· Spis.treści. 7 Rozdział 6. Polityka rachunkowości w zakresie metod konsolidacji wspólnych przedsięwzięć i jej wpływ na sytuację majątkowo-finansową

Spis treści

Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

Rozdział 1. Polityka rachunkowości jednostki w świetle obowiązujących przepisów prawnych.(Dorota A. Mikulska). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11

1 .1 ..Wprowadzenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .111 .2 ..Pojęcie.i.poziomy.tworzenia.polityki.rachunkowości. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 .3 ..Zasady.tworzenia.polityki.rachunkowości.jednostki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161 .4 ..Elementy.polityki.rachunkowości.jednostki. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221 .5 ..Odpowiedzialność.za.politykę.rachunkowości.jednostki.i.obowiązek.

jej.ujawniania.w.sprawozdaniu.finansowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291 .6 ..Podsumowanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32Bibliografia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33Streszczenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34Summary. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

Rozdział 2. Polityka rachunkowości w zakresie utraty wartości aktywów trwałych i jej ujawnianie w sprawozdaniu finansowym (Katarzyna Trzpioła) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

2 .1 ..Wprowadzenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352 .2 ..Pojęcie.i.przesłanki.utraty.wartości.aktywów.trwałych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362 .3 ..Ujawnianie.utraty.wartości.aktywów.trwałych.w.świetle.KSR.4. . . . . . . . . . . . . . . 382 .4 ..Ujawniania.utraty.wartości.aktywów.trwałych.w.świetle.MSR.36. . . . . . . . . . . . . . 392 .5 ..Wymagania.prawne.w.zakresie.ujawniania.utraty.wartości.aktywów.trwałych.

a.praktyka.sprawozdań.finansowych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 432 .6 ..Podsumowanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52Bibliografia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53Streszczenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53Summary. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54

6. Spis.treści

Rozdział 3. Polityka rachunkowości w zakresie wyceny aktywów finansowych w świetle MSSF/MSR (Krystyna Barczyk). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

3 .1 ..Wprowadzenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 553 .2 ..Pojęcie.i.klasyfikacja.aktywów.finansowych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 563 .3 ..Wycena.początkowa.aktywów.finansowych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 603 .4 ..Wycena.aktywów.finansowych.na.potrzeby.sprawozdania.finansowego. . . . . . . . . 643 .5 ..Reklasyfikacja.aktywów.finansowych.i.jej.wpływ.na.kształt.sprawozdania.finanso-

wego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 683 .6 ..Podsumowanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71Bibliografia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72Streszczenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72Summary. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73

Rozdział 4. Polityka rachunkowości w zakresie pomocy publicznej oraz jej wpływ na jakość sprawozdania finansowego (Katarzyna Kobiela-Pionnier). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75

4 .1 ..Wprowadzenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 754 .2 ..MSR.20.jako.wytyczna.polityki.rachunkowości.w.odniesieniu.do.

sprawozdawczego.ujęcia.dotacji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 774 .3 ..Metody.ujęcia.dotacji.w.księgach.rachunkowych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 794 .4 ..Moment.zakwalifikowania.dotacji.do.przychodów. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 824 .5 ..Wyodrębniona.ewidencja.księgowa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 844 .6 ..Typowe.błędy.związane.z.ujmowaniem.i.prezentacją.dotacji.w.sprawozdaniach.

finansowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 864 .7 ..Podsumowanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89Bibliografia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90Streszczenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91Summary. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92

Rozdział 5. Polityka rachunkowości w jednostkach prowadzących działalność handlową a jakość śródrocznych sprawozdań finansowych (Bogna Sawicka). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93

5 .1 ..Wprowadzenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 935 .2 ..Tradycyjne.sposoby.odzwierciedlania.transakcji.handlowych.w.księgach.

rachunkowych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 955 .3 ..Polityka.rachunkowości.jako.narzędzie.kształtowania.obrazu.sytuacji.finansowej.

jednostki.w.trakcie.roku.obrotowego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1005 .4 ..Proponowane.rozwiązania.w.zakresie.ewidencji.i.prezentacji.operacji.

gospodarczych.w.jednostkach.handlowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1035 .5 ..Podsumowanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107Bibliografia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109Streszczenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109Summary. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .110

Spis.treści. 7

Rozdział 6. Polityka rachunkowości w zakresie metod konsolidacji wspólnych przedsięwzięć i jej wpływ na sytuację majątkowo-finansową grupy kapitałowej (Anna Białek-Jaworska, Renata Samburska). . . . . . . .111

6 .1 ..Wprowadzenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1116 .2 ..Konsolidacja.jednostek.współkontrolowanych.w.świetle.literatury. . . . . . . . . . . . .1126 .3 ..Charakterystyka.wspólnych.przedsięwzięć.opartych.na.kontroli.aktywów.

lub.działalności.oraz.jednostek.współkontrolowanych.typu.LINK.lub.SCALE . . .1156 .4 ..Typ.działalności.współkontrolowanej.jednostki.a.metoda.konsolidacji . . . . . . . . . .1166 .5 ..Pozostałe.czynniki.determinujące.wybór.metody.konsolidacji.wspólnych.

przedsięwzięć. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1186 .6 ..Metody.konsolidacji.wspólnych.przedsięwzięć.a.charakter.działalności.

joint ventures . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1196 .7 ..Badanie.symulacyjne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1256 .8 ..Podsumowanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128Bibliografia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130Streszczenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131Summary. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131

Rozdział 7. Polityka rachunkowości a zakres informacji środowiskowych prezentowanych w sprawozdaniu finansowy .(Aleksandra Ferens) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133

7 .1 ..Wprowadzenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1337 .2 ..Rachunkowość.jako.system.informacyjny.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1347 .3 ..Znaczenie.informacji.środowiskowych.dla.przedsiębiorstwa. . . . . . . . . . . . . . . . . 1357 .4 ..Zakres.ujawnień.informacji.środowiskowych.w.sprawozdaniu.finansowym. . . . . 1387 .5 ..Podsumowanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145Bibliografia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146Streszczenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147Summary. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147

Rozdział 8. Polityka rachunkowości jako element badania sprawozdania finansowego (Jadwiga Szczotka). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149

8 .1 ..Wprowadzenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1498 .2 ..Pojęcie,.cel.i.zakres.badania.sprawozdania.finansowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1508 .3 ..Badanie.polityki.rachunkowości.w.świetle.KSRF. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1528 .4 ..Badanie.polityki.rachunkowości.w.świetle.MSRF. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1578 .5 . Podsumowanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162Bibliografia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162Streszczenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163Summary. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163

8. Spis.treści

Rozdział 9. Jakość sprawozdania finansowego w kontekście rynku kapitałowego.(Andrzej Kuciński) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165

9 .1 ..Wprowadzenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1659 .2 ..Cechy.jakościowe.sprawozdania.finansowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1669 .3 ..Uczestnicy.rynku.kapitałowego.jako.główni.użytkownicy.informacji.

sprawozdawczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1709 .4 ..Efektywność.informacyjna.rynków.kapitałowych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1729 .5 ..Fałszowanie.sprawozdań.finansowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1749 .6 ..Podsumowanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181Bibliografia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182Streszczenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184Summary. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184

Rozdział 10. Społeczna odpowiedzialność jako perspektywiczny obszar w sprawozdawczości przedsiębiorstw (Grzegorz Zasuwa). . . . . . . . . . . 185

10 .1 ..Wprowadzenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18510 .2 ..Idea.społecznej.odpowiedzialności.przedsiębiorstw. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18610 .3 ..Główne.przyczyny.rozszerzania.tradycyjnej.sprawozdawczości.finansowej. . . . 18810 .4 ..Podstawowe.regulacje.prawne.w.zakresie.raportowania.odpowiedzialności.

społecznej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19110 .5 ..Miejsce.informacji.o.społecznej.odpowiedzialności.w.sprawozdawczości.

przedsiębiorstw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19410 .6 ..Podsumowanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197Bibliografia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198Streszczenie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199Summary. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200

Wstęp

We.współczesnym.świecie.coraz.większą.wagę.przywiązuje.się.do.jakości.infor-macji.generowanych.przez.system.rachunkowości ..Sprawozdanie.finansowe.–.finalny.produkt.rachunkowości.–.stanowi.bowiem.źródło.informacji.o.sytuacji.majątkowej.i.finansowej.oraz.wyniku.finansowym.jednostki.dla.szerokiego.kręgu.interesariuszy:.właścicieli,.potencjalnych.inwestorów,.menedżerów,.wierzycieli,.klientów,.pracow-ników,.instytucji.statystycznych,.władz.publicznych.oraz.innych.podmiotów.z.oto-czenia.jednostki ..

Użyteczne,.a.więc.pomocne.w.procesie.podejmowania.decyzji.gospodarczych,.są.jednak.tylko.te.sprawozdania.finansowe,.które.zapewniają.ich.użytkownikom.wyma-ganą.(oczekiwaną).przez.nich.jakość.informacji.sprawozdawczych ..Wyznacznikami.tej.jakości,.jak.podkreśla.Rada.Międzynarodowych.Standardów.Rachunkowości,.są:.zrozumiałość,.przydatność,.wiarygodność.i.porównywalność ..W.szczególności.wy-maga.się,.aby.sprawozdanie.finansowe:

• było.łatwe.dla.zrozumienia.i.nie.zawierało.informacji.niejasnych.oraz.skom-plikowanych;

• wpływało.na.decyzje.gospodarcze.użytkowników.oraz.pomagało.im.ocenić.przeszłe,.teraźniejsze.i.przyszłe.zdarzenia.bądź.też.potwierdzić.lub.korygo-wać.ich.poprzednie.oceny;

• nie.zawierało. istotnych.błędów,.było.bezstronne. i.wiernie.odzwierciedlało.sytuację.majątkowo-finansową.jednostki,.jej.wynik.finansowy.oraz.kształtu-jące.go.zdarzenia;

• umożliwiało.dokonanie.porównań.z.innymi.sprawozdaniami.tej.samej.jed-nostki.oraz.sprawozdaniami.innych.jednostek ..

Najważniejszym.czynnikiem.determinującym.jakość.sprawozdania.finansowego.jest.świadoma.i.odpowiedzialna.polityka.rachunkowości ..Może.ona.stanowić.istotne.wsparcie.w.procesie.pozyskiwania.wysokiej. jakości. informacji.sprawozdawczych ..Niniejsze.opracowanie.ma.na.celu.przybliżenie.tej.kwestii ..

10. Wstęp

Rozdział. I. zawiera. ogólną. charakterystykę. polityki. rachunkowości. jednostki.w.świetle.obowiązujących.przepisów.prawnych ..Przedstawiono.w.nim.najpierw.isto-tę.i.poziomy.tworzenia.polityki.rachunkowości,.a.następnie.zidentyfikowano.zasady.determinujące.kształt.polityki.rachunkowości.tworzonej.na.poziomie.jednostki ..Po-ruszono.także.problematykę.odpowiedzialności.kierownika.jednostki.za.opracowa-nie.i.stosowanie.polityki.rachunkowości ..

Kolejne. rozdziały. przybliżają. zasady. kształtowania. polityki. rachunkowości.w. obszarach. najbardziej. newralgicznych,. tj ..w. zakresie:. utraty.wartości. aktywów.trwałych.(rozdział.2),.wyceny.aktywów.finansowych.(rozdział.3),.pomocy.publicz-nej.(rozdział.4),.kosztów.i.przychodów.z.działalności.handlowej.(rozdział.5),.metod.konsolidacji.wspólnych.przedsięwzięć.(rozdział.6).oraz.informacji.środowiskowych.(rozdział.7) ..Konstrukcja. tych. rozdziałów. jest.podobna ..Po.wstępnym.omówieniu.danego. zagadnienia,. wskazano. związane. z. nim. dylematy. polityki. rachunkowości.i.ich.wpływ.na.jakość.informacji.prezentowanych.w.sprawozdaniu.finansowym .

W.rozdziale.8.przedstawiono.politykę.rachunkowości.z.punktu.widzenia.biegłe-go.rewidenta.badającego.sprawozdanie.finansowe ..Problem.wiarygodności.informa-cji.sprawozdawczych.nabrał.bowiem.w.ostatnich.latach,.nacechowanych.ujawniony-mi.malwersacjami.księgowymi.i.kryzysem.finansowym,.szczególnego.znaczenia ..

Ostatnie.dwa.rozdziały.ukazują.sprawozdanie.finansowe.jako.narzędzie.komuni-kowania.się.jednostki.z.otoczeniem ..W.rozdziale.9.przybliżono.zagadnienie.jakości.sprawozdania.finansowego.w.kontekście.rynku.kapitałowego,.gdyż.jego.uczestnicy.stanowią.główną.grupę.użytkowników.informacji.sprawozdawczej ..W.rozdziale.10.natomiast.wskazano.zakres.społecznej.odpowiedzialności.przedsiębiorstw.i.wynika-jące.z.niej.implikacje.dla.sprawozdawczości.finansowej .

Mając.świadomość,.iż.niniejsza.publikacja.ukazuje.tylko.wybrane.aspekty.kształ-towania.polityki.rachunkowości.na.poziomie.jednostki.i.ich.wpływ.na.jakość.infor-macji.prezentowanych.w.sprawozdaniu.finansowym,.wyrażam.nadzieję,.iż.podjęte.w.niej.problemy.staną.się.inspiracją.dla.dalszych.badań.naukowych.w.tym.zakresie ..Polityka.rachunkowości. jednostki.zmienia.się.bowiem.wraz.ze.zmianą.uwarunko-wań.prawnych.oraz.potrzeb.informacyjnych.i.wymagań.użytkowników.sprawozdań.finansowych,.tak.zewnętrznych,.jak.i.wewnętrznych ..Główny.cel.rachunkowości.po-zostaje.jednak.niezmienny ..Jest.nim.troska.o.to,.by.system.rachunkowości.dostarczał.niezbędnych,.przejrzystych,. rzetelnych. i.wiarygodnych. informacji.przydatnych.do.podejmowania.decyzji.gospodarczych ..

Dorota.A ..Mikulska

Rozdział 1

Polityka rachunkowości jednostki w świetle obowiązujących

przepisów prawnych

Dorota Anna Mikulska*

1.1. Wprowadzenie

Sprawozdanie.finansowe.stanowi.podstawowe.źródło.informacji.o.sytuacji.mająt-kowej,.finansowej.i.wyniku.finansowym.jednostki.prowadzącej.księgi.rachunkowe ..Bilans.informuje.o.wielkości.i.strukturze.kontrolowanych.przez.jednostkę.zasobów.majątkowych.oraz.źródłach.finansowania.prowadzonej.działalności,.pozwala. rów-nież.rozpoznać.rodzaj.prowadzonej.działalności.i.wskazuje,.czy.jest.ona.zyskowna ..Analitycznym.rozwinięciem.informacji.przedstawionych.w.bilansie.są:.

• rachunek.zysków.i.strat,.zawierający.informacje.o.elementach.kształtujących.wynik.finansowy;

• rachunek. przepływów.pieniężnych,. informujący. o. zmianie. stanu. środków.pieniężnych.w.okresie.sprawozdawczym,

• zestawienie.zmian.w.kapitale.(funduszu).własnym,.dostarczające.szczegóło-wych.informacji.o.zmianach.składników.kapitału.(funduszu).własnego.jed-nostki.oraz

• dodatkowe. informacje. i. objaśnienia. do. poszczególnych. pozycji. sprawoz-dawczych,.zawarte.w.części.opisowej.sprawozdania.finansowego1 .

*. Dr.Dorota.Anna.Mikulska,.Katolicki.Uniwersytet.Lubelski.Jana.Pawła.II,.Instytut.Ekonomii.i.Zarządzania,.Katedra.Bankowości,.adiunkt,.e-mail:.dorota .mikulska@kul .pl

1. W.przypadku.jednostek.stosujących.Międzynarodowe.Standardy.Sprawozdawczości.Finanso-wej.pełne.sprawozdanie.finansowe.(ściślej:.sprawozdanie.finansowe.ogólnego.przeznaczenia).składa.się.z:.a).sprawozdania.z.sytuacji.finansowej.na.koniec.okresu,.b).sprawozdania.z.cał-kowitych.dochodów.za.dany.okres,.c).sprawozdania.ze.zmian.w.kapitale.własnym.za.okres,.d).sprawozdania.z.przepływów.pieniężnych.za.okres,.e).informacji.dodatkowych.o.przyjętych.zasadach.(polityce).rachunkowości.oraz.innych.informacji.objaśniających.oraz.f).sprawozdania.z.sytuacji.finansowej.na.początek.najwcześniejszego.porównawczego.okresu,.w.którym.jed-

12. Dorota.Anna.Mikulska

Waga. i. znaczenie. sprawozdań. finansowych. nie. budzą. w. dzisiejszych. czasach.większych.wątpliwości ..Prezentowane.w.nich.informacje.ekonomiczne.są.podstawą.podejmowania.decyzji.przez.szeroki.krąg.użytkowników,.począwszy.od.właścicieli.i.potencjalnych.inwestorów,.a.skończywszy.na.wierzycielach,.władzach.publicznych,.kadrze.zarządzającej.i.pracownikach ..Pozwalają.także.weryfikować.efektywność.dzia-łania.zarządów.i.umożliwiają.wnioskowanie.o.przyszłości.jednostki ..Z.tego.względu.szczególnie.ważne.staje.się.zagadnienie.ich.jakości ..Zwłaszcza,.że.zewnętrzni.odbior-cy.sprawozdań.finansowych.(ogólnego.przeznaczenia).nie.mają.możliwości.domaga-nia.się.raportów.dostosowanych.do.ich.szczególnych.potrzeb.informacyjnych2 .

Aby.sprawozdanie.finansowe.można.było.uznać.za.użyteczne.dla.jego.adresa-tów,.musi.ono.jasno.i.bez.zawoalowania.odzwierciedlać.stan.faktyczny,.a.odbiorcy.sprawozdania.muszą.znać.zasady.i.metody.jego.budowy.oraz.zawartość.informacyj-ną.poszczególnych.pozycji ..Zadaniu.temu.wychodzi.naprzeciw.szeroko.rozumiana.polityka.rachunkowości ..Od.niej.zależy.bowiem,.jakie.informacje.i.w.jakim.zakresie.zostaną.ujawnione.w.sprawozdaniu.finansowym ..Celem.rozdziału.jest.przybliżenie.istoty.i.zakresu.polityki.rachunkowości.oraz.ukazanie.jej.służebnego.charakteru.wo-bec.sprawozdania.finansowego.–.produktu.finalnego.rachunkowości ..Determinuje.to.strukturę.rozdziału .

Rozdział.rozpoczyna.wyjaśnienie.pojęcia.i.omówienie.poziomów.tworzenia.po-lityki.rachunkowości ..W.kolejnym.punkcie.wskazano.zasady,.jakimi.powinna.kiero-wać.się.jednostka,.opracowując.własną.politykę.rachunkowości ..Następnie.dokona-no.charakterystyki.elementów.polityki.rachunkowości,.zwracając.uwagę.zarówno.na.założenia.koncepcyjne.rachunkowości.jednostki,.jak.i.na.zasady.techniczno-organi-zacyjne,. regulujące.sposób.prowadzenia.ksiąg. rachunkowych.oraz.system.służący.ochronie.danych.i.ich.zbiorów ..W.ostatniej.części.rozdziału.przybliżono.kwestie.do-tyczące.odpowiedzialności.za.politykę.rachunkowości.jednostki.oraz.obowiązku.jej.ujawniania.w.sprawozdaniu.finansowym ..Poruszane.zagadnienia.uwzględniają.stan.prawny.istniejący.na.dzień.1.grudnia.2011.r .

1.2. Pojęcie i poziomy tworzenia polityki rachunkowości

Polityka. (gr .. politikḗ). to. dosłownie. sztuka. rządzenia. państwem .. Obecnie. pod.pojęciem. tym.rozumie. się.zarówno.działalność.władzy.państwowej,. rządu.w.dzie-dzinie. społecznej,. gospodarczej,. kulturalnej,.wojskowej. i. innych,. dotyczącą. spraw.

nostka.zastosowała.zasady.(politykę).rachunkowości.retrospektywnie.lub.dokonała.retrospek-tywnego.przekształcenia.pozycji.w.sprawozdaniu.finansowym,.lub.przeklasyfikowała.pozycje.w.swoim.sprawozdaniu.finansowym .

2. Por .. MSR. 1. Prezentacja sprawozdań finansowych,. [w:]. Rozporządzenie Komisji (WE) Nr 1126/2008 z dnia 3 listopada 2008 r. przyjmujące określone międzynarodowe standardy rachunkowości zgodnie z rozporządzeniem (WE).Nr 1606/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady,.Dz ..Urz ..UE.PL.L320.z.29 .11 .2008.z.późn ..zm .,.par ..7 .

Polityka.rachunkowości.jednostki.w.świetle.obowiązujących.przepisów.prawnych. 13

wewnętrznych.państwa.lub.stosunków.z.innymi.krajami,.jak.i.działalność.grupy.spo-łecznej,.partii.lub.osoby,.mającą.na.celu.zdobycie.lub.utrzymanie.władzy.oraz.realiza-cję.jakichś.celów3 ..Ta.ogólna.definicja.ma.również.zastosowanie.do.polityki.rachun-kowości4,. którą.można. rozpatrywać. na. płaszczyźnie.makroekonomicznej. (polityka.rachunkowości.państwa).i.mikroekonomicznej.(polityka.rachunkowości.jednostki) .

Polityka. rachunkowości.państwa,. a.więc.polityka. rachunkowości.sensu largo,.tworzona.jest.na.szczeblu.państwowym.(ewentualnie.ponadpaństwowym).i.obejmu-je.zbiór.przepisów.prawnych.regulujących.prowadzenie. rachunkowości.przez. jed-nostki.podlegające.władzy.ustawodawczej ..Jej.wyrazem.są.normy.prawne,.określa-jące.reguły.postępowania.w.zakresie.rachunkowości.i.przyjmujące.postać.zaleceń,.nakazów.lub.zakazów ..W.Polsce.najczęściej.określa.się.je.mianem.prawa.bilanso-wego,. zaś.w. literaturze. światowej. –. standardami. rachunkowości. bądź. przepisami.o.rachunkowości ..

Fundamentem.polskiego.prawa.bilansowego.jest.ustawa.o.rachunkowości5.(uor),.obejmująca. swym.zakresem. szereg. zagadnień. związanych. z. rachunkowością ..Za-warte.w.niej.przepisy.określają:

• zasady.rachunkowości,.• tryb.badania.sprawozdań.finansowych.przez.biegłych.rewidentów.oraz.• zasady.wykonywania.działalności.w.zakresie.usługowego.prowadzenia.ksiąg.

rachunkowych ..Zasady.rachunkowości,.którym.ustawodawca.poświęcił.najwięcej.miejsca,.do-

tyczą.prowadzenia.ksiąg. rachunkowych,.wyceny.aktywów. i.pasywów,. sporządza-nia.sprawozdań.finansowych.(jednostkowych,.łącznych.i.skonsolidowanych),.zasad.ochrony.danych.oraz.odpowiedzialności.za.wypełnianie.obowiązków.w.zakresie.ra-chunkowości ..

Normy.prawne.z.zakresu.rachunkowości,. jak.wszystkie.normy.prawne,.są.za-wsze.kierowane.do. imiennie. oznaczonego. adresata,.mają. charakter. obowiązkowy.i. są. usankcjonowane. przymusem.państwowym ..Do. stosowania. przepisów.ustawy.o.rachunkowości.zobowiązane.są.jednostki.mające.siedzibę.lub.miejsce.sprawowa-nia.zarządu.na.terytorium.Rzeczypospolitej.Polskiej.i.spełniające.kryteria.określone.w.art ..2.uor ..Kryteria.te.dotyczą:.formy.organizacyjno-prawnej,.wielkości.osiąganych.przychodów.netto.ze.sprzedaży.oraz.otrzymywania.środków.publicznych.z.budże-tu.państwa,.budżetów.jednostek.samorządu.terytorialnego.lub.funduszy.celowych ..

3. Uniwersalny słownik języka polskiego,. Wydawnictwo. Naukowe. PWN,. Warszawa. 2003,.s ..319 .

4. Ze.względu.na.uwarunkowania.historyczne.polityka.rachunkowości.bywa.nazywana.polityką.bilansową,.aczkolwiek.–.z. teoretycznego.punktu.widzenia.–.pojęcia. te.nie.są. tożsame ..Zob ..m .in ..K ..Sawicki,.Polityka bilansowa jako narzędzie zarządzania firmą,.[w:].Polityka bilanso-wa i analiza finansowa,.red ..K ..Sawicki,.Ekspert.–.Wydawnictwo.i.Doradztwo,.Wrocław.2002,.s ..17.i.nn ..

5. Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości,. tj ..Dz ..U ..z.2009.r ..Nr.152,.poz ..1223.z.późn ..zm .


Warto.przy.tym.zauważyć,.iż.nie.dla.wszystkich.jednostek.objętych.zakresem.pod-miotowym.uor,.ustawa.ta.stanowi.podstawowy.akt.prawny.w.zakresie.rachunkowo-ści ..Jednostki,.które.na.mocy.art ..45.ust ..1a.i.1b.uor.sporządzają.swoje.sprawozdania.finansowe. zgodnie. z.MSSF6,. zobowiązane. są. stosować. przepisy. uor. i.wydane. na.jej.podstawie.przepisy.wykonawcze.wyłącznie.w.zakresie.nieuregulowanym.przez.MSSF ..Dotyczy.to.m .in ..takich.kwestii,.jak.przeprowadzanie.inwentaryzacji,.badanie.sprawozdań.finansowych,.odpowiedzialność.karna .

Klarowne.prawo.bilansowe.stanowi.conditio sine qua non.realizacji.podstawo-wego.celu. rachunkowości,. jakim.jest.zapewnienie.prawidłowego.pomiaru. i.oceny.wyników.działalności.i.sytuacji.finansowej.jednostek.oraz.dostarczenie.–.w.formie.sprawozdań.finansowych.–.prawdziwych.i.rzetelnych.informacji.o.ich.sytuacji.ma-jątkowo-finansowej.oraz.wyniku.finansowym,.a.pośrednio. także.o.płynności,.wy-płacalności,.rentowności.i.zdolności.do.kontynuowania.działalności.w.przyszłości ..Należy.jednak.wyraźnie.podkreślić,.iż.polityka.rachunkowości.państwa.(określana.niekiedy.mianem.makropolityki. rachunkowości7). wyznacza. jedynie. ogólne. ramy,.ogólny.kształt. rachunkowości. jednostek.prowadzących.działalność.w.danym.pań-stwie ..Co.więcej,.zarówno.uor,.jak.MSSF,.obok.regulacji.bezwzględnie.obowiązują-cych.wszystkie.objęte.nimi.jednostki,.w.wielu.kwestiach.wskazują.tylko.zakres.do-puszczalnych.rozwiązań,.pozostawiając.jednostkom.prawo.wyboru.jednego.z.nich ..Dzięki.temu.rachunkowość.zachowuje.swój.elastyczny.charakter,.a.systemy.rachun-kowości. funkcjonujące.w.poszczególnych.podmiotach.mogą.być. dostosowane. do.ich.specyfiki.i.charakteru.działalności ..Nie.można.też.zapominać,.iż.nie.wszystkie.aspekty.systemu.rachunkowości.jednostek.w.sposób.szczegółowy.znajdują.odzwier-ciedlenie.w.aktach.normatywnych ..Jest.to.po.prostu.niemożliwe .

Mając. na. uwadze. powyższe. oraz. fakt,. iż. sprawozdanie. finansowe.ma. służyć.przede.wszystkim.użytkownikom.zewnętrznym,.uor.wyraźnie.podkreśla,. iż.każda.jednostka.prowadząca.księgi. rachunkowe.ma.obowiązek.posiadania.dokumentacji.opisującej.w. języku.polskim.przyjęte.przez.nią.zasady.(politykę). rachunkowości8 ..Polityka. rachunkowości. jednostki,. a. więc. polityka. rachunkowości. sensu stricto,.obejmuje. zasady. rachunkowości.wybrane. przez. jednostkę. spośród. rozwiązań. do-puszczonych.uor.(w.tym.także.określonych.w.MSSF).i.przez.nią.stosowane,.zapew-niające.wymaganą.jakość.sprawozdań.finansowych9 ..

6. Użyty.w.niniejszym.opracowaniu.skrót.MSSF.oznacza.standardy.i.ich.interpretacje.zatwier-dzone. przez.Radę.Międzynarodowych. Standardów.Rachunkowości. (ISAB),. obejmujące:. a).Międzynarodowe.Standardy. Sprawozdawczości. Finansowej,. b).Międzynarodowe.Standardy.Rachunkowości.(MSR).oraz.interpretacje.opracowane.przez.Komitet.ds ..Interpretacji.Między-narodowej.Sprawozdawczości.Finansowej.(IFRIC).lub.przez.istniejący.wcześniej.Stały.Komi-tet.ds ..Interpretacji.(SIC) .

7. Por ..W ..Brzezin,.Ogólna teoria rachunkowości,.Wydawnictwo.Politechniki.Częstochowskiej,.Częstochowa.1998,.s ..26 .

8. Ustawa o rachunkowości,.op ..cit .,.art ..10.ust ..1 .9. Por ..Ibidem,.art ..3.ust ..1.pkt.11 .


Analizując.politykę.rachunkowości.na.płaszczyźnie.mikroekonomicznej,.w.lite-raturze.przedmiotu.podkreśla.się,.że:

• polityka.rachunkowości.stanowi.zbiór.opinii,. reguł,.standardów.rachunko-wości,.interpretacji.i.przepisów,.wykorzystywanych.przez.jednostki.do.spo-rządzania.sprawozdań.finansowych,.wybranych.spośród.zasad.rachunkowo-ści,.określonych.przez.instytucje.wyższego.poziomu10;

• tworząc.dokumentację.własnej.polityki.rachunkowości,.jednostka.powinna.uwzględnić.specyfikę.swej.działalności.i.wybrać.te.rozwiązania,.które.są.dla.niej.najwłaściwsze.z.punktu.widzenia.realizowanej.strategii.dalszego.rozwo-ju11;

• polityka. rachunkowości. oznacza. zastosowanie. przez. zarząd. jednostki. go-spodarczej.w. sporządzaniu. sprawozdań.finansowych. specyficznych. zasad,.konwencji,.reguł.i.praktyk,.dobranych.odpowiednio.do.odwzorowania.jego.rzeczywistej.pozycji.finansowej,.dochodowej.i.dokonań12;

• polityka. rachunkowości.powinna.być.zgodna.z.misją. i. strategią. jednostki,.określonymi.przez.jej.kierownictwo13;

• wybór. zasad. tworzących. politykę. rachunkowości. jednostki. jest. „prawem.podmiotu.gospodarczego,.zagwarantowanym.przepisami.prawa.bilansowe-go.i.zwyczajem”14;

• polityka. bilansowa. jednostki. może. stanowić. instrument. rozmyślnego. od-działywania.jednostki.na.formę.i.treść.sprawozdania.finansowego,.w.ramach.granic.ustalonych.przez.obowiązujący.porządek.prawny15 .

Nie. ulega.wątpliwości,. iż. polityka. rachunkowości. tworzona. i. realizowana. na.poziomie.jednostki.(tzw ..mikropolityka.rachunkowości).jest.częścią.jej.polityki.eko-nomicznej ..A.to.oznacza,.że.jej.założenia.i.treść.powinny.być.zharmonizowane.z.ce-lami.działalności,. przyjętymi.przez.kierownictwo. jednostki. i. odzwierciedlającymi.oczekiwania.kierowane.pod.adresem. jednostki,.głównie.przez.właścicieli.kapitału.zainwestowanego.w. jej. działalność .. Fakt. ten. nie. uprawnia. jednak.do. traktowania.polityki.rachunkowości.jako.swoistego.instrumentu.kreowania.pożądanego.(tj ..zgod-

10. P ..Kabalski,.Polityka rachunkowości w spółce stosującej MSSF,.Stowarzyszenie.Księgowych.w.Polsce,.Warszawa.2009,.s ..11 .

11. Por ..E ..A ..Hendriksen,.M ..F ..van.Breda,.Teoria rachunkowości,.Wydawnictwo.Naukowe.PWN,.Warszawa.2002,.s ..250.oraz.T ..Kondraszuk,.Polityka rachunkowości a zasada kontynuacji dzia-łania,.„Zeszyty.Teoretyczne.Rachunkowości”.2011,.nr.60.(116),.s ..194 .

12. E ..Walińska,.Międzynarodowe standardy rachunkowości. Ogólne zasady pomiaru i prezentacji pozycji bilansu i rachunku wyników,.Oficyna.Ekonomiczna,.Kraków.2006,.s ..83 .

13. Por ..J ..Chluska,.Polityka rachunkowości w Rosji i w Polsce – wybrane aspekty,.„Zeszyty.Teo-retyczne.Rachunkowości”.2011,.nr.60.(116),.s ..44 .

14. Rachunkowość finansowa – ujęcie sprawozdawcze i ewidencyjne,.red ..E ..Walińska.i.wsp .,.Ofi-cyna.a.Walters.Kluwer.business,.Warszawa.2010,.s ..390 .

15. K ..Küting,.C ..P ..Weber,.Internationale Bilanzierung. Rechnungslegung in den USA, Japan und Europa. Unter Mitarbeit von Sven Hayn, Jörg Pfuhl,.Verlag.Neue.Wirtschafts-Briefe,.Herne/Berlin.1994,.s ..1 .


nego.z.oczekiwaniami.kierownictwa).wizerunku.podmiotu.gospodarczego.na.rynku,.poprzez.zaciemnianie,.upiększanie,.fałszowanie.lub.nieujawnianie.w.sprawozdaniu.finansowym.informacji.ważnych.dla.jego.użytkowników ..

Przepisy.prawne,. tworzone.na.poziomie.państwowym.lub.ponadpaństwowym,.wyznaczają.granice,.w.ramach.których.mogą.poruszać.się.poszczególne.jednostki,.tworząc.własną.politykę.rachunkowości ..Analizując.relacje.zachodzące.między.oby-dwoma.poziomami.polityki.rachunkowości.można.zauważyć.następujące.zależności ..Po.pierwsze,.im.bardziej.szczegółowo.zostanie.sformułowana.polityka.rachunkowo-ści.na.poziomie.makroekonomicznym,.tym.mniejszą.autonomię.w.zakresie.konstruk-cji.własnej.polityki.rachunkowości.posiadają.poszczególne.jednostki ..Po.drugie,.zbyt.ogólne.unormowania.prawa.bilansowego.sprzyjają.dowolnej. ich. interpretacji.oraz.utrudniają. podejmowanie. decyzji. przez. użytkowników. sprawozdań. finansowych ..I.po.trzecie,.im.bardziej.niestabilna.polityka.rachunkowości.sensu largo,.tym.trud-niejsze.dla.jednostek.staje.się.wywiązywanie.z.obowiązków.w.zakresie.rachunko-wości .

1.3. Zasady tworzenia polityki rachunkowości jednostki

Tworzona. na. poziomie. jednostki. polityka. rachunkowości. stanowi. integralną.część. jej. systemu. rachunkowości16 .. Można. nawet. zaryzykować. stwierdzenie,. że.jest. to.część.najważniejsza,.warunkująca.prawidłowe.funkcjonowanie.pozostałych.elementów.rachunkowości.jednostki ..Jej.podstawowym.celem.–.jak.już.wspomnia-no.–.jest.zapewnienie.wymaganej.jakości.sprawozdania.finansowego ..I.chociaż.uor.nie.wyjaśnia.wprost,.co.oznacza.występujący.w.niej.termin.„jakość”,.ustawodawca.wyraźnie.wskazuje,.że.stosując.przyjęte.przez.siebie.zasady.(politykę).rachunkowo-ści.jednostki.zobowiązane.są.„rzetelnie.i.jasno”.przedstawiać.„sytuację.majątkową.i. finansową. oraz.wynik.finansowy”17 ..A. zatem.nadrzędnym.kryterium.doboru. za-sad.w.procesie.tworzenia.polityki.rachunkowości.na.poziomie.mikroekonomicznym.musi.być.rzetelna.i.jasna.prezentacja.sytuacji.majątkowo-finansowej.i.wyniku.finan-sowego.jednostki,.przy.czym.podmioty.stosujące.uor.w.pełnym.zakresie.powinny.kierować.się.przepisami.w.następującej.kolejności:

• ustawa.o.rachunkowości;• rozporządzenia. wykonawcze. wydane. na. podstawie. uor. (np .. określające.

szczególne.zasady.rachunkowości,.obowiązujące.banki.czy.jednostki.samo-rządu.terytorialnego);

• krajowe.standardy.rachunkowości.(KSR)18;

16. Ustawa o rachunkowości,.op ..cit .,.art ..4.ust ..3.pkt.1 .17. Ibidem,.art ..4.ust ..1 .18. Projekt.Krajowego.Standardu.Rachunkowości. nr. 7.Zmiany zasad (polityki) rachunkowości,

wartości szacunkowych, poprawianie błędów, zdarzenia następujące po dniu bilansowym


• standardy.międzynarodowe.i.ich.interpretacje.–.MSSF19;• rozwiązania.indywidualne.z.uwzględnieniem.nadrzędnych.zasad.rachunko-

wości20 .MSSF.z.kolei.definiują.politykę.rachunkowości.jako.„konkretne.prawidła,.me-

tody,.konwencje,.reguły.i.praktyki.przyjęte.przez.jednostkę.przy.sporządzaniu.i.pre-zentacji.sprawozdań.finansowych”21 ..Definicja.ta.wprawdzie.nie.zawiera.celu.opra-cowania.polityki.rachunkowości.na.poziomie.jednostki,.ale.należy.pamiętać,.iż:

• sprawozdanie.finansowe.można.uznać.za.zgodne.z.MSSF.tylko.wtedy,.gdy.spełnia.ono.wszystkie.wymogi.zawarte.w.MSSF22;

• celem.sprawozdania.finansowego.jest.„dostarczanie.informacji.na.temat.sytu-acji.finansowej,.efektywności.finansowej.i.przepływów.pieniężnych.jednostki,.które.są.użyteczne.dla.szerokiego.kręgu.użytkowników.przy.podejmowaniu.przez.nich.decyzji.gospodarczych”.oraz.przedstawienie.przez.kierownictwo.rezultatów.staranności.w.zarządzaniu.powierzonymi.mu.zasobami23;

• jedną.z.głównych.cech.sprawozdania.finansowego.jest.rzetelna.prezentacja.informacji,.co.wymaga.zarówno.wiernego.odzwierciedlenia.efektów.trans-akcji,. innych.zdarzeń. i.warunków.(zgodnie.z.obowiązującymi.definicjami.i.warunkami.ujawniania.aktywów,.zobowiązań,.przychodów.i.kosztów),.jak.i.ujawnienia.dodatkowych. informacji,. jeśli. są.one. istotne.dla.zrozumienia.treści.sprawozdania.finansowego24 .

Ponadto.w.Założeniach koncepcyjnych.wyraźnie.podkreśla.się,.iż.właściwościa-mi,.sprawiającymi,.że.informacje.zawarte.w.sprawozdaniu.finansowym.są.użytecz-ne. dla. użytkowników,. są. jego. cechy. jakościowe ..Najważniejszymi. z. nich. są. zaś:.zrozumiałość,.przydatność,.wiarygodność.i.porównywalność25 ..Rachunkowość.jest.więc.szczególnym.systemem.rozrachunku.z.odpowiedzialności.społecznej ..Dlatego.opracowując.politykę.rachunkowości,.jednostki.powinny.w.szczególności.dbać.o.to,.aby.przyjęte.przez.nie.do.stosowania.zasady.rachunkowości.pozwoliły.wygenerować.w.sprawozdaniu.finansowym.takie.informacje,.które.będą:.

• łatwe.do.zrozumienia.dla.użytkowników.sprawozdań;

– ujęcie i prezentacja. (KSR.7).na. równi. z.KSR. traktuje. stanowiska.wydane.przez.Komitet.Standardów.Rachunkowości ..Zob ..http://www .mf .gov .pl/dokument .php?const=1&dzial=74&i-d=268371,.plik.Projekt KSR7,.pkt.III .3 .2.(10 .12 .2011) .

19. Zob ..przypis.1 .20. Por ..Ustawa o rachunkowości,.op ..cit .,.art ..10.ust ..3 .21. MSR.8.Zasady (polityka) rachunkowości, zmiany wartości szacunkowych i korygowanie błę-

dów,.[w:].Rozporządzenie Komisji (WE) Nr 1126/2008…,.op ..cit .,.par ..5 .22. MSR.1.Prezentacja sprawozdań finansowych,.op ..cit .,.par ..16 .23. Ibidem,.par ..9 .24. Ibidem,.par ..15 ..25. Założenia koncepcyjne sporządzania i prezentacji sprawozdań finansowych,.[w:].Międzynaro-

dowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej 2011. Część A – Założenia koncepcyjne i wy-mogi,.tom.I,.Stowarzyszenie.Księgowych.w.Polsce,.Warszawa.2012,.par ..24 .


• pomocne.w.ocenie.zdarzeń.przeszłych,.teraźniejszych.i.przyszłych;• bezstronne.i.pozbawione.istotnych.błędów;.• wiernie.odzwierciedlać.to,.co.starają.się.odzwierciedlać.lub.czego.odzwier-

ciedlenia.można.by.od.nich.zasadnie.oczekiwać;.oraz• umożliwiać.porównanie.sprawozdań.finansowych.jednostki.z.różnych.okre-

sów .Zdaniem.Rady.Międzynarodowych.Standardów.Rachunkowości,.MSSF.stano-

wią.„kompletny.zbiór.zasad.(polityki).rachunkowości,.których.stosowanie.(…).de-cyduje.o.przydatności.i.wiarygodności.informacji.zawartych.w.sprawozdaniu.finan-sowym”26 ..Warunkiem.rzetelnej.prezentacji.informacji.w.sprawozdaniu.finansowym.(sporządzanym.zgodnie.z.MSSF).jest,.z.jednej.strony,.przestrzeganie.przez.jednost-kę.odpowiednich.MSSF,.a.z.drugiej.–.opracowanie.własnej.polityki.rachunkowości.zgodnie.z.wytycznymi.zawartymi.w.MSR.827 ..W.sytuacji,.gdy.zagadnienie.dotyczące.jednostki.nie.zostało.uregulowane.w.MSSF,.przy.opracowywaniu.i.stosowaniu.zasad.(polityki). rachunkowości. kierownictwo. jednostki. powinno. kierować. się.własnym.osądem .. Przyjęte. do. stosowania. zasady. muszą. jednak. zapewniać,. że. informacje.zawarte.w. sprawozdaniu.finansowym.będą. zarówno.przydatne.dla.użytkowników.w.procesie.podejmowania.decyzji.gospodarczych,.jak.i.wiarygodne ..MSR.8.ustala.także.hierarchię.miarodajnych.wskazówek,.które.kierownictwo. jednostki.powinno.w.takiej.sytuacji.rozważyć ..Kierując.się.osądem.należy.uwzględnić,.w.podanej.niżej.kolejności,.następujące.źródła:

• wymogi.i.wytyczne.zawarte.w.standardach.oraz.interpretacjach.dotyczących.podobnych.i.powiązanych.zagadnień,.jak.występujące.w.jednostce.transak-cje,.inne.zdarzenia.czy.warunki;.

• definicje,.kryteria.ujmowania.i.wyceny.aktywów,.zobowiązań,.przychodów.i.kosztów.określone.w.Założeniach koncepcyjnych;.oraz.(fakultatywnie)

• najaktualniejsze.regulacje.innych.podmiotów.tworzących.standardy.na.pod-stawie.podobnych.założeń.koncepcyjnych;.jak.również

• inną.literaturę.dotyczącą.rachunkowości.i.przyjęte.rozwiązania.branżowe28 .Warto.w.tym.miejscu.podkreślić,.iż.MSSF.–.inaczej.niż.polski.ustawodawca.–.

dopuszczają,.aczkolwiek.w.bardzo.rzadkich.okolicznościach,.możliwość.odstąpienia.od.stosowania.określonych.w.nich.zasad.rachunkowości ..Dotyczy.to.sytuacji,.w.któ-rych.kierownictwo.jednostki.uzna,.że.spełnienie.wymogu.MSSF.może.być.na.tyle.mylące,.iż.spowoduje,.że.sprawozdanie.finansowe.nie.spełni.swojego.celu,.tzn ..nie.dostarczy.użytecznej.dla.jego.użytkowników.informacji.o.sytuacji.finansowej,.wyni-kach.działalności.oraz.zmianach.sytuacji.finansowej.jednostki29 .

26. MSR.8.Zasady (polityka) rachunkowości…,.op ..cit .,.par ..8 .27. MSR.1.Prezentacja sprawozdań finansowych,.op ..cit .,.par ..17 .28. MSR.8.Zasady (polityka) rachunkowości…,.op ..cit .,.par ..11.i.12 .29. Por ..MSR.1.Prezentacja sprawozdań finansowych,.op ..cit .,.par ..19 .


Oczywiście,.wybierane.przez. jednostkę.do. stosowania.zasady. rachunkowości,.muszą.być.zgodne.z.polityką.rachunkowości.określoną.na.poziomie.makroekono-micznym,.w.szczególności.z.tzw ..nadrzędnymi.zasadami.rachunkowości ..Należą.do.nich.m .in .:.

• zasada.istotności,• zasada.ostrożności,• zasada.kontynuacji.działalności,• zasada.wyższości.treści.nad.formą,• zasada.ciągłości,• zasada.memoriału,• zasada.współmierności.przychodów.i.kosztów,• zasada.zakazu.kompensat .Każda.z.tych.zasad.ma.określone.implikacje.dla.polityki.rachunkowości.jednost-

ki .. Przykładowo,. zasada. istotności. zobowiązuje. jednostki. sporządzające. sprawoz-danie.finansowe.zgodnie.z.uor.do.takiego.określenia.polityki.rachunkowości,.które.zapewni.wyodrębnienie.w.rachunkowości.wszystkich.zdarzeń.istotnych.do.oceny.jej.sytuacji.majątkowej.i.finansowej.oraz.wyniku.finansowego30 ..MSSF.podkreślają.na-tomiast,.iż.zasada.istotności.daje.możliwość.odstąpienia.od.stosowania.określonych.w.nich.zasad,.jeśli.skutek.ich.zastosowania.jest.nieistotny31 .

Zasada.wyższości. treści.nad. formą.podkreśla,. iż. treść.ekonomiczna.zdarzenia.jest.ważniejsza. od. jego. formy.prawnej ..Dlatego,. opracowując. politykę. rachunko-wości,.należy.kierować.się.przede.wszystkim.tą.pierwszą32 ..Z.kolei.z.zasady.ciągło-ści.wynika.obowiązek.permanentnego.stosowania.przyjętej.polityki.rachunkowości ..Oznacza. to,.że.w.kolejnych. latach.obrotowych. jednostka.powinna.m .in .. tak.samo.grupować.operacje.gospodarcze,.wykazywać.je.w.tych.samych.pozycjach.sprawoz-dania.finansowego.i.stosować.te.same.zasady.rachunkowości.przy.wycenie.aktywów.i.pasywów,. tudzież.ustalaniu.wyniku.finansowego33 ..Syntetyczne.zestawienie.nad-rzędnych.zasad.rachunkowości.przedstawiono.w..tabeli.1 .1 .

Tabela.1 .1 ..Nadrzędne.zasady.rachunkowości.w.świetle.uor

Zasada rachunkowości Implikacje dla polityki rachunkowościZasada.istotności. Określając.zasady.(politykę).rachunkowości.jednostki.i.dostosowując.je.

do.potrzeb.jednostki.należy.zapewnić.wyodrębnienie.w.rachunkowości.wszystkich.zdarzeń.istotnych.do.oceny.sytuacji.majątkowej.i.finansowej.jednostki.oraz.jej.wyniku.finansowego,.przy.zachowaniu.zasady.ostrożności

30. Ustawa o rachunkowości,.op ..cit .,.art ..8.ust ..1 .31. MSR.8.Zasady (polityka) rachunkowości…,.op ..cit .,.par ..8 .32. Por ..Ustawa o rachunkowości,.op ..cit .,.art ..4.ust ..2 .33. Por ..Ibidem,.art ..5.ust ..1.oraz.art ..8.ust ..2 .


Zasada.ostrożności Poszczególne.składniki.aktywów.i.pasywów.należy.wyceniać.stosując.rzeczywiście.poniesione.na.ich.nabycie.(wytworzenie).ceny.(koszty),.z.zachowaniem.zasady.ostrożności ..W.szczególności.wynik.finansowy.jednostki,.bez.względu.na.jego.wysokość,.powinien.uwzględniać:• zmniejszenia.wartości.użytkowej.lub.handlowej.składników.aktywów,

w.tym.również.dokonywane.w.postaci.odpisów.umorzeniowych• wyłącznie.niewątpliwe.pozostałe.przychody.operacyjne.i.zyski.

nadzwyczajne• wszystkie.poniesione.pozostałe.koszty.operacyjne.i.straty.nadzwyczajne• rezerwy.na.znane.jednostce.ryzyko,.grożące.straty.oraz.skutki.innych.

zdarzeńZasada.kontynuacji.działania

Przy.stosowaniu.przyjętej.polityki.rachunkowości,.zwłaszcza.przy.wycenie.aktywów.i.pasywów.oraz.ustalaniu.wyniku.finansowego,.przyjmuje.się.założenie,.że.jednostka.będzie.kontynuowała.w.dającej.się.przewidzieć.przyszłości.(tj ..nie.krócej.niż.rok.od.dnia.bilansowego).działalność.w.niezmniejszonym.istotnie.zakresie,.bez.postawienia.jej.w.stan.likwidacji.lub.upadłości,.chyba.że.jest.to.niezgodne.ze.stanem.faktycznym.lub.prawnym

Zasada.wyższości.treści.nad.formą

Zdarzenia,.w.tym.operacje.gospodarcze,.jednostka.zobowiązana.jest.ujmować.w.księgach.rachunkowych.i.wykazywać.w.sprawozdaniu.finansowym.zgodnie.z.ich.treścią.ekonomiczną.nawet.wtedy,.gdy.forma.odbiega.od.powszechnie.przyjętych.rozwiązań

Zasada.ciągłości Przyjęte.zasady.(politykę).rachunkowości.jednostka.powinna.stosować.w.sposób.ciągły,.dokonując.w.kolejnych.latach.obrotowych.jednakowego.grupowania.operacji.gospodarczych,.wyceny.aktywów.i.pasywów.oraz.ustalania.wyniku.finansowego.i.sporządzania.sprawozdań.finansowych.tak,.aby.za.kolejne.lata.informacje.z.nich.wynikające.były.porównywalne

Zasada.memoriału W.księgach.rachunkowych.jednostka.zobowiązana.jest.ująć.wszystkie.osiągnięte,.przypadające.na.jej.rzecz.przychody.i.obciążające.ją.koszty.związane.z.tymi.przychodami.dotyczące.danego.roku.obrotowego,.niezależnie.od.terminu.ich.zapłaty

Zasada.współmierności.przychodów.i.kosztów

W.celu.zapewnienia.współmierności.przychodów.i.związanych.z.nimi.kosztów.do.aktywów.lub.pasywów.danego.okresu.sprawozdawczego.należy.zaliczać.koszy.lub.przychody.dotyczące.przyszłych.okresów.oraz.przypadające.na.ten.okres.sprawozdawczy.koszty,.które.jeszcze.nie.zostały.poniesione

Zasada.zakazu.kompensat Wartość.poszczególnych.składników.aktywów.i.pasywów,.przychodów.i.związanych.z.nimi.kosztów.oraz.strat.i.zysków.nadzwyczajnych.jednostka.powinna.ustalać.oddzielnie ..Nie.można.kompensować.ze.sobą.wartości.różnych.do.rodzaju.aktywów.i.pasywów,.przychodów.i.kosztów.związanych.z.nimi.oraz.zysków.i.strat.nadzwyczajnych

Źródło:.opracowanie.własne.na.podstawie.uor .

Polityka.rachunkowości.jednostki.powinna.być.nie.tylko.zgodna.z.prawem.bi-lansowym,.ale.również.kompletna.i.spójna ..Należy.zatem.uregulować.w.niej.wszyst-kie.te.zagadnienia.z.zakresu.rachunkowości,.które.są.dla.jednostki.istotne.i.w.któ-rych.przepisy.prawa.dopuszczają.stosowanie.różnych.zasad.rachunkowości34,.przy.czym.w.odniesieniu.do.tego.samego.rodzaju.transakcji,.innych.zdarzeń.i.warunków.

34. Zob ..szerzej.pkt.1 .4 ..rozdziału .


jednostka.ma.obowiązek.zastosowania. tych. samych.zasad. (polityki). rachunkowo-ści35 ..Tak.opracowana.polityka.rachunkowości.powinna.zapewnić,.że.prezentowane.w. sprawozdaniu.finansowym. informacje. są.wiarygodne. (w. tym.kompletne. i. bez-stronne),.przydatne.oraz.zrozumiałe,.przez.co.przekazują.rzetelny.i.jasny.obraz.sytu-acji.majątkowej,.finansowej.oraz.wyniku.finansowego.jednostki ..

Aby.zapewnić.wymaganą.jakość.i.użyteczność.sporządzanych.sprawozdań.finan-sowych,.uor.nakłada.na.jednostki.jej.podlegające.obowiązek.dokumentacji.polityki.rachunkowości. tworzonej. na.poziomie.mikroekonomicznym ..Dokumentacja.przy-jętych.zasad.(polityki).rachunkowości.powinna.być.sporządzona.w.języku.polskim.i.w.formie.pisemnej.oraz.stosownie.do.potrzeb.aktualizowana36 ..Jak.podkreśla.pro-jekt.Krajowego.Standardu.Rachunkowości.nr.7.Zmiany zasad (polityki) rachunko-wości, wartości szacunkowych, poprawianie błędów, zdarzenia następujące po dniu bilansowym – ujęcie i prezentacja (KSR.7),.zmiana.przyjętej.polityki.rachunkowości.może.wynikać.albo.z.przepisów,.albo.z.inicjatywy.jednostki37 ..Przesłankami.zmian.polityki.rachunkowości.mogą.być.w.szczególności:

• zmiany.przepisów.o.rachunkowości,.np ..uor.lub.wydanych.na.jej.podstawie.rozporządzeń;

• uzyskanie.przez.jednostkę.prawa.do.stosowania.uproszczeń.przewidzianych.przepisami.o.rachunkowości.lub.utrata.takiego.prawa;

• zmiana.przedmiotu.działalności.jednostki;• zwiększenie.lub.zmniejszenie.zakresu.działalności.jednostki;• potrzeba.dostosowania.się.jednostki.do.rozwiązań.obowiązujących.w.grupie.

kapitałowej,.do.której.weszła.jednostka.lub.w.branży,.w.której.rozpoczęła.ona.działalność;

• wykonanie.zaleceń.kontroli.lub.rewizji.finansowej;• rozpoczęcie.stosowania.lub.rezygnacja.ze.stosowania.MSSF .Niezależnie.od.przyczyny.aktualizacji.polityki.rachunkowości,.decyzja.o.zmianie.

dotychczas.stosowanych.zasad.rachunkowości.na.inne.nie.może.wpłynąć.negatywnie.na.jakość.sprawozdania.finansowego ..Dlatego.projekt.KSR.7.wyraźnie.podkreśla,.iż.jednostka.może.odstąpić.od.ciągłości.stosowania.przyjętej.polityki.rachunkowości.i.zmienić.ją.tylko.wtedy,.gdy.jest.to.konieczne.dla.rzetelnego.i.jasnego.przedstawie-nia. jej. sytuacji.majątkowej. i. finansowej. oraz.wyniku. finansowego38 ..Analogiczne.sformułowania.zawiera.MSR.8 ..Wskazuje.on,. iż. jednostka.może.zmienić.politykę.rachunkowości.„tylko.wówczas,.gdy:

• wymagają.tego.postanowienia.standardu.lub.interpretacji;.lub• doprowadzi.to.do.tego,.iż.zawarte.w.sprawozdaniu.finansowym.informacje.

o.wpływie. transakcji,. innych. zdarzeń. i.warunków. na. sytuację. finansową,.

35. MSR.8.Zasady (polityka) rachunkowości…,.op ..cit .,.par ..13 .36. Ustawa o rachunkowości,.op ..cit .,.art ..10.ust ..1.i.2 .37. Projekt.KSR.7 Zmiany zasad (polityki) rachunkowości…,.op ..cit .,.pkt.II .3.(10 .12 .2011) .38. Ibidem,.pkt.III .3 .8.(10 .12 .2011) .


wynik.finansowy.czy.też.przepływy.pieniężne.jednostki.będą.bardziej.przy-datne.i.wiarygodne”39 .

Nową.zasadę.stosuje.się.–.w.zależności.od.decyzji.kierownika.jednostki.–.po-cząwszy. od. pierwszego. dnia. bieżącego. lub. następnego. roku. obrotowego,. bez.względu.na.datę.podjęcia.decyzji.o.zmianie.polityki.rachunkowości ..Użytkownicy.sprawozdań.finansowych.powinni.mieć.jednak.możliwość.porównania.sprawozdań.finansowych.jednostki.na.przestrzeni.czasu,.w.celu.ustalenia.zmian.jej.sytuacji.fi-nansowej,.majątkowej,.wyników. działalności. i. przepływów. pieniężnych ..Dlatego.wymaga. się,. aby. w. sprawozdaniu. finansowym. sporządzonym. za. rok. obrotowy,.w.którym.dokonano.aktualizacji.polityki.rachunkowości,.jednostka.dokonała.retro-spektywnego.przekształcenia.danych.porównawczych40 ..Wyjątek.stanowi.sytuacja,.gdy.retrospektywne.ujęcie.zmiany.zasad.(polityki).rachunkowości.jest.niewykonalne.w.praktyce,.tzn ..jednostka.–.mimo.podjęcia.racjonalnych.wysiłków.i.czynności.–.nie.jest.w.stanie.ustalić.wpływu.zmiany.na.poszczególne.okresy.sprawozdawcze.lub.jej.łącznego.wpływu41 .

W.tym.miejscu.podkreślić.należy,.iż.zmiany.polityki.rachunkowości.nie.stanowi.przyjęcie.nowych.zasad.w.odniesieniu.do.zdarzeń.i.transakcji,.które:

• uprzednio.w.jednostce.nie.występowały;.lub.• występowały,.ale.były.nieistotne;.lub• różnią.się.w.swej.treści.od.zdarzeń.i.transakcji.poprzednio.występujących .

Zmianą.polityki. rachunkowości. nie. jest. także. zmiana.wartości. szacunkowych. ani.korekta.błędów.popełnionych.w.latach.ubiegłych ..

1.4. Elementy polityki rachunkowości jednostki

Polityka. rachunkowości. tworzona. na. poziomie.mikroekonomicznym.powinna.zawierać.z.jednej.strony.założenia.koncepcyjne.dotyczące.rachunkowości.aktywów.i. pasywów. jednostki,.w. tym.wyniku.finansowego. i. elementów.go.kształtujących,.a.z.drugiej.–.zasady.techniczno-organizacyjne,.określające.przyjęty.przez.jednostkę.sposób.prowadzenia.ksiąg.rachunkowych.oraz.system.służący.ochronie.danych.i.ich.zbiorów .. Założenia. koncepcyjne,. kształtujące. rachunkowość. jednostki,. powinny.obejmować.co.najmniej:

• określenie.roku.obrotowego.i.wchodzących.w.jego.skład.okresów.sprawoz-dawczych;

39. MSR.8.Zasady (polityka) rachunkowości…,.op ..cit .,.par ..14 .40. Retrospektywne.przekształcenie.danych.porównawczych.(czyli.danych.sprawozdawczych.za.

poprzedni. rok. obrotowy,. zawartych. w. zatwierdzonym. sprawozdaniu. finansowym). oznacza.przekształcenie.danych.porównawczych.w.taki.sposób,.jak.gdyby.zmienione.zasady.(polityka).rachunkowości.przyjęte.w.roku.obrotowym.stosowane.były.od.zawsze ..

41. Zob ..szerzej:.MSR 8 Zasady (polityka) rachunkowości…,.op ..cit .,.par ..22-27 .


• metody. wyceny. aktywów. i. pasywów. na. moment. początkowego. ujęcia.w. księgach. rachunkowych. i. na. dzień. bilansowy. (w. tym. sposób. ustalania.wartości.szacunkowych);

• zasady.ustalania.wyniku.finansowego;• sposób.prezentacji.danych.w.sprawozdaniu.finansowym.oraz.zasady.klasy-

fikacji.i.grupowania.zdarzeń.gospodarczych.do.odpowiednich.pozycji.spra-wozdania.finansowego42 .

Rok. obrotowy. stanowi. w. rachunkowości. podstawowy. okres. sprawozdawczy.i.obejmuje.rok.kalendarzowy.lub.inny.okres.trwający.12.kolejnych.pełnych.miesięcy.kalendarzowych43 ..Ujęty.w. polityce. rachunkowości. rok. obrotowy. był. zgodny. za-równo.z.rokiem.obrotowym.określonym.w.statucie.lub.umowie,.na.podstawie.której.utworzono.jednostkę,.jak.i.z.obowiązującymi.jednostkę.przepisami.prawa.podatko-wego ..Ponadto,.w.dokumentacji.polityki.rachunkowości.jednostka.zobowiązana.jest.określić.wchodzące.w.skład.roku.obrotowego.krótsze.okresy.sprawozdawcze,.czyli.okresy,.za.które.będzie.ona.sporządzała.–.na.podstawie.ksiąg.rachunkowych.–.spra-wozdanie.finansowe.w.trybie.przewidzianym.uor.lub.inne.sprawozdania ..Okresem.takim.może.być.np ..miesiąc,.kwartał.czy.półrocze ..Ustalając.długość.okresu.spra-wozdawczego.należy.też.pamiętać.o.wyjaśnieniu.w.polityce.rachunkowości.często-tliwości.i.sposobu.stosowania.zasad.wyceny.aktywów.i.pasywów.oraz.przychodów.i.kosztów44 .

Opis.metod.wyceny.aktywów.i.pasywów.stanowi.drugi.kluczowy,.o.ile.nie.naj-ważniejszy,.element.polityki.rachunkowości.jednostki ..Opracowując.tę.część.zało-żeń.koncepcyjnych.systemu.rachunkowości.jednostki.należy.zadbać.o.to,.aby.przy-jęte.zasady.wyceny.pozycji.bilansowych.były.zgodne.z.obowiązującymi.przepisami.oraz. jednocześnie.dostosowane.do. specyfiki.działalności. jednostki. i. zapewniające.wymaganą.jakość.sprawozdań.finansowych ..Zestawienie.przykładowych.zagadnień.dotyczących.wyceny.bieżącej.i.bilansowej.aktywów.i.pasywów,.wymagających.ure-gulowania.w.polityce.rachunkowości,.zawiera.tabela.1 .2 .

Tabela 1.2..Zasady.wyceny.pozycji.bilansowychdo.ujęcia.w.polityce.rachunkowości.(zagadnienia.przykładowe)

Pozycja Przykładowe zagadnieniaWartości.niematerialne.i.prawne

• ustalenie.ceny.nabycia• metoda.amortyzacji.(np ..liniowa,.degresywna.itp .)• stosowane.stawki.amortyzacyjne.i.procedury.ich.ustalania

42. Por ..Ustawa o rachunkowości,.op ..cit .,.art ..10.ust ..1.pkt.1-3.oraz.Projekt.KSR.7.Zmiany zasad (polityki) rachunkowości...,.op ..cit .,.pkt.III .3 .3 .

43. Ustawa o rachunkowości,.op ..cit .,.art ..3.ust ..1.pkt.9 .44. R ..Seredyński,.K ..Szaruga,.Komentarz do ustawy o rachunkowości,.Ośrodek.Doradztwa.i.Do-

skonalenia.Kadr.Sp ..z.o .o .,.Gdańsk.2011,.s ..137 .


• częstotliwość.weryfikacji.stawek.amortyzacyjnych• traktowanie.wartości.niematerialnych.i.prawnych.niskocennych.(np ..do.określonej.

wartości.nieujmowane.w.ewidencji,.tylko.bezpośrednio.księgowane.w.koszty,.ewentualne.ich.ujmowanie.w.ewidencji.pozabilansowej)

• procedury.ustalania.kosztów.prac.rozwojowych,.wartości.firmy• sposób.i.częstotliwość.przeprowadzania.testów.na.utratę.wartości• metody,.procedury,.terminy.inwentaryzacji

Środki.trwałe • ustalenie.ceny.nabycia• metoda.amortyzacji.(np ..liniowa,.degresywna)• stosowane.stawki.amortyzacyjne.i.procedury.ich.ustalania• częstotliwość.weryfikacji.stawek.amortyzacyjnych• traktowanie.środków.trwałych.niskocennych.(np ..do.określonej.wartości.

nieujmowane.w.ewidencji,.tylko.bezpośrednio.księgowane.w.koszty,.ewentualne.ich.ujmowanie.w.ewidencji.pozabilansowej)

• zasady.ujmowania.leasingu.finansowego.i.operacyjnego• sposób.i.częstotliwość.przeprowadzania.testów.na.utratę.wartości• metody,.procedury,.terminy.inwentaryzacji

Inwestycje • ustalenie.dopuszczonych.ustawą.metod.wyceny:.-. nieruchomości.oraz.wartości.niematerialnych.i.prawnych.zaliczanych.do.inwestycji.–.według.ceny.nabycia.lub.kosztu.wytworzenia.z.uwzględnieniem.odpisów.amortyzacyjnych.i.odpisów.z.tytułu.trwałej.utraty.wartości.lub.według.ceny.rynkowej.bądź.inaczej.określonej.wartości.godziwej-. udziały.w.innych.jednostkach.oraz.inwestycje.zaliczone.do.aktywów.trwałych.inne.niż.nieruchomości.oraz.wartości.niematerialne.i.prawne.–.według.ceny.nabycia.pomniejszonej.o.odpisy.z.tytułu.trwałej.utraty.wartości.lub.według.wartości.godziwej.albo.skorygowanej.ceny.nabycia.–.jeżeli.dla.danego.składnika.aktywów.został.określony.termin.wymagalności;.wartość.w.cenie.nabycia.można.przeszacować.do.wartości.w.cenie.rynkowej-. udziały.w.jednostkach.podporządkowanych.zaliczone.do.aktywów.trwałych.–.według.powyższych.zasad.lub.metoda.praw.własności,.pod.warunkiem,.że.będzie.ona.stosowana.jednolicie.wobec.wszystkich.jednostek.podporządkowanych-. inwestycje.krótkoterminowe.–.według.ceny.(wartości).rynkowej.albo.według.ceny.nabycia.lub.ceny.(wartości).rynkowej,.zależnie.od.tego,.która.z.nich.jest.niższa.albo.według.skorygowanej.ceny.nabycia.–.jeżeli.dla.danego.składnika.aktywów.został.określony.termin.wymagalności,.a.krótkoterminowe.inwestycje,.dla.których.nie.istnieje.aktywny.rynek,.według.w.inny.sposób.określonej.wartości.godziwej

• stosowanie.wymogów.rozporządzenia.o.instrumentach.finansowych.(zwolnienie.dla.jednostek.niepodlegających.badaniu.i.ogłaszaniu.sprawozdania.finansowego,.sposób.klasyfikacji.do.poszczególnych.kategorii,.metody.wyceny.poszczególnych.kategorii.itp .)

• możliwość.stosowania.uproszczeń,.np ..nabyte.lub.powstałe.aktywa.finansowe.oraz.inne.inwestycje.ujmuje.się.w.księgach.rachunkowych.na.dzień.ich.nabycia.albo.powstania,.według.ceny.nabycia.albo.ceny.zakupu,.jeżeli.koszty.przeprowadzenia.i.rozliczenia.transakcji.nie.są.istotne

• w.przypadku.nieruchomości.wykorzystywanych.częściowo.do.działalności.inwestycyjnej,.a.częściowo.do.działalności.statutowej.sposób.kwalifikacji.tych.nieruchomości

• sposób.i.częstotliwość.przeprowadzania.testów.na.utratę.wartości• metody,.procedury,.terminy.inwentaryzacji


Aktywa.i.rezerwa.z.tytułu.odroczonego.podatku.dochodowego

• sposób.kalkulacji• uwzględnienie.zasady.ostrożności• możliwość.stosowania.uproszczeń,.m .in ..odstąpienia.od.tworzenia.aktywów.

i.rezerw.z.tytułu.podatku.odroczonego.dla.jednostek.niepodlegających.badaniu.i.ogłaszaniu.sprawozdania.finansowego

• możliwość.skompensowania.aktywów.i.rezerw.z.tytułu.podatku.odroczonego,.jeżeli.jednostka.ma.tytuł.uprawniający.ją.do.ich.jednoczesnego.uwzględnienia.przy.obliczaniu.kwoty.zobowiązania.podatkowego

• sposób.i.częstotliwość.przeprowadzania.testów.na.utratę.wartości.aktywów.z.tytułu.podatku.odroczonego

• metody,.procedury,.terminy.inwentaryzacjiZapasy • wybór.metody.ewidencji.(ewidencja.ilościowo-wartościowa,.ewidencja.ilościowa,.

ewidencja.wartościowa,.odpisywanie.w.koszty.z.korygowaniem.kosztów.o.stan.wynikający.z.inwentaryzacji)

• ustalanie.ceny.nabycia.lub.kosztu.wytworzenia• ustalanie.poziomu.normalnego.wykorzystania.zdolności.produkcyjnych• możliwość.stosowania.uproszczeń,.np ..

-. brak.ustalania.stopnia.wykorzystania.zdolności.produkcyjnych.dla.jednostek.niepodlegających.badaniu.i.ogłaszaniu.sprawozdania.finansowego-. stosowanie.cen.ewidencyjnych.z.uwzględnieniem.odchyleń.od.rzeczywistego.kosztu.wytworzenia-. wycena.materiałów.i.towarów.–.w.cenach.zakupu,.jeżeli.nie.zniekształca.to.stanu.aktywów.oraz.wyniku.finansowego.jednostki;-wycena.produktów.w.toku.produkcji.–.w.wysokości.bezpośrednich.kosztów.wytworzenia.lub.tylko.materiałów.bezpośrednich.bądź.niewycenianie.ich.w.ogóle,.jeżeli.nie.zniekształca.to.stanu.aktywów.oraz.wyniku.finansowego.jednostki

• możliwość.zwiększenia.ceny.nabycia.lub.kosztu.wytworzenia.o.koszty.obsługi.zobowiązań.zaciągniętych.w.celu.finansowania.zapasu.towarów.lub.produktów.w.okresie.ich.przygotowania.do.sprzedaży.bądź.wytworzenia.i.związanych.z.nimi.różnic.kursowych,.pomniejszone.o.przychody.z.tego.tytułu.w.przypadkach.uzasadnionych.niezbędnym,.długotrwałym.przygotowaniem.towaru.lub.produktu.do.sprzedaży.bądź.długim.okresem.wytwarzania.produktu

• ujmowanie.kosztów.magazynowania.wyrobów.gotowych.i.półproduktów,.jeżeli.poniesienie.tych.kosztów.jest.niezbędne.w.procesie.produkcji

• wybór.metody.rozchodu.rzeczowych.składników.aktywów.obrotowych.(FIFO,.LIFO,.średnia.ważona,.szczegółowa.identyfikacja.cen)

• metody,.procedury,.terminy.inwentaryzacjiNależności • ustalanie.wyceny:

-. należności.i.udzielonych.pożyczek.–.w.kwocie.wymaganej.zapłaty,.z.zachowaniem.zasady.ostrożności-. należności.i.udzielonych.pożyczek.zaliczonych.do.aktywów.finansowych,.które.mogą.być.także.wyceniane.według.skorygowanej.ceny.nabycia,.a.jeżeli.jednostka.przeznacza.je.do.sprzedaży.w.okresie.do.3.miesięcy,.to.według.wartości.rynkowej.lub.inaczej.określonej.wartości.godziwej

• stosowanie.wymogów.rozporządzenia.o.instrumentach.finansowych.(zwolnienie.dla.jednostek.niepodlegających.badaniu.i.ogłaszaniu.sprawozdania.finansowego)

• wycena.należności.w.walucie.obcej• sposób.i.częstotliwość.przeprowadzania.testów.na.utratę.wartości• ewentualne.ryczałtowe.odpisy.aktualizujące.należności.(np ..stały.procent.

wynikający.z.obserwacji.i.analizy.ściągalności.należności.z.lat.poprzednich)• metody,.procedury,.terminy.inwentaryzacji


Rozliczenia.międzyokresowe.kosztów

• tytuły.kosztów.wymagające.rozliczenia.w.czasie• sposób.wyceny.kontraktów.długoterminowych,.w.tym:

-. metody.ustalania.stopnia.zaawansowania.usługi.(udziałem.kosztów.poniesionych.od.dnia.zawarcia.umowy.do.dnia.ustalenia.przychodu.w.całkowitych.kosztach.wykonania.usługi,.liczną.przepracowanych.godzin.bezpośrednich.wykonania.usługi,.na.podstawie.obmiaru.wykonanych.prac,.inną.metodą)-. metody.wyceny.przychodów.(w.wysokości.kosztów.odpowiadających.wykonanej.części.usługi,.powiększonych.o.narzut.zysku.albo.proporcjonalnie.do.stopnia.zaawansowania.wykonania.usługi.lub.też.w.wysokości.poniesionych.w.danym.okresie.sprawozdawczym.kosztów,.nie.wyższych.jednak.od.kosztów,.których.pokrycie.w.przyszłości.przez.zamawiającego.jest.prawdopodobne)

• rozliczanie.kosztów.remontów• częstotliwość.odpisywania.rozliczeń.w.koszty.(stosownie.do.wielkości.świadczeń.

lub.upływu.czasu,.np ..miesięcznie,.kwartalnie,.rocznie)• ustalenie.sposobu.księgowania.wpływającego.bądź.nie.na.zmianę.stanu.produktów• sposób.i.częstotliwość.przeprowadzania.testów.na.utratę.wartości• metody,.procedury,.terminy.inwentaryzacji

Kapitały • ustalanie.wyceny.w.wartości.nominalnej,.a.dla.udziałów.(akcji).własnych.w.cenie.nabycia

• ustalenie.konieczności.ujęcia.i.sposobu.ewidencji.błędu.podstawowego• wyznaczenie.progów.wartościowych.uznawanych.za.granicę.istotności

Zobowiązania • ustalanie.wyceny:-. zobowiązań.–.w.kwocie.wymagające.zapłaty-. zobowiązań.finansowych,.które.mogą.być.wyceniane.według.skorygowanej.ceny.nabycia,.a.jeżeli.jednostka.przeznacza.je.do.sprzedaży.w.okresie.do.3.miesięcy,.to.według.wartości.rynkowej.lub.inaczej.określonej.wartości.godziwej

• stosowanie.wymogów.rozporządzenia.o.instrumentach.finansowych.(zwolnienie.dla.jednostek.niepodlegających.badaniu.i.ogłaszaniu.sprawozdania.finansowego)

• wycena.zobowiązań.w.walucie.obcej• tytuły.zobowiązań,.które.są.traktowane.jako.bierne.rozliczenia.kosztów.albo.

rezerwy.lub.też.zobowiązania.warunkowe• metody,.procedury,.terminy.inwentaryzacji

Rozliczenia.międzyokresowe.przychodów.

• tytuły.przychodów.wymagające.rozliczenia.w.czasie;• sposób.wyceny.kontraktów.długoterminowych,.w.tym:

-. metody.ustalania.stopnia.zaawansowania.usługi.(udziałem.kosztów.poniesionych.od.dnia.zawarcia.umowy.do.dnia.ustalenia.przychodu.w.całkowitych.kosztach.wykonania.usługi,.liczbą.przepracowanych.godzin.bezpośrednich.wykonania.usługi,.na.podstawie.obmiaru.wykonanych.prac,.inną.metodą)-. metody.wyceny.przychodów.(w.wysokości.kosztów.odpowiadających.wykonanej.części.usługi,.powiększonych.o.narzut.zysku.albo.proporcjonalnie.do.stopnia.zaawansowania.wykonania.usługi.lub.też.w.wysokości.poniesionych.w.danym.okresie.sprawozdawczym.kosztów,.nie.wyższych.jednak.od.kosztów,.których.pokrycie.w.przyszłości.przez.zamawiającego.jest.prawdopodobne)

• rozliczanie.uzyskanych.dotacji• częstotliwość.odpisywania.rozliczeń.w.przychody.(stosownie.do.wielkości.

świadczeń.lub.upływu.czasu,.np ..miesięcznie,.kwartalnie,.rocznie)• metody,.procedury,.terminy.inwentaryzacji

Źródło:.R ..Seredyński,.K ..Szaruga,.Komentarz do ustawy o rachunkowości,.op ..cit .,.s ..138-142 .

W.dokumentacji.polityki.rachunkowości.jednostki.należy.również,.jak.już.wspo-mniano,.określić.zasady.ustalania.wyniku.finansowego,.zawartość.informacyjną.po-


zycji. sprawozdawczych. oraz. sposób. prezentacji. danych.w. sprawozdaniu. finanso-wym ..Rozstrzygnięcia.w.tym.zakresie.powinny.obejmować.m .in .:

• wybór.wariantu.sporządzania.rachunku.zysków.i.strat.(kalkulacyjny.lub.po-równawczy);

• sposób.ustalania.zmiany.stanu.produktów;• zasady.ujmowania.operacji.dotyczących.obrotów.wewnętrznych;• wybór.metody.prezentacji.przepływów.pieniężnych. (pośrednia. lub.bezpo-

średnia);• zasady.klasyfikacji.i.grupowania.zdarzeń.gospodarczych;• przyporządkowanie.zdarzeń.do.odpowiednich.pozycji.sprawozdania.finan-

sowego.zgodnie.z.ich.charakterem,.jako.aktywów.i.pasywów,.kosztów.i.strat.lub.przychodów.i.zysków,.bądź.przepływów.pieniężnych .

W.części.dokumentacji.poświęconej.aspektom.techniczno-organizacyjnym.sys-temu.rachunkowości.jednostki.należy.wskazać.sposób.prowadzenia.ksiąg.rachunko-wych.oraz.system.ochrony.danych.i. ich.zbiorów ..Przy.prowadzeniu.ksiąg.rachun-kowych. przy. użyciu. komputera. zawarty. w. polityce. rachunkowości. opis. sposobu.prowadzenia.ksiąg.rachunkowych.powinien.obejmować.co.najmniej.takie.elementy,.jak:

• zakładowy.plan.kont,• wykaz.zbiorów.danych.tworzących.księgi.rachunkowe.na.informatycznych.

nośnikach.danych.oraz• opis.systemu.informatycznego45 .Zakładowy.plan.kont.stanowi.tę.część.polityki.rachunkowości.jednostki,.która.

ustala.wykaz.kont.księgi.głównej,.przyjęte.zasady.klasyfikacji.zdarzeń,.zasady.pro-wadzenia.ksiąg.pomocniczych.oraz.ich.powiązania.z.kontami.księgi.głównej ..Two-rząc.go.należy.mieć.na.uwadze.zarówno.wymogi.prawa.bilansowego,.jak.i.potrzeby.informacyjne.jednostki ..W.szczególności.zakładowy.plan.kont.powinien:

• wyodrębniać. konta. umożliwiające. prowadzenie. ewidencji. księgowej. przy.respektowaniu. wszystkich. nadrzędnych. zasad. rachunkowości. (np .. konta.kosztów.rozliczanych.w.czasie,.księgi.pomocnicze.dla.istotnych.składników.aktywów);

• uwzględniać. nazwy. kategorii. ekonomicznych. i. finansowych. występujące.w.prawie.bilansowym.(np ..środki.trwałe.w.budowie,.aktualizacja.wartości.należności,.rozliczenia.międzyokresowe.przychodów);

• określać.przyjęte.przez.jednostkę.–.spośród.określonych.do.wyboru.–.meto-dy.ewidencji.oraz.wyceny.aktywów.(środków.trwałych,.towarów,.materia-łów,.produktów.itd .).i.pasywów.(np ..zasady.tworzenia.rezerw);

• wskazywać.przyjęty.do.stosowania.rachunek.kosztów:.tylko.według.rodza-jów,.tylko.według.funkcji.albo.jednocześnie.według.rodzajów.i.według.funk-cji;

45. Por ..Ustawa o rachunkowości,.op ..cit .,.art ..10.ust ..1.pkt.3 .


• umożliwiać.jednolite.ujmowanie.i.identyczne.przyporządkowanie.do.odpo-wiednich.pozycji.sprawozdania.finansowego.zdarzeń.tego.samego.rodzaju;

• uwzględniać.zróżnicowanie.rodzajowe.prowadzonej.przez.jednostkę.działal-ności.podstawowej.(handlowej,.produkcyjnej,.budowlanej,.usługowej,.rolnej.lub.innego.rodzaju),.przyjętą.organizację.wewnętrzną.i.związaną.z.tym.po-trzebę.ustalania.dla.wyodrębnionych.rodzajów,.typów.i.odmian.działalności.oraz.placówek.gospodarczych.wyniku.finansowego.(zysku,.straty).ze.sprze-daży.towarów.i.produktów .

W.celu.ujednolicenia.zasad.grupowania.operacji.gospodarczych.i.ograniczenia.nakładu.pracy.związanego.z.ustaleniem.zakładowych.planów.kont,.jednostki.mogą.stosować.wzorcowe.plany.kont.(WPK)46 ..Informację.o.przyjęciu.rozwiązań.zawar-tych.w.WPK.jednostka.powinna.zamieścić.w.zarządzeniu.(uchwale).w.sprawie.zasad.(polityki). rachunkowości,. podając. autora. i.wydawnictwo. tego.wzorcowego. planu.kont ..Należy.jednak.wyraźnie.podkreślić,.iż.nawet.wzorcowe.plany.kont.określone.w.rozporządzeniach.nie.mają.charakteru.obligatoryjnego ..

Przedstawiając.w. polityce. rachunkowości.wykaz. zbiorów.danych. tworzących.księgi. rachunkowe. na. informatycznych. nośnikach. danych. jednostka. zobowiązana.jest.określić.strukturę.tych.zbiorów,.powiązania.między.nimi.oraz.ich.funkcje.w.orga-nizacji.całości.ksiąg.rachunkowych.i.w.procesach.przetwarzania.danych ..Zasoby.in-formacyjne.rachunkowości.mogą.być.zorganizowane.zarówno.w.formie.oddzielnych.komputerowych.zbiorów.danych,.jak.i.bazy.danych.lub.jej.wyodrębnionych.części47 ..W.każdej. jednak.sytuacji.prowadzenie.ksiąg.rachunkowych.powinno.uwzględniać.wymogi.art ..13.uor,.w.tym.m .in ..zapewniać.automatyczną.kontrolę.ciągłości.zapisów.oraz.przenoszenia.obrotów.lub.sald .

Opis.systemu.informatycznego.powinien.natomiast.zawierać:.wykaz.programów,.procedur.lub.funkcji.(w.zależności.od.struktury.oprogramowania),.opis.algorytmów.i.parametrów.stosowanych.w.systemie,.określenie.wersji.oprogramowania.i.daty.roz-poczęcia.jego.eksploatacji.oraz.opis.programowych.zasad.ochrony.danych,.w.tym.metod.zabezpieczenia.dostępu.do.danych. i.systemu.ich.przetwarzania .. Informacje.te. –. poza. datą. rozpoczęcia. eksploatacji. systemu. informatycznego. –. są. zazwyczaj.podawane.przez.producenta.systemu.czy.programu.księgowego ..Należy.jednak.pa-miętać,.iż.w.przypadku,.gdy.dokumentacja.ta.jest.zbyt.ogólna.lub.daje.możliwość.wyboru.rozwiązania,.w.polityce.rachunkowości.jednostka.powinna.opisać.specyficz-ne.dla.niej.parametry.i.algorytmy.oraz.wskazać,.które.z.dopuszczalnych.rozwiązań.przyjmuje .

Ostatnim.obligatoryjnym.elementem.polityki.rachunkowości.jednostki.jest.sys-tem.ochrony.danych.i.ich.zbiorów ..Ustalenia.w.tym.zakresie.powinny.precyzować,.w.jaki.sposób.jednostka.będzie.chroniła.dokumentację.polityki.rachunkowości,.księ-gi. rachunkowe. (zbiory. danych. tworzące. księgi. rachunkowe),. dowody. księgowe,.

46. Ibidem,.art ..83.ust ..1 .47. Por ..Ibidem,.art ..13.ust ..2 .


dokumenty. inwetaryzacyjne. oraz. sprawozdania. finansowe. przed. niedozwolonymi.zmianami,.nieupoważnionym.rozpowszechnianiem,.uszkodzeniem.i.zniszczeniem48 ..W. tej. części. polityki. rachunkowości. należy. wskazać. zarówno. stosowane. środki.ochrony.zewnętrznej.(np ..stosowany.system.monitoringu,.sposób.identyfikacji.użyt-kowników.uruchamiających. komputery,. procedury. uniemożliwiające. osobom.nie-upoważnionym.dostęp.do.ksiąg.rachunkowych,.zasady.zabezpieczania.pomieszczeń.archiwalnych),.jak.i.wewnętrznej.(np ..częstotliwość,.ilość.i.sposób.tworzenia.kopii.zapasowych) ..Niektóre.z.tych.zagadnień.mogą.zostać.uregulowane.w.oddzielnych.instrukcjach,.np ..obiegu.dokumentów.czy.kontroli.wewnętrznej .

1.5. Odpowiedzialność za politykę rachunkowości jednostki i obowiązek jej ujawniania w sprawozdaniu finansowym

Odpowiedzialność.za.rachunkowość.jednostki,.w.tym.politykę.rachunkowości,.ponosi.jej.kierownik49 ..Pod.pojęciem.tym.należy.rozumieć.członka.zarządu.lub.inne-go.organu.zarządzającego,.a.jeżeli.organ.jest.wieloosobowy.–.członków.tego.orga-nu.(z.wyłączeniem.pełnomocników.ustanowionych.przez.jednostkę) ..Za.kierownika.jednostki. uważa. się. również. prowadzących. sprawy. spółki.wspólników. (w. spółce.jawnej,.cywilnej.i.partnerskiej.–.jeżeli.nie.ustanowiono.w.niej.zarządu).oraz.kom-plementariuszy.(w.spółce.komandytowej.i.komandytowo-akcyjnej),.osoby.fizyczne.prowadzące.działalność.gospodarczą.i.wykonujące.wolny.zawód.oraz.likwidatorów.i.syndyków.lub.zarządców.ustanowionych.w.postępowaniu.upadłościowym50 .

