- PRAVO EVROPSKE UNIJE –

- ISPITNA PITANJA -

I PARIJALA1. Evropska ekonomska zajednica2. Primarni izvori komunitarnog prava3. Sekundarni izvori komunitarnog prava4. Karakteristike komunitarnog prava5. Načela komunitarnog prava6. Proširenje zajednice ( historijski aspekt )7. Institucije EU8. Vijeće Evrope9. Postupak donošenja komunitarnih akata

II PARCIJALA10. Osnovne karakteristike zajedničkog tržišta 11. Carinska unija 12. 4 tržišne slobode 13. Zajednička poljoprivredna politika14. Zajednička trgovinska politika 15. Ekonomska i monetarna unija

III PARCIJALA16. Državna pomoć 17. Pravo konkurencije 18. Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju 19. Kriterij za prijem i procedura

Pravni fakultet Univerzitet Džemal Bijedić,

2013

1

1. Evropska ekonomska zajednica

- Najznačajniji potpisani ugovori su:

1. Ugovor o Evropskoj zajednici za ugalj i čelik (1951./1952.);2. Ugovor o Evropskoj ekonomskoj zajednici (1957./1958.);3. Ugovor o Evropskoj zajednici za atomsku energiju (1957./1958.);4. Ugovor o spajanju (1965./1967.);5. Jedinstveni evropski akt (1987./1988.);6. Ugovor o Evropskoj uniji (1992./1993.);7. Ugovor iz Amsterdama (1997./1999.);8. Ugovor iz Nice (2001./2003.).9. Ugovor iz Lisabona (2007./2009.)

*Rimski ugovor

-Ugovor je potpisan u 25 marta 1957 u Rimu, zvanično je stupio na snagu u januaru 1958 godine. Države potpisnice bile su : Belgija, Njemačka, Holandija, Luksemburg, Francuska i Italija. Uz ugovor o EEZ potpisan je i ugovor o EZ za atomsku energiju – Euroatom. Ovi ugovori nazivaju se jednim imenom Rimski ugovori. Ciljevi ovih ugovora su uspostavljanje zajedničkog tržišta i davanje političke dimenzije razvoju bliskih veza evropskih država. Rimski ugovori su imali svoje posljedice odnosno dejstva a to su : 1.Uspostavljena je i carinska unija među državama potpisnicama - što je imalo za posljedicu ukidanje kvota i carinskih ograničenja na međusobnu trgovinsku razmjenu.2.Uvedene su zajedničke carinske tarife prema trećim zemljama. 3.Uspostavljene su zajedničke poljoprivredne, trgovinske i transportne politike.4.Predviđeno je da se u roku od 12 godina uspostavi zajedničko tržište koje bi se temeljilo na slobodnom kretanju ljudi, roba, usluga i kapitala 5.Na osnovu Evropskog jedinstvenog akta u januaru 1993 zvanično je uspostavljeno i unutrašnje tržište Evropske unije.-Za provođenje ugovora osigurana je institucionalna struktura: 1. Visoka vlast ( Evropska komisija),2. Vijeće ministara ( Vijeće EU ),3.Ekonomski i socijalni odbor ( Evropski parlament ),4. Sud pravde.-uveden je mehanizam odlučivanja na kojem se i danas zasniva odlučivanje u sadašnjoj Evropskoj Uniji.

2

*Ugovor o evropskoj zajednici za ugalj i čelik ( 1951 – 2002 )- osnovana na period od 50 godina

- Ovaj ugovor potpisan je u aprilu 1951 godine u gradu Parizu a stupio je zvanično na snagu u junu 1952 godine. Često ovaj ugovor nazivaju i Pariškim ugovorom. Ugovor su potpisale : Njemačka, Belgija, Luksemburg, Holandija, Francuska i Italija. Njime je osnovana prva Evropska zajednica za ugalj i čelik u povijesti. Potpisivanje ugovora uslijedilo je na inicijativu Robert Šumana, tadašnjeg Francuskog ministra vanjskih poslova. Cilj ugovora je bio stvaranje zajedničkog tržišta uglja i čelika te unaprijeđenje razvoja ekonomije,rast zaposlenosti i poboljšanje životnog standarda . Zajedničko tržište uglja, željeza i starog željeza zvanično je uspostavljeno u februaru 1953 i čelika u maju iste godine. Stvaranje zajedničkog tržišta uglja i čelika zahtijevalo je uvođenje slobodne trgovine ovim robama bez carina i taksi. Ugovorom su stvorene institucije čiji je zadatak bio provođenje ugovora. Ovaj ugovor je bio potpisan na 50 godina i istekao je u julu 2002 godine a time je i prestala postojati prva Evropska zajednica.Institucije za sprovođenje ugovora su : 1. Visoka vlast ( Evropska komisija )2. Skupština ( Evropski parlament )3. Vijeće Ministara 4. Sud Pravde

*Ugovor o Evropskoj zajednici za atomsku energiju

-Potpisivanje Euroatoma prethodilo je potpisivanju Ugovora o Evropskoj ekonomskoj zajednici a ovi ugovori poznati su pod nazivom Rimski ugovori. Države potpisne su bile : Njemačka, Belgija, Lukesemburg, Holandija, Francuska i Italija. Cilj Euroatoma bila je uspostavljanje i razvoj evropske industrije atomske energije te razvoj istraživanja u oblasti nuklearne energije i njene upotrebe u civilne svrhe. Uspostavljena je institucionalna struktura za njegovo sprovođenje, a to su : 1. Visoka vlast ( Evropska komisija )2. Vijeće ministara ( Vijeće EU )3. Skupština4. Sud Pravde5. Ekonomski i socijalni odbor

- Izvori komunitarnog prava mogu biti : primarni, sekundarni i sudski .

2. Primarni izvori komunitarnog prava

- Primarne izvore komunitarnog prava stvaraju države članice prilikom uređivanja međusobnih odnosa i zajednica. Dijele se u 3 grupe :1.Ugovori o osnivanju ( EZZUČ, EZAE i EEZ )2.Konvencije između država članica3.Sporazum između zajednice i trećih država i međunarodnih organizacija

3

*J edinstveni Evropski akt je ugovor kojim je prvi put značajno modificiran Ugovor o EEZ. Potpisan je 1986 god. a na snagu je stupio 1987 god. njime su postavljeni pravni temelji za stvaranje unutrašnjeg tržišta Evropske Unije. -Definirane su nove nadležnosti Zajednice kao što su : socijalna politika, ekonomska i socijalna kohezija, zaštita okoliša te proširenje nadležnosti Evropskog Parlamenta i pojednostavljen proces donošenja odluka u Vijeću EU. SEA ( Jedinstevni evropski akt) potpisan je u Luksemburgu 1986 godine i imao je u početku 9 država članica da bi se naknadno proširio još za tri nove članice : Danska, Italija i Grčka .

*Ugovor iz Mastrihta je ugovor o pretvaranju evropske zajednice u Evropsku uniju. Potpisan je februara 1992 godine a stupio na snagu 1993 godine. Prihvatile i potpisale su ga sve države članice EZ. Promjenama iz Mastrihta uvode se nove odgovornosti i zadaci u području saradnje u vanjskoj politici i stvaranju monetarne unije. Uvodi se i građanstvo zajednice kao dopuna državljanstva u zemljama članicama. Ovaj ugovor je rezultat vanjskih i unutrašnjih događaja. Ugovor o Evropskoj uniji sastoji se od 3 stuba : 1. Evropske zajednice ;2. Zajedničke vanjske i sigurnosne politike ;3. Policijske i pravosudne saradnje u kaznenim pitanjima .-Ciljevi ugovora iz Mastrihta su : ojačati demokratski legitimitet institucija, poboljšati učinkovitost institucija i uspostaviti ekonomsku i monetarnu uniju.

*Ugovor iz Amsterdama potpisan je 2 oktobra 1997 godine a stupio je na snagu 1 maja 1999 godine. Ovim ugovorom izvršene su izmjene i dopune odredbi ugovora o EU. Cilj ugovora iz Amsterdama bio je stvaranje političkih institucionalnih preduvjeta kako bi se EU mogla suočiti sa izazovima kao što su: globalizacija ekonomije i njen utjecaj na zapošljavanje, borba protiv terorizma, međunarodnog kriminala i trgovine drogama. Najznačajniji rezultati Ugovora iz Amsterdama odnose se na jačanje uloge Evropskog parlamenta u zakonodavnom procesu, uvedene su i značajne promjene u oblasti slobodnog kretanja ljudi, pitanja viza, azila.

*Ugovor iz Nice potpisan je 2001 godine a stupio je na snagu 2003 godine. Cilj ovog ugovora bio je provođenje institucionalne reforme kako bi se EU osposobila za efikasno funkcioniranje u proširenom sastavu, ograničava se broj članova Evropske komisije, glasanje proširuje kvalificiranom većinom. Ugovor iz Nice je rezultat jedanaesto mjesečnih pregovora koji su se dogodili tokom Međuvladine konferencije. Ciljevi ugovora iz Nice su :1. Veličina i sastav komisije,2. Značaj glasova u Vijeću,3. Proširenje glasanja kvalificiranom većinom,4. Pojačana saradnja.-Ugovor se sastoji iz dva dijela i četri protokola.

4

* Ugovor iz Lisabona je Ugovor kojim se mijenja i dopunjava Ugovor o Evropskoj uniji i Ugovor o osnivanju Evropske zajednice, potpisalo ga 27 država članica EU 2007 u Lisabonu. Ugovor iz Lisabona je reformski ugovor čiji je cilj demokratizacija Unije, povećanje efikasnosti institucija i sistema odlučivanja, redefiniranje vanjske politike, približavanje Unije njenim građanima te njeno osposobljavanje da odgovori na izazove globalizacije. - Ovim ugovorom uvodi se niz promjena: 1. EU dobiva pravni subjektivitet; 2. napušta se struktura tri stuba; 3. Evropsko vijeće organizira se kao institucija, a njen predsjedavajući je ujedno i predsjedavajući EU; 4. u sistem glasanja u Vijeću EU uvodi se tzv. Pravilo dvostruke većine, koje znači da za određenu odluku mora glasati 55% država članica koje predstavljaju 65% građana EU; sistem glasanja kvalificiranom većinom u Vijeću ministara EU bit će proširen na veći broj politika; 5. proširuju se zakonodavne, nadzorne i budžetske nadležnosti Evropskog parlamenta, te reducira broj njegovih članova na 750 + 1; 6. funkcija visokog predstavnika za vanjsku i sigurnosnu politiku uključivat će i dosadašnju funkciju komesara za vanjske odnose, a visoki predstavnik za vanjsku i sigurnosnu politiku ujedno će biti i potpredsjednik Evropske komisije; 7. povećava se uključenost zakonodavnih tijela država članica EU u sistem donošenja odluka; uvodi se Povelja o osnovnim pravima EU kao ugovorna obaveza za države članice; 8. uvode se promjene i u podjeli nadležnosti, organizaciju sudske vlasti EU te izvora prava EU. - Također, Ugovor iz Lisabona predviđa i reduciranje broja članova Evropske komisije koju bi od 2009. do 2014. godine trebalo da čini po jedan komesar iz svake države članice, a od 2014. komesari iz 2/3 država članica, koje će se rotirati. Međutim, na zahtjev Irske, Evropsko vijeće je na sastanku u junu 2009. u Briselu potvrdilo da će svaka država članica imati po jednog člana Evropske komisije. Ugovor iz Lisabona na snagu stupa 2009. godine.

