ΦΑΚΕΛΟΣΑΡΘΡΩΝΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

ΓΝΩΣΙΑΚΗ–ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΤΙΚΗΘΕΡΑΠΕΙΑ

ΔΙΠΟΛΙΚΩΝΔΙΑΤΑΡΑΧΩΝ

Κων/νοςΕυθυμίου

Δρ.ΚλινικήςΨυχολογίας

ΥπεύθυνοςΤμήματοςΘεραπειώνΕνηλίκωντου

Ι.Ε.Θ.Σ.

Αθήνα,2012

2

«Φάκελος άρθρων μαθήματος γνωσιακή – συμπεριφοριστική θεραπεία των διπολικών

διαταραχών»

Ευθυμίου Κωνσταντίνος

Γλάδστωνος 10 Πλ. Κάνιγγος, Αθήνα 106 77 210-3840129

ISBN: Εκδόσεις: Ινστιτούτο Έρευνας & Θεραπείας της Συμπεριφοράς

Copyright © 2012 «Ινστιτούτο Έρευνας & Θεραπείας της Συμπεριφοράς» - Ευθυμίου Κωνσταντίνος Η πνευματική ιδιοκτησία αποκτάται χωρίς καμία διατύπωση και χωρίς την ανάγκη ρήτρας απαγορευτικής των προσβολών της. Επισημαίνεται πάντως ότι κατά το Ν. 2387/20 (όπως έχει τροποποιηθεί με το Ν. 2121/93 και ισχύει σήμερα) και κατά τη Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης (που έχει κυρωθεί με το Ν. 100/1975) απαγορεύεται η αναδημοσίευση, η αποθήκευση σε κάποιο σύστημα διάσωσης και γενικά η αναπαραγωγή του παρόντος έργου, με οποιονδήποτε τρόπο ή μορφή, τμηματικά ή περιληπτικά, στο πρωτότυπο ή σε μετάφραση ή άλλη διασκευή, χωρίς γραπτή άδεια του εκδότη.

3

Πίνακαςπεριεχομένων 1. Γνωσιακά-συμπεριφοριστικά προγράμματα στη διπολική διαταραχή.

Απόσπασμα από την προσαρμογή στην ελληνική γλώσσα του συγγράμματος : “the bipolar workbook : tools for controlling your mood swings” της M.R. Basco…………………………………………………………………………………………………….……4

2. Ομαδική γνωσιακη- συμπεριφοριστικη θεραπεία διπολικής διαταραχής…………………………………………………………………………………………………….27

3. Παρουσίαση περίπτωσης ασθενούς με διπολική διαταραχή………………………………………………………………………………………………………65

4. Βιβλιογραφία για το μάθημα «Διπολικές Διαταραχές- παρουσίαση ΙΕΘΣ»…84 5. Παρουσία ση video σχετικά με την διπολική………………………………………………….87

4

ΓΝΩΣΙΑΚΑ-ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΤΙΚΑΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑΣΤΗΔΙΠΟΛΙΚΗΔΙΑΤΑΡΑΧΗ

ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣΤΗΝΕΛΛΗΝΙΚΗΓΛΩΣΣΑΤΟΥΣΥΓΓΡΑΜΑΤΟΣ:“THEBIPOLARWORKBOOK:TOOLSFORCONTROLLINGYOUR

MOODSWINGS”τηςMonicaRamirezBasco(2006)

Κάπαρης,Ν.&Ευθυμίου,Κ.

Ιούνιος2011

ΤΙΕΙΝΑΙΗΔΙΠΟΛΙΚΗΔΙΑΤΑΡΑΧΗ;

ΗΔιπολικήΔιαταραχή (BipolarDisorder) ανήκειστηνευρύτερηκατηγορίατωνΔιαταραχών της Διάθεσης, σύμφωνα με την ταξινόμηση του Διαγνωστικού καιΣτατιστικού Εγχειριδίου για τις Ψυχικές Διαταραχές της Αμερικανικής ΨυχιατρικήςΕταιρίας(DiagnosticandStatisticalΜannualofMentalDisorders,DSM-IV-TR,AmericanPsychiatricAssociation,2000).

Για να διαγνωστεί έναάτομομεΔΔ, τοDSM-IV-TR αναφέρει ότιπρέπει να έχειεκδηλώσει τουλάχιστον ένα μανιακό επεισόδιο, το οποίο δεν οφείλεται σεκατάχρησηαλκοόλήτοξικώνουσιών,φάρμακαήκάποιονιατρικόπαράγοντα.

Οι περισσότεροι ασθενείς με ΔΔ έχουν βιώσει και επεισόδια κατάθλιψης εκτόςαπό επεισόδια μανίας. Υπάρχουν πολλές υποκατηγορίες κατάθλιψης, αλλά με τουςασθενείς με ΔΔ συνδέεται η Μείζων Καταθλιπτική Διαταραχή και ειδικότερα τοΜείζον Καταθλιπτικό Επεισόδιο. Πολλοί ασθενείς με ΔΔ έχουν βιώσει ΜείζονΚαταθλιπτικόΕπεισόδιο.ΗΑΝΑΓΚΗΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑΣΑΝΑΛΗΨΗΣΕΛΕΓΧΟΥΤΗΣΔΙΠΟΛΙΚΗΣΔΙΑΤΑΡΑΧΗΣ

ΗΔΔμπορείναέχειβιολογικήαιτιολογία,αλλάπροκαλείκαισωματικά(physical)και ψυχολογικά συμπτώματα. Τα σωματικά συμπτώματα περιλαμβάνουνδυσλειτουργίες στον ύπνο, στην ενέργεια, στην όρεξη και στη συγκέντρωση. Ταψυχολογικάσυμπτώματαπεριλαμβάνουν αλλαγέςστησκέψη,στασυναισθήματακαιστηνεπιλογήτωνπράξεων.

Ο σημαντικότερος στόχος είναι να μάθει ο ασθενής με ΔΔ να προλαμβάνει τιςυποτροπές της κατάθλιψης και της μανίας. Για την επίτευξη του στόχου αυτού, οθεραπευτήςπρέπειναφροντίσειώστεοασθενήςναμάθειδυοσημαντικάπράγματα:

1. Πώςνααναγνωρίζειταπρώταπροειδοποιητικάσήματα (earlywarningsigns)πουδείχνουνότιεπανέρχονταιτασυμπτώματατηςΔΔ

2. Πώς να αντιδρά γρήγορα και να σταματήσει τα συμπτώματα πρινκαταστούνσοβαρά(πρινκλιμακωθούν).

ΒΗΜΑΠΡΩΤΟ:ΕΝΤΟΠΙΣΗΤΗΣΕΠΑΝΕΜΦΑΝΙΣΗΣΤΩΝΣΥΜΠΤΩΜΑΤΩΝΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ/ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΑΠΟΤΟΝΑΣΘΕΝΗΤΟΥΔΙΚΟΥΤΟΥΚΛΙΝΙΚΟΥΙΣΤΟΡΙΚΟΥ

ΜιακατάλληλημέθοδοςπουβοηθάναγίνουνκατανοητάτασημαντικάγεγονότατηςζωήςτουασθενούςείναιτοΔιάγραμμαΖωής(LifeChart).ΣτοΔιάγραμμαΖωής,οασθενήςδιευθετείταγεγονότατης ζωήςτουπουσυνδέονταιμετηνασθένειάτουσεχρονική σειρά και καταγράφει τις περιόδους έξαρσης των συμπτωμάτων και τις

5

περιόδους ύφεσής τους, τις νοσηλείες του, τις μεθόδους θεραπείας (φαρμακευτικήαγωγή-ψυχοθεραπεία), τα ορόσημα ζωής και τις περιόδους όπου σημειώθηκεκατάχρησηαλκοόλήτοξικώνουσιών.ΗκύριααξίατουΔιαγράμματοςΖωήςσυνίσταταιστο ότι ο ασθενής έχει τη δυνατότητα να αναγνωρίζει τα συνήθη πρότυπασυμπεριφοράς (common patterns) και να προβλέπει πότε είναι πιο πιθανό ναεκδηλωθεί το επόμενο επεισόδιο (καταθλιπτικό ή μανιακό), ώστε να μπορεί να τοεμποδίσειπαίρνονταςτιακατάλληλεςπροφυλάξεις:

ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΤΟΥΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΟΣΖΩΗΣΤΟΥΑΣΘΕΝΗ

ΤαβήματαπουακολουθούνταιγιατηνκατάρτισητουΔιαγράμματοςΖωήςείναιταπαρακάτω:

· Βήμα1ο-Καταγραφήτωνμανιακώνκαικαταθλιπτικώνεπεισοδίων· Βήμα 2ο – Καταγραφή χρονικών περιόδων που ο ασθενής έκανε κατάχρηση

αλκοόλήλάμβανετοξικέςουσίες· Βήμα3ο–Σημείωσηστη«γραμμήζωής»τωνορόσημωνζωής(majorlifeevents)

(πχ έναρξη ή διακοπή του σχολείου, απώλειες συγγενών ή προσφιλώνπροσώπων,αλλαγέςεργασίας,γάμος,γεννήσειςπαιδιών,αλλαγέςκατοικιώνκαιατυχήματαήιατρικάπροβλήματα).

· Βήμα 4ο - Καταγραφή πληροφοριών σχετικά με τα χρονικά διαστήματαθεραπείας(πχχρονικέςπεριόδουςνοσηλείαςτου)

· Βήμα5ο–Άλλαψυχολογικάπροβλήματα

ΧΡΗΣΗΚΑΙΕΡΜΗΝΕΙΑΤΟΥΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΟΣΖΩΗΣΣυνοπτικά, ο ειδικός ψυχικής υγείας και ο ασθενής καλούνται-μέσω του

ΔιαγράμματοςΖωής-ναδώσουναπαντήσειςσταπαρακάτωερωτήματα:1. Πρότυπα συμπεριφοράς (patterns) των καταθλιπτικών και των μανιακών

επεισοδίωνστοΔιάγραμμαΖωής;(όπωςπχεποχικάσύνδρομα)2. Συσχέτιση μεταξύ της ύπαρξης στρεσσογόνων γεγονότων και της έναρξης

κατάθλιψηςήμανίας(πχδιαζύγιο)3. Σύνδεσημεταξύ τωνθεραπειώνκαι των επεισοδίων (πχ είδοςφαρμακευτικής

αγωγής)4. Περίοδοι κατάχρησης αλκοόλ ή χρήσης τοξικών ουσιών συνδέονται με

καταθλιπτικά ή μανιακά επεισόδια (πχ χρήση αλκοόλ για ανακούφισησυμπτωμάτωνΔΔ).

ΤΟΙΣΤΟΡΙΚΟΤΗΣΘΕΡΑΠΕΙΑΣΤΟΥΑΣΘΕΝΗΓια να μπορεί ο ασθενής να θυμάται ό,τι σχετίζεται με τη φαρμακευτική του

αγωγή, μπορεί να εκπαιδευτεί από τον ειδικό στη συμπλήρωση φύλλων για το

Διάγραμμαζωήςασθενή15ετώνθάνατοςσυντρόφου__________________________________________________________________________________________

6

προσωπικό του Θεραπευτικό Ιστορικό (Treatment History). Κάθε φύλλοΘεραπευτικού Ιστορικού αποτελείται απόγραμμές και στήλες, στις οποίεςο ασθενήςκαταγράφει εν συντομία πληροφορίες σχετικά με την εκάστοτε φαρμακευτική τουαγωγή, όπως : ημερομηνία συνταγογράφησης αγωγής, είδος αγωγής, δόση καισυχνότητα λήψης, παρενέργειες, αν βοήθησε η αγωγή, αιτίες διακοπής αγωγής και οειδικόςπουσυνταγογράφησετηναγωγή.

ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΝΤΑΣΕΝΑΠΡΩΙΜΟ«ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΗΤΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΚΙΝΔΥΝΟΥ»

Πολλές φορές ασθενείς με ΔΔ, οι οποίοι έχουν εκδηλώσει πολλαπλά επεισόδιαμανίαςκαικατάθλιψης,δυσκολεύονταιναδιακρίνουνμεταξύτωνσυμπτωμάτωντωνδυοκαταστάσεων.Ολόγος είναιηομοιότητακάποιωνπροειδοποιητικών«σημάτων»,που είναι κοινά σε μανία και κατάθλιψη, όπως η δυσκολία στον ύπνο και ηνευρικότητα-ευερεθιστότητα. Όμως, η σημασία διάκρισης έναρξης μανίας ήκατάθλιψης είναι βαρύνουσα καθώς ανάλογα με το είδος του επερχόμενουεπεισοδίουθαδιαφοροποιηθούνοιπαρεμβάσειςαντιμετώπισήςτου.

Έναςτρόπος,μετονοποίοοασθενήςμπορείναβοηθηθείστηνπροσπάθειάτουνα ξεχωρίζει μεταξύ των πρώιμων «σημάτων» μανίας και κατάθλιψης είναι τοΦυλλάδιο Συμπτωμάτων της Διάθεσης (Mood Symptoms Worksheet). Έναπαράδειγμασυμπλήρωσηςτέτοιουφυλλαδίουδίνεταιπαρακάτω:

Τίείναιγιαμέναφυσιολογικό;Διάθεση:Ενεργητικότητα:Συμπεριφορά:Δραστηριότητες:Κατηγορία Μανία Κατάθλιψη Χωρίς

συμπτώματαΔιάθεση Νευρικότητα Στενοχώρια ΣταθερότηταΕικόναεαυτού Είμαι ο εξυπνότερος

άνθρωπος στονκόσμο

Μισώ τον εαυτόμου

ΕίμαιΟΚ,όλακαλά

Κοινωνικήδραστηριότητα

Δεν μπορώ νασταματήσω να είμαιανάμεσασεκόσμο

Δε θέλω να με δεικανένας

Επισκέπτομαι τουςφίλουςμουκαιτηνοικογένειάμου

Συνήθειεςύπνου Τέσσερις ώρες κάθεβράδυ

Κοιμάμαι όλη τηνημέρα

Επτά-οκτώ ώρεςύπνουκαθημερινά

Ταχύτητασκέψης Γρήγορη καιαποδιοργανωμένη

Το μυαλό μου τονιώθω«αργό»

Συνήθως τα«πιάνωεύκολα»

Σεξουαλικήορμή Δεν μπορώ νασταματήσω νασκέφτομαιτοσεξ

Δεν έχω κανέναενδιαφέρον

Σπάνια μεενδιαφέρειτοσεξ

7

Όταν ο ασθενής συμπληρώσει το Φυλλάδιο, μπορεί να το δώσει στα μέλη της

οικογένειάςτουήστουςφίλουςτου,στονθεραπευτήτου,ώστεναμοιραστούνμαζίτουτις παρατηρήσεις τους σχετικά με όσα έχει καταγράψει, ώστε να τον γνωρίσουνκαλύτερακαινααναγνωρίζουνπιοέγκαιρατιςπρώιμεςαλλαγέςστηδιάθεσήτου,νααναγνωρίζειποιοπιθανόεπεισόδιο-μανιακόήκαταθλιπτικό-μπορείναεκδηλωθείκαιναλάβουνχώραστονασθενήοικατάλληλεςπαρεμβάσειςστηζωήτουπροςαποφυγήτηςκλιμάκωσηςτωνσυμπτωμάτωντου.

ΒΗΜΑΔΕΥΤΕΡΟ:ΠΑΙΡΝΟΝΤΑΣΠΡΟΦΥΛΑΞΕΙΣΚΑΝΟΝΤΑΣΤΟΥΣΑΣΘΕΝΕΙΣΛΙΓΟΤΕΡΟΕΥΑΛΩΤΟΥΣ

Οασθενής μεΔΔ για ναμπορέσει να ελέγξει την ασθένειά του,πρέπει ναθέσειτουςπαρακάτωστόχουςσχετικάμετασυμπτώματάτου:

1. Πώςθαεμποδίσειτηνεπιδείνωσητωνσυμπτωμάτωντου2. Πώςνααυξήσειταθετικάστοιχείαστηζωήτου3. Πώςθαμειώσεικαιθαελέγξειτααρνητικάστοιχείαστηζωήτου

Η εναλλαγή συμπτωμάτων ορίζεται ως Πορεία/Κύκλος της ΔιπολικήςΔιαταραχής (Course of Bipolar Disorder) και δείχνει πώς ένα επεισόδιο μανίας ήκατάθλιψηςπροκαλείαλλαγέςστιςσκέψειςκαιστηδιάθεσητωνασθενών.ΠαρακάτωδίνεταιέναδιάγραμμαπουαποτυπώνειτονΚύκλοτηςΔιπολικήςΔιαταραχής:

ΟΚύκλοςτηςΔιπολικήςΔιαταραχής:

ΟπαραπάνωΚύκλοςδείχνει ότι η καταθλιπτική διάθεσησυνήθωςσυνοδεύεται

απόαρνητικέςσκέψειςσχετικάμετονεαυτό,τονκόσμοκαιτομέλλον(καταθλιπτική

8

τριάδα). Αντίθετα, η ευφορική διάθεση παράγει αισιόδοξες σκέψεις, μια θετικότερηαυτοεικόνα και ιδέες για νέες δραστηριότητες ή περιπέτειες. Η νευρική/ευερέθιστηδιάθεσηδιεγείρειαρνητικέςσκέψειςγιατουςάλλουςκαιφέρνειαίσθησηκαχυποψίας.Οιαλλαγέςστιςσκέψειςκαιστασυναισθήματατωνασθενών,επιφέρουναλλαγέςκαιστησυμπεριφοράτους.Ότανοιασθενείςνιώθουνθλίψηκαισκέφτονταιυποτιμητικάγια τον εαυτό τους επιβραδύνουν τους ρυθμούς ζωής τους και δραστηριοποιούνταιλιγότερο. Όσο περισσότερο επιδεινώνονται η διάθεση και οι αρνητικές στάσεις τωνασθενών, τόσολιγότεροδραστηριοποιούνται στους τομείς της ζωής τους, όπωςστηνεργασία τους, στις δουλειές του σπιτιού, στην κοινωνική συναναστροφή με άλλουςανθρώπους.

Απότηνάλληπλευρά,κατάτηνέναρξηενόςμανιακούεπεισοδίου,οιαλλαγέςπουλαμβάνουνχώραστησυμπεριφοράτωνασθενώνμπορείναμηνείναιαντιληπτέςστουςίδιουςαλλάσυνήθωςπαρατηρούνταιαπότουςγύρωτους,ιδιαίτερααπόεκείνουςπουτους γνωρίζουν καλά (οικογένεια, φίλοι). Η διάθεσή τους μπορεί να έχει γίνει πιοευφορικήήναδείχνουνπιοανήσυχοι.Παρατηρείταιαύξησηστηνενεργητικότητατωνασθενών,όπωςανησυχία,ναπηγαίνουναπότοέναμέροςστοάλλοπιοσυχνάχωρίςναπαραμένουνκάπουήρεμοι,διαδοχικήαλλαγήδραστηριοτήτωναπότημιαστηνάλλη,ανάληψημεγαλύτερωνρίσκων.Ότανημανιακήδιάθεσηείναιήπια,πολλοίασθενείςμεΔΔνιώθουνμιαεπιθυμίαναξεκινήσουννέεςδραστηριότητεςήνακάνουνπερισσότερεςαλλαγέςστηνκαθημερινήτουςζωή,αλλάμπορείνασυγκρατήσουντηνορμήτουςκαινα πειθαρχήσουν τον εαυτό τους, ώστε να ολοκληρώσουν εργασίες που έχουν ήδηξεκινήσει.

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣΕΠΙΔΕΙΝΩΣΗΣΤΗΣΚΑΤΑΘΛΙΨΗΣΚαι στην κατάθλιψη και στη μανία υπάρχουν κάποιοι παράγοντες που τις

χειροτερεύουν. Παρακάτω αναφέρονται ποιοι χειροτερεύουν την καταθλιπτικήδιάθεση:

· Αίσθησηκορεσμού(FeelingOverwhelmed):· Απομόνωσηαπότουςάλλους(IsolationfromOthers):Ητάσητωνασθενώνμε

ΔΔ όταν βιώνουν καταθλιπτικά συναισθήματα, να παραμένουν μακριά απόκοινωνικέςσυναναστροφέςμεάλλουςανθρώπους.

· Θυμός (Anger): Πολλές φορές οι ασθενείς που έχουν περάσει καταθλιπτικάεπεισόδια στο παρελθόν βιώνουν θυμό όταν επανεμφανίζονται τακαταθλιπτικάσυμπτώματα.

· Αρνητικά εισερχόμενα (Negative Input): Υπάρχουν διάφορα ερεθίσματα ήθέματα που μπορούν να επιδεινώσουν τα καταθλιπτικά συμπτώματα τωνασθενών, όπως η παρακολούθηση ταινιών με δραματικό σενάριο, ταμελαγχολικάτραγούδια,ταπροβλήματαάλλωνανθρώπων,οισκέψειςσχετικάμετοπαρελθόν.

ΟιασθενείςμεΔΔμπορούννακαταγράφουντουςπαράγοντες,οιοποίοιστηδικήτουςζωήμπορούνναπροκαλέσουνκαταθλιπτικάσυμπτώματακαθώςκαιτίμπορούνοι ίδιοι να κάνουν για να τα αντιμετωπίσουν. Παρακάτω ακολουθεί ένα παράδειγμακαταγραφής:

9

Πράγματα που χειροτερεύουν τηνκατάθλιψήμου

Τίσχεδιάζωνακάνωγι’αυτά

Σκέψειςσχετικάμετοπαρελθόν Μαγειρεύωέναγεύμαγιαναμουτραβήξειτηνπροσοχή

Κάνω κατάλογο των σφαλμάτων μου ήτωνατυχιώνμου

Σκέψεις σχετικά με τα παιδιά μου,τον/τηνσύζυγόμου

Παρακολούθηση δραματικών έργων στηντηλεόραση

Σηκώνομαι απ’ το κρεβάτι, κλείνω τηντηλεόραση και κάνω κάτι άλλο σεδιαφορετικόδωμάτιο

Παίρνω«συμβουλές»απότημητέραμου Παρακολουθώ τις κλήσεις μου καιτηλεφωνώ στη μητέρα μου όταν νιώθωκαλύτερα

Πίνωκρασί Πηγαίνω σε έκτακτη συνεδρία τωνΑνώνυμωνΑλκοολικώναντοχρειάζομαι

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣΕΠΙΔΕΙΝΩΣΗΣΤΗΣΜΑΝΙΑΣ

Παρακάτωαναφέρονταιποιοιπαράγοντεςχειροτερεύουντημανία:· Παραμονή σε κατάσταση υπερδιέγερσης (Staying High): Οι ασθενείς με ΔΔ

ελπίζουν ότι μπορούν να παραμείνουν σε κατάσταση υπομανίας ήυπερδιέγερσης χωρίς να εξελιχθεί σε πλήρες μανιακό επεισόδιο, κάτι που-δυστυχώς-σπάνιασυμβαίνει.

· Απώλεια ύπνου (LosingSleep): Η απώλεια της ικανότητας για ύπνο αποτελείσύμπτωμαμανίαςύυπομανίαςαλλάεπίσηςαποτελείαιτίαπουεπιδεινώνειταπροβλήματατωνασθενώνμεΔΔ.

· Παράλειψη φαρμακευτικής αγωγής (Skipping Medication): Το να μησυμμορφώνεται κάποιος ασθενής με ΔΔ με τη φαρμακευτική του αγωγήσίγουραθαεπιδεινώσειτηνκατάστασήτου.

· Αισθητηριακόςκορεσμός(Overstimulation):Καταστάσειςόπωςουπερβολικόςθόρυβος, η σύγχυση, το έντονο φως, η άσκηση, μπορούν να προκαλέσουνκορεσμόσταερεθίσματα,σταοποίαεκτίθενταιοιασθενείςμεΔΔ.

Παρόμοια με τα συμπτώματα κατάθλιψης, οι ασθενείς με ΔΔ μπορούν νακαταγράφουνκαιτιςκαταστάσειςπουτουςπροκαλούνσυμπτώματαμανίαςκαιτουςτρόπουςαντιμετώπισήςτους.Παρακάτωδίνεταιέναπαράδειγμακαταγραφής:Πράγματαπουχειροτερεύουντημανίαμου

Τίσχεδιάζωνακάνωγι’αυτά

Ψωνίζωσεμεγάλα εμπορικάκέντρακατάτηδιάρκειατωνπεριόδωνεκπτώσεων

Τα αποφεύγω όταν έχω συμπτώματαμανίας ή περιορίζω τα ψώνια μου μόνοστααπαραίτητα

«Σερφάρω»στοδιαδίκτυοαργάτοβράδυ Βλέπω τα e-mails μου το πρωί ή μπαίνωστο διαδίκτυο μόνο αμέσως μετά τοδείπνο

Οικογενειακές συγκεντρώσεις-πολύςκόσμοςκαιπολύςθόρυβος

Όταν νιώθω ότι «γεμίζω» απόερεθίσματα, πηγαίνω για λίγο σε έναήσυχομέροςτουσπιτιούήφεύγωνωρίς

10

ΑΥΞΆΝΟΝΤΑΣΤΑ«ΔΥΝΑΤΑ»ΣΗΜΕΙΑ

ΌτανοιασθενείςμεΔΔπροσπαθούνναπροβούνσεαλλαγέςστηζωήτουςκαιναελέγξουντιςεναλλαγέςτηςδιάθεσήςτους,είναιπολύπιοεύκολονααυξήσουνταθετικάστοιχείαπαράναμειώσουντααρνητικά.Παρακάτωγίνεταιαναφοράσεκάποιαθετικάστοιχείαπουβελτιώνουντηζωήτωνασθενών.

Αύξησηκοινωνικώνσυναναστροφών(Addingpeople)

Η απομόνωση και η μοναξιά τροφοδοτεί την κατάθλιψη και ακολούθως ηκατάθλιψηωθείτουςασθενείςνααπομονώνονταιακόμαπερισσότερο,δημιουργώνταςένανφαύλοκύκλο.Ηαντιμετώπισητηςκαταθλιπτικήςκατάστασηςείναιοιασθενείςναπράττουντοαντίθετοαπ’ότιαισθάνονται.Αντίνααπομακρύνονταιαπότουςάλλους,ναεπιδιώκουντηνεπαφήμαζίτους,νατουςαφήνουννακαταλάβουνότιαισθάνονταιστενοχωρημένοι, να μην κρύβονται. Να επικοινωνούν με φίλους, μέλη οικογένειας,συναδέρφους, μέλη συλλόγων, γνωστούς από θρησκευτικές συγκεντρώσεις, ένανγιατρόήένανγείτονα.Νααφήνουντουςάλλουςνατουςπροσφέρουντηβοήθειακαιτηνυποστήριξήτουςκαινατηναποδέχονται.

Υιοθέτησηυγιώνσυνηθειών(Addinghealthyhabits)

ΕίναισημαντικόναβοηθηθούνοιασθενείςμεΔΔναπροσθέσουνήναενισχύσουνυγιείς συνήθειες στην καθημερινότητά τους. Ένας τρόπος είναι να κάνουν ένανκατάλογομεσυνήθειςτης ζωήςτουςπουεπιθυμούνναενισχύσουνήκάποιεςπουθαήθελαννααναπτύξουν,όπωςστοπαρακάτωπαράδειγμα:

Όταν συναναστρέφομαι με άλλους ανθρώπους,έχωταπαρακάτωθετικά:

1. Προσωρινάξεχνώταπροβλήματάμου1. Μεκάνουνναγελώκαιναδιασκεδάζω2. «Ξεχνιέμαι»γιαλίγοχρονικόδιάστημα3. Αφού τους βλέπω, πάντα είμαι χαρούμενος

πουτοέκανα

Έλεγχοςτουβάρους(Weightcontrol)

Η αύξηση του βάρους αποτελεί ένα από τα πιο συχνά παράπονα των ασθενώνπου λαμβάνουν φαρμακευτική αγωγή για τη ΔΔ. Όμως δεν ευθύνονται μόνο ταφάρμακαγιατηναύξησητουβάρους.Είναιεύκολογιατουςασθενείςνασταματήσουντην προγραμματισμένη τους γυμναστική ή και να ακολουθήσουν ανθυγιεινέςδιατροφικέςσυνήθειες.

Στηνπράξη,είναιπιοεύκολοναπροστεθούνυγιείςσυνήθειεςαπότοναγίνονταιπροσπάθειεςναμειωθούναρνητικέςσυνήθειες.Οιασθενείςμπορούνναεπιλέξουνστηναρχήμιανέαυγιεινήσυνήθεια,νατηνεφαρμόσουνεπιτυχημέναστηνκαθημερινότητάτους και, στη συνέχεια, να προσθέσουν και άλλες, όταν νιώσουν περισσότερηαυτοπεποίθηση ή μπορούν να καταγράψουν τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν στηνυιοθέτησηνέωνσυνηθειών,όπωςπαρακάτω:

11

Ακολούθως,οιασθενείςμπορούννακάνουνένανκατάλογουγιώνσυνηθειώνπου

θαήθελανναυιοθετήσουν,όπωςστοπαρακάτωπαράδειγμα:

Υγιεινέςσυνήθειςπουθαήθελαναεφαρμόσω:· Ναδιαβάσωέναβιβλίοσχετικάμεδίαιτες· Ναπάωσεέναινστιτούτοαδυνατίσματος· Να αρχίσω να τρώω φρούτα και λαχανικά που

μουαρέσουν· Ναπηγαίνωτονσκύλομουπιοσυχνάβόλτα

Μια «παγίδα»στην εφαρμογή νέωνδιατροφικών συνηθειώναποτελεί η άποψη

του«όλαήτίποτα»όπωςπχστηνπερίπτωσημιαςδίαιταςπουπρέπειήναακολουθηθείπιστάήκαθόλου.Εναλλακτικά,οιασθενείςμπορούνναεπιλέξουναπόένανκατάλογοπροτάσεωνσχετικάμετηβελτίωσητωνδιατροφικώντουςσυνηθειώνποιεςτουςείναιεύκολοναεφαρμόσουν,όπωςπαρακάτω:

Επέλεξε με √ όποιες από τις παρακάτω ιδέεςπιστεύειςότισουταιριάζουν:

· Μηνκρατάςφαγητόαπόfastfoodστοσπίτι,αλλάπήγαινεσεεστιατόριοόπουσεσερβίρουν

· Προσπάθησε για λίγες ημέρες να μη φας γλυκά,μέχριηόρεξήσουγι’αυτάναυποχωρήσει

· Προσπάθησεσταγεύματάσουναμηντρωςψωμί· Προτίμησεφαγητάκατσαρόλαςαντίτηγανητών

Προγραμματισμόςνυχτερινούύπνου(Gettingagoodnight’ssleep)

.Παρακάτωδίνονταιπροτάσειςγιατοτίπρέπεινακάνουνοιασθενείςκαιτίνααποφεύγουνώστεοκαθημερινόςτουςύπνοςναείναιεπαρκήςκαιικανοποιητικός:

Εμπόδια που αντιμετωπίζω στην προσπάθειααπώλειαςβάρους:

· Δενξέρωπώςνακάνωδίαιτα· Δεμ’αρέσεικαθόλουναγυμνάζομαι· Ηπροσπάθειαγιαδίαιταθαμεαγχώσει· Δεθα‘πρεπεναμενοιάζειπουείμαιπαχύς· Λατρεύωταγλυκά

12

Συμβουλέςγιαένανκαλόνυχτερινόύπνο:ü Σταθερότητα:Νακοιμάσαικαιναξυπνάςπερίπουτηνίδιαώρακάθεημέρα,

ακόμακαιταΣαβ/καü Ούπνοςείναινυχτερινήσυνήθεια:Απόφευγενακοιμάσαικατάτηδιάρκεια

της ημέρας και να μένεις ξύπνιος μέχρι αργά το βράδυ. Αν ο κύκλος τουύπνουσουέχειαλλάξει,μίλησεμετονγιατρόσου,ώστενασχεδιάσετεμαζίτηνεπαναφοράτηςκανονικότητάςτου

ü Χρησιμοποίησε το κρεβάτι σου μόνο για τον ύπνο : Συνήθισε να βλέπειςτηλεόραση, να τρως, να διαβάζεις ή να κανονίζεις τις πληρωμέςλογαριασμών σε άλλα δωμάτια, σε ένα τραπέζι ή σε καναπέ. Μάθε ναπηγαίνειςστοκρεβάτιμόνοόταννυστάζεις

ü Δημιουργία άνετου χώρου : Κάνε άνετο τον χώρο που κοιμάσαιτοποθετώνταςμαξιλάρια,παπλώματαήο,τιδήποτεάλλοσεκάνεινανιώθειςκαλά

ü Προσπάθησε να ηρεμείς το βράδυ : Ξεκίνα την προετοιμασία για τον ύπνοσουτουλάχιστονμιαώραπριν,ησυχάζονταςτογύρωσουπεριβάλλοναλλάκαιτοννουσου

ü Απόφευγεδιεγερτικάερεθίσματα:Πράγματαόπωςμιαζεστήκούπακαφέήκακάο, το κάπνισμα ή η κατανάλωση γλυκών επιδορπίων μπορεί να σεκρατήσουν ξύπνιο, ειδικάαν είσαι ευάλωτοςστηνικοτίνη,στην καφεΐνη ήστη ζάχαρη. Αν έχεις στομαχικά προβλήματα, απόφευγε να τρως δείπνοαργάτοβράδυκαθώςκαιτακαυτεράφαγητά.

Πράγματα που πρέπει να αποφεύγονται όταν υπάρχει πρόβλημα με τονύπνο:ü Κατανάλωσηκαφεΐνης:Απόφευγενακαταναλώνειςκαφέτοβράδυ.Αναυτό

σουείναιδύσκολο,δοκίμασεκαφέχωρίςκαφεΐνηü Διαδίκτυο : Απόφευγε το «σερφάρισμα»πριν τον ύπνο.Αντί να νυστάξεις,

είναιπιθανόνναδιεγερθείτονευρικόσουσύστημακαιναμηνμπορείςνακοιμηθείς

ü Τηλεόρασηκαιβιβλία:Ανεπιλέξειςναδειςτηλεόρασηήναδιαβάσειςκάποιοβιβλίο,επέλεξεπρόγραμμαήβιβλίοπουδεθασεκρατήσειξύπνιο.Επέλεξεπρογράμματασεεπανάληψηήέναβαρετόβιβλίοκαιαπόφευγεθεάματαμεδράσηκαιπυροβολισμούςήβιβλίαμεδραματικήπλοκή

ü Δουλειές του σπιτιού : Μην αρχίζεις να καθαρίζεις το σπίτι, ακόμα κι’ ανέχουνμείνειανολοκλήρωτεςδουλειές.Αντοκάνεις,θαπροκαλέσειςέντασηστονεαυτόσουαντίναχαλαρώσειςπριντονύπνο.

ü Φυσική άσκηση : Η γυμναστική – όπως και κάθε άλλη έντονη σωματικήδραστηριότηταπριντονύπνο–θαδιεγείρειτοσώμασουκαιτοννουσουκαι δε θα μπορείς να κοιμηθείς. Προγραμμάτισε τη γυμναστική σου γιακάποιαάλληώρατηςημέρας.

13

ΜΕΙΩΝΩΝΤΑΣΤΑΑΡΝΗΤΙΚΑΣΤΟΙΧΕΙΑΟι ασθενείς με ΔΔ, είναι εξίσου σημαντικό να προσπαθήσουν να περιορίσουν

αρνητικά στοιχεία στην καθημερινότητά τους.Παρακάτω αναφέρονται τα κυριότερααπόαυτάτααρνητικάστοιχείακαιπεριγράφονταιτρόποιδιαχείρισήςτους.Βραδινήανησυχίακαιμηρυκασμόςσκέψεων(NighttimeWorryandRumination)

Παρακάτωπροτείνονταιπέντεβήματαπουμπορούνναεφαρμόσουνοιασθενείςγια να αποφύγουν τον νυχτερινόμηρυκασμότωνσκέψεώντουςκαι ναμειώσουν τιςανησυχίεςτους:

1. Πρόβλεψηχρόνουγιατηνεπανεξέτασητηςημέρας:ΟιασθενείςμεΔΔμπορούννααφιερώσουνκάποιοχρονικόδιάστημαναξανασκεφτούνθέματατηςημέραςπουπέρασεαρκετάπριντηνώρατουβραδινούτουςύπνου.Τοσυγκεκριμένοχρονικό διάστημα μπορεί να οριστεί με βάση καθημερινές δραστηριότητες ήσυνήθειεςόπωςπχμετάτοβραδινόπλύσιμοτωνπιάτων.

