HAS222-26İş Sağlığı ve Güvenliği I

01 - Temel Kavramlar

AMAÇ

Bu dersin sonunda iş sağlığı ve güvenliği, meslek hastalıkları ve iş kazlarına ilişkin temel bilgilerin öğrenilmesidir.

ÖĞRENİM HEDEFLERİ

Bu dersin sonunda katılımcılar,

İş sağlığı ve güvenliğine ilişkin temel kavramları sıralayabilecek,

İş sağlığı ve güvenliği uygulama ilkelerini sıralayabilecektir.

Çalışan: Kendi özel kanunlarındaki statülerine bakılmaksızın kamu veyaözel işyerlerinde istihdam edilen gerçek kişi,

Çalışan temsilcisi: İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çalışmalara katılma,çalışmaları izleme, tedbir alınmasını isteme, tekliflerde bulunma vebenzeri konularda çalışanları temsil etmeye yetkili çalışan,

Eğitim kurumu: İş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ve diğer sağlıkpersonelinin eğitimlerini vermek üzere Bakanlıkça yetkilendirilen kamukurum ve kuruluşlarını, üniversiteleri ve Türk Ticaret Kanununa görefaaliyet gösteren şirketler tarafından kurulan müesseseler,

Genç çalışan: On beş yaşını bitirmiş ancak on sekiz yaşını doldurmamışçalışan,

İş güvenliği uzmanı: İş sağlığı ve güvenliği alanında görev yapmak üzereBakanlıkça yetkilendirilmiş, iş güvenliği uzmanlığı belgesine sahipmühendis, mimar veya teknik eleman,

İş kazası: İşyerinde veya işin yürütümü nedeniyle meydana gelen, ölümesebebiyet veren veya vücut bütünlüğünü ruhen ya da bedenen engele uğratanolay,

İşyeri hekimi: İş sağlığı ve güvenliği alanında görev yapmak üzere Bakanlıkçayetkilendirilmiş, işyeri hekimliği belgesine sahip hekim,

İşyeri sağlık ve güvenlik birimi: : İşyerinde iş sağlığı ve güvenliği hizmetleriniyürütmek üzere kurulan, gerekli donanım ve personele sahip olan birim,

Konsey: Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Konseyini

Kurul: İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulunu,

Meslek hastalığı: Mesleki risklere maruz kalma sonucu ortaya çıkan hastalık,

Risk değerlendirmesi: İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecektehlikelerin belirlenmesi, bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan faktörlerile tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilerek derecelendirilmesi vekontrol tedbirlerinin kararlaştırılması amacıyla yapılması gerekli çalışmalar,

Tehlike sınıfı: İş sağlığı ve güvenliği açısından, yapılan işin özelliği, işin hersafhasında kullanılan veya ortaya çıkan maddeler, iş ekipmanı, üretim yöntemve şekilleri, çalışma ortam ve şartları ile ilgili diğer hususlar dikkate alınarakişyeri için belirlenen tehlike grubu,

Teknik eleman: Teknik öğretmenler, fizikçi, kimyager veya biyolog unvanınasahip olanlar ile üniversitelerin meslek yüksekokullarının iş sağlığı ve güvenliğiprogramı mezunları,

İşyeri hemşiresi: 25/2/1954 tarihli ve 6283 sayılı Hemşirelik Kanununa görehemşirelik mesleğini icra etmeye yetkili, iş sağlığı ve güvenliği alanında görevyapmak üzere Bakanlıkça yetkilendirilmiş işyeri hemşireliği belgesine sahiphemşire/sağlık memuru

dur.

