Το Καρναβάλι Της Πάτρας-sample

Το Καρναβάλι της Πάτρας

SelidoKarnavali5 2/6/15 3:29 PM Page 3

Επιτρέπεται η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική μερική ήπεριληπτική ή κατά παράφραση ή διασκευή, απόδοση του περιεχομένουτου βιβλίου με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό,ηχογράφησης ή άλλο, με την προηγούμενη γραπτή άδεια του εκδότη.Νόμος 2121/1993 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα.

Συγγραφέας: † Nίκος Ε. ΠολίτηςΤίτλος: Το Καρναβάλι της ΠάτραςΔεύτερη έκδοση ανανεωμένη: Φεβρουάριος 2015, Εκδόσεις «Πικραμένος» και «Best»ISBN: 978–960–6628–63–4

Εξώφυλλο: Μιχάλης Σιγάλας Φιλολογική επιμέλεια: Κατερίνα Τσιούμα

Εκτύπωση / Βιβλιοδεσία: Tαχυεκτυπώσεις – Γραβάνης ΕΠΕE–mail: [email protected]Τηλ.: 2610 461.780

Γκότσης Κωνσταντίνος & Σια ΕΕΡήγα Φεραίου 19–21, 26223 ΠάτραΜαιζώνος 20–22, 26223 ΠάτραΤερψιθέας 2, 26442 ΠάτραΤηλ.: 2610 432.200, Fax: 2610 430.884E–mail: [email protected]

The BEST net A.E.Αγ. Ανδρέου 9, Πάτρα 26223 Ελλάς.Tηλ. 2610 622.406, 2610 279.428www.thebest.gr


NIKOΣ Ε. ΠΟΛΙΤΗΣ

Το Καρναβάλι της ΠάτραςΔΕΥΤΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ

ΑΝΑΝΕΩΜΕΝΗ


— 7 —

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΠΡΩΤΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ ............................................................... 11ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΔΕΥΤΕΡΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ ........................................................ 13ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΧΡΗΣΤΟΥ ΜΟΥΛΙΑ:

«ΑΚΑΜΑΤΟΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΕΡΓΑΤΗΣ» ......................................... 15Α' Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ

Η πόλη και οι άνθρωποι .......................................................................................... 27Καφενεία και ουζοπωλεία ..................................................................................... 28Οι παλιές ταβέρνες ........................................................................................................ 31Πάστες και συνοικέσια ............................................................................................. 33Καφέ αμάν και καφέ σαντάν .............................................................................. 36Οι κακόφημοι οίκοι ...................................................................................................... 38Τα χοροδιδασκαλεία .................................................................................................... 40Οι Πατρινές και το… πατρινό τους ............................................................ 43Το αθηναϊκό Καρναβάλι .......................................................................................... 48

Β' ΟΙ ΚΑΡΝΑΒΑΛΙΚΕΣ ΔΙΑΣΚΕΔΑΣΕΙΣΧοροί και μπουρμπούλια ....................................................................................... 54Μασκαράδες και μπούλες ..................................................................................... 58Άρματα και παρελάσεις ........................................................................................... 60Ντόρος και λαϊκοί τύποι ........................................................................................... 63Οι γάμοι της Γιαννούλας ........................................................................................ 65Διαδόσεις και υπερβολές ........................................................................................ 70Σάτιρες και τραγούδια ............................................................................................... 71Καρναβαλικές εφημερίδες .................................................................................... 73


— 8 —

Γ' ΤΟ ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ TO 19ο ΑΙΩΝΑΗ πρώτη περίοδος .......................................................................................................... 791865: Εισβολή Επτανησίων ................................................................................ 80Το Δημοτικό Θέατρο «Απόλλων».................................................................. 82Τα πρώτα καρναβαλικά άρματα ...................................................................... 84Η δεκαετία του εξευρωπαϊσμού ...................................................................... 861890: Οι πρώτοι παιδικοί χοροί ...................................................................... 901892: Επεισόδια αντί παρελάσεως .............................................................. 92Η Φιλαρμονική Εταιρεία ........................................................................................ 931893: Πιερότοι σε δίκυκλα .................................................................................. 951894: Χαρτοπόλεμος στους χορούς ........................................................... 971895: Φτώχεια κι εκλογές ..................................................................................... 971896: Έτος του αθλητισμού ............................................................................. 100Δύο άσχημα χρόνια ................................................................................................... 1031899: Σοκολάτες και γραμμόφωνο .......................................................... 1041900: Λογοκρισία στα άρματα ..................................................................... 104

Δ' Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΚΜΗΣΣτις αρχές του 20ού αιώνα ................................................................................ 1091907: Ξαναζούν τα παλιά ................................................................................... 1101909: Της Λενιώς το ντόμινο ........................................................................... 1151910: Χοροί στα σπίτια ........................................................................................ 1171911: Ξυράφι στα μουστάκια........................................................................... 119Το αθηναϊκό Καρναβάλι του 1911 ............................................................ 120Πολιτική σάτιρα ........................................................................................................... 1211912: Η πόλις φρενοκομείον .......................................................................... 1221913: Πολεμικό Καρναβάλι ............................................................................. 124


