39

تاس

سی و

وقحق

مه شنا

دان13

86ن

ستا زم

ز وپایی

، ه 7

مارش

چكيدهدر اين مقاله، نويسنده فضاي سايبر را ادامه روشنگري دانسته و به بررسي تأثيرات شرايط جديد بر قبض و بسط

حقوق بشر پرداخته است. از اينروي ضمن بررسي فرصت هاي ديجيتالي ايجاد شده به بررسي چند بعدي موضوع

پرداخته و نهايتاً جمع بندي مشخصي را ارايه مي نمايد. از ديد نويسنده، فضاي جديد ايجاد شده هم فرصت براي

تكميل پروژه ناتمام مدرنيته و روشنگري و هم فرصتي براي نظارت هاي پاناپتيكوني )فراگير( دولت به مردم فراهم

شده است. نويسنده معتقد است كه شرايط جديد ايجاد شده، دولت ها را در اعمال تمام عيار قدرتشان محدود

نموده، ولي اين موضوع به معني حل معماي حقوق بشر نيست. بنا به نگرش نويسنده، دولت ها مهمترين ناقض حقوق

بشر بوده اند، توجيهاتي چون توسعه اقتصادي، امنيت و خاص گرايي ايدئولوژيكي مهمترين متمسك دولت ها براي

محدود سازي حقوق مردم بوده است. راقم اين سطور، عمومي شدن استفاده از شبكه جهاني اينترنت و دسترسي

به برنامه هاي تلويزيوني پخش شده از طريق ماهواره ها، مهمترين چالش دولت ها براي اعمال حاكميت مطلق و

غيرقابل تجزيه دولت ها بوده و از اينروي تالش هاي وسيعي توسط دولت ها براي بازسازي حاكميت در فضاي سايبر

آغاز شده است. بحث هاي اخير در ارتباط با راهبري اينترنت نيز در همين راستاست، البته اين موضوع زمينه اي براي

طرح اهميت نهادهاي مدني و سازمان هاي غيردولتي و نقش آنها در راهبري آتي اين حوزه شده است.

كليد واژه هااينترنت، عصر منطقه گرا، سايبر دموكراسي، جامعه كامپيوتريزه شده، حقوق بشر، ايدئولوژي، خاصيت نشانگي و

نظارت هاي فراگير )پاناپتيكوني(.

مسئله و سايبر فضای در ديجيتالی فرصت های حقوق بشر

* دكتر مهدی خلف خانی واحد علوم و تحقیقات

* فارغ التحصیل مقطع دكتري رشته علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسالمی واحد علوم و تحقیقات تهران، عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسالمی واحد گرمسار.

1. Internet governance

1

40

تدانشنامه حقوق و سیاس

شماره 7 ، پاییز و زمستان 1386

مقدمه نانو انقالب در حوزه انقالب صنعتي، حقوق بشر به واسطه جريانات متعددي پیش برده شده است. روشنگري،1 بیوتکنولوژي،2 ايدئولوژي های سیاسي، جهاني شدن3 و نهايتًا فضاي سايبر4 جريان مهمي براي توسعه حقوق بشر

محسوب شده و امیدهاي بسیاری براي حل مسئله جهاني حقوق بشر ايجاد نموده اند. موج اول روشنگري و نهضت بزرگ رفورماسیون و پروتستانیسم، بدون شك مهمترين جريان بزرگ ايجاد شده در مقابل تفکر اسکوالستیکي و مدرسي قرون وسطي و مهمترين جريان در توسعه انسان نوين و حقوق بشر بوده است. ظهور رومانتیزم، فاشیسم و توتالیتاريانیسم دستاوردهاي مدرنیستي روشنگري و به ويژه دستاوردهاي حقوقي آن را زير عالمت سئوال قرار داد. ظهور ايدئولوژي هاي دگماتیستي، روشنگري را به پروژه ناتمام تبديل ساخت، اما اين موضوع به معني پايان حقوق بشر نبود. در مراحل بعدي جريانات بزرگ ديگري شکل گرفتند كه در درون خود با آنتي تز هاي متعددی مواجه شدند. هر يك از اين جريانات بزرگ كمك زيادي را در توسعه و بسط حقوق بشر ايفا نمودند. آنتي تزهاي رقیب نیز تا آنجا كه مي توانستند بر جريانات بزرگ فشار آورده و حتي براي

مدتي پروژه حقوق بشر را به تعلیق در آورده و تعطیل ساختند. از سوي ديگر، امیدها به ظهور و پیشرفت هاي فني جديدی بسته شد. امیدواري از اين بابت بود كه تولید كارخانه اي و انبوه به مسئله قانون كمیابي كه زمینه تعارضات مدنظر ماركسیسم بود، پايان يابد. براي مدت هاي مديدي مواجهه با طبیعت، دغدغه اساسي انسان ها بود. نوع آوري هاي فني، مهار طبیعت را از كانون دغدغه هاي انسان خارج و به ياري دانش نوين، توازن به نفع انسان ها تغییر يافت. اين تغییرات هم دستاوردهاي متعارضي را به وجود آورده، به گونه اي كه امیدها به اينکه انقالب صنعتي بتواند به معیشت مردم سامان دهد با ناكامي مواجه و يا نتیجه آن در هاله اي از ابهام قرار گرفت. سرانجام نتیجه آن بدتر شدن وضع روستايیان مهاجر، ايجاد حاشیه نشیني

و بعدها بحران هاي متعدد و شورش هاي خیاباني بود. اما ايدئولوژي هاي سیاسي، ايجاد كننده امیدواري هاي جديدی بودند. براي مدتي تمامي امیدها به اين بسته شد

كه ايدئولوژي هاي سیاسي بتوانند در عمل چاره اي براي معماي حل نشده حقوق بشر باشند. ناكارآمدي ايدئولوژي هاي وابسته به چپ و راست جهاني در حل مسئله حقوق انساني بر يأس ها و ناامیدي ها افزود. ايدئولوژي هاي ايجاد شده به داليل متعدد و به ويژه خاصیت نشانگي شان به جاي پرسازي شکاف هاي سیاسي و حقوقي میان شهروندان، بر عمق شکاف ها در بهره مندي از حقوق مردم افزودند. ماركسیست ها، لیبرال دموكراسي، فاشیسم و سوسیالیسم با تمامی ادبیات تئوريك و فلسفي كه به وجود آوردند، نتوانستند چاره گشاي معضل آرمان صلح و برابري بشري لیبرال قول نامرئي كه آدام اسمیت بازار و دست لیبرال دموكراسي، مکانیسم بنابراين، جامعه آرماني كه شوند. آن را مي داد، نتوانست چاره اي براي فقر فزاينده مردم بیانديشد و هر روز بر عمق شکاف ها در نظام كاپیتالیستي با مشکالت در عمل و كمونیسم هم افزوده شد. سوسیالیسم از شهروندان زيادي قرار گیري عده در حاشیه و 1. Enlightenment2. Industrial Revolution3. Golbalization4. Cyber Space