İŞ ve SAĞLIK

İKİ YÖNLÜ İLİŞKİİŞ

olumlu etki

olumsuz etki (zararlı)

Amaç: Çalışanların sağlığının korunması

Çalışanların sağlığın geliştirilmesi

SAĞLIK

Dr. Bernardino Ramazzini (1633-1714)

İş sağlığının babası – kurucusu

“De Morbis Artificum Diatriba” Yapay Hastalıklar Üzerine

(Diseases of Workmen)

52 farklı meslekte hastalığa sebep olabilecek durumları tanımlamış,

“hastalara mesleklerini sorunuz”

... ilişki ... “ayrıntılı çalışma öyküsü”

“TABABET ELİNDEKİ

BÜTÜN İMKANLARLA

ÇALIŞANLARIN YARDIMINA

KOŞMALIDIR”

İşyeri Ortam ve Çalışma Koşullarının Sağlık Üzerine Etkileri

• Meslek hastalıkları ( Yapılan işe özel hastalıklar)

İş yaşamı ile sağlık arasında doğrudan bir ilişki vardır. Çalışmaortamları çeşitli sağlık ve güvenlik tehlikelerini barındırmaktadır. Butehlikeler bireyin sağlığını doğrudan etkileyebilecek meslek hastalıklarıve iş kazalarını içermektedir. Tüm sağlık personeli hastane ortamındabiyolojik, kimyasal, fiziksel, çevresel, psiko-sosyal ve biyomekanikrisklerle karşı karşıyadır.

Bu nedenle

• Çalışma ortamının sağlık koşullarına uygun hale getirilmesi,

• Bir takım tehlike olasılıklarının ortadan kaldırılması,

• Çalışma saatlerinin düzenlenmesi,

• Fizyolojik özelliklere uygun çalışma düzeni,

• Kullanılan araç ve gerecin işe ve kullanan kişiye uyumununsağlanması

temel amaç olmalıdır.

“GÜVENLİ” çalışma ortamı

• Çalışanlar açısından iyi

– Hastalık-kaza olmaz

– Kendini güvende hisseder

• İşveren açısından iyi

– Sağlık giderleri azalır

– İşçiler verimli çalışır

– İşçi değişimi azalır

ILO/WHO ORTAK KOMİTESİ Uluslararası Çalışma Örgütü ILO (International Labour Organization), ülkelerdeki çalışma yasalarında ve bu alana ilişkin uygulamalarda standartları geliştirmek ve ileriye götürmek gibi bir amaçla kurulan kuruluştur. Merkezi İsviçre'nin Cenevre kentinde bulunmaktadır.

Dünya Sağlık Örgütü WHO (World Health Organization), Birleşmiş Milletler'ebağlı olan ve toplum sağlığıyla ilgili uluslararası çalışmalar yapan örgüt.

• Bütün çalışanların bedensel, ruhsal, sosyal iyilik durumlarını en üst düzeye ulaştırma ve sürdürme,

• Çalışma koşulları yüzünden çalışanların sağlığının bozulmasını önleme, • Çalışanları çalışma ortamındaki sağlığı bozan etmenlerden koruma, • Çalışanların fizyolojik ve psikolojik durumuna en uygun işe yerleşmelerini

ve bu durumu sürdürmeyi sağlama.• İşin insana uyumunu sağlama amaçlanmıştır.

ILO/WHO ORTAK KOMİTESİ

İş sağlığında temel odak noktası üç farklı amaca yönelmiştir:

1. İşçilerin sağlığının ve çalışma kapasitesinin geliştirilmesi vesürdürülmesi;

2. İş ortamının ve işin, güvenlik ve sağlığı geliştirici yönde düzenlenmesi;

3. İşin organizasyonu ve çalışma kültürünün, işteki sağlığı ve güvenliğidestekleyici yönde geliştirilmesi; bunu yaparken aynı zamanda olumlubir sosyal ortam ve düzgün çalışma yöntemi geliştirilmesine yardımcıolarak, işin verimliliğini de artırabilmesi.