3. Sekundarni izvori komunitarnog prava

-Sekundarni izvori komunitarnog prava su akti koje donose institucije EU u okviru svojih nadležnosti. Nastaju kao rezultat djelovanja komunitarnih institucija kao što su : Vijeće EU, Evropski parlament, Evropska komisija i Evropska centralna banka.

-U sekundarne izvore komunitarnog prava spadaju : 1. obavezujući – uredbe, direktive i odluke.2. neobavezujuće - preporuke, mišljenja, rezolucije i deklaracije.

* Uredbe ili pravilnici – obavezujući sekundarni izvori općeg i apstraktnog značaja, obavezuju sve subjekte u cjelosti na jedinstven način. Odnose se na neodređen broj subjekata, imaju dejstvo era omes tj. prema svima. Neposredno su primjenjive. Osnovna svrha im je

5

ujednačavanje ili unifikacija prava. Ako ih donosi Vijeće EU onda su osnovne uredbe, a ako ih donosi Evropska komisija onda su implementirajuće.

* Direktive ili upustva– se ne primjenjuju direktno već ostavljaju slobodu izbora vrste pravnog akta. Obavezuju države članice kojima su upućene i imaju obavezan karakter. Obavezuju samo ciljem ne i oblikom primjene. Imaju direktno dejstvo. Države članice su dužne da obavijeste komisiju o radnjama koje su preuzete. Komunitarno pravo neposredno stvara prava i obaveze za sve subjekte na čijem ostvarenju oni mogu insistirati pred nadležnim državnim(nacionalnim) institucijama. Imaju vertikalno horizontalno direktno dejstvo. Osnovni smisao direktiva je harmonizacija ili usklađivanje. Donose ih institucije osim Evropske centralne banke.

*Odluke - su pojedinačni administrativni akti koji obavezuju samo one kojima su upućene tj. one koji su u njima naznačeni nakon što su im budu saopćene. Adresati kojima su upućene mogu biti države, pravna lica i fizička lica kao pojedinci. Izuzetno odlukama može biti obuhvaćen i određeni krug adresata i u tom slučaju djeluju erga omnes. Prema pravnom dejstvu odluke se dijele na : izvršne, administrativne, kvazi sudske. Pravno neobavezujuće su : preporuke, mišljenja, Praksa Evropskog suda pravde, Međunarodni ugovori između primarnog i sekundarnog prava, ugovori između članica.

4. Karakteristike komunitarnog prava- Komunitarno pravo je skup svih usvojenih propisa i akata u okviru sva tri stuba Evropske unije ( Acquis Communitare ).- Za komunitarno pravo karakteristični su joj nazivi Pravo Evropske zajednice ( od 1951 god. ), zatim Pravo evropske Unije ( od 1993 god. ) i danas komunitarno pravo.

1. Poseban karakter osnivačkih ugovora koji su kao svojevrsne “ustavne povelje” poslužili i kao izvor orginalnog pravnog poretka i osobenog sistema prava koji se primjenjuje u 27 država članica ;

2. Posebna načela kao što su načelo direktne primjene i direktnog dejstva čija primjena je omogućila da ovaj sistem normi bude integriran u pravne sisteme svih država članica ili direktno ili indirektno ;

3. Obaveza nacionalnih, sudskih i administrativnih organa da u potpunosti i na efikasan način primjenjuju komunitarno pravo pri čemu je komunitarnim propisima priznata superiornost ;

4. Za razliku od međunarodnog prava, subjekti prava Evropskih zajednica su ne samo države članice nego i fizička i pravna lica ;

5. Pravo Evropskih zajednica komunitarnim subjektima nameće obaveze i dodjeljuje subjektivna prava čiju zaštitu pojedinci mogu tražiti i pred državnim (nacionalnim) sudskim i upravnim organima i pred sudom pravde ;

6. Države članice su obavezne da u skladu sa uspostavljenom sudskom praksom i u okiru svojih nadležnosti obezbjede primjenu prava Evropskih zajednica i omoguće komisiji da nadgleda njegovo sprovođenje i poštovanje ;

6

5. Načela komunitarnog prava

- Postoji 11 načela komunitarnog prava :

1. Načelo ograničenih oblasti ;2. Načelo zabrane diskriminacije ;3. Načelo jedinstvenog važenja i primjene prava;4. Načelo prvenstva ;5. Načelo samostalnosti prava EU ;6. Načelo odgovornosti države za štetu ;7. Načelo neposredne primjene ;8. Načelo neposrednog učinka ;9. Načelo lojalnosti;10. Načelo supsidijarnosti ;11. Načelo proporcinalnosti .

* Načelo supsidijarnosti – Ovo načelo su kreirale države članice izmjenama Mastrihskog ugovora o Evropskoj zajednici. Prema tom ugovoru u oblastima koje ne spadaju u njenu isključivu nadležnost Zajednica može u skladu sa ovim načelom preduzimati mjere samo ako i ukoliko ciljevi i predviđene akcije ne mogu biti stvoreni u potrebnoj mjeri od strane država članica. Ovo načelo može biti posmatrano u pravnom i političkom smislu. U političkom smislu načelo supsidijarnosti održava odnos Zajednice i država članica, a u pravnom smislu ovo načelo određuje uvjete pod kojima Zajednica može vršiti ovlaštenja iz tkz. konkurentskih nadležnosti. - U tumačenju i primjeni načela supsidijarnosti konstatirana su tri problema :1. prvi problem nastaje zbog toga što ne postoje jasno razgraničenja između ekskluzivne i neekskluzivne nadležnosti ;2. drugi problem se tiče novih politika ;3. dok se treći bavi pitanjem što nije odlučeno ko je i po kojoj proceduri nadležan da odlučuje da li će se načelo supsidijarnosti primjeniti u konkretnom slučaju.- U protokolu o primjeni načela supsidijarnosti navode se sljedeći uvjeti :1. da će svaki organ voditi računa o načelu supsidijarnosti prilikom nadležnosti koje su im dodjeljene ;2. da se u primjeni načela supsidijarnosti poštuju opće odredbe i ciljevi Ugovora ;3. da se primjenom načela supsidijarnosti neće dovesti u pitanje nadležnosti kojima raspolaže Evropska zajednica na osnovu Ugovora ;4. da se za svaki prijedlog mora priložiti obrazloženje ;5. da oblik aktivnosti zajednice bude što jednostavniji ;6. da mjere zajednice treba da ostave što je moguće više prostora državnim (nacionalnim) mjerama ; 7. da će Evropsko vijeće uzeti u obzir izvještaj Evropske komisije ;8. da će poštivanje načela supsidijarnosti biti razmotreno u skladu sa pravilima koje predviđa Ugovor o osnivanju ;

7

* Načelo proporcionalnosti – Ovo načelo ima za cilj da odredi vrstu mjere ili odgovarajuće sredstvo koje se može primjeniti onda kada načelo supsidijarnosti određuje da zajednica poduzima neku akciju. Ugovorom o osnivanju EZ iz Mastrihta određeno je da mjere Zajednice ne smiju preći okvire onog što je neophodno da bi se postigli ciljevi ovog Ugovora.- Ovo načelo služi kao osnova za provjeru načina vršenja legislativnih i izvršnih ovlaštenja od ovlaštenja od strane zajednice. Provjera se odnosi kako na korištenje ovlaštenja od strane zajednice prema državama članicama tako i prema pojedincima, ali i za ocjenu aktivnosti država članica koje preduzimaju u oblastima koje su prenijete u nadležnost zajednica.

6. Proširenje zajednice ( historijski aspekt )

- Jedan od uvjeta za prijem novih članica u EU je prihvatanje ACQUIS COMMUNAUTAIRE što predstavlja zajedničku baštinu, naslijeđe, tekovinu EU i obuhvata sve važeće ugovore i pravne akte EU koji su izvedeni iz njih. EU je osnovana 1957 godina tj. 6 članica kao EEZ. Najveće proširenje se desilo 2004 godine kada je Uniji pristupilo 10 država. Da bi država mogla pristupiti EU ona mora zadovoljiti određene ekonomske, političke i pravne uvjete poznate kao Kriteriji iz Kopenhagena iz 1993 godine.

- Proširenje EU se vršilo kroz nekoliko perioda ( faza ) :1. Pravo proširenje dogodilo se 1952 godine Pariškim ugovorom. Osnovana je Evropska

zajednica za ugalj i čelik. Zemlje utemeljenice bile su : zemlje Beneluksa ( Belgija, Holandija, Luksemburg ), Francuska, Italija i Njemačka.

2. 1973 godine pristupile su Velika Britanija, Danska, Irska. – prvi talas proširenja

3. 1981 godine pristupila je Grčka. – drugi talas proširenja

4. 1986 godine pristupile su Španija i Portugal. – drugi talas proširenja

5. 1993 godine stupa na snagu Mastrihtski ugovor čime je osnovana EU.6. 1995 godine pristupaju Austrija, Finska i Švedska. - treći talas proširenja

7. 2004 godine pristupaju Češka, Estonija, Litva, Letonija, Poljska, Mađarska, Malta, Kipar, Slovačka, Slovenija

8. 2007 godine pristupaju Rumunija i Bugarska.

- Danska i V.B su se prvenstveno rukovodile ekonomskim motivima pri pristupu današnjoj EU odnosno tadašnjoj EZ.

8

7. Institucije EU

- U institucije EU spadaju :

1. Evropski parlament, 2. Evropsko vijeće,3. Evropska komisija,4. Sud EU,5. Vijeće EU.

* Evropski parlament – sastav, način rada i nadležnosti Evropskog parlamenta su određeni Ugovorom o osnivanju Evropske zajednice. Evropski parament je sastavljen od poslanika koji predstavljaju narode iz država članica. Poslanici se biraju na općim neposrednim izborima na period od 5 godina prema jedinstvenom postupku u svim državama članicama. Sjedište Evropskog parlamenta je u Strazburu, generalni sekreterijat je smješten u Luksemburgu a sjednice se održavaju u Briselu. Izbori se održavaju svake pete godine u drugoj polovini juna mjeseca. Unutrašnja organizacija i rad parlamenta su regulirani ugovorom o osnivanju EZ-a i Pravilima o postupku. Radom parlamenta rukovodi predsjednik kome pomaže Predsjedništvo od 14 podpredsjednika koji čine biro kao izvršno tijelo. Nadležnosti Evropskog parlamenta su :

1. da učestvuje u zakonodavnom postupku ;2. da osniva privremene odbore za istragu ;3. da prima peticije i imenuje Ombudsmana ;4. da usvaja poslovnik o radu ;5. da raspravlja o godišnjem izvještaju koji podnosi komisiji ; 6. da učestvuje u postupku usvajanja budžeta.