2. Κατάρτιση καταλόγου θεμάτωνημέρας : Είναι καλύτερογια τουςασθενείς νακαταγράφουν τα θέματα που τους απασχολούν, καθώς θα τα βλέπουνγραμμένακαιδεθατααναδεύουνδιαρκώςστονουτους.

3. Ιεράρχησηθεμάτων:Αφούοιασθενείςέχουνκαταγράψειταθέματαπουτουςαπασχόλησανστηδιάρκειατηςημέρας,είναιβοηθητικόναταιεραρχήσουνμεκριτήριοτησημασίατουςγιατουςίδιους.

4. Σχεδιασμόςδράσης:Γιακάθεένααπότασημαντικάζητήματατουκαταλόγου,οι ασθενείς καλό είναι να σκεφτούν τί θα έκαναν την επομένη για να τοαντιμετωπίσουν, ακόμα κι’ αν η αντιμετώπιση δε θα είναι πλήρης και θαχρειαστούν να γίνουν πολλά βήματα. Για ζητήματα περίπλοκα, που απαιτούνμια σειρά ενεργειών, οι ασθενείς μπορούν να τα προσεγγίζουνπρογραμματισμέναβήμα-βήμακάθεμέραξεχωριστά.

5. Διακοπήτωνσκέψεων:Ανοιασθενείςαναδεύουνστιςσκέψειςτουςζητήματα,ταοποίαείτεείναιασήμαντα,είτεείναιπέρααπότονέλεγχότους,μπορούννααποφασίσουναπλάνασταματήσουννατασκέπτονταιάλλο.Μπορούνναπουν«στοπ», «σταμάτα» ή να βρουν άλλους τρόπους, ώστε με δυναμισμό νααναγκάσουν εαυτούς να διακόψουν τις σκέψεις τους. Ας υπενθυμίζουν στονεαυτότουςότιομηρυκασμόςείναιχάσιμοχρόνουκαιδενοδηγείπουθενά.

6. Αισθητηριακόςκορεσμός(Overstimulation) :Έχουνεντοπιστείδυοκατηγορίεςερεθισμάτωνπουεπιδεινώνουντημανίακαιτηνυπομανία.Ηπρώτηκατηγορίαπεριλαμβάνει ερεθίσματα από το εξωτερικό περιβάλλον των ασθενών με ΔΔ,όπως ο θόρυβος, ενώ η δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνει τα ιδιοσυστατικάερεθίσματα,δηλαδήτιςεσωτερικέςσκέψεις,ιδέεςήαπόψειςτωνασθενών.Στονπίνακα δίνονται ορισμένα από τα περιβαλλοντικά ερεθίσματα που συχνάοδηγούνσευπερδιέγερση:

Πηγές Αισθητηριακού Κορεσμού στο περιβάλλον τωνασθενώνμεΔΔ

· Θόρυβοι· Δυνατάγέλια· Σύγχυσηήχων· Πολυκοσμία· Κυκλοφοριακόκομφούζιο

· Δυνατήμουσική· Ήχοςτηλεφώνων· Παιχνίδιαπαιδιών· Ακαταστασία

14

Για να επιτύχουν τη μείωση του περιβαλλοντικού αισθητηριακού κορεσμού,προτείνονταιστουςασθενείςμεΔΔταακόλουθα:

1. Αναγνώρισητηςέκθεσηςσευπερβολικάερεθίσματα:ΟιασθενείςμεΔΔμπορείαρχικά να αντιληφθούν ότι αισθάνονται ανήσυχοι, αναστατωμένοι ή ότι «δενταιριάζουν»μεό,τισυμβαίνειγύρωτους.

2. Εντόπιση πηγής ερεθισμάτων : Στη συνέχεια, οι ασθενείς με ΔΔ πρέπει ναπροσπαθήσουνναεντοπίσουντηνπηγήπουτουςπροκαλείαναστάτωση(όπωςκάποιεςπουαναφέρονταιστονπαραπάνωπίνακα).

3. Ανάληψηδράσης : Τέλος, οιασθενείςμε ΔΔσυστήνεται ναπροσπαθήσουνναπεριορίσουντηνπηγήενόχλησης,όπωςπχναχαμηλώσουντηνέντασητουήχουστοραδιόφωνο.Ανδενμπορούνναεπηρεάσουντηνπηγήενόχλησης,μπορούννααπομακρυνθούναπόαυτήγιαλίγοσεέναπιοήσυχομέροςκαιναηρεμήσουν.

Όσοναφοράταιδιοσυστατικάερεθίσματα,γιατουςασθενείςμεΔΔσυστήνονταιταακόλουθα:

1. Επιδίωξηηρεμίας:ΤοπρώτοβήματωνασθενώνμεΔΔείναινααπομακρυνθούναπόχώρουςμεενοχλητικάπεριβαλλοντικάερεθίσματακαιναμεταβούνκάπουήσυχα.

2. Επιδίωξηπροσωπικήςηρεμίας:ΟιασθενείςμεΔΔπροτείνεταιναεφαρμόσουνασκήσεις χαλάρωσης για να εκτονώσουν την ένταση από το σώμα τους, νααποσπάσουντοννουτουςακούγονταςήρεμημουσικήήναξεκουραστούν,έστωγιαλίγο.

3. Προηγούμενη προετοιμασία : Μερικές φορές οι ασθενείς με ΔΔ βιώνουνδιογκωμένοκίνητροναασχοληθούνμεζητήματαπουέχουνπαραμελήσει,όπωςμιαδημιουργικήδραστηριότηταήναξεκινήσουνμιααλλαγήσεμιαπλευράτηςζωήςτους.ΑυτήησυναισθηματικήκατάστασημπορείνακάνειτουςασθενείςμεΔΔ να νιώθουν καλύτερα, αλλά αν δε θέσουν όρια στα εσωτερικά τουςερεθίσματα, γρήγορα θα εμφανίσουν κορεσμό σκέψεων με κίνδυνο νααποδιοργανωθούν. Στην ενότηταπουακολουθείπροτείνονται τρόποι ελέγχουτης έντονης ορμής των ασθενών να πραγματοποιήσουν κάθε ιδέα που τουςπερνάαπ’τομυαλό.

Καθορισμόςστόχων(GoalSetting)Ένας τρόπος για να οργανώσουν οι ασθενείς τις σκέψεις τους είναι τοΦύλλο

ΚαθορισμούΣτόχων(Goal-SettingWorksheet),στοοποίοκαταγράφουνεργασίεςπουπρέπεινακάνουν, εργασίεςπουθέλουννακάνουνκαι εργασίεςπουέχουναναβάλλειγιακάποιοχρονικόδιάστημα.

Αφούγίνειηκαταγραφή,οιασθενείςθέτουνπροτεραιότητες,υψηλές,μεσαίεςήχαμηλέςγιακάθεεργασία.Υψηλήπροτεραιότητασημαίνειότιμιαεργασίαείναιπολύσημαντική ή έχει μια καθορισμένη προθεσμία, όπως για παράδειγμα η πληρωμή τουενοικίου.Χαμηλήπροτεραιότητασημαίνει ότι μια εργασίαμπορεί ναπεριμένει και δεθα υπάρξει κάποια συνέπεια να δεν πραγματοποιηθεί ή κάποια εργασία με ελάχιστησυνέπεια,όπωςγιαπαράδειγμα,ναμηνπρολάβειοασθενήςνααγοράσειφρούτααπότο παντοπωλείο που έχει κλείσει. Η Μεσαία προτεραιότητα περιλαμβάνει εργασίεςμεταξύ υψηλής και χαμηλήςπροτεραιότητας. ΈναπαράδειγμαΦύλλουΚαθορισμούΣτόχωνδίνεταιπαρακάτω:

15

ΦύλλοΚαθορισμούΣτόχων Προτεραιότητα Τρέχουσεςδραστηριότητες

Υψηλή Μεσαία Χαμηλή Σειράπραγματοποίησης

Διάβασμαβιβλίου Υ Μ Χ√ Πληρωμήενοικίου Υ√ Μ Χ 1Λάδιααυτοκινήτου

Υ Μ√ Χ

ΕπισκευήΗ/Υ Υ√ Μ Χ 2Αγγελία γιαδουλειά

Υ Μ√ Χ

Αφούγίνειητελικήεπιλογήτωνεργασιώνμευψηλήπροτεραιότητα,οιασθενείς

καλούνται να αποφασίσουν να τις βάλουν σε μια σειρά, για το ποια θαπραγματοποιηθεί πρώτη, ποια δεύτερη κ.ε. Έτσι οι ασθενείς με ΔΔ έχουν τηδυνατότητακαι ναεστιάσουνσε ζητήματαπραγματικάαναγκαίακαιεπείγοντααλλάκαιναπρογραμματίσουντηδιευθέτησήτουςμελειτουργικότρόπο.ΟΚΥΚΛΟΣΤΗΣΑΔΡΑΝΕΙΑΣ(TheLethargyCycle)

ΌτανοιασθενείςμεΔΔαισθάνονταικαταθλιπτικά,είναιεύκολοναπαγιδευτούνσε μια δυσάρεστη κατάσταση που είναι γνωστή ως κύκλος της αδράνειας (TheLethargyCycle).ΗκατάθλιψησυνήθωςείναιηαιτίαπουοιασθενείςμεΔΔεμφανίζουνχαμηλήενεργητικότητα,απογοητεύονταιπιοεύκολακαιναχάνουντοενδιαφέροντουςσεσυνήθειςδραστηριότητες.Όμως,ότανοιασθενείςπράττουνλιγότερα,αισθάνονταιχειρότερα.Αυτήηκατάστασητροφοδοτείτηνκαταθλιπτικήτουςδιάθεση:

Για να ξεπεράσουν την κατάσταση αδράνειας, οι ασθενείς πρέπει να βρουν

τρόπουςνα«σπάσουν»τονκύκλοτης.Παρακάτωπεριγράφονταιμέθοδοιπουβοηθούν«νασπάσει»οκύκλος,μετοναπροσπαθήσουννααναλάβουνδράση.Προγραμματισμόςδραστηριοτήτων(ActivityScheduling)

16

Μια επιτυχημένη πρόταση για τους ασθενείς με ΔΔ σχετικά με τονπρογραμματισμότωνκαθημερινώνδραστηριοτήτωνείναινακαταρτίζουνΠρόγραμμαΔραστηριοτήτων (Activity Schedule) είτε για ολόκληρη την επόμενη εβδομάδα, είτεκάθε μέρα για την επόμενη ημέρα. Ένα Πρόγραμμα Δραστηριοτήτων μπορεί νακαταρτιστείόπωςπαρακάτω:

Σημείωσεένα√δίπλασεκάθεδραστηριότηταπουολοκλήρωσες:

Ώρα Δευτέρα Τρίτη09.00πμ Να ετοιμάσω πρωινό στα

παιδιάΝα ετοιμάσω πρωινό σταπαιδιά

10.00πμ Έναρξηεργασίας Εξωτερική εργασία στοκέντρο

11.00πμ Τηλέφωνο για θέματαεργασίας

Συνάντησημεπρομηθευτές

12.00μεσημέρι Συνάντησημεσυναδέρφους Πληρωμήγυμναστηρίου

Μια άλλη μέθοδος για τον προγραμματισμό των δραστηριοτήτων αποτελεί η

καταγραφή σε ένα κατάλογο των πραγμάτων που πρέπει οπωσδήποτε και να τονονομάσουν «Λίστα 1». Ταυτόχρονα, οι ασθενείς προτείνεται να συντάξουν και έναδεύτερο κατάλογο και να τον ονομάσουν «Λίστα 2» όπου θα καταγράφονταιπράγματα που οι ασθενείς θα ήθελαν να κάνουν, αν είχαν τον χρόνο, αλλά δεν είναιαπολύτως αναγκαία, όπως το να ξεκινήσουν ένα χόμπι, να επισκεφτούν φίλους, ναδιαβάσουνέναβιβλίοπουτουςαρέσει.Ημέθοδοςαυτήέχειγίνειγνωστήως«Λίστα1καιΛίστα2»(“A”Listand“B”List).Οστόχοςπουεξυπηρετείταιαπότηνπαραπάνωμέθοδο είναι οι ασθενείς με ΔΔ να ολοκληρώσουν πρώτα τις δραστηριότητες από τη«Λίστα 1» και έπειτα να ασχοληθούν με τις καταγραφές της «Λίστας 2», όπως στοπαράδειγμα:

«Λίστα1»Πράγματαπουπρέπεινακάνωσήμερα

· Πληρωμήενοικίου· Να πάρω το τηλέφωνο του συντηρητή από

τονΤάσο· Νακανονίσωτησυνάντησημετονδικηγόρο

γιαΠέμπτη

«Λίστα2»Πράγματα που θα ήθελα να κάνω αφούτελειώσωτη«Λίστα1»

· Ναβάλωέναμεγάλοπλυντήριο· Να κανονίσω service για το

αυτοκίνητο· Να ολοκληρώσω μια ερευνητική

εργασία

17

ΗεπιθυμίαγιααλλαγήΓιανααντιμετωπιστείηπαρόρμησητωνασθενώνγιαπραγματοποίησηαλλαγών,

έχουν εκπονηθεί στρατηγικές, ώστε να βοηθηθούν. Μια από αυτές αφορά τηνκαταγραφήμιαςεπιθυμητήςαλλαγήςκαιπαράλληλατίενέργειεςπρέπειναγίνουνγιατηνπραγματοποίησήτης.Κάποιαερωτήματαπουβοηθούνδίνονταιπαρακάτω:

· Θέλωπραγματικάναπραγματοποιήσωαυτήτηναλλαγή;· Αξίζειτονχρόνομουκαιτηνενέργειάμου;· Πόσηπροσπάθειαμπορώπραγματικάνακαταβάλλω;· Πιστεύεικαικάποιοςάλλοςαπότουςγύρωμου (οικογένεια,φίλοι)ότιηαλλαγή

είναικαλήιδέα;· Μήπωςέχωμιαορμήγιανακάνωαλλαγέςήπραγματικάείμαιδυσαρεστημένος

απόταπράγματαστηζωήμου;

ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΖΟΝΤΑΣΤΗΔΡΑΣΗΤΗΣΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗΣΑΓΩΓΗΣΟι ασθενείς με ΔΔ ακολουθούν υποχρεωτικά φαρμακευτική αγωγή για την

αντιμετώπιση και αποφυγή επιστροφής των συμπτωμάτων τους. Όμως η λήψηφαρμάκωνγιατηΔΔδεμοιάζειμετηλήψηφαρμάκωνπχγιαένακρύωμα.Παρακάτωαναφέρονται κάποια βασικά στοιχεία σχετικά με τη φαρμακευτική αγωγή τωνασθενώνμεΔΔ:

1. Η φαρμακευτική αγωγή κρίνεται αναγκαία για να υπάρξειολοκληρωτικόςέλεγχοςτωνσυμπτωμάτωντηςΔΔκαιγιαναεμποδιστείηεπιστροφήτους

2. ΟιπερισσότεροιασθενείςμεΔΔδενεπιθυμούνναλάβουνφαρμακευτικήαγωγή και πολλές φορές υπάρχουν χρονικές περίοδοι που είτε τηδιακόπτουνεντελώς,είτετηλαμβάνουνμειωμένη,είτεαλλάζουνοιίδιοιτηδοσολογίατης

3. ΤαπερισσότερααπόταφάρμακαπουσυνταγογραφούνταιγιατηΔΔδεφέρουν αποτέλεσμα παρά μόνο όταν λαμβάνονται τακτικά και σεδοσολογίαπουεπιτρέπειναλάβουνχώραθετικέςεπιδράσεις

4. ΗλήψητηςφαρμακευτικήςαγωγήςγιατηΔΔδεσχετίζεταιμόνομετα«χάπια»αλλάσχετίζεταικαιμεένα«πεπρωμένο»πουοιασθενείςμεΔΔίσωςναμηνείναιέτοιμοινατοαποδεχτούν

5. Οι περισσότεροι ασθενείς μεΔΔ δεν έχουν «ανοιχτόμυαλό» σχετικάμετιςψυχικέςασθένειεςήνααποδεχτούνόσουςπάσχουναπόαυτές

6. Τα περισσότερα φάρμακα δεν είναι το ίδιο αποτελεσματικά για όλουςτουςασθενείςμεΔΔκαιδενείναιβέβαιοότιμιαφαρμακευτικήαγωγήσεβάθοςχρόνουσίγουραθαβοηθήσουντουςασθενείςπουτηλαμβάνουν

7. Αν οι ασθενείς με ΔΔ διακόψουν τηφαρμακευτικήαγωγή, αυξάνεται οκίνδυνος υποτροπής σε επεισόδια με συνέπεια να υποφέρουν και πάλιαπότημανίαήτηνκατάθλιψήτους

8. ΑνμετάτηδιακοπήτηςφαρμακευτικήςτουςαγωγήςοιασθενείςμεΔΔτην ξεκινούν πάλι μόλις επανέλθουν τα συμπτώματα της διαταραχής,ίσωςηδράσητουςδενείναιαποτελεσματική:Οιέρευνεςδείχνουνότιανταφάρμακαδιακοπούνκαιέπειταεπαναχορηγηθούνσεμιαάλληχρονικήστιγμή,είναι λιγότερο αποτελεσματικά ή ακόμα και καθόλου αποτελεσματικά στονέλεγχο των συμπτωμάτων της ΔΔ. Επίσης είναι γνωστό ότι όσο αυξάνεται ηηλικία των ασθενών με ΔΔ τόσο πιο σύντομα θα είναι τα διαστήματα μεταξύ

18

τωνεπεισοδίωνμανίαςκαικατάθλιψης,ενώηχρονικήδιάρκειατωνεπεισοδίωνθαείναιμεγαλύτερη.

9. Ακόμακαι όταν οι ασθενείς μεΔΔσυμφιλιωθούνμε τηνασθένειά τουςκαισυμφωνούνμετηχορήγησηφαρμακευτικήςαγωγής,εξακολουθούνναυπάρχειέναςαριθμόςαιτιώνπουτουςεμποδίζουνναακολουθούντηναγωγήόπωςτουςέχεισυνταγογραφηθείαπότονγιατρότους (πχ «Μουτελείωσαν τα φάρμακα», «Η μητέρα μου ανησυχεί επειδή παίρνω φάρμακα»,«Δεθέλωναεξαρτώμαιαπόταφάρμακα»,«Ογιατρόςβιαζότανστοραντεβούμαςκαιδεμεάκουγε»)

Προγραμματίζοντας για το μέλλον με Θεραπευτικά Συμβόλαια (Planning aheadwithBehavioralContracts)

Εναλλακτικά, μπορεί να δοθεί στον ασθενή ένα θεραπευτικό συμβόλαιο, όπωςπαρακάτω:

ΞΕΠΕΡΝΩΝΤΑΣΤΗΝΑΡΝΗΣΗ(OvercomingtheBig“D”)

Είναιπολύδύσκολογιατουςασθενείςνασυνηθίσουνστηνιδέατηςψυχικήςτουςασθένειας και στο γεγονός ότι χρειάζεται να λαμβάνουν καθημερινά φαρμακευτικήαγωγή.Γιαμερικούςασθενείςμάλισταπερνούνχρόνιαέωςότουνανιώθουνπιοάνετανασκεφτούντηλήψηφαρμακευτικήςαγωγής.ΤοεμπόδιοπουπρέπειναξεπεράσουνοιασθενείςμεΔΔ,ώστενααποδεχτούντηνασθένειάτουςκαι νααναλάβουνδράσηγιατηναντιμετώπισήτηςείναιηάρνηση(denial)τηςύπαρξήςτης.ΠαρακάτωδίνεταιέναςπίνακαςμεταστάδιαπροσαρμογήςστηΔΔ:

ΤΟΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟΜΟΥΣΥΜΒΟΛΑΙΟΠρώτομέρος:ΟιστόχοιμουγιατηλήψητηςφαρμακευτικήςαγωγήςΤύποςφαρμάκου Δοσολογία Πότεθαταλαμβάνω Άλλοιστόχοι:ΨυχοθεραπείαΤύποςθεραπείας Συχνότητα Δεύτερομέρος:Ταεμπόδια

· 1ο:· 2ο:· 3ο:

Τρίτομέρος:ΤοπλάνοΘέμα Πλάνοαντιμετώπισης

19

ΠολλοίασθενείςμεΔΔσχολιάζουνότιδενέχουνποτέπροσαρμοστείπλήρωςτην

ιδέαότιυποφέρουναπόχρόνιαψυχικήασθένεια.Ηαποδοχήδενείναιποτέαπόλυτη,αλλάείναιδυνατόναφτάσεισεένασημείοπουοιασθενείςναμπορούνναζουνκαλάστην καθημερινότητά τους παρά τη διαταραχή τους. Η προσαρμογή στην ασθένειααποτελείμιασυνεχήδιαδικασία.Σεκάθεπαλινδρόμηση,σεκάθεείδουςδυσκολίες,οιασθενείςέχουντηνευκαιρίαναμάθουνπερισσότερασχετικάμετοπώςναπροβλέπουντην επόμενη πιθανή «πτώση» τους και τί χρειάζεται να κάνουν για να παραμείνουνυγιείς.

ΒΗΜΑΤΡΙΤΟ:ΜΕΙΩΝΟΝΤΑΣΤΑΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗΚΑΙΕΝΤΟΠΙΣΗΤΩΝΛΑΘΩΝΤΗΣΣΚΕΨΗΣ

Η ΔΔ προκαλεί έντονα συναισθήματα όπως στενοχώρια, νευρικότητα, άγχος,ενθουσιασμό και θυμό κατά τη διάρκεια των επεισοδίων κατάθλιψης ή μανίας. Ταέντονα συναισθήματα και οι εναλλαγές της διάθεσης καθιστούν ευάλωτους τους

Στάδιο ΑυτόματεςΣκέψεις ΠράξειςΆρνηση · ΔενέχωΔΔ,ογιατρόςέκανελάθος

· Μάλλονμουσυμβαίνειεπειδήπίνωσυχνά

· Ηδιάγνωσηείναιλάθος

ü Αναζήτησηδεύτερηςγνώμηςü Διερεύνηση για άλλες εξηγήσεις ή

γιαάλλασυμπτώματαü Αγνόησητιςπροτάσειςγιαθεραπεία

Θυμός · Δενείναιδίκαιοπουέχωαυτήτηναρρώστια

· Δεν μπορώ ν’ ασχοληθώ μ’ αυτότώρα

· Γιατίσεμένα ;Τί έκαναγια να τοαξίζωαυτό;

ü Άρνησησυμβουλώνü Άρνησησυζήτησηςγιατηνασθένειαü Έλλειψηψυχραιμίαςστηνεπαφήμε

άτομα που παρέχουν υπηρεσίεςψυχικήςυγείας

Διαπραγμάτευση · Θακανονίσωεγώτίθακάνω· Θα κόψω το ποτό, θ’ αρχίσω ν’

αθλούμαικ.ά.· Θα δοκιμάσω «φυσικές»

θεραπείες,δεχρειάζομαιφάρμακα

ü Προσαρμογή των φαρμάκων κατάτοδοκούν

ü Αλλαγήσυχνότηταςτωνδόσεωνü Λήψη τοξικών ουσιών αντί της

κατάλληληςαγωγήςü Κατανάλωση αλκοόλ για να

καταπραϋνθείηανησυχίαΚατάθλιψη · Δε θα έχω ποτέ μια φυσιολογική

ζωή· Κανέναςδεθαμεθέλει· Μισώτονεαυτόμου

ü Αυτοκαταστροφικήσυμπεριφοράü Αποφυγή γιατρών, περιοδικών,

άρθρων και ο,τιδήποτε θυμίζει τηνασθένεια

ü ΑπόσυρσηαπότουςάλλουςΑποδοχή · Μπορώναδουλέψωπάνωσ’αυτό

· Δενείναιτοτέλοςτουκόσμου· Δε χρειάζεται να σταματήσω τα

πάντα μόνο επειδή πρέπει ναπάρωκάποιεςπροφυλάξεις

ü Συμμόρφωσημετηθεραπείαü Ανοιχτή συζήτηση για τις επιλογές

της θεραπείας με τους γιατρούςπριντηδιακοπήτωνφαρμάκων

20

ασθενείς στο να υπεραντιδρούν σε καταστάσεις που προκαλούν αναστάτωση, όπωςπαρακάτω:Γεγονός Σκέψεις ΤρόποςχειρισμούΟ γιος μου, μου είπε τηντελευταία στιγμή ότι είχεμιασχολικήεργασία

Είναι ανεύθυνος, αυτό πουέκανε ήταν απαράδεκτο,δεν εκτιμά πόσο έχωκοπιάσειγι’αυτόν

Φώναξα στον γιο μου καιτον έκανα να νιώσειάσχημα. Μετά ένιωσα κι’εγώ άσχημα και τονβοήθησαστηνεργασίατου

Μετηχρήσητηςπαραπάνωμεθόδουκαταγραφήςείναιεύκολογιατουςασθενείς

να καταλάβουν πώς τα εξωτερικά ερεθίσματα τους προκαλούν συναισθηματικέςαντιδράσεις. Οι αντιδράσεις τους βασίζονται στην εκτίμηση των καταστάσεων πουσυμμετέχουν.Οισκέψειςπουεπηρεάζονταιαπότημανίαήτηνκατάθλιψημπορούνναδιαστρεβλωθούνεξαιτίαςτωνσυναισθημάτωντους.Γιαπαράδειγμα,στηνκατάστασητης μανίας, οι σκέψεις των ασθενών κάνουν τα πράγματα να φαίνονται πιο«επείγοντα» απ’ ότι είναι, με αποτέλεσμα να παρασύρονται από τη συναισθηματικήτους κατάσταση και δεν εκτιμούν με αξιοπιστία τις καταστάσεις, οπότε δεν τιςδιαχειρίζονταιμετονκατάλληλοτρόπο.Ημέθοδοςτων“3–C”γιατονέλεγχοτωνσκέψεων

ΈναςτρόποςγιατηνέγκαιρηαντιμετώπισητωνσυμπτωμάτωντηςΔΔαποτελείημέθοδος “3-C” (Catch-Control-Correct : Εντόπισε-Έλεγξε-Διόρθωσε). Αν οι ασθενείςεντοπίσουν πότε η σκέψη τους επηρεάζεται από τα συναισθήματά τους, έχουν τηδυνατότητα να ελέγξουν την κατάσταση. Ακολούθως, ο έλεγχος της σκέψης τωνασθενών μπορεί να γίνει με τη διόρθωσή τους, ώστε να είναι λογικές και ναανταποκρίνονταιστηνπραγματικότητα.

ΕίναιγνωστόότιηκατάθλιψηκαιημανίαεπηρεάζουντησκέψητωνασθενώνμεΔΔ, δημιουργώντας διάφορες γνωστικές διαστρεβλώσεις (thinking errors). Οι πιοσυχνέςδιαστρεβλώσειςπεριλαμβάνουντέσσεριςκατηγορίες:

1. Λάθηαντίληψης,ταοποίαπεριλαμβάνουντηΜεγέθυνσηκαιτηΣμίκρυνση.2. Αυθαίρετασυμπεράσματα, πουπεριλαμβάνουν λάθηόπως τοΔιάβασματης

Σκέψης, την Πρόβλεψη του Μέλλοντος, την Καταστροφοποίηση και τηνΠροσωποποίηση.

3. Επιλεκτικήπροσοχή,πουπεριλαμβάνειτολάθοςτουΦίλτρουτηςΣκέψης.4. Απόλυτη σκέψη, που περιλαμβάνει λάθη όπως η σκέψη Άσπρο-Μαύρο

(ΔιχοτομημένηΣκέψη),τηνΤαμπέλακαιταΠρέπει.

Οειδικάεκπαιδευμένοςθεραπευτήςστηγνωσιακή-συμπεριφοριστικήθεραπεία,μπορεί να βοηθήσει τους ασθενείς με ΔΔ να εντοπίσουν τις γνωστικές τουςδιαστρεβλώσεις και να τις αλλάξουν, βελτιώνοντας τη διάθεσή τους και τηλειτουργικότητάτους.Ιδιαίτερηπροσοχήαπαιτείηύπαρξηαυτοκτονικούιδεασμού,οοποίοςχρήζειιδιαίτερουχειρισμού:

· Οιφαντασιώσειςσχετικάμε τηναυτοκτονίαμπορεί ναγίνουνσαγηνευτικέςκαι να παρασύρουν τους ασθενείς στο συμπέρασμα ότι ο θάνατος είναικαλύτεροςαπότηζωή.

· Οι φαντασιώσεις αυτές δίνουν ψεύτικη ανακούφιση εξαπατώντας τουςασθενείςότιοθάνατοςείναιηλογικότερηλύσησταπροβλήματάτους.

21

· Οι φαντασιώσεις μπορεί να υποβάλλουν στους ασθενείς ότι κανείς δενοιάζεται και να τους οδηγήσουν να δημιουργούν νοερές εικόνες όπου όλοιείναικαλύτεραχωρίςτουςίδιους.Δεντουςαφήνουνναδουντοπένθοςκαιτηθλίψηπουαφήνουνπίσωτουςκαιτιςενοχέςπουθανιώθουνηοικογένειακαιοιφίλοιτους.

· Οιφαντασιώσειςδενείναιεπικίνδυνεςμόνογιατουςίδιουςτουςασθενείςαλλάδημιουργούν ένα επικίνδυνο πλαίσιο για τους άλλους. Για παράδειγμα, ταπαιδιά των γονέων που έχουν διαπράξει απόπειρα αυτοκτονίας έχουνμεγαλύτερηπιθανότηταναπροχωρήσουνσεαπόπειρααυτοκτονίας.

ΑΝΤΙΣΤΡΕΦΟΝΤΑΣΤΗΝΟΗΤΙΚΗΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ(ReversingMentalMeltdown)ΈνααπόταπιοσυνήθηπαράπονατωνασθενώνμεΔΔαφοράτοότινιώθουνπως

ησκέψητουςείναιπιο«αργή»και χαρακτηρίζεταιαπόσύγχυση,αποδιοργάνωσηκαιέλλειψη συγκέντρωσης. Δυσκολεύονται να λάβουν αποφάσεις, να διαβάσουν έναβιβλίο, να συναναστραφούν με τους άλλους και, γενικά, δεν έχουν «καθαρό» μυαλό.Όλα τα παραπάνω ορίζονται ως προβλήματα γνωστικής επεξεργασίας (cognitiveprocessingproblems).

Η γενική στρατηγική για την αντιμετώπιση των προβλημάτων γνωστικήςεπεξεργασίαςβασίζεταισετρίαβήματα:

1. Επιβράδυνσητηςγνωστικήςεπεξεργασίαςκαιτηςλήψηςαποφάσεων,ώστεοιασθενείςνααναλάβουντονέλεγχοτηςκατάστασης.

2. Εστίασητηςπροσοχήςσεμιαιδέακάθεφορά,3. Χρήση μιας συστηματικής μεθόδου για λήψη αποφάσεων και εξαγωγή

συμπερασμάτων.

Παρακάτωαναλύονταιπεραιτέρωτατρίαβήματα.Επιβράδυνσητηςγνωστικήςεπεξεργασίας

Το«ναηρεμήσει»κάποιοςτομυαλότουείναιδύσκολονακατορθωθεί.Εκτόςαπότηφαρμακευτικήαγωγή,οιασθενείςμεΔΔμπορούνναδοκιμάσουνκαιάλλεςτεχνικές,όπωςτονααπομακρύνονταιαπόπεριβάλλονταμεπολλάερεθίσματα.Αυτόμπορείναγίνειαν,γιαπαράδειγμα,κλείσουντοραδιόφωνοήχαμηλώσουντηνέντασητουήχουτηςτηλεόρασης.

Μιαδιαφορετικήστρατηγικήπουμπορείναχρησιμοποιηθείείναιο«κανόναςτων24ωρών»(24-HourRule),δηλαδήηαναστολήλήψηςμιαςαπόφασηςγια24ώρες,ότανοι ασθενείς σχεδιάζουν να κάνουν κάτι που δεν πράττουν συχνά, που οι άλλοι γύρωτους έχουν σοβαρές ενστάσεις ή που είναι πολύ διακινδυνευμένο. Ο κανόνας αυτόςβασίζεταιστηνυπόθεσηότιανμια ιδέαείναικαλήσήμερα,σίγουραθαείναικαλήκαιαύριο.Εντωμεταξύ,οιασθενείςέχουντηνευκαιρίαναχρησιμοποιήσουντις τεχνικέςηρεμίαςπουπροαναφέρθηκανγιανακαταλαγιάσουντιςσκέψειςτους.Εστίασητηςπροσοχήςσεμίασκέψη

Η εστίαση της προσοχής είναι δύσκολη για τους ασθενείς με ΔΔ, ειδικά ότανυπάρχουνκαλπάζουσεςσκέψεις.Αφούπρώταοιεπιλέξουντοπρόβλημαπουθέλουνναασχοληθούν,προτείνεταινατογράψουνσεέναφύλλοχαρτίκαινατοτοποθετήσουνμπροστάτους.Γιαπαράδειγμα,έναςασθενήςμπορείναγράψειτιςδουλειέςτουσπιτιούκαι να τις ιεραρχήσει, ασχολούμενος με όσα μόνο έχουν προτεραιότητα και να μηνπεριπλανιέταισεδιάφορεςσκέψειςΧρήσημεθόδουεπίλυσηςπροβλημάτων

22

Παρακάτωδίνεταιμιαμέθοδοςεπίλυσηςπροβλημάτων,ηοποίαείναιβοηθητική.Ορισμόςπροβλήματος

1. Ποιοείναιτοπρόβλημα;2. Υπάρχεικάτιπουέγινεστοπαρελθόνπουακόμαπρέπειναεπιλυθεί;3. Είναιτοπρόβληματουασθενήήκάποιουάλλου;4. Υπάρχεικάτιπουμπορείνακάνειτώρα;5. Τίείναιτοπιοπιθανόνασυμβεί;6. Πόσοσυχνάσυμβαίνειαυτότοπρόβλημα;7. Αντοπρόβλημαδελυθεί,τίθασυμβεί;8. Αντοπρόβλημαλυνόταν,πώςθαήτανδιαφορετικήηζωήτουασθενή;9. Ποιομέροςτουπροβλήματοςπρέπειναεπιλυθείπρώτα;

ΕύρεσηλύσεωνΤοεπόμενοβήμαείναιηκατάρτισημιαςσειράλύσεων.Προτείνεταιοιασθενείς

να βρουν τουλάχιστον πέντε ιδέες. Ένα παράδειγμα καταγραφής λύσεων δίνεταιπαρακάτω:ΠΡΟΒΛΗΜΑ:«Λάθοςστηνεργασίαμου»Σειρά Λύση «Ναζητήσωσυγνώμηαπότοαφεντικόμουγιατολάθοςμου» «Νακλείσωτοστόμαμουμέχριναδωτίθαγίνει» «Νααρχίσωναψάχνωγιανέαδουλειά,μιαπουθαμεαπολύσει» «Ναρωτήσωτοαφεντικόμουανθαμεαπολύσει» «Ναρωτήσωτηγραμματέατουαφεντικούανσκοπεύειναμεαπολύσει»

Αφού συμπληρωθούν τουλάχιστον πέντε λύσεις, οι ασθενείς καλούνται ναδιαγράψουν τις λιγότερο επιθυμητές λύσεις και τις λύσεις που δεν είναι πρακτικές,δεδομένων τωνκαταστάσεωνκαι να ιεραρχήσουν τις λύσεις, σκεπτόμενοι τα «υπέρ»καιτα«κατά»κάθελύσης.Επανέλεγχοςσχεδίουδράσης

Πρινοιασθενείςεφαρμόσουντηλύσηπουκρίνουνωςκαλύτερη,προτείνεταινασκεφτούνκάποιεςλεπτομέρειεςόπως:Ø ΠότεθαεφαρμόσουντηλύσηØ Ποιος/ΠοιοιθατουςβοηθήσουνØ Πώςθαγνωρίζουνότιηλύσηέφερεαποτελέσματα

ΕφαρμογήτουσχεδίουλύσηςΤοεπόμενοβήμαείναιοιασθενείςναεφαρμόσουντηλύσητουςκαιναδουντίθα

γίνει. Αν η λύση δεφαίνεται να λειτουργεί και να επιλύει το πρόβλημα για το οποίοεφαρμόζεται,μπορούνείτεναξαναπροσπαθήσουνπάλιμετηνίδιαλύσηήναεπιλέξουντηδεύτερηλύσηεπιλογήςτους.Λήψηαποφάσεων

Ότανκάποιοςκαλείταιναλάβειμιααπόφασηταπράγματαπεριπλέκονταιότανυπάρχουν περισσότερες από δυο εναλλακτικές λύσεις, οι οποίες έχουν η καθεμία ταπλεονεκτήματακαιταμειονεκτήματάτης.Ηλήψηαποφάσεωνμπορείναγίνειμετονασυμπληρώσουν οι ασθενείς το Φυλλάδιο Λήψης Αποφάσεων (Decision-MakingWorksheet)όπωςστοπαρακάτωπαράδειγμα:

23

ΛΗΨΗΑΠΟΦΑΣΗΣ:ΔΙΑΚΟΠΗΗΣΥΝΕΧΕΙΑΕΡΩΤΙΚΟΥΔΕΣΜΟΥΠιθανήεπιλογή

Πλεονεκτήματα Μειονεκτήματα

1ηεπιλογή:Ναπαντρευτώ

ü Θα την έχω γιαπάντα

ü Θαείναιευτυχισμένηκαιδεθαμ’αφήσει

ü Θα αρχίσουμε ναζούμε τη ζωή πουθέλουμε

· Είμαιπολύνέος· Δε θα έχω την οικονομική

υποστήριξητωνγονέωνμου· Ογάμοςσημαίνειχρέη

2ηεπιλογή:Ναχωρίσω

ü Θα τελειώσω τιςσπουδές μου, χωρίςνα ανησυχώ για ταοικονομικάμου

ü Θαμπορώναβγαίνωκαιμ’άλλεςκοπέλες

ü Δεθαεπιβαρύνωτηνκοπέλα μου με τιςεναλλαγές τηςδιάθεσήςμου

· Θαμουλείψειτρομερά· Δεθαξαναβρώάλλησανεκείνη· Καμιά άλλη δε θα ανεχτεί τις

αλλαγέςστηδιάθεσήμου· Θαπάθωσοβαρήκατάθλιψη· Θαεγκαταλείψωταόνειράμου

γιαπαιδιάκαιοικογένεια

3ηεπιλογή:Να αναβάλλωτονγάμο

ü Μπορώ να κρατήσωτηνκοπέλαμου

ü Μπορώ να έχωχρόνο να τελειώσωτο σχολείο και νααποταμιεύσωχρήματα

ü Θα είμαι πιο έτοιμοςναγίνωσύζυγος

· Ηκοπέλαμουλέειότιδεθέλειναπεριμένει

· Αντοναναβάλλωγιακαιρό,θαμεαφήσει

· Θα αρχίσει να με μισεί επειδήτηςχαλάωτασχέδια

Θέματα Σειράπροτεραιότητας

Καλύτερεςεπιλογές

Ναχάσωτηνκοπέλαμου 1 1Γάμος 2 2,3Ναέχωκάποιονμαζίμου 3 1,3Ναείμαιπροετοιμασμένοςσυναισθηματικά 4 2,3

ΜετηνπαραπάνωμεθοδολογίαοιασθενείςμεΔΔέχουντηδυνατότηταναδουνπιο καθαρά το πρόβλημα που αντιμετωπίζουν αλλά και όλες τις συνιστώσες του. Ητελικήαξιολόγησητωναποφάσεωνθαβοηθήσειπολύτουςασθενείςναλάβουνκαιναεφαρμόσουν την απόφαση (ή τις αποφάσεις) που τους ταιριάζει καλύτερα και θαβελτιώσειουσιαστικάτηζωήτους.