— 9 —

Το τανγκό και στην Ελλάδα ............................................................................. 1251914: Στο χορό με την Κοκώ ......................................................................... 126Νέα ανδρική μόδα ...................................................................................................... 1271915: Μόνο σατιρικά άρματα ........................................................................ 128Στα χρόνια του διχασμού .................................................................................... 1291919: Ξανάρχονται καλές μέρες ................................................................. 1311920: Κοντοφούστανο και γυμνολαιμία ............................................ 1371921: Συλλαλητήρια και χοροί ..................................................................... 1411923: Αβεβαιότητα και κρίση ........................................................................ 1441926: Η φούστα μακραίνει ............................................................................... 1451927: Η εποχή του τσάρλεστον ................................................................... 147Ο πρώτος χορός των Συντακτών ................................................................ 148Τα πρώτα καλλιστεία ............................................................................................... 149Ένας Καρνάβαλος για δύο χρόνια ............................................................ 1521938: Αποθέωση της ταβέρνας .................................................................... 1561939: Το ωραιότερο Καρναβάλι .................................................................. 1621940: Η Πάτρα χορεύει ........................................................................................ 169

Ε' ΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ1951: Το Καρναβάλι ξαναγεννιέται ......................................................... 173Ο Καρνάβαλος και η Αυλή του .................................................................... 180Σε γνώριμα μονοπάτια ........................................................................................... 181Τα άνθινα άρματα ....................................................................................................... 184Περιορισμοί και απαγορεύσεις ..................................................................... 186Έντυπη καρναβαλική σάτιρα ......................................................................... 189Εθελοντές και μισθοφόροι ................................................................................ 193Οι αντικαρναβαλιστές ............................................................................................ 196


— 10 —

Το Καρναβάλι και οι ξένοι ................................................................................ 209Τσιγκουνιές κι απλοχεριές ................................................................................. 214Η δεύτερη δεκαετία .................................................................................................. 216Απροσδόκητα ζητήματα........................................................................................ 219Νέοι αντικαρναβαλικοί αγώνες .................................................................... 220Ο αποκριάτικος θησαυρός ................................................................................. 222Το πατρινό λαχείο ....................................................................................................... 224Στην επταετία 1968–1974 .................................................................................. 225Στη δεκαετία 1975–1984 ...................................................................................... 230Δήμαρχοι και επιτροπές ........................................................................................ 237


— 11 —

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΠΡΩΤΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ

Το πώς και το γιατίΠριν απ’ όλα δυο λόγια για το «πώς» και το «γιατί» του βιβλίουαυτού: Αναζητώντας στοιχεία για την ιστορία του Τύπου των Πα-τρών επεσήμαινα συγχρόνως και μαρτυρίες για τη ζωή της πό-λεως και τις συνήθειες των κατοίκων της. Με αυτόν τον τρόποσυγκεντρώθηκε με τον καιρό ενδιαφέ ρον υλικό, λεπτομέρειες ξε-χασμένες ή άγνωστες. Και σύ ντομα ξεχώρισαν για το πλήθος καιτην ποικιλία τους οι πληροφορίες που αφορούσαν την κοινωνικήζωή και τους χώρους και τον τρόπο ψυχαγωγίας των παλιών Πα-τρινών. Έτσι γεννήθηκε η ιδέα του βιβλίου αυτού, βιβλίου πουγράφηκε «χάριν παιδιάς», αλλά και με την πρόθεση να περισώ-σει στοιχεία χρήσιμα για τη μελέτη της ζωής των αστών του 19ουαιώνα.

Ο αναγνώστης που θ’ αναζητήσει στις σελίδες που ακολου-θούν ιστορικές ερμηνείες, ή κοινωνιολογικές ανα λύσεις, θ’ απο-γοητευθεί. Συνταιριάζοντας παλιές ειδή σεις σαν ψηφίδες,προσπαθεί ο γράφων να δώσει την εικό να μιας περασμένης επο-χής, μέσα στην οποία γεννήθηκε και εξελίχτηκε το Καρναβάλιτης Πάτρας. Η αφήγηση ποι κίλλεται με παρεκβάσεις και απροσ-δόκητες αναφορές σε γεγονότα αξιοπερίεργα ή χαρακτηριστικάτης ατμόσφαιρας που επικρατούσε σε κάθε περίοδο. Έτσι δια-γράφεται ένα «πλαίσιο» πολλές φορές πιο φανταχτερό από την«ει κόνα» που περικλείει. Αλλά για όλα αυτά η κρίση ανήκει στοναναγνώστη.

