ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ

ΚΑ΄ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ

ΤΕΛΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Επιβλέπουσα:Ιουλία Κουρεµένου

Σπουδάστρια:

Δήµητρα Βοζίκη

ΑΘΗΝΑ - 2011

ΤΜΗΜΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

Θέµα:

Σταυροδρόµι Πολιτισµών:

Η Θεσσαλονίκη ως κόµβος πολιτισµού και µοχλός τουριστικής ανάπτυξης για την ευρύτερη περιοχή της Κεντρικής Μακεδονίας

ΠερίληψηΗ παρούσα εργασία µε τίτλο “Σταυροδρόµι Πολιτισµών: Η Θεσσαλονίκη ως κόµβος πολιτισµού

και ως µοχλός τουριστικής ανάπτυξης για την ευρύτερη περιοχή της Κεντρικής Μακεδονίας”,

αφορά στη µελέτη και ανάδειξη των δυνατών σηµείων της πόλης, ώστε να εξελιχθεί σε κόµβο

πολιτισµού και σε σύγχρονο εργαλείο τουριστικής ανάπτυξης για την ευρύτερη περιοχή, µε αφορµή

τη δράση «Σταυροδρόµι Πολιτισµών». Για την υλοποίηση της πραγµατοποιήθηκε βιβλιογραφική

έρευνα, δευτερογενής επεξεργασία και ανάλυση στατιστικών στοιχείων ενώ διενεργήθηκαν και

συνεντεύξεις.

Στο πρώτο κεφάλαιο της εργασίας πραγµατοποιείται µία σύντοµη αναφορά στο πολυπολιτισµικό

παρελθόν της Θεσσαλονίκης καθώς και στη δράση “Θεσσαλονίκη: Σταυροδρόµι Πολιτισµών”. Στο

δεύτερο κεφάλαιο παρατίθενται οι βασικές θεωρίες της τουριστικής ανάπτυξης και ειδικότερα το

εννοιολογικό περιεχόµενο του αστικού και πολιτιστικού τουρισµού. Ακολουθεί η παρουσίαση και

ανάλυση της τουριστικής προσφοράς και ζήτησης της Θεσσαλονίκης στο τρίτο κεφάλαιο.

Το τέταρτο κεφάλαιο αφορά στη µελέτη περίπτωσης του γειτονικού στη Θεσσαλονίκη δικτύου των

αρχαιολογικών χώρων Βεργίνας-Πέλλας-Δίου, ενώ στο πέµπτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η µελέτη

περίπτωσης των, επίσης γειτονικών προς τη Θεσσαλονίκη, υγροβιοτόπων της Σύµβασης Ραµσάρ

και ειδικότερα της Λίµνης Κερκίνης, των Λιµνών Κορώνειας και Βόλβης και του Δέλτα του Αξιού -

Λουδία - Αλιάκµονα.

Στο τελευταίο κεφάλαιο παρατίθεται τα επιχειρήµατα βάσει των οποίων υποστηρίζεται ότι η

Θεσσαλονίκη µπορεί να αποτελέσει πολιτιστικό προορισµό και κατ΄ επέκταση µοχλό τουριστικής

ανάπτυξης για την ευρύτερη περιοχή της Κεντρικής Μακεδονίας, ενώ προτείνονται και κάποια

εργαλεία για την υλοποίηση αυτής της αναπτυξιακής διαδικασίας.

Λέξεις Κλειδιά: Θεσσαλονίκη, Σταυροδρόµι Πολιτισµών, Αστικός Τουρισµός, Πολιτιστικός

Τουρισµός, Πολυπολιτισµικότητα, Πολιτιστικός Προορισµός, Μοχλός Τουριστικής Ανάπτυξης,

Δίκτυο, Διακυβέρνηση

2

Abstract The current essay, entitled “Cultural Crossroads: Thessaloniki as a cultural hub and as a means of

tourism development in the area of Central Macedonia”, focuses on the study and highlighting of

Thessaloniki’s tourism competitive advantages i.e. its cultural ressources. It is argued that if the city

focuses on these, then it could establish itself as an urban cultural destination and as means of

tourism development of Central Macedonia. Bibliographic research, secondary statistical analysis

and interviews were held.

In the first chapter, a brief review of Thessaloniki’s multicultural past is presented, as well as the

cultural activity of “Thessaloniki: Cultural Crossroads”.

The basic theories of urban and cultural tourism development, are stated in the second chapter,

while Thessaloniki’s existing tourism supply and demand, form the third part of this essay.

The fourth chapter is a case study about the adjacent network of the archaelogical sites of Vergina-

Pella-Dion, while the fifth chapter is a case study about the network of the protected by the Ramsar

Convention wetlands of Lake Kerkini, Lakes Koronia and Volvi and the wetland of the Delta of

Axios-Loudias and Aliakmonas River, a network which is also adjacent to Thessaloniki.

Given the above, the arguments in favor of establishing Thessaloniki as an urban cultural

destination and as a means of tourism developement of Central Macedonia are stated, while some

appropriate tourism developement tools are proposed.

Key Words: Thessaloniki, Cultural Crossroads, Urban Tourism, Cultural Tourism, Multicultural,

Cultural Destination, Means of Tourism Development, Cluster, Governance

3

Πίνακας Περιεχοµένων

Εισαγωγή 6

1. Ιστορική επισκόπηση 7

1.1. Η Θεσσαλονίκη των Πολιτισµών 7

1.2. Επισκόπηση της δράσης: Θεσσαλονίκη: Σταυροδρόµι Πολιτισµών 11

2. Τουριστική Ανάπτυξη 14

2.1. Αστικός τουρισµός 16

2.3. Πολιτιστικός Τουρισµός 18

2.3.1. Πολιτιστικός τουρισµός σε µικρότερες πόλεις 20

2.3.2. Πιθανά προβλήµατα που προκύπτουν από τον πολιτιστικό τουρισµό 21

3. Η Θεσσαλονίκη ως κόµβος τουριστικής ανάπτυξης 22

3.1. Τουριστική Προσφορά 23

3.1.1. Πολιτιστικοί και Θρησκευτικοί Πόροι 23

3.1.2. Μουσεία - Πολιτιστικοί Φορείς - Πολιτιστικές Εκδηλώσεις 25

3.1.3. Φυσικοί Πόροι - Γεωγραφική Θέση - Υποδοµές 25

3.1.3. Ξενοδοχειακό Δυναµικό 26

3.1.4. Συνεδριακά κέντρα 28

3.1.5. Θαλάσσιος Τουρισµός 29

3.2.Τουριστική ζήτηση 30

3.2.1. Στατιστικά στοιχεία για αφίξεις στο Αεροδρόµιο Μακεδονία 30

3.2.2. Στατιστικά στοιχεία για τις αφίξεις στα ξενοδοχειακά καταλύµατα 32

3.2.3. Στατιστικά στοιχεία διανυκτερεύσεων στα ξενοδοχειακά καταλύµατα 34

3.2.4. Στατιστικά στοιχεία για την πληρότητα των ξενοδοχειακών µονάδων 35

3.2.5. Στατιστικά στοιχεία για το θαλάσσιο τουρισµό 36

3.3. Οργανισµός Τουριστικής Προβολής και Μάρκετινγκ Θεσσαλονίκης 37

3.4. Αποτίµηση Τουριστικής Προσφοράς και Ζήτησης: Πλεονεκτήµατα - Αδυναµίες 394

Μελέτη περίπτωσης: Τουρισµός Πολιτιστικής Κληρονοµιάς - Δίκτυο Αρχαιολογικών χώρων: Βεργίνα - Δίον - Πέλλα 41

4.1. Τουρισµός Πολιτιστικής Κληρονοµιάς 41

4.2. Το δίκτυο των αρχαιολογικών χώρων Βεργίνα - Δίον - Πέλλα 41

4.2.1. Βεργίνα - Αιγές 41

4.2.2. Πέλλα 42

4.2.3. Δίον 43

4.4. Αδυναµίες - Προτάσεις 43

5. Μελέτη περίπτωσης: Οικοτουρισµός στους Υγροβιοτόπους της Σύµβασης Ραµσάρ 46

5.1. Οικοτουρισµός 46

5.2. Το δίκτυο των υγροβιότοπων της Συνθήκης Ραµσάρ 46

5.3. Υγροβιότοποι της Σύµβασης Ραµσάρ κοντά στη Θεσσαλονίκη 47

5.3.1. Τεχνητή Λίµνη Κερκίνη 47

5.3.2. Οι λίµνες Κορώνεια και Βόλβη 49

5.3.3. Το Δέλτα Αξιού - Λουδία - Αλιάκµονα 50

5.4. Αδυναµίες - Προτάσεις 51

6. Συµπεράσµατα - Προτάσεις 53

Παράρτηµα 60

Βιβλιογραφία 64

5

Εισαγωγή

Ο τουρισµός αποτελεί για τη χώρα µας έναν από τους πιο νευραλγικούς πυλώνες της οικονοµίας,

ενώ παράλληλα συνιστά τον τρίτο µεγαλύτερο τοµέα οικονοµικής δραστηριότητας παγκοσµίως. Το

γεγονός ότι κατά την τελευταία πενταετία η συµµετοχή του τουρισµού στο ΑΕΠ της ελληνικής

οικονοµίας κυµαίνεται κατά µέσο όρο στο 15% του ΑΕΠ, αποδεικνύει αυτή την δυναµική.

Ειδικότερα, στο πλαίσιο της παρούσας οικονοµικής συγκυρίας, η σηµασία του τουρισµού ως

εργαλείου βιώσιµης ανάπτυξης, κρίνεται πιο κρίσιµη από ποτέ. Άλλωστε, είναι γνωστό ότι η

τουριστική ανάπτυξη συνεπάγεται πολλαπλασιαστικά οικονοµικά οφέλη για όλους τους τοµείς της

οικονοµίας, τόσο της τοπικής όσο και της εθνικής, ενώ επηρεάζει άµεσα την τοπική ανάπτυξη και

κοινωνία.

Όπως είναι γνωστό, η Ελλάδα διαθέτει έναν από τους σπουδαιότερους πολιτισµούς παγκοσµίως,

γεγονός που την καθιστά µοναδικό πολιτιστικό προορισµό. Η πολιτιστική κληρονοµιά που

διακρίνει κάθε περιοχή της χώρας καθώς και η ποικιλοµορφία των πολιτιστικών της πόρων, είναι

ανυπολόγιστης αξίας.

Η Θεσσαλονίκη αποτελεί µία πόλη µε ιστορία 2.300 ετών, καθ’ όλη τη διάρκεια των οποίων

αποτέλεσε κοσµοπολίτικο σταυροδρόµι µεταξύ της Ανατολής και της Δύσης, σταυροδρόµι

ανθρώπων και πολιτισµών. Το πολυπολιτισµικό της παρελθόν συνιστά ζωντανό κοµµάτι του

σήµερα, καθώς κάθε γωνιά της πόλης το µαρτυρά, ενώ οι κάτοικοί της διατηρούν ζωντανή την

ιστορική µνήµη.

Δεδοµένου του µεγάλου πλούτου και της ποικιλοµορφίας των πολιτιστικών πόρων της

Θεσσαλονίκης υποστηρίζεται στην παρούσα εργασία, ότι η Θεσσαλονίκη διαθέτει τη δυναµική

ώστε να εξελιχθεί σε πολιτιστικό προορισµό. Εφόσον αξιοποιηθεί αυτή η δυναµική και καταστεί η

Θεσσαλονίκη κόµβος πολιτισµού υψηλής αναγνωρισιµότητας, η πόλη θα αποτελέσει µοχλό

τουριστικής ανάπτυξης της ευρύτερης περιοχής της Κεντρικής Μακεδονίας.

6

1. Ιστορική επισκόπηση

1.1. Η Θεσσαλονίκη των Πολιτισµών

Σε αυτήν την ενότητα, επιχειρείται µία σύντοµη αναφορά στα στοιχεία που συνθέτουν το

πολυπολιτισµικό και κοσµοπολίτικο παρελθόν της Θεσσαλονίκης, που άλλωστε αποτελεί και τον

βασικό νοηµατικό άξονα πάνω στον οποίο βασίζεται η δράση “Θεσσαλονίκη: Σταυροδρόµι

Πολιτισµών”, όπως αυτό διαµορφώθηκε στην πάροδο των αιώνων.

Η Θεσσαλονίκη αποτελεί µία πόλη µε ιστορία 2.300 ετών, µία πόλη κλασική, ελληνιστική,

βυζαντινή. Μία πόλη διαχρονική, πολυπολιτισµική και κοσµοπολίτικη, µία πόλη καλλιτεχνικής

έκφρασης και δηµιουργίας.

Από την ίδρυσή της το 315π.Χ. από το βασιλιά Κάσσανδρο, αποτέλεσε σταυροδρόµι: χωρικό,

πολιτιστικό, εµπορικό, πνευµατικό. Η γεωγραφική της θέση την καθιέρωσε ως σηµείο συνάντησης

της Δύσης και της Ανατολής, του Βορρά και του Νότου, ενώ το λιµάνι της πόλης συνετέλεσε

σηµαντικά στην οικονοµική ανάπτυξή της.

Όπως αναφέρει και ο διακεκριµένος ιστορικός Mark Mazower (2006) “Η Θεσσαλονίκη, έχει να

παρουσιάσει πάνω από 2.000 χρόνια συνεχούς αδιάλειπτου αστικού βίου...Η ιστορία της είναι

ανεξάλειπτα σηµαδεµένη από έντονες ασυνέχειες και ρήξεις”.

Η έξοδος των Μακεδόνων στην Ανατολή οδήγησε στη γνωριµία των κατοίκων της Θεσσαλονίκης

µε τους πολιτισµούς του Ινδού και του Ευφράτη, ενώ το 50 µ.Χ. ο Απόστολος Παύλος θα κηρύξει

το Χριστιανισµό στο “Δέντρο της Ζωής” (Ετς Αχαϊµ). την αρχαιότερη συναγωγή των Εβραίων στη

Θεσσαλονίκη.

Οι Ρωµαίοι θα αναγνωρίσουν αµέσως τόσο τη στρατηγική όσο και την εµπορική σηµασία της

πόλης και θα κατασκευάσουν την Εγνατία Οδό, τον µεγαλύτερο οδικό άξονα της εποχής, για να

συνδέσουν τη Θεσσαλονίκη µε τη Ρώµη και µε όλο τον τότε γνωστό κόσµο. Τον 4ο αιώνα η

Θεσσαλονίκη θα γίνει η έδρα του Καίσαρα Γαλέριου, ο οποίος και θα οικοδοµήσει το οµώνυµο

αυτοκρατορικό συγκρότηµα, ενώ ο Θεοδόσιος ο Μέγας θα κατασκευάσει τα οχυρωµατικά τείχη

της πόλης (Ελληνικός Οργανισµός Τουρισµού, 1994). Στους βυζαντινούς χρόνους θα αποτελέσει

προπύργιο του χριστιανισµού και των παραδόσεων της Ελλάδας και της Ρώµης.

7

Η Θεσσαλονίκη στη µακρά της ιστορία δεν δέχτηκε απλώς µεγάλα κύµατα προσφύγων, αλλά για

αυτές τις χιλιάδες των κυνηγηµένων που έφτασαν σε αυτή, αποτέλεσε τη νέα τους πατρίδα. Το

πολυπολιτισµικό της πρόσωπό, δεν σταµάτησε ποτέ να εµπλουτίζεται µε νέα ήθη, έθιµα και

παραδόσεις τα οποία έγιναν µέρος της καθηµερινής ζωής της πόλης και βρίσκονται ακόµη και

σήµερα “κρυµµένα” σε όλες τις εκφάνσεις της από την αρχιτεκτονική µέχρι το φαγητό (Ελληνικός

Οργανισµός Τουρισµού, 1994).

Η ποικίλη πολιτισµική κληρονοµιά των κατοίκων της Θεσσαλονίκης διαµόρφωσαν τον πληθωρικό

χαρακτήρα που την διακρίνει, ενώ τα σπουδαία ρωµαϊκά, βυζαντινά, εβραϊκά µνηµεία της

µαρτυρούν την πολυδαίδαλη ιστορία της και την πολιτιστική της πολλαπλότητα.

Οι παλαιοχριστιανικές, βυζαντινές και µεταβυζαντινές εκκλησίες της πόλης, που όπως αναλύεται

και στη συνέχεια, αποτελούν από το 1988 µνηµεία παγκόσµιας πολιτιστικής κληρονοµιάς της

UNESCO, µαρτυρούν τον κυρίαρχο ρόλο που διαδραµάτισε η Θεσσαλονίκη στον χριστιανικό

κόσµο για πάνω από µία χιλιετία.

Όπως αναφέρει και ο Mazower (2006) η Θεσσαλονίκη άρχισε ήδη από τους βυζαντινούς χρόνους

να γίνεται χωνευτήρι λαών, παραδόσεων και πολιτισµών. Κατά τη διάρκεια της οθωµανικής

αυτοκρατορίας όµως, και κυρίως από τον 15ο αιώνα και µετά, η Θεσσαλονίκη αρχίζει να δέχεται

πολύ µεγάλα πλήθη προσφύγων, τα οποία και εγκαθίστανται σε αυτή.

Βέβαια, η έλευση των περίπου 20.000 εκδιωγµένων από την Ισπανία Εβραίων το 1492, οι οποίοι

µάλιστα θα βαφτίσουν τη Θεσσαλονίκη “Μητέρα του Ισραήλ” θα αποτελέσει έναν από τους

καθοριστικότερους παράγοντες για τη διαµόρφωση του πολυπολιτισµικού της προφίλ και θα

ανοίξει το δρόµο για την ενσωµάτωση δυτικών συνηθειών (Benbassa E, Rodrigue A, Jewry S,

2000). Παράλληλα, κατά τη διάρκεια της οθωµανικής αυτοκρατορίας, θα ανεγερθούν τζαµιά,

συγκροτήµατα λουτρών, ισλαµικά µοναστήρια, τεµένη και άλλα δηµόσια κτίρια όπως η περίτεχνη

σκεπαστή αγορά Μπεζεστένι που αποτέλεσε για χρόνια το εµπορικό κέντρο της πόλης.

Ο Βακαλόπουλος (1983) σηµειώνει ότι τα χρόνια που ακολούθησαν η πόλη ήταν χωρισµένη σε

τρεις βασικές συνοικίες: στον τούρκικο µαχαλά που βρισκόταν στην Άνω Πόλη, στον εβραϊκό

µαχαλά που βρισκόταν στα δυτικά της πόλης δίπλα στο λιµάνι και στην ελληνική συνοικία που

ήταν η µεγαλύτερη και βρισκόταν στο ανατολικό τµήµα της πόλης, στο σηµερινό κέντρο. Τον 18ο

8

αιώνα, µε την µεγάλη αύξηση του φράγκικου πληθυσµού, δηµιουργείται και ο φραγκοµαχαλάς.

Σηµειώνεται µάλιστα, ότι η συνεισφορά των Φράγκων ήταν σπουδαία όχι µόνο στο εµπόριο αλλά

και στην παιδεία, καθώς ίδρυσαν πολλά σχολεία.

Ο Mazower (2006) αναφέρει χαρακτηριστικά ότι στα µέσα του 16ου αιώνα οι έµποροι της αγοράς

Αιγύπτου (σηµερινά Λαδάδικα) όπου πωλούνταν κυρίως τρόφιµα, µιλούσαν έντεκα γλώσσες:

ελληνικά, τούρκικα, ιταλικά, γαλλικά, ισπανικά, βλάχικα, ρώσικα, λατινικά, αραβικά, αλβανικά και

βουλγάρικα. Η ίδρυση του γαλλικού προξενείου στη Θεσσαλονίκη το 1685, υπογραµµίζει τις

έντονες εµπορικές σχέσεις µε τους Φράγκους, ενώ ενδεικτικό της άνθησης της πόλης αποτελούν οι

µαρτυρίες περιηγητών της εποχής. Χαρακτηριστικό παράδειγµα αποτελεί η µαρτυρία του

ιερωµένου και συγγραφές Ζωζέφ ντε λα Πορτ ο οποίος το 1737 αναφέρει ότι η Θεσσαλονίκη

αριθµούσε 48 τεµένη, 30 ελληνικές εκκλησίες και 36 εβραϊκές συναγωγές (Γρηγορίου Α,

Χεκίµογλου Ε, 2008).

Όπως προκύπτει από ιστορικά ντοκουµέντα, το πολυπολισµικό στοιχείο της Θεσσαλονίκης,

συνέχισε να είναι κυρίαρχο και µετά την απελευθέρωση της πόλης. Ο Mazower (2006)

χαρακτηριστικά αναφέρει ότι ο πρίγκιπας Κωνσταντίνος εξέδωσε την άνοιξη του 1913,

ανακοίνωση µε την οποία συνέχαιρε τη θέληση και το θάρρος του ελληνικού στρατού σε τέσσερις

γλώσσες: ελληνικά, γαλλικά, τούρκικα και εβραιοϊσπανικά.

Επιπλέον, σύµφωνα µε ιστορικές πηγές, στις βουλευτικές εκλογές του 1915 εγγράφηκαν στους

εκλογικούς καταλόγους 14.204 (37% Ισραηλίτες), 13.353 (35%) Έλληνες Ορθόδοξοι, 8.900

(23,11%) Μουσουλµάνοι, 700 (1,8%) Αρµένιοι και 969 (2,5%) άλλων εθνοτήτων (Αναστασιάδης,

2011).

Η µεγάλη πυρκαγιά που ξέσπασε τον Αύγουστο του 1917 θα πλήξει 72.500 κατοίκους της πόλης:

50.000 Εβραίους, 12.500 Ορθόδοξους και 10.000 Μουσουλµάνους. Η αρχιτεκτονική και

πολεοδοµική της αλλαγή επιταχύνθηκε ενώ οι προσπάθειες της νέας ελληνικής διοίκησης για

εξελληνισµό του αρχιτεκτονικού ύφους της µε την καταστροφή των µουσουλµανικών µνηµείων,

εντάθηκαν.