ΒΗΜΑΤΕΤΑΡΤΟ:ΑΛΛΑΖΟΝΤΑΣΠΡΟΣΤΟΚΑΛΥΤΕΡΟΟ στόχος του τέταρτου βήματος παρέμβασης για την αντιμετώπιση της ΔΔ

αφοράτηνπρότασηενόςμοντέλουδιαχείρισηςτηςασθένειας.

24

ΕΠΑΝΕΞΕΤΑΖΟΝΤΑΣΤΗΝΕΙΚΟΝΑΤΗΣΔΙΠΟΛΙΚΗΣΔΙΑΤΑΡΑΧΗΣΕλέγχονταςτηνπρόοδοτωνασθενών

Οιπαρεμβάσειςπουπεριγράφηκανσταπροηγούμενακεφάλαιασυντελούνστηναποσαφήνιση των στόχων και των σχεδίων των ασθενών με ΔΔ. Οι στόχοι, στουςοποίουςδίνονταιέμφαση,συνοψίζονταιπαρακάτω:Ø ΝαγνωρίσουνοιασθενείςμεΔΔτονεαυτότουςØ ΝαεξασκηθούνοιασθενείςστηνεφαρμογήτωνδεξιοτήτωνØ ΝαμάθουνοιασθενείςγιακάθεεπεισόδιοπουέχουνβιώσειØ ΝαεργαστούνοιασθενείςστηναποδοχήτηςασθένειάςτουςØ ΝααποφύγουνκίνδυνουποτροπήςØ Ναβρουνοιασθενείςτηνκατάλληληφαρμακευτικήαγωγή

ΠαρακολουθώνταςτηδιάθεσηΟι μέθοδοι που έχουν ήδη αναφερθεί παραπάνω για την παρακολούθηση των

εναλλαγώντηςδιάθεσης,μπορούνναβοηθήσουντουςασθενείςμεΔΔναελέγχουντηνπρόοδό τους. Ένας λειτουργικός τρόπος καταγραφής και παρακολούθησης τηςδιάθεσηςαποτελεί τοΔιάγραμμαΔιάθεσης (MoodGraph).Παράδειγμα ΔιαγράμματοςΔιάθεσηςδίνεταιπαρακάτω:

Εβδομάδα:Από:Έως: Πλάνοαντίδρασης ΔΕΥ ΤΡΙ ΤΕΤ ΠΕΜ ΠΑΡ ΣΑΒ ΚΥΡΜανία+5 Άυπνος, Με Ψυχωτικάστοιχεία

Πηγαίνωστονοσοκομείο • • • • • • •

+4Μανιακός,Φτωχήκρίση • • • • • • •+3Υπομανιακός Καλώτονγιατρό • • • • • • •+2Υπερδραστήριος Αναλαμβάνωδράση • • • • • • •+1Νευρικός Αυξάνωτηνπροσοχήμου • • • • • • •0Κανονικός • • • • • • •-1Λυπημένος Αυξάνωτηνπροσοχήμου • • • • • • •-2Στενοχωρημένος Αναλαμβάνωδράση • • • • • • •-3Καταθλιπτικός Καλώτονγιατρό • • • • • • •-4Βραδυψυχικός,Άτονος • • • • • • •-5ΑυτοκτονικόςΚατάθλιψη

Πηγαίνωστονοσοκομείο • • • • • • •

Τίπροκάλεσετιςαλλαγέςστηδιάθεση;

Με τησυμπλήρωση τουΔιαγράμματος Διάθεσηςοι ασθενείςμεΔΔμπορούννα

παρατηρούν τις αλλαγές στη συναισθηματική τους κατάσταση αλλά και νααναλαμβάνουνδράση,ανχρειαστεί,ώστεναμηλάβειχώραυποτροπή.ΟιασθενείςανδεναισθάνονταιάνεταναχρησιμοποιούντοΔιάγραμμαΔιάθεσηςκαθημερινά,μπορούννα το συμπληρώνουν κατά περιόδους, ώστε να αξιολογούν τακτικά σε τί κατάστασηβρίσκονται.

25

ΠΑΡΟΧΗΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣΣΤΟΥΣΑΣΘΕΝΕΙΣΜΕΔΔΕμπόδιαστηνεπίτευξητωνθεραπευτικώνστόχων

Η αλλαγή της πορείας της ασθένειας αποτελεί μακροπρόθεσμο στόχο τωνασθενών με ΔΔ. Η «μάχη» με τη ΔΔ διεξάγεται «δια βίου» και είναι εύκολο για τουςασθενείς σε κάποιες φάσεις της ζωής τους να απογοητευτούν και να θελήσουν ναπαραιτηθούν από την προσπάθεια αντιμετώπισης της ασθένειας. Παραδείγματασυνηθισμένων σκέψεων σχετικά με τον έλεγχο των συμπτωμάτων της ΔΔ δίνονταιπαρακάτω:

«Δεθέλωναλαμβάνωπροφυλάξεις»Καλό είναι οι ασθενείς να αποφεύγουν να λαμβάνουν προφυλάξεις του τύπου

«όλαήτίποτα».Ηανάληψηπροφυλάξεωνδενεγείρειθέματααπόλυτουπεριορισμούήαπόλυτης ελευθερίας.Προτείνεται ναπροχωρήσουνσεκάποιεςκαθημερινές αλλαγές,οιοποίεςθατουςβοηθήσουννααισθάνονταιπιοάνετασχετικάμετηνασθένειάτους.Μπορείοιασθενείς ναμηνμπορούναμέσωςνακάνουντιςαλλαγέςπουαναφέρονταιστοπαρόνβιβλίο,αλλάαυτόδεσημαίνειότιδεθαέχουντηδυνατότηταναπροβούνσεαυτές το επόμενο διάστημα : την επόμενη εβδομάδα, τον επόμενο μήνα, το επόμενοεξάμηνο. Η πορεία της ζωής είναι ρευστή, τα πράγματα αλλάζουν εύκολα καιδημιουργούνταινέεςευκαιρίεςγιατουςασθενείςναελέγξουντασυμπτώματάτους.

«Δενπρόκειταιναβοηθήσει»Η παραπάνω ιδέα που συναντάται συχνά σε ασθενείς με ΔΔ διευκολύνει την

εξαγωγή εύκολων συμπερασμάτων. Αν οι ασθενείς θεωρήσουν ότι μια τεχνική ή μιαάσκησηδεθαέχειαποτέλεσμα,θατηνπαραλείψουν.Όμωςηαποφυγήενασχόλησηςμετις τεχνικές διαχείρισης των συμπτωμάτων δε θα κάνει τους ασθενείς να νιώσουνκαλύτερα.Αντίλοιπόννα«εμπιστεύονται»τασυναισθήματάτους,αξίζειναδοκιμάσουντη θεωρία τους για τις «ανεπιτυχείς» τεχνικές και να προχωρήσουν στην υιοθέτησήτους.Μπορείνααποδειχτείότιέχουνδίκιοκαιναεπιλέξουνδιαφορετικήστρατηγικήήνααποδειχτείότιοιτεχνικέςλειτουργούνκαινατιςεφαρμόζουντακτικότερα.

«Δενμπορώνατοκάνω»Οι ασθενείς με ΔΔ αν υιοθετούν τον τρόπο σκέψης «άσπρου-μαύρου» είναι

περισσότεροπιθανόναεγκαταλείψουντιςπροσπάθειέςτουςστηνεφαρμογήτεχνικώνδιαχείρισηςτωνσυμπτωμάτωντηςΔΔ.Χρειάζεταιχρόνοςγιαναπροκύψουνκαλύτερααποτελέσματα, οπότεηυιοθέτησηαπόλυτηςσκέψηςδεβοηθά.Οιασθενείςπρέπειναενθαρρύνονταιναεπιμένουνστηνεφαρμογήδιαφορετικώντεχνικώνκαιστρατηγικών,στην αξιολόγησή τους και στη διόρθωσή τους, ώστε να επιφέρουν τα κατάλληλααποτελέσματαστηζωήτους.Μεεπίμονηάσκηση,οιαλλαγέςθαγίνουνμόνιμες.

«Ταφάρμακαδεφέρνουναποτελέσματαπλέον,οπότεδεχρειάζεταιναταπαίρνω»Ακόμα και όταν η φαρμακευτική αγωγή είναι αποτελεσματική υπάρχουν

παράγοντεςπουμπορούνναπροκαλέσουνυποτροπήτωνσυμπτωμάτωνκατάθλιψηςήμανίας. Γιαπαράδειγμα, τασυμπτώματαμπορούν ναπυροδοτηθούνμετάαπόχρήσητοξικών ουσιών, υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ ή μετά από συνεχείς ημέρες μεελάχιστο ύπνο ή μετά από αγχογόνα γεγονότα όπως για παράδειγμα ένααυτοκινητιστικό ατύχημα ή μια σοβαρή ασθένεια. Οι ασθενείς με ΔΔ πρέπει ναθυμούνται πάντα ότι η φαρμακευτική αγωγή είναι απαραίτητη, αλλά ηαποτελεσματικότητάτηςεξαρτάταικαιαπότηδιαχείρισητουδικούτουτρόπουζωής.

«Τασυμπτώματαεπανέρχονταιέτσικι’αλλιώς»Πρέπει να επισημανθεί ότι η ΔΔ είναι μια ασθένεια με υποτροπές, οπότε οι

ασθενείς να αναμένουν ότι θα υπάρχουν περίοδοι που τα συμπτώματα θα

26

επανέρχονται. Υπάρχει ένα μικρό ποσοστό «τυχερών» ασθενών με ΔΔ που δεν έχουνάλλα επεισόδια εκτός του αρχικού, όμως η μεγάλη πλειοψηφία των ασθενώνεμφανίζουν περισσότερα του ενός επεισόδια. Με την υιοθέτηση των τεχνικών τουσυγγράμματοςκαιτηνανάληψητηςδιαχείρισηςτωνσυμπτωμάτων,οιασθενείςμεΔΔέχουν τη δυνατότητα να περάσουν περισσότερο χρόνο νιώθοντας καλά, γνωρίζονταςπώςναελέγξουντηνασθένειάτους.

«Δεναξίζει,θαταπαρατήσω»Ηπαραπάνωδήλωσησημαίνειότιοιασθενείςέχουναξιολογήσειτηνπροσπάθεια

για την ανάληψη ελέγχου των συμπτωμάτων της ασθένειάς τους και νιώθουν ότιτελικά επιβαρύνεται περισσότερο η καθημερινή τους ζωή.Παρ’ όλ’ αυτά η αντίληψητου «δεν αξίζει» μάλλον φανερώνει την επίδραση των διεργασιακών λαθών τηςΜεγέθυνσης τωναρνητικών και τηςΣμίκρυνσης τωνθετικών.Οι άνθρωποι αλλάζουνκατάτηδιάρκειατηςζωήςτουςκαιμαζίαλλάζουνφάρμακα,γιατρούςκαιθεραπευτές,έωςότουβρουντουςιδανικούςσυνδυασμούςπουταιριάζουνστοδικότουςτρόποζωήςκαιτουςβοηθούνναπαραμένουνυγιείςγιαμεγάλοδιάστημα.

«Κουράστηκαναπροσπαθώ»ΗεπιθυμίατηςδιακοπήςείναιέναφυσιολογικόσυναίσθηματωνασθενώνμεΔΔ.

Οι ασθενείς με ΔΔ νιώθουν κουρασμένοι στην εργασία τους, στις οικογενειακές τουςυποχρεώσεις,στιςοικονομικέςτουςσυναλλαγές,σταακαδημαϊκάτουςκαθήκοντα.Γιανααντιμετωπίσουναυτήτηνκατάσταση,οιασθενείςμεΔΔκαλόείναιναπροσθέσουνθετικά στοιχεία στη ζωή τους, όπως ευχάριστες δραστηριότητες και ανθρώπους πουμαζί τους περνούν όμορφα και είναι χαρούμενοι παρά να εστιάζουν μόνο στασυμπτώματατηςΔΔ.

27

ΟΜΑΔΙΚΗΓΝΩΣΙΑΚΗ-ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΤΙΚΗΘΕΡΑΠΕΙΑΔΙΠΟΛΙΚΗΣΔΙΑΤΑΡΑΧΗΣ

Κουβαράκη,Ε.,Μάμα,Ευ.,Σαμιώτη,Φ.,Στρουμπούλη,Αι.,Τοκατλίδου,Ξ.,&Ευθυμίου,Κ.

Μάρτιος2010

Λέξειςκλειδιά:ανασκόπηση,γνωσιακή–συμπεριφοριστικήθεραπεία,διπολικήδιαταραχή,

ομαδικήθεραπεία

ΙνστιτούτοΈρευναςκαιΘεραπείαςτηςΣυμπεριφοράς,Αθήνα

Γλάδστωνος10,10677,Πλ.Κάνιγγος,Αθήνατηλ.210-3840129

*Οι Ε.Κ., Ευ.Μ., Φ.Σ., Αι.Σ., Ξ.Τ. είναι Ψυχολόγοι και εκπαιδευόμενοι Ψυχοθεραπευτές στο

Ινστιτούτου Έρευνας και Θεραπείας της Συμπεριφοράς Διεύθυνση επικοινωνίας Ινστιτούτο

ΈρευναςκαιΘεραπείαςτηςΣυμπεριφοράς,Γλάδστωνος10,Πλ.Κάνιγγος,Αθήνα,10677,τηλ210

3840129,e-mail:efhm@hotmail.com

**Ο Κ.Ε. είναι Κλινικός Ψυχολόγος (MSc. PhD), Διδάσκων Π.Δ. 407/80 στο Εθνικό και

ΚαποδιστριακόΠανεπιστήμιοΑθηνών,Ψυχοθεραπευτής,ΕκπαιδευτήςκαιΕπόπτηςγνωσιακής–

συμπεριφοριστικήςψυχοθεραπείας στο ΙνστιτούτοΈρευνας καιΘεραπείας της Συμπεριφοράς,

ΥπεύθυνοςτουΤμήματοςΘεραπειώνΕνηλίκωντουΙ.Ε.Θ.Σ.

Περίληψη

Παρά τις σημαντικές προόδους της φαρμακευτικής αντιμετώπισης της διπολικής

διαταραχής,πλέονείναιερευνητικάενδεδειγμένηησυμπληρωματικήχρήσηκαιάλλων

παρεμβάσεων, προκειμένου να επιτευχθούν μεγαλύτερα οφέλη από τη θεραπεία της

συγκεκριμένης διαταραχής. Μία σειρά από ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις, οι οποίες

υπογραμμίζουν τους βιοψυχοκοινωνικούς παράγοντες που σχετίζονται με την

ασθένεια, μελετώνται από τους ερευνητές για τη συνολική διαχείριση της ασθένειας.

Μίααπόαυτέςείναιηγνωσιακήσυμπεριφοριστικήθεραπεία,τηςοποίαςηαξίαστην

αντιμετώπισητης διπολικήςδιαταραχήςως συμπληρωματικήτηςφαρμακοθεραπείας

28

έχειαναδειχθείμέσααπόεκτενήέρευνα.Ηπαρούσαεργασίαέχειστόχοτηνπεριγραφή

της ομαδικής γνωσιακής συμπεριφοριστικής θεραπείας της διπολικής διαταραχής.

Περιγράφεταιοσχεδιασμόςτηςομαδικήςθεραπείας,ηθεραπευτικήδιαδικασίακαιοι

γνωσιακές-συμπεριφοριστικέςδιαταραχέςπουχρησιμοποιούνται.Επίσης,ερευνάταιη

αποτελεσματικότητά της στη διπολική διαταραχή και παρουσιάζονται συγκρίσεις

έναντιτηςατομικήςγνωσιακήςσυμπεριφοριστικήςθεραπείας.

ΕισαγωγήΗ διπολική διαταραχή αποτελεί μια πολύπλοκη και σοβαρή ψυχική νόσο για τη

θεραπεία της οποίας ηφαρμακοθεραπεία είναι η κύρια και πρωταρχικήπροσέγγιση.

Παρολαυτά, όπως υποστηρίζουν οι Beck & Newman (2005), υπάρχουν ασθενείς οι

οποίοι δεν κατακτούν τα βέλτιστα επίπεδα λειτουργικότητας, όταν η φαρμακευτική

αγωγή είναι η μοναδική μέθοδος θεραπείας. Επίσης, υπάρχουν ασθενείς που δε

συμμορφώνονταιμετηφαρμακοθεραπείαεξαιτίαςτωνπαρενεργειώνήσταματούντη

λήψη της αγωγής με τη βελτίωση των συμπτωμάτων. Τέλος, ηφαρμακοθεραπεία δε

δίνει τη δυνατότητα στα άτομα με διπολική διαταραχή να διαμορφώσουν μια σαφή

εικόνα για τη διαταραχή και να εκπαιδευτούν σε μεθόδους αντιμετώπισης των

ψυχοκοινωνικώνπαραγόντωνπουεπιβαρύνουντηνπορείατηςνόσου.Γιατουςλόγους

αυτούςέχουναναπτυχθείμιασειράαπόψυχοκοινωνικέςπαρεμβάσειςπουπαρέχονται

σε συνδυασμό και συμπληρωματικά με τη φαρμακοθεραπεία, με τελικό σκοπό τη

συνολικήδιαχείρισητηςασθένειας.

Ηγνωσιακή-συμπεριφοριστικήθεραπείαδιπολικήςδιαταραχήςείναιμίααπόαυτέςτις

ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις που σύμφωνα με ερευνητικά δεδομένα θεωρείται

αποτελεσματική και προτείνεται ανάμεσα σε άλλες, όπως η ψυχοεκπαίδευση, η

οικογενειακή θεραπεία και η διαπροσωπική-κοινωνικού ρυθμού θεραπεία

(interpersonalsocial-rhythmtherapy),ωςθεραπείαεκλογήςαπόδιεθνείςοργανισμούς

ψυχικήςυγείας(NIMH,2007;SIGN,2005;Hirschfeldetal.,2005).

Στα κεφάλαια που ακολουθούν περιγράφονται τα διαγνωστικά κριτήρια της

νόσου, όπως επίσης και οι προαναφερθείσες θεραπευτικές παρεμβάσεις. Ωστόσο,

στόχος της εργασίας και αντικείμενο, στο οποίο εστιάζει είναι η ομαδική γνωσιακή

συμπεριφοριστικήθεραπείατηςδιπολικήςδιαταραχής.

29

ΚΕΦΑΛΑΙΟ1

ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΑΚΡΙΤΗΡΙΑ

Διπολικέςδιαταραχές

1. ΔιπολικήδιαταραχήΙ.Οασθενήςέχειεμφανίσειτουλάχιστονέναπλήρες

μανιακόήμικτόεπεισόδιο,συνήθωςαρκετάβαρύ,ώστενααπαιτείνοσηλεία.Μπορεί

ναυπάρχουνκαιμείζονακαταθλιπτικάήυπομανιακάεπεισόδια.

2. ΔιπολικήδιαταραχήΙΙ.Οασθενήςέχειεμφανίσειτουλάχιστονέναμείζον

καταθλιπτικόεπεισόδιοκαιτουλάχιστονέναυπομανιακόεπεισόδιο,αλλάδενέχει

εμφανίσεικανέναμανιακόεπεισόδιο,

3. Διπολικήδιαταραχήμεταχείαεναλλαγήφάσεων.Τέσσερα(ήπερισσότερα)

καταθλιπτικά,μανιακάήμικτάεπεισόδιαμέσασεδιάστημαενόςέτους.Ηδιπολική

διαταραχήμεμικτάεπεισόδιαήμεταχείαεναλλαγήφάσεωντείνειναείναιχρονιότερη

απότηδιπολικήδιαταραχήχωρίςταχείαεναλλαγήφάσεων.

4. Μανίαστουςεφήβους.Τασημείατηςμανίαςμπορείνακαλύπτονταιαπό

κατάχρησηουσιών,αλκοολισμόκαιαντικοινωνικήσυμπεριφορά.

Ταδιαγνωστικάκριτήριατουμείζονοςκαταθλιπτικούεπεισοδίου,τουμανιακούκαι

υπομανιακούεπεισοδίουπεριλαμβάνονταιστουςπίνακεςτουπαραρτήματοςΒ(Kaplan

&Sadock’s,2004).

ΚΕΦΑΛΑΙΟ2

ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣΓΙΑΤΗΝΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΤΗΣΔΙΠΟΛΙΚΗΣ

ΔΙΑΤΑΡΑΧΗΣ

2.1.ΦΑΡΜΑΚΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

Η βιολογική βάση της διπολικής διαταραχής στηρίζεται σε μια σειρά ερευνητικών

δεδομένωνπουδείχνουνπωςσχεδόντο10%τωνσυγγενώνπρώτουβαθμούατόμωνμε

διπολικήδιαταραχήέχουνπιθανότητανανοσήσουναπότηνίδιαασθένεια (Plominet

al., 1997 in Johnson, 2003). Επίσης, έρευνες σε δίδυμα έχουν δείξει πως η διπολική

διαταραχή εμφανίζεται στο 60-70% των μονοζυγωτικών διδύμων σε αντίθεση με το

20%τωνδιζυγωτικών(Sandersetal.,1999inGelderetal.,2001).Παρόλαταστοιχεία

πουστηρίζουν τηγενετικήπροδιάθεση τηςσυγκεκριμένηςδιαταραχής,η ανακάλυψη

των γονιδίων που ευθύνονται για τη νόσο είναι πολύπλοκη διαδικασία, καθώς

θεωρείταιπωςηδιπολικήδιαταραχήείναιαποτέλεσμασυνδυασμούπολλώνγονιδίων.

30

Επίσης, η γενετική προδιάθεση πιθανόν να σχετίζεται και με δυσκολίες στη ρύθμιση

ορισμένωννευροδιαβιβαστών,όπωςηντοπαμίνη,ησεροτονίνηκαινορεπινεφρίνη.

Δεδομένωντωνπαραπάνω,δεναποτελείέκπληξητογεγονόςπωςηφαρμακοθεραπεία

είναιοακρογωνιαίοςλίθοςστηθεραπείατηςδιπολικήςδιαταραχής(Johnson,2003).Οι

τρεις πιο σημαντικοί τύποι φαρμάκων που χρησιμοποιούνται για τη ρύθμιση των

συμπτωμάτων της διπολικής διαταραχής είναι οι σταθεροποιητές διάθεσης, τα

αντικαταθλιπτικάκαιτααντιψυχωτικάφάρμακα(Kahnetal.,2000).

Στους σταθεροποιητέςδιάθεσηςπεριλαμβάνεται το λίθιο, τοπρώτοσκεύασμααυτού

του είδους που κυκλοφόρησε και είναι αποτελεσματικό στον έλεγχο των μανιακών

συμπτωμάτων, αλλά και στην πρόληψη τόσο των μανιακών όσο και των

καταθλιπτικών επεισοδίων (NIMH, 2007). Η θεραπεία λιθίου είναι εκείνη με τη

μεγαλύτερη υποστήριξη από ερευνητικά δεδομένα και προτείνεται από την

Αμερικανική Ψυχιατρική Ένωση, ως θεραπεία πρώτης επιλογής (Hirschfeld et al.,

2002). Ωστόσο, φαίνεται να μην είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική στα μικτά μανιακά

επεισόδιακαιστηνταχυφασικήδιπολικήδιαταραχή(Kahnetal.,2000).

Τααντιεπιληπτικάφάρμακα,όπωςηκαρβαμαζεπίνη(π.χ.Tegretol)και τοβαλπροϊκό

νάτριο (π.χ. Depakine), αντιμετωπίζουν δύσκολα διπολικά επεισόδια και έχουν

παράλληλα σταθεροποιητικές ιδιότητες με σκοπό την πρόληψη νέων επεισοδίων

μανίαςήκατάθλιψης.Συνήθωςχορηγούνταιμαζίμεσταθεροποιητέςδιάθεσης(NIMH,

2007).

Τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα στη διπολική διαταραχή χρησιμοποιούνται για τη

θεραπεία των καταθλιπτικών συμπτωμάτων, συνήθως μαζί με κάποιο

σταθεροποιητικό διάθεσης για να αποφευχθεί η βίωση μανιακού επεισοδίου (NIMH,

2007).

Αντιψυχωτικάφάρμακα,όπωςηκλοζαπίνη,ολανζαπίνη,αλοπεριδόληκαιρισπεριδόνη

χρησιμοποιούνται σε οξέα μανιακά επεισόδια ή σε περιπτώσεις που ο ασθενής δεν

ανταποκρίνεταισεαγωγήμελίθιοήαντιεπιληπτικά(NIMH,2007).Χορηγούνταιεπίσης

σεασθενείςμεδιπολικήδιαταραχήπουβιώνουνψευδαισθήσεις(Kahnetal.,2000).

Γενικότεραόμως και παράτασημαντικάοφέλητηςφαρμακοθεραπείας στηδιπολική

διαταραχή,τόσοσταοξέαεπεισόδιαόσοκαιστηνπρόληψητηςυποτροπής,υπάρχουν

ακόμα υψηλά ποσοστά υποτροπών. Πιο συγκεκριμένα και σύμφωνα με ερευνητικά

δεδομένα που αναφέρει ο Miklowitz (2004), το 60% των ασθενών με διπολική

διαταραχήπουακολουθείμόνοφαρμακοθεραπείαθαυποτροπιάσειμέσασεδιάστημα

2 ετών. Αυτό υποδεικνύει την ανάγκη για την ανάπτυξη συμπληρωματικών

θεραπευτικών προσεγγίσεων για την αντιμετώπιση της (Watkins, 2003). Τέτοιου

31

είδουςπροσεγγίσειςαποτελούνοιψυχοκοινωνικέςθεραπείεςτηςδιπολικήςδιαταραχής

πουπαρουσιάζονταιαναλυτικάσταεπόμενακεφάλαια.

2.2. ΨΥΧΟ-ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣΘΕΡΑΠΕΙΕΣΓΙΑΤΗΔΙΠΟΛΙΚΗ

ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ

Τασύγχροναερευνητικάδεδομέναυποστηρίζουνότιοιψυχοκοινωνικέςπαρεμβάσεις,

όπωςηγνωσιακήθεραπεία,ηψυχοεκπαίδευση,ηθεραπείαοικογένειαςκαιηθεραπεία

«κοινωνικών ρυθμών», μπορεί να ωφελήσουν σημαντικά, συμπληρωματικά με τη

φαρμακοθεραπεία.

2.2.1.ΨΥΧΟΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Η ψυχοεκπαίδευση είναι η παροχή πληροφοριών στον ασθενή και τα κοντινά του

πρόσωπα, σχετικά με τη φύση της διαταραχής, δηλ. τα αίτιά της, το μοντέλο

ευαλωτότητας-στρες,τησυμπτωματολογίακαιτηνπορείατηςδιαταραχής,καθώςκαι

τουςσωστούςτρόπουςαντιμετώπισήςτης.Ηψυχοεκπαίδευση,στοάτομομεδιπολική

διαταραχή, θεωρείται απαραίτητη για την ορθή λήψη και την τήρηση της

φαρμακοθεραπείας, καθώς και για τη μείωση των υποτροπών και των νοσηλειών

(Perry, et. al., 1993). Είναι όμως σημαντικό να παρέχεται ψυχοεκπαίδευση και στην

οικογένειατουατόμου,καθώςπολλέςφορέςταμέλητηςοικογένειαςδενείναιαρκετά

υποστηρικτικάήείναιεχθρικάπροςτονασθενή,λόγωέλλειψηςσωστήςπληροφόρησης

καικατανόησηςτηςδιαταραχής.Εlgie&Morselli,2007).Έτσι,μετηνψυχοεκπαίδευση

αυξάνεταικαιηπιθανότηταυποστήριξηςτουατόμουαπότηνοικογένειάτου.

2.2.2.ΘΕΡΑΠΕΙΑΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ(Family-FocusedTherapy)

Ηπαρέμβασηαυτήβασίστηκεσεερευνητικάδεδομέναπουυποστηρίζουνταοφέλητης

οικογενειακήςψυχοεκπαίδευσηςκαιτηςεκμάθησηςδεξιοτήτωνσεοικογένειεςμεμέλος

διαγνωσμένο με σχιζοφρένεια. Όσον αφορά τη διπολική διαταραχή, η παρέμβαση

περιλαμβάνει πέντε στάδια. Αυτά είναι η αξιολόγηση της οικογένειας, η

ψυχοεκπαίδευσητηςοικογένειαςσχετικάμετηδιαταραχή,ηεκπαίδευσησεδεξιότητες

επικοινωνίαςμεταξύτωνμελώνκαισεεπίλυσηπροβλημάτωνκαιοτερματισμός(Beck

& Newman, 2005). Κεντρικός στόχος της οικογενειακής θεραπείας για τη διπολική

διαταραχή είναι η μείωση του εκφρασμένου συναισθήματος στις οικογένειες των

ασθενών.Αυτόγιατίόπωςφαίνεταινασυμβαίνεικαισεασθενείςμεσχιζοφρένεια,τα

υψηλάεπίπεδατουεκφρασμένουσυναισθήματοςστοοικογενειακόπεριβάλλον,π.χ.η

υπερπροστασία, η αρνητική κριτική, η εχθρικότητα και η αρνητική ερμηνεία της

συμπεριφοράς των μελών συμβάλλουν στην εμφάνιση υποτροπών. Επομένως, η

32

παρέμβαση στοχεύει ειδικότερα στη βελτίωση της επικοινωνίας, στη μείωση της

εχθρικότητας, στην έκφραση μεγαλύτερης αποδοχής και ανεκτικότητας μεταξύ των

μελών.

Επιπλέον, κάθεμέλος έχει κάποιες αρμοδιότητες, όπωςπ.χ. τηναυτοπαρατήρησηκαι

τηνκαταγραφήτηςδιάθεσήςτου,ενώοιγονείς/σύζυγοςτουασθενούςκαταγράφουν

καιτιςπροσπάθειέςτουςνατονστηρίξουν(Beck&Newman,2005).

2.2.3. ΔΙΑΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΡΥΘΜΟΥ (Interpersonal Social

RhythmTherapy)

Η παρέμβαση αυτή προέρχεται κυρίως από τη διαπροσωπική θεραπεία για την

κατάθλιψη, αλλά εστιάζει και στις καθημερινές συνήθειες των ασθενών σε σχέση με

τουςκιρκαδιανούςτουςρυθμούς.Βασίζεταιστοότιηαστάθειαστηνπροσωπικήζωή

καιστονύπνοτωνασθενώνμπορείνασυμβάλλειστηνέναρξηεπεισοδίων.Επομένως,

στοχεύει στο να σταθεροποιήσει τις καθημερινές συνήθειες και να βελτιώσει τη

διαπροσωπικήζωήτωνατόμωνμεδιπολικήδιαταραχή.

Στηνπαρέμβασηαυτήχρησιμοποιούνταιδιάφορεςμέθοδοι,όπωςηαυτοπαρατήρηση

καιηχρήσητουεργαλείουμέτρησηςκοινωνικούρυθμού(socialrhythmmetric).Μέσω

της αυτοπαρατήρησης, ο ασθενής μαθαίνει να εξετάζει περιόδους επεισοδίων και τη

σχέση τους με γεγονότα και αλλαγές στη ζωή του. Στόχος είναι ο εντοπισμός μη

λειτουργικών μοτίβων και η βελτίωση και σταθεροποίηση των διαπροσωπικών

σχέσεων(Beck&Newman,2005).

2.2.4.ΓΝΩΣΙΑΚΗ-ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΤΙΚΗΘΕΡΑΠΕΙΑ

ΔΙΠΟΛΙΚΗΣΔΙΑΤΑΡΑΧΗΣ

ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΜΟΝΤΕΛΟ

ΗκλασικήκλινικήθεωρίατουσυναισθήματοςτουBeckυιοθετείέναατομικοκεντρικό,

και ως επί το πλείστον γνωστικό μοντέλο των ψυχικών διαταραχών. Ο Aaron Beck

παρατήρησε ότι τα όνειρα και οι σκέψεις των καταθλιπτικών ασθενών του

επικεντρώνοντανσεμηρεαλιστικέςαρνητικέςσκέψεις.Το1963και1964εξέδωσεδύο

πρωτότυπαδοκίμιαγιατησχέσημεταξύσκέψηςκαικατάθλιψης.