ΝΙΚΟΣ Ε. ΠΟΛΙΤΗΣ


— 13 —

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΔΕΥΤΕΡΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣΟ πατέρας μας δεν ήταν καρναβαλιστής με την κυριολεκτική ση-μασία του όρου, διότι για προσωπικούς λόγους δεν μπορούσε νασυμμετάσχει σε καρναβαλικές εκδηλώσεις και η επαγγελματικήδραστηριότητά του δεν του άφηνε ελεύθερο χρόνο. Όμως, δεντου έλειπε η κοινωνική ευαισθησία και από νωρίς αντελήφθη τηδυναμική που είχε το καρναβάλι για την Πάτρα και την απήχησήτου στους Πατρινούς, οι οποίοι συμμετείχαν, ασχέτως οικονομι-κής κατάστασης, ο καθένας με τον τρόπο του, στις διάφορες εκ-δηλώσεις.

Η διαπίστωσή του αυτή επιβεβαιώθηκε και επιβεβαιώνεταικάθε χρόνο. Ο γραπτός λόγος, ως το μέσο που επικοινωνούσε μετην κοινωνία, τον βοήθησε να χαρίσει στους Πατρινούς ένα βι-βλίο για Το Καρναβάλι της Πάτρας (εκδ. Αχαϊκές Εκδόσεις, Πάτρα1987, σε επιμέλεια Αντώνη Παπαντωνόπουλου), το οποίο αγα-πήθηκε και εξαντλήθηκε πολύ σύντομα. Αυτό το τελευταίο και οιπαραινέσεις φίλων μας, να το επανεκδώσουμε, μας οδήγησαν στηδεύτερη έκδοση.

Βέβαια, μια δεύτερη έκδοση ήταν και επιθυμία του ίδιου καιείχε προχωρήσει αρκετά την προετοιμασία της. Άφησε χειρόγρα-φες σημειώσεις με νέα στοιχεία που ανακάλυψε με την προσφιλήμέθοδο, τη μελέτη παλαιών εφημερίδων, και φωτογραφικό υλικόαπό καρναβαλικές εκδηλώσεις του παρελθόντος. Όλα αυτά εν-σωματώθηκαν στην παρούσα έκδοση, για να την εμπλουτίσουνκαι να προσφέρουν στους νεότερους μια πιο έγκυρη εικόνα τουπώς ξεκίνησε το καρναβάλι και πώς εξελίχθηκε.

Η επιθυμία μας να υλοποιηθεί αυτή η έκδοση δεν θα μπο-ρούσε να πραγματοποιηθεί, χωρίς την βοήθεια φίλων· του Χρή-


— 14 —

στου Μούλια, που συνέταξε την Εισαγωγή του παρόντος βιβλίουκαι του Πέτρου Ψωμά, που συνέδραμε με πολλούς τρόπους στηνεπανέκδοση, τους οποίους και ευχαριστούμε θερμά.

ΒΑΓΓΕΛΗΣ και ΤζΙΜΗΣ ΠΟΛΙΤΗΣ


— 15 —

«ΑΚΑΜΑΤΟΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΕΡΓΑΤΗΣ»

Ο Νίκος Πολίτης γεννήθηκε το 1920 στον Πόρο Λευκάδας και πέ-θανε στην Πάτρα το 2005. Έζησε τα παιδικά του χρόνια στην Κέρ-κυρα και αποφοίτησε από το Γυμνάσιο της γενέτειράς του το 1937.Η Κατοχή τον βρήκε φοιτητή της Νομικής Σχολής του Πανεπιστη-μίου Αθηνών. Μετά τον τερματισμό του πολέμου (1947) εγκατα-στάθηκε στην Πάτρα, όπου εργάσθηκε ως συντάκτης, στην ημερήσιαεφημερίδα Σημερινή, μετέπειτα Ημέρα. Λόγω του πολέμου και τηςΚατοχής δεν μπόρεσε να ολοκληρώσει τις σπουδές του, αλλά αυτόδεν τον εμπόδισε να διακριθεί στο στίβο της δημοσιογραφίας. Εκτόςαπό την Ημέρα, ήταν συντάκτης της εβδομαδιαίας εφημερίδας Πα-τραϊκή (1954), της μηνιαίας οικονομικής εφημερίδας Εμπορική, πουεξέδιδε ο Σύλλογος Εισαγωγικού Εμπορίου Πατρών, κτλ.

Ήταν κοινωνικά και επαγγελματικά συνειδητοποιημένος και εξε-λέγη επανειλημμένα Γενικός Γραμματέας της Ένωσης ΣυντακτώνΗμερησίων Εφημερίδων Πελοποννήσου Ηπείρου και Νήσων, ενώμε δική του πρωτοβουλία δημιουργήθηκε το Μουσείο Τύπου Πα-τρών, που υπάρχει μέχρι σήμερα.

