែខមរកមពជ

េរកម មនទហ ៦៨.៦០០ គឡែមរតរក ែដល ត

សនធងេនភគខងតបងបផត ៃនរបេទសេវ ត ម

បចចបបនន េហយរតវ កែដនដកមពជេរកមេនេរកមករ

រគបរគងរបសអងគករសហរបជជត េដមបបេងកតឲយមន

បរយកសេសរ នងយតធម េដមបផលឱកសឲយរបជ -

ពលរដែខមរកមពជេរកម ចអនវតនវសទធសេរមច សន

ខនេ យខនឯង ។

សថតេនឱកសេនះែដរ អនកអងគមច ស សសវតថ

ពង នរ មនពង រពះ ជត ងដខពងខពស របសរពះ

ករ រពះបទ សេមចរពះ នេ តម សហន នង

សេមចរពះ ជអគគមេហស មននថ បនមនរពះសវនយ

ថ រពះករ ជអងគមច សជវតតមកលេលតបង នងសេមច

រពះ ជអគគមហស រពះអងគ បនសពរពះ ជហឫទយេផញ

េសចកនករឭក នងសរសខទកខ រពមទងរបទនពរដល

របជពលរដ ែខមរកមពជេរកម ជកនេចរបសរពះអងគេន

រគបទសទ េហយនងរពះអងគបនរបទនរពះ ជរទពយ

ចនន ២.០០០ ដ រដលគណៈកមម ធករសរមបសរមល

ែខមរកមពជេរកមផងែដរ ។ ែដលវេសសវ លជងេនះ

េទេទ តេនះគ អនកអងគមច ស សសវតថ ពង នរ មនពង

អនកអងគមច ស បនរបកសសមពនធភពរបសអនកអងគមច ស

រ ងែខមរកមពជេរកមជេលកទ ២ កនងអឡងទ បណយ

សទធមនស ពរឆន បនបនទ បេនះ េ យអនកអងគមច ស

របកសថជ របសអនកអងគមច សជែខមរកមពជេរកម មន

នមថ សន េឌ ប េហយអនកអងគមច សគរទយងេពញ

ទហងេន លសកមមភពរបសែខមរកមពជេរកម ែដល

សបេទ មគតចបបជត នងអនរជត ។

េនះជសកខកមម ៃនេសចកេ សកឃននវសទធ

េសរភពរបសរបជជតែខមរកមពជេរកមេនរគបទសទ ។

សមឲយប របេទសែដល ស ញយតធម េម ជយ

គរទនវសឆនទៈេនះផង ។ កេដមបមនស ជតេលេ ក

េនះមនសភមងគល ៕

ល ឈន

េ ក អគគេលខធករ អងគករសហរបជជត សអព

ថ នករកមពជេរកម ែដលែខមរេរកមកពងែតេពបរបទះ

ករលបក េ យរតវរសេនេរកមកររតតរ ៃនរបប

នគមយនកមមយនសបចចបបនន រពមទងឯក រ

ននែដលេ កអគគេលខធករអងគករ UNPO បនេផញ

ដលរដអ ចេវ ត ម សអពករទមទរសទធរបស

ែខមរេរកម ៕

ទវ ភនន

េលខ ០១ ែខមក ឆន ២០០៤ 7 រពតតបរតសហពនធែខមរកមពជេរកម

វតសេ ងឯក តវបនក ងេឡងមនេគបងស នចង

សមយនគរភន នងេដមយគសមយេចន កនងគ .ស. ៦៤២

កនងរជជកល ពះបទភវវរ មន (៦៣៥-៦៥៥) គេនេពលែដល

ពះអងគយង តឡបពេធសកស ងគ ម យក បេទសចមេធជ

ចណះ បេទសែខមរ បកបេ យេជគជយ េហយបន ស

បងគ បឲយពកេមទព េបះ ពះពនជយេនេលទលេដមសេ ង

ែកបរ តពងមយ ។ េពលផទស មក េនេលទលេនះ ពះអងគបនសបនេឃញ ពះពទធបដមមយអងគ ផសេឡងេន

តងគលេដមសេ ងមយ លះ ពះអងគភញ កេតនេឡង ពះអងគ

សបញជ ឲយពកេមទពជកកកយ តងកែនងសបន េឃញ

ពះពទធបដមផសេឡង េនះក បទះេឃញពទធបដមសរទធ

ទងគង ពះែភនន កមពស ១,២ ម ពះអងគកេរ បចក ងវត

មយេនេលទលសេ ងែតមងេទ ។ វត ÷សòì∆ងÅក ក ងì ព-ស- ¥¥ºø គ-ស- øºµ

m`÷pòì∆UÅQ pîÂiQîR„kìÂÞi

ដក សងេចញពទស នវដ អងគរធ

វតសេ ងឯក សថតេន កនងភមធក ឃធក សក

ភន ច េខតរពះរតពង ែដលយនបរេឈម ះថេខត រ

វញ (Tra Vinh) េហយមនចមង យព ជធនភនេពញ

របមណ ៤១២ គឡែមរត េបេធដេណ រ មផវជតេលខ

២១ មរចកទរៃរជធ សក េកះធ េខតក ល ។

វតសេ ងឯក គជវតមនវយច សជងេគ

គម នពរ េនេលទកដកមពជេរកម កដច ជទកដកមពជ

ក លេយងេនះែដរ ។ វតេនះ ក ងេឡងេន ព.ស.