Ανέλυσε τα όνειρα και τις ψυχοθεραπευτικές συνεδρίες 50 ασθενών του και βρήκε

στοιχεία αρνητικών προκαταλήψεων στη σκέψη τους (Feltham & Horton, 2000).

Βασίστηκεστηνπαρατήρησηότιοικαταθλιπτικοί ασθενείςπροβαίνουνσεαρνητικές

33

δυσλειτουργικέςσκέψεις (γνωσίες)σχετικάμετονεαυτότους,τομέλλοντουςκαιτο

περιβάλλον/κόσμο(«αρνητικήγνωσιακήτριάδα»)(Scott,2001).

Το1976 και έχονταςδιευρύνει τις απόψειςτουκαισεάλλεςψυχολογικέςδιαταραχές

(π.χ.άγχος,ανορεξία,σύνδρομοχρόνιαςκόπωσης),δημοσίευσετο«Γνωστικήθεραπεία

και συναισθηματικές διαταραχές», που περιγράφει το μοντέλο του για τη γνωστική

επεξεργασία. Αφορά την εκπαίδευση των πελατών του προκειμένου να μάθουν να

αναγνωρίζουνκαινααλλάζουνταδυσλειτουργικάπρότυπασκέψηςτους.Στομοντέλο

τουBeckοιαρνητικέςσκέψειςευθύνονταιγιατααρνητικάσυναισθήματα(Feltham&

Horton, 2000). Το γνωσιακό μοντέλο προτείνει ότι οι παραποιημένες σκέψεις

επηρεάζουν τη διάθεση ή το συναίσθημα του ατόμου, καθώς επίσης και τη

συμπεριφοράτου.Ηρεαλιστική αξιολόγησηκαι τροποποίηση της σκέψης οδηγεί στη

βελτίωσητηςδιάθεσηςκαιτηςσυμπεριφοράς

Ο Beck τονίζει ιδιαίτερα το ρόλο της σκέψης, ιδίως στην παθολογική συμπεριφορά

(Παπακώστας, 1994). Εφαλτήριοαποτελεί το γεγονός ότι οι σκέψεις του ανθρώπου

πηγάζουν από το βασικό χαρακτηριστικό του ανθρώπινου είδους, τη νόηση, που

αποτελεί τον τρόπο αλληλεπίδρασης του ανθρώπου με το περιβάλλον (ερμηνεία,

εξαγωγήσυμπερασμάτων,αξιολόγηση)μέσααπόδιεργασίεςσκέψης,επεξεργασίαςτης

πληροφορίας και πρόσληψης ερεθισμάτων μέσω των πέντε αισθήσεων (Feltham &

Horton,2000).

Για τον Beck οι διαταραχές των γνωσιακών διεργασιών αποκαλούνται γνωσιακές

παρεκκλίσειςήγνωσιακά«λάθη»(Παπακώστας,1994).Όσοναφοράτηνόηση,οBeck

περιέγραψε τρία είδη νόησης που επηρεάζουν έντονα τα συναισθήματα και τη

συμπεριφοράενόςατόμου:τηνεπεξεργασίατωνπληροφοριών,τιςαυτόματεςσκέψεις

καιτοσχήμα.

Τοπρώτοείδοςσυνίσταταιστηνεπεξεργασίαπληροφοριώνπουλαμβάνονταιαπότο

εξωτερικό περιβάλλον και κατανοούνται ύστερα από επεξεργασία. Το δεύτερο είδος

περιλαμβάνει αυτές τις σκέψεις που έρχονται «ξαφνικά» και αποτελούν μέρος του

εσωτερικού διαλόγου του ατόμου. Στο τρίτο είδος ανήκουν οι άγραφοι κανόνες ή οι

πεποιθήσειςπουαποκτάτοάτομογιατον εαυτότου,τουςάλλουςκαιτονκόσμο και

λειτουργούνωςπρότυπαεπεξεργασίαςτωνεισερχόμενωνπληροφοριών.Αυτόοδηγεί

το άτομο στην αποπομπή κάποιων ασήμαντων πληροφοριών, κάτι που βέβαια

προϋποθέτεικαλάανεπτυγμένασχήματα(Feltham&Horton,2000).

Στηγνωσιακήπροσέγγισητοάτομοεκπαιδεύεται νακαταγράψεικαιναπαρουσιάσει

εκείνο το είδος των σκέψεών του, το οποίο δε θεωρεί άξιο προσοχής, που εκλύεται

χωρίς προσπάθεια (αυτόματα), που θεωρείται αυταπόδεικτο, αυτονόητο και κινείται

στις«παρυφές»τηςσυνειδητότηταςήτηςενημερότητας.Τυπικόδείγματέτοιουείδους

34

γνωσιών αποτελούν αυτές που ο Beck αποκαλεί «αρνητικές αυτόματες σκέψεις»

(Παπακώστας, 1994). Τα «λογικά σφάλματα», τα οποία αποτελούν λανθασμένη

επεξεργασία πληροφοριών, συμβαίνουν όταν οι άνθρωποι είναι ταραγμένοι, με

αποτέλεσμανακάνουνλάθησεαυτήτηδιαδικασία.Έτσιυπάρχειαυθαίρετηεξαγωγή

συμπερασμάτων, διχοτομημένη σκέψη και μεγιστοποίηση ή ελαχιστοποίηση της

σημαντικότηταςτωνγεγονότων.Κατάτηνενεργοποίησηδυσλειτουργικώνσχημάτων,

το άτομο τείνει να κάνει αρνητικές αυτόματες σκέψεις που μπορεί να αποβούν

καταστρεπτικές για τους ανθρώπους με συναισθηματικά προβλήματα (Feltham &

Horton,2000).

Σύμφωνα με το μοντέλο του Beck, η διαστρεβλωμένη ή δυσλειτουργική σκέψη

βρίσκεται στη βάση όλων των ψυχολογικών διαταραχών. Δεν είναι οι εμπειρίες των

ανθρώπων ή οι καταστάσεις που τους προκαλούν θυμό, κατάθλιψη ή άγχος, αλλά ο

τρόπος που τις ερμηνεύουν. Τα σχήματα μπορεί να είναι ευέλικτα και λειτουργικά ή

ακατάλληλα και δυσλειτουργικά. Τα δυσλειτουργικά σχήματα τείνουν να είναι

αρνητικά,άκαμπτακαιαπόλυτα.Ότανενεργοποιούνται,επηρεάζουνόλαταστάδιατης

επεξεργασίαςπληροφοριών.

Ο Beck προτείνει μία πολυπαραγοντική θεωρία, προκειμένου να εξηγήσει πώς

αποκτώνται αυτά τα ακατάλληλα γνωστικά σχήματα, οι αυτόματες σκέψεις και οι

γνωστικές διαστρεβλώσεις που οδηγούν στις συναισθηματικές διαταραχές. Σύμφωνα

με το μοντέλο του, οι άνθρωποι γίνονται ευάλωτοι σταψυχολογικά προβλήματα,ως

αποτέλεσμα της γενετικής προδιάθεσης, των παιδικών εμπειριών και της κοινωνικής

μάθησης(Feltham&Horton,2000).

Έτσι,έχειαποδειχτείότιορισμένεςμορφέςκατάθλιψηςτείνουνναπαρατηρούνταισε

οικογένειες.Παράλληλαπιστεύεταιότιορισμένατραύματακαιηκακομεταχείρισηστην

παιδική ηλικία συμβάλλουν στην ευαισθησία στα ψυχολογικά προβλήματα στη

διάρκειατηςζωής,καθώςδημιουργούνταιδυσλειτουργικάσχήματα,ταοποίαμπορούν

αργότεραναενεργοποιηθούν.Ενώτέλοςταπαιδιάμαθαίνουνμέσωτηςπαρατήρησης

τωνσημαντικώνατόμωνστηζωήτους,ναμιμούνταιτησυμπεριφοράτωνγονιώντους

καιναδέχονταιαμοιβήγιααυτή(Feltham&Horton,2000).

Καταλυτικοίπαράγοντεςενεργοποίησηςτωνδυσλειτουργικώνγνωστικώνδιαδικασιών

είναι κάποια σωματική ασθένεια, αλλά και το έντονο και απρόσμενο ή χρόνιο άγχος

(Feltham&Horton,2000).

Από τη στιγμή δε της ενεργοποίησης των δυσλειτουργικών σχημάτων το άτομο

συνήθως σκέφτεται και συμπεριφέρεται με τρόπους που ευνοούν και διατηρούν την

προκατειλημμένη επεξεργασία πληροφοριών, επηρεάζοντας επίσης τις αυτόματες

σκέψεις. Το αποτέλεσμα της ενεργοποίησης και διατήρησης των δυσλειτουργικών

35

σκέψεωνοδηγεί στηδιαιώνιση τωνσυναισθηματικώνδυσκολιών (Feltham&Horton,

2000).

Ηγνωσιακήθεραπείαβασίζεταιστογνωστικόμοντέλο,τοοποίοείδαμεότισυνδέειτον

τρόπο σκέψης με τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά. Οι γνωσιακοί θεραπευτές

πιστεύουν ότι όσο πιο σαφής είναι αυτή η διατύπωση, τόσο πιο εύκολη γίνεται η

εύρεσητρόπωνλύσηςτωνπροβλημάτων(Feltham&Horton,2000).

ΟScott(2001),ύστερααπόμελέτητωνασθενώνμεδιπολικήδιαταραχή,κατέδειξεότι

μεταξύτωνεπεισοδίωντηςασθένειας,οιασθενείςπαρουσιάζουνσχήματαγνωσιακής

ευπάθειαςπαρόμοιαμεεκείνατωνατόμωνμεκαταθλιπτικήδιαταραχή.Σεσύγκρισημε

τα υγιή υποκείμενα ελέγχου, οι ασθενείς με τη διπολική αναταραχή είναι πιο

ευαίσθητοι, έχουν ασταθές επίπεδο αυτοσεβασμού, υψηλότερα επίπεδα

δυσλειτουργικών συμπεριφορών (ιδιαίτερα σχετικών με την ανάγκη για κοινωνική

αποδοχή και τελειομανία), κάνουν υπεργενικεύσεις και διαθέτουν και ελλιπείς

δεξιότητεςεπίλυσηςπροβλημάτων.

ΟScott(2001)υποστήριξεότιακόμακιανδενήτανδυνατόνακαθοριστούνεάναυτές

οι γνωσιακές διαστρεβλώσεις είναι αιτία ή συνέπεια της διπολικής διαταραχής, ήταν

αξιοσημείωτο ότι οι δυσκολίες επέμεναν μεταξύ των επεισοδίων στους ασθενείς που

ακολουθούσανφαρμακευτικήθεραπευτικήαγωγή.

ΣύμφωναμετονBascoκαιRush(1999)είναιιδιαίτεραχρήσιμοόταναντιμετωπίζονται

άτομα με διπολική αναταραχή να ακολουθείται το μοντέλο του σχήματος 1. Αυτό

επιτρέπειστουςθεραπευτέςναδίνουνέμφασηστομοντέλοστρες-ευαλωτότητας,που

μπορεί επίσης να περιλαμβάνει βιολογικούς παράγοντες. Προκειμένου να

χρησιμοποιηθεί αυτή η προσέγγιση, ο θεραπευτής πρέπει πρώτα να ρωτήσει τις

απόψεις του ασθενή σχετικά με τις αιτίες της διαταραχής και των σχετικών

προβλημάτων.Ηπροσωπικήθεωρίατουασθενούςενσωματώνεταιέπειτασταπλαίσια

τουγνωσιακούμοντέλου.Δίνεταιιδιαίτεραέμφασησεσυνδέσειςμεταξύτωνγνωσιών

του ατόμου, της συμπεριφοράς, της διάθεσης και άλλων συμπτωμάτων (ιδιαίτερα

διαταραχές ύπνου)και της αλληλεπίδρασηςαυτώνκαι τουπεριβάλλοντος (αγχογόνα

γεγονόταήεμπειρίες).Αυτήηλογικήχρησιμοποιείταιγιανασυμμετέχειοασθενήςστη

γνωσιακήθεραπείαμέσωτηςσύνδεσηςτωναλλαγώνστιςσκέψεις,τωνσυμπεριφορών

καιτωνσυναισθημάτωνμετασυμπτώματατηςδιπολικήςδιαταραχής.

36

Σχήμα 1: Απεικόνιση της διπολικής διαταραχής (προσαρμογή από Basco & Rush, 1995)

Το μοντέλο επίσης αναγνωρίζει ότι οι διαταραχές ύπνου μπορούν να είναι πρώιμο

σημάδιγιαμετάβασηαπότηνευθυμίαστηνεκδήλωσησυμπτωμάτωνμανίας.Ότανοι

ασθενείςκατανοήσουντησύνδεσημεταξύβιολογικώνπαραγόντωνκαισυμπεριφοράς,

τότε θα είναι σε θέση να καταλάβουν τη χρησιμότητα της γνωσιακής θεραπείας σε

συνδυασμόμετηφαρμακοθεραπεία.

Γενικά,οιστόχοιτηςγνωσιακήςθεραπείαςστουςασθενείςμεδιπολικήδιαταραχήείναι

ναδιευκολυνθείηαποδοχήτηςδιαταραχήςκαιηανάγκηγιαθεραπεία.

ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ

Στόχοι της γνωσιακής- συμπεριφοριστικής θεραπείας διπολικής διαταραχής είναι να

διευκολύνει την αποδοχή της νόσου από τον ασθενή και την ανάγκη για θεραπεία,

καθώςκαιναβοηθήσεινααναγνωρίζεικαινααντιμετωπίζει τουςπαράγοντεςκαιτις

καταστάσεις που επιδεινώνουν το πρόβλημα. Να εκπαιδεύσει τον ασθενή να

αναγνωρίζει έγκαιρα τα πρώιμα σημάδια της νόσου, ώστε να προλαμβάνει την

υποτροπή και να μειώνει τη σοβαρότητα και τη διάρκεια των συμπτωμάτων. Να

βελτιώσει τησυμμόρφωση του ασθενούςμε τηφαρμακοθεραπεία, καθώς και να τον

βοηθήσει να προσδιορίσει και να τροποποιήσει δυσλειτουργικές σκέψεις και

πεποιθήσεις. Τέλος, να του μεταδώσει ένα αίσθημα προσωπικής ενδυνάμωσης

αντιμετωπίζοντας την απομόνωση και το στίγμα και μεταφέροντας την ελπίδα για

37

καλύτερη ποιότητα ζωής που θα μειώσει τις νοσηλείες και τον κίνδυνο των

αυτοκτονιών(Beck,2005;Scott,2001;Neto,2004).

Οιστόχοιτηςθεραπείαςεπιτυγχάνονταιμετηβοήθειασυγκεκριμένωνγνωσιακώνκαι

συμπεριφοριστικώντεχνικών,οιοποίεςείναιαπαραίτητοναπραγματοποιούνταιμέσα

στοπλαίσιομιαςκαλήςθεραπευτικήςσχέσης.

Ηθεραπείαξεκινάμετηλήψητουιστορικούκαιτηναξιολόγησητουπροβλήματοςτου

ασθενούς.Πιοσυγκεκριμένα,οθεραπευτήςπροσπαθείναδιερευνήσειτοντρόπομετον

οποίο ο ασθενής κατανοεί τη διπολική διαταραχή και εστιάζει στην περιγραφή

προηγούμενων επεισοδίων, σε πρώιμα σημάδια της νόσου, σε γεγονότα και

καταστάσεις που σχετίζονται με τα επεισόδια και στην λειτουργικότητα του. Στη

συνέχεια οθεραπευτήςχρησιμοποιώνταςτιςπαραπάνωπληροφορίεςαναπτύσσειμια

εξατομικευμένη γνωσιακή διατύπωση του προβλήματος και την παρουσιάζει στο

θεραπευόμενο με σκοπό να κατανοήσει πως δημιουργείται και διατηρείται το

πρόβλημα (Beck & Newman, 2005). Στις πρώτες συνεδρίες περιλαμβάνεται και η

εκπαίδευσησχετικάμετηνόσο.

Οι επόμενες συνεδρίες αφιερώνονται στην εκπαίδευση του ασθενή στην

αυτοπαρατήρηση και αυτορρύθμιση, ώστε να αναπτυχθεί η ικανότητα του να

διαχειρίζεται τα καταθλιπτικά και υπομανιακά συμπτώματα. Αυτό περιλαμβάνει την

εφαρμογή συγκεκριμένων προγραμματισμένων δραστηριοτήτων, συγκεκριμένων

ωραρίων ύπνου, την ανάπτυξη δεξιοτήτων διαχείρισης του χρόνου, τη χρήση

υποστήριξης και τηναμφισβήτησηδυσλειτουργικώναυτόματωνσκέψεωνσχετικάμε

τονεαυτό,τονκόσμοκαιτομέλλον(Scott,2001).

Όπως υποστηρίζουν οι Beck & Newman (2005), κεντρικό σημείο της γνωσιακής

συμπεριφοριστικήςθεραπείαςδιπολικήςδιαταραχήςείναιηέμφασηστηνκαταγραφή,

αξιολόγηση και τροποποίηση των δυσλειτουργικών τρόπων σκέψης. Ο θεραπευτής

εκπαιδεύειτονασθενήνααναγνωρίζειπότεησκέψητουείναιμηρεαλιστικήμεσκοπό

νακαθοδηγείτονεαυτότουσεπιορεαλιστικούςκαιλειτουργικούςτρόπουςσκέψηςκαι

κατ’επέκταση συμπεριφοράς. Αυτό αφορά περιπτώσεις όπου ο ασθενής βιώνει

συναισθήματα που σχετίζονται με κατάθλιψη (π.χ. απόγνωση, ενοχή, αναξιότητα),

υπομανίαήμανία(π.χ.επαυξημένηαυτοεκτίμηση,ανεβασμένηδιαχυτικήήευερέθιστη

διάθεση)ήσυνδυασμότωνδύο.

ΟιBeck&Newman(2005)δίνουνδύοπαραδείγματαεφαρμογήςαυτώντωντεχνικών,

το ένα στην περίπτωση υπομανιακού ασθενούς και το άλλο στην περίπτωση

καταθλιπτικού. Ο ασθενής με υπομανιακά συμπτώματα μπορεί να εκπαιδευθεί πριν

αποφασίσει να εμπλακεί σε μια δραστηριότητα, όπως για παράδειγμα να ανοίξει μια

νέαεπιχείρηση,ναπεριμένει48ώρεςκαινασυμβουλευθείτησύζυγοήτααδέρφιατου

38

ή έναν οικονομικό σύμβουλο πριν περάσει στην πράξη. Ο θεραπευτής θα πρέπει να

εξηγήσει τη λογική αυτής της διαδικασίας και όλη η προσπάθεια να γίνει στη βάση

συνεργασίαςκαισυμφωνίαςμετοθεραπευόμενο.

Ο ασθενής με την καταθλιπτική συμπτωματολογία ενθαρρύνεται να προγραμματίσει

δραστηριότητεςγιατηνεπερχόμενηεβδομάδαπουθατονευχαριστούνόσοτοδυνατόν

περισσότερο, όπως για παράδειγμα να δει μια ταινία ή να επισκεφθεί φίλους. Ο

θεραπευτήςπρέπεινα γνωρίζει ότιοθεραπευόμενοςαρχικάδενπιστεύειπωςέχειτη

δύναμη να εμπλακεί στη δραστηριότητα, γι’ αυτό χρειάζεται να τον ενθαρρύνει να

ελέγξει εμπειρικά αυτή την ιδέα και να τον βοηθήσει να εμείνει στο στόχο,

εκπαιδεύονταςτονστηνεπίλυσητυχόνπροβλημάτωνκαιενισχύονταςκάθεπρόοδο.

Ηθεραπείαπεριλαμβάνειεπίσηςτηναναγνώρισητωνπρόδρομωνσημείωντηςνόσου.

Ηεκπαίδευσηστησυγκεκριμένηδεξιότητααποτελείσημαντικόστοιχείοτηςθεραπείας,

καθώς βοηθά το θεραπευόμενο να αντιμετωπίζει έγκαιρα ένα πιθανό επεισόδιο της

ασθένειας (Beck & Newman, 2005). Η αναγνώριση των πρόδρομων σημείων της

διπολικής διαταραχής διευκολύνεται με τη χρήση ημερολογίων καταγραφής της

διάθεσης και των γεγονότων που σχετίζονται με αυτή. Αφού ο ασθενής εκπαιδευθεί

στηναναγνώρισητωνπρόδρομωνσημείωντηςασθένειας,ηθεραπείαστόχοέχεινατον

βοηθήσεινααναπτύξειμιασειράαπόστρατηγικέςαντιμετώπισηςκαιδιαχείρισηςτους.

Έρευνες έχουν δείξει πως αυτή η διαδικασία είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική, όσον

αφοράτημείωσητωνυποτροπών(Watkins,2003).

Ο επόμενος βασικός στόχος που διαπραγματεύεται η γνωσιακή-συμπεριφοριστική

θεραπείαδιπολικήςδιαταραχήςείναιησυμμόρφωσημετηφαρμακοθεραπεία.ΟιBeck

&Newman(2005)αναφέρουνπωςησυμμόρφωσημετηφαρμακοθεραπείααποτελεί

σημαντικό πρόβλημα στη διπολική διαταραχή, καθώς έρευνες έχουν δείξει πως η μη

συμμόρφωσηκυμαίνεταιμεταξύτου30%και54%,γεγονόςπουοδηγείσευποτροπές

και νοσηλείες. Υπάρχουν διάφορες παράμετροι που εξηγούν αυτό τοφαινόμενο. Από

μελέτεςέχειφανείπωςπιοεπιρρεπείςστημησυμμόρφωσημετηφαρμακευτικήαγωγή

είναι όσοι ασθενείς είχαν παρόμοια προβλήματα συμμόρφωσης στο παρελθόν. Οι

ασθενείς αυτοί διαθέτουν αρνητικές αντιλήψεις σχετικά με τα φάρμακα και τις

ιδιότητεςτουςκαισυνήθωςφοβούνταιτιςπαρενέργειεςήαρνούνταιτηνύπαρξητης

ασθένειαςτους(Scott&Pope,2002inBeck&Newman,2005).

ΟιBeck&Newman (2005) παρουσιάζουνμιαπερίληψητωνβασικώνγνωσιακώνκαι

συμπεριφοριστικών τεχνικών που έχουν αναπτυχθεί από διάφορους ερευνητές. Μια

πρώτησημαντικήτεχνικήαποτελείηψυχοεκπαίδευση,κατάτηδιάρκειατηςοποίαςο

θεραπευτήςσυζητάμετοθεραπευόμενοκαιορισμένεςφορέςμετηνοικογένειατουτο

λόγοχορήγησηςτηςφαρμακευτικήςαγωγής,δίνονταςτιςαπαραίτητεςπληροφορίεςμε

39

προφορικό, αλλά και γραπτό τρόπο. Προκειμένου όλη αυτή η διαδικασία να έχει

αποτελέσματα απαραίτητη προϋπόθεση αποτελεί η καλή θεραπευτική σχέση. Ο

θεραπευτήςείναισημαντικόναδίνειόλεςτιςπληροφορίεςμετρόποπουναδείχνειότι

αισθάνεταικαικατανοείπραγματικάτιςανησυχίεςτουασθενούς.

Προκειμένου να κατανοήσει τις πραγματικές ανάγκες και δυσκολίες σχετικά με τη

συμμόρφωσητουασθενούςμετηφαρμακοθεραπεία,οθεραπευτήςθαπρέπειναλάβει

υπόψητουδύοπαραμέτρους.Ταπρακτικάπροβλήματατηςλήψηςτηςαγωγήςκαιτις

αντιλήψειςτουθεραπευόμενουσχετικάμεαυτή.

Μερικάπρακτικάζητήματαπουείναιαναγκαίονααξιολογηθούνείναιγιαπαράδειγμα

αν ο θεραπευόμενος έχει την οικονομική δυνατότητα να αγοράσει τα φάρμακα ή αν

ξεχνάει να λάβει την αγωγή του ή επαφίεται σε τρίτους που δεν είναι συνεπείς. Στις

περιπτώσειςαυτέςοθεραπευτήςπρέπειναβοηθήσειτονασθενήναεπιλύσειαυτέςτις

δυσκολίεςπροτείνοντας του τρόπουςαντιμετώπισης. Κάποιαπαραδείγματα επίλυσης

αυτώντωνπρακτικώνζητημάτωνείναιηκαταγραφήημερολογίωνλήψηςτηςαγωγής,

ηχρήσηυπενθυμίσεων,όπωςξυπνητήρια,σημειώματασεεμφανήμέρητουσπιτιούή

σεμιαατζέντα.

Άλλαζητήματαπουδιαπραγματεύεταιηθεραπείαείναιηπροσωπικήενδυνάμωσητου

ασθενή προκειμένου να αντιμετωπίσει την απομόνωση και το στίγμα που ακολουθεί

συνήθως τη διάγνωση της διπολικής διαταραχής και η μείωση του κινδύνου

αυτοκτονιών. Ο θεραπευτής βοηθά το θεραπευόμενο να διερευνήσει και να

τροποποιήσειτιςαντιλήψειςπουέχειγιατονεαυτότουκαιτονστιγματίζουν.Τέτοιες

σκέψεις μπορεί να είναι «είμαι ελαττωματικός», «δεν αξίζω», κτλ. Στη θεραπεία οι

ασθενείς μαθαίνουν ναβλέπουν τον εαυτότουςωςπολύπλοκεςοντότητεςπου έχουν

τιςαδυναμίεςαλλάκαιτιςπροσωπικέςτουςδυνατότητες.Αυτήηαντίληψηενισχύεται

μέσα από την εκπαίδευση στις τεχνικές επίλυσης προβλημάτων, οι οποίες δίνουν τη

δυνατότητα στο θεραπευόμενο να επιλύει αποτελεσματικά τις δυσκολίες που

αντιμετωπίζει.

Όσον αφορά τον κίνδυνο αυτοκτονιών στη διπολική διαταραχή έχει βρεθεί πως

αποτελεί σημαντικό στοιχείο στην θεραπευτική ατζέντα, καθώς έρευνες έχουν δείξει

πως 15% περίπου των ασθενών με διπολική διαταραχή θα καταλήξουν μετά από

αυτοκτονία (Simpson & Jamison, 1999 in Beck & Newman, 2005). Επομένως, ο

θεραπευτήςαξιολογεί τισκέφτεται οασθενήςσχετικάμετηνποιότητατης ζωής του

καιτηνπροοπτικήτουγιατομέλλονκαιπροσπαθείσεσυνεργασίαμετοθεραπευόμενο

νααντιμετωπίσειαρνητικέςσκέψειςγιατονεαυτό,τηζωήκαιτομέλλον.Ηαξιολόγηση

μπορείναπραγματοποιηθείμετησυμπλήρωσησύντομωνερωτηματολογίωνπριναπό

κάθε συνεδρία, τα οποία δίνουν πληροφορίες για την επιδείνωση κάποιων

40

συμπτωμάτωνπουμπορείναπροκαλέσουναυτοκτονικούςιδεασμούς.Προκειμένουνα

μειωθεί αυτό το ρίσκο η θεραπεία εστιάζει στην τροποποίηση δυσλειτουργικών

σκέψεων όπως «ο μόνος τρόπος για να γλιτώσω είναι να πεθάνω» και παράλληλα

βοηθά το θεραπευόμενο να επιδιώκει την επίτευξη σημαντικών στόχων που τον

αφορούν προσωπικά. Τέλος, είναι πολύ σημαντικό ο θεραπευόμενος να μάθει να

αναγνωρίζειτηνπρόοδοπουέχειεπιτύχεικατάτηδιάρκειατηςθεραπείας,αναφορικά

με τη συμμόρφωση στη φαρμακοθεραπεία, τη βελτίωση των συμπτωμάτων και τη

μείωσηπιθανώναυτοκτονικώνιδεασμώνήνοσηλειών.Μεαυτότοντρόποενισχύεται

ώστενασυνεχίσειτηνπροσπάθειακαιναακολουθείτηθεραπεία.

2.2.5. ΓΝΩΣΙΑΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΤΙΚΗ ΟΜΑΔΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΑΤΟΜΩΝ ΠΟΥ

ΠΑΣΧΟΥΝΑΠΟΔΙΠΟΛΙΚΗΔΙΑΤΑΡΑΧΗ

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΠΑΣΧΟΝΤΩΝ ΓΙΑ ΟΜΑΔΙΚΗ

ΘΕΡΑΠΕΙΑ.

Λόγω της σημαντικής ετερογένειας της διπολικής διαταραχής και της φύσης του

φάσματος των διαταραχών αυτών, θεωρείται απαραίτητη μια λεπτομερής και εις

βάθοςδιαγνωστική αξιολόγηση, πριν τοποθετηθεί έναςασθενής σεμιαομάδα.Ακόμη

καιμέσωμιαςπολύδομημένηςδιαγνωστικήςδιαδικασίας,είναιδύσκολοκάποιεςφορές

ναγίνειηδιάκρισηανάμεσαστηδιπολικήδιαταραχήκαισεπαρόμοιεςεκφάνσειςτης

διάθεσηςσεάλλες διαταραχές. Ίσως, πιοσημαντική είναιη διαφοροδιάγνωσημεταξύ

διπολικήςδιαταραχήςκαιοριακήςδιαταραχήςπροσωπικότητας,ηοποίαμπορείκαινα

συνυπάρχει (Bieling & MacQueen, 2004). Συγκεκριμένα, σημαντικές και

δυσλειτουργικές διακυμάνσεις στη διάθεση μπορεί να αποτελούν μέρος και των δύο

διαταραχών, αλλά οι δύο αυτές διαταραχές παρουσιάζουν πολύ διαφορετικές

επιπτώσεις σε διαπροσωπικό και ψυχολογικό επίπεδο. Επομένως, αν τοποθετηθούν

άτομαμεδιαταραχήοριακήςπροσωπικότηταςπου εμφανίζουν καισυνοσηρότητα με

διπολικήδιαταραχή,σεμιαομάδαμεάτομαπουεμφανίζουνμόνοδιπολικήδιαταραχή,

θα παρουσιαστούν απρόβλεπτα και μη εποικοδομητικά δυναμικά στην ομάδα. Είναι

πολύ βασικό να αρχίζει η θεραπεία των ατόμων με διπολική διαταραχή με μια

σχεδιασμένηφαρμακευτικήαγωγή,μεστόχοτην επίτευξημερικήςσταθερότηταςστη

διάθεση.Στησυνέχειαθαπρέπειναληφθούνυπόψηοιάλλεςψυχοκοινωνικέςανάγκες

του ασθενούς και οποιαδήποτε ανάγκη σχετίζεται με τη βελτίωση της

λειτουργικότητας και την ποιότητα ζωής του. Σε αυτό το σημείο, όταν η αξιολόγηση

41

είναισαφήςκαιξεκάθαρη,θαμπορείναθεωρείταιωςπιθανήητοποθέτησητουατόμου

σεομάδαγνωσιακούσυμπεριφοριστικούτύπου.

Υπάρχουν, επίσης, άλλα σημαντικά στοιχεία που καθιστούν ξεχωριστή τη διαδικασία

επιλογής μελών για την τοποθέτηση τους σε ομάδα θεραπείας ατόμων με διπολική

διαταραχή.Πρώτον,έναςβασικόςστόχοςτηςγνωσιακήςσυμπεριφοριστικήςθεραπείας

είναιη ενημέρωσηκαιπληροφόρησητουατόμουσχετικάμετηνφύσητηςασθένειας

του.Άτομαμεδιπολικήδιαταραχήτείνουνναέχουνδιαστρεβλωμένεςαντιλήψειςγιατη

διαταραχή, ακόμη και να αρνούνται την ύπαρξή της, παρόλο που υπάρχουν απτές

αποδείξεις. (Basco & Rush, 1996). Δεν είναι ασυνήθιστο πολλοί ασθενείς να μην

ανακαλούν με ακρίβεια τα συμπτώματά τους και το βαθμό δυσλειτουργίας που τους

προκάλεσαν, κυρίως σε περιόδους μανίας. Αυτή η έλλειψη εναισθησίας δημιουργεί

δυσκολίες στη θεραπεία της διπολικής διαταραχής και θα πρέπει να λαμβάνεται

σοβαράυπόψη(Schwannauer,2004).

Μιαάλληκρίσιμηπαράμετροςστηδιαδικασίαεπιλογήςμελώνείναιοτιοιασθενείςμε

διπολικήδιαταραχήείναιαπίθανοναέχουνδιαμορφώσειμιαβιοψυχοκοινωνικήάποψη

σχετικάμετηνασθένειατους.Συνήθως,υιοθετούνμιαδυναμικήβιολογικήάποψηκαι

δεναναγνωρίζουντορόλοπουοιίδιοιμπορούνναδιαδραματίσουνστηδιαχείρισητης

διαταραχήςτους.Επομένως,είναιαπαραίτητοστησυνέντευξηγιατηνκαταλληλότητα

των μελών να διερευνηθεί ο βαθμός που αποδέχονται ένα θεραπευτικό μοντέλο, το

οποίο προσφέρει τη δυνατότητα στους θεραπευόμενους να αναλάβουν σε μερικό

βαθμότηνευθύνηκαιτονέλεγχοτηςδιαταραχήςκαιτηςζωήςτους.

Ένα άλλο σημαντικό ζήτημα που θα πρέπει να απασχολήσει τους θεραπευτές στην

επιλογήασθενώνγιαομάδαδιπολικήςδιαταραχήςείναιηκατάστασηκαιηφάσητης

διαταραχής.Ασθενείςπουβρίσκονταισταδυοάκρατουφάσματοςτηςασθένειαςδεν

είναικαλόναεπιλέγονται.ΣύμφωναμετουςLamκαισυνεργάτες(2003),επιλέγοντας

άτομαπουβρίσκονταισεένασταθερόσχετικάεπίπεδο,είναιπιοπιθανόνααυξηθούν

οι πιθανότητεςπρόληψηςυποτροπής, γεγονόςπου θεωρείται εξίσουσημαντικό με τη

μείωση των συμπτωμάτων σε μια τέτοια χρόνια ασθένεια. Πάντως, επειδή οι

περισσότεροι πάσχοντες από διπολική διαταραχή περνούν μακρές περιόδους με

συμπτώματα κατάθλιψης, προτείνεται να περιλαμβάνονται στην ομάδα ασθενείς με

ήπιαπρος μέτριασυμπτώματακατάθλιψης, όπωςκαι ασθενείς μεσημάδια ευφορίας,

αλλά,συγχρόνως,μεκίνητροναεμποδίσουνπιθανήυποτροπή.

42

ΟΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣΤΗΣΟΜΑΔΙΚΗΣΘΕΡΑΠΕΙΑΣ

Αριθμόςσυμμετεχόντων

Όπως και στην περίπτωση της μείζονος καταθλιπτικής διαταραχής, δεν υπάρχουν

συμπεράσματα,βασισμένασεερευνητικάδεδομένα,σχετικάμετονιδανικόαριθμότων

συμμετεχόντων σε μια ομάδα για διπολική διαταραχή. Δεδομένου του πολύπλοκου

χαρακτήρα αυτής της ασθένειας, ο αριθμός των συμμετεχόντων θα πρέπει να είναι

μικρότερος από αυτόν της μείζονος καταθλιπτικής διαταραχής, μεταξύ 7 και 10

ατόμων.Λόγωτηςέμφυτηςετερογένειαςτης,σεσυνδυασμόμετηφάσητηςασθένειας,

τησυνοσηρότητακαιτηναστάθειατηςδιάθεσης,οιθεραπευτέςθαπρέπειναέχουντη

δυνατότηταναασχολούνταιμεκάθεμέλοςσεκάθεσυνάντηση.Αυτόδεθαήτανεφικτό

γιαδυοθεραπευτές,αντομέγεθοςτηςομάδαςήτανμεγαλύτερο.