فرصت های ديجیتالی در فضای سايبر و مسئله حقوق بشر

41

تاس

سی و

وقحق

مه شنا

دان13

86ن

ستا زم

ز وپایی

، ه 7

مارش

جدي و اساسي مواجه شدند. نتیجه استقرار كمونیسم، ظهور نومانکالتورها )طبقات جديد( در كشور شوراها، تبعید نازيست ها هم معلوم راديکال، فاشیست ها و پرونده راست بود. اجباري در سیبري اردوگاه هاي كار مخالفان و بود. اردوگاه هاي كار اجباري، ژنوسايد اقلیت هاي قومي و مذهبي، هولوكاست و كشته و آواره شدن میلیون ها نفر

دستاورد فاشیسم بود. بنابراين ايدئولوژي هاي سیاسي در عمل نشان دادند كه قابلیت بسیار كمي را براي برقراري عدالت سیاسي، است. ايدئولوژي هاي سیاسي پارادوكسیکال و متعارض به دلیل ساخت موضوع اين و دارند و حقوقي اجتماعي را سیاسي ايدئولوژي هاي كارآمدي كه بود مهمي معضل افراطي تقلیل گرايي و يکسويه گي نشانگي، خاصیت مسئله براي حل به ايدئولوژي ها زيادي امید نمي شد كه بود آن اين موضوع نتیجه مواجه مي ساخت. چالش با حقوق انسان ها بست، به عبارتي ديگر، ايدئولوژي هاي سیاسي به پايان خط رسیده بودند. اين موضوع براي تمامي

ايدئولوژي ها چه چپ و راست صادق بود و تنها به فاشیسم و كمونیسم فرانسیس فوكوياما محدود نمي شد. اما در فضاي پسامدرنیسم، جامعه شبکه اي شده، جامعه كامپیوتريزه شده و جامعه مجازي وضعیت مبهم حقوق بشر ادامه يافت. از سوي ديگر، توسعه فناوری های جديد، نظیر تکنولوژي اطالعات، نانوتکنولوژي، نانوبیو تکنولوژي و كامپیوتر مناسبات جديدي را طلب نموده و موجب ايجاد اشکال جديدی از اجتماعات، جامعه پذيري، شهروندي و سیاست گرديد. پیامد اين تحوالت افزايش تعامل سازنده بین جوامع و مجاورت مجازي )از طريق چت روم ها، اينترنت، انفورماتیك و ماهواره( بود كه امیدواري ها براي حذف موانع سنتي توسعه قواعد عام حقوق بشر در سطح

جامعه جهاني و میان نوع انسان ها را افزايش داد. نوآوري در زمینه نانو بیوتکنولوژي، امیدواري هاي جديدي را سبب شد كه در نهايت اين موضوع هم به يأس منجر گشت. اين نوآوري ها ضمن اينکه بیانگر فرصت هاي جديدی براي تمامی انسان ها جهت مقابله با معضل فقر، بیماري، مرگ و مشکالت اعصاب و روان بود، مسبب دو قطبي شدن فزاينده جهاني و ملي بین دارندگان اين تکنولوژي ها و ندار ها بود. از سوي ديگر مسئله تغییر و دستکاري ژنوم مباحث سیاسي و اخالقي زيادي را برانگیخت. از ديد گروه ETC1 نانو تکنولوژی می تواند نابرابری بین فقیر و غنی را توسعه دهد. اين گروه معتقدند كه نگرانی درباره پیشرفت های انجام شده در اين زمینه از آن بابت است كه توسعه و پیشرفت در اين زمینه می تواند موجب از بین رفتن حقوق بشر شده و تهديدی برای دموكراسی باشد. گروه مذكور پیش بینی نمود كه در آينده نخبگان

حاكم دارای ظرفیت بقای نامحدود2 خواهند بود و به برادر بزرگ سازماندهی سايبرنتیکی3 تبديل خواهند شد. مقاله حاضر با توجه به مقدمه فوق به دنبال پاسخ به اين سئوال است كه فضاي سايبر و مجازي ايجاد شده مي تواند موجب بسط حوزه عمومي و هويت جديد )انسان نوين( و زمینه مناسبي براي توسعه حقوق بشر، مردم ساالري و فرهنگ نوين جهاني شود ؟ به عبارتي ديگر تا چه اندازه مي توان به آزادي بخش بودن تکنولوژي هاي جديد امید بست؟ نگارنده معتقد است كه تحوالت فني باعث قرينگي بیشتر میان مردم و گسترش نظام مند روابط بین جوامع

1. گروهی از متخصصان اروپايی كه مشغول مطالعه تأثیرات اجتماعی ـ سیاسی نوآوری ها در زمینه نانوبیولوژيك هستند. 2. unlımıted surveıllane capıcıty3. bıg cyborg brother

دكتر مهدی خلف خانی

)1(

42

تدانشنامه حقوق و سیاس

شماره 7 ، پاییز و زمستان 1386

در زمینه هاي معیشتي، اقتداري، عاطفي و فکري مي گردد. از سوي ديگر، فضاي سايبر زمینه مثبتي را براي ايجاد احساس مشترك )وابستگي عاطفي( دانش مشترك )رموز فرهنگي( رابطه مشترك )چگالي تعامالت چندگانه( و منابع مشترك )انحصار منابع ارزشمند( و بسط حوزه عمومي فراهم می كند. )نظريه سیستمي و ساختي كاركردي

و نظريه حوزه عمومي هابرماس(

رويارويي نظري در باب تأثيرات سياسي و اجتماعي فن آوري هاي جديد مهمترين نظريات در رابطه با تأثیرات فن آوري ها در سیاست را مي توان در اثر كالسیك افرادي چون دوركهايم، آنتوني گیدنز، كارل ماركس، جورج زيمل، ماكس وبر، آدرنو، هايدگر، هانا آرنت، هارولد پركینز، موريس دورژه، فرانسیس فوكوياما، الوين تافلر، دريدا، فوكو، هابرماس، ماركوزه، لیوتار، پاتريش آبردين و كارل دويچ مشاهده نمود. كارهاي موريس دورژه و كتاب برجسته وي به نام جامعه شناسي سیاسي از منابع مهمي بوده كه براي چندين دهه مورد توجه قرار گرفته است. انديشه هاي آنتوني گیدنز جامعه شناس و به ويژه كتاب هاي جامعه شناسي و پیامدهاي