Επάξια θεωρείται ο ιστορικός του τοπικού Τύπου χάρις στο Χρο-νικό του Πατραϊκού Τύπου 1840–1940, μια ιστορική μελέτη που ξε-χωρίζει για την πληρότητά της, τον συναρπαστικό τρόπο γραφής τηςκαι τη διεισδυτικότητα με την οποία διεξέρχεται τα διάφορα θέματαπου σχετίζονται με τον Τύπο. Στις 310 σελίδες του, ο Νίκος Πολίτης,εκτός από την αποδελτίωση και την παρουσίαση των διαφόρων εφη-μερίδων και περιοδικών που εκδόθηκαν στην Πάτρα, από το 1840,οπότε κυκλοφόρησε η πρώτη τοπική εφημερίδα, Ο Αχαϊκός Κήρυξ,μέχρι το 1940, εκθέτει τις απόψεις του περί δημοσιογραφίας, ποιοςείναι ο ρόλος της, ποια η ηθική της και ποιά η αισθητική της, όπως


— 16 —

τα έζησε ένας μάχιμος δημοσιογράφος της παλαιάς καλής εποχής.Σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει και οι απόψεις του Νίκου Πο-λίτη είναι χρήσιμες για όσους πιστεύουν στην αποστολή του Τύπουκαι θέλουν να τον υπηρετήσουν πραγματικά και άχρηστες για όσουςεξαντλούνται να δηλώνουν δημοσιογράφοι.

Τον αείμνηστο Νίκο Πολίτη τον γνώρισα μέσω του κοινού μας φίλου,επίσης αείμνηστου ιστορικού των Πατρών, Κώστα Τριανταφύλλου, λίγομετά την έκδοση του Χρονικού του Πατραϊκού Τύπου (1984). Έκτοτε δια-τηρώ τις καλύτερες μνήμες για το ήθος του, τη σεμνότητά του, τις γνώ-σεις του και τον συγκροτημένο και νηφάλιο λόγο του.

Χωρίς θόρυβο και υπερβολές ο Νίκος Πολίτης συνέθεσε έναογκώδες και μοναδικό έργο, το οποίο διακρίνεται για την απλότητακαι τη χάρη του, έχει τη δροσιά της λευκαδίτικης αύρας, παρουσιά-ζει πρωτοτυπία και αναδεικνύει άγνωστες πτυχές του ιστορικού πα-ρελθόντος της δεύτερης πατρίδας του, της Πάτρας, στην οποία έζησε58 χρόνια. Η γλώσσα των κειμένων του είναι ευχάριστη, άρτια καιαφιλόδοξη και αντικατοπτρίζει τη μακρόχρονη άσκησή του στη λι-τότητα της έκφρασης.

Στις μέρες μας, η αφιλόδοξη γραφή είναι είδος ουσιώδες εν ανε-παρκεία, διότι δεν βοηθάει τους ατάλαντους, να διαρρήξουν το τεί-χος της αφάνειας, ενώ η φλυαρία, η κενολογία, οι ασυνάρτητοινεολογισμοί, οι σπερμολογίες και οι πολιτικές τελεολογίες εντυπω-σιάζουν και προσδίδουν σπουδαιοφάνεια. Δυστυχώς όλα αυτά πα-ράγονται σε μεγάλες ποσότητες, ερήμην των κακότυχωναναγνωστών, που καταδικάζονται να διαβάζουν ανοησίες. Αντίθετα,ο Νίκος Πολίτης πάντα σεβόταν τον αναγνώστη και, χωρίς περιττέςφλυαρίες, αξιοποίησε το προϊόν των ιστοριοδιφικών του εξορμή-σεων στον τοπικό και Αθηναϊκό Τύπο του 19ου αιώνα και των πρώ-των δεκαετιών του 20ού. Γι’ αυτό και η συγκομιδή του άντεξε καιαντέχει στον χρόνο.


— 17 —

Τον αποκάλεσαν «χρυσή πένα της πατραϊκής δημοσιογραφίας»,«ευπατρίδη του πνεύματος» και άλλα παρόμοια. Θεωρώ ότι ο πιοαντιπροσωπευτικός χαρακτηρισμός είναι του «ακάματου πνευματι-κού εργάτη», όπως επιβεβαιώνεται από το πλούσιο έργο του.

Ένα στοιχείο που κάνει τα βιβλία του να ξεχωρίζουν είναι η ακρι-βολογία. Χωρίς να είναι τελειομανής με την παθολογική έννοια τουόρου, ήλεγχε τα πάντα με υπευθυνότητα, μέχρι λίγο πριν αρχίσει ηεκτύπωση και δεν συγχωρούσε στον εαυτό του λάθη. Στα κείμενάτου είναι διάχυτη η διεισδυτική ματιά του μάχιμου δημοσιογράφου,που βλέπει στις στήλες των εφημερίδων και τα αθέατα για τον μέσοαναγνώστη. Γι’ αυτό και οι περιγραφές του είναι απολαυστικές καιαναδίδουν το πνεύμα της γραφικής και ωραίας δημοσιογραφίας τουπαρελθόντος, τότε που δεν υπήρχαν σχολές δημοσιογραφίας και οιεφημερίδες έκριναν τα πράγματα με παρρησία και μαχητικότητα,χωρίς σκοπιμότητες, παραμορφώσεις και αποσιωπήσεις.