* Evropsko vijeće –(European Council) je institucija Unije koju čine čelnici država članica, odnosno vlada država članica, uz Predsjednika Europskog vijeća i Predsjednika Komisije. Visoki predstavnik Unije za vanjske poslove i siguronosna pitanja sudjeluje u radu Europskog vijeća. To je jedino tijelo EU koje nije uspostavljeno Osnivačkim ugovorom, i koje se razvilo u praksi. Naime, od 1974. godine, u sklopu također vanugovorne Europske političke saradnje, čelnici država i vlada članica tadašnje Europske ekonomske zajednice počeli su se redovno sastajati. Od tih početaka do danas politička uloga i važnost toga tijela stalno je rasla. Ono je postepeno dobivalo svoje mjesto i u institucionalnoj strukturi uspostavljenoj Osnivačkim ugovorom, ali mu sve do stupanja na snagu Lisabonskog ugovora nije priznat status institucije EU. Tek izmjenama uvedenim Lisabonskim ugovorom, Europsko vijeće dobilo je status institucije. Europsko vijeće predstavlja politički motor Unije. Temeljna djelatnost Europskog vijeća usmjerena je na davanje općeg poticaja u pitanjima socijalne, ekonomske i političke naravi u području svih aktivnosti EU. Ipak, treba naglasiti kako smjernice (kojima se određuju prioriteti

9

Europskog vijeća za upravljanje i zajedničke politike EU) i izjave (kojima se određuje stajalište pojedinih čelnika država članica, odnosno čelnika vlada država članica) nemaju obavezujući karakter. Izmjene uvedene Lisabonskim ugovorom omogućuju članu Europskog vijeća pomoć bilo kojeg ministra (a ne kako je to do Lisabonskog ugovora bila samo asistencija ministra vanjskih poslova), dok Predsjednik Komisije i dalje zadržava pravo na asistenciju nekog od članova Komisije. Odluke Europskoga vijeća u pravilu se donose konsenzusom. ( Evropsko vijeće se netreba miješati sa Vijećem EU, niti sa Vijećem Evrope. ) napomena

* E vropska komisija - (Komisija Evropskih zajednica, Komisija)- uz Evropski parlament i Vijeće EU čini institucionalni trougao koji rukovodi i vodi Evropsku uniju te promovira zajedničke evropske interese. Evropska komisija kao zajednička institucija EU uspostavljena je Ugovorom o spajanju (Merger Treaty) 1965. godine. Do tada su postojale tri tzv. visoke vlasti za tri zajednice (Evropska zajednica za ugalj i čelik, Evropska ekonomska zajednica i Euratom). - Evropska komisija je nezavisna institucija koja isključivo predstavlja i štiti interese Evropske unije u cjelini. Komisija je pokretačka snaga unutar institucionalnog sistema EU i jedina ima pravo predlaganja (pravo inicijative) propisa, politika i programa djelovanja Evropske unije. Ona je i izvršno tijelo EU i odgovorna je za provođenje odluka Evropskog parlamenta i Vijeća EU te za upravljanje i provođenje budžeta. Također, ona je i „čuvar Ugovora“ te osigurava da se propisi Evropske unije provode u državama članicama. Evropska komisija ima mogućnost da državu članicu koja ne provodi propise EU izvede i pred Sud pravde Evropskih zajednica. Evropska komisija zastupa Evropsku uniju na međunarodnom nivou kao portparol EU što omogućava da 27 država članica govori jednim glasom, a ona zastupa EU i pri sklapanju međunarodnih ugovora. Članovi Evropske komisije nazivaju se komesarima i imenuju se na petogodišnji mandat. Predsjednika Evropske komisije imenuje Evropsko vijeće kvalificiranom većinom, a njegovo imenovanje potvrđuje Evropski parlament. Nakon toga novoizabrani predsjednik u saradnji sa Vijećem predlaže ostale članove Komisije, a cijelu Komisiju imenuje Vijeće nakon odobrenja Evopskog parlamenta. Iako se članovi Evropske komisije biraju na prijedlog država članica, oni su nakon izbora obavezni da djeluju nezavisno i isključivo u skladu s interesima EU. - Evropska komisija je, također, odgovorna Evropskom parlamentu i, u slučaju izglasavanja nepovjerenja, njeni članovi moraju podnijeti ostavku. Do petog kruga proširenja, 1. maja 2004., Evropsku komisiju činili su predsjednik i 12 komesara. Većina od tadašnjih 15 država članica imala je po jednog člana dok su tzv. velike članice - Francuska, Italija, Njemačka, Španija i Velika Britanija imale po dva. Od 2004. godine, na osnovu Ugovora iz Nice (2001./2003.), Evropsku komisiju čini po jedan komesar iz svake države članice, što je 27 komesara. Protokol o proširenju dodat Ugovoru iz Nice predviđa smanjenje broja komesara u prvom sazivu Evropske komisije nakon proširenja EU na 27 država članica (2009. – 2014.), a o broju komesara odlučit će jednoglasno Vijeće EU. Također, i Ugovorom iz Lisabona (2007./2009.) predviđeno je smanjenje broja komesara. Predviđeno je da od 2014. godine 2/3 država članica imaju komesare u Evropskoj komisiji, a zastupljenost država bit će uređena sistemom rotacije. Međutim, na zahjev Irske, Evropsko vijeće je na sastanku, održanom 18. i 19. 6. 2009., u Briselu, potvrdilo da će svaka država članica imati po jednog člana Evropske komisije. Evropska komisija podijeljena je na 26 generalnih direktorata i 15 službi, koje su, također, podijeljene na direktorate, a unutar njih na odjele. Sjedište Evropske komisije je u Briselu, u Belgiji, a ona ima

10

urede i u Luksemburgu, predstavništva u svim državama članicama EU i delegacije u trećim zemljama.

* Sud Evropske Unije – (Court of Justice of the European Union) sastoji se od Europskog suda (Court of

Justice), Općeg suda (General Court) i specijaliziranih sudova (specialized courts). Temeljna zadaća Suda Europske unije jeste osiguravanje poštivanja prava EU, uz njegovu ujednačenu primjenu i tumačenje. Sud Europske unije je vrlo važan pri uobličavanju pravnog poretka EU. Sjedište Suda Europske unije je u Luksemburgu. - Ovaj Sud čine 27 sudija i 8 općih pravobranilaca. Izabranim sporazumum između država članica na period od 6 godina s pravom da budu ponovo birani. Sudije između sebe biraju predsjednika suda na period od 3 godine koji rukovodi radom suda i presjedava sjednicama. Nadležnosti i postupak pred sudom su regulirani ugovorom o osnovanju EU i Evropske zajednice, statutom suda iz marta 2008 godine i Poslovnikom od radu. Opći zadatak Suda i prvostepenog Suda je da se brinu o poštovanju i jednobraznoj primjeni komunitarnog prava u svim državama članicama. Nadležnost suda je da odlučuje o sporovima koji počinju i koji se okončavaju pred njim i državnim (nacionalnim) sudovima. Kao stranke pred sudom mogu se pojaviti : zajednice kao pravna lica, njihovi organi, države članice, nacionalni(državni) sudovi.

* Vijeće EU i Vijeće Ministara - (Council of the EU) sastavljeno je od ministara iz nacionalnih vlada država članica (po jedan ministar iz svake vlade države članice, ovisno o djelokrugu pitanja na dnevnom redu), pa se može reći kako su u toj instituciji na europskoj razini zastupljeni nacionalni interesi. Svoju zakonodavnu ulogu Vijeće ministara danas u brojnim područjima dijeli s Europskim parlamentom. To je rezultat procesa demokratizacije europske integracije, u kojem je uloga Europskoga parlamenta, jedinog demokratski izabranog tijela na europskoj razini, stalno jačala. Iako u brojnim područjima više ne odlučuje samostalno, u Uniji se bez Vijeća ministara ne može donijeti niti jedna odluka zakonodavne prirode. Uz ovu ulogu Vijeće ima još nekoliko ključnih uloga. Tako npr. zajedno s Europskim parlamentom, Vijeće odobrava budžet EU. Vijeće sudjeluje u koordinaciji ekonomske i socijalne politike država članica, te sklapanju međunarodnih sporazuma između EU i drugih država, odnosno međunarodnih organizacija. Vijeće nadalje koordinira suradnju između nacionalnih sudova i policijskih snaga u kaznenim pitanjima, te potiče razvoj zajedničke vanjske i sigurnosne politike EU.

Nadležnosti Vijeća EU :1. Da obezbjedi usklađivanje općih ekonomskih politika država članica ;2. Donosi odluke ;3. Da svojim odlukama prenosi ovlaštenja na Komsiju za sprovođenje propisa koje donose.

- Vijeće Eu nije tijelo koje stalno radi, niti ima stalan sastav već se saziva za konkretno pitanje od čije prirode zavisi i njegov sastav. O određenim pitanjima Vijeće ministara odlučuje samo ali u ovim slučajevima mora zatražiti mišljene Evropskog Parlamenta kao i Komiteta za ekonomska i socijalna pitanja i Komiteta regiona. - Stalnost rada Vijeća osigurava pomoćno tijelo - Odbor stalnih predstavnika COREPER. COREPER ima važnu ulogu u procesu donošenja odluka (izuzetak su pitanja iz područja poljoprivrede, koja

11

rješava Posebni odbor za poljoprivredu). Naime, prije nego što se u Vijeću odlučuje o bilo kojem pitanju, o njemu će se prije raspraviti i glasati u COREPER-u. U pravilu, ako s izglasavanjem nekog akta nema poteškoća u COREPER-u, ministri u Vijeću o njemu uopće neće raspravljati i samo će ga izglasati. No ako se u COREPER-u o nekom pitanju ne može postići konsenzus, ministri će o tom pitanju raspravljati i eventualno glasati u Vijeću. Osim COREPER-a, Vijeću u radu pomaže stalni sekretarijat, smješteno u Bruxellesu. Na čelu sekretarijata je glavni sekretar, koji je istovremeno Visoki predstavnik EU za vanjsku i sigurnosnu politiku.Političko se vodstvo Vijećem ministara, pa time i Europskom unijom, svakih šest mjeseci rotira između država članica po unaprijed utvrđenom rasporedu. Predsjedništvo Vijeća promovira političke i zakonodavne odluke, te posebice djeluje u rješavanju nesuglasica između država članica.

8.Vijeće Evrope

- Vijeće Evrope je međunarodna organizacija. Sastoji se od 47 država članica šire Evropske regije, čiji su glavni zadaci jačanje demokratije, zaštite ljudskih prava i pravne države na Evropskom kontinentu. Najveći uspjeh Vijeća Evrope ogleda se u Evropskoj konvenciji o ljudski pravima potpisanoj 1950 godine koja služi kao osnovni pravni dokument Evropskom Sudu za ljudska prava. Sjedište Vijeća Evrope je u Strazburu. Vijeće Evrope nije isto što i Vijeće EU, ili Evropsko Vijeće koji su tijela EU. Vijeće Evrope je samostalna međunarodna organizacija odvojena od EU. Idejni začetnik Vijeća Evrope je Vinston Čerčil, a službeno je utemeljeno Londonskim ugovorom od 5 maja 1949 godine. Cilj Vijeća Evrope je postići bolju povezanot među svojim članicama sa svrhom očuvanja i ostvarivanja ideala i načela koji su im zajednička baština i koja olakšava njihov ekonomski i socijalni napredak. Vijeće se bavi :

1. zaštitom ljudskih prava i socijalnih prava ;2. jezičkim pravcima i slobodom medija ;

Vijeće Evrope čine dva glavna tijela : Odbor Ministara, Parlamentarna skupština, te tri institucije Evropski Sud za ljudska prava, Kongres lokalnih i regionalnih vlasti Evrope i povjerenik za ljudska prava. Na čelu sekreterijata Vijeća Evrope je glavni sekretar Vijeća Evrope. Odbor ministara je tijelo Vijeća Evrope koje donosi odluke. Dan Vijeća Evrope je 5 maj.