Στη διάρκεια του µεσοπολέµου θα οικοδοµηθούν επίσης πολλά σηµαντικά νεοκλασικά κτίρια,

µεταξύ αυτών η Βίλλα Αλλατίνι, η Βίλα Μπιάνκα, η Βίλα του Μορδώχ και η αγορά Μοδιάνο

9

(1925), η σκεπαστή αγορά που αποτελεί το κέντρο της αγοράς τροφίµων µέχρι και σήµερα. Πολλοί

µάλιστα αναφέρονται σε αυτήν ως την απάντηση της τότε µοντέρνας Θεσσαλονίκης στο οθωµανικό

Μπεζεστένι. Παράλληλα, θα αρχίσουν να λειτουργούν πολλές αίθουσες χορού και κινηµατογράφοι,

οι ρεµπέτες θα αφήσουν το στίγµα τους στη νυχτερινή Θεσσαλονίκη, ενώ τον Οκτώβριο του 1926

εγκαινιάζεται η Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης (Mazower, 2006).

Το πληθυσµιακό πολυπολιτισµικό σύνολο της Θεσσαλονίκης θα ανασυνθεθεί µε την υποχρεωτική

ανταλλαγή των πληθυσµών που προβλέφθηκε στη Συνθήκη της Λωζάνης το 1922, αλλά και µε την

έλευση των προσφύγων της µικρασιατικής καταστροφής οι οποίοι θα συντελέσουν σηµαντικά στην

οικονοµική, πολιτιστική και κοινωνική αναµόρφωση της πόλης µεταλαµπαδεύοντας στη

Θεσσαλονίκη τον κοινοτισµό και τη συλλογική αυτοργάνωση, ενώ παράλληλα θα οδηγήσουν στην

αλλαγή της πληθυσµιακής υφής της πόλης µετατρέποντάς την σε µια αστική πολιτεία µε κυριαρχία

του ελληνικού στοιχείου (Καρκίτη, 2011).

Λίγα χρόνια αργότερα, όπως αναφέρθηκε και προηγουµένως, η εβραϊκή κοινότητα της

Θεσσαλονίκης θα υποστεί το ισχυρότερο πλήγµα στην ιστορία της καθώς, µόνο το 5% του

πληθυσµού θα γλιτώσει από το ολοκαύτωµα (Mazower, 2006). Κατά τη δεκαετία του 1950 η πόλη

θα δεχτεί µεγάλο κύµα εσωτερικής µετανάστευσης, ιδρυθεί το Πανεπιστήµιο και πολλοί

σηµαντικοί πολιτιστικοί φορείς, ενώ η πτώση του υπαρκτού σοσιαλισµού το 1989 θα οδηγήσει νέα

κύµατα προσφύγων προς τη Θεσσαλονίκη.

10

1.2. Επισκόπηση της δράσης: Θεσσαλονίκη: Σταυροδρόµι Πολιτισµών

Όπως έχει καταστεί σαφές, ήδη από την εισαγωγή της εν λόγω εργασίας, αφορµή για αυτήν υπήρξε

η θεσµοθέτηση της πολιτιστικής δράσης “Θεσσαλονίκη: Σταυροδρόµι Πολιτισµών”, η οποία

αποτελεί µία πρωτοβουλία του Υπουργείου Πολιτισµού και Τουρισµού και πραγµατοποιείται σε

συνεργασία µε τους πολιτιστικούς και παραγωγικούς φορείς της πόλης.

Όπως αναφέρεται και στη σχετική εισηγητική έκθεση, η Θεσσαλονίκη ήταν πάντα ένας τόπος

συνάντησης και ζύµωσης ιδεών, θρησκειών, καλλιτεχνικών ρευµάτων και ανθρώπων διαφόρων

εθνοτήτων. Σκοπός της δράσης “Σταυροδρόµι Πολιτισµών” είναι να αναδειχθεί η Θεσσαλονίκη ως

πολιτιστική µητρόπολη της Νοτιοανατολικής Ευρώπης και της ευρύτερης περιοχής της Μεσογείου.

Παράλληλα, επιδιώκεται να επανατοποθετηθεί στον παγκόσµιο τουριστικό χάρτη και να καταστεί

πρωτεύων τουριστικός προορισµός στα Βαλκάνια.

Πυρήνας της δράσης αποτελεί η δηµιουργία ενός ετήσιου πολιτιστικού ηµερολογίου το οποίο θα

αφορά σε σειρά εκδηλώσεων προς τιµήν του πολιτισµού µίας επιλεγµένης χώρας ή περιοχής.

Ενδεικτικά αναφέρεται ότι βάσει του προγραµµατισµού φιλοξενούµενος πολιτισµός για το 2011

είναι αυτός της Μέσης Ανατολής, ενώ ακολουθούν τα Βαλκάνια το 2012 (µε αφορµή τα 100 χρόνια

από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης), η Κίνα το 2013, η Ρωσία το 2014 και οι Η.Π.Α. το

2015 (Υπουργείο Πολιτισµού και Τουρισµού, 2011).

Πιο συγκεκριµένα το “Σταυροδρόµι Πολιτισµών” στοχεύει στην κινητοποίηση όλων των

πολιτιστικών και παραγωγικών φορέων της πόλης ώστε να αναπτυχθούν δράσεις και πρωτοβουλίες

οι οποίες θα ενισχύσουν το πολιτιστικό προφίλ της πόλης και θα αναδείξουν τον εξωστρεφή της

χαρακτήρα. Μάλιστα, για το 2011 έχει προγραµµατιστεί σειρά εκδηλώσεων: συναυλίες, θεατρικές

παραστάσεις, παραστάσεις χορού, εικαστικές εκθέσεις, εκθέσεις φωτογραφίας, κινηµατογραφικά

αφιερώµατα, συνέδρια, φοιτητικές ανταλλαγές, που όλες τιµούν τον πανάρχαιο πολιτισµό της

Μέσης Ανατολής.

Οι φορείς που συµµετέχουν στις εκδηλώσεις είναι οι ακόλουθοι:

1. Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης

2. Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης

11

3. Διεθνής Έκθεση Βιβλίου

4. Λαογραφικό και Εθνολογικό Μουσείο

5. Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης

6. Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης

7. Τελλόγλειο Ίδρυµα Τεχνών ΑΠΘ

8. Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης

9. Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος

10. Φεστιβάλ Κινηµατογράφου Θεσσαλονίκης

11. Μουσείο Φωτογραφίας

12. Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης

13. Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισµού

14. Εν χορδαίς

Ενδεικτικά αναφέρεται ότι στις 18 Σεπτεµβρίου εγκαινιάζεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο

Θεσσαλονίκης, η έκθεση “Εβραίοι στη Θεσσαλονίκη. Ανεξίτηλα σηµάδια στο χώρο”, ενώ στον ίδιο

χώρο θα φιλοξενηθεί από τον Οκτώβριο η έκθεση φωτογραφίας “Αραβικός κόσµος: Μνηµεία και

Άνθρωποι”. Ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης, ότι η φετινή 3η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης

Θεσσαλονίκης που ξεκινά τις ερχόµενες ηµέρες µε τίτλο “Παλιές Διασταυρώσεις - Make it new”

κινείται σε αυτή στη θεµατική, ενώ καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους θα φιλοξενηθούν στο Μέγαρο

Μουσικής Θεσσαλονίκης σολίστες και µουσικά σύνολα από τη Μέση Ανατολή.

Η εισηγητική έκθεση υπογραµµίζει µεταξύ άλλων τα πιθανά οφέλη που θα προκύψουν από την

εδραίωση της δράσης. Αναλυτικότερα, ως τέτοια προσδιορίζονται τα εξής:

- Επαναπροσέγγιση και ανανέωση του τουριστικού πληθυσµού της Θεσσαλονίκης

- Άνοιγµα σε νέες αγορές-στόχους

- Ανάδειξη της άρρηκτης σχέσης του τουρισµού µε τον πολιτισµό και τον αθλητισµό

- Ανάδειξη της δυναµικής της πολιτιστικής διπλωµατίας

- Ανάδειξης της πολυπολιτισµικότητας και των διαφορετικών εµπειριών που προσφέρει η

Θεσσαλονίκη

- Επανατοποθέτηση της πόλης στην καρδιά των πολιτιστικών εξελίξεων

- Επιµήκυνση της τουριστικής περιόδου

12

- Ενίσχυση της ταυτότητας της πόλης µε στόχο την ανάπτυξη και την ανταγωνιστικότητα του

τουριστικού της προϊόντος

Σηµειώνεται ότι καθώς οι περισσότερες από τις δράσεις έχουν προγραµµατιστεί για την περίοδο

Σεπτέµβριος - Δεκέµβριος 2011, σε αυτή τη φάση είναι αδύνατη η αποτίµησή τους, η οποία βέβαια

θα µπορούσε να αποτελέσει πεδίο µελλοντικής µελέτης.

Σε αυτό το κεφάλαιο επιχειρήθηκε µία σύντοµη επισκόπηση της ιστορίας και της

πολυπολιτισµικότητας της Θεσσαλονίκης ανά τους αιώνες, καθώς και της δράσης “Θεσσαλονίκη:

Σταυροδρόµι Πολιτισµών”. Τα στοιχεία που αναφέρθηκαν, σε συνδυασµό µε όσα ακολουθούν,

αποτελούν την πλατφόρµα βάσει της οποίας διατυπώνονται οι προτάσεις στο τελευταίο κεφάλαιο

των συµπερασµάτων.

13

2. Τουριστική Ανάπτυξη

Σε αυτό το κεφάλαιο παρουσιάζονται οι βασικοί άξονες της θεωρίας τουριστικής ανάπτυξης, καθώς

και το θεωρητικό πλαίσιο του αστικού και του πολιτιστικού τουρισµού.

Όπως είναι γνωστό ο τουρισµός αποτελεί µοχλό οικονοµικής ανάπτυξης, καθώς οδηγεί στη

δηµιουργία πολλαπλών θετικών επιδράσεων τόσο για την τοπική κοινωνία και οικονοµία, όσο και

στην περιφερειακή και εθνική. Αναλυτικότερα, οι Pearce και Butler (1999) σηµειώνουν ότι οι

άµεσες θετικές επιδράσεις αφορούν στην αύξηση των εσόδων µίας τοπικής ή εθνικής οικονοµίας,

στην ενίσχυση και αύξηση της απασχόλησης καθώς και των εταιρικών κερδών, στην εισροή

συναλλάγµατος, στην αύξηση των εσόδων από φόρους (έµµεσους και άµεσους), στην ενίσχυση της

διαφοροποίησης της εκάστοτε τοπικής ή εθνικής οικονοµίας και ασφαλώς στην ενίσχυση της

τοπικής και περιφερειακής ανάπτυξης.

Παράλληλα, ο τουρισµός προκαλεί σειρά έµµεσων θετικών επιδράσεων στην οικονοµία, οι οποίες

είναι γνωστές ως επιδράσεις του πολλαπλασιαστή του τουρισµού. Οι τελευταίες ενεργοποιούνται

από τη στιγµή που τα χρήµατα που δαπανούν οι τουρίστες για την αγορά τουριστικών αγαθών, σε

ορισµένο τουριστικό τόπο και χρόνο, κυκλοφορούν και επανακυκλοφορούν στην οικονοµία του.

Με άλλα λόγια, καθώς τα χρήµατα αυτά διαχέονται σε όλο το φάσµα της πραγµατικής οικονοµίας,

όλοι οι τοµείς της οικονοµίας όπως γεωργία, κτηνοτροφία, αλιεία, εµπόριο, κατασκευές, βιοτεχνία,

µεταφορές κ.ά. δέχονται τις θετικές οικονοµικές επιπτώσεις του τουρισµού, µέσω του

πολλαπλασιαστή (Χατζηβέργης Κ., 2003)

Ταυτόχρονα οι Pearce και Butler (1999) αναφέρουν χαρακτηριστικά ότι “καθώς οι κλασικοί τοµείς

της οικονοµίας, γεωργία και βιοµηχανία, µοιάζουν σήµερα αποδυναµωµένοι, ο τουρισµός

καθίσταται η δυνητική εναλλακτική ή συµπληρωµατική δραστηριότητα που θα αποφέρει πολλαπλά

οφέλη τόσο στα αστικά κέντρα όσο και στην ύπαιθρο, τόσο στις ανεπτυγµένες όσο και στις υπό

ανάπτυξη χώρες.” Ο Ntibanyurwa Α (2006) προσθέτει ότι σε κάποιες περιπτώσεις υπό ανάπτυξη

χωρών, ο τουρισµός συνεισφέρει πολύ περισσότερο στο ΑΕΠ από άλλες οικονοµικές

δραστηριότητες, ενώ υπογραµµίζει ότι σε κάθε περίπτωση η τουριστική ανάπτυξη θα πρέπει να

συνοδεύεται µε ανάπτυξη υποδοµών όπως π.χ. νοσοκοµειακών µονάδων καθώς και των υπολοίπων

τοµέων της οικονοµίας.

14

Βέβαια, προκειµένου να διατηρηθούν και να επεκταθούν οι θετικές επιπτώσεις του

πολλαπλασιαστή του τουρισµού στο σύνολο της οικονοµίας, θα πρέπει ο τουρισµός να είναι

βιώσιµος και να βρίσκεται σε άµεση σύνδεση µε τους υπόλοιπους τοµείς της οικονοµίας (Spinalis

I., Vayanni E., 2003).

Οι Κοκκώσης και Τσάρτας (2001) ορίζουν τη βιώσιµη τουριστική ανάπτυξη “ως τον τύπο της

τουριστικής ανάπτυξης που δραστηριοποιείται ισόρροπα στην τοπική, κοινωνική, οικονοµική,

πολιτισµική και περιβαλλοντική δοµή της κάθε τουριστικής περιοχής, διαµορφώνοντας παράλληλα

όρους για τη συνεχή ανατροφοδότησή της”, ενώ υπογραµµίζουν ότι ο τουρισµός, εκτός από τις

θετικές επιδράσεις στην οικονοµία, παράγει επιπτώσεις στην κοινωνία, στον πολιτισµό και το

περιβάλλον (Τσάρτας, Κοκκώσης, 2001).

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιµετωπίζει τον τουρισµό

ως όχηµα για την αναγέννηση της υπαίθρου αλλά και για την προώθηση και διατήρηση της

πολιτιστικής κληρονοµιάς (Jansen - Verbeke Lievois στο Pearce 2001).

Μάλιστα, σε έκθεση της Τµήµατος Τουρισµού της Διεύθυνσης Επιχειρήσεων της Ευρωπαϊκής

Επιτροπής (2000) αναφέρεται ότι ο τουρισµός θα πρέπει να αντιµετωπίζεται ως ακρογωνιαίος λίθος

της πολιτικής αστικής ανάπτυξης. Σηµειώνεται µάλιστα, ότι αυτή η πολιτική θα πρέπει να

συνδυάζει µία ανταγωνιστική τουριστική προσφορά ικανή να ικανοποιήσει τις προσδοκίες των

επισκεπτών µε τη θετική συνεισφορά του τουρισµού στην αστική ανάπτυξη και στο βιωτικό

επίπεδο των κατοίκων (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2000).

15

2.1. Αστικός τουρισµός

Σε αυτήν την ενότητα οριοθετούνται τα ζητήµατα ορισµών του αστικού τουρισµού, καθώς επίσης

και το εννοιολογικό του περιεχόµενο.

Αναλυτικότερα, η Voultsaki M. (2000) ορίζει τον αστικό τουρισµό ως “την τουριστική

δραστηριότητα που αναπτύσσεται µέσα σε αστικά κέντρα τα οποία διαθέτουν την κατάλληλη

τουριστική υποδοµή και ανοδοµή καθώς και σειρά φυσικών, ιστορικών και πολιτιστικών πόρων

που καθιστούν το αστικό κέντρο πόλο έλξης για τους τουρίστες, προσφέροντας τη δυνατότητα

παραγωγής και κατανάλωσης προϊόντων και υπηρεσιών”.

Ο αστικός τουρισµός βασίζεται στην “κατανάλωση” της ψυχαγωγίας που προσφέρεται µε

οργανωµένο και συστηµατικό τρόπο. Τα αστικά κέντρα που µπορούν να δεχτούν ή να υιοθετήσουν

τέτοιου τύπου τουριστική ανάπτυξη είναι τόσο τα µητροπολιτικά κέντρα (µε πάνω από ένα

εκατοµµύριο κατοίκους) όσο και µικρότερες πόλεις που αποτελούν ιστορικά, πολιτιστικά και

οικονοµικά κέντρα.

Θα πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψη ότι καθώς ο ανταγωνισµός µεταξύ των πόλεων εντείνεται, τα

αστικά κέντρα δίνουν βαρύτητα στη διαφοροποίηση της εικόνας τους στοχεύοντας στην απόκτηση

ενός αναγνωρίσιµου στίγµατος στην τουριστική αγορά. “Οι πολιτικές επικοινωνίας που

χρησιµοποιούν εξελίσσονται συνεχώς και στοχεύουν στη δηµιουργία µίας δυνατής και

αναγνωρίσιµης εικόνας της πόλης για την οποία είναι περήφανοι οι κάτοικοί της” (Pearce D.,

2001).

Η εικόνα (image) ενός προορισµού ορίζεται από τους Michailidis A και Chatzitheodoridis F. (2006)

ως µία συµπεριφορική έννοια που αποτελείται από το σύνολο των πεποιθήσεων, των ιδεών και των

εντυπώσεων που έχει ένας τουρίστας για έναν προορισµό. Αυτό το σύνολο έχει δύο διαστάσεις: τη

γνωστική και συναισθηµατική. “Το γνωστικό συστατικό µπορεί να µεταφραστεί ως οι πεποιθήσεις

και οι γνώσεις για τα φυσικά χαρακτηριστικά ενός προορισµού, ενώ η συναισθηµατική διάσταση

αφορά στην αξιολόγηση της ποιότητας ή του είδους των συναισθηµάτων έναντι των

χαρακτηριστικών του προορισµού και του γύρω περιβάλλοντος”.

16

Η Voultsaki M. (2000) προχωρά σε µία γενική κατηγοριοποίηση των πόλεων στις οποίες

αναπτύσσεται ο αστικός τουρισµός:

- Πρωτεύουσες

- Πολιτιστικές Πόλεις

-Μεγάλες Ιστορικές Πόλεις

-Μητροπολιτικά Κέντρα

- Παραθαλάσσιες Πόλεις

Οι Law M. Cazes G., Potier F. (1993) προσθέτουν ότι ο αστικός τουρισµός συνδέεται κυρίως µε

την ανάπτυξη υποδοµών και υπηρεσιών που εξυπηρετούν τουρίστες του επαγγελµατικού, του

πολιτιστικού και του εκπαιδευτικού τουρισµού, ενώ υπογραµµίζουν ότι “σε κάθε περίπτωση οι

υποδοµές του τουρισµού λειτουργούν ως τµήµα της ευρύτερης υποδοµής της πόλης”. Επιπρόσθετα,

η σχετική µελέτη του Τµήµατος Τουρισµού της Διεύθυνσης Επιχειρήσεων της Ευρωπαϊκής

Επιτροπής (2000) συµπεριλαµβάνει στον αστικό τουρισµό τον τουρισµό αναψυχής, το συνεδριακό

τουρισµό καθώς και τον επαγγελµατικό.

Στην ίδια µελέτη υπογραµµίζεται ότι η µεγάλη ανάπτυξη που γνωρίζει τα τελευταία χρόνια ο αστικός

τουρισµός στην Ευρώπη είναι κυρίως αποτέλεσµα της διαρκώς αυξανόµενης κινητικότητας των

Ευρωπαίων για τους οποίους τα αστικά κέντρα αποτελούν βασικό προορισµό, ενώ παράλληλα τα

τελευταία χρόνια οι πόλεις µεταµορφώνονται σε πολιτιστικά κέντρα.

Μάλιστα, ο αστικός τουρισµός αποτελεί το 35% των διεθνών ταξιδιών των Ευρωπαίων, ποσοστό

που κατά τη δεκαετία του 1990 αυξήθηκε κατά µέσο όρο 4% ετησίως (Ευρωπαϊκή Επιτροπή,

2000). O Roland Gassner (2011) σε έρευνα που διενήργησε στη Γερµανία, σηµειώνει ότι το 20%

των οικογενειακών ταξιδιών που πραγµατοποιούν οι Γερµανοί είναι σε πόλεις της Γερµανίας και

της Ευρώπης. Παράλληλα, προσθέτει ότι µόνο το 1/3 των ταξιδιών που πραγµατοποιούν

γερµανικές οικογένειες σε αστικά κέντρα έχει διάρκεια µικρότερη από τέσσερις ηµέρες.

Επιπλέον, ως προς την τουριστική ζήτηση του αστικού τουρισµού, στη µελέτη του Τµήµατος

Τουρισµού της Διεύθυνσης Επιχειρήσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (2000), σηµειώνεται ότι οι

τουρίστες αναζητούν όλο και περισσότερο τους συνδυασµούς πολλαπλών επιλογών όπως

πολιτιστικές και αθλητικές εκδηλώσεις, ψώνια, κοινωνικές δραστηριότητες κ.ά.

17

Παράλληλα, υπογραµµίζεται ότι οι εξελίξεις στις αεροµεταφορές, τα βελτιωµένα σιδηροδροµικά

δίκτυα καθώς και οι σηµαντικές µειώσεις των τιµών, λόγω του ανταγωνισµού, και στα δύο αυτά

µέσα µεταφοράς, αποτελούν έναν από τους κυριότερους παράγοντες που οδήγησαν σε αυτή τη

σηµαντική αύξηση του αστικού τουρισµού.