Έχει γίνει πολύς λόγος για το αν υπάρχει και αν μπορεί να υπάρ-ξει αυτόνομη τοπική Ιστορία ή η Ιστορία νοείται μόνο σε εθνικό επί-πεδο. Επ’ αυτού οι θέσεις των αείμνηστων ιστορικών της πόληςδιίστανται. Ο Στέφανος Θωμόπουλος είναι καταφατικός, ενώ ο Κώ-στας Τριανταφύλλου αρνητικός. Ο Νίκος Πολίτης, χωρίς να αυτο-προσδιορίζεται ως τοπικός ιστορικός, έγραψε Ιστορία και από ταγραπτά του αναδεικνύεται η αυτόνομη λειτουργία της αχαϊκής πρω-τεύουσας στον ελλαδικό χώρο, σε μια περίοδο που ο κεντρικός σχε-διασμός ήταν από ανύπαρκτος μέχρι υποτυπώδης. Δηλαδήαναγνωρίζει ότι κάθε γεωγραφική περιοχή έχει τη δική της αυτό-νομη ιστορική πορεία, η οποία δεν είναι ανεξάρτητη από την Ιστο-ρία του Έθνους, αλλά συνδέεται και επηρεάζεται από αυτή.

Το έργο του Νίκου Πολίτη είναι πατρινοκεντρικό και έχει ως βα-σική πηγή παλιές ανεύρετες ή δυσπρόσιτες εφημερίδες, που είχε τηνυπομονή να μελετήσει. Οι εφημερίδες, ως πρωτογενής ιστορική


— 18 —

πηγή, παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον, αλλά η εφήμερη αποστολήτους, καθιστά τον βίο τους πρόσκαιρο. Εξ ου και τα μεγάλα κενάστο corpus των περισσοτέρων. Βέβαια, στις εφημερίδες και πιο πολύστις τοπικές αποτυπώνεται η «ελάσσων Ιστορία» της καθημερινό-τητας, την οποία οι σπουδαιοφανείς ιστοριογράφοι προσπερνούναδιάφορα. Ίσως ο ακαδημαϊκός ναρκισσισμός τους, να τους εμπο-δίζει να την εκτιμήσουν. Πάντως και η καθημερινότητα είναι μέροςτης συλλογικής μνήμης και έχει το πλεονέκτημα ότι δεν είναι προ-σφιλής σε χειραγώγηση, όπως συμβαίνει με τα «επίσημα» γεγονότα,που οι «αποδομητές» της Ιστορίας μας τα αντιμετωπίζουν όπως τηνπλαστελίνη.

Καρπός της πατρινολατρείας και των πατρινολογικών του περι-πλανήσεων είναι οι δύο τόμοι με τον τίτλο Πατραϊκός Αθλητισμός,που εκδόθηκαν το 1994 και το 1997 και καλύπτουν τη χρονική πε-ρίοδο 1891–1920. Η Πάτρα ήταν σημαντικό αθλητικό κέντρο και οΝίκος Πολίτης επιχείρησε να συνδέσει τις διάφορες αθλητικές δρα-στηριότητες με την τοπική κοινωνία. Ο Δημήτρης Τόφαλος, ο Πα-ναχαϊκός Γυμναστικός Σύλλογος, η Γυμναστική Εταιρεία Πατρών,οι πατρινοί Ολυμπιονίκες, το ποδόσφαιρο και το τένις είναι από ταθέματα που τον απασχόλησαν. Άνθρωποι με ευρύτερη αντίληψη οιαλλοεθνείς έμποροι, που συγκαταλέγονταν στο ανώτερο κοινωνικόστρώμα, ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένοι στα μηνύματα των καιρών,επέβαλαν νωρίς την κυρίαρχη παρουσία τους στην οικονομική καικοινωνική ζωή της πόλης και μια διάσταση της περιουσίας αυτήςήταν ο αθλητισμός. Την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα, παράτη σταφιδική κρίση και το κύμα πτωχεύσεων που συγκλόνισε τηνΠάτρα, ιδρύθηκαν αρκετά αθλητικά σωματεία, χάρις στην ιδιωτικήπρωτοβουλία. Εκείνο που θα μείνει στον αναγνώστη, όταν θα έχειολοκληρώσει την ανάγνωση των δύο τόμων του Πατραϊκού Αθλητι-σμού, είναι η εύστοχη οριοθέτηση των εννοιών άθληση–κοινωνία,


— 19 —

στο ιδιότυπο αστικό περιβάλλον των Πατρών, στην καμπή του 19ουαιώνα και τις πρώτες δεκαετίες του 20ού.