Δομήομαδικώνσυνεδριών

Ο συντονισμός της ομάδας είναι καλό να πραγματοποιείται από 2 θεραπευτές και η

προτεινόμενη διάρκεια της ομαδικής συνεδρίας να είναι περίπου 2 ώρες. Αρχικά,

πραγματοποιούνται δυο επίσημες συναντήσεις ψυχοεκπαίδευσης. Οι οικογένειες των

θεραπευομένωνκαλούνταινασυμμετάσχουνστηνομάδα,ώστεναενημερωθούνκαινα

διατυπώσουν απορίες και ερωτήσεις σχετικά με τη διπολική διαταραχή. Αυτές οι

συνεδρίες δεν προσλαμβάνουν τη μορφή οικογενειακής θεραπείας, αλλά στοχεύουν

στηνπαροχήβασικώνπληροφοριώνγιαμιαδιαταραχήπουθεωρείταιπολύπλοκηγια

αυτούς που ζουν με τον πάσχοντα. Αυτές οι δυο συναντήσεις, επειδή παρέχουν

πληθώρα πληροφοριών και αποτελούνται από μεγαλύτερο αριθμό ατόμων,

ακολουθούν πολύ διαφορετική διαδικασία και έχουν άλλη μορφή από τις επόμενες

συναντήσεις.Εκτόςαπόερωτήσειςκαιαφήγησηγεγονότων,δίνεταιμικρήέμφασησε

προσωπικέςαποκαλύψειςήστηνομαδικήδιαδικασίααυτήκαθαυτή.

Θεραπευτές

Θεωρείταιγενικάαποδεκτήηάποψηοτιαπαιτείταιμεγαλύτεροςβαθμόςεμπειρίαςτου

θεραπευτή για το συντονισμό μιας γνωσιακού συμπεριφοριστικού τύπου ομάδας

ατόμων με διπολική διαταραχή, απ’ ό,τι μιας ομάδας μείζονος καταθλιπτικής

διαταραχής(Scottetal.,2001).Προτείνεταιοιθεραπευτέςναεξοικειωθούνπρώταμε

τοσυντονισμόομάδωνμείζονοςκαταθλιπτικήςδιαταραχήςκαινααποκτήσουν,επίσης,

σημαντική κλινική εμπειρία στη διαχείριση της διπολικής διαταραχής, προτού

συντονίσουν μια ομάδα γνωσιακού συμπεριφοριστικού τύπου με ασθενείς που

πάσχουναπόαυτήν.

43

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗΤΩΝΓΝΩΣΙΑΚΩΝ-ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΤΙΚΩΝΤΕΧΝΙΚΩΝ

Η ομαδική θεραπεία 20 συνεδριών γνωσιακού συμπεριφοριστικού τύπου για τη

διπολικήδιαταταχή(βλ.Παράρτημα1)πουθαπεριγραφείστησυνέχεια,αποτελείέναν

συνδυασμό πρωτοκόλλων, συμπεριλαμβανομένων των Basco και Rush (1996),

Newmann και συνεργατών (2002) και των Patelis-Siotis και συνεργατών (2001). Οι

πρώτες 17 συνεδρίες πραγματοποιούνται εβδομαδιαίως. Ακολουθούν τρεις μηνιαίες,

ενισχυτικές συναντήσεις για επαναξιολόγηση (follow-up). Οι εβδομαδιαίες συνεδρίες

σχεδιάζονται προσεκτικά, ώστε να καλύψουν βασικούς τομείς, όπως την

ψυχοεκπαίδευση,συμπεριφοριστικές – γνωσιακές τεχνικές για τηνκατάθλιψηκαι τα

μανιακά/υπομανιακά επεισόδια,στρατηγικές επίλυσηςπροβλημάτων, και διερεύνηση

πυρηνικών πεποιθήσεων που σχετίζονται με τη διπολική διαταραχή. Οι ενισχυτικές

συνεδρίες είναι λιγότερο δομημένες και μπορεί να αφιερώνονται για τις ανάγκες της

ομάδαςσχετικάμεσυγκεκριμένεςστρατηγικέςήιδιαίτερουςτομείς.

Ψυχοεκπαίδευση

Οιπρώτεςδυοσυνεδρίεςπροσλαμβάνουνχαρακτήραδιδακτικό,αλλάείναισημαντικό

νααφιερωθείχρόνοςκαιγιασυζήτησηκαιερωτήσεις.Δεδομένουτουγεγονότοςότιοι

πάσχοντες και τα μέλη των οικογενειών τους μπορεί να έχουν διαφορετικές και

ποικίλες απόψεις για τη διαταραχή, ενδέχεται να προκύψουν πολλές ερωτήσεις. Ένα

πολύ σημαντικό μέρος αυτών των συνεδριών σχετίζεται με την ενημέρωση και την

αποδοχή της ασθένειας από τους πάσχοντες. Δεν αναγνωρίζουν όλοι οι ασθενείς τη

διπολική διαταραχή ως μια υπαρκτή ασθένεια. Συνήθως, δεν αποδέχονται οτι

αντιμετωπίζουνκάποιοπρόβλημαγενικά.Επομένως,είναιβασικόναδοθείέμφασηστο

γεγονός οτι η διαταραχή αυτή είναι υπαρκτή, έχει διαγνωστικά χαρακτηριστικά και

σημαντικέςφαρμακευτικέςενδείξεις.

Ηεμπλοκήτηςοικογένειαςστιςσυνεδρίεςαυτέςαποτελείένανάλλοτρόπομετάδοσης

πληροφοριών σχετικά με τη φύση και τη σοβαρότητα του προβλήματος και των

συνεπειών του. Επιπλέον, τα μέλη των οικογενειών εμπλέκονται εν μέρει στη

θεραπευτική διαδικασία της ομάδας, έτσι ώστε να είναι σε θέση να αναγνωρίζουν

καλύτερα και να βοηθούν στη διαχείριση των συμπτωμάτων της κατάθλιψης ή των

μανιακών/υπομανιακώνεπεισοδίων.

Συγχρόνως,οιθεραπευτέςπρέπειναείναιπροετοιμασμένοινασυζητήσουνθέματαπου

αφορούν τον κεντρικό ρόλο και τους περιορισμούς της φαρμακοθεραπείας στη

διπολική διαταραχή. Πολλοί ασθενείς μπορεί να έχουν βιώσει ποικίλες εμπειρίες

σχετικάμε τηφαρμακευτική αγωγή, τις παρενέργειες, δυσκολίες στηνπρόσβαση της

κατάλληλης θεραπείας ή να έχουν αντιμετωπίσει δυσάρεστα γεγονότα κατά τη

44

νοσηλεία τους στην κλινική. Τέτοια θέματα γίνονται αντικείμενο συζήτησης

λεπτομερέστερασεεπόμενεςσυνεδρίες.

Κατά τη διάρκεια των ψυχοεκπαιδευτικών συνεδριών, είναι πολύ σημαντικό οι

θεραπευτέςναδείξουνενσυναίσθησηκαικατανόηση.Όμως,πρέπεινακάνουνκαιμια

επαναπλαισίωση των αρνητικών εμπειριών σχετικά με τη φαρμακοθεραπεία,

τονίζοντας τα οφέλη μιας ενεργούς διαχείρισης της διαταραχής μέσα από την

κατάλληλη φαρμακευτική και ψυχοκοινωνική θεραπεία. Επίσης, αυτές οι δύσκολες

ερωτήσεις μπορούν να χρησιμεύσουνως βάση για τη θεώρηση της διαταραχής μέσα

από μια πιο ευρεία ψυχοκοινωνική οπτική. Με αυτό τον τρόπο, ο θεραπευόμενος

αρχίζεινανιώθειοτιμπορείνααποκτήσεικάποιοβαθμόελέγχουαυτήςτηςδύσκολης

ασθένειας.Σχετικάμετοθέματηςφαρμακευτικήςαγωγής,οιθεραπευτέςθαπρέπεινα

αντιμετωπίσουντογνωσιακόλάθος«όλαήτίποτα»τόσοτωνπασχόντων,όσοκαιτων

μελών της οικογενειάς τους. Πρέπει να τους γίνει σαφές οτι οι παρενέργειες και οι

περιορισμοί τωνφαρμάκων ισχύουν,αλλάη επιλογή ναμηνακολουθούνκαθόλου τη

φαρμακευτικήαγωγήθαεπιδεινώσειαναμφίβολατηνκατάστασητουθεραπευόμενου.

Στηνψυχοεκπαίδευση,οιθεραπευτέςκαλόείναιναχρησιμοποιήσουνοπτικοακουστικό

υλικό πληροφόρησης για την ασθένεια, να μοιράσουν ενημερωτικά φυλλάδια ή να

δώσουνμιαλίσταμεαπαντήσειςσεσυχνέςερωτήσειςκαιαπορίεςπουδιατυπώνουνοι

πάσχοντεςαπόδιπολικήδιαταραχή.

Συμπεριφοριστικέςτεχνικές

Οισυνεδρίες4και5ξεκινούνμεσυμπεριφοριστικέςτεχνικές,πουέχουνωςστόχοτην

εκπαίδευση των θεραπευομένων στην κινητοποίηση και δραστηριοποίηση τους κατά

τηδιάρκειατωνκαταθλιπτικώνεπεισοδίων.Αρχικά,οιθεραπευτέςεξηγούντοντρόπο

που βαθμολογείται η διάθεση/συναίσθημα σε μια δραστηριότητα. Επιπλέον,

υπογραμμίζεται η σχέση ανάμεσα στη διάθεση και τη συμπεριφορά. Στη συνέχεια,

παρουσιάζεται η σχέση ανάμεσα στη διάθεση και τις δραστηριότητες (ποιές

δραστηριότητεςβελτιώνουντηδιάθεση,ποιέςδραστηριότητεςτηνεπιδεινώνουνκ.α.).

Τέλος, δίνεται ως εργασία για το σπίτι ένα ημερολόγιο δραστηριοτήτων, όπου

συμπληρώνουνδιάφορεςδραστηριότητεςκαιβαθμολογούντοσυναίσθημάτους,βάσει

τουπόσοκαλάένιωσαν,όταντιςπραγματοποίησαν.

Ταμέλη της ομάδας ενθαρρύνονται νασυζητούνμεταξύ τους μεβάση τα ημερολόγια

δραστηριοτήτων.Τοκάθεμέλοςμπορείναπροτείνεικάποιαευχάριστηδραστηριότητα

σεκάποιονάλλο,ναεντοπίσειπιθανέςδυσκολίεςήαπογοητεύσειςήναδιηγηθείτοδικό

τουπροσωπικόβίωμααπότηνεφαρμογήμιαςδραστηριότητας(π.χ.ανβελτιώθηκεη

διάθεση του και αυξήθηκαν τα επίπεδα ενέργειας του). Με αυτό τον τρόπο

45

δημιουργείται στην ομάδα ένα κλίμα συνεργασίας, υπάρχει αλληλοτροφοδότηση και

ενισχύεταιτοκινήτρο.

Στησυνεδρία6,οιθεραπευτέςκάνουνμιαανασκόπησητωνενδεικτικώνστοιχείωντης

συμπεριφοράς, που μαρτυρούν ότι επίκειται μανιακό/υπομανιακό επεισόδιο, όπως

αίσθηση μεγαλύτερης ενεργητικότητας και δημιουργικότητας, λιγότερη ανάγκη για

ύπνο, έντονη επιθυμία να βρεθούν σε περιβάλλοντα που τους διεγείρουν και τους

προκαλούν έντονο ενθουσιασμό. Προτού αυτές οι αλλαγές εξελιχθούν σε κλινικά

επεισόδια,οιασθενείςμπορούνναεκπαιδευτούνσεμιασειράαπόστρατηγικέςμείωσης

τωνδιεγερτικώνερεθισμάτωνκαιστηνεφαρμογήενόςπρογράμματοςσωστήςυγιεινής

για τον ύπνο. Οι ασθενείς καλούνται να μην καταναλώνουν διεγερτικές ουσίες, όπως

καφεϊνη ή ζάχαρη. Επίσης, συζητούνται πρακτικοί τρόποι για να αποφευχθεί η

σωματική υπερδιέγερση (π.χ. αποφυγή υπερβολικής σωματικής άσκησης). Επιπλέον,

σχεδιάζονταιτρόποιμείωσηςτηςδιέγερσηςαπόπεριβαλλοντικούςπαράγοντες,όπωςη

αποφυγή πολλών κοινωνικών περιστάσεων και ερεθισμάτων που μπορούν να

προλειάνουν το έδαφος ή να πυροδοτήσουν ένα μανιακό επεισόδιο. Αφού

παρουσιαστεί στα μέλη της ομάδας ο κλιμακωτός αυτός τρόπος εκδήλωσης ενός

μανιακούεπεισοδίου,κάθεμέλοςχωριστάκαλείταιναμοιραστείτηδικήτουεμπειρία

και να αναφέρει παραδείγματα. Στο σημείο αυτό οι θεραπευτές δίνουν έμφαση στον

τρόπομετονοποίοδιαφορετικέςαποφάσειςμπορούννασυμβάλλουνστηναποτροπή

αυτοκαταστροφικών αποτελέσματων, εφόσον οι πάσχοντες επεξεργάζονται και

εφαρμόζουνπροσεκτικάτασχέδιατους.

Γνωσιακέςτεχνικές

Στηνσυνεδρία8, οι θεραπευτέςπαρουσιάζουνσταμέλη της ομάδας τησχέσημεταξύ

των «θετικών» σκέψεων και της πιθανής εμφάνισης ενός μανιακού ή υπομανιακού

επεισοδίου.Οιθεραπευόμενοιεξοικειώνονταιμετηδιαδικασίαεύρεσηςδεδομένωνπου

ενισχύουνκαικαταρρίπτουντιςσκέψειςαυτές,μεστόχοτημείωσητηςεπιρροήςτους

στη συμπεριφορά και το συναίσθημα.. Επίσης, δίνεται έμφαση στο θέμα της

συμμόρφωσης του ασθενούς στη θεραπεία. Αλλαγές στις σκέψεις προς μια θετική

κατεύθυνσηθαπρέπεινακινητοποιήσουντουςθεραπευόμενουςναζητήσουνβοήθεια

απότηνομάδατουςκαιναενημερώσουντακοντινάτουςπρόσωπα,ώστεναγίνειπιο

προσεκτικόςέλεγχος.

Οιπερισσότεροιθεραπευόμενοι είναιπιθανόνναμπορούνναεντοπίσουνπιο εύκολα

αρνητικές αυτόματες σκέψεις, γιατί έχουν αφιερώσει συνήθως πιο πολύ χρόνο στα

συμπτώματα της κατάθλιψης, σε σύγκριση με αυτά του μανιακού επεισοδίου. Οι

θετικέςσκέψειςτουμανιακούεπεισοδίουείναιετερογενείς,δεδομένηςτηςπολύπλοκης

46

φαινομενολογίας της μανίας.Μερικοί ασθενείς μπορεί να έχουν βιώσει τα πρόδρομα

σημάδια του μανιακού επεισοδίου με τη μορφή μιας εκτεταμένης περιόδου ευφορίας

καιθετικώναξιολογήσεωνπροςτονεαυτότουςκαιτις ικανότητέςτους.Άλλοιμπορεί

να έχουν βιώσει μια αίσθηση ευερεθιστότητας και παρόρμησης προς την επίτευξη

κάποιουστόχου,σεσυνδυασμόμεαντίστοιχεςσκέψεις.Επομένως,κάθεμέλοςκαλείται

να κάνει μια αναδρομή στο πιο πρόσφατο μανιακό/υπομανιακό επεισόδιο και να

προσπαθήσεινα εντοπίσειτέτοιεςθετικέςσκέψεις.Αυτήηδιαδικασίασυμβάλλειστο

νααποκαλυφθούνκαιναγίνουνγνωστέςσταμέληοιποικίλεςμορφέςπουμπορείνα

λάβειέναμανιακόεπεισόδιο.

Οι Basco και Rush (1996) έχουν καταγράψει 9 τύπους θετικών σκέψεων που

σχετίζονταιμεταμανιακάεπεισόδια.Ταπαραδείγματααυτάμπορούνναπλαισιώσουν

τιςεμπειρίεςκαιταπροσωπικάπαραδείγματατηςομάδας,κυρίωςσεπεριπτώσειςπου

οι ασθενείς έχουν ξεχάσει , ή δεν είχαν ποτέ αντιληφθεί τις σκέψεις αυτές στο

παρελθόν,ωςπρόδρομασημάδιαεπεισοδίων.

Είναιεύκολονααξιολογήσεικανείςπώςκάθετέτοιοςτύποςσκέψηςμπορείναοδηγήσει

σε μεγαλύτερη δυσλειτουργικότητα, ενισχύοντας αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές,

όπωςγιαπαράδειγμαεπιδιώκονταςτησύναψημιαςακατάλληληςσχέσηςήενεργώντας

με έναν τέτοιο παρορμητικό τρόπο σε άλλους τομείς. Κατά τη συνεδρία 8, οι

θεραπευτέςμπορούν ναγράψουν κάθε τύποσκέψηςσε ένανπίνακακαι ταμέλη της

ομάδας να συζητήσουν τη σχέση της κάθε σκέψης με τα συμπτώματα της διπολικής

διαταραχής, όπως επίσης και τα προβλήματα που μπορεί να προκαλέσει μια τέτοια

σκέψη. Στο σημείο αυτό τα μέλη μπορούν να εκπαιδευτούν στην εφαρμογή των

στρατηγικώνεύρεσηςδεδομένωνπουστηρίζουνήόχιτιςσκέψειςαυτές,μεστόχονα

τιςυποβάλλουνσεέλεγχοτηςπραγματικότητας.

Εξίσουσημαντικόείναιναδοθείέμφασηστογεγονόςοτιοισκέψειςαυτέςεπηρεάζουν

τοκομμάτιτηςπρόληψης,καιοιγνωσιακέςστρατηγικέςμπορούννασυνδυαστούνμε

συμπεριφοριστικές τεχνικές χαλάρωσης. Για να είναι εφικτή η πρόληψη, οι

θεραπευόμενοι πρέπει πρώτα να εκπαιδευτούν στην αναγνώριση και τον εντοπισμό

αυτώντωνσκέψεων,καιναέχουνεπίγνωσηοτιαυτέςείναιυπαρκτές.Τοδεύτεροβήμα

είναι να τις υποβάλλουνσε έλεγχο τηςπραγματικότητας, και τρίτον να ενημερώσουν

τους δικούς τους ανθρώπους και τη θεραπευτική ομάδα οτι οι σκέψεις αυτές

εμφανίστηκαν. Αν οι σκέψεις αυτές δεν εντοπιστούν έγκαιρα, μπορεί ναφτάσουν σε

ένα επίπεδο έντασης που θα είναι αδύνατον να ελεγχθούν μέσω των γνωσιακών

τεχνικών. Οι ασθενείς πρέπει να καταλάβουν οτι οι γνωσιακές τεχνικές έχουν

αποτέλεσμα, αλλά δε μπορούν πάντα να εμποδίσουν την εκδήλωση ενός μανιακού

επεισοδίου.

47

Στη συνεδρία 10, η ομάδα συζητάει τις καταγραφές των σκέψεων τους, τόσο των

αρνητικών όσο και των θετικών. Κατά τη διάρκεια των συνεδριών 7 έως11, όλα τα

μέληεξοικειώνονταιμετονεντοπισμόκαιτονέλεγχοθετικώνκαιαρνητικώνσκέψεων,

καθώςοιδεξιότητεςγιατονέλεγχοκαιτωνδυοειδώνσκέψεωνείναιαπαραίτητεςγια

τιςτωρινέςανάγκεςτουςκαιτιςμελλοντικέςπροσπάθειεςπρόληψης.

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣΕΠΙΛΥΣΗΣΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝΚΑΙΤΕΧΝΙΚΕΣΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ

Ησυνεδρία13περιλαμβάνειτασχέδιαδράσηςγιατιςσκέψειςπουέχουνκαταγράψει

ταμέλητηςομάδας,καιησυνεδρία14περιλαμβάνειτεχνικέςδιαχείρισηςκαταστάσεων

καιστρατηγικέςεπίλυσηςπροβλημάτων.Οκύριοςλόγος,πουπεριλαμβάνονταιαυτάτα

θέματα στις συνεδρίες, αφορά την επίλυση και πρόληψη προβλημάτων και

στρεσσογόνωνπαραγόντωνπουμπορείναπρολειάνουντοέδαφοςγιαέναμανιακόή

καταθλιπτικόεπεισόδιο.Συχνά,υπάρχειλανθάνουσασχέσημεταξύτωνπροβλημάτων

που σχετίζονται με τη διπολική διαταραχή και τη διαμόρφωση πυρηνικών

πεποιθήσεων σχετικά με τον εαυτό, ως ελαττωματικό. Επομένως, οι στρατηγικές

επίλυσης προβλημάτων θα βοηθήσουν τους θεραπευόμενους να επιλύσουν μεγάλα ή

μικρότερα προβλήματα, και οι τεχνικές διαχείρισης θα τους βοηθήσουν να

διαχειριστούν ήδη εδραιωμένα προβλήματα που ίσως είναι πολύ δύσκολο να

εξαλειφθούνεντελώς.

Στιςσυνεδρίες13και14,ταμέλητηςομάδαςκαιοιθεραπευτέςείναιπιθανόναέχουν

αρκετές ευκαιρίες για να αποκτήσουν μια σαφή εικόνα της τωρινής ζωής του κάθε

μέλους,τωνπαλαιότερωνεπεισοδίωντηςδιαταραχής,καιτωνστόχωντου.Επίσης,οι

θεραπευτές μπορούν να αναφέρουν κάποια θέματα που θεωρούν χρήσιμα για κάθε

μέλοςτηςομάδαςκαιταοποίαμπορούνναεγείρουννέαθέματαμέσωτουσωκρατικού

διαλόγου, ώστε αυτά να αποτελέσουν αντικείμενο επεξεργασίας, μέσω των

στρατηγικών επίλυσης προβλημάτων. Τα ζητήματααυτά μπορεί ναποικίλουν και να

περιλαμβάνουν διαπροσωπικές σχέσεις, εργασία, ή σημαντικούς στόχους ζωής, όπως

οικονομική ασφάλεια. Αυτοί οι στόχοι είναι αδύνατον να επιτευχθούν σε μια

θεραπευτικήομάδα.Βασικήεπιδίωξητωνομάδωνείναιναδρομολογηθείηδιαδικασία

του τρόπου επεξεργασίας των μακροπρόθεσμων στόχων και της αντιμετώπισης των

προβλημάτων.

Στη συνεδρία 13, οι θεραπευόμενοι εξοικειώνονται με τα σχέδια δράσης για να

επεξεργαστούνσκέψειςπουυποδεικνύουντηνύπαρξηενόςπροβλήματος.Ταμέλητης

ομάδαςεπιλέγουνευρύτερεςπεριοχέςπροβλημάτωνπουθαήθελανναεπεξεργαστούν

μέσωτων τεχνικών επίλυσηςπροβλημάτων. Στησυνέχεια, οι ασθενείς εκπαιδεύονται

48

σεμιασειράβημάτωνπροςτηνεπίλυσηενόςπροβλήματοςπουθέλουνναδουλέψουν

μέσαστηνομάδα(D’Zurilla&Goldfired,1971;Hawton&Kirk,1989;Mueser,1998).

Τα βήματα που περιγράφονται στην ομάδα περιλαμβάνουν τον προσδιορισμό του

προβλήματος,καταιγισμόιδεών–λύσεων,αξιολόγησητωνυπέρκαικατάτωνπιθανών

λύσεων, και εφαρμογή και αξιολόγηση της επιλεχθείσας λύσης. Είναι πιθανό να

δαπανηθείπολύςχρόνοςγιαναεπεξεργαστείηομάδαέναολοκληρωμένοπαράδειγμα.

Γι’αυτό,οιθεραπευτέςθαπρέπειναεπιλέξουνέναθέμαπουνααφοράταπερισσότερα

μέλη.

Το δεύτερο μέρος της συνεδρίας 14 αφορά την παρουσίαση των στρατηγικών

διαχείρισης καταστάσεων (coping strategies), που παρουσιάζονται ως ένας άλλος

τρόποςαντιμετώπισηςστρεσογόνωνκαταστάσεων.Οιθεραπευτέςεισάγουνταμέλησε

τρειςδιαφορετικέςκατηγορίεςτέτοιωντεχνικών:προσανατολισμένεςστοσυναίσθημα

(emotion- focused), απόσπαση προσοχής-αποφυγή (distraction-avoidance) και

προσανατολισμένεςστηδράση(action-oriented).Οιθεραπευτέςθαπρέπεινατονίσουν

στα μέλη της ομάδας την ανάγκη να επιλέγουν κάθε φορά την κατάλληλη τεχνική

ανάλογαμετοπρόβλημα.,γιατίαλλιώςοιστρατηγικέςαυτέςενδέχεταινααποτύχουν.

Για παράδειγμα, η τεχνική «απόσπαση προσοχής-αποφυγή» μπορεί να αποδειχθεί

χρήσιμησεπεριπτώσεις,πουαντιμετωπίζεικάποιοςμιαπαροδικήδυσκολία,τηνοποία

δενμπορείνα επεξεργαστείήνααποτρέψει.Στηνπερίπτωση,όμως,μιαςοικονομικής

δυσκολίας,ησυγκεκριμένητεχνικήθαδημιουργούσεακόμηπερισσότεραπροβλήματα,

αν την επέλεγε κάποιος για να διαχειριστεί την κρίση. Είναι χρήσιμο για τα μέλη να

συζητήσουν έναν αριθμό διαφορετικών προβλημάτων και χρόνιων στρεσογόνων

παραγόντων,καιτοντρόποπουμπορούνναπροσαρμόζουντιςδιαφορετικέςτεχνικές

στιςεκάστοτεσυνθήκες.

Επεξεργασίαπεποιθήσεωνστηδιπολικήδιαταραχή

Στις συνεδρίες 15,16,17, μερικές από τις τεχνικές που χρησιμοποιούνται για τον

εντοπισμό και την επεξεργασία των πεποιθήσεων είναι τα πρωτοτυπικά θέματα

σκέψεων για την αναγνώριση των υπολανθανόντων γνωσιακών «κανόνων», ή το

κάθετο τόξο για την αποκάλυψη πυρηνικών πεποιθήσεων. Σε αυτές τις συνεδρίες,

εκφράζονται συνήθως πολύ έντονα συναισθήματα, και οι θεραπευτές θα πρέπει να

είναι προετοιμασμένοι να χρησιμοποιήσουν αυτές τις τεχνικές με έναν λιγότερο

δομημένο, αλλά, ταυτόχρονα, κατευθυντικό τρόπο για να βοηθήσουν τα μέλη της

ομάδαςναέρθουναντιμέτωπαμετιςπεποιθήσειςκαιτασχήματάτους.

Συχνά, οι πάσχοντες από διπολική διαταραχή έρχονται αντιμέτωποι με θέματα που

αφορούν τον εαυτό και την ταυτότητά τους (Patelis-Siotis et al., 2001). Πράγματι, η

49

φύσητηςασθένειας–τεράστιεςαλλαγέςσταεπίπεδαενέργειαςκαιτοσυναίσθημα,και

μεγάλες διακυμάνσεις στα επίπεδα της παραγωγικότητας και της λειτουργικότητας-

οδηγούνσυχνάσεμιασύγχυσηγιατηνταυτότητατους,ωςάτομα.Επιπλέον,ασθενείς

με πρώιμη έναρξη της διαταραχής (παιδική-εφηβική ηλικία) μπορεί να έχουν

καθυστερήσειστηνεπίτευξηβασικώναναπτυξιακώνστόχων.Η διαταραχήμπορείνα

έχει προκαλέσει σημαντικά προβλήματα στις οικογενειακές σχέσεις, στη σύναψη και

διατήρησηπροσωπικώνσχέσεων,καιστηνεπίτευξηστόχων,όπωςηαποφοίτησηαπό

τοσχολείοήτοπανεπιστήμιο.Ακόμηκαιστιςπεριπτώσειςπουδενυφίσταταιπρώιμη

έναρξη, τα επαναλαμβανόμενα επεισόδια που οδηγούν σε εισαγωγές σε κλινικές, σε

απώλεια εργασίας, ή σε άλλες απώλειες, συχνά προκαλούν στους ασθενείς

συναισθήματα ενοχής και ντροπής. Λόγω αυτών των ζητημάτων, η επεξεργασία των

πυρηνικών πεποιθήσεων στη διπολική διαταραχή εστιάζει σε αυτή τη βαθύτερη

αίσθησηανεπάρκειας,που νιώθουνοι πάσχοντες. Οιασθενείς μπορεί να νιώθουνμια

σύγχυσημεταξύτουεαυτούτουςκαιτηςασθένειας,καιναμηνείναισίγουροιγιατοτι

ελέγχουν οι ίδιοι με δική τους θέληση και τι προκαλείται από τα συμπτώματα της

διαταραχής.Στηνπερίπτωσητωνμανιακών/υπομανιακώνεπεισοδίων,πουοδηγούνσε

κάποιο βαθμό σε αυξημένη λειτουργικότητα, όπως για παράδειγμα σε ακαδημαϊκά ή

επαγγελματικά πλαίσια, οι ασθενείς βιώνουν ακόμη μεγαλύτερη σύγχυση, γιατί δεν

είναισίγουροι,αναξίζουντηνεπιβράβευσηγιαταεπιτεύγματάτουςήανηδιαταραχή

είναιυπεύθυνηγιααυτά.

Κατάτηδιάρκειααυτώντωνσυνεδριών, οι θεραπευτέςθαπρέπει να εστιάσουνστις

πεποιθήσειςανεπάρκειαςτωνμελώντηςομάδας.Πρώτα,οιθεραπευόμενοιθαπρέπει

να καταλάβουν ότι οι πεποιθήσεις αυτές είναι υπαρκτές και κατευθύνουν τα

συναισθήματά τους. Επίσης, πρέπει να κατανοήσουν από πού πηγάζουν αυτές οι

πεποιθήσειςκαιτισυνέπειεςπροκαλούν.Σεαυτέςτιςσυνεδρίες,ταμέληθαπρέπεινα

ξεκαθαρίσουν για ποια πράγματα είναι υπεύθυνοι οι ίδιοι στη ζωή τους και τι δεν

μπορούννα ελέγξουνλόγωτης διαταραχής.Καλό είναι νααφιερωθεί αρκετός χρόνος

στησυναισθηματικήενδυνάμωσητωνμελών,μετονακάνουντιςδικέςτουςεπιλογές,

ως προς την ταυτότητα, τις αξίες τους και τους στόχους τους. Μόλις εδραιωθούν οι

κατάλληλες ισορροπίες, και τα μέλη αποκτήσουν μια καλύτερη αίσθηση του εαυτού

τους σε σχέση με τα συμπτώματα, τότε υπάρχει μεγαλύτερη πιθανότητα να

αποδεχθούν το γεγονός ότι πάσχουν από μια διαταραχή που χρειάζεται να

αντιμετωπιστείφαρμακευτικάκαιότισυγχρόνωςπρέπειναεμπλακούνσεψυχολογικές

στρατηγικές,ώστε νααντιμετωπίσουνκαι ναμειώσουν τον αντίκτυποτης ασθένειας

στηζωήτους.

50

Αυτέςοιπεποιθήσειςανεπάρκειαςκαιντροπήςείναιαπίθανονααλλάξουνεντελώςσε

αυτέςτιςτρειςσυνεδρίες,καισυχνάαυτάταθέματαγίνονταιαντικείμενοσυζήτησης

στιςενισχυτικέςσυνεδρίες.Είναισημαντικόναδοθείέμφασηστογεγονόςότιηαλλαγή

τωνπεποιθήσεωναυτώναπαιτείπερισσότεροχρόνοκαιπροσοχήτοοποίοαντανακλά

μια διαδικασία ανάκτησης και αποδοχής, περιλαμβάνοντας ίσως και περιστασιακές

υποτροπές. Στις τελικές συνεδρίες της ομάδας μετατίθενται η προσοχή από τη

διαχείριση των συμπτωμάτων σε ευρύτερες ερωτήσεις, που αφορούν αλλαγές για τη

βελτίωση της ποιότητας ζωής και της μακροπρόθεσμης προσαρμογής τους σε μια

ασθένεια,πουγιατουςπερισσότερουςείναιπιθανόνχρόνια.

Υπάρχουνόμωςκαιάλλαζητήματαπουαφορούν τοντρόπομετονοποίοοιασθενείς

ερμηνεύουντηλήψηφαρμάκων.Οθεραπευτήςπροκειμένουνααξιολογήσεικατάπόσο

υπάρχουναρνητικέςαντιλήψειςσχετικάμεταφάρμακαμπορείναχρησιμοποιήσειμια

σειρά από τεχνικές. Καταρχάς, με τη βοήθεια του σωκρατικού διαλόγου μπορεί να

εκτιμήσει ποιους παράγοντες ακριβώς αφορούν οι δυσλειτουργικές σκέψεις. Οι

δυσλειτουργικέςσκέψειςμπορείνααφορούνταίδιαταφάρμακα(δενβοηθούν),τους

θεραπευτές (δεν ξέρουν τι κάνουν), την ασθένεια (θα την αντιμετωπίσω μόνος μου),

τονεαυτό(ανπαίρνωφάρμακασημαίνειότιείμαιαδύναμος),τουςάλλους(ανμάθουν

ότιπαίρνωφάρμακα,θαμεκατακρίνουν).

Αφού διερευνηθούν αυτού του είδους οι σκέψεις χρησιμοποιούνται μια σειρά από

στρατηγικές προκειμένου να τροποποιηθούν σε πιο λειτουργικές, ρεαλιστικές

αντιλήψεις. Ένας τρόπος είναι η διερεύνηση των πλεονεκτημάτων και των

μειονεκτημάτων της λήψης της αγωγής. Άλλη μέθοδος είναι η διόρθωση τυχόν

παραπληροφόρησης που έχει λάβει ο ασθενής ή η οικογένεια του σχετικά με τα

φάρμακα. Σημαντική πληροφορία αποτελεί τι ακριβώς σκέφτεται ο ασθενής πριν τη

λήψη κάποιουφαρμάκου (αυτό δείχνει ότι είμαι τρελός). Ο θεραπευτής σε αυτή την

περίπτωση πρέπει να εκπαιδεύσει το θεραπευόμενο να ενισχύει τον εαυτό του με

εναλλακτικές σκέψεις (δείχνει ότι αναλαμβάνω την ευθύνη και τον έλεγχο της ζωής

μου). Τέλος, βοηθητική τεχνική είναι η καταγραφή όλων των σημαντικών

εναλλακτικώνσκέψεωνπουέχουνδιερευνηθείκατάτηδιάρκειατωνσυνεδριώνκαιη

τακτικήανασκόπησητουςαπότοθεραπευόμενο.

51

ΚΕΦΑΛΑΙΟ3

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΤΗΣΓΝΩΣΙΑΚΗΣ-ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΚΗΣ

ΘΕΡΑΠΕΙΑΣΣΤΗΔΙΠΟΛΙΚΗΔΙΑΤΑΡΑΧΗ

Η γνωσιακή-συμπεριφοριστική θεραπεία είναι πολύ αποτελεσματική στη

θεραπεία της διπολικής διαταραχής, καθώς σχετίζεται με τη μείωση των υποτροπών

και των εισαγωγώνσε νοσοκομείο. Σύμφωναμε την έρευνατωνLametal(2003) σε

ασθενείς με Διπολική διαταραχή Ι με ιστορικό συχνών υποτροπών στους οποίους

εφαρμόσθηκε γνωσιακή –συμπεριφορική θεραπεία, παρατηρήθηκαν λιγότερα

επεισόδια(44%έναντι75%υποτροπέςσεέναχρόνο),λιγότερεςεισαγωγές,υψηλότερη

κοινωνική λειτουργικότητα και καλύτερη φαρμακευτική προσαρμογή. Ο σχεδιασμός

περιλάμβανε 20 συνεδρίες γνωσιακής –συμπεριφορικής θεραπείας σε συνδυασμό με

φαρμακοθεραπείαγιαπαραπάνωαπό6μήνες ενεργούςθεραπείας.Ηομάδα ελέγχου

βασίστηκε σε φάρμακα σταθεροποίησης της διάθεσης τα οποία διδονταν σε

συγκεκριμέναεπίπεδα.Εφαρμόστηκεεπανέλεγχοςμετάαπό6μήνες.