Επιπλέον, πολλοί επισκέπτες βλέπουν τις πόλεις ως τη βάση του ταξιδιού τους και στοχεύουν σε

καθηµερινές εκδροµές σε κοντινούς προορισµούς ειδικού ενδιαφέροντος όπως σε αρχαιολογικούς

χώρους, σε παραδοσιακούς οικισµούς, σε οικοτουριστικές περιοχές κ.ά.

Σύµφωνα µε τον Pearce (2001) το πόσο ελκυστική είναι µία πόλη για τους τουρίστες εξαρτάται από

την ποικιλία των δραστηριοτήτων που µπορεί να κάνει ή των πραγµάτων που µπορεί να δει µέσα

σε ένα συγκεκριµένο αστικό περιβάλλον. “Συνήθως αυτό που έχει σηµασία είναι η ποιότητα του

συνολικού τουριστικού προϊόντος” αναφέρει χαρακτηριστικά.

2.3. Πολιτιστικός Τουρισµός

Όπως προκύπτει από τα όσα αναφέρθηκαν παραπάνω, ο πολιτιστικός τουρισµός αποτελεί βασικό

πυλώνα του αστικού τουρισµού. Ενδεικτικό της σηµασίας του πολιτιστικού τουρισµού αποτελεί το

γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στη µελέτη µε τίτλο Picture (2004) συµπεραίνει ότι από τις

αρχές της δεκαετίας του 1990 πολλές ευρωπαϊκές πόλεις άρχισαν να αντιµετωπίζουν τον

πολιτιστικό τουρισµό ως µέσο για την αναγέννηση των υποβαθµισµένων περιοχών αλλά και ως

όχηµα αναζωογόνησης των τοπικών κοινωνιών και οικονοµιών, καθώς αποτελεί ένα µαζικό

φαινόµενο το οποίο προκύπτει από την αυξανόµενη ζήτηση για πολιτιστικές δραστηριότητες, που

διοργανώνονται σε αστικά κέντρα.

Αναλυτικότερα, ως πολιτιστικός τουρισµός ορίζεται “η ανθρώπινη δραστηριότητα που

συµπεριλαµβάνει τη µετακίνηση από τη µόνιµη κατοικία σε έναν ή περισσότερους προορισµούς

και την προσωρινή διαµονή σε αυτόν, καθώς και τις πολιτιστικές δραστηριότητες στις οποίες

συµµετέχει ο επισκέπτης κατά τη διάρκεια του ταξιδιού µε βασικό σκοπό την ικανοποίηση των

σχετικών αναγκών του” (Koutoulas, 2004).

Ο πολιτιστικός τουρισµός συµπεριλαµβάνει τον τουρισµό πολιτιστικής κληρονοµιάς (heritage

tourism) και τον τουρισµό τέχνης (arts-related travel). Ο τουρισµός πολιτιστικής κληρονοµιάς

18

περιλαµβάνει την επίσκεψη σε ιστορικές τοποθεσίες, σε ιστορικά κτίρια, τα έργα τέχνης, τις

πολιτιστικές παραδόσεις κ.ά. (Prentice, 1994 στο Koutoulas, 2004) και συνδέεται µε τον τουρισµό

µελέτης, δηλαδή µε εξειδικευµένες ξεναγήσεις που απευθύνονται σε τουρίστες µε ειδικό κίνητρο

την επιθυµία της σε βάθος γνώσης της ιστορίας των κτιρίων και των µνηµείων µίας πόλης.

Ο τουρισµός τέχνης αποτελεί ένα ιδιαίτερα ευρύ πεδίο έρευνας και δραστηριότητας, καθώς

συµπεριλαµβάνει όλες τις µορφές τέχνης. Πιο συγκεκριµένα, το Βρετανικό Συµβούλιο Τεχνών

ορίζει ως τέχνες: τη µουσική, το θέατρο, τον χορός, τη δηµιουργική γραφή, τους παραδοσιακούς

χορούς, το βιοµηχανικό σχεδιασµό, την αρχιτεκτονική, τη ζωγραφική, τη γλυπτική, το σχεδιασµό

κοστουµιών, το σχέδιο µόδας, τις κινηµατογραφικές ταινίες, τις ηχογραφήσεις, τη φωτογραφία, την

τηλεόραση και το ραδιόφωνο.

Ο τουρισµός τέχνης συνδέεται κυρίως µε τις πολιτιστικές εκδηλώσεις (π.χ. φεστιβάλ, εκθέσεις κ.ά.)

που λαµβάνουν χώρα στην πόλη. Μάλιστα, από µελέτες προκύπτει ότι όσοι διακρίνονται από αυτό

το ειδικό κίνητρο, πολλές φορές είναι πιθανό να αποφασίσουν να επισκεφτούν µία πόλη

προκειµένου να δουν µία έκθεση, να παρακολουθήσουν µία θεατρική παράσταση κ.ά.

Παράλληλα, τµήµα του πολιτιστικού τουρισµού είναι και ο θρησκευτικός ή προσκυνηµατικός

τουρισµός που πραγµατοποιείται σε σηµαντικά θρησκευτικά µνηµεία ή χώρους µέσα στον αστικό

ιστό (Picture, 2004). Σε κάθε περίπτωση βέβαια, η διαχείριση των θρησκευτικών µνηµείων, όπως

και των ιστορικών ή πολιτιστικών θα πρέπει να γίνεται µε τέτοιο τρόπο ώστε πρώτη προτεραιότητα

να αποτελεί η προστασία και η διατήρησή τους.

Επίσης, ο τουρισµός στις ρίζες (nostalgic tourism) ο οποίος αναφέρεται στους τουρίστες που

επισκέπτονται περιοχές όπου οι ίδιοι ή προγονοί τους ζούσαν και δούλευαν, αποτελεί τµήµα του

πολιτιστικού τουρισµού.

Ανακεφαλαιώνοντας λοιπόν, ο πολιτιστικός τουρισµός που διενεργείται µέσα στον αστικό ιστό

λαµβάνει τις εξής µορφές:

- Τουρισµός ιστορικής κληρονοµιάς (nostalgic tourism)

- Τουρισµός τέχνης (arts related tourism)

- Θρησκευτικός και προσκυνηµατικός τουρισµός (religious and pilgrim tourism)

19

- Τουρισµός στις ρίζες (nostalgic tourism)

Οι Spinalis I. και Vayanni E. (2003) υπογραµµίζουν ότι σήµερα οι προσπάθειες ανάπτυξης του

πολιτιστικού τουρισµού στοχεύουν στη µετάβαση από τον αδρανή ή παθητικό πολιτιστικό

τουρισµό σε παγκοσµίως γνωστά και διάσηµα µνηµεία, στην ενεργητική εκµετάλλευση όλων των

πτυχών της σύγχρονης τοπικής κουλτούρας όπως της τοπικής γαστρονοµίας, της τοπικής

αρχιτεκτονικής και των παραδόσεων.

Εποµένως, επισηµαίνεται ότι οι στρατηγικές τουριστικής ανάπτυξης πρέπει σε κάθε περίπτωση να

βασίζονται στις τοπικές ιδιαιτερότητες, στα φυσικά και κοινωνικοικονοµικά χαρακτηριστικά της

περιοχής, λαµβάνοντας πάντα υπόψη την πυκνότητα και το είδος της τουριστικής ανάπτυξης

(Mantoglou et al. 1998 στο Spinalis I. και Vayanni E., 2003). Αυτές οι στρατηγικές θα πρέπει να

αντικατοπτρίζουν τη δυναµική της τουριστικής ανάπτυξης, θέτοντας συγκεκριµένους στόχους για

τη βιώσιµη ανάπτυξη της κάθε περιοχής.

Ενδεικτικά της αυξανόµενης ζήτησης του πολιτιστικού τουρισµού είναι τα ευρήµατα της έρευνας

του Roland Gassner (2011), σύµφωνα τα οποία το 51% των συνολικών δραστηριοτήτων των

γερµανών τουριστών στις πόλεις που επισκέπτονται αφορούν στις επισκέψεις στα αξιοθέατα, ενώ

19% παρευρίσκεται σε πολιτιστικές εκδηλώσεις όπως φεστιβάλ.

Στο ίδιο µήκος κύµατος κινούνται και τα αποτελέσµατα έρευνας που διεξήγαγε το 2003 ο

Δανέζικος Οργανισµός Τουρισµού, βάσει των οποίων προκύπτει ότι υπάρχει σηµαντική τάση

αύξησης του αστικού πολιτιστικού τουρισµού. Ειδικότερα, το 1/3 των ερωτηθέντων δήλωσαν ότι

επισκέπτονται τα αξιοθέατα ενώ υπολογίζεται ότι το 25% από αυτούς συµµετέχει σε πολιτιστικές

δραστηριότητες της πόλης προορισµού (Voultsaki, 2003).

2.3.1. Πολιτιστικός τουρισµός σε µικρότερες πόλεις

Αποτελεί λοιπόν κοινό τόπο, ότι ο πολιτιστικός τουρισµός έχει εξελιχθεί σε µία µεγάλη αγορά στην

Ευρώπη, η οποία βασίζεται κυρίως σε µνηµεία πολιτιστικής κληρονοµιάς και παράλληλα οδηγεί

στη δηµιουργία νέων πολιτιστικών προϊόντων. “Οι πολιτιστικοί τουρίστες, έλκονται όλο και

περισσότερο από πολιτιστικές εκδηλώσεις (π.χ. φεστιβάλ) από δηµιουργικές βιοµηχανίες (π.χ.

µόδα, design, αρχιτεκτονική)” (Boniface P. στο Paskaleva - Shapira K., Besson E., 2006).

20

Υπό αυτό το πρίσµα, οι ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, προικισµένες πολλές φορές µε τα µεγάλα και

διάσηµα µουσεία, φαίνεται ότι τοποθετούνται ευκολότερα στον παγκόσµιο πολιτιστικό χάρτη, σε

αντίθεση µε τις µικρότερες πόλεις (Spinalis I .Vayanni E., 2003).

Οι µικρότερες πόλεις όµως, σύµφωνα µε τους Spinalis I. Vayanni E. (2003) έχουν ένα σηµαντικό

πλεονέκτηµα έναντι των πρωτευουσών: η ποιότητα ζωής σε αυτές είναι καλύτερη, ενώ παράλληλα

είναι πιο αυθεντικές και συχνά διακρίνονται από µεγαλύτερη ελευθερία στην καλλιτεχνική

δηµιουργία. Επιπλέον, συνήθως οι κάτοικοι των µικρότερων πόλεων εµπλέκονται αµεσότερα στην

παροχή των τουριστικών υπηρεσιών, ενώ αντιλαµβάνονται µε εξίσου άµεσο τρόπο τα οφέλη του

τουρισµού.

2.3.2. Πιθανά προβλήµατα που προκύπτουν από τον πολιτιστικό τουρισµό

Πολλοί, αντιµετωπίζουν σήµερα τον αστικό πολιτιστικό τουρισµό, ως το αντίβαρο των πολλαπλών

προβληµάτων που προέκυψαν λόγω της έντονης αστυφιλίας. Οι περισσότεροι βλέπουν την αύξηση

της τουριστικής κίνησης ως de facto θετική εξέλιξη, χωρίς να συνυπολογίζουν ότι η άναρχη και

χωρίς σχεδιασµό αύξηση των τουριστών σε µία πόλη, µπορεί εύκολα να µετατραπεί σε µεγάλο

πρόβληµα.

Οι Paskaleva - Shapira K., Besson E. (2006) σηµειώνουν ότι είναι πιθανό, µία απότοµη και χωρίς

σχεδιασµό αύξηση της τουριστικής κίνησης να οδηγήσει στη µερική καταστροφή µνηµείων και

άλλων πολιτιστικών πόρων, στη διάρρηξη του κοινωνικού ιστού, αλλά και στην υποβάθµιση του

αστικού περιβάλλοντος (π.χ. µε την κατασκευή ξενοδοχειακών µονάδων που δεν συνάδουν µε το

χαρακτήρα της πόλης). Προσθέτουν µάλιστα χαρακτηριστικά ότι “εφόσον η ποιότητα του τόπου

και η ατµόσφαιρά του αποτελούν το µοναδικό χαρακτηριστικό της περιοχής, σε καµία περίπτωση

δεν θα πρέπει ο τουρισµός να βλάψει αυτή την ίδια πηγή που τον δηµιουργεί” (Paskaleva - Shapira

K., Besson E., 2006).

Απαιτείται λοιπόν, προσεκτικός σχεδιασµός και κατάλληλη διαχείριση του τουρισµού από όλους

τους εµπλεκόµενους φορείς, καθώς και η παροχή της κατάλληλης τεχνικής υποστήριξης και η

κατάλληλη εκπαίδευση του προσωπικού. Μάλιστα, οι Spinalis I. και Vayanni E. (2003),

σηµειώνουν ότι τα παραπάνω είναι πολύ σηµαντικότερα από την ύπαρξη µεγάλων χρηµατικών ή

επενδυτικών κεφαλαίων.

21

3. Η Θεσσαλονίκη ως κόµβος τουριστικής ανάπτυξης

Σε αυτό το κεφάλαιο πραγµατοποιείται η καταγραφή της τουριστικής προσφοράς και ζήτησης στη

Θεσσαλονίκη. Μέσω αυτής της ανάλυσης, θα εντοπιστούν τα δυνατά σηµεία της πόλης, τα οποία

θα αποτελέσουν τη βάση πάνω στην οποία θα αναπτυχθεί η Θεσσαλονίκη ως κόµβος τουριστικής

ανάπτυξης για την ευρύτερη περιοχή της Κεντρικής Μακεδονίας.

Ειδικότερα, στην πρώτη ενότητα παρουσιάζονται οι πολιτιστικοί και θρησκευτικοί πόροι της

Θεσσαλονίκης, οι πολιτιστικές εκδηλώσεις, οι φυσικοί πόροι, το ξενοδοχειακό δυναµικό, τα

συνεδριακά κέντρα και κάποια στοιχεία για το θαλάσσιο τουρισµό. Σηµειώνεται ότι οι πολιτιστικοί

και θρησκευτικοί πόροι, οι πολιτιστικές εκδηλώσεις και οι φυσικοί πόροι παρουσιάζονται όπως

χορηγήθηκαν από την Περιφερειακή Υπηρεσία Τουρισµού Κεντρικής Μακεδονίας.

Το ξενοδοχειακό δυναµικό του νοµού Θεσσαλονίκης προκύπτει από τα επίσηµα στοιχεία του

Ξενοδοχειακού Επιµελητηρίου Ελλάδος για το έτος 2010 και τα συνεδριακά κέντρα από τα

επίσηµα στοιχεία του Επαγγελµατικού Οδηγού Συνεδρίων στην Ελλάδα (www.meetingreece.gr).

Στη συνέχεια παρουσιάζονται και αναλύονται συγκεκριµένα µεγέθη και χαρακτηριστικά της

τουριστικής ζήτησης για τη Θεσσαλονίκη. Πιο συγκεκριµένα, παρουσιάζονται στοιχεία για τη

διαχρονική µεταβολή των αφίξεων στο αεροδρόµιο Μακεδονία για τα έτη 2004-2010, η µηνιαία

µεταβολή των αφίξεων για τους µήνες Ιανουάριος - Αύγουστος 2011 και η σύγκριση των στοιχείων

αυτών µε τους αντίστοιχους µήνες του 2010.

Επιπλέον, παρουσιάζεται η ετήσια µεταβολή των αφίξεων στα ξενοδοχεία της Θεσσαλονίκης για τα

έτη 2007-2009, ενώ για τα ίδια έτη δίνονται το ποσοστό των Ελλήνων και οι πέντε πρώτες

εθνικότητες των αφίξεων στα ξενοδοχεία. Ακολουθεί η καταγραφή των διανυκτερεύσεων για τα έτη

2007-2009 και παρουσιάζονται επίσης τα ποσοστά πληρότητας των ξενοδοχειακών µονάδων για τα

έτη 2007-2009. Σηµειώνεται ότι τα στοιχεία προέρχονται από την Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛ.

ΣΤΑΤ.), από το Σύνδεσµο Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΣΕΤΕ) και από την Υπηρεσία

Πολιτικής Αεροπορίας (ΥΠΑ). Τέλος, παρουσιάζονται κάποια στοιχεία για τη ζήτηση του

θαλάσσιου τουρισµού, όπως έχουν δηµοσιευτεί από τον Οργανισµό Λιµένος Θεσσαλονίκης.

22

3.1. Τουριστική Προσφορά

3.1.1. Πολιτιστικοί και Θρησκευτικοί Πόροι

Όπως έγινε κατανοητό ήδη από το πρώτο κεφάλαιο της παρούσας εργασίας, η Θεσσαλονίκη

διαθέτει πολύ µεγάλο αριθµό πολιτιστικών πόρων σπουδαίας σηµασίας. Σηµειώνεται ότι οι

πολιτιστικοί και θρησκευτικοί πόροι παρουσιάζονται αναλυτικά στο παράρτηµα.

Αναλυτικότερα, η Θεσσαλονίκη διαθέτει πληθώρα ρωµαϊκών, βυζαντινών, µουσουλµανικών,

εβραϊκών, νεοκλασικών και βιοµηχανικών µνηµείων. Ειδικότερα, το Αυτοκρατορικό Συγκρότηµα

του Γαλερίου, η Αψίδα του Γαλερίου, η Αρχαία Αγορά και το Γυµνάσιο αποτελούν τα κύρια

ρωµαϊκά µνηµεία της πόλης, όλα εκ των οποίων έχουν συντηρηθεί και συνιστούν επισκέψιµους

χώρους. Ο Λευκός Πύργος, σύµβολο της πόλης που πλέον λειτουργεί ως Μουσείο της

Θεσσαλονίκης, ο Πύργος Τριγωνίου, το Επταπύργιο και το µεγάλο τµήµα των βυζαντινών τειχών

που σώζεται, αποτελούν µοναδικά µνηµεία.

Οι παλαιοχριστιανικές, βυζαντινές και µεταβυζαντινές εκκλησίες και µονές της Θεσσαλονίκης,

αποτελούν ήδη από το 1988 Προστατευόµενα Μνηµεία Παγκόσµιας Πολιτιστικής Κληρονοµιάς

της UNESCO. Η σχετική απόφαση (http://whc.unesco.org/en/list/456) µνηµονεύει το νευραλγικό

ρόλο του διαδραµάτισε η Θεσσαλονίκη στη διάδοση του Χριστιανισµού, καθώς αναφέρει

χαρακτηριστικά ότι “Το διαχρονικό σύνολο των ανυπολόγιστης σηµασίας θρησκευτικών µνηµείων

της Θεσσαλονίκης, αποτυπώνει τον κυρίαρχο ρόλο που διαδραµάτισε η Θεσσαλονίκη στον

Χριστιανικό κόσµο για πάνω από µία χιλιετία”.

Επίσης, γίνεται ειδική µνεία στις εκκλησίες του Αγίου Δηµητρίου και της Αχειροποιήτου. Ο Άγιος

Δηµήτριος (412-413 µ.Χ.) αναφέρεται ως ένα από τα σηµαντικότερα παλαιοχριστιανικά µνηµεία

και ο ναός της Αχειροποίητου (περίπου 450 µ.Χ) ως η καλύτερα σωζόµενη παλαιοχριστιανική

βασιλική της Ανατολικής Μεσογείου. Επίσης, µνηµονεύονται τα µωσαϊκά της Ροτόντας, του Αγίου

Δηµητρίου και του Οσίου Δαυίδ ως αριστουργήµατα της πρωτοχριστιανικής τέχνης. Οι εκκλησίες

της πόλης, παρουσιάζονται αναλυτικά στο παράρτηµα.

Στα παραπάνω, πρέπει να προστεθούν και τα εννέα µουσουλµανικά µνηµεία της πόλης, κάποια εκ

των οποίων συνεχίζουν να έχουν την αρχική τους χρήση, όπως η αγορά του Μπεζεστένι, ενώ τα

23

περισσότερα λειτουργούν σήµερα ως µουσειακοί και εκθεσιακοί χώροι όπως το Μουσείο

Ατατούρκ, το Γιαχουντί Χαµάµ κ.ά.

Η παρουσία του εβραϊκού στοιχείου της πόλης γίνεται ιδιαίτερα αισθητή µέσα από την πληθώρα

(14 στον αριθµό) των εβραϊκών κτιρίων και µνηµείων που συναντά κανείς στη Θεσσαλονίκη.

Ενδεικτικά αναφέρονται η αγορά Μοδιάνο, το Γηροκοµείο Σαούλ Μοδιάνο, η Βίλλα Αλλατίνι και

η Βίλλα Μπιάνκα. Τα περισσότερα λειτουργούν σήµερα ως χώροι πολιτισµού όπως π.χ. η Βίλλα

του Μορντώχ η οποία στεγάζει τη Δηµοτική Πινακοθήκη Θεσσαλονίκης.

Η Θεσσαλονίκη διαθέτει επίσης σηµαντικό αριθµό (10) σπουδαίων νεοκλασικών κτιρίων όπως το

Διοικητήριο, το Τελωνείο και το Γενικό Ελληνικό Προξενείο, ενώ στη δυτική πλευρά της πόλης,

στην παλιά βιοµηχανική ζώνη βρίσκονται αξιόλογα βιοµηχανικά κτίρια των αρχών του 19ου αιώνα

όπως το Παλιό Εργοστάσιο του Φιξ, τα Βυρσοδεψία κ.ά.