១១៤៦ គ.ស. ៦៤២ កនងរជជកលរពះបទភវវរ មនទ ២

(គ.ស. ៦៣៥-៦៥៥) េហយេបគតមកដលឆន ២០០៣

េនះ គមន យកល ១៣៦១ ឆន េហយ េពលគវតេនះ

រតវបនក ងេឡងពចងយគសមយ ចរកភន នង

េដមយគសមយេចន មកេមះ ។ កនងសមយេនះ

របេទសកមពជេយង គជចរកភពដខងពែក មនរព -

របទលខងេជងទលនងរកងហងរពះបង (រកងេវ ងចនទ)

របេទស វ ។ ខងេកតទលនងរបេទសចមប នងែដន

សមរទចន ខងតបងទលនងម សមរទចន ខងតបង

ទលនងម សមរទ នងខងលចទលនងរបេទស

មេឡយ ។

រពះបទភវវរ មន រទងបនរ សបងគ បឲយពក

នមនក ងវតេនះេឡង គេដមបឧទទសថយពទធ ស -

ន បនទ បពរពះអងគដកនេធសកស ងគ ម យយក

របេទស ចមបមកេធជចណះរបសរបេទសែខមរេយង ។

េប មករេរ ប បរបសរពះសងឃ នងពកពទធ -

បរសទចណះេជងវតសេ ងឯកេនះ បនឲយដងថេប

មករដ លតៗគន ងពជននេដមរហតដលជនន

សពៃថងេនះ បនបញជ កថ េនេពលែដលរពះបទភវវរ មន

ដកនកងទព យយករបេទសចមប េធជចណះរបកប

េ យេជគជយមក េសចចមបកសខចតនយកសយ -

រ ករមកថយេសចែខមរជេរ ង លឆន េហយរពះអងគ

បន ករពះ ជត ងរបសរពះអងគ នង កងទពែខមរ

មយចននេនកនងរបេទសចមបេនះ េដមបេមលករខស

រតវជនសរពះអងគទេនះរច លេហយ រពះអងគកនទព

េសះ ទពដរ ទពេថមរេជងវលរតលបមករពះនគរវញ ។

កលសមយេនះ ទកដែខមរកមពជេរកម សមបរ

េទេ យៃរពេឈធៗ ឯជនជតែខមរេយងមនចននតច

តច េហយេរចនរសេនេ យរបមលផបេងកតជភមតច ៗ

េនកនងៃរពេ ងេនះេទ តផង ។

េពលរពះអងគនកងទពមកដលៃរពមយ ែដល

សបរេទេ យេដមធក នងជតបន ចភន (គម នភន) គ

ឯក ររបវត ស

េលខ ០១ ែខមក ឆន ២០០៤ 8 រពតតបរតសហពនធែខមរកមពជេរកម

មនែតរតពង បងបរ រពះអងគករ សបងគ បឲយនមន

របសរពះអងគេបះរពះពនជយេនទេនះ េដមបឲយកង

ទពរបសរពះអងគរបមណ ២ ែសននកសរមកយក

កមងមយរយៈសន ។

ពកនមន បនេរ បចរពះពនជយមយកែនង

េនេរកមេដមសេ ងដធមយេដម មនមបរតជក

រតឈងរតៃឈ សថតេនជបមតរតពង ។ េ យ រ

មនករហតេន យរពះកយ កនងករេធសកស ងគ ម

នងករយងដេណ រដែសនឆង យ រពះអងគករបះរពះ -

កយលងលក េនកនងរពះពនជយេនះយងសកប -

សកល េហយរពះអងគរទងសបនេឃញរពះពទធបដម

មយអងគ េធអពសរទធ រទងគងរពះែភននកមពស ១,២ ម

បនផសេចញពដរតងគលេដមសេ ង ជបនងស -

យបរពះពនជយ របសរពះអងគ សសៗ នងរពះេនរត ។

ភមេនះរពះអងគកេតនេឡង េហយទតេមលមគលេដម

សេ ង កេឃញកែនងមយ ងរកហង េហយេរបះបនចៗ

ផង កដចជមនវតថអមយរបងផសេចញពេរកមដ

ផសេចញពេរកមដមក ។ រពះអងគ េឃញបតភតចែមក

ដេចន ះ រទងករ សបងគ បឲយពកនមននងេមទពកពលៗ

របសរពះអងគ មកជបជ េហយមនេរ ប បពដេណ រេរ ង

ែដលរពះអងគរទងសបនេនះឲយពកនមន នង េមទព

កពលៗ ឲយបនដងរគប ៗ គន រចេហយ រទងរ សបញជ

ឲយេមទពកពលមន កេទពនតយ នងកយដរតងកែនងមន

បតភតចែមកេនះ េតមនេហតេភទអេទ ?

េនេពលែដលេមទពកពល យកៃដេទកយដ

ែដលផសៗេនះែតបនច ក បែតបះនងរពះេកស

របសរពះពទធបដមមយអងគ េធពសរទធេខម រេ ង សល ។

ទតេឃញដេចនះ រពះអងគករ សបញជ ឲយពលេសននគន

ជកកកយដេនមជវញរពះពទធបដមេនះថនមៗ កឲយមន

ករបះទងគចរតវរពះបដមេនះឲយេ ះ ។

េរកយពជកលងជវញអសេហយេនះ កេឃញរពះពទធ

បដមេនះមនកមពស ១,២ ម ដចរទងសបនេឃញយង

ដេចនះែមន ។ រពះអងគបនរ សបញជ ឲយពលេសនទង

អស នគន ែសងរពះពទធបដមេនះេឡងមកេល ។ ែត

េទះបពលេសនមនេរចន បែសននកកេ យ កគម ន

លទធភពកនងករេលករពះពទធបដមេនះ េចញពរេ

េឡងមកេលបនែដរ ។

រពះអងគ ទតេឃញេហតករណចែមកអ ច រយ

យងដេចនះ រទងកឲយេ ក េ េធករគនគរ យ

េលខអតៈ េមលេតមកពេហតអបនជពលេសន ប

មននកមន ចេលកយករពះពទធបដមសរទធេនះ េចញ

ពកនងរេ បន ?