İŞ SAĞLIĞI ve GÜVENLİĞİ

İş Hekimliği“tıbbi”

• Korunma

• Tanı – Tedavi

• Rehabilitasyon

“sağlık personeli”

İşyeri hekimi

İşyeri hemşiresi

İş Hijyeni

“mühendislik”

• İşyeri riskleri

– Saptanması

– Ölçümü

– Kontrolu

“teknik personel”

İş Sağlığı – Halk Sağlığı

• Risk Grubu

– Çalışanlar - vulnerable group (savunmasız grup)

– korunmak mümkün

• Çalışlanların sayısı artıyor

– > 26 milyon çalışan - artıyor

– 13 milyon işçi

• Çevre kirliliği

– hava-su-toprak kirliliği

– büyük endüstriyel kazalar - topluma etkisi

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ

İş Sağlığı ve Güveniği Kapsamı:

-Tüm çalışanlar-Her türlü iş

Sanayi kuruluşlarıTarımHizmetlerNakliye ...

Dünyada yaklaşık 2.6 milyar işçi vardır.

2016 yıl sonu toplam nüfus: 79,814,871 kişi

• 2014 yıl sonu toplam nüfus: 77,695,904 kişi

• Ekim 2014 dönemi itibariyle toplam istihdam 26,138,000 kişi (%45,7)

SGK İSTATİSTİK YILLIĞI 2016 (2015)

5510 Sayılı Kanunun 4. Maddesi Kapsamındaki Zorunlu

Sigortalıların Cinsiyet Göre Dağılımı, 2015Kadın Erkek Toplam

4-1/a zorunlu sigortalı, 5510 İşçi 3.865.696 10.133.702 13.999.398

4-1/b zorunlu sigortalı, 5510 – Bağımsız çalışanlar 1479 S.K 450.648 1.570.509 2.021.157

4-1/b zorunlu sigortalı, 5510 – Tarımsal faaliyette bulunanlar 2926 S.K 131.473 665.861 797.334

4-1/c zorunlu sigortalı, 5510 - Memur 1.046.530 1.986.441 3.032.971

TOPLAM ZORUNLU SİGORTALI SAYISI 19.850.860

YASAL DÜZENLEMELER

• ANAYASA

– M. 50: kimse yaşına, cinsiyetine ve gücüne uygun olmayan işlerde çalıştırılamaz.

– M. 56: herkes sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir – işyeri çevresi

• İş Kanunu

İşveren işyerlerin İSG önlemlerini almakla yükümlü

• İSG Yönetmelikleri

İSG Kanunu Haziran 2012 - KAPSAM VE İSTİSNALAR MADDE 2: Kamu ve özel sektöre ait bütün işlere ve işyerlerine, bu işyerlerinin

işverenleri ile işveren vekillerine, çırak ve stajyerler de dâhil olmak üzere tüm çalışanlarına faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanır.

Ancak aşağıda belirtilen faaliyetler ve kişiler hakkında bu Kanun hükümleri uygulanmaz:

a) Fabrika, Bakım merkezi, Dikimevi ve benzeri işyerlerindekiler hariçTürk Silahlı Kuvvetleri, genel kolluk kuvvetleri ve Milli İstihbaratTeşkilatı Müsteşarlığının faaliyetleri.

b) Afet ve acil durum birimlerinin müdahale faaliyetleri.c) Ev hizmetleri.d) Çalışan istihdam etmeksizin kendi nam ve hesabına mal ve hizmet

üretimi yapanlar.e) Hükümlü ve tutuklulara yönelik infaz hizmetleri sırasında,

iyileştirme kapsamında yapılan işyurdu, eğitim, güvenlik ve meslekedindirme faaliyetleri.

MADDE 4: (1) İşveren, çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlamaklayükümlü olup bu çerçevede; ……………………

İŞÇİ ÇALIŞAN

Çok Tehlikeli

Tehlikeli

Az Tehlikeli

• İşyeri hekimi

• İş Güvenliği Uzmanı_sektörel

• Sağlık Gözetimi

• İSG Eğitimleri

• İlkyardımcı

• Çalışan temsilcisi

• …..

Tehlike Sınıfı

İş Sağlığı ve Güvenliğine ilişkin İşyeri Tehlike Sınıfları Tebliği 2012, 2013, 2014, 28903; Değ. 18 Mart 2014, 28976.

İşyeri tehlike sınıflarının tespitinde, o işyerinde yapılan asıl iş dikkate alınır.

• Çevresel Faktörler– İşyeri ortam faktörleri, ……………….