W.obszarze.dotyczącym.polityki.rachunkowości.kierownik.jednostki.odpowiada.za:

• ustalenie.obowiązujących.w.jednostce.zasad.rachunkowości,• sporządzenie.dokumentacji.polityki.rachunkowości,.• stosowanie.ustalonej.polityki.rachunkowości.(w.tym.uproszczeń),• aktualizację.zasad.(polityki).rachunkowości.oraz• ujawnianie.przyjętej.polityki.rachunkowości.w.sprawozdaniu.finansowym ..Jak.już.wskazano,.polityka.rachunkowości.tworzona.na.poziomie.mikroekono-

micznym.stanowi.zbiór.wybranych.i.stosowanych.w.jednostce.zasad.rachunkowo-ści,.dopuszczonych.przepisami.o.rachunkowości.i.zapewniających.wymaganą.jakość.sprawozdania.finansowego ..Opracowanie.i.właściwie.przemyślany.dobór.zasad.ra-chunkowości.jest.ważny.co.najmniej.z.kilku.względów ..Po.pierwsze,.wpływa.on.na.politykę.finansową.jednostki.oraz.strategię.zarządzania.finansami ..Po.drugie,.kształ-tuje. przyszły. obraz. sytuacji. majątkowo-finansowej. jednostki,. wysokość. jej. przy-szłych.wyników.oraz.wskaźników.finansowych ..Po.trzecie,.determinuje.zawartość.

48. Por ..Ibidem,.art ..71.ust ..1 .49. Ibidem,.art ..4.ust ..5 .50. Ibidem,.art ..3.ust ..1.pkt.6 .


informacyjną.i.użyteczność.sporządzanych.sprawozdań.finansowych ..I.po.czwarte,.założenia.koncepcyjne.oraz.zasady.techniczno-organizacyjne.zawarte.w.polityce.ra-chunkowości.określają.kształt.i.jakość.całego.systemu.rachunkowości.jednostki ..

Kompletnie. i. prawidłowo. sporządzona. dokumentacja. polityki. rachunkowości.może. być. nowoczesnym.narzędziem.wspomagającym. zarządzanie.wiedzą. ekono-miczną.w.jednostce51 ..Pozostawiona.jednostce.możliwość.wyboru.zasad.rachunko-wości.pozwala.bowiem.stworzyć.indywidualny.i.niepowtarzalny.system.rachunko-wości,.dostosowany.do.specyfiki. jednostki.–.charakteru. i.zakresu. jej.działalności,.struktury.organizacyjnej,.formy.prawnej,.celu.działalności,.potrzeb.właścicieli.i.kie-rownictwa.–.a. jednocześnie.w.pełni.honorujących.nadrzędną.zasadę. true and fair view .

W.tym.miejscu.należy.wyraźnie.podkreślić,.iż.podejmowane.niekiedy.przez.ka-dry.zarządzające.czy.kierownicze.działania,.mające.na.celu.przedstawienie.w.spra-wozdaniu.finansowym.nieprawdziwego.bądź.niejasnego.obrazu.sytuacji.majątkowo-finansowej.i.wyniku.finansowego.jednostki,.nie.mieszczą.się.w.zakresie.prawidłowo.rozumianej. polityki. rachunkowości. jednostki ..Albowiem. polityka. rachunkowości.„kończy.się.tam,.gdzie.przekraczane.są.granice.legalności,.a.zaczyna.się.kłamstwo.i.fałszerstwo”.52 .

Mając.na.uwadze.fakt,. iż.polityka.rachunkowości.determinuje.kształt. i. jakość.sprawozdania. finansowego,. a. przez. to. zawarty.w. nim. obraz. sytuacji.majątkowo-finansowej.i.wyniku.finansowego.jednostki,.polskie.prawo.bilansowe.wymaga,.aby.wprowadzenie.do.sprawozdania.finansowego.zawierało.opis.przyjętych.przez. jed-nostkę.zasad.(polityki).rachunkowości53 ..W.szczególności.należy.w.nim.podać.meto-dy.wyceny.aktywów.i.pasywów,.zasady.pomiaru.wyniku.finansowego.i.sposób.spo-rządzenia.sprawozdania.finansowego.w.zakresie,.w.jakim.uor.pozostawia.jednostce.prawo.wyboru,. oraz. przedstawić. przyczyny. i. skutki. ewentualnych. zmian.polityki.rachunkowości.w. stosunku.do.poprzedniego. roku.obrotowego ..Bywa.bowiem,. że.treści.ujawniane.w.opisowej.części.sprawozdania.finansowego.mają.większy.„ciężar.gatunkowy”.niż.informacje.liczbowe.płynące.z.bilansu.czy.rachunku.zysków.i.strat .

Przy. stosowaniu.przyjętej. polityki. rachunkowości.przyjmuje. się,. że. jednostka.będzie. kontynuowała. swoją. działalność. –.w. niezmniejszonym. istotnie. zakresie. –.w.dającej.się.przewidzieć.przyszłości.(obejmującej.okres.nie.krótszy.niż.jeden.rok.od.dnia.bilansowego) ..Dlatego.w.sytuacji,.gdy.kierownictwo.zamierza.postawić.jed-nostkę.w.stan. likwidacji. lub.upadłości,.albo.gdy.zamierza.zaniechać.prowadzenia.działalności.gospodarczej,.albo.gdy.nie.ma.żadnej.realnej.alternatywy.dla.likwidacji.

51. Zob ..szerzej:.T ..Gospodarek,.Polityka rachunkowości jako fundament zarządzania wiedzą o po-łożeniu ekonomicznym.jednostki sporządzającej bilans,.[w:].Scenariusze, dialogi i procesy za-rządzania wiedzą,.red ..K ..Perechuda,.M ..Sobińska,.Diffin,.Warszawa.2008 .

52. T ..Cebrowska,.Polityka bilansowa,. [w:].Rachunkowość finansowa i podatkowa,. red ..T ..Ce-browska,.Wydawnictwo.Naukowe.PWN,.Warszawa.2006,.s ..228 .

53. Ustawa o rachunkowości,.op ..cit .,.art ..48.ust ..1.pkt.1 .


lub.zaniechania.działalności,.wówczas.w.sprawozdaniu.finansowym.musi.nie.tylko.ujawnić.fakt,.iż.nie.jest.ono.sporządzone.przy.założeniu.kontynuacji.działalności,.ale.również.podać.zasadę,.na.której.opierała.się.jednostka,.sporządzając.sprawozdanie.finansowe54 .

Omówienie.polityki.rachunkowości.jednostki.we.wprowadzeniu.do.sprawozdania.finansowego.pozwala.jego.użytkownikom.zorientować.się,.jakie.rozwiązania.zostały.wybrane.przez.kierownika.jednostki.i.jaki.wpływ.mają.one.na.zawartość.informacyj-ną.pozostałych.elementów.sprawozdania.finansowego ..Opis.polityki.rachunkowości.stanowi.bowiem.swoistą.legendę.ułatwiającą,.a.nierzadko.w.ogóle.umożliwiającą,.właściwe.odczytanie.treści.zawartych.w.bilansie,.rachunku.zysków.i.strat,.zestawie-niu.zmian.w.kapitale.własnym.oraz.rachunku.przepływów.pieniężnych ..Zauważyć.przy.tym.należy,.iż.za.informacje.zawarte.w.sprawozdaniu.finansowym.odpowiada.zarówno.kierownik.jednostki,.jak.i.funkcjonujący.w.niej.organ.nadzorujący .

Niedopełnienie.obowiązków.w.zakresie.polityki.rachunkowości.bądź.też.stoso-wanie.w.rachunkowości.zasad.niezgodnych.z.przepisami.prawa.i.w.efekcie.nieza-pewnienie.wymaganej.jakości.sprawozdania.finansowego,.grozi.odpowiedzialnością.cywilnoprawną.i.karną ..Na. tę.pierwszą.wskazuje.art ..4a.ust ..2.uor,.w.myśl.które-go.członkowie.organu.kierującego.i.organu.nadzorującego.odpowiadają.solidarnie.za.szkodę.wyrządzoną.ich.działaniem.lub.zaniechaniem,.prowadzącymi.do.tego,.iż.sprawozdanie.finansowe.nie.spełnia.wymogów.określonych.w.uor ..Nie.ma.przy.tym.znaczenia,.czy.otrzymują.oni.wynagrodzenie.z.tytułu.pełnionych.funkcji,.rekompen-sujące.im.przyjęte.na.siebie.ryzyko,.i.w.jakiej.wysokości.jest.ono.wypłacane .

Odpowiedzialność.cywilnoprawna.członków.zarządu,.rady.nadzorczej,.komisji.rewizyjnej.i.likwidatora.została.uregulowana.także.przepisami.prawa.handlowego ..Zgodnie.z.nimi,.wymienione.osoby.odpowiadają.wobec.spółki.za.szkodę.wyrządzo-ną.działaniem.lub.zaniechaniem.sprzecznym.z.prawem.albo.postanowieniami.spółki,.chyba.że.nie.ponoszą.z.tego.tytułu.winy55 ..Jednocześnie.Kodeks.spółek.handlowych.(Ksh).wyraźnie.podkreśla,.że.członkowie.organów.spółki.powinni.–.przy.wykony-waniu.swoich.obowiązków.–.dołożyć.staranności.wynikającej.z.zawodowego.cha-rakteru.swojej.działalności56 ..Dotyczy.to.m .in ..obowiązków.związanych.ze.sprawoz-dawczością.i.polityką.rachunkowości.spółki .

Występująca. tutaj. solidarna. odpowiedzialność. członów. zarządu. spółki. oraz.członków.rady.nadzorczej.lub.komisji.rewizyjnej.–.tam,.gdzie.je.powołano.–.ozna-cza,.że.spółka.może.dochodzić.swoich.roszczeń.z.tytułu.niewypełnienia.obowiązku.rzetelnej.i.jasnej.prezentacji.w.sprawozdaniu.finansowym.informacji.wymaganych.przepisami.prawa.zarówno.od.wszystkich.członków.wymienionych.organów.łącz-nie,.jak.i.od.kilku.z.nich.albo.od.każdego.z.członków.zarządu.i.rady.nadzorczej.(lub.

54. MSR.1 Prezentacja sprawozdań finansowych,.op ..cit .,.par ..25 .55. Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych,.Dz ..U ..z.2000.r ..Nr.94,.poz ..

1037.z.późn ..zm .,.art ..293.§.1.i.art ..483.§.1 .56. Ibidem,.art ..293.§.2.i.art ..483.§.2 .


komisji.rewizyjnej).osobno57 ..Nie.narusza.to.praw.wspólników.oraz.osób.trzecich.do.dochodzenia.naprawienia.szkody.na.zasadach.ogólnych58 ..Przykładowo,.o.odszko-dowanie.może.wystąpić.bank,.który.udzielał.spółce.kredytów.na.podstawie.analizy.finansowej.dokonanej.na.nierzetelnym.sprawozdaniu.finansowym.lub.wspólnik,.któ-ry.poniósł.szkodę.na.skutek.nieujawnienia.w.sprawozdaniu.finansowym.istniejącego.zagrożenia.kontynuacji.działalności.spółki .

Konsekwencje.sporządzenia.sprawozdania.finansowego.niezgodnie.z.przepisami.uor.lub.zawarcia.w.nim.nierzetelnych.danych.mogą.być.jednak.dla.osób.za.to.odpo-wiedzialnych.zdecydowanie.bardziej.dotkliwe ..Rozdział.9.uor.wprowadza.bowiem.odpowiedzialność.karną ..W.myśl.art ..77.ust ..2.uor.za.niewypełnienie.lub.nierzetelne.wypełnienie.wymienionych.obowiązków.grozi.kara.grzywny.lub.kara.pozbawienia.wolności.do.lat.2.albo.obie.te.kary.łącznie ..Dodatkowo,.Ksh.stanowi,.iż.w.spółkach.kapitałowych.ten,.kto.przy.wykonywaniu.obowiązków.przewidzianych.prawem.han-dlowym.ogłasza.nieprawdziwe.dane. albo. takie.dane.przedstawia.organom.spółki,.władzom.państwowym. lub.osobie.powołanej.do. rewizji,. podlega.grzywnie,.karze.ograniczenia.wolności.albo.pozbawienia.wolności.do.lat.dwóch59 ..Jeżeli.osoba.taka.działa.nieumyślnie,.wówczas.za.przestępstwo.to.grozi.kara.grzywny,.kara.ogranicze-nia.wolności.lub.kara.pozbawienia.wolności.do.roku60 ..Odpowiedzialność.karna.ma.zawsze.charakter.zindywidualizowany .

1.6. Podsumowanie

Przepisy.o.rachunkowości.(czyli.polityka.rachunkowości.tworzona.na.poziomie.makroekonomicznym).wyznaczają.ogólne.ramy.prowadzenia.rachunkowości.w.jed-nostkach.gospodarczych ..Istotę.polityki.rachunkowości.jednostki.stanowi.natomiast.taki.dobór.zasad.rachunkowości,.dopuszczonych.prawem.bilansowym,.który.zapew-ni.wymaganą.przez.użytkowników.jakość.sprawozdań.finansowych ..Ustalona.przez.kierownika. jednostki. polityka. (zasady). rachunkowości. powinna.być.przemyślana,.opracowana.w. formie. pisemnej,. stosowana. i. ujawniana.w. sprawozdaniu. finanso-wym ..Niehonorowanie.tych.wymogów.podawałoby.w.wątpliwość.wiarygodność.ra-chunkowości.jednostki,.a.tym.samym.zasadność.zawierzenia.jej.mocy.dowodowej.i.przydatności.informacyjnej,.podważając.cel.jej.prowadzenia ..

Należy. też. pamiętać,. iż. zasady. rachunkowości,. które.wiernie. odzwierciedlają.sytuację.majątkową,.finansową.i.wynik.finansowy.jednego.podmiotu,.mogą.okazać.się.nieodpowiednie.dla.podmiotu.drugiego ..Co.więcej,.przyjęta.i.stosowana.polityka.

57. Zob ..Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny,.Dz ..U ..z.1964.r ..Nr.16,.poz ..93.z.późn ..zm .,.art ..366.§.1 .

58. Kodeks spółek handlowych,.op ..cit .,.art ..300.i.art ..490 .59. Ibidem,.art ..587.§.1 .60. Ibidem,.§.2 .


rachunkowości.nie.gwarantuje,.iż.za.rok,.dwa.lub.w.bardziej.odległej.przyszłości,.zasady.obowiązujące.obecnie.pozwolą.rzetelnie.i.jasno.przedstawić.w.sprawozdaniu.finansowym.obraz.jednostki ..Wraz.z.upływem.czasu.zmieniają.się.bowiem.nie.tylko.przepisy.o. rachunkowości. i.wymagania. interesariuszy,.ale.zmienia.się. także.sama.jednostka .

Bibliografia

Brzezin.W .,.Ogólna teoria rachunkowości,.Wydawnictwo.Politechniki.Częstochowskiej,.Częstochowa.1998 .

Cebrowska. T .,. Polityka bilansowa,. [w:]. Rachunkowość finansowa i podatkowa,. red ..T ..Cebrowska,.Wydawnictwo.Naukowe.PWN,.Warszawa.2006 .

Chluska.J .,.Polityka rachunkowości w Rosji i w Polsce – wybrane aspekty,.„Zeszyty.Teo-retyczne.Rachunkowości”.2011,.nr.60.(116) .

Gospodarek.T .,.Polityka rachunkowości jako fundament zarządzania wiedzą o położeniu ekonomicznym. jednostki sporządzającej bilans,. [w:].Scenariusze, dialogi i procesy zarządania wiedzą,.red ..K ..Perechuda,.M ..Sobińska,.Diffin,.Warszawa.2008 .

Hendriksen.E ..A .,.van.Breda.M ..F .,.Teoria rachunkowości,.Wydawnictwo.Naukowe.PWN,.Warszawa.2002 .

Kabalski.P .,.Polityka rachunkowości w spółce stosującej MSSF,.Stowarzyszenie.Księgo-wych.w.Polsce,.Warszawa.2009 .

Kondraszuk.T .,.Polityka rachunkowości a zasada kontynuacji działania,.„Zeszyty.Teore-tyczne.Rachunkowości”.2011,.nr.60.(116) .

Küting.K .,.Weber.C ..P .,.Internationale Bilanzierung. Rechnungslegung in den USA, Japan und Europa. Unter Mitarbeit von Sven Hayn, Jörg Pfuhl,.Verlag.Neue.Wirtschafts-Briefe,.Herne/Berlin.1994 .

Projekt.Krajowego.Standardu.Rachunkowości.nr.7.Zmiany zasad (polityki) rachunkowo-ści, wartości szacunkowych, poprawianie błędów, zdarzenia następujące po dniu bi-lansowym – ujęcie i prezentacja.(KSR.7),.http://www .mf .gov .pl/dokument .php?con-st=1&dzial=74&id=268371,.plik.Projekt KSR7.(10 .12 .2011) .

Rachunkowość finansowa – ujęcie sprawozdawcze i ewidencyjne,.red ..E ..Walińska.i.wsp .,.Oficyna.a.Walters.Kluwer.business,.Warszawa.2010 .

Rozporządzenie Komisji (WE) Nr 1126/2008 z dnia 3 listopada 2008 r. przyjmujące okre-ślone międzynarodowe standardy rachunkowości zgodnie z rozporządzeniem (WE).nr 1606/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady,.Dz ..Urz ..UE.PL.L320.z.29 .11 .2008.z.późn ..zm .

Sawicki.K .,.Polityka bilansowa jako narzędzie zarządzania firmą,. [w:].Polityka bilan-sowa i analiza finansowa,. red ..K ..Sawicki,.Ekspert. –.Wydawnictwo. i.Doradztwo,.Wrocław.2002 .

Seredyński.R .,.Szaruga.K .,.Komentarz do ustawy o rachunkowości,.Ośrodek.Doradztwa.i.Doskonalenia.Kadr.Sp ..z.o .o .,.Gdańsk.2011 .

Uniwersalny słownik języka polskiego,.Wydawnictwo.Naukowe.PWN,.Warszawa.2003 .


Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych,.Dz ..U ..z.2000.r ..Nr.94,.poz ..1037.z.późn ..zm .

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny,.Dz ..U ..z.1964.r ..Nr.16,.poz ..93.z.późn ..zm .

Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości,.Dz ..U ..z.2009.r ..Nr.152,.poz ..1223.z.późn ..zm .

Walińska.E .,.Międzynarodowe standardy rachunkowości.Ogólne zasady pomiaru i pre-zentacji pozycji bilansu i rachunku wyników,.Oficyna.Ekonomiczna,.Kraków.2006 .

Założenia koncepcyjne sporządzania i prezentacji sprawozdań finansowych,.[w:].Między-narodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej 2011. Część A – Założenia kon-cepcyjne i wymogi,.tom.I,.Stowarzyszenie.Księgowych.w.Polsce,.Warszawa.2012 .

Streszczenie

Rozdział.przybliża.istotę.i.zakres.polityki.rachunkowości.oraz.ukazuje.jej.służebny.charakter.wobec.sprawozdania.finansowego.–.produktu.finalnego.rachunkowości ..Rozpo-czyna.go.wyjaśnienie.pojęcia.i.omówienie.poziomów.tworzenia.polityki.rachunkowości ..W.kolejnym.punkcie. zidentyfikowano. zasady,. jakimi. powinna. kierować. się. jednostka,.opracowując. własną. politykę. rachunkowości .. Następnie. scharakteryzowano. elementy.polityki.rachunkowości.jednostki,.zwracając.uwagę.zarówno.na.założenia.koncepcyjne,.jak.i.na.zasady.techniczno-organizacyjne ..W.ostatniej.części.rozdziału.przybliżono.kwe-stie.dotyczące.odpowiedzialności.za.politykę. rachunkowości. jednostki.oraz.obowiązku.jej. ujawniania.w. sprawozdaniu. finansowym ..Poruszane. zagadnienia. uwzględniają. stan.prawny.istniejący.na.dzień.1.grudnia.2011.r .

SummaryAccounting Policy of the entity in view of binding regulations

The.chapter.presents.the.nature.and.scope.of.the.accounting.policy.and.describes.its.menial.character.towards.the.financial.statement.–.being.a.final.accounting.product ..It.be-gins.with.an.explanation.of.the.concept.and.description.of.the.development.of.accounting.policy.modules ..In.the.next.point.there.are.rules.identified.to.be.adopted.by.the.entity.dur-ing.preparation.of.own.accounting.policy ..Next,.the.elements.of.the.accounting.policy.of.the.entity.were.depicted,.pointing.out.both.the.conceptual.assumptions.as.well.as.technical.and.organisational.rules ..In.the.last.part.of.the.chapter,.the.issues.regarding.the.entity’s.liability.for.the.accounting.policy.were.described.and.the.obligation.of.its.recognition.in.the.financial.statement ..The.discussed.issues.include.the.legal.status.binding.on.the.1st.of.December,.2011 .

Rozdział 2Polityka rachunkowości w zakresie utraty

wartości aktywów trwałych i jej ujawnianie w sprawozdaniu finansowym

Katarzyna Trzpioła*

2.1. Wprowadzenie

Jednym.z.wymogów.prawa.bilansowego,.zarówno.krajowego.jak.i.międzynaro-dowego,.jest.poinformowanie.czytelników.sprawozdania.finansowego.o.przyjętych.zasadach.wyceny.w.odniesieniu.do.aktywów,.pasywów,.ujmowania.kosztów.i.przy-chodów.oraz.ujmowania.szczególnych.zdarzeń.w.sprawozdaniu.finansowym ..Jedną.z.takich.szczególnych.okoliczności.jest.kwestia.utraty.wartości.aktywów ..Niniejszy.rozdział.został.poświęcony.analizie,.w.jaki.sposób.podmioty.przygotowujące.spra-wozdania.finansowe.realizują.wymogi.związane.z.prezentacją.zasad.ujawniania.kwe-stii.dotyczących.utraty.wartości.aktywów.trwałych ..W.artykule.pominięto.kwestie.odpisów.aktualizacyjnych.od.aktywów.inwestycyjnych,.zapasów.oraz.należności ..

Jakość.sprawozdań.finansowych.zależy.m .in ..od.tego,.czy.przy.ich.sporządzaniu.jednostka.zastosuje.wszystkie.wymagane.prawem.zasady.rachunkowości ..Dotyczy.do.również.prezentowania.aktywów.trwałych,.przy.czym.szczególnie.ważną.w.tym.zakresie.zasadą.jest.zasada.ostrożności ..Jednym.z.aspektów.stosowania.tej.zasady.jest.dokonywanie.odpisów.aktualizacyjnych.składników.aktywów.w.celu.doprowa-dzenia.ich.wartości,.wynikającej.z.ksiąg.rachunkowych,.do.niższej.wartości.rynko-wej .

Obowiązek.dokonywania.odpisów.aktualizacyjnych.wynika.odpowiednio.z:• art ..7.ust.1.i.art ..28.ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości1,

*. Dr. Katarzyna. Trzpioła,.Wydział. Zarządzania,. Uniwersytet.Warszawski,. Katedra. Finansów.i.Rachunkowości,.Pracownia.Rachunkowości.i.Rewizji.Księgowej,.adiunkt,.e-mail:.trzpiola@mail .wz .uw .edu .pl

1. tj ..Dz ..U ..z.2009.r ..Nr.152,.poz ..1223.z.późn ..zm .

36. Katarzyna.Trzpioła

• Krajowego.Standardu.Rachunkowości.nr.4.Utrata wartości aktywów2,• przepisów.MSSF,.a.zwłaszcza.MSR.36.Utrata wartość aktywów3 .Regulacje.zarówno.MSR.36,.jak.i.KSR.4,.nie.są.regulacjami.łatwymi4 ..Wymaga-

ją.wykorzystania.informacji,.do.których.dostęp.nie.jest.łatwy.a.w.wielu.przypadkach.nie. zawierają. konkretnych.wskazówek.postępowania. przy. ograniczonym.dostępie.do.danych ..

2.2. Pojęcie i przesłanki utraty wartości aktywów trwałych

Podstawowym.warunkiem.ujmowania.składnika.aktywów.w.księgach. rachun-kowych.jest.oczekiwanie,.iż.przyniesie.on.korzyści.ekonomiczne ..Zatem.na.każdy.dzień.bilansowy.jednostki.mają.obowiązek.dokonania.oceny,.czy.istnieją.jakiekol-wiek. przesłanki.wskazujące. na. to,. że.mogła. nastąpić. utrata.wartości. któregoś. ze.składników. aktywów5 .. Jednostki. gospodarcze. prowadzące. działalność. obserwują.okoliczności,.które.sygnalizują,.iż.należy.rozpoznać.odpis.z.tytułu.utraty.wartości ..W.praktyce.jest.to.najczęściej.kilka.przesłanek.występujących.jednocześnie ..Sygna-lizują.one,.iż.aktywa.wykorzystywane.przez.jednostkę.nie.przyniosą.oczekiwanych.wcześniej.korzyści.ekonomicznych ..Zgodnie.ze.wskazaniami.par ..4 .2.i.4 .3.KSR.4.oraz.par ..12.MSR.sygnałami,.iż.konieczne.może.być.dokonanie.odpisów.są.infor-macje.o:

• spadku.wartości.rynkowej.podobnych/takich.samych.aktywów;• wystąpieniu. lub. prawdopodobieństwie. wystąpienia. niekorzystnych. zmian.

technologicznych;• zmianach,.szczególnie.nagłym.wzroście.rynkowych.stóp.procentowych;• spadku.przydatności.składnika.aktywów;• uszkodzeniu.danego.składnika;• zmianach.niekorzystnego.sposobu.wykorzystywania.składnika.aktywów;• prawdopodobieństwie.pogorszenia.wyników.ekonomicznych.uzyskiwanych.

za.pomocą.tego.składnika.aktywów .Dodatkowo.par ..14.MSR.36.wskazuje,.iż.istnieje.szereg.przesłanek.pochodzą-

cych.ze.sprawozdawczości.wewnętrznej.jednostki ..Należy.do.nich.zaliczyć.sytuacje,.w.których:

2. Dz ..Urz ..Min ..Fin ..z.2007.r ..Nr.8,.poz ..46 .3. Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1126/2008 z dnia 3 listopada 2008 r. przyjmujące określo-

ne międzynarodowe standardy rachunkowości zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 1606/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady.(Dz ..U ..L.320,.29 .11 .2008) .

4 Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej w interpretacjach i przykładach,.M ..Bonham,.M ..Curtis,.M ..Davies,.P ..Dekker,.T ..Denton,.R ..Moore,.H ..Richards,.t ..3,.praca.zbiorowa.pracowników.Ernst.&Young.,.LexisNexis,.2006,.s ..254 .

5. Par ..9.MSR.36,.par ..4 .1.KSR.4,.art ..7.ust ..1.i.art ..28.ust ..7.ustawy.o.rachunkowości .

Polityka.rachunkowości.w.zakresie.utraty.wartości.aktywów.trwałych. 37

• przepływy.pieniężne.wydatkowane.na.nabycie.danego.składnika.aktywów.lub.późniejsze.zapotrzebowanie.na. środki.pieniężne.przeznaczane.na.eks-ploatację.lub.konserwację.tego.składnika.aktywów.są.znacznie.wyższe.niż.kwoty.pierwotnie.przewidziane.w.budżecie.na.te.cele;

• rzeczywiste.przepływy.pieniężne.netto,.zysk.lub.strata.z.działalności.opera-cyjnej.wiążąca.się.z.tym.składnikiem.aktywów.są.na.niższym.poziomie.niż.kwoty.przewidziane.w.budżecie;

• nastąpił.znaczący.spadek.przewidzianych.w.budżecie.przepływów.pienięż-nych.netto.lub.zysku.z.działalności.operacyjnej.lub.znaczący.wzrost.przewi-dzianej.w.budżecie.straty.związanej.ze.składnikiem.aktywów;.lub

• wystąpiły.straty.operacyjne.lub.wypływy.pieniężne.netto.związane.ze.skład-nikiem.aktywów,.po.podsumowaniu.wyników.bieżącego.okresu.z.przewi-dzianymi.w.budżecie.przyszłymi.wynikami .

Wystąpienie.jednej.z.wyżej.wymienionych.przesłanek.(należy.pamiętać,.że.mogą.wystąpić.również.inne,.niewymienione.tutaj.czynniki).nakłada.na.jednostkę.obowią-zek.przeprowadzenia.testu.na.utratę.wartości ..

Przepisy.ustawy.o.rachunkowości,.KSR.4.i.MSR.36.nakazują.dokonywanie.odpisów.aktualizujących.w.sytuacji,.gdy.wartość.księgowa.składnika.aktywów.jest.wyższa.od.wartości,.którą.jednostka.może.odzyskać.albo.poprzez.jego.sprzedaż,.albo.poprzez.dalsze.użytkowanie ..Powyższe.oznacza,.iż.konieczne.jest.zintegro-wanie.systemu.informacyjnego.przedsiębiorstwa.i.wykorzystanie.nie.tylko.infor-macji.tradycyjnie.przypisywanych.rachunkowości.finansowej,.ale.także.informa-cji.z.zakresu.rachunkowości.zarządczej,.zarządzania.finansami.–.jednym.słowem.bardzo. szeroko. rozumianych. informacji. zarządczych ..Wskazana. problematyka.jest.więc.jednym.z.przykładów.obszarów,.gdzie.wyraźnie.należy.podkreślić:.nie.ma.systemów.informacyjnych.wykorzystywanych.w.zarządzaniu.podmiotem,.jest.jeden.system.informacyjny,.który.gromadzi,.przetwarza.a.następnie.dostarcza.od-powiednio. skonfigurowanych. informacji. różnym. użytkownikom ..Można. zatem.stwierdzić,. iż.na.przykładzie.zagadnienia.utraty.wartości. realizowane. jest.kom-pleksowe.podejście.do.informacji.w.podmiocie6 ..Dotyczy.to.także.sposobu.pre-zentacji.informacji ..

Przepisy. nakazujące. dokonywania. odpisów.z. tytułu. utraty.wartości. regulują.kwestie. związane. z. ujawnianiem. określonych. danych. w. sprawozdaniu. finanso-wym ..W.szczególności.regulacje.te.zawiera.rozdział.11.KSR.4.i.par ..126-140.MSR.36.oraz.szczegółowe.wymogi.zawarte.w.innych.standardach.–.w.zakresie.nieure-gulowanym.przez.MSR.36 ..Wymogi.Ogólne.zestawienie.wymogów.dotyczących.ujawnień.odpisów.aktualizacyjnych.z.tytułu.utraty.wartości.aktywów.zawiera.ta-bela.2 .1 .

6. J ..Turyna,.Rachunkowość finansowa,.C .H ..Beck,.Warszawa.2008,.s ..


Tabela 2.1..Zakres.ujawnień.w.sprawozdaniu.finansowymdotyczący.utraty.wartości.aktywów.trwałych

Ustawa o rachunkowości

Załącznik nr 1

Krajowy Standard rachunkowości nr 4

Utrata wartości aktywów

Międzynarodowy Standard Rachunkowości 36

Utrata wartości aktywów trwałych

W.pkt.2.dotyczącym.bilansu.w.ppkt.2.ustawodawca.wymaga,.aby.ujawnić.wysokość.odpisów.aktualizujących.środki.trwałe.i.wyjaśnić.przyczyny.dokonania.tych.odpisów

We.wprowadzeniu.do.sprawozdania.finansowego.należy.natomiast.podać.opis.zasad.rachunkowości,.który.może.obejmować.kwestie.odpisów.aktualizacyjnych

Odrębnie.zaleca.się.wskazać.informacje.dotyczące.pojedynczych.aktywów,.do.których.odnosiły.się.odpisy.aktualizujące.spowodowane.utratą.wartości.lub.w.stosunku.do.których.dokonano.odwrócenia.odpisu.aktualizującego.i.informacji.o.ośrodkach.wypracowujących.korzyści.ekonomiczne,.do.których.odnosiły.się.odpisy.aktualizujące.spowodowane.utratą.wartości.lub.w.stosunku.do.których.dokonano.odwrócenia.odpisu.aktualizującego

Zgodnie.z.tymi.regulacjami.ujawnienia.wymaga.wartość.dokonanych.odpisów.obciążających.rachunek.zysków.i.strat.oraz.rozliczanych.przez.inne.pozycje.kapitału.własnego,.wartość.odpisów.odwróconych,.przyczyny.i.okoliczności.odpisów,.informacje.o.ośrodkach.wypracowujących.korzyści.ekonomiczne.w.stosunku.do.których.dokonano.odpisów,.założenia.do.odpisów

Źródło:.opracowanie.własne.na.podstawie.ustawy.o.rachunkowości,.KSR.4,.MSR.36 .

.Uor.formułuje.wymogi.informacyjne.w.zakresie.ujawniania.danych.dotyczących.

odpisów.aktualizacyjnych.z.tytułu.utraty.wartości.aktywów.trwałych.w.sposób.naj-bardziej.okrojony ..Zgodnie.z.zawartymi.w.niej.przepisami,.jednostka.nie.ma.wymo-gu.ujawnienia,.czy.odpis.z.tytułu.utraty.wartości.był.wynikiem.odpisu.dokonanego.w.ramach.odpisów.indywidualnych,.czy.też.efektem.rozlokowania.odpisu.od.ośrod-ka.wypracowującego.przepływy.pieniężne.(uor.się.tym.pojęciem.w.ogóle.nie.posłu-guje) ..Bardziej.szczegółowo.kwestie.te.regulują.KSR.4.i.MSR.36 .

2.3. Ujawnianie utraty wartości aktywów trwałych w świetle KSR 4

Zgodnie.z.regulacjami.KSR.4,.zakres.informacji.ujawnianych.w.sprawozdaniu.finansowym.jest.uzależniony.od.tego,.czy.jednostka.dokonała.odpisu.dotyczącego.utraty.wartości.na.podstawie.oceny.pojedynczego.składnika.aktywów.czy.ośrodka.wypracowującego.korzyści.ekonomiczne ..Środki.trwałe.oraz.wartości.niematerial-ne.i.prawne.mogą.być.przedmiotem.utraty.wartości.w.obu.okolicznościach ..W.obu.przypadkach.w. dodatkowych. notach. i. objaśnieniach. należy.więc.wskazać.wykaz.najważniejszych.zdarzeń.i.okoliczności,.które.doprowadziły.do.ujęcia.i.odwrócenia.odpisów.aktualizujących.spowodowanych.utratą.wartości.(tabela.2 .2) .


Tabela 2.2..Zakres.ujawnień.dotyczących.utraty.wartości.aktywów.trwałychwedług.KSR.4

Utrata wartości dotyczyła pojedynczego składnika aktywów

Utrata wartości dotyczyła ośrodka wypracowującego korzyści ekonomiczne

W.sprawozdaniu.finansowym.należy:

• ujawnić.rodzaj.składnika.aktywów,.którego.dotyczy.odpis.aktualizacyjny

• wskazać,.czy.wartość.odzyskiwalna.danego.składnika.aktywów.odpowiada.jego.wartości.handlowej.czy.wartości.użytkowej

• podać.przyczyny.ograniczenia.ustalenia.wartości.odzyskiwalnej.na.podstawie.szacunku.tylko.jednej.z.dwóch.wartości:.handlowej.lub.użytkowej

• wskazać,.czy.wartość.odzyskiwalna.odpowiadająca.wartości.handlowej.została.ustalona.na.podstawie.odniesień.do.aktywnego.rynku

• ujawnić.kwotę.odpisu.aktualizującego.lub.kwotę.odwrócenia.odpisu.aktualizującego.oraz.sposób.ujęcia:.w.rachunku.zysków.i.strat.lub.w.kapitale.własnym,.w.ujemnej.wartości.firmy.lub.w.przychodach.przyszłych.okresów

W.sprawozdaniu.finansowym.należy:

• ujawnić.opis.ośrodka,.którego.dotyczy.odpis.aktualizacyjny

• .wskazać,.czy.wartość.odzyskiwalna.danego.ośrodka.odpowiada.jego.wartości.handlowej.czy.jego.wartości.użytkowej

• .podać.przyczyny.ograniczenia.ustalenia.wartości.odzyskiwalnej.na.podstawie.szacunku.tylko.jednej.z.dwóch.wartości:.handlowej.lub.użytkowej

• .wskazać,.czy.wartość.odzyskiwalna.odpowiadająca.wartości.handlowej.została.ustalona.na.podstawie.odniesień.do.aktywnego.rynku

• ujawnić.kwotę.odpisu.aktualizującego.lub.kwotę.odwrócenia.odpisu.aktualizującego,.w.podziale.na.rodzaje.aktywów.zaliczonych.do.danego.ośrodka.wypracowującego.korzyści.ekonomiczne.oraz.sposób.ujęcia:.w.rachunku.zysków.i.strat,.w.kapitale.własnym,.w.ujemnej.wartości.firmy.lub.w.przychodach.przyszłych.okresów

• wskazać.sposób.grupowania.aktywów,.jeśli.się.zmienił

Źródło:.opracowanie.własne.na.podstawie.KSR.4 ..

W.przypadku.sprawozdań.finansowych.sporządzanych.zgodnie.z.MSSF,.w.myśl.postanowień.MSR.36,.należy.także.odrębnie.wskazać.informacje.dotyczące.utraty.wartości.pojedynczego.składnika.aktywów. trwałych. i. zespołu.aktywów ..Za.grupę.aktywów.uznaje.się.przy.tym.zespół.aktywów.o.podobnym.charakterze.i.sposobie.użytkowania.w.ramach.działalności.jednostki7 ..

2.4. Ujawnianie utraty wartości aktywów trwałych w świetle MSR 36

Regulacje.międzynarodowe. nakazują. dokonywanie. ujawnień. informacji. doty-czących.utraty.wartości. aktywów. trwałych.w.większym.stopniu.niż.przepisy.kra-..

7. MSR.36.par.127 .


jowe ..Poniżej.przedstawiono.wymogi.dotyczące.tych.ujawnień,.zawarte.w.MSR.36.(tabela.2 .3) ..

Tabela 2.3..Zakres.ujawnień.dotyczących.utraty.wartości.aktywów.trwałychwedług.MSR.36

Obszar ujawnień Zakres ujawnieńKażda.grupa.aktywów..o.podobnym.charakterze.i.sposobie.użytkowania

• kwota.odpisu.aktualizującego.z.tytułu.utraty.wartości.ujęta.w.rachunku.zysków.i.strat.w.ciągu.danego.okresu.oraz.pozycja.(pozycje).rachunku.zysków.i.strat,.do.której.odpis.aktualizujący.z.tytułu.utraty.wartości.został.włączony

• kwota.odwrócenia.odpisu.aktualizującego.z.tytułu.utraty.wartości.ujęta.w.rachunku.zysków.i.strat.w.ciągu.okresu.oraz.pozycja.(pozycje).rachunku.zysków.i.strat,.w.której.dokonano.odwrócenia.odpisu.aktualizującego.z.tytułu.utraty.wartości

• kwota.odpisu.aktualizującego.z.tytułu.utraty.wartości.przeszacowanych.aktywów,.która.w.ciągu.okresu.została.odniesiona.bezpośrednio.na.kapitał.własny

• kwota.odwrócenia.odpisu.aktualizującego.z.tytułu.utraty.wartości.przeszacowanych.aktywów,.która.w.ciągu.okresu.została.odniesiona.bezpośrednio.na.kapitał.własny

Każdy.segment.działalności.podlegający.obowiązkowi.sprawozdawczemu

• kwota.odpisów.aktualizujących.z.tytułu.utraty.wartości.ujętych.w.rachunku.zysków.i.strat.oraz.odniesionych.bezpośrednio.na.kapitał.własny.w.ciągu.okresu

• kwota.odwrócenia.odpisów.aktualizujących.z.tytułu.utraty.wartości.ujętych.w.rachunku.zysków.i.strat.oraz.odniesionych.bezpośrednio.na.kapitał.własny.w.ciągu.okresu

Każdy.istotny.ujęty.lub.odwrócony.w.ciągu.okresu.odpis.aktualizujący

• zdarzenia.i.okoliczności,.które.doprowadziły.do.ujęcia.lub.odwrócenia.odpisu.aktualizującego.z.tytułu.utraty.wartości

• kwota.odpisu.aktualizującego.z.tytułu.utraty.wartości.ujęta.lub.odwrócona• w.odniesieniu.do.pojedynczego.składnika.aktywów.rodzaj.składnika.

aktywów.i..segment.sprawozdawczy,.do.którego.należy.składnik.aktywów,.o.ile.jednostka.podlega.obowiązkowi.sprawozdawczemu.w.tym.zakresie

• w.odniesieniu.do.ośrodka.wypracowującego.środki.pieniężne.-.opis.ośrodka.wypracowującego.środki.pieniężne,.kwota.odpisu.aktualizującego.z.tytułu.utraty.wartości.ujęta.lub.odwrócona.w.podziale.na.grupy.aktywów.i.segmenty.oraz.informacje.o.zmianie.zasad.grupowania.aktywów,.jeśli.nastąpiły.od.czasu.przeprowadzenia.poprzedniego.szacunku.wartości.odzyskiwalnej.ośrodka.wypracowującego.środki.pieniężne.

• czy.wartość.odzyskiwalna.danego.składnika.aktywów.(ośrodka.wypracowującego.środki.pieniężne).odpowiada.jego.wartości.godziwej.pomniejszonej.o.koszty.doprowadzenia.do.sprzedaży.czy.jego.wartości.użytkowej


• jeśli.wartość.odzyskiwalna.jest.na.poziomie.wartości.godziwej.pomniejszonej.o.koszty.doprowadzenia.do.sprzedaży.–.podstawa.ustalenia.wartości.godziwej.pomniejszonej.o.koszty.doprowadzenia.do.sprzedaży.(czyli,.czy.wartość.godziwa.została.ustalona.poprzez.odniesienie.do.aktywnego.rynku)

• jeśli.wartość.odzyskiwalna.jest.na.poziomie.wartości.użytkowej.–.stopa.(stopy).dyskontową.zastosowaną.do.bieżącego.i.poprzedniego.(jeśli.takie.występowały).szacunku.wartości.użytkowej

Łączna.kwota.odpisów.aktualizujących.z.tytułu.utraty.wartości.ujętych.(odwróconych).w.ciągu.okresu,.o.których.nie.ujawniono.żadnych.informacji.zgodnie.z.ww ..wskazanymi.wymogami

• główne.grupy.aktywów,.do.których.odnosiły.się.odpisy.aktualizujące.z.tytułu.utraty.wartości.oraz.główne.grupy.aktywów,.na.które.odwrócenie.tych.odpisów.aktualizujących.wywarło.wpływ

• najważniejsze.zdarzenia.i.okoliczności,.które.doprowadziły.do.ujęcia.i.odwrócenia.odpisów.aktualizujących.z.tytułu.utraty.wartości

Dowolna.część.wartości.firmy.przejętej.w.ciągu.danego.okresu.w.wyniku.połączenia.jednostek.gospodarczych.nie.została.do.dnia.bilansowego.przypisana.do.ośrodka.wypracowującego.środki.pieniężne

• kwota.nieprzydzielonej.wartości.firmy.wraz.z.uzasadnieniem.jej.nieprzypisania

W.przypadku,.gdy.wartość.bilansowa.przypisanej.do.niego.wartości.firmy.lub.składników.wartości.niematerialnych.o.nieokreślonym.okresie.użytkowania.jest.znacząca.w.porównaniu.z.należącą.do.jednostki.łączną.wartością.bilansową.wartości.firmy.lub.składników.wartości.niematerialnych.o.nieokreślonym.okresie.użytkowania

• wartość.bilansowa.wartości.firmy.przypisanej.do.ośrodka.(zespołu.ośrodków).wypracowującego.środki.pieniężne

• wartość.bilansowa.składników.wartości.niematerialnych.o.nieokreślonym.okresie.użytkowania,.które.zostały.przypisane.do.danego.ośrodka.(zespołu.ośrodków)

• podstawa.wyceny.wartości.odzyskiwalnej.(wartość.użytkowa.lub.wartość.godziwa.pomniejszona.o.koszty.doprowadzenia.do.sprzedaży).danego.ośrodka.(zespołu.ośrodków)

• jeśli.wartość.odzyskiwalna.ośrodka.(zespołu.ośrodków).została.ustalona.w.oparciu.o.jego.wartość.użytkową:.to.m .in ..opis.poszczególnych.kluczowych.założeń.kierownictwa.do.prognozy.przepływów.pieniężnych,.metody.wyceny,.okres.prognoz.jeśli.jest.dłuższy.niż.5.lat,.stopa.wzrostu.przepływów.pieniężnych,.stopa.dyskontowa

• informacje.dotyczące.zmian.kluczowych.założeń.i.konsekwencji.tych.zmian

Źródło:.opracowanie.własne.na.podstawie.MSR.36 ..


Podkreślić.należy,.iż.żadna.z.regulacji.nie.wymaga.odrębnej.noty.służącej.pre-zentacji.odpisów.aktualizacyjnych.w.odniesieniu.do.aktywów.trwałych ..Co.więcej,.par.128 ..MSR.36.wskazuje,.iż.wymagane.informacje.mogą.być.prezentowane.z.inny-mi.informacjami.dotyczącymi.danej.grupy.aktywów,.z.tym,.że.informacje.te.należy.przedstawić.w.podziale.na.segmenty.operacyjne ..Ponadto.jedynie.MSR.36.(niestety.z.punktu.widzenia.czytelników.sprawozdania.finansowego).zaleca.ujawnienie.zało-żeń.przyjętych.przez.jednostkę.dla.celów.ustalenia.wartości.odzyskiwalnej.aktywów.(ośrodków.wypracowujących.środki.pieniężne).w.ciągu.okresu ..Zgodnie.z.par ..132.MSR.36,.w. przypadku,. gdy.wartość. firmy. lub. składnik.wartości. niematerialnych.o.nieokreślonym.okresie.użytkowania.jest.uwzględniony.w.wartości.bilansowej.da-nego. ośrodka.wypracowującego. środki. pieniężne,. na. jednostce. spoczywa.wymóg.ujawniania.informacji.o.szacunkach.stosowanych.do.wyceny.wartości.odzyskiwal-nej.tego.ośrodka .

Należy. również. zauważyć,. iż.wymóg.prezentacji. ujawnień.dotyczących.odpi-sów.aktualizacyjnych.przypadających.na. segmenty.operacyjne.–.w.myśl.MSSF.8.Segmenty operacyjne.–.pojawia.się.tylko.w.odniesieniu.do.sprawozdań.finansowych.jednostek,.które.segmenty.te.zidentyfikowały.(tabela.2 .4) ..To.powoduje,.iż.nie.we.wszystkich. analizowanych. sprawozdaniach. informacje.o.odpisach.w. takim.ujęciu.się.pojawiają ..

Tabela 2.4..Jednostki.zobligowane.do.ujawnienia.danych.o.segmentach.operacyjnych

Sprawozdanie jednostkowe Skonsolidowane sprawozdanie finansowe

• jednostka,.która.posiada.dłużne.lub.kapitałowe.instrumenty.będące.przedmiotem.obrotu.na.rynku.publicznym.(krajowej.lub.zagranicznej.giełdzie.papierów.wartościowych,.na.rynku.pozagiełdowym.obejmującym.rynki.lokalne.i.regionalne).

• jednostka,.która.składa.lub.jest.w.trakcie.składania.swojego.sprawozdania.finansowego.w.komisji.papierów.wartościowych.lub.w.innym.organie.regulacyjnym.w.związku.z.emisją.dowolnej.klasy.instrumentów.na.rynku.publicznym

• grupa.kapitałowa,.w.której.jednostka.dominująca.posiada.dłużne.lub.kapitałowe.instrumenty.będące.przedmiotem.obrotu.na.rynku.publicznym.(krajowej.lub.zagranicznej.giełdzie.papierów.wartościowych,.na.rynku.pozagiełdowym.obejmującym.rynki.lokalne.i.regionalne)

• grupa.kapitałowa,.w.której.jednostka.dominująca.składa.lub.jest.w.trakcie.składania.swojego.sprawozdania.finansowego.w.komisji.papierów.wartościowych.lub.w.innym.organie.regulacyjnym.w.związku.z.emisją.dowolnej.klasy.instrumentów.na.rynku.publicznym

Jeżeli.raport.finansowy.zawiera.zarówno.skonsolidowane.sprawozdania.finansowe.jednostki.dominującej.objęte.postanowieniami.niniejszego.MSSF,.jak.i.oddzielne.sprawozdania.finansowe.jednostki.dominującej,.wymóg.prezentowania.informacji.o.segmentach.istnieje.tylko.w.odniesieniu.do.skonsolidowanych.sprawozdań.finansowych

Źródło:.opracowanie.własne.na.podstawie.MSSF.8 ..


2.5. Wymagania prawne w zakresie ujawniania utraty wartości aktywów trwałych a praktyka sprawozdań finansowych

Przeprowadzona.przez.autorkę.analiza.sprawozdań.finansowych.polskich.spółek.wskazuje,.iż.jednostki.–.co.do.zasady.–.wywiązują.się.z.obowiązków.informacyj-nych.dotyczących.ujawniania.utraty.wartości.aktywów.trwałych ..Wywiązują.się.jed-nak.w.minimalnym.stopniu ..We.wszystkich.przeanalizowanych.ponad.100.sprawoz-daniach.finansowych,.skonsolidowanych. i. jednostkowych,.sporządzonych.zgodnie.z.MSSF.za.lata.2005-20108,.zawarte.były.ujawnienia.z.zakresu.polityki.rachunkowo-ści.w.podziale.na.odpisy.aktualizacyjne.dla.aktywów.finansowych.i.niefinansowych ..Najczęściej.jednak.było.to.objaśnienie.ogólne,.brzmiące.w.każdym.przypadku.nie-mal.podobnie,.odnoszące.się.do.podstawowych.założeń.teoretycznych ..Dość.często.przybierało.ono.brzmienie.zbliżone.do.przedstawionych.poniżej:.

• „Trwała. utrata. wartości. zachodzi. wtedy,. gdy. istnieje. duże. prawdopodo-bieństwo,. że. kontrolowany. przez. spółkę. składnik. majątku. nie. przyniesie.w.przyszłości.w.znaczącej.części. lub.w.całości.przewidywanych.korzyści.ekonomicznych,.np ..z.powodu.przeznaczenia.do. likwidacji. lub.wycofania.z. użytkowania ..W. takim. przypadku. należy. doprowadzić.wartość. składni-ka.aktywów.do.ceny.sprzedaży.netto,.a.w.przypadku.jej.braku.do.ustalonej.w.inny.sposób.wartości.godziwej”9 .

• „Aktywa.o.nieokreślonym.okresie.użytkowania,.takie.jak.wartość.firmy.lub.koszty.niezakończonych.prac.rozwojowych,.nie.podlegają.amortyzacji,.lecz.corocznie.są. testowane.pod.kątem.możliwej.utraty.wartości ..Aktywa.pod-legające.amortyzacji.analizuje.się.pod.kątem.utraty.wartości,.ilekroć.jakieś.zdarzenia.lub.zmiany.okoliczności.wskazują.na.możliwość.niezrealizowania.ich.wartości.bilansowej ..Stratę.z.tytułu.utraty.wartości.ujmuje.się.w.wysoko-ści.kwoty,.o.jaką.wartość.bilansowa.danego.składnika.aktywów.przewyższa.jego.wartość.odzyskiwalną ..Wartość.odzyskiwalna.stanowi.wyższą.z.dwóch.kwot:.wartości.godziwej.aktywów,.pomniejszonej.o.koszty. sprzedaży,. lub.wartości.użytkowej ..Dla.potrzeb.analizy.pod.kątem.utraty.wartości.aktywa.grupuje.się.na.najniższym.poziomie,.w.odniesieniu.do.którego.występują.da-jące.się.zidentyfikować.odrębne.przepływy.pieniężne.(ośrodki.wypracowu-jące.środki.pieniężne) ..Niefinansowe.aktywa,.inne.niż.wartość.firmy,.w.od-niesieniu,.do.których.uprzednio.stwierdzono.utratę.wartości,.oceniane.są.na.każdy.dzień.bilansowy.pod.kątem.występowania.przesłanek.wskazujących.na.możliwość.odwrócenia.dokonanego.odpisu”10 ..

8. Analizą. objęte. były. sprawozdania. spółek. giełdowych.finansowych. i. niefinansowych,. dobór.losowy .

9. np ..Roczne.skonsolidowane.sprawozdanie.finansowe.Grupy.Kapitałowej.CALATRAVA.CAPI-TAL.za.rok.2010,.s ..38 ..

10. Skonsolidowane.sprawozdanie.finansowe.GRUPA.SYGNITY.za.2010.rok,.s ..19,.nota.4 .3 .6 .


Jednostki.wskazują. najczęściej,. iż. odpisy. z. tytułu. utraty.wartości. są. przepro-wadzane.„jeżeli.zaistniały.zewnętrzne.lub.wewnętrzne.przesłanki,.które.wskazują,.że.istnieje.ryzyko.braku.możliwości.odzyskania.wartości.ustalonej.na.koniec.okre-su. sprawozdawczego. składnika. aktywów. –. przeprowadza. się. testy. sprawdzające.pod.kątem.ewentualnej.utraty.wartości ..Testy.sprawdzające.są.przeprowadzane.raz.w.roku. także.w.odniesieniu.do.wartości.niematerialnych.o.nieokreślonym.okresie.używania.oraz.w.stosunku.do.wartości.firmy”11 ..Podstawowe.pojęcia.objaśniane.są.w.dokładnie.taki.sam.sposób,.jak.wynika.to.z.zapisów.MSR.3612 .

Na.każdy.dzień.bilansowy.spółki.oceniają,.czy.wystąpiły.przesłanki.wskazują-ce,.że.dokonany.w.poprzednich.okresach.sprawozdawczych.odpis.aktualizujący.jest.zbędny.lub.też.za.wysoki ..W.takim.przypadku.odpis.lub.jego.część.jest.odwracany.i.wartość.danego.składnika.aktywów.jest.przywracana.do.wysokości,.jaką.miałby.on,.gdyby.nie.dokonano.wcześniej. odpisu. aktualizującego.wartość. (przy.uwzględnie-niu.umorzenia) ..Odwrócenie.odpisu.aktualizującego.ujmowane.jest.w.rachunku.zy-sków.i.strat ..Wszystkie.badane.sprawozdania.finansowe.zawierały.taką.informację ..Wszystkie.skonsolidowane.sprawozdania.finansowe.zawierały.ponadto.informacje,.iż.nie.dokonuje.się.odwrócenia.odpisu.aktualizującego.z.tytułu.utraty.wartości.dla.wartości.firmy .

Nie.budzą.zastrzeżeń.również.ogólne.informacje.dotyczące.rozlokowanych.od-pisów. aktualizacyjnych ..Wszystkie. spółki. w. notach. objaśniających. prezentowały.wartość.odpisów.lub.wartość.ich.odwrócenia.przypadającą.na.środki.trwałe,.warto-ści.niematerialne,.zapasy.i.aktywa.finansowe ..Informacja.ta.prezentowana.była.albo.w.tabeli.(środki.trwałe,.wartości.niematerialne,.czasem.zapasy),.albo.w.sposób.opi-sowy,.standardowo.brzmiący:.„Odpisy.aktualizujące.na.dzień.31 .12 .20xx.r ..wynoszą.… . ..zł,.za.okres.porównawczy.…….zł”,.a.niekiedy.bardziej.rozbudowany,.jak.np ..„Odpisy.aktualizujące.z.tytułu.utraty.wartości.aktywów.w.podziale.segmentowym.ujawnione.w.sprawozdaniu.z.całkowitych.dochodów.obejmują:

• odpisy.aktualizujące.wartość.należności;• odpisy.aktualizujące.wartość.zapasów;• odpisy.aktualizujące.wartość.rzeczowych.aktywów.trwałych.i.wartości.nie-

materialnych,.zgodnie.z.MSR.36.i.MSSF.5;• odpisy.aktualizujące.wartość.firmy”13 ..Jak. już.wskazano,. zgodnie. z.par ..128.MSR.36,. informacje.mogą.być.prezen-

towane. z. innymi. informacjami. dotyczącymi. danej. grupy. aktywów .. Nie.ma.więc.przeszkód,.aby.informacja.taka.była.włączona.do.uzgodnienia.wartości.bilansowej.rzeczowych. aktywów. trwałych. na. początek. i. na. koniec. okresu,. którego.wymaga.MSR.16.albo.analogicznego.ujęcia.zmian.wartości.aktywów.niematerialnych ..I.tak.w.praktyce.się.dzieje ..We.wszystkich.analizowanych.sprawozdaniach.finansowych.

11. Skonsolidowane.sprawozdanie.finansowe.Orlen.2010,.nota.2 .3 .11 .12. Por ..Orlen,.Lotos,.KGHM.Polska.Miedź.S .A ..Agora.SA.i.inne.za.wszystkie.lata.2005-2010 .13. Skonsolidowane.sprawozdanie.finansowe.Orlen.2009,.nota.5 .2 .b .


spółki.włączały. informację.o.wartości.odpisów.i. ich.zmianach.do.noty.poświęco-nej.rzeczowym.aktywom.trwałym ..Poniżej.zaprezentowano.dwa.przykłady.sposobu.ujawnienia,.przy.czym.w.pierwszym.przypadku.mamy.do.czynienia.z.dość.rzadką.sytuacją. –. prawa. związane. z.wydaniem. czasopism.Agory. nie. podlegają. odpisom.z.tytułu.amortyzacji,.tylko.są.poddawane.–.jako.aktywa.o.nieokreślony.czasie.użyt-kowania.–.testom.(tabela.2 .5) .

Tabela 2.5..Ujawnienia.kwoty.odpisów.aktualizacyjnych.–.przykład

WyszczególnieniePrawa związane z wydawaniem

czasopismWartość firmy

Umorzenie.i.odpisy.z.tytułu.utraty.wartości.na.1.stycznia.2009.r .. 15.792 843

......Odpis.amortyzacyjny.za.okres. -. -.

......Odpis.aktualizujący.z.tytułu.utraty.wartości. 45. -.

Umorzenie.i.odpisy.z.tytułu.utraty.wartości.na.31.grudnia.2009.r .. 15.837. 843.

Wartość netto

Na.1.stycznia.2009.r .. 70.733. 2.419.

Na.31.grudnia.2009.r .. 70.688. 2.419.

Źródło:.fragment.noty.objaśniającej.nr.3.ze.sprawozdania.Agora.SA.za.2010.r .,.s ..25 ..

Kolejny.przykład.(klasyczny.sposób.prezentacji).pochodzi.również.ze.sprawoz-dania.Agory.SA.i.dotyczy.kwot.odwracania.odpisów.aktualizacyjnych,.przy.czym,.mimo.iż.kwoty.są.istotne,.w.sprawozdaniu.finansowym.spółka.nie.podała.przyczyny.odwrócenia. odpisu,. nie.ma. też. informacji. o. tym,. czy. odwrócenie. odpisu. aktuali-zującego.dotyczyło.pojedynczego.składnika.aktywów,.czy.było.wynikiem.korekty.odpisu. z. tytułu. utraty.wartości. ośrodka.wypracowującego. korzyści. ekonomiczne ..Powyższe.kwestie.nie.zostały. również.wyjaśnione.w.notach.21. i.22,.dotyczących.pozostałych.przychodów.i.kosztów.operacyjnych,.mimo.że.jeszcze.w.samej.nocie.4.jednostka.stwierdza:.„Odpis.z.tytułu.utraty.wartości.został.ujęty.w.<<pozostałych.kosztach.operacyjnych>>.w. rachunku.zysków. i. strat ..Odwrócenie.odpisu.z. tytułu.utraty.wartości.zostało.ujęte.w.<<pozostałych.przychodach.operacyjnych>>.w.ra-chunku.zysków. i. strat”14 ..Nie. jest. to,.niestety,.odosobniony.sposób.postępowania ..Sposób.ujęcia.informacji.o.kwocie.odwrócenia.przedstawiono.w.tabeli.2 .6 .

14. Noty.objaśniające.ze.sprawozdania.Agora.SA.za.2010.r .,.s ..29 .


Tabela 2.6..Odwracanie.odpisów.aktualizujących.

Wyszczególnienie Budynki i budowle Urządzenia techniczne i maszyny

Umorzenie.i.odpisy.z.tytułu.utraty.wartości.na.1.stycznia.2009.r .. 69.027. 373.264.

Odpis.amortyzacyjny.za.okres. 7.020. 26.454.Odwrócenie.odpisu.aktualizującego. (3.555) (13)

......Sprzedaż. -. (499)

......Likwidacja. (5.796) (15.018)

......Inne. -. 8.

Umorzenie.i.odpisy.z.tytułu.utraty.wartości.na.31.grudnia.2009.r .. 66.696. 384.196.

Wartość netto

Na.1.stycznia.2009.r .. 192.107. 167.661.Na.31.grudnia.2009.r .. 185.943. 153.323.

Źródło:.fragment.noty.objaśniającej.nr.4.ze.sprawozdania.Agora.SA.za.2010.r .,.s ..29 .

.Do.często.spotykanych.nie.należy.również.informacja.o.tym,.czym.był.spowodo-

wany.odpis.aktualizacyjny ..Czasem.jednak.o.przyczynach.dokonania.takiego.odpisu.można.wywnioskować. pośrednio ..W. jednym. z. analizowanych. sprawozdań. finan-sowych.czytamy.bowiem.m .in .:.„Odpisy.aktualizujące.rzeczowe.aktywa.trwałe.na.dzień.31.grudnia.2010.roku.i.31.grudnia.2009.roku.wynosiły.odpowiednio.3.132.778.tysięcy.złotych.i.2.812.957.tysięcy.złotych.dotyczyły.głównie.utraty.wartości.rzeczo-wych.aktywów.trwałych.Grupy.Orlen.Lietuva,.Grupy.Rafineria.Trzebinia.oraz.Grupy.Anwil”15 ..A.przecież.informacja.ta.mogłaby.zostać.podana.w.sposób.krótki.i.jasny,.np ..słowami:.„Na.dzień.31.grudnia.2010.roku.i.31.grudnia.2009.roku.na.wycofane.rzeczowe.aktywa.trwałe.został.utworzony.odpis.aktualizujący.z.tytułu.utraty.warto-ści.w.kwocie,.odpowiednio,.39.117.tysięcy.złotych.i.36.066.tysięcy.złotych”16 ..

W.notach.tylko.sporadycznie.zdarza.się.informacja.o.tym,.iż.oszacowanie.kwoty.odpisu.wynika.z.analizy.grupy.aktywów.grupowo.przynoszących.korzyści.ekono-miczne .. Zaledwie.w. trzech. sprawozdaniach. skonsolidowanych.wskazane. zostało,.iż. odpisy. te. są.wynikiem. analizy. przesłanek. dotyczących. związku. z. jednostkami.zależnymi.wchodzącymi.w.skład.grupy.kapitałowej,.które.zidentyfikowane.zostały.jako.ośrodki.wypracowujące.korzyści.ekonomiczne ..Jako.przykład.może.tu.służyć.sformułowanie:.„Na.dzień.31.grudnia.2009.roku.przeprowadzono.test.na.utratę.war-tości.aktywów.dla.ośrodków.generujących.przepływy.pieniężne.(CGU.–.ang ..Cash

15. Grupa.Orlen.S .A .,.Skonsolidowane.sprawozdanie.finansowe.2010,.nota.6 .16. Grupa.Orlen.S .A ..Skonsolidowane.sprawozdanie.finansowe2010,.nota.6 .


Generating Unit),.w.przypadku.których.zidentyfikowano.przesłanki.utraty.wartości.zgodnie.z.MSR.36 ..W.wyniku.testu.nie.stwierdzono.utraty.wartości.aktywów.trwa-łych”17 .

Najbardziej. kompleksowe. ujawnienia.w. zakresie. procedury. dokonywania. od-pisów. aktualizacyjnych. pojawiają. się.w. sprawozdaniach. finansowych. podmiotów.wydobywczych .. Przykładowo,. w. skonsolidowanym. raporcie. Grupy. Kapitałowej.KGHM.Polska.Miedź.SA.za.rok.2010.czytamy.m .in .:.„Najistotniejsze.odpisy.z.ty-tułu.utraty.wartości.w.skumulowanych.odpisach.rzeczowych.aktywów.trwałych.na.dzień.31.grudnia.2010.r ..w.kwocie.485.063.tys ..zł.stanowią:

• odpis.utworzony.w.roku.2009.w.kwocie.37.593. tys ..zł.dotyczący.obiektu.stadion.piłkarski.w.spółce.Zagłębie.Lubin.SA ..Wartość.użytkową.stadionu.oszacowano.na.poziomie.59.289.tys ..zł.za.pomocą.zdyskontowanych.prze-pływów.pieniężnych,.przy.życiu.dyskonta.na.poziomie.11,74%;

• odpisy. dokonane.w. latach. 2005-2008.w. jednostce. zależnej. DIALOG. SA.w. kwocie. 449. 451. tys .. zł ..W. związku. z.wystąpieniem. niepełnego.wyko-rzystania. technologicznego. istniejącej. sieci. oraz. poziomem. generowania.przepływów.pieniężnych.niższym.niż.oczekiwany.przeprowadzono.testy.na.utratę.wartości ..Dla.celów.kalkulacji.przyjęto,.że.cały.majątek.spółki.DIA-LOG.SA.stanowi.jeden.ośrodek.wypracowujący.środki.pieniężne ..Wartość.odzyskiwalna.ośrodka.wypracowującego.środki.pieniężne.została.określona.na. podstawie. kalkulacji. wartości. użytkowej ..Wartość. użytkową. aktywów.ustalono.w.oparciu.o.prognozy.przepływów.śródków.pieniężnych,.obejmu-jące.okres.2009-2015,.założone.przy. tworzeniu.strategii.długoterminowej,.skorygowane.o.przepływy.związane.z.przyszłymi.inwestycjami”18 .

Jak.widać,.w.przytoczonym.fragmencie.raportu.podana.jest.zarówno.informa-cja.o.kwotach.i.obszarach.aktywności.spółki,.których.dotknął.odpis.aktualizacyjny,.jak.i.o.założeniach.przyjętych.do.jego.wyliczenia ..Oczywiście.można.by.oczekiwać.jeszcze.bardziej.szczegółowych.danych,.ale.na.tle.innych.podmiotów.jest.to.przed-stawienie.i.tak.bardzo.szczegółowe .

Podobnie.kompleksowe.przedstawienie.informacji.o.przyczynach.i.skutkach.roz-poznania.okoliczności.utraty.wartości.aktywów.trwałych.w.ośrodkach.wypracowu-jących.korzyści.ekonomiczne.zawiera.sprawozdanie.finansowe.Grupy.Kapitałowej.PGNiG.SA.za.2007.rok ..Jest.to.szczególnie.istotne,.zwłaszcza.że.jeszcze.w.sprawoz-daniu.skonsolidowanym.za.2006.rok.ta.grupa.kapitałowa.prezentowała.tylko.bardzo.podstawowe.dane ..Obejmowały.one:

• wskazanie.kwoty.odpisów.na.początek.roku.w.podziale.na.majątek.kopalnia-ny,.majątek.dystrybucyjny.i.pozostały;

• informacje.o.zwiększeniu.i.zmniejszeniu.kwoty.odpisów.w.podziale.na.wy-żej.wskazane.wyżej.grupy.majątku;

17. Skonsolidowane.sprawozdanie.finansowe.Orlen.2009.r .,.nota.11 .18. Skonsolidowany.raport.Grupy.Kapitałowej.KGHM.Polska.Miedź.SA.za.rok.2010 .


• wartość.odpisów.aktualizacyjnych.w.podziale.na.majątek.kopalniany,.mają-tek.dystrybucyjny.i.pozostały.na.koniec.roku;.oraz

• łączną.kwotę.odpisu ..Analizowane. sprawozdanie. zawiera. także. prezentację. wartości. odpisów. i. ich.

zmian.w.podziale.na.grupy.środków.trwałych.(grunty,.budynki.i.budowle,.urządzenia.techniczne.i.maszyny,.środki.transportu.i.pozostałe.oraz.podsumowanie) ..Taka.tabe-laryczna.prezentacja.pojawia.się.w.oddzielnej.nocie,.mimo.iż.w.podstawowej.tabeli.dotyczącej. środków. trwałych. została. ujęta. kwota.wartości. odpisów.z. tytułu. utraty.wartości.(zarówno.zwiększenia.odpisów,.zmniejszenia,.jak.również.stany.na.początek.i.na.koniec.roku.nie.były.wyodrębniane) ..Zawarto.w.nim.również.informację.o.przy-czynie.weryfikacji.stanu.odpisów.aktualizacyjnych,.w.postaci:.„Zmniejszenie.odpi-sów.związanych.z.majątkiem.dystrybucyjnym.wynikało.głównie.z.likwidacji.składni-ków.majątku,.natomiast.zmniejszenia.dotyczące.majątku.kopalnianego.związane.były.zarówno.z.weryfikacją.założeń,.jak.i.ustaniem.przesłanek.dla.odpisów.(zmniejszenie.o.295.116.tysięcy.złotych).oraz.z.likwidacją.składników.majątku.(pozostała.kwota)”19 ..W.tabeli.2 .7.zaprezentowano.przykład,.w.jaki.sposób.mogą.być.przedstawiane.infor-macje.o.zmianach.w.odpisach.w.podziale.na.grupy.rzeczowych.aktywów.trwałych ..

Tabela 2.7..Przykład.prezentacji.informacji.o.zmianach.wartościodpisów.aktualizacyjnych.

Wyszczególnienie Grunty Budynki i budowle

Urządzenia techniczne i maszyny

Środki transportu i pozostałe

Razem środki trwałe

Środki trwałe

w budowie

Razem rzeczowe aktywa trwałe

Na.dzień.1.stycznia . . . . . . .

Zwiększenie.stanu . . . . . . .

Zmniejszenie.stanu . . . . . . .

Na.dzień.31.grudnia . . . . . . .

Źródło:.opracowanie.własne .

W.sprawozdaniu.finansowym.Grupy.Kapitałowej.PGNiG.SA.za.2007.rok.–.oprócz.przedstawionych.powyżej.informacji.(oczywiście.zaktualizowanych.i.uwzględniają-cych.nie.lata.2006.i.2005,.tylko.2007.i.2006).–.pojawiła.się.nowa.nota.11c,.w.której.uszczegółowione.zostały.informacje.dotyczące.założeń.aktualizacji.majątku ..Nota.ta.poświęcona. jest. aktualizacji.majątku.w. spółkach.dystrybucyjnych,. bowiem.w.pre-zentowanym.okresie.najistotniejsza.wartość.odpisów.dotyczyła.tej.grupy ..W.nocie.tej.PGNiG.SA.w.sposób.opisowy.zaprezentowało.procedurę.przeprowadzenia.testu.na.utratę.wartości,.jednoznacznie.wskazując,.iż.ocenie.poddane.zostały.ośrodki.wypra-

19. Skonsolidowane.sprawozdanie.finansowe.Orlen.2009.r .,.nota.11 .


cowujące.korzyści.ekonomiczne ..Czytelnicy.tego.sprawozdania,.co.jest.niestety.rzad-kością,.otrzymali.informację,.iż.utrata.wartości.środków.trwałych.była.rezultatem:

• zbyt.niskich.przychodów.uzyskiwanych.z.taryfy.dystrybucyjnej.zatwierdza-nej.przez.Urząd.Regulacji.Energetyki.(URE);

• wyższego.niż.planowano.w.latach.poprzednich.wzrostu.kosztów.działalności.dystrybucyjnej;

• wyższego.niż.planowano.w.latach.poprzednich.poziomu.nakładów.inwesty-cyjnych.na.odtworzenie.majątku.dystrybucyjnego20 .

Dodatkowo.spółka.wskazała.na.uwzględniane.ryzyka.przy.przeprowadzaniu.sza-cunków,.w.postaci.informacji,.iż.podstawowa.działalność.prowadzona.przez.spółki.OSD.związana.z.dystrybucją.paliwa.gazowego.podlega.regulacji,.poziom.możliwych.do. uzyskania. przychodów. uzależniony. jest. od. decyzji. administracyjnych. Prezesa.URE,.w.tym.także.ustalającego.ograniczenie.dotyczące.wartości.zwrotu.z.zaangażo-wanego.kapitału,.mało.prawdopodobnym.jest,.aby.w.sposób.skokowy.mogła.nastąpić.zmiana.przychodów.poprzez.zmianę.taryf,.ze.względu.na.ograniczenia.wynikające.z.regulacji.opłat.taryfowych ..Przyczynia.się.to.niewątpliwie.do.lepszego.zrozumie-nia. istoty.odpisu.aktualizującego ..Warto.też.zauważyć,. iż.analizowana.spółka.(nie.pojawia.się.to.w.przypadku.innych.podmiotów.i.innych.sprawozdań).pokazała,.w.ja-kim.stopniu.dokonane.odpisy.aktualizujące.prezentowane.w.sprawozdaniu.rocznym.zmieniły.dane.zaprezentowane.w.sprawozdaniu.za.IV.kwartał.(tabela.2 .8) .

.Tabela 2.8..Wpływ.utraty.wartości.środków.trwałych.w.spółkach.OSDna.sprawozdanie.Grupy.Kapitałowej.w.czwartym.kwartale.2007.roku

Wyszczególnienie31 grudnia 2007

przed odpisem odpis w tys. zł po odpisie

Skonsolidowany rachunek zysków strat

Zysk.z.działalności.operacyjnej .....2.168.937,00.... -.1.317.341,00.... ........851.596,00....

zysk.przed.opodatkowaniem .....2.320.069,00.... -.1.317.341,00.... .....1.002.728,00....

Podatek.dochodowy -......336.512,00.... ......249.849,00.... -........86.663,00....

Zysk.netto .....1.983.557,00.... -.1.067.492,00.... ........916.065,00....

Skonsolidowany bilans . . ......................-......

AKTYWA . . ......................-......

Aktywa.trwałe.długoterminowe.razem ...23.448.431,00.... -.1.317.341,00.... ...22.131.090,00....

w.tym.rzeczowe.aktywa.trwałe ...20.032.811,00.... -.1.317.341,00.... ...18.715.470,00....

Aktywa.obrotowe.krótkoterminowe.razem .....6.270.811,00.... ....................-...... .....6.270.811,00....

Suma.Aktywów ...29.719.242,00.... -.1.317.341,00.... ...28.401.901,00....

20. Raport.Roczny.PGNIG.SA.za.2007.r ..


PASYWA . . ......................-......

Kapitał.własny ...22.089.257,00.... -.1.067.492,00.... ...21.021.765,00....

w.tym.zyski.zatrzymane ...11.006.919,00.... -.1.067.492,00.... .....9.939.427,00....

Suma.zobowiązań .....7.629.985,00.... -....249.849,00.... .....7.380.136,00....

Suma.pasywów. ...29.719.242,00.... -.1.317.341,00.... ...28.401.901,00....

Źródło:.Raport.Roczny.PGNIG.SA.za.2007.r .,.nota.11c,.s ..143 .

.Ogromnym.niedostatkiem.badanych.sprawozdań.finansowych.jest.kwestia.ujaw-

niania,.a.właściwie.braku.ujawniania,.informacji.o.założeniach.wykorzystywanych.do. szacowania.odpisów.z. tytułu.utraty.wartości ..Przypomnieć.w. tym.miejscu.na-leży.postanowienie.par ..132.MSR.36,.który.zaleca.ujawnienie.założeń.przyjętych.przez.jednostkę.dla.celów.ustalenia.wartości.odzyskiwalnej.aktywów.(ośrodków.wy-pracowujących.środki.pieniężne).w.ciągu.okresu,.w.przypadku,.w.którym.wartość.firmy.lub.składnik.wartości.niematerialnych.o.nieokreślonym.okresie.użytkowania.jest.uwzględniony.w.wartości.bilansowej.danego.ośrodka.wypracowującego.środki.pieniężne ..MSR.36.w.par ..134.nakłada.na.jednostkę.wymóg.ujawniania.informacji.o.szacunkach ..Jednostki,.nawet.te,.które.dokonują.odpisów.od.wartości.firmy,.rzadko.jednak.opisują.szczegółowo.przyjęte.założenia ..Najczęściej.jest.to.lakoniczne.stwier-dzenie,.np .:.„Na.dzień.31.grudnia.2010.r ..Grupa.nie.zidentyfikowała.przesłanek.do.przeprowadzenia.testu.na.utratę.wartości.środków.trwałych”21 .

Jako.na.wyjątek.należy.zwrócić.uwagę.na.informacje.zawarte.w.skonsolidowa-nym.sprawozdaniu.finansowym.Grupy.Kapitałowej.Narodowy.Fundusz.Inwestycyj-ny.Magna.Polonia.SA,.sporządzonym.na.dzień.31.grudnia.2010.r .22,.gdzie.w.nocie.14.i.15.przedstawiono.nie.tylko.fakt.przeprowadzenia.testu,.ale.i.analizę.przesłanek.oraz.założeń.do.testu ..W.sprawozdaniu.tym.czytamy:.„Grupa.przeprowadziła.test.na.utratę.wartości.„wartości.firmy”.przyporządkowanej.do.ośrodka.generującego.prze-pływy.pieniężne.–.INFO.TV.FM.Sp ..z.o .o ..W.wyniku.zastosowania.procedur.testują-cych.nie.rozpoznano.utraty.wartości.firmy ..Wartość.odzyskiwalna.została.ustalona.na.podstawie.skalkulowanej.wartości.użytkowej ..Testowana.„wartość.firmy”.powsta-ła.w.wyniku.przejęcia.kontroli.nad.spółką.INFO.TV.FM.Sp ..z.o .o ..Wartość.firmy.dotycząca.Velvet.LLC.została.w.całości.objęta.odpisem.aktualizacyjnym”23 ..Grupa.wskazała.także.założenia.do.przeprowadzonych.testów,.takie.jak:.okresy.prognozy.i.uzasadnienie.ich.długości,.stopy.dyskontowe.i.sposób.ich.wyliczenia,.ze.szczegól-nym.zwróceniem.uwagi.na.wyliczenie.premii.za.ryzyko,.stopy.wzrostu.przepływów.

21. Skonsolidowane.sprawozdanie.finansowe.GK.STALEXPORT.AUTOSTRADY.S .A ..za.2010.r .,.nota.13 .

22. Sprawozdanie.jest.dostępne.na.stronie.internetowej.NFI.http://www .magnapolonia .com .pl/in-dex .php?option=com_remository&Itemid=10&func=select&id=1

23. .Skonsolidowane.sprawozdanie.finansowe.Grupy.Kapitałowej.Narodowy.Fundusz.Inwestycyj-ny.Magna.Polonia.SA.za.2010.r .,.nota.14 .


oraz.udział.w.rynku.prognozowanym.i.wrażliwość.na.zmiany.założeń.dotyczących.udziału.w.rynku ..

Uwagę.zwraca.również.skonsolidowane.sprawozdanie.finansowe.Grupy.Kapita-łowej.Sygnity,.sporządzone.za.rok.obrotowy.zakończony.31.grudnia.2010.r ..Z.zawar-tych.w.nocie.19.informacji.wynika,.iż.wynik.testu.na.utratę.wartości.jest.korzystny.dla.spółki,.a.więc.odpis.z.tytułu.utraty.wartości.aktywów.jest.niekonieczny ..Mimo.to,.spółka.szczegółowo.objaśnia.założenia.przyjęte.przy.dokonywaniu.odpisu:.„Wartość.odzyskiwalna.CGU,.ustalona.na.podstawie.wyliczeń.wartości.użytkowej.przewyższa.jego.wartość.bilansową,.stąd.nie.rozpoznano.odpisu.z.tytułu.utraty.wartości.w.odnie-sieniu.do.wartości.firmy ..Ze.względu.na.fakt,.iż.wycena.ta.oparta.jest.w.dużej.mierze.o.przewidywane.wyniki.operacyjne.i.finansowe,.dodatkowo.uzależnione.od.prognoz.dotyczących.rozwoju.rynku,.Zarząd.wskazuje.na.nieodłączną.niepewność.związaną.z.realizacją.tych.prognoz”24 ..

Następnie,.w.tej.samej.nocie,.Grupa.Sygnity.wskazuje.założenia.do.oszacowania.stopy.dyskontowej.(WACC),.przypisuje.kwoty.wartości.firmy.do.ośrodków.wypra-cowujących.przepływy,.wskazuje.kwoty.wartości.użytkowej,.istotne.założenia.testu.na.utratę.wartości.firmy.oraz.czynniki.determinujące.analizę.wrażliwości ..Ujawniana.jest.nadwyżka.wartości.odzyskiwalnej.nad.wartością.bilansową,.wyliczona.i.zapre-zentowana.zmiana.stopy.dyskontowej,.która.powoduje,.że.wartość.odzyskiwalna.jest.równa.wartości.księgowej ...

Analizując.kwestie.prezentacji.informacji.o.utracie.wartości.w.podziale.na.seg-menty,.stwierdzić.należy,.iż.tu.także.najszersze.dane.prezentują.największe.podmioty.(KGHM,.ORLEN,.LOTOS,.PGNiG) ..Informacje.te.przedstawiane.są.przede.wszyst-kim.w.formie.wiersza.„Utworzenie.i.odwrócenie.odpisów.aktualizacyjnych.rzeczo-we.aktywa. trwałe. i.wartości.niematerialne” ..Czasem.pojawiają.się. jeszcze.drobne.informacje.opisowe.typu:.„W.2010.roku.odpisy.dokonane.w.segmencie.rafineryjnym.dotyczyły.przede.wszystkim.utraty.wartości. rzeczowych.aktywów. trwałych.Orlen.Lietuva ..Odpisy.dokonane.w.segmencie.detalicznym.dotyczyły.głównie.rzeczowych.aktywów.trwałych.stacji.paliw ..W.2010.roku.odpisy.w.segmencie.petrochemicznym.wynikały.głównie.z.utraty.wartości.rzeczowych.aktywów.trwałych.spółki.Spolana ..W.funkcjach.korporacyjnych.ujęto.głównie.odpisy.na.majątek.wycofany.z.działalno-ści.operacyjnej.Grupy.i.materiały.zbędne”25 ..Na.tle.innych.sprawozdań.finansowych,.w.ten.sposób.przedstawione.ujawnienia.to.rzadkość ..Należy.zwrócić.uwagę,.iż.taka.prezentacja.pozwala.zrozumieć,.jak.bardzo.we.współczesnych.realiach.sprawozdaw-czość.finansowa.powiązana.jest.z.zarządzaniem.finansami ..Warto.jeszcze.zaznaczyć,.że.podobnie,.ale.w.mniejszym.zakresie,.testy.na.utratę.wartości.prezentuje.w.spra-wozdaniu.finansowym.Grupa.Kapitałowa.LOTOS.SA.(wszystkie.sprawozdania.za.badany.okres) .

24. Skonsolidowane. sprawozdanie. finansowe. Grupy. Kapitałowej. Sygnity. za. 2010. r .,. nota. 19,.s ..44 ..

25. Raport.Skonsolidowany.ORLEN.SA.2010.r .


2.6. Podsumowanie

Zarówno.regulacje.MSR.36,.jak.i.KSR.4.–.jak.wskazano.powyżej.–.nie.są.regula-cjami.łatwymi ..Wątpliwą.kwestią.może.być.także.porównywalność.danych.prezento-wanych.w.sprawozdaniach,.szczególnie.w.zakresie.prezentowania.informacji.o.zało-żeniach.do.dokonywanych.odpisów.aktualizacyjnych26 ..Podkreślić.jednak.należy,.iż.wydanie.w.1998.r .,.a.później.znowelizowanie.w.2004,.MSR.36.oraz.wydanie.KSR.4.w.roku.2007,.dostarczyło.wielu.cennych.wskazówek.jak.bardziej.wiarygodnie,.rze-telnie.i.zrozumiale.ujawniać.w.sprawozdaniach.finansowych.skutki.niekorzystnych.zdarzeń .

Przeprowadzenie.procedury.odpisów.aktualizacyjnych.jest.niesłychanie.trudne.i.pracochłonne ..Wymaga.nie.tylko.oszacowania.wartości.godziwej.składników.ak-tywów,.ale.także.zaplanowania.przepływów.pieniężnych,.które.mogą.być.uzyskane.dzięki.temu.majątkowi ..Należy.też.dokonać.przyporządkowania.ewentualnych.zobo-wiązań.i.rezerw.do.obejmowanych.odpisami.aktywów ..

Do.prawidłowej.wyceny.niezbędne.jest.poczynienie. i.zweryfikowanie.szeregu.założeń.finansowych. (przepływy,. czas.prognozy,. stopy.dyskontowe,.wpływ.czyn-ników.ryzyka. itd .) ..Opracowanie.polityki. rachunkowości.w. tym.zakresie.wymaga.przewidzenia.szeregu.procedur.o.charakterze.technicznym,.których.wypełnienie.jest.warunkiem.prawidłowości.wyceny.i.później.prezentacji.danych.w.sprawozdaniu.fi-nansowym ..Na.podstawie.analizy.danych.prezentowanych.w.sprawozdaniach.finan-sowych.można.wywnioskować,.iż.spółki.mają.problemy.nie.tylko.ze.sferą.prezenta-cyjną,.ale.także.samą.wyceną ..Można.nawet.zaryzykować.stwierdzenie,.że.im.mniej.informacji,.tym.lepiej ..