េ ក េ រ ករបញបរបញលទញករ

យេលខអតៈ េហយទលថយរពះអងគថ «រកបទល

ទលេនះ គជទលែដលមនបរមខងពែក េហយរតវ

ក ងវតត មមយេនេលទលេនះ នងតមកលរពះ-

បដមសរទធេនកនងវតតេនះ ទកជទេគរពបជរបសរបជ

សតែខមរជពទធ សនតេរ ងេទ ។ ចេពះករេលក

រពះពទធបដមេចញពកនងរេ ត មកគងយេទ េរពះរពះ -

អងគ េធវអធ នរឭកនកដលគណរពះពទធ ជរពះបរមរគ

រចេហយយកអេបះែត ៧ សរៃស េទចងទញសទចយក

រពះពទធបដមេនះេទ គរបកដជបនសេរមចដច

រពះទយបងរបថន របសរពះអងគជមនខន» ។

រពះបទភវវរ មន កបនេធ មករទស នទយ

របសេ ក េ េ យេលករពះហសថទងេទអញច -

លេលរពះសរ សនយេនចេពះវតថសកសទធែដលេន

ែថរក ទលៃរពសេ ងេនះថ រពះអងគនងរ សបងគ ប

ឲយក ងវតមយេនេលទលេនះ មករគនគររបស

េ ក េ រ រចេហយរទងរ សបងគ បឲយេមទពកពល

យកអេបះ ៧ សរៃស ចង កជវញរពះពទធបដម

េនះ េហយរ សបញជ ឲយេមទព ែត ៤ នក ឈរជវញ

ទសទង ៤ េនមតរេ ឲយទញេយងរពះពទធបដម

េនះ េឡងមកេលយងងយបផត កដចជ លដច

សឡយងដេចនះ ែដរ ។

េរកយពេលកយករពះពទធបដមេនះ េចញព

រេ រចមកេហយ រពះអងគករ សបញជ ឲយកងទពឲយេទ

េកណរបមលពកអនក សក ែដលរសេនតបនេនះ មក

រមកមងគន ជមយកងទពរបសរពះអងគេដមប ចបេផម

ក ងវត មមយ េនេលទលសេ ងេនះ ។

រពះបទភវវរ មន រទងបនគងេនេលទលស-

ឯក ររបវត ស

េលខ ០១ ែខមក ឆន ២០០៤ 9 រពតតបរតសហពនធែខមរកមពជេរកម

េ ងេនះ រហតដលក ងវតេនេលទលសេ ងេនះ

រច លជ ថ ពរេហយរពះអងគ បនេរ បចតមកលរពះ-

បដមសរទធ រទងរពះែភននកមពស ១,២ ម េនះ កកនង

រពះវ រ នងបនយករពះវសមយអងគេទ តេធពេថមថម

កអមេនសងខងរពះពទធបដមសរទធេនះេទ តផង ។

រពះអងគរ សបងគ បឲយពករពហមបេ ហតមន ក េធជ

អធករវត េហយរទងរបសទធនមវតេនះថ «វតតសេ ង

ឯក» េទ តផង ។

មលេហតែដលេធឲយរពះបទភវវរ មន រទងេរ បច

ករបចមករពះន យណ នងរពះវសេនអមសងខង

រពះពទធបដមសរទធេនះ េរពះរពះអងគយលថរបជ ស

ែខមរគជអនកកនរពះពទធ សនផង នង រពហមញញ ស -

នផង ដេចនះេដមបកឲយរបជ សរបសរពះអងគេនទេនះ

មនជេមះបកែបកគន េ យ របញជេន សន

រពះអងគបនសេរមចរពះទយេរ បច មរេប បេនះ ែតមង

េទ ។

េ យ រវតសេ ងឯកេនះ សថតេនឆង យព

ភមអនក សក រពះអងគកបនេកណរបជ សមយចននឲយ

មកសងផទះសែមបងែកបរវត បេងកតបនជភមមយថ ភម

ធក នងបេងកតបនជឃមយ កេឈម ះថ ឃធក ែដរ

េរពះេនទេនះសមបរេទេ យេដមធកធៗ ជេរចន ។

ជមយគន េនះែដរ រពះអងគបន កេឈម ះ សកេនះថ

សកភន ច េរពះតបនេនះគម នភនមយេឡយ នង ក

េឈម ះេខតេនះថេខតរពះរតពងេទ តផង ។

រពះអងគបនេរ បចរពះពធបណយបញច ះសម េន

វតសេ ងឯករច លេហយ េទបបនដេណ រយងចលវល

រតឡបដលរពះបរម ជ ងវញ ។

ចបពេពលេនះមក វតសេ ងឯកកមនកន

េចអនកភមមយចនន នគន េទ ងផនសបសេរ នគមពរ

រពះពទធ សន ជបនបនទ ប ពជននមយេទជនន

មយេទ តជហរែហរ ឯរបជ សែដលរសេនកនងតបន

េនះ កបននគន កបឆក រៃរពរក នដេធែ សចករ ក ង

ជវភពយងសខដមរមន រតជករតជ តកនេចដ ប

េរ ងមក ។

លះមកដលរជជកលរពះបទអងគេអង (១៧៧០-

១៧៩៦) មនេសចយនមយអងគេឈម ះ យ ឡង រតវ

េសចយនមយអងគេនភគខងេជង េលកកងទពមក

យដេណ មយក ជសមបត េធឲយេសចយនអងគេនះ រត

ខច តខច យ េហយេភ សខនចលមកកនងរបេទសែខមរ េហយ

បនស ជនញញ តពរពះបទអងគេអង ន កេនកនងេខត

រពះរតពង ។ រពះបទអងគេអង កបនយលរពមអនញញ ត

ឲយរពះេច យ ឡង នងបរពរទងអសរសេនកនងេខត

រពះរតពងេនះជបេ ះ សននសន ។

េរកយមក េ យ រមនជនយពេសចែខមរផង

េនះ រពះេច យ ឡង កបនេធករ យបកេលកងទព

េសចយន ែដលមកពភគខងេជងេនះ ដេណ មបន

អ ច នង ជសមបតវញ ។

បែនេសចយនរពះនមរពះេច យ ឡង មនបន

នយករបជ សយន ែដលមកសរជកេកនេនកនងេខត

រពះរតពងេនះ រតឡបេទរសេនរបេទសយនវញេទ គ

ែថមទងកនែតបញជ នជនជតយនខងតបង មករសេន

កនងេខតរពះរតពងកនែតេរចនេឡងៗ េហយែថមទង