مدرنیته ايشان تالش هاي آكادمیك براي تبیین تأثیرات مدرنیته بر حیات اجتماعي و سیاسي است. در حوزه علوم اجتماعي مهمترين بحث های اساسي در اين زمینه را مي توان در انديشه هاي مکتب فرانکفورت و در نظريه پردازان آن چون هابرماس، ماركوزه و ... و پست مدرنیسم و انديشمندان آن چون میشل فوكو، دريدا، لیوتار يافت. آثار آلوين تافلر در جابجايي قدرت و كتاب موج سوم ايشان و آثار جان نیزبیت و پاتريش آبردين نیز به روی پیامدهاي جامعه شناختي تکنولوژي هاي جديد و آينده نگري سیاسي و اجتماعي متمركز شده و در توسعه ادبیات

سیاسي مرتبط با فن آوري ها كمك ارزنده اي را ارايه نموده است. نظريه پردازان ارتباطات به ويژه مانوئل كاستلز با كتاب جامعه شبکه و كارل دويچ با كتاب كالسیك ايشان تحت و ماشین هم افزايي موضوع و سیاسي ارتباطات زمینه در مهمي سیاسي ادبیات حکومت1 اعصاب عنوان و ارتباطات حوزه در عمدتًا كه الکترونیکي حکومت هاي نظريه پردازان نموده اند. فراهم نوين عصر در انسان را داشته اند. ارزنده اي ادبیات سهم اين نیز در زمینه توسعه به تفحص مشغول هستند ارتباطات تأثیرات سیاسي فرانك كالچر تکنو و اطالعاتي جامعه كتاب ديجیتال، عصر در دموكراسي الکترونیکي،2 حکومت هاي كتاب كتاب هايي و مقاالت نوين فن آوري هاي و دموكراسي مطالعات حوزه در هستند. كتب اين زمره از وبستر فوكوياما فرانسیس اخیر اثر رسیده اند. به چاپ ديجیتال عصر در دموكراسي و دموكراسي3 سايبر عنوان تحت تغییر اخالقي تأثیرات مورد در ماس هابر توسط شده مطرح جديد بحث هاي و پساانساني آينده عنوان تحت نوع آوري هاي روزافزون رشد و توسعه به پیامد كه است اخیر سال هاي در شده تدوين آثار مهمترين از ژنوم پیش در آينده نگرانه رويکردي كه شده متمركز اجتماعي و سیاسي حوزه بر نانوبیو تکنو لوژي علوم در جديد زيستي علوم و بیوتکنولوژي عصر در انسان آينده مورد در سناريو سازي فوكوياما، فرانسیس كار است. گرفته

1. Nerves of government2. Electronic government3. Cyber democracy

فرصت های ديجیتالی در فضای سايبر و مسئله حقوق بشر

43

تاس

سی و

وقحق

مه شنا

دان13

86ن

ستا زم

ز وپایی

، ه 7

مارش

است. كتاب ايشان اثر ارزنده اي براي توسعه مطالعات علوم سیاسي به حوزه هاي نوين و نیز رويارويي با چالش هاي علوم سیاسي در عصر جهاني شدن، عصر پسا وستفالیا و پسامدرنیته و گام مهمي همچون تالش های افرادي چون جورج

اورول، هاكسلي، جان نیزبیت، پل كندي، پاتريش آبردين و آلوين تافلر براي بررسي و پیش بیني آينده است. به هر صورت، پیچیدگي، ابهامات و غیرقطعي بودن پیش بیني هاي نظري در رابطه با مسیر روندها و جرياناتي كه نوآوري هاي فني ايجاد مي نمايند، موجب مواجهه و رويارويي دو طیف آنتگونیستي در باب شرايط جديد ايجاد شده در فضاي سايبر گشته است. طیفي كه با ديدی خوشبینانه به پیامدهاي اجتماعي و سیاسي فن آوري ها براي توسعه قواعد عام حقوق بشر، دموكراتیزه شدن و توسعه حوزه عمومي مي نگرند و شامل تکنوفیل ها1 و دموكرات ها هستند كه به دنبال توضیح فرآيند دموكراتیزه شدن در فضاي سايبر می باشند. اصطالحاتي چون سايبر دموكراسي، مشاركت سايبر، مبارزات انتخاباتي سايبر، رأي گیري سايبر، مبارزه با فساد سايبر، ارتباطات سايبر، سازماندهي سايبر و حکومت هاي الکترونیکي مفاهیم به كار رفته در ادبیات سیاسي اين نظريه است. از نظر اين دسته، فضاي سايبر )مجازي( موجب توسعه حوزه عمومي جديد به جاي فضاي فئودالیزيه شده هابر ماس مي شود. از ديد اين گروه، شرايط نرم افزاري ايجاد شده و به ويژه ديجیتالیسم، باينري شدن انتقال اطالعات، شرايط مناسبي را براي رشد ارزش ها، نمادها و رموز فرهنگي، معیشت و

نظام فکري مشترك فراهم مي آورد. طیف دوم، شامل تکنورئالیست ها، لوديست ها و نئولوديست ها هستند. اينان پیامد رشد تکنولوژي هاي جديد را منفي ارزيابي مي كنند و معتقدند كه باتجربه هاي موجود نمي توان امید زيادي به اين تکنولوژي ها بست. طیفي از بدبینان، از بین رفتن انحصار قدرت دولت ها در فضاي جديد را زمینه ساز توسعه نهادهاي فراملي و نیروهاي به هم زننده نظم در سطح داخلي و بین المللي مي دانند و معتقدند كه در نتیجه اين تحوالت، نیروهاي جديد مي توانند با استفاده از خأل فقدان دولت و نیروي اجبار دولتي به نیروي ناقض حقوق انسان ها تبديل شوند. اين گروه را با كمي تسامح مي توان دولت گرايان و حقوق بین الملل گرايان نويني نامید كه به دنبال توسعه نقش دولت ها و سازمان هاي بین المللي و توسعه اختیارات و مقررات جديد براي ُپرسازي شکاف هاي ايجاد شده در عصر جديد هستند. هابرماس و ديويد هلد از اين جمله اند كه معتقدند جهاني شدن زمینه اي براي تضعیف دولت ـ ملت ها است و با تضعیف دولت ـ ملت ها پايگاه شکل گیري دموكراسي ها يعني دولت از بین مي رود. از اينروي از پايان دموكراسي در عصر پساوستفالیا صحبت مي كنند. البته هابرماس در نوشته هاي جديد خود از ايجاد كولوني هاي جديد در فضاي اينترنت و وبالگ ها صحبت نموده است. اينترنت موجب ايجاد فضاي عمومي براي گفتگو هاي دموكراتیك شده و همانند قهوه خانه ها و از ديد هابرماس،

كتابخانه هاي عصر روشنگري، فضاي جديدي را براي روشنگري فراهم مي آورد.نورماتیو )هنجاری( ديستوپین ها، قالب ديدگاه هاي را مي توان در انديشمندان اين آراي تمامی به هر صورت به شرح كه كرد طبقه بندي نئو لوديست ها و دموكرات ها لوديست ها، تکنوفیل ها، تکنورئالیست ها، نئو آينده گرايان،

مختصري از آن مي پردازيم: ديستوپین ها2• ظهور فن آوری های نوين را با احتیاط و هشیاری دنبال می كنند و معتقدند كه فن آوری ها می تواند

1. Technophile2. Dystpians

دكتر مهدی خلف خانی

44

تدانشنامه حقوق و سیاس

شماره 7 ، پاییز و زمستان 1386

زمینه ای برای ايجاد آشوب و نا آرامی در حیات سیاسی و اجتماعی گردند. انديشه های عمده ديستوپین ها منبعث از فالسفه پديدار شناسی1 و از آراي فالسفه ای چون ادموند هوسرل و مارتین هايدگر است.