Ujawnienia.polityki. rachunkowości.w.zakresie.utraty.wartości.aktywów.trwa-łych.są.jednak.niezbędne.w.celu.wiernego.i.rzetelnego.przedstawienia.obrazu.jed-nostki. w. sprawozdaniu. finansowym,. które. będzie. przydatne. szerokiemu. kręgowi.interesariuszy ..Nie.dziwi.zatem,.choć.należy. to.uznać.za.niedostatek.sprawozdań,.iż.jednostki.rzadko.ujawniają.informacje.dotyczące.założeń.wykorzystywanych.do.obliczenia.odpisu.z. tytułu.utraty.wartości ..Autorka.uważa. jednak,. iż.sama.zmiana.regulacji. prawnych,. nałożenie. bardziej. szczegółowych. wymogów,. czy. zawarcie.w.aktach.prawnych.bardziej.szczegółowych.wytycznych,.nie.będzie.prowadzić.do.wzrostu.zakresu.informacyjnego.w.sprawozdaniach.finansowych ..Wręcz.przeciwnie ..Potrzebne.jest.raczej.budowanie.świadomości.dotyczącej.użyteczności.omawianych.zagadnień.i.ich.przydatności.do.oceny.działalności.podmiotu ..Sam.odpis,.mimo.iż.pogarsza.wynik.finansowy,.jest.wyrazem.dbałości.osób.przygotowujących.sprawoz-danie.o.wierny.i.rzetelny.obraz.jednostki ..Odbiorcy.sprawozdań.zaś,.znając.szcze-

26. Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej w interpretacjach i przykładach,.M ..Bonham,.M ..Curtis,.M ..Davies,.P ..Dekker,.T ..Denton,.R ..Moore,.H ..Richards,.t ..3,.praca.zbiorowa.pracowników.Ernst.&Young,.LexisNexis.2006,.s ..254 .


góły.okoliczności.dokonania.odpisu,.przyczyny,.kontekst.i.przyjęte.założenia,.będą.mieli.możliwość.oceny.rozwoju.sytuacji.w.przyszłości .

Bibliografia

Bonham.M .,.Curtis.M .,.Davies.M .,.Dekker.P .,.Denton.T .,.Moore.R .,.Richards.H .,.Między-narodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej w interpretacjach i przykładach,.t ..3,.praca.zbiorowa.pracowników.Ernst.&Young.,.LexisNexis.2006 ..

Krajowy. Standard.Rachunkowości. nr. 4.Utrata wartości aktywów. (Dz ..Urz ..Min .. Fin ..z.2007.r ..Nr.8,.poz ..46).–.punkt.11 .

Turyna.J .,.Rachunkowość finansowa,.C .H ..Beck,.Warszawa.2008 .Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1126/2008 z dnia 3 listopada 2008 r. przyjmujące okre-

ślone międzynarodowe standardy rachunkowości zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 1606/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady.(Dziennik.Urzędowy.Unii.Europejskiej.L ..320,.z.29 .11 .2008.z.poźn ..zmianami .

Ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości.(tekst.jedn ..Dz ..U ..z.2009.r ..Nr.152,.poz ..1223.z.późn ..zm .).art ..7.ust.1.i.art ..28,.załącznik.nr.1 .

Streszczenie

Problematyka.utraty.wartości.w.rachunkowości. jest. jednym.z.szczególnych.zagad-nień,.w.których.widać.integrację.wymogów.systemu.rachunkowości.finansowej.i.zarząd-czej ..Ustalenie.odpisu.aktualizującego.wymaga.opracowania.szeregu.procedur,.które.wa-runkują.nie.tylko.poprawność.wyceny.i.ujęcia.odpisu.w.księgach.rachunkowych,.ale.także.przydatność.powyższej.informacji.w.ocenie.podmiotu,.a.dla.kadry.menedżerskiej.–.w.za-rządzaniu ..Zauważyć.też.należy,. iż.odpis,.mimo.że.wymagany.przez.prawo.bilansowe,.dotyczy.w.praktyce.sfery.rachunkowości.zarządczej .

Celem.rozdziału.jest.zaprezentowanie.wymogów.regulacji.prawa.bilansowego.w.za-kresie. ujawnień. odpisów. aktualizacyjnych. z. tytułu. utraty. wartości. aktywów. trwałych.i.realizacji. tych.wymogów.przez.podmioty.publikujące.swoje.sprawozdania.finansowe ..Postawiona.została.teza,.iż.realizacja.tych.wymogów.nie.zapewnia.w.dostatecznym.stop-niu. odzwierciedlenia. okoliczności. i. kontekstu. dokonania. odpisu. aktualizacyjnego .. Na.podstawie.analizy.regulacji.ustawy.o.rachunkowości,.postanowień.KSR.4,.MSR.1.i.MSR.36,. a. następnie. szeregu. sprawozdań.finansowych,. skonsolidowanych. i. jednostkowych,.wskazano.przykłady.dowodzące,.iż.–.mimo.wypełnienia.przez.podmiot.obowiązków.pu-blikacyjnych.w.wymienionym.wyżej.zakresie.–.użytkownik.sprawozdania.finansowego.ma.niedosyt.informacji ..

Autorka.uważa.jednak,.iż.sama.zmiana.regulacji.prawnych,.nałożenie.bardziej.szcze-gółowych. wymogów,. czy. zawarcie. w. aktach. prawnych. bardziej. szczegółowych. wy-tycznych,.nie.będzie.prowadziło.do.wzrostu.zakresu.informacyjnego.w.sprawozdaniach.finansowych .. Potrzebne. jest. raczej. budowanie. świadomości. dotyczącej. użyteczności.omawianych.zagadnień. i. ich.przydatności.do.oceny.działalności.podmiotu ..Sam.odpis,.


mimo.iż.pogarsza.wynik.finansowy,.jest.wyrazem.dbałości.osób.przygotowujących.spra-wozdanie.o.wierny.i.rzetelny.obraz.jednostki ..Zdaniem.Autorki,.wskazanie.szczegółowo.przyczyn.tego.odpisu.umożliwi.lepsze.zrozumienie.sytuacji.i.okoliczności.oraz.poźniej-szych.skutków.odpisów.aktualizacyjnych.przez.inwestora ..

SummaryDisclosure of accounting policies relating to the impairment

of fixed assets – legal requirements and practices of financial statements

Overview.of.impairment.accounting.is.one.of.the.specific.issue,.where.you.can.see.the.integration.requirements.of.the.accounting.system.–.financial.and.management.acco-unting ..Fix.copy.promotes.the.development.of.a.series.of.procedures.that.influence.not.only.the.correctness.of.the.valuation.and.recognition.of.the.write-down.in.the.accounts,.but.also.the.suitability.of.this.information.in.the.assessment.for.staff.in.the.management.accounting ..It.should.be.noted.that,.although.required.by.law,.a.copy.of.the.balance.sheet.relates,.in.practice,.the.sphere.of.accounting.and.management ..

Purpose.of. the.article.was. to.demonstrate. the.requirements.regulating.the.right.ba-lance.in. terms.of. those.disclosures.write-downs.of.fixed.assets.and.the.implementation.of. these. requirements.by.operators.publish. their.financial. accounts .. It.was. conjectured.that. the.overarching.realisation.of. these.requirements.will.not.contribute.sufficiently. to.the.circumstances.and.context.of.write-down ..On.the.basis.of.an.analysis.of.regulation.of.the.accounting.Act,.the.provisions.of.the.KSR.4,.IAS.1.and.IAS.36.and.then.a.series.of.financial.statements.and.the.consolidated.unit.was.designated.are.examples.proving.that.in.spite.of.the.fulfillment.of.the.obligations.of.the.entity.publishing.this.information’s.the.reader.is.unsatisfied .

However,.the.author.considers.that.the.same.amendment.regulations,.the.imposition.of.more.detailed.requirements,.whether.or.not.the.conclusion.in.the.legislation.of.more.detailed.guidelines.will.lead.to.an.increase.in.the.scope.of.the.information.in.the.financial.statements ..Needed,.in.the.opinion.of.the.author.is.rather.to.build.awareness.of.the.useful-ness.of.these.issues.to.assess.activities.entity ..Sam.copy.although.it.worsens.the.financial.result.reflects.the.care.of.people.preparing.a.report.on.the.faithful.and.fair.view.of.the.unit ..An.indication.of.the.reasons.for.this.copy.in.a.more.precise.manner.will.enable.the.correc-tion.of.the.data.in.the.assessment.of.the.investor .

Rozdział 3

Polityka rachunkowości w zakresie wyceny aktywów finansowych

w świetle MSSF/MSR

Krystyna Barczyk*

3.1. Wprowadzenie

Sprawozdania.finansowe.jednostek.gospodarczych.są.sporządzane.według.zasad.i. reguł.określonych.w.Międzynarodowych.Standardach.Sprawozdawczości.Finan-sowej.oraz.Międzynarodowych.Standardach.Rachunkowości ..Ciągłe.doskonalenie.tych. zasad.ma. na. celu. głównie. zaspokojenie. potrzeb. informacyjnych. inwestorów.podejmujących.decyzje.finansowe ..W.zakresie.poszczególnych. informacji.prezen-towanych.w.sprawozdaniach.finansowych.decydujący.wpływ.może.mieć.polityka.rachunkowości ..Biorąc.pod.uwagę.możliwość.wyboru.w.granicach.dopuszczanych.przez.prawo.bilansowe.tworzone.przez.MSSF/MSR.w.zakresie.sposobu.ujęcia,.wy-ceny,.a.tym.samym.prezentacji.informacji.w.sprawozdaniach.finansowych,.znacze-nie.polityki.rachunkowości.jest.istotne.z.punktu.widzenia.kształtowania.informacji.na.temat.sytuacji.majątkowej.i.finansowej.jednostki.gospodarczej ..

Zaangażowanie.przedsiębiorstw.w. transakcje.z.wykorzystaniem. instrumentów.finansowych.musi.mieć.swoje.właściwe.odzwierciedlenie.we.właściwej.ich.wycenie.i. prezentacji .. Zagadnieniami. związanymi. z. klasyfikacją,.wyceną. oraz.właściwym.ujęciem.w.sprawozdaniach.finansowych.instrumentów.finansowych.zajmują.się.ta-kie.standardy,.jak:

• Międzynarodowy.Standard.Rachunkowości.32.Instrumenty finansowe: pre-zentacja.(MSR.32),

• Międzynarodowy.Standard.Rachunkowości.39:.Instrumenty finansowe: uj-mowanie i wycena.(MSR.39),

• .Międzynarodowy.Standard.Sprawozdawczości.Finansowej.7:.Instrumenty finansowe: ujawnianie informacji.(MSSF.7)1 .

*. Dr.Krystyna.Barczyk,.Górnośląska.Wyższa.Szkoła.Handlowa.im ..W ..Korfantego.w.Katowi-cach,.adiunkt .

56. Krystyna.Barczyk

Polityka.rachunkowości.jednostki.gospodarczej.powinna.być.zgodna.z.zasadami.określonymi.w.wymienionych.standardach,.będących.elementem.międzynarodowe-go.prawa.bilansowego ..

Celem.artykułu.jest.próba.odpowiedzi.na.pytanie,.czy.polityka.rachunkowości.w.zakresie.aktywów.finansowych.może.być.wykorzystywania.w.celu.manipulowa-nia.informacjami.wykazywanymi.w.sprawozdaniu.finansowym.oraz.jaki.obszar.re-gulacji.daje.w.tym.zakresie.największe.możliwości .

3.2. Pojęcie i klasyfikacja aktywów finansowych

Aktywa. finansowe,. w. świetle.MSR,. stanowi. każdy. składnik. aktywów,. który.przyjmuje.postać:.środków.pieniężnych,.instrumentu.kapitałowego.innej.jednostki,.umownego.prawa.do.otrzymania.środków.pieniężnych. lub. innego.składnika.akty-wów.finansowych.od.innej.jednostki.lub.wymiany.aktywów.finansowych.lub.zobo-wiązań.finansowych.na.potencjalnie.korzystnych.warunkach .

Dla.potrzeb.właściwej.wyceny.po.początkowym.ujęciu.MSR.39.dokonuje.klasyfika-cji.instrumentów.finansowych.do.czterech.kategorii.(tabela.3 .1) ..Poprawna.klasyfikacja.instrumentów.finansowych.ma.swoje.dalsze.konsekwencje.przy. ich.wycenie,.zwłasz-cza.na.dzień.bilansowy ..Dlatego.dokonując.podziału.instrumentów.finansowych.należy.uwzględnić.cel.oraz.zamiar.ich.nabycia.oraz.możliwości.finansowe.jednostki ..Polityka.rachunkowości.powinna.określić,.jakie.aktywa.finansowe.będą.zaliczane.do.poszczegól-nej.kategorii.oraz.w.jaki.sposób.będzie.dokonywana.wycena.w.wartości.godziwej .

Tabela 3.1..Klasyfikacja.i.zasady.wyceny.instrumentów.finansowych.według.MSR.39

Kategorie aktywów finansowych Zasady wyceny początkowej Zasady wyceny na dzień bilansowy

Aktywa.finansowe.wyceniane.w.wartości.godziwej.przez.wynik.finansowy.(ang ..fair value through profit and loss)

Wartość.godziwa.(koszty.transakcji.odnoszone.są.na.wynik.finansowy)

Według.wartości.godziwej

Aktywa.finansowe.(inwestycje).utrzymywane.do.terminu.wymagalności.(ang ..held to maturity)

Wartość.godziwa.(może.zostać.powiększona.o.koszty.transakcji)

Według.zamortyzowanego.kosztu.(skorygowanej.ceny.nabycia)

Pożyczki.i.należności.(ang ..loans and receivable)


Według.zamortyzowanego.kosztu.(skorygowanej.ceny.nabycia)

Aktywa.finansowe.dostępne.do.sprzedaży.(ang ..available for.sale)


Według.wartości.godziwej

Źródło:.opracowanie.własne.na.podstawie.MSR.39 .

1. Zob .. Rozporządzenie.Komisji. (WE). nr. 1126/2008. z. dania. 3. listopada. 2008. r .. przyjmujące.określone. międzynarodowe. standardy. rachunkowości. zgodnie. z. rozporządzeniem. (WE). nr.1606/2002.Parlamentu.Europejskiego.i.Rady,.Dz ..Urz ..UE.PL.L320.z.29 .11.2008.z.późn ..zm .

Polityka.rachunkowości.w.zakresie.wyceny.aktywów.finansowych.w.świetle.MSSF/MSR. 57

Podejmując.decyzje.określające.przyjęte.rozwiązania.należy.mieć.świadomość.wpływu.przyjętych.zasad.na.informacje.wykazywane.w.sprawozdaniu,.a.tym.samym.na.zawarty.w.nim.obraz.pozycji.finansowej.jednostki ..Polityka.rachunkowości.jest.narzędziem.wykorzystywanym.w.celu.realizacji.celów.przedsiębiorstwa,.szczególnie.w.obszarze.finansowym ..Poprzez.politykę.rachunkowości.jednostki.kształtują.struk-turę.majątku,.kapitałów.własnych.oraz.wartości.wpływające.na.wynik.finansowy ..Możliwość.wyboru.nie.powinna.być.jednak.rozumiana.jako.możliwość.manipulowa-nia.danymi.finansowymi,.co.ma.miejsce.w.przypadku.tzw ..kreatywnej.księgowości,.spostrzeganej.negatywnie,.jako.proces.wykorzystywania.pewnych.luk.w.obowiązu-jącym.prawie.w.celu.zrealizowania.celów.zainteresowanych.podmiotów .

Jak.wynika.z.informacji.zaprezentowanych.w.tabeli.3 .1,.aktywa.finansowe.–.na.moment.początkowego.ujęcia.–.wycenia.się.według.wartości.godziwej,.przez.którą.rozumie.się.cenę.kupna.z.aktywnego.rynku,.która.może.być.powiększona.o.kosz-ty.transakcji,.za.wyjątkiem.pierwszej.kategorii.aktywów.finansowych ..Początkowa.klasyfikacja.poszczególnych.składników.aktywów.finansowych.będzie.zatem.miała.wpływ.na.kształt. sprawozdania.finansowego,.ponieważ. skutki.wyceny.mają. swo-je.odzwierciedlenie.zarówno.w.bilansie. (sprawozdaniu.z. sytuacji.finansowej),. jak.i.w.sprawozdaniu.z.całkowitych.dochodów .

Do. kategorii. aktywów. finansowych. wycenionych. w.wartości. godziwej. przez.wynik.finansowy,.zgodnie.z.MSR.39,.zalicza.się.aktywa.finansowe.nabyte.z.prze-znaczeniem.do.obrotu,.instrumenty.zawierające.elementy.wbudowane,.którego.war-tości.nie.da.się.oddzielnie.ustalić.oraz.i.instrumenty.pochodne2.(pod.warunkiem,.że.nie.są.zaliczane.do.instrumentów.zabezpieczających)3 ..Przez.aktywa.przeznaczone.do.obrotu.należy.zaś.rozumieć.aktywa.nabyte.w.celu.sprzedaży.w.krótkim.(bliskim).terminie,.a.więc.aktywa.będące.elementem.portfela.instrumentów.finansowych,.dla.których.istnieje.potwierdzenie.realizacji.krótkoterminowych.korzyści ..Identyfikując.instrumenty.finansowe.klasyfikowane.do.pierwszej.kategorii,.polityka.rachunkowo-ści.powinna.doprecyzować.pojęcie.„krótki.okres” ..Pojęcie.to.może.być.bowiem.in-terpretowane.przez.jednostki.gospodarcze.w.różny.sposób,.lecz.zawsze.powinno.być.okresem.stałym ..

Jednostka.może.dokonać.dobrowolnej.desygnacji. składnika.aktywów.finanso-wych.do.pierwszej.kategorii ..Dokonując.dobrowolnej.klasyfikacji,.muszą.być.jednak.spełnione.warunki.określone.w.MSR.39 ..Wykorzystanie.opcji.wyceny.w.wartości.godziwej.jest.uzasadnione.tylko.w.określonych.sytuacjach,.a.mianowicie.wówczas,.gdy:

2. Instrumenty. pochodne. to. umowy,. których.wartość. zależy. od. tzw .. instrumentów. podstawo-wych.(bazowych),.takich.jak.np ..cena.towaru,.stopy.procentowe,.indeks.giełdowy ..Zagadnienia.szczegółowe.dotyczące.tych.składników.aktywów.nie.stanowią.przedmiotu.analizy.w.niniej-szym.rozdziale .

3. MSR. 39. Instrumenty finansowe: ujmowanie i wycena,. [w:]. Rozporządzenie. Komisji. (WE).nr.1126/2008…,.op ..cit .,.par ..9 .


• zastosowanie.takiej.metody.pozwoli.na.uzyskanie.bardziej.ścisłych.informa-cji,

• wycena.w.wartości.godziwej.eliminuje.bądź.znacząco.zmniejsza.niespójno-ści.ujęcia.lub.wyceny,

• część. aktywów. bądź. zobowiązań. finansowych. bądź. zarówno. aktywa,. jak.i.zobowiązania.finansowe.objęte.są.udokumentowanym.zarządzaniem.ryzy-kiem.lub.strategią.finansową .

Do.pierwszej.kategorii.aktywów.finansowych.nie.można.zaliczyć.instrumentów.kapitałowych,.dla.których.nie.istnieje.aktywny.rynek,.co.oznacza.brak.możliwości.wiarygodnego.ustalenia.wartości.godziwej.dla.tych.instrumentów .

Opcja.wyceny.w.wartości.godziwej.dopuszcza.wyznaczenie.w.określonych.oko-licznościach.całej.połączonej.umowy,.zawierającej. jeden. lub.więcej. instrumentów.pochodnych.wbudowanych.w.inne.instrumenty,.jako.finansowy.składnik.aktywów.lub.zobowiązanie.finansowe.wyceniane.w.wartości.godziwej.przez.wynik.finansowy ..Wykorzystanie.opcji.wyceny.w.wartości.godziwej.zostało.ograniczone.do.przypad-ków,.w.których.spełnione.są.określone.zasady.lub.zachodzą.określone.okoliczności ..Oprócz.tego,.stosowanie.tej.opcji.powinno.być.powiązane.z.ujawnieniem.odpowied-nich.informacji .

Warto.w.tym.miejscu.zwrócić.uwagę.na.aktywa.finansowe,.które.mogą.zostać.zakwalifikowane.do.tej.kategorii.ze.względu.na.redukcję.niespójności.wyceny,.uję-cia.księgowego.lub.też.biorąc.po.uwagę.strategie.zarządzania.ryzykiem.jednostki ..Strategia.zarządzania.ryzykiem.jest.określana.w.dokumencie.nazywanym.przez.jed-nostki.„Polityka.zarządzania.ryzykiem”.i.nie.jest.udostępniana.wszystkim.użytkow-nikom.sprawozdania.finansowego,.lecz.jedynie.użytkownikom.wewnątrz.jednostki.gospodarczej,.co.ogranicza.czytelność.przyjętych.zasad .

Kolejna. kategoria. instrumentów. finansowych. obejmuje,. zgodnie. z. MSR. 39,.inwestycje. utrzymywane. do. terminu.wymagalności ..Do. kategorii. tej. zaliczane. są.aktywa.niebędące. instrumentami.pochodnymi,.w.przypadku.których.możliwe. jest.określenie.terminu.płatności.lub.zapadalności.oraz.jednostka.jest.w.stanie.i.zamierza.je.utrzymać.do.upływu.tego.terminu ..Przykładami.mogą.tu.być.nabyte.przez.jednost-kę. dłużne. instrumenty. finansowe,. zakupione. kredyty. i.wierzytelności .. Inwestycje.przeznaczone.do.utrzymania.przez.czas.nieokreślony.nie.są.włączone.do.tej.kategorii.aktywów.finansowych ..

Kategoria.inwestycji.utrzymywanych.do.terminu.wymagalności.jest.postrzega-na.jako.wyjątek,.który.może.być.wykorzystywany.tylko.w.ograniczonym.zakresie ..Jednostka.musi. potwierdzić. autentyczny. zamiar. i. zdolność. do. utrzymania. takich.inwestycji. do. terminu.wymagalności. zarówno.w.momencie.początkowego.ujęcia,.jak. również.na.każdy.kolejny.dzień.bilansowy .. Jeśli. jednostka.dokona.przekwali-fikowania. lub. sprzedaży. instrumentów. finansowych. zaliczonych. do. tej. kategorii,.powinna.dokonać.przekwalifikowania.wszystkich.instrumentów.zaliczonych.do.tej.grupy.do. kategorii. aktywów.finansowych.dostępnych.do. sprzedaży ..Od. tego.mo-mentu.obowiązuje.ją.również.zakaz.klasyfikowania.jakichkolwiek.instrumentów.do.


utrzymanych.do.terminu.wymagalności.prze.dwa.kolejne.lata ..Jeżeli.zatem.istnieją.określone.przesłanki.o.niemożliwości.dotrzymana.terminu.wymagalności,.jednostka.nie.powinna.klasyfikować.danego. instrumentu.do.kategorii.aktywów.finansowych.utrzymywanych. do. terminu. wymagalności .. Przedstawione. regulacje. dopuszczają.możliwość.zaklasyfikowania.do.tej.kategorii.aktywów.finansowych.z.opcją.wykupu,.bowiem.MSR.39.wskazuje,.że.opcja.wykupu.ustanowiona.przez.emitenta. jedynie.skraca.termin.wymagalności.i.nie.naruszy.warunków.klasyfikacji.w.przypadku,.gdy.zostanie.zrealizowana .

Kategoria.pożyczki. i.należności.obejmuje.aktywa.finansowe.niebędące. instru-mentami.pochodnymi,.z.ustalonymi.lub.możliwymi.do.określenia.płatnościami,.któ-re.nie.są.notowane.na.aktywnym.rynku,.a.jednocześnie.nie.są.zaliczane.do.aktywów.finansowych.przeznaczonych.do.obrotu. lub. aktywów.finansowych.wyznaczonych.przez. jednostkę. jako.dostępne.do.sprzedaży ..Można.zatem.do.niej.zaliczyć.lokaty.złożone.w.innych.instytucjach.finansowych.lub.dłużne.instrumenty.finansowe.oraz.należności.handlowe ..Określając.cechy.instrumentów,.które.jednostka.może.zaliczyć.do.tej.grupy,.należy.uwzględnić.trzy.kryteria:

• ustalony.termin.wymagalności,• ustaloną.lub.możliwą.do.ustalenia.kwotę.spłaty,• nie.spełniają.one.warunków.właściwych.dla.kategorii.aktywów.finansowych.

przeznaczonych.do.obrotu4 ..Aktywa.finansowe. dostępne. do. sprzedaży. to. aktywa.finansowe. niebędące. in-

strumentami.pochodnymi,.pod.warunkiem,.że.nie.zostały.one.zaliczone.do.żadnej.z.trzech.pozostałych.kategorii.aktywów.finansowych ..Ta.kategoria.jest.wykorzysty-wana,.gdy.jednostka.ma.problem.z.podjęciem.decyzji.co.do.przeznaczenia.określo-nego.składnika.aktywów.finansowych.w.momencie.jego.nabycia ..

Jeśli.przyjąć,.że. sprawozdanie.finansowe. jest.odzwierciedleniem.prowadzonej.rachunkowości,. to.polityka.rachunkowości.obejmuje.swym.zakresem.ogół.działań.systemu.rachunkowości,.od.identyfikacji.zdarzenia.do.jego.prezentacji.w.sprawoz-daniu. finansowym5 .. Ze. względu. na. różnorodne. podejścia. i. rozwiązania. dotyczą-ce.między. innymi.metod.wyceny,. prezentacji. i. zasad. ujmowania. poszczególnych.pozycji.w. sprawozdaniu.finansowym,. jednostka.gospodarcza. jest. zobligowana.do.sporządzania.własnej. polityki. rachunkowości,. a. tym. samym.wyboru. określonych.dopuszczalnych.rozwiązań.określonych.w.międzynarodowym.prawie.bilansowym ..Dotyczy.to.także.aktywów.finansowych .

Zgodnie.z.obowiązującymi.MSSF,.przedstawiony.podział.aktywów.finansowych.rozstrzyga.o.sposobie.ich.wyceny ..Polityka.rachunkowości.w.zakresie.klasyfikacji.

4. Por ..W ..Więcław,.Inwestycje krótkoterminowe i długoterminowe,.[w:].Sprawozdanie Finanso-we według polskich i międzynarodowych standardów rachunkowości,.pod.red ..G ..K ..Świder-skiej.i.W ..Więcława,.Difin,.Warszawa.2009,.s ..6-22 .

5. J ..Chluska,.Polityka rachunkowości w Rosji i w Polsce – wybrane aspekty,.„Zeszyty.Teoretycz-ne.Rachunkowości”,.SKwP,.Warszawa.2011,.tom.60.(116),.s ..44 .


aktywów.finansowych.powinna.doprecyzować.określenia.mogące.budzić.wątpliwo-ści,.jak.również.określić.jakie.aktywa.finansowe.będą.zaliczane.do.poszczególnych.grup ..Przyporządkowanie.nabytych.aktywów.finansowych.do.jednej.z.czterech.ka-tegorii.w.momencie.początkowego.ujęcia.powinno.być.–.co.do.zasady.–.ostateczne,.istnieją.jednak.okoliczności.zezwalające.na.dokonanie.reklasyfikacji ..

Wybór.polityki.rachunkowości.jest.zagwarantowanym.prawem.wyboru,.z.które-go.jednostki.winny.korzystać,.by.jak.najrzetelniej.kształtować.informacje.ujawniane.w.sprawozdaniach.finansowych.jednostki ..Podkreślić.jednak.należy,.iż.MSR.8.nakła-da.na.podmioty.gospodarcze.obowiązek.prowadzenia.takiej.polityki,.która.zapewni.zgodność.sprawozdań.finansowych.z.wymogami.określanymi.w.MSSF ..

3.3. Wycena początkowa aktywów finansowych

W.celu.najbardziej.rzetelnego.i.obiektywnego.ujęcia.w.księgach.rachunkowych.wartości.posiadanego.majątku.stosuje.się.różnorodne.zasady.oraz.metody.ich.wyce-ny ..W.odniesieniu.do.instrumentów.finansowych.wybór.metody.jest.uzależniony.od.zaklasyfikowania.instrumentu.do.odpowiedniej.kategorii ..Do.wyceny.instrumentów.finansowych.zastosowane.zostały.dwie.nowoczesne.metody.wyceny:.wartość.godzi-wa.oraz.skorygowana.cena.nabycia.(zamortyzowany.koszt) ..

Zgodnie.z.definicjami.przyjętymi.w.MSSF,.za.wartość.godziwą.uważa.się.war-tość,.za.jaką.składnik.aktywów.mógłby.być.wymieniony.a.zobowiązanie.uregulo-wane. (wykonane).na.warunkach. transakcji. rynkowej.pomiędzy.zainteresowanymi.dobrze.poinformowanymi.stronami6 ..Wartością.godziwą.instrumentów.finansowych.będących.przedmiotem.obrotu.na.aktywnym.rynku.jest.cena.rynkowa ..W.przypadku.braku.notowań.na.aktywnym.rynku,.wartość.godziwą.należy.ustalić.poprzez.osza-cowanie,.wykorzystując.właściwe.modele.wyceny,.metody.estymacji,. jak.również.poprzez.skorzystanie.z.usług.wyspecjalizowanych.niezależnych.jednostek.świadczą-cych.tego.rodzaju.usługi ..Oszacowanie.wartości.godziwej.powinno.zostać.potwier-dzone.poprzez.inną,.niezależną.technikę.wyceny,.by.można.było.uznać.oszacowaną.wartość.za.wiarygodną ..

Wiarygodność.wartości.godziwej.w.dalszym.ciągu.budzi.jednak.wiele.wątpliwo-ści ..Ze.względu.na.stosowane.techniki.ustalania.wartości.godziwej,.istnieją.obawy,.że.wycena.w.wartości.godziwej.będzie.obciążona.nadmierną.subiektywnością.osób.dokonujących.wyceny7 ..Aby.można.było.uznać.wycenę.według.wartości.godziwej.za.wiarygodną,.przy.sporządzaniu.sprawozdań.finansowych.istotne.jest.więc.ujawnia-nie.w.sprawozdaniu.finansowym.informacji.dotyczących.sposobu.ustalenia.wartości.


7. Por ..E ..Pielichaty,.Wartość godziwa instrumentów i jej pomiar,.„Zeszyty.Teoretyczne.Rachun-kowości”,.tom.8.(64),.s ..176-177 .


godziwej8,.zwłaszcza.przy.braku.aktywnego.rynku.dla.danej.pozycji ..Przy.wycenie.aktywów,.dla.których.istnieje.aktywny.rynek,.polityka.rachunkowości.powinna.wy-jaśnić,.co.to.w.praktyce.dla.niej.oznacza ..W.tabeli.3 .2.przedstawiono.rozwiązania.możliwe.do.zastosowania.w.tym.zakresie .

Tabela 3.2..Zasady.wyceny.aktywów.finansowych.według.wartości.godziweji.ich.określenie.w.polityce.rachunkowości

Rodzaj instrumentu Sposób ustalenia wartości godziwej

Instrument.finansowy.notowany

Istnieje.kowtowanie.ceny.i.są.one.regularnie.dostępne.z.giełdy,.od.dealera,.brokera,.grupy.branżowej,.instytucji.usługowej.lub.uprawnionej.do.wydawania.regulacji.Ceny.te.reprezentują.aktualne.i.regularnie.występujące.na.rynku.transakcje.zawierane.bezpośrednio.pomiędzy.stronami

Instrument.finansowy.nie.notowany

Ustalanie.wartości.w.odniesieniu.do.aktualnej.wartości.rynkowej.innego.instrumentu.posiadającego.zasadniczo.takie.same.cechy.lub.w.oparciu.o.przewidywane.przepływy.pieniężne.z.tytułu.składnika.aktywów.stanowiącego.przedmiot.inwestycji.(wycena.metodą.zdyskontowanych.przepływów.pieniężnych)

Źródło:.opracowanie.własne.na.podstawie.polityki.rachunkowości.Spółki.X .

Polityka.rachunkowości.powinna.określać.zasady.ujęcia.zmian.wartości.godzi-wej ..Zyski.lub.straty.dla.pierwszej.i.czwartej.kategorii.aktywów.finansowych.powin-ny.być.ujęte.według.określonych.wskazań:

• zysk. lub.strata.na.aktywach.finansowych.zaklasyfikowanych.do.pierwszej.kategorii.powinna.być.rozpoznana.w.wyniku.finansowym.okresu;

• zysk. lub. strata. na. aktywach. finansowych. zaklasyfikowanych. do. portfela.czwartej.kategorii.powinna.być.rozpoznana.w.pozostałych.całkowitych.do-chodach.w.sprawozdaniu.z.całkowitych.dochodów.i.odnoszona.na.kapitał.z.aktualizacji.wyceny,.za.wyjątkiem.strat.z. tytułu.utraty.wartości.oraz.zy-sków.i.strat.z.tytułu.różnic.kursowych.(dla.pozycji.pieniężnych.odnoszone.w.wynik.finansowy,. natomiast. dla. pozycji. niepieniężnych,. np .. instrumen-tów.kapitałowych,.w.pozostałe.całkowite.dochody,.na.kapitał.z.aktualizacji.wyceny),.do.momentu,.kiedy.aktywa. te.zostaną.usunięte.ze.sprawozdania.z.sytuacji.finansowej ..W.tym.momencie,. rozpoznane.w.kapitale.z.aktuali-zacji.wyceny. skutki.wyceny. powinny. zostać. odniesione.w. ciężar.wyniku.finansowego.okresu .

8. Por ..A ..Mazur,.Wartość godziwa,.„Rachunkowość”.2010,.nr.1,.s ..19 .


• po. usunięcie. aktywów. kategorii. czwartej. ze. sprawozdania,. rozpoznane.w.kapitale.z.aktualizacji.wyceny.skutki.wyceny.powinny.zostać.odniesione.w.ciężar.wyniku.finansowego.okresu;

• dywidendy. z. instrumentów. kapitałowych. zaklasyfikowanych. do. portfela.czwartej.kategorii.powinny.być.rozpoznane.w.wyniku.finansowym.w.mo-mencie,. kiedy. prawo. jednostki. gospodarczej. do. otrzymania. płatności. jest.ustalone;

• odsetki.wyliczone.przy.zastosowaniu.metody.efektywnej.stopy.procentowej.w.odniesieniu.do.dłużnych.instrumentów.finansowych.ujmowane.są.w.wy-niku.finansowym.okresu .

Wartość. godziwa. wykorzystywana. przy. wycenie. aktywów. finansowych. jest.zmienna.w.czasie.i.w.dużej.mierze.zależy.od.subiektywnej.oceny.rynku.i.ryzyka.na.rynku9 ..Zgodnie.z.MSSF.7,.jednostki.mają.obowiązek.ujawniania.pomiaru.wartości.godziwej.według.trójstopniowej.hierarchii ..Zaklasyfikowanie.składnika.aktywów.fi-nansowych.do.odpowiedniego.poziomu.ryzyka.musi.opierać.się.na.określeniu.źródła.danych.wykorzystanych.do.określenia.wartości.godziwej ..Pierwszy.poziom.oznacza.kwotowania.z.aktywnych.rynków.dla.takich.samych.aktywów.lub.pasywów ..Poziom.drugi.to.ceny.z.aktywnych.rynków,.lecz.inne.niż.ceny.notowań.rynkowych.ustalane.bezpośrednio.(jako.ceny).lub.pośrednio.(pochodne.cen) ..Poziom.trzeci.dotyczy.nie-obserwowalnych.danych.rynkowych ..Klasy.te.powinny.być.określone.przy.uwzględ-nieniu.rodzaju.informacji.finansowej.oraz.wagi.danych.instrumentów.finansowych ..Klasyfikacja.instrumentu.finansowego.musi.być.oparta.na.danych.wejściowych.do.modelu.wyceny.najniższego.szczebla ..Jeśli.wycena.instrumentu.oparta.jest.o.dane.pozagiełdowe,.powinien.on.być.ujawniony.w.ramach.poziomu.drugiego .

Wycena.w.wartości.godziwej.ma.istotny.wpływ.na.jakość.sprawozdania.finan-sowego ..By.sprostać.wymogom.rzetelności.wyceny,.nowy.standard.MSSF.13.Wy-cena wartości godziwej10,.wprowadza. zarówno.nową.definicję.wartości. godziwej,.jak.i.formułuje.wskazówki.w.zakresie.wyceny.w.odniesieniu.do.wszystkich.innych.standardów.posługujących.się.tym.parametrem.wyceny ..Wskazuje.on.między.innymi.techniki.wyceny.w.sytuacji,.gdy.nie.jest.możliwa.wycena.w.oparciu.o.dane.pocho-dzące.z.aktywnego. rynku ..Zgodnie.z.MSSF.13,.przy.ustalaniu.wartości.godziwej.aktywów,.w.tym.aktywów.finansowych,.mogą.mieć.zastosowanie:

• metoda.rynkowa,.w.ramach.której.jednostka.wykorzystuje.„ceny.i.inne.wła-ściwe.informacje.pochodzące.z.transakcji.rynkowych.dotyczących.identycz-nych.lub.porównywalnych.składników.aktywów,.zobowiązań.lub.ich.grup”;

9. Z ..Luty,.Kierunki zmian sprawozdawczości finansowej,. „Zeszyty.Teoretyczne.Rachunkowo-ści”,.SKwP,.Warszawa.2010,.tom.56.(112),.s ..133 .

10. Przyjęty.w.maju.2011.roku,.a.prawdopodobnie.obowiązujący.od.1.stycznia.2013.r .,.standard.MSSF.13.dotyczy.transakcji,.w.stosunku.do.których.MSSF.wymagają.lub.dopuszczają.wycenę.w.wartości.godziwej .


• metoda. dochodowa,. która. polega. na. przeliczaniu. prognozowanych. kwot.(np ..przepływów.pieniężnych.lub.dochodów.i.kosztów).na.jedną.kwotę.bie-żącą.(tj ..zdyskontowaną);

• metoda.kosztowa,.w.ramach.której.jednostka.określa.wartość.„odzwiercie-dlającą”.kwotę.wymaganą.obecnie.do.odtworzenia.zdolności.wytwórczych.składnika.aktywów.(często.określaną.mianem.bieżącego.kosztu.odtworze-nia)11 .

Polityka.rachunkowości.powinna.wskazywać,. jaką.technikę.ustalania.wartości.godziwej. przyjmuje. jednostka.w. odniesieniu. do. aktywów. finansowych ..Wybrana.technika.powinna.być.konsekwentnie.stosowana.w.kolejnych.okresach.sprawozdaw-czych .

Wycena. według. skorygowanej. ceny. nabycia. dotyczy. aktywów. finansowych.o.charakterze.dłużnym,.pod.warunkiem,.że.nie.zostały.zaliczone.do.pierwszej.ka-tegorii.aktywów.finansowych ..Skorygowana.cena.nabycia.to.kwota,.w.jakiej.skład-nik. aktywów. został.wyceniony.w.momencie. początkowego. ujęcia,. pomniejszona.o.spłaty.kapitału.podstawowego.(wartości.nominalnej).oraz.odsetek,.skorygowana.o.skumulowaną.różnicę.między.wartością.początkową.i.wartością.w.terminie.wyma-galności.ustaloną.z.wykorzystaniem.efektywnej.stopy.procentowej.oraz.pomniejszo-na.o.odpisy.z.tytułu.utraty.wartości.lub.nieściągalności12 ..Skorygowana.cena.nabycia.obliczana.jest.według.poniższej.procedury:

wartość.początkowa.składnika.majątku(+).plus.odsetki.naliczone.efektywną.stopą.procentową(-).spłacone.odsetki(-).spłaty.części.kapitałowej(-).odpis.z.tytułu.utraty.wartości=.skorygowana.cena.nabyciaWprowadzenie.skorygowanej.ceny.nabycia.do.wyceny.aktywów.jest.podykto-

wane.wymogiem.ujmowania.zdarzeń.w.księgach.rachunkowych.i.wykazywania.ich.w.sprawozdaniach.finansowych.zgodnie.z.ich.treścią.ekonomiczną ..Uwzględnienie.odsetek.(dyskonta,.premii).od.instrumentów.finansowych.dzięki.zastosowaniu.efek-tywnej.stopy.procentowej.powoduje,.że.koszty.oraz.przychody.dotyczące.poszcze-gólnych.okresów.są.różne,.natomiast.stała.jest.stopa.rentowności.(przykład.3 .1) ..

Przykład 3.1. Wycena. udzielonej. pożyczki. według. skorygowanej. ceny. nabycia.(SCN)

Założenia:• kwota.udzielonej.pożyczki.1.200.000.PLN,.

11. www .iasplus .com/europe/1. (14 .10 .2011),. Biuletyn. MSSF. Naprzeciw standardom,. Deloitte,.Wydanie.06/2011 ..

12. MSR.39.Instrumenty finansowe: ujmowanie i wycena,.[w:].Rozporządzenie.Komisji.(WE).nr.1126/2008…,.op ..cit .,.par ..9 .


• okres.spłaty.5.lat,.• pożyczka.będzie.spłacona.jednorazowo.na.koniec.trwania.umowy,• oprocentowanie. 8,5%.w. stosunku. rocznym.od.wartości. nominalnej. –. jest.

stałe.przez.cały.okres.spłaty,• częstotliwość.spłaty.odsetek.–.koniec.każdego.roku .Rozliczenie.pożyczki.według.nominalnej.i.efektywnej.stopy.procentowej.przed-

stawiono.w.tabeli.3 .3 .

Tabela 3.3..Wycena.pożyczki.według.nominalnej.i.efektywnej.stopy.procentowej

Kwota pożyczki Początek 1 roku

Koniec 1 roku

Koniec 2 roku

Koniec 3 roku

Koniec 4 roku

Koniec 5 roku

Bilans.otwarcia 1200000 1200000 1200000 1200000 1200000Odsetki.(8,5%) 102000 102000 102000 102000 102000Kapitał(spłata) 1200000Rata.razem. 1320000Bilans.zamknięcia 1200000 1200000 1200000 1200000 1200000 0Przepływy.z.pożyczki.(2+3-5) -1200000 102000 102000 102000 102000 1320000IRR.8,75%*Wycena.SCNBilans.otwarcia 1200000 1203000 1206263 1209811 1213666+.kwoty.udzielone 1200000+.Naliczone.odsetki.IRR 105000 105263 105548 105855 106196-.Spłaty.wg.umowy . 102000 102000 102000 102000 1320000Bilans.zamknięcia.(1+2+3-4) 1200000 1203000 1206263 1209811 1213666 0**

*Efektywna.stopa.procentowa.(IRR).została.wyliczona.za.pomocą.arkusza.kalkulacyjnego ..**Różnice.wynikają.z.przyjętych.przybliżeń ..Źródło:.opracowanie.własne .

Jak.wynika.z.przedstawionych.obliczeń,.wartość.bilansowa.składnika.aktywów.finansowych.jest.różna.w.zależności.od.sposobu.wyceny ..Gdyby.zastosować.nomi-nalną.stopę.procentową,.to.konsekwencją.takiego.podejścia.byłoby.zrównanie.kwot.przychodów.w.kolejnych.okresach,.co.spowodowałoby.zniekształcenie. informacji.o.rentowności.instrumentu.finansowego .

3.4. Wycena aktywów finansowych na potrzeby sprawozdania finansowego

Sporządzający. sprawozdanie.finansowe.dysponuje. określonymi. danymi,. które.zostały.ujęte.w.systemie.rachunkowości.w.oparciu.o.przyjęte.zasady ..W.odniesieniu.


do.aktywów.finansowych.sporządzający.z.reguły.chce.ujawnić.jak.najmniej.informa-cji.wewnętrznych,.związanych.chociażby.z.ryzykiem.jednostki.finansowej.i.realizo-waną.w.tym.zakresie.polityką .

Wycena.składnika.aktywów.na.dzień.bilansowy.jest.uzależniona.od.zaklasyfiko-wania.go.do.właściwej.kategorii ..Zmiana.wartości.na.dzień.bilansowy.powinna.być.odnoszona.–.co.do.zasady.–.na.wynik.finansowy,.za.wyjątkiem.aktywów.finansowych.dostępnych.do.sprzedaży ..W.przypadku.tej.kategorii.w.odniesieniu.do.instrumentów.dłużnych.wycena.będzie.oparta.o.dwa.parametry:.wartość.godziwą.i.zamortyzowa-ny.koszt ..Na.wynik.finansowy.będą.odnoszone.odsetki.obliczone.według.zamorty-zowanego.kosztu,.a.nadwyżka.wartości.godziwej.nad.zamortyzowany.koszt.będzie.odnoszona.na.kapitał.z.aktualizacji.wyceny ..Zasady.ujęcia.przeszacowań.wartości.poszczególnych.kategorii.aktywów.finansowych.przedstawiono.w.tabeli.3 .4 .

Tabela 3.4. Ujęcie.przeszacowań.aktywów.finansowych

Kategoria Ujęcie przeszacowań

Aktywa.finansowe.wyceniane.w.wartości.godziwej.przez.wynik.finansowy

Zysk. lub. strata. powinna. być. rozpoznana. w. wyniku.finansowym.okresu.

Aktywa.finansowe.utrzymywane.do.terminu.wymagalności

Odsetki.naliczane.efektywną.stopą.oraz.odpisy.aktualizujące.na.wynik.finansowy

Pożyczki.i.należności Odsetki.naliczane.efektywną.stopą.oraz.odpisy.aktualizujące.na.wynik.finansowy

Aktywa.finansowe.dostępne.do.sprzedaży Zysk.lub.strata.powinna.być.rozpoznana.w.pozostałych.całkowitych.dochodach ..W.sprawozdaniu.z.całkowitych.dochodów.i.odnoszona.na.kapitał.z.aktualizacji.wyceny,.za.wyjątkiem.strat.z.tytułu.utraty.wartości


Powiązanie. wyceny. aktywów. z. przyszłymi. korzyściami. ekonomicznymi. po-woduje.potrzebę.ujęcia.przy. ich.wycenie.ewentualnej.utraty.wartości ..Obowiązek.weryfikacji.wartości.aktywów.skutkuje.ujęciem.w.sprawozdaniach.finansowych.in-formacji.o.wartości.majątku.z.uwzględnieniem.zmiany.ich.wartości.na.skutek.różno-rodnych.czynników,.doprowadzając.ich.wartość.do.poziomu.najbardziej.wiarygod-nego ..Wszystkie.aktywa.finansowe,.za.wyjątkiem.wycenianych.w.wartości.godziwej.przez.wynik.finansowy,.podlegają.ocenie.po.względem.utraty.wartości13 ..W.przypad-ku.aktywów.finansowych.wycenianych.w.wartości.godziwej.przez.wynik.finansowy.następuje.przeszacowanie.bezpośrednio.z.odniesieniem.na.wynik.finansowy ..Ocena.



potrzeby.ustalenia.odpisu.aktualizującego.powinna.być.przeprowadzona.na.każdy.dzień.bilansowy,.w.celu.stwierdzenia,.czy.istnieją.dowody.na.utratę.wartości.akty-wów.finansowych ..Korekta.wartości.aktywów.powinna.nastąpić,.gdy.oczekiwania.jednostki.co.do.możliwości.czerpania.korzyści.ekonomicznych.zmienią.się.na.nie-korzyść.w.czasie ..

Utrata.wartości.może.dotyczyć.pojedynczego.składnika.lub.grupy.aktywów.fi-nansowych ..Obiektywnymi.dowodami.utraty.wartości.składnika.aktywów.finanso-wych.mogą.być.między.innymi.takie.zdarzenia,.jak:

• pojawienie.się.znaczących.trudności.emitenta.lub.dłużnika,• niedotrzymanie.warunków.umowy,• przyznanie.pożyczkobiorcy.ustępstw,.ze.względów.ekonomicznych,• powstanie.wysokiego. prawdopodobieństwa. upadłości. lub. reorganizacji. fi-

nansowej.pożyczkobiorcy,• zanik.aktywnego.rynku.na.dany.składnik.aktywów.finansowych,• zmiany.negatywne.dotyczące.statusu.płatności.pożyczkobiorców,• zmiana.sytuacji.gospodarczej.(krajowej.lub.lokalnej),.która.jest.skorelowana.

ze.zdarzeniami.na.rynku.finansowym.(wzrost.wskaźnika.bezrobocia,.spadek.cen.nieruchomości,.spadek.cen.ropy.naftowej.itp .)14 .

Wymienione.przesłanki.są.pewnego.rodzaju.wskazówką,.niezbędnym.minimum,.które.powinno.być.rozpatrywane.na.każdy.dzień.bilansowy ..Jednostka.gospodarcza.może.jednak.dostrzec.inne,.niż.wymienione,.czynniki.wskazujące.prawdopodobną.utratę.wartości ..Polityka.rachunkowości.powinna.określać.metodologię.postępowa-nia.w.tym.zakresie ..Przy.założeniu,.że. jednostka.dostrzegła.czynniki,.które.wska-zywałyby.na.prawdopodobną.utratę.wartości,. jest.ona.zobowiązana.podjąć.dalsze.działania ..Jeśli.istnieją.obiektywne.dowody,.że.nastąpiła.strata.z.tytułu.utraty.warto-ści.pożyczek.i.należności.lub.inwestycji.utrzymanych.do.terminu.wymagalności.wy-cenionych.w.zamortyzowanym.koszcie,.jednostka.ujmuje.odpis.równy.różnicy.po-między.wartością.bilansową.składnika.aktywów.a.wartością.bieżącą.oszacowanych.przyszłych.przepływów.pieniężnych.zdyskontowanych.z.zastosowaniem.pierwotnej.efektywnej. stopy.procentowej. instrumentu.finansowego. (ustalonej. przy. początko-wym.ujęciu) ..Przykład.3 .2.przedstawia.wycenę.udzielonej. pożyczki. z. zastosowa-niem.efektywnej.stopy.procentowej.oraz.szacowanie.wartości.odpisu.z.tytułu.utraty.wartości ..

Przykład 3.2. Wycena.udzielonej.pożyczki.według.efektywnej.stopy.procentowejZałożenia:

• w.dniu.15.marca.2010.roku.jednostka.udzieliła.pożyczki.w.kwocie.8000.zł,• pożyczkobiorca.zobowiązał.się.spłacić.pożyczką.w.ratach:

14. M ..Bonham,.M ..Curtis,.M ..Davies,.P ..Dekker,.T ..Denton,.R ..Moore,.H ..Richards,.G ..Wilkinson-Riddle,.A ..Wilson,.Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej w interpreta-cjach i przykładach,.Tom.8,.Instrumenty.finansowe.cz ..II,.Lexis.Nexis,.Warszawa.2003,.s ..62 .


15 .11 .2010.r . 2150.zł15 .12 .2010.r . 2150.zł15 .03 .2011.r . 2200.zł15 .06 .2011.r . 2200.zł

• dla.ustalenia.wartości.instrumentu.na.dzień.bilansowy.wykorzystano.funkcję.XIRR,.która.pozwala.ustalić.wartość.wewnętrznej.stopy.zwrotu.dla.serii.roz-łożonych.w.czasie.przepływów.gotówkowych.(niekoniecznie.okresowych) .

• Efektywna. stopa. procentowa. dla. tego. typu. płatności. wyniesie. 9,5548%.(XIRR) ..Na.moment.ujęcia.inwestycji.jednostka.dokonuje.ustalenia.wartości.w.skorygowanej.cenie.nabycia.(zamortyzowanym.koszcie) ..

Tabela 3.4..Wycena.pożyczki.według.skorygowanej.ceny.nabycia

Liczba dni, za które

naliczane są odsetki

Data Bilans otwarcia (BO) Odsetki BO łącznie

z odsetkami Przepływy

Bilans

zamknięcia

(BZ)

245 15 .03 .2010 8000 505,3 8505,3 2150 6355,330 15 .11 .2010 6355,3 47,8 6403,2 2150 4253,216 15 .12 .2010 4253,2 17,0 4270,2 0 4270,274 31 .12 .2011 4270,2 79,7 4350,0 2200 2150,092 15 .03 .2011 2150,0 50,0 2200,0 2200 0,00


Zgodnie.z.założeniami,.w.dniu.15 .12 .2010.r ..dłużnik.powinien.dokonać.spłaty.2150.zł ..Na.skutek.negatywnych.zmian.statusu.płatności.pożyczkobiorcy.dłużnik.nie.dokonał.spłaty.przewidzianej.na.grudzień.2010.r ..W.wyniku.negocjacji.ustalono,.że.dłużnik.dokona.spłaty.6200.zł,.ale.dopiero.w.dniu.15 .12 .2011.r ..Przedstawiona.sy-tuacja.oznacza.konieczność.ujęcia.odpisu.z.tytułu.utraty.wartości ..Jednostka.szacuje.wartość.bieżącą.przyszłej.płatności.z.wykorzystaniem.efektywnej.stopy.procentowej.9,5548%.–.wartość.bieżąca.przyszłej.płatności.wynosi.6200.zł,.zaś.wartość.zdyskon-towana,.ustalona.przy.wykorzystaniu.efektywnej.stopy.procentowej.wynosi.5682,0.zł.(skorygowana.cena.nabycia.na.dzień.31 .12 .2011.r .) ..Jednostka.powinna.zatem.ująć.w.księgach.rachunkowych.odpis.aktualizacyjny.z.tytułu.utraty.wartości.w.wysokości.738,30.zł.(6420,24.zł.-.5682,0.zł) .

W.przypadku.ustania. okoliczności,. które.wskazywały.na. utratę.wartości,. jed-nostka.powinna.dokonać.odwrócenia.odpisu.z.tytułu.utraty.wartości ..W.przypadku.aktywów.wycenionych.w.skorygowanej.cenie.nabycia.odwrócenie.odpisu.nie.może.spowodować,.aby.wartość.aktywu.przewyższała.skorygowaną.cenę.nabycia.ustaloną.dla.tego.aktywu.przed.dokonaniem.odpisu .


3.5. Reklasyfikacja aktywów finansowych i jej wpływ na kształt sprawozdania finansowego

Przeklasyfikowania.aktywów.finansowych.po.początkowym.ujęciu.dotyczą.sy-tuacji,.w.których.jednostka.naruszyła.warunki.klasyfikacji ..Taka.sytuacja.ma.miej-sce.w.przypadku.kategorii.aktywów.utrzymanych.do.terminu.wymagalności ..Prze-klasyfikowanie.może.jednak.być.dokonane.przez.jednostkę.także.w.wyniku.zmian.warunków. rynkowych .. MSR. 39. pozwala. na. dokonanie. reklasyfikacji. niektórych.instrumentów.za.wyjątkiem.tych,.dla.których.jednostka.skorzystała.z.opcji.wyceny.w.wartości.godziwej ..Reklasyfikacji.nie.podlegają.również.instrumenty.pochodne .

W.odniesieniu. do. aktywów.finansowych. zaklasyfikowanych. do. kategorii.wy-cenionych.w.wartości.godziwej.przez.wynik.finansowy.w.sytuacji,.gdy.zmieni.się.zamiar.utrzymania.składnika.aktywów.w.celu.sprzedaży.w.krótkim.terminie.istnieje.możliwość.zmiany.kategorii.(schemat.3 .1) .

Schemat 3.1. Przekwalifikowanie.aktywów.finansowych.z.kategorii.instrumentówwycenianych.w.wartości.godziwej.przez.wynik.finansowy


Należy. pamiętać,. że. przekwalifikowaniu. z. kategorii. aktywa. finansowe.wyce-nione.w.wartości.godziwej.przez.wynik.finansowy.do.kategorii.pożyczki. i. należ-ności.podlegają.te.instrumenty,.które.spełniają.określone.warunki:.nie.są.notowane.aktywnym.rynku,.nie.są.utrzymywane.z.zamiarem.sprzedaży.w.najbliższym.czasie,.posiadają.określone.terminy.spłaty ..Aktywa.finansowe,.które.nie.spełniają.warunków.zakwalifikowania.do.pożyczek. i. należności.mogą.być.w.wyjątkowych. sytuacjach.(pojedyncze.zdarzenia). zaliczone.do.utrzymanych.do. terminu.wymagalności. (gdy.

Aktywa.finansowe.wycenione.

w.wartości.godziwej.przez.wynik.finansowy

Istnieje.możliwość.ustalenia.terminu.zapadalności

Nie.ma.możliwościustalenia.terminu.zapadalności

Przekwalifikowanie.do.kategorii.pożyczek.

i.należności

W.wyjątkowych.sytuacjach.przekwalifikowanie.do.kategorii.aktywów.

utrzymnmych.do.terminu.wymagalności

Przekwalifikowanie.do.kategorii.aktywów.

dostepnych.do.sprzedaży


jednostka. jest.w. stanie. i.ma. zamiar. je. utrzymać.do. terminu. zapadalności). lub.do.kategorii.dostępnych.do.sprzedaży .

Istnieje.również.możliwość.przekwalifikowania.instrumentów.dłużnych,.które.zo-stały.zaliczone.do.kategorii.aktywów.dostępnych.do.sprzedaży.(schemat.3 .2).do.kate-gorii.pożyczek.i.należności.(gdy.spełniają.odpowiednie.kryteria),.o. ile. jednostka.ma.intencję.oraz.zdolność.ich.utrzymania.w.możliwej.do.przewidzenia.przyszłości.lub.do.utrzymanych.do.terminu.wymagalności,.jeśli.taka.jest.intencja.jednostki.gospodarczej .

Schemat 3.2. Przekwalifikowanie.aktywów.finansowychz.kategorii.dostępnych.do.sprzedaży


Jeśli.na.skutek.zaistniałych.sytuacji.i.podjętych.decyzji.nastąpi.przekwalifikowa-nie.aktywów,.może.nastąpić.zmiana.parametru.wyceny,.co.z.kolei.może.wpłynąć.na.sytuację.majątkową.i.finansową.jednostki ..Przekwalifikowania.dokonywane.są.we-dług.wartości.godziwej.na.dzień.jego.dokonania ..Zmiana.kategorii.może.skutkować.zmianami.ujęcia.wartości.wynikających.z.wyceny,.co.ilustruje.przykład.3 .3 .

Przykład 3.3. Reklasyfikacja.składnika.aktywów.finansowychZałożenia:

• jednostka. posiada. składnik. aktywów. finansowych. –. udzieloną. pożyczkę.o.wartości.nominalnej.200.000.zł,.

• spłata.pożyczki.nastąpi.po.5. latach,.przy. czym.kwota. spłacona.na.koniec.trwania.umowy.w.wysokości.280.000.zł,.

• do.okresu.rozliczenia.pożyczki.nie.będą.dokonywane.żadne.płatności.odset-kowe,.

• jednostka.klasyfikuje.udzieloną.pożyczkę.do.aktywów.dostępnych.do.sprze-daży .

W.tabeli.3 .5.przedstawiono.wartości.wynikające.z.jej.wyceny .

Aktywa.finansowe.zaliczane.do.kategorii.dostępnych.do.

sprzedaży

Istnieje.możliwość.ustalenia.terminu.zapadalności

Przekwalifikowanie.do.kategorii.pożyczek.

i.należności

W.wyjątkowych.sytuacjach.przekwalifikowanie.do.kategorii.aktywów.

utrzymanych.do.terminu.wymagalności


Tabela 3.5..Wycena.pożyczki.zaklasyfikowanej.do.kategorii.aktywówdostępnych.do.sprzedaży.

Kwota pożyczki Koniec 1 roku

Koniec 2 roku

Koniec 3 roku

Koniec 4 roku

Koniec 5 roku

Przepływy.z.pożyczki. -200.000 0 0 0 0IRR.6,961%*Wycena.SCNBilans.otwarcia 200.000 213.922 228.813 244.741 261.778+.Naliczone.odsetki.IRR 13922,1 14891,2 15927,8 17036,5 18222,4-.Spłaty.wg.umowy 0 0 0 0 280.000Bilans.zamknięcia.SCN 213.922 228.813 244.741 261.778 0Bilans.zamknięcia.

Wartość.godziwa

214.000 230.000 250.800

Przekwalifikowanie.wg.wartości.godziwej,.która.staje.się.nową.SCN 250.800

IRR.5,661%

Bilans.otwarcia 250.800 264.998+.Naliczone.odsetki.IRR 14198 15001,9-.Spłaty.wg.umowy 0 280.000Bilans.zamknięcia. 250.800 264.998 0


Pożyczka.w.początkowej.klasyfikacji.została.ujęta. jako.aktywa.finansowe.do-stępne. do. sprzedaży,. a. zatem. powinna. być.wyceniana.według.wartości. godziwej.oraz. równolegle.według. zamortyzowanego. kosztu. dla. potrzeb.właściwego. ujęcia.w.księgach.rachunkowych ..Na.kapitał.z.aktualizacji.będzie.odnoszona.różnica.mię-dzy.wartością.godziwą.i.zamortyzowanym.kosztem ..W.momencie.dokonania.prze-kwalifikowania.do.kategorii.pożyczki.i.należności.(koniec.3.roku),.wartość.godziwa.instrumentu.staje.się.nowym.zamortyzowanym.kosztem.dla.tego.składnika.aktywów.finansowych,.następuje.zmiana.parametru.wyceny ..W.kapitale.pozostaje.nadwyżka.wartości.godziwej.nad.zamortyzowanym.kosztem,.którą.należy.rozliczyć ..Dla.każ-dego.składnika.aktywów.przekwalifikowanych.z.kategorii.dostępnych.do.sprzedaży.do.kategorii.pożyczek.i.należności.wszelkie.wcześniejsze.zyski.i.straty.ujmowane.w.kapitale. powinny.być. stopniowo.odniesione.na.wynik.finansowy ..W.kolejnych.okresach. na.wynik.finansowy.powinny. być. odniesione. kwoty. stanowiące. różnicę.pomiędzy.odsetkami.naliczonymi.według.aktualnej.efektywnej. stopy.procentowej.oraz.odsetkami.naliczonymi.według.efektywnej.stopy.procentowej.stopy.ustalonymi.przy.początkowym.ujęciu ..Różnice.w.wysokości.odsetek.powinny.być.przeniesione.z.kapitału.z.aktualizacji.wyceny.na.wynik.finansowy ..Wartość.ta.wynosi.6.059.zł,.a.różnice.w.odsetkach.w.kolejnych.okresach.wynoszą:


Rok.4.. 17036,50.zł.-.14.198,00.zł..=..2.838,5.złRok.5.. 18222,40.zł.-.15.001,90.zł..=..3.222,5.złRazem.. . . .....................6.059,00.zł

Przy. znacznych. przekwalifikowaniach. aktywów. finansowych. z. kategorii. do-stępnych.do.sprzedaży.do.kategorii.pożyczki.i.należności.nastąpi.zmiana.w.sytuacji.majątkowo-finansowej.na.skutek.rozliczenia.wartości.skumulowanych.w.kapitale.na.wynik. finansowy,. jak. i. zmian. zasad.wyceny. instrumentów .. Podobne. zmiany.wy-stąpią.przy.przekwalifikowaniu.do.kategorii.aktywów.finansowych.utrzymywanych.do.terminu.zapadalności ..Przekwalifikowania.z.kategorii.aktywów.finansowych.do-stępnych.do.sprzedaży.do.kategorii.wymienionych.wyżej.mogą.nastąpić.tylko.przy.zachowaniu.określonych.wymogów.i.w.określonych.okolicznościach ..

Zgodnie.z.MSSF.7,.jednostka.gospodarcza.ma.obowiązek.ujawniania.informacji.w.zakresie.kwot. instrumentów.finansowych,.które.podlegały.przekwalifikowaniu15.i.następuje.zmiana.parametru.wyceny ..Nie.oznacza.to.jednak.pełnego.ograniczenia.ryzyka.związanego.z.wykorzystaniem.możliwości.przekwalifikowań.do.manipulo-wania.prezentowanymi. informacjami.w.sprawozdaniu.finansowym.w.zakresie.ak-tywów.finansowych ..Ustalone.zasady. i.ograniczenia.określone.w.MSSF/MSR.nie.gwarantują.zatem.w.obszarze.aktywów.finansowych.pełnej.bezstronności.i.rzetelne-go.obrazu.sytuacji.majątkowej.i.finansowej .

3.6. Podsumowanie

Zagadnienia.wyceny,.klasyfikacji.i.reklasyfikacji.aktywów.finansowych.w.dal-szym. ciągu. budzą.wiele.wątpliwości. i. problemów ..Polityka. rachunkowości.może.w.pewnych.obszarach.w.zakresie.aktywów.finansowych.doprecyzować.pojęcia.(np ..wartość. godziwa. aktywów. notowanych. i. nienotowanych. na. aktywnych. rynkach).i.określić.zasady.postępowania.(np ..przy.ustalaniu.odpisów.z.tytułu.utraty.wartości) ..W.zakresie.przekwalifikowań,.które.mają.duży.wpływ.na.ostateczny.kształt.sprawoz-dania.finansowego,.jednostka.może.określić,.czy.będzie.korzystać.ze.wszystkich,.czy.tylko.z.niektórych.możliwości,.jakie.daje.MSR.39.i.w.jakich.okolicznościach ..Każdy.z.zaprezentowanych.problemów.z.aktywami.finansowymi.daje.możliwości.pewnej.manipulacji.danymi ..Jeśli.jednak.założymy,.że.nadrzędnym.celem.przy.sporządzaniu.sprawozdania. finansowego. jest. prezentacja. rzetelnego. obrazu. sytuacji. finansowej.i.majątkowej. jednostki. gospodarczej,. a. cel. ten.może. być. osiągnięty. przez.wybór.zasad. i. ich. konsekwentne. stosowanie,. to. należy. również. przyjąć,. że. sporządzona.w.jednostce.gospodarczej.polityka.rachunkowości.ma.służyć.temu.celowi .

15. MSSF.7. Instrumenty finansowe: ujawnianie informacji,. [w:].Rozporządzenie.Komisji. (WE).nr.1126/2008,.…op ..cit .,.par ..12 .


Bibliografia

Bonham.M .,.Curtis.M .,.Davies.M .,.Dekker.P .,.Denton.T .,.Moore.R .,.Richards.H .,.Wil-kinson-Riddle.G .,.Wilson.A ..,.Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finan-sowej w interpretacjach i przykładach,.Tom.8,. Instrumenty finansowe cz .. II,.Lexis.Nexis,.Warszawa.2003,.s ..62 .

Chlusta.J .,.Polityka Rachunkowości w Rosji i w Polsce – wybrane aspekty,.„Zeszyty.Teo-retyczne.Rachunkowości”,.SKwP,.Warszawa.2011,.tom.60.(116) .

Kabalski.P .,.Pojęcie i znaczenie polityki rachunkowości, [w:].Jednostkowe sprawozdanie finansowe według Międzynarodowych Standardów Rachunkowości MSSF/MSR,.pod.red ..A ..Jarugi,.Stowarzyszenie.Księgowych.w.Polsce,.Warszawa.2005 .

Luty.Z ., Kierunki zmian sprawozdawczości finansowej,.„Zeszyty.Teoretyczne.Rachunko-wości”,.SKwP,.Warszawa.2010,.tom.56.(112) .

Mazur.A .,.Wartość godziwa, „Rachunkowość”.2010,.nr.1 .Pielichaty.E .,.Wartość godziwa instrumentów i jej pomiar,.„Zeszyty.Teoretyczne.Rachun-

kowości”.tom.8.(64) .Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1126/2008 z dania 3 listopada 2008 r. przyjmujące okre-

ślone międzynarodowe standardy rachunkowości zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 1606/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady, Dz ..Urz ..UE.PL.L320.z.29 .11.2008.z.późn ..zm .

Walińska.E .,.Międzynarodowe standardy rachunkowości ..Ogólne zasady pomiaru i pre-zentacji pozycji bilansu i rachunku wyników,.Oficyna.Ekonomiczna,.Kraków.2006 ..

Więcław.W .,.Inwestycje krótkoterminowe i długoterminowe,.[w:].Sprawozdanie Finanso-we według polskich i międzynarodowych standardów rachunkowości,.pod.red ..G ..K ..Świderskiej.i.W ..Więcława,.Difin,.Warszawa.2009 .

www .iasplus .com/europe/1.(14 .10 .2011),.Biuletyn.MSSF,.Naprzeciw standardom,.Delo-itte,.Wydanie.06/2011 ..

Streszczenie

W.procesie.sporządzania.sprawozdań.finansowych.dla.osiągnięcia.celu.rzetelnej.pre-zentacji.informacji.o.sytuacji.majątkowej.i.finansowej.coraz.większy.wpływ.mają.przyjęte.przez.jednostkę.gospodarczą.zasady.zwane.polityką.rachunkowości ..MSSF/MSR.są.wy-znacznikiem.ogólnych.dopuszczalnych.zasad.pomiaru,.wyceny. i.prezentacji. informacji.w. sprawozdaniach. finansowych,. natomiast. polityka. rachunkowości. realizowania. przez.jednostki.daje.możliwość.wyboru,.a.tym.samym.kształtowania.obrazu.sytuacji.majątko-wej.i.finansowej.jednostki.gospodarczej ..

Celem.artykułu.jest.określenie,.jakie.wybory.stoją.przed.jednostką.gospodarczą.w.za-kresie.wyceny. aktywów.finansowych. zgodnie. z.MSSF/MSR. i. czy.mogą. one.wpłynąć.w.istotny.sposób.na.tworzenie.wiarygodnego.obrazu.działalności.jednostki.gospodarczej.prezentowanego.w.postaci.sprawozdania.finansowego ..


SummaryThe accounting policy for the valuation of financial assets

in the light of IAS/IFRS

In.order.to.provide.the.reliable.presentation.of.the.information.on.their.financial.situ-ation,.business.entities.attach.more.and.more.importance.to.applying.certain.rules.referred.to.as.an.accounting.policy.during. the.process.of.producing.financial. statements .. IFRS/IAS.are. the. indicators.of. the.universally.acceptable.standards. for.measuring,.valuating.and.presenting.data.in.financial.statements,.whereas.an.accounting.policy.implemented.by.business.entities.allows.choice,.which.means.that.they.can.shape.the.presentation.of.their.material.and.financial.situation ..

The.paper.aims.to.identify.what.choices.a.business.entity.faces.in.terms.of.the.valua-tion.of.financial.assets.according.to.IFRS/IAS.and.whether.these.choices.can.have.a.sig-nificant.impact.on.creating.a.reliable.picture.of.its.operations.presented.in.the.form.of.the.financial.statements .

Rozdział 4

Polityka rachunkowości w zakresie pomocy publicznej oraz jej wpływ

na jakość sprawozdania finansowego

Katarzyna Kobiela-Pionnier*

4.1. Wprowadzenie

Pojęcie. pomocy.publicznej. nie. zostało. precyzyjnie. określone.w.dokumentach.Unii.Europejskiej.(UE),.jednak.na.podstawie.przepisu.art ..107.ust ..1.Traktatu o funk-cjonowaniu Unii Europejskiej.(dawniej.art ..87.TWE)1,.dotyczącego.pomocy.udzie-lanej.przez.państwa.członkowskie,.można.uznać,.iż.pomocą.publiczną.jest.wsparcie.udzielane.przedsiębiorstwu,.o.ile.jednocześnie.spełnione.są.następujące.warunki:

• jest.przyznawane.przez.państwo.lub.pochodzi.ze.środków.państwowych,.• udzielane.jest.na.warunkach.korzystniejszych.niż.oferowane.na.rynku,.• ma.charakter.selektywny.(uprzywilejowuje.określone.przedsiębiorstwo.lub.

przedsiębiorstwa.albo.produkcję.określonych.towarów),.• grozi.zakłóceniem.lub.zakłóca.konkurencję.oraz.wpływa.na.wymianę.han-

dlową.między.państwami.członkowskimi.UE ..Aby.wsparcie.stanowiło.pomoc.publiczną,.wszystkie.wymienione.powyżej.wa-

runki.muszą.zaistnieć.łącznie ..W.przeciwnym.wypadku.nie.mamy.do.czynienia.z.po-mocą.publiczną .

Dla.potrzeb.rachunkowości.wskazane.wydaje.się.kierowanie.definicją.Między-narodowego. Standardu. Rachunkowości. 20.Dotacje rządowe oraz ujawnianie in-formacji na temat pomocy rządowej.(MSR.20),.w.myśl.której.pomoc.rządowa.jest.działalnością.podjętą.przez.rząd,.mającą.na.celu.dostarczenie.określonej.pomocy.jed-

*. Mgr.Katarzyna.Kobiela-Pionnier,.Fundacja.Rozwoju.Rachunkowości.w.Polsce,.wykładowca;.Szkoła.Główna.Handlowa.w.Warszawie,.Kolegium.Zarządzania.i.Finansów,.doktorant,.e-mail:.k .pionnier@gmail .com

1. Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej,.wersja.skonsolidowana,.Dz ..Urz ..UE,.30 .3 .2010,.C.83/92 ..

76. Katarzyna.Kobiela-Pionnier

nostce.gospodarczej.lub.szeregowi.jednostek.spełniających.pewne.kryteria2 ..Z.przed-stawionej.definicji. standard.wyłącza. jednak.korzyści.udzielone. jedynie.pośrednio,.drogą. działań. poprawiających. ogólne. warunki. sprzedaży,. takie. jak. wyposażenie.w.infrastrukturę.obszarów.rozwijających.się.lub.nałożenie.ograniczeń.handlowych.na.konkurencję3 .

Należy.dodatkowo.wskazać,.iż.w.świetle.MSR.20.pojęcie.„rząd”.odnosi.się.za-równo.do.rządu,.jak.i.do.instytucji.rządowych,.agencji.rządowych.oraz.innych.podob-nych.organów.lokalnych,.krajowych.lub.międzynarodowych4 ..Znaczeniowo.pojęcie.to. pokrywa. się. z. przepisami.wspólnotowymi,.w.których.wskazano,. iż. pomoc.nie.musi.być.koniecznie.udzielona.przez.samo.państwo,.lecz.może.pochodzić.również.z.prywatnego.lub.publicznego.organu.pośredniego.wyznaczonego.przez.państwo ..Ta.druga.sytuacja.może.mieć.miejsce.na.przykład.wówczas,.gdy.bankowi.prywatnemu.powierzone.zostanie.zadanie.zarządzania,.finansowanym.przez.państwo,.programem.pomocy.dla.małych.i.średnich.przedsiębiorstw.(MŚP)5 ..

W.myśl.zapisów.wspólnotowych,.zasady.pomocy.państwa.obejmują.wyłącznie.środki,.z.zastosowaniem.których.wiąże.się.przekazanie.zasobów.państwowych.(przez.władze.krajowe,. regionalne. lub. lokalne,. banki.publiczne,. fundacje. itp .) ..Przekazy.środków.finansowych.stanowiące.pomoc.państwa.mogą.mieć.różne.formy:.nie.tylko.dotacji.lub.obniżek.oprocentowania,.lecz.także.gwarancji.kredytowych,.przyspieszo-nych.odpisów.amortyzacyjnych,.zastrzyków.kapitałowych,.zwolnień.podatkowych.itp .6 ..Jak.łatwo.zauważyć,.przytoczona.nieco.wcześniej.definicja.pomocy.publicznej.z.MSR.20.zawęża.pojęcie.pomocy.publicznej,.a.sam.standard.nie.ma.zastosowania.m .in .. „do.pomocy. rządowej.udzielonej. jednostce.gospodarczej.w. formie.korzyści.dostępnych.w.momencie.ustalania.dochodu.do.opodatkowania.lub.ustalanych.albo.ograniczających.na.podstawie.zobowiązań.z.tytułu.podatku.dochodowego.(takich.jak.wakacje.podatkowe.na.cele.inwestycyjne,.zezwolenia.na.przyspieszenie.amortyzacji,.zredukowane.stopy.podatku.dochodowego)”7 ..

Celem.rozdziału.jest.zaprezentowanie.problematyki.ujmowania.i.prezentacji.po-mocy.publicznej.w.formie.dotacji.w.księgach.rachunkowych.i.sprawozdaniu.finan-

2. Międzynarodowy.Standard.Rachunkowości.nr.20.Dotacje rządowe oraz ujawnianie informacji na temat pomocy rządowej.(MSR.20),.[w]:.Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Fi-nansowej (MSSF) obejmujące Międzynarodowe Standardy Rachunkowości (MSR) oraz Inter-pretacje według stanu na dzień 1 stycznia 2007 r.,.SKwP.i.IASB,.Warszawa.2007,.t ..1,.s ..779,.par ..3.(dalej.oznaczony.jako.MSR.20) .

3. Ibidem ..4. Ibidem,.s ..779,.par ..3 .5. Komisja.Europejska,.Dyrekcja.Generalna.ds ..Konkurencji,.Prawo.wspólnotowe.w.dziedzinie.

pomocy.państwa.–.Vademecum,.30.września.2008,.http://www .mrr .gov .pl/fundusze/pomoc_publiczna/czym_jest_pomoc_publiczna/Documents/vademecum_zasady_pomocy_publicz-.nej_09_2008_pl1 .pdf.(21 .10 .2011),.s ..7 .

6. Ibidem .7. MSR.20,.par ..1 .

Polityka.rachunkowości.w.zakresie.pomocy.publicznej. 77

sowym,.zgodnie.z.wytycznymi.uor.oraz.regulacjami.MSR.20 ..Na.tak.ujętym,.teo-retycznym.tle,.wskazano.najważniejsze.problemy.praktyczne.w.zakresie.wymogów.ewidencyjnych.oraz.sprawozdawczych,.jakim.muszą.sprostać.jednostki.ubiegające.się.o.pomoc.finansową.ze.środków.unijnych ..

Dla.potrzeb.niniejszego.artykułu.pod.pojęciem.dotacji.rządowej.rozumiana.jest.–.zgodnie.z.definicją.MSR.20.–.pomoc.rządowa,.która.przybiera.formę.przekazania.jednostce.gospodarczej.środków,.w.zamian.za.spełnianie.przez.nią,.w.przeszłości.lub.w.przyszłości,.pewnych.warunków.związanych.z. jej.działalnością.operacyjną ..Do.dotacji. rządowej.nie.zalicza.się. takich. form.pomocy.rządowej,.którym.nie.można.przypisać.określonej.wartości,.oraz.transakcji.prowadzonych.z.rządem,.co.do.któ-rych.nie.istnieje.możliwość.odróżnienia.ich.od.zwykłych.transakcji.handlowych.jed-nostki.gospodarczej8 ..

4.2. MSR 20 jako wytyczna polityki rachunkowości w odniesieniu do sprawozdawczego ujęcia dotacji

Pomoc. publiczna,. a.w. szczególności. przyznawane. jednostkom.gospodarczym.dotacje,.stanowią.jeden.z.podstawowych.elementów.polityki.gospodarczej.Unii.Eu-ropejskiej ..Przepisy.regulujące.to.zagadnienie.można.podzielić.na.trzy.grupy:

• przepisy.wspólnotowe,• przepisy.krajowe,• wewnętrzne.regulacje.beneficjenta .Na.poziomie.Unii.Europejskiej.rozwiązania.prawne.przyjęły.formę.rozporządzeń.

Rady.UE,.komunikatów.Komisji.Europejskiej.i.ogłaszanych.wytycznych ..Przepisy.krajowe.muszą.być.z.nimi.spójne.oraz.zapewnić,.by.proces.wyboru.i.realizacji.pro-jektów.współfinansowanych.z.dotacji.unijnych.przebiegał.zgodnie.z.wymienionymi.dokumentami.wspólnotowymi ..

Na.poziomie.jednostki.gospodarczej.korzystającej.z.przyznanych.środków,.a.za-tem.będącej.beneficjentem.pomocy.przyznanej.w.ramach.konkretnego.projektu,.ko-nieczne.jest.–.zgodnie.ze.stosowaną.polityką.rachunkowości.–.rzetelne.zobrazowa-nie.jej.efektów.w.księgach.rachunkowych .

Przyjęta.przez.jednostkę.polityka.rachunkowości.musi.zawierać.rozwiązania.do-puszczone.uor.oraz.zapewniać.możliwość.prawidłowego.sporządzania.sprawozdań.finansowych ..W.kontekście. niniejszego. artykułu. niebagatelne. znaczenie.ma. zapis.art ..10.ust ..3.ustawy,.w.którym.–.w.sprawach.nieuregulowanych.przepisami.uor.oraz.przy.braku.odpowiedniego.standardu.krajowego.–.dopuszcza.się.możliwość.zastoso-wania.w.przyjętej.polityce.rachunkowości.rozwiązań.MSSF.przez.jednostki,.których.sprawozdania.nie.podlegają.obowiązkowi.sporządzania.zgodnie.z.MSSF ..Na.szcze-

8. Ibidem ..


gólną. uwagę. zasługuje.w. tym.względzie.MSR.20,.w. całości. poświęcony. kwestii.pomocy.publicznej ..Został.on.wydany.w.1983.roku,.a.następnie.poprawiony.w.roku.1994,. bez. istotnych.merytorycznych.modyfikacji ..Kolejne. uaktualnienie. nastąpiło.w.grudniu.2003.roku,.na.skutek.zmian.w.MSR.8.Zasady (polityka) rachunkowości, zmiany wartości szacunkowych i korygowanie błędów,.w.wyniku.których.usunięto.odniesienia.do.pozycji.nadzwyczajnych9 ..Niedawno.tekst.standardu.został.ponownie.skorygowany,.w.niewielkim.zakresie.(dodano.zapis.paragrafu.10A),.w.efekcie.wyda-nego.w.2010.roku.MSSF.9.Instrumenty finansowe,.którego.obligatoryjne.stosowanie.rozpocznie.się.1.stycznia.2013.roku10 .

Tekst.standardu.uzupełniany.jest.przez.interpretacje:.• SKI-10.Pomoc rządowa – brak konkretnego powiązania z działalnością ope-

racyjną,.wydaną.w.lipcu.199811,.• KIMSF.12.Umowy na usługi koncesjonowane,.wydaną.w.listopadzie.200612.

oraz• KIMSF.18.Aktywa otrzymane od kontrahentów,.wydaną.w. styczniu. 2009.

i.obowiązującą.od.lipca.200913 ..Z.kolei.dotacje.rządowe.do.aktywów.biologicznych.wyłączone.zostały.w.zakre-

su.MSR.20.i.podlegają.wytycznym.MSR.41.Rolnictwo14 .Podkreślić.należy,.że.zarówno.uor,.jak.i.MSR.20,.określają.jedynie.podstawowe.

ramy.ujmowania,.wyceny.i.prezentacji.zdarzeń.w.sprawozdaniu,.tzn ..spełniają.defini-cję.„polityki.rachunkowości.wyższego.szczebla” ..Natomiast.polityka.rachunkowości.jako.dokument. tworzony.wewnętrznie.przez.kierownictwo. jednostki.powinna.być.ściśle.dostosowana.do.charakteru.danego.podmiotu ..Beneficjenci.dotacji.mają.szcze-gólne.obowiązki.w.zakresie.prezentacji.w.polityce.rachunkowości.zasad.związanych.ze.specyfiką.otrzymanej.pomocy15 ..Obejmują.one.następujące,.kluczowe.elementy:

• metodę.ujęcia.dotacji.w.księgach.rachunkowych,• moment.zakwalifikowania.dotacji.do.przychodów,• sposób.wyodrębnienia.ewidencji.księgowej .

9. M ..Bonham.i.wsp .,.Międzynarodowe standard sprawozdawczości finansowej w interpretacjach i przykładach,.LexisNexis,.Ernst&Young,.Warszawa.2005,.t ..4,.s ..196 .

10. IAS.20.Accounting.for.Government.Grants.and.Disclosure.of.Government.Assistance,.IASB,.http://eifrs .iasb .org/eifrs/bnstandards/en/ias20 .pdf.(28 .10 .2011),.s ..A635 .

11. Ibidem .12. Ibidem .13. A ..Jaruga,.M ..Frendzel,.R ..Ignatowski,.P ..Kabalski,.Międzynarodowe standardy sprawozdaw-

czości finansowej (MSSF/MSR) 2009 – najnowsze zmiany,.SKwP,.Warszawa.2009,.s ..240-241 .14. MSR.20,.par ..2d ..15. Podręcznik. kontroli. wyodrębnionej. ewidencji. księgowej. u. beneficjenta. POIiŚ:. http://www .

pois .gov .pl/Dokumenty/Wzorydokumentow/Documents/201009_Podrecznik_wyodrebnionej_ewidencji_ksiegowej .pdf.(21 .10 .2011),.s ..13 .


4.3. Metody ujęcia dotacji w księgach rachunkowych

W.myśl.art ..41.ust ..1.pkt.2.uor,.środki.pieniężne.otrzymane.na.sfinansowanie.na-bycia.lub.wytworzenia.środków.trwałych,.w.tym.także.środków.trwałych.w.budowie.oraz. prac. rozwojowych,. zalicza. się. do. rozliczeń.międzyokresowych. przychodów,.jeżeli.stosownie.do.innych.ustaw.nie.zwiększają.one.kapitałów.(funduszy).własnych ..Zaliczone.do.rozliczeń.międzyokresowych.przychodów.kwoty.zwiększają.stopnio-wo.pozostałe.przychody.operacyjne,. równolegle.do.odpisów.amortyzacyjnych. lub.umorzeniowych.od.środków.trwałych.lub.kosztów.prac.rozwojowych.sfinansowa-nych.z.tych.źródeł16 ..Przytoczony.przepis.stosuje.się.odpowiednio.do.przyjętych.nie-odpłatnie,.w.tym.także.w.drodze.darowizny,.środków.trwałych.w.budowie,.środków.trwałych.oraz.wartości.niematerialnych.i.prawnych17 .

Kierując. się. przedstawionym. unormowaniem. uor,. w. pierwszym. etapie. prac.księgowych.należy.rozpoznać,.czy.otrzymane.środki.powiększą.wartość.kapitałów.(funduszy).własnych,.co.jest.możliwe.na.podstawie.przepisów.systemowych,.regu-lujących.zasady.gospodarki.finansowej.określonej.grupy.podmiotów ..Zastosowanie.metody.kapitałowej.(funduszowej),.poprzez.zwiększenie.pozycji.kapitałów.własnych.o.kwotę.otrzymanych.środków,.jest.możliwe:

• w.publicznych.zakładach.opieki.zdrowotnej,.• w.instytucjach.kultury,• w.publicznych.uczelniach.wyższych,.• w.spółdzielniach.mieszkaniowych,.na.podstawie.przepisów.regulujących.działalność.wskazanych.jednostek ..W.po-

zostałych.przypadkach.jednostki.prowadzące.księgi.handlowe.muszą.przyjąć.metodę.przychodową ..

Również.MSR.20.wskazuje.na.metodę.kapitałową.jako.jeden.ze.sposobów.po-dejścia.księgowego.do.problematyki.dotacji.rządowych ..Standard.podaje.dwa.argu-menty.przemawiające.za.zastosowaniem.metody.kapitałowej:

• „dotacje.rządowe.stanowią.narzędzie.finansowe,.zatem.tak.właśnie.należy.je.traktować.w.sprawozdaniu.z.sytuacji.finansowej ..W.efekcie.dotacje.powinny.być.ujęte.poza.wynikiem.finansowym,.ponieważ.jednostka.nie.oczekuje.ich.spłaty,

• niewłaściwe.jest.ujmowanie.dotacji.rządowych.w.sprawozdaniu.z.całkowi-tych.dochodów,.ponieważ.nie.zostały.one.zarobione.przez.jednostkę.gospo-darczą,.lecz.stanowią.formę.zachęty.dostarczonej.przez.rząd,.czemu.nie.to-warzyszy.ponoszenie.odnośnych.kosztów”18.