12

9. Postupak donošenja komunitarnih akata ( načini donošenja odluka u EU )( pristanak, saradnja, saodlučivanje )

*Postupak pristanka – je način donošenja odluka u EU. Ovaj način donošenja je uveden Jedinstvenim evropskim aktom. Ovaj postupak podrazumijeva da Vijeće EU mora dobiti pristanak Evropskog parlamenta prije donošenja najvažnijih odluka. Evropski parlament odluku donosi jednoglasno. Postupak pristanka primjenjuje se uglavnom u procesu pristupanja novih država članica, te prilikom sklapanja sporazuma o pridruživanju i ostalih sporazuma.

* Postupak saradnje – je način donošenja odluka u EU koji je uveden Jedinstvenim Evropskim aktom. Ovaj postupak uvodi dva čitanja prijedlog, propisa i omogućava Evropskom parlamentu da promjeni stav Vijeća EU, ali Vijeće EU donosi konačnu odluku. Danas se koristi samo u oblasti ekonomske i monetarne unije.

* Postupak saodlučivanja – je uveden Ugovorom o EU. Na osnovu ovog postupka odluka se može donijeti jedino ako se o njoj usaglase Vijeće EU i Evropski parlament. Prilikom saodlučivanja značajno je ojačana zakonodavna uloga Evropskog parlamenta. Postupak saodlučivanja obično prati glasanje kvalificiranom većinom u Vijeću EU. Ovaj postupak prema ugovoru iz Lisabona trebalo je da postane osnovni način donošenja odluka o EU.

10.Osnovne karakteristike zajedničkog tržišta (unutrašnje tržište )

- Unutrašnje tržište predstavlja srž i najveći uspjeh današnje Evropske unije, a njegovo osnovno obilježje su četiri slobode: slobodno kretanja roba, ljudi, usluga i kapitala na cijeloj teritoriji Evropske unije. Uspostavljeno je na principima konkurencije, nediskriminacije i uzajamnog priznavanja. Unutrašnje tržište označava niz politika i mjera čiji je cilj da osiguraju ravnopravnu konkurenciju svim ekonomskim subjektima na čitavom području EU te tako povećaju konkurentnost evropske ekonomije na međunarodnom nivou. Danas unutrašnje tržište Evropske unije čini blizu 500 miliona potrošača, a od 1993. stvorilo je 2,5 miliona novih radnih mjesta i 800 milijardi dobiti, te uticalo na smanjenje cijena. Unutrašnje tržište zvanično je uspostavljeno 1. januara 1993. Ugovorom o Evropskoj ekonomskoj zajednici (1957./1958.) uspostavljena je carinska unija (1968.) te postavljen cilj da se u roku od 12 godina uspostavi zajedničko tržište čime su postavljeni temelji za uspostavljanje današnjeg unutrašnjeg tržišta Evropske unije. Sljedeći ključni koraci u uspostavljanju unutrašnjeg tržištu bili su bijela knjiga „Dovršetak unutrašnjeg tržišta“ i potpisivanje Jedinstvenog evropskog akta (1986./1987.). Bijelom knjigom „Dovršetak unutrašnjeg tržišta“, koju je Evropska komisija na čelu sa Jacquesom Delorsom objavila 1985. godine, utvrđeno je 300 prijedloga za ukidanje fizičkih, tehničkih i fiskalnih barijera prilikom stvaranja unutrašnjeg tržišta s rokom do 1992. godine. Od tih 300 prijedloga, 282 prijedloga pretočena su u uredbe i direktive, od kojih je do 31. decembra

13

1992. više od 90 posto i provedeno u djelo. Evropskim jedinstvenim aktom postavljeni su pravni temelji i osigurano je provođenje mjera potrebnih za uspostavljanje unutrašnjeg tržišta. Ugovorom o Evropskoj uniji (1992./1993.) odredbe koje se odnose na unutrašnje tržište regulirane su Ugovorom o Evropskoj zajednici. Unutrašnje tržište je dio prvog stuba EU (stub Zajednice) i najveći dio odluka donosi se postupkom saodlučivanja i kvalificiranom većinom.

Institucije nadležne za sprovođenje su :1. Europska komisija, ( Opća uprava za unutrašnje tržište ) 2. Europski parlament ( Odbor za pravne poslove, Odbor za građanske slobode, pravosuđe i unutrašnje poslove i Odbor za unutrašnje tržište i zaštitu potrošača )3. Vijeće Europske unije: Tržišno natjecanje: unutrašnje tržište, industrija i istraživanje.

11.Carinska unija

- Prema odredbama člana 23 Ugovora Zajednica se zasniva na carinskoj uniji koja se odnosi na svu robnu razmjenu i obuhvata zabranu carina na uvoz i izvoz između država članica i svih dažbina koje imaju isto dejstvo, kao i uvođenje zajedničke carinske tarife u njihovim odnosima sa trećim državama. U pravnom smislu to podrazumijeva trostruku obavezu država članica.

- Prvo, da robi koja je proizvedena u jednoj državi članici omogući slobodan promet u svim državama članicama bez plaćanja carinskih dažbina.

- Drugo, da na svu robu koja je proizvedena izvan Zajednice, u trećim državama, naplaćuje carinske dažbine po istoj stopi u skladu sa zajedničkom carinskom tarifom.

- Treće, da robi koja je legitimno uvezena iz trećih država u bilo koju državu članicu obezbijede slobodan promet u svim državama članicama bez plaćanja carina i dažbina koje imaju isto dejstvo.

- Odredbama članova 13 i 23 Ugovora o osnivanju Evropske ekonomske zajednice, koji su stupanjem na snagu Ugovora iz Amsterdama izbrisani, bilo je predviđeno da se carinska unija uspostavi do kraja tranzicionog perida, odnosno do 1.januara 1970.godine, tako što bi se postepeno, prema dinamici koju odredi Zajednica, smanjivale dažbine na uvoz, carine fiskalne prirode do njihovog konačnog ukidanja. Države članice su već 1. jula 1968.godine ukinule sve carinske dažbine na industrijske proizvode i Uredbom Vijeća broj 950/68 uvele zajedničku carinsku tarifu, tako da je carinska unija uspostavljena godinu i po dana ranije nego što je bilo predviđeno.

Efekat carinske unije ogleda se u tome što je trgovcima koji uvoze ili izvoze robu iz jedne države članice u drugu data mogućnost da traže neposrednu sudsku zaštitu pred nacionalnim sudovima u slučajevima kada im je naplaćena carina. Država je dužna da im nadoknadi štetu

14

koju su oni pretrpjeli zato što se proizvodi na koje je naplaćena carina teže prodaju, ili se ne mogu prodati zato što su skuplji za iznos naplaćene carine u odnosu na proizvode koje prodaju domaći konkurenti. Država nije dužna da nadoknadi štetu trgovcima koji su iznos naplaćene carine prevalili na krajnjeg potrošača – građanina Evropske unije, jer bi u tom slučaju došlo do neosnovanog bogaćenja. Tada bi krajnji potrošač mogao da traži naknadu štete ili od trgovca, ili od države.

Značaj carinske unije je velik. Činjenica da su otklonjene carinske barijere između država članica i da se carina naplaćuje samo jedanput od značaja je prije svega za samu Evropsku uniju jer predstavlja dio njenih prihoda. Takođe postoji snažan interes Zajednice za pronalaženjem i kažnjavanjem prevare, sprečavanje organizovanog kriminala. Zajednica se suočava sa novim izazovima, jer usljed novih proširenja (pogotovo na istok), postoji sve više poteškoća u sprečavanju prevare i ilegalnog uvoza robe.

12. Četri osnovne slobode

- Funkcioniranje unutrašnjeg ili jedinstvenog tržišta izraženo je kroz četiri osnovne slobode, odnosno načela. Ove slobode nisu tako izričito izražene u samom Ugovoru o osnivanju Zajednice, već su precizno pobrojane i sistematizirane od strane Evropskog suda pravde. Riječ je o slijedećim slobodama:

1. Sloboda kretanja robe2. Sloboda kretanja lica i promjene prebivališta (pravo nastanjivanja)3. Sloboda vršenja usluga4. Sloboda kretanja kapitala

Ostvarivanje ovih sloboda štiti se kako na nacionalnom nivou, tako i na nivou Evropske zajednice. Adresati osnovnih sloboda su, prije svega države članice , a zatim i privatna – fizička i pravna lica.

1. Sloboda kretanja robe

Sloboda kretanja robe je jedna od četiri osnovne slobode na kojima počiva funkcioniranje unutrašnjeg tržišta Evropske unije. Ona predstavlja srž unutrašnjeg tržišta i pretpostavku za ostvarivanje ostalih sloboda. Presude koje je Evropski sud pravde donio tumačeći i primjenjujući odredbe o slobodi kretanja robe (Dassonville, Cassis de Dijon, i dr), kao i zaključke do kojih je došao, su od neprocjenjive vrijednosti, jer ih je Sud kasnije koristio kao polazne osnove za rešavanje slučajeva iz oblasti ostalih sloboda, prije svega slobode kretanja usluga i kapitala.

15

Takođe, istraživanje slobode kretanja robe je od značaja za BiH, zato što su odredbe o slobodi kretanja robe sadržane u Sporazumu o stabilizaciji i pridruživanju.

2. Sloboda kretanja lica i promjena prebivališta (pravo nastanjivanja)

- Pod ovom slobodom podrazumjeva se pravo ulaska, pravo boravka i pravo izlaska sa teritorije jedne države članice na teritorije ostalih država članica Zajednice. U pitanju je mogućnost putovanja i privremenog relativnog kratkog boravka na teritoriji druge države članice. Pravo na slobodno kretanje treba razlikovati od prava na nastanjivanje. Pravo na nastanjivanje daje mogućnost izmjene centra aktivnosti (prebivališta) sa teritorije jedne države članice na teritoriji druge, pri čemu ne dolazi do promjene državljanstva. Za razliku od prava na slobodno kretanje koje je neuslovljeno i bez većih ograničenja, pravo nastanjivanja je ograničeno i uslovljeno. Pravo na nastanjivanje podrazumjeva boravak u periodu dužem od tri mjeseca. Prvobitno, prilikom osnivanja evropskih zajednica, pravo nastanjivanja se pojavilo kao sastavni dio prava na slobodno kretanje radnika. Pripadalo je samo licima koja su na neki način radno angažirani na teritoriji druge države članice na kojoj žele da se nastane. Kasnije je prošireno na studente, penzionere i članove porodice, a stupanjem na snagu Ugovora iz Mastrihta ustanovljeno je kao opće pravo svakog građanina Unije. Više se ne zahtijeva uslov vršenja djelatnosti, zapošljavanja i slično. - Odredbe o slobodi kretanja radne snage i prava nastanjivanja sadržane su u članovima 39-55 Ugovora o osnivanju Evropske zajednice.

Član 39 uređuje slobodu kretanja radnika:

„1. Unutar Zajednice biće obezbjeđena sloboda kretanja radne snage.