به پیشرفت انتقادی بدون ايمان نئو آينده گرايان، آينده گرايان هستند. نامحدود آرای وارث ، نئوآينده گرايان2• دارند و معتقد هستند كه نوآوری های جديد، زمینه هايی را برای آينده امیدبخش فراهم می آورد. جان نیزبیت

)جهان 2000( و الوين تافلر )شوك آينده و موج سوم( از پیش قراوالن آينده گرايی نوين هستند.تأثیرات به بررسی كه هستند دانشگاهیان4• و ژورنالیست ها فنی، متخصصین از گروهی تکنو رئالیست ها3 فن آوری های نوين بر حیات اجتماعی و سیاسی مي پردازند. آرای تکنورئالیست ها میان آرای سايبر اتوپینیسم5

و نئوالديسم6 قرار دارد.الديسم، به معنی اعتراض كنندگان به استفاده از تکنولوژی های نوين اطالق می گردد. در دهه1810• جمعی اين ابداعات نوين برای تولید در كارخانه ها بودند، از انگلیس معترض به استفاده از كارگران كارخانه ها در

كار گران طرفداران شیوه های سنتی تولید بودند.

حقوق بشر در فضاي مجازي جهاني شدن اقتصاد و دموكراسي و در كل جهاني شدن عام داراي تأثیرات متناقض نماست. در اين قسمت به بررسي

ديدگاه ها و نظرات طیف هاي متعددی پرداخته و در پايان، كار خود را به فضاي سايبر معطوف مي نمايیم.

نگاه سلبي به فضاي سايبر و حقوق بشر نهادي، اكونومیستي، نقدهاي و تحلیل برگیرنده در سايبر فضاي منفي ابعاد منعکس كننده ديدگاه هاي عمده موضوع اخالقي جنبه هاي بر كه افرادي نظر از است. اخالق گرايان و پسامدرن نئوماركسیستي، ماركسیستي، متمركز شده اند، مهمترين نگرانی اين است كه در جنبش شبکه ای شدن مدنی )از طريق تکنولوژی جديد ارتباطات( تکنولوژي جديد فرصتي براي انتشار ادبیات تروريستی،7 انتشار سخنرانی كه نفرت عمومی را توسعه می دهد و نیز

وسیله اي براي انتشار تصاوير پورنوگرافی و هجوآمیز )افتراآمیز(8 می باشد. از ديد نهادگرايان، ديجیتالی شدن اطالعات، موجب زوال ابزارهای قانون گزاری مي شود. برای پايان دادن اطالعات، داده ها، از هرگونه از شهروندان درباره چگونگی حمايت فوق، سیاستمداران و چالش هاي به ابهامات تصاوير پورنوگرافی و ديگر داده های تهاجمی در محیط ديجیتالی كوشش هايي را آغاز نموده اند. در سال 1996،

1. Phenomenology2. Neo futurısts3. Technorealists4. Academics5. Cyber Utopianism6. Neo Luddism7. Terrorıst Lterature8. Lıbellous

)2(

فرصت های ديجیتالی در فضای سايبر و مسئله حقوق بشر

45

تاس

سی و

وقحق

مه شنا

دان13

86ن

ستا زم

ز وپایی

، ه 7

مارش

الکترونیك و رسانه های در انسانی اقلیت ها و شخصیت از برای حمايت يا صفحه سبزي1 اروپا سند كمیسیون اطالعاتی تدوين و اقداماتی را براي مبارزه علیه اطالعات غیرقانونی و مضر در اينترنت آغاز نموده است. هدف سند سبز، ايجاد چارچوبی برای خود تنظیمی و هماهنگ سازی قانون گزاری ملی موجود به جای تحمیل مقررات جديد در اين حوزه است. بعضی از اين اقدامات شامل توانا سازی سرورها به ارايه آدرس های بي نام2 برای استفاده كنندگان

اينترنتی و مسئله پنهان سازي3 است. سازمان ملل نیز به ابتکار كوفي عنان، دبیركل اسبق سازمان ملل به تدابیر نويني در اين زمینه مبادرت نموده است. مهمترين اقدامات، در زمینه راهبري اينترنت بوده كه توسط چندين حوزه و به ويژه از طريق ICANN براي حل و فصل مناقشات نام ها، تدوين پیش نويس كنوانسیون از طرف شوراي اروپا در مورد جرايم فضاي سايبر مانند كاله برداري، كپي رايت، هرزه نگاري كودكانه و تعرض هاي گوناگون به امنیت شبکه و از اقدامات مهم آن صدور و تصويب اعالمیه اي

تحت عنوان آزادي ارتباطات در اينترنت بوده است. ديگر اقدامات در زمینه راهبري اينترنت شامل: اقدام كمیسیون سازمان ملل در مورد قانون تجارت بین الملل4• كه مدل حقوقي از تجارت الکترونیك براي

نظم بخشیدن و يکپارچه سازي حقوق تجارت بین الملل تصويب نموده است.رسانه هاي حوزه در مربوط حقوق و حقوق بشر آن به موجب كه معنوي5• مالکیت جهاني سازمان اقدامات

ديجیتالي روزآمد شده و اين حقوق تحت عنوان معاهدات اينترنتي WIPO رسمیت يافته است.تصويب معاهده TRIPS• از طريق سازمان تجارت جهاني كه با نقض كپي رايت به عنوان يك مانع تجاري برخورد مي كند و از اعضاي اين سازمان مي خواهد تا حداقل استانداردهاي حمايتي و الزامي را تصويب و ترويج

كرده كه مي تواند در مورد تعارضات مبتني بر اينترنت نیز اجرا شود.• تصويب قانون حمايت بین المللي از مصرف كنندگان توسط كمیسیون تجارت فدرال اياالت متحده كه اساسًا

براي اعمال حقوق فراملیتي در مبادالت اينترنتي پیشنهاد شده است.• از سوي ديگر شوراي اروپا براي قانون مند كردن محتواي وب سايت ها، نظام هاي بین المللي مرتبط با اينترنت