Μια διάσταση του αθλητισμού είναι και οι Ολυμπιακοί Αγώνεςτου 1896, για τους οποίους έγραψε ειδικό βιβλίο, που δημοσιεύει τιςεντυπώσεις των ξένων που βρίσκονταν στην Αθήνα, όταν διεξάγο-νταν οι Αγώνες και εξιστορεί όσα συνέβησαν έξω από το Παναθη-ναϊκό Στάδιο και τους άλλους αγωνιστικούς χώρους, στην πόλη τωνΑθηνών και στην επαρχία. Αναφέρεται σε όσα προηγήθηκαν, στιςπροετοιμασίες που έγιναν και τελικά στο μεγάλο πανηγύρι, όπωςτους αποκαλεί, με την εορταστικά διακοσμημένη Αθήνα, τις διάφο-ρες Φιλαρμονικές από την επαρχία, στις οποίες περιλαμβάνετο καιη μπάντα της «Φιλαρμονικής Εταιρείας Πατρών» και τη ζωηρή κί-νηση που παρουσίαζε η πρωτεύουσα την ημέρα έναρξης των Αγώ-νων (25η Μαρτίου 1896). Σήμερα η «Ολυμπιακή Ιδέα» αποτελείπρόσχημα και η πικρή και απαισιόδοξη αυτή διαπίστωση γίνεταιακόμα πιο οδυνηρή, για τον ευαίσθητο αναγνώστη του βιβλίου τουΝίκου Πολίτη.

Ένα πολιτιστικό υποκατάστατο των Πατρών, που και αυτό φθί-νει στις μέρες μας, είναι το Καρναβάλι, για το οποίο ο Νίκος Πολί-της έγραψε ένα βιβλίο με τίτλο Το Καρναβάλι της Πάτρας (1987). Ημακρά παράδοση του πατρινού Καρναβαλιού, με τις μπούλες, τοντόρο και τα μπουρμπούλια, η ιδιαιτερότητά του, η γέννησή του, ηεξέλιξή του και η σημερινή μετάλλαξή του είναι το πλαίσιο της έρευ-νάς του. Όπως ομολογεί ο ίδιος στην εισαγωγή του βιβλίου, η ιδέαγια τη συγγραφή του ξεκίνησε, όταν, ψάχνοντας στοιχεία για τηνΙστορία του τοπικού Τύπου, συνάντησε μαρτυρίες για τη ζωή τηςπόλης, τις συνήθειες των κατοίκων, την κοινωνική ζωή, τους χορούςκαι τον τρόπο ψυχαγωγίας των Πατρινών.

Το βιβλίο του αυτό διαβάστηκε περισσότερο από όλα τα άλλακαι η επανέκδοση του, με συμπληρώσεις και φωτογραφίες, ήταν επι-


— 20 —

βεβλημένη, για να μην ξεχαστούν τα αποκριάτικα έθιμα και οι πα-ραδοσιακές εκδηλώσεις του καρναβαλιού, οι παλιές ταβέρνες, τακαφενεία και ουζοπωλεία, τα «ιδώματα», οι κακόφημοι οίκοι και ταχοροδιδασκαλεία. Το Καρναβάλι είναι άμεσα συνδεδεμένο με τηνπατραϊκή κοινωνία και εξαρτημένο από την οικονομική κατάστασητης πόλης και οι σχέσεις αυτές αντικατοπτρίζονται στην ένταση μετην οποία γιορταζόταν κάθε Αποκριά.

Η Πάτρα ήταν από τις πόλεις που γνώρισαν πολύ νωρίς τη φω-τογραφία και ο Νίκος Πολίτης αφιέρωσε στη φωτογραφία, ένανμικρό τόμο, γεμάτο ανεκτίμητες πληροφορίες και σπαρταριστά στιγ-μιότυπα. Από το 1860, η φωτογραφία, ως μέσο διάσωσης της στιγ-μής, ήταν προσιτή και στους Πατρινούς και από το 1870 και επί τρειςδεκαετίες έζησαν και σταδιοδρόμησαν στην πρωτεύουσα της Αχαΐαςμερικοί από τους πιο φημισμένους φωτογράφους του 19ου αιώνα,όπως οι αδελφοί Ρωμαΐδη, ο Νικόλαος Μπίρκος, ο Αθανάσιος Ατζα-ρίτης κ.ά.

Στο βιβλίο του Οι πρώτοι φωτογράφοι της Πάτρας (1860–1900)(1997), δεν περιορίζεται μόνο σε προσωπογραφικές αναφορές, αλλάδιευρύνει την ερευνά του, για να προσφέρει στον αναγνώστη μίακατά το δυνατόν ολοκληρωμένη εικόνα του θέματος. Εκτός από τουςφωτογράφους υπάρχουν και τα φωτογραφεία, τα οποία ήσαν εγκα-τεστημένα σε φωτεινές αυλές σπιτιών, που βρίσκονταν σε κεντρι-κούς δρόμους της πόλης, για να έχουν περισσότερες ώρες φυσικόφωτισμό. Αργότερα χρησιμοποίησαν ισόγεια καταστήματα ή καιανώγεια διαμερίσματα, στα οποία αφαιρούσαν μερικά κεραμίδια καιτοποθετούσαν στη θέση τους γυαλί, για να μπαίνει το φως του ήλιουστο σαλόνι του φωτογραφείου.