Επιπλέον, καθώς πλέον η γαστρονοµία έχει αναγνωρισθεί ως αναπόσπαστο κοµµάτι της τοπικής

κουλτούρας, θα πρέπει να σηµειωθεί η Θεσσαλονίκη φηµίζεται τόσο για την υψηλή ποιότητα του

φαγητού, όσο και για τις πολλαπλές πολιτισµικές επιρροές που έχει δεχτεί η γαστρονοµία της

πόλης. Σε κάθε γωνιά της Θεσσαλονίκης, µπορεί κανείς να βρει ποιοτικό φαγητό, φτιαγµένο µε

µεράκι.

24

3.1.2. Μουσεία - Πολιτιστικοί Φορείς - Πολιτιστικές Εκδηλώσεις

Η Θεσσαλονίκη διαθέτει πληθώρα µουσείων, πολιτιστικών φορέων µε πλούσιο έργο και

δραστηριότητα. Ενδεικτικά αναφέρονται το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, το Μουσείο

Βυζαντινού Πολιτισµού το οποίο το 2005 τιµήθηκε µε το Βραβείο του Συµβουλίου της Ευρώπης,

το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης κ.ά. Η αναλυτική λίστα των 29 µουσείων και των

πολιτιστικών φορέων της πόλης, παρουσιάζεται στο παράρτηµα.

Παράλληλα, κάθε χρόνο διοργανώνονται κατά µέσο όρο 60 πολιτιστικές εκδηλώσεις που

καλύπτουν όλο το φάσµα της καλλιτεχνικής έκφρασης καθώς και σειρά παραδόσεων. Ενδεικτικά

αναφέρονται το Φεστιβάλ Κινηµατογράφου Θεσσαλονίκης το οποίο µετρά 52 χρόνια ιστορίας και

τα Δηµήτρια.

Θα πρέπει να σηµειωθεί ότι σύµφωνα µε τους Zografos και Deffner (2007) η διοργάνωση

πολιτιστικών και αθλητικών εκδηλώσεων αποτελεί ένα από τα ζητούµενα της σύγχρονης

τουριστικής ανάπτυξης, καθώς εκπληρώνουν έναν από τους βασικούς στόχους: τη διαφοροποίηση

του προϊόντος, ενώ η επίδρασή τους είναι µόνιµη.

Σύµφωνα µε τους Coccosis και Tsartas (2001) στο Zografos και Deffner (2007), τα τελευταία

χρόνια παρουσιάζεται µία παγκόσµια τάση προς τη διοργάνωση τέτοιων εκδηλώσεων. Η διείσδυση

της τηλεόρασης και του διαδικτύου, συµβάλλει σηµαντικά τόσο στη διάδοση των συγκεκριµένων

γεγονότων όσο και στην καθιέρωση µίας εικόνας (image) του προορισµού στο µυαλό των εν

δυνάµει επισκεπτών.

3.1.3. Φυσικοί Πόροι - Γεωγραφική Θέση - Υποδοµές

Η Θεσσαλονίκη βρίσκεται σε προικισµένη τοποθεσία, καθώς όλη η πόλη αναπτύσσεται µε µέτωπο

προς το Θερµαϊκό Κόλπο, ενώ ο Χορτιάτης δεσπόζει στα βόρεια της πόλης. Έχει ήπιο µεσογειακό

κλίµα και σήµερα αριθµεί πάνω από 1 εκατοµµύριο κατοίκους, ενώ το µέγεθος της πόλης είναι

ιδανικό, καθώς αποτελεί µία µεσαία ευρωπαϊκή πόλη.

Παράλληλα, γειτνιάζει µε πολλούς σηµαντικούς αρχαιολογικούς χώρους, όπως η Βεργίνα, η Πέλλα

και το Δίον, το δίκτυο των οποίων αποτελεί άλλωστε και ξεχωριστή θεµατική µελέτη περίπτωσης

25

στο 4ο κεφάλαιο, µε τα Στάγειρα Χαλκιδικής, τη γενέτειρα του Αριστοτέλη, µε χώρους γεωλογικού

ενδιαφέροντος όπως το Σπήλαιο των Πετραλώνων στο νοµό Χαλκιδικής και το Σπήλαιο

Αλιστράτης στο νοµό Σερρών κ.ά. Επίσης γειτνιάζει µε σηµαντικούς οικοτουριστικούς

προορισµούς όπως µε τους προστατευόµενους από τη Συνθήκη Ραµσάρ υγροβιότοπους, το δίκτυο

των οποίων αποτελεί ξεχωριστή θεµατική µελέτη περίπτωσης στο 5ο κεφάλαιο, καθώς και µε

πληθώρα άλλων οικοτουριστικών προορισµών, χιονοδροµικών κέντρων κ.ά. και ασφαλώς µε τους

παραθεριστικούς οικισµούς της Χαλκιδικής.

Επιπλέον, µέσω των οδικών αξόνων συνδέεται µε όλη την υπόλοιπη χώρα, διαθέτει αεροδρόµιο,

στο οποίο επεκτείνεται ο αεροδιάδροµος µε στόχο από το 2012 να µπορούν να προσγειώνονται

µεγάλα αεροσκάφη και λιµάνι. Επίσης διαθέτει σύγχρονο σιδηροδροµικό σταθµό και σύγχρονο

σταθµό υπεραστικών λεωφορείων. Το δίκτυο των αστικών λεωφορείων κρίνεται σχετικά

ικανοποιητικό, ενώ η ολοκλήρωση του µετρό το 2015 θα συµβάλλει σηµαντικά στη διευκόλυνση

των µετακινήσεων µέσα στην πόλη.

3.1.3. Ξενοδοχειακό Δυναµικό

Το ξενοδοχειακό δυναµικό του νοµού Θεσσαλονίκης, όπως σηµειώνει ο Koutoulas (2004),

αυξήθηκε σηµαντικά τα τελευταία χρόνια οδηγώντας σε αύξηση του µεριδίου του νοµού στο

συνολικό δυναµικό της χώρας το οποίο έφτασε στο 11%. Μάλιστα, όπως παρατηρεί η αύξηση αυτή

αφορά αποκλειστικά τα ξενοδοχεία των ανωτέρων κατηγοριών. Η κατανοµή του ξενοδοχειακού

δυναµικού του νοµού Θεσσαλονίκης, παρουσιάζεται αναλυτικά κατά κατηγορία στον ακόλουθο

πίνακα.

Πίνακας 3.1.Ξενοδοχειακό Δυναµικό του Νοµού Θεσσαλονίκης κατά κατηγορία. Πηγή ΞΕΕ, 2010

26

Ξενοδοχεία Δωμάτια Κλίνες

5 Αστέρων 13 1.865 3.420

4 Αστέρων 20 1.565 2.750

3 Αστέρων 39 2.359 4.463

2 Αστέρων 30 1.067 2.020

1 Αστέρων 37 781 1.486

Σύνολο 139 7.637 14.139

Στο διάγραµµα που ακολουθεί, φαίνεται η ποσοστιαία κατανοµή των ξενοδοχειακών καταλυµάτων

του νοµού Θεσσαλονίκης. Όπως προκύπτει, παρά την πρόσφατη σηµαντική αύξηση των πολυτελών

ξενοδοχειακών µονάδων, αυτές αποτελούν µόλις το 23% της συνολικής ξενοδοχειακής υποδοµής,

ενώ οι µονάδες των τριών και τεσσάρων αστέρων φτάνουν στο 50% της συνολικής προσφοράς.

Σχήµα 3.1 Ποσοστιαία κατανοµή ξενοδοχειακών µονάδων του νοµού Θεσσαλονίκης ανά κατηγορία.

Πηγή ΞΕΕ, 2010

27%

22% 28%

14%

9%

5 * 4 * 3 * 2 * 1 *

27

3.1.4. Συνεδριακά κέντρα

Σύµφωνα µε τον Επαγγελµατικό Οδηγό Συνεδρίων στην Ελλάδα www.meetingreece.gr, η

Θεσσαλονίκη διαθέτει 24 συνεδριακούς χώρους και 148 συνεδριακές αίθουσες, οι περισσότερες εκ

των οποίων βρίσκονται σε ξενοδοχειακές µονάδες. Όπως φαίνεται και στον πίνακα που ακολουθεί,

η συνολική χωρητικότητα των αιθουσών είναι 28.655 θέσεις. Σηµειώνεται, ότι το άθροισµα των

θέσεων προκύπτει από τον υπολογισµό τους στη µέγιστη δυνατή χωρητικότητα, δηλαδή στη

διάταξη τάξης.

Πίνακας 3.2. Συνεδριακοί Χώροι στη Θεσσαλονίκη. Πηγή Επαγγελµατικό Οδηγό Συνεδρίων στην Ελλάδα. Πηγή www.meetingreece.gr

28

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

Όνομα Αριθμός Αιθουσών

Χωρητικότητα

Κέντρο Έρευνας και Τεχνολογίας 5 1210ΔΕΘ 10 2998Συνεδριακό Κέντρο Πόλις 12 4381Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών 2 600Ξενοδοχείο Ανατόλια 6 550Ξενοδοχείο Capsis 14 1581City 1 100Macedonia Palace 12 1610Les Lazaristes 6 815Electra Palace 7 630Grand Hotel Palace 14 3650Holiday Inn 4 565Hyatt Regency 3 1100Kinissi Palace 1 90Mediterrean Palace 8 1005Metropolitan 3 135Nepheli 7 1100Nikopolis Thessaloniki 6 1005Philippion 1 350Porto Palace 8 3605Queen Olga 2 100Sun Beach 3 320Bristol 2 32The Met Hotel 11 1123Σύνολο 148 28655

3.1.5. Θαλάσσιος Τουρισµός

Η Θεσσαλονίκη διαθέτει το δεύτερο µεγαλύτερο λιµάνι στην Ελλάδα, που µέχρι στιγµής όµως

χρησιµοποιείται κυρίως για εµπορικούς λόγους. Διαθέτει πολλούς προβλήτες, µεγάλο µέρος των

οποίων, λόγω του µικρού βάθους, δεν ενδείκνυται για αγκυροβολισµό µεγάλων κρουαζιερόπλοιων.

Τα τελευταία χρόνια γίνονται συζητήσεις και προτάσεις για την επέκτασή του, καθώς αποτελεί ένα

από τα σηµαντικότερα αναπτυξιακά εργαλεία της πόλης, ενώ διακρίνεται και για τη σπουδαία

αρχιτεκτονική των κτιρίων του, όπως το Τελωνείο και οι ανακαινισµένες αποθήκες (http://

www.thpa.gr/).

29

3.2.Τουριστική ζήτηση

3.2.1. Στατιστικά στοιχεία για αφίξεις στο Αεροδρόµιο Μακεδονία

Στο σχήµα 3.2. που ακολουθεί παρουσιάζεται η διαχρονική µεταβολή των αφίξεων (διεθνών και

εγχώριων) στο αεροδρόµιο Μακεδονία για τα έτη 2004-2010. Όπως φαίνεται και στο διάγραµµα,

στη διάρκεια αυτών των επτά χρόνων οι λιγότερες αφίξεις σηµειώθηκαν το 2004 που έφτασαν

µόλις το 1.060.064, ενώ το 2008 σηµειώνεται η µεγαλύτερη αύξηση καθώς έχουµε 1.274.328

αφίξεις. Θα πρέπει επίσης να σηµειωθεί ότι ο µέσος όρος των αφίξεων για αυτά τα έτη είναι

1.167.487 χιλιάδες αφίξεις.

Σχήµα 3.2. Ετήσιες Αφίξεις στο Αεροδρόµιο Μακεδονίας 2004 - 2010. Πηγή ΣΕΤΕ

Στο σχήµα 3.3. παρουσιάζονται οι ποσοστιαίες ετήσιες µεταβολές των αφίξεων (εγχώριων και

διεθνών) για κάθε έτος από το 2004 µέχρι και το 2010 σε σχέση µε το προηγούµενο έτος.

Ειδικότερα, η µεγαλύτερη ποσοστιαία µεταβολή εµφανίζεται το 2007 όπου, όπως φαίνεται και στο

σχήµα, οι αφίξεις αυξήθηκαν σε σχέση µε το 2006 κατά 8,7%, ενώ το 2009 οι αφίξεις µειώθηκαν

κατά 6,7% σε σχέση µε το 2008.

0

375000

750000

1125000

1500000

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

30

Σχήµα 3.3. Ετήσια Ποσοστιαία Μεταβολή Αφίξεων στο Αεροδρόιο Μακεδονία για τα έτη 2004-2010.

Πηγή ΣΕΤΕ

Στο επόµενο σχήµα (3.4.) παρουσιάζεται µε µπλε χρώµα η πορεία των αφίξεων για τους µήνες

Ιανουάριος - Αύγουστος για το 2011 και µε πράσινο χρώµα, η πορεία των αφίξεων για τους ίδιους

µήνες του 2010. Σηµειώνεται ότι τα εν λόγω στοιχεία χορηγήθηκαν από την ΥΠΑ και

δηµοσιεύτηκαν από το ΣΕΤΕ.

Σχήµα 3.4. Μηνιαίες Αφίξεις στο Αεροδρόµιο Μακεδονία για το διάστηµα Ιανουάριος - Αύγουστος για τα έτη 2010, 2011. Πηγή ΣΕΤΕ

Αναλυτικότερα, µε τα µέχρι στιγµής στοιχεία προκύπτει ότι το 2011, οι περισσότερες αφίξεις

σηµειώθηκαν τον Ιούλιο και έφτασαν τις 187.742 χιλιάδες, ενώ οι λιγότερες, που άγγιξαν µόλις τις

57.422 χιλιάδες, πραγµατοποιήθηκαν τον Ιανουάριο. Σηµειώνεται επίσης, ότι από τον Απρίλιο, που

όπως αναλύεται και στη συνέχεια ξεκίνησαν να πετούν στο αεροδρόµιο Μακεδονία πολλές εταιρίες

-9,0000%

-6,7500%

-4,5000%

-2,2500%

0%

2,2500%

4,5000%

6,7500%

9,0000%

2005 - 2004 2006 -2005 2007 - 2006 2008 - 2007 2009 - 2008 2010 -2009

2011 2010

0

50000

100000

150000

200000

Φεβρουάριος Απρίλιος Ιούνιος Αύγουστος

31

χαµηλού κόστους, µέχρι και τον Ιούλιο διακρίνουµε µία διαρκή αυξητική τάση, η οποία ανακόπηκε

λίγο τον Αύγουστο. Επιπλέον, οι αφίξεις για τους µήνες Ιανουάριος - Μάρτιος του 2011

κυµαίνονται περίπου στα ίδια επίπεδα σε σχέση µε τους αντίστοιχους µήνες του 2010.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει και το γεγονός ότι στη διάρκεια αυτών των οκτώ µηνών (Ιανουάριος-

Αύγουστος) του 2011 το σύνολο των αφίξεων φτάνει τις 902.929, ενώ το σύνολο των ετήσιων

αφίξεων του 2010 είναι 1.146.358 εκατοµµύριο, δεδοµένο που υποδεικνύει ότι εφόσον οι µηνιαίες

αφίξεις για τους υπόλοιπους µήνες του 2011 κυµανθούν σε επίπεδα του µέσου όρου των πρώτων

οκτώ µηνών (112.866 χιλιάδες αφίξεις), το 2011 θα κλείσει µε σηµαντική συνολική αύξηση των

ετήσιων αφίξεων.

Στο σχήµα 3.5. παρουσιάζονται οι µηνιαίες ποσοστιαίες µεταβολές των αφίξεων στο αεροδρόµιο

Μακεδονία για τους µήνες Ιανουάριο - Αύγουστο 2011, σε σχέση µε τους αντίστοιχους µήνες του

2010. Ειδικότερα, τον Ιανουάριο του 2011 σηµειώνεται µία οριακή µείωση της τάξης του 1,87% σε

σχέση τον αντίστοιχο µήνα του 2010, ενώ τον Ιούνιο του 2011 παρουσιάζεται η µεγαλύτερη

ποσοστιαία αύξηση των αφίξεων σε σχέση µε τον Ιούνιο του 2010, που φτάνει στο 35,36%.

Σχήµα 3.5. Μηνιαίες ποσοστιαίες µεταβολές αφίξεων στο Αεροδρόµιο Μακεδονία για τους µήνες Ιανουάριος - Αύγουστος για τα έτη 2010 και 2011. Πηγή ΣΕΤΕ

3.2.2. Στατιστικά στοιχεία για τις αφίξεις στα ξενοδοχειακά καταλύµατα

Στο σχήµα 3.6, παρουσιάζεται το σύνολο των αφίξεων στα ξενοδοχεία του νοµού Θεσσαλονίκης

για τα έτη 2007-2009, όπως χορηγήθηκαν από την ΕΛ.ΣΤΑΤ. Ειδικότερα, όπως προκύπτει από τα

-20,0%

-10,0%

0%

10,0%

20,0%

30,0%

40,0%

Ιανουάριος Μάρτιος Μάιος Ιούλιος

2011 - 2010

32

στοιχεία, φαίνεται ότι για αυτά τα τρία έτη οι αφίξεις στα ξενοδοχεία κυµαίνονται περίπου στα ίδια

επίπεδα, ενώ σηµειώνεται µία οριακή αύξηση το 2009 κατά το οποίο οι συνολικές αφίξεις στα

ξενοδοχεία έφτασαν τις 954.944 χιλιάδες. Υπογραµµίζεται, ότι βάσει αυτών των στοιχείων,

προκύπτει ότι ο µέσος όρος των αφίξεων στα ξενοδοχεία της Θεσσαλονίκης για τα έτη 2007-2009

είναι 943.365 χιλιάδες.

Επιπλέον, στο ίδιο διάγραµµα παρουσιάζονται οι κύριες εθνικότητες των αφίξεων στα ξενοδοχεία

του νοµού Θεσσαλονίκης. Ειδικότερα, οι περισσότερες αφίξεις για τα έτη 2007-2009 έγιναν από

Έλληνες, µε µέσο όρο 661.738 χιλιάδες αφίξεις ανά έτος. Οι αφίξεις των Ελλήνων στα ξενοδοχεία

της Θεσσαλονίκης αποτελούν µε άλλα λόγια, περίπου το 2/3 του σύνολο των ετήσιων αφίξεων για

αυτά τα έτη.

Σχήµα 3.6. Σύνολο αφίξεων στα ξενοδοχεία της Θεσσαλονίκης και οι κύριες εθνικότητες για τα έτη 2007-2009. Πηγή ΕΛ.ΣΤΑΤ.

Όπως είναι αναµενόµενο λοιπόν, οι υπόλοιπες κύριες εθνικότητες έχουν πολύ µικρότερο επιµέρους

σύνολο αφίξεων. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι οι αφίξεις από τη Βουλγαρία κυµαίνονται κατά

µέσο όρο για αυτά τα έτη, στις 30.673 χιλιάδες, ενώ ο µέσος όρος των αφίξεων όλων των

εθνικοτήτων, εκτός από τους Έλληνες, για τα έτη 2007-2009 κυµαίνεται κατά µέσο όρο στις 23.236

χιλιάδες αφίξεις ανά έτος. Επίσης, όπως προκύπτει και από το διάγραµµα, οι αφίξεις από τις

παραδοσιακές αγορές της κεντρικής και βόρειας Ευρώπης, είναι λιγοστές.

2007 2008 2009

ΣύνολοΕλλάδα

ΒουλγαρίαΓερμανίαΚύπροςΙταλίαΗΠΑ

Ρουμανία0 250000 500000 750000 1000000

33

3.2.3. Στατιστικά στοιχεία διανυκτερεύσεων στα ξενοδοχειακά καταλύµατα

Στο σχήµα που ακολουθεί (3.7) παρουσιάζεται τα σύνολο των διανυκτερεύσεων στα ξενοδοχεία

του νοµού Θεσσαλονίκης για τα έτη 2007-2009. Αναλυτικότερα, παρατηρούµε ότι και στα τρία

αυτά έτη οι διανυκτερεύσεις κυµαίνονται στα ίδια περίπου επίπεδα, ενώ ο µέσος όρος των

διανυκτερεύσεων ανά έτος αγγίζει τις 1.912.305 εκατοµµύριο.

Επίσης, όπως προκύπτει αν διαιρέσει κανείς το µέσο όρο των διανυκτερεύσεων για τα έτη 2007 -

2008 µε το µέσο όρο όρο των αφίξεων στα ξενοδοχειακά καταλύµατα για την ίδια χρονική περίοδο,

η µέση παραµονή στα ξενοδοχειακά καταλύµατα είναι µόλις δύο νύχτες.

Σχήµα 3.7. Σύνολο διανυκτερεύσεων στα ξενοδοχεία του νοµού Θεσσαλονίκης για τα έτη 2007-2009. Πηγή

ΕΛ.ΣΤΑΤ.

0

500000

1000000

1500000

2000000

2007 2008 2009

34

3.2.4. Στατιστικά στοιχεία για την πληρότητα των ξενοδοχειακών µονάδων

Στο σχήµα 3.8 παρουσιάζονται τα µηνιαία ποσοστά πληρότητας των ξενοδοχειακών κλινών της

Θεσσαλονίκης για τα έτη 2007-2009. Πιο συγκεκριµένα, παρατηρούµε ότι και στα τρία έτη, η

πληρότητα κυµαίνεται καθ’ όλη τη διάρκεια του έτος σε χαµηλά ποσοστά, που οριακά µόνο σε

κάποιες περιπτώσεις προσεγγίζουν το 50%. Ο µήνας που εµφανίζεται να αγγίζει το µεγαλύτερο

ποσοστό πληρότητας, είναι ο Σεπτέµβριος, κατά τη διάρκεια του οποίου διενεργείται η Διεθνής

Έκθεση Θεσσαλονίκης, ενώ τον Ιανουάριο σηµειώνονται τα χαµηλότερα ποσοστά πληρότητας που

δεν ξεπερνούν το 35%. Επίσης, ενδιαφέρον παρουσιάζει ότι η πληρότητα των ξενοδοχειακών

κλινών παρουσιάζει µικρά ποσοστά ακόµη και τους καλοκαιρινούς µήνες, κατά τους οποίους δεν

ξεπερνά το 45%.