را نشان و در مواردي هم پوشاني آنها را به تصوير مي كشاند. از ديدگاه ماركسیست ها و نئوماركسیست ها به ويژه آراي افرادي چون پیتر ويلکن و هربرت شیلر رسانه هاي ارتباطي، حوزه هژموني سرمايه داري و كاپیتالیسم و ابزار اساسي سرمايه داران براي افزايش سودهاي كالن آنهاست. از ديدگاه ايمانوئل والرشتاين اين موضوع به دلیل تعارض دروني در اقتصاد جهاني كاپیتالیستي است. اگرچه جهاني شدن كاپیتالیستي داراي پتانسیل هاي بسیاری براي توسعه حقوق بشر است، ولي حمايت و توسعه حقوق بشر هدف اساسي كاپیتالیسم نیست، چون حمايت از طبیعت و انسان در زمره اهداف اساسي سرمايه داري نمی باشد. هدف اساسی كاپیتالیسم، نفع شخصي براي سرمايه داران و در حال حاضر براي شركت هاي بزرگ در نظام مالي جهاني است. بر اين اساس، مفهوم رفاه انساني6 در ايدئولوژي سرمايه داري، افزايش كاال، اجناس مادي و ثروت است، نه1. Green paper2. Anonymous3. Encryptıon4. Uncitrai5. WIPO6. human welfare

)3(

)4(

دكتر مهدی خلف خانی

46

تدانشنامه حقوق و سیاس

شماره 7 ، پاییز و زمستان 1386

توسعه خوشبختي براي نوع انسان. از اينروي مفهوم رفاه انساني، مفهومی ماتريالیستي و فردگرايانه دارد. از نظر اين گروه، هدف اساسی سرمايه داري، حركت تدريجي فرآيند سود هاي مالي از طريق نظام بازار آزاد است. انتظار

می رود كه مسئله حقوق بشر بعد از فرآيند رشد عمومي اقتصادي مورد توجه قرار گیرد. آنها می افزايند كه بین حقوق بشر و جهاني شدن از لحاظ مفهومي و معنايي هم تعارض اساسي وجود دارد، براي اينکه حقوق بشر به دنبال احترام به انسان و شخصیت انساني بدون توجه به مالحظات مادي است. جهاني شدن نئولیبرال بر جستجوي سود نامحدود1 بنا شده است. از اين منظر، جهاني شدن كاپیتالیستي موجب توسعه حقوق بشر نخواهد شد. از ديد اين گروه در حال حاضر جهاني شدن نئولیبرال در پشت صحنه زمینه نابرابري میان ملت ها و دولت ها را فراهم مي آورد. نتايج جهاني شدن كاپیتالیستي، كاهش امکان تحقق واقعي حقوق بشر در بسیاري از زمینه ها در سراسر دنیاست. از ديدگاه اين افراد، جهاني شدن كاپیتالیستي به صورت ذيل موجب تعلیق و توقف

توسعه پروژه حقوق بشر خواهد شد:• تسلط كاپیتالیسم بر اقتصاد، تولید، تجارت و خدمات؛

• سرمايه مالي متحرك الکترونیکي به سرعت اقتصاد كشورها و مناطق را بي ثبات مي سازد؛• افزايش فقر میان ملل، كم شدن امکانات و وسايل زندگي و كاهش خود اعتمادي اقتصادي؛

• افزايش نابرابري درآمد و ثروت در میان و در داخل كشورها؛؛ افزايش بدهي ملل فقیر و كشورها و بیکاري بلندمدت در مناطق ويژه2•

• گسترش فرهنگ رقابت و مصرف گرايي؛• كنترل رسانه هاي دسته جمعي جهاني به وسیله تعدادي از اشخاص و شركت ها؛

• تأثیر سیاسي اين نوع جهاني شدن، كاهش قدرت مقابله دولت در ملل فقیر و كاهش فزاينده سوبسید براي نیازمندان است.

• گسترش بزه هاي اجتماعي، جرايم و خشونت. از ديد اين گروه از آنجا كه رسانه هاي دسته جمعي و فضاي مجازي تحت كنترل سرمايه داران می باشد و براي

اهداف آنها به كار مي رود، نمي توان امید زيادي به آزادي بخشی آن داشت. از منظر نئوماركسیستي و نگاه گرامشیستي و آلتوسري، در فضاي مجازي و در عصر ارتباطات و اطالعات هژموني دولت خود در فضاي جديد بازسازي مي گردد. از اين ديدگاه، هژموني دولت در فضاي سايبر با ابداعات و اختراعات جديد از بین رفته و دولت ها تالش هاي بسیاری را به عمل خواهند آورد تا مجدداً هژموني خود را برقرار نمايند. از منظر آلتوسري و گرامشیستي انقالب انفورماتیك و سايبرنتیکي شدن ارتباطات، چالش هاي جديدی در دستگاه ايدئولوژيك دولت است. از اين منظر، تداوم سلطه رسمي با برقراري هژموني مجدد در بخشي از دستگاه ارتباطي و ايدئولوژيك يعني رسانه هاي دسته جمعي ممکن خواهد شد. به دلیل توسعه تکنولوژي هاي آسیب ديده اطالعاتي دولت انحصار خويش را بر روي سوژه هاي خود در ساخت دولت ـ ملت هاي وستفالیايي از دست داده

1. Un limited2. Endemic

)5(

فرصت های ديجیتالی در فضای سايبر و مسئله حقوق بشر

47

تاس

سی و

وقحق

مه شنا

دان13

86ن

ستا زم

ز وپایی

، ه 7

مارش

است. بنابراين رسانه هاي دسته جمعي بر اساس تحلیل فوق هم چالش هايي را براي هژموني قدرت و طبقات مسلط در بستر دولت ايجاد می كنند و هم وسیله اي براي تداوم سلطه هژمونیك قدرت هستند.