Takva sloboda obuhvata ukidanje svake diskriminacije između radnika država članica po osnovu državljanstva u pogledu zapošljavanja, nagrađivanja i ostalih uslova rada..........“,

dok član 43 Ugovora o osnivanju uređuje pravo nastanjivanja:

„ Ograničenja slobode nastanjivanja državljana jedne države članice na teritoriji druge države članice postepeno se zabranjuje, u skladu sa odredbama koje slijede.

Zabrana se takođe odnosi i na ograničenja za osnivanje agencija, filijala i poslovnica od strane državljana jedne države članice, koji su nastanjeni na teritoriji druge države članice.

Sloboda nastanjivanja uključuje pravo osnivanja i obavljanja smaostalnih djelatnosti ličnim radom i osnivanje i upravljanje preduzećima, posebno firmama ili trgovačkim društvima.....“.

Pored navedenih članova Ugovora, Vijeće je ovlašteno da kvalificiranom većinom, na prijedlog Komisije i u saradnji sa Parlamentom i nakon pribavljanja mišljenja Ekonomskog i Socijalnog

16

komiteta, donosi upustva i uredbe koje će sadržati potrebne mjere za postepeno ostvarivanje slobodnog kretanja radne snage. Komisija i Vijeće su do sada, u skladu sa predviđenom dinamikom, donjeli niza akata sekundarnog zakonodavstva, od kojih se posebno izdvaja Upustvo o pravima građana Unije i njihovih članova porodice na kretanje i nastanjenje na teritoriji države članice Evropske unije. Ovo upustvo uređuje pravo na boravak i pravo nastanjenja određujući sadržinu ovih pojmova. Pod pravom na boravak se podrazumjeva ulazak na teritoriju druge države članice i boravak na njoj u trajanju od tri mjeseca, dok se pod pravom na nastanjenje podrazumjeva pravo na boravak na teritoriji druge države članice u periodu dužem od tri mjeseca. Pod pravom na slobodno kretanje podrazumjeva se pravo na prelazak granica i to tako da država iz koje građanin izlazi ne može da zahtijeva da se ovo pravo ostvaruje po osnovu izlazne vize. Dovoljno je da građani posjeduju ličnu kartu ili pasoš. Kada je u pitanju pravo na nastanjivanje, prema odredbama navedenog Upustva, traži se ispunjenje određenih uslova. U cilju sprečavanja velikih migracija građana EU, koji bi nastanjivanjem na teritoriji druge države članice pali na teret njenih socijalnih davanja jer nisu u stanju da se sami izdržavaju, Upustvo predviđa dva glavna uslova:- uslov da lice koje se nastanjuje ima dovoljno sredstava za život; - uslov da lice koje se nastanjuje ima zdrastveno osiguranje.Kada je u pitanju drugi uslov, šta se smatra dovoljnim sredstvima za život, Upustva ne propisuje fiksan iznos, već propisuje granice do kojih se države članice moraju pridržavati. U svakom slučaju taj iznos ne smije biti veći od iznosa socijalne pomoći koju dobijaju lica bez prihoda, ili od iznosa najniže zagarantirane penzije u toj državi. Države članice mogu ograničiti pravo na slobodno kretanje i nastanjivanje iz razloga zaštite javnog poretka, javne sigurnosti i javnog zdravlja. Odredbe Ugovora koje regulira navedenu slobodu ne primjenjuju se na države članice u pogledu djelatnosti koje su makar i povremeno povezane sa vršenjem javnih ovlaštenja.

3. Sloboda vršenja usluga Sloboda vršenja usluga je jedna od četiri osnovne slobode koje se smatraju stubovima unutrašnjeg tržišta Evropske unije. Regulirana je odredbama 49-55 Ugovora o osnivanju Evropske zajednice, dok su usluge u saobraćaju regulirane članovima 70-80. Pod slobodom pružanja usluga podrazumjeva se pravo fizičkih i pravnih lica koja su nastanjena, odnosno imaju sjedište, državljanstvo ili prebivalište, na teritoriji neke od država članica Zajednice da uđu na teritoriju druge države članice i da tamo stalno ili privremeno pružaju ili primaju usluge, bez bilo kakvih zabrana i ograničenja koja bi proizilazili od unutrašnjeg zakonodavstva ili administrativne prakse, pod istim uslovima kao i domaća lica, ako se time ne krše odredbe o pravu nastanjivanja. Ovom slobodom obuhvaćene su i usluge koje pružaju samozaposlena lica za čije vršenje nije potrebno stalno nastanjivanje, već samo privremeni boravak (ljekari, advokati arhitekte, inžinjeri i slično). Slobodu vršenja usluga uživaju pored fizičkih lica-državljana država članica koji su nastanjeni u državi koja nije država lica kome se vrši usluga, tako i kompanije koje su osnovane u skladu sa propisima neke od država članica i koje imaju svoje registrirano sjedište, glavnu upravu ili glavno mjesto poslovanja unutra

17

Zajednice. U oba slučaja ključni zahtijev je zahtijev za izjednačavanjem uslova pod kojim se usluge mogu pružiti, odnosno dobiti na teritoriji druge države. Da bi pravna norma koja regulira slobodu kretanja usluga mogla biti primjenjena, potrebno je odrediti sam pojam usluge. Pod uslugama se u smislu člana 50 Ugovora o EZ podrazumjevaju one usluge koje , po pravilu, obavljaju uz naknadu, ukoliko se na njih ne odnose odredbe o slobodnom kretanju lica i slobodnom prometu robe i kapitala.

Usluge naročito obuhvataju:-djelatnosti industrijskog karaktera,-djelatnosti trgovačkog karaktera,-djelatnosti zanatskog karaktera,-djelatnosti slobodnih profesija.

Prilikom analize odredbi o slobodi vršenja usluga uočava se njen subordinirani karakter, što znači da se pravila EU o vršenju usluga primjenjuju samo ako već nisu regulirana odredbama o slobodnom kretanju robe, kapitala ili lica. U prilog ovog, govori činjenica da su članom 51 Ugovora isključene saobraćajne usluge od slobode pružanja usluga, jer je saobraćaj uređen članovima 70-80. Bankarske usluge, kao i usluge u osiguranju obuhvaćene su slobodom kretanja kapitala. Takođe, u slučaju trgovine filmovima, TV antenama, muzikom, primjenjuju se odredbe o slobodnom kretanju roba. Odredbe o slobodi pružanja usluga se ne primjenjuju na djelatnosti koje su u državi članici makar i povremeno povezane s obavljanjem javnih ovlaštenja. To znači da u svim državama članicama državne funkcije (premijer, ministar, sudija, tužilac i dr...) i dalje ostaju rezervirane samo za domaće državljane. - Vijeće ministara može kvalificiranom većinom izuzeti i druge djelatnosti od primjene odgovarajućih odredbi o slobodnom vršenju usluga, ali to svoje pravo u dosadašnjme radu nije iskoristio. Odredbe Ugovora o slobodi vršenja usluga se primjenjuju samo ako je riječ o uslugama kod kojih postoji veza sa teritorijom dvije ili više država članica, odnosno ako se usluge vrše „preko granice“. Zbog toga je veoma bitno odrediti kada se može smatrati da je vršenje usluga povezano sa teritorijom više država članica. Smatra se da ova veza prema različitim teritorijama može postojati na četiri različita načina:

Lice koje pruža usluge živi u jednoj državi članici, ali putuje u drugu državu članicu u kojoj pruža uslugu. Na primjer doktor iz Francuske putuje u Berlin da tamo liječi svog pacijenta.

Davalac pruža uslugu iz svoje države primaocu u drugoj državi članici, pri čemu se ne kreće iz svog mjesta boravka. U ovom slučaju, preko granice se jedino kreću sama usluga. Na primjer doktor iz Francuske šalje lijek pacijentu u Njemačkoj putem pošte.

Primalac usluge dolazi iz svoje države u državu davoca usluga u kojoj prima konkretnu uslugu. Na primjer pacijent iz Njemčke putuje u Španiju da bi tamo bio liječen.

Davalac usluge privremeno ulazi u drugu državu članicu, različitu od one u kojoj je nastanjen da bi tamo pružio uslugu licu iz svoje države koje je nastanjeno u istoj državi

18

kao i davalac. Na primjer kada je umjetnik po narudžbi korisnika iz svoje države angažiran da napravi neko djelo u drugoj državi članici.

Najveći broj usluga se pruža na licu mjesta, tako da je ostvarivanje ove slobode uslovljeno ostvarivanjem slobodom kretanja lica i pravom nastanjivanja na teritorji one države u kojoj se pruža usluga. Iako je korištenje oba prava ( prava na vršenje usluga i prava na nastanjivanje) vezano za vršenje posla biznisa ili profesionalne aktivnosti u cilju sticanja dobiti, pravo vršenja usluga treba razlikovati od prava na nastanjivanje. Glavni kriterijum za razgraničenje ova dva prava jeste dužina nastanjivanja (boravka) na teritoriji druge države članice. U slučaju pružanja usluga, davalac usluga samo privremeno boravi na teritoriji druge države članice, onoliko vremena koliko je potrebno da se pruži usluga. Pravo nastanjivanja podrazumjeva stalno prisustvo na teritoriji druge države članice.

Kao i kod ostalih sloboda, tako i kod slobode vršenja usluga postoji načelna zabrana diskriminacija po osnovu pripadnosti državi. Zabrana diskriminacije se odnosi podjednako kako na državu davaoca usluga, tako i na državu korisnika usluga. Najčešće se povrede ove zabrane vrše kroz propisivanje različitih cijena usluga ili obavezu plaćanja posebnih ili uvećanih dažbina. Tako se u slučaj Museum admission postavilo pitanje pred Sudom pravde da li obaveza plaćanja ulaznice za muzej , koja je rezervirana samo za strane državljane (domaći državljani ne plaćaju ulaznicu), u saglasnosti sa odredbama o slobodi vršenja usluga. Sud je utvrdio da navedena obaveza predstavlja kršenje odredbi o slobodi vršenja usluga, jer se strani državljani (primaoci usluga) diskriminiraju u odnosu na domaće državljane koji ne plaćaju ulaznicu. Država članica je dužna ne samo da se uzdržava od propisivanja mjera kojima se uvodi diskriminacija stranih državljana u oblasti pružanja usluga, već je potrebno da preduzme sve potrebne mjere da bi ostala lica spriječila da preduzimaju takve diskriminatorne mjere.

U određenim slučajevima, kada ne postoji odgovarajuća regulativa Zajednice i kada opći interes tako nalaže, država članica može uvesti ograničenja slobodi vršenja usluga. Ovakve mjere su opravdane pod uslovom da podjednako važe i za strane i za domaće državljane. U slučaju Gebbard Sud pravde je definirao četiri uslova koja moraju biti ispunjena da bi se opravdala nacionalne mjere koje otežavaju ili onemogućavaju ostvarivanje slobode vršenja usluga:

1. moraju se primjenjivati na nediskriminirajući način (između domaćih i stranih državljana)2. moraju biti opravdane općim interesom3. moraju biti prikladne za ostvarivanje odgovarajućeg cilja kojem teže,4. ne smiju ići preko onog što je potrebno za ostvarenje tog cilja.