Χαλκέντερος και δημιουργικός μέχρι το τέλος της ζωής του οΝίκος Πολίτης συγκέντρωσε σε 3 τόμους, με τον ευρηματικό τίτλοΠατρινολογήματα, διάφορα άγνωστα ή ελάχιστα γνωστά γεγονότα


— 21 —

που συνέβησαν στην Πάτρα τα οποία ανέσυρε από τις προσφιλείςεφημερίδες του. Δυστυχώς δεν είδε τυπωμένο τον τρίτο τόμο, πουκυκλοφόρησε το 2006, για τον οποίο φρόντισαν τα παιδιά του, οιαγαπητοί μου φίλοι Βαγγέλης και Τζίμης. Είχε, όμως, τη χαρά ναδει τον πρώτο και τον δεύτερο τόμο, που κυκλοφόρησαν το 2003και 2004 αντίστοιχα. Όσοι ενδιαφέρονται να μάθουν πώς ζούσαν ταπαλιά χρόνια οι Πατρινοί, θα βρουν πολλά και ενδιαφέροντα σταΠατρινολογήματα και θα διασκεδάσουν με τις «μικροειδήσεις» απότο παρελθόν, που καταλαμβάνουν τις τελευταίες 50 σελίδες του τρί-του τόμου. Πρόκειται για διάφορα ευτράπελα, για πλάνες και ανα-κρίβειες και για γλωσσικά αμαρτήματα, τα οποία σχολιάζει με τοναπολαυστικό και ανυστερόβουλο τρόπο που ήξερε να γράφει.

Η «Μπέλ Επόκ» είναι για τον Νίκο Πολίτη ένας μύθος και μιανοσταλγική φαντασίωση των μεταγενέστερων. Μάρτυρας στην ανα-τρεπτική αυτή άποψή του, την οποία συμμερίζομαι απόλυτα, είναι οΤύπος της εποχής, στον οποίο «αφθονούν οι μεμψιμοιρίες και οι δια-μαρτυρίες για τα κακώς κείμενα» και είναι διάχυτος ο ψίθυρος ότι τοανώτερο κοινωνικό στρώμα απείχε πολύ από το επίπεδο στο οποίομπορούσε να φθάσει με τα μέσα που διέθετε. «Οι Σχολές του Λαού»,«Η Αχαϊκή Εταιρεία», «Τα Λαϊκά Αναγνωστήρια» και γενικά οι πρω-τοβουλίες που εκδηλώθηκαν για τη διάδοση των Γραμμάτων και τηνεπιμόρφωση του λαού είναι από τα προσφιλή θέματά του. Τα θέα-τρα, οι θεατρικές παραστάσεις, οι μουσικές Μπάντες, ο «Παναχαϊ-κός» και η «Φιλαρμονική Εταιρεία» καταλαμβάνουν ξεχωριστάκεφάλαια στα Πατρινολογήματα. Στις αρχές του 20ού αιώνα έκαναντην εμφάνισή τους στην Πάτρα τα πρώτα αυτοκίνητα, που ο θόρυ-βος και η ταχύτητα τους, σύμφωνα με επιφυλλίδα της εποχής, «περ-νάει και τα διπλά κάρα». Το πρόβλημα της αστικής συγκοινωνίαςτης πόλης παρουσίαζε εξαρχής δυσκολίες στην αντιμετώπισή τουκαι οι λύσεις που δόθηκαν, κατά καιρούς, εξιστορούνται με γλαφυρό


— 22 —

τρόπο. Το 1902 ο Δήμος Πατρέων εξασφάλισε οργανωμένη συγκοι-νωνία με ηλεκτροκίνητους τροχιόδρομους (τραμ), οι οποίοι ήσαν οιπρώτοι που λειτούργησαν στην Ελλάδα.

Κατά τον 19ο αιώνα έγιναν στην Πάτρα θανατικές εκτελέσειςεγκληματιών και στα Πατρινολογήματα υπάρχουν αναφορές σε με-ρικές από αυτές. Τόποι εκτέλεσης ήσαν τα Ψηλαλώνια και αργότερατο νεκροταφείο της ενορίας του Αγίου Ανδρέα, εκεί που είναι σή-μερα ο νέος ναός του Πολιούχου. Το θέαμα της εκτέλεσης ήταν κάτισπάνιο και οι Πατρινοί έσπευδαν να το παρακολουθήσουν.