Σχήµα 3.8. Ποσοστά πληρότητας ξενοδοχειακών κλινών για τα έτη 2007 -2009. Πηγή ΕΛ.ΣΤΑΤ.

Ιανουάριος

Φεβρουάριος

Μάρτιος

Απρίλιος

Μάιος

Ιούνιος

Ιούλιος

Αύγουστος

Σεπτέμβριος

Οκτώβριος

Νοέμβριος

Δεκέμβριος

0% 15,0% 30,0% 45,0% 60,0%

2007 2008 2009

35

3.2.5. Στατιστικά στοιχεία για το θαλάσσιο τουρισµό

΄Οσο παράδοξο και αν ακούγεται, η Θεσσαλονίκη δεν έχει να επιδείξει πολλά στον τοµέα του

θαλάσσιου τουρισµού και της κρουαζιέρας. Η πρόσφατη άρση του καµποτάζ έδωσε κάποια θετικά

µηνύµατα, αλλά φαίνεται ότι ακόµη η Θεσσαλονίκη δεν έχει καθιερωθεί ως προορισµός

κρουαζιέρας.

Αναλυτικότερα, σύµφωνα µε δηµοσιοποιηµένα στοιχεία του ΟΛΘ, τα προηγούµενα έτη η κίνηση

των κρουαζιερόπλοιων ήταν ελάχιστη, ενώ όπως φαίνεται και στον παρακάτω πίνακα, το 2007

σηµειώθηκε µία πολύ σηµαντική αύξηση της τάξης του 295,8%. Στοιχεία, για την αντίστοιχη

κίνηση των ετών 2008-2010, δεν είναι είναι διαθέσιµα.

Πίνακας 3.3. Σύνολο επιβατών ακτοπλοϊας και κρουαζιέρας στο λιµάνι της Θεσσαλονίκης για τα έτη 2005-2007 και ποσοστιαίες ετήσιες µεταβολές. Πηγή ΟΛΘ

Παρόλη την έλλειψη στοιχείων, φαίνεται ότι το 2011 σηµειώνεται σηµαντική αύξηση στις αφίξεις

κρουαζιερόπλοιων. Ειδικότερα, όπως αναφέρεται σε δηµοσίευµα της Καθηµερινής, µέχρι τα τέλη

Ιουλίου κατέπλευσαν έντεκα κρουαζιερόπλοια στο λιµάνι της Θεσσαλονίκης, µεταφέροντας 11.400

χιλιάδες επιβάτες, ενώ υπολογίζεται ότι µέχρι τα τέλη της σεζόν θα δέσουν άλλα 13 πλοία µε

άλλους τόσους επιβάτες (Τσιγγανάς Θ., 2011)

36

Επιβάτες 2005 2006 2007 Μεταβολή 2005/2006

Μεταβολή 2006/2007

Ακτοπλοϊα 211.469 121.627 118.305 -42,48% -2,73%

Κρουαζιέρα 6.069 8.057 31.897 32,77% 295,8%

Σύνολο 217.538 129.684 150.202

3.3. Οργανισµός Τουριστικής Προβολής και Μάρκετινγκ Θεσσαλονίκης

Στο πλαίσιο της εργασίας, πραγµατοποιήθηκε συνέντευξη µε τον Διευθυντή του Οργανισµού

Τουριστικής Προβολής και Μάρκετινγκ Θεσσαλονίκης, κ. Νίκο Σαπουντζή, καθώς ο εν λόγω

οργανισµός αποτελεί το συλλογικό φορέα που ασκεί την τουριστική προβολή και το µάρκετινγκ

της Θεσσαλονίκης. Αναλυτικότερα, ο Οργανισµός Τουριστικής Προβολής και Μάρκετινγκ

Θεσσαλονίκης αποτελεί µία αστική µη κερδοσκοπική εταιρία, στην οποία συµµετέχουν οκτώ

φορείς της πόλης (Οργανισµός Λιµένος Θεσσαλονίκης, Εµπορικός Σύλλογος, Εµποροβιοµηχανικό

Επιµελητήριο, Ένωση Ξενοδόχων Θεσσαλονίκης, Ένωση Ταξιδιωτικών Πρακτόρων κ.ά.) και ως

βασικό στόχο έχει την προβολή της πόλης στην Ελλάδα και το εξωτερικό.

Από την επανασύσταση του οργανισµού τον περασµένο Ιανουάριο µέχρι σήµερα, έχουν

πραγµατοποιηθεί 30 fam trips µε δηµοσιογράφους και tour operators από χώρες της Ευρώπης, το

Ισραήλ και την Κίνα, τον Οκτώβριο θα πραγµατοποιηθεί fam trip µε δηµοσιογράφους και tour

operators από την Τουρκία, ενώ παράλληλα ο οργανισµός έχει συµµετάσχει σε οκτώ διεθνείς

εκθέσεις.

“Κύριος στόχος µας είναι η επανατοποθέτηση της Θεσσαλονίκης στον παγκόσµιο χάρτη του

τουρισµού” δήλωσε ο κ. Σαπουντζής και προσθέτει “ ΄Ηδη τα στοιχεία της αύξησης των αφίξεων

στο αεροδρόµιο Μακεδονία υποδεικνύουν ότι η προσπάθειά µας βρίσκει ανταπόκριση, ενώ τέλη

Οκτωβρίου θα έχουµε στα χέρια µας µελέτη για το νέο branding της πόλης το οποίο θα στοχεύει

στην ανάδειξη της Θεσσαλονίκης ως πολιτιστικό προορισµό µε πολυπολιτισµικό παρελθόν, ενώ

επίσης θα επικεντρώνεται στην καθιέρωσή της ως προορισµό city break.” Ο κ. Σαπουντζής

σηµείωσε επίσης, ότι βασικός στόχος του οργανισµού είναι η πάταξη της εποχικότητας.

Ως σηµαντικότερο “επίτευγµα” του οργανισµού µέχρι σήµερα, σηµειώνεται ο νευραλγικός ρόλος

που διαδραµάτισε κατά τις διαπραγµατεύσεις τόσο µε τις αεροπορικές εταιρίες χαµηλού κόστους,

προκειµένου οι τελευταίες να συµπεριλάβουν τη Θεσσαλονίκη στο χάρτη των προορισµών τους,

όσο και µε τις αεροπορικές εταιρίες που ήδη πετούσαν από και προς τη Θεσσαλονίκη, ώστε αυτές

να προσθέσουν και άλλους προορισµούς.

Ειδικότερα, στις 12 Απριλίου 2011 η εταιρία χαµηλού κόστους Ryan Air ξεκίνησε τις πτήσεις

συνδέοντας τη Θεσσαλονίκη µε οκτώ διεθνείς προορισµούς: Λονδίνο, Ρώµη, Μιλάνο, Βρυξέλλες,

37

Φρανκφούρτη, Μπάρι, Όσλο και Στοκχόλµη. Η Aegean Airlines ξεκίνησε την ίδια περίοδο τις

απευθείας πτήσεις από και προς τη Μόσχα, ενώ από τον Ιούλιο συνέδεσε τη Θεσσαλονίκη

απευθείας µε το Παρίσι και το Τελ Αβίβ. Επιπλέον, από τα τέλη Απριλίου ξεκίνησαν οι απευθείας

πτήσεις Θεσσαλονίκη - Κωνσταντινούπολη µε την Turkish Airlines, ενώ την ίδια περίοδο η

Aeroflot ξεκίνησε τα απευθείας δροµολόγια µε τη Μόσχα. Τέλος, η Easyjet προσέθεσε ακόµη ένα

προορισµό, το Παρίσι, ενώ µέσω συµφωνιών µε tour operators ξεκίνησαν να πετούν στο

αεροδρόµιο Μακεδονία και πολλά charter από το Ισραήλ.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον, παρουσιάζει το γεγονός ότι, σύµφωνα µε στοιχεία που έχει στη διάθεσή του

ο Οργανισµός Τουριστικής Προβολής και Μάρκετινγκ Θεσσαλονίκης, όλες οι παραπάνω πτήσεις

πραγµατοποιούνται, µέχρι και σήµερα, µε πληρότητα που κυµαίνεται από 70% έως 80%. Αυτό το

γεγονός, οδηγεί σε πολλαπλές θετικές συνέπειες, όπως στην απόφαση της Ryan Air να επεκτείνει τα

δροµολόγια σε όλη τη διάρκεια του έτους, ενώ ο αρχικός προγραµµατισµός ήταν εξάµηνος.

Παράλληλα, ενδιαφέρον για το αεροδρόµιο Μακεδονία σηµειώνουν και άλλες αεροπορικές

εταιρίες χαµηλού κόστους όπως η Wizz Air. Επίσης, δύο εταιρίες χαµηλού κόστους έχουν

εκδηλώσει έντονο ενδιαφέρον προκειµένου να εγκαθιδρύσουν αεροπορικό κόµβο (hub) στη

Θεσσαλονίκη. Μία τέτοια εξέλιξη θα είχε πολλαπλά οφέλη, καθώς αφενός θα οδηγήσει στη

δηµιουργία θέσεων εργασίας και αφετέρου θα εδραιώσει τη Θεσσαλονίκη στον τουριστικό

ευρωπαϊκό χάρτη (http://www.airnews.gr/2011/09/02/ryanair).

Επιπλέον, ιδιαίτερη βαρύτητα έχει το γεγονός ότι οι προορισµοί µε τους οποίους συνδέθηκε το

αεροδρόµιο Μακεδονία τους τελευταίους µήνες βρίσκονται τόσο στις παραδοσιακές αγορές όπως

Γερµανία, Μεγάλη Βρετανία, Ιταλία κ.ά., όσο και σε νέες µεγάλες αγορές όπως Ρωσία, Τουρκία και

Ισραήλ, µε συνολικό αριθµό προορισµών εξωτερικού τους 29.

Επίσης, ο Οργανισµός Τουριστικής Προβολής και Μάρκετινγκ Θεσσαλονίκης, προχωρά το

Σεπτέµβριο στο 1ο Φεστιβάλ Γαστρονοµίας Θεσσαλονίκης. Σκοπός της διοργάνωσης είναι να

αναδειχθεί η πολυδιάστατη και πολυπολιτισµική ταυτότητα της τοπικής γαστρονοµίας, η οποία

αποτελεί ένα χαρµάνι γευστικών επιρροών που συνθέτουν ένα µοναδικό γαστριµαργικό

αποτέλεσµα. Η ανάδειξη της πόλης ως γαστρονοµικού προορισµού, η ανάδειξη των τοπικών

ποιοτικών προϊόντων καθώς και η υποστήριξη των ποιοτικών χώρων εστίασης, αποτελούν τους

επιµέρους στόχους.

38

3.4. Αποτίµηση Τουριστικής Προσφοράς και Ζήτησης: Πλεονεκτήµατα - Αδυναµίες

Σε αυτήν την ενότητα επιχειρείται µία αποτίµηση της τουριστικής προσφοράς και ζήτησης της

Θεσσαλονίκης, βάσει των στοιχείων που παρουσιάστηκαν. Αναλυτικότερα, οι πολιτιστικοί και

θρησκευτικοί πόροι της πόλης που χαρακτηρίζονται από το πολυπολιτισµικό στοιχείο αποτελούν,

χωρίς αµφιβολία, το πιο σηµαντικό “περιουσιακό” στοιχείο της Θεσσαλονίκης. Επιπλέον, η

πληθώρα φορέων πολιτισµού και η έντονη δραστηριότητά τους, η γεωγραφική θέση της πόλης και

η γειτνίασή της µε προορισµούς ειδικού ενδιαφέροντος, συνθέτουν ένα ιδανικό µωσαϊκό πρόσφορο

σε στοχευµένη περαιτέρω τουριστική ανάπτυξη.

Όπως αναλύεται και στη συνέχεια, η έλλειψη δικτύωσης της Θεσσαλονίκης µε τους γειτονικούς

προορισµούς ειδικού ενδιαφέροντος, όπως τους αρχαιολογικούς χώρους, αποτελεί µία αδυναµία της

σηµερινής τουριστικής προσφοράς και παράλληλα ένα παράθυρο ευκαιρίας. Παράλληλα, οι

προοπτικές της κρουαζιέρας παραµένουν σε µεγάλο βαθµό ανεκµετάλλευτες.

Η ύπαρξη πολυτελών ξενοδοχειακών µονάδων και µεγάλου αριθµού συνεδριακών κέντρων,

µεσαίου µεγέθους βέβαια, συνιστούν άλλα δύο σηµαντικά στοιχεία της τουριστικής προσφοράς.

Από την άλλη πλευρά όµως, παρατηρείται ότι µόλις πρόσφατα ξεκίνησαν οι ξενοδοχειακές µονάδες

να προωθούν την πλούσια τοπική γαστρονοµία, ενώ επίσης στη Θεσσαλονίκη λειτουργεί

σηµαντικός αριθµός ποιοτικών καταστηµάτων εστίασης.

Αναφορικά µε την τουριστική ζήτηση, θα πρέπει να σηµειωθεί ότι, όπως προκύπτει από τα στοιχεία

που παρουσιάστηκαν για τα έτη 2007-2009, αυτή υστερεί σηµαντικά σε διεθνείς αφίξεις, ενώ

σηµειώνεται πολύ χαµηλό ποσοστό πληρότητας των ξενοδοχειακών µονάδων και έντονη

εποχικότητα.

Βεβαίως, θα πρέπει να υπογραµµιστεί η θετική εξέλιξη των διεθνών αφίξεων για τους µήνες

Ιανουάριο - Αύγουστο 2011, καθώς και το άνοιγµα της πόλης προς νέες τουριστικές αγορές, µέσω

της δροµολόγησης σηµαντικού αριθµού πτήσεων από και προς νέους προορισµούς και ειδικότερα,

από τις νέες αγορές όπως η Τουρκία, η Ρωσία και το Ισραήλ.

Στις παραπάνω αδυναµίες, θα πρέπει να προστεθεί τόσο η έλλειψη ενός brandname της πόλης όσο

και ενός σχεδίου µάρκετινγκ, ενώ η µέχρι πρόσφατα ανύπαρκτη συνεργασία των φορέων της πόλης

39

(πολιτιστικών, εµπορικών, τουριστικών κ.ά.) αποτελεί ίσως τη σηµαντικότερη αδυναµία της

τουριστικής προσφοράς.

Παράλληλα, τα πάγια προβλήµατα της πόλης, τα οποία αντιµετωπίζουν καθηµερινά και οι κάτοικοί

της, όπως το κυκλοφοριακό, η ατµοσφαιρική ρύπανση, η µόλυνση του Θερµαϊκού, καθώς και η

έλλειψη υποδοµών συµπληρώνουν το τοπίο των αδυναµιών της τουριστικής προσφοράς της

Θεσσαλονίκης.

Στα δύο επόµενα κεφάλαια παρουσιάζονται οι µελέτες περίπτωσης για το δίκτυο των

αρχαιολογικών χώρων της Βεργίνας-Πέλλας-Δίου και για τους υγροβιοτόπους της Σύµβασης

Ραµσάρ. Στο τελεύταιο κεφάλαιο αναπτύσσεται η επιχειρηµατολογία που υποστηρίζει ότι η

Θεσσαλονίκη µπορεί αφενός να αποτελέσει σηµαντικό πολιτιστικό προορισµό και παράλληλα

µέσω της καθιέρωσής της ως τέτοιου, να καταστεί µοχλός τουριστικής ανάπτυξης για την ευρύτερη

περιοχή της Κεντρικής Μακεδονίας.

40

4. Μελέτη περίπτωσης: Τουρισµός Πολιτιστικής Κληρονοµιάς - Δίκτυο Αρχαιολογικών χώρων: Βεργίνα - Δίον - Πέλλα

4.1. Τουρισµός Πολιτιστικής Κληρονοµιάς

Όπως αναφέρθηκε και στο κεφάλαιο του πολιτιστικού τουρισµού, ο τουρισµός πολιτιστικής

κληρονοµιάς αποτελεί µία από τις σηµαντικότερες µορφές του και αφορά στη σε βάθος γνώση και

γνωριµία µε τα ιστορικά κτίρια, µνηµεία, τοποθεσίες και παραδόσεις µίας περιοχής.

Πραγµατοποιείται τόσο µέσα στον αστικό ιστό, όσο και σε περιοχές ειδικού αρχαιολογικού ή

ιστορικού ενδιαφέροντος.

4.2. Το δίκτυο των αρχαιολογικών χώρων Βεργίνα - Δίον - Πέλλα

Σε µικρή απόσταση από τη Θεσσαλονίκη βρίσκονται αρχαιολογικοί χώροι και µνηµεία

ανυπολόγιστης σπουδαιότητας. Η Βεργίνα (Αιγές), η Πέλλα και το Δίον, αποτελούν τους

σηµαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους που γειτνιάζουν µε τη Θεσσαλονίκη στα νοτιοδυτικά.

Στη συνέχεια παρουσιάζονται συνοπτικά οι παραπάνω αρχαιολογικοί χώροι, καθώς και τα

σηµαντικότερα ευρήµατα αυτών, ενώ ακολουθεί η αποτύπωση των αδυναµιών που παρουσιάζουν

για τις οποίες γίνονται προτάσεις.

4.2.1. Βεργίνα - Αιγές

Στους πρόποδες των Πιέριων εκτείνεται η περιοχή της Βεργίνας, η οποία αποτέλεσε την

πρωτεύουσα του αρχαίου µακεδονικού κράτους, ενώ σύµφωνα µε τις ενδείξεις φαίνεται ότι

κατοικούνταν ήδη από την εποχή της πρώιµης χαλκοκρατίας. Βέβαια, η πόλη γνώρισε τη

µεγαλύτερη ακµή της από τον 7ο έως τον 4ο αιώνα π.Χ., καθώς την περίοδο αυτή αποτέλεσε την

έδρα των Μακεδόνων βασιλέων. (http://www.imathia.gr/tourism/archaeological/vergina.htm)

Οι ανασκαφές, που συνεχίζονται µέχρι και σήµερα, έφεραν στο φως µοναδικής αξίας µνηµεία και

αρχιτεκτονικά σύνολο. Πιο συγκεκριµένα, ο Μανόλης Ανδρόνικος το 1977 ανακάλυψε τους

διεθνούς σηµασίας και ακτινοβολίας περίτεχνους βασιλικούς τάφους της Μεγάλης Τούµπας.

Ανάµεσα σε αυτούς, συγκαταλέγεται ο τάφος του Βασιλιά Φιλίππου Β΄, πατέρα του Μέγα

41

Αλέξανδρου. Η ανακάλυψη των βασιλικών τάφων της Μεγάλης Τούµπας θεωρήθηκε ένα από τα

σηµαντικότερα αρχαιολογικά γεγονότα του 20ού αιώνα.

Στη νεκρόπολη βρέθηκαν επίσης ο τάφος της Περσεφόνης, ο τάφος µε τους ελεύθερους κίονες

καθώς και ο τάφος του Αλέξανδρου Δ΄, ενώ λίγα µέτρα πιο πέρα δεσπόζουν τα εντυπωσιακά

ερείπια των Ανακτόρων των Αιγών µε τα περίτεχνα µωσαϊκά.

Το στέγαστρο των βασιλικών τάφων των Αιγών έχει συντηρηθεί και οι περίτεχνες τοιχογραφίες

τους έχουν αναδειχθεί, ενώ για την προστασία των βασιλικών τάφων κατασκευάστηκε το 1993

υπόγειο κτίριο που εγκιβωτίζει και προστατεύει τα αρχαία µνηµεία και αποτελεί ταυτόχρονα το

µουσείο της Βεργίνας, το οποίο µάλιστα ανακαινίστηκε πρόσφατα (http://odysseus.culture.gr/h/4/

gh41.jsp?obj_id=13961).

Μέσα στο µουσείο εκτίθενται σειρά µοναδικών ευρηµάτων όπως η χρυσή λάρνακα βάρους έντεκα

κιλών, µε το µακεδονικό αστέρι, µέσα στην οποία είχαν τοποθετηθεί τα οστά του Φιλίππου Β΄,

καθώς και το χρυσό στεφάνι βελανιδιάς που αποτελείται από 313 φύλλα χρυσού και 68 χρυσά

βελανίδια. Ζυγίζει 714 γραµµάρια και είναι το πιο βαρύτιµο στεφάνι που σώθηκε από την ελληνική

αρχαιότητα. Εκτίθενται, επίσης, µεταξύ άλλων η χρυσή λάρνακα µε τα οστά της βασιλικής συζύγου

και οι δύο χρυσελεφάντινες κλίνες (http://odysseus.culture.gr/h/4/gh41.jsp?obj_id=13961).

4.2.2. Πέλλα

Η Πέλλα, αντικαθιστώντας τις Αιγές, έγινε η πρωτεύουσα του Μακεδονικού κράτους στο τέλος του

5ου αιώνα π.Χ. Η πόλη εξελίχθηκε σε ένα από τα σηµαντικότερα πολιτικά, οικονοµικά και

πολιτιστικά κέντρα της εποχής, ενώ τη µεγαλύτερή της ακµή τη γνώρισε κατά το δεύτερο µισό του

4ου αιώνα π.Χ. http://odysseus.culture.gr/h/3/gh351.jsp?obj_id=2399.

Τα σηµαντικότερα µνηµεία και αρχιτεκτονικά σύνολα που έφερε στο φως η ανασκαφή είναι η

Αρχαία Αγορά µε τις περίτεχνες στοές, το Ιερό της Μητέρας των Θεών και της Αφροδίτης, καθώς

και οι Οικείες της Αρχαίας Πέλλας που κάποιες από αυτές εντυπωσιάζουν για την πολυτέλειά τους.