• Bireysel Faktörler– Yaş, cinsiyet, sağlık durumu, engellilik, genetik...

Avrupa Topluluğunda Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki Sınıflaması

(NACE); Avrupa'da ekonomik faaliyetlerle ilgili istatistiklerin üretilmesi ve

yayılması amacına yönelik bir başvuru kaynağıdır. NACE kodlamasında

faaliyet konularına göre işyerlerine/işletmelere altı haneli bir kod

verilmektedir.

Tehlike Sınıfları Listesi27 Şubat 2017 tarihinde yayınlanan değişiklikle güncellenenİş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin İşyeri Tehlike Sınıfları Tebliği

NACE KODU İŞ TANIMI TEHLİKE SINIFI

26.51.14Telemetreler, teodolitler ve diğer arazi ölçümü, hidrografık, oşinografık, hidrolojik veya jeofizik alet ve cihazlarının imalatı

Tehlikeli

42.11.03 Havaalanı pisti inşaatı Çok Tehlikeli

42.12.01 Demir yolları ve metroların inşaatı (bakım ve onarımı dahil) Çok Tehlikeli

42.13.01 Köprülerin inşaatı (yükseltilmiş kara yolları-viyadükler dahil) Çok Tehlikeli

42.13.02 Tünel inşaatı Çok Tehlikeli

42.91.04 Baraj ve bentlerin inşaatı Çok Tehlikeli

42.99.03Başka yerde sınıflandırılmamış bina dışı diğer yapıların inşaatı (arazi iyileştirilmesi ile birlikte arazinin parsellemesi dahil, iyileştirme yapılmaksızın parselleme hariç)

Çok Tehlikeli

43.12.02 Maden sahalarının hazırlanması (tünel açma dahil, petrol ve gaz sahaları için olanlar hariç) Çok Tehlikeli

62.01.01Bilgisayar programlama faaliyetleri (sistem, veri tabanı, network, web sayfası vb. yazılımları ile müşteriye özel yazılımların kodlanması vb)

Az Tehlikeli

71.12.01Yer yüzeyinin araştırılması ve harita yapımına yönelik mühendislik faaliyetleri (jeodezik, fotogrametrik ve hidrografık ölçüm yapma, topografya hizmetleri ile yol, kadastro, topoğrafık, vb. haritaların hazırlanması)

Az Tehlikeli

71.12.06Ulaştırma projelerine yönelik mühendislik ve danışmanlık faaliyetleri (karayolu, köprü, tünel, demir yolları, havaalanı, petrol ve gaz taşımacılık projeleri, liman vb.)

Az Tehlikeli

84.11.90 Kamu için diğer destekleyici kamu yönetimi hizmetleri (merkezi kamu ihale ve tedarik hizmetleri ile haritacılık vb.) Az Tehlikeli

94.12.05Mesleki birlikler, dernekler ve odaların faaliyetleri (mimar, mühendis, tabip, muhasebeci, yazar vb. dernek ve odaları) (barolar hariç)

Az Tehlikeli

İş sağlığı risk grupları

• Çalışan çocuklar

• Çalışan kadınlar

• Yaşlı Çalışanlar

• Engelliler

• ………….

İŞYERİ ORTAM ETKENLERİ

• Fiziksel

• Kimyasal

• Tozlar

• Biyolojik

• Ergonomik

• Psikososyal

• Yönetsel

• Metaller

• Gazlar

• Çözücüler

• Pestisidler (koruyucu kimyasal)

• ………..

KİMYASALLAR

TOZLAR

• ORGANİK:

Pamuk tozu, kenevir tozu, mantar sporları

(Tekrarlayan alerjik reaksiyonlar)

• İNORGANİK

Kömür, asbest, silis, demir tozları

(Tozun akciğerde birikmesi, kanser riski)

BİYOLOJİK ETKENLER

• Bakteriler, virüsler, mantarlar, parazitler

• Risk grubu :

- Hayvancılık ve deri sanayi (hayvansal hastalıklar)

- Sağlık personeli-laboratuvar çalışanları

ERGONOMİK ETKENLER

• Ergonomi: İşyerinde çalışma koşullarının insan özelliklerine uygun hale getirilmesidir.