Mimo.wskazanych.wyżej.argumentów,.twórcy.MSR.20.skłaniają.się.raczej.ku.stosowaniu.metody.przychodowej,.zgodnie.z.którą.dotacje.zalicza.się.do.przychodów.

16. Ustawa o rachunkowości,.op ..cit .,.art ..41.ust ..1.p ..2 ..17. Ibidem,.art ..41.ust ..2 .18. MSR.20,.par.14 .


na.przestrzeni.jednego.lub.większej.liczby.okresów19. Analogicznie,.w.myśl.przepi-sów. uor. –. o. ile. działalność. jednostki. nie. jest. objęta. szczegółowymi.wytycznymi.innych.ustaw.–.podlega.ona.zasadniczo.obowiązkowi.skorzystania.przy.rozliczeniu.dotacji. z.metody.przychodowej20 ..MSR.20.następująco.argumentuje.zastosowanie.tej.metody:

•. „ponieważ.dotacje.rządowe.stanowią.wpływy.pochodzące.z. innego.źródła.aniżeli.od.akcjonariuszy/.udziałowców,.dlatego.też.nie.powinny.bezpośred-nio. zwiększać. kapitału. własnego,. lecz. należy. je. ujmować. jako. przychód.w.odpowiednich.okresach;

•. dotacje.rządowe.rzadko.są.bezinteresowne ..Jednostka.gospodarcza.uzyskuje.je.dzięki.spełnieniu.związanych.z.nimi.warunków.i.przewidywanych.obo-wiązków. (zobowiązań) .. Z. tego.względu. należy. je. ujmować.w.wyniku.fi-nansowym.okresów,.w.których.jednostka.ujmuje.koszty,.które.dotacje.mają.w.zamierzeniu.kompensować;.oraz.

•. ponieważ.podatek.dochodowy.oraz.inne.podatki.traktowane.są.jako.obciąże-nia,.uwzględnienie.w.zysku.lub.stracie.dotacji.rządowych.wydaje.się.logicz-ne,.gdyż.są.one.przejawem.stosowanej.polityki.podatkowej”21.

Porównując. zapisy. uor. oraz.MSR. 20,. łatwo. zauważyć. niedostatki. krajowego.prawa.bilansowego ..Ustawa.zaledwie.jednym.zdaniem.reguluje.sposób.postępowa-nia.podmiotów,.które.–.co.wskazano.już.wcześniej.–.mają.obowiązek.stopniowego.przenoszenia.kwot.z.rozliczeń.międzyokresowych.przychodów.do.pozostałych.przy-chodów. operacyjnych,. równolegle. do. dokonywanych. odpisów. amortyzacyjnych ..Lakoniczność.omawianego.przepisu.jeszcze.kilka.lat.temu.nie.sprawiała.problemów,.ponieważ.korzystanie.ze.środków.publicznych.nie.było.wśród.jednostek.zbyt.roz-powszechnione ..Obecnie.jednak,.gdy.liczne.przedsiębiorstwa.wykorzystują.szeroko.środki.z.funduszy.pomocowych.Unii.Europejskiej,.wzrasta.liczba.problemów.doty-czących.ewidencji.i.prezentacji.dotacji.w.księgach.i.w.sprawozdaniu.finansowym .

Z.pomocą.przyjść.mogą.w.takim.przypadku.wytyczne.MSR.20 ..W.odniesieniu.do.metody.przychodowej. standard.zdecydowanie.podkreśla.konieczność.ujmowa-nia.przychodów.w.sposób.racjonalny.i.systematyczny.na.przestrzeni.okresów,.aby.zapewnić.ich.współmierność.z.odnośnymi.kosztami ..Ujmowanie.dotacji.rządowych.w.wyniku.finansowym.w.momencie.ich.otrzymania.nie.jest.zgodne.z.założeniami.metody.memoriałowej. i.mogłoby.być.uznane.jako.przychód.tylko.wtedy,. jeśli.nie.istniały.żadne.podstawy.do.przypisania.dotacji.do.okresów.innych.niż.ten,.w.którym.dotacja.została.otrzymana22.

19. M ..Bonham.i.wsp .,.Międzynarodowe standard sprawozdawczości finansowej w interpretacjach i przykładach,.op ..cit .,.s ..199 .

20. MSR.20,.par ..14 .21. Ibidem,.par ..15 .22. Ibidem,.par ..16 .


O.ile.pod.rządami.uor.jednostka.nie.ma.zbyt.wielu.możliwości.w.zakresie.kształ-towania.polityki.rachunkowości.w.odniesieniu.do.rozliczenia.otrzymywanych.środ-ków,.o.tyle.warto.wskazać.na.dwa.dopuszczone.przez.MSR.20.podejścia ..Po.pierw-sze,.standard.rozróżnia.następujące.kategorie.dotacji:

• dotacje.do.aktywów,• dotacje.do.przychodu.oraz• niepieniężne.dotacje.rządowe .Z.punktu.widzenia.przedsiębiorstw.najciekawsze.wytyczne. standardu.dotyczą.

pierwszej.z.wymienionych.kategorii ..Dotacje.do.aktywów.są.dotacjami.rządowymi,.których.udzieleniu.towarzyszy.podstawowy.warunek.mówiący.o.tym,.że.jednostka.kwalifikująca.się.do.ich.otrzymania.powinna.zakupić,.wytworzyć.lub.w.inny.sposób.pozyskać.aktywa.długoterminowe.(trwałe) ..Dotacjom.tego.typu.mogą.także.towa-rzyszyć.dodatkowe.warunki.wprowadzające.ograniczenia.co.do.rodzaju.dotowanych.aktywów,.ich.umiejscowienia.lub.też.okresów,.w.których.mają.być.one.nabyte.lub.utrzymywane.przez.jednostkę.gospodarczą23.

Dotacje. rządowe.do.aktywów. łącznie. z.niepieniężnymi.dotacjami.wykazywa-nymi.w.wartości.godziwej.prezentuje.się.w.sprawozdaniu.z.sytuacji.finansowej.jako.przychody.przyszłych.okresów.lub.odejmuje.kwotę.dotacji.w.celu.uzyskania.warto-ści.bilansowej.składnika.aktywów24.

Zgodnie.z.pierwszą.z.metod.dotację.przedstawia.się.jako.przychód.przyszłych.okresów,.który.jest.w.sposób.racjonalny.i.systematyczny.ujmowany.w.wyniku.finan-sowym.na.przestrzeni.okresu.użytkowania.składnika.aktywów ..Jest.to.zatem.metoda.zgodna.z.art ..41.uor .

Zgodnie.z.drugą.z.metod,.kwotę.otrzymanej.pomocy.odejmuje.się.w.celu.uzy-skania.wartości. bilansowej. składnika. aktywów ..W. efekcie. dotacja. ujmowana. jest.w.wyniku.finansowym.na.przestrzeni.okresu.użytkowania.składnika.aktywów.podle-gającego.amortyzacji.za.pomocą.zredukowanego.odpisu.amortyzacyjnego ..Metoda.ta.formalnie.nie.jest.dopuszczona.przepisami.krajowymi,.jednakże.MSR.20.uznaje.ją.za.możliwe.do.przyjęcia.alternatywne.rozwiązanie25 ..Dodatkowo.standard.wskazuje,.iż. zakup. aktywów. oraz. przyjęcie. odnośnych. dotacji.może. spowodować. poważne.zmiany.w.przepływach.środków.pieniężnych.jednostki.gospodarczej ..Z.tego.wzglę-du.oraz.w.celu.wykazania.poziomu.inwestycji.brutto.w.aktywach.takie.zmiany.ujaw-nia.się.często.jako.oddzielne.pozycje.w.sprawozdaniu.z.przepływów.pieniężnych,.niezależnie.od.tego,.czy.dla.celów.prezentacji.w.sprawozdaniu.z.sytuacji.finansowej.dotacje.zostały,.czy.też.nie.zostały.odjęte.od.odnośnego.składnika.aktywów26.

Przedstawione. rozwiązanie.wydaje. się. o. tyle. interesujące,. iż.w. rachunku. zy-sków.i.strat.wartość.amortyzowanego.majątku.odzwierciedla.niejako.wkład.własny.

23. Ibidem,.par ..3 .24. Ibidem,.par ..24 .25. Ibidem,.par ..25 .26. Ibidem,.par ..28 .


jednostki.w.ramach.danego.aktywu ..Przykładowo,.jeżeli.przedsiębiorstwo.zakupiło.składnik.rzeczowych.aktywów.trwałych.za.kwotę.1.000.000.zł,.częściowo.finansując.zakup.dotacją.w.kwocie.600.000.zł,.to.wartość.podlegająca.amortyzacji.w.rachunku.zysków. i. strat,.wynosząca. 400. 000. zł,. odpowiada.wartości.majątku. trwałego. sfi-nansowanej.ze.środków.własnych.beneficjenta ..Przedstawioną.metodę.uznać.można.za.–.w.pewnej.mierze.–.„czystszą”.prezentację.w.rachunku.zysków.i.strat,.ponie-waż.amortyzacji.podlega.kwota.netto.wydatków.jednostki,.a.dodatkowo.wyelimi-nowany. zostaje. dysonans. dotyczący. segmentów. rachunku ..W. przypadku. ustawo-wego.rozwiązania.krajowego.amortyzacja.ujmowana.jest.w.segmencie.działalności.podstawowej.jednostki,.natomiast.rozliczane.równolegle.przychody.z.tytułu.dotacji.stanowią.składnik.pozostałych.przychodów.operacyjnych.jednostki,.a.więc.pozosta-ją.w.nieco.innym.segmencie.rachunku ..MSR.20.omija.ten.problem,.pozostawiając.jednostce.możliwość.wyboru.grupy.przychodów,.w.jakiej.zaprezentowane.zostaną.kwoty.dotacji ..

Jeśli.chodzi.o.dotacje.do.przychodu.(którymi.–.co.do.zasady.–.są.dotacje.inne.niż.dotacje.do.aktywów),.standard.ponownie.stoi.na.stanowisku,.iż.możliwe.są.dwie.metody.prezentacji:. jako.przychód.w.oddzielnej.pozycji. sprawozdania. z. całkowi-tych.dochodów.lub.w.ogólnej.pozycji.zatytułowanej.„pozostałe.przychody” ..Dotacje.mogą.także.pomniejszać.odnośne.koszty ..Zaletą.pierwszej.metody.jest.oddzielenie.dotacji.od.kosztów,.co.ułatwia.porównanie.z.innymi.kosztami.niezwiązanymi.z.do-tacjami ..Za.drugą.metodą.przemawia.to,.że.koszty.nie.zostałyby.poniesione.przez.jednostkę.gospodarczą,.gdyby.nie.zostały.jej.przyznane.dotacje,.a.zatem.prezentacja.kosztów.bez.skompensowania.ich.z.dotacją.może.wprowadzać.w.błąd27.

Dla.celów.prezentacji.dotacji.do.przychodu.MSR.20.uznaje.obie.przedstawione.metody.za.możliwe.od.przyjęcia ..Wskazane.jest.ujawnianie.w.notach.informacji.do-tyczących.dotacji.w.celu.poprawnego.zrozumienia.sprawozdania.finansowego.oraz.ujawnianie.informacji.na.temat.wpływu.dotacji.na.pozycje.przychodów.lub.kosztów,.o.których.należy.informować.osobno ..

4.4. Moment zakwalifikowania dotacji do przychodów

O.ile.znajomość.przepisów.MSR.20.w.odniesieniu.do.prezentacji.dotacji.w.spra-wozdaniu.finansowym.wydaje.się.użyteczna,.o.tyle.wskazania.odnoszące.się.do.mo-mentu.ich.ujęcia.mogą.być.nieco.mylące ..Zgodnie.z.par ..7.MSR.20,.dotacji.rządo-wych,.łącznie.z.niepieniężnymi.dotacjami.wykazywanymi.w.wartości.godziwej,.nie.ujmuje.się,.dopóki.nie.istnieje.wystarczająca.pewność,.iż:

•. jednostka.gospodarcza.spełni.warunki.związane.z.dotacjami;.oraz•. dotacje.będą.otrzymane .

27. Ibidem,.par ..30 .


W.efekcie.dotację.rządową.należy.zaksięgować.dopiero.wówczas,.gdy.zaistnieje.uzasadnione.przekonanie,.że.jednostka.gospodarcza.spełni.warunki.związane.z.dota-cją.oraz.że.dotacja.zostanie.otrzymana ..Sam.fakt,.iż.jednostka.gospodarcza.otrzymała.dotacje,.nie.stanowi.przekonującego.dowodu.na.to,.że.związane.z.dotacją.warunki.zostały.lub.będą.spełnione28.

Przytoczony.przepis,.na.gruncie.programów.pomocowych.realizowanych.w.Pol-sce,.może.sprawić.jednostce.wiele.problemów ..Powstaje.pytanie:.kiedy.jednostka.ob-jęta.dotacją.posiada.dostateczną.pewność,.że.spełni.te.warunki ..Ani.fakt.przyznania.dotacji.(podpisanie.umowy.o.dofinansowanie),.ani.nawet.fakt.przekazania.środków.dotacji.na.rachunek.bankowy.beneficjenta.nie.daje.bowiem.absolutnej.pewności,.że.warunki.otrzymania.dotacji.określone.umową.zostaną.spełnione ..Obecni.beneficjen-ci.mają.obowiązek.przechowywania.dokumentacji.związanej.z.dotacją.do.roku.2020,.w.tym.czasie.możliwe.są.liczne.kontrole,.a.ewentualne.wykryte.nieprawidłowości.mogą.skutkować.obowiązkiem.zwrotu.dotacji.wraz.z.odsetkami29 ..A.zatem.nawet.ostateczne.rozliczenie.dotacji.nie.daje.podmiotowi.pewności.spełnienia.warunków.wymaganych.przez.przepisy.standardu ..Dlatego.też.przedstawione.podejście.wydaje.się.zdecydowanie.zbyt.daleko.posunięte .

Ustalając. zasady. (politykę). rachunkowości. w. zakresie. ewidencji. dotacji,. jed-nostki.powinny.mieć.na.uwadze.definicję.przychodów,.zawartą.w.art ..3.ust ..1.pkt.30. uor,. rozumianych. jako. „uprawdopodobnione. powstanie. w. okresie. sprawoz-dawczym. korzyści. ekonomicznych,. o. wiarygodnie. określonej. wartości,. w. for-mie. zwiększenia. wartości. aktywów,. albo. zmniejszenia. wartości. zobowiązań,.które. doprowadzą. do. wzrostu. kapitału. własnego. lub. zmniejszenia. jego. niedo-boru.w. inny. sposób. niż.wniesienie. środków. przez. udziałowców. lub.właścicieli” ..Kluczowym. wydaje. się. tu. sformułowanie. „uprawdopodobnione”,. wskazujące,..iż.kierownictwo,.w.zależności.od.warunków.występujących.w.konkretnym.przypad-ku,.ma.do.wyboru.następujące.możliwości:

•. moment.podpisania.umowy,.lub•. moment.faktycznego.otrzymania.środków.na.rachunek.bankowy .Jeśli.jednostka.spełniła.kryteria.przyznania.dotacji.wynikające.z.umowy.jeszcze.

przed. jej. podpisaniem,. jako.moment. uznania. przychodu.można.wskazać.moment.podpisania. umowy,. ponieważ. potwierdza. on. spełnienie.warunków,. a. tym. samym.wystarczająco. uprawdopodabnia. powstanie. korzyści. ekonomicznych ..W. pozosta-łych.przypadkach.za.wystarczające.uprawdopodobnienie.przychodu.przyjąć.można.datę.wpływu.środków.na.rachunek.bankowy .

28. Ibidem,.par ..8 .29. Podręcznik kontroli wyodrębnionej ewidencji księgowej u beneficjenta POIiŚ,.http://www .pois .

gov .pl/Dokumenty/Wzorydokumentow/Documents/201009_Podrecznik_wyodrebnionej_ewi-dencji_ksiegowej .pdf.(22 .10 .2011),.s ..22 .


4.5. Wyodrębniona ewidencja księgowa

Mając.na.uwadze.prawidłowe. i.efektywne.rozliczanie.środków.z.dotacji.unij-nych.Komisja.Europejska.nałożyła.na.państwa.członkowskie.obowiązek.zapewnie-nia.takich.warunków,.by.proces.wyboru.i.realizacji.współfinansowanych.projektów.przebiegał.zgodnie.z.wydanymi.w.tym.celu.rozporządzeniami ..Państwa.członkow-skie,.pozostając.w.zgodzie.z.rozporządzeniami.organów.wspólnotowych,.mogą.do-datkowo.stosować.własne,.bardziej.rygorystyczne.przepisy.i.wymogi .

Jednym.z.podstawowych.przepisów.unijnych.jest.w.tym.zakresie.Rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 z 11 lipca 2006 r. ustanawiające przepisy ogólne dotyczą-ce Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Spo-łecznego oraz Funduszu Spójności i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1260/1999 ..Zgodnie.z.art ..60.tego.rozporządzenia,.instytucja.zarządzająca.odpowiada.za.zarzą-dzanie.programami.operacyjnymi. i. ich. realizację.zgodnie.z.zasadą.należytego.za-rządzania.finansami,.a.w.szczególności.za.m .in ..„zapewnienie.utrzymywania.przez.beneficjentów. i. inne.podmioty.uczestniczące.w. realizacji.operacji. odrębnego. sys-temu.księgowego.albo.odpowiedniego.kodu.księgowego.dla.wszystkich.transakcji.związanych.z.projektem,.bez.uszczerbku.dla.krajowych.zasad.księgowych”30 .

Głównym.celem.odrębnej.ewidencji.jest.zagwarantowanie.rzetelnego.i.termino-wego.rozliczenia.wydatków.kwalifikowanych ..Dodatkowo.księgowe.wyodrębnienie.operacji.w.projektach.finansowanych.dotacją.w.znacznym.stopniu.ułatwia.kontrolę.prawidłowości.ich.wykorzystania31 .

Pojęcie.odrębnej.ewidencji.pojawia.się.również.w.dokumentach.sygnowanych.przez.Ministra.Rozwoju.Regionalnego,.np ..w.Rozporządzeniu z dnia 7 kwietnia 2008 r.w sprawie udzielania przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości pomocy finansowej w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, 2007-201332, gdzie.wskazane.zostało,.iż.„wsparcie.na.inicjowanie.działalności.innowacyj-nej.może.być.udzielone.podmiotowi.działającemu.na. rzecz. innowacyjności,.który.spełnia.łącznie.następujące.warunki.(…):1 ...Zobowiąże.się.do:.(…)

a). prowadzenia.odrębnej.ewidencji.księgowej.dla.projektu.objętego.wsparciem.na.inicjowanie.działalności.innowacyjnej” .

Przywołane.wyżej.przepisy.(zarówno.rozporządzenia.wspólnotowego,.jak.i.kra-jowego). ujmują. kwestię.wyodrębnionej. ewidencji. bardzo. ogólnie. i. nie.wskazują,.w.jaki.sposób.ma.ona.funkcjonować ..Co.więcej,.ani.uor,.ani.też.inne.przepisy.wy-

30. Rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 z 11 lipca 2006 r. ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecz-nego oraz Funduszu Spójności i uchylającego rozporządzenie (WE) nr 1260/1999,.Dz ..Urz ..UE.PL.L210/54.z.31 .7 .2006,.art ..60d .

31. Podręcznik kontroli wyodrębnionej ewidencji księgowej u beneficjenta POIiŚ,.op ..cit,.s ..4 .32. Dz ..U ..z.2009.r ..Nr.19,.poz ..103 .


konawcze.w.zakresie.rachunkowości.szczególnych.typów.jednostek,.nie.precyzują.w. żaden. sposób. zasad. ewidencjonowania. operacji. finansowanych. dotacją. unijną ..W.tej.sytuacji.jednostka.powinna.kierować.się.wytycznymi.dokumentów,.publiko-wanych. przez. instytucje. zarządzające. poszczególnymi. programami. operacyjnymi,.w.formie.podręczników,.instrukcji,.zaleceń.itp ..W.przypadku.Programu.Operacyjne-go.Infrastruktura.i.Środowisko.taką.publikacją.jest.Podręcznik Wdrażania Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko,.gdzie.w.nawiązaniu.do.wyodrębnionej.ewidencji.księgowej stwierdzono.m .in .:.„Beneficjent.powinien.posiadać.i.stosować.procedury. dotyczące:. polityki. rachunkowości,. wraz. z. zakładowym. planem. kont.uwzględniającym.obowiązek.stosowania.odrębnego.systemu.księgowego.albo.odpo-wiedniego.kodu.księgowego.dla.wszystkich.operacji.związanych.z.projektem33” .

Nadmienić.należy,.iż.w.przypadku.beneficjentów.prowadzących.księgi.rachun-kowe,. wymóg. zapewnienia. odrębnego. systemu. księgowania. albo. odpowiedniego.kodu.księgowego.oznacza.prowadzenie.odrębnej. ewidencji.księgowej.nie. zaś.od-rębnych.ksiąg.rachunkowych,.ponieważ. takie. rozwiązanie.stanowiłoby.naruszenie.zarówno.przepisów.uor,.jak.i.MSSF .

Aby.zatem.w.pełni. sprostać.wymogom.„technicznym”,.należy.odnieść. się.do.dokumentów.o.charakterze.instrukcji.czy.wytycznych ..Przykładowo: Instrukcja dla beneficjentów realizujących projekty w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013.zawiera.liczne.szczegółowe.wskazówki.w.zakresie.wyodrębnio-nej.ewidencji.księgowej ..Stwierdzono.tam.m .in .,.iż.spełnienie.omawianego.obowiąz-ku.wymaga.zmian.w.polityce.rachunkowości,.polegających.na:

• . „wprowadzeniu. dodatkowych. rejestrów. dokumentów. księgowych,. kont.syntetycznych,.analitycznych.i.pozabilansowych,.pozwalających.na.wyod-rębnienie.operacji.związanych.z.danym.projektem,.w.układzie.umożliwia-jącym. uzyskanie. informacji. wymaganych. w. zakresie. sprawozdawczości.finansowej.projektu.i.kontroli,.określone.przez.Instytucję Zarządzającą PO KL w Załączniku nr 5 do Umowy o dofinansowanie projektu w ramach PO KL.(…);.lub

• wprowadzeniu.wyodrębnionego.kodu.księgowego.dla.wszystkich. transak-cji.związanych.z.danym.projektem ..Wyodrębniony.kod.księgowy.oznacza.odpowiedni.symbol,.numer,.wyróżnik.stosowany.przy.rejestracji,.ewidencji.lub.oznaczeniu.dokumentu,.który.umożliwia.sporządzenie.zestawienia. lub.rejestru.dowodów.księgowych.w.określonym.przedziale.czasowym.ujmując.wszystkie.operacje.związane.z.projektem.oraz.obejmujących.przynajmniej.następujący.zakres.danych:.nr.dokumentu.źródłowego,.nr.ewidencyjny.lub.

33. Podręcznik Wdrażania Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko,. http://www .pois .gov .pl/PoradnikBeneficjenta/Documents/20100331_Podrecznik_wdrazania_POIS .pdf,.(24 .10 .2011),.p ..7b,.s ..34 .


księgowy.dokumentu,.datę.wystawienia.dokumentu,.kwotę.brutto,.netto.do-kumentu,.kwotę.kwalifikowaną.dotyczącą.projektu”34 .

Analogiczne. wytyczne. zawierają. dokumenty. dotyczące. innych. programów ..Instrukcja.wypełniania.wniosku.o.płatność.w.ramach.Programu.Operacyjnego.In-frastruktura.i.Środowisko.w.części.Inne wymagania niezbędne w celu prawidłowej realizacji projektu w zakresie dokumentowania ponoszonych wydatków”.wskazuje:.„W.polityce.rachunkowości.należy.opisać,.wyodrębnioną.dla.potrzeb.projektu,.ewi-dencję.księgową ..Ewidencja.kont.analitycznych.dla.danego.projektu.powinna.być.za-projektowana.ze.szczególną.uwagą,.ułatwiając.czerpanie.danych.do.sprawozdań”35 ..Ponadto,.zgodnie.z.tym.paragrafem,.wyodrębniona.ewidencja.ma.dotyczyć.kosztów,.wydatków.(operacji.bankowych.i.kasowych).oraz.przychodów ..Nie.ma.zatem.obo-wiązku.księgowego.wyodrębniania.innych.pozycji,.np ..rozrachunków .

Reasumując,.spełnienie.wymogu.odrębnej.ewidencji.księgowej.powinno.polegać.na.wyodrębnieniu.operacji.związanych.z.otrzymaniem.i.wykorzystaniem.funduszy.Unii.Europejskiej.poprzez.wprowadzenie.odpowiednich.zapisów.do.polityki.rachun-kowości. beneficjenta .. Do. zakładowego. planu. kont. należy. natomiast. wprowadzić.odrębne. konta. syntetyczne,. analityczne. lub. pozabilansowe.w. takim.układzie,. aby.możliwe.było.spełnienie.wymagań.w.zakresie.kontroli.(wewnętrznej.i.zewnętrznej).wykorzystania.tych.środków36 .

4.6. Typowe błędy związane z ujmowaniem i prezentacją dotacji w sprawozdaniach finansowych

Mimo.licznych.publikacji.na.temat.dotacji.rządowych,.beneficjenci.często.popeł-niają.błędy.związane.z.ich.ujmowaniem.w.księgach.rachunkowych.oraz.prezentacją.w.sprawozdaniach.finansowych ..Poniżej.przedstawiono. typowe.nieprawidłowości,.z.którymi.autorka.rozdziału.–.jako.ekspert.zewnętrzny.ds ..analizy.finansowej.jednej.z.instytucji.zarządzających.–.często.spotyka.się.w.ramach.prowadzonych.analiz.spra-wozdań.finansowych .

Najbardziej. typowym. błędem. jest. tzw .. „jednokrotne. ujęcie. dotacji”. oznacza-jące,. iż.przedsiębiorstwo.nie.stosuje.zaleceń.art ..41.uor ..W.efekcie.w.pozostałych.przychodach. operacyjnych,. zamiast. wartości. rozliczanej. równolegle. do. odpisów.amortyzacyjnych,.znajduje.się.pełna.wartość.uzyskanej.pomocy,.a.rozliczenia.mię-dzyokresowe.w.pasywach.bilansu.wykazują.wartość.0 ..Rezultatem.jest.oczywiście.

34. Urząd. Marszałkowski. Województwa. Śląskiego,. Instrukcja. dla. beneficjentów. realizujących.projekty.w. ramach.Programu.Operacyjnego.Kapitał.Ludzki. 2007-2013,. http://efs .slaskie .pl/zalaczniki/2010/08/13/1281679841 .pdf,.(22 .10 .2011),.s .5-6

35. Podręcznik kontroli wyodrębnionej ewidencji księgowej u beneficjenta POIiŚ,.op ..cit .,.s ..5 .36. Ibidem,.s ..6 .


błędne.podwyższenie.wyniku.finansowego.oraz.obniżenie.sumy.bilansowej ..Istotę.omówionego.problemu.przedstawić.można.na.przykładzie.sprawozdań.przedsiębior-stwa.Solveco.Sp ..z.o .o ..(obecnie.Solveco.SA),.producenta.specjalistycznych.wyro-bów.chemicznych,.które.prowadzi.również.odzysk.odpadów,.recykling.i.destylację.rozpuszczalników ..Solveco.jest.także.emitentem.obligacji.korporacyjnych,.które.są.przedmiotem.obrotu.w.alternatywnym.systemie.Catalyst,.prowadzonym.przez.Gieł-dę.Papierów.Wartościowych.SA.w.Warszawie .

W.związku.z.ubieganiem.się.w.2010.roku.o.dopuszczenie.obligacji.do.obrotu,.w.Dokumencie Informacyjnym Obligacji na okaziciela serii A i B.Solveco.przedsta-wiło. swoje. sprawozdanie.finansowe.za.okres.1 .04 .2009-31 .03 .2010.wraz.z.opinią.biegłego. rewidenta ..We. wprowadzeniu. do. sprawozdania. jednostka. –. prezentując.przyjęte.zasady.(politykę).rachunkowości.–.stwierdziła:.„w.latach.ubiegłych.otrzy-mano.dotację.na.zakup.środków.trwałych.o.łącznej.kwocie.3.603.786,83.zł,.którą.w.momencie.otrzymania.odniesiono.w.całości.na.pozostałe.przychody.operacyjne ..Tym.samym.odstąpiono.od.rozliczania.otrzymanej.dotacji.proporcjonalnie.do.amor-tyzacji.dotowanych.środków.trwałych”37 ..

Jak.widać,. jednostka.przyjęła. błędną.politykę. rachunkowości.w.odniesieniu.do.otrzymanej.pomocy,.naruszając.m .in ..współmierność.przychodów.i.kosztów.w.rachun-ku.zysków.i.strat ..Niestety.przytoczony.tekst.sformułowano.w.sposób,.który.laikowi.sugerowałby,.iż.możliwość.„odstąpienia”.od.metody.przychodowej.jest.prawnie.do-puszczalna ..W.związku.z.tym.biegły.rewident.wydał.opinię.z.zastrzeżeniem,.w.której.–.poza.odwołaniem.do.zapisu.art ..41.uor.–.czytamy:.„prawidłowe.ujęcie.w.badanym.roku.otrzymanej.dotacji.spowodowałoby.zmniejszenie.wyniku.z.lat.ubiegłych.do.kwo-ty.-3 .391,9.tys ..zł,.zwiększenie.wyniku.finansowego.o.62,8.tys ..zł,.w.wyniku.czego.rachunek.zysków.i.strat.wykazałby.stratę.netto.w.wysokości.534,.2.tys ..zł38” ..Wpływ.błędnego.ujęcia.dotacji.na.wyniki.finansowe.Solveco.przedstawiono.w.tabeli.4 .1 .

Tabela 4.1..Wybrane.dane.finansowe.Solveco.sp ..z.o .o ..

Wyszczególnienie Rok obrotowy 2008/2009 Rok obrotowy 2009/2010

Dotacje. 1.186,4.tys ..zł 0

Zysk/strata.netto -12,3.tys ..zł -596,9.tys ..zł

Rozliczenia.międzyokresowe.przychodów 0 0

Skorygowany. wynik. finansowy. zgodnie..z.opinią.biegłego.rewidenta

-3.391,9.tys ..zł -.534,2.tys ..zł


37. Dokument.Informacyjny.Obligacji.na.okaziciela.serii.A.i.B.Solveco.SA,.Warszawa,.5.paździer-nika.2010,.s ..48 .

38. Ibidem,.s ..72 .


Również.agent.oferujący.obligacje.Solveco,.omawiając.kluczowe.czynniki.ry-zyka.działalności.emitenta,.wskazał.ten.błędny.element.sprawozdania.finansowego ..W.punkcie.2 .1 .14.Dokumentu Informacyjnego.czytamy.m .in .:.„Inwestorzy.powinni.brać.pod.uwagę. ryzyko.związane.z.brakiem.zastosowania.przez.Spółkę.zasad. ra-chunkowości.w.poprzednich.okresach.obrachunkowych.i.mieć.na.uwadze,.że.wyniki.z.lat.ubiegłych.mogą.nie.być.porównywalne.do.wyników.innych.podmiotów”39 .

Omawiany.typ.błędu.popełniany.jest.zresztą.dość.powszechnie ..W.ciągu.ostatnich.12.miesięcy.na.zlecenie.jednej.z.instytucji.zarządzających.autorka.dokonała.analizy.ponad.60.jednostek,.które.ubiegały.się.o.pomoc.ze.środków.unijnych ..Przedsiębior-stwa.te.otrzymały.negatywną.ocenę.na.etapie.tzw ..„oceny.merytorycznej”.z.uwagi.na.zastrzeżenia.wyrażone.przez.ekspertów.instytucji.w.odniesieniu.do.sprawozdań.finansowych.dołączonych.do.wniosku ..W.ramach.procedury.odwoławczej.sprawoz-dania. oraz. prognozy. finansowe. poddane. zostały. powtórnej. analizie ..W. tabeli. 4 .2.przedstawiono.wyniki.badań.własnych,.zawierające.krótką.charakterystykę.różno-rodnych.nieprawidłowości,.jakich.dopuściły.się.jednostki.w.swoich.sprawozdaniach.w.zakresie.prezentacji.pomocy.publicznej .

Tabela 4.2..Przykładowe.błędy.w.sprawozdaniach.finansowych.jednostekubiegających.się.o.dotację.

Liczba przedsiębiorstw Charakterystyka

16 Błąd. „jednokrotnego. ujęcia. dotacji”. –. odniesienie. całości. dotacji. w. pozostałe.przychody.operacyjne.z.pominięciem.rozliczeń.międzyokresowych.przychodów

7 Całkowite.pomięcie.dotacji.w.bilansie,.rachunku.zysków..i.strat.oraz.rachunku.przepływów.pieniężnych.

3 Podwójne.ujęcie.wpływów.z.dotacji.w.rachunku.przepływów.pieniężnych2 Pominięcie. wydatków. z. tytułu. nabycia. aktywów. w. segmencie. działalności.

inwestycyjnej.rachunku.przepływów.pieniężnych1 Brak.ujęcia.wpływów.z.tytułu.dotacji.w.działalności.finansowej.rachunku.przepływów.

pieniężnych1 Brak.ujęcia.pozostałych.przychodów.operacyjnych.w.rachunku.zysków.i.strat,.ujęcie.

dotacji.w.rachunku.przepływów.pieniężnych23 Inne.błędy,.niezwiązane.z.ujęciem.dotacji9 Brak. błędów. w. sprawozdaniach. i. prognozach,. zastrzeżenia. ekspertów. dotyczyły.

wartości.wskaźników.finansowych62 Suma.badanych.przedsiębiorstw


Podsumowując.wyniki.badań.własnych.należy.wskazać,.iż.spośród.62.analizowa-nych.jednostek.jedynie.9.nie.popełniło.istotnych.merytorycznych.błędów.w.sprawoz-

39. Ibidem,.s ..8 .


daniach.finansowych.dołączonych.do.wniosku ..Sprawozdania.pozostałych.53.podmio-tów.(85%.próby),.zawierały.poważne.nieprawidłowości,.które.aż.w.30.jednostkach.dotyczyło.sposobu.prezentacji.dotacji.w.bilansie,.rachunku.zysków.i.strat.lub.w.ra-chunku.przepływów.pieniężnych ..Najczęstszym.błędem,.zgodnie.z.wcześniejszymi.uwagami,.było.zerwanie.z.metodą.przychodową.i.odniesienie.całości.dotacji.w.pozo-stałe.przychody.operacyjne.z.pominięciem.rozliczeń.międzyokresowych .

Wnioskodawcy.popełniali.także.inne.omyłki,.wynikające.np ..z.całkowitego.po-minięcia. pomocy. publicznej. w. sprawozdaniach .. Zdaniem. autorki,. na. szczególną.uwagę.zasługuje.błąd.popełniony.przez.3.podmioty,.polegający.na.podwójnym.uka-zaniu.wpływów.z.dotacji.w.rachunku.przepływów.pieniężnych ..Jego.źródłem.jest.pozycja.„zmiana.stanu.rozliczeń.międzyokresowych”.w.przepływach.z.działalności.operacyjnej ..

Zgodnie.z.wytycznymi.znowelizowanego.Krajowego.Standardu.Rachunkowości.nr.1.Rachunek przepływów pieniężnych.(KSR.1).„otrzymane.dotacje,.bez.względu.na.ich.cel,.są.bezzwrotnym.pozyskaniem.obcego.źródła.finansowania ..Wpływy.z.tytułu.dotacji.ujmuje.się.w.rachunku.przepływów.pieniężnych.jako.przepływy.z.działalności.operacyjnej,. jeżeli.dotacje. te.służą.podstawowej.działalności.operacyjnej.podmiotu.(…) ..W.pozostałych.przypadkach.wpływy.z.tytułu.dotacji.wykazuje.się.jako.przepły-wy.z.działalności.finansowej ..Wykorzystanie.przyznanych.dotacji.wykazuje.się.w.ra-chunku.przepływów.pieniężnych.jako.wydatek.zaliczany.do.odpowiedniego.rodzaju.działalności.(operacyjnej.lub.inwestycyjnej),.zgodnie.z.przeznaczeniem.dotacji”40 .

A.zatem,.w.myśl.przedstawionego.wyżej.przepisu,.jednostka.otrzymująca.dotacje.do.aktywów.powinna.ująć.te.środki.jako.wpływ.z.działalności.finansowej,.natomiast.ich.zagospodarowanie.na.zakup.aktywów.trwałych.jako.wydatek.środków.z.tytułu.działalności.inwestycyjnej ..Wnioskodawcy.jednak.argumentują,. iż.księgowe.rozli-czenie.dotacji.zgodnie.z.art ..41.ust ..1.pkt.2.uor.następuje.poprzez.pozycję.bilanso-wą.„rozliczenia.międzyokresowe.przychodów”,.która.jest.składnikiem.zmiany.stanu.rozliczeń.międzyokresowych.w. rachunku.przepływów.pieniężnych ..Argumentacja.taka.jest.jednak.nieprawidłowa,.ponieważ.–.jak.podkreśla.KSR.1.–.w.rozliczeniach.międzyokresowych.przychodów.„nie.wykazuje.się.w.szczególności:. (…).wartości.dotacji.w.roku.ich.otrzymania41” .

4.7. Podsumowanie

Pomoc.publiczna.świadczona.jednostkom.przez.instytucje.państwowe.od.wielu.lat. stanowi. jeden.z.kluczowych.elementów.polityki.gospodarczej.państwa ..Celem.

40. Krajowy.Standard.Rachunkowości.nr.1.Rachunek przepływów pieniężnych,.http://mf .gov .pl/_fi-les_/rachunkowosc/komitet_standardow/20110510_ksr1_poprawiony .pdf,(20 .10 .2011),.p ..6 .2 .

41. Ibidem,.p ..7 .4 .9 .


dotacji.rządowych.i.innych.form.pomocy.jest.zachęcenie.jednostki.do.rozpoczęcia.takiej.działalności,.jakiej.w.zwykłych.warunkach.by.się.nie.podjęła42 ..

Z.punktu.widzenia.procesu.sporządzania.sprawozdania.finansowego,.przyjęcie.pomocy. rządowej. przez. jednostkę. gospodarczą. skutkuje. potrzebą. odpowiedniego.wykazania. tego.typu.transferów ..Ponadto.wskazane.jest.przedstawienie. informacji.dotyczących.zakresu,.w.jakim.skorzystano.z.udzielonej.pomocy.w.danym.okresie.sprawozdawczym,.co.następnie.ułatwia.porównanie.tego.sprawozdania.finansowego.ze.sprawozdaniami.podmiotu.za.poprzednie.okresy.oraz.ze.sprawozdaniami.podmio-tów.konkurencyjnych .

Jak.wykazano.w. artykule,. beneficjent. pomocy. publicznej. powinien.w. swojej.polityce. rachunkowości. zawrzeć. wiele. szczegółowych. rozwiązań. w. zakresie. ich.ujmowania,.wyceny.i.prezentacji.w.sprawozdaniu ..W.zakresie.ewidencyjnym.jed-nostka. powinna. liczyć. się. przede.wszystkim. ze. ścisłymi.wymaganiami. instytucji.zarządzających.programami.pomocowymi,.które.będą.kontrolować.przyjętą.politykę.rachunkowości.pod.kątem.rozwiązań.technicznych,.służących.obowiązkowi.prowa-dzenia.wyodrębnionej.ewidencji.księgowej ..Z.kolei.na.poziomie.prezentacji.dotacji.w. sprawozdaniu.finansowym.podmiot.powinien.mieć. świadomość.obowiązku. za-stosowania.metody.przychodowej,.wynikającej.z.art ..41.uor ..Tym.niemniej.w.sytu-acjach.wątpliwych.szerokim.zakresem.pomocy.może.służyć.przedsiębiorstwu.MSR.20 .. Odnosi. się. on. do. wielu. nietypowych. zdarzeń,. nieuregulowanych. przepisami.ustawy,.jak.również.omawia.zasady.kwalifikowania.dotacji.do.przychodów,.czego.brak.w.ustawodawstwie.krajowym .

Na.gruncie.praktyki.istotne.wydaje.się.szersze.popularyzowanie.metody.przy-chodowej.i.związanych.z.nią.efektów,.gdyż.podmioty.ubiegające.się.o.dotacje.często.popełniają.błędy.w.przygotowywanych.sprawozdaniach ..Najczęstszym.przewinie-niem.jest.odnoszenie.całości.otrzymanej.dotacji.w.pozostałe.przychody.operacyjne.bez.powiązania. z. rozliczeniami.międzyokresowymi.przychodów,. co. skutkuje.nie-uprawnionym.podwyższeniem.wyniku.finansowego ..Wobec.szerokiego.wykorzysta-nia.środków.unijnych.oraz.lakoniczności.ustawowych.wytycznych.wskazane.wydaje.się.ustosunkowanie.się.Komitetu.Standardów.Rachunkowości.do.omawianego.za-gadnienia .

Bibliografia

Dokument Informacyjny Obligacji na okaziciela serii A i B Solveco SA, Warszawa, 5 paź-dziernika 2010.

IAS 20 Accounting for.Government Grants and Disclosure of Government Assistance,.IASB,.http://eifrs .iasb .org/eifrs/bnstandards/en/ias20 .pdf.(28 .10 .2011) .

42. MSR.20,.par ..4 .


.Jaruga.A .,.Frendzel.M .,. .Ignatowski.R .,.Kabalski.P .,.Międzynarodowe standardy spra-wozdawczości finansowej (MSSF/MSR) 2009 – najnowsze zmiany,.SKwP,.Warszawa.2009 .

Kabalski.P .,.Polityka rachunkowości w spółce stosującej MSSF,.SKwP,.Warszawa.2009 .Krajowy Standard Rachunkowości nr 1.Rachunek przepływów pieniężnych, http://mf .gov .

pl/_files_/rachunkowosc/komitet_standardow/20110510_ksr1_poprawiony .pdf.(20 .10 .2011) .

M ..Bonham.i.in .,.Międzynarodowe standard sprawozdawczości finansowej w interpreta-cjach i przykładach,.LexisNexis,.Ernst&Young,.Warszawa.2005,.t ..4 .

Międzynarodowy Standard Rachunkowości nr 20. „Dotacje rządowe oraz ujawnianie informacji na temat pomocy rządowej” (MSR 20),. [w]:.Międzynarodowe Standar-dy Sprawozdawczości Finansowej (MSSF) obejmujące Międzynarodowe Standardy Rachunkowości (MSR) oraz Interpretacje według stanu na dzień 1 stycznia 2007 r.,.SKwP.i.IASB,.Warszawa.2007,.t ..1 ..

Podręcznik kontroli wyodrębnionej ewidencji księgowej u beneficjenta POIiŚ,.http://www .pois .gov .pl/Dokumenty/Wzorydokumentow/Documents/201009_Podrecznik_wyod-rebnionej_ewidencji_ksiegowej .pdf.(22 .10 .2011) .

Podręcznik Wdrażania Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko,.http://www .pois .gov .pl/PoradnikBeneficjenta/Documents/20100331_Podrecznik_wdrazania_POIS .pdf.(24 .10 .2011) .

Prawo wspólnotowe w dziedzinie pomocy państwa – Vademecum,. 30. września. 2008,.http://www .mrr .gov .pl/fundusze/pomoc_publiczna/czym_jest_pomoc_publiczna/Do-cuments/vademecum_zasady_pomocy_publicznej_09_2008_pl1 .pdf.(21 .10 .2011) .

Rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 z 11 lipca 2006 r. ustanawiające przepisy ogól-ne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Fun-duszu Społecznego oraz Funduszu Spójności i uchylającego rozporządzenie (WE) nr 1260/1999,.Dz ..Urz ..UE.PL.L210/54.z.31 .7 .2006 .

Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, wersja skonsolidowana,. Dz .. Urz .. UE,.30 .3 .2010,.C.83/92 ..

Urząd.Marszałkowski.Województwa.Śląskiego,. Instrukcja dla beneficjentów realizują-cych projekty w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013, http://efs .slaskie .pl/zalaczniki/2010/08/13/1281679841 .pdf.(22 .10 .2011) .

Ustawa z dn. 29 września o rachunkowości,.tj ..Dz ..U ..z.2009.r ..Nr.152.poz ..1223.z.późn ..zm .

Streszczenie

Celem.rozdziału.jest.ukazanie.problematyki.ujmowania.i.prezentacji.pomocy.publicz-nej.w.formie.dotacji.w.księgach.rachunkowych.i.w.sprawozdaniu.finansowym.zgodnie.z.przepisami.Ustawy.o.rachunkowości.i.MSR.20 ..Dotacje.rządowe.są.pomocą.rządową,.która.przybiera. formę.przekazania. jednostce.gospodarczej. środków,.w.zamian.za. speł-nianie.przez.nią,.w.przeszłości.lub.w.przyszłości,.pewnych.warunków.związanych.z.jej.działalnością.operacyjną ..Celem.udzielenia.pomocy.może.być.zachęcenie.jednostki.go-


spodarczej. do. rozpoczęcia. takiej. działalności,. jakiej.w. zwykłych.warunkach. jednostka.gospodarcza.nie.podjęłaby.się,.gdyby.nie.została.jej.udzielona.pomoc .

Generalnie.jednostki.mają.możliwość.wyboru.jednej.z.dwóch.metod.w.zakresie.ewi-dencji.dotacji:.metody.kapitałowej.i.metody.przychodowej ..Zgodnie.z.metodą.kapitałową.dotacje.zostają.ujęte.w.pozycjach.kapitału.własnego ..W.drugim.przypadku.dotacje.sta-nowią. element. przychodu. przedsiębiorstwa,. uwzględniony.w. rachunku. zysków. i. strat ...Metoda.przychodowa. jest.zdecydowanie.częściej.polecana.zarówno.przez.krajowe,. jak.i.międzynarodowe.przepisy.w.zakresie.rachunkowości .

Niestety,.jednostki.gospodarcze.niezwykle.często.popełniają.błędy.w.przygotowywa-nych.sprawozdaniach.finansowych,.ujmując.całkowitą.kwotę.pomocy.w.okresie.jej.otrzy-mania ..Wychodząc.naprzeciw. tym.problemom,.w. rozdziale. zaprezentowano.przykłady.takich.błędów.sprawozdawczych.i.dokonano.ich.analizy,.jak.również.wskazano.elementy.polityki.rachunkowości,.decydujące.o.właściwym.księgowym.i.sprawozdawczym.ujęciu.dotacji.rządowych .

SummaryThe Issue of Accounting for Government Assistance

in the Books and Financial Statements According to Polish and International Accounting Regulations

The.objective.of.this.article.is.to.present.the.issue.of.accounting.for,.and.disclosure.of,.government.grants.under.The.Polish.Accounting.Act.and.IAS.20 ..Government.grants are.assistance.by.government.in.the.form.of.transfers.of.resources.to.an.entity.in.return.for.past.or.future.compliance.with.certain.conditions.relating.to.the.operating.activities.of.the.entity ..The.purpose.of.the.assistance.may.be.to.encourage.an.entity.to.embark.on.a.course.of.action.which.it.would.not.normally.have.taken.if.the.assistance.was.not.provided .

Enterprises.may. use. one. of. two. accounting. approaches. for. recording. government.grants:.capital.or.income ..With.the.capital.approach,.businesses.treat.the.grant.as.one.part.of.the.shareholder’s.fund ..In.the.other.instance,.they.record.the.grant.as.income.and.inclu-de.an.entry.in.the.profit.and.loss.financial.statement ..The.income.approach.is.the.one.most.often.recommended.by.the.Polish.and.international.accounting.legislation ..

Unfortunately,.enterprises.frequently.commit.errors. in.their.financial.statements.al-locating.a.grant.to.the.period..in.which.it.was.received ..The.author’s.intention.was.to.pres-ent.and.analyze.examples.of.these.errors.as.well.as.to.prescribe.the.decisive.elements.for.creating.accounting.policies.in.relation.to.received.grants .

Rozdział 5Polityka rachunkowości w jednostkach

prowadzących działalność handlową a jakość śródrocznych sprawozdań

finansowych

Bogna Sawicka*

5.1. Wprowadzenie

Głównym.zadaniem.sprawozdawczości.finansowej.–.jak.wiadomo.–.jest.prezen-towanie.prawdziwego.i.rzetelnego.obrazu.sytuacji.majątkowej.i.finansowej.przed-siębiorstwa ..Realizacja.tego.wymogu,.stawianego.zarówno.przez.polskie,.jak.i.mię-dzynarodowe.przepisy.z.zakresu.rachunkowości,.jest.weryfikowana.przez.biegłych.rewidentów.i.poświadczana.stosowną.opinią.i.raportem ..Należy.jednak.zauważyć,.że.procedury.te.są.obowiązkowe.w.większości.jednostek.w.odniesieniu.do.rocznych.sprawozdań. finansowych .. Sprawozdawczość. półroczna. podlega. przeglądom. tylko.w.przypadku.emitentów.papierów.wartościowych .

Proces.sporządzenia,.badania.oraz.zatwierdzenia.sprawozdania.finansowego.jest.długotrwały,.przez.co.maleje.użyteczność.informacji.zawartej.w.sprawozdaniu.finan-sowym.dla.podejmowania.decyzji ..Dynamiczny.charakter.procesów.gospodarczych.sprawia.zaś,.że.wiele.decyzji.musi.być.podejmowanych.przed.ostatecznym.zatwier-dzeniem.sprawozdania.finansowego,.a.wręcz.w.trakcie.roku.obrotowego.w.oparciu.o. informacje.na.bieżąco.ujmowane.w.księgach.rachunkowych ..Stosowany.sposób.ewidencji. zdarzeń.gospodarczych.może.mieć.wpływ.na.obraz. sytuacji.finansowej.przedsiębiorstwa.prezentowany.w.sprawozdawczości.śródrocznej,.a.tym.samym.na.rodzaj.decyzji.podejmowanych.przez.instytucje.finansowe,.kontrahentów,.rady.nad-zorcze.lub.właścicieli .

Stosowane. w. przedsiębiorstwach. narzędzia. kontrolingu. wspomagają. procesy.decyzyjne.m .in ..poprzez.bieżące.raportowanie.postępów.w.wykonaniu.budżetu ..Jed-

*. Dr.inż ..Bogna.Sawicka,.Politechnika.Lubelska,.Wydział.Zarządzania,.Katedra.Finansów.i.Ra-chunkowości,.adiunkt .

94. Bogna.Sawicka

nakże.przydatność.tych.raportów.dla.procesów.decyzyjnych.jest.często.uzależniona.od.jakości.informacji.dostarczanej.przez.rachunkowość.finansową ..Współczesna.li-teratura.przedmiotu.poświęca.wiele.miejsca.problematyce.rachunku.kosztów,. jako.podstawie.rachunkowości.zarządczej ..Obszarem.szczególnego.zainteresowania.jest.wycena.zapasów.produktów,.właściwe.przypisanie.kosztów.do.miejsc.ich.powsta-wania.oraz.do.właściwego.okresu ..Koncepcje.wielopoziomowego.rachunku.zysków.i. strat.wskazują. na. potrzebę.wyodrębniania. dla. potrzeb. decyzyjnych. różnych. ka-tegorii.marż.stanowiących.podstawę.oceny.rentowności.prowadzonej.działalności ..W.działalności.handlowej.brak.potrzeby.dokonywania.kalkulacji.kosztów.dla.celów.wyceny.zapasów.stwarza.tylko.pozornie.wrażenie.prostoty.dokonywanych.transak-cji,.a.samo.kryterium.marży.handlowej.przestaje.być.pojęciem.jednoznacznym ..

Współczesny.biznes.opiera. się.często.na. skomplikowanych.umowach.handlo-wych ..Prosta.w.założeniach.istota.handlu.„kup.taniej,.sprzedaj.drożej”.wydaje.się.nie.odzwierciedlać.specyfiki.procesów.gospodarczych.zachodzących.w.jednostkach.handlowych .. Często. ostateczny. sukces. sprzedawcy. zależy. od. tego,. czy. wywiąże.się.on.z.zadań.stawianych.przed.nim.przez.dostawcę.w.postaci.odpowiedniej.skali.dokonanych.zakupów,. terminowości.zapłaty,.właściwej.prezentacji. towaru,.świad-czonych.usług.informacyjnych,.szkoleniowych.i.posprzedażowych.dla.ostatecznego.użytkownika.towaru ..Prosta.marża.handlowa,.rozumiana.tradycyjnie.jako.nadwyżka.ceny.sprzedaży.nad.ceną.nabycia,.o.ile.w.ogóle.powstaje,.nie.wystarcza.na.pokry-cie.kosztów.funkcjonowania.jednostek.handlowych.oraz.zapłatę.za.wykorzystywany.kapitał ..O.efektywności.prowadzonej.działalności.gospodarczej.można.wnioskować.dopiero. po. uwzględnieniu. wszystkich. rozrachunków. wynikających. z. zawartych.umów.handlowych .

Dokonana.analiza.procesów.gospodarczych.zachodzących.w. jednostkach.pro-wadzących.działalność.handlową,.ich.bieżącej.ewidencji.oraz.ostatecznej.prezentacji.w.rocznym.sprawozdaniu.finansowym.skłoniła.autorkę.do.sformułowania. tezy,.że.funkcjonujące.w.przedsiębiorstwach.handlowych.rozwiązania.ewidencyjne.i.oparta.na.nich.śródroczna.sprawozdawczość.finansowa.mogą.zniekształcać.okresowo.obraz.sytuacji.majątkowej.i.finansowej.jednostki,.szczególnie.w.obszarze.rentowności.pro-wadzonej.działalności.gospodarczej .

Celem.niniejszego.rozdziału.jest.przedstawienie.skutków.tradycyjnej.ewidencji.transakcji.handlowych.dla.oceny.rentowności.spółki.oraz.zaprezentowanie.rozwią-zań.pozwalających.na.poprawę.jakości.informacji.o.opłacalności.prowadzonej.dzia-łalności.w.trakcie.roku.obrotowego ..W.pierwszej.jego.części,.w.oparciu.o.przykład.praktyczny,.zaprezentowano.ocenę.rentowności.działalności.handlowej.w.poszcze-gólnych.kwartałach.roku.obrotowego.w.warunkach.zastosowania.tradycyjnego.spo-sobu. ewidencji. i. prezentacji.w. sprawozdaniu.finansowym. transakcji. handlowych,.wskazując.na.wady.stosowanych.rozwiązań ..Następnie.przedstawiono.możliwości.w.zakresie.świadomego.kreowania.obrazu.sytuacji.majątkowej.i.finansowej.jednost-ki.handlowej.poprzez.odpowiednie.ukształtowanie.jej.polityki.rachunkowości.zgod-nie.z.ustawą.o.rachunkowości,.MSSF.oraz.wynikającymi.z.tych.regulacji.zasadami.

Polityka.rachunkowości.w.jednostkach.prowadzących.działalność.handlową. 95

rachunkowości ..W.trzeciej,.ostatniej.części.rozdziału,.zaproponowano.rozwiązania.w.obszarze.polityki.rachunkowości.jednostek.handlowych,.które.mogą.istotnie.po-prawić.jakość.informacji.o.sytuacji.majątkowej.i.finansowej.jednostki.w.trakcie.roku.obrotowego .

5.2. Tradycyjne sposoby odzwierciedlania transakcji handlowych w księgach rachunkowych

Tradycyjny.sposób.postrzegania.istoty.działalności.handlowej.opiera.się.na.twier-dzeniu,.że.podstawowym.zadaniem.jednostek.prowadzących.działalność.handlową.jest.obrót.towarowy.(inaczej.dystrybucja),.przez.który.rozumie.się.przemieszczanie.towarów.ze. sfery.produkcji. do. ich.finalnego.odbiorcy. za. pośrednictwem. różnego.rodzaju.jednostek.handlowych1 ..Podstawą.do.dokonywania.ewidencji.transakcji.han-dlowych.są.dowody.księgowe,.przy.czym.w.trakcie.roku.obrotowego.podstawę.zapi-sów.w.księgach.rachunkowych.jednostki.handlowej.stanowią:

• dla.operacji.zakupu.towarów:.faktury.zakupu.towarów.oraz.dowody.przyję-cia.towaru.do.magazynu.(PZ),

• dla.operacji.sprzedaży.towarów:.faktury.sprzedaży.i.dowody.wydania.towa-ru.(WZ) .

W.procesie.wyceny.tych.operacji.przyjmuje.się.najczęściej,.że.cena.zakupu.(wy-kazana.na.fakturze). jest.równocześnie.ceną.nabycia2 ..Zgodnie.z.uor,.cena.nabycia.stanowi.cenę.zakupu.składnika.aktywów,.obejmującą.kwotę.należną.sprzedającemu,.bez.podlegających.odliczeniu.podatku.od.towarów.i.usług.oraz.podatku.akcyzowego,.powiększoną.o.obciążenia.o.charakterze.publicznoprawnym.(w.przypadku.importu).oraz.powiększoną.o.koszty.związane.bezpośrednio.z.zakupem. i.przystosowaniem.składnika.aktywów.do. stanu.zdatnego.do.używania. lub.wprowadzenia.do.obrotu,.łącznie.z.kosztami.transportu,.jak.też.załadunku,.wyładunku,.składowania.lub.wpro-wadzenia.do.obrotu,.a.obniżoną.o.rabaty,.opusty.i.inne.podobne.zmniejszenia.i.od-zyski3 ..

W.praktyce. cena. zawarta. na. fakturze. zakupowej. i.w. konsekwencji. na. dowo-dzie.przyjęcia.do.magazynu.nie.uwzględnia.zagwarantowanych.w.umowie.handlo-wej.rabatów.posprzedażowych ..Równocześnie.w.zderzeniu.z.siłami.rynku.okazuje.się,.że.katalogowa.cena.producenta.(ujęta.na.fakturze).jest.bardzo.zbliżona.do.ceny.rynkowej.oferowanego. towaru ..Prosta.marża.handlowa.często.nie.przekracza.1%,.a.zdarzają.się.też.przypadki,.że.hurtownia.sprzedaje.towar.poniżej.jego.ceny.zakupu.

1. T ..Martyniuk,.Rachunkowość finansowa przedsiębiorstw handlowych. Obrót krajowy i między-narodowy,.Difin.2004,.s ..9.

2. W.rozdziale.pominięto.problematykę.rozliczania.w.czasie.kosztów.zakupu .3. Ustawy o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r..(Dz ..U ..z.2009.r ..Nr.152,.poz ..1223,.z.późn,.

zm .),.art ..28 .

96. Bogna.Sawicka

od. producenta4 .. Przy. opisanym. systemie.wyceny. towarów.w. efekcie. porównania.cen.nabycia.i.cen.sprzedaży.można.byłoby.wnioskować.o.zaistnieniu.przesłanek.dla.dokonania.odpisów.aktualizujących.wartość.zapasów ...Dopiero.analiza.całokształ-tu.skutków.ekonomicznych.realizowanych.umów.handlowych.pozwala.dostrzec,.że.wartość. faktury.dokumentującej. sprzedaż. towarów.nie. stanowi. jedynych.korzyści.z. realizowanych. transakcji ..Dokonywanie. sprzedaży. towarów. często. bowiem. ge-neruje. przychody. ze. sprzedaży. usług. marketingowych,. dystrybucyjnych,. czy. też.uprawnia.do.otrzymania.premii.pieniężnej.z.tytułu.współpracy.handlowej ..Te.przy-chody. użytkownik. informacji. dostarczanej. przez. system. rachunkowości. dostrze-że.dopiero.po.wystawieniu. faktur. sprzedażowych,. co.ma.miejsce.po.zakończeniu.umownych.okresów.rozliczeniowych,.które.mogą.stanowić.kolejne.miesiące,.kwar-tały,.a.w.skrajnych.przypadkach.nawet.lata.obrotowe .

Przenosząc.skutki.opisanego.sposobu.ewidencji.operacji.związanych.z.obrotem.towarami. na. grunt. sprawozdania. finansowego. należy. stwierdzić,. iż. do. momentu.uzyskania.faktur.korygujących.ceny.zakupu.(z.tytułu.przyznanych.rabatów),.wysta-wienia.faktur.za.wykonane.usługi.sprzedaży,.czy.też.uzyskania.bonusów.w.formie.premii.pieniężnych,.jednostki.prowadzące.działalność.handlową.w.sprawozdaniach.finansowych.wykazują.straty,.nawet.w.okresach.o.najwyższej.sprzedaży ..Ponadto,.otrzymywane.z.opóźnieniem.rabaty.posprzedażowe.często.–.przy.stosowaniu.ewi-dencji.towarów.w.rzeczywistych.cenach.nabycia.–.nie.są.uwzględniane.przy.wycenie.zapasów.towarów.pozostających.w.magazynie,.głównie.z.przyczyn.ewidencyjnych ..Z.powodu.technicznego.braku.możliwości.wprowadzenia.zmian.w.wycenie. towa-rów.w.magazynie.są.one.w.całości.odnoszone.w.wynik.finansowy.w.momencie.ich.otrzymania.(przykład.5 .1) .

Przykład 5.1. Wyniki.finansowe.przedsiębiorstwa.handlowego.w.warunkach. róż-nych.postanowień.polityki.rachunkowości

Założenia:• jednostka.prowadząca.hurtową.sprzedaż.towarów.osiąga.w.ciągu.roku.wyni-

ki.zaprezentowane.w.tabeli.5 .1,• zawarte.z.kluczowymi.dostawcami.umowy.handlowe.gwarantują.jednostce.

rabaty.posprzedażowe.uzależnione.od.wartości.zrealizowanych.zakupów.–.średnio.4%.oraz.premie.pieniężne.za.współpracę.w.wysokości.2%.dokona-nych.zakupów,.przyznawane.po.zakończeniu.roku .

4. Wnioski.formułowane.w.oparciu.o.wyniki.badania.wyceny.zapasów.w.jednostkach.handlowych.zajmujących.się.handlem.hurtowym.i.detalicznym.polegających.na.porównaniu.na.wybranej.w.sposób.przypadkowy.próbie.asortymentów.wartości.faktur.sprzedaży.i.dowodów.WZ .


Tabela 5.1..Podstawowe.wielkości.ekonomiczne.charakteryzującedziałalność.jednostki.handlowej.w.tys ..zł

L.p. Wyszczególnienie tys. zł1 przychody.ze.sprzedaży.towarów 121.2002 przychody.ze.sprzedaży.usług.marketingowych.i.dystrybucyjnych 2.0003 koszty.wg.rodzaju,.w.tym. 8.2004 -.koszty.zmienne 1.6405 -.koszty.stałe 6.5606 wartość.sprzedanych.towarów.wg.cen.zakupu 120.000


Bez.dodatkowych.korzyści.wynikających.z.zawartych.umów.handlowych.w.po-staci.rabatów.posprzedażowych,.premii.pieniężnych.oraz.przychodów.ze.sprzedaży.usług.dystrybucyjnych.i.marketingowych.działalność.handlowa.jednostki.jest.dzia-łalnością.deficytową.(tabela.5 .2) .

Tabela 5.2..Wyniki.finansowe.jednostki.handlowej.bez.uwzględnienia.korzyściz.tytułu.rabatów,.premii.i.przychodów.z.tytułu.świadczonych.usług.(wariant.1)

L.p. Wyszczególnienie I kw II kw III kw IV kw

1 Sezonowość.sprzedaży 10% 60% 90% 100%

2 Przychody.ze.sprzedaży.towarów.i.usług 12.120 72.720 109.080 121.200

Przychody.ze.sprzedaży.towarów 12.120 72.720 109.080 121.200

3 Koszty.podstawowej.działalności.operacyjnej 13.804 76.264 114.396 128.200

koszty.wg.rodzaju 1.804 4.264 6.396 8.200

koszty.zmienne 164 984 1.476 1.640

koszty.stałe 1.640 3.280 4.920 6.560

wartość.sprzedanych.towarów 12.000 72.000 108.000 120.000

4 Zysk/strata.ze.sprzedaży -1.684 -3.544 -5.316 -7.000


Zakładając,.że.jednostka.po.okresie.6.miesięcy.nabyła.prawo.do.rabatów,.usługi.mar-ketingowe.i.dystrybucyjne.są.od.II.kwartału.fakturowane.proporcjonalnie.do.zrealizowa-nej.sprzedaży,.zaś.premia.pieniężna.jest.osiągana.po.zakończeniu.roku.i.uznawana,.zgod-nie.z.zasadą.memoriału,.jako.przychód.roku.poprzedniego,.jednostka.w.rachunku.zysków.i.strat.sporządzanym.w.układzie.narastającym.na.koniec.kwartałów.II,.III.i.IV.wykaże.lepszy.wynik.finansowy.niż.w.przypadku.zwlekania.z..ujęciem.skutków.ekonomicznych.rabatów,.premii.pieniężnych.oraz.przychodów.ze.sprzedaży.usług.marketingowych.i.dys-trybucyjnych.do.momentu.otrzymania,.bądź.wystawienia.faktury.(tabela.5 .3) .

98. Bogna.Sawicka

Tabela 5.3..Wyniki.finansowe.jednostki.handlowej.z.uwzględnieniem.korzyściz.tytułu.rabatów,.premii.i.przychodów.z.tytułu.świadczonych.usług.(wariant.2)

L.p. Wyszczególnienie I kw II kw III kw IV kw

A . Przychody.netto.ze.sprzedaży.i.zrównane.z.nimi 12.120 72.920 110.280 123.200

. I . Przychód.netto.ze.sprzedaży.produktów 0 200 1.200 2.000

. II . Zmiana.stanu.produktów 0 0 0 0

. III . Koszt.wytworzenia.produktów.na.własne.potrzeby.jednostki 0 0 0 0

. IV . Przychody.netto.ze.sprzedaży.towarów.i.materiałów 12.120 72.720 109.080 121.200

B . Koszty.działalności.operacyjnej 13.804 76.264 111.516 123.400

. I . -.VII . Koszty.wg.rodzaju 1.804 4.264 6.396 8.200

. VIII . Wartość.sprzedanych.towarów.i.materiałów 12.000 72.000 105.120 115.200

C . Zysk.(strata).ze.sprzedaży -1.684 -3.344 -1.236 -200

D . Pozostałe.przychody.operacyjne 0 0 0 2.400

. I . Zysk.ze.zbycia.niefinansowych.aktywów.trwałych . . . .

. II . Dotacje . . . .

. III . Inne.przychody.operacyjne 0 0 0 2.400

E . Pozostałe.koszty.operacyjne 0 0 0 0

. I . Strata.ze.zbycia.niefinansowych.aktywów.trwałych . . . .

. II . Aktualizacja.wartości.aktywów.niefinansowych . . . .

. III . Inne.koszty.operacyjne . . . .

F . Zysk.(strata).z.działalności.operacyjnej -1.684 -3.344 -1.236 2.200


Praktyka. ewidencji. premii. pieniężnych,. jako.pozostałych.przychodów.opera-cyjnych,.wynika.z.kontrowersji,.jakie.budzi.opodatkowanie.tego.typu.przychodów.podatkiem.VAT ..Jednostki,.chcąc.zachować.możliwość.kontroli.zgodności.ewiden-cji.księgowej.z.rejestrami.sprzedaży,.ewidencjonują.przychody.z.tytułu.premii.pie-niężnych.poza.przychodami.z.działalności.podstawowej ..Tymczasem.przychody.te.nie.mieszczą.się.w.definicji.pozostałych.przychodów.operacyjnych.zamieszczonej.w.art ..3.ust ..1.pkt.32.uor5 ..Przychody.z. tytułu.premii.pieniężnych,. jako.korzyści.wynikające.z.realizowanej.współpracy.handlowej,.powinny.zatem.zwiększać.przy-chody.z.działalności.podstawowej ..Warto.w. tym.miejscu.zauważyć,. iż.w.prakty-

5. Art ..3.ust ..1.pkt.32.uor.definiuje.pozostałe.koszty.i.przychody.operacyjne.jako.koszty.i.przy-chody.związane.pośrednio.z.działalnością.operacyjną.jednostki .


ce. stosowane. są. także. rozwiązania,.w. których. premie. pieniężne. są.wykazywane.w.sprawozdaniu.finansowym.jako.przychody.ze.sprzedaży.usług,.zaś.w.księgach.rachunkowych.ewidencjonowane.na.koncie.pozostałych.przychodów.operacyjnych.(tabela.5 .4) .

Tabela 5.4..Wyniki.finansowe.jednostki.handlowej.z.uwzględnieniem.korzyściz.tytułu.rabatów,.premii.i.przychodów.z.tytułu.świadczonych.usług.(wariant.3)

L.p. Wyszczególnienie I kw II kw III kw IV kwA . Przychody.netto.ze.sprzedaży.i.zrównane.z.nimi 12.120 72.920 110.280 125.600

. I . Przychód.netto.ze.sprzedaży.produktów 0 200 1.200 4.400

. II . Zmiana.stanu.produktów 0 0 0 0



B . Koszty.działalności.operacyjnej 13.804 76.264 111.516 123.400. I .-.VII . Koszty.wg.rodzaju 1.804 4.264 6.396 8.200


C . Zysk.(strata).ze.sprzedaży -1.684 -3.344 -1.236 2.200


Przedstawione. przykładowe. sprawozdania. finansowe. wyraźnie. wskazują. klu-czowy.problem.opisanego.sposobu.ewidencji.i.prezentacji.operacji.gospodarczych.mających.miejsce.w. jednostce. handlowej,. jakim. jest. opóźnienie. korzyści. ekono-micznych,.w.stosunku.do.realizowanej.skali.sprzedaży ..W.okresach.o.największej.sprzedaży,. tj .. II. i.III.kwartale,. jednostka.wykazuje.straty.ze.sprzedaży ..Najwyższa.strata.jest.prezentowana.po.zakończeniu.II.kwartału,.w.którym.jednostka.realizuje.50%.sprzedaży.rocznej ..Tymczasem.zysk.ze.sprzedaży.często.stanowi.jedno.z.klu-czowych.kryteriów.oceny.rentowności.prowadzonej.działalności.gospodarczej ..Po-wyższy. sposób.ujmowania. i. prezentowania. efektów.ekonomicznych.prowadzonej.działalności.gospodarczej.może.zatem.skutkować:

• błędnymi.decyzjami.w.procesie.motywowania.pracowników.–.brak.premii.z.powodu.straty.na.działalności;

• błędną.ocenę.pracy.zarządu.ze.strony.właścicieli.lub.rad.nadzorczych;• niekorzystnymi.ratingami.instytucji.kredytowych.prowadzącymi.do.ograni-

czeń.w.dostępie.do.kapitału.lub.wzrostu.jego.ceny;• zarzutami.stosowania.cen.dumpingowych.–.w.trakcie.roku.obrotowego.trud-

no.jest.udowodnić.sprzedaż.towaru.powyżej.ceny.zakupu .

100. Bogna.Sawicka

Przedstawiony. sposób. ewidencji. i. sporządzana.na. tej. podstawie. sprawozdaw-czość.finansowa.mogą.być.również.uznane.za.wadliwe.w.świetle.nadrzędnych.zasad.rachunkowości,.a.zwłaszcza:

• zasady. wiernego. i. rzetelnego. obrazu. –. wobec. zniekształcenia. informacji.o.rzeczywistej.rentowności.poszczególnych.umów.handlowych;

• zasady.wyższości.treści.nad.formą.–.wobec.braku.kompleksowego.uwzględ-nienia.w.wyniku.finansowym.i.wycenie.zapasów.istoty.ekonomicznej.pro-wadzonych.transakcji.handlowych;

• zasady.memoriału. oraz.współmierności. przychodów. i. kosztów.–. z. uwagi.na. niekompletność. ujęcia. przychodów. ze. sprzedaży. usług. oraz. należnych.rabatów;

• zasady.ostrożnej.wyceny.–.z.uwagi.na.wycenę.zapasów.towarów.powyżej.cen.nabycia,.wobec.braku.uwzględnienia.w.wycenie.należnych.rabatów .

5.3. Polityka rachunkowości jako narzędzie kształtowania obrazu sytuacji finansowej jednostki w trakcie roku obrotowego

Jak. zauważa.E ..Walińska,. sprawozdania.finansowe. są. efektem.określonej. po-lityki.rachunkowości.jednostki,.ustalonej.i.zatwierdzonej.przez.jej.zarząd,.zgodnie.z. obowiązującym.w.danym.kraju. prawem.bilansowym6 ..Wobec.powyższych. spo-strzeżeń,.pod.wątpliwość.można.więc.poddać.poprawność.stosowanej.w.takich.jed-nostkach. polityki. rachunkowości .. Jedną. z. przyczyn. niedoskonałości. stosowanych.zasad.rachunkowości.stanowi.wąskie.rozumienie.istoty.tego.dokumentu.przez.służ-by.finansowo-księgowe.oraz.znikomy.udział.kierownictwa.jednostki.w.świadomym.kształtowaniu.jego.treści.z.myślą.o.poprawie.jakości.dostarczanej.przez.rachunko-wość.dla.procesów.zarządzania ..Jak.pokazuje.przedstawiony.wyżej.przykład,.zbyt.wąskie.postrzeganie.problemu.polityki.rachunkowości.przynosi.efekty.w.postaci.nie-korzystnego.obrazu.sytuacji.finansowej.jednostki.przez.większość.roku.obrotowego.i.może.skutkować.wymiernymi.stratami ..

Istnieją.poglądy,.wskazujące,.że.o.polityce.rachunkowości.można.mówić.wtedy,.gdy.istnieją.przynajmniej.dwa.opcjonalne.rozwiązania.w.określonej.sytuacji,.a.jed-nostka.może.dokonać.samodzielnego.wyboru.sposobu.postępowania7 ..Rozumiejąc.politykę.rachunkowości.jako.sekwencję.decyzji.dotyczących.wyboru.jednego.z.pre-zentowanych.w.uor.rozwiązań,.polityka.rachunkowości.jednostek.handlowych.spro-

6. E ..Walińska,.Ujmowanie skutków polityki rachunkowości w sprawozdaniu finansowym,.„Ze-szyty.Teoretyczne.Rachunkowości”.60.(116),.SKWP.Rada.Naukowa,.Warszawa.2011,.s ..279 .

7. J ..Zuchniewicz,.Polityka rachunkowości jednostki oraz ujęcie jej zmian w sprawozdaniu finan-sowym według regulacji polskich i międzynarodowych,.„Zeszyty.Teoretyczne.Rachunkowości”.60.(116),.SKWP.Rada.Naukowa,.Warszawa.2011,.s ..341 .


wadza.się.do.wyboru.wariantu.rachunku.zysków.i.strat,.sposobu.ewidencji.towarów,.ewentualnie. rozliczania.w. czasie. kosztów. zakupu ..Obowiązująca. uor. nie. zawiera.jednak.licznych.szczególnych.uregulowań.dotyczących.ewidencji.transakcji.handlo-wych ..W.tym.zakresie.nie.zostały.także.opracowane.krajowe.standardy.rachunko-wości ..

Art ..8.uor.wydaje.się.znacznie.szerzej.formułować.cel.polityki.rachunkowości.–.wskazując.ten.dokument,.jako.narzędzie.wdrożenia.idei.zasady.wiernego.i.rzetel-nego.obrazu.z.równoczesnym.zachowaniem.zasady.ostrożności ..To.właśnie.w.tym.miejscu.ustawodawca.nakłada.na.kierownika.jednostki.obowiązek.krytycznego.spoj-rzenia.na.zgodność.ewidencji.księgowej.z.faktycznym.przebiegiem.operacji.gospo-darczej.oraz.jakość.informacji.prezentowanej.w.sprawozdaniu.finansowym .

Jak.zauważa.T ..Cebrowska8,.polityka.bilansowa.często.sprowadza.się.do.szuka-nia.złotego.środka.między.dwiema.skrajnymi.tendencjami:.tendencją.do.stwarzania.zbyt.pozytywnego.oraz.zbyt.negatywnego.obrazu.firmy ..Środkiem.polityki.jest.od-powiednie.wykorzystanie,.przy.znajomości.teorii.bilansowania,.przepisów.prawnych.zezwalających,. przy. sporządzaniu. bilansu. i.wycenie. bilansowej,. na. postępowanie.według. uznania. lub. na. wybór. między. sposobami. postępowania. dopuszczonymi.przez.ustawodawcę .

Obowiązujące. jednostkę.gospodarczą.uregulowania.prawne.dotyczące.rachun-kowości.(niezależnie.od.tego.czy.są.to.MSSF,.czy.też.polska.Ustawa.o.rachunkowo-ści).w.większości.przypadków.prezentują.zamknięty.katalog.możliwych.sposobów.prezentacji. poszczególnych. operacji. gospodarczych.w. sprawozdaniu.finansowym ..W.tym.przypadku.jednostka,.formułując.swoją.politykę.rachunkowości.wybiera.roz-wiązanie.„najlepiej.pasujące”.do.opisu.treści.ekonomicznej.zdarzeń.gospodarczych,.które.miały.w.niej.miejsce ..Wywodząca.się.z.zasady.wiernego.i.rzetelnego.obrazu.zasada. przewagi. treści. nad. formą.ma. ograniczone. zastosowanie. do. szczególnych.przypadków ..MSR.8.Zasady (polityka) rachunkowości, zmiany wartości szacunko-wych i korygowanie błędów.w.par ..10.i.11.wyraźnie.wskazuje.na.sytuacje,.w.któ-rych.wolno. kierować. się. treścią. ekonomiczną. zdarzenia ..Nadanie. priorytetowego.znaczenia. treści.ekonomicznej. jest.możliwe.jedynie.w.przypadku.braku.standardu.bądź.interpretacji.mających.bezpośrednie.zastosowanie.do.danej.transakcji ..W.takiej.sytuacji.kierownictwo.jednostki.powinno.kierować.się.osądem.przy.opracowywaniu.i.stosowaniu.zasad.(polityki).rachunkowości,.w.celu.przedstawienia.informacji,.któ-re.są.przydatne.dla.użytkowników.w.procesie.podejmowania.decyzji.gospodarczych.oraz.są.wiarygodne,.czyli.takie,.dzięki.którym.sprawozdanie.finansowe:

• wiernie.przedstawia.sytuację.finansową.i.wyniki.finansowe.oraz.przepływy.pieniężne.jednostki;

• odzwierciedla. ekonomiczną. treść. transakcji,. innych. zdarzeń. i. warunków,.a.nie.tylko.formę.prawną;

8. T ..Cebrowska,.Polityka bilansowa,.[w]:.Rachunkowość finansowa i podatkowa,.Wydawnictwo.Naukowe.PWN,.2010,.s ..229 .

102. Bogna.Sawicka

• jest.obiektywne,.czyli.bezstronne;• jest.zgodne.z.zasadą.ostrożnej.wyceny;.oraz• jest.kompletne.we.wszystkich.istotnych.aspektach .Brak.w.uor.oraz.krajowych.standardach.rachunkowości.szczegółowych.rozwią-

zań.w.zakresie.ewidencji.opisanych.operacji.w.jednostkach.handlowych.nie.stanowi.zatem.przeszkody.w.poszukiwaniu. rozwiązań.poprawiających. jakość.prezentowa-nych.przez.nie.informacji,.także.w.śródrocznej.sprawozdawczości.finansowej,.lecz.otwiera.możliwości.dopasowania.polityki.rachunkowości.do.specyfiki.prowadzonej.działalności.dzięki.obwiązującej.w.takim.przypadku.zasadzie.wyższości.treści.nad.formą .

Przedstawiony. powyżej. przykład.wskazuje. również. na. potrzebę. gruntownego.przeanalizowania.treści.ekonomicznej.dokonywanych.transakcji,.ich.celu.oraz.osta-tecznego. obrazu.w. sprawozdaniu. finansowym .. Zasadniczym. problemem. jest. we-ryfikacja. poprawności. stosowanych. rozwiązań.w. zakresie. uzyskiwanych. rabatów.posprzedażowych,.korzyści.otrzymywanych.z.tytułu.świadczonych.usług.dystrybu-cyjnych,.marketingowych.i.innych.oraz.otrzymywanych.premii.pieniężnych ..Chodzi.tu.zwłaszcza.o.problematykę.prawidłowego.ewidencjonowania.oraz.prezentowania.w.sprawozdaniu.finansowym.przychodów,.jednej.z.podstawowych.kategorii.ekono-micznych ..

Moment. ujmowania. przychodów. stanowi. aktualny. problem. współczesnej. ra-chunkowości ..T ..Martyniuk,.dokonując.porównania.kategorii.przychodów.w.świetle.ustawy.o.rachunkowości.oraz.MSR.18,.wskazała,.że.zgodnie.z.uor.o.momencie.ujęcia.przychodów.decyduje.zasada.współmierności,.zaś.zgodnie.z.MSR.18.w.przypadku,.gdy.nie.jest.możliwa.wiarygodna.wycena.kosztów,.nie.można.wykazać.przychodów.ze.sprzedaży ..Kwoty.te.ujmuje.się.jako.zobowiązanie9 .

O.randze. tego.zagadnienia.świadczy.m .in .. fakt,. iż.problematyka.momentu.uj-mowania. przychodów. niejednokrotnie. była. przedmiotem. dyskusji. Rady.Między-narodowych. Standardów. Rachunkowości. oraz. amerykańskiej. Rady. Standardów.Rachunkowości. Finansowej ..W. 2008. roku. Rada.Międzynarodowych. Standardów.Rachunkowości.opublikowała.do.dyskusji.dokument.na.temat.ujmowania.przycho-dów ..Główne.postulowane.rozwiązania.dotyczą.ujmowania.przychodów.przy.zasto-sowaniu.pojedynczego.modelu.ujmowania.przychodów.z.danej.umowy ..Na.umowę.składają.się.aktywa.umowne.(prawo.otrzymania.płatności).i.zobowiązania.umowne.(obowiązek.wykonania.świadczenia) .

Jak.podkreślają.teoretycy.rachunkowości,.przychód.może.zostać.ujęty,.gdy:.• zobowiązania.umowne.netto.ulegają.zmniejszeniu;• zwiększeniu.ulegają.umowne.aktywa.w.rezultacie.uregulowania.zobowiąza-

nia.poprzez.wykonanie.przez.jednostkę.świadczeń.wynikających.z.umowy10 ..

9. T ..Martyniuk,.Przychody jako kategoria prawa bilansowego,.„Zeszyty.Teoretyczne.Rachunko-wości”,.nr.54.(110),.SKWP,.Rada.Naukowa ..Warszawa.2010,.s ..125 .

10. Ibidem,.s ..126 .


Drugim.–.obok.momentu.ujęcia.–.warunkiem.uznania.przychodów.jest.ich.wia-rygodność ..W.myśl.międzynarodowych.i.krajowych.standardów.rachunkowości.oraz.polskiego.prawa.bilansowego.przychody.należy.ujmować.tylko.wtedy,.gdy.istnieje.prawdopodobieństwo.uzyskania.przez.jednostkę.gospodarczą.korzyści.ekonomicz-nych.z.tytułu.przeprowadzonej.transakcji11 ..Wiarygodne.oszacowanie.prawdopodo-bieństwa.uzyskania.korzyści.ekonomicznych.z. tytułu.świadczenia.usług.następuje.zaś.wtedy,.gdy.w.zawartej.między.stronami.umowie.ustalono:

• podlegające.egzekucji.prawa.każdej.ze.stron.umowy.dotyczące.usług,.które.mają.być.zrealizowane.przez.i.na.rzecz.każdej.ze.stron;

• kwotę.zapłaty,.która.ma.być.uiszczona;• sposób.i.warunki.rozliczenia.transakcji12 .W.świetle.powyższych.ustaleń.wykonanie.świadczenia.w.postaci.realizacji.usług.

bezpośrednio.związanych.ze.sprzedażą.towarów.lub.wykonanie.świadczenia.pole-gającego.na.dokonaniu.określonej.w.umowie.wartości.zakupów.stanowi.przesłankę.do.ujęcia.w.sprawozdaniu.finansowym.określonego.przychodu ..W.miarę.wykony-wania.usług.jednostka.powinna.zatem.weryfikować.wartości.szacunkowe.przycho-dów,.a.jeśli.to.jest.konieczne.–.dokonać.odpowiednich.korekt ..Wprowadzenie.zmian.korekcyjnych.nie.przesądza.o.możliwości.przeprowadzenia.wiarygodnego.szacunku.wyniku.całej.transakcji ..

5.4. Proponowane rozwiązania w zakresie ewidencji i prezentacji operacji gospodarczych w jednostkach handlowych

Zgodnie.z.zasadą.memoriału,.zawartą.w.art ..6.ust ..1.uor,.w.księgach.rachunko-wych. jednostki. należy. ująć.wszystkie. osiągnięte,. przypadające. na. jej. rzecz. przy-chody.i.obciążające.ją.koszty.związane.z.tymi.przychodami.dotyczące.danego.roku.obrotowego,.niezależnie.od.terminu.ich.zapłaty ..Przedstawiony.przykład.pokazuje,.że.zachowanie.tego.obowiązku.wyłącznie.w.odniesieniu.do.roku.obrotowego.może.prowadzić. do. zniekształcenia. informacji. powstającej. na. koniec. poszczególnych.okresów.sprawozdawczych.w.trakcie.roku.obrotowego ..Aby.temu.zapobiec,.zasada.memoriału.powinna.mieć.zastosowanie.do.każdego.okresu.sprawozdawczego13 .

11. K ..Sawicki,.Wpływ metod wyceny i ustalania przychodów ze sprzedaży usług na wynik finan-sowy netto jednostki gospodarczej,.„Zeszyty.Teoretyczne.Rachunkowości”.nr.54.(110),.SKWP.Rada.Naukowa,.Warszawa.2010,.s ..169 .

12. MSR.18 ..Przychody,.[w:].Rozporządzenie Komisji (WE) Nr 1126/2008 z dnia 3 listopada 2008 r. przyjmujące określone międzynarodowe standardy rachunkowości zgodnie z rozporządzeniem (WE).Nr 1606/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady,.Dz ..Urz ..UE.PL.L320.z.29 .11 .2008.z.późn ..zm .,.par ..7 .