19

Svaka država članica može pokušati opravdati ograničavajuće mjere. Ako se radi o mjerama koje se na jednak način primjenjuju i na domaće i na strane državljane, države članice mogu pronaći i druge razloge za opravdanje. Tri su osnovna razloga na koje se države članice mogu pozvati: obavezujuće pretpostavke (mandatory requirements), imperativne zahtijeve (imperative reqirements) i objektivna opravdanja (objective justificationis). Lista opravdanih razloga za dopuštena ograničenja slobode pružanja usluga neprestano se povećava. Imajući u vidu važnost koju sektor usluga danas ima kao element unutrašnjeg tržišta i kao grana od posebne važnosti u nacionalnim privredama, trebalo bi očekivati da će države članice i dalje predizumati sve potrebne mjere radi liberalizacije usluga.

4. Sloboda kretanja kapitala

Sloboda kretanja kapitala i sloboda plaćanja regulirana su članovima 56-60 Ugovora o osnivanju Evropske zajednice. Ova sloboda se smatra preduslovom za ostvarivanje privrednog razvoja i ostvarivanje ekonomske i monetarne unije. Pod pojomom slobode kretanja kapitala obuhvaćeni su svi slučajevi prenosa kapitala u novcu i stvarima iz jedne države u drugu, najviše radi ulaganja i investiranja. Pojam slobode kretanja kapitala treba razlikovati od pojma slobode plaćanja. Pojam slobode kretanja kapitala obuhvata plaćanja, ali i ulaganja za koja ne mora da postoji punovažna obaveza. Pod slobodom plaćanja podrazumjeva se sloboda prenosa sredstava plaćanja (bankota, kovanog novca, čekova, akreditiva) kao protiv ispunjenje neke druge činidibe. Ova sloboda se i ne kvalifikuje kao jedna od osnovnih sloboda, već se smatra preduslovom ostvarivanja ostalih sloboda. U cilju ostvarivanja potpune slobode kretanja kapitala, Evropska komisija je 1986 godine donijela Program za liberalizaciju kretanja kapitala u Zajednici. Donošenjem Upustva 88/361 potpuno je omogućeno slobodno kretanja kapitala. Države članice morale su ukinuti sva ograničenja između rezidenata, što je doprinjelo izjednačavanju slobode kretanja kapitala sa ostalim slobodama. Već sedamdesetih godina ostvarena je potuna sloboda u plaćanjima između država članica, dok je stupanjem na snagu Ugovora o Evropskoj uniji došlo do potpune liberalizacije kretanja kapitala. Ugovor o osnivanju Evropske zajednice zabranjuje mjere kojima se ograničava sloboda kretanja kapitala ili plaćanja između država članica, kao i između država članica i trećih država.

Zabranjena su: -sva ograničenja kretanja kapitala između država članica i između država članica i trećih zemalja.-sva ograničenja platnog prometa između država članica i država članica i trećih zemalja.

Kao i kod ostalih sloboda, tako je i kod ove slobode moguće primjeniti Dassonville formulu - nedopušteno je svako ograničenje kojim se odliv, priliv ili prelazak kapitala iz jedne zemlje u drugu onemogućava ili ograničava. To znači da su države članice obavezne da preduzmu sve neohodne mjere u odnosu na treća lica na svojoj teritoriji, kojim se onemogućava uvođenje i primjena mjera koje su usmjerene na ograničavanje ili onemogućavanje slobode prometa kapitala, odnosno slobode plaćanja.

20

Član 58 Ugovora o osnivanju odnosi se na različit tretman stranih i domaćih lica iz ugla poreskih propisa. Naime, Ugovor dozvoljava državi članici da uvede odgovarajuće mjere ograničenja kretanja kapitala: „kada primjenjuje odgovarajuće odredbe svog fiskalnog zakonodavstva kojim se ustanovljava razlika između poreskih obveznika koji nisu u jednakom položaju kada je riječ o njihovom boravištu odnosno o mjestu gdje je njihov kapital uložen“. To znači da nisu nedopuštene ni mjere koje imaju diskriminatorni karakter, jer je riječ o oblasti (pravu na oporezivanje) koje do sada nije u značajnoj mjeri prenijeto na Zajednicu. Takođe, član 58 smatra dopuštenim mjere koje su usmjerene na prevenciju od povrede domaćih propisa, što se posebno odnosi na oblast poreskih propisa i kontrolu finansijskih institucija.

13. Zajednička poljoprivredna politika  

- Poljoprivreda je od samog osnivanja Europske zajednice bila jedna od glavnih tema kao i jedna od glavnih tačaka Rimskih ugovora 1957. godine. Poljoprivreda naime se razlikuje od drugih područja privrede , jer su, prije svega, cijene poljoprivrednih proiozvoda jako podložne promjenama, te je stoga bitna uloga vlada u održavanju njihove stabilnosti. Rimski ugovori definirali su osnovne tačke Zajedničke poljoprivredne politike (Common agricultural policy - CAP). Načela CAP-a uobličena su na Konferenciji u Stresi 1958. godine.- Tri su načela definirana 1962., na kojima se temelji Zajednička poljoprivredna politika:* Jedinstveno tržište poljoprivrednih proizvoda, odnosno zajedničko uređenje tržišta - zajedničko reguliranje cijena, isplaćivanja pomoći i pravila konkurencije, harmonizaciju propisa o zdravstvenom osiguranju i administrativnim postupcima, kao i zajedničku vanjskotrgovinsku politiku;*Prednost proizvoda Unije pred uvoznim proizvodima i zaštita unutarnjeg tržišta od poremećaja izazvanih nekontroliranim uvozom poljoprivrednih proizvoda s niskim cijenama:* Finansijska solidarnost: troškovi koji proizlaze iz primjene Zajedničke poljoprivredne politike moraju biti podijeljeni među svim zemljama članicama, bez obzira na njihov nacionalni interes.- Od šest proizvoda za koje su početkom 1960-ih godina bile uspostavljene, CAP danas obuhvata gotovo sve poljoprivredne proizvode ili grupe proizvoda, osim krompira, meda i nekih alkoholnih pića. Time su postavljeni osnovni instrumenti zajedničkog tržišta poljoprivrednih proizvoda, koji uklanjaju prepreke u unutarnjoj trgovini i održavaju zajedničku carinsku barijeru prema trećim zemljama.Zajednička poljoprivredna politika, unatoč mnogobrojnim pokušajima reformi, i dalje ostaje izuzetno skupa, neproduktivna i nekonkurentna, a cijena poljoprivrednih proizvoda koje plaćaju građani EU znatno je viša od onih na svjetskom tržištu.

21

14. Zajednička trgovinka politika

-Zajednička trgovinska politika jedna je od najvažnijih politika EU koja određuje bilateralne odnose Zajednice s trećim zemljama i u multilateralnim organizacijama. Ciljevi trgovinske politike definirani su Ugovorom o Evropskoj zajednici, a uključuju razvoj svjetske trgovine, postupno ukidanje ograničenja međunarodnoj trgovini i smanjivanje carinskih barijera.-Osnovni instrumenti provođenja trgovinske politike EU su: 1. zajednička vanjska carina (CET), 2. mehanizmi zaštite trgovine (TDI) tj. antidamping, 3. politika protiv subvencija ili zaštitne mjere, 4. te Uredba o trgovinskim barijerama (TBR). - U okviru trgovinske politike, EU razvija instrumente pristupa tržištima trećih zemalja prvenstveno putem utvrđivanja trgovinskih barijera i načina njihovog uklanjanja te razvojem „posebnih odnosa“, tj. preferencijalnih ugovora i korištenja dopuštenih izuzeća u poštivanju principa najpovlaštenije države u okviru Svjetske trgovinske organizacije. -EU ima razvijene trgovinske odnose s raznim grupama država među kojima su zemlje Evropskog ekonomskog prostora, mediteranske zemlje, afričke, karipske i pacifičke zemlje (ACP zemlje) te države jugoistočne Evrope. Također, dio trgovinske politike EU je i učešće u pregovorima u okviru Svjetske trgovinske organizacije putem kojih nastoji ojačati svoj ekonomski uticaj u svijetu. U okviru trgovinske politike donošenje novih mjera inicira Evropska komisija, a usvaja ih Vijeće EU kvalificiranom većinom ili jednoglasno.

* Osnovni instrumenti za provođenje su :- zajednička vanjska carina - mehanizmi zaštite trgovine : anti-damping, politika protiv subvencija i zaštitne mjere,- uredba o trgovinskim barijerama

* Zajednička trgovinska politika ima tri dimenzije:- Multilateralna – - Bilateralna – FTA sporazum o slobodnoj trgovini,- Unilateralna – GSP Generalizirani sistem povlastica, EBA Europski sistem finansijskog nadzora.

- Zajedničku vanjsku carinu države članice primjenjuju prema trećim državama. Uspostavljena je 1957. godine, kao srednja vrijednost carina koje su primjenjivale tadašnje države članice. Mehanizmi zaštite trgovine su dio multilateralizma. Mehanizmi zaštite trgovine mogu se upotrijebiti, u skladu s pravilima WTO-a, u slučajevima kad se uvoz smatra nelojalnom konkurencijom.

- Dampingom se smatra prodaja proizvoda porijeklom izvan EU po cijeni nižoj od cijene na domaćem (ne-EU) tržištu ili ispod troškova proizvodnje.

22

Mjere protiv subvencija namijenjene su zaštiti proizvođača iz EU od subvencioniranog uvoza, a za njihovo pokretanje moraju biti ispunjena tri uvjeta:

1. da su posebne subvencije dodijeljene društvu, industriji ili grupi društava/industrija;2. da je nanesena šteta industriji EU, pri čemu je šteta npr. gubitak tržišnog udjela, smanjenje cijena koje donose pritisak na proizvodnju, prodaju, dobit ili proizvodnost i 3. da takve mjere nisu protivne zaštiti "interesa Zajednice" što podrazumijeva da troškovi za EU zbog poduzimanja mjera moraju biti srazmjerni koristima.- Zaštitne mjere primjenjuju se kao privremena ograničenja uvoza u slučaju da je domaća industrija ozbiljno oštećena ili ugrožena zbog porasta uvoza.

Uredba o trgovinskim barijerama (TBR) iz 1995 za europske kompanije ima ulogu alata za rješavanje trgovinskih barijera na izvoznim tržištima. Kompanije mogu koristiti TBR kako bi zatražili od Europske komisije da se ispitaju ograničenja na njihove prodaje u inozemstvu, diskriminirajući tretman na inozemnim tržištima, poteškoće pri dobivanju patenata ili licenci ili bilo koji drugi oblik nepoštenih prepreka za njihov izvoz roba ili usluga. U posljednjem desetljeću desetaka kompanija ili industrija imaju pravo koristi se od TBR-a pri rješavanju problema na izvoznim tržištima, kao i pri nepravednoj vanjskotrgovinskoj praksi koja uzrokuje „ozljede“ u okviru unutarnjeg tržišta Europske unije.

Zajednička trgovinska politika stavlja naglasak na:

- carinske barijere: izvancarinske tarife, necarinske barijere (trgovina ograničavanja propisa i postupaka) često su manje vidljive, složenije i osjetljivije, jer imaju direktan utjecaj na domaće regulative. Za promicanje trgovine koja poštuje transparentna i nediskriminirajuća pravila, Komisija, države članice i industrija moraju definirati nove načine rada, uz tradicionalne metode koje su im na raspolaganju (uzajamnog priznavanja, dijaloge o normizaciji i propisima, tehničke pomoći trećim zemljama).