ទមទរមនឲយពក ជករែខមរ យកពនធ រេលជនជតយន

េនះេទ តផង ។

េពលជនជតយន ចលមករសេនកនែតេរចន

ពក កចបេផមេធទកខបកេមនញជនជតែខមរ ែដលជមច ស

ទកមច សដ យងរពេហនេកងកចបផត ងពរជជកល

រពះបទអងគេអង រហតដលរជជកលរពះបទអងគឌង ។

បនចេរកយមក របេទសែខមរេយងកដចជតបនឥណចន

ទងមល រតវធកេនេរកម នគមនយមប ង ។

េនៃថងទ ៤ ែខមថន ឆន ១៩៤៩ ពក ន-

គមនយមប ង កបនសេរមចកតទកដែខមរភគខង

តបង គទកដកមពជេរកម េទឲយយនគរឲយឈចបរក

ទបផតគម ន ។

បងបនរបជ សែខមរេនកមពជេរកម កបន

នគន េរកកេឡង េធករតសករពរទកដរបសខនយង

អង ចក ន បែន ជញ ធរយនេធករប ងក បយង

វៃរពៃផ នងរះរករគបមេធយបយេដមបបផច

បផញអតសញញ ណជតែខមរ ឲយរ យ បសនយអស

ពទកដកមពជេរកម ។ សមបែតរពះបដមសរទធ របចមក

ឯក ររបវត ស

េលខ ០១ ែខមក ឆន ២០០៤ 10 រពតតបរតសហពនធែខមរកមពជេរកម

រពះន យណ នងរពះវស ែដលរពះបទភវវរ មន បនយក

េទតមកលទកកនងរពះវ រវតសេ ងឯកេនះ ក ជញ ធរ

យនេរបលបចកលយកបតអសែដរ ។

េ យ រវតសេ ងឯក គជវតមយ ែដលមន

វយច សជងេគបផត នងបនក ងេឡងេនេលទក

ដកមពជេរកម េនកនងរជជកលរពះបទភវវរ មន ងព

១៣៦១ ឆន មនេនះ េទបបនជបងបនែខមរកមពជេរកម

េយង មនជេន េលរពះពទធ សនយងរងមបផត

រហតដលសពៃថងេនះ ។

េប មករអះ ង របសបងបនែខមរកមពជ -

េរកមេយង ជទេទបនឲយដងថ គតចបពេរកយ

េពល ែដលពក នគមនយមប ង របគលទកដ

កមពជេរកមេទឲយយនពឆន ១៩៤៩ មក ពកយនបន

ចបផ ករពះសងឃែខមរចនន ៨៨៦ អងគ េហយមនមយ

ចននេទ តរតវ ជញ ធរយន េធទកខបកេមនញ កគក

រច កយង វៃរពៃផ ។

បងបនជនជតែខមរកមពជេរកម ជពទធបរសទ

ចណះេជងវតសេ ងឯក កដចជវតេផ ង ៗ េទ ត េន

េលទកដកមពជេរកមែដរ េនែតេបជញ ចតមនេចះរងសងត

កនងករតសករពរអតសញញ ណែខមរតេទេទ ត យងអង

ចក នបផត លះរ ជវតចងេរកយ ចខតមន

ឲយយនលបបបតបនេ យងយេនះេឡយ ៕

ឯក ររបវត ស

ែខមរ កេឈម ះខញ

ពេ ះែសនសម ចរពះរតពង ទកថរតជក

ផកមនកមង េទះជែខរបង មនរងែហងសងត។

រតពងដេករ

ដរបសែខមរ ែ សមនជរជត ដេនះេ ល

បងករបេងកត ផរផង សសេឆត កេណ តេខម ។

រតពងេ េឆនម

សះេនខងេដម សេមបមអ ច រយ ឈករករហង

រចងបបផ មនហវងមចឆ េឆឆសបបយ ។

រតពងថេឆត

ទកដេរតយេកត កេណ តេដមៃថង រះេរព ងេឡងេល

បភេ កយ ភពែផនែដនដ ៃរពរពក បពវ ។

េរកយមនរបវតត

កមមមកពរងត ចតលវងហរខរ រតពងបតេឈម ះ

េរគះកចេខចផ ពកយនឫសយ រប រផសបតរ ។

ពរពះរតពង

េទជរ បង ខងេដមទមក រតពងេ ភ

ផ ឈែ សកថងរ េភចខនយនេចរ ឆរេបក យកដ ។

លបចេលបចដចែខង

Qò≠g‰

ដកន េលង បែងវងែខមររបស ស កលយនខលខច

លចឆកបនដ េ យែលបង ស ៃកបន ក ។

េរបរបសផសែរប

លបចយនលចេគ ែកកនយន ក រ បងេឈម ះថម

ភយមនទន ក រ យងយន ក កបភនតែខមរ ។

េ រ យងយរ

េរបេសន តេឆ តដរ បតរឆពនែភនកេគ េ ថរ វញ

េពញមតអនកែ ស បនយនខសែខមរ ែរបជយនបន ។

យនេជងយនតបង

កសខញដង ឡងឡវយងមន រតងរ ងមងកវ

ធវគេយ ងមន ែរបជភយន មន ធវរល ។

ខញរពះរតពង

រទងចកែណនខង ខម ងចបបងខ េបសនវលេឈ

េសទរ ចជដ កចមលេឈម ះខញ រលដល មយន ។

យនថមយនចស

សរតវពជ សន ផសមនរេងគ សខន េរចនេលកេរចនដង

បងបបតសនយ អសែខមរេនយន រកគនគម នឈប ៕

(េនមនត) េ យ ថច សេមធ

េលខ ០១ ែខមក ឆន ២០០៤ 11 រពតតបរតសហពនធែខមរកមពជេរកម

េរ ងដេខចផ ៃនជនជតែខមរេរកម

១-មតរបសជនជតែខមរ

“េ យេហតថបញេនះបះពលផទ ល ដល ច

នងឈមេយងយងផទ លែតមង”, េជគ សនដអភព

ែដលបងបនរមជតែខមរេយងបនទទលនវ ឯនយរព -

របទលែដនែផនកខងេកត បញទងេនះេធឲយេយងេរក ម

រកយងៃរកែលង ។

េ យរតវេគបងខ ទកដចជជនបរេទសេនេល

ទកដែដលជេករមរតករបសខន នងេ យរតវរ ភបល

េវ ត មខងតបង ចតទកជជនជតេយ ក មេនះ

បងបនរមជតែខមរទងេនះ បនរតវទទលនវទរណកមម