• Ergonomik kurallara dikkat edilmesi çalışmanın daha rahat ve verimli olmasını sağlar, kaza riskini azaltır.

ERGONOMİK ETKENLER

• Duruş ve Oturuş

• Ağır yük taşıma

• Vardiyalar

• Monoton işler

• …………

PSİKOSOSYAL ETKENLER

• Tekrarlayıcı ve monoton iş yapma sonucu gelişen stres

• İşyerinde yöneticiler ve iş arkadaşları ile ilişkiler

• İşyerinin yönetim şekli ve ücret politikası

FİZİKSEL ETKENLER

• Sıcaklık KoşullarıHem yüksek hem de düşük sıcaklık düzeyleri çalışma ortamının ısı konfor koşullarının bozulmasına ve çeşitli hastalık tablolarının ortaya çıkmasına neden olur

• Radyasyon (ışınım)• Gürültü• Vibrasyon (titreşim)• Yüksek basınç• Aydınlatma

SICAK ÇALIŞMA ORTAMI

RİSK GRUBU:

Fırın önlerinde çalışanlar , ocakçılar , buhar kazanı civarında çalışanlar , yer altında çalışanlar, boya sanayi çalışanları, güneş altında çalışanlar…

Çevresel Risk Faktörleri • Ortam sıcaklığı• Doğrudan güneş ışığı• Nem düzeyi yüksekliği• Hava akım hızı azlığı

SICAK ÇALIŞMA ORTAMI

Kişisel risk faktörleri• Şişmanlık • Sıcak aklimatizasyonunda güçlük

(uzun süre oksijen azlığından hücre bozunumu) • Beslenme yetersizliği• Fizik kondüsyon zayıflığı• Sıcakla ilgili hastalık öyküsü• Kalp hastalığı, hipertansiyon• Diyabetes mellitus (şeker hastalığı)

Terleme – sıvı elektrolit kaybı (Na, K)Isı KrampıIsı YorgunluğuSıcak Çarpması---- Sıvı elektrolit desteği

SOĞUK ÇALIŞMA ORTAMI

• Açık havada çalışanlar – kış mevsimi

• Soğutulmuş ortamlarda çalışanlar

– Soğuk hava depoları – gıda endüs.

• balıkçı, “off-shore” petrol istasyonu

• Soğuk suya düşme – kaza

Vazokonstriksiyon (damar büzülmesi), titreme, konfüzyon(bilinç bulanıklığı) HipotermiDerin vücut ısında düşme, Isı kaybını ayarlamak için metabolik ısı üretimi artar, Titreme - ürpermeDonma“uç kısımlar” daha çok etkilenir –

Parmaklar, extremite (kol-bacaklar), dudaklar, kulaklar, burunBelirtiler : Gri, soluk deri

Etkilenen alanlarda ağrı karıncalanma olurDuyu kaybı, ağrı

Önlem: Uygun giysi – izolasyon, ısıtma

Gürültü - İstenmeyen, hoşa gitmeyen ses

• Çalışma hayatında yaygın bir sorun

• RİSK GRUBU: Tekstil atölyeleri , dökümhaneler , demir çelik endüstrileri , metal sanayi , marangozluk işleri …….

• Hücre harabiyeti – Dejenerasyon (bozulma) “hairycells” – iç kulak, “irreversible” (dönülemez harabiyet)

• Erken tanı önemli• Korunma. Gürültüyü kaynakta azaltmak, Gürültüyü

kaynakla alıcı arasındaki yolda azaltmak, Gürültüyü alıcıda (gürültüye maruz kalan kişide) azaltmak

Gürültü Yönetmeliğine göre Gürültü Maruziyet sınır değerleri 87 Db (desibel) dir.