13. Por ..Wprowadzenie do rachunkowości,.praca.zbiorowa.pod ..red ..E ..Śnieżek,.Oficyna.ekono-miczna,.Kraków.2006,.s ..142 .

104. Bogna.Sawicka

Brak. szczegółowych.ustawowych. rozwiązań.w. zakresie. ewidencji. i. prezenta-cji.rozważanych.transakcji.handlowych.uprawnia.jednostkę.do.kierowania.się.art ..4..ust ..2.uor,.który.nakazuje,.aby.zdarzenia,.w.tym.operacje.gospodarcze,.były.ujmo-wane.w.księgach.rachunkowych.i.wykazywane.w.sprawozdaniu.finansowym.zgod-nie.z.ich.treścią.ekonomiczną ..Dotyczy.to.również.rabatów.posprzedażnych.i.premii.pieniężnych ..

Niewątpliwie.celem.starań.o.uzyskanie.prawa.do.rabatów.posprzedażowych.jest.obniżenie.ceny.nabycia.i.osiągnięcie.w.ten.sposób.wyższej.marży.handlowej ..Należ-ny.rabat.powinien.być.uwzględniany.w.tym.okresie,.którego.dotyczy.sprzedaż.towa-rów.objętych.rabatem ..W.celu.spełnienia.tego.postulatu.jednostki.handlowe.powinny.na.bieżąco.śledzić.wartość.należnych.im.rabatów.i.uwzględniać.je.przy.wykorzysta-niu.rozliczeń.międzyokresowych.dokładnie.w.tych.okresach,.których.one.dotyczą ..Na.takie.postępowanie.zezwala,.a.nawet.je.nakazuje,.zasada.współmierności.przy-chodów.i.kosztów.wynikająca.bezpośrednio.z.zasady.memoriału ..

W.księgach. rachunkowych.ujęcie.należnych. rabatów.może.być.ujmowane.po.stronie.winien.na.koncie.rozliczeń.międzyokresowych.oraz.po.stronie.ma:

• na.koncie.„Wartość.sprzedanych. towarów”. lub.specjalnie.przygotowanym.na. potrzeby. rozliczenia. rabatów. koncie. korygującym. do. konta. „Wartość.sprzedanych.towarów”.–.jeżeli.rabaty.dotyczą.towarów.sprzedanych;

• na.specjalnym.koncie.korygującym.wartość.zapasów.towarów.z.tytułu.należ-nych.rabatów,.jeżeli.rabat.dotyczy.towarów.pozostających.w.magazynie14;

• na. koncie. „Odchylenia. od. cen. ewidencyjnych. towarów”,. bez.względu. na.to,.czy.rabat.dotyczy.towarów.sprzedanych.czy.nie.(na.koniec.miesiąca.od-chylenia.są.rozliczane.na.dotyczące. towarów.sprzedanych. i.pozostających.w.magazynie) .

W.bilansie.należne.rabaty.powinny.być.prezentowane.zgodnie.ze.sposobem.ich.rozliczenia.–.jako.należność.nieprzedstawiona.do.rozrachunku.w.rozliczeniach.mię-dzyokresowych.lub.jako.korekta.zobowiązania.wobec.dostawcy ..Z.uwagi.na.zacho-wanie. czystości. obrotów.na. kontach. rabaty.mogą. być. ewidencjonowane. z.wyko-rzystaniem.storna.czerwonego,.z.ewentualnym.wykonaniem.zapisów.technicznych.w.przypadku,.gdy.skutkują.zwiększeniem.wartości.aktywów15 .

Podobnie. można. rozwiązać. ewidencję. przychodów. ze. sprzedaży. tzw .. usług.marketingowych.lub.dystrybucyjnych ..Tutaj.problem.ujęcia.przychodu.we.właści-wym.okresie.wynika.z.tego,.że.wartość.tych.usług.często.jest.ustalana.przez.strony.transakcji.dopiero.po.tzw ..zamknięciu.i.uzgodnieniu.okresu.rozliczeniowego,.którym.często.jest.kwartał,.półrocze.a.nawet.cały.rok ..To.powoduje,.że.faktura.za.wykona-ne. usługi. jest.wystawiana. po. zamknięciu. danego. okresu .. Przywołana. zasada.me-

14. Wybór.schematu.ewidencji.zależy.od.stosowanego.wariantu.ewidencji.zapasów.towarów.(stałe.ceny.ewidencyjne.lub.ceny.rzeczywiste) .

15. Por ..J ..Jesionowska,.Rabaty, opusty i bonifikaty w podatkach i rachunkowości,.„Doradca.Podat-nika.2004.nr.40 .


moriału.oraz.zasada.wyższości.treści.nad.formą.zezwala.na.ujęcie.przychodów.we.właściwym.okresie.przed.wystawieniem.faktury ..Równocześnie.z.ujęciem.przycho-dów. jednostka. powinna.wykazać,.w. rozliczeniach.międzyokresowych,. należności.nieprzedstawione.do.rozrachunku ..Szacunek.tych.przychodów.powinien.opierać.się.na.stopniu.wykonania.budżetu.sprzedaży ..Tak.ustalone.przychody.spełniają.definicję.przychodów,.zawartą.w.art ..3.ust ..1.pkt.20.uor.–.jako.uprawdopodobnione.powsta-nie.w.okresie.sprawozdawczym.korzyści.ekonomicznych,.o.wiarygodnie.określonej.wartości,.w.formie.zwiększenia.wartości.aktywów,.albo.zmniejszenia.wartości.zobo-wiązań,.które.doprowadzą.do.zwiększenia.kapitału.własnego.lub.zmniejszenia.jego.niedoboru.w.inny.sposób.niż.wniesienie.środków.przez.udziałowców.lub.właścicieli ..Rachunek.zysków.i.strat,.sporządzony.przy.zastosowaniu.proponowanych.rozwiązań.ewidencyjnych.i.sprawozdawczych.przedstawia.tabela.5 .5 ..

Tabela 5.5..Wyniki.finansowe.jednostki.handlowej.z.uwzględnieniem.rozliczeniaw.czasie.korzyści.z.tytułu.rabatów,.premii.i.przychodów.

z.tytułu.świadczonych.usług.(wariant.4)

L.p. Wyszczególnienie I kw II kw III kw IV kwA . Przychody.netto.ze.sprzedaży.i.zrównane.z.nimi 12.320 73.920 110.880 125.600. I . Przychód.netto.ze.sprzedaży.produktów 200 1.200 1.800 4.400. II . Zmiana.stanu.produktów 0 0 0 0



B . Koszty.działalności.operacyjnej 13.324 73.384 110.076 123.400. I-VII . Koszty.wg.rodzaju 1.804 4.264 6.396 8.200


C . Zysk.(strata).ze.sprzedaży -1.004 536 804 2.200


Przy. odniesieniu. należnych. rabatów. oraz. przychodów. ze. sprzedaży. usług. na.wynik.finansowy.proporcjonalnie.do.zrealizowanej.sprzedaży.przedsiębiorstwo.han-dlowe.wykazuje.rentowność.na.poziomie.podstawowej.działalności.operacyjnej.już.w.II.kwartale ..Dodatni.wynik.finansowy.w.okresie.nasilenia.sprzedaży.może.mieć.kluczowe.znaczenie.w.procesie.pozyskiwania.kredytów.na.finansowanie.działalno-ści.bieżącej.lub.negocjowania.warunków.kredytu.kupieckiego ..W.sezonie.sprzedaży.jednostki. handlowe.wykazują. bowiem.wysokie. zapotrzebowanie. na. kapitał. obro-towy ..Ich.płynność.finansowa.w.tym.okresie.zależy.od.możliwości.pozyskania.ze-wnętrznych,.krótkoterminowych.kapitałów ..

106. Bogna.Sawicka

Zastosowanie.proponowanego.rozwiązania. istotnie.poprawia.obraz.sytuacji.fi-nansowej.przedsiębiorstwa.w.trakcie.roku.obrotowego,.co.przedstawia.zestawienie.wskaźników.rentowności.sprzedaży.mierzonej.zyskiem.ze.sprzedaży,.sporządzane.dla.wszystkich.prezentowanych.wariantów.sprawozdania.finansowego.(tabela.5 .6) ..Zawarte.tam.informacje.wskazują,.jak.istotnie.–.dzięki.zastosowaniu.różnych.roz-wiązań.ewidencyjnych.–.może.zostać.zmieniony.obraz.rentowności.spółki ..Całko-wity.brak.uwzględnienia.rabatów,.sprzedaży.usług.lub.premii.skutkuje.prezentacją.działalności.handlowej.jako.głęboko.deficytowej.(wariant.1) .

Tabela 5.6..Rentowność.działalności.podstawowejw.poszczególnych.wariantach.ewidencyjnych.i.sprawozdawczych

L.p. Wariant Miernik rentowności I kw II kw III kw IV kw

1 wariant.1

Zysk/.strata.ze.sprzedaży.przed.rozliczeniem.bez.usług.sprzedaży,.rabatów.i.premii.pieniężnych -1.684 -3.544 -5.316 -7.000

2 wariant.2

Zysk/.strata.ze.sprzedaży.z.uwzględnieniem..przychodów.z.tytułu.usług.sprzedaży,.rabatów.i.premii.pieniężnych.po.ich.otrzymaniu.–.prezentacja.premii.pieniężnych.w.pozostałych.przychodach.operacyjnych -1.684 -3.344 -1.236 -200

3 wariant.3

Zysk/.strata.ze.sprzedaży.z.uwzględnieniem.przychodów.z.tytułu.usług.sprzedaży,.rabatów.i.premii.pieniężnych.po.ich.otrzymaniu -1.684 -3.344 -1.236 2.200

4 wariant.4

Zysk/.strata.ze.sprzedaży.z.uwzględnieniem.rozliczanych.w.czasie.należnych.przychodów.ze.sprzedaży.usług,.rabatów.i.premii.pieniężnych -1.004 536 804 2.200

5 wariant.1Rentowność.sprzedaży.mierzona.zyskiem.ze.sprzedaży.(ROS) -13,89% -4,87% -4,87% -5,78%

6 wariant.2Rentowność.sprzedaży.mierzona.zyskiem.ze.sprzedaży.(ROS) -13,89% -4,59% -1,12% -0,16%

7 wariant.3Rentowność.sprzedaży.mierzona.zyskiem.ze.sprzedaży.(ROS) -13,89% -4,59% -1,12% 1,75%

8 wariant.4Rentowność.sprzedaży.mierzona.zyskiem.ze.sprzedaży.(ROS) -8,15% 0,73% 0,73% 1,75%


Prezentacja.uzyskiwanych.z. tytułu.prowadzonej.współpracy.handlowej.premii.pieniężnych.w.pozostałych.przychodach.operacyjnych.prowadzi.do.zniekształcenia.informacji.o.rentowności.działalności.podstawowej ..W.zaprezentowanym.przykła-


dzie. (wariant. 2). spółka. kończy. rok. obrotowy. stratą. ze. sprzedaży,. co. jest. zawsze.negatywnie.postrzegane.zarówno.przez.inwestorów,.jak.i.kredytodawców .

Zastosowanie.rozliczenia.w.czasie.korzyści.z.tytułu.należnych.rabatów.i.przy-chodów.ze.sprzedaży.usług.nie.wpływa.na.obraz.spółki.w.sprawozdaniu.rocznym ..Roczny.zysk.ze.sprzedaży,.wykazany.w.wariancie.3.jest.taki.sam.jak.w.wariancie.4 ..Różnica.dotyczy.wyłącznie.śródrocznej.oceny.rentowności.prowadzonej.działalno-ści.gospodarczej ..W.wariancie.4.po.zakończeniu.II.i.III.kwartału.dzięki.proporcjo-nalnemu.do.wielkości.przychodów.ze.sprzedaży.towarów.uwzględnieniu.należnych.rabatów.oraz.przychodów.ze.sprzedaży.usług,.rentowność.sprzedaży.kształtuje.się.na.stabilnym.poziomie.0,73% ..Uwzględnienie.rocznej.premii.pieniężnej.powoduje.wzrost.wskaźnika.rentowności.do.poziomu.1,75% ..W.wariacie.3.Spółka.do.momen-tu.zamknięcia.roku.obrotowego.wykazuje.ujemną.rentowność.sprzedaży,.co.może.wprowadzać.w.błąd.użytkowników.sprawozdawczości.finansowej ..

5.5. Podsumowanie

Dotychczasowe.uregulowania.rachunkowości.w.polskich.przepisach.prawnych.i.MSSF,.jak.również.literatura.przedmiotu,.nie.zawierają.szczegółowych.wytycznych.w. zakresie. sposobu.prezentacji.w. sprawozdaniu.finansowym. jednostki. handlowej.korzyści. ekonomicznych. z. tytułu. rabatów,. realizowanych. usług. dystrybucyjnych,.marketingowych,. czy. też. uzyskiwanych. premii. pieniężnych .. Problem. śródrocznej.sprawozdawczości.finansowej.jednostek.niewchodzących.do.elitarnego.kręgu.jedno-stek.zaufania.publicznego.również.jest.marginalizowany ..Tymczasem.jakość.infor-macji.prezentowanej.w.sprawozdaniach.finansowych.sporządzanych.w.trakcie.roku.obrotowego,. dla. potrzeb. zarówno. odbiorców.wewnętrznych,. jak. i. zewnętrznych,.może.mieć.kluczowe.znaczenie.w.procesach.decyzyjnych.dotyczących.m .in .:

• dostępu.i.ceny.kapitału.pochodzącego.z.zewnętrznych.źródeł.finansowania,• podjęcia.przez.partnerów.biznesowych.współpracy,• możliwości.uczestniczenia.w.przetargach,• oceny.legalności.zachowań.konkurencyjnych,• oceny.pracy.zarządu .Prawidłowa. ewidencja. i. prezentacja.w. sprawozdaniu. finansowym. dokonywa-

nych.operacji.gospodarczych.wymaga.od.głównego.księgowego.gruntownej.znajo-mości.warunków.zawieranych.kontraktów.handlowych ..Jest.to.warunek.konieczny.dla.ujmowania.zdarzeń.gospodarczych.zgodnie.z.ich.treścią.ekonomiczną ..Ryzyko.niewłaściwej.oceny.sytuacji.ekonomicznej.jednostki.w.trakcie.roku.obrotowego.jest.wysokie.szczególnie.tam,.gdzie.występują.problemy.z.szybkim.obiegiem.informacji.i.dokumentów ..

Wprowadzenie. w. praktyce. proponowanych. rozwiązań. wymaga. sporządzania.budżetów.uwzględniających.współpracę.z.poszczególnymi.kontrahentami.oraz.spo-rządzenie.planu.realizacji.zarówno.zadań.sprzedażowych,. jak.również.spodziewa-

108. Bogna.Sawicka

nych. rabatów. i. przychodów. ze. sprzedaży. usług .. Jednakże. proponowane. powyżej.rozwiązania. powinny. być. stosowane. ze. stałym. zachowaniem. zasady. ostrożności ..Należne.rabaty.oraz.przychody.ze.sprzedaży.usług.powinny.obejmować.wyłącznie.kwoty.wynikające.bezspornie.z.zawartych.umów.handlowych.oraz.zaewidencjono-wanych.operacji.zakupu.i.sprzedaży.towarów ..

Z.uwagi.na.to,.że.często.rabaty.są.uzależnione.od.wartości.dokonanych.zakupów,.a.nie.sprzedaży,.proces.budżetowania.powinien.uwzględniać.plan.zakupów.od.po-szczególnych.dostawców ..Prawidłowo.sporządzone.plany.finansowe.uwzględniające.realne. założenia. dotyczące.oczekiwanego.poziomu. sprzedaży,. ponoszonych.kosz-tów.oraz.bieżąca.kontrola.stanu.zapasów.mogą.stanowić.podstawę.dla.weryfikacji.zasadności.odnoszenia.na.wynik.finansowy.należnych.rabatów.lub.przychodów.ze.sprzedaży.usług .

Wprowadzenie. proponowanych. rozwiązań. nie. ma. wpływu. na. sprawozdania.roczne,.ale.pozwala.na.poprawę.jakości.informacji.prezentowanych.w.śródrocznych.sprawozdaniach.finansowych.jednostek.prowadzących.działalność.handlową ..Pod-kreślić.też.należy,.iż.proponowane.ujęcie.korzyści.ekonomicznych.z.tytułu.rabatów,.sprzedaży.usług,.czy.też.uzyskiwanych.premii.pozostaje.zgodne.z.zasadami.rachun-kowości.obowiązującymi.na.gruncie.polskich.i.międzynarodowych.regulacji.rachun-kowości ..Korzyści.ekonomiczne.z.wymienionych.wyżej.tytułów.spełniają,.zawartą.w.ustawie.o.rachunkowości,.definicję.przychodów,.powodując.zwiększenie.wartości.kapitałów.własnych.poprzez.wzrost.wartości.aktywów. lub.zmniejszenie.zobowią-zań.w.zależności.od.przyjętego.sposobu.dokonywania.rozliczeń.pomiędzy.stronami.transakcji .

Za.proponowanym.ujęciem.opisanych.korzyści.przemawia.także.zasada.memo-riału.oraz.współmierności.przychodów.i.kosztów ..Jak.wykazano.w.zaprezentowa-nym.przykładzie,.ujmowanie.korzyści.z.tytułu.rabatów,.sprzedanych.usług,.czy.też.uzyskiwanych.przez.jednostki.handlowe.premii.pieniężnych.jako.korekty.wartości.sprzedanych.towarów.w.okresach,.w.których.tej.sprzedaży.dokonano,.powoduje.po-prawę.wizerunku.jednostki.w.obszarze.jej.rentowności.w.trakcie.roku.obrotowego.i.nie.wpływa.na.wartości.prezentowane.w.rocznym.sprawozdaniu.finansowym ..Takie.ujęcie.jest.zgodne.z.zasadą.wyższości.treści.nad.formą ..

Należy.jednak.pamiętać,.że.zawarte.w.polityce.rachunkowości.rozwiązania.nie.mogą. być. narzędziem.negatywnie. pojmowanego. kreowania.wyniku.finansowego ..Nieprzestrzeganie.zasady.ostrożnej.wyceny.przy.ujęciu.należnych.rabatów.i.przy-chodów.ze.sprzedaży.usług.może.nieść.ryzyko.„upiększania”.sprawozdania.finan-sowego,.co.nie.mieści.się.w.zakresie.polityki.rachunkowości.i.powinno.być.jasno.interpretowane.jako.fałszerstwo16 .

Na.koniec.podkreślić.należy,. iż.cześć.rabatów.jest.przyznawana.za.dokonanie.wcześniejszej.płatności ..Umieszczanie.tych.korzyści.w.obszarze.działalności.opera-

16. Por ..T ..Cebrowska,.Polityka bilansowa,.[w]:.Rachunkowość finansowa i podatkowa,.pod.red ..T ..Cebrowska,.Wydawnictwo.Naukowe.PWN,.2010,.s ..230 .


cyjnej.pozostaje.w.sprzeczności.z.ich.treścią.ekonomiczną ..Operacje.te.są.zasadne.ekonomicznie.tylko.w.konfrontacji.z.ich.wpływem.na.koszt.kapitału.finansującego.aktywa.jednostki ..Problematyka.zróżnicowania.uzyskiwanych.przez.jednostki.han-dlowe.rabatów.posprzedażowych.nie.stanowiła.przedmiotu.niniejszego.rozdziału .

Bibliografia

Jesionowska.J .,.Rabaty, opusty i bonifikaty w podatkach i rachunkowości,.Doradca.Podat-nika.2004,.nr.40 ..

Martyniuk.T .,.Przychody jako kategoria prawa bilansowego,.„Zeszyty.Teoretyczne.Ra-chunkowości”,.nr.54.(110),.SKWP,.Rada.Naukowa,.Warszawa.2010 .

Martyniuk. T .,. Rachunkowość finansowa przedsiębiorstw handlowych. Obrót krajowy i międzynarodowy,.Difin.2004 .

Rachunkowość finansowa i podatkowa,.praca.zbiorowa.pod.red ..T ..Cebrowskiej,.Wydaw-nictwo.Naukowe.PWN,.2010 .

Rozporządzenie Komisji (WE) Nr 1126/2008 z dnia 3 listopada 2008 r. przyjmujące okre-ślone międzynarodowe standardy rachunkowości zgodnie z rozporządzeniem (WE).nr 1606/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady,.Dz ..Urz ..UE.PL.L320.z.29 .11 .2008.z.późn ..zm .

Sawicki.K .,.Wpływ metod wyceny i ustalania przychodów ze sprzedaży usług na wynik finansowy netto jednostki gospodarczej,.„Zeszyty.Teoretyczne.Rachunkowości”.nr.54.(110),.SKWP.Rada.Naukowa,.Warszawa.2010 .

Ustawa.z.dnia.29.września.1994.roku.o.rachunkowości .Walińska.E .,.Ujmowanie skutków polityki rachunkowości w sprawozdaniu finansowym,.

„Zeszyty.Teoretyczne.Rachunkowości”.60.(116),.SKWP.Rada.Naukowa,.Warszawa.2011 .

Wprowadzenie do rachunkowości,.praca.zbiorowa.pod ..red ..E ..Śnieżek,.Oficyna.Ekono-miczna,.Kraków.2006 .

Streszczenie

Tradycyjne. postrzeganie. działalności. handlowej,. jako. biznesu. opartego. wyłącznie.na.zasadzie.kup.taniej.–.sprzedaj.drożej,.staje.się.nieaktualne.w.obliczu.współczesnych.umów.handlowych ..Obecnie.o.rentowności.działalności.handlowej.często.nie.decyduje.jedynie.marża.handlowa,.lecz.suma.korzyści.z.tytułu.marży,.rabatów.posprzedażowych,.świadczonych.usług.marketingowych,. dystrybucyjnych.oraz. uzyskiwanych.premii. pie-niężnych .. Funkcjonujące. w. jednostkach. handlowych. rozwiązania. ewidencyjne. i. spra-wozdawcze.nie.uwzględniają.kompleksowo.treści.ekonomicznej.zawieranych.kontraktów.handlowych,.przez.co.dochodzi.do.okresowego.zniekształcania.obrazu.sytuacji.finanso-wej.spółki.w.trakcie.roku.obrotowego ..W.rozdziale.zaprezentowano.rozwiązania.ewiden-cyjne.i.sprawozdawcze.uwzględniające.specyfikę.dokonywanych.transakcji.handlowych ..

110. Bogna.Sawicka

Przeprowadzono.rozważania.w.zakresie.zgodności.proponowanych.rozwiązań.z.zasadami.rachunkowości.oraz.sformułowano.uwagi.w.zakresie.warunków.wdrożenia.proponowa-nych.rozwiązań ..

SummaryAccounting policy of commercial enterprises

and their economic situation presented in financial statement during the financial year

The.traditional.perception.of.commercial.activity,.as.a.business.based.on.the.basis.of.buy.cheap,.sell.expensive.becomes.out-of.date.in.the.face.of.modern.trade.agreements ..Currently,.often.the.profitability.of.commercial.activity.is.not.determined.solely.by.market.margin,. but. by. the. sum.of. benefits. included. the.margin,. discounts. after. sales,.market-ing.and.distribution.services.and.cash.bonuses.earned ..Commercial.enterprises.in.the.ac-countancy.and.reporting.solution.do.not.respect.the.complex.substance.of.the.concluded.commercial.contracts,.which.periodically.comes.to.distorting.the.picture.of.the.reporting.financial.situation.during.the.financial.year ..The.paper.presents.accounting.and.reporting.solutions.taking.into.account.the.specificity.of.carried.out.commercial.transactions.and.its.compliance.with.accounting.principles ..The.paper.includes.also.conditions.of.implemen-tations.of.proposed.solutions .

Rozdział 6 Polityka rachunkowości w zakresie

konsolidacji wspólnych przedsięwzięć i jej wpływ na sytuację majątkowo-finansową

grupy kapitałowej

Anna Białek-Jaworska*, Renata Samburska**

6.1. Wprowadzenie

Polityka.rachunkowości.(bilansowa).grupy.kapitałowej.jest.polityką.bilansową.jednostki.dominującej,.która.przez.odpowiedni.dobór.instrumentów.może.wpływać.na.obraz.sytuacji.finansowej.podmiotów.podporządkowanych,.a.dzięki.temu.na.ob-raz.całej.grupy.kapitałowej,.przedstawiony .w .skonsolidowanym .sprawozdaniu.finan-sowym ..Polityka.bilansowa.grupy.kapitałowej.jest.ukierunkowana.na.zewnątrz,.na.jej.otoczenie,.i.do.wewnątrz.grupy ..W.pierwszej.sytuacji.wpływa.ona.na.zachowa-nia.odbiorców.zewnętrznych.i.tworzenie.wizerunku.zgodnego.z.ich.oczekiwaniami ..W.drugiej,.polityka.ta.ma.na.celu.kształtowanie.zachowań.jednostek.podporządko-wanych.poprzez.stosowanie.wspólnych.rozwiązań.w.zakresie.finansów,.zarządzania.relacjami,.aktywami,.pasywami.czy.strukturą.własności ..W.wyniku.tych.oddziały-wań.ostateczny.obraz.grupy.kapitałowej.uwidoczniony.zostaje.właśnie.w.skonsoli-dowanym.sprawozdaniu.finansowym ..

Metody.rozliczania.udziałów.we.wspólnych.przedsięwzięciach.różnią.się.między.krajami ..Przykładowo,.Stany.Zjednoczone.wymagają.stosowania.metody.praw.wła-sności.przy.prezentowaniu.danych.w.sprawozdaniach.jednostki.konsolidującej,.zaś.Kanada.uznaje.metodę.proporcjonalną1 ..Kwestia.wyboru.metody.konsolidacji.wspól-nych. przedsięwzięć. (joint ventures). jest. aktualnie. przedmiotem.międzynarodowej.

*. Dr.Anna.Białek-Jaworska,.Wydział.Nauk.Ekonomicznych.Uniwersytetu.Warszawskiego,.Kate-dra.Bankowości,.Finansów.i.Rachunkowości,.adiunkt,.e-mail:.abialek@wne .uw .edu .pl

**. mgr.Renata.Samburska,.absolwentka.Wydziału.Nauk.Ekonomicznych.Uniwersytetu.Warszaw-skiego,.e-mail:.rsamburska@gmail .com

1. CICA.Handbook,.Section.3055,.Canadian.Institute.of.Chartered.Accountants.(2000) .

112. Anna.Białek-Jaworska,.Renata.Samburska

debaty ..Oponenci.dobrowolnego.wyboru.łączenia.udziałów.joint ventures.zwracają.uwagę,.że.aktualne.regulacje.nie.odzwierciedlają.rzeczywistego.obrazu.przedsiębior-stwa.w.skonsolidowanych.sprawozdaniach.finansowych ..Głosy.te.są.konsekwencją.ostatniego.kryzysu.finansowego,.w.którym.inwestorzy.nie.byli.w.stanie.oszacować.ryzyka.inwestycji.w.przedsiębiorstwo,.które.–.poprzez.wybór.sprzyjającej.dla.siebie.metody.konsolidacji.–.zaciemniało.ważne.z.punktu.widzenia.inwestorów.informacje ..Rada.Międzynarodowych.Standardów.Rachunkowości.pracuje.obecnie.nad.ujedno-liceniem.definicji.kontroli.oraz.wdrożeniem.nowych.standardów.odnośnie.do.wspól-nych.przedsięwzięć2 .

Celem.niniejszego.rozdziału.jest.próba.odpowiedzi.na.pytanie,.w.jakim.stopniu.i.czy.w.ogóle.wybór.metody.konsolidacji.danych.ze.sprawozdań.wspólnych.przed-sięwzięć.zmienia.obraz.sytuacji.finansowej.grupy.kapitałowej,.a.jeżeli.tak,.to.którą.z.metod:.proporcjonalną.czy.wycenę.praw.własności,.powinno.się.stosować,.aby.za-pewnić.rzetelny.obraz.sytuacji.finansowej,.majątkowej.i.wyniku.finansowego.grupy?.Wyniki.przeprowadzonych.dotychczas.badań.empirycznych.nie.dają.jednoznacznej.odpowiedzi .

6.2. Konsolidacja jednostek współkontrolowanych w świetle literatury

Konsolidacja.sprawozdań.finansowych.ma.na.celu.zastosowanie. takich.proce-dur.i.metod,.które.umożliwią.sporządzenie.sprawozdania.finansowego.opierającego.się. na. poszczególnych. jednostkowych. sprawozdaniach. jednostek. gospodarczych,.wchodzących.w.skład.grupy.kapitałowej ..Podstawowym.celem.skonsolidowanego.sprawozdania. finansowego. grupy. kapitałowej. jest. prezentacja. wyników. finanso-wych.w.taki.sposób,.jakby.była.ona.pojedynczym.podmiotem.gospodarczym ..Do-konanie.oceny.całościowej.działalności.jest.niemożliwe.na.podstawie.pojedynczych.sprawozdań.finansowych.spółek.wchodzących.w.skład.grupy,.dlatego.też.niezbęd-nym.jest,.w.celu.otrzymania.jasnego.i.rzetelnego.obrazu.całej.grupy,.przygotowanie.skonsolidowanego.sprawozdania.finansowego ..Musi.ono.obejmować.dane.jednostki.dominującej. oraz. zależnych. od. niej. spółek. córek,. bez.względu. na. to,. gdzie.mają.one.siedzibę,.o.ile.traktowane.są.inaczej.niż.inwestycja.przeznaczona.do.sprzedaży.w.krótkim.okresie ..Jednostka.dominująca.jest.odpowiedzialna.za.opracowanie.zasad.rachunkowości.swojej.grupy.kapitałowej.oraz.zasad.sporządzania.skonsolidowanego.sprawozdania ..Ustawa.o.rachunkowości,.podobnie.jak.MSSF,.przewiduje.konsolida-cję.metodą.pełną,.proporcjonalną.i.wycenę.praw.własności ..

2. Artykuły.komentujące.tę.kwestię.są.dostępne.na.stronie:.Joint.ventures,.Project.milestones,. http://www .ifrs .org/Current+Projects/IASB+Projects/Joint+Ventures/Joint+Ventures .htm.

(30 .07 .2011) .

Polityka.rachunkowości.w.zakresie.konsolidacji.wspólnych.przedsięwzięć. 113

Metoda.konsolidacji.pełnej.sprowadza.się.do.ujęcia.w.skonsolidowanym.spra-wozdaniu.z.sytuacji.finansowej.(bilansie).całości.aktywów.i.zobowiązań.jednostki.zależnej ..Tak.więc.jednostka.dominująca,.mimo.posiadania.np .. tylko.60%.głosów.na.walnym. zgromadzeniu,. będzie.wykazywać.w. skonsolidowanym. sprawozdaniu.całość.majątku.jednostki.zależnej,.co.wynika.z.definicji.„kontroli” ..Kontrolując.dany.podmiot,.spółka-matka.ma.prawo.decydować.o.sposobie.wykorzystania.jego.akty-wów.oraz.kształtować.sposób.ich.finansowania ..W.związku.z.tym,.jednostka.domi-nująca.wykazuje.całość.aktywów.netto,.mimo.iż.od.strony.prawnej.posiada.jedynie.wspomniane.wcześniej.60%,.zaś.nienależną.część.kapitału.własnego,.w.tym.zysku.netto,.przedstawia.w.postaci.udziałów.mniejszości ..Po.zsumowaniu.poszczególnych.pozycji.odpowiednich.elementów.sprawozdań.finansowych.podmiotu.dominującego.i.jego.jednostek.zależnych,.należy.dokonać.odpowiednich.korekt.i.wyłączeń.konso-lidacyjnych,.dotyczących.usunięcia.ze.sprawozdań.finansowych.tych.pozycji,.które.są.wynikiem.wzajemnego.oddziaływania.przedsiębiorstw,.w. tym.wzajemnych.na-leżności.i.zobowiązań.z.różnych.tytułów,.przychodów.i.kosztów.związanych.z.ope-racjami.wewnątrz.grupy.kapitałowej.oraz.zysków.i.strat.powstałych.na.transakcjach.w.obrębie.grupy.kapitałowej .

Metoda.proporcjonalna.polega.na.sumowaniu.poszczególnych.pozycji.sprawoz-dań.finansowych.wspólnika. jednostki.współzależnej,.w.pełnej.wartości,. z. częścią.wartości. poszczególnych. pozycji. sprawozdań. finansowych. jednostek. współzależ-nych,.proporcjonalną.do.udziałów.posiadanych.przez. jednostki.grupy.kapitałowej.objęte. konsolidacją,. jak. również. dokonaniu. korekt. i. wyłączeń. konsolidacyjnych ..Procedury. stosowane. przy.metodzie. proporcjonalnej. są. niemal. tożsame. ze. stoso-wanymi.przy.konsolidacji.pełnej,.w.skonsolidowanym.sprawozdaniu.nie.ujmuje.się.tylko.pełnych.wartości.współkontrolowanych.aktywów.i.pasywów.jednostki.zależ-nej,. lecz. . jedynie. tę. ich. część,. która. odpowiada. udziałowi. jednostki. dominującej.w.kapitale.własnym.jednostki.współzależnej ..

Wycena. metodą. praw. własności. jest. stosowana,. jeżeli. jedna. spółka. posiada.w.drugiej.spółce.co.najmniej.20%.i.nie.więcej.niż.50%.akcji.z.prawem.głosu,.co.oznacza,.że.firma.pierwsza.może.wywierać.znaczący.wpływ.na.politykę.finansową.i.operacyjną.tej.drugiej.spółki ..W.przypadku.tej.metody.nie.jest.spełniona.definicja.aktywów,.mówiąca.o.kontroli.danego.składnika.majątku,.gdyż.może.istnieć.inny.in-westor,.który.kontroluje.działania.tego.podmiotu,.posiadając.ponad.50%.praw.głosu ..Metoda.praw.własności.sprowadza.się.przede.wszystkim.do.wyceny.akcji.i.udziałów.w.jednostkach.stowarzyszonych.i.współzależnych .

Dane. jednostki. zależnej. konsoliduje. się. metodą. konsolidacji. pełnej,. udziały.jednostek.stowarzyszonych.wykazuje.się.w.skonsolidowanym.sprawozdaniu.finan-sowym. za. pomocą.metody. praw.własności .. Natomiast. w. przypadku. ujęcia. księ-gowego.współkontrolowanych. jednostek. zarówno.międzynarodowe. regulacje,. jak.i.ustawa.o.rachunkowości.pozostawiają.spółkom.pewną.dowolność,.gdyż.pozwalają.na.wybór. jednej. z. dwóch.metod,. tj .. ujmowania.udziałów.metodą.praw.własności.lub.stosowanie.konsolidacji.proporcjonalnej,.co.skutkuje.znacząco.innym.obrazem.


sytuacji.finansowej.prezentowanej.w.skonsolidowanym.sprawozdaniu.finansowym ..Kazbi.Kothavala3.dowodzi,.iż.sprawozdania.finansowe.konsolidowane.z.joint.ventu-res.(w.skrócie.JVs).metodą.praw.własności.dostarczają.więcej.istotnych.informacji.dla.oszacowania.zmienności.cen.obligacji,.natomiast.Mark.P ..Bauman4.wskazuje,.że.bardziej.odpowiednia.w.tej.kwestii.jest.metoda.proporcjonalna ..Roger.Graham5.pod-kreśla.fakt,.iż.korzystając.z bardziej.szczegółowych.informacji.dostarczanych.przez.konsolidację.proporcjonalną.(Kanada).był.w.stanie.oszacować.prognozy.przyszłych.zysków.w.kapitale.własnym.danego.przedsiębiorstwa ..Podobnie.uważają.O’Hanlon.i.Taylor6,.którzy.dostrzegają.przewagę.informacyjną.metody.proporcjonalnej.stoso-wanej.w.stosunku.do.JVs.w.Wielkiej.Brytanii ..Stoltzfus.i.Epps7.podkreślają.problemy.w.analizach,.jakich.nastręcza.niski.stopień.ujawniania.informacji.w.sprawozdaniach.finansowych.spółek.amerykańskich ..Porównując.premię.za.ryzyko.inwestycji.w.ob-ligacje.firm.amerykańskich,.przeprowadzili.oni.badanie.empiryczne,.które.dowiodło,.że.w.przypadku,.kiedy.firma.zabezpiecza.długi.JVs,.stosowanie.metody.proporcjo-nalnej.ma.większą.wartość.użytkową.i.informacyjną.dla.inwestorów ..Soonawalla8,.analizując.kanadyjskie,.brytyjskie.i.amerykańskie.spółki.z.lat.1995-2000,.doszedł.do.wniosku,.że.konsolidacja..zagregowanych.danych.pochodzących.z.JVs,.łączonych.metodą.praw.własności,.nie.dostarcza.informacji.niezbędnych.do.dokładnego.osza-cowania.przyszłych.zysków.przedsiębiorstwa ..

Omówionym.wcześniej. badaniom,.mającym. na. celu. dojście. do.międzynarodo-wego.konsensusu.co.do.odpowiedniej.metody.konsolidacji.sprawozdań.z.JVs,.stoi.na.drodze.zasadniczy.brak.wiedzy.na.temat.czynników.determinujących.wybór.metody.konsolidacji.przez.przedsiębiorstwo ..Niniejszy.artykuł.jest.próbą.zidentyfikowania.de-terminant.wyboru.metody.proporcjonalnej.lub.metody.praw.własności.w.odniesieniu.do.wspólnych.przedsięwzięć.poprzez.zbadanie,.czy.rodzaj.konsolidowanego.wspól-nego.przedsięwzięcia.odgrywa.istotną.rolę.przy.wyborze.danej.metody.konsolidacji9 ..

3. K ..Kothavala, Proportional consolidation versus the equity method: A risk measurement per-spective on reporting interests in joint ventures,.„Journal.of.Accounting.and.Public.Policy”,.Volume.22,.Issue.6,.November-December.2003,.s ..517-538 .

4. M ..Bauman,.Proportionate consolidation versus the equity method: Additional evidence on the association with bond ratings,.„International.Review.of.Financial.Analysis”,.Volume.16,.Issue.5,.2007,.s ..496-507 .

5. R ..Graham,.D ..Raymond,. .K ..Morrill. Cameron,.Proportionate consolidation vs. the equity method: A decision usefulness perspective on reporting interests in joint ventures,.„Accounting.Horizons”,.17/2003,.s ..123-137 .

6. J ..O’Hanlon,.P ..Taylor,.The value relevance of disclosures of liabilities of equity-accounted investees: UK evidence,.„Accounting.and.Business.Research”,.37/2007,.s ..267-284 .

7. R ..Stoltzfus,.R ..Epps,.An empirical study of the value-relevance of using proportional consoli-dation accounting for investment in joint ventures,.„Accounting.Forum”,.29/2005,.s ..169-190 .

8. K ..Soonawalla,.Accounting for joint ventures and associates in Canada, UK, and US: Do US rules hide information?,.„Journal.of.Business.Finance.and.Accounting”,.33/2006,.s ..395-417 .

9. Podobny. problem. badany. był. przez. Isabel. Costa. Lourenço. z. Business. School. w. Portugali.i. został. opublikowany. w. Determinants. of. the.Accounting. Choice. between.Alternative. Re-


W. analizie.wykorzystaliśmy. klasyfikację.wspólnych. przedsięwzięć. zaproponowaną.przez.Isabele.Costa.Lourenço.z.Business.School.w.Portugali10 .

6.3. Charakterystyka wspólnych przedsięwzięć opartych na kontroli aktywów lub działalności oraz jednostek współkontrolowanych typu LINK lub SCALE

Rodzaj.JVs.polegający.na.współkontrolowaniu.aktywów.czy.działalności.(Join-tly Controlled Assets or Operations).nie.wiąże.się.z.utworzeniem.nowego.podmio-tu ..W.przypadku.współkontrolowanej.działalności.(Jointly Controlled Operations).każdy.ze.wspólników,.używając.swoich.aktywów.i.ponosząc.koszty,.które.dają.się.mu.konkretnie.przypisać,.bierze.udział.w.osiąganiu.wspólnego.zamierzonego.celu ..Wspólnicy.dzielą. się.przychodami.np .. ze. sprzedaży,. co.pozwala.pokryć.wspólnie.poniesione.koszty ..Istotą.Jointly Controlled Assets.jest.składnik.aktywów,.który.pod-lega.współkontroli ..Aktywo.to.stanowi.dla.stron.źródło.korzyści,.polegające.na.moż-liwości.ich.osobistego.użytkowania,.posiadania.prawa.do.części.przychodów,.wyge-nerowanych.przez.nie,.czy.też.wynajmowania.ich.osobom.trzecim ..Wspólne.koszty.projektu.oraz.przychody. zostaną.więc. zarówno.w.przypadku.współkontrolowanej.działalności,. jak. i. aktywów.wykazane.w.części.odpowiadającej.prawu.do.udziału.w.zyskach.(wyrażonemu.w.%),.co.jest.istotą.metody.konsolidacji.proporcjonalnej .

Kluczową.cechą,.odróżniającą.współkontrolowane.jednostki.(Jointly Controlled Entities).od.dwóch.wcześniej.omawianych. form,. jest.powołanie.osobnego.współ-kontrolowanego.podmiotu,.który.wykorzystuje.wniesione.do.niego.aktywa,.generuje.przychody.oraz.koszty,.jak.i.zaciąga.zobowiązania ..Zwolennicy.metody.konsolidacji.proporcjonalnej.dla.współkontrolowanych.podmiotów.(JCEs).podkreślają. fakt. ist-nienia.kontroli ..Oponenci.wskazują.jednak,.że.powinno.się.zastosować.w.tym.przy-padku.metodę.praw.własności,.gdyż.właściwie.przedsiębiorstwo.nie.sprawuje.kon-troli.nad.aktywami.i.zobowiązaniami.(robi.to.samodzielnie.JCEs),.a.jedynie.kontrola.ta.uwidacznia.się.w.przypadku.udziałów.w.spółce .

W.celu. rozwiązania.problemu.wyboru.metody.konsolidacji.dla.wspólnie.kon-trolowanych.jednostek.należy.przybliżyć.ich.specyfikę ..Zgodnie.z.koncepcją.J .Hen-narta11,. wykorzystywaną. również. przez. Isabele.Costa. Lourenço,. przedsiębiorstwa.dzielą.się.na.dwie.zasadnicze.grupy:.SCALE.i.LINK . Przedsięwzięcia.typu.SCALE.powstają.na.skutek.wejścia.w.tę.samą.gałąź.przemysłu.lub.zajmują.się.tym.samym.

porting.Methods.for.Interests.in.Jointly.Controlled.Entities,.„European.Accounting.Review”,.194/2010,.s ..739-773 .

10. I .. Costa. Lourenço,.Determinants of the Accounting Choice between Alternative Reporting Methods . . .,.op ..cit .

11. J ..Hennart,.A transaction costs theory of equity joint ventures,.„Strategic.Management.Journal”,.1988,.s ..361-374 .


etapem.w.procesie. produkcji. czy. też. dystrybucji ..Hennart. nazywa. takie. działania.„homogeniczną.współpracą” ..Wskazuje.on.też,.iż.łączenie.się.z.przedsiębiorstwami.typu.SCALE.jest.swego.rodzaju.procesem.internalizacji,.a.jako.przykład.podaje.fir-mę.zajmującą.się.składaniem.i.montowaniem.części.do.samochodów,.która.natrafiła.na.problemy.związane.z.zakupem.specyficznych.dla.pewnego.modelu.samochodu.silników ..Rynek.dla.tych.konkretnych.komponentów.jest.bardzo.wąski.i.wymagają-cy ..Dlatego.też.firma.postanowiła.połączyć.siły.z.producentem.specyficznych.modeli.silników.poprzez.powołanie. joint ventures. (SCALE.JVs),.które.będzie.zajmowało.się.produkcją.trudnodostępnych.silników ..Obie.firmy.należą.do.tej.samej.branży.i.są.na.tym.samym.etapie.w.procesie.biznesowym.(produkują,.składają.i.montują.części.samochodowe) . Z.mikroekonomicznego.punktu.widzenia.internalizacja.ma.na.celu.ograniczenie.kosztów.transakcyjnych.współpracy.z.podmiotami.zewnętrznymi12 ..Po-przez.integrację.poziomą.przedsiębiorstwa.są.skłonne.podejmować.większe.przed-sięwzięcia,.zostawiając.tym.samym.konkurencję.w.tyle .

Joint ventures.typu.LINK.powstają.natomiast.na.skutek.połączenia.się.firm.działa-jących.w.dwóch.następujących.po.sobie.ogniwach.łańcucha.wartości ..Hennart.podaje.tu.przykład.wiodącego.producenta.mleka,.który.chce.wejść.na.nowy.rynek.w.innym.kraju ..Brakuje.mu.jednak.specyficznej.wiedzy,.tzw ..know how.na.temat.dystrybucji.w.tym.kraju ..Nie.chce.też.ponosić.dużych.kosztów.na.zbudowanie.efektywnych.kanałów.dystrybucji..i. zaopatrywać. się. w. specyficzny. dla. towaru. sprzęt,. jak. np .. lodówki ..W. podob-nej. sytuacji. znajduje. się. lokalny. dystrybutor,. który. posiada. odpowiednie. wy-posażenie. i. sprzęt,. a. brakuje. mu. rozpoznawalnej. marki. rynkowej. do. trans-portu .. Te. dwa,. zwane. przez. Henarta. firm – specific, aktywa. każdej. ze. stron. są.podstawą. do. zawarcia. współpracy. w. celu. produkcji. i. dystrybucji. markowego.mleka. na. nowym. rynku ..Może. się. to. odbyć.właśnie. przez. powołanie. tzw .. LINK.joint venture .. Pojawienie. się. i. bardzo. szybki. rozwój. partnerstwa. wertykalnego..w.większości.sektorów.wyraża.się.głównie.przechodzeniem.od.systemu.produkcji.masowej.do.systemu.„just.in.time”13 .

6.4. Typ działalności jednostki współkontrolowanej a metoda konsolidacji

Tworzenie.przedsięwzięć.typu.SCALE.jest.metodą.uniknięcia.kosztów.transak-cyjnych.w.przypadku,.gdyby.przedsiębiorstwo.napotkało.trudności.z.porozumieniem.się.z.kluczowym.dla.niego.producentem.z.tej.samej.branży ..Udziały.w.spółce.typu.

12. J .. Rymarczyk,. Internacjonalizacja przedsiębiorstwa,. Polskie. Wydawnictwo. Ekonomiczne,.Warszawa.1996,.s ..48 .

13. H ..Chwistecka-Dudek,.W ..Sroka,.Alianse strategiczne. Problemy teorii i dylematy praktyki,.Wydawnictwo.Profesjonalnej.Szkoły.Biznesu,.Kraków.2000,.s ..32-40 .


SCALE.Isabel.Costa.Lourenço.postrzega. jako. formę.zabezpieczenia. się.przedsię-biorstwa.przed.oportunistycznymi.graczami.rynkowymi ..Relacja.ta.jest.porównywa-na.do.relacji.z.jednostką.stowarzyszoną,.którą.konsoliduje.się.metodą.praw.własno-ści,.zatem.JCEs.typu.SCALE.powinno.być.konsolidowane.w.podobny.sposób .

Spółki.typu.LINK.są.tworzone,.aby.obejść.koszty.transakcyjne.związane.z.nabyciem..tzw ..firm specific.innego.przedsiębiorstwa,.które.zasadniczo.mogą.przynieść.korzyści..w.całościowym.łańcuchu.biznesowym.(w.wyżej.opisanym.przypadku.dystrybutor.mleka.posiadał.know how na.temat.kanałów.dystrybucji.w.danym.kraju,.co.dla.produ-centa.mleka.było.zasadnicze.w.sprzedaży.swojego.produktu) ..Relacja.między.przed-siębiorstwem.a.spółką.typu.LINK.przybiera.nieco.inny.charakter.niż.ta.między.przed-siębiorstwem.a.spółką.typu.SCALE ..W.przypadku.pierwszej.każda.ze.stron.wnosi.do.wspólnego.przedsięwzięcia.swoje.kluczowe.aktywa.w.celu.osiągnięcia.wspólnego.celu.poprzez.powołanie.spółki.typu.LINK ..Nawiązując.do.przykładu.producenta.mle-ka,.aby.odnieść.sukces.ekonomiczny.potrzebuje.on.zaangażowania.innego.podmiotu,.który.jest.odpowiedzialny.za.inny.komponent.procesu.(dystrybucja) ..Wspólny.produkt.finalny,.jakim.jest.dostarczone.mleko.do.konsumenta,.powstaje.poprzez.złożenie.tych.osobnych.komponentów ..Wspólnicy.dzielą.się.wpływami.ze.sprzedaży.zgodnie.z.za-pisami.zawartymi.w.umowie,.co.pozwala.im.pokryć.wspólne.koszty ..Ponieważ.pono-szone.są.tu.wspólne.koszty.projektu.oraz.osiągane.wspólne.przychody,.to.zostanie.wy-kazana.jedynie.ich.część,.odpowiadająca.procentowemu.udziałowi.w.projekcie.JVs ..Owa.zasada.wzajemności.wyraźnie.nawiązuje.do.współkontrolowanej.działalności...i.aktywów.(JCAOs),.dlatego.metoda.konsolidacji.proporcjonalnej.wydaje.się. tutaj.być.najodpowiedniejsza ..

Ponadto,.Isabel.Costa.Lourenço,.celem.poparcia.swoich.hipotez,.powołuje.się.na.listy.nadesłane.przez.przedsiębiorców.do.International Accounting Standards Board ..Przedsiębiorcy.ci.wyrażają.poparcie.dla.stosowania.metody.proporcjonalnej.w.sto-sunku.do.przedsięwzięć.typu.LINK,.argumentując.to.tym,.iż.wniesione.tam.szcze-gólne.ich.umiejętności.i.aktywa.firmy.mogłyby.ulec.dewaluacji,.gdyby.potraktowano.joint ventures.jak.podmiot.stowarzyszony,.konsolidowany.metodą.praw.własności ..Dodają.także,.iż.partycypują.nie.tylko.w.zyskach,.ale.i.w.ryzyku.działalności.danego.podmiotu,.co.zwiększa.wartość.zaangażowanych.tam.udziałów .

Na.podstawie.powyższego.wywodu.można.wyciągnąć.wniosek,.że.rodzaj.wspól-nie.prowadzonego.przedsięwzięcia.wyznacza.metodę.konsolidacji. ich.sprawozdań.finansowych,.tzn ..joint ventures.typu.SCALE.(współpraca.przedsiębiorstw.homoge-nicznych.pod.względem.rodzaju.prowadzonej.działalności,.mająca.na.celu.minimali-zację.ryzyka.działalności.i.kosztów.transakcyjnych).są.konsolidowane.metodą.praw.własności,.a.joint ventures.typu.LINK.(współpraca.przedsiębiorstw,.prowadzących.różną.działalność,.w.celu.wspólnego.osiągania.zysków.z.połączonych.aktywów.przy.minimalizacji.kosztów.transakcyjnych).metodą.proporcjonalną .


6.5. Pozostałe czynniki determinujące wybór metody konsolidacji wspólnych przedsięwzięć

Twórcy. artykułu.Off-Balance Sheet Investments, Earnings Quality and Firm Leverage14 wskazują.na. liczne.wady.stosowania.metody.praw.własności,. jako. tej,.która.manipuluje.długami.w.firmie ..Dzieje.się. to.za.sprawą.raportowania.w.skon-solidowanym.sprawozdaniu. tylko.wartości.netto. aktywów15.współkontrolowanego.przedsiębiorstwa ..W.przeprowadzonym.badaniu.na.amerykańskich.firmach.autorzy.artykułu.dowiedli,. iż. stosowanie.metody.praw.własności.przy.konsolidacji.przed-sięwzięć.umożliwia.uzyskanie.zdecydowanie.lepszych.wskaźników.zadłużenia.(re-lacji.między.finansowaniem.działalności.firmy.długiem.a.finansowaniem.kapitałem.własnym).niż.w.przypadku.metody.proporcjonalnej ..Można.przypuszczać,. iż. sto-pień.dźwigni.finansowej.grupy.kapitałowej..wpływa.na.wybór.metody.konsolidacji.wspólnego.przedsięwzięcia,.tzn ..że.przedsiębiorstwa.o.wysokiej.dźwigni.finansowej.są.mniej.skłonne.stosować.metodę.konsolidacji.proporcjonalnej .

Literatura.przedmiotu,.analizując.determinanty.wyboru.omawianych.metod.konso-lidacji,.bierze.także.pod.uwagę.wskaźnik.rentowności.aktywów.przedsiębiorstwa.(RO-A)16 ..Wskaźnik.ten.pokazuje,.jaki.poziom.zysku.przynosi.każdy.złoty.zaangażowany..w.finansowanie.aktywów,.czyli.pokazuje,.jak.efektywnie.jest.wykorzystywany.mają-tek.przedsiębiorstwa ..Wskaźnik.ten,.będący.stosunkiem.zysku.netto.do.sumy.bilan-sowej,.może.przybierać.różne.wartości.w.zależności.od.metody.konsolidacji ..Zgod-nie.z.zasadami.metody.praw.własności.udział.w.zysku.wspólnego.przedsięwzięcia.wykazywany.jest.jako.jedna.pozycja.w.sprawozdaniu.z.całkowitych.dochodów,.tj ..udział.w.zyskach.netto.jednostek.rozliczanych.metodą.praw.własności,.w.metodzie.proporcjonalnej. natomiast. powiększana. jest. odpowiednio. każda. pozycja. przycho-dów.i.kosztów ..W.rezultacie.może.to.skutkować.zupełnie.inną.kwotą.zysku.brutto.ze.sprzedaży,.która.wpływa.na.wartość.wskaźnika.ROA ..Mając.na.uwadze.pozytywny.wpływ.zastosowania.metody.praw.własności.na.ocenę. sytuacji.finansowej. spółki,.można.założyć,.iż.wskaźnik.ten.będzie.korzystniejszy.właśnie.w.przypadku.jej.za-stosowania ..Można.też.przypuszczać,.iż.przedsiębiorstwa,.chcąc.osiągnąć.wysokie.ROA.i.usatysfakcjonować. inwestorów,.są.bardziej.skłonne.stosować.metodę.praw.własności.do.konsolidacji.podmiotów.współkontrolowanych .

14. A ..Altintig,.T ..Mantecon,.T .. Conover,.Kyojik. „Roy”. Song,.Off-Balance Sheet Investments, Earnings Quality and Firm Leverage,.Chapman.University,.University.of.North.Teras,.Sung-kyunkwan.University,.03/2010 ..s ..4 .

15. Aktywa.netto.=.Aktywa.ogółem.–.Zobowiązania.i.rezerwy.na.zobowiązania.=.Kapitał.własny .16. A ..Altintig,.T ..Mantecon,.J ..Conover,.Kyojik.„Roy”.Song,.Off-Balance Sheet Investments . . .,.op ..

cit .,.s ..18 .


6.6. Metody konsolidacji wspólnych przedsięwzięć a charakter dzia-łalności joint ventures

W.celu.przeprowadzenia.badania.empirycznego.wyodrębniono.grupy.kapitało-we.posiadające.co.najmniej.jeden.podmiot.współkontrolowany.i.biorące.go.pod.uwa-gę.w. procesie. konsolidacji. sprawozdań.finansowych,. zważając. na. znaczenie. tego.podmiotu.w.działalności.całej.grupy17 ..Mając.na.uwadze.te.warunki,.wyodrębniono.próbę.składającą.się.z.grup,.które.konsolidowały.wspólne.przedsięwzięcie.metodą.praw.własności.(21/41).lub.metodą.proporcjonalną.(20/41) ..Ważną.zmienną.z.punktu.widzenia.badania.jest.typ.przedsiębiorstwa,.LINK.lub.SCALE ..W.celu.zaklasyfiko-wania.wspólnego.przedsięwzięcia.do.odpowiedniej.kategorii.prześledzono.charakter.działalności.poszczególnych. joint ventures ..W.przypadku,.gdy.cel. jego.powołania.był.homogeniczny.z.działalnością.grupy,.uznano.go.za.SCALE,.w.przeciwnym.wy-padku.za.LINK ..Z.analizy.wynika,. iż.banki. tworzą.branżę,.gdzie.stopień.dźwigni.finansowej.jest.największy.(średnia.89%),.stanowią.one.także.grupę.o.największej.sumie.bilansowej.(średnia.189,67.mld.zł) ..Przemysł.wydobywczy.cechuje.się.nato-miast.najwyższą.rentownością.aktywów .

Za.pomocą.modelu.regresji.logistycznej.zbadano.kierunek.i.siłę.oddziaływania.opisanych.wcześniej.czynników.na.prawdopodobieństwo.wyboru.metody.konsoli-dacyjnej. jednostek.współkontrolowanych ..Zmienną. objaśnianą. jest. zmienna. zero-jedynkowa,.przyjmująca.wartość.0,.gdy.dane.joint ventures.było.wyceniane.metodą.praw.własności.oraz.wartość.1,.gdy.zastosowano.konsolidację.metodą.proporcjonal-ną ..Do.oszacowania.prawdopodobieństwa.wyboru.odpowiedniej.metody.konsolida-cji.wykorzystano.następujące.zmienne:

• TYPE.–.zmienna.binarna.przyjmująca.wartość.0,.gdy.wspólne.przedsięwzię-cie.zostało.zaklasyfikowane.jako.SCALE.oraz.1,.gdy.badane.joint ventures.należy.do.kategorii.przedsiębiorstw.typu.LINK;

• Lev –.poziom.ogólnego.zadłużenia,.obliczany.jako.stosunek.zobowiązań.wraz..z.rezerwami.na.zobowiązania.do.aktywów.razem ..Im.wyższy.jest.udział.ka-pitałów. obcych.w. pasywach. bilansu,. tym.wyższa. jest.wartość.wskaźnika.i.większe.ryzyko.działalności.przedsiębiorstwa;

• ROA –.wskaźnik.rentowności.aktywów,.liczony.jako.stosunek.zysku.netto.do.aktywów.razem;.pokazuje.on,. jaki.poziom.zysku.przynosi.każdy.złoty.zaangażowany.w.finansowanie.aktywów,.czyli.jak.efektywnie.jest.wykorzy-stywany.majątek.przedsiębiorstwa;

17. Podczas.przeglądania.sprawozdań.finansowych.zdarzało.się,.iż.grupa.z.uwagi.na.całkowicie.odmienną.działalność.podmiotu.współkontrolowanego.nie.konsolidowała.go.ze.swoimi.spra-wozdaniem,.korzystając.ze.zwolnień.z.tego.obowiązku.przewidzianych.w.ustawie.o.rachunko-wości .


• Lev_Position –.zmienna.binarna.przyjmująca.wartość.0,.gdy.pozycja.danego.przedsiębiorstwa.jest.lepsza.od.średniej.z.branży.oraz.1,.gdy.pozycja.ta.jest.gorsza.w.przypadku.zadłużenia18;.

• ROA_Position –.zmienna.binarna.przyjmująca.wartość.0,.gdy.pozycja.dane-go.przedsiębiorstwa.jest.lepsza.od.średniej.z.branży.oraz.1,.gdy.pozycja.ta.jest.gorsza.w.przypadku.rentowności.aktywów19;

• Asset –.zmienna.określająca.sumę.bilansową.danej.grupy.kapitałowej.(akty-wa.razem) .

Niektóre.badania.preferują.używanie.wskaźników.nie.w.wartości.absolutnej,.lecz.relatywnej,.np ..w.odniesieniu.do.branży.danego.przedsiębiorstwa20 ..Stąd.wpro-wadzono.dodatkowe.zmienne.Lev_Position.i.ROA_Position ..Obecność.zmiennej.Asset.Isabel.Costa.Lourenço.wyjaśnia.za.pomocą.kosztów.monitorowania ..Według.niej,.im.większa.suma.bilansowa,.tym.akcjonariusze.są.bardziej.skłonni.monitoro-wać.wyniki.zarządzających,.od.których.zależy.ich.zysk ..Menedżerowie,.mając.to.na.uwadze,.w.celu.minimalizacji.kosztów.monitorowania.będą.stosować.metodę,.która.jest.powszechnie.przyjęta.w.danym.środowisku,.tzn ..nie.odbiega.od.przyję-tych.konwencji21 ..Chcąc.też.osiągać.jak.najlepsze.wyniki.(jak.np ..wysokie.ROA),.przyjmą.metodę.bezpieczniejszą.wykazywania.udziałów.w.JVs,. tj ..metodę.praw.własności .. Stąd. postawiono hipotezę,. iż. istnieje. ujemna. korelacja.między. sumą.bilansową.przedsiębiorstwa.a. jego.skłonnością.do.konsolidacji.JVS.metodą.pro-porcjonalną .

Jak.wskazują.dane.zawarte.w.tabeli.6 .1,.rozkład.analizowanych.spółek.jest.rów-nomierny ..Próba.zawiera.łącznie.41.grup.kapitałowych,.z.czego.21.posiada.wspólne.przedsiębiorstwo.konsolidowane.metodą.praw.własności,.a.20.metodą.proporcjonal-ną ..Dość.niepokojącym.faktem.jest.wysoka.wariancja.w.przypadku.zmiennej.Asset,.która.mierzy.sumę.bilansową.grupy.kapitałowej ..Najmniejsza.z.nich.to.K2.Internet.o.sumie.bilansowej.29,4.mln.zł,.największa.zaś.EFG.Eurobank.Ergasias.SA – 346,19.mld.zł.–.taki.rozrzut.może.zaburzyć.badanie ..Na.przedstawionym.histogramie.roz-kładu.tej.zmiennej.(wykres.6 .1).widać,.iż.zdecydowana.większość.obserwacji.mieści.się.w.przedziale.od.0.do.50.000.mln.zł .

18. Dane.dotyczące.średniego.zadłużenia.poszczególnych.branż.zaczerpnięto.ze.strony.www .rsg .pl .

19. Dane.dotyczące.średniej.rentowności.poszczególnych.branż.zaczerpnięto.ze.strony.www .rsg .pl .

20. G ..Georgiou,.Investigating corporate management lobbying in the U.K. accounting standard-setting process: a multi-issue/multi-period approach,.„Abacus”,..41/2005,.s ..323-347 .

21. Badanie.I ..Costa.Lourenço.obejmowało.firmy.z.Wielkiej.Brytanii,.gdzie.powszechnie.stosowa-ną.metodą.była.wycena.metodą.praw.własności .


Tabela 6.1..Statystyki.opisowe.i.częstości.zmiennych

Zmienna Odchylenie standard. Średnia Minimum MaksimumAssets 60618 .62 19132 .14 29 .356 346193 .9ROA 3 .655991 3 .646049 0 13 .70426Leverage .2736887 52 .62399 5 .35344 169 .888

Poziom Liczba wystąpień

Y 0.-.mpw 211.-.proporcjonalna 20

Type 0.-.SCALE 191.-.LINK 22

Lev_position 0.–.lepszy.od....branży 241.–.gorszy.od.branży

17ROA_position 0.–.lepszy.od.branży 16

1.–.gorszy.od.branży25

Źródło:.Opracowanie.własne.na.podstawie.obliczeń.w.programie.STATA .

Wykres.6 .2.wskazuje.natomiast,.iż.obserwacje.nr.2,.5,.7.i.13.wyraźnie.odbiegają.od.reszty ..Ich.eliminacja.nie.byłaby.najlepszym.rozwiązaniem,.gdyż.już.na.tym.eta-pie.widać,.iż.spółki.duże.(obserwacje.nr.2.i.5).są.bardziej.skłonne.wybierać.metodę.praw.własności,.co.jest.zgodne.z.postawioną.hipotezą ..Sensownym.wydaje.się.więc.wprowadzenie.zmiennej.zero-jedynkowej. (asset_0_1),.wychwytującej.małe. i.duże.spółki ..W.przypadku.zmiennej.Lev.(poziom.ogólnego.zadłużenia).dość.wyraźnie.od-staje.obserwacja,.przyjmująca.wartość.1,70,.oznaczająca.spółkę.Internet.SA.w.upa-dłości,.której.zobowiązania.przekraczają.kapitały.własne.1,7.razy.(wykres.6 .3) ..Po-stanowiono.wyrzucić.tę.spółkę.z.próby,.gdyż.może.ona.zaburzać.estymację .

Wykres 6.1..Histogram.zmiennej.Asset


126

1

2

34

5678

91011

12

13141516

171819

20

21

22

23

2425

2627282930 31

3233

34

35

36

3738

390.2

.4

.6

.8

1

Y

0 50000 100000 150000 200000

asset_mln

05.0e-06

1.0e-05

1.5e-05

Density

0 100000 200000 300000

Assets

własne 1,7 razy (wykres 6.3). Postanowiono wyrzucić tę spółkę z próby, gdyż może ona

zaburzać estymację.

Wykres 6.1. Histogram zmiennej Asset.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie obliczeń w programie STATA.

Wykres 6.2. Rozkład obserwacji zmiennej Asset.

.


Wykres 6.3. Zależność przewidywanego prawdopodobieństwa sukcesu od poziomu ogólnego

zadłużenia.


Wykres 6.2..Rozkład.obserwacji.zmiennej.Asset


Wykres 6.3..Zależność.przewidywanego.prawdopodobieństwa.sukcesu.od.poziomu.ogólnego.zadłużenia


W.tabeli.6 .2.przedstawiono.częstości.zmiennej.zależnej.y.i.zmiennej.Type ..Ich.analiza.pozwala.wysnuć.pierwsze.wnioski ..Wyraźnie.widać,.iż.próba.zawiera.aż.16.spółek.o.charakterze.LINK,.które.są.konsolidowane.metodą.praw.własności ..Na.pod-stawie.tego.faktu.można.spodziewać.się.odwrotnej.zależności.niż.zakładano.w.hi-potezie .

126

1

2

34

5678

91011

12

13141516

171819

20

21

22

23

2425

2627282930 31

3233

34

35

36

3738

390.2

.4

.6

.8

1

Y

0 50000 100000 150000 200000

asset_mln

05.0e-06

1.0e-05

1.5e-05

Density

0 100000 200000 300000

Assets






.



zadłużenia.

126

1

2

34

5678

91011

12

13141516

171819

20

21

22

23

2425

2627282930 31

3233

34

35

36

3738

390.2

.4

.6

.8

1

Y

0 50000 100000 150000 200000

asset_mln

05.0e-06

1.0e-05

1.5e-05

Density

0 100000 200000 300000

Assets






.



zadłużenia.


Tabela 6.2..Tablica.częstości.zmiennych.y.oraz.type

Źródło:.Opracowanie.własne.w.programie.STATA .

Celem.badania.metodą.regresji.logistycznej.jest.zidentyfikowanie.czynników.de-terminujących.prawdopodobieństwo.wyboru.metody.konsolidacji.wspólnych.przedsię-wzięć ..W.tabeli.6 .3.przedstawiono.wstępne.wyniki.estymacji ..Jak.można.zauważyć,.na.poziomie.5%.cztery.zmienne.są.nieistotne ..Dlatego,.zanim.przetestowano.łączną.nie-istotność.zmiennych.nieistotnych,.dokonano.oszacowania.modelu.z.warunkami.ograni-czającymi,.czyli.bez.zmiennych.nieistotnych ..Korzystając.z.zapamiętanych.wcześniej.wyników.dla.modelu.bez.ograniczeń.(logit_all).i.modelu.z.ograniczeniami.(logit_istot-ne),.przeprowadzono. test.LR,.wyświetlając. jednocześnie. statystyki.opisowe ..Wyniki.estymacji.dla.zmiennych.istotnych.przestawiono.w.tabeli.6 .4,.zaś.wyniki.testu.ilorazu.wiarygodności.–.w.tabeli.6 .5 ..Nie.można.więc.odrzucić.hipotezy.zerowej,.że.narzuco-ne.ograniczenia.są.poprawne ..Kryteria.informacyjne.wskazują.również,.że.model.lo-git_istotne.jest.lepszy.niż.model.logit_all ..Ponieważ.wartości.parametrów.oszacowane.w.modelach.dla.zmiennych.binarnych.są.trudne.do.bezpośredniej.interpretacji.(inter-pretowalne.są.jedynie.ich.znaki),.obliczono.tzw ..efekty.krańcowe.(tabela.6 .6) .

Tabela 6.3..Regresja.logistyczna


127


W tabeli 6.2 przedstawiono częstości zmiennej zależnej y i zmiennej Type. Ich analiza

pozwala wysnuć pierwsze wnioski. Wyraźnie widać, iż próba zawiera aż 16 spółek o

charakterze LINK, które są konsolidowane metodą praw własności. Na podstawie tego faktu

można spodziewać się odwrotnej zależności niż zakładano w hipotezie.

Tabela 6.2. Tablica częstości zmiennych y oraz type

Źródło: Opracowanie własne w programie STATA.

Celem badania metodą regresji logistycznej jest zidentyfikowanie czynników

determinujących prawdopodobieństwo wyboru metody konsolidacji wspólnych

przedsięwzięć. W tabeli 6.3 przedstawiono wstępne wyniki estymacji. Jak można zauważyć,

na poziomie 5% cztery zmienne są nieistotne. Dlatego, zanim przetestowano łączną

nieistotność zmiennych nieistotnych, dokonano oszacowania modelu z warunkami

ograniczającymi, czyli bez zmiennych nieistotnych. Korzystając z zapamiętanych wcześniej

wyników dla modelu bez ograniczeń (logit_all) i modelu z ograniczeniami (logit_istotne),

przeprowadzono test LR, wyświetlając jednocześnie statystyki opisowe. Wyniki estymacji dla

zmiennych istotnych przestawiono w tabeli 6.4, zaś wyniki testu ilorazu wiarygodności – w

tabeli 6.5. Nie można więc odrzucić hipotezy zerowej, że narzucone ograniczenia są

poprawne. Kryteria informacyjne wskazują również, że model logit_istotne jest lepszy niż

model logit_all. Ponieważ wartości parametrów oszacowane w modelach dla zmiennych

binarnych są trudne do bezpośredniej interpretacji (interpretowalne są jedynie ich znaki),

obliczono tzw. efekty krańcowe (tabela 6.6).

Tabela 6.3. Regresja logistyczna

128


Tabela 6.4. Wyniki estymacji dla zmiennych istotnych


Tabela 6.5. Test ilorazu wiarygodności


Tabela 6.6. Efekty krańcowe


Z przeprowadzonego badania wynika, iż joint ventures typu LINK (współpraca

przedsiębiorstw, prowadzących różną działalność, w celu wspólnego osiągania zysków z


Tabela 6.4..Wyniki.estymacji.dla.zmiennych.istotnych


Tabela 6.5..Test.ilorazu.wiarygodności


Tabela 6.6..Efekty.krańcowe


Z.przeprowadzonego.badania.wynika,.iż.joint ventures.typu.LINK.(współpraca.przedsiębiorstw,.prowadzących.różną.działalność,.w.celu.wspólnego.osiągania.zy-sków.z.połączonych.aktywów.przy.minimalizacji.kosztów.transakcyjnych).są.konso-lidowane.metodą.proporcjonalną.z.prawdopodobieństwem.mniejszym.o.56.pp ..Jest.to.wynik. odwrotny. do. zakładanego ..W.próbie. badawczej. było. aż. 16. spółek. typu.

128










128










128











LINK.konsolidowanych.metodą.praw.własności,.a.tylko.5.z.nich.–.metodą.propor-cjonalną .

Z.kolei.grupy.kapitałowe,.konsolidując.spółki.typu.SCALE.(współpraca.przed-siębiorstw.homogenicznych.pod.względem.rodzaju.prowadzonej.działalności,.ma-jąca.na. celu.minimalizację. ryzyka.działalności. i. kosztów. transakcyjnych),. prefe-rują.metodę. konsolidacji. proporcjonalnej. (14/19) ..Można.więc.wysnuć.wniosek,.iż.w.polskich.realiach.spółki.o.heterogenicznej.działalności.(LINK).są.obarczone.większym.ryzykiem,.co. skutkuje. stosowaniem.korzystniejszej.z.punktu.widzenia.oceny.finansowej.przedsiębiorstwa.metody.konsolidacji,.tj ..praw.własności ..Wnio-sek.ten.można.tłumaczyć.faktem,.iż.większość.grup.kapitałowych.w.próbie.badaw-czej.współkontrolowało.podmioty.zagraniczne ..JVs. tego. typu.niesie.z.pewnością.większe. ryzyko. działalności. aniżeli.współpraca. spółek. krajowych ..Na. podstawie.modelu.wykazano,. iż.grupy.kapitałowe.o.dużym.stopniu.zadłużenia,.gorszym.od.branży,. z.mniejszym. (o. 46. p .p .). prawdopodobieństwem.konsolidują. JVs.metodą.proporcjonalną ..

6.7. Badanie symulacyjne

Na. podstawie. sprawozdania. grupy. kapitałowej. Polnord. SA. za. rok. 2010,. któ-rej.podstawowym.przedmiotem.działalności.jest.budowa.i.sprzedaż.nieruchomości.mieszkalnych. oraz. komercyjnych,. samodzielnie. oraz. poprzez. spółki. celowe,. po-równano.sprawozdanie.finansowe.skonsolidowane.metodą.proporcjonalną.i.metodą.praw.własności .

Na.dzień.31 .12 .2010.r ..Grupa.Polnord.SA.posiadała.7.podmiotów.współkontro-lowanych22,.których.łączny.udział.w.aktywach.i.zobowiązaniach.przedstawia.tabela.6 .7 ..Udział.grupy.we.wspólnych.przedsięwzięciach.był.ujmowany.metodą.konso-lidacji.proporcjonalnej,.zgodnie.z.którą.udział.w.aktywach,.zobowiązaniach,.przy-chodach.i.kosztach.wspólnego.przedsięwzięcia.jest.ujmowany,.pozycja.po.pozycji,.w.skonsolidowanym.sprawozdaniu.finansowym ..W.tabeli.6 .8.przedstawiono.zesta-wienie.dochodów.całej.grupy.i.jednostek.współzależnych ..Metodą.praw.własności.prezentuje.się.jedynie.aktywa.netto.wspólnego.przedsiębiorstwa.w.jednej.pozycji.w.aktywach.„Udziały.w.jednostkach.podporządkowanych” .

.

22. Podmiotami. tymi. były:. FADESA.PROKOM.POLSKA.Sp .. z. o .o .,. FPP. Powsin. Sp .. z. o .o .. ,.Osiedle.Innova.Sp ..z.o .o .,.PLP.Development.Group.ZSA,.Skarbiec.Nieruchomości.3.Sp ..z.o .o .,.Skarbiec.Nieruchomości.3.Sp ..z.o .o ..S .K .A .,.POLNORD.–.Kokoszki.Sp ..z.o .o .


Tabela 6.7..Uproszczone.bilanse.grupy.Polnord.SAoraz.wszystkich.jej.jednostek.współzależnych.(w.tys ..zł)

Wyszczególnienie Bilans skonsolidowany Bilans jvs Udział jvs

w bilansie grupyA ..Aktywa.trwałe. 727.555 29.779 4,09%B ..Aktywa.obrotowe. 1.413.220 289.775 20,50%

SUMA.AKTYWÓW. 2.140.775 319.554 14,93%

A ..Kapitał.własny. 1.159.507 129.100 11,13%B.II ..Zobowiązana.długoterminowe 621.197 68.631 11,05%

B.III ..Zobowiązania.krótkoterminowe. 360.071 121.823 33,83%

SUMA.PASYWÓW 2.140.775 319.554 14,93%

Źródło:.Opracowanie.własne.na.podstawie.skonsolidowanego.sprawozdania.Polnord.SA.za.2010.r .

Tabela 6.8..Zestawienie.przychodów.i.kosztów.grupy.Polnord.SAoraz.jej.jednostek.współzależnych.(w.tys ..zł)

Wyszczególnienie Skonsolidowany RZiS RZiS JVs Udziały JVs

Przychody.ze.sprzedaży 180.264 93.915 52,10%Koszt.własny.sprzedaży 144.356 65.311 45,24%Zysk.brutto.na.sprzedaży 35.908 28.604 79,66%Aktualizacja.wartości.nieruchomości.inwestycji 63.231 2.364 3,74%

Wynik.ze.sprzedaży.nieruchomości.inwestycji 24.332

Koszty.sprzedaży.i.ogólnego.zarządu 68.163 9.315 13,67%Pozostałe.przychody.operacyjne 2.387Pozostałe.koszty.operacyjne 9.565 2.943 30,77%Zysk.brutto.z.działalności.operacyjnej 48.130 18.710 38,87%Przychody.finansowe 17.453 199 1,14%Koszty.finansowe 27.699Zysk.ze.zbycia.jednostki.zależnej 43.246Udział.w.zysku.jednostki.stowarzyszonej -53Odpis.z.tytułu.utraty.wartości.firmy -8.000Zysk.brutto. 73.077 18.909 25,88%Podatek.dochodowy 19.048 3.572 18,75%Zysk.netto 54.029 15.337 28,39%

Źródło:.Opracowanie.własne.na.podstawie.skonsolidowanego.sprawozdania.grupy.Polnord.SA.z.2010.r .

Na.podstawie.skonsolidowanego.sprawozdania.finansowego,.gdzie.wspólne.przedsię-wzięcie.łączone.było.metodą.proporcjonalną,.opracowano.sprawozdanie.pro-forma,.po-wstałe.na.skutek.łączenia.udziałów.joint ventures.metodą.praw.własności.(w.tabeli.6 .10),.opierając.się.na.poniższych.wzorach,.wychodzących.od.procedury.konsolidacyjnej:


(1).Aktywa.+.Aktywa.JVs.=.Zobowiązania.+.Zobowiązania.JVs.+.Kapitały.własne...-.Zobowiązania.JVs. ........=. . . -.Zobowiązania.JVs(2).Aktywa.+.Kapitał.własny.JVs.=.Zobowiązania.+.Kapitały.własne

W.podobny.sposób.dokonano.wydzielenia.udziałów. jednostek.współkontrolo-wanych.z.rachunku.zysków.i.strat,.wg.wzoru.(4).do.procedury.konsolidacyjnej.opi-sanej.wzorem.(3):

(3).Przychody.-.Koszty.+.Przychody.JVs.-.Koszty.JVs.=.Zysk.netto(4).Przychody.-.Koszty............+.Zysk.netto.JVs.. ......=.Zysk.netto

W.pierwszym.kroku.sporządzono.poglądowy.bilans.grupy.skonsolidowany.me-todą.praw.własności ..W.tym.celu wyodrębniono.ze.sprawozdania.konsolidowanego.metodą.proporcjonalną.udziały.wszystkich.podmiotów.współkontrolowanych,.two-rząc.bilans. JVs ..Ostatnia.kolumna. tabeli. 6 .9.przedstawia.uproszczony.bilans.gru-py.bez.tych.podmiotów ..W.dalszej.części.obliczono.aktywa.netto.wszystkich.joint ventures,.gdyż.właśnie.ta.pozycja.znajduje.się.w.aktywach.trwałych.sprawozdania.konsolidowanego.metodą.praw.własności:

50%.x.Aktywa.netto.JVs.(129.100).=.50%.x.Aktywa.trwałe.JVs.(29.779).+.50%.x.Aktywa.obrotowe.JVs.(289.775) – 50% x zobowiązania.długoterminowe (68.63).–.50%.x.zobowiązania.krótkoterminowe.(121.823) ..

Pozycja. aktywów. netto.występuje.w. bilansie. skonsolidowanym.metodą. praw.własności.pod.postacią.udziałów.w.jednostkach.współzależnych,.co.pokazuje.tabela.6 .10 ..Na.podstawie.bilansu.oraz.rachunku.zysków.i.strat.skonsolidowanego.metodą.praw.własności.policzono.wskaźniki.majątkowe.i.finansowe.grupy.i.porównano.je.ze.wskaźnikami.uzyskanymi.na.podstawie.sprawozdania.konsolidowanego.metodą.proporcjonalną ..

Tabela 6.9..Wyodrębnienie.udziałów.joint ventures.ze.skonsolidowanego.bilansu

Wyszczególnienie Bilans skonsolidowany = Bilans JV + Bilans bez JV

A ..AKTYWA.TRWAŁE. 727.555 29.779 697.776B ..AKTYWA.OBROTOWE. 1.413.220 289.775 1.123.445SUMA.AKTYWÓW. 2.140.775 319.554 1.821.221A ..KAPITAŁ.WŁASNY. 1.159.507 129.100 1.030.407.B ..ZOBOWIĄZANIAII ..Zobowiązana.długoterminowe 621.197 68.631 552.566III ..Zobowiązania.krótkoterminowe. 360.071 121.823 238.248SUMA.PASYWÓW 2.140.775 319.554 1.821.221

Źródło:.Opracowanie.własne.na.podstawie.skonsolidowanego.sprawozdania.grupy.Polnord.SA.za.2010.r .


Tabela 6.10..Uproszczony.bilans.skonsolidowany.metodą.praw.własności.(MPW)

Wyszczególnienie Bilans sporządzony MPW

A ..Aktywa.trwałe 826.876

V ..Inwestycje.długoterminowe

1 .Udziały.w.jednostkach.współzależnych 129 100B ..Aktywa.obrotowe 1.123.445SUMA.AKTYWÓW. 1.950.321A ..Kapitał.własny 1.159.507.B ..ZobowiązaniaII ..Zobowiązana.długoterminowe 552.566III ..Zobowiązania.krótkoterminowe. 238.248SUMA.PASYWÓW 1.950.321

Źródło:.Opracowanie.własne.na.podstawie.skonsolidowanego.sprawozdania.grupy.Polnord.SA.za.2010.r .

Tabela.6 .11.potwierdza.korzystniejszy.obraz. sytuacji.majątkowej. i.finansowej.w.przypadku.konsolidacji.jednostek.współzależnych.metodą.praw.własności ..Z.ana-lizy.wskaźników.rentowności.wyraźnie.wynika,.iż.wyższa.jest.efektywność.ponie-sionych.nakładów.i.osiągniętych.przychodów.w.przypadku.grupy.II.konsolidowanej.metodą.praw.własności .

Tabela 6.11..Wybrane.wskaźniki.finansowe.grupy.Polnord.SAw.zależności.od.metody.konsolidacji.jednostek.współzależnych

Wskaźniki Grupa konsolidowana metodą proporcjonalną (I)

Grupa „konsolidowana”

metodą praw własności (II)

rentowność.kapitału.własnego.ROE 4,66% 5,97%rentowności.aktywów.ROA 2,52% 3,55%rentowność.sprzedaży. 29,97% 80,21%

wskaźnik.płynności.III.stopnia.=.aktywa.obrotowe./.zobowiązania.krótkoterminowe 392,48% 471,54%

wskaźnik.ogólnego.zadłużenia

=.zobowiązania.ogółem./.aktywa.ogółem

45,84% 40,55%

wskaźnik.zadłużenia.długoterminowego

=.zobowiązania.długoterminowe/kapitał.własny

53,57% 47,66%

Źródło:.Opracowanie.własne.na.podstawie.skonsolidowanego.sprawozdania.grupy.kapitałowej.Polnord.SA.za.rok.2010 .


Wskaźnik.rentowności.sprzedaży.dla.grupy.II.jest.ponad.dwa.i.pół.razy.wyższy.od. tegoż.wskaźnika. dla. grupy. I .. Zgodnie. z. tzw ..wskaźnikiem. ogólnej. płynności,.grupa.II.ma.większą.zdolność.do.regulowania.zobowiązań.w.oparciu.o.wszystkie.aktywa.obrotowe ..Wskaźnik.ogólnego.zadłużenia.w.przypadku.grupy.I.wskazuje.na.większy udział.długu.w.działalności.firmy,.a.co.za.tym.idzie,.większe.ryzyko.ban-kructwa.w.wypadku.pogorszenia.się.koniunktury ..Wiąże.się.to.także.z.ponoszeniem.przez.grupę.I.większych.kosztów.odsetek.od.długu ..Im.mniejsza.wartość.wskaźni-ka.zadłużenia.długoterminowego,.tym.także.mniejsze.ryzyko.związane.z.inwestycją.w.spółkę ..

6.8. Podsumowanie

Cel. rozdziału. został. osiągnięty. poprzez. zidentyfikowanie. przesłanek. wyboru.metody.konsolidacji.wspólnych.przedsięwzięć.przez.polskie.grupy.kapitałowe.oraz.przedstawienie.jej.wpływu.na.ich.sytuację.finansowo-majątkową,.zawartą.w.skon-solidowanym.sprawozdaniu.finansowym..Za.pomocą.modelu. regresji. logistycznej.zidentyfikowano.czynniki,.mające.wpływ.na.prawdopodobieństwo.wyboru.metody.konsolidacji.wspólnych.przedsięwzięć,.tj ..rodzaj.konsolidowanego.przedsiębiorstwa.oraz.zadłużenie.grupy ..Część.wyników.badania.na.danych.z.polskiego.rynku.kapi-tałowego.okazała.się.różna.od.uzyskanych.w.badaniu.na.rynku.angielskim ..Przede.wszystkim.grupy.kapitałowe,.które.mają.w.swej.strukturze.joint ventures.o.hetero-genicznej.działalności,.tzn ..LINK,.z.mniejszym.prawdopodobieństwem.konsolidują.je.metodą.proporcjonalną ..Metoda.praw.własności.przeważa.natomiast.w.przypadku.jednostek.współkontrolowanych.typu.SCALE.–.o.homogenicznym.względem.grupy.charakterze ..Wynik.ten,.odwrotny.od.zakładanego,.może.być.tłumaczony.większym.ryzykiem,. jakim. są. obarczone. przedsiębiorstwa. z. odmiennych. procesów.bizneso-wych.(LINK),.skutkującym.stosowaniem.korzystniejszej.z.punktu.widzenia.księgo-wego.metody.praw.własności,.pozwalającej.na.zatuszowanie.realnej.wartości.zobo-wiązań.grupy ..Na.podstawie modelu.wykazano,.iż.grupy.kapitałowe.o.dużym.stopniu.zadłużenia. (gorszym. od. branży). z.mniejszym. prawdopodobieństwem. konsolidują.JVs.metodą.proporcjonalną ..

Przeprowadzona.analiza.potwierdza,.że przedsiębiorstwa,.chcąc.osiągnąć.dobrą.ocenę.finansową.(wysokie.ROA).i.usatysfakcjonować.w.tym.zakresie.inwestorów,.są. bardziej. skłonne. stosować.metodę. praw.własności. do. konsolidacji. podmiotów.współkontrolowanych ..Wykazano.także,.że.istnieje.ujemna.korelacja.między.sumą.bilansową.przedsiębiorstwa.a.jego.skłonnością.do.konsolidacji.JVS.metodą.propor-cjonalną .