រគបយង េបកល ខនចងរក ទកនវបគគលកលកខ -

ណៈខន នងេបខនចងេនមន មភកចេពះភ

របសខន ចេពះទេន មទមបរបសខនចេពះទរមងករ

ៃនរពះពទធ សន ែដលខនរតវេគរពរបតបត ។ ជនរម

ជតែខមរទងេនះគម នករអនេរគះព “ពកឧទទ មរបឆង

នងរ ភបលៃរពនគរ” ែដលទទលករគរទរដករ

ណយេនះែដរ ។

េ យនគន េគចឲយផតព កររបលយជវតេនះ

បងបនរមជតេយងជេរចនរយ បនរះរកផវេគចរតឆង

រពែដនមករជកេកនេនេលទកដជតែខមរ ។ កបែនបង

បនរមជតទងេនះព ចេភ សខនបនទងអសគន េទ ។

េ យមនករ មេដញរបកត, ករចបចងជនរមជត

េយងទងេនះ បនខចបងនវជវតជញកញបកនងករ

រតេភ សខនពបនសេរមចផលេនះ ។

សេមចរពះរបមខរដរទង បនយករពះទយទក

ក ចេពះសណមពរទងេនះ េ យរទងបន ក

ជនម សននបតៃនអងគករសហរបជជតេលកទ ១៦

េនះ នវបញៃន នតជនែខមរេនេវ ត មខងតបង

េហយរទងបនសេនឱកសេនះ ឲយេគទទលធន

អះ ងចេពះសទធៃន នតជនទងអស ែដលេនកនង

ែដលសេមតច រពះនេ តតម សហន

រពះរបមខរដឋកមពជ រទងបនរឭក

េនចេពះមខ អងគករសហរបជជត

កលពៃថងទ ២២ ែខកញញ ឆន ១៩៦១

ឯក ររបវត ស

រពតតបរត កមពជេរកម កនងេគលបណងឆះបញច ងនវ

សកមមភព របសសហពនធែខមរកមពជេរកម នងចលន

តសេ យសនវធ េដមបទមទរសទធសេរមច សនខន

េ យខនឯង ជនរបជពលរដែខមរកមពជេរកម ែដល

កពងរសេនេលមតភមដែសន សេ ះ របសេយង

សមរពះ ជនញញ តចះផ យេឡងវញនវ រពះបនទលែថង

ករណ ៃនសេមចរពះបទ នេ តតម សហន ែថងេទកន

អងគករសហរបជជត កលពៃថងទ ២២ ែខកញញ ឆន

១៩៦១ ែដលឆះបញច ងឲយេឃញនវរពះ ជហទយរបស

រពះអងគ ចេពះជនរមឈមែខមរកមពជេរកម ។

េលខ ០១ ែខមក ឆន ២០០៤ 12 រពតតបរតសហពនធែខមរកមពជេរកម

តបនេផ ង ៗ កនង កលេ កផង ។

អន គមនេនះ មនេនកនងេសចកែថងករណ

របសសេមចសហជវន ែដលរទងបនែថង កលពៃថងទ

២២ កញញ ឆន ១៩៦១ េនេលេវទកៃនម សននបត ។

េសចក សងទងបែផនកៃនេសចកែថងករណេនះ ែដល

ទកទងនង “ែខមរេរកម” េយងសមដក សងយកមក

ចះផ យដចតេទ ។

ករេផទរែដនដៃនរដក ងសនពេដម ឲយដល

រ ភបលេវ ត ម េហយែដលមនរឭកករដក សង

ពវគគខងេដមករចះផ យេនះសេមចសហជវន បនន

មកដ លកនងេរ ងេ ះ យេ យសនវធដល បញ

លេហ រ ករេផទរេនះកណតអពឫសកេណ តៃនបញដ

កកកលរបសពក “ែខមរេរកម” ែដលជកមមវតថរបស

េសចកែថងករណៃនសេមចរពះរបមខរដ ។

២-រពះបនទលែថលងករណៃនសេមតចរពះរបមខរដឋ

កមពជ

របេទសក ងសន ែដលជេវ ត មខងតបង

សពៃថងេនះ ជដរបសកមពជែដលរបេទសអ ម បន

កនកបមយភគ េនេពលែដលជនជតប ងបនមក

ដលកលពពកក លសតវត ទ ១៩ ។ កល

េនះរបេទសប ងបនទក ែខរតទងេនះឲយសថត

េនេរកមអ ចរបសខនែតមង រពមទងែខរតទង -

យ ែដលេនេកតវ ទរ ងរបេទសកមពជ នងរបេទស

អ ម េហយប ងកយកែដនដនងែខរតទងេនះ េធ

ជ នគមមយ រចេធជែខរតមយរបសប ងេ យ

េរជស ង អនកត ងឲយេទេនរបជកនងសភ របស

ប ង ។

កលពឆន ១៩៤៦-៤៧ េ យេហតរបេទស

ប ង រតវតសប ងក បករបះេបររបសេវ ត ម ែដល

មនកមងជពេសសេនែបកខងេជងេនះ របេទស

ប ងកបេងកត ឲយមនរ ភបលបេ ះ សននមយ

េនេវ ត មខងតបង ។ រចកលពឆន ១៩៤៨-៤៩

របេទសប ងបនេ បវ យ ជអតតរពះម ក រត

ែដលរតវ ក ជយកលពឆន ១៩៤៥ េនះមកវញបន

របកស ងបវ យ ឲយេធជរបមខរដ េហយេផទរ

ក ងសន ជដរបសប ងមកឲយបវ យ េ យមន

េសចកយលរពមរបសរដសភប ង ។ រពះម ក រត

ៃនរបេទសកមពជ រពះអងគរទងកបនត ជផវករជទស

នងករេផទរែដនដេនះ ែដលរបេទសរបសេយងបនរក

សទធរបសខនរតមរតវ មចបបេនេលែដនដេនះែតករ

ត េនះជករឥតអេព ។

---------------------

មយងេទ តរបេទសប ង បនទទចេពលព

ករណកចចរបសខន ចេពះជនជតប ង ប ននក

ែដលរសេនរបេទស លេហ រ ។ េសចកេរបសរបណ

េនះរតមរតវ នង ចឲយេគេយគយលបន សបែន

ប លឲយខញរតវរឭកដល សន េនសហគមនែខមរ

ចនន ៦០០,០០០ នក ែដលរសេនេ យគម នករ

ធនអះ ងបនចបនច ពរ ភបលេវ ត ម

ខងតបងេទ ។ មយងេទ តជនរមជត ៦០០,០០០