در اين رابطه الزم به توضیح است، در صورتي كه دولت ها، هژموني خويش را در دستگاه ايدئولوژيك خودبرقرار ننمايند ما به پايان سوژه گي از طريق قسمتي از دستگاه ايدئولوژيك دولت مواجه خواهیم شد و در صورت

احیای قدرت دولت، وضعیت پیش روي مبهم خواهد بود.بر هژموني برقراري براي را دولت انحصار اينترنت و ارتباطي اطالعاتي، جديد تکنولوژي هاي مي دانیم بازتولید مجدد سلطه خواهد بود. بازآفريني و سوژه هايش كاهش داده است. تمامي تالش هاي اخیر در راستاي بود. شايد با مشکالت متعددی مواجه است و مسئله سوژه ها مسئله اي مبهم خواهد ايدئولوژيك دولت دستگاه بتوانیم از بحران هژمونیك و سوژه ها صحبت نمايیم. تکنولوژي هاي جديد، منابع سوژه گي متفاوت و متکثر شده هستند. افراد به هدف دستگاه هاي متعدد سوژه گي تبديل شده اند. تکثیر منابع و رسانه ها موجبات ايجاد بحران در دستگاه هاي ايدئولوژيك شده كه اين موضوع با بحران در دولت هاي مذهبي، كلیسا، صلح وستفالیا و سکوالريستي شدن فزاينده در رژيم هاي سیاسي آغاز و به آموزش و نهايتًاً به رسانه هاي دسته جمعي و دستگاه هژمونیك قدرت و سوژه گي سرايت و فروپاشي اين دستگاه، موج جديدي را ايجاد مي نمايد. از اينروي تالش هاي چند جانبه اي در راستاي احیاي مجدد هژموني توسط دولت آغاز شده است. با توجه به مطالب ذكر شده، نظريه نئوماركسیستي از دو بُعد قابل استفاده است. اگر فرصت هاي ديجیتالي، امکانات و فرصت هاي نويني را براي كنترل ايجاد نمايند، عصر جديد، عصر بازتولید ديکتاتوري ها و سوژه شدن نرم خواهد شد. برخالف اين موضوع، اگر فرصت هاي ديجیتالي بتواند دستگاه ايدئولوژيك دولت را به چالش بکشاند، مي توان گفت كه ما به پايان هژموني در قسمتي از دستگاه هاي

ايدئولوژيك دولت خواهیم رسید كه اين به معني پايان دولت هاي وستفالیايي خواهد بود. شلتون، در مباحثي كه ارايه نموده، جهانی شدن را پديده ای چندبعدی و در برگیرنده فرآيندی به هم پیوسته كه دارای پويايي است، مي داند. از ديد ايشان، جهاني شدن باعث تعمیق و توسعه مراودات فرامرزي از طريق توسعه تکنولوژی، ارتباطات و رسانه ها می گردد. اين معادالت و روابط متقابل در همه سطوح حکومت و میان كارگزاران غیردولتی رخ داده و باعث ايجاد وابستگی متقابل جهانی می گردد. از ديد وی، جهانی شدن با وابستگی متقابل،

بی نظمی و تسلط بازار همراه می شود كه موجب انتقال مسئولیت های دولت ها به كارگزاران غیر دولتی می گردد. همچنین وی معتقد است كه جهانی شدن در برگیرنده نفوذ فرآيند بازار های مالی بین المللی و نهادهای فراملیتی چون شركت ها در تعیین سیاست ها و اولويت های ملی است. تکنولوژی ارتباطات و اطالعات به عنوان نیروی مسلط در نظام تولید جهانی خواهد بود. در حالي كه تجارت كاال، خدمات و ابزارهای مالی بیش از هر زمان ديگری در تاريخ

غالب شده اند. اين موضوع حاكمیت سنتی دولت ها را تهديد و نقض حقوق بشر را گسترش مي دهد. از ديد پسامدرنیست هايي چون لیوتار، بودريار و فوكو آينده حقوق بشر در هاله اي از ابهام قرار دارد. آنها معتقدند تکنولوژي هاي جديد ضمن اينکه موجب تکثر نشانه مي گردند ولي به داليل بسیاری داللت معنايي نشانه ها به دلیل تکثر بیش از اندازه از بین مي رود. از ديد فوكويي، امکانات جديد زمینه ها و فرصت هاي نوينی را براي دولت ها

دكتر مهدی خلف خانی

48

تدانشنامه حقوق و سیاس

شماره 7 ، پاییز و زمستان 1386

جهت نظارت هاي فراگیر و پاناپتیکوني فراهم مي آورد. شاهد اين موضوع ايجاد صنعت جديد، تحت عنوان مديريت امکاني هیچ شرايط جديد در منظر اين از می باشد. اطالعات دستکاري آنها، اساسي كه هدف است اطالعات براي دسترسي به اطالعات صحیح وجود نخواهد داشت. در همین رابطه به اين خبر توجه كنید؛ بر اساس گزارش تلويزيوني بي. بي. سي از هر انگلیسي به طور متوسط روزانه 300 بار عکس برداري مي شود. اين عکس برداري ها توسط 4/2 میلیون دوربین مدار بسته صورت مي گیرد كه در اكثر نقاط شهرهاي بريتانیا نصب شده است. اين تعداد دوربین، يعني يك دوربین براي هر 14 شهروند بريتانیايي، يك ركورد كنترل امنیتي محسوب مي شود. بي. بي. سي در خبري ديگر و به نقل از گزارش منتشر شده در لندن اعالم كرده است مردم بريتانیا از راه هاي گوناگون از جمله تلفن هاي همراه، كارت هاي

اعتباري و دستگاه هاي هدايت ماهواره اي، رانندگان موسوم به سیستم هاي ناوبري، قابل رديابي و كنترل هستند.

فرصت هاي ديجيتالي و حقوق بشر از ديد بسیاري، جهاني شدن و به ويژه فرصت هاي ارتباطي و اطالعاتي ايجاد شده فرصتي براي توسعه حقوق بشر و دموكراتیزه شدن است. پیتر وويچ1، مدير عامل اسبق بانك جهاني از جمله افرادي است كه به نقش مثبت جهاني شدن اعتقاد دارد. وی در اين زمینه به نمونه هايي چون احداث سد در اوگاندا به وسیله شركت هاي چندملیتي، ورود موزكاران اكوادور به بازارهاي روسیه و چین اشاره مي كند. از ديد ايشان، جهانی شدن مي تواند شرايط جديدي را

براي كشورهاي در حال توسعه ايجاد نمايد. جوديت بولو2، نیز معتقد است كه آزادسازي تجاري، طبقه متوسط پیشرونده را در سراسر دنیا توسعه خواهد داد و همچنین تجارت، كارآمدي و ثروت را افزايش خواهد داد و بنابراين درآمد، انرژي بالقوه اي را براي حمايت از محیط زيست و حقوق افراد ايجاد خواهد نمود. تجارت باعث ايجاد شغل هايي در كشورهاي در حال توسعه و توسعه يافته مي شود. آزادسازي تجاري، تهديدي براي جهان نیست و برعکس آن مي تواند قسمتي از يك راه حل