W.badaniu.symulacyjnym.przeprowadzonym.na.grupie.Polnord.SA.udowodnio-no,.iż.wybór.jednej.z.dwóch.alternatywnych.metod.konsolidacji.jednostek.współza-leżnych,.tj ..metody.proporcjonalnej.lub.metody.praw.własności,.skutkuje.znacząco.innym.obrazem.sytuacji.finansowo-majątkowej.grupy ..Analiza.wskaźnikowa.wska-


zała.na.większe.korzyści. płynące. z. stosowania.metody.praw.własności ..Zarówno.wskaźniki.rentowności.kapitałów.własnych,.aktywów.i.sprzedaży,. jak. i.wskaźniki.płynności.prezentują.się.korzystniej.w.przypadku.grup.konsolidujących.JVs.metodą.praw.własności ..Grupy.te.osiągają.także.lepsze.z.punktu.widzenia.oceny.inwestorów.wskaźniki.zadłużenia ..

Wnioski.te.wydają.się.być.bardzo.pomocne.dla.użytkowników.sprawozdań.finan-sowych,.którzy.oczekują.wiarygodnych.i.porównywalnych.informacji,.na.podstawie.których.oceniają.ryzyko.danej.inwestycji ..Adresaci.powinni.być.bowiem.świadomi.odmiennego.obrazu.finansowo-majątkowego.danej.grupy.kapitałowej,.wynikającego.ze.stosowania.alternatywnej.metody.konsolidacji.jednostek.współkontrolowanych .

Bibliografia

Altintig.A .,.Mantecon.T .,.Conover.T .,.Kyojik.„Roy”.Song,.Off-Balance Sheet Investments, Earnings Quality and Firm Leverage,.Chapman.University,.University.of.North.Te-ras,.Sungkyunkwan.University,.03/2010 ..

Bauman.M .,.Proportionate consolidation versus the equity method: Additional evidence on the association with bond ratings,.„International.Review.of.Financial.Analysis”,.Volume.16,.Issue.5,.2007 .

Chwistecka-Dudek.H .,.Sroka.W .,.Alianse strategiczne. Problemy teorii i dylematy prakty-ki,.Wyd ..Profesjonalnej.Szkoły.Biznesu,.Kraków.2000 .

CICA.Handbook,.Section.3055,.Canadian.Institute.of.Chartered.Accountants.(2000) .Costa.Lourenço.I .,.Determinants of the Accounting Choice between Alternative Reporting

Methods for Interests in Jointly Controlled Entities,.„European.Accounting.Review”,.194/2010 .

Georgiou.G ., Investigating corporate management lobbying in the U.K. accounting stan-dardsetting process: a multi-issue/multi-period approach,.„Abacus”,.41/2005 .

Graham.R .,..Raymond.D .,..Morrill.Cameron.K .,.Proportionate consolidation vs. the equ-ity method: A decision usefulness perspective on reporting interests in joint ventures,.„Accounting.Horizons”,.17/2003 .

Hennart. J .,.A transaction costs theory of equity joint ventures,. „Strategic.Management.Journal”,.1988 .

Joint ventures, Project milestones, http://www .ifrs .org/Current+Projects/IASB+Projects/Joint+Ventures/Joint+Ventures .htm.(30 .07 .2011) .

Kothavala.K .,.Proportional consolidation versus the equity method: A risk measurement perspective on reporting interests in joint ventures,.„Journal.of.Accounting.and.Public.Policy”,.Volume.22,.Issue.6,.November-December.2003 .

O’Hanlon.J .,.Taylor.P .,.The value relevance of disclosures of liabilities of equity-account-ed investees: UK evidence,.„Accounting.and.Business.Research”, 37/2007 .

Ranking.Spółek.Giełdowych,.Serwis.Analiz.Finansowych,.www .rsg .plRymarczyk.J .,.Internacjonalizacja przedsiębiorstwa,.Polskie.Wydawnictwo.Ekonomicz-

ne,.Warszawa.1996 .


Soonawalla.K .,.Accounting for joint ventures and associates in Canada, UK, and US: Do US rules hide information?,. „Journal. of. Business. Finance. and. Accounting”, 33/2006 .

Stoltzfus.R .,.Epps.R .,..An empirical study of the value-relevance of using proportional con-solidation accounting for investment in joint ventures,.„Accounting.Foru”, 29/2005 .

Streszczenie

Ze.względu.na.brak.dotychczasowych.badań,.wskazujących.na.determinanty.wyboru.metody.konsolidacji.wspólnych.przedsięwzięć,.celem.opracowania.było.zbadanie,.w.ja-kim.stopniu.wybór.metody.konsolidacji.danych.ze.sprawozdań.wspólnych.przedsięwzięć.zmienia.obraz.sytuacji.finansowej.grupy.kapitałowej ..Autorzy.przeprowadzili.analizę.pol-skich.grup.kapitałowych.za.pomocą.regresji.logistycznej ..Badanie.symulacyjne.wykazało.korzystniejszy.wpływ.metody.praw.własności.na.prezentację.sytuacji.majątkowej.i.finan-sowej.grupy.kapitałowej ..Potwierdza.to.znaczenie.polityki.rachunkowości,.której.instru-menty.jak.np ..poddany.analizie.wybór.metody.konsolidacyjnej.joint ventures,.kształtują.skonsolidowane.sprawozdania.finansowe.grup.kapitałowych .

SummaryDeterminants of the accounting choice between alternative reporting methods for interests in jointly controlled entities and its impact on

the capital group’s financial situation

From.the.point.of.view.of.lack.of.up.to.now.research,.on.determinants.of.choices.of.methods.of. consolidations.of. joint. ventures,. purpose.of. the. article. is. researching,.how.choice.of.method.of. consolidation.of.data. changes. image.of.financial. status.of. capital.group.in.that.from.financial.reports.of.joint.ventures ..The.authors.have.carried.analysis.of.polish.capital.group.with.the.help.of.logistic.regression ..Research.based.on.simulation.has.proved.advantageous.influence.of.the.equity.method.on.presentation.of.property.and.financial.status.of.capital.group ..It.confirms.meaning.of.accounting.policy,.which.instru-ments.as.e .g ..choice.of.consolidation.method.of.joint.ventures.(subjected.analysis),.can.form.consolidated.financial.reports.of.capital.groups .

Rozdział 7

Polityka rachunkowości a zakres informacji środowiskowych

prezentowanych w sprawozdaniu finansowym

Aleksandra Ferens*

7.1. Wprowadzenie

Prowadzenie. rachunkowości. wymaga. od. podmiotów. gospodarczych,. zgodnie.z. regulacjami.prawa.bilansowego,.ustalenia.zasad. (polityki). rachunkowości,.które.mają.wpływ.na.zakres. i. formę.prezentowanych. informacji.w.sprawozdaniu.finan-sowym ..Polityka.rachunkowości. jest. różnie.definiowana,.ale.najczęściej.określana.jest. jako. zbiór. prawideł,.metod,. konwencji,. reguł. i. praktyk. przyjętych. przez. jed-nostkę.przy.sporządzaniu.i.prezentacji.sprawozdań.finansowych1,.warunkujących.ich.jakość ..Zmiany.zachodzące.w.otoczeniu.zewnętrznym.i.wewnętrznym.powodują,.że.istotną.cechą.systemu.rachunkowości.jest.zagwarantowanie.odbiorcom.sprawozdań.finansowych.różnych.informacji.dla.potrzeb.podejmowania.decyzji ..Do.szczególnie.ważnych. informacji,. gromadzonych. i. przetwarzanych.w. systemie. informacyjnym.rachunkowości,.opisujących.relacje.między.środowiskiem.przyrodniczym.a.przed-siębiorstwem.(zarówno.tych.o.charakterze.mierzalnym,.jak.i.niemierzalnym).są.in-formacje.środowiskowe ..

Celem.niniejszego. rozdziału. jest. przedstawienie. znaczenia. polityki. rachunko-wości.jako.narzędzia.wpływającego.na.zakres.informacji.środowiskowych.prezen-towanych.w.sprawozdaniu.finansowym ..Zagadnienie.to.jest. istotne.ze.względu.na.propozycje.przebudowy.rachunkowości.w.kierunku.Społecznej.Odpowiedzialności.

*. Mgr. Aleksandra. Ferens,. Akademia. Techniczno-Humanistyczna. w. Bielsku-Białej,. Katedra.Nauk.Ekonomicznych,.asystent,.e-mail:.aleksandra@cypr@tlen .pl

1. Międzynarodowy. Standard. Rachunkowości. nr. 8. Zasady (polityka) rachunkowości, zmiany wartości szacunkowych i korygowanie błędów,.[w:].Międzynarodowe Standardy Sprawozdaw-czości Finansowej (MSSF) obejmujące Międzynarodowe Standardy rachunkowości (MSR) oraz Interpretacje według stanu na dzień 1 stycznia 2007 r .,.SKwP.i.IASB,.Warszawa.2007 .

134. Aleksandra.Ferens

Przedsiębiorstwa. (CSR.–.Corporate.Social.Responsibility),.w.której.podkreśla. się.konieczność. uwzględnienia. w. sprawozdawczości. nie. tylko. aspektów. ekonomicz-nych,.lecz.przede.wszystkim.społecznych.i.ekologicznych ..

7.2. Rachunkowość jako system informacyjny

Rachunkowość. nie. jest. jednym. z.wielu. systemów. informacyjnych,. lecz. two-rzy.system.unikalny,.będący.częścią.systemu.rozrachunku.z.odpowiedzialności.za.efektywność. ekonomiczną. oraz. społeczną2,. który. musi. być. prowadzony. zgodnie.z.przyjętą.polityką. rachunkowości .. Jest. podstawowym.systemem,.który.dostarcza.niezbędnych. informacji. do. podejmowania. prawidłowych. i. skutecznych. decyzji.w.przedsiębiorstwie,.a. tym.samym.do.zarządzania.nim ..Uważa.się.również,. iż.ra-chunkowość.jest.systemem.elastycznym.i.uniwersalnym,.umożliwiającym.tworzenie.liczbowego.obrazu.powstawania,.podziału.i.przepływu.wartości.oraz.wynikających.stąd.rozrachunków.między.podmiotami.gospodarczymi ..Z.punktu.widzenia.działań,.jakie.składają.się.na.system.rachunkowości.odróżnia.się:.identyfikację,.grupowanie,.opis,.ewidencję,.przetwarzanie.i.przekazywanie.informacji.o.wynikach.działalności.firmy,. zmianach.w. jej.majątku. i. sytuacji. finansowej .. Istotnym. narzędziem. opisu-jącym.powyżej.wymienione. działania,. czyli. całokształt. działalności. jednostki. go-spodarczej.z.uwzględnieniem.jej.indywidualnej.struktury,.usankcjonowanym.przez.prawo.bilansowe,.jest.polityka.rachunkowości .

Polityka.konkretnej.jednostki.obejmuje.te.zasady,.które.–.w.ocenie.kierownictwa.jednostki. –. są. najbardziej. odpowiednie,.w.danych.okolicznościach,. do. rzetelnego.i.wiarygodnego.przedstawienia.w.sprawozdaniu.finansowym.obrazu. jednostki,. jej.kondycji. finansowej,. zmian. tej. kondycji. oraz. rezultatów. operacji. gospodarczych,.zgodnie. z. ogólnie. akceptowanymi. zasadami. rachunkowości,. które. zostały. przyję-te. do.przygotowania. sprawozdań.finansowych3 .. Jak.podkreśla.A .. Jaruga,. polityka.rachunkowości. to. zastosowanie. specyficznych. zasad,. konwencji,. reguł. i. praktyk,.dobranych.odpowiednio.przez.zarząd.do.odwzorowania.rzeczywistej.pozycji.finan-sowej.i.dochodowej.przedsiębiorstwa.oraz.jego.dokonań.w.sporządzanych.sprawoz-daniach.finansowych4 .

Na. istotny.aspekt.polityki. rachunkowości,. a.mianowicie. zapewnienie.wyod-rębnienia.wszystkich. zdarzeń. istotnych. do. oceny. sytuacji.majątkowej. i. finanso-wej.oraz.wyniku.finansowego.jednostki,.a.także.konieczność.zachowania.zasady.

2. A ..Jarugowa,.Współczesne problemy rachunkowości,.Państwowe.Wydawnictwo.Ekonomiczne,.Warszawa.1991,.s ..23 .

3. E ..A ..Henriksen,.M ..F ..van.Breda,.Teoria rachunkowości,.Polskie.Wydawnictwo.Naukowe,.Warszawa.2002,.s ..250 ..

4. A .. Jarugowa,. E .. Walińska,. Roczne sprawozdanie finansowe-ujęcie księgowe i podatkowe,.Ośrodek.Doradztwa.i.Doskonalenia.Kadr,.Gdańsk.1997,.s ..23 .

Polityka.rachunkowości.a.zakres.informacji.środowiskowych. 135

ostrożności5.wskazuje.Ustawa.o.rachunkowości.(uor),.która.definiuje.politykę.ra-chunkowości. jako.wybrane. i.stosowane.przez. jednostkę.rozwiązania.dopuszczo-ne.ustawą,.w.tym.także.określone.w.MSR,.zapewniające.wymaganą.jakość.spra-wozdań.finansowych6 ..Podobne.podejście.prezentują.regulacje.dotyczące.polityki.rachunkowości.w.MSSF.dla.małych.i.średnich.jednostek7 ..Zgodnie.z.tym.aktem.prawnym,.zasady.rachunkowości.to.konkretne.prawidła,.metody,.konwencje,.regu-ły.i.praktyki.przyjęte.przez.jednostkę.przy.sporządzaniu.i.prezentacji.sprawozdań.finansowych ..W.definicji. tej.została.podkreślona.ważna.funkcja.polityki. rachun-kowości.w.procesie.podejmowania.decyzji,. jaką. jest.użyteczność,.a. także.cechy.jakościowe,.jakie.polityka.rachunkowości.powinna.reprezentować,.a.mianowicie:.rzetelność,.obiektywizm,.kompletność ..

7.3. Znaczenie informacji środowiskowych dla przedsiębiorstwa

Na.funkcjonowanie.każdego.przedsiębiorstwa.ma.wpływ.otoczenie,.które.two-rzy.i.kształtuje.warunki.oraz.możliwości.działania.i.rozwoju,.jest.źródłem.zasilania.w.zasoby.materialne.i.niematerialne,.a.także.miejscem,.gdzie.lokowane.są.produkty.pracy ..Istotnym.elementem.otoczenia.jest.środowisko.przyrodnicze8,.które.umożli-wia.funkcjonowanie.podmiotu.(stwarza.warunki.do.przebiegu.procesów.życiowych.i.wspiera.je,.dostarcza.surowców.i.energii.czerpanych.z.odnawialnych.zasobów,.które.są.bazą.realizowanych.przez.człowieka.procesów.produkcji.i.konsumpcji,.przyjmuje.skutki.uboczne.działalności.człowieka.–.odpady.i.zanieczyszczenia),.a.jednocześnie.występują.w.nim.różnorodne.ograniczenia,.na.które.jednostka.nie.zawsze.ma.wpływ ..Bariery.ekologiczne.w.stosunku.do.przedsiębiorstwa.dotyczą.przede.wszystkim:

• absolutnego.lub.względnego.wyczerpywania.się.zasobów.podstawowych.su-rowców.czy.nośników.energii;

• zanieczyszczenia.poszczególnych.komponentów.środowiska.w.stopniu.unie-możliwiającym.lub.znacznie.ograniczającym.dalsze.funkcjonowanie.przed-siębiorstwa9 .

5. Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości,.tekst.jedn .:.Dz ..U ..z.2009.r ..Nr.152,.poz ..1223.z.późn ..zm .,.art ..8.ust ..1 .

6. Ustawa.z.dnia.29.września.1994.r ..o.rachunkowości,.tekst.jedn .:.Dz ..U ..z.2009.r ..Nr.152,.poz ..1223.z.późn ..zm .,.art ..3.ust ..11 .

7. H ..Czaja-Cieszyńska,.Polityka rachunkowości według ustawy o rachunkowości i Międzynaro-dowego Standardu Sprawozdawczości Finansowej dla Małych i Średnich Jednostek – analiza porównawcza,.„Zeszyty.Teoretyczne.rachunkowości”,.tom.60.(116),.Stowarzyszenie.Księgo-wych.w.Polsce,.Warszawa.2011,.s ..57 .

8. S ..Czaja,.A ..Becla,.Podstawy ekologicznego zarządzania przedsiębiorstwem,.Akademia.Ekono-miczna.we.Wrocławiu,.Wrocław.2002,.s ..63-64 .

9. S ..Czaja,.A ..Becla,.Ekologiczne podstawy procesów gospodarowania,.Akademia.Ekonomiczna.we.Wrocławiu,.Wrocław.2002,.s ..49 ..


Dynamiczny.rozwój.społeczno-gospodarczy.wraz.z.postępującą.degradacją.śro-dowiska. naturalnego. uświadomił. menadżerom,. iż. dokonując. wyboru. priorytetów.rozwojowych. (produkcyjnych,. konsumpcyjnych). powinni. oni.w. swych. decyzjach.kierować.się.zarówno.kryteriami.ekonomicznymi,.jak.i.społecznymi,.a.przede.wszyst-kim.ekologicznymi ..Wzrost.zainteresowania.menadżerów.koniecznością.harmonizo-wania.powyższych.wymiarów.wynika.także.z.rozszerzenia.się.pozagospodarczych.celów.przedsiębiorstwa.oraz.potrzeb.interesariuszy.zewnętrznych.i.wewnętrznych,.szybkiego. tempa.postępu.naukowo-technicznego,.krytyki. tradycyjnej. teorii.przed-siębiorstwa,.zmian.wartości.społecznych.oraz.rozwoju.alternatywnych.teorii.przed-siębiorstwa ..Koncepcją,.w.której.podkreśla.się.konieczność.równoważenia.aspektów.ekonomicznych,.społecznych.i.ekologicznych.jest.teoria.Rozwoju.Zrównoważonego.i.Trwałego.(RZiT) ..

Realizacja. tej. teorii.musi.być.oparta.na.odpowiedniej.polityce.ochrony.środo-wiska,. a. także.na. informacjach.finansowych.o.wpływie.działalności.gospodarczej.podmiotu.na. środowisko.przyrodnicze10 ..Dla.oceny. racjonalności.gospodarowania.jednostka.musi.tworzyć.informacje.o.relacjach.opisujących.interakcje.między.przed-siębiorstwem.i.środowiskiem.przyrodniczym,.które.określane.są.mianem.informacji.ekologicznych.(środowiskowych) ..Należy.więc.podkreślić,. iż. informacje.środowi-skowe.związane.są.nie.tylko.z.prowadzonymi.działaniami.na.rzecz.ochrony.środo-wiska,.ale.również.z.funkcjonowaniem.przedsiębiorstwa.w.środowisku.przyrodni-czym .

Zielona. Księga. Komisji. Europejskiej. definiuje. społeczną. odpowiedzialność.przedsiębiorstw.jako.koncepcję.dobrowolnego.uwzględniania.przez.firmę.aspektów.społecznych. i. ekologicznych.podczas.prowadzenia.działalności.gospodarczej.oraz.w. kontaktach. z. interesariuszami11 .. Społeczna. odpowiedzialność. przedsiębiorstwa.powinna.oznaczać,.że.jednostka.jest.odpowiedzialna.przed.społeczeństwem.i.środo-wiskiem.za.kierunki,.sposoby.i.efekty.swej.działalności,.a.także.wychodzi.naprzeciw.

10. Por:.Environment al management in Organizations,.red ..J ..Brady,.The.Institute.of.Environmen-tal.Management.and.Assessment,.Earthscan,.United.Kingdom.2005,.s ..63-66 .

11. Por ..Green Paper for Promoting a European Framework for Corporate Social Responsibility. COM (2001) 366 final,.Bruksela.2001 ..Podobną.definicję.prezentuje.O ..Bazzichi:.„Społeczna.odpowiedzialność.przedsiębiorstw. jest.dobrowolnym.łączeniem.spraw.społecznych. i.gospo-darczych.w.działalności.handlowej.i.w.stosunkach.z.interesariuszami” ..O ..Bazzichi,.Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa,.„Społeczeństwo”.2003,.nr.3,.s ..496,.cyt ..za:.M ..Źemigała,.Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa,.Oficyna.a.Wolters.Kluwer.Business,.Kraków.2007,.s ..21 .

. W. literaturze.można. również. spotkać. pojęcie. strategicznej. odpowiedzialności. przedsiębior-stwa,. która. oznacza. włączenie. do. przedsiębiorstwa. całościowego. podejścia. do. społecznej.odpowiedzialności.w. zakresie. planowania. strategicznego. i. kluczowych. działań,. co. pozwoli.zarządzać.przedsiębiorstwem.w.interesie.szerokiego.grona. interesariuszy.w.celu.osiągnięcia.maksymalnej,.ekonomicznej.i.społecznej.wartości.w.perspektywie.średnio-.i.długoterminowej ..Por:.W ..B ..Werther,.D ..Chandlerm,.Strategic Corporate Social Responsibility. Stakeholders in a Global Environment,.Sage.Publications,.Thousand.Oaks,.London.2006 .


potrzebom.zgłaszanym.przez.różne.grupy.interesariuszy,.co.wymaga.uwzględnienia.tych.aspektów.w.polityce.rachunkowości.jednostki.gospodarczej ..Od.przyjętej.przez.jednostkę.polityki.rachunkowości.zależy.bowiem.zakres.prezentowanych.informacji.środowiskowych.w.sprawozdaniach.finansowych.(w.granicach.wyznaczonych.pra-wem.bilansowym) ..

Obowiązek.tworzenia.informacji.środowiskowych.w.sprawozdawczości.środo-wiskowej.wynika.z.polityki.ekologicznej.państwa,.która.obliguje.lub.zaleca.podejmo-wanie.działań.na.rzecz.ograniczenia.negatywnego.wpływu.na.środowisko.przyrodni-cze.poprzez.różne.źródła.prawa,.którymi.są:.środowiskowe.ustawy,.rozporządzenia.wykonawcze.do.ustaw,.prawo.miejscowe,.prawo.wspólnotowe,.ratyfikowane.umowy.międzynarodowe.itp ..Do.najważniejszych.ustawa.dotyczących.powinności.uwzględ-nienia.zasad.ochrony.środowiska.i.zrównoważonego.rozwoju.należą:

• Prawo ochrony środowiska12,.• Ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale

społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na śro-dowisko13,

• Ustawa o odpadach14,.• Ustawa Prawo wodne15,.• Ustawa o statystyce publicznej16 ..Ujawnienie. w. rachunkowości. finansowych. aspektów. dotyczących. interakcji.

przedsiębiorstwo.–.środowisko.przyrodnicze.jest.podyktowane.z.jednej.strony.eko-nomicznymi.skutkami.tych.interakcji,.a.z.drugiej.–.skutkami.pozaekonomicznymi,.do.których.zalicza.się.przyjęcie.przez.jednostkę.społecznej.odpowiedzialności.wo-bec.środowiska.i.społeczności.lokalnych,.w.literaturze.określane.jako.corporate.so-cial responisibility17..

12. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska,. tekst. jedn .:.Dz ..U ..z.2001.r .Nr.62,.poz ..627,.art ..8 .

13. Ustawa z dnia 3 października 2008 o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko,.tekst.jedn .:.Dz ..U ..z.2008.r ..Nr.199,.poz ..1227 .

14. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r., Ustawa o odpadach,.Dz ..U ..2001.r ..Nr.62,.poz ..628 .15. Ustawa z dnia 18 lipca 2001r, Ustawa Prawo wodne,.Dz ..U ..2001.r ..Nr.115,.poz ..1229 .16. Ustawa z dnia 29 czerwca 1995 r., Ustawa o statystyce publicznej,. Dz .. U .. 1995. r .. Nr. 88,.

poz ..439 .17. W.literaturze.najczęściej.używa.się.komplementarnych.względem.siebie.określeń.społecznej.

odpowiedzialności,. jak. Corporate. Social. Responisibility. (CSR),. Corporate. Responsibility.(CR),.Business.Responsibility,.Corporate.Sustainability,.Corporate.Citizenship.(CC),.Global.Business.Citizrnship,.Corporate.Community.Engagement.oraz.Community.Relations ..W.Pol-sce.natomiast.stosuje.się.takie.określenia.jak:.społeczna.odpowiedzialność.biznesu,.społeczna.odpowiedzialność. przedsiębiorstw,. odpowiedzialność. przedsiębiorstwa,. relacje. przedsiębior-stwa.z.otoczeniem ..Por:.P ..Roszkowska,.Rewolucja w raportowaniu biznesowym, Interesariu-sze, konkurencyjność, społeczna odpowiedzialność,.Difin,.Warszawa.2011,.s ..23,.A ..B ..Caroll,.


7.4. Zakres ujawnień informacji środowiskowych w sprawozdaniu finansowym

Informacje. środowiskowe. powinny. być. prezentowane.w. sprawozdaniu. finan-sowym. jednostki.gospodarczej. jako.wynik.uwzględniania.przepisów.prawa.bilan-sowego ..Podstawowym.sprawozdaniem.finansowym.modelu.sprawozdawczego.ra-chunkowości jest.bilans, traktowany.jako.zestawienie.syntetyczne,.które.prezentuje.w.określonej.formie.i.na.określony.moment.bilansowy.zasoby.i.źródła.ich.pocho-dzenia.wykorzystywane.przez.jednostkę.gospodarczą ..Ponieważ.jest.to.zestawienie.wartościowe,.syntetyczne,.we.wzorcowym.układzie.bilansu.nie.prezentuje.się.tutaj.informacji.o.zasobach.zaangażowanych.w.działalność.ochronną.oraz.źródłach.finan-sowania.tej.działalności ..Informacje.te.powinny.jednak.zostać.ujawnione.w.dodat-kowych.informacjach.i.objaśnieniach.(do.bilansu),.stanowiących.integralną.część.in-formacji.dodatkowej ..Mogą.one.dotyczyć.wszystkich.grup.majątku.prezentowanych.w.bilansie.oraz.kapitału.własnego.i.zobowiązań.(tabela.7 .1) .

Tabela 7.1..Prezentacja.informacji.z.zakresu.ochrony.środowiskaw.bilansie.majątkowym.przedsiębiorstwa.

Aktywa Informacje środowiskowe Pasywa Informacje środowiskowe

Wartości.niematerialne.i.prawne

Prawa.do.emisji.gazów.cieplarnianych

koszty.prac.rozwojowych.dotyczące.nowych.lub.istotnie.ulepszonych.produktów.bądź.technologii

prawa.do.wynalazków,.patentów

know-how (prawa.do.eksploatacji.złóż,.pozwolenia.na.emisję.zanieczyszczeń

licencje,.koncesje.związane.z.realizacją.celów.ekologicznych

Kapitał.własny

Kapitał.podstawowy,.należne.wpłaty.na.kapitał.podstawowy,.udziały.(akcje).własne,.kapitał.(fundusz).zapasowy,.kapitał.(fundusz).z.aktualizacji.wyceny,.pozostałe.kapitały.(fundusze).rezerwowe.związane.z.prowadzoną.działalnością.ochronną,.zysk.(strata).z.lat.ubiegłych,.zysk.(strata).netto,.odpisy.z.zysku.netto.w.ciągu.roku.obrotowego.dotyczące.działań.związanych.z.ochroną.środowiska

Rzeczowe.aktywa.trwałe

Grunty,.prawa.wieczystego.użytkowania.gruntu,.maszyny,.urządzenia.i.inne.środki.trwałe.związane.z.działalnością.ekologiczną

Długoterminowe.inwestycje.i.inne.aktywa

Należności.długoterminowe,.inwestycje.długoterminowe.(inwestycje.w.nieruchomości),.aktywa.finansowe-lokaty,.udziały.i.akcje,.obligacje,.certyfikaty.inwestycyjne.związane.z.realizacją.działań.ochronnych

Corporate.social..responisibility,.Evolution.of.a.definitional.construct,.„Business.and.Society”.1999,.no ..24 .


Zapasy Materiały,.półprodukty,.produkty.związane.z.działalnością.ochronną

Zobowiązania.i.rezerwy.na.zobowiązania

Rezerwy.na.zobowiązania.z.tytułu.ochrony.środowiska,.zobowiązania.długo.i.krótkoterminowe.(kredyty.i.pożyczki.udzielone.na.prowadzoną.działalność.ochronną),.zobowiązania.z.tytułu.emisji.dłużnych.papierów.wartościowych.i.inne.zobowiązania.finansowe.związane.z.działalnością.ochronną,.zobowiązania.z.tytułu.opłat.ekologicznych,.podatków.ekologicznych,.kar,.ubezpieczeń.ekologicznych.itp .

Należności.krótkoterminowe.i.długoterminowe

Należności.z.tytułu.dostaw.i.usług.za.dobra.związane.z.celami.ekologicznymi,.roszczenia.z.tego.tytułu,.udzielone.pożyczki.na.cele.związane.z.ochroną.środowiska

Inwestycje.krótkoterminowe

Aktywa.finansowe.(udziały,.akcje),.aktywa.pieniężne.i.inne.związane.z.działalnością.ochronną

Źródło:.Opracowanie.własne.na.podstawie.Ustawy o rachunkowości,.op ..cit ..

Najczęściej. występującą. pozycją. w. aktywach. bilansu,. dotyczącą. prowadzo-nych.działań.ochronnych.są.wartości.niematerialne.i.prawne,.do.których.zalicza.się.w.szczególności:.prawa.do.wynalazków,.prawa.do.emisji.gazów.cieplarnianych,.li-cencje,.koncesje.związane.z.prowadzonymi.działaniami.na.rzecz.ochrony.środowi-ska ..W.aktywach.trwałych.wystąpić.mogą.przede.wszystkim.środki.trwałe.związane.z.prowadzeniem.działalności.ochronnej.oraz.długo-i.krótkoterminowe. inwestycje,.także.związane.z.działaniami.na.rzecz.ochrony.środowiska ..Pozostałe.pozycje.akty-wów,.takie.jak.zapasy,.należności.długo-.i.krótkoterminowe.oraz.rozliczenia.między-okresowe.również.w.ograniczonym.zakresie.uwzględniają.relacje.przedsiębiorstwo.–.środowisko.przyrodnicze .

W. ramach. źródeł. pochodzenia.majątku. na. szczególną. uwagę. zasługuje. pozy-cja.rezerw ..Przyjęcie.przez.jednostkę.strategii.rozwoju.zrównoważonego.i.trwałego.związane.jest.z.możliwością.wystąpienia.ryzyka,.szczególnie.ryzyka.ekologicznego ..Pozycją.opisaną.w.MSR.3718,.mającą.za.zadanie.zabezpieczenie.przedsiębiorstwa.przed. możliwymi. . obciążeniami. spowodowanymi. koniecznością. usunięcia. szkód.powstałych.w.środowisku.naturalnym,.są.rezerwy.ekologiczne19 ..Rezerwy.te.należy.

18. Międzynarodowy.Standard.Rachunkowości.nr.37.Rezerwy, zobowiązania warunkowe i aktywa warunkowe,. [w]:.Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej (MSSF), obej-mujące Międzynarodowe Standardy rachunkowości (MSR) oraz Interpretacje według stanu na dzień 1 stycznia 2007 r.,.SKwP.i.IASB,.Warszawa.2007 .

19. Ustawa.o.rachunkowości.reguluje.zasady.tworzenia.rezerw.w.art ..35d .


tworzyć.na.kary.lub.koszty.likwidacji.szkód.wyrządzonych.środowisku.naturalnemu.niezgodnie.z.porządkiem.prawnym,.gdzie.zarówno.kary,. jak. i.koszty.prowadziły-by.do.wypływu.środków.zawierających.w.sobie.korzyści.ekonomiczne.w.wyniku.wypełnienia.obowiązku,.niezależnie.od.przyszłych.działań.jednostki.gospodarczej ..Rezerwy.ekologiczne.tworzone.są.w.tych.jednostkach.gospodarczych,.które.zobli-gowane.są.prawnie.lub.zwyczajowo.do.usunięcia.szkód.powstałych.w.środowisku.naturalnym ..

Istotną.pozycją.występującą.w.pasywach.bilansu.są.także.zobowiązania.związane.z.prowadzonymi.działaniami.ochronnymi,.dotyczące.między.innymi.zaciągniętych.na.ten.cel.pożyczek.i.kredytów,.zobowiązań.z.tytułu.emisji.dłużnych.papierów.war-tościowych.i.innych.zobowiązań.finansowych.związanych.z.działalnością.ochronną,.zobowiązania.z.tytułu.opłat.ekologicznych,.podatków.ekologicznych,.ubezpieczeń.ekologicznych.itp ..

Podstawowym.źródłem. informacji.do.analizy. i.oceny.finansowej. jest.bilans ..Niestety,.obowiązująca. formuła.prezentacji.majątku.nie.pozwala.na.ocenę. i. roz-liczenie.podmiotu.z.odpowiedzialności.względem.środowiska ..Również.struktura.bilansu.zaprezentowana.przez.MSR.120.nie.rozwiązuje.tego.problemu ..Jednostka.może.jednak,.formułując.politykę.rachunkowości,.rozszerzyć.zakres.poszczegól-nych.grup.aktywów.i.pasywów.w.sprawozdaniu.finansowym.(co.jest.zgodne.z.za-pisami. uor21). o. pozycje. środowiskowe,. uwzględniając. przy. tym. specyfikę. swej.działalności.oraz.zasadę.ostrożności,.a. także.dążenie.do.uzyskania.prawdziwego.i.wiernego.obrazu ..

Mając. na. uwadze. rolę. rezerw. środowiskowych,. traktowanych. jako. kategoria.szacunkowa,. uważa. się,. iż. powinny. być. one. szczególnym. obszarem. polityki. ra-chunkowości .. Jednostka,. tworząc. rezerwy. środowiskowe,. powinna.określić. tytuły.ich.tworzenia,.warunki,.jakie.muszą.być.spełnione,.aby.daną.rezerwę.utworzyć.oraz.zasady.ustalenia.kwoty.rezerw.i.jej.zmiany.na.dzień.bilansowy .

Rezultaty.działań.związanych.z.ochroną.środowiska.dotyczą.nie.tylko.wymie-nionych.w.tabeli.zasobów.jednostki.i.źródeł.ich.finansowania,.ale.także.ponoszonych.kosztów.i.strat,.przychodów.i.zysków.prezentowanych.w.rachunku.zysków.i.strat.(rachunku.wyników) ..Prezentację. informacji. z. zakresu.ochrony. środowiska,.które.kształtują.wynik.w.porównawczym.wariancie. rachunku. zysków. i. strat. prezentuje.tabela.7 .2 .

20. Międzynarodowy.Standard.Rachunkowości.1.Prezentacja sprawozdań finansowych.(MSR1),.op ..cit .

21. Ustawa.o.rachunkowości,.op ..cit .,.art ..50.ust ..1 .


Tabela 7.2..Informacje.środowiskowe.w.porównawczym.wariancierachunku.zysków.i.strat

Struktura „środowiskowego” rachunku zysków i strat w wariancie porównawczym

A ..Przychody.ze.sprzedaży.dóbr.i.usług.ochrony.środowiska

A .. Koszty.działalności.operacyjnej.związanej.z.prowadzonymi.działaniami.ochronnymi• amortyzacja.urządzeń.służących.ochronie.środowiska• zużycie.materiałów.i.energii.na.cele.ekologiczne• koszty.usług.obcych.ponoszonych.w.związku.z.prowadzoną.działalnością.ochronną.(koszty.modernizacji.instalacji.odpylających)

• opłaty.produktowe,.opłaty.ekologiczne,.podatki.ekologiczne• koszty.ubezpieczenia.od.odpowiedzialności.za.zanieczyszczenie.środowiska• koszty.wynagrodzeń.wraz.z.narzutami.pracowników.zatrudnionych.w.działalności.ochronnej.(utworzenie.stanowiska.ds ..kontroli.poziomu.emisji.zanieczyszczeń)

• pozostałe.koszty.ochrony.środowiska.(koszty.szkoleń.w.zakresie.ochrony.środowiska,.koszty.związane.z.tworzeniem.proekologicznego.wizerunku.firmy)

B .. Pozostałe.przychody/koszty.operacyjne.działalności.w.ochronie.środowiska• zysk/strata.ze.zbycia.niefinansowych.aktywów.trwałych.zaangażowanych.w.ochronę.środowiska

• dotacje.na.cele.ekologiczne• aktualizacja.wartości.aktywów.niefinansowych.zaangażowanych.w.ochronę.środowiska• inne.przychody/koszty.operacyjne.dotyczące.działań.ochronnych

C .. Przychody/koszty.finansowe.działalności.w.ochronie.środowiska• odsetki.otrzymane/zapłacone.od.pożyczek/kredytów.na.cele.ekologiczne•. zysk/strata.ze.zbycia.inwestycji.ekologicznych• aktualizacja.wartości.inwestycji.w.ochronie.środowiska• odsetki.za.zwłokę.w.regulacji.zobowiązań.ekologicznych

D .. Zyski/straty.nadzwyczajne.związane.z.prowadzoną.działalnością.ochronną

Źródło:.Opracowanie.własne. na. podstawie.Ustawy o rachunkowości,. op .. cit .,. oraz. J .. Famielec,.M ..Stępień,.Informacja ekologiczna w ujęciu.finansowym,.Wydawnictwo.Akademii.Ekonomicznej.w.Krakowie,.Kraków.2005,.s ..53-54 ..

W. wariancie. porównawczym. rachunku. zysków. i. strat. koszty. środowiskowe.mogą.występować.w.każdej.pozycji ..Przykładowo,.mogą.to.być:.amortyzacja.warto-ści.niematerialnych.i.prawnych.i.środków.trwałych.służących.ochronie.środowiska,.zużycie.odnawialnych. i.nieodnawialnych.zasobów.środowiskowych,.koszty.zuży-cia.wody,.energii,.usługi.związane.z.utylizacją.odpadów,.koszty.usług.oczyszczania.ścieków,.opłaty.za.korzystanie.ze.środowiska.i.wprowadzanie.w.nich.zmian,.opła-ty.dotyczące.praw.do.emisji,.opłaty.za.składowanie.ścieków.i.wywóz.nieczystości,.opłaty.za.emisje.hałasu,.koszty.szkoleń.pracowników.w.zakresie.ISO.itp .

Koszty. i.przychody.ochrony.środowiska.kształtujące.kolejny.segment.wyniku.finansowego,. jakim. jest. pozostała. działalność. operacyjna,.mogą. dotyczyć:. zysku/straty. ze. zbycia. aktywów. trwałych. zaangażowanych. w. działalność. ekologiczną,.otrzymanych.dotacji.na.cele.ekologiczne,.aktualizacji.wartości.aktywów.niefinanso-wych.zaangażowanych.w.działalność.ekologiczną,.kary.i.grzywny.z.tytułu.nieprze-strzegania.ekologicznych.norm.prawnych.i.inne ..Natomiast.jako.przykłady.kosztów.


i.przychodów.finansowych.związanych.z.działalnością.ekologiczną.można.wymie-nić:.odsetki.i.prowizje.od.kredytów.i.pożyczek.na.cele.ekologiczne,.aktualizację.war-tości.inwestycji.w.ochronie.środowiska,.odsetki.za.zwłokę.w.regulacji.zobowiązań.ekologicznych.itp .

Istotną.rolą.polityki.rachunkowości.w.zakresie.prezentacji.informacji.środowi-skowych.w.bilansie.oraz.rachunku.zysków.i.strat.jest.zatem:.

• określenie. zakresu,.wartości. poszczególnych. pozycji. –. zasobów. środowi-skowych,.zobowiązań.i.rezerw.środowiskowych,.przychodów.i.zysków.oraz.kosztów.i.strat.dotyczących.aspektów.środowiskowych;

• przyporządkowanie.poszczególnych.zasobów.środowiskowych.i.źródeł.ich.pochodzenia.do.odpowiednich.grup.aktywów.i.pasywów;

• rozbudowanie.tradycyjnej.klasyfikacji.kosztów.i.przychodów.o.nowe.kate-gorie.kosztów.i.przychodów.środowiskowych;

• przyjęcie.określonych.zasad.i.metod.pomiaru.aktywów.i.pasywów.środowi-skowych.oraz.strumieni.wyniku.finansowego.działalności.środowiskowej .

Uzupełnieniem.sprawozdania.finansowego.jest.sprawozdanie.z.działalności.jed-nostki . Zakres.tego.sprawozdania.obejmuje.informacje.o.stanie.majątkowym.i.sytu-acji.finansowej,.w.tym.ocenę.uzyskiwanych.efektów,.wskazanie.czynników.ryzyka,.opis.ewentualnych.zagrożeń,.a.także.opis.ważniejszych.osiągnięć.w.dziedzinie.ba-dań. i.przewidywanym.rozwoju. jednostki22 ..Ustawa.o. rachunkowości. zobowiązuje.także.(o.ile.jest.to.konieczne.do.oceny.sytuacji.jednostki).do.przedstawienia.w.tym.sprawozdaniu.wskaźników.finansowych. i. niefinansowych,. łącznie. z. informacjami.dotyczącymi.zagadnień.środowiska.naturalnego.23 ..

W.polityce.rachunkowości.muszą.się.zatem.znaleźć.aspekty.środowiskowe,.któ-re.dotyczą24:

• unowocześnienia.wytwarzanych.przez.jednostkę.produktów.z.punktu.widze-nia.ich.wpływu.na.środowisko;

• usunięcia.zanieczyszczeń.środowiska,.powstałych.w.latach.ubiegłych;• zmniejszenia.bieżących.zanieczyszczeń.środowiska.(nowe.inwestycje,.tech-

nologie);• kosztów.przedsięwzięć.służących.ochronie.środowiska;• wpływu.obowiązujących. lub.przyszłych.przepisów.o.ochronie.środowiska.

na.produkcję,.inwestycje.i.obowiązki.jednostki;• sankcji.i.opłat.grożących.jednostce.w.związku.z.ochroną.środowiska .Przedstawiona.analiza.sprawozdania.z.działalności.jednostki.wskazuje,.iż.zawie-

ra.ono. istotne,.głównie.niefinansowe,. informacje.charakteryzujące. i.uzupełniające.dane.pochodzące.ze.sprawozdań.finansowych ..Kluczowym.zagadnieniem.powinno.

22. Ustawa o rachunkowości,.op ..cit .,.art ..49.ust ..2.pkt.3 ..23. Ibidem,.ust ..3 .24. Z ..Fedak,.Sprawozdanie z działalności,.„Rachunkowość”,.Zamknięcie.roku.2006,.Warszawa.

2006,.s ..243 .


być.zatem.zaprezentowanie.w.tym.sprawozdaniu.wymienionych.aspektów.środowi-skowych.zarówno.w.ujęciu.retrospektywnym,.jak.i.prospektywnym ..Zasadnym.by-łoby.również.porównanie.podejmowanych.działań.na.rzecz.ochrony.środowiska.na.tle.innych.jednostek.gospodarczych ..Umożliwiłoby.to.ocenę.uzyskiwanych.efektów.środowiskowych .

Informacja.dodatkowa.stanowi.opis.uzupełniający.poszczególne.kategorie.pre-zentowane. w. sprawozdaniach. finansowych,. wyjaśnia. sposób. prezentacji. danych,.ich.zakres,.poziom.i.metody.wyceny ..Jednostki.mają.obowiązek.prezentować.w.niej.także.przyjętą.przez.siebie.do.stosowania.politykę.rachunkowości ..Uor.nie.określa.jednak.w.sposób.jednoznaczny.konieczności.prezentacji.w.tym.sprawozdaniu.aktyw-ności.z.zakresu.prowadzonych.działań.ochronnych,.poza.nakładami.na.niefinansowe.aktywa.trwałe.w.ochronie.środowiska,.które.powinny.być.prezentowane.z.uwzględ-nieniem.poniesionych.w.ostatnim.roku.i.planowanych.na.następny.rok25 .

Prawo. bilansowe. zaleca. jednak. prezentowanie. informacji,. które. mogłyby. przy-czynić. się. do. poprawnej. interpretacji. sprawozdania. finansowego. przez. odbiorców.zewnętrznych,. będąc. pomocnym. narzędziem. w. rzetelnej. i. wieloaspektowej. ocenie.przedsiębiorstwa ..Wobec. powyższego,. należy. stwierdzić,. iż. polityka. rachunkowości.jednostki.ma.szczególny.wpływ.na.zakres.informacji.środowiskowych.prezentowanych.w.informacji.dodatkowej,.w.której.powinien.znaleźć.się.także.opis.i.tok.postępowania.przy.wycenie.poszczególnych.aktywów,.pasywów.dotyczących.działalności.ochronnej.oraz.przychodów.i.kosztów.środowiskowych ..Zakres.proponowanej.informacji.środo-wiskowej,.która.powinna.być.ujęta.w.informacji.dodatkowej.prezentuje.tabela.7 .3 .

Tabela 7.3..Zakres.informacji.środowiskowej.prezentowanej.w.Informacji.dodatkowej

Sprawozdanie Zakres informacji środowiskowej

INFORMACJA DODATKOWA

• wartość.zrealizowanych.inwestycji.w.zakresie.ochrony.środowiska.

• informacje. o. wartości. początkowej. oraz. wartości. umorzenia. aktywów.środowiskowych

• decyzje.o.podjętych.przedsięwzięciach,.dla.których.kryterium.wyboru.stanowi.ochrona.środowiska

• informacje.o. zmianie. jednostkowego.kosztu.wytworzenia.na. skutek.zmiany.technologii.i.surowców

• informacje.o.wartości.odpadów.wytworzonych.itp .

Źródło:.Opracowanie.własne.na.podstawie:.I ..Majchrzak,.Sprawozdawczość środowiskowa, jako podstawa sku-tecznego zarządzania przedsiębiorstwem,.[w:].Sprawozdawczość i rewizja finansowa w procesie podnoszenia kwalifikacji kadry menedżerskiej,.praca.zbiorowa.pod.red ..B ..Micherdy,.Akademia.Ekonomiczna.w.Krakowie,.Kraków.2003,.s ..415 .

25. Komentarz do ustawy o rachunkowości,.ODDK,.Gdańsk.2005,.s ..620 .


W.odniesieniu.do.wprowadzenia.do. sprawozdania.finansowego,.Ustawa.o. ra-chunkowości.wymaga.omówienia.przyjętych.zasad.(polityki).rachunkowości,.w.tym.metod. wyceny. aktywów. i. pasywów,. pomiaru. wyniku. finansowego. oraz. sposobu.sporządzania. sprawozdania. finansowego,.w. zakresie,.w. jakim. ustawa. pozostawia.jednostce.prawo.wyboru .

Proponuje.się,.aby.w.sprawozdaniu.tym.został.przedstawiony.(w.odniesieniu.do.jednostek. prowadzących. instalacje,. które. obowiązuje.Ustawa. o. handlu. uprawnie-niami. do. emisji. do. powietrza. gazów. cieplarnianych. i. innych. substancji26). ogólny.opis. zasad. (polityki). rachunkowości. przyjętych. do. ujmowania. i.wyceny. praw. do.emisji.gazów.cieplarnianych ..Przedsiębiorstwa.energetyczne,.które.wytwarzają.lub.sprzedają.energię.elektryczną,.powinny.w.tej.pozycji.sprawozdania.umieścić.zasady.ujmowania.i.wyceny.praw.majątkowych.wynikających.ze.świadectw.pochodzenia ..

Uszczegółowienie. zasad. rachunkowości.w.odniesieniu. do. praw.do. emisji. ga-zów.cieplarnianych,. a. także.zasad.związanych.z.posiadaniem. i.gospodarowaniem.prawami.majątkowymi.wynikającymi. ze. świadectw. pochodzenia. powinno. zostać.umieszczone.w.ust ..9.dodatkowych.objaśnień27 ..W.ramach.tych.objaśnień.powinny.się.znaleźć.m .in ..informacje.o:.liczbie.oraz.wartości.nabycia.przyznanych.praw.do.emisji.dla.każdej.instalacji.wraz.z.dodatkowymi.przydziałami,.liczbie.oraz.wartości.w.cenie.nabycia.przyznanych.praw.do.emisji.z.podziałem.na.przeznaczone.do.wy-korzystania.na.własne.potrzeby.oraz.do.sprzedaży,.wyniku.na.sprzedaży.prawami.do.emisji,.liczbie.i.wartości.praw.do.emisji.umorzonych,.liczbie.i.kwocie.rezerwy.na.pokrycie.niedoboru.praw.do.emisji,.wartości.bieżących.i.skumulowanych.odpisów.aktualizujących.z.tytułu.utraty.wartości.itp .28 .

Dynamicznym.ujęciem.informacji.o.strukturze.i.zmianach.w.poszczególnych.składnikach.kapitału.(funduszu).własnego.wraz.z.ich.szczegółową.charakterystyką.zmian.za.bieżący.oraz.poprzedni.rok.obrotowy.jest.zestawienie.zmian.w.kapitale.własnym ..Zaprezentowane.w.nim.źródła.pochodzenia.majątku.pozwalają.uzyskać.obraz.zmian.i.ocenić,.w.jakim.one.idą.kierunku ..Na.konieczność.zaprezentowania.źródeł.pochodzenia.majątku.zwraca.również.uwagę.MSR.1,.który.zaleca.sporzą-dzanie.sprawozdania.wykazującego.zmiany.w.kapitale.własnym.z.uwzględnieniem.tych.informacji,.które.zostały.odniesione.na.kapitał.własny.z.pominięciem.rachun-ku.zysków. i. strat ..W.zestawieniu. tym,.dla.potrzeb.określenia. źródeł.finansowa-nia. działalności. ochronnej,. należałoby.wykazać. zmiany. poszczególnych. pozycji.kapitałów.własnych.za.bieżący.okres.sprawozdawczy. i.poprzedni. rok.obrotowy ..Na.uwagę.zasługuje.też.konieczność.tworzenia.kapitału.rezerwowego.na.pokrycie.ewentualnych. strat. dotyczących. podjętych. przedsięwzięć. proekologicznych .. Po-

26. Ustawa z dnia 22 grudnia 2004 r. o handlu uprawnieniami do emisji do powietrza gazów cie-plarnianych i innych substancji,.tekst.jedn ..Dz ..U .z.2004.r,.Nr.281,.poz ..2784 .

27. Informacja dodatkowa. Rachunkowość. Zamknięcie roku 2007,.Wyd ..Rachunkowość.Sp ..z.o .o .,.Warszawa.2007,.s ..195-196 .

28. Ibidem,.s ..215 .


winno. to.wynikać.z.zapisów.zawartych.w.dokumentacji.polityki. rachunkowości.jednostki .

7.5. Posumowanie

Sprawozdanie.finansowe.jest.podstawowym.dokumentem.w.przedsiębiorstwie,.sporządzanym.dla.interesariuszy.zewnętrznych.i.wewnętrznych,.stanowiącym.głów-ne.źródło.informacji.o.sytuacji.przedsiębiorstwa,.wynikach.działalności.oraz.wszel-kich. zmianach,. użytecznych. przy. podejmowaniu. decyzji ..Mimo. iż. sprawozdanie.finansowe. jest. sporządzane.przede.wszystkim.dla.odbiorców.zewnętrznych,. także.menedżerowie.firm.powinni.być.zainteresowani.zawartymi.w.nich.informacjami.–.w.celu.wykorzystania.ich.dla.potrzeb.zarządczych.i.kontrolnych29 ..

Wśród. istotnych. informacji.prezentowanych.przez.sprawozdawczość.powinny.znaleźć.się.informacje.o.sprzężeniach.zwrotnych.między.przedsiębiorstwem.a.śro-dowiskiem.przyrodniczym,.czyli.informacje.środowiskowe ..Odpowiednio.zgroma-dzona.i.przetworzona.informacja.środowiskowa.w.systemie.informacyjnym.rachun-kowości.umożliwia.bowiem:

• szybką.reakcję.menedżerów.na.pojawiające.się.problemy.decyzyjne;• ukazanie.sposobu.dążenia.jednostki.do.zrównoważonego.i.trwałego.rozwoju.

(co.potwierdzają.także.założenia.koncepcyjne.sprawozdawczości.zintegro-wanej);

• ocenę.jednostki.przez.otoczenie;• określanie.właściwych.i.niewłaściwych.sposobów.oddziaływania.jednostki.

na.środowisko.przyrodnicze.lub.korzystania.z.niego;• identyfikację.problemów.powstających.w.wyniku.antropogennego.wpływu.

na.środowisko.przyrodnicze.i.jego.komponenty.itp .Na.kształtowanie.informacji.środowiskowych.prezentowanych.w.sprawozdaniu.

finansowym.zasadniczy.wpływ.ma.polityka.rachunkowości,.będąca.podstawowym.narzędziem. w. realizacji. strategii. zarządzania .. Tworzące. ją. rozwiązania,. wybrane.spośród. wariantów. dopuszczonych. przepisami. prawa. bilansowego,. i. przyjęte. do.stosowania,.mają.na.celu.–.według.poglądów.prezentowanych.w.literaturze.–.sku-teczne.oddziaływanie.na.oceny. formułowane.przez. interesariuszy ..Pogląd. ten. jest.szczególnie.uzasadniony.w.odniesieniu.do.przyjęcia.w.polityce.rachunkowości.roz-wiązań.poszerzających.zakres.informacji.środowiskowych.ujawnionych.w.sprawoz-daniu.finansowym,.a.przede.wszystkim.w.informacji.dodatkowej.oraz.sprawozdaniu.z.działalności.jednostki ..Oznacza.to,.że.polityka.rachunkowości.jednostki.powinna.uwzględniać.nie.tylko.cele.ekonomiczne,.ale.również.społeczne.i.ekologiczne .

29. I ..Olchowicz,.A .Tłaczała,.Sprawozdawczość finansowa,.Wydawnictwo.Difin,.Warszawa.2002,.s ..17 .


Bibliografia

Bazzichi.O .,.Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa,.„Społeczeństwo”.2003,.nr.3 .Caroll.A .B .,.Corporate social responisibility,.Evolution of a definitional construct, „Busi-

ness and Society”.1999,.no ..24 .Czaja.S .,.Becla.A .,.Ekologiczne podstawy procesów gospodarowania,.Akademia.Ekono-

miczna.we.Wrocławiu,.Wrocław.2002 ..Czaja.S .,.Becla.A ., Podstawy ekologicznego zarządzania przedsiębiorstwem,.Akademia.

Ekonomiczna.we.Wrocławiu,.Wrocław.2002 .Czaja-Cieszyńska.H .,.Polityka rachunkowości według ustawy o rachunkowości i Między-

narodowego Standardu Sprawozdawczości Finansowej dla Małych i Średnich Jedno-stek - analiza porównawcza,. „Zeszyty.Teoretyczne. rachunkowości”,. tom.60. (116),.SKwP,.Warszawa.2011 .

Environment al management in Organizations,.red ..J ..Brady,.The Institute of Environmen-tal Management.and Assessment,.Earthscan,.United.Kingdom.2005 .

Famielec. J .,. Stępień.M .,. Informacja ekologiczna w ujęciu. finansowym ..Wydawnictwo.Akademii.Ekonomicznej.w.Krakowie,.Kraków.2005 .

Fedak.Z .,.Sprawozdanie z działalności,.„Rachunkowość”,.Zamknięcie.roku.2006,.War-szawa.2006 .

Green Paper for Promoting a European Framework for Corporate Social Responsibility ..COM.(2001).366.final,.Bruksela.2001 ..

Henriksen.E .A .,.van.Breda.M. .F .,.Teoria rachunkowości,.Wydawnictwo.PWN,.Warszawa.2002 ..

Informacja dodatkowa ..Rachunkowość. Zamknięcie roku 2007,.Wyd ..Rachunkowość.Sp ..z.o .o .,.Warszawa.2007 .

Jarugowa.A .,.Walińska.E .,.Roczne sprawozdanie finansowe – ujęcie księgowe i podatko-we,.Ośrodek.Doradztwa.i.Doskonalenia.Kadr,.Gdańsk.1997 .

Jarugowa.A .,.Współczesne problemy rachunkowości,.Państwowe.Wydawnictwo.Ekono-miczne,.Warszawa.1991 ..

Komentarz do ustawy o rachunkowości,.ODDK,.Gdańsk.2005 .Majchrzak.I .,.Sprawozdawczość środowiskowa, jako podstawa skutecznego zarządzania

przedsiębiorstwem,.[w:].Sprawozdawczość i rewizja finansowa w procesie podnosze-nia kwalifikacji kadry menedżerskiej,.praca.zbiorowa.pod.red ..B ..Micherdy,.Akade-mia.Ekonomiczna.w.Krakowie,.Kraków.2003 .

Międzynarodowy. Standard. Rachunkowości. 1. Prezentacja sprawozdań finansowych.(MSR1),. [w]:.Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej (MSSF), obejmujące Międzynarodowe Standardy rachunkowości (MSR) oraz Interpretacje we-dług stanu na dzień 1 stycznia 2007 r.,.SKwP.i.IASB,.Warszawa.2007 .

Olchowicz.I .,.Tłaczała.A .,.Sprawozdawczość finansowa,.Wydawnictwo.Difin,.Warszawa.2002 .

Roszkowska.P .,.Rewolucja w raportowaniu biznesowym,.interesariusze,.konkurencyjność,.społeczna.odpowiedzialność,.Difin,.Warszawa.2011 .

Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne,.Dz ..U ..z.2001.r ..Nr.115,.poz ..1229 .Ustawa z dnia 22 grudnia 2004 r. o handlu uprawnieniami do emisji do powietrza gazów

cieplarnianych i innych substancji,.Dz ..U ..z.2004.r ..Nr.281,.poz ..2784 .


Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach,.Dz ..U ..z.2001.r ..Nr.62,.poz ..628 .Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska,.Dz ..U ..z.2001.r ..Nr.62,.

poz ..627 .Ustawa z dnia 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej,.Dz ..U ..z.1995.r ..Nr.88,.poz ..

439 .Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości,.tekst.jedn ..Dz ..U ..z.2009.r ..Nr.152,.

poz ..1223.z.późn ..zm .Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego

ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływa-nia na środowisko,.Dz ..U ..z.2008.r ..Nr.199,.poz ..1227 .

Werther.W ..B .,.Chandlerm.D ., Strategic Corporate Social Responsibility. Stakeholders in a Global Environment,.Sage.Publications,.Thousand.Oaks,.London,.2006 .

Streszczenie

Wzrost.świadomości.ekologicznej.powoduje,.iż.jednostki.gospodarcze,.podejmując.swe.decyzje.kierują.się.racjonalnością.wykorzystania.zasobów.naturalnych ..W.istniejącej.sprawozdawczości.menedżerowie.nie.posiadają.rzetelnych,.wiarygodnych.i.porównywal-nych.informacji.na.temat.wpływu.jednostki.na.środowisko.naturalne,.a.ich.ujawnienie.jest.bardzo.istotnym.elementem.oceny.podmiotu.przez.otoczenie ..W.tym.celu.konieczne.jest.poszerzenie.informacji.prezentowanych.w.sprawozdaniu.finansowym.o.informacje.środo-wiskowe ..Kluczową.rolę.w.tym.zakresie.odgrywa.wybór.polityki.rachunkowości,.która.powinna.nawiązywać.do.strategii.i.celów.funkcjonowania.całej.firmy .

Analiza.przedstawionego.w.tym.rozdziale.problemu.została.przeprowadzona.w.trzech.etapach .. W. pierwszej. części. wskazano. rolę. systemu. informacyjnego. rachunkowości.w.procesie.podejmowania.decyzji.w.przedsiębiorstwie,.a.w.szczególności.w.zarządzaniu ..Następnie.zdefiniowano.pojęcie.zasad.(polityki).rachunkowości,.a.także.wskazano.rolę,.jaką.informacja.środowiskowa.spełnia.dla.różnych.grup.interesariuszy ..W.ostatniej,.trze-ciej.części.rozdziału,.ukazano.wpływ.polityki.rachunkowości.na.odwzorowanie.dokonań.przedsiębiorstwa.w.środowisku.przyrodniczym.w.sprawozdaniu.finansowym ..

SummaryAccounting policies and the scope of environmental information

presented in the financial statements

Increase.awareness.that.business.units.will.take.their.decisions.are.guided.by.rational.use.of.natural.resources ..The.existing.reporting.managers.do.not.have.accurate,.reliable.and.comparable.information.on.the.impact.of.individuals.on.the.environment,.and.its.di-sclosure.is.a.very.important.element.of.the.assessment.unit.by.the.environment ..For.this.purpose.it.is.necessary.to.expand.the.information.presented.in.the.financial.statements.of.environmental.information ..Key.role.in.this.respect.plays.a.choice.of.accounting.policy,.


which.should.also.refer.to.the.strategies.and.objectives.of.the.operation.of.the.entire.com-pany ..The.analysis.presented.in.the.article.the.problem.was.carried.out.in.three.stages ..

In.the.first.part.indicated.the.role.of.accounting.information.system.in.decision-making.in.the.enterprise,.particularly.in.management ..Then.define.the.notion.of.rules.(policies),.as.well.as.demonstrating.the.role.that.meets.environmental.information.for.different.groups.of.stakeholders ..In.the.final,.third.part.of.the.chapter,.illustrated.the.impact.of.accounting.policy.on.the.reproduction.of.the.achievements.of.companies.in.the.natural.environment.in.the.financial.statements .

Rozdział 8

Polityka rachunkowości jako element badania

sprawozdania finansowego

Jadwiga Szczotka*

8.1. Wprowadzenie

Przeprowadzenie. badania. sprawozdania. finansowego. –. jak.wskazują. przepisy.ustawy.o.rachunkowości.–.ma.na.celu.stwierdzenie.przez.biegłego.rewidenta,.czy.sprawozdanie. to. jest.zgodne.z.zastosowanymi.zasadami.(polityką). rachunkowości.oraz.czy.rzetelnie.i.jasno.przedstawia.sytuację.majątkową.i.finansową,.jak.też.wynik.finansowy.badanej.jednostki1 ..Tak.określony.cel.badania.sprawozdania.finansowego.podkreśla.kluczowe.znaczenie.polityki. rachunkowości.dla.wiarygodności.systemu.rachunkowości.podmiotu.gospodarczego ..

Badanie.sprawozdania.finansowego.polega.na.przeprowadzeniu.odpowiednich.działań.mających.na.celu.uzyskanie.pewności,.że.wykazany.w. tym.sprawozdaniu.przedmiot.badania.jest.wolny.od.uchybień.a.informacje.w.nim.zawarte.są.wiarygod-ne.i.jasne.dla.jego.odbiorców ..Aby.poświadczyć.wiarygodność.sprawozdania.finan-sowego,.biegły.rewident.musi.w.procesie.badania.stwierdzić.również.wiarygodność.ksiąg.rachunkowych,.w.oparciu.o.które.badane.sprawozdanie.zostało.sporządzone2 ..Wiarygodność.ksiąg.można.zaś.potwierdzić.tylko.wtedy,.gdy.są.one.zgodne.z.pra-widłowo.przygotowaną.dokumentacją.opisującą.stosowane.przez.jednostkę.zasady.(politykę).rachunkowości ..

Biegły. rewident. badając. sprawozdanie. finansowe. powinien. kierować. się.w.pierwszej.kolejności.krajowymi.standardami. rewizji.finansowej,. a.w.sprawach,.

*. Mgr.Jadwiga.Szczotka,.Kancelaria.Biegłego.Rewidenta,.e-mail:.jszczotka@op .p1. Ustawa.z.dnia.18.marca.2008.r ..o.zmianie.ustawy.o.rachunkowości,.Dz ..U ..z.2008.r ..Nr.63,.

poz ..393,.art ..65.ust ..12. M ..Stępień,.Rewizja sprawozdań finansowych,.pod.red ..D ..Krzywdy,.SKwP,.Warszawa.2005,.

s ..181 .

150. Jadwiga.Szczotka

które. w. krajowych. standardach. nie. zostały. uregulowane,. a. także. przy. ustalaniu.szczegółowej.metodyki.planowania.i.przeprowadzania.badania.sprawozdania.finan-sowego.oraz.w.razie.pojawienia.się.jakichkolwiek.wątpliwości.dotyczących.sposobu.postępowania. w. konkretnych. sytuacjach.może. zastosować. zapisy.międzynarodo-wych.standardów.rewizji.finansowej ..

Celem.niniejszego.rozdziału.jest.próba.usystematyzowania.informacji.na.temat.metodyki.badania.zasad.(polityki).rachunkowości.zawartych.w.krajowych.i.między-narodowych.standardach.rewizji.finansowej ..W.poszczególnych.częściach.rozdziału.przedstawione.zostały.zagadnienia.dotyczące.pojęcia,.celu.i.zakresu.badania.spra-wozdania.finansowego.oraz.uregulowania.problemu.badania.polityki.rachunkowości.zawarte.w.krajowych.i.międzynarodowych.standardach.rewizji.finansowej ..

8.2. Pojęcie, cel i zakres badania sprawozdania finansowego

Badanie. sprawozdania. finansowego. to. obiektywne. ustalenie. prawdziwości.i.określenie.stopnia.zgodności.z.przyjętymi.kryteriami.oceny. informacji.przedsta-wionych. w. sprawozdaniu. finansowym. oraz. stanowiących. podstawę. jego. sporzą-dzenia. księgach. rachunkowych3 ..Międzynarodowe. Standardy.Rewizji. Finansowej.formułują.cel.badania.sprawozdań.finansowych.jako.zwiększenie.stopnia.zaufania.ich.zamierzonych.użytkowników,.co.jest.konsekwencją.skandali.księgowych,.które.w.ostatnich.latach.miały.miejsce.w.Stanach.Zjednoczonych.i.Europie ..Ogólne.cele.stawiane.biegłemu.rewidentowi.w.procesie.badania.sprawozdania.finansowego,.za-warte.w.MSSF,.to.uzyskanie.wystarczającej.pewności,.czy.sprawozdania.finansowe.jako.całość.nie.zawierają.istotnego.zniekształcenia,.niezależnie.od.tego,.czy.zostało.ono.spowodowane.błędem.lub.oszustwem ..Ma.to.umożliwić.biegłemu.rewidentowi.wyrażenie.opinii.o.tym,.czy.sprawozdania.finansowe.zostały,.we.wszystkich.istot-nych.aspektach,.sporządzone.zgodnie.z.mającymi.zastosowanie.ramowymi.założe-niami.sprawozdawczości.finansowej4 ..

Rola. badania. sprawozdań. finansowych. wynika. z. trzech. zasadniczych. prze-słanek .. Pierwszą. z. nich. jest. fakt,. że. sprawozdania. finansowe.wspomagają. decy-zje.finansowe.podejmowane.przez.ich.odbiorców ..Określanie.ryzyka.kredytowego,.ceny.akcji,.postawa.wierzycieli.i.dostawców.jest.konsekwencją.analizy.sprawozdań.finansowych,.które. często. są.dla. ich.użytkowników. jedynym.źródłem. informacji.o.kondycji.finansowej.podmiotu.(z.powodu.braku.możliwości.osobistego.wglądu.w. dokumentację. finansową) .. Dlatego. też. wszystkim. użytkownikom. sprawozdań.finansowych.zależy.na.uzyskaniu.obiektywnej.oceny.prawidłowości. i. rzetelności.przedstawianych.im.informacji.sprawozdawczych ..Warunkiem.takiej.oceny.jest.ba-

3. Rewizja sprawozdań finansowych,.pod.red ..D ..Krzywdy,.SKwP,.Warszawa.2005,.s ..13 .4. Międzynarodowe Standardy Rewizji Finansowej i Kontroli Jakości 2009,.IFAC,.Wydanie.SKwP.

2010,.Tom.I,.s ..16-18 .

Polityka.rachunkowości.jako.element.badania.sprawozdania.finansowego. 151

danie.sprawozdań.finansowych.przez.niezależnych.audytorów,.którzy.w.trakcie.we-ryfikacji.mogą.wykryć.ewentualne.„upiększenia”.sytuacji.majątkowej.i.finansowej.podmiotu ..

Drugą.przesłanką.badania.sprawozdań.finansowych.jest.fakt,.iż.mają.one.rów-nież.ogromne.znaczenie.dla.samego.kierownictwa.podmiotu.gospodarczego,.któ-ry.dzięki.weryfikacji. chce.upewnić. się,. że. sprawozdania. te. zostały. sporządzone.zgodnie.z.obowiązującymi.przepisami.prawa,.zasadami.nauki.i.ogólnie.przyjęty-mi. zwyczajami.w. zakresie. rachunkowości .. Potrzeba. takiej. opinii.wynika. często.z.chęci.zweryfikowania.pracy.księgowego,. jak. również.z.dążenia.do.stworzenia.sobie.własnej.oceny.swojego.przedsiębiorstwa.opartej.na.rzetelnych.i.wiarygod-nych.podstawach ..

Trzecia.przesłanka.badania.sprawozdań.finansowych.wiąże.się.z.kwestią.egze-kwowania.podatków ..Konsekwencje.negatywnych.wniosków.wynikłych.w. trakcie.weryfikacji.sprawozdań.finansowych.przez.biegłego.rewidenta.nie.są.tak.przykre.dla.jednostki.gospodarczej.jak.te,.na.które.narażeni.są.podatnicy,.jeżeli.po.jakimś.czasie.okaże.się,.że.ich.sprawozdanie.jest.wadliwe5 ..

Realizacja.celów.stawianych.przed.badaniem.sprawozdania.finansowego.łączy.się.z.koniecznością.przeprowadzania.w.jego.trakcie.określonych.działań.analitycz-nych,.w. tym.przede.wszystkim. analizy. sytuacji. jednostki .. Podstawowym.celem.badania. jest. przecież. „wyrażenie. przez. biegłego. rewidenta. opinii.wraz. z. rapor-tem.o. tym,. czy. sprawozdanie.finansowe. jest. zgodne.z. zastosowanymi.zasadami.(polityką). rachunkowości. oraz. czy. rzetelnie. i. jasno. przedstawia. sytuację.mająt-kową. i. finansową,. jak. też.wynik.finansowy.badanej. jednostki”6 ..Wydanie. takiej.opinii.wymaga.ustosunkowania.się.audytora.do.tych.kwestii,.co.jest.niemożliwe.do.realizacji.bez.analizy.i.oceny.skutków.podejmowanych.w.jednostce.gospodar-czej.decyzji ..W.raporcie.natomiast.biegły.rewident,.zgodnie.z.zapisami.uor,.musi.przedstawić.sytuację.majątkową.i.finansową.oraz.wynik.finansowy.jednostki.„ze.wskazaniem.na.zjawiska,.które.w.porównaniu.z.okresami.poprzednimi.w.istotny.sposób.wpływają.negatywnie.na.tę.sytuację,.a.zwłaszcza.zagrażają.kontynuowaniu.działalności.przez.jednostkę”7 ..W.procesie.badania.sprawozdania.finansowego.na-stępuje.więc.ocena.zarówno.rozliczenia.się.z.otoczeniem.(zadanie.stawiane.przed.rachunkowością.finansową),.jak.i.podejmowanych.decyzji.(zakres.rachunkowości.zarządczej)8 .

5. M ..Gmytrasiewicz,.A ..Karmańska,.I ..Olchowicz,.Rachunkowość finansowa,.Difin,.Warszawa.1999,.s ..581-582 ..

6. Ustawa o rachunkowości,.op ..cit .,.art ..65.ust ..1 .7. Ibidem,.art ..65.ust ..5,.p ..7 .8. B ..Micherda,.Geneza i współczesne miejsce badania sprawozdania finansowego,.[w:].Rewizja

finansowa a zmiany w prawie gospodarczym,.Doroczna.Konferencja.Auditingu.KIBR,.Warsza-wa.2003,.s ..90-91 .


8.3. Badanie polityki rachunkowości w świetle KSRF

Misją.Międzynarodowej. Federacji.Księgowych. (IFAC),. powołanej. do. życia.w. 1973. r .,. jest. ogólnoświatowy. rozwój. zawodu. księgowych,. posługujących. się.zharmonizowanymi. standardami. i. działającymi.w. interesie. publicznym. poprzez.świadczenie. usług. o.wyrównanej. i.wysokiej. jakości .. Federacja.wspierana. przez.organizacje.członkowskie.z.ponad.stu.krajów.określa.strategię.i.koordynuje.pra-ce.nad.międzynarodowymi.rozwiązaniami.w.zakresie.praktyki.rewizyjnej,.a.tak-że.etyki.i.edukacji.zawodowej9 ..Jednym.ze.stałych.komitetów.IFAC.jest.Komitet.Międzynarodowych.Praktyk.Rewizji.Finansowej,.który.wydaje.Międzynarodowe.Standardy.Rewizji.Finansowej.i.Kontroli.Jakości ..Dokumenty.te.są..podstawą.do.sporządzenia.krajowych.standardów.rewizji.finansowej.i.wytycznych.państw.Unii.Europejskiej .

W.dniu.09.kwietnia.2010.r ..Krajowa.Rada.Biegłych.Rewidentów.opublikowała10.na.stronie.internetowej.samorządu.obowiązujące.od.tego.dnia.trzy.krajowe.standardy.rewizji.finansowej:.

• Krajowy.Standard.Rewizji.Finansowej.nr.1.Ogólne zasady badania spra-wozdań finansowych.(KSRF.1),

• Krajowy.Standard.Rewizji.Finansowej.nr.2.Badanie skonsolidowanych spra-wozdań finansowych grup kapitałowych.(KSRF.2),

• Krajowy.Standard.Rewizji.Finansowej.nr.3.Ogólne zasady przeprowadzania przeglądu sprawozdań finansowych/skróconych sprawozdań finansowych oraz wykonywania innych usług poświadczających.(KSRF.3) .

Podobnie.jak.obowiązujące.do.2009.roku.Normy wykonywania zawodu biegłego rewidenta,.obowiązujące.obecnie.KSRF.nie.zawierają.szczegółowych.wytycznych.dotyczących. badania. polityki. rachunkowości11 .. Niemniej,. KSRF. 1. w. dwudziestu.punktach.odwołuje.się.do.problemu.badania. tego.szczególnego.obszaru,.a.miano-wicie:.

Pkt.10.i.12.określają.cel.badania.sprawozdania.finansowego.i.stwierdzają,.że.jest.nim.wyrażenie.pisemnej.opinii.wraz.z.raportem.o.tym,.czy.sprawozdanie.finanso-we.jest.zgodne.z.wymagającymi.zastosowania.zasadami.(polityką).rachunkowości.oraz.czy.rzetelnie.i.jasno.przedstawia,.we.wszystkich.istotnych.aspektach,.sytuację.majątkową.i.finansową,.jak.też.wynik.finansowy.jednostki,.której.sprawozdanie.fi-nansowe.jest.badane ..Biegły.rewident.ma.zatem.potwierdzić,.że.sprawozdanie.jako.całość. i. stanowiące. podstawę. jego. sporządzenia. księgi. rachunkowe. są.wolne. od.

9. Międzynarodowe Standardy Rewizji Finansowej i Międzynarodowe Wskazówki dotyczące Praktyki Rewizji Finansowej 2001,.IFAC,.tłum ..Stowarzyszenie.Księgowych.w.Polsce,.War-szawa,.s ..7 ..

10. Uchwała nr 1608/38/2010 Krajowej Rady Biegłych Rewidentów z dnia 16 lutego 2010 r.,.[w:].„Biuletyn.Krajowej.Izby.Biegłych.Rewidentów”.2010,.nr.69 .

11. P ..Zeniuk,.Kontrolna funkcja polityki rachunkowości,.[w:].Współczesne aspekty realizacji kon-trolnej funkcji rachunkowości,.pod.red ..B .Micherdy,.Difin,.Warszawa.2011,.s ..83-84 ..


uchybień,.polegających.na.pominięciu.lub.zniekształceniu.informacji.ważnych.dla.czytelnika,.a.informacje.zawarte.w.tym.sprawozdaniu.można.uznać.za.wiarygodne.i.jasne .

Pkt.13.mówi.o.tym,.że.przeprowadzane.przez.biegłego.rewidenta.badanie,.służą-ce.uzyskaniu.podstaw.do.wyrażenia.przez.niego.opinii,.ma.za.zadanie.potwierdzenie.wiarygodności.danych.(stwierdzeń),.zarówno.liczbowych,.jak.i.słownych,.zawartych.w.sprawozdaniu.finansowym.i.ich.zgodności.z.wiążącymi.jednostkę.zasadami.(poli-tyką).rachunkowości .

Pkt.15.wskazuje. rolę.polityki. rachunkowości.w.pośrednim.badaniu.zgodności.systemu. księgowego. i. systemu. kontroli. wewnętrznej. stwierdzając,. że. pośrednie.sprawdzenie.zgodności.polega.na.zbadaniu.działającego.w.jednostce.systemu.księ-gowości. i. kontroli.wewnętrznej.w. zakresie,.w. jakim. przedmiotem. tej. kontroli. są.dane.zawarte.w.sprawozdaniu.finansowym,.w.celu.stwierdzenia:

• poprawności.koncepcji.systemu.księgowości.i.kontroli.wewnętrznej,.w.tym.ich.zgodności.z.przepisami.oraz

• poprawności. działania. systemu. księgowości. oraz. skuteczności. działania.kontroli.wewnętrznej.przez.cały.okres,.za.który.sprawozdanie.finansowe.jest.przedmiotem.badania .

W. szczególności. chodzi. o. upewnienie. się,. czy. system. zapewnia. kompletne.i.zgodne.z.wymagającymi.zastosowania.zasadami.(polityką).rachunkowości.ujęcie.w.księgach.rachunkowych.zdarzeń.i.operacji.gospodarczych.oraz.właściwe.udoku-mentowanie,. sprawdzanie,. przetwarzanie,. gromadzenie. i. przechowywanie. odpo-wiednio.chronionych.danych .

Pkt.25.wymienia.badanie.polityki.rachunkowości.jako.jeden.z.elementów.bada-nia.środowiska.księgowości.prowadzonej.za.pomocą.komputera ..Napisano.bowiem,.że.zakres.badania.środowiska.księgowości.prowadzonej.za.pomocą.komputera.suge-rują.przepisy..ustawy.o.rachunkowości,.dotyczące:

• stwierdzeń,.które.powinna.zawierać.opinia,• zagadnień,.które.powinny.być.przedstawione.w.raporcie,• opisu.przyjętych.przez.jednostkę.zasad.(polityki).rachunkowości,• kryteriów.uznawania.ksiąg. rachunkowych.za. rzetelne,.bezbłędne. i.prowa-

dzone.w.sposób.sprawdzalny,a.w.razie.potrzeby.wymagań.stawianych.poszczególnym.rodzajom.ksiąg.rachunko-wych.(w.tym.prowadzonych.za.pomocą.komputera) .

Pkt.29.zawiera.stwierdzenie.odpowiedzialności.kierownika.jednostki.za.rzetel-ność.i.zgodność.sprawozdania.finansowego.z.polityką.rachunkowości,.i.podkreśla,.że.biegły. rewident.powinien.uzyskać.oświadczenie.kierownika. jednostki,.noszące.datę.bliską.dacie.wyrażenia.opinii,.jednakże.nie.późniejszą.niż.data.wyrażenia.opinii,.stwierdzające.m .in ..odpowiedzialność.kierownika.jednostki.za.rzetelność.i.zgodność.z. wymagającymi. zastosowania. zasadami. (polityką). rachunkowości. (w. tym. kom-pletność.ujęcia. zdarzeń. i.wykazania.danych.dotyczących. jednostek.powiązanych).w.przedłożonym.do.badania.sprawozdaniu.finansowym .


Pkt.31.zwraca.uwagę.na.konieczność.dokonania.przez.biegłego.rewidenta.oce-ny.uchybień.spowodowanych.naruszeniem.polityki.rachunkowości ..Biegły.rewident.powinien.bowiem.ocenić,.czy.łączne.stwierdzone.przez.niego.uchybienia.(pominię-cie.lub.zniekształcenie.informacji,.naruszenie.obowiązujących.jednostkę.zasad.(po-lityki).rachunkowości,.naruszenie.zasad.prawidłowej.księgowości.itp .),.wynikające.z.dowodów.badania,.nie.powodują,.że.zbadane.sprawozdanie.finansowe.wprowadza.czytelnika.w.błąd.lub.nie.można.zaufać.stanowiącym.podstawę.jego.sporządzenia.księgom. rachunkowym. i. dokumentacji. bądź. nastąpiło. rażące. naruszenie. postano-wień.ustawy.o.rachunkowości .

Pkt.34.podkreśla.rolę.polityki.rachunkowości.w.planowaniu.badania,.gdyż.zapla-nowanie.badania.obejmuje.rozpoznanie.zagadnień.(obszarów),.które.mogą.w.sposób.istotny.ujemnie.rzutować.na.rzetelność. i.zgodność.z.wymagającymi.zastosowania.zasadami.(polityką).rachunkowości.sprawozdania.finansowego .

Pkt.37.i.38.zwracają.uwagę.na.konieczność.uwzględnienia.polityki.rachunko-wości.przy.opracowywaniu.strategii.badania ..Zapisano.bowiem,.że.wypracowanie.strategii.badania.wymaga.między.innymi.ogólnego.zapoznania.się.z.systemem.księ-gowości.jednostki,.w.tym.księgowości.prowadzonej.za.pomocą.komputera,.zastoso-wanymi.zasadami.(polityką).rachunkowości.oraz.koncepcją.i.skutecznością.działania.powiązanego.z.tą.księgowością.systemu.kontroli.wewnętrznej.w.zakresie,.w.jakim.wiąże.się.on.z.badanym.sprawozdaniem.finansowym ..W.szczególności.rozpoznanie.systemu.księgowości.powinno.pozwolić.biegłemu.rewidentowi.na.określenie.i.zro-zumienie.głównych.rodzajów.operacji.gospodarczych,.właściwych.działalności.ope-racyjnej. jednostki,.sposobów.inicjowania.tych.operacji.(umowy,.zamówienia.itp .),.zastosowanych.zasad.(polityki).rachunkowości,.sposobu.dokumentowania.i.ewiden-cji.oraz.ujęcia.w.sprawozdaniu.finansowym.tych.operacji.lub.wynikających.z.nich.sald .

Pkt.41.zawiera.wskazówki.dotyczące.badania. sprawozdania.finansowego. jed-nostki.po.raz.pierwszy ..Biegły.rewident.w.takiej.sytuacji.powinien.upewnić.się,.że.bilans.otwarcia.nie. zawiera.błędów,.które.mogłyby.znacząco.wpłynąć.na.dane.za.badany. rok. obrotowy ..Bez.względu. na. to,. czy. sprawozdanie. finansowe. jednostki.było.badane.przez.innego.biegłego.rewidenta.za.rok.poprzedzający.badany.czy.nie.–.powinien.on.sprawdzić,.czy.dane.bilansu.zamknięcia.zostały.prawidłowo.wprowa-dzone.do.ksiąg.i.wykazane.w.badanym.sprawozdaniu.finansowym,.zasady.(polityka).rachunkowości. stosowane. są.w.obu. latach.w. sposób. ciągły,. a. jeżeli. nastąpiły. ich.zmiany,.to.jakie.są.tego.przyczyny.i.skutki.oraz.czy.zostały.one.ujawnione.w.bada-nym.sprawozdaniu.finansowym .

Pkt. 47. określa. rolę. polityki. rachunkowości. przy. badaniu. danych. porównaw-czych,.które.są.integralną.częścią.sprawozdania.finansowego.i.wykazywane.są.obok.danych.za.okres.sprawozdawczy,.a.dotyczą.okresu.poprzedzającego.ten.okres ..Zgod-nie.z.tym.punktem.KSRF.1,.zbadania.wymaga,.czy:

• zasady. (polityka). rachunkowości,. stosownie.do.których.ustalono.dane.po-równawcze,.były.stosowane.w.sposób.ciągły.w.bieżącym.okresie,.a. jeżeli.


nastąpiła.ich.zmiana,.to.jakie.są.tego.przyczyny.i.skutki.oraz.czy.zostały.one.ujawnione.w.badanym.sprawozdaniu.finansowym;

• dane.porównawcze.wykazane.w.badanym.sprawozdaniu.finansowym.wyni-kają.ze.sprawozdania.finansowego.za.okres.poprzedzający .

Pkt. 51. zawiera. wskazówki. do. badania. sprawozdania. finansowego. w.małych.jednostkach ..Tryb.planowania.i.przeprowadzania.badania.sprawozdań.finansowych.w. takich. jednostkach.może.być.odpowiednio.uproszczony,. jednak.bez.szkody.dla.jakości.badania ..Uwzględnienia.wymaga.między.innymi.fakt,.że.małe.jednostki.czę-sto. stanowią.własność.osób.bezpośrednio.nimi.kierujących,. co.wpływa.na. zakres.i.formę.kontroli.wewnętrznej,.a.ograniczenia.w.funkcjonowaniu.kontroli.wewnętrz-nej.mogą.ujemnie.wpływać.na.rzetelność,.kompletność.i.zgodność.z.wymagającymi.zastosowania.zasadami. (polityką). rachunkowości.danych.wykazanych.w.księgach.rachunkowych.i.sprawozdaniu.finansowym .

Pkt. 52. określa. rolę. polityki. rachunkowości.w.badaniu. transakcji. z. podmiota-mi. powiązanymi,. dla. realizacji. celu. badania. sprawozdania. finansowego,. określo-nego.w.ust ..10.KSRF.1,.biegły.rewident.powinien.bowiem.zrozumieć.powiązania.i.transakcje.ze.stronami.powiązanymi.wystarczające.do.tego,.aby.rozpoznać.czynniki.ryzyka.oszustwa,.o. ile.występują,.wynikające.z.powiązań. i. transakcji.ze.stronami.powiązanymi.mające.znaczenie.dla.rozpoznania.i.oceny.ryzyka.istotnego.zniekształ-cenia.spowodowanego.oszustwem.oraz.stwierdzić,.w.oparciu.o.uzyskane.dowody.badania,.czy.sprawozdanie.finansowe,.w.stopniu.w.jakim.odzwierciedla.te.powiąza-nia.i.transakcje,.zapewnia.rzetelną.prezentację.lub.nie.wprowadza.w.błąd ..W.ramach.badania. biegły. rewident. powinien. uzyskać. wystarczające. i. odpowiednie. dowody.badania.wskazujące,.czy.powiązania.i.transakcje.ze.stronami.powiązanymi.zostały.odpowiednio. rozpoznane,.ujęte. i.ujawnione.w.sprawozdaniu.finansowym.zgodnie.z.wymagającymi.zastosowania.zasadami.(polityką).rachunkowości ..