Και από τα Πατρινολογήματα η περιδιάβαση μας στον πνευμα-τικό αμιτό του Νίκου Πολίτη συνεχίζεται με τους Ωραίους τρελούςτης παλιάς Πάτρας (1999). Πρόκειται για ένα διασκεδαστικό βιβλίο,που αφορά κάποιους γραφικούς Πατρινούς, οι οποίοι δεν ήσαν όλοιτρελοί, αλλά πολλοί βασανίζονταν από έμμονες ιδέες, τις οποίες ηκοινωνία της εποχής τους κατέβαλε φιλότιμες προσπάθειες να τιςσυντηρεί και να τις κάνει πιο πείσμονες. Ο τίτλος του βιβλίου είναιυπαινικτικός, γιατί δεν νοείται ωραιότητα στην παραφροσύνη ή τηνεξαθλίωση, απλά ο συγγραφέας θέλει να καταδείξει τη γραφικότηταπου περιέβαλε τη ζωή και τις συμπεριφορές των ηρώων του. Στιςσελίδες του βιβλίου παρελαύνουν πρόσωπα που μπορεί να έχουνσβηστεί από την σύγχρονη συλλογική μνήμη των Πατρινών, όμωςκάποτε απασχόλησαν τον τοπικό Τύπο και με μερικούς ασχολήθη-καν και οι αθηναϊκές εφημερίδες. Η Γιαννούλα η Κουλουρού, οΓιάννης ο Θεός, ο Κουταλάς, ο Φουτούχος, ο Γιώργος ο Μούσηςκ.ά.

Το 1884 ο Μπάμπης Άννινος έγραψε «η Πάτρα εκτρέφει και πε-ριθάλπει τους προφήτες της, εν αντιθέσει με την Ιερουσαλήμ, πουτους θανάτωνε» και η ρήση αυτή αναδεικνύει ένα φαινόμενο πουεμφανιζόταν συχνά στην Πάτρα. Διάφοροι παράφρονες ή πονηροίισχυρίζονταν, άλλος ότι είναι ο νέος Χριστός, άλλος ότι είναι προ-


— 23 —

φήτης, άλλος ότι ήρθε στον κόσμο για να τον σώσει και άλλος γιανα τον τιμωρήσει για τις πολλές αμαρτίες του. Όλους αυτούς τουςανισόρροπους και παρανοϊκούς τους ανεχόταν η πατραϊκή κοινωνίακαι ο Νίκος Πολίτης φιλοξένησε τις ιστορίες τους στις σελίδες τουβιβλίου του.

Στους γραφικούς τύπους περιλαμβάνονται και μερικοί ψευτοα-ριστοκράτες, οι οποίοι ήσαν κατά το πλείστον «ευκατάστατοι» νέοι.Ανεπάγγελτοι, με περιορισμένη μόρφωση, στερούμενοι ιδανικών καιευγενικών φιλοδοξιών, είχαν μοναδικό μέλημα πώς να εξανεμίσουν,σε διασκεδάσεις, την πατρική περιουσία ή να εξασφαλίσουν μεγάληπροίκα. Έπλαθαν μύθους, για τη δήθεν ιστορία της οικογένειάς τουςκαι ισχυρίζονταν ότι πρόγονός τους ήταν κάποιο ιστορικό πρόσωπο.«Εάν υπήρχε τρόπος», γράφει ο Νίκος Πολίτης, «να συγκεντρωθούνοι κατά καιρούς δήθεν απόγονοι του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, θαήταν αρκετοί για να επανδρώσουν ένα σύνταγμα πεζικού».

Στις μέρες μας δεν έχουν εκλείψει οι αποκλίνουσες συμπεριφο-ρές, αλλά έχει διαφοροποιηθεί το είδος τις απόκλισης, χωρίς να έχειεκλείψει η μεγαλομανία. Ίσως ο τίτλος του βιβλίου να προδιαθέτειδιαφορετικά τον αναγνώστη, όμως οι γραφικοί τύποι πάντα προκα-λούσαν και προκαλούν. Αρκεί μια ιδιαιτερότητα και η κοινωνία δενχάνει την ευκαιρία. Ιδίως στην Πάτρα, που όπως έχει γραφτεί, ανπαρουσιαστεί ένας μισοπάλαβος, οι Πατρινοί θα τον αποτρελάνουν.Αυτό θέλει να τονίσει ο Νίκος Πολίτης στο χαριτωμένο βιβλίο του,που διεκδικεί μοναδικότητα και πρωτοτυπία.

Παραπλήσιο είναι και το θέμα ενός άλλου βιβλίου του με τοντίτλο Ο Ηλίας Συνοδινός (Μώμος Πατρεύς) και οι σάτιρές του(2001). Τον Ηλία Συνοδινό ελάχιστοι τον έχουν ακούσει και ακόμαπιο λίγοι μπορεί να ενδιαφέρονται για το ποιητικό του έργο. Όμως,υπήρξε μοναδικός και μάλιστα σε μια πόλη που τα τέκνα της δενείχαν ιδιαίτερες επιδόσεις σε πνευματικά έργα. Σατιρικό ποιητή σαν


Documents

Το Καρναβάλι Της Πάτρας-sample