នកេនះ ពតជអនកកនកបទកដេនះមនេគផង េនះ

គមនែមនជករណខសគន នងករណៃនជនជតប ង

េនរបេទស លេហ រេទ ។ កបែន ខញមនជេន ថ

េមដកន លេហ រទង យ មខជេបកឲយមនករ

ធនអះ ងជនជតប ងទងេនះ ែដលេយងមន

នសងឃមថ េគរពមធន បរងចេពះជនរមជត

ទង យរបសេយង ែដលសថតេនេរកមនតកមមរបស

េវ ត មខងតបងេទ ។

េនេពលេនះ ខញសមអភយេទសដលរបតភដ

ជទេគរពទង យ ចេពះសនទរកថដែវងេនះ េហយ

ខញសមចេពះអងគកររបសេយង សគតដលបញមនស

ធម ែដល មេយបលរបសខញ រតវេធឲយអងគករេនះយក

ចតទក កគតឲយបនដតដល ។ បញេនះគជបញ

នតជន េហយជពេសសបញសហគមន ែដលរសេន

កនងរបេទសដៃទៗ ។

បញេនះបៈពលផទ លដលេយង, េរពះថជន

រមជតរបសេយងចនន ៦០០,០០០ នក បនរសេន

កនងេយ ក មខងតបង របកបេ យនវលកខណៈដ

ឯក ររបវត ស

េលខ ០១ ែខមក ឆន ២០០៤ 13 រពតតបរតសហពនធែខមរកមពជេរកម

លបកៃរកែលង េហយគម នអជទពងទលែតេ ះ

េដមបទលនងវធនករ ជពេសសែដលេគេធរេ ភ

មកេលេនះេទ ។ សហគមនែខមរេនេយ ក ម

ខងតបង គជមច សទកដជដបងមក ែដលករលកលយ

របសជនជតេយ ក ម បនមករគបសងកតបតអស

េទេនះ, បែនេនែតរក ឯកភពដេពញេលញខង

សន, ខងភ , ខងទេន មទមប នងរបៃពណ ។

េ យមនេសចកសេរមចរេ ភរបសរ ភបល េយ ក

មខងតបងេនះ , សហគមនែខមរេនះបនទទលនវ

ករបងខឲយចលជតជេយ ក ម េហយេគពរពមេបកឲយ

មនសទធរក ទកនវទេន មទមបរបសខន , ភ របស

ខន រពមទងទរមងករៃនរពះពទធ សន (ករ មមន

ឲយមនករសែដងធមេទសនជែខមរ, មនឲយមនេស វ-

េភធមែខមរ ៘ កររេ ភបះពលដលសទធដៃថថនរ

ៃនមនស ទងេនះ កនែតមនេរចនេឡងេទ តកនងឱ -

កសបនម នែខេរកយេនះ េ យមនវធនករជពេសស

យង វ រកកបផតែដលមនែមនជអេព ផចមខ

ែតខងអនករដករដរតមរតវ មចបបេយ ក មខង-

តបងែតបេ ះេទ , បែនគជអេពមកពខងពកឧទទ ម

ែដលរបយទធរបឆងនងរ ភបលេនៃរពនគរ ។ ជនរម

ជតែខមរដអភពទងេនះជេរចនរយនក បនបនបងរត

ពករជះជនសងកតសងកនេនះ េដមបមករករជកពនេនកនង

ទកដជត ។ ជនរមជតទងេនះបន រតវេគេដញ ម ,

ចបឃឃង , េធទរណកមមដលរបកយ , បញរះសមប

េចល ។

ចែណកខងខនវញ របេទសកមពជកមន ន -

តជនេយ ក ម រសេនកនងរបេទសេ យេសរ កនង

ចេ មៃនរបជពលរដរបសេយងែដរ េហយបនរក

ទកនវសញជ តរបសខន , ភ របសខន , ទេន មទមប

របសខន ។ លកខនកៈៃនជនជតេយ ក មទង

៤០០,០០០ នក េនះគជលកខនកៈៃនជនជតបរេទស

ទងអសែដលរសេនកនងរបេទសកមពជ ទកជជនជត

ៃនរបេទសខងលច ឬជនជតៃនរបេទស សកេ យ ។

េយងព ចេនជគថង ចេពះេសចកអពវនវ

ដអសសងឃមៃនជនរមជតេយង ែដលរសេនកនង

េយ ក មខងតបងេនះបនេឡយ ។ គេហតេនះ

េហយ បនជេយងបនបនបងជេរចនេលកេរចនរគ

កនងកចចចរចគន ជមយរ ភបលៃរពនគរ េដមបសឲយបន

មនករេសេរ េរ បចលកខនកៈរបសខនេនះេឡងវញ ឬក

យងេ ច ស ឲយបនដលនវករបនធបនថយខះចេពះ

េជគ សនរបសខន ។ ែតេគបនរបឆងមនរពមទទល

មេយងសេនះេទ ។ េយងកបនសចេពះេទសនង

ករ នសរមបអនកេភ សខន ៃនអងគករសហរបជជត

េទ ត ។ អនកេធអេងកតទង យបនមក េហយបនសរ

ចេមយដលអនកដ ងៃនអនកេភ សខន មកពសហគមន

ែខមរទងេនះ េហយបនេធេសចក យករណមយ ។

ែតគម នបនលទធផលអេ ះ ។

ករពរពមរបសរ ភបលៃរពនគរ កនងករ -

ពនតយរមជមយេយង នវបញែដលេកតមនេឡងព

នតជនទង ៦០០,០០០ នកេនះ ពែមនមនដច

េនកនង កលេ កេនះេទ ។ េយងមនឧទហរណ

កនងេរ ងេនះេនរបេទស “អរទស” នងេនរបរេទស

“អ ល ” ែដលបនរះរករមជមយគន នវករេ ះ យ

មយចេពះបញរបជជនេនដបនទេន “ ឌស” ខង

េល ។ បែនេយ ក មខងតបងេគស ងេហតថ េគ

មនែមនជសមជកៃន អ .ស.ប. េទ េដមបមនរពម

ជែជកពភក អទងអស ជេហតេធឲយេឃញនវករគម ន

ផលរបេយជន ែដលទករបេទសខះ នងរបជពលរដខះ

ឲយេនេរកអងគកររបសេយង ។ ករឥតផលរបេយជន

េនះបនេកតមនេឡងមយចែណកេទ ត េនកនងករ -

លបកទង យែដល ចេធឲយេឃញរប ងេឡង េប

កលេគគតគរនងយកេរ ងរបេទស វេទជន អ.ស.ប.