Στο νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Πέλλας, το οποίο βρίσκεται µέσα στον αρχαιολογικό χώρο,

εκτίθενται τα περίφηµα ψηφιδωτά δάπεδα απ' τα πλούσια σπίτια της Πέλλας, καθώς και ευρήµατα

42

από την αρχαία Αγορά της πόλης, τις ιδιωτικές οικίες, τα ιερά και τα νεκροταφεία της. Επίσης,

εκτίθενται ευρήµατα από προϊστορικούς οικισµούς και νεκροταφεία της ευρύτερης περιοχής.

4.2.3. Δίον

Ο αρχαιολογικός χώρος του Δίου, τόπος πανάρχαιας λατρείας του Ολυµπίου Διός, βρίσκεται στους

πρόποδες του Ολύµπου, στο νότιο τµήµα της πεδιάδας. Από τα τέλη του 5ου αιώνα π.Χ.,

καθιερώθηκε ως το επίσηµο θρησκευτικό κέντρο των Μακεδόνων, ενώ από τον 4ο αιώνα π.Χ. και

µετά αναπτύχθηκε ως σηµαντικό αστικό κέντρο (http://www.ancientdion.org/).

Οι ανασκαφές έχουν φέρει στο φως το οχυρωµένο τµήµα της πόλης, µέσα στο οποίο βρέθηκαν

δηµόσια κτίρια, πολυτελείς κατοικίες και εργαστήρια τα οποία υποδεικνύουν την οικονοµική

ευρωστία της πόλης. Έξω από τα τείχη αποκαλύφθηκαν τα ιερά τέµενη του Δίου: το Ιερό του

Ολυµπίου Διός, το Ιερό της Δήµητρας, το Ιερό της Ίσιδος. Επίσης, βρέθηκαν οι Μεγάλες Θέρµες

του Δίου, η Έπαυλη του Διονύσου, το Αρχαίο Θέατρο, το Ρωµαϊκό Θέατρο και η Νεκρόπολη(http://

www.dion.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=17&Itemid=29).

Τα κινητά ευρήµατα των ανασκαφών στεγάζονται στο µουσείο του Δίου, στα οποίο λειτουργούν

και εκπαιδευτικά προγράµµατα. Αξίζει να σηµειωθεί, η υδραυλίς ένα από τα σηµαντικότερα

ευρήµατα, που αποτελεί ένα από τα αρχαιότερα γνωστά µουσικά όργανα (http://

odysseus.culture.gr/h/3/gh352.jsp?obj_id=2508).

Σηµειώνεται ότι ο αρχαιολογικός χώρος του Δίου, διαθέτει µία σύγχρονη και εύχρηστη ιστοσελίδα

(http://www.ancientdion.org/) στην οποία παρέχονται πληροφορίες για την ιστορία και τα

αρχαιολογικά ευρήµατα, καθώς και χρηστικές πληροφορίες.

4.4. Αδυναµίες - Προτάσεις

Η αξία των ευρηµάτων των παραπάνω αρχαιολογικών χώρων που αποτελέσαν πόλεις σπουδαίας

οικονοµικής και στρατηγικής σηµασίας για τους Μακεδόνες, είναι ανυπολόγιστη.

Παρόλα αυτά, οι κινήσεις που έχουν γίνει για τη διαχείρισή και προώθησή τους, ως πολιτιστικοί

και τουριστικοί πόροι, δυστυχώς κρίνονται ανεπαρκείς. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι καθώς και οι

τρεις αρχαιολογικοί χώροι και ειδικά η Βεργίνα έχουν σηµαντική επισκεψιµότητα κυρίως από

43

οργανωµένα γκρουπ, στο πλαίσιο αυτής της εργασίας έγινε προσπάθεια χορήγησης των στοιχείων

επισκεψιµότητας του αρχαιολογικού χώρου και του µουσείου της Βεργίνας. Μετά από

αλλεπάλληλες προσπάθειες διαπιστώθηκε, µε απογοήτευση, η παντελής έλλειψη σχετικών

στοιχείων.

Το παραπάνω περιστατικό είναι τµήµα του προβλήµατος που υπογραµµίζουν οι Deffner A.,

Metaxas T. (2006). Πιο συγκεκριµένα, επισηµαίνουν ότι τα µουσεία στη χώρα µας φαίνεται να µην

έχουν κατανοήσει το ρόλο τους ως φορείς πολιτισµού, ενώ παράλληλα αγνοούν τις πολιτικές της

πολιτιστικής διαχείρισης και του µάρκετινγκ, καθώς και το µακροπεριβάλλον τους.

Κρίνεται λοιπόν απαραίτητη η ανάληψη συγκεκριµένων αναπτυξιακών δράσεων, µε κύριο άξονα

τους αρχαιολογικούς χώρους και την ανάδειξη και προστασία των σπουδαίων ευρηµάτων τους. Πιο

συγκεκριµένα, προτείνεται η δικτύωση αυτών των τριών αρχαιολογικών χώρων. Μία τέτοια

εξέλιξη θα µπορούσε να αποφέρει σηµαντικά οφέλη τόσο για τους ίδιους όσο και για την ευρύτερη

περιοχή, καθώς όπως επισηµαίνεται και από τους Vasiliadis C και Kobotis A. (1999), η δηµιουργία

δικτύων συµβάλλει σηµαντικά τόσο στην ανάπτυξη των τουριστικών υποδοµών, όσο και στην

προβολή γειτονικών τουριστικών πόρων.

Αναλυτικότερα, όπως προκύπτει από τη µελέτη, δεν υπάρχουν δεσµοί συνεργασίας µεταξύ της

Βεργίνας, της Πέλλας και του Δίου. Ο κάθε αρχαιολογικός χώρος ασκεί την πολιτιστική του

πολιτική µεµονωµένα, ενώ µε εξαίρεση τον αρχαιολογικό χώρο του Δίου, οι υπόλοιποι δεν

διαθέτουν διαδικτυακό τόπο. Το γεγονός αυτό, υποδεικνύει ότι δεν έχει γίνει κατανοητή η δύναµη

και η διείσδυση του διαδικτύου, ενώ παράλληλα µοιάζει παράδοξο να µην υπάρχει δικτύωση

µεταξύ τους καθώς, πρόκειται όχι µόνο για γειτονικούς αρχαιολογικούς χώρους, αλλά και οι τρεις

αποτελούν µνηµεία του σπουδαίου µακεδονικού πολιτισµού.

Σε αυτό το σηµείο κρίνεται απαραίτητη η οριοθέτηση της έννοιας του δικτύου (cluster). Ως cluster,

λοιπόν ορίζεται η δικτύωση διασυνδεδεµένων εταιριών και φορέων, που βρίσκονται στην ίδια

γεωγραφική περιοχή και στοχεύουν στην επίτευξη του ίδιου σκοπού.

Με άλλα λόγια, πρόκειται για εντατικοποιηµένες και ισόρροπες µορφές συνεργασίας σε ορισµένη

γεωγραφική έκταση που στοχεύουν στην τουριστική ανάπτυξη (Capone, 2004 στο Ferreira, J.,

Esteva C., 2009). Σε αυτές µπορούν να συµµετέχουν δηµόσιοι και ιδιωτικοί φορείς, καθώς και όλοι

44

οι επαγγελµατίες του τουρισµού, όπως ιδιοκτήτες ξενοδοχείων, ιδιοκτήτες καταστηµάτων

εστίασης, ταξιδιωτικά πρακτορεία κ.ά.

Στην περίπτωση του δικτύου Βεργίνας - Πέλλας - Δίου προτείνεται η ανάδειξη των οι

αρχαιολογικών χώρων να αποτελέσει τον βασικό άξονα της συνεργασίας, καθώς αποτελούν τους

σηµαντικότερους τουριστικούς πόρους της περιοχής. Παράλληλα θα πρέπει να προωθηθούν τόσο οι

τοπικοί οικισµοί, όσοι και οι υπόλοιποι τουριστικοί πόροι. Στο δίκτυο θα πρέπει να συµµετέχουν οι

τοπικές αρχές, η διοίκηση των αρχαιολογικών χώρων, οι τοπικοί παραγωγοί, οι ιδιοκτήτες

καταλυµάτων και καταστηµάτων εστίασης, αλλά και οι ταξιδιωτικοί πράκτορες.

Ο προσεκτικός σχεδιασµός, η κατάλληλη εκπαίδευση του προσωπικού, η στοχοθέτηση των

δράσεων και των στόχων, ο επιµερισµός αρµοδιοτήτων αλλά και η καταγραφή των τουριστικών

πόρων της ευρύτερης περιοχής, βάσει των οποίων θα συνταχθεί το σχέδιο µάρκετινγκ, αποτελούν

προτεραιότητα (Picture, 2004).

Τέλος, επισηµαίνεται ότι σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει να γίνει κατανοητό όπως όλους τους

εµπλεκόµενους φορείς ότι οι εν λόγω αρχαιολογικοί χώροι αποτελούν συµπληρωµατικά

πολιτιστικά τουριστικά προϊόντα και όχι ανταγωνιστικά.

45

5. Μελέτη περίπτωσης: Οικοτουρισµός στους Υγροβιοτόπους της Σύµβασης Ραµσάρ

5.1. Οικοτουρισµός

Ο οικοτουρισµός αποτελεί µία ειδική µορφή τουρισµού µε σηµαντική δυναµική, καθώς όπως

προκύπτει από µελέτες εκτιµάται ότι αναπτύσσεται 10-15% ετησίως (Scheyvens R. 1999).

Ως οικοτουρισµός ορίζεται “η περιβαλλοντικά φιλική και υπεύθυνη επίσκεψη σε σχετικά παρθένες

φυσικές περιοχές, η οποία στοχεύει στην απόλαυση της φύσης και προωθεί τη διατήρησή της, ενώ

παράλληλα οι επισκέψεις σε αυτόν θα πρέπει να έχουν µικρό περιβαλλοντικό αντίκτυπο και να

συνεισφέρουν στην ενεργητική εµπλοκή της τοπικής και κοινωνίας και οικονοµίας” (Ceballos-

Lascurain στο Scheyvens R. 1999). Σύµφωνα µε τον παραπάνω ορισµό ο οικοτουρισµός µπορεί να

περιλαµβάνει στοιχεία τόσο περιβαλλοντικού όσο και πολιτιστικού τουρισµού, ενώ ωφελεί την

τοπική κοινωνία.

Όπως επισηµαίνεται χαρακτηριστικά, µία βόλτα σε ένα δάσος δεν αποτελεί µορφή οικοτουρισµού,

εκτός και αν αυτή η βόλτα ωφελεί µε κάποιο τρόπο τους κατοίκους της περιοχής ή το περιβάλλον

(http://www.untamedpath.com/Ecotourism/what_is_ecotourism.html).

Σύµφωνα µε το Διεθνή Οργανισµό Οικοτουρισµού, ο οικοτουρισµός θα πρέπει τηρεί ορισµένες

αρχές. Αναλυτικότερα, θα πρέπει να ελαχιστοποιείται ο αντίκτυπος στο περιβάλλον, να καλλιεργεί

το σεβασµό του περιβάλλοντος και του τοπικού πολιτισµού, να προσφέρει θετικές εµπειρίες για

τους επισκέπτες και τους κατοίκους, να εξασφαλίζει οικονοµικά οφέλη για τη διατήρηση της

περιοχής και για τους κατοίκους, να αυξάνει την ευαισθητοποίηση για την προστασία του

περιβάλλοντος.

5.2. Το δίκτυο των υγροβιότοπων της Συνθήκης Ραµσάρ Όπως αναφέρεται στην σχετική έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Life (2007) οι υγροβιότοποι

διατηρούν ένα πολύ σηµαντικό µέρος της βιοπιοκιλότητας, καθώς προσφέρουν ιδανικές συνθήκες

για τη ζωή και την ανάπτυξη µεγάλης ποικιλίας πανίδας και χλωρίδας. Ειδικότερα, η σηµασία τους

είναι ακόµη µεγαλύτερη για πολλά είδη πουλιών, καθώς σε αυτούς µπορούν να βρουν καταφύγιο

για να φτιάξουν τις φωλιές τους αλλά και τροφή.

46

Επιπλέον, οι υγροβιότοποι αποτελούν τµήµα της τοπικής οικονοµίας και κοινωνίας, καθώς

προσφέρουν στους κατοίκους της περιοχής πολλαπλές οικονοµικές δραστηριότητες, όπως η

τουριστική ανάπτυξη, ενώ παράλληλα συνεισφέρουν σηµαντικά στη διατήρηση της

περιβαλλοντικής ισορροπίας.

Η σηµασία των υγροβιοτόπων και οι κίνδυνοι που µπορεί να τους απειλούν έγιναν κατανοητοί ήδη

από το 1974, χρονολογία που υπογράφηκε η διεθνής Σύµβαση Ραµσάρ για την προστασία και

χρηστή διαχείριση των υγροβιοτόπων και των πηγών τους, στο πλαίσιο της βιώσιµης ανάπτυξης,

µέσω τοπικών και εθνικών δράσεων καθώς και µέσω διεθνών συνεργασιών (http://www.ramsar.org/

cda/en/ramsar-about-mission/main/ramsar/1-36-53_4000_0__,)

Επιπλέον, η Ευρωπαϊκή Ένωση, κατανοώντας τη νευραλγική σηµασία των υγροβιοτόπων τόσο για

την τοπική κοινωνία όσο και για την προστασία του περιβάλλοντος καθιέρωσε το 2000 το δίκτυο

Natura που ως σκοπό έχει την µακροχρόνια επιβίωση των υπό εξαφάνιση ειδών που εντοπίζονται

σε προστατευόµενες περιοχές.

5.3. Υγροβιότοποι της Σύµβασης Ραµσάρ κοντά στη Θεσσαλονίκη

Σύµφωνα µε τη Σύµβαση Ραµσάρ (1974) υπάρχουν δέκα προστατευόµενοι διεθνούς σηµασίας

υγροβιότοποι στην Ελλάδα, τρεις εκ των οποίων βρίσκονται σε πολύ µικρή απόσταση από τη

Θεσσαλονίκη. Αναλυτικότερα πρόκειται για:

- Την Τεχνητή Λίµνη Κερκίνη

- Τις Λίµνες Βόλβη και Κορώνεια

- Το Δέλτα Αξιού - Λουδία - Αλιάκµονα

5.3.1. Τεχνητή Λίµνη Κερκίνη

Ο υγροβιότοπος της Κερκίνης βρίσκεται στα βορειοδυτικά του νοµού Σερρών, έχει έκταση 98.600

στρέµµατα και περιλαµβάνει έξι οικισµούς. Πρόκειται για έναν από τους σηµαντικότερους

υγροβιοτόπους στην Ελλάδα καθώς συνιστά ένα µοναδικό οικοσύστηµα, ενώ παράλληλα συνδέεται

άµεσα µε την οικονοµική και κοινωνική ζωή της περιοχής.

47

Η λίµνη δηµιουργήθηκε το 1932 και τόσο στο εσωτερικό της όσο και στο παραποτάµιο δάσος, έχει

καταγραφεί µεγάλο πλήθος χλωρίδας και πανίδας. Ειδικότερα, µέχρι σήµερα έχουν καταγραφεί

πάνω από 300 είδη πουλιών όπως ο αργυροπελεκάνος, η βαλτόπαπια, ο κορµοράνος και ο

θαλασσαετός, ενώ στην Κερκίνη ζει και το µεγαλύτερο πλήθος βούβαλων στην Ελλάδα. Επίσης,

έχουν καταγραφεί πάνω από 30 είδη ψαριών, καθώς και πολλά αµφίβια και ερπετά, ενώ η λίµνη

διακρίνεται και για µεγάλη ποικιλία υδρόβιων φυτών (Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης -

Ελληνικός Οργανισµός Τουρισµού, 2000).

Το 1999 µε το νόµο 2742/99 (ΦΕΚ 207Α/7-10-1999) ιδρύθηκε ο Φορέας Διαχείρισης Λίµνης

Κερκίνης, η σύσταση του οποίου τροποποιήθηκε µε το νόµο 3044/02 (ΦΕΚ 197Α/27-08-2002).

Σκοπός του φορέα είναι η διοίκηση και η διαχείριση της ευρύτερης περιοχής του υγροτόπου της

Κερκίνης µέσω της διατήρησης της βιοποικιλότητας, του σχεδιασµού επιχειρησιακών πολιτικών

περιβάλλοντος και άλλων δράσεων.

Στο πλαίσιο του φορέα διαχείρισης, λειτουργεί το κέντρο πληροφόρησης της λίµνης Κερκίνης το

οποίο ενηµερώνει τους επισκέπτες. Ενδεικτικά αναφέρεται, ότι σύµφωνα µε τα στοιχεία που

χορηγήθηκαν από το φορέα διαχείρισης της λίµνης Κερκίνης, το 2009 επισκέφτηκαν το κέντρο

3.104 άτοµα, το 2010 2.971 άτοµα και τους πρώτους οκτώ µήνες του 2011, 2.412 άτοµα.

Σηµειώνεται ότι οι περισσότεροι επισκέπτες στο κέντρο πληροφόρησης είναι Έλληνες που

επισκέπτονται την περιοχή µεµονωµένα ή στο πλαίσιο κάποιας εκπαιδευτικής δραστηριότητας, ενώ

οι επισκέπτες από χώρες του εξωτερικού προέρχονται κυρίως από την Αγγλία, τη Σκανδιναβία, την

Ελβετία και την Ιταλία. Ο µεγαλύτερος όγκος των επισκεπτών εντοπίζεται τους µήνες Απρίλιο και

Μάιο, ενώ τα εν λόγω στοιχεία αφορούν µόνο τους επισκέπτες που απευθύνθηκαν στο κέντρο

πληροφόρησης. Υπολογίζεται ότι ο συνολικός αριθµός των επισκεπτών είναι πολύ µεγαλύτερος. Τα

στοιχεία επισκεψιµότητας παρουσιάζονται µε αυτόν τον τρόπο διότι έτσι χορηγήθηκαν από το

Φορέα Διαχείρισης της Λίµνης Κερκίνης.

Επιπλέον, στην περιοχή της λίµνης αναπτύσσονται σειρά δραστηριοτήτων όπως ιππασία,

πεζοπορία, ποδηλασία, βόλτα µε βάρκα, ενώ προτείνονται και περιπατητικές διαδροµές. Επίσης,

στην ιστοσελίδα του φορέα, υπάρχει ειδική αναφορά σε χώρους οικολογικού και πολιτιστικού

ενδιαφέροντος όπως στα Ιαµατικά Λουτρά του νοµού, στο ενυδρείο Βυρώνειας και στο Ιστορικό

48

και Λαογραφικό Μουσείο Τσαρτσίδη, ενώ στην περιοχή λειτουργεί σηµαντικός αριθµός

καταλυµάτων και καταστηµάτων εστίασης.

5.3.2. Οι λίµνες Κορώνεια και Βόλβη

Σε πολύ µικρή απόσταση από τη Θεσσαλονίκη, βρίσκονται οι λίµνες Βόλβη και Κορώνεια.

Αναλυτικότερα, υπεύθυνος για την προστασία και τη διαχείριση του Εθνικού Πάρκου Κορώνειας -

Βόλβης και των Μακεδονικών Τεµπών είναι ο Φορέας Διαχείρισης Λιµνών Κορώνειας και Βόλβης.

Η περιοχή αρµοδιότητας του φορέα έχει συνολική έκταση 2.120.000 στρέµµατα, ενώ το σύµπλεγµα

των λιµνών και των Μακεδονικών Τεµπών περιλαµβάνει ένα σπάνιο σύµπλεγµα υγρόφιλων δασών,

ποταµιών, λιµνών, θαµνώνων και γεωργικών εκτάσεων εκεί που κάποτε βρισκόταν η ενιαία λίµνη

της Μυγδονίας. Στο εθνικό πάρκο Κορώνειας - Βόλβης έχουν καταγραφεί 248 είδη πουλιών, όπως

ο ερωδιός, 34 είδη θηλαστικών, 24 είδη ψαριών και 336 είδη φυτών.

Η περιοχή συνδυάζει µε ιδανικό τρόπο τα στοιχεία του πολιτιστικού και του οικολογικού

τουρισµού καθώς εκτός από την πλούσια χλωρίδα, όπως τα υπεραιωνόβια πλατάνια του Σχολαρίου,

και πανίδα, όπως ο ερωδιός, εκεί βρίσκεται το βήµα του Αποστόλου Παύλου, το Οθωµανικό

Λουτρό, τα Λουτρά της Αγίας Απολλωνίας, οι Νυφόπετρες και πολλά άλλα σηµαντικά µνηµεία και

αξιοθέατα.

Ο φορέας διαχείρισης επικεντρώνεται κυρίως στην υλοποίηση εκπαιδευτικών προγραµµάτων που

αποσκοπούν στην ενηµέρωση των επισκεπτών για την οικολογική, βιολογική, επιστηµονική και

οικονοµική σηµασία του εθνικού πάρκου.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι ο Φορέας Διαχείρισης Λιµνών Κορώνειας-Βόλβης

προχώρησε στη σύνταξη ενός σχεδίου τουριστικής ανάπτυξης για την περιοχή ευθύνης του.

Βασικοί άξονες του σχεδίου, όπως αναφέρονται στην επίσηµη ιστοσελίδα (http://www.foreaskv.gr/

content.php?lang=gr&page=project&m=39) είναι:

- Η ενίσχυση της προσφοράς θεµατικών τουριστικών υπηρεσιών στην περιοχή

- Η λειτουργική διασύνδεση, η καλλιέργεια εικόνας και η προβολή

- Η επιχειρηµατικότητα, η βελτίωση της ποιότητας και της ανταγωνιστικότητας των παρεχόµενων

προϊόντων και υπηρεσιών49

- Ο έλεγχος των επιπτώσεων του τουρισµού στο περιβάλλον

5.3.3. Το Δέλτα Αξιού - Λουδία - Αλιάκµονα

Στις δυτικές ακτές του Θερµαϊκού Κόλπου βρίσκεται το δέλτα των ποταµών Αξιού- Λουδία και

Αλιάκµονα. Πρόκειται για µία έκταση 388.000 στρεµµάτων που απλώνεται από το Καλοχώρι µέχρι

τις Αλυκές Κίτρους στο νοµό Πιερίας και περιλαµβάνει λιβάδια, αγροτικές καλλιέργειες και

ελώδεις εκτάσεις, δηµιουργώντας µε αυτόν τον τρόπο ένα ιδανικό καταφύγιο για πολλά είδη

άγριων ζώων και πουλιών.