براي بسیاري از مسائل جهاني باشد.به اندازه رواج را ارتباطات جهاني با شرايط جديد جهاني شدن يان آرت شولت، اهمیت توسعه در رابطه قبل در 40000 سال انساني گفتار يا ظهور قبل، در 5000 سال نوشتار ابداع قبل، در 500 سال صنعت چاپ مي داند. پولمین،3 گئتس4 و فرناندو هنريك كاردزو5، رئیس جمهور برزيل نیز معتقدند كه تأثیرات هشیاري جهان در عصر معاصر به اندازه انقالب كوپرنیکي در پانصد سال قبل است. از ديد يان آرت شولت، پیشرفت هاي فني موجب تغییر در تولید و چگونگي تولید مي شود. بسیاري از ناظران، اقتصاد جهاني را اقتصاد مبتني بر اطالعات، معاصر جهاني شدن و ساسن9 وريستون8 فالك،7 سامیلر6، ديد از مي دانند. اقتصاد خدماتي يا پساصنعتي دانش

1. Peter woick2. Judith Bello 3. polmin4 Gates 5. Fernando Henrique Cardoso6. camiller7. Falk8. Wriston9. Sassen

)6(

)7(

)8(

)9(

)10(

فرصت های ديجیتالی در فضای سايبر و مسئله حقوق بشر

49

تاس

سی و

وقحق

مه شنا

دان13

86ن

ستا زم

ز وپایی

، ه 7

مارش

مارشال4، استرنج،3 هورسمن اشمیت2، كابل1، چون افرادي مي شود. دولت ها خودمختاري و اقتدار از مانع دون5، اوهما6، خان7 و بومان8 پا را فراتر گذاشته و بحران دولت هاي ملي و انقراض دولت هاي ملي را اعالم نموده اند. از ديد عده اي چون روزنا،9 سزمپیل10 و شولت11 هارولد و هلد جهاني شدن موجب فاصله گرفتن سیاست هاي جهاني از الگوي حکومت دولت مدار و خودمختار )سیستم وستفالي(12 شده است. از اين منظر اگرچه دولت هاي ملي اهمیت اساسي خود را حفظ خواهند كرد اما حکومت بیشتر چند قشري خواهد شد و قدرت حکومتي به طور فزاينده ای به سازمان هاي فرعي دولتي و يا نیمه دولتي )مثل استاني و شهرستاني( و فوق دولتي )منطقه اي و فرا جهاني( و ايوانز15 و شاو16جهاني شدن موجب پانیتچ،14 از ديدگاه جسوپ،13 تفويض خواهد شد. نهادهاي دولتي همچنین انسان شناختي و نوشته هاي از منظر فرهنگي كه عمدتًا حول تغییراتي در شکل و كاركرد دولت ها شده است. جامعه شناختي سازمان يافته اند، سئوال اين است كه جهاني شدن موجب اهمیت بیشتر يا تفاوت بیشتر مردم با آزاد سازي را برحسب لويت جهاني شدن تئودور تاملینسون18، يکديگر مي شود؟ نظريه پردازاني چون همالینك17، نوعي همخواني فرهنگي در سراسر جهان خواهد فرآيند موجب اين نموده و معتقدند كه و غربي سازي تحلیل شد. از نظر لويت در هر جايي هر امری به طور فزاينده اي شبیه امور ديگر خواهد شد، زيرا ساختار سلیقه جهاني مدام همگن تر مي گردد. از ديد گوهنو جهاني شدن اغلب شیوه هاي تحقیر كننده زندگي سنتي را در مواردي كه از الگوي اصلي و حاكم دور مي شوند، هماهنگ و يکنواخت كرده، در نتیجه گوناگوني و تنوع از میان رفته و به دوران بر مصرف گرايي، مبتني واحدي فرهنگ جهاني معرفت را ديگر، جهاني شدن گروه نزديك مي شود. پساملي19 رسانه گرايي، امريکا گرايي و زبان انگلیسي مي دانند. به همین دلیل اين گونه همگون سازي بسته به ديدگاه شخص يا

مستلزم جهان وطن گرايي پیشرو و امپريالیسم ظالمانه مي دانند.)مانند مي دانند تمدني چالش هاي و فرهنگي تنوع افزايش براي عاملي را شدن جهاني برخي مقابل در

1. Cable 2. schmidt 3. Horsman Strange4. Marshal5. Dunn6. Ohmae7. Khan8. Bauman9. Rosenau 10. Czempile11. Scholte12. Westphalia system13. Jessop14. Panitch15. Evans16. Shaw17. Hamelink18. Tomlinson19. Post national age

)11(

)12(

)13(

دكتر مهدی خلف خانی

50

تدانشنامه حقوق و سیاس

شماره 7 ، پاییز و زمستان 1386

هانتینگتون( از نظر افرادي چون گیدنز، جهاني شدن را با توسعه نوگرايي )سطح باال، مترقیانه( مربوط مي داند. معناي صفت هاي ياد شده اين است كه گسترش روابط جهاني موجب توسعه و تعمیق جاي پاي ساختارهاي نوين لوك،2 آكسفورد،1 چون ديگر افرادي است. شده صنعت گرايي و سرمايه داري ديوان ساالري، خردگرايي، مانند او تواتايل3 پسامدرنیسم را دنیايي جهاني شده با ويژگي اطالعاتي شده4، رسانه گرا5، فراحقیقي6، مجازي7 و شبیه سازي

شده8 تجربیات اجتماعي تعريف كرده اند كه در آن اشخاص احساس پايدار و آگاهي خود را از دست مي دهند.از جانب ديگر، نويسندگان كتاب جهاني شدن و حقوق بشر با توجه به تحوالت اخیر جهاني از وقوع 3 روند اساسي

در حوزه حقوق بشر صحبت مي كنند كه شامل:• توسعه سه نسل از حقوق بشر.

نظارت، براي مکانیزم هايي ايجاد با كه بدين ترتیب بوده، بین الملل حقوق رژيم زمینه در تحول • دومین مونیتورينگ و ايجاد كمیته هاي تخصصي تحت نظارت بین المللي در سطح سازمان هاي غیر دولتي بین المللي

و NGOها به حمايت فعال از حقوق بشر تأكید می شود.• سومین تحول مسئله مهم تغییر رژيم حقوق بشر از نظام وستفالیا بود كه در آن دولت ها داراي حاكمیت بودند. مطابق نظام وستفالیا، هیچ دولتي داراي حق مداخله در امور ديگر دولت ها نبوده كه اين امر در ماده 2 بند 7 منشور ذكر شده است. به هر حال برخی از نظريه پردازان معتقدند كه با اعطاي حقوق به افراد و توسعه مفهوم

حقوق بشر، حاكمیت دولت ها محدود مي گردد. مهمترين نتیجه جهاني شدن و تحوالت اخیر ايجاد شده اين است كه شرط مشروع تلقي شدن اقدامات دولت، برخورد مشروع با شهروندان است. از اين منظر، دولت هايي كه به حقوق افراد تهاجم مي كنند ديگر نمي تواند پشت

يك پوشش و ردا9 چون حاكمیت مخفي شوند. عده اي معتقدند، تحوالت جديد تکنولوژيکي ايجاد شده فرصت مناسبي براي توسعه موج جديد حقوق بشر ايجاد نموده است. اين گروه از فرصت هاي ديجیتالي براي توسعه حقوق بشر نام مي برند. قبل از تحوالت ديجیتالي اخیر، شرايط حاكم امکان و فرصت هاي كمي را براي توسعه حقوق بشر فراهم مي آورد، اين موضوع به چند دلیل بوده است:

• دولت ها به عنوان مهمترين كارگزار، تهديدي اساسي براي حقوق بشر بودند.• حقوق افراد مقید به قلمرو بود.