Vibrasyon (Titreşim)

Bütün vücut: Titreşimli yüzeyde yanma, oturma, ayakta durma, Her türlü ulaşımSürücüler, şoför, uçak – gemi pers.Omurgada özelikle intervertebral disklerde dejenerasyon, bel – sırt ağrısı

Lokal vibrasyon: El-Kol vibrasyonu, Matkaplar (Elle çalışan havalı matkaplar) Darbeli aletler (çekiç vb) Kaya deliciler, kaya, parçalayıcılar, yol-beton kırıcılar, zincir testere)El Kol Titreşimi Sendromu, vibration-induced white finger (VWF)titreşime bağlı

beyaz parmak veya “dead finger – ölü parmak

Yüksek basınç

• Su altı işleri

Deniz seviyesi 1 ATM 10 m. de basınç 1 ATM artar

Su altında 10 metrede basınç 2 ATM dir.20 metre derinlikte basınç 3 ATM dir.Ani basınç değişikliği altında kan içindeki azot (N) çözülürek azot kabarcıkları oluşturur.

Hızlı yükselme sırasında kan dolaşımında azot gazı kabarcıkları olur.Bu kabarcıklar emboli (damarın yabancı cisimle – gaz kabarcığıyla-tıkanması) yaratır.

Buna dekompresyon hastalığı “vurgun” denir.

Vücutta ağrılı bir tablo ortaya çıkar, nefes darlığı çekilirÖlümcül olabilir

İŞ SAĞLIĞI ve GÜVENLİĞİUYGULAMA İLKELERİ

1. Uygun işe yerleştirme

2. İşyeri risklerinin değerlendirilmesi

3. İşyeri risklerinin kontrolü

4. Aralıklı kontrol muayeneleri

5. Sağlık ve güvenlik eğitimi

6. İşyerinde sağlık ve güvenlik hizmeti sunulması

1. Çevre Sağlığı ve İş Sağlığı, İ. Topuzoğlu2. İş Hekimliği Ders Notları, TTB.3. Meslek Hastalıkları Kılavuzu , TTB.4. Occupational Health, Basic Principles, N.Bilir, 2003 5. Halk Sağlığı Temel Bilgiler (Bölüm 10)6. Meslek Hastalıkları,N. Bilir (Temel İç Hastalıkları, Bölüm 22), 20037. İş Sağlığı ve Güvenliği; N. Bilir, A.N. Yıldız, HU Yayını, 20148. İş Sağlığı ve Güvenliği (Halk Sağlığı, Bölüm 11), 2006

1. Occupational Medicine, La Dou, 20132. Occupational Medicine, Zenz, 19943. Encyclopedia of Occupational Health and Safety-ILO, 19984. Occupational Health Practice, Waldron, 20015. Preventive Medicine and Public Health, 20006. Oxford Textbook of Public Health, 2002

• American Journal Industrial Medicine• British Journal of Industrial Medicine• Journal of Occupational Medicine• Scandinavian Journal of Occupational Health

Kaynaklar

Soru-1

Gürültü Yönetmeliğine göre Gürültü Maruziyet sınır değerleri aşağıdakilerden hangisidir?

a-80 b-85 c-87 d-90

Soru-2

Gürültü şiddetinin ölçülmesinde hangi birim kullanılır?

a-Watt/h b-Joule/cm c-Db d-kV/h

Soru-3

Gürültü şiddetinin dB(A) olarak verilen değeri neyi ifade eder?

a-Gürültünün lineer olarak ölçüldüğünü

b-Gürültünün frekans bantlarına göre ölçüldüğünü

c-Gürültünün insan kulağının işitme eğrisine göre kalibre edilmiş bir cihazla ölçüldüğünü

d-Sesin telekomünikasyon aygıtlarının kalibresi için ölçüldüğünü

Soru-4

Odyometrik test hangi organımız için yapılır?

a-Göz b-Kalp c-Akciğer d-Kulak

Soru-5

Gürültülü işlerde çalışacakların seçiminde aşağıdakilerden hangisi tercih edilmelidir?

a-Çocuk işçiler b-Yaşlı işçiler c-Genç ve sağlıklı işçiler d-Yaşlı bayan işçiler