Pkt. 54. potwierdza. znaczenie. badania. polityki. rachunkowości. w. rozpoznaniu.i.ocenie.nadużyć,.błędów.i.naruszeń.prawa,.gdyż.biegły.rewident.przeprowadzający.badanie.sprawozdania.finansowego.powinien.zasięgnąć.u.kierownika.jednostki.in-formacji.o.stwierdzonych.przez.jednostkę.przypadkach.nadużyć,.istotnych.błędów,.naruszeń.prawa.i.sam.ocenić.ryzyko.dokonywania.w.jednostce.nadużyć,.występowa-nia.błędów.bądź.naruszania.przepisów.prawa,.ponieważ.mogą.one.istotnie.wpływać.na. wiarygodność. sprawozdania. finansowego .. Jeżeli. analiza. ryzyka. dokonywania.w.jednostce.nadużyć,.wystąpienia.istotnych.błędów.lub.naruszeń.prawa.wskazuje.na.prawdopodobieństwo.zaistnienia.takich.przypadków,.biegły.rewident.rozpatruje.ich.wpływ.na.rzetelność.i.zgodność.z.wymagającymi.zastosowania.zasadami.(polityką).rachunkowości.badanego.sprawozdania.finansowego .

Pkt.55,.56,.65.i.69.określają.wpływ.odstępstw.od.polityki.rachunkowości.na.ro-dzaj.wydawanej.przez.biegłego.rewidenta.opinii.i.treści.zawarte.w.raporcie.z.badania.oraz.opis.sposobu.postępowania.w.przypadku.ujawnienia.niezgodności.sprawozdań.finansowych. z. przyjętą. polityką. rachunkowości .. Jeżeli. biegły. rewident. stwierdza,.że. skutki.nadużyć,.błędów. lub.naruszeń.prawa,. istotnie.wpływające.na. rzetelność.


i/lub.zgodność.z.wymagającymi.zastosowania.zasadami. (polityką). rachunkowości.sprawozdania. finansowego,. nie. zostały. należycie. uwzględnione. w. tym. sprawoz-daniu,. a. jednostka,. której. sprawozdanie.finansowe.podlega. badaniu. uniemożliwia.uzyskanie.odpowiednich.dowodów.badania,.pozwalających.ocenić,.czy.popełniono.nadużycia,.błędy.lub.naruszenia.prawa.o.istotnym.znaczeniu,.to.–.odpowiednio.do.wagi.nieprawidłowości.–.powinien.wyrazić.opinię.z.zastrzeżeniem.lub.negatywną.bądź.też.odmówić.wyrażenia.opinii ..O.stwierdzonych.znaczących.naruszeniach.pra-wa,.statutu.lub.umowy,.niewpływających.jednak.istotnie.na.zgodność.z.wymagają-cymi. zastosowania. zasadami. (polityką). rachunkowości. i. rzetelność. sprawozdania.finansowego,.należy.poinformować.w.raporcie ..Biegły.rewident,.w.razie.ujawnienia.nadużyć,.istotnych.błędów.lub.naruszeń.prawa.powinien.bezzwłocznie.powiadomić.o. tym.na. piśmie. zwierzchnika. osoby. lub. komórki,.w.której. nadużycia,. błędy. lub.naruszenia.prawa.miały.miejsce ..

Opinia.o.sprawozdaniu.finansowym.wyraża.ogólną.ocenę.biegłego.rewidenta.na.temat.informacji.zawartych.w.sprawozdaniu.finansowym.i.wynika.z.dowodów.bada-nia.zebranych.w.toku.badania.przeprowadzonego.zgodnie.z.krajowymi.standardami.rewizji.finansowej.i.jego.zawodowym.osądem ..Wyrażona.w.opinii.ogólna.ocena.nie.stanowi.jednak.prostego.odzwierciedlenia.ocen.wyników.zbadania.poszczególnych.zagadnień,.ale.polega.na.nadaniu.przez.biegłego.rewidenta.poszczególnym.ustale-niom.odpowiedniej.wagi,.uwzględniającej.ich.wpływ.na.rzetelność.i.jasność.całego.sprawozdania.finansowego.i.jego.prawidłowość,.to.jest.zgodność.z.wymagającymi.zastosowania. zasadami. (polityką). rachunkowości .. Jeżeli. sprawozdanie. finansowe.zawiera.istotne.odstępstwa.od.zasad.(polityki).rachunkowości.określonych.w.usta-wie.o.rachunkowości.lub.MSSF.–.zależnie.od.tego,.które.zasady.jednostka.stosuje.–.oraz.od.innych.przepisów.wiążących.jednostkę.przy.sporządzaniu.tego.sprawozda-nia,.w.tym.także.wywołane.różnicą.zdań.co.do.sposobu.prezentacji.w.sprawozdaniu.finansowym.poszczególnych.zagadnień,.oceny.stanów.faktycznych.bądź.interpreta-cji. przepisów,. zachodzącą.między.kierownikiem. jednostki. a.biegłym. rewidentem,.które. nie. zostały. usunięte,. a. odstępstwa. te. dotyczą. tylko. poszczególnych. pozycji.i.nie.powodują.zniekształcenia.ogólnego.obrazu.przekazywanego.przez.sprawozda-nie.finansowe,.wówczas.biegły.rewident.wyraża.o.sprawozdaniu.finansowym.opinię.z.zastrzeżeniem(-ami) .

Pkt.58. zawiera.wskazówki.dotyczące.korzystania.w. toku.badania.polityki. ra-chunkowości.z.ustaleń.audytu.wewnętrznego.i.zewnętrznego.jednostki ..Biegły.rewi-dent.może.bowiem.wykorzystać.te.ustalenia,.które.dotyczą.rzetelności.i.zgodności.informacji.zawartych.w.badanym.sprawozdaniu.finansowym.z.wymagającymi.zasto-sowania.zasadami.(polityką).rachunkowości,.pod.warunkiem.uprzedniego.upewnie-nia.się,.że.ustaleniom.tym.można.zaufać12 .

12. KSRF.nr.1.Ogólne zasady badania sprawozdań finansowych,.„Biuletyn.Krajowej. Izby.Bie-głych.Rewidentów”.Warszawa.2010,.nr.69 .


Krajowe.standardy.rewizji.finansowej.w.sposób.bardzo.ogólny.odwołują.się.do.problemu.badania.polityki.rachunkowości.nie.precyzując,.jaka.jest.zalecana.meto-dyka.weryfikacji.tego.szczególnego.i.ważnego.obszaru.sprawozdania.finansowego ..Jednocześnie.pkt.7.KSRF.1.odsyła.biegłych.rewidentów.do.korzystania.z.Międzyna-rodowych.Standardów.Rewizji.Finansowej.(MSRF).w.sprawach.nieuregulowanych.w. standardach. krajowych,. a.więc. również. przy. ustalaniu. szczegółowej.metodyki.planowania.i.przeprowadzania.badania.sprawozdania.finansowego.oraz.w.razie.po-jawienia. się. jakichkolwiek.wątpliwości.w.zakresie.badania. sprawozdania.finanso-wego .

8.4. Badanie polityki rachunkowości w świetle MSRF

Międzynarodowe.Standardy.Rewizji.Finansowej,.podobnie.jak.KSRF,.zajmują.się.szczegółowo.zagadnieniem.badania.polityki.rachunkowości,.zawierają.jednak.praktyczne.wskazówki.dotyczące.tego.obszaru.badania ..Ponadto.w.MSRF,.nieco.inaczej.niż.w.polskim.prawodawstwie,.sformułowany.jest.cel.badania.sprawozda-nia.finansowego ..Jest.nim.bowiem.umożliwienie.biegłemu.rewidentowi.wyrażenia.opinii.o.tym,.czy.sprawozdanie.finansowe.zostało,.we.wszystkich.istotnych.aspek-tach,.sporządzone.zgodnie.z.wymagającymi.zastosowania.założeniami.koncepcyj-nymi.sprawozdawczości.finansowej ..Założenia.te.stanowią.teoretycznie.podbudo-wany.zbiór.kryteriów.stosowanych.do.wszystkich.istotnych.pozycji.sporządzanego.sprawozdania. finansowego .. Z. tak. sformułowanego. celu. badania. nie.wynika,. że.biegły.rewident.ma.stwierdzić,.czy. jednostka.przyjęła.właściwą.dla. jej.specyfiki.politykę.rachunkowości,.a.tylko,.czy.zastosowane.przy.sporządzaniu.sprawozda-nia.finansowego.zasady.rachunkowości.są.zgodne.z.założeniami.koncepcyjnymi,.czyli.ogólnymi.zasadami.rachunkowości ..Natomiast.w.dalszej.części.standardów,.w.tym.w.Międzynarodowym.Standardzie.Rewizji.Finansowej.nr.700.Formułowa-nie opinii i sprawozdanie na temat sprawozdań finansowych.(MSRF.700),.uszcze-gółowiono,.że.badanie.obejmuje.też.ocenę.odpowiedniości.zastosowanych.zasad.rachunkowości ...

Zgodnie.z.Międzynarodowym.Standardem.Rewizji.Finansowej.nr.500.Dowody badania.(MSRF.500),.biegły.rewident.powinien.zaprojektować.i.przeprowadzić.pro-cedury.badania.w.taki.sposób,.aby.zapewnić.uzyskanie.wystarczających.i.odpowied-nich.dowodów.badania,.które.umożliwią.mu.sformułowanie.racjonalnych.wniosków.leżących.u.podstaw.wydanej.przez.niego.opinii ..Powyższy.standard.wymienia.nastę-pujące.procedury.badania.sprawozdania.finansowego:

• procedury.oceny.ryzyka;• testy.systemu.kontroli.wewnętrznej.i.procedury.wiarygodności .W.ramach.tych.głównych.procedur.MSRF.500.proponuje.zastosowanie.:• inspekcji,.polegającej.na.zbadaniu.zapisów.i.dokumentów.oraz.na.fizycznym.

oglądzie.aktywów;


• obserwacji,.polegającej.na.oglądzie.czynności.lub.procedur.wykonywanych.przez.inne.osoby,

• potwierdzeń.zewnętrznych,.czyli.dowodów.badania.uzyskanych.przez.bie-głego.rewidenta.jako.bezpośrednia.pisemna.odpowiedź.strony.trzeciej.w.for-mie.papierowej,.elektronicznej.lub.za.pomocą.innego.środka.przekazu;

• ponownych.przeliczeń,.polegających.na.sprawdzeniu.arytmetycznej.popraw-ności.dokumentów.i.zapisów,

• ponownego. przeprowadzenia. procedur,. polegającego. na. przeprowadzeniu.przez.biegłego.rewidenta.niezależnych.procedur.i.kontroli,.które.były.pier-wotnie.przeprowadzone.w.ramach.systemu.kontroli.wewnętrznej.jednostki;

• procedur. analitycznych,. polegających. na. ocenie. informacji. finansowych.uzyskanych.w.wyniku.analizy.możliwych.powiązań.między.danymi.finanso-wymi.i.niefinansowymi.oraz.obejmujących.badanie.rozpoznanych.odchyleń.i.powiązań,.które.są.niespójne.z.innymi.stosownymi.informacjami.lub.różnią.się.znacząco.od.przewidywanych.wielkości;

• zapytań,.polegających.na.zasięganiu.informacji.u.poinformowanych.osób.o..zagadnieniach.finansowych.i.niefinansowych13 .

Wybierając. pozycje. do. testów,. biegły. rewident. powinien. ustalić. stosowność.i.wiarygodność.informacji,.które.będą.wykorzystane.jako.dowody.badania ..Pozycje.do.testów.mogą.być.dobierane.poprzez.wybór.wszystkich.pozycji.(100%.sprawdze-nia.–.badanie.pełne),.wybór.określonych.pozycji.(np ..pozycje.o.dużej.wartości.lub.o.kluczowym.znaczeniu).oraz.badanie.wyrywkowe.(próbkowanie)14 ..

Biegły. rewident. przeprowadzający. badanie. sprawozdania. finansowego. musi.zdecydować,.które.z.wymienionych.powyżej.procedur.zastosuje.do.badania.zasad.(polityki).rachunkowości ..Najwięcej.wskazówek.na.ten.temat.zawiera.załącznik.nr.2.Międzynarodowego.Standardu.Usług.Przeglądu.nr.2400.Przegląd sprawozdań fi-nansowych (MSUP.2400),.gdzie.znajduje.się.przykład.szczegółowych.procedur.su-gerowanych.do.przeprowadzenia.badania.polityki.rachunkowości.w.ramach.zlecenia.przeglądu.sprawozdania.finansowego ..W.zakresie.badania.polityki. rachunkowości.proponuje.się.tutaj.stosowanie.zapytań.dotyczących.zasad.rachunkowości.oraz.prze-analizowanie,.czy.są.one.zgodne.z.krajowymi.lub.międzynarodowymi.standardami,.czy.są.prawidłowo.stosowane.oraz.czy.są.stosowane.w.sposób.ciągły,.a.jeśli.nie,.to.czy.ujawniono. informację.na. temat.zmian.zasad.rachunkowości ..W.szczególności.należy.uzyskać.od.jednostki.odpowiedź.na.następujące.zapytania:

• w.zakresie.należności.–.zapytanie.o.zasady.rachunkowości.stosowane.przy.wprowadzaniu.do.ksiąg.należności.z.tytułu.dostaw.i.usług,.omówienie.z.kie-rownictwem.przyjętej.w.sprawozdaniu.finansowym.klasyfikacji.należności,.zapytanie.o.metody.ujawniania.kont.„opóźnionych.płatności”.oraz.dokony-

13. Międzynarodowe Standardy Rewizji Finansowej i Kontroli Jakości,.IFAC,.tłum ..Stowarzysze-nie.Księgowych.w.Polsce,.Warszawa,.par ..A10-A25 ..

14. Ibidem, par ..A52 .


wania.odpisów.na.wątpliwe.należności,.zapytanie.o.procedury.zastosowane.w. celu. przyporządkowania. transakcji. sprzedaży. i. zysków.na. transakcjach.sprzedaży.do.właściwych.okresów;

• w. zakresie. zapasów. –. zapytanie. o. stosowane.metody. ewidencji. zapasów,.zapytanie.o.procedury.zastosowane.do.kontroli.przyporządkowania.dostaw.do.odpowiednich.okresów.i.wycena.zmian.stanu.zapasów,.zapytanie,.jakimi.metodami.ustala.się.zapasy.oraz.czy.wyceniono.je.w.wartości.netto.możliwej.do.uzyskania;

• w.zakresie.inwestycji.–.zapytanie.o.zasady.rachunkowości.stosowane.do.in-westycji,.zasięgnięcie.informacji.u.kierownictwa.o.wartościach.godziwych.inwestycji,.zapytanie.o.sposób.zaklasyfikowania.inwestycji;

• w.zakresie.rzeczowych.aktywów.trwałych.–.zapytanie.o.zasady.rachunko-wości.stosowane.do.amortyzacji.oraz.rozróżnienie.nakładów.na.zwiększają-ce.wartość.aktywów.i.dotyczące.bieżącego.ich.utrzymania,.zapytanie.o.cią-głość.stosowania.metod.i.stawek.amortyzacji;

• w.zakresie.czynnych.rozliczeń.międzyokresowych,.wartości.niematerialnych.i.innych.aktywów.–.zapytania.o.zasady.dotyczące.ujmowania.tych.pozycji.i.zastosowane.metody.ich.amortyzacji,.omówienie.z.kierownictwem.stoso-wanych.zasad.podziału.aktywów.na.długoterminowe.i.krótkoterminowe;

• w.zakresie.zobowiązań.z.tytułu.dostaw.i.usług.–.zapytanie.o.zasady.rachun-kowości.stosowane.przy.wprowadzeniu.do.ksiąg;

• w.zakresie. biernych. rozliczeń.międzyokresowych. i. zobowiązań.warunko-wych.–.zapytanie.o.sposób.zatwierdzenia.i.klasyfikacji. tego.rodzaju.pasy-wów,.zapytanie.o.metody.ustalania.biernych. rozliczeń.międzyokresowych.kosztów15 .

MSUP.2400.mówi.o.procedurach.w.formie.zapytań ..W.praktyce.odpowiedzi.na.te.zapytania.biegły.rewident.powinien.znaleźć.w.opisie.zasad.(polityce).rachunko-wości ..

Z.kolei.Międzynarodowy.Standard.Rewizji.Finansowej.nr.240.Odpowiedzialność biegłego rewidenta podczas badania sprawozdań finansowych dotycząca oszustw.jako.jedną.z.reakcji.biegłego.rewidenta.na.ocenione.ryzyko.zniekształcenia.spowo-dowanego.oszustwem.wymienia.prowadzone.przez.niego.w.toku.prac.rewizyjnych.rozważania,.czy.wybór.i.zastosowanie.zasad.(polityki).rachunkowości.przez.jednost-kę,.w.szczególności.tych.dotyczących.subiektywnych.wycen.i.złożonych.transakcji,.może.wskazywać.na.oszukańczą.sprawozdawczość.finansową.wynikającą.z.dążenia.kierownictwa.do.kształtowania.dochodów16 ..

W.załączniku.nr.2.dołączonym.do.Międzynarodowego.Standardu.Rewizji.Finan-sowej.nr.260.Komunikowanie się z osobami sprawującymi nadzór.zasugerowano,.aby.

15. Międzynarodowe Standardy Rewizji Finansowej 2005,. IFAC,. tłum ..Stowarzyszenie.Księgo-wych.w.Polsce,.Warszawa,.s ..931-938 .

16. Międzynarodowe Standardy Rewizji Finansowej i Kontroli Jakości,.IFAC,.op ..cit .,.par ..29 ..


biegły.rewident.w.trakcie.badania.sprawozdania.finansowego.kontaktował.się.z.oso-bami.sprawującymi.nadzór.w.celu.poinformowania.ich.między.innymi.o.proponowa-nych.zmianach.w.zakresie.zasad.(polityki).rachunkowości,.wartości.szacunkowych,.ujawnień.w.sprawozdaniach.finansowych.oraz.innych.powiązanych.zagadnieniach ..Biegły.rewident.jako.ekspert.w.dziedzinie.rachunkowości.powinien.poinformować.osoby.sprawujące.nadzór.o.takich.sprawach,.jak.:

• dostosowanie. zasad. (polityki). rachunkowości. do. szczególnych.warunków.właściwych. dla. jednostki,. przy. uwzględnieniu. potrzeby. zrównoważenia.kosztów. dostarczenia. informacji. z. wyraźną. korzyścią. dla. użytkowników.sprawozdań.finansowych. jednostki ..W.przypadku,. gdy.możliwe. są.do. za-stosowania. alternatywne. zasady. rachunkowości. rolą. biegłego. rewidenta.jest.poinformowanie.o.tych.pozycjach.sprawozdania.finansowego,.na.które.ewentualna.zmiana.tych.zasad.miałaby.wpływ;

• wpływ.terminu.i.sposobu.przyjęcia.zmiany.zasad.(polityki).rachunkowości.na.bieżące.i.przyszłe.dochody.jednostki.oraz.ustalenie.terminu.zmiany.tych.zasad.w.związku.z.oczekiwanymi.nowymi.regulacjami.w.dziedzinie.rachun-kowości;

• wpływ. znaczących. zasad. (polityki). rachunkowości. na. kontrowersyjne. lub.rozwijające.się.obszary.(lub.specyficzne.dla.branży,.w.szczególności.wtedy,.gdy.brakuje.autorytatywnych.wytycznych.lub.uzgodnień),

• wpływ.terminu.dokonania.transakcji.na.okres,.w.którym.są.one.rejestrowa-ne17 .

W. Międzynarodowym. Standardzie. Rewizji. Finansowej. nr. 315. Rozpoznanie i ocena ryzyka istotnego zniekształcenia dzięki poznaniu jednostki i jej otoczenia.za-leca.się.biegłym.rewidentom.między.innymi.zbadanie.zasad.rachunkowości.oraz.roz-wiązań.specyficznych.dla.branży.(np ..pożyczek.i.inwestycji.w.bankach,.czy.też.prac.badawczych.i.rozwojowych.w.przemyśle.farmaceutycznym),.w.tym.metod.stosowa-nych.przez.jednostkę.do.rozliczania.znaczących.i.nietypowych.transakcji,.skutków.znaczących.zasad.(polityki).rachunkowości.dla.kontrowersyjnych.lub.zagrożonych.obszarów,.dla.których.brak.miarodajnych.wytycznych.lub.uzgodnionego.podejścia,.zmian.zasad.(polityki).rachunkowości.jednostki.oraz.standardów.sprawozdawczości.finansowej,.a.także.praw.i.regulacji,.które.są.nowe.dla.jednostki,.jak.również.kiedy.i.w.jaki.sposób.jednostka.wdroży.te.wymogi18 .

Międzynarodowy.Standard.Rewizji.Finansowej.nr.510.Zlecenie badania po raz pierwszy – stany początkowe. zaleca.biegłemu. rewidentowi,. badającemu. sprawoz-danie.finansowe.danej. jednostki.po.raz.pierwszy,.uzyskanie.wystarczających.i.od-powiednich. dowodów. badania,. co. do. tego,. czy. zasady. (polityka). rachunkowości.mające.odzwierciedlenie.w.stanach.początkowych.były.spójnie.stosowane.przy.spo-rządzaniu.sprawozdania.finansowego.za.okres.bieżący,.a.zmiany. jakich.dokonano.

17. Ibidem,.s ..84-85 .18. Ibidem,.par ..A32 .


w.zasadach.(polityce).rachunkowości.zostały.prawidłowo.rozliczone,.odpowiednio.zaprezentowane.i.ujawnione.zgodnie.z.mającymi.zastosowanie.ramowymi.założe-niami.sprawozdawczości.finansowej ..Jeżeli.biegły.rewident.stwierdzi,.że.powyższe.warunki.nie.zostały.spełnione,.powinien.wydać.opinię.z.zastrzeżeniem. lub.opinię.negatywną,.w.zależności.od.tego,.która.jest.odpowiednia19 ..

Międzynarodowy.Standard.Rewizji. Finansowej. nr. 540.Badanie wartości sza-cunkowych, w tym szacunków wartości godziwej i powiązanych ujawnień.wymaga.od. biegłego. rewidenta. poznania. sposobu. ustalania. wartości. szacunkowych,. jakie.stosuje.kierownictwo.badanej.jednostki ..Osoby.zarządzające.audytowaną.jednostką.powinny.stworzyć.procesy.sprawozdawczości.finansowej.dotyczące.ustalania.warto-ści.szacunkowych,.w.tym.odpowiednich.kontroli.wewnętrznych ..Procesy.te.powinny.obejmować.:

• wybór.odpowiednich.zasad.(polityki).rachunkowości.oraz.ustanowienie.pro-cesów.szacowania.wartości,.w.tym.właściwych.do.zastosowania.w.konkret-nych.sytuacjach.metod.i.–.jeśli.to.odpowiednie.–.modeli.szacowania.i.wyce-ny;

• opracowanie.lub.rozpoznanie.odpowiednich.danych.i.założeń.wpływających.na.wartości.szacunkowe;

• okresowe.przeglądy.okoliczności.prowadzących.do.określenia.wartości.sza-cunkowych.oraz.ponownego.szacunku.takich.wartości,.jeśli.to.konieczne20 .

Natomiast.w Międzynarodowy.Standard.Rewizji.Finansowej.nr.700.Formułowa-nie opinii i sprawozdanie na temat sprawozdań finansowych.zawarte.zostały.wska-zówki.dotyczące.sposobu.konstruowania.opinii.z.badania.w.sytuacji,.gdy.sprawoz-danie.finansowe.zawiera.istotne.zniekształcenia.powstałe.między.innymi.w.związku.z.odpowiedniością.i.stosowaniem.wybranych.zasad.(polityki).rachunkowości.lub.od-powiedniością.i.wystarczalnością.ujawnień.w.sprawozdaniach.finansowych ..Istotne.zniekształcenie.może.powstać.wówczas,.gdy.wybrane.zasady.(polityka).rachunko-wości.nie.są.spójne.z.mającymi.zastosowanie.ramowymi.założeniami.sprawozdaw-czości.finansowej. lub.sprawozdania.finansowe,. łącznie.z. informacjami.objaśniają-cymi,.nie.odzwierciedlają.dokonanych.transakcji.i.zdarzeń.w.sposób.zapewniający.rzetelną.prezentację ..Istotne.zniekształcenie.sprawozdań.finansowych.może.powstać.również.wtedy,.gdy.kierownictwo.nie.zastosuje.wybranych.zasad.(polityki).rachun-kowości. zgodnie. z. ramowymi.założeniami. sprawozdawczości.finansowej,. a. także.w.sytuacji,.gdy.kierownictwo.nie.stosuje.wybranych.zasad.w.sposób.ciągły,.z.okresu.na.okres.lub.do.podobnych.transakcji.i.zdarzeń ..

W.przypadku.wystąpienia. istotnego.zniekształcenia.biegły.rewident.musi.zde-cydować,.czy.jego.wpływ.lub.potencjalny.wpływ.na.sprawozdanie.finansowej.jest.istotny.i. rozległy,.czy.tylko.istotny,.ale.nie.rozległy ..W.zależności.od.podjętej.de-cyzji,.biegły.rewident.wyda.opinię.z.zastrzeżeniem,.opinię.negatywną. lub.odstąpi.

19. Ibidem,.par ..8 .20. Ibidem,.par ..A22 .


od.wyrażenia. opinii21 .. Prawidłowe. i. kompletne. zbadanie. przez. biegłego. rewiden-ta.polityki.rachunkowości.jest.więc.niezbędnym.elementem.prac.weryfikacyjnych,.dostarczającym.kluczowych.informacji.potrzebnych.do.podjęcia.właściwej.decyzji.o.rodzaju.opinii.z.badania.sprawozdania.finansowego .

8.5. Podsumowanie

Analizując.zapisy.krajowych. i.międzynarodowych.standardów.rachunkowości.trzeba. stwierdzić,. że. zawierają. one. bardzo. ogólnie. sformułowane. wskazówki. na.temat. celu. i. zakresu. badania. zasad. (polityki). rachunkowości,. jednak.brak.w.nich.opisu.szczegółowej.metodyki.tej.weryfikacji ..Biegły.rewident.badający.sprawozda-nie.finansowe.nie.znajdzie.w.nich.ewidentnego.wskazania,.które.metody,.procedury.i.techniki.powinien.zastosować.w.rewizji.tego.szczególnego,.jakże.odmiennego.od.pozostałych,.a.jednocześnie.jakże.ważnego.obszaru.badania,.jakim.jest.polityka.ra-chunkowości ..Powinien.więc.sam.dobrać.odpowiedni.dla.tego.specyficznego.rodzaju.weryfikacji.zakres.narzędzi.stanowiących.warsztat.biegłego.rewidenta,.kierując.się.w.tym.doborze.własnym.doświadczeniem.i.indywidualnym.osądem ..

Bibliografia

Gmytrasiewicz.M .,.Karmańska.A .,.Olchowicz.I .,.Rachunkowość finansowa,.Difin,.War-szawa.1999 .

Gos.W ..Polityka rachunkowości – system informatyczny, zmiany i uproszczenia polityki rachunkowości,. http://127 .0 .0 .1:49152/lpAbc/lpext .dll/m_vdmcmgk/komentarz/vgk/polity_1 .htm?f=t..(11 .07 .2011) .

Gospodarek.T .,.Polityka rachunkowości jako fundament zarządzania wiedzą o położeniu ekonomicznym. jednostki sporządzającej bilans,. http://www .tgospo .republika .pl/pu-blikacje/Polityka%20rachunkowosci .pdf..(24 .07 .2011.r .) .

Koc.S .,.Zasady (polityka) rachunkowości,.„Rachunkowość”.2009,.nr.5 .Leksykon rachunkowości,.pod.red ..E ..Nowaka,.Wydawnictwo.Naukowe.PWN,.Warszawa.

1996 .Micherda.B .,.Geneza i współczesne miejsce badania sprawozdania finansowego,.[w:].Re-

wizja finansowa a zmiany w prawie gospodarczym,.KIBR.III.Doroczna.Konferencja.Auditingu.KIBR,.Warszawa.2003 .

Międzynarodowe Standardy Rewizji Finansowej i Kontroli Jakości,.IFAC,.tłum ..Stowa-rzyszenie.Księgowych.w.Polsce,.Warszawa.2010 .

Międzynarodowe Standardy Rewizji Finansowej 2005,.IFAC,.tłum ..Stowarzyszenie.Księ-gowych.w.Polsce,.Warszawa .

21. Ibidem,.par ..A1 .


Międzynarodowe Standardy Rewizji Finansowej i Międzynarodowe Wskazówki dotyczące Praktyki Rewizji Finansowej 2001,.IFAC,.tłum ..Stowarzyszenie.Księgowych.w.Pol-sce,.Warszawa ..

Projekt.Krajowego. Standardu.Rachunkowości. nr. 7 Zmiany zasad (polityki) rachunko-wości, wartości szacunkowych, poprawianie błędów, zdarzenia następujące po dniu bilansowym – ujęcie i prezentacja,..www .mf .gov .pl,.(2011 .09 .08) .

Rewizja sprawozdań finansowych,.pod.red ..D ..Krzywdy,.SKwP,.Warszawa.2005 .Stępień.M .,.Rewizja sprawozdań finansowych,.pod.red ..D ..Krzywdy,.SKwP,.Warszawa.

2005 .Uchwała nr 1608/38/2010 Krajowej Rady Biegłych Rewidentów z dnia 16 lutego 2010 r.,.

„Biuletyn.Krajowej.Izby.Biegłych.Rewidentów”.2010,.nr.69 .Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości,.Dz ..U ..z.2009.r ..Nr.152,.poz ..1223.

z.późn ..zm .Zeniuk.P .,.Kontrolna funkcja polityki rachunkowości,.[w:].Współczesne aspekty realizacji

kontrolnej funkcji rachunkowości,.pod.red ..B.Micherdy,.Difin,.Warszawa.2011 .

Streszczenie

Badanie.sprawozdania.finansowego.polega.na.przeprowadzeniu.odpowiednich.dzia-łań.mających.na.celu.uzyskanie.pewności,.że.wykazany.w.tym.sprawozdaniu.przedmiot.badania.jest.wolny.od.uchybień,.a.informacje.w.nim.zawarte.są.wiarygodne.i.jasne.dla.jego.odbiorców ..Wiarygodność.ksiąg.i.sporządzonego.w.oparciu.o.nie.sprawozdania.fi-nansowego.można.potwierdzić.tylko.wtedy,.gdy.są.one.zgodne.z.prawidłowo.przygotowa-ną.dokumentacją.opisującą.stosowane.przez.jednostkę.zasady.(politykę).rachunkowości .

Biegły.rewident,.badając.sprawozdanie.finansowe.powinien.kierować.się.w.pierwszej.kolejności.krajowymi.standardami. rewizji.finansowej,.a.w. razie.pojawienia. się.wątpli-wości.dotyczących. sposobu.postępowania.w.konkretnych. sytuacjach.może.zastosować.zapisy.międzynarodowych.standardów.rewizji.finansowej ..Celem.niniejszego.rozdziału.jest.próba.odpowiedzi.na.pytanie:.jakie.wskazówki.dotyczące.badania.polityki.rachunko-wości.zawarte.są.w.krajowych.i.międzynarodowych.standardach.rewizji.finansowej.i.czy.są.one.wystarczające?

SummaryAudit of accounting policies in the light

of national and international auditing standards

An.audit.of.financial.statements.consists.in.the.execution.of.suitable.operations.aiming.at.ascertaining.that.the.object.of.the.audit.is.free.from.transgressions.and.the.information.contained. in. it. is. reliable,.presented. fairly.and.clear. to. its. recipients ..The. reliability.of.books.and.the.financial.statement.based.on. them.can.be.confirmed.only.when.they.are.compatible.with.the.correctly.prepared.documentation.describing.the.accounting.policies.applied.by.an.individual ..


The.expert.auditor.investigating.the.financial.statement.should.in.the.first.place.act.in.accordance.with.national.standards.of.the.financial.revision,.and.in.the.case.of.doubts.concerning.the.course.of.action.in.specific.situations.they.can.apply.international.regula-tions.and.standards.of.the.financial.revision ..The.aim.of.the.article.is.an.attempt.to.answer.the. question:.which. guidelines. concerning. the. investigation. of. accounting. policies. are.contained. in. national. and. international. standards. of. the.financial. revision. and.whether.they.are.sufficient?

Rozdział 9Jakość sprawozdania finansowego w kontekście rynku kapitałowego

Andrzej Kuciński*

9.1. Wprowadzenie

Jednym.z.podstawowych.źródeł.informacji.finansowych.we.współczesnej.go-spodarce.są.sprawozdania.finansowe.przedsiębiorstw ..Ich.podstawowym.celem.jest.zaspokojenie.potrzeb.informacyjnych,.zgłaszanych.przez.różnych.użytkowników.informacji ..Sprawozdawczość.finansowa.to.przede.wszystkim.„usystematyzowa-ny. zbiór. wyselekcjonowanych. i. syntetycznych. informacji,. tworzonych. głównie.przez.rachunkowość.finansową.i.częściowo.poza.nią,.odnoszących.się.do.przyszłej.i.obecnej.sytuacji.majątkowej.przedsiębiorstwa.oraz.jego.wyniku.finansowego,.po-zwalających.wyciągać.wnioski.dotyczące.przyszłości”1 ..W.literaturze.przedmiotu.podkreśla.się.wyraźnie,. iż.sprawozdania.finansowe.prezentują,.w.oparciu.o.ewi-dencję. księgową,. dane. liczbowe. charakteryzujące. działalność. gospodarczą. i. jej.wyniki2 .

Bez.wątpienia.należy.zgodzić.się.z.tym,.iż.sprawozdania.finansowe.są.finalnym.produktem. rachunkowości. finansowej,. a. zawarte. w. nich. dane. liczbowo-opisowe.wynikają.bezpośrednio.z.prowadzonej.przez.jednostkę.ewidencji.księgowej ..Spra-wozdania.finansowe.stanowią.uporządkowany.zbiór.informacji.finansowych,.obej-mujących. różnego. rodzaju.zestawienia. liczbowe,.które.pozwalają.w. łatwy.sposób.zapoznać.się.z.sytuacją.ekonomiczno-finansową.podmiotu ..Poza.tym.sprawozdania.finansowe.zawierają.informacje,.które.pozwalają.zarówno.ocenić.skutki.finansowe.

∗. Dr.Andrzej.Kuciński,.Państwowa.Wyższa.Szkoła.Zawodowa.w.Gorzowie.Wielkopolskim,.In-stytut.Ekonomiczny,.starszy.wykładowca,.e-mail:.akucinski@pwsz .pl

1. Por ..J ..Samelak,.Determinanty sprawozdawczości finansowej przedsiębiorstw oraz kierunki jej dalszego rozwoju,.Wydawnictwo.Akademii.Ekonomicznej.w.Poznaniu,.Poznań.2004,.s ..109 .

2. Por ..W ..Gabrusewicz,. Sprawozdawczość finansowa,.Wydawnictwo.Wyższej. Szkoły.Handlu.i.Rachunkowości.w.Poznaniu,.Poznań.2005,.s ..11;.Sprawozdanie finansowe bez tajemnic: Ra-chunkowość finansowa w praktyce,.praca.zbiorowa.pod.red ..G ..K ..Świderskiej.i.W ..Więcława,.Wydawnictwo.Difin,.Warszawa.2006,.s ..1-16 .

166. Andrzej.Kuciński

zdarzeń.przeszłych.(historycznych),.jak.i.prognozować.przyszłe.wydarzenia3 ..Tym.samym.należy.stwierdzić,. iż.przepływ.informacji.pochodzących.z.rachunkowości,.z.uwzględnieniem.wymogu.prawidłowości. i. rzetelności,.do.otoczenia. jest. realizo-wany.za.pomocą.sprawozdawczości.finansowej4 ..Warto.zauważyć.także,.iż.struktura.i.zakres.sprawozdania.finansowego.tworzy.jedną.spójną.całość,.choć.wewnętrznie.zróżnicowaną,. to. w. swej. istocie. podporządkowaną. głównemu. celowi,. jakim. jest.uchwycenie. i. przekazanie. prawidłowego.obrazu. jednostki. gospodarczej ..To. czyni.ze.sprawozdań.finansowych.użyteczne.narzędzie.wykorzystywane.w.procesie.podej-mowania.decyzji .

We.współczesnych.warunkach.gospodarowania.ważnym.elementem.procesu.po-dejmowania.decyzji.jest.potrzeba.dysponowania.informacją ..Jest.kwestią.bezsporną,.iż.informacje.będące.nośnikiem.wiedzy.usprawniają.proces.podejmowania.decyzji ..Jednym.z.takich.nośników.wiedzy.na.rynku.kapitałowym.mogą.być.sprawozdania.finansowe,.przy.czym.wiarygodność.i.rzetelność.prezentowanych.w.nich.informacji.determinuje.ich.użyteczność.w.procesie.podejmowania.decyzji ..Oznacza.to.jedno-cześnie,.iż.informacja.ekonomiczna.zniekształcona,.niewiarygodna,.pochodząca.ze.sfałszowanych.sprawozdań.finansowych.jest.źródłem.nieefektywnych.decyzji.inwe-stycyjnych .

Zasadniczym. celem. rozdziału. jest. próba. oceny. tego,. czy. sprawozdania. fi-nansowe.dostarczają.użytecznych.informacji.ich.odbiorcom,.w.tym.uczestnikom.rynku. kapitałowego. oraz. czy. informacje. płynące. ze. sprawozdań. finansowych.wspomagają.proces.podejmowania.decyzji. inwestycyjnych ..W. rozdziale. zwró-cono.uwagę.na.problem.ram.konceptualnych,.wyznaczających.kierunek.współ-czesnej. rachunkowości. i. sprawozdawczości.finansowej,.a. także.na.cechy. jako-ściowe.nadające.właściwą.użyteczność.informacjom.finansowym ..Uwzględniono.również.rozważania.na.temat.oszukańczej.sprawozdawczości.finansowej,.a.także.roli.rewizji.finansowej.w.kształtowaniu.poziomu.wiarygodności.sprawozdań.fi-nansowych .

9.2. Cechy jakościowe sprawozdania finansowego

Sprawozdania.finansowe.obrazują. skutki.finansowe.przeszłych. transakcji. i. in-nych.zdarzeń.gospodarczych.wyodrębnionych.na.podstawie.określonych.cech.eko-nomicznych ..Powinny.być.one.sporządzane.z.należytą.starannością,.tak.aby.właści-wie.odzwierciedlały.obraz.sytuacji.majątkowej.i.finansowej.jednostki.gospodarczej ..Informacje.generowane.przez.system.rachunkowości.powinny.być.prawidłowe,.a.ich.

3. A ..Helin,.K ..G ..Szymański,.Sprawozdawczość finansowa spółek kapitałowych,.Fundacja.Roz-woju.Rachunkowości.w.Polsce,.Warszawa.2001,.s ..56 .

4. J ..Samelak,.Determinanty sprawozdawczości.…,.op ..cit .,.s ..5 .

Jakość.sprawozdania.finansowego.w.kontekście.rynku.kapitałowego. 167

poprawność.i.rzetelność.powinna.wynikać.bezpośrednio.z.przyjętych.przez.jednost-kę.organizacyjną.zasad.rachunkowości5 .

Społeczna.ranga.systemu.rachunkowości.wyrażana.jest.przez.cel.jej.prowadze-nia,.którym.jest.dostarczanie.wiarygodnych.informacji.przydatnych.dla.ich.użytkow-ników6 ..Co.więcej,.realność,.wartość.poznawcza,.operatywność.oraz.ekonomiczność.to.najważniejsze.cechy,.jakimi.powinny.odznaczać.się.informacje.finansowe.płyną-ce. z. systemu. rachunkowości7 ..Tak.więc.użyteczne. informacje.można.zdefiniować.jako.te,.które.mają.wartość.dla.odbiorcy8 ..W.zrozumieniu.istoty,.czym.jest.użyteczna.informacja,.może.pomóc. jej. semantyczne.przeciwieństwo,. które.przypisuje. cechy.nieadekwatności,.nieaktualności.oraz.niedokładności. informacjom.nieużytecznym,.czyli.nieprzydatnym.w.procesie.podejmowania.decyzji9 ..Zagadnienie.użyteczności.informacji. ekonomicznych.może. być. rozważane. również. z. punktu.widzenia. cech.jakościowych.sprawozdania.finansowego .

Fundamenty. sprawozdawczości. finansowej. tworzą. założenia. koncepcyjne. za-warte.w.Międzynarodowych Standardach Sprawozdawczości Finansowej.(MSSF)10 ..Zgodnie.z.założeniami.konceptualnymi.sporządzania.i.prezentacji.sprawozdań.finan-sowych,.podstawowym.celem.sprawozdań.finansowych. jest.dostarczanie. informa-cji.o.sytuacji.finansowej,.wynikach.działalności.oraz.zmianach.sytuacji.finansowej.jednostki.gospodarczej,.przy.czym,.aby.sprawozdanie.finansowe.mogło.realizować.zakładane.cele,.podstawową.ich.własnością.powinna.być.ich.użyteczność .

Założenia.koncepcyjne.MSSF.wyodrębniają.dwie.grupy.założeń,.którymi.należy.się.kierować.przy.sporządzaniu.i.prezentacji.sprawozdań.finansowych ..Jednym.z.elemen-tów.kształtujących.użyteczność.sprawozdań.finansowych.są.tzw ..założenia.podstawo-we,.które.obejmują.zasadę.memoriału.oraz.zasadę.kontynuacji.działalności11 ..Zgodnie.z.pierwszą.zasadą,.przy.opracowywaniu.sprawozdania.należy.skutki.transakcji.i.innych.zdarzeń.ujmować.z.chwilą.ich.wystąpienia,.niezależnie.od.tego,.czy.w.następstwie.tych.

5. Zob ..szerzej:.E ..Nowak,.Rachunkowość – kurs podstawowy,.Państwowe.Wydawnictwo.Eko-nomiczne,.Warszawa.2002,.s ..17-21;.Analiza sprawozdawczości finansowej przedsiębiorstwa,.praca.zbiorowa.pod.red ..W ..Skoczylas,.Stowarzyszenie.Księgowych.w.Polsce,.Warszawa.2009,.s ..27-33 .

6. M .. Gmytrasiewicz,.Rachunkowość – podstawowe założenia i zasady,.Wydawnictwo. Difin,.Warszawa.2008,.s ..136 .

7. B ..Micherda,.Ł ..Górka,.M ..Szulc,.Zarządcza interpretacja sprawozdania finansowego,.Wy-dawnictwo.Difin,.Warszawa.2010,.s ..34-36 .

8. J ..Penc,.Leksykon biznesu,.Agencja.Wydawnicza.Placet,.Warszawa.1997,.s ..161 .9. S ..Forlicz,.Informacja w biznesie,.Państwowe.Wydawnictwo.Ekonomiczne,.Warszawa.2008,.s ..

24 .10. Międzynarodowe.Standardy.Sprawozdawczości.Finansowej.(International.Financial.Reporting.

Standards,.IFRS).opracowywane.są.przez.Komitet.Międzynarodowych.Standardów.Rachunko-wości.z.siedzibą.w.Londynie.(International.Accounting.Standards.Committee,.IASC) ..

11. Sprawozdanie finansowe według polskich i międzynarodowych standardów rachunkowości,.praca. zbiorowa.pod. red ..G ..K ..Świderskiej. i.W ..Więcława,.Wydawnictwo.Difin,.Warszawa.2009,.s ..2-5 .


zdarzeń.wystąpił.wypływ.lub.wpływ.środków.pieniężnych ..W.myśl.drugiej.zasady.przy.sporządzaniu.sprawozdania.finansowego.zakłada.się,.że.jednostka.gospodarcza.będzie.kontynuowała.działalność.w.dającej.się.przewidzieć.przyszłości.w.niezmniejszonym.istotnie.zakresie ..A.zatem.zasada.ta.zobowiązuje.do.tego,.aby.ocena.kontynuacji.działa-nia.dokonana.została.przez.pryzmat.ewentualnych.źródeł.niepewności12 .

Tuż.obok.podstawowych.założeń.przy.sporządzaniu.i.prezentacji.sprawozdań.fi-nansowych.należy.uwzględnić.drugą.grupę.założeń,.a.mianowicie.cechy.jakościowe ..Zbiór. zasad. nazywanych. cechami. jakościowymi,. według. założeń. koncepcyjnych.MSSF,.determinuje.właściwą.użyteczność.sprawozdań.finansowych ..Przez.cechy.ja-kościowe.sprawozdania.finansowego.należy.tu.rozumieć.takie.jego.własności,.które.sprawiają,.że.informacje.w.nich.zwarte.są.użyteczne.dla.ich.użytkowników ..Do.naj-ważniejszych.cech.jakościowych.sprawozdań.finansowych.zalicza.się.zrozumiałość,.przydatność,.wiarygodność,.porównywalność13 .

Podstawowym.jakościowym.wymogiem.jest.zrozumiałość.informacji.prezento-wanych.w. sprawozdaniu. finansowym ..Zrozumiałość. informacji. to. łatwość. zrozu-mienia.ich.przez.użytkowników,.poprzez.prezentację.informacji.w.sposób.czytelny,.uporządkowany ..Na.poziom.zrozumiałości.treści.sprawozdania.finansowego.wpływa.wiedza,.jaką.dysponują.użytkownicy.informacji ..Wymaga.się,.aby.użytkownicy.in-formacji.posiadali.wiedzę,.która.pozwoli.im.zrozumieć,.wykorzystać.prezentowane.informacje.w.sprawozdaniach.finansowych.w.procesie.podejmowania.decyzji ..Co.więcej,.nie.jest.dopuszczalne.pominięcie.informacji,.szczególnie,.gdy.są.one.istotne.w.procesie.podejmowania.decyzji,.tylko.dlatego,.że.ich.zrozumienie.mogłoby.spra-wiać.trudności.przeciętnemu.użytkownikowi14 .

Zgodnie.z.założeniami.MSSF,.użyteczność.informacji.ekonomicznych.prezen-towanych.w. sprawozdaniach. finansowych.wzrasta.wraz. z. ich. przydatnością. przy.podejmowaniu.decyzji.przez.użytkowników.informacji ..A.więc.cecha.przydatności.wiąże.się.z.możliwością.wykorzystania.informacji.w.procesie.podejmowania.decyzji ..Informacje.prezentowane.w.sprawozdaniu.finansowym.powinny.być.przydatne.przy.ocenie.przeszłych,.teraźniejszych.oraz.przyszłych.zdarzeń ..Nierozerwalnym.elemen-tem.przydatności. informacji. jest. ich.istotność,.przy.czym.przez.istotne.informacje.należy.rozumieć.takie,.których.pominięcie.wpłynęłoby.na.ocenę.decyzji.gospodar-czych.już.podjętych.przez.użytkowników.informacji ..Co.więcej,.istotna.informacja.to.taka,.która.koncentruje.się.na.najważniejszych.zagadnieniach,.umożliwiająca.pod-jęcie.optymalnej.decyzji.z.punktu.widzenia.realizowanego.celu15 .

12. Ibidem,.s ..2-7 .13. Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej – International Accounting Stan-

dards Board,.Stowarzyszenie.Księgowych.w.Polsce,.Warszawa.2007,.s ..52-58 ...14. E ..Walińska,.Międzynarodowe standardy rachunkowości: ogólne zasady pomiaru i prezentacji

pozycji bilansu i rachunku wyników,.Oficyna.Ekonomiczna,.Kraków.2007,.s ..57,.Międzynaro-dowe.Standardy.Sprawozdawczości . .,.op ..cit . .,.s ..53 ...

15. W .. Gabrusewicz,. Sprawozdawczość finansowa,. op .. cit .,. s .. 22,. Międzynarodowe. Standardy.Sprawozdawczości . .,.op ..cit . .,.s ..53 .


Kolejną. cechą. warunkującą. użyteczność. informacji. prezentowanych. w. spra-wozdaniach.finansowych.jest.ich.wiarygodność ..Informacje.zawarte.w.sprawozda-niu.finansowym.są.wiarygodne,.gdy.są.bezstronne.i.nie.zawierają.istotnych.błędów ..Ponadto.wiarygodność.informacji.powinna.wynikać.z.ich.obiektywności.i.komplet-ności ..Użytkownicy.informacji.muszą.mieć.pewność,.że.informacje.przedstawiane.w. sprawozdaniach.finansowych.wiernie. odzwierciedlają. opisywaną. rzeczywistość.gospodarczą ..Zgodnie.z.wymogami.jakościowymi.co.do.cechy.wiarygodności.ocze-kuje.się,.aby.informacje.prezentowane.w.sprawozdaniach.finansowych.były.niepod-ważalne ..Podkreślić.w.tym.miejscu.należy,.iż.na.poziom.wiarygodności.informacji.ma.wpływ.nie.tylko.ich.rzetelność,.ale.również.–.jak.wskazują.MSSF.–.sprawdzal-ność,.przewaga.treści.nad.formą,.neutralność.oraz.ostrożność.wyceny16 .

Cecha. porównywalności. informacji. wymaga. od. przedsiębiorstwa. stosowania.jednolitych.zasad.pomiaru,.a. także.ciągłych.i.spójnych.zasad.prezentacji. informa-cji ..Stosowanie.jednolitych.zasad.pozwala.dokonać.porównań.w.czasie.i.przestrzeni ..Tym.samym.warunek.porównywalności.sprawozdania.finansowego.jest.spełniony,.o. ile. użytkownik. sprawozdania. ma. możliwość. porównania. informacji. w. ramach.danej.jednostki.z.danymi.liczbowymi.pochodzącymi.z.różnych.jej.okresów,.a.tak-że.gdy.istnieją.możliwości.porównania.sprawozdań.finansowych.względem.innych.podmiotów.gospodarczych ..A.zatem.podejmowanie.efektywnych.decyzji.przez.użyt-kowników.informacji.jest.możliwe.przede.wszystkim.pod.warunkiem.ich.porówny-walności17 .

W.tym.miejscu.należy.wyraźnie.podkreślić,.iż.sprawozdania.finansowe.wyposa-żone.w.określone.cechy.jakościowe.zapewniają.informacjom.właściwą.użyteczność ..W. praktyce. często. konieczne. jest. odpowiednie. wyważenie. poszczególnych. cech.jakościowych ..Bowiem.najbardziej.precyzyjnie. i. rzetelnie.opracowana. informacja.staje.się.nieprzydatna,.gdy.przedstawiona.jest.z.opóźnieniem ..Jednocześnie.atrybut.terminowości. informacji.wskazuje.na. to,.że. im.szybciej.dysponujemy. informacją,.tym.bardziej.możne.być.ona.przydatna.w.procesie.podejmowania.decyzji ..Ponadto.właściwe.wyważenie.jest.również.niezbędne.przy.ocenie.relacji.kosztów.pozyskania.informacji.do.korzyści.wynikających.z.ich.otrzymania ..Korzyści.wynikające.z.pozy-skania.informacji.powinny.być.większe.niż.koszty.pozyskania.informacji18 .

16. B ..Micherda,.Problemy wiarygodności sprawozdania finansowego,.Wydawnictwo.Difin,.War-szawa.2006,.s ..15-17;.J ..Samelak,.Determinanty sprawozdawczości…,.op ..cit .,.s ..66,.Między-narodowe.Standardy.Sprawozdawczości . .,.op ..cit . .,.s ..54 .

17. M ..Hulicka,.Oszukańcza sprawozdawczość finansowa: wpływ rzetelności rewizji finansowej na efektywność nadzoru korporacyjnego i ograniczanie asymetrii informacji na rynku kapita-łowym,.Wydawnictwo.Uniwersytetu. Jagiellońskiego,.Kraków.2008,. s .. 30,.Międzynarodowe.Standardy.Sprawozdawczości . .,.op ..cit . .,.s ..56-57;.J ..Turyna,.Standardy rachunkowości – MSR – US GAAP – Polskie Ustawodawstwo,.Wydawnictwo.Difin,.Warszawa.2003,.s ..48 .

18. J ..Samelak,.Determinanty sprawozdawczości…,.op ..cit .,.s ..67;.M ..Hulicka,.Oszukańcza spra-wozdawczość…,. op .. cit .,. s .. 31,. Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości . .,. op .. cit .,s ..57-58 .


Reasumując,. należy. zgodzić. się. z. tym,. że. podstawą. racjonalnej,. a. zarazem.i.optymalnej.decyzji,.jest.wiarygodna.informacja ..Jak.wynika.z.powyższych.rozwa-żań,.cechy.jakościowe.nadają.informacjom.finansowym.właściwą.rangę.i.znaczenie.w.procesie.podejmowania.decyzji .

9.3. Uczestnicy rynku kapitałowego jako główni użytkownicy informacji sprawozdawczej

Sprawozdawczość.finansowa.swym.zakresem.i.treścią.próbuje.objąć.jak.najszer-sze.grono.odbiorców ..Pomimo.pojawiających.się.krytycznych.uwag.na.temat.obecne-go.kształtu.sprawozdawczości.finansowej,.należy.uznać,.iż.sprawozdania.finansowe.stanowią.praktyczne.narzędzie.wykorzystywane.do.prezentacji. informacji.finanso-wych ..Adresatami.i.zarazem.użytkownikami.sprawozdań.finansowych.są.m .in .. in-westorzy,.właściciele.i.zarządy.firm,.pracownicy,.kredytodawcy,.klienci,.konkurenci,.społeczeństwo,.rządy.i.jego.agendy ..Ogólnie.ujmując,.użytkownikami.sprawozdań.finansowych.mogą.być.zarówno.odbiorcy.wewnętrzni,.jak.i.zewnętrzni19 .

Potrzeby. informacyjne. różnych. grup. użytkowników. sprawozdań. finansowych.są.dość.mocno.zróżnicowane ..To.właśnie.inwestorzy.(właściciele).stanowią.głów-ną.grupę.odbiorców. informacji,. a. ich.uprzywilejowana.pozycja.wynika.z. tego,. iż.dostarczają.oni.kapitał.niezbędny.dla. funkcjonowania.przedsiębiorstwa ..Poza. tym.to.inwestorzy.zazwyczaj.ponoszą.największe.ryzyko.związane.z.funkcjonowaniem.przedsiębiorstwa,.gdyż,.po.pierwsze,.nie.zawsze.mogą.liczyć.na.wypłatę.dywidendy,.a.po.drugie,.w.przypadku.upadłości.firmy.często.ich.roszczenia.są.zaspakajane.na.samym.końcu ..W.związku.z. tym.sprawozdania.finansowe. są.głównie.podporząd-kowane.zaspakajaniu.potrzeb.zgłaszanych.przez.właścicieli.kapitału ..Jednocześnie.należy.zaznaczyć,.że.informacje.mogą.być.użyteczne.również.dla.innych.użytkow-ników,. niekoniecznie. będących.dostarczycielami. kapitału,. gdyż. sprawozdawczość.finansowa.ogólnego.przeznaczenia.jest.ukierunkowana.na.potrzeby.jak.najszerszego.kręgu.użytkowników,.a.nie.tylko.na.potrzeby.jednej.grupy20 .

Rynek.kapitałowy.stanowi.ważne.ogniwo.współczesnej.gospodarki ..Ów.rynek.tworzą. strumienie. finansowe,. będące. efektem. przepływów.pieniężnych. od. jedno-stek.będących.w.posiadaniu.kapitału.do. jednostek.zgłaszających.zapotrzebowanie.na.kapitał.z.przeznaczeniem.na. inwestycje,.przy.czym.o.kierunku.przepływów.fi-nansowych.decydują.uczestnicy. rynku.kapitałowego ..Niewątpliwie.oznacza. to,.że.inwestorzy.odczuwają.potrzebę.dysponowania.informacją,.która.usprawni.im.proces.podejmowania.decyzji ..Sprawozdanie.finansowe,.obejmujące.bilans,. rachunek.zy-sków.i.strat,.zestawienie.zmian.w.kapitale.własnym,.rachunek.przepływów.pienięż-nych.oraz.informację.dodatkową,.stanowi.istotne.źródło.informacji.wykorzystywane.

19. Ibidem,.s ..64 .20. J ..Samelak,.Determinanty sprawozdawczości…,.op ..cit .,.s ..64 .


przez.uczestników.rynku.kapitałowego ..Inwestorzy.są.zainteresowani.takimi.infor-macjami.sprawozdawczymi,.które.pozwolą.im.wyznaczyć.oczekiwaną.stopę.zwrotu,.oszacować. prawdopodobieństwo. zrealizowania. oczekiwanej. stopy. zwrotu,. ocenić.poziom.ryzyka.inwestycji.czy.też.podjąć.decyzję.o.wejściu.lub.wyjściu.z.inwestycji ...Poza. tym,. na. podstawie. informacji. płynących. ze. sprawozdań.finansowych,. inwe-storzy.mogą. zorientować. się. i. ocenić. sytuację. ekonomiczno-finansową.podmiotu,.zidentyfikować. ryzyka. towarzyszące. działalności. podmiotu,. a. także. określić. jego.przyszłą.pozycję.na.rynku ..W.tym.miejscu.należy.zaznaczyć,.że.wiarygodna.i.rze-telna.informacja.płynąca.ze.sprawozdań.finansowych.stanowi.ogromną.wartość.dla.uczestników.rynku.kapitałowego,.ale.nie.jest.to.jedyne.źródło.informacji.będących.podstawą.decyzji.inwestycyjnych.na.rynku.kapitałowym ..Uczestnicy.rynku.kapitało-wego.są.zainteresowani.przede.wszystkim.informacjami.istotnymi,.czyli.takimi,.któ-re.mogą.mieć.wpływ.na.podejmowane.decyzje ..Mogą.to.być.informacje.napływające.zarówno.z.wnętrza.firmy,.jak.i.z.otoczenia.przedsiębiorstwa,.rynku21 .

Pozostali,.wcześniej.wymienieni.użytkownicy.sprawozdań.finansowych,.mogą.również.wykorzystać.informacje.finansowe.do.własnych.celów ..I.tak,.kredytodaw-cy.poszukują.informacji,.które.pozwalają.im.ocenić,.czy.przedsiębiorstwo.posiada.zdolność. regulowania.swych.zobowiązań.w.przyszłości ..Zarządy,.właściciele.firm.poszukują. informacji. dla. celów. zarządczych,. a.więc.wymagają. informacji. wspo-magających.proces.podejmowania.decyzji ..Pracownicy.chcą.uzyskać.informacje.na.temat.sytuacji.ekonomicznej.swoich.pracodawców,.wielkości.płac.oraz.możliwości.kontynuowania.pracy,.natomiast.dostawcy.i.inni.wierzyciele.zainteresowani.są.oceną.tego,.czy.przedsiębiorstwo.jest.w.stanie.regulować.rozrachunki.w.terminie ..Z.kolei.klienci. chcieliby.wiedzieć,. czy.przedsiębiorstwo.będzie.kontynuować. swoją.dzia-łalność,.gdyż.to.ma.istotne.znaczenie.przy.ewentualnym.dochodzeniu.swych.praw.lub.roszczeń.względem.firmy.przy.nawiązaniu.z.nią.współpracy ..Władza.centralna.i.agendy.rządowe.wykorzystują.sprawozdawczość.przy.tworzeniu.założeń.polityki.społecznej,.fiskalnej.itp22 .

Tak.więc.z.informacji.sprawozdawczej.korzysta.wielu.użytkowników,.mających.różne.oczekiwania.i.potrzeby.informacyjne ..Należy.w.tym.miejscu.raz.jeszcze.pod-kreślić,.iż.przy.sporządzaniu.sprawozdań.finansowych.nie.są.brane.pod.uwagę.po-trzeby. informacyjne.poszczególnych.grup.użytkowników,. lecz.u. ich.podstaw. leży.potrzeba. dostarczania. zrozumiałych,. przydatnych,. rzetelnych. informacji. użytecz-nych.szerokiemu.gronu.ich.użytkowników ..

Zachodzące.w. ostatnim. czasie. postępujące. procesy. globalizacyjne. na. świecie.wyznaczają.nowe.wyzwania.dla.sprawozdawczości.finansowej ..Utrzymujące.się.na.świecie.odmienne.regulacje.w.zakresie.rachunkowości.uniemożliwiają,.bądź.ogra-niczają,. porównywalność. informacji. zawartych. w. sprawozdaniach. finansowych ..

21. D ..A ..Niedziółka,.Relacje inwestorskie,.Wydawnictwo.Naukowe.PWN,.Warszawa.2008,.s ..29-40 ..

22. J ..Turyna,.Standardy rachunkowości…,.op ..cit .,.s ..43-44 .


Stąd.uzasadnione.i.zrozumiałe.są.działania.w.kierunku.harmonizacji.i.standaryzacji.sprawozdawczości.finansowej ..Harmonizacja.oznacza.„proces.redukowania.różnic.w. sprawozdawczości. finansowej. poszczególnych. krajów”23,. zaś. standaryzacja. –.„stosowanie. tych. samych. reguł. i. zasad. sporządzania. sprawozdań. finansowych”24 ..W.związku.z.powyższym,.można.powiedzieć,.iż.harmonizacja.i.standaryzacja.spra-wozdawczości.finansowej.zwiększa.przejrzystość. i.porównywalność. informacji.fi-nansowych.niezbędnych.w.procesie.podejmowania.racjonalnych.decyzji.gospodar-czych ..Wydaje.się,.że.działania.te.idą.we.właściwym.kierunku ..W.dobie.swobodnego.przepływu.kapitału,.w.szczególności.inwestorzy.muszą.być.wyposażeni.w.narzędzia,.które.pozwolą.im.w.sposób.właściwy.ocenić.i.wyeliminować.towarzyszące.ryzyka .

9.4. Efektywność informacyjna rynków kapitałowych

O.ile.sprawozdania.finansowe.stanowią.jedno.z.głównych.źródeł.informacji.wy-korzystywanych.w.procesie.podejmowania.decyzji.na.rynkach.finansowych,.o.tyle.uczestników.rynku.kapitałowego.wciąż.nurtują.pytania,.które.wydają.się.być.nie-zmiennie.aktualne,.a.mianowicie,.czy.informacje.płynące.ze.sprawozdawczości.są.istotne.i.użyteczne.w.procesie.podejmowania.decyzji.oraz.czy.informacje.publiko-wane. w. sprawozdaniach. finansowych. pozwalają. uzyskać. ponadprzeciętne. zyski?.Odpowiedzi. na. tak.postawione.pytania.należy.poszukiwać.w.kontekście. hipotezy.o.efektywności.rynku.kapitałowego.(Efficient Market Hypothesis) .

E ..F ..Fama.definiuje.rynek.efektywny,.w.sensie.jego.informacyjnej.efektywno-ści,.w.ten.sposób,.że.jest.to.rynek,.na.którym.ceny.w.pełni.odzwierciedlają.wszyst-kie.dostępne.informacje25 ..Tym.samym.rynek.kapitałowy.jest.efektywny.wtedy,.gdy.wszystkie.dostępne.informacje.o.instrumentach.finansowych.są.natychmiast.i.w.spo-sób.prawidłowy.odzwierciedlone.w.wycenie.instrumentów.finansowych ..Innymi.sło-wy,.rynek.jest.efektywny.w.sensie.informacyjnym,.jeżeli.ceny.aktywów.finansowych.niezwłocznie.dostosowują.się.do.nowych.informacji.napływających.na.rynek ..Jed-nakże.tak.sformułowana.hipoteza.jest.zbyt.ogólna.i.nie.może.podlegać.empirycznej.weryfikacji ..W. świetle. tych. założeń.można.by.uznać,. że. żaden. rynek.w.praktyce.nie.jest.efektywny,.gdyż,.po.pierwsze,.informacje.o.instrumentach.finansowych.do.inwestorów.nie.docierają.w.tym.samym.czasie,.a.po.drugie,.różni.inwestorzy.na.pod-stawie.tej.samej.informacji.mogą.podjąć.odmienne.decyzje.inwestycyjne26 .

23. I ..Olchowicz,.A ..Tłaczała,.Sprawozdawczość finansowa,.Wydawnictwo.Difin,.Warszawa.2002,.s ..13 .

24. Ibidem,.s ..13 .25. E ..F ..Fama,.Efficient Capital Markets: A Review of Theory and Empirical Work,.The.

Journal.of.Finance,.Vol ..25,.1970,.s ..383-417 .26. K ..Jajuga,.45 lat teorii efektywnego rynku kapitałowego,.[w:].Rynek kapitałowy. Finanse, rynki

finansowe, ubezpieczenia,.red ..W ..Tarczyński,.Wydawnictwo.Naukowe.Uniwersytetu.Szczeciń-skiego,.Szczecin.2010,.s ..9 .


W.literaturze.przedmiotu,.w.zależności.od.zakresu.informacji.odzwierciedlonych.w.wycenie.waloru,.wyróżnia.się.trzy.formy.efektywności.rynku:.słabą,.średnią.oraz.silną27 ..Każdej.z.wymienionych.form.efektywności.rynku.towarzyszy.hipoteza,.która.wyjaśnia,.jakiego.typu.informacje.są.odzwierciedlone.w.cenie.aktywu.finansowego .

Słaba.efektywność.informacyjna.rynku.kapitałowego.zakłada,.że.bieżące.ceny.aktywów.finansowych.dyskontują.wszystkie.informacje.zawarte.w.ich.notowaniach.historycznych ..Jeżeli.rynek.jest.efektywny.w.słabej.formie,.to.inwestor.nie.jest.w.sta-nie,.opierając.się.na.przeszłych.cenach,.osiągać.ponadprzeciętnych.zysków,.to.jest.skutecznie. przewidywać. ceny. na. podstawie. dostępnych. informacji. z. przeszłości ..W.związku.z.tym,.pod.znakiem.zapytania.stoi.sens.wykorzystania.przede.wszystkim.analizy.technicznej.do.prognozowania.przyszłych.cen.aktywów.finansowych28 .

Hipoteza. o. średniej. (półsilnej). efektywności. rynku. zakłada,. iż. ceny. aktywów.finansowych.odzwierciedlają.wszystkie.publiczne.dostępne.informacje,.zarówno.te,.które.można. odczytać. z. notowań. ex post,. jak. również.wszelkich. innych. publicz-nych. informacji.mogących.mieć.wpływ.na. cenę,.w. tym.np .. publikowane. raporty.finansowe.spółek,.doniesienia.prasowe,.komunikaty.publikowane.przez.spółki. itp ..Przy. prawdziwości. hipotezy. o. półsilnej. efektywności. rynku,.wszystkie. publiczne.informacje.są.odzwierciedlone.w.obecnej.cenie.aktywu.finansowego,.co.oznacza,.że.dysponując. tylko. takimi. informacjami.nie.można.osiągnąć.ponadprzeciętnych.zy-sków ..W.sytuacji,.gdyby.hipoteza.o.półsilnej.efektywności.była.nieprawdziwa,. to.inwestorzy.mogą.osiągać. stopy.zwrotu.wyższe.od.przeciętnych,.np ..w.momencie.publikacji.wyników.finansowych,.które.prezentowane.są.w.publikowanych.sprawoz-daniach.finansowych29 .

Hipoteza.o.silnej.efektywności.rynku.jest.prawdziwa,.gdy.wszelkie.informacje,.zarówno.publicznie.dostępne,.jak.i.informacje.poufne,.tajne,.nieoficjalne.lub.znane.tylko. niewielkiej. grupie. osób. są. odzwierciedlone.w. cenie. aktywów.finansowych ..Zatem.przy.prawdziwości.hipotezy.o.silnej.efektywności.rynku.zarówno.inwestorzy.będący.w.posiadaniu.powszechnie.dostępnych.informacji,. jak.i. inwestorzy,.którzy.weszli.w.posiadanie.informacji.poufnych,.nie.są.w.stanie.uzyskać.ponadprzeciętnych.zysków30 .

Kluczową.kwestią.dla.uczestników.rynku.kapitałowego.jest.próba.uzyskania.od-powiedzi.na.temat.tego,.czy.rynek,.na.którym.funkcjonują.inwestorzy.jest.efektywny.lub.też.nieefektywny?.Stąd.też.wiedza,.ogólny.pogląd.na.temat.efektywności.rynku,.decyduje,.po.pierwsze,.o.możliwości.wykorzystania.różnych.analiz.w.procesie.po-

27. A ..Szyszka,.Efektywność Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie na tle rynków dojrza-łych,.Wydawnictwo.Akademii.Ekonomicznej.w.Poznaniu,.Poznań.2001,.s ..20-22 .

28. U ..Ziarko-Siwek,.Efektywność informacyjna rynku finansowego w Polsce,.Wydawnictwo.Ce-DeWu,.Warszawa.2005,.s ..55,.A ..Szyszka,.Efektywność.giełdy…,.op ..cit .,.s ..27-28 ..

29. J ..Czekaj,.M ..Woś,.J ..Żarnowski,.Efektywność giełdowego rynku akcji w Polsce: z perspektywy dziesięciolecia,.Wydawnictwo.PWN,.Warszawa.2001,.s ..33,.A ..Szyszka,.Efektywność giełdy…,.op ..cit .,.s ..20 ..

30. Ibidem,.s ..21-22 .


dejmowania.decyzji,.po.drugie,.pozwala.ocenić,.jak.szybko.ceny.dostosowują.się.do.nowych.informacji ..To,.jak.szybko.i.czy.w.ogóle.inwestorzy.zareagują.na.informacje.zawarte.w.sprawozdaniach.finansowych.uzależnione.jest.właściwie.od.tego,.czy.ów.rynek.jest.lub.też.nie.jest.efektywny ..A.zatem.dostępność.do.aktualnych.i.rzetelnych.informacji.leży.u.podstaw.efektywności.rynku.kapitałowego .

9.5. Fałszowanie sprawozdań finansowych

Celowe.zniekształcanie.sprawozdań.finansowych.to.istotny.problem.współcze-snej. gospodarki. rynkowej,. jednocześnie. poważne. zagrożenie,. a. także. wyzwanie,.z.jakim.muszą.zmierzyć.się.przede.wszystkim.instytucje,.których.zadaniem.jest.mo-nitorowanie. i.dbanie.o. to,. aby.użytkownicy. informacji.mieli.wgląd.do. rzetelnych.i.prawdziwych.danych.prezentowanych.w.sprawozdaniach.jednostek .

W.literaturze.przedmiotu.istnieje.wiele.definicji.„oszustwa.finansowego” ..Spo-śród. nich. na. szczególną. uwagę. zasługuje. definicja. formułowana. przez.American Heritage Dictionary,.w.myśl. której. oszustwo. (fraud). to „rozmyśle. działanie,. po-dejmowane.w.celu.zapewnienia.sobie.nieuczciwych. lub.bezprawnych.korzyści”31 ..W.związku.z.tym,.przez.fałszowanie.sprawozdań.finansowych.należy.rozumieć.ce-lowe.dokonywanie.manipulacji,.poprzez.świadome.pomijanie.w.ewidencji.zdarzeń.i.transakcji,.zamierzone.naruszanie.zasad.rachunkowości,.fałszowanie.danych.i.do-kumentów.itp ..W.konsekwencji.prowadzi.to.do.błędnego.ujęcia.operacji.ekonomicz-nych,.będących.podstawą.całego.sytemu.gromadzenia,.przetwarzania. i.prezentacji.danych.ujętych.w.sprawozdaniu.finansowym ..Istotą.fałszowania.jest.również.takie.przedstawienie.sytuacji.gospodarczej. jednostki,.aby.odbiorca.informacji.miał. inny.obraz.sytuacji.niż.faktyczny.jego.stan ..Użytkownik.informacji.podejmujący.decyzję.na.podstawie.informacji.błędnych.lub.nieprawdziwych.narażony.jest.na.poniesienie.dotkliwych.strat32 ..Tym.samym.fałszowanie.sprawozdań.finansowych.to.nadużycia,.które.mają.na.celu.nierzetelną.prezentację.danych.na.temat.sytuacji.ekonomiczno-finansowej.przedsiębiorstwa .

Uczestnicy. rynku. kapitałowego. powinni. dysponować.wiarygodną. informacją,.która.pozwala.zminimalizować.poziom.podejmowanego.ryzyka ..Informacje.zawarte.w. sprawozdaniach.finansowych.mogą. być. uznane. za. użyteczne. i. przydatne. tylko.wtedy,.gdy.są.wiarygodne ..Podstawą.podjęcia.racjonalnej.i.optymalnej.decyzji.jest.rzetelna.informacja ..Dlatego.użytkownicy.sprawozdań.finansowych.oczekują.infor-

31. Por ..The American Heritage Dictionary,.Second.College.Edition,.2004.cyt ..za:.M ..Kutera,.Rola audytu finansowego w wykrywaniu przestępstw gospodarczych,.Wydawnictwo.Difin,.Warsza-wa.2008,.s ..18 .

32. W ..Wąsowski,.Kreatywna rachunkowość: fałszowanie sprawozdań finansowych,.Wydawnic-two.Difin,.Warszawa.2005,.s ..9 .


macji.wiarygodnych,.zrozumiałych,.porównywalnych ..To.zrodziło.potrzebę.atestacji.informacji .

Celem.rewizji.finansowej.jest.wyrażenie.obiektywnej.i.niezależnej.opinii.przez.biegłego.rewidenta.na.temat.tego,.czy.sprawozdanie.finansowe.przekazuje.prawdzi-wy.i.rzetelny.obraz.jednostki.gospodarczej,.a.także,.czy.zostało.sporządzone.zgodnie.z.określonymi.założeniami.konceptualnymi.sprawozdawczości.finansowej33 ..Tym.sa-mym.od.biegłego.rewidenta.wymaga.się.przede.wszystkim.rzetelności.i.bezstronno-ści,.specjalistycznej.wiedzy,.jak.i.tego,.aby.kierował.się.przy.wykonywaniu.zawodu.etyką.zawodową.i.niezależnością34 ..Bezspornym.jest,.iż.badanie.sprawozdania.finan-sowego.przeprowadzone.przez.biegłego.rewidenta.powinno.dostarczyć.podstaw.do.stwierdzenia,.czy.jest.ono.rzetelne ..Biegły.rewident.po.zakończeniu.czynności.zwią-zanych.z.badaniem.sprawozdania.finansowego.wyraża.swoje.stanowisko.w.formie.opinii,.która.może.być.opinią:.bez.zastrzeżeń,.z.zastrzeżeniami,.negatywną.lub.też.biegły.rewident.może.odmówić.wydania.opinii.na.temat.badanego.sprawozdania35 ..Opinia. bez. zastrzeżeń,. czyli. pozytywna,. oznacza,. iż. sprawozdanie. finansowe. jest.wolne.od.istotnych.nieprawidłowości.oraz.przedstawia.prawidłowo.i.rzetelnie.sytu-ację.majątkową.i.finansową.oraz.wynik.finansowy.przedsiębiorstwa ..Z.kolei.opinia.z.zastrzeżeniem.jest.wystawiana.wtedy,.gdy.nastąpiło.ograniczenie.zakresu.badania.sprawozdania.finansowego.z.winy.jednostki.lub.przyczyn.od.niej.niezależnych,.skut-kiem.czego.brak. jest.pewności.co.do.wiarygodności.niektórych.pozycji.badanego.sprawozdania.finansowego,.przy.czym.sytuacja.taka.nie.wpływa.na.wiarygodność.całego. sprawozdania .. Opinię. negatywną. formułuje. biegły. rewident. w. przypadku.stwierdzenia.i.nieusunięcia.nieprawidłowości,.które.w.istotny.sposób.zniekształcają.sprawozdanie. finansowe,. a. jednocześnie.wprowadzają.w. błąd. ich. użytkowników ..Odmowa.wydania.opinii.ma.miejsce.zazwyczaj.wówczas,.kiedy.występują.ewident-ne.błędy.w.ewidencji.operacji.gospodarczych.lub.gdy.skutki.ograniczenia.zakresu.badania.uniemożliwiają.zastosowanie.odpowiednich.procedur.badania36 .

Światowe.rynki.finansowe.mają.za.sobą.wiele.spektakularnych.skandali.z.udzia-łem.firm,.których.sprawozdania.finansowe.w.sposób.świadomy.były.manipulowa-ne.(fałszowane) ..Enron.Corporation,.dostawca.gazu.i.energii.elektrycznej,.jest.jed-nym.z.takich.przykładów ..To.już.prawie.10.lat.od.chwili,.kiedy.zostały.ujawnione.oszustwa.księgowe.w.tym.amerykańskim.przedsiębiorstwie.energetycznym,.a.które.

33. M ..Hulicka,.Oszukańcza sprawozdawczość…,.op ..cit .,.s ..18-23;.W ..Wąsowski,.Kreatywna ra-chunkowość…,.op ..cit .,. s ..68-85;.Międzynarodowe Standardy Rewizji Finansowej i Między-narodowe Wskazówki dotyczące Praktyki Rewizji Finansowej 2001 – International Standards on Auditing & International Auditing Practicle Statements 2001,.Stowarzyszenie.Księgowych.w.Polsce,.Warszawa.2001,.s ..53-55 .

34. Audyt sprawozdań finansowych,. red .. naukowa.W .. Gabrusewicz,. Państwowe.Wydawnictwo.Ekonomiczne,.Warszawa.2010,.s ..53-61 .

35. K ..Winiarska,.Audyt finansowy,.Państwowe.Wydawnictwo.Ekonomiczne,.Warszawa.2009,.s ..103 .

36. Sprawozdanie finansowe…,.op ..cit .,.s ..1-30-1-32 .


to.przedsiębiorstwo.w.ostatecznym. rozrachunku.zbankrutowało ..Wśród.głównych.nieprawidłowości,.które.wyszły.na.światło.dzienne.wymienić.można:. fałszowanie.zapisów. księgowych,. fałszowanie. dokumentów. księgowych,. fikcyjne. transakcje.handlowe,. nieprawdziwe. dane.finansowe ..Ogólnie. rzecz. ujmując,. główne. zarzuty.kierowane.w.stronę.Enronu.to.przedstawianie.nieprawdziwych.informacji.prezento-wanych.w.sprawozdaniach.finansowych ..Miały.one.na.celu.ukryć.faktyczną.sytuację.majątkową.i.finansową.przedsiębiorstwa,.a.jednocześnie.wprowadzić.w.błąd.użyt-kowników.informacji ..Jakie.były.skutki.finansowe.dla.użytkowników.takich.infor-macji,.nie.trudno.sobie.wyobrazić ..Zostały.one.okupione.potężnymi.stratami,.kiedy.cena.rynkowa.spółki.z.kilkudziesięciu.dolarów.spadła.do.zaledwie.kilku.centów .

Przykład.Enronu.nie.był.odosobnionym.przypadkiem,.a.jego.historia.nakazuje,.aby.wnikliwie.przyglądać.się.wszystkim.informacjom.publikowanym.przez.spółki ..Nierzetelna.sprawozdawczość,.prezentowana.przez.chociażby.takie.firmy,.jak.World-Com,.Xerox,.InClone,.Quest,.Ahold,.Parmalat37,.potwierdza,.że.aby.przeciwstawić.się.temu.zjawisku.potrzebne.są.poważne.zmiany.systemowe ..Otóż.otoczenie.regu-lacyjne.powinno.zapewnić,.aby.sprawozdania.finansowe.odpowiadały.określonym.standardom,.oraz.aby.były.w.jak.największym.stopniu.przejrzyste.i.porównywalne .

Manipulacje.informacjami.prezentowanymi.w.sprawozdaniu.finansowym.okre-śla.się.często.mianem.„agresywnej.rachunkowości”.lub.też.„kreatywnej.rachunko-wości” ..Jednakże.terminy.te,.wbrew.powszechnej.opinii,.nie.są.tożsame ..Kreatywnej.rachunkowości.nie.należy.nadawać.wyłącznie.pejoratywnego.znaczenia ..Termin.ten.powinien.być.raczej.kojarzony.z.twórczym,.kreatywnym,.zgodnym.z.prawem,.proce-sem.tworzenia.możliwie.jak.najbardziej.realnego.obrazu.jednostki ..W.tym.znaczeniu.należy.wyraźnie.odróżnić.obszar.kreatywności.od.nieuczciwej.manipulacji.danymi38 ..Z.kolei.„agresywna.rachunkowość”.to.celowe.działania.mające.na.celu.zniekształ-cenie.lub.przedstawienie.sytuacji.jednostki.niezgodnej.z.rzeczywistością,.to.również.prowadzenie.ewidencji.w.sposób.sprzeczny.z.przepisami,.czy.też.niezgodny.z.zasa-dami.rachunkowości ..Rachunkowości.agresywnej.sprzyjają.niejasne,.nieprzejrzyste.regulacje.podatkowe,.zmienność.prawa,.słaby.nadzór.księgowy39 .

Oszustwa.i.nadużycia.we.współczesnym.świecie.są.coraz.większym.wyzwaniem.dla.organizacji.gospodarczych,.a.także.istotnym.problemem,.który.w.ostatnim.czasie.przybrał.na.sile ..Świadczyć.mogą.o.tym.publikowane.wyniki.badań.amerykańskiego.Stowarzyszenia.Biegłych.ds ..Przestępstw.i.Nadużyć.Gospodarczych.(The Associa-tion of Certified Fraud Examiners –.ACFE) .

37. J ..Pfaff,.Wpływ rewizji finansowej na wiarygodność sprawozdania finansowego,.Wydawnictwo.Uniwersytetu.Ekonomicznego.w.Katowicach,.Katowice.2008,.s ..152 .

38. M ..Hulicka,.Oszukańcza sprawozdawczość…,.op ..cit . .,.s ..57-58;.M ..Kutera,.A ..Hołda,.S .T ..Sur-dykowski,.Oszustwa księgowe. Teoria i praktyka,.Wydawnictwo.Difin,.Warszawa.2006,.s ..33 .

39. M ..Hulicka.Oszukańcza sprawozdawczość.…,.op ..cit .,.s ..58;.J ..Pfaff,.Wpływ rewizji finanso-wej…,.op ..cit .,.s ..154 .


ACFE.to.stowarzyszenie.zrzeszające.osoby.zawodowo.zajmujące.się.zapobie-ganiem. i. wykrywaniem. oszustw. oraz. nadużyć. gospodarczych. na. całym. świecie ..Ta.międzynarodowa. organizacja. obejmująca. ponad. 100. oddziałów. usytuowanych.w.różnych.krajach,.posiada.również.swój.oddział.w.Polsce ..Badania.przeprowadza-ne.są.za.pomocą.ankiet,.opierają.się.na.ujawnionych.przypadkach.nadużyć.i.mają.charakter.cykliczny ..Poniżej.przedstawiono.informacje.na.temat.głównych.kategorii.nadużyć.i.oszustw.oraz.średnich.strat.w.2008.i.2010.roku.(rys ..9 .1.i.9 .2) ..W.ramach.głównych. oszustw. gospodarczych. wyróżniono. zawłaszczenie. (sprzeniewierzenie).majątku,.korupcję.oraz.fałszywą.sprawozdawczość.finansową .

Rys. 9.1..Główne.rodzaje.oszustw.według.kategorii.–.częstotliwość

*.niektóre.z.rozważanych.przypadków.nadużyć.gospodarczych.zostały.zaliczone.do.więcej.niż.jednej.kategorii

Źródło: opracowanie.własne.na.podstawie.Report to the Nations on Occupational Fraud & Abuse,.2010.Global.Fraud.Study,.Association.of.Certified.Fraud.Examiners,.s ..11 .

Wśród.najczęściej.popełnianych.przestępstw.i.nieprawidłowości.w.ramach.oszu-kańczej.sprawozdawczości.wyróżnia.się.zawyżenie.aktywów/przychodów,.zaniżenie.aktywów/przychodów,. fikcyjne. przychody,. ukrywanie. zobowiązań .. Wymuszenia,.przekupstwo,.nielegalna.gratyfikacja,.konflikt. interesów.to.domena.nadużyć.w.ra-mach.trzeciej.wyodrębnionej.kategorii,.a.mianowicie.korupcji .

Z.analizy.wykresów.wynika,.iż.najczęściej.dochodzi.do.sprzeniewierzenia.akty-wów.(sprzeniewierzenie.aktywów.w.2010.roku.stanowiło.aż.86,3%.stwierdzonych.przypadków.nadużyć),. jednocześnie.średnie.straty.związane.z. tym.nadużyciem.są.najniższe. (średnie. finansowe. straty. z. tytułu. sprzeniewierzenia. aktywów.wyniosły.w.2010.roku.135.tys ..USD) ..Nadużycia.związane.z.fałszowaniem.sprawozdań.finan-sowych.stanowiły.w.2010.roku.tylko.4,8%.przypadków,.jednak.średnia.wartość.ich.

183

również swój oddział w Polsce. Badania przeprowadzane są za pomocą ankiet, opierają się na

ujawnionych przypadkach nadużyć i mają charakter cykliczny. Poniżej przedstawiono

informacje na temat głównych kategorii nadużyć i oszustw oraz średnich strat w 2008 i 2010

roku (rys. 9.1 i 9.2). W ramach głównych oszustw gospodarczych wyróżniono zawłaszczenie

(sprzeniewierzenie) majątku, korupcję oraz fałszywą sprawozdawczość finansową.

Rys. 9.1. Główne rodzaje oszustw według kategorii – częstotliwość

10,30%

26,90%

88,70%

4,80%

32,80%

86,30%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

sprzeniewierzenie

aktywów

korupcja

oszukańcza

sprawozdawczość

rodzaje

oszustw

fin

ansow

ych

średnia strata

2010

2008

* niektóre z rozważanych przypadków nadużyć gospodarczych zostały zaliczone do więcej niż jednej kategorii

Źródło: opracowanie własne na podstawie Report to the Nations on Occupational Fraud & Abuse, 2010 Global

Fraud Study, Association of Certified Fraud Examiners, s. 11.

Rys. 9.2. Główne rodzaje oszustw według kategorii – średni poziom strat


zafałszowania.wynosiła.4100.mln.USD40 ..Trzecia.z.wyodrębnionych.form.nadużyć.–.korupcja.–.w.2010.roku.przybrała.na.sile,.odnotowano.wzrost.nadużyć.z.26,9%.do.32,8%.rozpatrywanych.przypadków .