ែដលគម នទងេយ ក មខងេជង នងគម នទង

របេទសចនផងេនះ ពនតយ ។

បញ នតជនែខមរ េនេយ ក មខងតបង

មនែមនេកតមនែតមន កឯងកេទែដរ េនកនង កល -

េ ក ។ គេ យេហតេនះេហយែដលខញេជ ថ សហ -

របជជតរតវែតយកចតជចបចគតដល ឲយបនខង

េឡងចេពះកចចករពរសទធរបសរកមមនស ែដលរតវ

េគចងៃដចងេជងែលងឲយអនករេ ភជះជនេនះ ៕

ឯក ររបវត ស

េលខ ០១ ែខមក ឆន ២០០៤ 14 រពតតបរតសហពនធែខមរកមពជេរកម

រពះរគធមម ចរយ រពះម សន ថន របសរតេន

ឆន ច ព.ស. ២៤៧៧ គ.ស. ១៩៣៣ េនតបនេឈចះ

ភមៃរពជប ឃទក ប សកេរជយញ េខតពល វ

កនងរតកលកសករមយ ។

ឪពកេឈម ះ សន េទព មយេឈម ះ រតង ធែកម

កលេនពកមរភព សយេ យរគ រមន

ជវភពខះខតកមរ សន ថន បនេរ នរតមែតរបឡង

ជប បឋមសក បរតេវ ត ម បេ ះ ។ េរកយមក

េ ក សន េទព នងេ កយយ រតង ធែកម ជឪពក

នងមយបនបញជ នកមរ សន ថន ឲយមកេនវតបេរម

រពះសងឃ មករនយមរបសរបជពលរដែខមរផង នង

េដមបេរ នអក រែខមរបនេទេទ តផង។

លះ យបន ១៧ ឆន កនងឆន ១៩៥០ យវជន

សន ថន កបនបសជ មេណរ កនង វតតេទព មៃរពជប

ឃទក ប សកេរជយញ េខតពល វ ជវតកនងភម

កេណ ត ។

ឆន ១៩៥១-១៩៥៣ មេណរ សន ថន បន

ចលេរ ន បលរង «ពទធកបឋមសក » កនងវតខង េល កនងស ករពះម ឧតមវជជ ថច ម នងេ ក

រគ រតង ែខន េ យបនរបឡងជបវញញបនបរតពទធក -

បឋមសក បលទ ៣ កនងឆន ១៩៥៣ ។

កនងឆន ១៩៥៤ មេណរ សន ថន បនឧប-

សមបទជភកខភវៈកនងពទធសម វតតេទព មៃរពជប េ យ

មនរពះេតជរពះគណរពះប ត គណវ លញញ ណ

រតង យន េចអធករវតជរពះឧបជឈយរពះម ឧតម

វជជ ថច ម ជញតកមម ចរយ បនទទលនមបញញតថ

“ធមមបេ ” កនងគរមប យ ២១ ឆន ។

កនងឆន ដែដលេនះែដរ ភកខ សន ថន កបនទទល

បនទកជឧេទទ ចរយ បេរង ន បលេនកនងវតេនះ

មករកណតរបសពទធ សនបណតយរងេន ែដនដ -

រពះវរៈធមម ចរយ

រពះម សន ថន

របធនគណៈ ចរយ នងជរបធនសមណបបតករ េខតពល វ

XämÂem ÷

ឯក ររបវត ស

េលខ ០១ ែខមក ឆន ២០០៤ 15 រពតតបរតសហពនធែខមរកមពជេរកម

កមពជេរកម ។

ឆន ១៩៥៥ ភកខ សន ថន រតវបនពទធ សន -

បណតយរងេន ែដនដកមពជេរកម ែដលេពលេនះគ

ឧកញ ឡម ឯម ជរបធនបនបញជ នមកបនករសក

បលជនខពស ឬពទធកវទយលយ េនទរកងភនេពញ េ យ

បនមក ន កេនកដេលខ ៣២ វតតឧ េ ម នងបនករ

សក បលជនខពស េនពទធកវទយលយរពះស -

រមត ន ជធនភនេពញ ។

ឆន ១៩៥៩ រពះអងគបនរបឡងជប ពទធកមធយម

សក បរត « បលឌបបម » របកបេ យនេទទសល

នងបនទទលនវច តថន កដលទ “រពះម ” ។

ឆន ១៩៦០ រពះម សន ថន បននមនេទ

កនវតកេណ តវញ េដមបបនករបេរង នរពះសងឃជនន

េរកយ នងពរងកករសក បល នង ធមមវនយ

កនង វតតេទព មៃរពជប ែដលជវតកេណ តរបសរពះអងគ

ឲយកនែតមនកររកចេរមនែថមេទ ត ។

សមបញជ កថ នសមយេនះ ទទងេខតពល-

វទងមល រពះេថរៈែដលបនទទលច តថន កជទ

“ម ” មនែត ៥ រពះអងគបេ ះគ ៖ រពះម ឧតម

វជជ ថច ម គងេន វតតេទព មៃរពជប ឃទក ប

សកេរជយញ, រពះម ហញ កម គងេន វតតឈងធ

ឃទក ប សកេរជយញ , រពះម សន ឈន គងេន

វតតេដមអមពល ឃែរពក ម សកេរជយញ , រពះម ថច

េធ ន គងេន វតតែរពកេរជ ឃែសនត សកពល វ នង

រពះម សន ថន េនះឯង ។

កនង នៈជ ចរយបេរង នផង នងជរពះពហ -

ស ត េនកនងវតផង រពះអងគែតងែតេឆ តេពលអបរ

រពះសងឃជសមណសស នងពទធបរសទទងអស េ យ

បណះប លគនតេសន ជត ដលរពះសងឃ នងពទធ -

បរសទជញកញបពេសសគ ៖ រពះអងគែតងែតរឮក អព

របវតយនយកកបលែខមរេទ ទកែតឲយេ កធ កនង

សមយកពបែតអង េរ ងយនចក ងដតែខមរទងរស

េនតបន មគញ, មេយយ , ហផង, យ យ, េផន