Ιδιαίτερο σηµασία έχει τόσο η αξία του υγροβιότοπου για την τοπική οικονοµία, καθώς γύρω από

αυτών αναπτύσσονται µεγάλες καλλιεργήσιµες εκτάσεις, όσο και το γεγονός ότι στο Εθνικό Πάρκο

του Δέλτα Αξιού - Λουδία - Αλιάκµονα έχουν καταγραφεί 18 από τα 25 παγκοσµίως απειλούµενα

είδη που βρίσκονται σε όλη την Ελλάδα (http://www.axiosdelta.gr).

Ο Φορέας Διαχείρισης του Δέλτα Αξιού - Λουδία - Αλιάκµονα, ιδρύθηκε το 2003 και έχει την

ευθύνη για όλη την περιοχή. Ανάµεσα στις αρµοδιότητες του, συγκαταλέγεται η παροχή

γνωµοδοτήσεων, η ανάληψη εκπόνησης εθνικών και ευρωπαϊκών προγραµµάτων, η

παρακολούθηση και αξιολόγηση της εφαρµογής των κανονιστικών όρων και περιορισµών κ.ά.

Επίσης, ο φορέας διαχείρισης διοργανώνει εκδηλώσεις οικολογικού ενδιαφέροντος όπως η 1η

Οικογιορτή Γαλλικού Ποταµού στο Καλοχώρι που θα διεξαχθεί τον ερχόµενο Οκτώβριο, ενώ

συµµετέχει σε σειρά εκδηλώσεων οικολογικού χαρακτήρα. Επίσης, προχωρά σε δράσεις

εθελοντισµού που σχετίζονται µε την ευαισθητοποίηση και την ενηµέρωση για την περιοχή.

Θα πρέπει επίσης να σηµειωθεί, ότι επί σειρά ετών, η περιοχή είχε υποστεί πολύ σηµαντική

περιβαλλοντική υποβάθµιση κυρίως λόγων των βιοµηχανικών δραστηριοτήτων που

αναπτύσσονταν κοντά σε αυτή. Σήµερα, η κατάσταση έχει σαφώς βελτιωθεί, αλλά κάποια από τα

προβλήµατα όπως η ρύπανση των επιφανειακών και υπόγειων νερών, η ύπαρξη σκουπιδιών και

χωµατερών, η παράνοµη δόµηση αλλά και το παράνοµο κυνήγι, παραµένουν.

50

5.4. Αδυναµίες - Προτάσεις

Η περιβαλλοντική και πολιτιστική αξία των παραπάνω υγροβιοτόπων, καθιστά αναγκαία τόσο την

αποτελεσµατικότερη δυνατή προστασία τους, όσο και την ανάδειξή τους.

Η ύπαρξη φορέων διαχείρισης σε κάθε έναν από τους παραπάνω υγροβιότοπους, αποτελεί

σηµαντική παράµετρο, καθώς µέσω αυτών µπορούν αφενός να εφαρµοστούν περιβαλλοντικές

πολιτικές προστασίας των περιοχών, και αφετέρου να ληφθούν πρωτοβουλίες για την κατάλληλη

τουριστική ανάπτυξή τους.

Όµως, η έλλειψη στοχευµένης τουριστικής ανάπτυξης στις παραπάνω περιοχές, σε συνδυασµό µε

την έλλειψη σχεδίου µάρκετινγκ, φαίνεται να καθιστά αυτούς τους σπουδαίας σηµασίας

υγροβιότοπους, άγνωστους σε µεγάλη µερίδα εν δυνάµει επισκεπτών από το εξωτερικό. Η απουσία

αναλυτικών στοιχείων επισκεψιµότητας για τη λίµνη Κερκίνη, όπως αναφέρθηκε προηγουµένως,

είναι ενδεικτική της ελλιπούς τουριστικής πολιτικής που ασκείται.

Κατά συνέπεια, οι τρεις υγροβιότοποι θα πρέπει να αναπτύξουν δράσεις τουριστικής ανάπτυξης και

κυρίως να αποτελέσουν ένα συνεκτικό δίκτυο (cluster) οικοτουριστικών προορισµών, µε κοινές

στρατηγικές διαχείρισης και προώθησης.

Πιο συγκεκριµένα, όπως και στην περίπτωση των αρχαιολογικών χώρων, πρόκειται για γειτονικά

συµπληρωµατικά προϊόντα, η διασύνδεση των οποίων, σε συνδυασµό µε την κατάλληλη πολιτική

µάρκετινγκ, µπορεί να οδηγήσει στην καθιέρωσή τους ως οικοτουριστικό δίκτυο.

Τα οφέλη ενός τέτοιου ισόρροπου δικτύου (cluster), στο οποίο θα πρέπει να συµµετέχουν οι

τοπικές αρχές, οικολογικές οργανώσεις, ταξιδιωτικά γραφεία ειδικού τουρισµού, οι ιδιοκτήτες

καταλυµάτων και καταστηµάτων εστίασης, και οι τοπικοί παραγωγοί, θα είναι πολλαπλά.

Ως κυριότερο από αυτά προσδιορίζεται η καθιέρωση ενός διακριτού και µοναδικού

οικοτουριστικού δικτύου που θα αναπτύσσεται σύµφωνα µε τις επιταγές της τουριστικής

ανάπτυξης και παράλληλα θα αποφέρει σηµαντικά οφέλη στις τοπικές κοινωνίες, ενώ θα

προστατεύει αποτελεσµατικά τους εν λόγω υγροβιοτόπους της Σύµβασης Ραµσάρ.

51

Όσες προσπάθειες έχουν γίνει µέχρι στιγµής, όπως η σύνταξη σχεδίου τουριστικής ανάπτυξης από

το φορέα διαχείρισης των λιµνών Κορώνειας - Βόλβης, ή η διοργάνωση εκδηλώσεων

περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης από το φορέα διαχείρισης του Δέλτα Αξιού - Λουδία -

Αλιάκµονα, είναι µεµονωµένες κινήσεις που δεν αποφέρουν τα οφέλη που θα µπορούσαν να

αποφέρουν εάν γινόταν σε επίπεδο cluster.

Επιπλέον, η περαιτέρω δικτύωση του συγκεκριµένου cluster µε τη Θεσσαλονίκη, καθίσταται

απαραίτητη, καθώς όπως ήδη αναφέρθηκε και στην ενότητα του αστικού τουρισµού, µεγάλη

µερίδα ταξιδιωτών που επισκέπτονται αστικά κέντρα επιθυµούν να πραγµατοποιήσουν εκδροµές σε

κοντινούς προορισµούς ειδικού ενδιαφέροντος.

Αναλυτικότερα στοιχεία για τη διασύνδεση του cluster των υγροβιοτόπων της Σύµβασης Ραµσάρ

και του cluster των αρχαιολογικών χώρων Βεργίνας-Πέλλας-Δίου µε τη Θεσσαλονίκη που µπορεί

να αποτελέσει τον πυρήνα της τουριστικής ανάπτυξης της ευρύτερης περιοχής της Κεντρικής

Μακεδονίας, αναφέρονται στο επόµενο κεφάλαιο.

52

6. Συµπεράσµατα - Προτάσεις

Όπως έγινε σαφές από τα παραπάνω κεφάλαια, η Θεσσαλονίκη διαθέτει µεγάλο πλούτο

πολιτιστικών και τουριστικών πόρων οι οποίοι διαµορφώνουν τη µοναδική πολυπολιτισµική

πολιτιστική ταυτότητά της, ενώ ταυτόχρονα η γειτνίασή της µε σπουδαίας σηµασίας

αρχαιολογικούς χώρους και περιοχές µεγάλης οικολογικής σηµασίας, ανοίγει ένα µεγάλο παράθυρο

ευκαιρίας ώστε µέσω της δικτύωσής της µε αυτούς τους προορισµούς, να καταστεί µοχλός

τουριστικής ανάπτυξης της ευρύτερης περιοχής της Κεντρικής Μακεδονίας.

Στο πλαίσιο αυτής της εργασίας λοιπόν, υποστηρίζεται ότι η Θεσσαλονίκη µπορεί βάσει αυτού του

χαρτοφυλακίου τουριστικών προϊόντων, να αποτελέσει διακριτό πολιτιστικό προορισµό, ενώ

παράλληλα στη Θεσσαλονίκη, µπορούν να αναπτυχθούν όλα τα είδη του πολιτιστικού τουρισµού,

γεγονός που σε συνδυασµό µε το πολυπολιτισµικό της υπόβαθρο, θα µπορούσε να αποτελέσει ένα

από τα συγκριτικά της πλεονεκτήµατα που θα διαφοροποιήσουν σηµαντικό το τουριστικό της

προϊόν.

Άλλωστε, η διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος, συνιστά κύριο µέληµα στην εποχή του

διαρκώς εντεινόµενου ανταγωνισµού µεταξύ των αστικών προορισµών. Όπως επισηµαίνουν και οι

Κοκκώσης και Τσάρτας (2001) “στο πλαίσιο του διαρκούς εντεινόµενου διεθνή ανταγωνισµού

ανάµεσα στους προορισµούς, τόσο το µάρκετινγκ όσο και η δηµιουργία εξειδικευµένων προτύπων

τουριστικής ανάπτυξης βασισµένα στους τουριστικούς και πολιτιστικούς πόρους της περιοχής,

αποτελούν πρώτη προτεραιότητα”.

Παράλληλα, όπως αναφέρθηκε και προηγουµένως, ζητούµενο του πολιτιστικού τουρισµού σήµερα,

που γνωρίζει διαρκώς αυξανόµενη ζήτηση σε ευρωπαϊκό επίπεδο, είναι η επικέντρωση στην ενεργή

εκµετάλλευση όλων των πτυχών της τοπικής κουλτούρας, συµπεριλαµβανοµένων της

γαστρονοµίας, της αρχιτεκτονικής και των παραδόσεων, δηλαδή όλων των τοπικών ιδιαιτεροτήτων

που διαφοροποιούν εν τέλει το τουριστικό προϊόν.

Υποστηρίζεται λοιπόν ότι εάν η Θεσσαλονίκη επικεντρωθεί και επενδύσει στα διαφοροποιητικά

της χαρακτηριστικά και καθιερωθεί ως ένας µεσαίου µεγέθους πολιτιστικός προορισµός στην

ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων και της Ανατολικής Μεσογείου, θα ανοίξει ένα µεγάλο παράθυρο

53

ευκαιρίας ώστε να αποτελέσει µοχλό της τουριστικής ανάπτυξης της ευρύτερης περιοχής της

Κεντρικής Μακεδονίας.

Σε αυτή την προσπάθεια, θα πρέπει να προσδιοριστούν ορισµένοι βασικοί άξονες - στόχοι, η

εκπλήρωση των οποίων θα µπορέσει να οδηγήσει στην καθιέρωσή της ως πολιτιστικού

προορισµού. Σηµειώνεται ότι οι εν λόγω άξονες προσδιορίζονται στη σχετική µελέτη της

Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Picture (2004). Αναλυτικότερα, οι στόχοι θα πρέπει να είναι οι εξής:

- Ενθάρρυνση της ποιότητας και της διαφοροποίησης των πολιτιστικών προϊόντων

- Διατήρηση και ανάδειξη της τοπικής πολιτιστικής κληρονοµιάς

- Προώθηση ολοκληρωµένων πολιτικών

- Αξιοποίηση των τοπικών ιδιαιτεροτήτων και πλεονεκτηµάτων

- Διασφάλιση της ποιότητας ζωής και σεβασµός της πολιτιστικής ταυτότητας των κατοίκων

- Ενθάρρυνση της συνεργασίας µεταξύ των τοπικών και περιφερειακών αρχών προκειµένου να

χαραχθούν κοινοί στρατηγικοί άξονες

- Ενθάρρυνση συνεργασιών µεταξύ των επαγγελµατιών του τουρισµού και άλλων εµπλεκόµενων

φορέων

Η δράση “Θεσσαλονίκη: Σταυροδρόµι Πολιτισµών” θα µπορούσε να αποτελέσει την αφορµή για

αυτήν την προσπάθεια. Αναλυτικότερα, η εν λόγω δράση δηµιουργεί κάποιες από τις απαραίτητες

προϋποθέσεις για την καθιέρωση της Θεσσαλονίκης ως πολιτιστικού προορισµού, καθώς εστιάζει

στο µοναδικό πολυπολιτισµικό υπόβαθρό της, συνδυάζοντάς το µε άλλους σπουδαίους πολιτισµούς

και ταυτόχρονα κινητοποιεί τους σηµαντικότερους πολιτιστικούς φορείς της πόλης προς ένα κοινό

στόχο.

Ασφαλώς, προκειµένου να στεφθούν µε επιτυχία οι στόχοι της, η δράση θα πρέπει να ενταχθεί σε

ένα γενικότερο πλαίσιο αναπτυξιακής τουριστικής στρατηγικής και να προωθηθεί κατάλληλα. Θα

πρέπει να συνδεθεί µε άρρηκτο τρόπο τόσο µε τους υπόλοιπους πολιτιστικούς πόρους της πόλης,

όπως τα µνηµεία και παράλληλα να θέσει τη βάση για µία στοχευµένη δικτύωση πολιτιστικών

προϊόντων και προορισµών που βρίσκονται κοντά στη Θεσσαλονίκη.

Ιδιαίτερη µνεία πρέπει να γίνει στο ρόλο των µουσείων και των πολιτιστικών φορέων της πόλης ως

αναπτυξιακών εργαλείων, καθώς η ουσιαστική και στοχευµένη κινητοποίησή τους µπορεί να

54

αποφέρει σηµαντικά αποτελέσµατα στον τοµέα της τουριστικής ανάπτυξης. Άλλωστε, όπως

αναφέρουν οι Deffner A., Metaxas T. (2006) “τα ελληνικά µουσεία θα πρέπει να αποτελέσουν έναν

από τους κεντρικούς άξονες της πολιτιστικής και τουριστικής ανάπτυξης”. Προκειµένου βέβαια να

επιτευχθεί αυτός ο στόχος θα πρέπει να υπάρχει υποστήριξη από τους τοπικούς φορείς και αρχές

και ο κατάλληλος συντονισµός.

Παράλληλα βέβαια µε τα παραπάνω βήµατα, θα πρέπει να ληφθούν υπόψη οι σοβαρές αδυναµίες

που διαπιστώνονται στον τοµέα της τουριστικής ζήτησης της Θεσσαλονίκης. Όπως αναφέρθηκε

στο σχετικό υποκεφάλαιο η πλειοψηφία των αφίξεων στα ξενοδοχεία της πόλης γίνονται από

Έλληνες, ενώ παράλληλα η έντονη εποχικότητα που τις χαρακτηρίζει καθώς και τα χαµηλά

ποσοστά πληρότητας, υποδεικνύουν ότι, µέχρι πρόσφατα τουλάχιστον, η Θεσσαλονίκη δεν έχει

διακριτή θέση στον τουριστικό χάρτη της Μεσογείου.

Βέβαια, τα στοιχεία των αφίξεων στο αεροδρόµιο Μακεδονίας για το 2011 είναι µέχρι στιγµής

ιδιαιτέρως θετικά. Θα πρέπει όµως, να περιµένουµε τη δηµοσιοποίηση επιπλέον στοιχείων, όπως

π.χ. των εθνικοτήτων όσων αφίχθησαν στο αεροδρόµιο της Θεσσαλονίκης, αλλά κυρίως των

αφίξεων στα ξενοδοχεία του νοµού, καθώς παραδοσιακά, µεγάλο µέρος των επισκεπτών

προσγειώνονται στο αεροδρόµιο Μακεδονίας και αναχωρούν απευθείας για τους παραθεριστικούς

οικισµούς της Χαλκιδικής.

Σε κάθε περίπτωση, τόσο η σύνδεση της πόλης µε νέους προορισµούς µέσω αεροπορικών εταιριών

χαµηλού κόστους όσο και οι ενίσχυση των πτήσεων των αεροπορικών εταιριών που ήδη πετούσαν

από και προς τη Θεσσαλονίκη, αποτελεί µία πολύ σηµαντική εξέλιξη, στην οποία, όπως ήδη

αναφέρθηκε διαδραµάτισε σηµαντικό ρόλο ο Οργανισµός Τουριστικής Προβολής και Μάρκετινγκ

Θεσσαλονίκης.

Αυτός ο παράγοντας, του “ανοίγµατος” του αεροδροµίου σε νέους προορισµούς σε συνδυασµό µε

το γεγονός ότι πολλές από αυτές τις πτήσεις πραγµατοποιούνται από εταιρίες χαµηλού κόστους,

µπορεί να αποτελέσει σηµαντικό άξονα τόσο στην προσπάθεια καθιέρωσης της Θεσσαλονίκης ως

πολιτιστικού προορισµού όσο και στην τουριστική ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής. Παράλληλα,

επισηµαίνεται η ανάγκη για βελτίωση των υποδοµών της πόλης, όπως της επέκτασης του

αερολιµένα και του λιµανιού.

55

Ασφαλώς για την καθιέρωση της πόλης ως πολιτιστικού προορισµού, απαιτείται η χάραξη ενός

στρατηγικού αναπτυξιακού πλαισίου, η στοχοθέτηση, η προβολή και προώθηση του συνδυασµού

των τουριστικών προϊόντων και ο συντονισµός των δράσεων όλων των πιθανώς εµπλεκόµενων

φορέων. Η θεωρία του ολοκληρωµένου συστήµατος διακυβέρνησης του τουρισµού που έχει

αναπτυχθεί κυρίως από τους Paskaleva - Shapira K. και Besson E., µοιάζει να είναι ιδανική για την

υλοποίηση των παραπάνω.

Πιο συγκεκριµένα, οι Paskaleva - Shapira K. και Besson E. (2006) ορίζουν ως ολοκληρωµένο

σύστηµα διακυβέρνησης τη συνεργατική διαδικασία που επιτρέπει την κινητοποίηση και τη

συνεργασία µεγάλου αριθµού αστικών και ιδιωτικών φορέων του τουρισµού, µε στόχο την

απαραίτητη πολιτική και διαχειριστική οµοφωνία, προκειµένου να υλοποιηθεί ένα συντονισµένο

πρόγραµµα τουριστικής ανάπτυξης.

Επισηµαίνουν, τον πρωταρχικό ρόλο των τοπικών και περιφερειακών αρχών και σηµειώνουν ότι

στο πλαίσιο αυτής της καινοτόµας διακυβέρνησης δεν υπάρχει περιορισµός ως προς τη συµµετοχή

των φορέων. Με άλλα λόγια, υποστηρίζουν ότι σε αυτή θα πρέπει να συµµετέχουν όλοι οι ιδιωτικοί

και δηµόσιοι τουριστικοί και πολιτιστικοί φορείς, επαγγελµατίες από όλο το φάσµα του τουρισµού

και της τοπικής οικονοµίας, επιστήµονες - ερευνητές, αλλά και οµάδες της κοινωνίας των πολιτών.

Βέβαια, όλα τα εµπλεκόµενα µέρη θα πρέπει να συµµετέχουν ουσιαστικά τόσο στη λήψη των

αποφάσεων όσο και στην υλοποίησή τους, να δείχνουν µεγάλο βαθµό δέσµευσης, να αναπτύσσουν

ισχυρούς δεσµούς εµπιστοσύνης µεταξύ, να είναι σαφείς στη χάραξη των συµφωνιών και των

στόχων, αλλά και να αποδέχονται το γεγονός ότι η γνώση µπορεί να έρθει από όλες τις πλευρές.

Αυτά τα χαρακτηριστικά, κρίνονται πολύ σηµαντικότερα από την ύπαρξη µεγάλων χρηµατικών ή

επενδυτικών κεφαλαίων.

Ο Οργανισµός Τουριστικής Προβολής και Μάρκετινγκ Θεσσαλονίκης, θα µπορούσε να θεωρηθεί

ως µία πρωτόλεια µορφή του ολοκληρωµένου συστήµατος διακυβέρνησης. Η καθιέρωσή του όµως,

ως πραγµατικού φορέα καινοτόµας διακυβέρνησης, θα σήµαινε, µεταξύ άλλων, την περαιτέρω

διεύρυνσή του µε ιδιωτικούς και δηµόσιους φορείς και την ανάληψη αρµοδιοτήτων τουριστικής

ανάπτυξης. Επιπλέον, θα σήµαινε και τη συµµετοχή των δίκτυων (clusters) των αρχαιολογικών

χώρων της Βεργίνας-Πέλλας-Δίου και των υγροβιοτόπων της Σύµβασης Ραµσάρ σε αυτόν, καθώς

και άλλων γειτονικών δικτύων προορισµών, έτσι ώστε να χαραχθεί τουριστική πολιτική µε

στόχευση την ευρύτερη περιοχή της Κεντρικής Μακεδονίας.56

Σηµειώνεται ότι, οι συγκεκριµένες δράσεις που µπορεί να υπάρχουν σήµερα µεταξύ ορισµένων

φορέων, όπως οι οργανωµένες εκδροµές στο δίκτυο των αρχαιολογικών χώρων Βεργίνα-Πέλλα-

Δίον, οι οποίες κυρίως πραγµατοποιούνται µε πρωτοβουλία µεγάλων ξενοδοχειακών µονάδων της

Θεσσαλονίκης ή ταξιδιωτικών πρακτορείων, δεν αποτελούν είδος ουσιαστικής δικτύωσης, αλλά

µεµονωµένες προσπάθειες που δεν εντάσσονται σε ένα γενικότερο στρατηγικό πλαίσιο.