Rys. 9.2..Główne.rodzaje.oszustw.według.kategorii.–.średni.poziom.strat.

Źródło:.opracowanie.własne.na.podstawie.Report to the Nations on Occupational …, op. cit., s ..11 .

Jak.już.wcześniej.wykazano,.głównym.rodzajem.nadużyć.gospodarczych.było.sprzeniewierzenie.majątku ..Do.najczęściej.spotykanych.technik.nadużyć.należą.ma-nipulowanie. fakturami. (26%),.manipulowanie.wydatkami. (15,1%). oraz. skimming.(15%) ..Szczegółowe.informacje.na.temat.technik.nadużyć.w.ramach.sprzeniewierze-nia.majątkiem.zamieszczono.na.poniższym.rysunku.(rys ..9 .3) .

Liczne.naruszenia.dotyczące.sprawozdawczości.finansowej.ujawnione.w.ostat-niej.dekadzie.na.całym.świecie.dają.podstawę.do.pytań.o.stan.tego.problemu.w.Pol-sce ..Problem.oszukańczej.sprawozdawczości.w.Polsce.nie.przybrał. formy.spekta-kularnych.oszustw.księgowych,.czy.też.nagłośnionych.medialnie.prób.fałszowania.sprawozdań.finansowych,.ale.to.nie.oznacza,.że.problem.ten.nie.istnieje ..Badania.na.temat.nadużyć.gospodarczych.w.polskich.firmach.prowadzi.m .in ..firma.Deloitte.Ad-visory41 ..W.najnowszych.badaniach.ankietowych.uczestniczyło.około.2.tys ..najwięk-szych.działających.w.Polsce.firm,.z.czego.około.20%.to.spółki.publiczne.notowane.na.Giełdzie.Papierów.Wartościowych.w.Warszawie .

40. Report to the Nations on Occupational Fraud & Abuse,.2010.Global.Fraud.Study,.Association.of.Certified.Fraud.Examiners,.www .acfe .com,.http://www .acfe .com/rttn/rttn-2010 .pdf.(04 .07 .2011) .

41. Raport z badania nadużyć gospodarczych w polskich firmach. Nadużycia – niewidzialny wróg przedsiębiorstw w 2008 roku,.Deloitte.Advisory.Sp ..z.o ..o .,.s ..10,.www .deloitte .com,.http://www .deloitte .com/assets/Dcom-Poland/Local%20Assets/Documents/Raporty,%20bada-nia,%20rankingi/pl_NaduzyciaGospodarcze_2008 .pdf.(04 .07 .2011) .

184

$150 000,00

$375 000,00

$2 000 000,00

$135 000,00

$250 000,00

$4 100 000,00

$0 $1 000 000 $2 000 000 $3 000 000 $4 000 000 $5 000 000

sprzeniewierzenie

aktywów

korupcja

oszukańcza

sprawozdawczość

rodzaje

oszustw

fin

ansow

ych

średnia strata

2010

2008

Źródło: opracowanie własne na podstawie Report to the Nations on Occupational …, op. cit., s. 11.

Wśród najczęściej popełnianych przestępstw i nieprawidłowości w ramach

oszukańczej sprawozdawczości wyróżnia się zawyżenie aktywów/przychodów, zaniżenie

aktywów/przychodów, fikcyjne przychody, ukrywanie zobowiązań. Wymuszenia,

przekupstwo, nielegalna gratyfikacja, konflikt interesów to domena nadużyć w ramach

trzeciej wyodrębnionej kategorii, a mianowicie korupcji.

Z analizy wykresów wynika, iż najczęściej dochodzi do sprzeniewierzenia aktywów

(sprzeniewierzenie aktywów w 2010 roku stanowiło aż 86,3% stwierdzonych przypadków

nadużyć), jednocześnie średnie straty związane z tym nadużyciem są najniższe (średnie

finansowe straty z tytułu sprzeniewierzenia aktywów wyniosły w 2010 roku 135 tys. USD).

Nadużycia związane z fałszowaniem sprawozdań finansowych stanowiły w 2010 roku tylko

4,8% przypadków, jednak średnia wartość ich zafałszowania wynosiła 4100 mln USD271

.

Trzecia z wyodrębnionych form nadużyć – korupcja – w 2010 roku przybrała na sile,

odnotowano wzrost nadużyć z 26,9% do 32,8% rozpatrywanych przypadków.

Jak już wcześniej wykazano, głównym rodzajem nadużyć gospodarczych było

sprzeniewierzenie majątku. Do najczęściej spotykanych technik nadużyć należą

manipulowanie fakturami (26%), manipulowanie wydatkami (15,1%) oraz skimming (15%).

Szczegółowe informacje na temat technik nadużyć w ramach sprzeniewierzenia majątkiem

zamieszczono na poniższym rysunku (rys. 9.3).

271

Report to the Nations on Occupational Fraud & Abuse, 2010 Global Fraud Study, Association of Certified

Fraud Examiners, www.acfe.com, http://www.acfe.com/rttn/rttn-2010.pdf (04.07.2011).


Rys. 9.3..Podkategorie.technik.sprzeniewierzania.majątku.2010..

*.niektóre.z.rozważanych.przypadków.nadużyć.gospodarczych.zostały.zaliczone.do.więcej.niż.jednej.kategorii

Źródło:.opracowanie.własne.na.podstawie.Report to the Nations on Occupational…, op ..cit .,.s ..15 .

Z. badań. ankietowych.wynika,. iż. do. głównych. przyczyn.mających.wpływ. na.poziom.nadużyć.można.zaliczyć. jakość.regulacji.prawnych,.skuteczność.wymiaru.sprawiedliwości. oraz. przyzwolenie. społeczne ..Według. ankietowanych. najbardziej.powszechnymi.nadużyciami.gospodarczymi.w.Polsce.w.2008. roku.była.korupcja.(80,4%),.a.także.kradzież.informacji.i.własności.intelektualnej.(25,0%) ..Jednocze-śnie.ankietowani.uznali,. iż.najbardziej.dotkliwe.skutki.nadużyć.gospodarczych.są.związane.z.korupcją. (42,2%),.przestępczością.zorganizowaną.(38,2%).oraz.sprze-niewierzeniem.majątku.firmy.(32,2%) ...Wyniki.wybranych.badań.ankietowych.De-loitte.Advisory zamieszczono.poniżej.(rys ..9 .4-9 .6) .

Rys. 9.4..Główne.przyczyny.nadużyć.gospodarczych.w.Polsce

Źródło:.opracowanie.własne.na.podstawie:.Raport z badania nadużyć gospodarczych w polskich firmach. Nad-użycia – niewidzialny wróg przedsiębiorstw w 2008 roku,.Deloitte.Advisory.Sp ..z.o ..o .,.s ..10 .

185

Rys. 9.3. Podkategorie technik sprzeniewierzania majątku 2010

28,90%

3,00%

8,50%

13,40%

15,10%

26,00%

9,80%

15%

0,00% 10,00% 20,00% 30,00% 40,00%

skimming

kradzież gotów ki

manipulow anie fakturami

manipulow anie w ydatkami

fałszow anie czeków

manipulow anie listą płac

w ypłaty z kasy

pozostałe formy sprzeniew ierzenia

majątku

* niektóre z rozważanych przypadków nadużyć gospodarczych zostały zaliczone do więcej niż jednej kategorii

Źródło: opracowanie własne na podstawie Report to the Nations on Occupational…, op. cit., s. 15.

Liczne naruszenia dotyczące sprawozdawczości finansowej ujawnione w ostatniej

dekadzie na całym świecie dają podstawę do pytań o stan tego problemu w Polsce. Problem

oszukańczej sprawozdawczości w Polsce nie przybrał formy spektakularnych oszustw

księgowych, czy też nagłośnionych medialnie prób fałszowania sprawozdań finansowych, ale

to nie oznacza, że problem ten nie istnieje. Badania na temat nadużyć gospodarczych w

polskich firmach prowadzi m.in. firma Deloitte Advisory272

. W najnowszych badaniach

ankietowych uczestniczyło około 2 tys. największych działających w Polsce firm, z czego

około 20% to spółki publiczne notowane na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie.

Z badań ankietowych wynika, iż do głównych przyczyn mających wpływ na poziom

nadużyć można zaliczyć jakość regulacji prawnych, skuteczność wymiaru sprawiedliwości

oraz przyzwolenie społeczne. Według ankietowanych najbardziej powszechnymi

nadużyciami gospodarczymi w Polsce w 2008 roku była korupcja (80,4%), a także kradzież

informacji i własności intelektualnej (25,0%). Jednocześnie ankietowani uznali, iż najbardziej

dotkliwe skutki nadużyć gospodarczych są związane z korupcją (42,2%), przestępczością

272

Raport z badania nadużyć gospodarczych w polskich firmach. Nadużycia – niewidzialny wróg

przedsiębiorstw w 2008 roku, Deloitte Advisory Sp. z o. o., s. 10, www.deloitte.com,

http://www.deloitte.com/assets/Dcom-

Poland/Local%20Assets/Documents/Raporty,%20badania,%20rankingi/pl_NaduzyciaGospodarcze_2008.pdf

(04.07.2011).

186

zorganizowaną (38,2%) oraz sprzeniewierzeniem majątku firmy (32,2%). Wyniki wybranych

badań ankietowych Deloitte Advisory zamieszczono poniżej (rys. 9.4-9.6).

Rys. 9.4. Główne przyczyny nadużyć gospodarczych w Polsce

50,00%

44,00%

11,00%

20,00%

23,00%

38,00%

0,00%

14,00%

3,00%

9,00%9%

0,00%

20,00%

40,00%

60,00%

jakość regulacji praw nych i

przepisów administracyjnych w

Polsce

skuteczność w ymiaru

spraw iedliw ości w w alce z

nadużyciami gospodarczymi

dostępność środków dla policji i

prokuratury by skutecznie ścigać

nadużycia gospodarcze

jakość i skuteczność działań

prew encyjnych oraz w ykryw ania

nadużyć w firmach

jakość mechanizmów kontroli

w ew nętrznej w f irmie

przyzw olenie społeczne

poziom bezrobocia

poziom zarobków

systemy motyw acyjne

rozw ój przestępczości

zorganizow anej

profesjonalizm spraw ców

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Raport z badania nadużyć gospodarczych w polskich firmach.

Nadużycia – niewidzialny wróg przedsiębiorstw w 2008 roku, Deloitte Advisory Sp. z o. o., s. 10.

Rys. 9.5. Najbardziej powszechne nadużycia gospodarcze w Polsce

13,40%14,10%

80,40%

19,60%

17,10%

25,60%

11,10%

24,60%24,60%

1,00%

0,00%

20,00%

40,00%

60,00%

80,00%

100,00% fałszow anie spraw ozdań

finansow ych

przestępczość

zorganizow ana

łapow nictw o i korupcja

w ykorzystanie konfliktów

interesów

przestępstw a popełnane

przy pomocy komputera

kradzież informacji i

w łasności intelektualnej

pranie brudnych pieniędzy

sprzeniew ierzenie majątku

firmy

w ykorzystanie informacji

poufnych

inne

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Raport z badania nadużyć gospodarczych …, op. cit., s. 10.


Rys. 9.5..Najbardziej.powszechne.nadużycia.gospodarcze.w.Polsce

Źródło:.opracowanie.własne.na.podstawie:.Raport z badania nadużyć gospodarczych.…,.op ..cit .,.s ..10 .

Rys. 9.6..Najbardziej.dotkliwe.nadużycia.gospodarcze.w.Polsce

Źródło:.opracowanie.własne.na.podstawie:.Raport z badania nadużyć gospodarczych.…,.op ..cit .,.s ..10 .

Reasumując.należy.wskazać,.iż.problem.nadużyć.gospodarczych.nie.jest.nowy,.jednocześnie.oczekuje.się.zdecydowanych.działań,.które.o. ile.nie.wyeliminują,. to.istotnie.ograniczą.zjawisko.nadużyć.finansowych ..W.tym.miejscu.należy.zaznaczyć,.iż.wyniki.prowadzonych.badań.nad.zagadnieniem.nadużyć.gospodarczych..wskazu-

186

zorganizowaną (38,2%) oraz sprzeniewierzeniem majątku firmy (32,2%). Wyniki wybranych

badań ankietowych Deloitte Advisory zamieszczono poniżej (rys. 9.4-9.6).

Rys. 9.4. Główne przyczyny nadużyć gospodarczych w Polsce

50,00%

44,00%

11,00%

20,00%

23,00%

38,00%

0,00%

14,00%

3,00%

9,00%9%

0,00%

20,00%

40,00%

60,00%

jakość regulacji praw nych i

przepisów administracyjnych w

Polsce

skuteczność w ymiaru

spraw iedliw ości w w alce z

nadużyciami gospodarczymi

dostępność środków dla policji i

prokuratury by skutecznie ścigać

nadużycia gospodarcze

jakość i skuteczność działań

prew encyjnych oraz w ykryw ania

nadużyć w firmach

jakość mechanizmów kontroli

w ew nętrznej w f irmie

przyzw olenie społeczne

poziom bezrobocia

poziom zarobków

systemy motyw acyjne

rozw ój przestępczości

zorganizow anej

profesjonalizm spraw ców

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Raport z badania nadużyć gospodarczych w polskich firmach.

Nadużycia – niewidzialny wróg przedsiębiorstw w 2008 roku, Deloitte Advisory Sp. z o. o., s. 10.

Rys. 9.5. Najbardziej powszechne nadużycia gospodarcze w Polsce

13,40%14,10%

80,40%

19,60%

17,10%

25,60%

11,10%

24,60%24,60%

1,00%

0,00%

20,00%

40,00%

60,00%

80,00%


finansow ych

przestępczość

zorganizow ana



interesów







firmy


poufnych

inne


187

Rys. 9.6. Najbardziej dotkliwe nadużycia gospodarcze w Polsce

17,60%

38,20%

42,20%

20,10%

12,60%

25,10%

14,10%

32,20%

27,10%

0,00%

20,00%

40,00%


finansow ych

przestępczość

zorganizow ana



interesów







firmy


poufnych


Reasumując należy wskazać, iż problem nadużyć gospodarczych nie jest nowy,

jednocześnie oczekuje się zdecydowanych działań, które o ile nie wyeliminują, to istotnie

ograniczą zjawisko nadużyć finansowych. W tym miejscu należy zaznaczyć, iż wyniki

prowadzonych badań nad zagadnieniem nadużyć gospodarczych wskazują, iż fałszowanie

sprawozdań finansowych należy do jednych z zasadniczych nadużyć, szczególnie dotkliwych

w swych skutkach. Stąd instytucje regulujące rynek finansowy w Polsce powinny w

szczególności dbać o właściwą jakość publikowanych sprawozdań finansowych. Zgodnie z

obowiązującymi regulacjami prawa, w razie powzięcia wątpliwości, co do prawidłowości lub

rzetelności sprawozdań finansowych Komisja Nadzoru Finansowego (KNF) może zlecić

kontrolę tych informacji podmiotowi uprawnionemu do badania sprawozdań finansowych.

Swymi działaniami KNF wzmacnia zaufanie uczestników do rynku i jednocześnie dba o

bezpieczny rozwój rynku finansowego w Polsce. W tym miejscu należy zaznaczyć, iż

również instytucja biegłego rewidenta działa w interesie uczestników rynku kapitałowego.

Biegły rewident wydając niezależną, rzetelną, obiektywną opinię, weryfikuje i jednocześnie

uwiarygodnia informacje zawarte w sprawozdaniach finansowych, w ten sposób zwiększając

użyteczność informacji sprawozdawczych.

9.6. Podsumowanie


ją,.iż.fałszowanie.sprawozdań.finansowych.należy.do.jednych.z.zasadniczych.nad-użyć,.szczególnie.dotkliwych.w.swych.skutkach ..Stąd.instytucje.regulujące.rynek.fi-nansowy.w.Polsce.powinny.w.szczególności.dbać.o.właściwą.jakość.publikowanych.sprawozdań. finansowych .. Zgodnie. z. obowiązującymi. regulacjami. prawa,.w. razie.powzięcia.wątpliwości,. co. do. prawidłowości. lub. rzetelności. sprawozdań. finanso-wych.Komisja.Nadzoru.Finansowego.(KNF).może.zlecić.kontrolę.tych.informacji.podmiotowi.uprawnionemu.do.badania.sprawozdań.finansowych ..Swymi.działania-mi.KNF.wzmacnia.zaufanie.uczestników.do.rynku.i.jednocześnie.dba.o.bezpieczny.rozwój.rynku.finansowego.w.Polsce ..W.tym.miejscu.należy.zaznaczyć,.iż.również.instytucja.biegłego. rewidenta.działa.w. interesie.uczestników. rynku.kapitałowego ..Biegły.rewident.wydając.niezależną,.rzetelną,.obiektywną.opinię,.weryfikuje.i.jed-nocześnie.uwiarygodnia.informacje.zawarte.w.sprawozdaniach.finansowych,.w.ten.sposób.zwiększając.użyteczność.informacji.sprawozdawczych .

9.6. Podsumowanie

Sprawozdania.finansowe.stanowią.główne.źródło. informacji.o.sytuacji.ekono-miczno-finansowej.przedsiębiorstwa,.choć.często.wydaje.się,.że.zakres.prezentowa-nych.informacji.w.sprawozdaniach.finansowych.jest.niewystarczający ..Dynamiczne.zmiany. obserwowalne.w. gospodarce. rynkowej. są. poważnym.wyzwaniem. i. przy-czynkiem.do.dyskusji.nad.obecnym.kształtem.sprawozdań.finansowych ..Zauważalne.postępujące.procesy.globalizacyjne.wymuszają.potrzebę.unifikacji.rozwiązań.w.za-kresie.sporządzania. i.prezentacji. sprawozdań.finansowych,.celem.zwiększenia. ich.przejrzystości.i.porównywalności ..Poruszona.problematyka.użyteczności.sprawoz-dań.finansowych.jest.ważna.zarówno.z.punktu.widzenia.zastosowań.praktycznych,.jak. i. rozważań. teoretycznych .. Przeprowadzone. rozważania. zawarte.w. niniejszym.rozdziale.prowadzą.do.następujących.konkluzji:

• głównymi. użytkownikami. sprawozdań. finansowych. są. inwestorzy,. którzy.poszukują.informacji.niezbędnych.do.oceny.kierunku.alokacji.kapitału,.de-cydującego.o.funkcjonowania.przedsiębiorstw;

• sprawozdania. finansowe. obejmują. swym. zakresem. informacje. liczbowe.dające.ogólny.pogląd.o.całości.dokonań.przedsiębiorstwa,.a.prezentowane.w.nich.informacje.o.sytuacji.finansowej,.wynikach.działalności.oraz.zmia-nach. sytuacji. ekonomiczno-finansowej.wspomagają. proces. podejmowania.decyzji.ekonomicznych;

• obecny.kształt.sprawozdań.finansowych.pozwala.w.sposób.sprawny.i.szybki.zapoznać.się.z.sytuacją.majątkową.oraz.finansową.przedsiębiorstwa;

• cechy.jakościowe.sprawozdań.finansowych.determinują.ich.właściwą.uży-teczność;

• stopień.efektywności.decyzji.ekonomicznych.jest.uzależniony.od.jakości.in-formacji.prezentowanych.w.sprawozdaniach.finansowych;


• wiarygodna. informacja. płynąca. ze. sprawozdawczości.finansowej. pozwala.budować.zaufanie.do.rynku.i.innych.ich.uczestników;

• prezentowane. informacje. w. sprawozdaniach. finansowych. narażone. są. na.świadome.ich.zniekształcenia;

• rewizja.finansowa.w.sposób.istotny.wpływa.na.poziom.wiarygodności.infor-macji.prezentowanych.w.sprawozdaniach.finansowych;

• sprawozdania.finansowe.niepoddane.badaniu.obarczone.są.ryzykiem.prezen-tacji.błędnych.lub.niepełnych.informacji;

• wykrywane.próby.fałszowania.informacji.zawartych.w.sprawozdaniach.fi-nansowych.wymuszają.potrzebę.ich.weryfikacji;.zwiększy.ona.prawdopodo-bieństwo,.że.dane. liczbowe.prezentowane.w.sprawozdaniach.finansowych.będą.prawdziwe;

• informacja.nieprawdziwa.prowadzi.do.podjęcia.nieefektywnej.decyzji.eko-nomicznej,.która.może.mieć.negatywne.konsekwencje.dla.inwestora;

• w.czasach.powszechnej.globalizacji.wzrasta.potrzeba.ujednolicenia.kryte-riów.i.metod.oceny.sprawozdań.finansowych,.stąd.uzasadnione.i.zrozumiale.są.działania.w.kierunku.standaryzacji.i.harmonizacji.sprawozdań..finanso-wych;

• harmonizacja.i.standaryzacja.sprawozdawczości.pozwala.zwiększyć.porów-nywalność. i. wiarygodność. informacji. ekonomicznych. zawartych. w. spra-wozdaniach.finansowych;

• uczestnicy.rynku.kapitałowego.traktują.sprawozdania.finansowe.jako.jedno.z.głównych.źródeł.informacji.wspomagających.proces.podejmowania.decy-zji;

• efektywność.informacyjna.rynku.kapitałowego.determinuje.warunki.działa-nia.inwestorów.na.rynku.kapitałowym .

Bibliografia

Analiza sprawozdawczości finansowej przedsiębiorstwa, praca. zbiorowa. pod. redakcją.W ..Skoczylas,.Stowarzyszenie.Księgowych.w.Polsce,.Warszawa.2009 ..

Audyt sprawozdań finansowych,.red ..naukowa.W ..Gabrusewicz,.Państwowe.Wydawnic-two.Ekonomiczne,.Warszawa.2010 .

Czekaj.J .,.Woś.M .,.Żarnowski.J .,.Efektywność giełdowego rynku akcji w Polsce: z per-spektywy dziesięciolecia,.Wydawnictwo.Naukowe.PWN,.Warszawa.2001 .

Fama.E ..F .,.Efficient Capital Markets: A Review of Theory and Empirical Work,.The.Jour-nal.of.Finance,.Vol ..25,.1970 .

Forlicz. S .,. Informacja w biznesie, Państwowe.Wydawnictwo.Ekonomiczne,.Warszawa.2008 .

Gabrusewicz.W .,.Sprawozdawczość finansowa, Wydawnictwo.Wyższej. Szkoły.Handlu.i.Rachunkowości.w.Poznaniu,.Poznań.2005 .


Gmytrasiewicz.M .,.Rachunkowość – podstawowe założenia i zasady, Wydawnictwo.Di-fin,.Warszawa.2008 .

Helin.A .,.Szymański.K ..G .,.Sprawozdawczość finansowa spółek kapitałowych,.Fundacja.Rozwoju.Rachunkowości.w.Polsce,.Warszawa.2001 .

Hulicka.M .,.Oszukańcza sprawozdawczość finansowa: wpływ rzetelności rewizji finanso-wej na efektywność nadzoru korporacyjnego i ograniczanie asymetrii informacji na rynku kapitałowym, Wydawnictwo.Uniwersytetu.Jagiellońskiego,.Kraków.2008 .

Jajuga.K .,.45 lat teorii efektywnego rynku kapitałowego, [w:].Rynek kapitałowy. Finanse, rynki finansowe, ubezpieczenia,.red ..W ..Tarczyński, Wydawnictwo.Naukowe.Uniwer-sytetu.Szczecińskiego,.Szczecin.2010 .

Kutera.M .,.Rola audytu finansowego w wykrywaniu przestępstw gospodarczych,.Wydaw-nictwo.Difin,.Warszawa.2008 .

Kutera.M .,.Hołda.A .,.Surdykowski.S ..T .,.Oszustwa księgowe. Teoria i praktyka,.Wydaw-nictwo.Difin,.Warszawa.2006 .

Micherda.B .,.Problemy wiarygodności sprawozdania finansowego, Wydawnictwo Difin,.Warszawa.2006 .

Micherda.B .,.Górka.Ł .,.Szulc.M .,.Zarządcza interpretacja sprawozdania finansowego, Wydawnictwo.Difin,.Warszawa.2010 .

Międzynarodowe Standardy Rewizji Finansowej i Międzynarodowe Wskazówki dotyczące Praktyki Rewizji Finansowej 2001 – International Standards on Auditing & Inter-national Auditing Practicle Statements 2001, Stowarzyszenie.Księgowych.w.Polsce,.Warszawa.2001 .

Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej. –. International Accounting Standards Board,.Stowarzyszenie.Księgowych.w.Polsce,.Warszawa.2007 .

Niedziółka.D ..A .,.Relacje inwestorskie, Wydawnictwo.Naukowe.PWN,.Warszawa.2008 .Nowak.E .,.Rachunkowość – kurs podstawowy, Państwowe.Wydawnictwo.Ekonomiczne,.

Warszawa.2002 .Olchowicz.I .,.Tłaczała.A .,.Sprawozdawczość finansowa,.Wydawnictwo.Difin,.Warszawa.

2002 .Penc.J .,.Leksykon biznesu, Agencja.Wydawnicza.Placet,.Warszawa.1997 .Pfaff.J .,.Wpływ rewizji finansowej na wiarygodność sprawozdania finansowego,.Wydaw-

nictwo.Uniwersytetu.Ekonomicznego.w.Katowicach,.Katowice.2008 .Raport z badania nadużyć gospodarczych w polskich firmach. Nadużycia – niewidzialny

wróg przedsiębiorstw w 2008 roku,.Deloitte.Advisory.Sp ..z.o ..o .,.http://www .deloit-te .com/assets/Dcom-Poland/Local%20Assets/Documents/Raporty,%20badania,%20rankingi/pl_NaduzyciaGospodarcze_2008 .pdf,.(04 .07 .2011) .

Report to the Nations on Occupational Fraud & Abuse,.2010.Global.Fraud.Study,.Asso-ciation.of.Certified.Fraud.Examiners, www .acfe .com,.http://www .acfe .com/rttn/rttn-2010 .pdf.(04 .07 .2011) .

Samelak. J .,.Determinanty sprawozdawczości finansowej przedsiębiorstw oraz kierunki jej dalszego rozwoju, Wydawnictwo.Akademii.Ekonomicznej.w.Poznaniu,.Poznań.2004 .

Sprawozdanie finansowe bez tajemnic: Rachunkowość finansowa w praktyce,.praca.zbio-rowa. pod. red .. G .. K .. Świderskiej. i.W ..Więcława,.Wydawnictwo. Difin,.Warszawa.2006 .


Sprawozdanie finansowe według polskich i międzynarodowych standardów rachunkowo-ści, praca.zbiorowa.pod.red ..G ..K ..Świderskiej.i.W ..Więcława,.Wydawnictwo.Difin,.Warszawa.2009 .

Szyszka.A .,.Efektywność Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie na tle rynków dojrzałych, Wydawnictwo.Akademii.Ekonomicznej.w.Poznaniu,.Poznań.2001 .

The American Heritage Dictionary,.Second.College.Edition,.2004 .Turyna.J .,.Standardy rachunkowości – MSR – US GAAP – Polskie Ustawodawstwo, Wy-

dawnictwo.Difin,.Warszawa.2003 .Walińska.E .,.Międzynarodowe standardy rachunkowości: ogólne zasady pomiaru i pre-

zentacji pozycji bilansu i rachunku wyników,.Oficyna.Ekonomiczna,.Kraków.2007 .Wąsowski.W .,.Kreatywna rachunkowość: fałszowanie sprawozdań finansowych, Wydaw-

nictwo.Difin,.Warszawa.2005 .Winiarska. K .,. Audyt finansowy, Państwowe. Wydawnictwo. Ekonomiczne,. Warszawa.

2009 .Ziarko-Siwek.U .,.Efektywność informacyjna rynku finansowego w Polsce, Wydawnictwo.

CeDeWu,.Warszawa.2005 .

Streszczenie

Rozdział.przedstawia.aktualną.i.istotną.dla.teorii.i.praktyki.problematykę.użyteczno-ści. sprawozdań.finansowych.w.procesie.podejmowania.decyzji.na. rynku.kapitałowym ..Podjęto.w.nim.próbę.oceny.tego,.czy.sprawozdania.finansowe.dostarczają.użytecznych.informacji.ich.odbiorcom,.w.tym.uczestnikom.rynku.kapitałowego,.a.także,.czy.informa-cje.wynikające.ze.sprawozdań.finansowych.wpływają.na.ocenę.kierunku.podejmowanych.decyzji.inwestycyjnych ..Ponadto.zwrócono.uwagę.na.problem.wiarygodności.i.rzetelno-ści.sprawozdań.finansowych.oraz.na.ewentualne.ich.negatywne.konsekwencje .

SummaryThe role, importance and credibility of financial reporting

in the context of the capital market

This.article.has.examined.the.current.and.essential,.both.for.theory.and.practice,.is-sues.of.the.usefulness.of.financial.statements.in.a.decision-making.process.in.the.capital.market ..The.article.has.attempted.to.assess.whether.or.not.financial.statements.provide.information. to. their. recipients. including. participants. of. the. capital.market,. as. well. as.whether.or.not.the.information.resulting.from.financial.statements.affects.the.evaluation.of.the.direction.of.investment.decisions.made ..Additionally,.the.article.has.focused.on.the.issue.of.credibility.and.reliability.of.financial.statements.and.also.on.their.possible.nega-tive.consequences .

Rozdział 10Społeczna odpowiedzialność

jako perspektywiczny obszar w sprawozdawczości przedsiębiorstw

Grzegorz Zasuwa*

10.1. Wprowadzenie

Sprawozdawczość,. jako. jeden.z.elementów.rachunkowości,.bez.wątpienia.na-leży.do.najważniejszych.obszarów.w.każdym.przedsiębiorstwie ..Trudno.jest.nawet.wyobrazić.sobie,.jak.mogłyby.funkcjonować.podmioty.gospodarcze.bez.wiedzy.na.temat.kosztów.wytwarzanych.produktów,.poziomu.przychodów.ze.sprzedaży.czy.na-leżności.od.odbiorców ..Będąc.częścią.życia.gospodarczego.oraz.przedmiotem.badań.naukowych,.sprawozdawczość,.wraz.ze.zmieniającym.się.otoczeniem,.podlega.także.pewnym.zmianom.i.rozwojowi ..Pojawiają.się.tutaj.ciągle.nowe.problemy.stanowiące.jednocześnie.wyzwania. dla. teoretyków. i. praktyków. zajmujących. się. tą. dziedziną.wiedzy ..Wspomniane.wyzwania.dotyczą.wielu.zagadnień ..Jednym.z.nich.jest.idea.społecznej.odpowiedzialności.przedsiębiorstw ..Świadczą.o.tym.między.innymi.coraz.częściej.pojawiające.się.na.ten.temat.publikacje,.tak.w.krajowej,.jak.i.zagranicznej.literaturze.przedmiotu .

Idea.społecznej.odpowiedzialności.może.łączyć.się.ze.sprawozdawczością.i.ra-chunkowością.co.najmniej.na.dwa.sposoby1 ..W.pierwszym.ujęciu.wyrazem.aplikacji.zasad.społecznej.odpowiedzialności.jest.dążenie.do.tego,.aby.informacje.dostarcza-ne.przez.system.rachunkowości.cechowały.się.jak.najwyższym.poziomem.jakości ..W.drugim.ujęciu.społeczna.odpowiedzialność.przejawia.się.w.rozszerzonym.zakre-sie.informacji.przedstawianych.w.sprawozdaniach.przedsiębiorstw ..Traktowanie.idei.

*. Dr.Grzegorz.Zasuwa,.Katolicki.Uniwersytet.Lubelski.Jana.Pawła.II,.Instytut.Ekonomii.i.Zarzą-dzania,.Katedra.Zarządzania.Przedsiębiorstwem,.adiunkt,.e-mail:.gzasuwa@kul .lublin .pl

1. J ..Krasnodombska,.Rachunkowość a idea społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw w do-bie kryzysu ekonomicznego,.[w:].Rachunkowość wobec kryzysu gospodarczego,.pod.red ..B ..Mi-cherdy,.Difin,.Warszawa.2010,.s ..25 .

186. Grzegorz.Zasuwa

społecznej.odpowiedzialności.jako.teorii,.zgodnie.z.którą.działy.finansowe.oraz.oso-by.badające.sprawozdania.powinny.dopełnić.wszelkich.starań,.aby.raporty.takie.mia-ły.jak.największą.jakość.sprowadza.się,.przede.wszystkim.do.przestrzegania.zasad.legalności.oraz.etyczności.postępowania.i.nie.jest.przedmiotem.tego.artykułu2 ..

Celem.niniejszego.rozdziału.jest.przedstawienie.idei.społecznej.odpowiedzial-ności.jako.perspektywicznego.elementu.sprawozdawczości.gospodarczej,.który.roz-szerza.zakres.tradycyjnie.gromadzonych.i.ujawnianych.informacji ..Cel.pracy.zosta-nie.osiągnięty.przez:

• przedstawienie.zarysu.idei.społecznej.odpowiedzialności;• omówienie.głównych.czynników.wskazujących.na.konieczność.rozszerzenia.

tradycyjnych.raportów.finansowych;• przedstawienie.podstawowych.regulacji.dotyczących.raportowania.społecz-

nego;• ukazanie.miejsca.informacji.na.temat.społecznej.odpowiedzialności.w.spra-

wozdawczości.przedsiębiorstw .

10.2. Idea społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw

Społeczna.odpowiedzialność.przedsiębiorstw.należy.w.ostatnich. latach.do.po-pularniejszych.zagadnień.w.naukach.o.zarządzaniu ..Świadczą.o.tym.zarówno.liczne.publikacje,. jak. i. konferencje. naukowe,. podczas. których. podejmuje. się. ten. temat ..Znaczna.popularność.idei.społecznej.odpowiedzialność.sprawia,.że.z.jednej.strony.dziedzina.ta.rozwija.się.dynamicznie.i.koncepcje.wypracowane.przez.badaczy.znaj-dują.zastosowania.praktyczne,.a.z.drugiej.strony,.wspomniana.popularność.sprawia,.że.istnieje.tutaj.wiele.niejasności.o.charakterze.terminologicznym ..

Przedmiotem.największych.wątpliwości.jest.sama.treść.pojęcia.„społeczna.od-powiedzialność. przedsiębiorstwa” .. Pierwszą. definicję. tego. pojęcia. zaproponował.Howard.R ..Bowen.w.książce.pt ..Social Responsibilities of the Businessman,.wyda-nej.w.1953.roku3 ..We.wspomnianej.pracy.przyjęto,.że.„społeczna.odpowiedzialność.odnosi.się.do.obowiązków.biznesmena,.w.szczególności:.prowadzenia.polityki,.po-dejmowania.decyzji.oraz.działań,.które.są.pożądane.ze.względu.na.wartości.i.cele.społeczne”4 ..Innymi.słowy,.istotą.społecznej.odpowiedzialności.–.zgodnie.z.cytowa-ną.definicją.–.jest.zarządzenie.przedsiębiorstwem.tak,.aby.były.realizowane.warto-ści.oraz.cele.społeczne ..Takie.ujęcie.społecznej.odpowiedzialności.rodzi.zasadnicze.

2. B ..Gierusz,.T ..Martynik,.Rachunkowość w świetle teorii społecznej odpowiedzialności przed-siębiorstwa,.[w:].Problemy współczesnej rachunkowości,.pod.red ..Pracowników.Katedry.Ra-chunkowości.SGH,.Szkoła.Główna.Handlowa.w.Warszawie,.Warszawa.2009,.s ..127-128 .

3. E ..Garriga,.D ..Melé,.Corporate Social Responsibility Theories: Mapping The Territory,.„Jour-nal.of.Business.Ethics”,.2004,Vol ..53,.s ..51-71 .

4. Cyt ..za.A ..B .Carroll,.Corporate Social Responsibility. Evolution of a Definitional Construct,.„Business.&.Society”,.September.1999,.Vol ..38,.No ..3,.s ..269 .

Społeczna.odpowiedzialność.jako.perspektywiczny.obszar. 187

pytania.o.to,.jakie.są.wartości.oraz.cele.społeczne.oraz.które.z.tych.celów.powinny.być.realizować.przez.przedsiębiorstwa?.Odpowiedzi.na.wymienione.pytania.są.zróż-nicowane ..Wśród.licznych.poglądów.dają.się.wyodrębnić.dwa.główne.stanowiska ..Według. jednego.z.nich,.którego. sławnym.przedstawicielem.był.Milton.Friedman,.jedynym.społecznym.zobowiązaniem.„biznesu.jest.biznes” ..Innymi.słowy,.przedsię-biorstwa.powinny.wytwarzać.produkty.i.świadczyć.usługi.oraz.generować.zyski.dla.swoich.właścicieli.w. ramach.obowiązującego.prawa5 ..Zgodnie. z. tym.podejściem,.problemami. społecznymi. powinny. zajmować. się. inne. jednostki. niż. przedsiębior-stwa,.takie.jak.fundacje.czy.organy.administracji.rządowej.posiadające.wiedzę.oraz.niezbędne.umiejętności.niesienia.pomocy.potrzebującym .

Według.drugiego.stanowiska,. reprezentowanego.między. innymi.przez.P ..Dru-ceka6,.M ..Portera.i.M ..Kramera7,.przedsiębiorstwa.mogą.i.powinny.angażować.się.w.rozwiązywanie.ważnych.problemów.społecznych ..Co.więcej,.wskazuje.się.tutaj,.że. takie. zaangażowanie.może. prowadzić. nawet. do. osiągania. przewagi. konkuren-cyjnej,.jeśli.jego.wynikiem.są.nowe.produkty.lub.innowacyjne.procesy.biznesowe ..Podkreśla.się.tutaj.wyraźnie,.że.ograniczanie.społecznego.zaangażowania.firmy.do.działań.polegających.jedynie.na.kształtowaniu.wizerunku,.na.przykład.przez.spon-soring.kultury,.choć.jest.społecznie.pożyteczne,.to.nie.przynosi.tak.dużych.korzyści.ani.firmie,.ani.społeczeństwu,.jak.nowe.produkty ..

Ze.wspominanymi.dwoma.stanowiskami.wiąże.się.także.przejście.od.paradyg-matu. społecznej.odpowiedzialności. rozumianej. jako.„czynienie.dobra.dla. samego.dobra”.do.„czynienia.dobra.dla.obopólnej.korzyści”8 ..W.pierwszym.ujęciu.społeczna.odpowiedzialność.była.redukowana.do.działalności.filantropijnej ..Przedsiębiorstwa.występowały.w.roli.tzw ..dobrych.obywateli,.którzy.udzielali.wsparcia.na.szczytne.cele,.nie.oczekując.w.zamian.żadnych.korzyści ..Wymienione.podejście.było.cha-rakterystyczne.dla.lat.60 ..i.70 ..ubiegłego.stulecia.a.jego.zagorzałym.krytykiem.był.wymieniony.już.Milton.Friedman .

W. drugim,. nowym. paradygmacie,. społeczne. zaangażowanie. firm. traktowane.jest. podobnie. jak. inwestycje,. od.których.oczekuje. się.korzyści.o. charakterze.biz-nesowym ..Takie.ujęcie.społecznej.odpowiedzialności.jest.widoczne.między.innymi.w.definicji.tej.koncepcji.zaproponowanej.przez.Komisję.Europejską,.zgodnie.z.którą.„społeczna.odpowiedzialność.oznacza.nie.tylko.wypełnianie.obowiązków.wynikają-cych.z.obowiązujących.przepisów.prawnych,.ale.również.dotyczy.tego,.aby.przed-siębiorstwa.dokonywały.większych.inwestycji.w.kapitał.ludzki,.środowisko.natural-

5. M ..Friedman,.The Social Responsibility of Business is to Increase its Profits,.„The.New.York.Times.Magazine”,.13.września.1970 .

6. Zob ..N ..C ..Smith,.Bounded goodness: marketing implications of Drucker on corporate respon-sibility,.„Journal.of.the.Academy.of.Marketing.Science”,.2009,.Vol ..37,.s ..73-84 .

7. Zob ..M ..E ..Porter,.M ..R ..Kramer,.The Competitive Advantage of Corporate Philanthropy,.„Har-vard.Business.Review”,.December.2002,.Vol ..80,.s ..56-69 .

8. C ..Smith,.The New Corporate Philanthropy,.„Harvard.Business.Review”,.May/June.1994,.Vol ..72,.s ..105 .


ne.oraz.relacje.z.interesariuszami”9 ..Przytoczona.definicja.akcentuje.trzy.obszary,.na.których.społecznie.odpowiedzialne.przedsiębiorstwo.powinno.skoncentrować.swoje.inwestycje ..Są.nimi:.kapitał.ludzki,.środowisko.naturalne.oraz.relacje.z.interesariu-szami .

Ostatni.z.wymienionych.powyżej.obszarów,.czyli.relacje.z.interesariuszami,.po-siada. szczególnie. duże. znaczenie. ze.względu. na. zarządzanie. społeczną. odpowie-dzialnością,. ponieważ.w.praktyce. przedsiębiorstwa. nie. kierują. swoich. działań. do.społeczeństwa. jako. bliżej. nie. określonej. całości,. ale. do. konkretnych. podmiotów.bądź.ich.grup10 ..Interesariusze,.czyli.wszyscy,.którzy.mogą.mieć.wpływ.na.osiąganie.celów.przez.organizację,.bądź.są.pod.wpływem.takiej. jednostki,.są.coraz.bardziej.istotni.dla.współczesnych.firm ..Dla.osiągnięcia.sukcesu.ekonomicznego.we.współ-czesnym.świecie.nie.wystarcza.jedynie.utrzymywanie.dobrych.relacji.z.akcjonariu-szami. (właścicielami),.którzy.dostarczają.kapitału ..Coraz.większe.znaczenie.mają.także.inni.interesariusze,.tacy.jak:.potencjalni.inwestorzy,.pracownicy,.organizacje.konsumenckie,.jednostki.administracji.państwowej.i.media11 .

Zarządzanie. relacjami. z. interesariuszami.obejmuje.między. innymi.komuniko-wanie. rezultatów.działalności.w.o.wiele. szerszym.zakresie.niż. tylko. takim,.który.jest.zawarty.w.tradycyjnym.sprawozdaniu.finansowym ..Wspomniana.komunikacja.jest.trudnym.zdaniem,.ponieważ.interesariusze.cechują.się.znacznym.stopniem.nie-ufności,. szczególnie. teraz.po.serii.afer.związanych.z.nadużyciami. i. fałszerstwami.zapoczątkowanymi.przez.sprawę.Enronu ..Podmioty.zainteresowane.sytuacją.przed-siębiorstw.nie.zadowalają.się.luźnymi.notatkami.prasowymi.na.przykład.o.oddziały-waniu.na.środowisko.naturalne,.czy.działalności.dobroczynnej ..Coraz.częściej.ocze-kują.oni.konkretnych,.potwierdzanych.przez.audytorów.zewnętrznych.informacji12 ..Takie.oczekiwania.stanowią.nowe.wyzwanie.zarówno.dla.służb.zajmujących.się.ge-nerowaniem.informacji.w.przedsiębiorstwach,.jak.i.dla.firm.audytorskich .

10.3. Główne przyczyny rozszerzania tradycyjnej sprawozdawczości finansowej

Coraz.częściej.podkreśla.się,.że.tradycyjnie.rozumiana.sprawozdawczość,.któ-rej.podstawowym.składnikiem.jest.raport.finansowy.w.niewystarczającym.stopniu.zaspokaja. potrzeby. informacyjne.podmiotów.zainteresowanych. sytuacją. przedsię-

9. Promoting a European Framework for Corporate Social Responsibility. Green Paper,.Euro-pean.Commission,.Brusseles,.2001,.s ..8 .

10. M ..B ..Clarkson,.A Stakeholder Framework for Analyzing and Evaluating Corporate Social Performance,.„Academy.of.Management.Review”,.1995,.Vol ..20,.s ..103 .

11. Ibidem,.s ..106 .12. Np ..A .. Jones,.G .. Jonas,.Corporate Social Responsibility Reporting: The Growing Need for

Input from the Accounting Profession,.„CPA.Journal”;.2011,.Vol ..81,.s ..65 .


biorstw ..Wśród.podstawowych.przyczyn.takiego.stanu.rzeczy.wymienia.się.między.innymi:

• zwiększający. się. zakres. potrzeb. informacyjnych. interesariuszy. przedsię-biorstw,

• wprowadzanie.idei.społecznej.odpowiedzialności.do.praktyki.zarządzania,• rosnące.ryzyko.prowadzenia.działalności.gospodarczej,• rosnącą. różnicę.między.wartością.księgową.przedsiębiorstw.a. ich.wyceną.

rynkową .Jedną.z.podstawowych.przyczyn.rozszerzania.zakresu.tradycyjnie.pojmowanej.

sprawozdawczości.są.rosnące.potrzeby.informacyjne.interesariuszy ..Potrzeby.takie.związane.są.między.innymi.z.rozwojem.etycznego.inwestowania.oraz.rosnącą.ak-tywnością.i.świadomością.konsumentów ..Pierwsze.z.wymienionych.zjawisk,.czyli.rozwój.na.rynku.kapitałowym.segmentu.funduszy.etycznych.oraz.powstawanie.in-deksów.monitorujących.wartość.przedsiębiorstw.zaangażowanych.w.ideę.społecznej.odpowiedzialności. generują. konkretne. potrzeby. informacyjne13 .. Przedsiębiorstwa,.którym. zależy,. aby. uzyskać. dostęp. do. kapitału. inwestorów.biorących. pod. uwagę.w.swoich.decyzjach.cele.społeczne.muszą.dostosować.się.do.takich.wymagań.oraz.uwzględnić.to.w.sprawozdawczości ..Drugie.ze.wspomnianych.tutaj.zjawisk.polega.na. tym,. że. oczekiwania. społeczeństwa.wobec.współczesnych. przedsiębiorstw.nie.ograniczają.się.jedynie.do.zapewnienia.stabilnego.zatrudnienia.i.dostarczania.pro-duktów.o.dobrej.jakości.po.właściwych.cenach ..Około.60%.społeczeństwa.oczeku-je.od.przedsiębiorstw.między.innymi:.zapewnienia.bezpieczeństwa.i.higieny.pracy,.uczciwego.traktowania.pracowników,.troski.o.środowisko.naturalne.oraz.niewyko-rzystywania.pracy.dzieci14 ..Tradycyjna.sprawozdawczość.nie.jest.więc.w.stanie.za-spokoić.wszystkich.potrzeb. informacyjnych.ani. inwestorów.etycznych,. ani. społe-czeństwa ..

Drugim. powodem. zwiększania. zakresu. sprawozdawczości. jest.wprowadzanie.do.przedsiębiorstw.koncepcji.zarządzania.społeczną.odpowiedzialnością.lub.jej.wy-branych.aspektów ..Do.takich.rozwiązań.zaliczają.się.między.innymi.certyfikowane.systemy.zarządzania.zgodne.z.normami.SA8000,.AA1000,.czy.normami.serii.ISO.dotyczącymi.zarządzania.środowiskowego15 ..W.każdym.z.wymienionych.przypad-ków. istnieje. potrzeba,. aby. gromadzić. informacje. na. temat. przebiegu. i. rezultatów.działań.prospołecznych ..Bez.dysponowania.mierzalnymi.wynikami.niemożliwe.by-łoby.zarządzanie.taką.działalnością .

13. Zob ..J ..Dymowski,.Respect Index – oczekiwania, doświadczenia badawcze i kierunki ewolucji dotyczące pierwszego indeksu zrównoważonego rozwoju notowanego na GPW w Warszawie,.Prace.Naukowe.Uniwersytetu.Ekonomicznego.we.Wrocławiu.nr.156,.s ..13-23 ..

14. Postawy wobec społecznej odpowiedzialności biznesu,.Ipsos,.Warszawa.2003,.s ..8 .15. J ..Korpus,.Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw w obszarze kształtowania środowiska

pracy,.Wydawnictwo.Placet,.Warszawa.2006,.s ..70-81 .


Kolejnym. powodem.wprowadzania. zmian. do. sprawozdawczości. jest. ryzyko,.jakim.obarczone. są.współczesne. przedsiębiorstwa ..Dzisiejsze. czasy. przez. specja-listów. od. zarządzania. określane. są. jako. burzliwe ..Trudno. jest. teraz. przyjmować,.że.przyszłość.firmy.będzie.prostą.ekstrapolacją. tego.co.działo.się.w.przeszłości16 ..W.dzisiejszych.czasach,.jeszcze.bardziej.zmiennych.niż.te,.o.których.pisał.P ..Druc-ker.w.latach.osiemdziesiątych.XX.wieku,.kwestie.dotyczące.planowania.przyszłości.przedsiębiorstw.są.o.wiele.trudniejsze ..Taka.sytuacja.rodzi.zapotrzebowanie.na.in-formacje,.które.mogą.chociaż.w.pewnym.stopniu.okazać.się.przydatne.w.przewidy-waniu.ryzyk,.na.jakie.będzie.wystawiona.jednostka.w.przyszłości ..Tradycyjne.spra-wozdanie.finansowe.przedstawia.sytuację.finansową.firmy.na.tzw ..dzień.bilansowy,.który.miał.miejsce.w.przeszłości ..Oczywiście.pewne. informacje.dotyczące. ryzyk,.z.jakimi.związana.jest.działalność.przedsiębiorstwa.raportowane.są.w.sprawozdaw-czości.finansowej,.w.informacji.dodatkowej.oraz.sprawozdaniu.z.działalności.jed-nostki ..Jednak.nie.znajdziemy.tam.wiadomości.na.temat.tego,.jakie.zagrożenia.może.przynieść.działalność.firmy,.na.przykład.dla.środowiska.naturalnego,.co.z.kolei.może.wywoływać.także.negatywne.konsekwencje.dla.sytuacji.ekonomicznej.firmy.w.po-staci.zaostrzenia.regulacji.prawnych,.czy.wystąpienia.bojkotów.konsumenckich .

Istotnym.powodem.dokonywania.zmian.w.sprawozdawczości. jest. także.coraz.większa.różnica.między.wartością.księgową.przedsiębiorstw.a.ich.wyceną.przez.ry-nek ..Na. przykład.według. jednej. z. firm. doradczych. udział. aktywów.materialnych.oraz.finansowych.w.wartości.rynkowej.500.największych.przedsiębiorstw.w.Stanach.Zjednoczonych.zmniejszył.się.z.83%.w.roku.1975.do.poziomu.jedynie.19%.w.roku.2009 ..Oznacza.to,.że.wkład.składników.niematerialnych.w.wartość.rynkową.przed-siębiorstw.uległ.zwiększeniu.z.17%.aż.do.81%17 ..Taki.stan.rzeczy.oznacza,.że.tra-dycyjne.sprawozdanie.finansowe.w.coraz.mniejszym.stopniu.jest.w.stanie.uchwycić.wartość.rynkową.przedsiębiorstwa ..Przyczyn.takiego.stanu.rzeczy.jest.co.najmniej.kilka18 ..Wśród.nich.istotne.znaczenie.wydają.się.mieć.niematerialne.składniki.mająt-ku,.które.zazwyczaj.nie.są.zaliczane.do.bilansu ..Kategorie.takie.jak.reputacja.firmy,.dobre.relacje.z.interesariuszami.czy.sprzyjająca.efektywności.atmosfera.w.pracy.nie.znajdują. odzwierciedlenia. w. bilansowych. składnikach. majątku. dopóki. dana. jed-nostka.nie.zostanie.przejęta.przez.inny.podmiot.i.ich.wartość.nie.zostanie.wyrażona.w. formie. wartości. firmy ..Wymienione. tutaj. niedoskonałości. tradycyjnej,. finanso-wej.sprawozdawczości.są.dobrze.znane.badaczom.zajmującym.się.rachunkowością.i. były. podkreślane. już.w. tzw .. raporcie. Jankinsa. z. 1994. roku,. gdzie. postulowano.rozszerzenie.tradycyjnych.sprawozdań.finansowych.o.prospektywne.dane.finansowe.

16. Np ..P ..Drucker,.Zarządzanie w czasach burzliwych,.Czytelnik.1995,.Warszawa,.s ..47 .17. Intangible.Asset.Market.Value,.www .oceantomo .com..(20 .09 .2011)18. I ..Sobańska,.M ..Michalak,.System rachunkowości i sprawozdawczości finansowej zorientowa-

ny na wartość przedsiębiorstwa,.[w:].Rachunkowość w procesie tworzenia wartości przedsię-biorstwa,.red ..I ..Sobańska,.T ..Wnuk-Pel,.Wydawnictwo.Uniwersytetu.Łódzkiego,.Łódź.2009,.s ..20 .


i. niefinansowe ..Prace.w. tym.kierunku. są. prowadzone.między. innymi.przez.Radę.Międzynarodowych.Standardów.Rachunkowości.od.2002.roku19 .

Dokonując.charakterystyki.głównych.przyczyn.zwiększania.zakresu.tradycyjnej.sprawozdawczości.warto.podkreślić,.że.wymienione.powyżej.zjawiska.nie.oznacza-ją,. że. tradycyjne. sprawozdania.finansowe.posiadają.obecnie.mniejszą.wartość.niż.w.przeszłości ..Jest.wręcz.przeciwnie ..Znaczenie.informacji.finansowych.w.obecnych.czasach,.dotkniętych.kryzysem.gospodarczym,.jest.prawdopodobnie.jeszcze.większe.niż.kilkanaście.lat.temu ..Jednak,.aby.sprawozdania.takie.mogły.pełnić.swoją.podsta-wową.funkcję,.czyli.stanowić.źródło.rzetelnych.informacji.o.kondycji.ekonomiczno-finansowej.przedsiębiorstw.niezbędne.są.także.dane.o.niefinansowych.aspektach.ich.działalności20 .

10.4. Podstawowe regulacje w zakresie raportowania odpowiedzialności społecznej

Podejmując. zagadnienie. regulacji. dotyczących. raportowania. społecznej. odpo-wiedzialności.warto.na. samym.początku.zwrócić.uwagę.na. fakt,. że.w.większości.państw.raportowanie.wyników.społecznych.odbywa.się.na.zasadach.dobrowolnych21 ..Dobrowolność.raportowania.wymienionych.kwestii.sprawia,.że.firmy.stosują.różne.regulacje.w.tym.zakresie ..Liczba.wykorzystywanych.standardów.i.wytycznych.do.przygotowywania. tzw .. raportów.społecznych. jest.znaczna ..Dokonując. ich.charak-terystyki.trzeba.zauważyć,.że.wśród.nich.znajdują.się.tzw ..wytyczne.sensu stricto,.czyli.takie,.które.wskazują.co.oraz.w.jaki.sposób.należy.przedstawić.w.raporcie.spo-łecznym.oraz.inne.regulacje,.które.można.traktować.jako.pomoc.w.procesie.przygo-towywania.takich.informacji ..

Wśród.wytycznych. raportowania.w. ścisłym. tego. słowa. znaczeniu. najbardziej.zaawansowanym.rozwiązaniem.są.wskazówki.opracowane.przez.Global Reporting Initiative22 ..Wymienione. regulacje.zostały. stworzone.przez.analogię.do.przepisów.z.zakresu.sprawozdawczości.finansowej ..Obejmują.one.zarówno.liczne.zasady,.jaki.i.mierzalne.wskaźniki.rezultatów.osiąganych.przez.przedsiębiorstwa,.przy.czym.za-sady.podzielone.są.na.trzy.grupy ..

19. Ibidem,.s ..17 .20. Np ..M ..Sierpińska,.T ..Jachna,.Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych,.Wy-

dawnictwo.Naukowe.PWN,.Warszawa.2009,.s ..13 .21. Chociaż.istnieją.istotne.wyjątki.od.tej.zasady ..Na.przykład.w.krajach.skandynawskich.takich.

jak.Szwecja,.Norwegia.oraz.Dania.duże.przedsiębiorstwa.zostały.zobowiązane.do.przygotowy-wania.raportów.społecznych ..Podobne.regulacje.istnieją.także.w.Wielkiej.Brytanii.oraz.Francji.zob ..P ..Roszkowska,.Rewolucja w raportowaniu biznesowym. Interesariusze, konkurencyjność, społeczna odpowiedzialność,.Diffin,.Warszawa.2011,.s ..154-155 .

22. M ..Rybak,.Etyka menedżera – społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa,.Wydawnictwo.Naukowe.PWN,.Warszawa.2004,.s ..152 ..


W.pierwszej.grupie.znajdują.się.reguły.precyzujące..zawartość.raportu,.dotyczą.one.w.szczególności:.istotności.przedstawianych.informacji,.uwzględniania.intere-sariuszy,.przyjmowania.kontekstu.zrównoważonego.rozwoju.oraz.kompletności.uka-zywanych.zjawisk23 ..Druga.grupa.zasad.ma.na.celu.zapewnienie.jakości.raportowi ..Jakość.taką.można.osiągnąć.przestrzegając.zasad:.wyważania.pozytywnych.i.nega-tywnych. informacji,. porównywalności,. dokładności,. terminowości,. przejrzystości.oraz.wiarygodności ..Ostatnia.grupa.reguł.dotyczy.zasięgu.raportu ..Zasięg.rozumiany.jest.tutaj.jako.liczba.podmiotów,.które.mają.zostać.objęte.sprawozdaniem ..Zgodnie.ze.wspomnianą.zasadą.raport.powinien.obejmować.te.podmioty,.nad.którymi.orga-nizacja.raportująca.sprawuje.kontrolę,.lub.na.które.wywiera.znaczny.wpływ.w.łań-cuchu.dostaw24 .

Wytyczne.Global Reporting Initiative.nie.ograniczają.się.jedynie.do.zbioru.zasad.o.charakterze.jakościowym ..Tak.jak.to.już.wcześniej.zostało.wspomniane,.zwierają.one. również.wykaz.79.wskaźników,. za.pomocą.których.można.dokonać.pomiaru.wyników.jednostki.w.wymiarach:.ekonomicznym,.społecznym.i.środowiskowym25 .

Drugi. pod. względem. popularności. oraz. znaczenia. zbiór. zasad. raportowania.społecznej.odpowiedzialności.znajduje. się.w.standardzie.AA.100026 ..Wymieniony.standard.zawiera.wskazówki,.które.mają.pomóc.firmom.zinstytucjonalizować.spo-sób,.w. jaki:. rozumieją,. zarządzają,. administrują,.wdrażają,. oceniają. i. komunikują.swoją.odpowiedzialność ..Wymieniony.standard.składa.się.z.trzech.części ..W.pierw-szej.z.nich.(Framework).znajdują.się.podstawowe.zasady,.według.których.powinno.postępować.społecznie.odpowiedzialne.przedsiębiorstwo ..Druga.część. (Assurance Standard). dotyczy. oceny. oraz. zapewnienia. wiarygodności. prowadzonym. działa-niom ..Natomiast.ostatni.element.tej.normy.poświęcony.został.problematyce.zaanga-żowania.interesariuszy.(Stakeholder Engagnement)27 ..

Jak.widać,.żadna.z.powyższych.części.standardu.AA.1000.nie.jest.poświęcona.samemu.raportowaniu ..Raportowanie.społecznej.odpowiedzialności.występuje.tutaj.jako.integralny.element.zarządzania ..Rozpatrywany.standard.nie.zawiera.również.żadnych.konkretnych.propozycji.wskaźników ..Jego.idea.oparta.jest.na.procesowym.podejściu.do.zarządzania ..Zadaniem.zarządu.firmy.jest.tutaj.między.innymi.identy-fikacja.istotnych.procesów.w.przedsiębiorstwie.ze.względu.na.oczekiwania.intere-sariuszy.oraz.zdefiniowanie.wskaźników.wyników.takich.procesów,.które.następnie.będą.monitorowane.i.raportowane ..Takie.podejście.do.raportowania.społecznej.od-powiedzialności.sprawia,.że.opracowywane.raporty.stanowią.zarówno.istotne..na-rzędzie.zarządzania,.jak.i.komunikacji.z.interesariuszami ..Z.drugiej.jednak.strony,.

23. Wytyczne do raportowania kwestii zrównoważonego rozwoju,. Global. Reporting. Initiative,.2011,.s ..9-14 .

24. Ibidem,.s ..14-20 .25. Ibidem,.s ..27-3126. P ..Roszkowska,.Rewolucja w raportowaniu biznesowym. op ..cit .,.s ..156 .27. J ..Adamczyk,.Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw,.PWE,.2009,.s ..177-178 .


trudniej. jest.w. tym. przypadku. zapewnić. porównywalność. raportów. społecznych.między.różnymi.przedsiębiorstwami ..Opisując.normę.AA.1000.warto.także.wspo-mnieć,. że. zawiera.ona.cenne.wskazówki.dotyczące.audytu.zarówno.wdrożonego.systemu.zarządzania,. jak.i.raportu.społecznego,.czego.nie.znajdujemy.w.wytycz-nych.GRI28 .

Zbiór.pozostałych.rozwiązań.wykorzystywanych.przez.przedsiębiorstwa.w.pro-cesie.raportowania.społecznej.odpowiedzialności.obejmuje.liczne.regulacje,.do.któ-rych.zaliczają.się.między.innymi.takie.rozwiązania,.jak:

• standard.SA.8000.(Social Accountability),• zasady.CERE.(Coalition for Environmentlly Responsible Economics),• zasady.Global Compact,• normy.dotyczące.zarządzania.środowiskowego.serii.ISO,• normy.dotyczące.zarządzania.środowiskowego.EMAS,• zalecenia. dotyczące. sposobu. traktowania. pracowników.Międzynarodowej.

Konfederacji.Wolnych.Związków.Zawodowych,• wytyczne.OECD.dla.przedsiębiorstw.wielonarodowych,• zasady.Global Sulivan Principles29Przedstawione.powyżej.zalecenia.i.wytyczne.są.znacznie.zróżnicowane ..Znaj-

dują.się.wśród.nich.zarówno.certyfikowane.systemy.zarządzania.(np ..normy.serii.ISO,.EMAS),.których.wdrożenie.wymaga.wprowadzenia.określonych.procedur.do.przedsiębiorstw,.jak.i.zbiory.zasad,.których.implementacja.sprowadza.się.tyl-ko.do.przestrzegania.określonych.reguł.i.zakomunikowania.tego.w.oświadczeniu.zarządu. (np .. zasady.Global Compact,. zasady.Global Sulivan) ..Wśród.wymie-nionych.rozwiązań.występują.zarówno.regulacje.przygotowane.dla.konkretnych.rodzajów. organizacji. (np ..wytyczne.OECD.dla. organizacji.wielonarodowych),.jak. i. reguły.mogące.znaleźć.zastosowanie.w.większości.firm.(np .. standard.SA.8000) .

Cechą.wspólną. przedstawionych. tutaj. reguł. i. zasad. jest. to,. że.mogą. one. zo-stać.wykorzystane.przez.przedsiębiorstwa. jako.pomoc.w.procesie.przygotowywa-nia.raportów.dotyczących.społecznej.odpowiedzialności ..Wymienione.rozwiązania.w.większości.przypadków.nie.zawierają.wskazówek.na. temat. tego,.co.konkretnie.należy.raportować ..Ale.samo.ich.uznanie.przez.jednostkę.i.wprowadzenie.w.życie.może.oddziaływać.na.treść.informacji.o.społecznej.odpowiedzialności .

28. Zob ..AA1000.Assurance.Standard,.www .accountability .org.(15 .10 .2011) .29. Por ..A ..Kamela-Sowińska,.Sprawozdawczość społeczna. Czy to jeszcze rachunkowość?,.[w:].

Problemy współczesnej rachunkowości,.pod.red ..Pracowników.Katedry.Rachunkowości.SGH,.Szkoła.Główna.Handlowa.w.Warszawie,.Warszawa.2009,.s ..221-222 .


10.5. Miejsce informacji o społecznej odpowiedzialności w sprawozdawczości przedsiębiorstw

Informacje.na.temat.wyników.społecznych.i.środowiskowych.osiąganych.przez.przedsiębiorstwa. mogą. zajmować. różne. miejsca. w. sprawozdawczości. przedsię-biorstw ..Możliwe.są.tutaj.co.najmniej.trzy.rozwiązania30 ..W.pierwszym.przypadku.informacje.o. społecznej. odpowiedzialności. prezentowane. są.w.postaci. odrębnego.raportu. społecznego ..W.drugim.przypadku. informacje. takie.zamieszczane. są. jako.element.informacji.dodatkowej.lub.sprawozdania.zarządu.z.działalności ..W.trzecim.przypadku.informacje.o.społecznym.oddziaływaniu.przedsiębiorstwa.stanowią.inte-gralny.element.tradycyjnie.pojmowanego.systemu.rachunkowości ..

Najprostszym. i. zarazem. najbardziej. popularnym. rozwiązaniem. jest. sytuacja,.w.której.przedsiębiorstwo.przedstawia. informacje.na. temat.osiągniętych.wyników.w.wymiarze.społecznym.i.środowiskowym.w.postaci.tzw ..raportu.społecznego ..Ra-porty.społeczne.publikowane.są.jako.autonomiczne.dokumenty.w.stosunku.do.spra-wozdania.finansowego,.jak.i.sprawozdania.zarządu.z.działalności ..Dokumenty.takie.zazwyczaj.mają.także.niewiele.wspólnego.z.system.rachunkowości.jednostki,.jdnak-że.za.całkowitym.oddzieleniem.informacji.na. temat.społecznej.odpowiedzialności.od.sprawozdawczości.finansowej.przemawia.kilka.argumentów31 .

Po.pierwsze,.raporty.społeczne.posiadają.szersze.grono.odbiorców.niż.sprawoz-dania.finansowe ..Podstawowymi.odbiorcami.raportów.finansowych.są.właściciele,.potencjalni.inwestorzy,.instytucje.finansowe ..Natomiast.raportami.społecznymi.za-interesowani.są.także.inni.interesariusze,.wśród.których.istotne.miejsce.zajmują:.or-ganizacje.konsumenckie,.społeczność.lokalna.oraz.media .

Po.drugie,. raporty. społeczne.mają. inne. zastosowanie.niż. sprawozdania.finan-sowe ..Sprawozdanie.finansowe.jest.podstawowym.dokumentem.wykorzystywanym.w.analizie.ekonomiczno-finasnowej.firmy ..Natomiast.sprawozdanie.społeczne.trak-towane.jest.jako.jedno.z.narzędzi.komunikacji.z.interesariuszami ..Nie.bez.znaczenia.jest.tutaj.fakt,.że.tego.typu.raporty.są.także.instrumentem.kształtującym.wizerunek.przedsiębiorstw .

Po.trzecie,.raporty.społeczne.zawierają.dane.o.rezultatach.działalności.organiza-cji.w.jednostkach.naturalnych.(np ..liczba.zatrudnionych.osób.niepełnosprawnych),.w.przeciwieństwie.do.sprawozdań.finansowych.wykorzystujących.przede.wszystkim.ujęcie.wartościowe ..W.raportach.społecznych.występują.również.liczne.informacje.o.charakterze.jakościowym,.dotyczące.między.innymi.przyjętej.polityki.w.zakresie.społecznej. odpowiedzialności,. uznawanych. wartości,. wprowadzonych. systemów.i.procedur.zarządzania .

Po.czwarte,.raportowane.informacje.w.postaci.tzw ..sprawozdań.społecznych.nie.są.objęte.systemem.ewidencji.rachunkowej ..Oczywiście.tradycyjny.system.rachun-

30. Por ..J ..Krasnodomska,.Rachunkowość a idea społecznej odpowiedzialności...,.op ..cit .,.s ..28 .31. A ..Kamela-Sowińska,.Sprawozdawczość społeczna...,.op ..cit .,.s ..220-221 .


kowości.finansowej.rejestruje.operacje.polegające.na.przekazywaniu.darowizn.czy.ponoszeniu. kosztów.wdrażania. na. przykład. systemów. zarządzania. środowiskiem ..Jednak.większość.informacji.zawartych.w.raportach.społecznych.jest.niemierzalna.albo.trudno.mierzalna.i.nie.ujmują.jej.tradycyjne.systemy.rachunkowości .

Informacje.na.temat.wyników.społecznych.i.środowiskowych.osiąganych.przez.jednostkę. można. również. prezentować. w. ramach. tradycyjnej. sprawozdawczości ..Miejscem.do.zamieszczania. takich.wiadomości.może.być.sprawozdanie.z.działal-ności.jednostki.lub.informacja.dodatkowa,.będąca.częścią.sprawozdania.finansowe-go32 .

Sprawozdanie.z.działalności.mają.obowiązek.sporządzać.między.innymi.spółki.kapitałowe,. komandytowo-akcyjne,. towarzystwa. ubezpieczeń. wzajemnych,. towa-rzystwa. reasekuracji. wzajemnej,. spółdzielnie. oraz. przedsiębiorstwa. państwowe33 ..W.treści. takiego.sprawozdania.należy.przedstawić.istotne.informacje.o.stanie.ma-jątkowym.i.sytuacji.finansowej.jednostki,.w.tym.ocenę.uzyskiwanych.efektów.oraz.wskazanie. czynników. ryzyka. i. opis. zagrożeń .. Wśród. szczegółowych. zagadnień.wpływających.na. stan.majątkowy. i. sytuację.finansową.firmy.należy. także. podać,.o.ile.jest.to.istotne.dla.oceny.sytuacji.jednostki,.wskaźniki.finansowe.i.niefinansowe,.łącznie.z.informacjami.dotyczącymi.zagadnień.środowiska.naturalnego.i.zatrudnie-nia34 .

Ustawodawca.nie.precyzuje.jednak,.jakie.wskaźniki.dotyczące.środowiska.na-turalnego.i.zatrudnienia.należy.raportować ..Doprecyzowania.tych.kwestii.nie.znaj-dujemy.także.w.MSSF ..W.MSR.1.dotyczącym.prezentacji.sprawozdań.finansowych.zaleca.się.jedynie,.aby.sprawozdaniom.finansowym.towarzyszyła.ocena.działań.za-rządu.jednostki,.głównie.w.tych.obszarach,.które.nie.są.bezpośrednio.prezentowane.przez.dane.finansowe.lub.mogą.być.kłopotliwe.w.zrozumieniu.przez.interesariuszy ..Ocena.taka.może.zawierać.w.szczególności:.charakterystykę.głównych.czynników.kształtujących.wyniki.działalności.jednostki,.w.tym.opis.zmian.zachodzących.w.oto-czeniu.firmy.oraz.jej.reakcje.na.wspomniane.zmiany35 .

Rozpatrując.możliwości.prezentowania. informacji.dotyczących.społecznej.od-powiedzialności.przedsiębiorstw.w.ramach.tradycyjnej.sprawozdawczości.finanso-wej.nie.można.zapomnieć.o.zawartości.informacyjnej.tzw ..informacji.dodatkowej ..Przedsiębiorstwa.objęte.ustawą.o. rachunkowości,. zgodnie.z.artykułem.art ..45.pkt.2.uor,.są.zobowiązane.do.tego,.aby.–.obok.bilansu.oraz.rachunku.zysków.i.strat.–.przedstawiać.także.informację.dodatkową,.obejmującą.wprowadzenie.do.sprawozda-nia.finansowego.oraz.dodatkowe.informacje.i.objaśnienia ..Wymagany.zakres.infor-

32. Por .. B ..Gierusz,.T ..Martynik,.Rachunkowość w świetle teorii społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstwa, [w:] Problemy współczesnej rachunkowości,.pod.red ..Pracowników.Katedry.Rachunkowości.SGH,.Szkoła.Główna.Handlowa.w.Warszawie,.Warszawa.2009,.s ..132-133 .

33. Ustawa o rachunkowości,.op ..cit .,.art ..49.pkt.1 .34. Ibidem,.pkt.3 .35. J ..Krasnodomska,.Rachunkowość a idea społecznej odpowiedzialności...,.op ..cit .,.s ..28 .


macji.dodatkowej,.sporządzanej.przez.jednostki.inne.niż.banki,.zakłady.ubezpieczeń.i.zakłady.reasekuracji,.został.określony.w.załączniku.nr.1.do.ustawy.o.rachunkowo-ści36 ..Analizując.treść. tego.załącznika.należy.zauważyć,.że. jego.ostatni,.dziewiąty.punkt.zobowiązuje.jednostki.sporządzające.sprawozdanie.finansowe.do.zamieszcze-nia.w.informacji.dodatkowej.wszystkich.tych.informacji,.które.mogłyby.w.istotny.sposób.wpłynąć. na. ocenę. sytuacji.majątkowej,. finansowej. oraz.wynik. finansowy.jednostki37 ..Mogą.to.być.również.informacje.o.społecznej.odpowiedzialności .

Rozważając.zagadnienie.prezentowania.informacji.na.temat.społecznej.odpowie-dzialności.w.tradycyjnej.sprawozdawczości.należy.także.zauważyć,.że.publikowanie.dodatkowych. informacji.o.charakterze.niefinansowym.może.okazać.się.użyteczne.dla.użytkowników.sprawozdawczości38 ..Z.drugiej.jednak.strony,.może.to.zniekształ-cać.obraz.przedsiębiorstwa.ukazywany.przez.raport.finansowy ..Takie.zagrożenie.po-wstaje.szczególnie.wtedy,.kiedy.raport.społeczny.sporządzany.jest.bez.odwoływania.się.do.regulacji.w.tym.zakresie.i.ma.na.celu.jedynie.kształtowanie.korzystnego.wi-zerunku.firmy39 .

Trzecim.rozwiązaniem.w.zakresie.raportowania.informacji.na.temat.społecznej.odpowiedzialności. przedsiębiorstwa. jest. rozszerzenie. tradycyjnie. pojmowanego.systemu. rachunkowości ..Co.prawda.nie. znajdujemy.podstaw.prawnych.do. takich.działań.w.aktualnie.obowiązujących.regulacjach ..Ustawodawca.bowiem,.precyzując.zakres.polityki.rachunkowości.w.artykule.10.ustawy,.nic.nie.wspomina.o.społecznej.odpowiedzialności ..Trudno.jest.także.doszukać.się.takich.wskazówek.w.MSSF .

Jednak.mimo. braku. regulacji. prawnych. zagadnienie. rozszerzenia. tradycyjne-go.systemu.rachunkowości.o.działalność.prospołeczną.i.środowiskową.jest.obecne.w. literaturze.przedmiotu.od.wielu. lat ..Rozważano.nawet. tak. radykalne.kroki,. jak.zastąpienie. tradycyjnej. rachunkowości. finansowej. systemem. rachunkowym,. który.uwzględniałby.wszystkie.koszty.oraz.korzyści.w.zakresie.tradycyjnie.pojmowanej.działalności.firmy.oraz.szeroko.pojętej.społecznej.odpowiedzialności ..Wymieniony.system.mógłby.dostarczać.niezbędnych.informacji.dla.wszystkich.grup.interesariu-szy40 .

Rozpatrując. możliwości. wprowadzenia. wymienionej. propozycji. do. praktyki.należy.zauważyć,.że.największą.barierą.jest.tutaj.wycena.i.ewidencja.przychodów.z. tytułu.zaangażowania.prospołecznego.przedsiębiorstw ..Większość.korzyści.z. ty-tułu.aktywności.prospołecznej.firm.występuje.w.postaci.niematerialnej ..Objawiają.się.one.między.innymi.w.bardziej.przychylnej.postawie.konsumentów.wobec.firm,.większej.odporności.na.sytuację.kryzysu.produktu.czy.wyższej.lojalności.konsumen-

36. Ustawa.o.rachunkowości,.op ..cit .,.art.48,.pkt.2 .37. Ibidem,.załącznik.nr.1,.pkt.9 ...38. .J ..Krasodomska,.Znaczenie informacji niefinansowych w rocznych raportach spółek,.[w:].Ra-

chunkowość w procesie tworzenia wartości przedsiębiorstwa,.pod.red ..I ..Sobańskiej,.T ..Wnuk-Pel,.Wydawnictwo.Uniwersytetu.Łódzkiego,.Łódź.2009,.s ..185-186 .

39. B ..Gierusz,.T ..Martynik,.Rachunkowość w świetle teorii...,.op ..cit .,.s ..134 .40. J ..Krasnodomska,.Rachunkowość a idea społecznej odpowiedzialności...,.op ..cit .,.s ..28 .


tów41 ..Wymienione.korzyści.trudno.jest.dokładnie.wycenić,.chociaż.nie.można.za-kwestionować.ich.wartości.ekonomicznej ..Dysponując.współczesnymi.narzędziami.rachunkowości.możliwe.wydaje.się.jedynie.rozbudowanie.systemu.ewidencji.kosz-tów.dla.potrzeb.monitorowania.działalności.prospołecznej .

Warto.tutaj.zauważyć,.że.pomocne.w.ukazaniu.efektów.zaangażowania.prospo-łecznego. jednostki.może.okazać.się.uzupełnienie.danych.wartościowych. informa-cjami.o.charakterze.opisowym ..Takie.rozwiązanie.proponuje.T ..Gabrusewicz,.pisząc.o.rachunkowości.społecznej.odpowiedzialności ..Przez.rachunkowość.społecznej.od-powiedzialności.rozumie.on.rachunkowość.uwzględniającą.obciążenia.i.korzyści.dla.społeczeństwa. wynikające. z. działalności. konkretnego. podmiotu. gospodarującego.przedstawione.w.formie.wartościowej.lub.opisowej,.wskazującą.miejsce.powstania.tych.korzyści.i.obciążeń42 .

10.6. Podsumowanie

Współczesne.przedsiębiorstwa. traktują. ideę. społecznej. odpowiedzialności. po-dobnie.jak.inne.koncepcje.zarządzania.i.zaczynają.wdrażać.jej.elementy.do.praktyki.gospodarczej ..Zjawisko.to,.podobnie.jak.i.rosnące.oczekiwania.interesariuszy.wo-bec. przedsiębiorstw,. generuje. zapotrzebowanie. na. rzetelne. i.miarodajne. informa-cje. o. społecznej. odpowiedzialności ..Rosnącemu. zapotrzebowaniu. na.wymienione.informacje. starają. się.wychodzić.naprzeciw.różne.organizacje,.opracowując.nowe.oraz.doskonaląc.istniejące.wskazówki.na.temat.tego,.co.i.jak.raportować.w.zakresie.społecznej.odpowiedzialności.przedsiębiorstw .

Zjawisko.raportowania.społecznego.stawia.także.pytanie.o.relacje.między.tra-dycyjnie. rozumianą. sprawozdawczością. a. raportowaniem. społecznym .. Przepro-wadzona. analiza. literatury. przedmiotu. wykazała,. że. mogą. występować. tutaj. co.najmniej.trzy.sytuacje,.poczynając.od.całkowitego.rozdzielnia.wymienionych.sfer,.przez.raportowanie.wyników.społecznych.w.ramach.tradycyjnej.sprawozdawczo-ści,.jako.składników.informacji.dodatkowej.lub.sprawozdania.z.działalności,.aż.po.pełne.włączenie.kosztów.i.efektów.zaangażowania.społecznego.firmy.do.systemu.rachunkowości .

41. Np ..C ..B ..Bhattacharya,.S ..Sen,.Doing Better at Doing Good: When, Why, And How Consum-ers Respond To Corporate Social Initiatives,.„California.Management.Review”.2004,.Vol ..40,.s ..9-24 .

42. Gabrusewicz.T .,.Rachunkowość odpowiedzialności społecznej w kształtowaniu zasad nadzoru korporacyjnego,.Wydawnictwo.C .H ..Beck,.Warszawa.2010,.s ..60


Bibliografia

AA 1000 Assurance Standard, AcountAbility,.www .accountability .org.(15 .10 .2011) .Adamczyk.J .,.Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw,.PWE,.Warszawa.2009 .Bhattacharya.C ..B .,.Sen.S ., Doing Better at Doing Good: When, Why, And How Con-

sumers Respond To Corporate Social Initiatives, „California.Management.Review”.2004,.Vol ..40 .

Carroll.A .. B .,.Corporate Social Responsibility. Evolution of a Definitional Construct,.„Business.&.Society”,.September.1999,.Vol ..38,.No ..3 .

Clarkson.Max.B ..E .,.A Stakeholder Framework for Analyzing and Evaluating Corporate Social Performance,.„Academy.of.Management.Review”.1995,.Vol ..20 .

Drucker.P .,.Zarządzanie w czasach burzliwych, Czytelnik,.Warszawa.1995 .Dymowski.J .,.Respect Index – oczekiwania, doświadczenia badawcze i kierunki ewolu-

cji dotyczące pierwszego indeksu zrównoważonego rozwoju notowanego na GPW w Warszawie,.Prace.Naukowe.Uniwersytetu.Ekonomicznego.we.Wrocławiu.nr.156 .

Friedman.M .,.The Social Responsibility of Business is to Increase its Profits,.„The.New.York.Times.Magazine”,.13.września.1970 .

Gabrusiewicz. T ., Rachunkowość odpowiedzialności społecznej w kształtowaniu zasad nadzoru korporacyjnego,.Wydawnictwo.C .H ..Beck,.Warszawa.2010 .

Garriga.E .,.Melé.D .:.Corporate Social Responsibility Theories: Mapping The Territory,.„Journal.of.Business.Ethics”.2004,.Vol ..53 .

Gierusz.B .,.Martynik.T .,.Rachunkowość w świetle teorii społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstwa,. [w:].Problemy współczesnej rachunkowości,. pod. red .. Pracowni-ków.Katedry.Rachunkowości.SGH,.Szkoła.Główna.Handlowa.w.Warszawie,.War-szawa.2009 .

Intangible Asset Market Value,.www .oceantomo .com.(20 .09 .2011) .Jones.A .,. .Jonas.G .,.Corporate Social Responsibility Reporting: The Growing Need for

Input from the Accounting Profession,.„CPA.Journal”.2011,.Vol ..81 .Kamela-Sowińska.A .,.Sprawozdawczość społeczna. Czy to jeszcze rachunkowość?, [w:]

Problemy współczesnej rachunkowości,.pod. red ..Pracowników.Katedry.Rachunko-wości.SGH,.Szkoła.Główna.Handlowa.w.Warszawie,.Warszawa.2009.

Korpus.J .,.Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw w obszarze kształtowania środo-wiska pracy,.Wydawnictwo.Placet,.Warszawa.2006 .

Krasnodomska. J .,.Rachunkowość a idea społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw w dobie kryzysu ekonomicznego,.[w:].Rachunkowość wobec kryzysu gospodarczego, pod.red . B ..Micherdy,.Difin,.Warszawa.2010 .

Krasodomska.J ., Znaczenie informacji niefinansowych w rocznych raportach spółek [w:] Rachunkowość w procesie tworzenia wartości przedsiębiorstwa, pod.red ..I ..Sobań-skiej,.T ..Wnuk-Pel,.Wydawnictwo.Uniwersytetu.Łódzkiego,.Łódź.2009 .

Porter.M ..E .,.Kramer.M .R,.The Competitive Advantage of Corporate Philanthropy,.„Ha-rvard.Business.Review”,.December.2002,.Vol ..80.Issue.1 .

Postawy wobec społecznej odpowiedzialności biznesu,.Ipsos,.Warszawa.2003 .Promoting a European Framework for Corporate Social Responsibility. Green Paper,.

European.Commission,.Brusseles.2001,.s ..8 .


Roszkowska.P .,.Rewolucja w raportowaniu biznesowym. Interesariusze, konkurencyjność, społeczna odpowiedzialność, Difin,.Warszawa.2011 .

Rybak.M .,.Etyka menedżera – społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa,.Wydawnic-two.Naukowe.PWN,.Warszawa.2004 .

Sierpińska.M .,.Jachna.T .,.Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych,.Wy-dawnictwo.Naukowe.PWN,.Warszawa.2009 .

Smith.N .C .,.Bounded goodness: marketing implications of Drucker on corporate respon-sibility,.„Journal.of.the.Academy.of.Marketing.Science”.2009,.Vol ..37 .

Smith.N .C .,.The New Corporate Philanthropy,. „Harvard.Business.Review”,.May/June.1994,.Vol ..72 .

Sobańska.I .,.Michalak.M .,.System rachunkowości i sprawozdawczości finansowej zorien-towany na wartość przedsiębiorstwa,.[w:].Rachunkowość w procesie tworzenia war-tości przedsiębiorstwa,.pod.red ..I ..Sobańskiej,.T ..Wnuk-Pel,.Wydawnictwo.Uniwer-sytetu.Łódzkiego,.Łódź.2009 .

Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości,.tekst.jedn .:.Dz ..U ..Z.2009.r .,.nr.152,.poz ..1223.z.późn ..zm .

Wytyczne do raportowania kwestii zrównoważonego rozwoju,.Global.Reporting.Initiative,.2011 .

Streszczenie

Celem. rozdziału. jest. przedstawienie. idei. społecznej. odpowiedzialności. jako. per-spektywicznego.obszaru.w.sprawozdawczości.przedsiębiorstw ..W.poszczególnych.jego.częściach. przedstawiono:. zarys. współczesnego. podejścia. do. idei. społecznej. odpowie-dzialności,.główne.przyczyny,.dla.których.rozszerza.się.zakres.tradycyjnie.pojmowanej.sprawozdawczości,. podstawowe. regulacje. dotyczące. raportowania. społecznego. oraz.główne. możliwości. ukazywania. informacji. o. społecznej. odpowiedzialności. przedsię-biorstw.w.sprawozdawczości ..Przeprowadzone.rozważania.dowodzą,.że.wprowadzanie.przez.firmy.elementów.zarządzanie.społeczną.odpowiedzialnością.generuje.zapotrzebo-wanie.na.rzetelne.i.miarodajne.informacje.w.tym.zakresie,.to.zaś.stawia.między.innymi.pytanie.o.zakres.rachunkowości.i.sprawozdawczości.w.przedsiębiorstwach .


SummaryCorporate social responsibility as a prospective area

of corporate reporting

The.article.deals.with.the.idea.of.corporate.social.responsibility.as.a.prospective.area.of.business.reporting ..The.article.starts.with.the.description.of.the.issue.of.corporate.social.responsibility ..Then,.the.most.important.reasons.for.extending.traditional.business.report-ing.are.discussed ..Next,.the.author.reviews.some.guidelines.and.standards.of.social.and.environmental.reporting ..Finally,.the.main.possibilities.of.incorporating.social.reporting.into.traditional.business.reporting.and.accounting.are.explored ..The.conducted.analysis.has.shown.that.the.application.of.corporate.social.responsibility.idea.to.management.gen-erates.demand.for.objective.and.measurable.information.which.also.rises.a.question.about.the.boundaries.of.traditional.accounting .