Επίσης, σε αντίστοιχη έρευνα των Lam et al (2005) σε 103 ασθενείς με Διπολική

διαταραχή Ι με ιστορικόσυχνώνυποτροπών, μεπαρόμοιοσχεδιασμόκαι επανέλεγχο

μέσα σε 24 μήνες, οι μελετητές αναφέρουν ιδιαίτερα ωφέλιμα αποτελέσματα της

γνωσιακής–συμπεριφορικήςθεραπείαςαναφορικάμετημείωσητωνυποτροπώνγια

παραπάνω από 1 χρόνο. Επιπλέον, βρέθηκε μείωση των καταθλιπτικών επεισοδίων

αλλάόχιτωνεπεισοδίωνμανίαςήυπομανίας.

ΣεμελέτητωνBalletal(2006)συμπεριλήφθησαν52ασθενείςμεδιπολικήδιαταραχήΙ

και ΙΙ.Οσχεδιασμόςπεριλάμβανεαύξησητηςγνωσιακής–συμπεριφορικής θεραπείας

μετεχνικέςενίσχυσηςγια6μήνεςπαράλληλαμεδιαχείρισηφαρμακευτικήςαγωγής.Η

ομάδα ελέγχου βασίστηκε σε φαρμακοθεραπεία. Το θεραπευτικό πρωτόκολλο

διαφοροποιήθηκεωςπροςτο ότιπροστέθηκαντεχνικέςενίσχυσης.Τααποτελέσματα

αναφέρουν λιγότερο σοβαρά καταθλιπτικά επεισόδια και δυσλειτουργικές

συμπεριφορέςσε6μήνεςεφαρμογήςγνωσιακής–συμπεριφορικήςθεραπείας.

Στον επανέλεγχο των12 μηνών, η ομάδατης γνωσιακής –συμπεριφορικής θεραπείας

σημείωσεβελτιωμένοέλεγχοτηςσυμπεριφοράςκαιευνοϊκέςτάσειςαναφορικάμετην

πρόληψη της υποτροπής. Στον επανέλεγχο των 18 μηνών δεν υπήρχαν ενδεικτικά

ευρήματα.

ΟιScottetal(2006)πραγματοποίησανέρευναμευπόμελέτηπληθυσμόαποτελούμενο

από253ασθενείςμεδιπολικήδιαταραχήμεπρόσφατοεπεισόδιοαπότουςοποίουςσε

ποσοστό40%υπήρχεσυνοσηρότητα,47%είχανιστορικόήτρέχουσαςχρήσηςουσιών

και 32% βρίσκονταν σε ενεργά επεισόδια. Οι συμμετέχοντες ορίστηκε να λάβουν

52

συνηθισμένη φροντίδα (φαρμακοθεραπεία) με επιπλέον 20 συνεδρίες γνωσιακής –

συμπεριφορικής θεραπείας (εβδομαδιαίως για 15 εβδομάδες και στη συνέχεια

μειώθηκεστις11εβδομάδες)ήμόνοσυνηθισμένηφροντίδα.Το16%τουδείγματοςδε

δεχότανφαρμακοθεραπείαμεσταθεροποιητέςτηςδιάθεσης.

Στην επανεξέταση μετά από 18 μήνες, οι ερευνητές παρατήρησαν υποτροπή σε

ποσοστό50%τωνασθενώνπουδέχθηκανφαρμακοθεραπείαέναντι53%τωνασθενών

που ακολούθησαν γνωσιακή –συμπεριφορική θεραπεία. Η ανάλυση έδειξε ότι οι

ασθενείς με διπολική διαταραχή με λιγότερα από 12 προηγούμενα επεισόδια είχαν

καλύτερο αποτέλεσμα με τη γνωσιακή –συμπεριφορική θεραπεία από ότι με τη

φαρμακοθεραπεία και ότι η γνωσιακή –συμπεριφορική θεραπεία ήταν λιγότερο

αποτελεσματικήσεασθενείςμεπερισσότεραεπεισόδια.

Οι Zaretsky et al (2006) σε έρευνά τους αναφορικά με την αποτελεσματικότητα της

γνωσιακής–συμπεριφορικήςθεραπείαςέναντιτηςψυχοεκπαίδευσηςστηθεραπείατης

διπολικής διαταραχής, συμπεριέλαβαν τυχαίο δείγμα 79 ασθενών ( 52 με διπολική

διαταραχή Ι και 27 με διπολική διαταραχή ΙΙ ) το οποίο είχε τη δυνατότητα να

παρακολουθήσει είτε 6 ατομικές συνεδρίες ψυχοεκπαίδευσης είτε 6 συνεδρίες

ψυχοεκπαίδευσης ακολουθούμενες από 14 ατομικές συνεδρίες γνωσιακής –

συμπεριφορικής θεραπείας.Παρόλο που στον πρώτο χρόνο επανεξέτασης από την

έναρξη της μελέτης δεν παρατηρήθηκαν διαφορές στο ρυθμό υποτροπών, τα

υποκείμενα που δέχθηκαν γνωσιακή –συμπεριφορική θεραπεία συμπληρωματικά με

ψυχοεκπαίδευση, πέρασαν 50% λιγότερες ημέρες σε καταθλιπτική διάθεση και

σημείωσανλιγότερηαύξησηαντικαταθλιπτικήςαγωγής.

Ηπιοπρόσφατηέρευνατηςγνωσιακής–συμπεριφορικήςθεραπείαςδιεξήχθηαπότους

ερευνητές του STEP-BD, το οποίο είναι ένα μεγάλο ερευνητικό πρόγραμμα το οποίο

εποπτεύεταιαπότοΕθνικόΙνστιτούτοΨυχικήςΥγείας(NIMH)τωνΗ.Π.Α.OMiklowitz

etal(2007)εξέτασαντηναποτελεσματικότητα3τύπωνεντατικήςψυχοθεραπείας,της

γνωσιακής –συμπεριφορικής θεραπείας, της οικογενειακής θεραπείας και της

διαπροσωπικής,κοινωνικούρυθμούθεραπείαςσυγκρινόμενεςμετηφαρμακοθεραπεία

στηθεραπείατηςδιπολικήςκατάθλιψης.

Στην έρευνα που διήρκεσε 1 χρόνο συμμετείχαν 293 ασθενείς με ένα οξύ επεισόδιο

διπολικής κατάθλιψης (τύπου Ι ή ΙΙ) η θεραπεία των οποίων βασίστηκε σε

φαρμακοθεραπεία και σε μια ελάχιστη παρέμβαση 3 συνεδριών ενός

ψυχοεκπαιδευτικού προγράμματος (ομάδα ελέγχου)-συνεργατική θεραπεία- ή μια

εντατική ψυχοθεραπευτική παρέμβαση 9 μηνών.Τον πρώτο χρόνο, το 64% των

συμμετεχόντων που δέχθηκαν εντατική ψυχοθεραπεία παρουσίασαν ανάρρωση,

συγκρινόμενοιμεποσοστό52%απόεκείνουςπουδέχθηκανσυνεργατικήθεραπείακαι

53

έγινανκαλάκατάμέσοόρο110ημέρεςγρηγορότερα.Επίσης,όσοιδέχθηκανεντατική

θεραπεία,εμφανίστηκαν1½φορέςπερισσότεροκλινικάκαλάκατάτηδιάρκειακάθε

μηνιαίαςεξέτασηςαπόόσουςδέχθηκανσυνεργατικήθεραπεία.

Καμίααπότιςτρειςψυχοθεραπείεςδεπαρουσιάστηκεναείναιστατιστικάπερισσότερο

αποτελεσματική από τις υπόλοιπες, ωστόσο οι δείκτες ανάρρωσης ήταν υψηλότεροι

στην οικογενειακή θεραπεία. Συμπερασματικά, η εντατική ψυχοθεραπεία όταν

χρησιμοποιείται σε συνδυασμό με τη φαρμακοθεραπεία, αυξάνει τις πιθανότητες να

αναρρώσειέναάτομοαπότηνκατάθλιψηκαιναμείνειυγιέςγιαπερισσότεροχρονικό

διάστημα(Miklowitz,2007).

Οι Palmer et al (1995) πραγματοποίησαν έρευνα αναφορικά με την εφαρμογή της

ομαδικήςγνωσιακής–συμπεριφορικήςθεραπείαςσεασθενείςμεδιπολικήκατάθλιψη.

Οιασθενείςσυμμετείχανε17ομαδικέςσυνεδρίεςμε6επανεξετάσειςσεμηνιαίαβάση.

Η θεραπεία είχε ως στόχο την αύξηση της συνειδητότητας των συμπτωμάτων (για

υψηλήκαιχαμηλήδιάθεση),αύξησητωνδεξιοτήτωνκαιτωνστρατηγικώνδιαχείρισης

τηςδιάθεσήςτουςκαιτημείωσητηςσυμπτωματολογίας.Οισυνεδρίεςαποτελούνταν

από ανασκόπηση των γνωσιακών μοντέλων της κατάθλιψης και της μανίας,

αναγνώριση και πρόκληση αρνητικών αυτόματων σκέψεων και δυσλειτουργικών

πεποιθήσεων και παράγοντες ευαλωτότητας. Μόνο 4 ασθενείς ολοκλήρωσαν τη

θεραπεία και τα αποτελέσματα που τους αφορούν δε βοηθούν στη συναγωγή

συμπερασμάτων.Ωστόσο,παρουσιάστηκανθετικέςεπιδράσειςστουςασθενείςαπότη

διάδρασημέσαστηνομάδα.

ΟιHirschfeldetal.(1998)πραγματοποίησανμελέτησεασθενείςοιοποίοισυμμετείχαν

σε πρόγραμμα ομαδικής γνωσιακής –συμπεριφορικής θεραπείας και το οποίο

αποτελούνταν από 11 συνεδρίες. Οι ασθενείς στην ομάδα ελέγχου ακολουθούσαν

αποκλειστικά φαρμακοθεραπεία.Οι μελετητές συμπέραναν ότι οι ασθενείς που

ακολούθησαν το πρόγραμμα ομαδικής γνωσιακής –συμπεριφορικής θεραπείας

παρουσίασαν σημαντικά περισσότερα διαστήματα ευθυμίας και λιγότερα νέα

επεισόδιασεσύγκρισημετουςασθενείςστηνομάδαελέγχου.

ΟιPatelis-Siotis και συνεργάτες (2001) μελέτησαν τη θετική επίδραση της ομαδικής

θεραπείας, η οποία βασίζεται στις αρχές της γνωσιακής –συμπεριφορικής θεραπείας

στους ασθενείς με διπολική διαταραχή. Χρησιμοποίησαν προσέγγιση ανοιχτού

πειράματος, χωρίςσυνθήκη ελέγχου. Τοδείγμααποτελούνταναπό49 υποκείμενα, τα

οποίαήδηλάμβανανφαρμακευτικήαγωγήβασισμένησεσταθεροποιητέςτηςδιάθεσης

και ακολούθησαν 14 εβδομαδιαίες συνεδρίες ομαδικής γνωσιακής –συμπεριφορικής

θεραπείας ,διάρκειας 2 ωρών η κάθε μια. Στην αρχή εφαρμόστηκαν συγκεκριμένες

μετρήσεις με Κλίμακες. Ο αριθμός των συμμετεχόντων ήταν 7 έως 12 άτομα. Στην

54

πρώτη φάση οι ασθενείς της ομάδας συμμετείχαν με την οικογένειά τους σε δυο

συνεδρίες ψυχοεκπαίδευσης και στη δεύτερη φάση, παρακολούθησαν 12 συνεδρίες

εκμάθησης δεξιοτήτων βασισμένες σε πολλές παρεμβάσεις γνωσιακής –

συμπεριφορικήςθεραπείας.ΣτοτέλοςτηςθεραπείαςέγινεεπανεκτίμησημεΚλίμακες.

Απότους49ασθενείς,ποσοστό11%δενολοκλήρωσετηθεραπεία.Όσοιολοκλήρωσαν

τις 14 συνεδρίες γνωσιακής –συμπεριφορικής θεραπείας παρουσίασαν σημαντική

βελτίωση στην Κλίμακα Συνολικής Λειτουργικότητας και θετικές αλλαγές στην

αυτοελεγχόμενη ενεργητικότητα. Οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η

ομαδική γνωσιακή –συμπεριφορική θεραπεία μπορεί να βελτιώσει τη συνολική

ψυχοκοινωνική λειτουργικότητα ακόμα και όταν τα συμπτώματα της διάθεσης είναι

ανεπηρέαστα.

Ωστόσο,υπάρχουνμεθοδολογικοίπεριορισμοίσεαυτήτημελέτη,όπωςημέθοδοςπου

χρησιμοποίησαν, η οποία δε μπορεί να αποκλείσει την ύπαρξη παραγόντων που δε

σχετίζονταιμετηγνωσιακή–συμπεριφορικήθεραπεία,ηδιαδικασία,ηεκπαίδευσηστις

μετρήσειςτωνΚλιμάκωνκαιηέλλειψηεπανεξέτασηςμετάτηθεραπεία.Επίσης,λόγω

τηςεμπλοκήςτωνοικογενειών,αναδεικνύεταιτοερώτηματηςγενίκευσηςτηςομαδικής

γνωσιακής –συμπεριφορικής θεραπείας σε ασθενείς με διπολική διαταραχή χωρίς τη

συμμετοχήτηςοικογένειας.

ΣΥΖΗΤΗΣΗ

Γιαπολλέςδεκαετίες,ηδιπολικήδιαταραχήαντιμετωπιζόταναποκλειστικάμέσααπό

μιαβιολογικήσκοπιά.Πράγματι,δεδομένωντηςκληρονομικότηταςκαιτηςανάγκηςγια

χορήγηση σταθεροποιητών διάθεσης, με στόχο έστω και μια μικρή ανάκτηση, οι

ψυχοκοινωνικές προσεγγίσεις είχαν παραμεριστεί ή έστω είχαν λιγότερο ερευνηθεί.

Παρόλααυτά,τηντελευταίαδεκαετία έχουνσημειωθεί εξελίξειςστιςψυχοκοινωνικές

θεραπείες για τη διπολική διαταραχή, συμπεριλαμβανομένης της γνωσιακής

συμπεριφοριστικής θεραπείας, που θεωρείται σημαντική και αποτελεσματική,

συνδυαζόμενη με τη φαρμακοθεραπεία (Basco & Rush, 1996;Newman, Leahy, Beck,

Reilly-Harrington,&Gyulai,2002).

Η γνωσιακή-συμπεριφοριστικήθεραπείαπαίζεισημαντικό ρόλοστησυμμόρφωσημε

τη φαρμακοθεραπεία και επιπλέον, όταν συνδυάζεται μ’αυτή, συμβάλλει σημαντικά

στην πρόληψη των υποτροπών και των νοσηλειών. Μάλιστα μειώνει σημαντικά τον

αριθμότωνεπεισοδίωνσεπερίοδοενόςέτους(Lametal,2005).

Όμως, φαίνεται ότι είναι περισσότερο αποτελεσματική στην αντιμετώπιση των

καταθλιπτικών επεισοδίων παρά στην αντιμετώπιση της μανίας (Lam et al, 2005).

Eπίσης, έχει παρατηρηθεί ότι η γνωσιακή θεραπεία σε ασθενείς που βρίσκονται σε

55

μανιακόεπεισόδιοδενείναιαποτελεσματικήκαιπρέπειναεφαρμόζεταισεπεριόδους

ύφεσηςτωνσυμπτωμάτων(Watkins,2003).

Σύμφωναμεταυπάρχονταερευνητικάδεδομέναηγνωσιακήσυμπεριφοριστική

θεραπεία ομάδων δίνει τη δυνατότητα στους πάσχοντες από διπολική διαταραχή να

αντιμετωπίσουνόχιμόνοτασυμπτώματατηςασθένειας,αλλάκαιναβελτιώσουντην

ποιότητα ζωής τους και τη λειτουργικότητά τους και να ενισχύσουν το κίνητρο για

ανάκτηση. Με τον τρόπο αυτό, οι ασθενείς αποκτούν ένα πιο ενεργό ρόλο στην

αντιμετώπισητηςδιαταραχής.

Η γνωσιακή συμπεριφοριστική ομαδική θεραπεία βοηθάει στην αντιμετώπιση του

αισθήματοςαπελπισίαςκαιαποξένωσης,διαψεύδειτηγνωσιακήδιαστρέβλωση«είμαι

μόνος» και προσφέρει στους ασθενείς τη δυνατότητα να εκπαιδευτούν σε μια σειρά

στρατηγικών,πουθατουςβοηθήσουνναεπανακτήσουντονέλεγχοτηςζωήςτους.

Ταερευνητικάδεδομέναγιααυτήτηνπροσέγγισηβρίσκονταιακόμησεεξέλιξηκαιθα

ήτανιδιαίτεραχρήσιμονααξιολογηθούνπιοάμεσαταθεραπευτικάαποτελέσματατης

ομαδικήςέναντιτηςατομικήςγνωσιακήςσυμπεριφοριστικήςθεραπείαςγιατηδιπολική

διαταραχή.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑA

ΘεραπευτικόΠρωτόκολλοτηςομαδικήςγνωσιακής-συμπεριφοριστικήςθεραπείαςγιαΔιπολικήΔιαταραχή(ΠροσαρμογήαπόBielingetal.,2006).ΣΥΝΕΔΡΙΑ1η· ΨυχοεκπαίδευσηΙ.Οικογένειαπαρούσα.· Εισαγωγήαπότουςθεραπευτές.· Ανασκόπηση του πρωτοκόλλου, συμπεριλαμβανομένου του πλάνουψυχοεκπαίδευσηςκαισύντομηςπεριγραφήςτωνσυνεδριών.· Περιγραφήτηςδιπολικήςδιαταραχής.1. Σημάδιακαισυμπτώματα,παραδείγματα.2. Τοβιοψυχοκοινωνικόμοντέλο,συμπεριλαμβάνονταςτιςυπάρχουσεςπληροφορίεςγιαγενετικούς,στρεσογόνους,ψυχολογικούςπαράγοντες.3. Ηπορείατηςδιαταραχής.· Θεραπείες,συμπεριλαμβανομένηςτηςφαρμακοθεραπείαςκαιτηςψυχοθεραπείας.· Επίδρασητηςδιπολικήςδιαταραχής.1.Επίδρασηστοάτομο.2.Επίδρασηστηνοικογένειακαισεαγαπημέναπρόσωπα.ΣΥΝΕΔΡΙΑ2η· ΨυχοεκπαίδευσηΙΙ:Οικογένειαπαρούσα.· Ανασκόπησητηςφαρμακευτικήςαγωγήςγιατηδιπολικήδιαταραχή.1.Ρυθμιστέςδιάθεσης:είδη,θεραπευτικάαποτελέσματα,παρενέργειες.2.Αντικαταθλιπτικά:είδη,θεραπευτικάαποτελέσματα,παρενέργειες.· Ψυχολογικέςθεραπείες.

56

1.Συμμόρφωσημετηφαρμακοθεραπεία.2.Έγκαιρηπαρέμβασηστημεταβολήτηςδιάθεσης.3.Συμπεριφορικέςκαιγνωσιακέςστρατηγικές.· Περίοδοςερωτήσεωνκαιαπαντήσεων.ΣΥΝΕΔΡΙΑ3η· Κανόνεςγιατηνομαδικήγνωσιακή-συμπεριφοριστικήθεραπεία.1.Εχεμύθεια.2.Συμμετοχήκαικλίμακεςαξιολόγησης.3.Δουλειάγιατοσπίτι.4.Χάσιμοραντεβού.· Αφηγήσειςμελώντουγκρουπγιατηνασθένειάτους.· Στοχοθέτηση.1.Εκμαίευσηστόχωνγιατησυμμόρφωσηπροςτηθεραπεία.2.Εκμαίευσηστόχωνγιατηνέγκαιρηπρόληψητωνεπεισοδίων.3.Εκμαίευσηστόχωνγιαεπίλυσηπροβλημάτων/μείωσητουστρες.ΣΥΝΕΔΡΙΑ4η· Βασικά σημεία της σχέσης μεταξύ της κατάστασης της διάθεσης και τηςσυμπεριφοράς,στηνκατάθλιψη.· Εισαγωγήστηνκλίμακααξιολόγησηςδιάθεσης/συναισθήματος.· Παρουσίαση σχέσης μεταξύ δραστηριότητας και διάθεσης (π.χ. ποιεςδραστηριότητεςβελτιώνουνκαιποιεςεπιβαρύνουντηδιάθεση)· Δουλειάγιατοσπίτι:Συμπλήρωσηπρογράμματοςδραστηριοτήτωνμεαξιολόγησηδραστηριοτήτωνκαιδιάθεσης.ΣΥΝΕΔΡΙΑ5η· Συμπεριφορικές παρεμβάσεις: Τροποποίηση δραστηριοτήτων με στόχο τηβελτίωσητηςδιάθεσηςστηνκατάθλιψη.· Εισαγωγή στις έννοιες της κατάκτησης (“mastery”, αίσθηση επιτυχίας) και τηςευχαρίστησης, χρησιμοποιώνταςπαραδείγματααπότοπαρελθόνγιατηνπαρουσίασηαυτώντωνειδώντωνδραστηριοτήτων.· Εστιασμός στον εμπλουτισμό δραστηριοτήτων κατάκτησης και ευχαρίστησης γιατηνεξισορρόπησητηςενίσχυσης.· Δουλειά για το σπίτι: Συμπλήρωση προγράμμματος δραστηριοτήτων,συμπεριλαμβανομένωντωννέωνδραστηριοτήτωνκαιαξιολόγησητηςδιάθεσης.ΣΥΝΕΔΡΙΑ6η· Αξιολόγηση αποτελέσματος των συμπεριφορικών τροποποιήσεων για τηνκατάθλιψη.· Συμπεριφορικάσημείαμανίας/υπομανίας.1.Επίπεδαδραστηριότητας.2.Αύξησηπαραγωγικότητας.3.Σωματικάσυμπτώματαμανίας/υπομανίας.· Συμπεριφορικέςτεχνικέςγιαμείωσημανίας/υπομανίας.1.Αναπαράστασηελέγχου(simulationcontrol)2.Τεχνικέςγιατηνεξισορρόπησητουύπνου.3.Τεχνικέςχαλάρωσης.4.Επαφήμετηνομάδαθεραπείας.· Δουλειά για το σπίτι: Ο ασθενής εξετάζει τα δικά του πρώιμα συμπεριφορικάσημάδιαμανίας/υπομανίαςκαικαταγράφειεναλλακτικέςστρατηγικές.ΣΥΝΕΔΡΙΑ7η.

57

· Αναγνώριση αρνητικών μεταβολών διάθεσης για παρέμβαση με γνωσιακέςτεχνικές.· Ονομασία και αξιολόγηση συναισθημάτων, που βιώθηκαν σε δύσκολεςκαταστάσεις,μέσααπόπαραδείγματα.· Παρουσίαση της ερμηνείας και της «συνομιλίας με τον εαυτό» ως το σύνδεσμομεταξύκατάστασηςκαισυναισθήματος,μέσααπόπαραδείγματατωνασθενών.· Αυτόματεςκαικύριεςδυσλειτουργικέςσκέψεις(hotthoughts):εστίασηστησκέψητηνπιοσχετικήμετοσυναίσθημα.· Δουλειάγιατοσπίτι:Nασυμπληρωθούνοιτρεις πρώτεςστήλεςτουημερολογίουκαταγραφήςδυσλειτουργικώνσκέψεων(κατάστασηκαισυναίσθημα).ΣΥΝΕΔΡΙΑ8η· Ανασκόπησηπαραδειγμάτωνκαταγραφώνσκέψεων.· Περιγραφή σχέσης μεταξύ θετικών σκέψεων και πρώιμα σημάδιαμανίας/υπομανίας.· Ιστορική ανασκόπηση «φορτισμένων» καταστάσεων (activating situations) καιθετικώναυτόματωνσκέψεων.· Πρώτες τρεις στήλες ημερολογίου καταγραφής δυσλειτουργικών σκέψεων,χρησιμοποιώνταςαυτόματεςθετικέςσκέψεις.· Δουλειά για το σπίτι: Πρώτες τρεις στήλες ημερολογίου καταγραφήςδυσλειτουργικών σκέψεων και αναγνώριση των κύριων δυσλειτουργικών σκέψεων(“hotthoughts”).ΣΥΝΕΔΡΙΑ9η· Ανασκόπηση παραδειγμάτων από τις καταγραφές των σκέψεων: Kατάσταση,συναίσθημα,σκέψεις.· Αναγνώριση των κύριων δυσλειτουργικών σκέψεων (“hot thoughts”) σταπαραδείγματα.· Εισαγωγήστην τεχνική τωναποδείξεων, βρίσκονταςστοιχείαυπέρκαι κατάτωνκεντρικώνδυσλειτουργικώνσκέψεων.· Αξιολόγηση στοιχείων και διαστρεβλώσεις για τα παραδείγματα τωνκαταθλιπτικώνσκέψεων.· Δουλειά για το σπίτι: Kαταγραφή δυσλειτουργικών σκέψεων και συλλογήαποδείξεων.ΣΥΝΕΔΡΙΑ10η· Ανασκόπησηπαραδειγμάτωναπόκαταγραφέςσκέψεων:Kατάσταση,συναίσθημα,σκέψεις,στοιχεία,διαστρεβλώσεις.· Εισαγωγήστησυλλογήστοιχείωνκαι στις διαστρεβλώσειςσχετικάμε αυτόματεςθετικέςσκέψειςσεπρώιμασημείαμανίας/υπομανίας.· Ανασκόπηση παραδειγμάτων για την παρουσίαση του τρόπου εκμαίευσηςστοιχείωνυπέρκαικατάτωνθετικώναυτόματωνσκέψεων.· Δουλειά για το σπίτι: Ολοκλήρωση δείγματος ημερολογίου καταγραφήςδυσλειτουργικώνσκέψεωνγιααυτόματεςθετικέςσκέψεις.ΣΥΝΕΔΡΙΑ11η· Εισαγωγήστις«εναλλακτικέςσκέψεις»γιατημανία/υπομανία.· Αλλαγή δυσλειτουργικών καταγεγραμμένων σκέψεων με εναλλακτικές σκέψεις,βρίσκοντας την αγνόηση στοιχείων, την έλλειψη διευκρίνησης της δυσλειτουργικήςσκέψηςκαιτηνενεργοποίησηβαθύτερωνπεποιθήσεων.· Δουλειά για το σπίτι: Συμπλήρωση ημερολογίου καταγραφής δυσλειτουργικώνσκέψεων,όπωςχρειάζεται.

58

ΣΥΝΕΔΡΙΑ12η· Ανασκόπηση παραδειγμάτων από καταγραφές σκέψεων, όπου υπάρχουν ελλιπήστοιχείαγιαναβγειένασυμπέρασμα.· Εισαγωγή στα πειράματα: Όταν υπάρχουν ελλιπή στοιχεία για να βγει ένασυμπέρασμα, και χρειάζονται παραπάνω πληροφορίες, δημιουργούμε ένα τρόποσυλλογήςπληροφοριών.· Δημιουργίαενόςπειράματοςπουταιριάζειμεέναπαράδειγμαενόςασθενούς.· Δουλειά για το σπίτι: Πραγματοποίηση ενός πειράματος και παρακολούθηση τουαποτελέσματος.ΣΥΝΕΔΡΙΑ13η· Ανασκόπηση καταγραφών σκέψεων που παρουσίασαν ένα πρόβλημα προςεπίλυση.· Ανασκόπησηδυσκολιώντης στοχοθέτησηςόσοναφοράτησυμμόρφωσηπροςτηφαρμακοθεραπείακαιτουστρεςτηςστοχοθέτησης.· Εξέταση σύνδεσης μεταξύ καταστάσεων που προκαλούν στρες και έναρξης τωνεπεισοδίων.· Διαπροσωπικόστρες.· Ενδοατομικόστρες.· Δουλειάγιατοσπίτι:δημιουργίαλίσταςστρεσογόνωνκαταστάσεωνπροςεπίλυση.ΣΥΝΕΔΡΙΑ14η· Εισαγωγήστιςτεχνικέςεπίλυσηςπροβλημάτων.1.Αναγνώρισηπροβλήματος.2.Καταιγισμόςιδεώνγιαλύσεις.3.Αξιολόγησηεναλλακτικών.4.Εφαρμογήκαιανατροφοδότηση.· Εισαγωγήστιςστρατηγικέςδιαχείρισηςστρες/προβλημάτων.1.Στρατηγικέςπουβασίζονταιστοσυναίσθημα.2..Στρατηγικέςπουβασίζονταιστηναπόσπασητηςπροσοχής.3.Στρατηγικέςπουβασίζονταιστηδράση.· Εξισορρόπησηδιαχείρισηςστρεςκαιτεχνικώνεπίλυσηςπροβλημάτων.· Δουλειάγιατοσπίτι:Συμπλήρωσηάσκησηςεπίλυσηςπροβλημάτων.ΣΥΝΕΔΡΙΑ15η· Εισαγωγή στις «βαθιές γνωσίες»: έννοιες των εξαρτώμενων υποθέσεων(conditionalassumptions)καιτωνκεντρικώνπεποιθήσεων.· Παρουσίασηβαθιώνγνωσιώνμετηντεχνικήτου«κάθετουτόξου».· Περιγραφή των βαθιών γνωσιών όπως χρησιμοποιούνται για εξαρτώμενεςυποθέσειςγιατονεαυτό,τουςάλλουςκαιτονκόσμο.· Δουλειάγιατοσπίτι:Συμπλήρωσημιαςάσκησηςκάθετουτόξου.ΣΥΝΕΔΡΙΑ16η· Εξήγηση της σύνδεσης μεταξύ εξαρτώμενων υποθέσεων και κεντρικώνπεποιθήσεων.· Παρουσίασητουμοντέλουτου«συνεχούς»τωνκεντρικώνπιστεύωκαιεστίασησετεχνικέςγιατηναλλαγήτους.· Περιγραφή τεχνικών συλλογής στοιχείων, πειραματισμού και επίλυσηςπροβλημάτων για την αλλαγή των συνηθισμένων τρόπων διαχείρισης προβλημάτωνκαισυλλογήπληροφοριώνυπέρτωνεναλλακτικώνπεποιθήσεων.

59

· Δουλειά για το σπίτι: Δημιουργία ενός συνεχούς κεντρικών πεποιθήσεων καιεντοπισμόςστοιχείωνσχετικάμεεναλλακτικέςαντιλήψεις.ΣΥΝΕΔΡΙΑ17η· Κεντρικέςπεποιθήσειςπουσυνδέονταιμετηδιπολικήδιαταραχή.· Αντιλήψειςαναποτελεσματικότηταςκαιντροπής.· Παρεμβάσειςγιατηδιαχείρισητωναντιλήψεωνσχετικάμετηνασθένεια.· Υπευθυνότητακαιβιολογικός«ντετερμινισμός»τηςασθένειας.· Δουλειά για το σπίτι: χρήση γνωσιακών-συμπεριφοριστικών τεχνικών, όπωςχρειάζεται.ΣΥΝΕΔΡΙΑ18η· Μηνιαίαενισχυτικήσυνεδρίαγιατηνενσωμάτωσηκαιεφαρμογήτωνστρατηγικώνπουέχουνδιδαχθεί,υπότηνκατεύθυνσητωνασθενών.ΣΥΝΕΔΡΙΑ19η· Μηνιαίαενισχυτικήσυνεδρίαγιατηνενσωμάτωσηκαιεφαρμογήτωνστρατηγικώνπουέχουνδιδαχθεί,υπότηνκατεύθυνσητωνασθενών.ΣΥΝΕΔΡΙΑ20η· Μηνιαίαενισχυτικήσυνεδρίαγιατηνενσωμάτωσηκαιεφαρμογήτωνστρατηγικώνπουέχουνδιδαχθεί,υπότηνκατεύθυνσητωνασθενών.

60

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΒ

ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΑΚΡΙΤΗΡΙΑ

61

62

Βιβλιογραφια

Beck,J.S.&Newman,C.F.(2005).PsychotherapyforBipolarDisorder:TreatmentstoEnhance

MedicationAdherenceandImproveOutcomes.www.medscape.com

NIMH(2007).BipolarDisorder.http://www.nimh.nih.gov

SIGN(2005).BipolarAffectiveDisorder.ANationalClinicalGuideline.www.sign.ac.uk

Hirschfeld,R.M.A.etal.(2005).Guidelinewatch:Practiceguidelineforthetreatmentofpatients

withbipolardisorder.Arlington,VA:AmericanPsychiatricAssociation.

Plomin,R.,DeFries,J.C.,McClearn,G.E.,&Rutter,M.(1997).Behavioralgenetics(3rdEd.).New

York:Freeman.InJohnson,S.L.(2003).Definingbipolardisorder.In

Sanders, A. R., Detera-Wadleigh, S. D., & Gershon, E. S. (1999). Molecular genetics of mood

disorders.InNeurobiologyofmentalillness(EdsD.S.Charney,E.J.,Nestler,&B.S.Bunney),

pp.299-316. New York: Oxford University Press. In Gelder, M., Mayou, R. & Cowen, P.

(2001).ShorterOxfordtextbookofpsychiatry.NewYork:OxfordUniversityPress.

Sadock,J.,&Sadock,V.(2004).ΕγχειρίδιοΚλινικήςΨυχιατρικής.

Johnson,S.L.(2003).Definingbipolardisorder.InJohnson,S.L&Leahy,R.L.(Eds),Psychological

TreatmentofBipolarDisorder.NewYork:GuilfordPublications.

Johnson,S.L&Leahy,R.L.(Eds),PsychologicalTreatmentofBipolarDisorder.NewYork:Guilford

Publications.

Kahn,D.A.,Ross,R.,Printz,D.J.,&Sachs,G.S.(2000).Treatmentofbipolardisorder:aguidefor

patientsandfamilies.APostgraduateMedicineSpecialReport,www.psychguides.com

Hirschfeld,R.M.A. etal. (2002).Practiceguideline for the treatment ofpatientswithbipolar

disorder(2nded.).Workgrouponbipolardisorder.www.psych.org

Miklowitz,D.J.(2004).Psychosocialtherapiesforbipolardisorder.CurrentPsychiatry(suppl.),1-

4.

Watkins,E.(2003).Combiningcognitivetherapywithmedicationinbipolardisorder.Advancesin

PsychiatricTreatment,9,110-116.

Perry A., TarrierN.,MorrissR.,McCarthy E., Limb K. (1999). Randomised controlled trial of

efficacyof teachingpatientswithbipolardisorder to identifyearly symptomsof relapse

andobtaintreatment,BritishMedicalJournal,318,149-153.

Elgie R., Morselli P. L. (2007). Social functioning in bipolar patients: the perception and

perspectiveofpatients,relativesandadvocacyorganizations-areview.BipolarDisorders,9,

144-157.

Feltham,C.&Horton,I.(2000),ΟδηγόςΣυμβουλευτικής&Ψυχοθεραπείας,εκδόσειςΠ.Ασημάκης

Beck,A.T.(1976).Cognitivetherapyandtheemotionaldisorders,NewYork:Meridian

Scott,J.(2001).Cognitivetherapyasanadjuncttomedicationinbipolardisorder.BritishJournal

ofPsychiatry,178(suppl.41),s164-s168.

63

Παπακώστας, Ι. (1994), Γνωσιακή Ψυχοθεραπεία: Θεωρία και Πράξη, εκδόσεις Ινστιτούτο

ΈρευναςκαιΣυμπεριφοράς

Basco,M. (2006), The bipolarworkbook: tools for controlling yourmood swings, The Guilford

press,NewYork-London

Neto, F. L. (2004). Cognitive behavioral therapy for bipolar disorders. Revista Brasileira de

Psiquiatria,26(suppl.3),44-46.

Scott,J.,Garland,A.,&Moorhead,S.(2001).Apilotstudyofcognitivetherapyinbipolar

disorders.PsychologicalMedicine,31,459-467.

Bieling,P. J.,&MacQueen,G.M.(2004).Bipolardisorderandpersonality:Constructs, findings,

andchallenges.InM.Rosenbluth,S.H.Kennedy,&R.M.

Basco,M.R.,&Rush,A. J(1996).Cognitive-Behavioral therapy forbipolardisorder.NewYork :

GuilfordPress.

Schwannauer,M.(2004).Cognitive-behaviouraltherapyforbipolaraffectivedisorder.InM.