- pristup resursima: Europska industrija bi trebala imati pristup ključnim resursima kao što su energija, sirovine, metal i otpatcima starog željeza. Ovaj pristup bi trebao biti ograničen samo za zaštitu okoliša i iz sigurnosnih razloga. Sukladno tome, a obzirom na suštinsku prirodu pristup energije za EU, koherentna politika je potrebna kako bi se garantirala različita, natjecateljska, sigurna i održiva opskrba energijom, kako unutar Unije, tako i izvan njenih granica (nediskriminirajući pristup za izvoz infrastrukture za treće i tranzitne zemlje, pomoć trećim zemljama da ojačaju svoje kapacitete i infrastrukturu). U tom kontekstu, veza između trgovine i okoliša treba biti ojačana zbog uticaja koje trgovine mogu imati na okoliš, posebno na biološku raznolikost i klimu. Energetska učinkovitost, obnovljivi izvori energije i racionalno korištenje energije treba poticati.

23

- novi rast sektora: prava intelektualnog vlasništva usluge, investicije, unutarnje tržište i tržišno natjecanje. Ovi sektori pružaju velike mogućnosti za europsku ekonomiju, osigurajući da postupna liberalizacija globalne trgovine kao i transparentna, učinkovita i cijenjena pravila (na nacionalnoj i međunarodnoj razini) olakšaju razmjenu između Europske unije i njezinih trgovinskih partnera. Bilateralna međunarodna saradnja stoga i treba ojačati.

15. Ekonomska i monetarna unija

- Ekonomska i monetarna unija je proces kojim države članice Evropske unije usklađuju svoju ekonomsku i monetarnu politiku s krajnjim ciljem usvajanja jedinstvene valute – eura. Ekonomska i monetarna unija definirana je Ugovorom o Evropskoj uniji (1992./1993.) i njeno uspostavljanje odvijalo se u tri faze :

-Prva faza (1. juli 1990. – 31. decembar 1993.): slobodno kretanje kapitala među državama članicama, koordinacija ekonomskih politika te bliža saradnja centralnih banaka.

-Druga faza (1. januar 1994. – 31. decembar 1998.): približavanje ekonomskih i monetarnih politika država članica kako bi se osigurala stabilnost cijena i javnih finansija; uspostavljanje Evropskog monetarnog instituta (EMI) i Evropske centralne banke (ECB).

-Treća faza (od 1. januara 1999.): nepovratno utvrđivanje kursa i uvođenje jedinstvene valute na devizna tržišta i u elektronska plaćanja te uvođenje novčanica i kovanica eura.

Euro kao jedinstvenu valutu 1. januara 1999. prihvatilo je 11 država članica Evropske unije: Austrija, Belgija, Finska, Francuska, Irska, Italija, Luksemburg, Holandija, Njemačka, Portugal i Španija kojim se nakon zadovoljavanja kriterija konvergencije 2001. godine pridružila i Grčka. Novčanice i kovanice eura uvedene su u opticaj 1. januara 2002. i zamijenile su domaće valute u spomenutih 12 starih država članica EU, a njima se 2006. pridružila Slovenija, potom 2008. Malta i Kipar, te 2009. godine Slovačka. Ostalih devet novih država članica su u fazi ispunjavanja kriterija konvergencije. Euro nisu uvele tri stare države članice: Velika Britanija i Danska, na osnovu klauzule o izuzimanju (opt –out clause) i Švedska čiji su građani dva puta na referendumu odbili uvođenje eura. Učešće u Ekonomskoj i monetarnoj uniji i prihvatanje eura kao jedinstvene valute obavezno je za sve nove države članice. Naime, kriteriji iz Kopenhagena (1993.) obavezuju države na prihvatanje ciljeva monetarne i ekonomske unije kao dijela acquis communautaire-a. Dok ne ispuni kriterije konvergencije, država ima status države članice s odstupanjem. Za provođenje evropske monetarne politike zadužena je Evropska centralna banka.

24

16. Državna pomoć

- Na nivou EU pitanje državne pomoći regulirano je Ugovorom o Evropskoj zajednici. Državnom pomoći smatra se svaka data prednost koja primaocu omogućava ekonomsku prednost, može remetiti konkurenciju, utiče na trgovinu između država članica, te koja se daje selektivno određenim preduzećima ili proizvodima. Evropska komisija i Sud pravde Evropskih zajednica dali su veoma široko tumačenje pojma državne pomoći u smislu definiranja organa koji daje pomoć, a koji može biti od same države do regionalnih i lokalnih vlasti, od organa nad kojim država, posredno ili neposredno, ima uticaj do preduzeća privatnog sektora ili javnog preduzeća. Ugovorom o Evropskoj zajednici utvrđeno je da će se svaka pomoć, koju odobri država članica, a koja remeti ili prijeti da poremeti konkurenciju, smatrati neuskladivom s unutrašnjim tržištem. Ograničenja vezana za davanje državne pomoći odnosi se na čitav niz mjera, od neposrednih (podrške) do posrednih (npr. oslobađanje finansijskih davanja). Također, utvrđeni su i izuzeci u kojima je državna pomoć dozvoljena (npr. osposobljavanje, zapošljavanje, istraživanja, mala i srednja preduzeća, regionalni razvoj, okoliš, kultura). Evropska komisija zadužena je za nadzor nad državnom pomoći koju daju države članice i u tom smislu države članice imaju obavezu obavijestiti Evropsku komisiju o svakoj pomoći ili programu pomoći koji planiraju ili već provode te dobiti odobrenje od nje.

17. Pravo konkurencije

Konkurentnost

- Pojam konkurentnosti prvenstveno se veže za ekonomiju i kao takav označava ekonomiju koja kontinuirano bilježi visoku stopu rasta proizvodnje. Konkuretnost je kao jedan od ključnih političkih prioriteta Evropske unije postavljen Lisabonskom strategijom (2000./2005.), koja je kao cilj postavila Evropsku uniju kao najkonkurentniju i najdinamičniju ekonomiju u svijetu. Konkurentnost Evropske unije određuje se rastom produktivnosti, a zavisi od efikasnosti i budućnosti evropske industrije. S ciljem povećanja konkurentnosti, Evropska unija nastoji prilagoditi evropsku ekonomiju strukturalnim promjenama, premjestiti industrijske aktivnosti u sektore koji su u nastanku, pregrupirati zapošljavanje i sredstva u nove industrijske sektore te smanjiti rizik deindustrijalizacije. Također s ciljem povećanja konkurentnosti, Evropska unija nastoji ojačati svoje aktivnosti u oblasti istraživanja i inovacija, informacionih i komunikacionih tehnologija, te preduzetništva, konkurencije, obrazovanja i obuke.

Konkurencija

- Konkurencija je jedan od osnovnih principa tržišne ekonomije. Ona podrazumijeva da je svaka poslovna djelatnost predmet konkurentskog pritiska drugih. Na taj način privredni subjekti podstiču se da se međusobno natječu za potrošače svojih proizvoda i usluga, što rezultira nizom koristi kao što su niže cijene, veći kvalitet, širi izbor itd. Konkurencija je također jedan od osnovnih principa unutrašnjeg tržišta Evropske unije i ono je regulirano na evropskom nivou. Pitanje konkurencije regulirano je Ugovorom o Evropskoj zajednici, a pravila EU o konkurenciji

25

zasnivaju se na pet glavnih principa:

- zabrana udruženih praksi, sporazuma i udruživanja između preduzeća koji mogu uticati na trgovinu između država članica i spriječiti, ograničiti ili iskriviti narušiti konkurenciju unutar unutrašnjeg tržišta;- zabrana zloupotrebe dominantnog položaja unutar unutrašnjeg tržišta, ako on može uticati na trgovinu između država članica;- nadgledanje pomoći koju dodjeljuju države članice ili koja se dodjeljuje putem državnih sredstava u bilo kojem obliku koja predstavlja prijetnju u smislu narušavanja konkurencije davanjem povlastica određenim preduzećima ili proizvodnji određene robe;- preventivno nadgledanje objedinjavanja preduzeća s evropskom dimenzijom odobravanjem ili zabranom planiranih povezivanja; - liberalizacija određenih sektora gdje su se javna i privatna preduzeća, poput telekomunikacija, transporta ili energije, dosad monopolistički razvijala.

Cilj reguliranja je da se osigura slobodna i poštena konkurencija u Evropskoj uniji. Evropska komisija i vlasti država članica zaduženi su za pitanje konkurencije te da zajedno dodatno rade na unapređenju efikasne i dosljedne primjene pravila o konkurenciji. Njihova saradnja ostvaruje se kroz Evropsku mrežu za konkurenciju (ECN).

18. Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju

Proces stabilizacije i pridruživanja (PSP) je dugoročan pristup i strateška politika Evropske unije prema državama zapadnog Balkana: Albaniji, Bosni i Hercegovini, Crnoj Gori, Hrvatskoj, Makedoniji, Srbiji te Kosovu pod rezolucijom Vijeća sigurnosti UN-a. Proces kao konačni cilj ima integraciju ovih zemalja u Evropsku uniju. Proces stabilizacije i pridruživanja uspostavljen je na prijedlog Evropske komisije 1999. godine, a Eropska unija u nekoliko ga je navrata ojačala i obogatila. Na Samitu u Kelnu (1999.) potvrđena je spremnost Evropske unije za pružanje izgleda zemljama zapadnog Balkana za potpunu integraciju u njene strukture i članstvo u Evropskoj uniji na osnovu Ugovora o Evropskoj uniji (1992./1993.) i ispunjavanja kriterija iz Kopenhagena ( 1993.) i kriterija iz Madrida (1995.) te je definiran stav da je proces stabilizacije i pridruživanja okvir putem kojeg će se odvijati ta integracija. Evropsko vijeće je na sastanku u Santa Maria da Feiri 2000. godine otišlo i korak dalje zaključivši da su sve države uključene u proces stabilizacije i pridruživanja potencijalni kandidati za članstvo u EU, kao i da je cilj EU što potpunija integracija država zapadnog Balkana u političku i ekonomsku maticu Evrope. Na Samitu u Zagrebu 2000. godine potvrđeno je da je proces stabilizacije i pridruživanja put koji vodi zemlje zapadnog Balkana prema članstvu u Evropskoj uniji. Na Samitu u Solunu, održanom 2003. godine, zemljama procesa stabilizacije i pridruživanja još jednom je potvrđena evropska perspektiva, a proces je „obogaćen“ elementima pretpristupne strategije, tj. elementima koji su do tada bili otvoreni isključivo državama kandidatkinjama za članstvo.

26

Kao osnovni elementi procesa stabilizacije i pridruživanja postavljeni su:1. ugovorni odnosi - Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju, kao nova vrsta ugovornih odnosa (tzv. sporazum o pridruživanju treće generacije);2. razvoj ekonomskih odnosa - asimetrična liberalizacija trgovine kroz uvođenje autonomnih trgovinskih mjera (ATM);3. finansijska pomoć – program Zajednice za obnovu i razvoj - CARDS (2000. 2006.); Instrument pretpristupne pomoći – IPA (2007. – 2013.).