អែណត, េកះមតថ នងទកេខម ជេដម ។

ឆន ១៩៦៨ រពះអងគរតវបនទទលករែតង ងជ

េលខធករផទ ល រពះេមគណរងេខតពល វ ។

ឆន ១៩៧១ បនចលរមកនងគណៈរបតភរពះ -

សងឃែខមរកមពជេរកម ែដលដកនេ យរពះេតជរពះ -

គណ រពះធមមវរេយ គម ង នយកគណៈពទធ សន

េថរ ទ មកចលរមពធបណយរ យរពះបរមសព សេមច

រពះសងឃ ជេជតញញ េ ជន ត នទរកងភនេពញ

« ធរណរដែខមរ» ។

ឆន ១៩៧៣ គណៈម នសងឃេខតពល វ បន

ែតង ងរពះអងគ ជរបធនគណៈ ចរយេខត ។

កនងេពលផទះេឡងនវ រពតករណបតកមមរបស

រពះសងឃែខមរកមពជេរកម េនខងមខវមនរបធនធបត

យនខងតបង នទរកងៃរពនគរ េដមបទមទរនទជជន

ជតភគតច កលពៃថងទ ១៣ ែខវចឆក ឆន ១៩៦៩ ។

រពះម សន ថន គជរពះេថរៈមយអងគ ែដលមនករ

ឈឆល ខនះែខនង នងគតគរពករតសទមទរនវនទជ

ជនជតភគតចេនះយងសកមមបផត ។

ករនមនបញច ះបញចល រពះសងឃជម នសងឃ

េចអធករ ភកខ មេណរ េដមបេធបតកមមទទងេខត -

ពល វ គរទករតសរបស រពះសងឃែខមរកមពជេរកម

នៃថងទ ១៣ ែខវចឆក ឆន ១៩៦៩ េនទរកងៃរពនគរេនះគ

រពះម សន ថន េនះឯង ។

េពលេនះេទបម នសងឃ កនងេខតពល វទង -

មល របគលភរកចចរបេគន រពះម សន ថន ជរបធន

សមណបបតករ ដកនកបនបតកមមមកត ទមទរនទ

ជជនជតភគតចេនខងមខ េខតចនន ២ េលក។

េរកពករដកនរពះសងឃ េធបតកមមទមទរ

នទជ ជនជតភគតច រពះម សន ថន បនដកន

រពះសងឃ នងពទធបរសទែខមរកនងេខត េរកកេឡងរបឆង

នងរដករយនៃរពនគរ េលករងរជេរចនេទ តដចជ ៖

របឆងករចបយវជនែខមរ េទេធទ នបេរមយន ,

របឆងរដករយន ែដលេធករចបឃ ឬឃតខនរបជ -

ពលរដែខមរេរកមេ យអយតធម , អេពេរជ តែរជកចល

កចចកររពះសងឃែខមរេរកម ពស ករដករយន នងករ

េបះេឆន តេ យអយតធមជេដម ។

សយេ យមនសករេសន ជត នងវរភព

ឯក ររបវត ស

េលខ ០១ ែខមក ឆន ២០០៤ 16 រពតតបរតសហពនធែខមរកមពជេរកម

ក ន អង ច របសរពះម សន ថន ដចេពលខង

េលេនះ េធឲយែផនករជេរចនែដលរដករយន ជពេសស

ជញ ធរយនកនងេខតពល វ បន កេចញ េដមបបបត

បផតពជែខមរេរកម រតវ ងសទះ េធឲយ ជញ ធរយនមនករ

ខងសមបរយងខង េទប ជញ ធរយនកនងេខតពល វ េ យមនេឈម ះវរេសនយឯក ហញ ងកឌប (Huynh

Ngoc Diep) ជេមេកង មបញជ េ យផទ លរបស

រ ភបលយនៃរពនគរ បនេចញបញជ ឲយអនេសនយឯក

រតង យេជ ង (Tran Duy Chuong) របធនមនទរនគរ-

បលេខតពល វ េធឃតរពះម សន ថន េ យ

េចទរបកនរពះអងគថ ៖ ែតងែតបផសរពះសងឃេធ

បតកមម ។

រពះម សន ថន រតវបនរដករយនេធឃត

បនសេរមចេនៃថងទ ៣ ែខេម ឆន ១៩៧៣ រតវនង

ែខេចរត ឆន ជត ច សក ព.ស. ២៥១៧ េវ េមង ១៧

រេស ល េនភមទកែចក ឃែសនត សកពល វ ចមង យ

ពភមៃរពជបរបមណ ៦ គ.ម នងឆង យពទរមេខតពល-

វ របមណ ៥ គ.ម ជមយនងយវជនមន កេទ តេឈម ះ

ល ឧតតម ែដលរតវជកមយរបសរពះអងគ ជអនកេបកបរ ៕

ង រៈ

ផលតកមមែខមរេរកម

បទចេ ម ង ៖

bìdÊì−Q

ìR`÷

bãQì „

ដក សងìចញព ä ù Vol- 1 ïនផល âតកម „îខ „រìÂÞម

ន âពន ¤បទចìÂម ងìŁយ ® េ ក សក េយ ន

ìÂច ងìŁយ ® កញញ ទច សននច

I- លយ េ ះ សេ ះ សេ ក បង

ទេនេគគេខតតទកេខម ខប ែខមរេរកមេទរេមនញ

េយ កមញសមប សមបកបចកដតែខមរទង រស ។

II-កលេន ពេកមង ខញែតងបន ត ប ែមឪ

យ បខញចទងអស កនងចតតច ចមន េភចេ ះ

ជនរបលយពជ សន េចរយនឈនពន ។

R-រគេអយ រគចតត ឥតមនេពលែល រគចតត

េរពះែខមររតវ ប ប ន េយ កមញកង វ

ជយន មនយ បនជះជនែខមរមច សទកដ។

III- សេ ះជនចច មនេភចេឡយ ែខមរ

េរកមរគបគន មគគរពតៃដ េរកកេឡងរប-

យទធ មែបបែផនថម ែខមរផតទកខភយ ជបសខ

នតេអយ ៕ (េភងចប េរច ងវគគ R > III មតងេទ ត)