Power(Ed.),Mooddisorders:Ahandbookofscienceandpractice(pp.259-273).Chichester,

UK:Wiley.

Lam,D.H.,Watkins,E.R.,Hayward,P.,etal.(2003).Arandomizedcontrolledstudyofcognitive

therapy for relapseprevention forbipolar affectivedisorder: outcome of the first year.

ArchGenPsychiatry,60(2):145-152.

Bieling,P.J.,McCabeR.E&Antony,M.M(2006).Cognitive-BehaviouralTherapyinGroups.The

GuilfordPress:NewYork.

Newman,C.F.,Leahy,R.L.,Beck,A.T.,Reilly-Harrington,N.A.,&Gyulai,L.(2002).Bipolar

disorder:Acognitiveapproach.Washington,DC:AmericanPsychologicalAssociation.

Patelis-Siotis,I.,Young,L.T.,Robb,J.C.,Marriott,M.,Bieling,P.J.,Cox,L.C.&Joffe,R.T.(2001).

Groupcognitivebehaviouraltherapyforbipolardisorder:Afeasibilityandeffectiveness

study.JournalofAffectiveDisorders,65,145-153.

D’Zurilla,T.J.,&Goldfried,M.R.(1971).Problemsolvingandbehaviourmodification.Journalof

AbnormalPsychology,78,107-126.

Hawton,K.,&Kirk,J.(1989).Problemsolving.InK.S.Hawton,P.M.Salkovskis,J.Kirk,&D.M.

Clark (Eds.),Cognitive behaviour therapy for psychiatric problems: A practical guide (pp.

406-426).Oxford,UK:OxfordUniversityPress.

Mueser,K.(1998).Socialskillstrainingandproblemsolving.InAS.Bellack&M.Hersen(Eds.),

Comprehensiveclinicalpsychology(vol.6,pp.183-201).NewYork:Elsevier.

Lam,D.H.,Hayward,P.,Watkins,E.R.,Wright,K.,ShamP.(2005).Relapsepreventioninpatients

withbipolardisorder:cognitivetherapyoutcomeafter2years.AmJ

Psychiatry,162(2):324-32.

Ball,J.R.,Mitchell,P.B.,Corry,J.C.,Skillecorn,A.,Smith,M.,Malhi,G.S.(2006).Arandomized

controlledtrialofcognitivetherapyforbipolardisorder:focusonlong-termchange.JClin

Psychiatry,67(2):277-286.

Scott,J.,Paykel,E.,Morris,R.,etal.(2006).Cognitive-behaviouraltherapyforsevereand

recurrentbipolardisorders;randomizedcontrolledtrial.BrJPsychiatry,188:313-320.

64

Zaretsky,AE.,Lancee,W.,Parikh,SV.,etal.(2006).IsCBTmoreeffectivethanpsychoeducationin

thetreatmentofbipolardisorder?CanJPsychiatry.

Miklowitz,D.J.etal.(2007).Psychosocialtreatmentsofbipolardepression:a1-yearrandomized

trial from the systematic treatment enhancementprogram.ArchGenPsychiatry,64(4):

419-426

Palmer,A.G.,Williams,H.,&Adams,M.(1995).CBTinagroupformatforbipolaraffective

disorder.BehaviouralandCognitivePsychotherapy,23,153-168.

Hirschfeld, D. R., Gould, R. A., Reilly-Harrington ,N. A., et al.(1998).Short-term adjunctive

cognitive-behavioral group therapy for bipolar disorder: preliminary results from a

controlledtrial.ProgramandabstractsoftheAnnualConferenceoftheAssociationforthe

AdvancementofBehaviorTherapy.Washington,DC.

Bagby (Eds.), Depression and personality: Conceptual and clinical challenges (pp. 187-227).

WashingtonDC:AmericanPsychiatricPress.

Thase,M.(2006).ExaminingtheRoleofPsychotherapyintheManagementofBipolarDisorder.

MedscapePsychiatry&MentalHealth,11,(1)112-119.

65

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣΑΣΘΕΝΟΥΣΜΕΔΙΠΟΛΙΚΗΔΙΑΤΑΡΑΧΗ1

ΕυρυδίκηΠερδικάρη&Κων/νοςΕυθυμίου

Ιούλιος2011

1.ΙΣΤΟΡΙΚΟΓενικέςπληροφορίεςκαιαίτημα

Ο Α. είναι 26 ετών, άγαμος, φοιτητής σε Ιδιωτική Σχολή, στο τμήμα Ηλεκτρονικών,

κατάγεταιαπότηνΑλεξανδρούποληκαικατοικείμετηναδερφήτουστηνΑθήνα.

Προσήλθε στο Τμήμα Θεραπειών Ενηλίκων (ΤΘΕ) του Ινστιτούτου Έρευνας και

Θεραπεία της Συμπεριφοράς (ΙΕΘΣ) την 12η Νοεμβρίου 2007 με κύριο αίτημα την

κατανόηση της ασθένειάς του (Διπολική Συναισθηματική Διαταραχή), την

αντιμετώπισητουαισθήματοςστιγματοποίησηςκαθώςεπίσηςκαιτωνδιαπροσωπικών

τουδυσκολιών.Ενημερώθηκεκαισυμφώνησεγιατηντηλεφωνικήεπικοινωνίαπουθα

είχεηθεραπεύτριαμετονθεράπονταιατρότουπροκειμένουναυπάρξειθεραπευτικός

συντονισμός,ενώδενυπήρξεδιευκρίνισηγιατοανείχελάβειγνώσηοιατρόςτουγια

τοενλόγωαίτημάτου.

Ενημερώθηκε για τις υπηρεσίες του ΙΕΘΣ από οικογενειακό φίλο (μέλος ΔΕΠ

ψυχολογίαςστοΗ.Β.).

ΙστορικόΑσθένειας

Ηέναρξητηςδιαταραχήςτουπροσδιορίζεταιχρονικάτο2000,περίοδοκατάτηνοποία

οΑ.φοιτούσεστοπρώτοέτοςτηςΣΙΡ(ΣχολήΙπτάμενωνΡαδιοναυτίλων)όπουβίωνε

πίεση και στρες. Παρουσίασε καταθλιπτική συμπτωματολογία (υπερκόπωση,

αδυναμία,απόσυρση),γεγονόςπουαρχικάαπέκρυψεαπότηνΙατρότηςΜονάδος,ενώ

τουχορηγήθηκεαντικαταθλιπτικήαγωγήαπότονψυχίατροπουπαρακολουθούσετην

μητέρατου.Λίγουςμήνεςμετάεμφάνισεκλινικόεπεισόδιομεαπαίτησηνοσηλείαςστο

ΑιγινήτειοΝοσοκομείογιαπερίπου2εβδομάδες(θεράπωνιατρόςκοςκαθ.ΧΨ).

Δόθηκε διάγνωση από το Γενικό Νοσοκομείο Αεροπορίας (ψυχολογικά προβλήματα)

και αναγκάστηκε να διακόψει την φοίτηση στην ΣΙΡ. Η διάγνωση του επέτρεψε να

επιλέξει οποιοδήποτε τμήμα Ανώτατου Εκπαιδευτικού Ιδρύματος χωρίς εισαγωγικές

εξετάσειςκαιπροτίμησετοΟικονομικότμήματηςΑΣΟΕΕ.

1 Τα στοιχεία του ασθενούς έχουν τροποποιηθεί σε σημαντικό βαθμό, ώστε να προστατευτεί η ανωνυμία του

66

Το 2004 ο Α. εκδήλωσε δεύτερη σοβαρή υποτροπή και νοσηλεύθηκε στο Αιγινήτειο

Νοσοκομείο για 3 μήνες. Χαρακτηρίζει την εμπειρία της νοσηλείας τραυματική ενώ

σύμφωνα με τον αιτιοπροσδιορισμό του ιδίου αφορμή ήταν το γεγονός

συναισθηματικήςαπογοήτευσης.

ΤοΜάιοκαιΔεκέμβριο2007εμφάνισευποτροπήηοποίααντιμετωπίστηκεμερύθμιση

τηςφαρμακευτικήςαγωγήςαπότονθεράπονταιατρό.

Ηχαμηλήακαδημαϊκήαπόδοσηκαιηαδυναμίαολοκλήρωσηςτουκύκλουσπουδώντον

οδήγησαντοΦεβρουάριοτου2008 σεεναλλακτικήακαδημαϊκήεπιλογή (εγγράφεται

σετμήμαΙδιωτικήςΣχολής).

Στοτέλοςτουκαλοκαιριούτου2008, ενώβρίσκεταιστοπατρικότουσπίτι, εμφάνισε

υποτροπή (άγχος, ανησυχία, υπερδιέγερση και αϋπνία) την οποία αυτοδιαχειρίστηκε

και υπήρξε ύφεση των συμπτωμάτων. Μετά από ένα μήνα περίπου, ακολούθησε

εκδήλωσηκλινικούεπεισοδίουστηνΑθήνα(αϋπνία,μυθοπλασία,υπερδιέγερση,έντονη

ανησυχία, φόβος) το οποίο αντιμετωπίστηκε με κατάλληλη ψυχοφαρμακευτική

παρέμβασηαπότονθεράπονταιατρό.

Ητακτικήφαρμακευτικήαγωγήτουθεραπευόμενουαποτελείταιαπόλίθιο(Lithiofor)

και βαλπροϊκό νάτριο (Depakine). Στην εμφάνιση κλινικού επεισοδίου υπάρχει

φαρμακευτική ενίσχυση με ολανζαπίνη (Zyprexa) και / ή στην εμφάνισης αϋπνίας

χορηγούνταιβενζοδιαζεπίνες(Tavor)

ΨυχιατρικόΙστορικό

Α)ΑτομικόΙστορικό

Από την παιδική του ηλικία δεν αναφέρει δυσάρεστα η τραυματικά γεγονότα, τη

χαρακτηρίζει καλή και ξέγνοιαστη. Περιγράφει καλή την σχολική του επίδοση στο

Δημοτικόκαθώςκαιτιςσχέσειςτουμεδασκάλουςκαισυμμαθητές.Τονεαυτότουως

παιδίτονπεριγράφειήσυχο,ήπιοκαιεσωστρεφή.

Θυμάται την παρουσία του παππού και της γιαγιάς στην ανατροφή του, με τους

οποίουςείχεπολύκαλήσχέση.

Σαν τραυματική εμπειρία στην εφηβεία αναφέρει τον θάνατο της γιαγιάς του (88

ετών).

Σαν ορόσημο ζωής αναφέρει την οικογενειακή μετακόμιση σε χώρα της Βόρειας

Ευρώπης στην ηλικία των12, όπου οι γονείς του εργάστηκαν σαν εκπαιδευτικοί και

διέμειναν για 5 έτη. Αναφέρει ότι στην αρχή η προσαρμογή ήταν δύσκολη, μέχρι να

εξοικειωθεί με την γλώσσα (διάρκεια 1 έτος). Στη συνέχεια προσαρμόστηκε στο νέο

67

τρόπο ζωής, φοίτησε σε σχολείο της χώρας με ενισχυτική διδασκαλία από

φροντιστήρια.

Η σχολική του επίδοση στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο ήταν μέτρια. Σαν έφηβος στην

χώρα διαμονής του αναφέρει ικανοποιητική κοινωνική ζωή (πάρτυ, σινεμά,

συναντήσεις με φίλους). Επιστρέφοντας στην Ελλάδα (17 ετών) αντιμετώπισε πάλι

δυσκολίαπροσαρμογής,κυρίωςμετηνδιαδικασίατωνεισαγωγικώνεξετάσεων,καθώς

δενείχεπροετοιμαστείκατάλληλα.Συχνά,αναπολείτοντρόποζωήςστοεξωτερικό.

Κατά την διάρκεια προετοιμασίας των εισαγωγικών εξετάσεων στην Γ’ Λυκείου

εμφάνισεαγχώδησυμπτωματολογία(δύσπνοια,σφίξιμοστονθώρακα)καθώςαφενός

δεχόταν πίεση από την πλευρά της μητέρας του αφετέρου ο ίδιος θεωρούσε την

επιτυχίαστιςεξετάσειςεπιβεβλημένη.Έλαβεψυχολογικήυποστήριξηγια4-5συνεδρίες

και τασυμπτώματααποδρόμησαν. Ενδεχόμενη αποτυχίαστις εξετάσεις σήμαινε «δεν

θαείμαιικανός,δενθαείμαιαποδεκτός».

Τελικώς δεν πέτυχε στις εξετάσεις και αναγκάστηκε να παραμείνει στην

Αλεξανδρούπολη προκειμένου να επιχειρήσει εκ νέου την εισαγωγή του μέσω των

Πανελλαδικών,περίοδοτηνοποίαχαρακτηρίζειπολύδύσκοληκαθώςέμεινεχωρίςτους

φίλουςτουοιοποίοιείχανεισαχθείσεδιάφορεςσχολές.

Τελικώςτηδεύτερηφορά(έτος2000)πέτυχετηνεισαγωγήτουστηΣΙΡ,ηοποίαήτανη

δεύτερηεπιλογήτου,μετάτηΣχολήΑξιωματικώντηςΑστυνομίας.Τοσυναίσθημαγια

την επιτυχία του ήταν ουδέτερο αλλά την αποδέχθηκε λόγω επαγγελματικής

εξασφάλισης.

ΜετάτηνεμφάνισηκαταθλιπτικήςσυμπτωματολογίαςδιεκόπηηφοίτησήτουστηΣΙΡ

καιενεγράφηστηνΑΣΟΕΕ(έτος2001)όπουπαρέμεινεγιαέξιχρόνια.Αδυνατώνταςνα

αποδώσει στις εξετάσεις (πέτυχε σε 5 μαθήματα από τα 38), συνέχισε από το

Φεβρουάριοτου2008σεΙδιωτικήΣχολή,τηνοποίακαιπαρακολουθείμέχρισήμερα.

Αγαπημένητουεξωσχολικήδραστηριότηταείναιηκαλαθοσφαίρισηκαιαπότηνηλικία

των 9 συμμετείχε στην ομάδα του σχολείου και σε τοπικούς ομίλους στην

Αλεξανδρούπολη και στο εξωτερικό όπου διέμενε. Φιλοδοξία του ήταν να γίνει

καλαθοσφαιριστής αλλάλόγωτης δύσκολης επαγγελματικήςαποκατάστασηςδεν το

επεδίωξε.

Στην έφηβος δεν είχε ερωτική σχέση καισύμφωναμε τον ίδιο απέφευγε νασυνάψει

κάποια,παράτηνεπιθυμίακαιτηνδυνατότηταπουείχε,λόγωανησυχίαςενδεχόμενης

παραμέλησης τωνμαθημάτων του.Μέχρι σήμερα δεν έχει ολοκληρωμένησεξουαλική

σχέση, κάτιπου τουπροκαλεί άγχος και απογοήτευση.Κατηγορεί τον εαυτότουπου

δενάδραξετιςευκαιρίεςστοπαρελθόν.

Τονενδιαφέρεινααποκτήσεισταθερήσυναισθηματικήκαιερωτικήσχέση.

68

Όσοναφοράτηνκοινωνικήτουζωή,διατηρείακόμακαισήμεραφίλουςαπότοΛύκειο,

με τους οποίους διατηρεί τηλεφωνική επικοινωνία ενώ συναντά κατά τη διάρκεια

διακοπώνστηνΑλεξανδρούπολη,ενώαπότηνφοίτησήτουστηνΑΣΟΕΕαναφέρειότι

απέκτησετρειςνέουςφίλους.

Θεωρείότιηασθένειάτουέχειαντίκτυποόχιμόνοστον ίδιοαλλάκαιστονπερίγυρό

του,είναιυποχρεωμένοςναλαμβάνειεφ’όρουζωήςφαρμακευτικήαγωγή,πράγμαπου

τονενοχλείκαιαποδίδειτοπρόβλημάτουστιςαπαιτήσειςτηςκοινωνίας,τηνανεργία

καιστηνανάγκητουίδιουναανταπεξέλθεισεαυτές.

B)ΟικογενειακόΙστορικό

Ο Α. είναι δεύτερο παιδί πενταμελούς οικογένειας. Ο πατέρας του, ετών 56, είναι

καθηγητήςΦυσικήςστηνδευτεροβάθμιαεκπαίδευση,ημητέρατου,ετών49,δασκάλα,

ζουν στην Αλεξανδρούπολη. Έχει μια αδερφή μικρότερη (25 ετών), τελειόφοιτη

Αρχαιολογίας(ζουνμαζίστηνΑθήνα)καιένανμεγαλύτεροαδερφό(31ετών)φοιτητής

Φαρμακευτικής.

Χαρακτηρίζειτονπατέρατουπολύκαλό,εργατικό,ήρεμο,υπομονετικόκαιθεωρείότι

τουμοιάζειπιοπολύστονχαρακτήρακαιστηνεξωτερικήεμφάνιση.Τημητέρατουτην

χαρακτηρίζει αυστηρή, εργατική και τελειομανή. Αναφέρει καλές σχέσεις με όλα τα

μέλη της οικογένειας, νιώθει αγαπητός, αποδεκτός απότους γονείς τουκαι τους έχει

εμπιστοσύνη.Όσον αφοράτααδέρφια του,αναφέρει συνηθισμένεςσυγκρούσειςπου

έχουνόλατααδέρφια,ενώέχειιδιαίτερηαδυναμίαστοναδερφότου.

Η μητέρα του παρακολουθείται από ψυχίατρο στην Αλεξανδρούπολη και λαμβάνει

φαρμακευτική αγωγή λόγω συναισθηματικής διαταραχής. Είναι κάτι που δεν

συζητιέται στο σπίτι και ο ίδιος το ανακάλυψε από τις οδηγίες χορηγήσεως του

φαρμάκουπουλαμβάνειημητέρατου.

Ο μητρικός παππούς του (76 ετών) είχε νοσηλευθεί παλαιότερα σε κλινική «γιατί

πέρασε πολύ δύσκολα χρόνια», λαμβάνει Φ/Α χωρίς να αναφέρει περισσότερα.

Σύμφωνα με πληροφορίες από τον πατέρα, ο μητρικός παππούς νοσεί επίσης από

Διπολική Διαταραχή, γεγονός που έχουν αποφασίσει οικογενειακώς να αποκρύψουν

απότονΑ.γιαναμηνστεναχωρηθεί.

69

2.ΔΙΑΤΥΠΩΣΗΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ

2.1Ανάλυση

Εκλυτικό αίτιο για την εκδήλωση της ασθενείας του θεραπευμένου φαίνεται να

αποτέλεσετοαυστηρόκαιαπαιτητικόπεριβάλλονστηνστρατιωτικήσχολή(ΣΙΡ)όπου

λειτούργησε ψυχοπιεστικά και εμφανίστηκε καταθλιπτική συμπτωματολογία.

Εκτιμάταιότιηπαραμονήστοστρατιωτικόπεριβάλλονσυντέλεσεώστεστησυνέχεια

ναεκδηλωθείκλινικόεπεισόδιοκαιοθεραπευόμενοςνανοσηλευθείσεΝοσοκομείο.

Εξετάζοντας την χρονική στιγμή και το πλαίσιο στο οποίο εμφανίζονται τα επόμενα

κλινικάεπεισόδιακαιοιυποτροπές,συμπεραίνουμετοσυντελεστικόρόλοτουυψηλού

άγχους και των αρνητικών σκέψεων που συνόδευαν τα γεγονότα της ζωής του τις

συγκεκριμένες περιόδους, παράλληλα με τους νευροβιολογικούς παράγοντες.

Συγκεκριμένα, στην ηλικία των 22 όπου εμφάνισε το δεύτερο σημαντικό κλινικό

επεισόδιομεανάγκηνοσηλείας,είχεπροηγηθείσυναισθηματικήαπογοήτευσηπουτον

είχεεπιφορτίσεισυναισθηματικάκαιείχεπυροδοτήσειτοαίσθημααπόρριψης.

Στην συνέχεια, οι επόμενες υποτροπές εμφανίστηκαν τον Ιούνιο και Δεκέμβρη 2007,

περίοδοι κατά τις οποίες ο θεραπευόμενος προετοιμαζόταν για την εξεταστική

εξαμήνου στην ΑΣΟΕΕ. Συνοδεύονταν από ιδιαίτερα υψηλό άγχος και αρνητικές

σκέψεις αποτυχίας, τα οποία αποδιοργάνωναν τον θεραπευόμενο νοητικά και

συναισθηματικά,δυσχεραίνονταςτηνδιαδικασίατηςμελέτης.Οθεραπευόμενοςπαρά

τηνπροσπάθειαπουκατέβαλε,σταέξιχρόνιαφοίτησηςστηνσχολήείχεκατοχυρώσει

μόνοπέντεαπό τατριάνταοκτώμαθήματα.Ηαπαίτησηγιαμελέτηαποτελούσε την

αφετηρία για σκέψεις ανικανότητας και του φαύλου κύκλου αποτυχίας. Συνέπεια

αυτού ήταν η αδυναμία συγκέντρωσης, αύξηση των επιπέδων άγχους, έντονος

μηρυκασμός αρνητικών σκέψεων, τα οποία με την σειρά τους οδηγούσαν σε

κατεύθυνσηπουευνοούσετηνυποτροπή.

Ηαπόφασητου ίδιου για εναλλακτικήεπιλογήσπουδώνλειτούργησε ευνοϊκάστονα

υπάρξεισυναισθηματικήσταθερότητα,απουσίαάγχουςκαιαίσθημαεπιτυχίας,καθώς

ήταν σε θέση να ανταπεξέλθει στις απατήσεις της νέας σχολής. Τον Ιούνιο 2008 ο

θεραπευόμενοςσυμμετέχει γιαπρώτηφοράσε εξεταστικήμεαυτοπεποίθηση, θετική

σκέψηγιατοαποτέλεσμακαιπολύχαμηλάεπίπεδαάγχους,όπουκαιγιαπρώτηφορά

επιτυγχάνεισεεξεταστική.

ΤονΑύγουστο2008 ενώβρίσκεται στηνπόλη καταγωγής του, εμφανίζονταισημάδια

υποτροπής (άγχος, ανησυχία, υπερδραστηριότητα, κακή διάθεση). Την συγκεκριμένη

περίοδο ο θεραπευόμενος βίωνε αίσθημα ανίας καθώς υπήρχε απουσία

δραστηριοποίησης και αίσθημα μελαγχολίας λόγω της λήξης των καλοκαιρινών

διακοπών. Υπήρξε αυτοδιαχείριση των συμπτωμάτων εφαρμόζοντας τεχνικές

70

γνωσιακής αναδόμησης. Νιώθοντας ικανοποίηση για την μερική ικανότητα αυτό-

ελέγχουεπιστρέφειστηνΑθήνα.Συνεχίζειναυπάρχειαπουσίαδραστηριοποίησηςκαι

αίσθημα ανίας, ενώεμφανίζονται επίμονεςαρνητικέςσκέψεις για την επαγγελματική

τουαποκατάστασηκαι τηντρέχουσαοικονομική τουκατάσταση, καθώςσυντηρείται

οικονομικά αποκλειστικά από τους γονείς του. Ακολουθεί επεισόδιο υποτροπής,

φαρμακευτικήρύθμισηαπότονθεράπονταιατρόκαιπερίοδοςανάρρωσης.

2.2 Ανάλυση δυσλειτουργικής συμπεριφοράς βάσει οριζόντιας και κάθετης

ανάλυσηςτηςπαρούσαςκατάστασης

Οι κυρίαρχες αυτόματες σκέψεις του θεραπευμένου αφορούν το αίσθημα αποτυχίας

στον ακαδημαϊκό και συναισθηματικό τομέα και την ευαισθησίαστην κριτική και τα

σχόλια των άλλων. Τα συνήθη συναισθήματα είναι θυμός, λύπη, αμηχανία, τα οποία

κυρίως υπομένει και οδηγείται σε νοητική αποδιοργάνωση και συναισθηματική

αναστάτωση. Συχνά τα βράδια διακατέχεται από αρνητικές σκέψεις, δυσχεραίνοντας

τηνέλευσητουύπνου,μεσυνέπειατηνδιατάραξητουκύκλουτουύπνου,αυξάνοντας

τις πιθανότητες για ενδεχόμενη υποτροπή. Οι αντισταθμιστικές στρατηγικές που

υιοθετεί επιβεβαιώνουν την αδυναμία διαχείρισης αγχογόνων καταστάσεων,

επιδεινώνονταςτηνσυναισθηματικήφόρτισηκαιτονμηρυκασμόαρνητικώνσκέψεων.

Οι πυρηνικές του πεποιθήσεις σχετίζονται με ανικανότητα στον ακαδημαϊκό τομέα,

κακοτυχίαστονσυναισθηματικότομέακαικατωτερότηταστονκοινωνικότομέα.

Οιενλόγωπεποιθήσειςσυντηρούνμίαιδιαιτέρωςμακρόχρονηευαλωτότηταπροςτην

διαταραχή του θεραπευμένου, καθιστώντας τον έντονα επιρρεπή στην εμφάνιση

κλινικούεπεισοδίουοποτεδήποτεενεργοποιούνται.

Οιυποθετικέςπαραδοχέςκαικανόνεςπουφέρειοθεραπευόμενοςεπιβεβαιώνουντην

ανάγκητουγιαμίαάτρωτηεικόνακαιγια«επιτυχημένοφαίνεσθε»προςτουςάλλους,

προκειμένουναανταπεξέλθειστιςαπαιτήσειςτηςζωής.Ηασθένειάτουαπότηνάλλη

καταρρίπτειτονκανόνααυτόκαιεικάζουμεότιαποτελείτηναιτίαδυσκολίαςαποδοχής

καιάρνησηςτηςασθένειας.

Επίσης,υπάρχουναπρόσφοροικανόνες(«Μετάτηναποτυχίαθαέρθεικαιηεπιτυχία»)

που διέπουν τον συναισθηματικό τομέα και δυσχεραίνουν την λειτουργικότητά του

στιςδιαπροσωπικέςσχέσεις.

71

Εν κατακλείδι, ο θεραπευόμενος εμφανίζει μία μορφή καταθλιπτικής τριάδας (Beck)

όπουχαρακτηρίζεταιαπό:

· Αρνητικήθεώρησηεαυτού(Είμαικακότυχος,ανίκανος,κατώτερος)

· Αρνητική θεώρηση κόσμου (Ο κόσμος είναι σκληρός, οι ανθρώπινες σχέσεις

δύσκολες)και

· Αρνητική θεώρηση μέλλοντος όσον αφορά την επαγγελματική του

αποκατάσταση.

Οι εν λόγω καταθλιπτικογόνες πεποιθήσεις εξασφαλίζουν πρόσφορο έδαφος για

υποτροπήστηνκατάθλιψηκαισυνεπώςεπιπρόσθετηευαλωτότηταπροςτηνασθένειά

του.

72

ΑυτόματεςΣκέψεις(ΟριζόντιαΔιερεύνηση)

«Όλοδίνω,δίνωκαιδενπαίρνωτίποταπίσω…»Τομείς1)Πανελλήνιες2)ΣΙΡ3)ΑΣΟΕΕ4)Συναισθηματικόςτομέας«Τασχόλιατωνάλλωνμετράνε.Επιβεβαιώνουνκάποιαπράγματα.Ότανείναιθετικάμεανεβάζουν,ότανείναιαρνητικάμεμειώνουν,μεθίγουν»«Φοβάμαιτηνκριτικήτωνάλλωνγιατίνιώθωκατώτερος(κοινωνικά)»

ΠυρηνικέςΠεποιθήσεις(ΚάθετηΔιερεύνηση)Είμαικακότυχος(στιςδιαπροσωπικέςσχέσεις)

Είμαιχαζός,ανίκανος(στονακαδημαϊκότομέα)

Νιώθωκοινωνικάκατώτερος(σχόλιαάλλων)

Υποθετικέςπαραδοχές/πεποιθήσεις/κανόνες

«Πρέπειναείσαιδυνατόςγιανατακαταφέρειςαυτήτηνεποχή»

«Ανδενέχωμεγάληαυτοπεποίθησητότεδενμπορώνατακαταφέρω»

(σεκοινωνικό,επαγγελματικόκαιπροσωπικόεπίπεδο)

«Οκόσμοςείναισκληρός»

«Οιανθρώπινεςσχέσειςδύσκολες.Οιάνθρωποιφοβούνταικαιδενανοίγονται»

«Τοαρνητικόκουτσομπολιόμουχαλάειτηνεικόνατουεαυτούμου.Δίνωαρνητικήεικόνα,ότιείμαιαποτυχημένος»

«Θέλωναδείχνωπάνταθετική,επιτυχημένηεικόνα»(κοινωνικά,ακαδημαϊκά,προσωπικά)

«Δενείναικαλόσυναίσθημαοθυμός.Δενπρέπειναθυμώνωγιατίδενμπορώνατοελέγξωσωστά»

«Οιχαμηλώντόνωνάνθρωποι,όπωςεγώ,δεννευριάζουν»

«Οιγυναίκεςεπιλέγουνλιγότεροεμφανίσιμουςάντρεςγιανανιώθουνασφάλεια»

«Μετάτηναποτυχίαθαέρθεικαιηεπιτυχία(φλερτ)»ΑντισταθμιστικέςΣτρατηγικές

ΜηρυκασμόςΣκέψεωνΑνοχήαρνητικώνσυναισθημάτωνΆτρωτηεικόναΕσωστρέφειαΚαταπίεσησκέψης

73

ΔιάγραμμαΣυμπεριφοριστικήςΑνάλυσηςΘεραπευμένου

Κατάσταση1Ηκοπέλαμετηοποίαβγαίνωγιαμίαεβδομάδαμουανακοινώνειότιθέλειναείμαστεμόνοφίλοι.

Κατάσταση2

ΣυμφοιτήτριααπότηνΑΣΟΕΕ:

«Καλά,εγκατέλειψεςτηνσχολή;;;;»

Κατάσταση3

Βρίσκομαισεpartyκαιζητάωαπόκοπέλαπουμουαρέσειναβγούμε

γιακαφέ.Μεαπορρίπτειεπιδεικτικά.

Κατάσταση4

Βρίσκομαιμεπαρέασενυχτερινό

κέντρο.Οιαπέναντιμαςκοιτούσαν,

κοιτούσαντοκινητόκαιγελούσαν.

ΑυτόματηΣκέψη

«Γιατίσεμένα;»

«Οάλλοςθαείναικαλύτερος;»

«Πώςθαμπορέσωνακάνωσχέση;»

ΑυτόματηΣκέψη

«Δενμουαρέσειτοεγκατέλειψα;»

«Δενμουαρέσειναμεσχολιάζουν;»

«Α,τοβλάκατόσαχρόνιαδενκατάφερετίποτα;»

ΑυτόματηΣκέψη

«Απόρριψη»

«Είναιχαζό»

(αυτόπουείπε)

ΑυτόματηΣκέψη

«Βλέπουντοvideoκαιμαςκοροϊδεύουν»

ΝοηματοδότησηΕίμαιανίκανος

ΝοηματοδότησηΕίμαιχαζός

ΝοηματοδότησηΕίμαικακότυχος

ΝοηματοδότησηΝιώθωκοινωνικά

κατώτερος

Συναίσθημα

Νεύρα

ΘυμόςΣτεναχώρια

Συναίσθημα

Εκνευρισμός

Θυμός

Συναίσθημα

Αμηχανία

Συναίσθημα

Θυμός

Νεύρα

ΣυμπεριφοράΠροςνέααναζήτηση…

Συμπεριφορά

Δίνωεξηγήσειςστηνσυμφοιτήτριαμου.

Παραπονιέμαιστονφίλομουπουτοανακοίνωσε.

Συμπεριφορά

Σκέφτηκανααπαντήσω«δενσε

φοβάμαι»Δενέκανατίποτα.

Συμπεριφορά

Αναστάτωση

ΣυνέπειεςΑίσθημαΑποτυχίας

ΣυνέπειεςΜηρυκασμόςσκέψεων

ΔυσφορίαΑναστάτωση

Θυμός

ΣυνέπειεςΕνόχληση

ΣυνέπειεςΚακήδιάθεσηΜηρυκασμόςσκέψεων

74

3.ΣΥΓΧΡΟΝΗΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ–ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟΣΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ

Στην σύγχρονη βιβλιογραφία αρκετές αναφορές υποστηρίζουν τον επικουρικό αλλά

εμπεριστατωμένασημαντικόρόλοτωνψυχολογικώνπαρεμβάσεωνστηνθεραπείατης

ΔιπολικήςΔιαταραχής,ότανσυνυπάρχουνμετηνφαρμακοθεραπεία.

Ησυμβολήτωνψυχολογικών,κοινωνικώνκαιοικογενειακώνπαραγόντωνστηνπορεία

και εξέλιξη της Διπολικής Διαταραχής λαμβάνει αυξανόμενη αναγνώριση στους

ερευνητικούς κόλπους ενώ αποτελεσματικές αποδείχτηκαν και οι παρεμβάσεις που

βασίζονται στο θεωρητικό μοντέλο του άγχους-ευαλωτότητας (stress-vulnerability

model)1.

Τα πορίσματα δύο πρόσφατων ανασκοπήσεων, με στόχο την διερεύνηση της

αποτελεσματικότητας διάφορων μορφών ψυχοκοινωνικών παρεμβάσεων σε

συνδυασμό με την φαρμακοθεραπεία, υποστηρίζουν, σε γενικές γραμμές, ότι οι

ψυχοκοινωνικές προσεγγίσεις συμβάλλουν στην μείωση της συχνότητας των

υποτροπών,στηνύφεσητηςσοβαρότηταςτηςσυμπτωματολογίαςκαιστηνενίσχυση

τηςπειθαρχίαςτουασθενούςόσοναφοράτηνφαρμακευτικήαγωγή2,3.

Συγκεκριμένα, αναφέρεται ότι η Γνωσιακή/Συμπεριφοριστική Θεραπεία, εστιάζοντας

στην αναδόμηση των δυσλειτουργικών γνωσιών και συμπεριφορών του ασθενούς,

δύναταινααναστείλειτηντροφοδότησητουκύκλουτηςΔιπολικήςΔιαταραχής.

Ενθαρρυντικά ήταν και τα αποτελέσματα για την θεραπεία που εστιάζει στην

οικογένεια του ασθενούς (Family-focused therapy) όπως και για την ομαδική

ψυχοεκπαίδευση. Η πρώτη στοχεύει στην μείωση /εξάλειψη του ενδο-οικογενειακού

άγχους και αντιπαράθεσης και στην συν-θεραπευτική εμπλοκή των μελών της

οικογένειας αποσκοπώντας στην βελτίωση της πορείας του ασθενούς. Η δεύτερη

στοχεύει στην πληροφόρηση της διαταραχής και στην διαχείριση της

συμπτωματολογίας, αποσκοπώντας στην έγκαιρη αναγνώριση των πρόδρομων

συμπτωμάτωνκαιστηνπρόληψηυποτροπής.

Καναδική ανασκόπηση επιβεβαιώνει την εύρωστη αποτελεσματικότητα των

προαναφερθεισών ψυχοκοινωνικών παρεμβάσεων στην πρόληψη της υποτροπής,

τονίζονταςπαράλληλακαιτηναποτελεσματικότητατηςΓνωσιακήςΣυμπεριφοριστικής

προσέγγισηςστηθεραπείατωνεναπομεινάντωνκαταθλιπτικώνσυμπτωμάτων4.

ΣεπολύπρόσφατοάρθροτουZaretskyκαι τωνσυνεργατώντου, όπουδιατυπώνεται

τοερευνητικόερώτημαανηΓ/ΣΘεραπείαείναιαποτελεσματικότερητηςβραχύχρονης

ψυχοεκπαίδευσης, αποδεικνύεται ότι ένα μακρόχρονο πρόγραμμα Γ/Σ θεραπείας

δύναται να προσφέρει επιπρόσθετα οφέλη στην θεραπεία της Διπολικής Διαταραχής

έναντιτηςβραχύχρονηςψυχοεκπαίδευσης5.

75

Στον εν λόγω θεραπευόμενο εφαρμόστηκε ένα δομημένο πρόγραμμα Γνωσιακής

ΣυμπεριφοριστικήςπροσέγγισηςγιατηνΔιπολικήΔιαταραχή,μεδύοβασικούςάξονες.