Na Samitu u Solunu uvedeni su i dodatni elementi kao što su Evropsko partnerstvo, TAIEX, Twinning, mogućnost učešća u programima Zajednice, itd. Osnovne karakteristike procesa stabilizacije i pridruživanja jesu uslovljenost i individualni pristup u ocjenjivanju napretka svake od zemalja. Napredak svake zemlje u procesu zavisi od ispunjavanja uslova, koji podrazumijevaju kriterije iz Kopenhagena (1993.) i kriterije iz Madrida (1995.), te opće i specifične uslove koje je definiralo Vijeće EU 1997. i Evropska komisija 1999. godine. Napredak prati i ocjenjuje Evropska komisija putem različitih instrumenata koji su razvijeni u tu svrhu (CTF/RPM, Izvještaj o napretku itd.).

19. Kriterij za prijem u članstvo i procedura za prijem u EU

Država podnosilac zahtjeva za članstvo

Prema članu 49. Ugovora o Evropskoj uniji svaka evropska država koja poštuje principe slobode, demokratije, ljudska prava i slobode te vladavinu prava može podnijeti zahtjev (aplikaciju) za članstvo u EU. Zahtjev se podnosi Vijeću EU, odnosno državi članici predsjedavajućoj Vijeća EU. Vijeće EU jednoglasno odlučuje o započinjanju procedure po zahtjevu te ga prosljeđuje Evropskom vijeću na razmatranje i Evropskoj komisiji na izradu mišljenja (avis). Podnošenjem zahtjeva za članstvo zemlja dobiva status države podnosioca zahtjeva. Taj status trenutno imaju: Albanija (28. april 2009.), Crna Gora (15. decembar 2008.) i Srbija (22. decembar 2009.)

Kriteriji iz Kopenhagena

Kriteriji iz Kopenhagena su uslovi za članstvo u Evropskoj uniji, koji su postavljeni na sastanku Evropskog vijeća u Kopenhagenu 1993. godine. Riječ je o tri kriterija: političkom, ekonomskom i pravnom. Kriteriji su:- Politički - stabilnost institucija koje osiguravaju demokratiju, vladavinu prava, poštivanje ljudskih prava i zaštitu manjina;- Ekonomski - postojanje funkcionalne tržišne privrede, sposobne da se nosi s pritiskom konkurencije i tržišnim snagama unutar Unije;- Pravni - sposobnost preuzimanja obaveza članstva, uključujući privrženost ciljevima političke, ekonomske i monetarne unije.Kriteriji iz Kopenhagena nazivaju se još i pristupni kriteriji.

27

Kriteriji iz Madrida

Kriterij iz Madrida (Madridski kriterij) je uslov za članstvo u Evropskoj uniji, koji je postavljen na sastanku Evropskog vijeća u Madridu 1995. godine. Riječ je o dodatnom kriteriju za članstvo u EU kriterijima iz Kopenhagena (1993.). Ovaj kriterij odnosi se na prilagođavanje administrativne strukture s ciljem stvaranja uslova za postupnu i skladnu integraciju. Podrazumijeva jačanje administrativne sposobnosti i stvaranje efikasnog državnog sistema upave za provođenje acquis communautaire-a i drugih obaveza koje proizilaze iz članstva u Evropskoj uniji . Kriterij iz Madrida naziva se još administrativni kriterij.

- Procedura za prijem u EU -

1. Zahtjev za članstvo - Svaka evropska država koja je uspostavljena na principima demokratije, poštivanja ljudskih prava i osnovnih sloboda te vladavine prava, vrijednostima na kojima je zasnovana Evropska unija, može podnijeti zahtjev za članstvo u Evropskoj uniji. Zahtjev za članstvo u Evropskoj uniji je kraće pismo koje obično potpisuje predsjednik države i/ili vlade i koje država podnosilac predaje Vijeću EU, odnosno državi članici koja u to vrijeme predsjedava Vijećem EU s ciljem sticanja punopravnog članstva u EU. Zahtjev za članstvo Vijeće EU upućuje Evropskom vijeću na razmatranje, te poziva Evropsku komisiju da izradi avis odnosno mišljenje o zahtjevu za članstvo. U zahtjevu država podnosilac ističe svoju evropsku pripadnost, zatim da je pristupanje EU cilj njene politike, te da je spremna prihvatiti sve ciljeve evropske porodice i obaveze koje proizilaze iz članstva u Evropskoj uniji. Zahtjev za članstvo može pratiti kraći ili opširniji dokument koji ga sadržajno podržava, a u kojem se navode dostignuća zemlje podnosioca zahtjeva u procesu približavanja EU. Spomenuti dokument upućuje na spremnost zemlje podnosioca zahjeva za daljnji napredak prema sticanju statusa kandidata i punopravnom članstvu u Evropskoj uniji.

2. Upitnik-Upitnik je dokument koji Evropska komisija upućuje državi podnosiocu zahtjeva za članstvo u Evropskoj uniji nakon što Vijeće EU njen zahtjev za članstvo proslijedi Evropskom vijeću i pozove Evropsku komisiju da izradi avis odnosno mišljenje o zahtjevu. Na osnovu odgovora države podnosioca zahtjeva na ovaj upitnik, Evropska komisija izrađuje avis o sposobnosti države da prihvati uslove članstva i daje preporuku za otvaranje pregovora o članstvu. Upitnik se sastoji od pitanja iz najrazličitijih oblasti funkcioniranja države podnosioca zahtjeva (zakonodavstvo, institucije, javne finansije, statistički pokazatelji, itd.), a njegov cilj je da pruži sveobuhvatan i istovremeno veoma detaljan pregled političkog, pravnog, ekonomskog i administrativnog sistema zemlje. Upitnik sadrži veliki broj pitanja i potpitanja koja su grupirana u tri osnovne cjeline: politički kriterij, ekonomski kriterij, sposobnost primjene evropskog zakonodavstva – usvajanje evropskih standarda u provođenju različitih sektorskih politika, a strukturom slijedi podjelu na pregovaračka poglavlja. Broj pitanja različit je od zemlje do zemlje, te je npr. u slučaju Hrvatske njihov broj iznosio 4560, Makedonije 4666, a Crne Gore 2178. Nakon što primi upitnik, država obično ima rok do tri mjeseca za dostavljanje odgovora Evropskoj komisiji ;

28

3. Avis- Avis (mišljenje o zahtjevu za članstvo) je dokument kojim Evropska komisija, na zahtjev Vijeća EU, ocjenjuje sposobnost i pripremljenost države podnosioca zahtjeva za ispunjavanje kriterija za članstvo u Evropskoj uniji (kriteriji iz Kopenhagena 1993. i kriterij iz Madrida 1995.). Evropska komisija izrađuje avis na osnovu odgovora države podnosioca zahtjeva na poseban upitnik koji joj se dostavlja. Avis se sastoji od prikaza odnosa države podnosioca zahtjeva i Evropske unije, posebno ugovornih; analize stanja u vezi sa ispunjavanjem političkog kriterija; ocjene stanja i mogućnosti ispunjavanja ekonomskog kriterija; analize sposobnosti prihvatanja obaveza koje proizilaze iz članstva (prihvatanje acquis communautaire-a); opću ocjenu stanja i mogućnosti o ispunjavanju kriterija za članstvo i s tim povezanu preporuku o otvaranju pregovora o članstvu u Evropskoj uniji. Ako je avis pozitivan, Evropsko vijeće donosi političku odluku o prihvatanju zahtjeva za članstvo i o davanju statusa kandidata državi podnosiocu zahtjeva. Evropsko vijeće saziva bilateralnu međunarodnu konferenciju između Evropske unije i države podnosioca zahtjeva te na taj način zemlja zvanično dobiva status kandidata. Evropska komisija osim pozitivnog može, također, dati negativno te mišljenje s rezervom. Takvi primjeri zabilježeni su u slučaju Turske, koja je 1989. godine dobila negativno mišljenje, i Grčke, koja je, nakon podnošenja zahtjeva za članstvo 1975. godine, dobila mišljenje s preporukom da prije dobivanja statusa kandidata završi ekonomske reforme. Postupak izrade avisa, prema dosadašnjem iskustvu država podnosioca zahtjeva, traje oko godinu dana, ali može trajati i duže;

4. Prije nego što pregovori u potpunosti počnu komisija obavlja detaljnu procjenu svakog poglavlja sa svakom zemljom kandidatom poznata kao pregled SEREENING (pročešljavanje);5. Završetkom prethodnih pregleda pojedinih poglavlja država kandidat podnosi svoje zajedničke pozicije. Evropska komisija priprema nacrt pregovaračkih pozicija koje proslijeđuje Vijeću;6. Zaključivanjem pregovora država kandidat postaje država pristupnica;7. Evropsko Vijeće donosi odluku o prijemu u punopravno članstvo;8. Izrađuje se ugovor o pristupanju;9. Evropska komisija konačno daje mišljenje o članstvu dok Evropski parlament mora dati saglasnost tako da Evropsko Vijeće mora jednoglasno donijeti odluku o prijemu nove članice;10. Zatim se izvrši postupak ratifikacije ugovora o pristupanju u parlamentu svih država članica i država pristupnica a Evropsko Vijeće onda određuje datum potpisivanja ugovora o pristupanju.

Acquis communitare

Acquis communautaire (pravna tečevina EU) jedan je od najznačajnijih pravnih i političkih principa evropskih integracija. Acquis je skup prava i obaveza koje sve države članice obavezuju i povezuju unutar Evropske unije. Pojam acquis оdnosi se na ukupna prava, obaveze i predanost Zajednici, koji su kumulirani razvojem integracionog procesa, ili koje je EU ostvarila do danas, dosegla u pravnom i političkom smislu. Praksa Suda Evropskih zajednica stavila je acquis u rang ustavnog principa. U političkom smislu, ključno је pravilo da su pravna dostignuća Zajednice

29

uslov o kojem se ne može pregovarati. Acquis, shvaćen kao ukupno dostignuće Zajednice, svakodnevno se širi, uvećava i reproducira.

U formalnom smislu, acquis uključuje:- primarno pravo - osnivački ugovori;- međunarodni ugovori, međunarodno običajno pravo i opći pravni principi EU;- sekundarno pravo – zakonodavstvo koju donose institucije EU;- praksa Suda pravde Evropskih zajednica koja, de facto, također čini izvor prava EU;- svaka druga obaveza (politička, pregovaračka i sl.) preuzeta od država članica u okviru aktivnosti EU.

Svaka zemlja koja podnosi zahtjev za članstvo u Evropskoj uniji mora biti spremna da prihvati acquis u potpunosti i, što je jednako važno, mora biti sposobna da ga provede. Uslovi i način prihvatanja i provođenja acquis-a sadržaj su pregovora o članstvu u EU koje država kandidatkinja vodi s državama članicama i u tu svrhu dijeli se na poglavlja pregovora. Države kandidatkinje petog kruga proširenja (2005./2007.) vodile su pregovore o 31 poglavlju, a sadašnje države kandidatkinje, Hrvatska i Turska, s kojima su pregovori o članstvu otvoreni 2005. godine, te Island s kojim su pregovori otvoreni u julu 2010. godine pregovaraju o 35 poglavlja acquis-a.

30