Υπογραµµίζεται επίσης ότι όσοι δεσµευτούν στο πλαίσιο της καινοτόµας διακυβέρνησης, θα πρέπει

να µοιράζονται το ίδιο όραµα και παράλληλα δεν θα πρέπει να στοχεύουν µόνο σε βραχυχρόνιους

στόχους, αλλά κυρίως σε µακροχρόνιους. Ως τέτοιους οι Paskaleva - Shapira K. και Besson E.

(2006) προσδιορίζουν την ποιότητα στην απασχόληση, τη διατήρηση της ποιότητας ζωής, την

αναβάθµιση της πολιτιστικής κληρονοµιάς και κυρίως τη βιωσιµότητα της κοινότητας.

Θα πρέπει επίσης να επισηµανθεί, η αυξανόµενη σηµασία των πολιτιστικών γεγονότων, καθώς

όπως σηµειώνουν και οι Zografos G. και Deffner A. (2007) συµβάλλουν ποικιλοτρόπως στον

αστικό ιστό. “Η φιλοξενία ενός µεγάλου γεγονότος µπορεί να έχει πολλαπλά θετικά οφέλη, τόσο

στην εικόνα του προορισµού, όσο και στον τοµέα των υποδοµών”, επισηµαίνουν.

Ως προς αυτή την παράµετρο φαίνεται να ανοίγουν αρκετές ευκαιρίες για την πόλη, καθώς η

Θεσσαλονίκη είναι διεκδικεί τον τίτλο της Ευρωπαϊκής Πρωτεύουσας Νεότητας για το 2014, ενώ

για το 2012, έτος συµπλήρωσης 100 χρόνων από την απελευθέρωση της πόλης, σχεδιάζονται σειρά

επετειακών εκδηλώσεων που, κατά την άποψή µας, θα πρέπει να χαρακτηρίζονται από εξωστρεφή

χαρακτηριστικά.

Στα παραπάνω, θα πρέπει να προστεθεί η σπουδαίας σηµασίας έκθεση που ξεκινά τον ερχόµενο

Οκτώβριο στο Λούβρο, µε τίτλο “Αρχαία Μακεδονία: Στο βασίλειο του Μεγάλου Αλεξάνδρου” η

οποία θα διαρκέσει έως τις 16 Ιανουαρίου του 2012. Όπως αναφέρεται σε σχετικό δηµοσίευµα,

στην έκθεση θα παρουσιαστούν περισσότερα από 660 αρχαία έργα τέχνης από την Ελλάδα και από

τις συλλογές του Λούβρου, ενώ κύριος στόχος της έκθεσης αποτελεί η γνωριµία του γαλλικού και

του διεθνούς κοινού τον αρχαιολογικό πλούτο του της Βόρειας Ελλάδας (http://www.tanea.gr/

latestnews/article/?aid=4656618).

Σηµειώνεται ο σηµαντικός διαµεσολαβητικός ρόλος που διαδραµάτισε ο Οργανισµός Τουριστικής

Προβολής και Μάρκετινγκ Θεσσαλονίκης για την υλοποίηση της έκθεσης, ενώ κατά τη διάρκεια

57

της έκθεσης θα διοργανωθούν πολλές παράλληλες εκδηλώσεις µε θεµατικό άξονα τη Μακεδονίας,

καθώς και σχετικό διεθνές επιστηµονικό συνέδριο. Επισηµαίνεται επίσης, ότι ως αντάλλαγµα, το

2012 το Λούβρο θα δανείσει σε πέντε µουσεία της πόλης, κορυφαία αριστουργήµατα των

συλλογών του.

Εφόσον λοιπόν, οι παραπάνω προσπάθειες στεφθούν µε επιτυχία, θα ενισχύσουν περαιτέρω τόσο

την αναγνωρισιµότητα της πόλης όσο και τα διαφοροποιηµένα πολιτιστικά της χαρακτηριστικά.

Ασφαλώς το στοχευµένο µάρκετινγκ, αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση, ενώ όπως επισηµαίνουν οι

Zografos G. και Deffner A. (2007) “η επιτυχής προώθηση, δηµιουργεί επιπρόσθετη αξία για τον

ίδιο τον προορισµό”.

Συνοψίζοντας, θεωρούµε ότι η Θεσσαλονίκη έχει να επιδείξει µία δυναµική και διακριτή

τουριστική προσφορά, µε τους πολιτιστικούς της πόρους και το φυσικό της περιβάλλον να

αποτελούν τα ανταγωνιστικότερα προϊόντα του χαρτοφυλακίου της. Η εδραίωση της ως

πολιτιστικός προορισµός της ευρύτερης περιοχής των Βαλκανίων και της Ανατολικής Μεσογείου,

µπορεί να επιτευχθεί µέσω της θεσµοθέτησης της καινοτόµας διακυβέρνησης του τουρισµού, µέσω

της διοργάνωσης πολιτιστικών εκδηλώσεων και µέσω του κατάλληλου µάρκετινγκ που θα

οδηγήσει σε ένα αναγνωρίσιµο brandname.

Παράλληλα, θα πρέπει να δικτυωθεί µε τους περιφερειακούς τουριστικούς προορισµούς ειδικού

ενδιαφέροντος, προκειµένου να αποτελέσει τον πυρήνα της τουριστικής ανάπτυξης της ευρύτερης

περιοχής. Σε αυτό το πλαίσιο συνεκτικής δικτύωσης τα οφέλη της τουριστικής ανάπτυξης της

πόλης, όπως π.χ. η αύξηση των αφίξεων στα ξενοδοχεία της Θεσσαλονίκης, θα διαχυθούν στα

περιφερειακά δίκτυα, ενώ θα υπάρχει κοινή στρατηγική τουριστικής ανάπτυξης.

Θεωρούµε ότι το µυστικό της επιτυχίας, ώστε να καταστεί η Θεσσαλονίκη αναγνωρίσιµος

προορισµός πολιτιστικού τουρισµού και κατ΄ επέκταση µοχλός ανάπτυξης για την ευρύτερη

περιοχή της Κεντρικής Μακεδονίας, κρύβεται στο συνδυασµό, µε αυθεντικό τρόπο, των

υπαρχόντων πόρων πολιτιστικής κληρονοµιάς µε νέους πολιτιστικούς πόρους, πάντα βέβαια σε

συνάρτηση µε τους όρους της τουριστικής αγοράς.

Εν κατακλείδι, µε αφορµή τη δράση “Θεσσαλονίκη: Σταυροδρόµι Πολιτισµών”, ανοίγει ένα

µεγάλο παράθυρο ευκαιρίας για την πόλη ώστε να παρουσιάσει εκ νέου τον εαυτό της και την

58

πλούσια πολυπολιτισµική ιστορία της που κρύβεται σε κάθε γωνιά της, στον κόσµο. Η τουριστική

ανάπτυξη θα έρθει µέσα από την κατάλληλη διαχείριση και προβολή των πολιτιστικών πόρων της

πόλης, ενώ η δικτύωσή της πόλης µε τους γειτονικούς προορισµούς ειδικού ενδιαφέροντος, ώστε

να αποτελέσει τον πυρήνα της αναπτυξιακής διαδικασίας, θα αποφέρει σηµαντικά οφέλη τόσο για

την πόλη όσο και για τους περιφερειακούς προορισµούς.

59

Παράρτηµα

Ρωµαϊκά Μνηµεία

1. Ανάκτορο Γαλερίου, Ιππόδροµος

2. Αρχαία Αγορά

3. Γυµνάσιο

4. Αψίδα Γαλερίου

Παλαιοχριστιανικές, Βυζαντινές και Μεταβυζαντινές Εκκλήσιες

1. Ροτόντα

2. Άγιος Δηµήτριος

3. Αχειροποίητος

4. Μονή Οσίου Δαυίδ

5. Άγιος Μηνάς

6. Αγία Σοφία

7. Παναγία Χαλκέων

8. Άγιος Παντελεήµονας

9. Άγιοι Απόστολοι

10. Άγιος Νικόλαος ο Ορφανός

11. Αγία Αικατερίνη

12. Άγιοι Ταξιάρχες

13. Ναός του Σωτήρος

14. Μονή Βλατάδων

15. Προφήτης Ηλίας

16. Ναός Παναγίας

17. Άγιος Αντώνιος

18. Λαοδηγήτρια

19. Άγιος Γεώργιος

20. Άγιος Αθανάσιος

21. Παναγούδα

22. Υπαπαντή

23. Άγιος Χαράλαµπος

60

Μουσεία - Πολιτιστικοί Φορείς

1. Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης

2. Λευκός Πύργος

3. Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισµού

4. Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα

5. Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης

6. Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης

7. Μουσείο Αρχαίων, Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Οργάνων

8. Μουσείο Εβραϊκής Παρουσίας

9. Επταπύργιο

10.Μουσείο Φυσικής Ιστορίας - Ζωολογικός Κήπος

11.Λαογραφικό και Εθνολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης

12.Μουσείο Κινηµατογράφου

13.Μουσείο Ύδρευσης

14.Μουσείο Αθλητισµού

15.Μουσείο Σιδηροδρόµου

16.Πολεµικό Μουσείο

17.Μουσείο Φωτογραφίας

18.Κέντρο Διάδοσης Επιστηµών και Μουσείο Τεχνολογίας Νόεσις

19.Εθνικό Κέντρο Χαρτών

20.Πολιστικό Κέντρο Εθνικής Τράπεζας

21.Κρύπτη Αγίου Δηµητρίου

22.Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης

23.Κέντρο Μουσικής

24.Μουσείο Μέριµνας Ποντίων Κυριών

25.Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης

26.Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος

27.Τελλόγλειο Ίδρυµα Τεχνών

28.Μονή Λαζαριστών

29.Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης

61

Μουσουλµανικά Μνηµεία

1. Χαµζά Μπεή Χαµάµ

2. Αλατζά Ιµαρέτ

3. Μπεή Χαµάµ

4. Πασά Χαµάµ

5. Γιαχουντί Χαµάµ

6. Γενί Χαµάµ

7. Μπεζεστένι

8. Συντριβάνι

9. Μουσείο Ατατούρκ

Εβραϊκά Μνηµεία

1. Συναγωγή Μοναστηριωτών

2. Συναγωγή και Κέντρο Ιστορικών Μελετών

3. Εβραϊκή Κοινότητα

4. Νεκροταφείο και Μνηµείο για τα θύµατα του Ολοκαυτώµατος

5. Γενί Τζαµί των Ντονµέ

6. Γηροκοµείο Σαούλ Μοδιάνο

7. Ιπποκράτειο Νοσοκοµείο

8. Δηµοτικό Σχολείο

9. Βίλλα Μπιάνκα

10.Βίλλα Αλλατίνι

11.Βίλλα Μοδιάνο

12.Βίλλα Μορδώχ

13.Αγορά Μοδιάνο

14.Κέντρο Ιστορικής Διαδροµής Εβραϊσµού Θεσσαλονίκης

Νεοκλασικά Μνηµεία

1. Τρίτο Σώµα Στρατού

2. Γενικό Ελληνικό Προξενείο

3. Διοικητήριο

4. Ε΄Γυµνάσιο Αρρένων

5. Κατοικία Μήττα

62

6. Νοσοκοµείο Άγιος Δηµήτριος

7. Παπάφειο Ορφανοτροφείο

8. Τελωνίο

9. Φιλοσοφική Σχολή ΑΠΘ

10.Συµµαχικό Νεκροταφείο

63

Βιβλιογραφία

Βιβλία

• Βακαλόπουλος Α. (1983), Ιστορία της Θεσσαλονίκης 316 π.Χ -1983, Εκδόσεις Αλτιντζή,

Θεσσαλονίκη

• Benbassa E., Rodrigue A., Jewry S. (2000), A History of the Judeo-Spanish Community, 14th-20th

Centuries, 2000, University of California Press, Los Angeles

• Γρηγορίου Α., Χεκίµογλου Ε. (2008), Η Θεσσαλονίκη των Περιηγητών 1430-1930) - Επιλογές

κειµένων και µαρτυριών, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών - Μίλητος, Αθήνα

• Κοκκώσης Χ., Τσάρτας Π. (2001), Βιώσιµη Τουριστική Ανάπτυξης και Περιβάλλον, Εκδόσεις

Κριτική, Αθήνα

• Mazower M. (2006), Θεσσαλονίκη πόλη των φαντασµάτων - Χριστιανοί, Μουσουλµάνοι και

Εβραίοι 1430 - 1950, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα

• Ntibanyurwa A., 2006, Tourism as a factor of development στο Brebbia C.A., Pineda F.D., 2006,

Sustainable Tourism II, WIT Press, Great Britain

• Παπαγιαννόπουλος Α (1982), Ιστορία της Θεσσαλονίκης, Εκδόσεις Ρέκος, Θεσσαλονίκη

• Paskaleva - Shapira K., Besson E., 2006, Integrated Management of urban cultural tourism in

European small and mid-sized cities: a governance approach στο Brebbia C.A., Pineda F.D.,

2006, Sustainable Tourism II, WIT Press, Great Britain

• Pearce D., Butler R.,1999, Contemporary issues in tourism development, Routledge, New York

• Τσάρτας Π. και Διδασκάλου Ε. (2010), Εκπαιδευτικό Υλικό για το µάθηµα Τουριστική Ανάπτυξη,

Εθνική Σχολή Δηµόσιας Διοίκησης, Αθήνα

Εργασίες

• Deffner A., Metaxas T. (2006), The Interrelationship of Urban Economic and Cultural

Development: The case of Greek Museums, Paper presented to the 43rd European Congress of the

Regional Science Association (ERSA) University of Jyvaskyla, 27-30 August 2003

• Deffner A., Labrianidis L., Planning Culture and Time in a Mega-event: Thessaloniki as the

European City of Culture in 1997 (2005), International Planning Studies Vol. 10, No. 3–4, 241–

264, August–November 2005

• Ferreira, J., Esteva C. (2009), Regional Competitiveness of Tourism Cluster: A Conceptual Model

Proposal , University of Beira Interior, http:/ /mpra.ub.uni-muenchen.de/14853/1/

MPRA_paper_14853.pdf Πρόσβαση: 20.08.2011

64

• Koutoulas D. (2004), Developing Cultural Tourism through Festivals: The Case of the Athens

Festivals, Published by the Centre for Tourism and Cultural Change, UK

• Κούτουλας Δ., Εισήγηση για το Σχέδιο Μάρκετινγκ του Οργανισµού Τουριστικής Προβολής και

Marketing Νοµού Θεσσαλονίκης κατά την περιόδο 2007-2009, Δεκέµβριος 2006, Αθήνα

• Law M. Cazes G., Potier F. (1993), Urban Tourism: Attracting visitors to large cities, Mansell,

London

• Michailidis A., Chatzitheodoridis F. (2006), Scenarios Analysis of Tourism Destinations, Journal

of Social Sciences 2 (2): 41-47, 2006

• Pearce D. (2001), An intergrated framework for urban tourism research, Victoria University of

Wellington, New Zealand, http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0160738300000827

πρόσβαση 20 Ιουλίου 2011

• Scheyvens R. (1999), Ecotourism and the empowerment of local communities, Tourism

Management 20 (1999) 245—249

• Spinalis I., Vayanni E. (2003), Sustainable Toutism: Utopia or Necessity? The role of New Forms

of Tourism in the Aegean Islands, Journal of Sustainable Tourism, Vol. 00, No. 0

• Vasiliadis C, Kobotis A (1999), Spatial analysis — an application of nearest—neighbour analysis

to tourism locations in Macedonia, Tourism Management 20 (1999) 141—148

• Voultsaki M. (2000), Innovative Partnerships for Sustainable Urban Tourism: Tourism

Development in Urban Destinations - Case Study of Thessaloniki, παρουσίαση στο “Tourism on

Islands and Specific Destinations” International Scientific Conference University of the Aegean-

School Interdepartmental Program of Post Graduate Studies in Tourism Planning, Management

and Policy, Chios Island, Greece December 14 – 16, 2000

• Zografos G, Deffner A (2007), How does a mega event affect the hosting country’s tourism

development? The case of Greece and the 2004 Olympics, Joint Congress of the European

Regional Science Association (47th Congress) PARIS - August 29th - September 2nd, 2007

• Χατζηβγέρης Κ., 2003, Τουριστική Κατανάλωση - Δορυφόρος Λογαριασµού Τουρισµού

65

Μελέτες

• Ελληνικός Οργανισµός Τουρισµού (1994), Ευρωπαϊκή Ενοποίηση και Πολιτιστικός Τουρισµός: Η

Θεσσαλονίκη Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης. Ο ρόλος του τουρισµού, Θεσσαλονίκη

• European Commission - Sustainable Urban Tourism (SUT) (2003), Best Practice Partnerships for

Sustainable Urban Tourism - Key Factors of Success and Evidence from European Cities,

Brussels

• European Commission - Picture (2004), Urban Governance of Cultural Tourism in Europe Local

Authorities Perspectives, Brussels

• European Commission - Picture (2004), Urban Governance of Urban Tourism - Local Authorities

Perspective, Brussels

• European Commission - Life (2007), Life and Europe’s wetlands - Restoring a vital ecosystem,

Brussels

• Ισραηλίτικη Κοινότητα Θεσσαλονίκης (1994), Θεσσαλονίκη - Πολιτιστική Πρωτεύουσα της

Ευρώπης 1997, Θεσσαλονίκη

• Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης - Ελληνικός Οργανισµός Τουρισµού (2000), Σχεδιασµός

δράσεων πιλοτικού χαρακτήρα για την ανάπτυξη του οικολογικού τουρισµού, Αθήνα

Άρθρα σε εφηµερίδα

• Αναστασιάδης Γ., 2011, Χρονολόγιο Θεσσαλονίκης Β΄Μέρος, Θεσσαλονικέων Πόλις, Μάρτιος

2011, σελ. 13

• Καρκίτη Ε., 2011, Η µεταµόρφωση της Θεσσαλονίκης από τους πρόσφυγες, Θεσσαλονικέων

Πόλις, Μάρτιος 2011, σελ.70

• Τσιγγανάς Θ., Τουριστικό ρεύµα από Τουρκία και Ισραήλ, Αύγουστος 2011, σελ.35

Παρουσιάσεις

• Borchert M., Greece in the FUR travel analysis, 2010, G J Media Sales - Relevance makes the

difference

• Roland G., Tourism in European Cities and Corporate Social Responsibility Consumer behavior

and needs, GfK SE, Mobility, 11th March 2011, ITB Berlin

Εισηγητικές Εκθέσεις

• Εισηγητική Έκθεση της Περιφερειακής Υπηρεσίας Τουρισµού Κεντρικής Μακεδονίας, µε θέµα

τη Θεσσαλονίκη Πολιτιστική Πρωτεύουσα 1997, 1994

66

• Εισηγητική Έκθεση του Υπουργείου Πολιτισµού και Τουρισµού, µε θέµα τη Δράση

“Θεσσαλονίκη: Σταυροδρόµι Πολιτισµών”, 2011, Αθήνα

Διαδικτυακές Πηγές

• http://www.sete.gr/default.php?pname=Statistics&la=1&cat=23, Πρόσβαση: 30.08.2011

• http://www.grhotels.gr/GR/Pages/default.aspx, Πρόσβαση: 24.08.2011

• http://whc.unesco.org/en/list/456, Πρόσβαση: 24.08.2011

• www.meetingreece.gr, Πρόσβαση: 30.08.2011

• http://www.airnews.gr/2011/09/02/ryanair-, Πρόσβαση: 1.09.2011

• http://www.ramsar.org/cda/en/ramsar-about-mission/main/ramsar/1-36-53_4000_0__, Πρόσβαση:

25.08.2011

• http://www.thpa.gr/files/deltia/deltio2007.pdf, Πρόσβαση: 37.08.2011

• h t t p : / / w w w. e c o t o u r i s m . o r g / s i t e / c . o r L Q K X P C L m F / b . 4 8 3 5 3 0 3 / k . B E B 9 /

What_is_Ecotourism__The_International_Ecotourism_Society.htm, Πρόσβαση: 25.08.2011

• http://www.untamedpath.com/Ecotourism/what_is_ecotourism.html, Πρόσβαση: 25.08.2011

• http://www.axiosdelta.gr/ Πρόσβαση: 25.08.2011

• http://www.kerkini.gr/GREEK/xlorida%20panida.html, Πρόσβαση: 25.08.2011

• http://www.foreaskv.gr/content.php?lang=gr&page=activities&m=11, Πρόσβαση: 25.08.2011

• http://www.kerkini.gr/GREEK/foreas%20kerkinis2.html, Πρόσβαση: 25.08.2011

• http://www.imathia.gr/tourism/archaeological/vergina.htm, Πρόσβαση: 27.08.2011

• (http://odysseus.culture.gr/h/4/gh41.jsp?obj_id=13961, Πρόσβαση: 28.08.2011

• http://odysseus.culture.gr/h/3/gh352.jsp?obj_id=2508, Πρόσβαση: 28.08.2011

• http://www.dion.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=17&Itemid=29, Πρόσβαση:

25.08.2011

• http://www.ancientdion.org/ Πρόσβαση: 25.08.2011

• http://www.tanea.gr/latestnews/article/?aid=4656618, Πρόσβαση: 27.08.2011

67

Εθνική Σχολή Δηµόσιας Διοίκησης (ΕΣΔΔ)

Πειραιώς 211, ΤΚ 177 78, Ταύρος

τηλ: 2131306349 , fax: 2131306479

www.ekdd.gr

68