Α)ΓνωσιακήΣυμπεριφοριστικήΨυχοθεραπεία

Β)Ψυχοεκπαίδευση

3.1ΘεραπευτικοίΣτόχοι

ΟιστόχοιτηςΓ/ΣΨυχοθεραπείαςπεριλαμβάνουν

i. ΓνωσιακήΑναδόμησητωνδυσλειτουργικώνπεποιθήσεων

ii. Αποδοχήτηςασθένειας

iii. Εκπαίδευσηστιςτεχνικέςεπικοινωνίαςκαιστιςκοινωνικέςδεξιότητες

iv. Διαχείρισηθυμού

ΟιστόχοιτηςΨυχοεκπαίδευσηςπεριλαμβάνουν

i. ΑιτιολογίατηςΔιπολικήςΔιαταραχής

ii. Θεραπεία

iii. Αυτοδιαχείριση

iv. Προσαρμογήμετάαπόυποτροπή

Λαμβάνοντας υπόψη την πολύπλοκη φύση της συγκεκριμένης διαταραχής και την

αποτελεσματικότητα της ψυχοεκπαίδευσης, σύμφωνα με τα σχετικά ερευνητικά

πορίσματα, δόθηκε έμφαση στην κατανόηση της ασθένειας από τον θεραπευόμενο,

πέραν της βιολογικής θεώρησης, μέσα από την Γνωσιακή Συμπεριφοριστική

προσέγγιση(βλ.Παράρτημα1).

Ο θεραπευόμενος πληροφορήθηκε για την αλληλεπίδραση άγχους και κλινικού

επεισοδίου βάσει του μοντέλου άγχος-ευαλωτότητα (βλ. Παράρτημα 2) και για τον

προληπτικό ρόλο της Γ/Σ ψυχοθεραπείας, σε πρώτο επίπεδο μέσω της εκμάθησης

διαχείρισης του άγχουςκαισεδεύτερο επίπεδομέσωτηςπρώιμηςαναγνώρισης των

πρόδρομωνσυμπτωμάτων.

Επιπρόσθετα, τονίστηκε η θεραπευτική σημαντικότητα της «σταθερότητας» σε τρεις

βασικούς τομείς α) στην λήψη της φαρμακευτικής αγωγής β) στο καθημερινό

πρόγραμμα δραστηριοτήτων γ) στον κύκλο του ύπνου-αφύπνισης. Εφαρμόστηκε η

τεχνικήεπίλυσηςπροβλήματοςότανηαπαίτησηγιασταθερότητασυγκρουότανμετις

76

επιθυμίες του θεραπευμένου (π.χ. νυχτερινή διασκέδαση, χρήση αλκοόλ ενόψει

διακοπών,παρατεταμένηέκθεσηστονήλιο,φόβοςγιασχόλιααπόφίλους).

Στην δεύτερη φάση της ψυχοεκπαίδευσης ο θεραπευόμενος ενημερώθηκε για την

θεραπευτική αξία της αυτό-παρατήρησης της διάθεσης και εκπαιδεύτηκε στον

εντοπισμό της διακύμανσης της διάθεσης και των πρόδρομων συμπτωμάτων της

μανίας/κατάθλιψης. Εντοπίστηκε η ομάδα των πρόδρομων συμπτωμάτων που

αφορούν την δική του περίπτωση και ενθαρρύνθηκε στο να λάβει ενεργό ρόλο στην

θεραπεία του, με την έγκαιρη αναγνώριση των προειδοποιητικών μηνυμάτων

δυνητικούεπεισοδίου.

Στηντρίτηφάσητηςψυχοεκπαίδευσης,οθεραπευόμενοςεκπαιδεύτηκεσεγνωσιακές

και συμπεριφοριστικέςστρατηγικές έγκαιρηςπρόληψης επεισοδίου. Τοπρώτοβήμα,

στον εντοπισμό μικρής αλλαγής της διάθεσης, ισοδυναμεί με στενή αυτό-

παρακολούθηση και εφαρμογή στρατηγικών πρόληψης από τον θεραπευόμενο. Το

δεύτερο βήμα, στον εντοπισμό πρόδρομων συμπτωμάτων, ισοδυναμεί με άμεση

επικοινωνία με τον γιατρό/οικογενειακό μέλος. Η ανάπτυξη και εφαρμογή ενός

«άμεσου σχεδίου κινδύνου» είναι ιδιαίτερα σημαντικός στόχος, καθώς αφού

αναπτυχθεί ικανότητα αυτό-διαχείρισης της συμπτωματολογίας και πρόληψης

κλινικού επεισοδίου, αποδυναμώνεται η ισχύ της πεποίθησης για αβοηθητότητα και

αδυναμία αυτό-ελέγχου στην ασθένεια και ο θεραπευόμενος αποκτά μεγαλύτερη

αυτοπεποίθησηκαιαίσθησηελέγχου.

Όσοναφοράτοαμιγώςψυχοθεραπευτικόκομμάτι,οθεραπευόμενοςεξοικειώθηκεμε

την συλλογιστική της Γνωσιακής Συμπεριφοριστικής προσέγγισης και εκπαιδεύτηκε

στηνδιαδικασία τηςαυτορρύθμισης.Μέσωτηςοριζόντιας διερεύνησης εντοπίστηκαν

οι αυτόματες αρνητικές σκέψεις και μέσω της κάθετης διερεύνησης εντοπίστηκαν οι

δυσπροσαρμοστικέςγνωσίες/πεποιθήσειςτουθεραπευμένου.

Οθεραπευόμενοςχαρακτηρίζεταιαπόαρνητικήθεώρησητουεαυτού,τουκόσμουκαι

του μέλλοντος (καταθλιπτική τριάδα) και από αρκετά διεργασικά λάθη στην σκέψη

που συντηρούν την μακρόχρονη ευαλωτότητα στην διαταραχή του, αυξάνοντας την

επικινδυνότητα για υποτροπή στην εμφάνιση ψυχοπιεστικών και αγχογόνων

καταστάσεωνστηνζωήτου.

Ο θεραπευόμενος εκπαιδεύτηκε στην αναγνώριση, ονομασία, αμφισβήτηση και τέλος

αντικατάστασητωνγνωσιακώνλαθώνμεπιολειτουργικέςσκέψεις,καθιστώνταςτον

περισσότεροικανόστηνδιαχείρισητωναρνητικώνσυναισθημάτων,όπουμέχριτώρα

τουπροκαλούσανέντονηνοητικήκαισυναισθηματικήαποδιοργάνωση.

77

Επόμενοβήμαείναιηγνωσιακήαναδόμηση,μεστόχοτηντροποποίησητωνβαθύτερων

δυσλειτουργικών πεποιθήσεων (κακοτυχία, ανικανότητα, κατωτερότητα) του

θεραπευμένου όπου τον καθιστούν ιδιαιτέρως ευεπίφορο σε εμφάνιση κλινικού

επεισοδίου.

Το γεγονός ότι ο θεραπευόμενος κατά την διάρκεια της προκριματικής συνέντευξης

(Intake), στα ερωτηματολόγια και τα ψυχομετρικά τεστ που του χορηγήθηκαν,

εμφανίζειιδιαιτέρωςχαμηλάεπίπεδαάγχους,απουσίακλινικήςκατάθλιψηςκαιάρνηση

συμπτωματολογίας,δείχνειμίααντιφατικήεικόνασεσχέσημετην διάγνωσήτουκαι

συνεπάγεται δυσκολίααποδοχήςτηςασθένειαςτου.Ηδυσκολίααυτήεπιβεβαιώθηκε

και κατά την διάρκεια της θεραπείας και σχετίζεται με την πεποίθηση του

θεραπευμένουγιαθετική,επιτυχημένηκαιάτρωτηεικόναπροςτουςάλλους.

Σε ένα πρώτο επίπεδο, ο θεραπευόμενος αποδέχεται πλέον την ασθένεια του και

εκφράζει τις αδυναμίες και τις πραγματικές του σκέψεις όσο βρίσκεται μέσα στο

θεραπευτικό πλαίσιο, ενώ επόμενος στόχος είναι η κοινοποίηση της ασθένειας του,

αρχικάσεπολύστενόφίλοκαιεφόσοναπαιτηθείσεάλλοπλαίσιο(π.χ.εργασιακό).

Ο θεραπευόμενος εμφανίζει επίσης αναποτελεσματική διαπροσωπική επικοινωνία με

δυσκολίακυρίωςστηνπροσέγγισητουάλλουφύλου,στηνερμηνείατης εξω-λεκτικής

συμπεριφοράς των ανθρώπων, στην συναισθηματική κατανόηση, στην διερευνητική

ικανότητα και στην έκφραση των προσωπικών συναισθημάτων. Αυτό οφείλεται

κυρίως στην ελλιπή εμπειρία που είχε σαν έφηβος με το άλλο φύλο και την

αποθάρρυνσηκαισυστολήτουστηνμετεφηβικήηλικίαλόγωτηςασθένειάςτου.

Η έλλειψη εκπομπής των εν λόγω ικανοτήτων αποτελεί αιτία απόρριψης του

θεραπευμένουαπότουςάλλους(κυρίωςαπότοάλλοφύλο),ηοποίαμετηνσειράτης

προκαλεί μείωση της αυτοεκτίμησης του, συναισθηματική φόρτιση και επίταση του

κύκλουυποτροπήςκαιγιααυτόκρίθηκεαπαραίτητηηεκπαίδευσηγιατηναπόκτηση

κοινωνικώνδεξιοτήτων.

Τέλος, στους στόχους εμπεριέχεται και η διαχείριση θυμού καθώς η αδυναμία

διαχείρισης θυμού οδηγεί τον θεραπευόμενο σε έντονο μηρυκασμό αρνητικών

σκέψεων,συναισθηματικήεπιφόρτισηκαινοητικήαποδιοργάνωση,μεγάληςχρονικής

διάρκειας,προκαλώνταςαστάθειατηςδιάθεσηςκαιυψηλόάγχος.

Λαμβάνονταςυπόψητονσημαντικόρόλοτηςοικογένειαςστηνπορείακαι εξέλιξητης

ασθένειας, πραγματοποιήθηκαν 3 συνεδρίες με τους γονείς, κατόπιν αιτήματος των

ιδίων. Στόχος των συνεδριώνήταν η βελτίωση της επικοινωνίας στην οικογένεια και

τηςκατανόησηςτουθεραπευμένουκαιτηςασθένειάςτου.

78

Υπήρξεψυχοεκπαιδευτικήενημέρωσηκαισυμβουλευτικήόσοναφοράτηνστάσητης

οικογένειας απέναντιστονθεραπευόμενο, στηνασθένεια του και στις δυσκολίεςπου

εμφανίζει.Επισημάνθηκεηπαρεμβατικήκαιυπερπροστατευτικήτάσητηςμητέραςκαι

η αρνητική επίδραση στην αυτονομία του θεραπευμένου. Τονίστηκε η ανάγκη και η

σημαντικότηταυποστηρικτικούδικτύουμελιγότεροκατευθυντικόρόλο.

3.2Θεραπευτικέςπαρεμβάσεις/Τεχνικές

Βάσειτουθεραπευτικούπλάνουοιθεραπευτικέςτεχνικέςπουχρησιμοποιήθηκανέως

τώρα ήταν οι εξής: ψυχοεκπαίδευση στην Διπολική Διαταραχή, τόξο

πλεονεκτημάτων/μειονεκτημάτων στην τήρηση της φαρμακευτικής αγωγής,

πεντάστηλο ημερολόγιο καταγραφής αυτόματων σκέψεων, οριζόντια και κάθετη

διερεύνηση των γνωσιών, έλεγχος εγκυρότητας (ορθολογιστική, νοοκατασκευαστική,

πραγματιστική), αναπλαισίωση αιτιοπροσδιορισμού, roleplays στην εκπαίδευση των

κοινωνικών και διαπροσωπικών δεξιοτήτων, τεχνικές επίλυσης προβλήματος, πρόβα

προσαρμοσμένουρόλουστηνπροσέγγισητουάλλουφύλου.

3.3Πορείατηςθεραπείας

Πλεονεκτήματα-Δυσκολίες-ΘεραπευτικήΣχέση

Βασικό προτέρημα της θεραπείας αποτελεί το γεγονός ότι ο θεραπευμένος είναι

συνεπήςστιςσυνεδρίεςκαιεμφανίζεικίνητρο.

Παράγοντες που δυσχέραναν την θεραπευτική σχέση, κυρίως στην αρχή ήταν η

λακωνικότητακαιαπροθυμίατουθεραπευμένουστονλόγο,ηδυσκολίαστηνέκφραση

συναισθημάτωνκαιανατροφοδότησης.

Επίσης,ηαντίστασηπουέφερεστοθέματωνασκήσεωνστοσπίτι(«δενχρειάζεταινα

γράφω,ταθυμάμαι»).

Υπήρξε δυσκολία στην συμπλήρωση του 5στηλου ημερολογίου (δυσκολία στην

διάκρισημεταξύσυναισθήματοςκαισκέψης),στηνεναλλακτικήσκέψη,ενώυφίσταται

απουσία ανεπτυγμένης ψυχολογικής σκέψης. Στην κάθετη διερεύνηση συνήθως

επιλέγει στερεότυπες εκφράσεις (τύπου «κλισέ»), παρουσίαση θετικής εικόνας και

υπεραισιόδοξης στάσης, με δυσκολία παραδοχής των αρνητικών συναισθημάτων ή

σκέψεων.

Λόγω των προαναφερθέντων δυσκολιών υπήρξε καθυστέρηση στην θεραπευτική

παρέμβαση. Επιπρόσθετος ανασταλτικός παράγοντας είναι και η χρονοβόρος

79

ανάρρωση μετά από υποτροπή, όπου ο θεραπευόμενος εμφανίζει γρήγορη κόπωση,

δυσκολίασυγκέντρωσηςκαισυχνάτάσηυπνηλίαςλόγωτωνδεδομένωνπαρενεργειών

της φαρμακευτικής αγωγής, με συνέπεια την ύπαρξη λιγότερο παραγωγικών

συνεδριών.

Μολοταύτα,ηθεραπευτικήσχέσηεξελίχθηκεθετικά,καθώςοθεραπευόμενοςεμφάνιζε

σταδιακά θετικότερη διάθεση να εμπιστευθεί την θεραπεύτρια και να μοιραστεί τις

σκέψειςτου.

4.ΕΚΒΑΣΗΘΕΡΑΠΕΙΑΣ

Συνεδρίες1-2:ΛήψηΙστορικού

Συνεδρίες3-4:Θεραπευτικήσχέση-Στοχοθέτηση-ΕξοικείωσηστηνΓ/Σπροσέγγιση

ΔίμηνηδιακοπήλόγωκλινικούεπεισοδίουτονΙανουάριο2008-Ανάρρωση

Συνεδρία5-6:Ψυχοεκπαίδευση-Αυτορρύθμιση

Συνεδρίες7-8:Ψυχοεκπαίδευση

Συνεδρίες9-11:Ανάλυσησυμπεριφοράςστιςδιαπροσωπικέςσχέσεις.

Ενόςμηνόςδιακοπήλόγωπασχαλινώνδιακοπώνκαιαπουσίαςτουθεραπευμένου.

Συνεδρίες 12-13: Εκπαίδευση στα γνωσιακά λάθη (εντοπισμός, αναγνώριση,

ονομασία).

Συνεδρίες14-16:Γνωσιακήαναδόμηση-Διαχείρισηθυμού

Συνεδρία17:Συμμετοχήσεεξετάσειςχωρίςάγχος.

Εκπαίδευσηστηναπόκτησηδιαπροσωπικώνδεξιοτήτων

Συνεδρία18:Απολογισμόςτηςθεραπείαςέωςτώρα-Ανατροφοδότηση.

Δίμηνηδιακοπήλόγωκαλοκαιρινώνδιακοπώνκαιαπουσίαςτουθεραπευμένου

Συνεδρία 19: Εφαρμογή γνωσιακών στρατηγικών σε υποτροπή του Αυγούστου.

Ικανοποίησηαπότοναυτό-έλεγχο.ΓνωσιακήκαιΣυναισθηματικήΔιερεύνηση

Ενόςμηνόςδιακοπήλόγωαπουσίαςτουθεραπευμένου

Συνεδρία20-21: Εμφάνιση πρόδρομων συμπτωμάτων.Φαρμακευτική ενίσχυση από

θεράπονταιατρό.ΑρνητικότηταπροςτηνΦ/Αλόγωπαρενεργειών(αύξησηβάρους).

Ψυχοεκπαίδευση - σημαντικότητα της Φ/Α μέσω του τόξου πλεονεκτημάτων

/μειονεκτημάτων

Συνεδρία 22-23: Βελτίωση της σχέσης με την αδερφή του-Συζήτηση επ’ αυτού και

τεχνικέςεπικοινωνίαςγιαδιατήρησηκαιπερεταίρωβελτίωση.

Συν-θεραπευτικήσυμμετοχήτηςαδερφής(επισήμανσητηςαλλαγήςτηςδιάθεσηςτου

θεραπευμένου)

80

Συνεδρία24-28:Σταθεράκαλήδιάθεση-Συνέπειαστιςακαδημαϊκέςυποχρεώσεις.

Συνεδρία 28-32: Εμφάνιση φοβίας με παραληρητικό περιεχόμενο «Μήπως η ΕΥΠ

ανακαλύψει τοmail μου;»- Απόκρυψη από ψυχίατρο από φόβο αύξησης δοσολογίας

Zyprexa(παρενέργεια:αύξησηβάρους)-Ψυχοεκπαίδευσηγιασυμμόρφωσηστηνφ/α.

Συνεδρία33:Συνέπειαμεφ/α–Επιβράβευση-Ενίσχυση

Συνεδρία34:Επιτυχίαστιςεξετάσεις-μειωμένοςφόβος-διακοπές

Συνεδρία 35-36: Αναστάτωση με την εμφάνιση αϋπνίας με αφορμή εξωτερικούς

θορύβους (προσωποποίηση: «είναι για μένα, μεψάχνουν γιατί νομίζουν ότι δουλεύω

στηνΕΥΠκαιότιπαρακολουθώτιςπαράνομεςσυναλλαγέςτους…» -Καλήδιαχείριση

αϋπνίας(χρήση½Tavorσύμφωναμεοδηγίεςγιατρού).

Συνεδρία37-39:Γνωσιακήαναδόμησηστιςαρνητικέςσκέψειςωςπροςτουςθορύβους

τηςγειτονιάς-αίσθημαελέγχου,σταδιακήμείωσηφόβου.

Συνεδρία40-41:Προσβλητικήκαιπεριπαικτικήσυμπεριφοράτουκαθηγητήενώπιων

όλωνγιατηνύπαρξηασύνδετηςπαραγράφουστηνεργασία-Ενόχληση,κακήδιάθεση-

διαχείρισηαυτώνμεεναλλακτικέςσκέψεις

Συνεδρία43: Συνεδρία με τον πατέρα «Έχει μεγαλύτερο αυτό-έλεγχο, δεν μας καλεί

ανεξέλεγκταμέσαστηννύχταότανφοβάται».

Συνεδρία44: Επιτυχημένη ολοκλήρωση της ακαδημαϊκής χρονιάς - Έναρξη θερινών

διακοπών–Καλήδιάθεση,προγραμματισμόςδιακοπών,αισιοδοξία.

Τρίμηνηδιακοπήλόγωκαλοκαιρινώνδιακοπώνκαιαπουσίαςτουθεραπευμένου

Συνεδρία 44-46: Έναρξη πρακτικής άσκησης στο αντικείμενο σπουδών- Συνέπεια,

Ικανοποίηση-Απογοήτευση για την μη οικονομική ενίσχυση.Πιοαισιόδοξη στάση για

τηνεπαγγελματικήτουαποκατάσταση

Συνεδρία47-49: Επιθυμίαγιαδιεύρυνσητουκοινωνικούδικτύου–Επανάληψητων

κοινωνικών δεξιοτήτων μέσω παιχνίδι ρόλων-Προγραμματισμός «κοινωνικού»

πειράματος,εφαρμογήτωνδεξιοτήτων.

Μέχρι σήμερα έχουν διεξαχθεί 49 συνεδρίες, με εβδομαδιαία συχνότητα κατά το

διάστημα Δεκέμβριος 2007 έως τον Δεκέμβριο 2009 (χρόνος αποφοίτησης της

θεραπεύτριας).Παρόλοπουστοδιάστημααυτόυπήρξανελάχιστεςακυρώσειςκατόπιν

έγκαιρης ειδοποίησης, υπήρχαν μεγάλα διαστήματα απουσίας του θεραπευόμενου

κυρίωςλόγωμακροσκελώνδιακοπών(φοιτητής).ΟΑ.εμφάνισετοτελευταίοκλινικό

επεισόδιο τον Δεκέμβριο 2007, όπου υπήρξε φαρμακευτική ρύθμιση από τον

81

θεράποντα ιατρό. Έκτοτε δεν έχει εκδηλωθεί άλλο κλινικό επεισόδιο, εκτός από

περιστασιακέςυποτροπές,οιοποίεςρυθμίζονταιμεμικρήαύξησητηςφ/α.

Μετά την ολοκλήρωση της ψυχοεκπαίδευσης ο θεραπευόμενος επέδειξε ικανότητα

αναγνώρισης των πρόδρομων συμπτωμάτων και απευθύνθηκε αρκετές φορές

αυτοβούλως στον γιατρό του, όπου του δόθηκαν φαρμακευτικές οδηγίες (κυρίως σε

περιπτώσεις αϋπνίας), δείχνοντας δυνατότητα να λειτουργήσει προληπτικά ως προς

την πιθανότητα υποτροπής, με την αναγνώριση των συμπτωμάτων του αρχόμενου

επεισοδίου.

Η αίσθηση αυτο-ελέγχου φαίνεται ότι συντέλεσε στην αποδυνάμωση του αυτό-

στιγματισμού, καθώςαναφέρεταιμε το όνομα της διαταραχής του, μιλάει και ρωτάει

ανοιχτά για αυτή. Επίσης, έχει μειωθεί η συναισθηματική αντίσταση προς την

θεραπεύτρια, είναι πιο ομιλητικός, διευκολύνοντας την θεραπευτική διαδικασία.

Αναφέρεταιστις δυσκολίες τουχωρίςπροσπάθεια ναπαρουσιάζει πλέονμια άτρωτη

εικόνα και είναι ξεκάθαρος ως προς το αίτημα της ημερήσιας ατζέντας. Η αρχική

δυσκολίαστηνεναλλακτικήσκέψηέχειμειωθείκαιυπάρχειεφαρμογήτωνγνωσιακών

τεχνικών,όταννιώθειαναστατωμένοςήαγχωμένος,τοοποίοβοηθάστηντροποποίηση

των δυσλειτουργικών ή αρνητικών δομών σκέψης και συμπεριφοράς σε σχέση με τη

νόσο, μειώνοντας κατ’επέκταση τους στρεσσογόνους παράγοντες που δύναται να

πυροδοτήσουνέναεπεισόδιο.

ΟΑ.στηνπαρούσαφάσηέχεισταθεράκαλήδιάθεση,έχειξεκινήσειτηνπρακτικήτου

άσκηση, είναι επίπτυχίω, αναμένει νααποκατασταθεί επαγγελματικά, και εμφανίζει

αποτελεσματικότερες κοινωνικές δεξιότητες. Είναι τομείς που τον απασχολούσαν

σημαντικά καθώς η έλλειψη ή μη υλοποίηση αυτών τον έκαναν να αισθάνεται

ανεπαρκής συγκριτικά με τους συνομήλικους του και δεν του επέτρεπαν να νιώθει

«φυσιολογικός».

Θεραπεύτρια Επόπτης

ΕυρυδίκηΠερδικάρη ΚωνσταντίνοςΕυθυμίου

Ψυχολόγος-Εκπαιδευόμενη Δρ.ΚλινικήςΨυχολογίας

Ψυχοθεραπεύτρια ΥπεύθυνοςΤμήματοςΘεραπειώνΕνηλίκων

ΙνστιτούτουΈρευνας&ΘεραπείαςΣυμπεριφοράς

82

ΒιβλιογραφικέςΠαραπομπές

Hausmann,A.,Hörtnagl,C.,Müller,M.,Waack,J.,Walpoth,M.,&Conca,A.(2007).

Psychotherapeuticinterventionsinbipolardisorder:areview.Neuropsychiatrie,21,102-

109

Jones,S.H.,Sellwood,W.,&McGovern,J.(2005).PsychologicaltherapiesforBipolarDisorder:the

roleofmodel-drivenapproachestotherapyintegration.BipolarDisorders,7,22-32

Miklowitz,D.J.(2006).Areviewofevidence-basedpsychosocialinterventionsforBipolar

Disorder.JournalofClinicalPsychiatry,67,28-33

Zaretsky,A.,Lancee,W.,Miller,C.,Harris,A.,&Parikh,S.V.(2008).IsCognitive-Behavioural

TherapyMoreEffectivethanPsychoeducationinBipolarDisorder?TheCanadianJournal

ofPsychiatry,53,441-8

Zaretsky,A.,Sakina,R.,&Parikh,S.V.(2007).Howwelldopsychosocialinterventionsworkin

bipolardisorder?TheCanadianJournalofPsychiatry,52,14-21

83

Παραρτήματα

1. ΤοΓ/ΣΜοντέλοτηςΔιπολικήςΔιαταραχής

(ΑπότοTheBipolarWorkbookτηςMonicaR.Basco(2006)

ΚατάθλιψηκαιΜανίαΑϋπνία,ΣτρεςΑλλαγήστησκέψηκαικαιλοιπάπροβλήματατοσυναίσθημα ΨυχοκοινωνικέςΔυσκολίεςΑλλαγήστηνσυμπεριφοράΜειωμένηΛειτουργικότητα

2.Stress-Vulnerabilitymodel(Lamet.al.,1999)

Stress (επιπτώσεις στον ύπνο/κοινωνική ζωή)

Βιολογική ευαλωτότητα (διατάραξη καρδιακής λειτουργίας- ύπνου)

Πρόδρομο στάδιο (αλλαγή της διάθεσης) Ελλιπείςστρατηγικές

αντιμετώπισηςΕπεισόδιο

Δυσκολίες (Στίγμα, Διαπροσωπικές σχέσεις)

Ο εντοπισμός αποτελεί την πιο αποτελεσματική στρατηγική

84

ΓενικήΒιβλιογραφία(βιβλιογραφίααπότομάθημα«Διπολικές Διαταραχές-παρουσίασηΙΕΘΣ»)

Beck,J.S.&Newman,C.F.(2005).PsychotherapyforBipolarDisorder:TreatmentstoEnhance

MedicationAdherenceandImproveOutcomes.www.medscape.com

NIMH(2007).BipolarDisorder.http://www.nimh.nih.gov

SIGN(2005).BipolarAffectiveDisorder.ANationalClinicalGuideline.www.sign.ac.uk

Hirschfeld,R.M.A.etal.(2005).Guidelinewatch:Practiceguidelineforthetreatmentofpatients

withbipolardisorder.Arlington,VA:AmericanPsychiatricAssociation.

Plomin,R.,DeFries,J.C.,McClearn,G.E.,&Rutter,M.(1997).Behavioralgenetics(3rdEd.).New

York:Freeman.InJohnson,S.L.(2003).Definingbipolardisorder.In

Sanders, A. R., Detera-Wadleigh, S. D., & Gershon, E. S. (1999). Molecular genetics of mood

disorders.InNeurobiologyofmentalillness(EdsD.S.Charney,E.J.,Nestler,&B.S.Bunney),

pp.299-316. New York: Oxford University Press. In Gelder, M., Mayou, R. & Cowen, P.

(2001).ShorterOxfordtextbookofpsychiatry.NewYork:OxfordUniversityPress.

Sadock,J.,&Sadock,V.(2004).ΕγχειρίδιοΚλινικήςΨυχιατρικής.

Johnson,S.L.(2003).Definingbipolardisorder.InJohnson,S.L&Leahy,R.L.(Eds),Psychological

TreatmentofBipolarDisorder.NewYork:GuilfordPublications.

Johnson,S.L&Leahy,R.L.(Eds),PsychologicalTreatmentofBipolarDisorder.NewYork:Guilford

Publications.

Kahn,D.A.,Ross,R.,Printz,D.J.,&Sachs,G.S.(2000).Treatmentofbipolardisorder:aguidefor

patientsandfamilies.APostgraduateMedicineSpecialReport,www.psychguides.com

Hirschfeld,R.M.A. etal. (2002).Practiceguideline for the treatment ofpatientswithbipolar

disorder(2nded.).Workgrouponbipolardisorder.www.psych.org

Miklowitz,D.J.(2004).Psychosocialtherapiesforbipolardisorder.CurrentPsychiatry(suppl.),1-

4.

Watkins,E.(2003).Combiningcognitivetherapywithmedicationinbipolardisorder.Advancesin

PsychiatricTreatment,9,110-116.

Perry A., TarrierN.,MorrissR.,McCarthy E., Limb K. (1999). Randomised controlled trial of

efficacyof teachingpatientswithbipolardisorder to identifyearly symptomsof relapse

andobtaintreatment,BritishMedicalJournal,318,149-153.

Elgie R., Morselli P. L. (2007). Social functioning in bipolar patients: the perception and

perspectiveofpatients,relativesandadvocacyorganizations-areview.BipolarDisorders,9,

144-157.

Feltham,C.&Horton,I.(2000),ΟδηγόςΣυμβουλευτικής&Ψυχοθεραπείας,εκδόσειςΠ.Ασημάκης

Beck,A.T.(1976).Cognitivetherapyandtheemotionaldisorders,NewYork:Meridian

Scott,J.(2001).Cognitivetherapyasanadjuncttomedicationinbipolardisorder.BritishJournal

ofPsychiatry,178(suppl.41),s164-s168.

85

Παπακώστας, Ι. (1994), Γνωσιακή Ψυχοθεραπεία: Θεωρία και Πράξη, εκδόσεις Ινστιτούτο

ΈρευναςκαιΣυμπεριφοράς

Basco,M. (2006), The bipolarworkbook: tools for controlling yourmood swings, The Guilford

press,NewYork-London

Neto, F. L. (2004). Cognitive behavioral therapy for bipolar disorders. Revista Brasileira de

Psiquiatria,26(suppl.3),44-46.

Scott,J.,Garland,A.,&Moorhead,S.(2001).Apilotstudyofcognitivetherapyinbipolar

disorders.PsychologicalMedicine,31,459-467.

Bieling,P. J.,&MacQueen,G.M.(2004).Bipolardisorderandpersonality:Constructs, findings,

andchallenges.InM.Rosenbluth,S.H.Kennedy,&R.M.

Basco,M.R.,&Rush,A. J(1996).Cognitive-Behavioral therapy forbipolardisorder.NewYork :

GuilfordPress.

Schwannauer,M.(2004).Cognitive-behaviouraltherapyforbipolaraffectivedisorder.InM.

Power(Ed.),Mooddisorders:Ahandbookofscienceandpractice(pp.259-273).Chichester,

UK:Wiley.

Lam,D.H.,Watkins,E.R.,Hayward,P.,etal.(2003).Arandomizedcontrolledstudyofcognitive

therapy for relapseprevention forbipolar affectivedisorder: outcome of the first year.

ArchGenPsychiatry,60(2):145-152.

Bieling,P.J.,McCabeR.E&Antony,M.M(2006).Cognitive-BehaviouralTherapy inGroups.The

GuilfordPress:NewYork.

Newman,C.F.,Leahy,R.L.,Beck,A.T.,Reilly-Harrington,N.A.,&Gyulai,L.(2002).Bipolar

disorder:Acognitiveapproach.Washington,DC:AmericanPsychologicalAssociation.

Patelis-Siotis,I.,Young,L.T.,Robb,J.C.,Marriott,M.,Bieling,P.J.,Cox,L.C.&Joffe,R.T.(2001).

Groupcognitivebehaviouraltherapyforbipolardisorder:Afeasibilityandeffectiveness

study.JournalofAffectiveDisorders,65,145-153.

D’Zurilla,T.J.,&Goldfried,M.R.(1971).Problemsolvingandbehaviourmodification.Journalof

AbnormalPsychology,78,107-126.

Hawton,K.,&Kirk,J.(1989).Problemsolving.InK.S.Hawton,P.M.Salkovskis,J.Kirk,&D.M.

Clark (Eds.),Cognitive behaviour therapy for psychiatric problems: A practical guide (pp.

406-426).Oxford,UK:OxfordUniversityPress.

Mueser,K.(1998).Socialskillstrainingandproblemsolving.InAS.Bellack&M.Hersen(Eds.),

Comprehensiveclinicalpsychology(vol.6,pp.183-201).NewYork:Elsevier.

Lam,D.H.,Hayward,P.,Watkins,E.R.,Wright,K.,ShamP.(2005).Relapsepreventioninpatients

withbipolardisorder:cognitivetherapyoutcomeafter2years.AmJ

Psychiatry,162(2):324-32.

Ball,J.R.,Mitchell,P.B.,Corry,J.C.,Skillecorn,A.,Smith,M.,Malhi,G.S.(2006).Arandomized

controlledtrialofcognitivetherapyforbipolardisorder:focusonlong-termchange.JClin

Psychiatry,67(2):277-286.

Scott,J.,Paykel,E.,Morris,R.,etal.(2006).Cognitive-behaviouraltherapyforsevereand

recurrentbipolardisorders;randomizedcontrolledtrial.BrJPsychiatry,188:313-320.

86

Zaretsky,AE.,Lancee,W.,Parikh,SV.,etal.(2006).IsCBTmoreeffectivethanpsychoeducationin

thetreatmentofbipolardisorder?CanJPsychiatry.

Miklowitz,D.J.etal.(2007).Psychosocialtreatmentsofbipolardepression:a1-yearrandomized

trial from the systematic treatment enhancementprogram.ArchGenPsychiatry,64(4):

419-426

Palmer,A.G.,Williams,H.,&Adams,M.(1995).CBTinagroupformatforbipolaraffective

disorder.BehaviouralandCognitivePsychotherapy,23,153-168.

Hirschfeld, D. R., Gould, R. A., Reilly-Harrington ,N. A., et al.(1998).Short-term adjunctive

cognitive-behavioral group therapy for bipolar disorder: preliminary results from a

controlledtrial.ProgramandabstractsoftheAnnualConferenceoftheAssociationforthe

AdvancementofBehaviorTherapy.Washington,DC.

Bagby (Eds.), Depression and personality: Conceptual and clinical challenges (pp. 187-227).

WashingtonDC:AmericanPsychiatricPress.

Thase,M.(2006).ExaminingtheRoleofPsychotherapyintheManagementofBipolarDisorder.

MedscapePsychiatry&MentalHealth,11,(1).

Jones,S.(2004)Psychotherapyofbipolardisorder:areviewJournalofAffectiveDisorders,

Volume80,Issues2-3,June,Pages101-114.

SwartzH.A.;FrankE.(2001)Psychotherapyforbipolardepression:aphase-specifictreatment

strategy?BipolarDisorders,Volume3,Number1,February,pp.11-22(12).

87

5. Παρουσία ση video σχετικά με την διπολική διαταραχή Stephen Fry's The Secret

Life Of The Manic Depressive [DVD] [2008]…

Stephen Fry's The Secret Life Of The Manic Depressive [DVD] Stephen Fry: The Secret Life of the Manic Depressive is a 2006 two-part television documentary

directed by Ross Wilson and featuring British actor and comedian Stephen Fry. It explores the effects

of living with bipolar disorder, based on the experiences of Fry, other celebrities and members of the

public with, or affected by, the disorder.[1] It won an Emmy Award for Best Documentary at the 35th

International Emmys in 2007.

Stephen Fry presents this documentary exploring the disease of manic depression; a little understood

but potentially devastating condition affecting an estimated two percent of the population. Stephen

embarks on an emotional journey to meet fellow sufferers, and discuss the literal highs and lows of

being bi-polar. Celebrities such as Carrie Fisher and Richard Dreyfuss invite the comedian into their

home to relate their stories. Plus Stephen looks into the lives of ordinary people trying to deal with the

illness at work and home, and of course to the people studying manic depression in an effort to better

control it. A fascinating, moving and ultimately very entertaining Emmy Award-winning programme.

ΤέλοςΕυθυμίου,2012