• حقوق بشر در فضاي سه بعدي )طول، عرض و ارتفاع( قابل توسعه بود.• نقش عوامل جهاني و غیرقلمروي نسبت به موج سايبرنتیکي پايین تر بود.

1. Axford2. Luke3. O Tuathail4. informational zed5. Mediatized6. Hyper real7. virtual8. Simulated9. mantle

)15(

)16(

فرصت های ديجیتالی در فضای سايبر و مسئله حقوق بشر)14(

51

تاس

سی و

وقحق

مه شنا

دان13

86ن

ستا زم

ز وپایی

، ه 7

مارش

آكتورها و كارگزاران عمده اين دوره را دولت ها، حاكمیت، انسان ها، جغرافیا و سازمان هاي بین المللي تشکیل مي دادند.

در مقابل شرايط جديد و فرصت هاي ديجیتالي، قابلیت متمايزي را به وجود آورده كه مهمترين آنها عبارتند از: • نقش عوامل غیرقلمروي توسعه يافته است.

• دولت ها به عنوان كارگزار اساسي دوره قلمرو گرايي، انحصار خود را براي اعمال حقوق از دست داده اند.• عوامل غیرقلمروگرا، كارگزاران و نیرو هاي مؤثر در قلمروگرايي را به چالش مي كشانند.

• در اين دوره، توسعه حقوق بشر تحت تأثیر فضاي چهاربعدي قرار مي گیرد. بدين ترتیب كه عرض، طول و ارتفاع به همراه فضاي جهاني ناشي از ارتباطات مجازي به توسعه حقوق بشر كمك خواهند نمود.

• در فضاي چهاربعدي، نقش بعد چهارم يعني بعد جهاني )كارگزاران خارجي( افزايش مي يابد.آرمان توسعه براي غیرقلمروي نیروهاي از مردم شده، ايجاد فن آوري هاي به دلیل دوم، موج فضاي • در

حقوق بشر استفاده خواهند نمود.• در دوره غیرقلمروگرا، كارگزاران توسعه حقوق بشر هم از عوامل و نیروهاي قلمروگرا و هم غیر قلمروگرا براي

توسعه حقوق بشر استفاده مي نمايند.• نیروي غیرقلمروگرا چون اينترنت، الگوي واحد و مشتركي را جهت عمل براي تمامی همه نیروهاي فعال

حقوق بشر ايجاد مي نمايد. كارگزاران شرايط ديجیتالي جديد شامل اينترنت، انفورماتیك، كامپیوتر، ارزهاي بین المللي، ماهواره ها، فضاي

سايبرنتیکي ايجاد شده از طريق مخابرات و ارتباطات از راه دور هستند. انديشمنداني كه به امکانات و قابلیت هاي شرايط جديد تأكید مي كنند معتقدند كه، فضاي غیرقلمروگرا )موج دوم روشنگري( حاضر، به جاي اينکه فرصت براي ديکتاتوري ها باشد، محدوديت هايي جدي براي ديکتاتورها جهت اعمال خودسري هاي منحصرانه و غیرقابل كنترل فراهم خواهد آورد. انجمن آينده جايگزين1 در رابطه با شرايط

جديد ايجاد شده معتقد به دو وضعیت زير است:• از ديد اين مؤسسه، تجارب واقعي و مهمي در مديريت حکومت ها در جهان و به ويژه در مناطق تجارب اوليه:به هم پیوسته دنیا وجود دارد. اين تجارب شامل تجربه رأي دادن، مشاركت سیاسي، ايجاد زمینه و زيرساخت هاي

مشاركت و توسعه اشکال جديد برنامه ريزي است.• از نظر انجمن، امکانات سايبر دموكراسي در حد بالقوه ای هستند. فرصت هاي امكانات و چشم انداز هاي آتي:زيادي وجود دارد كه با به كارگیري آنها وعده داده مي شود ارزش هاي كلیدي دموكراسي توسعه داده شود. اين ارزش هاي كلیدي شامل آزادي، مساوات، ثبات، حاكمیت اكثريت به همراه حمايت از اقلیت، مشاركت و تسهیم آرا هستند. به عالوه اين امید وجود دارد كه با توجه به ماهیت تکنولوژي، اطالعات جمعي براي سیاست گذاري و

تغییرات ضروري ممکن شود. 1. Alternative future associates

)17(

دكتر مهدی خلف خانی

52

تدانشنامه حقوق و سیاس

شماره 7 ، پاییز و زمستان 1386

از ديد انجمن آينده جايگزين، سايبر دموكراسي حداقل شامل پنج فعالیت ذيل خواهد بود:براي اطالعات و ارتباطات تکنولوژي و اينترنت از استفاده الکترونیکي شامل يا حکومت سايبر1• مديريت

افزايش خدمات حکومتي و تسريع در ارايه خدمات.رأي دادن سايبر2• شامل رأي گیري از طريق اينترنت و نیز ارايه رأي به سیاست ها، ابتکارات و رفراندوم.

آن جمله از مي دهد، توسعه را شهروندان متقابل ارتباط اطالعات، و ارتباطات تکنولوژي سايبر3• مشاركت برگزاري اجالس و میتینگ در شهر و گفتگو هاي سیاسي الکترونیکي.

زيرساخت سازي سايبر4• شامل ارايه ابزار الزم براي توسعه اجتماعي روي خط، اجتماعی كردن نرم و فراهم آوردن ابزارهاي مجازي براي توسعه مشاركت.

از به برنامه ريزي سیاسي براي كمك ارتباطات و اطالعات از تکنولوژي استفاده برنامه ريزي سايبر5• شامل طريق تأسیس گروه ها، احزاب سیاسي، سازمان هاي غیردولتي و هرگونه فعالیت گروهي.

انديشمنداني كه به فرصت هاي ديجیتالي ايجاد شده براي دموكراسي شدن تأكید مي كنند، باور دارند كه فضاي را ذيل نتايج و ايجاد مدنی6 و جنبش شبکه ای شدن دموكراتیزه سازي و توسعه براي را مناسبي سايبر شرايط

به همراه خواهد داشت:• عددی يا ديجیتالی شدن انتقال داده ها اجازه مي دهد كه صدا، نوشتار و تصوير از طريق شبکه انتقال داده شوند

و با تضعیف مرزها گونه ای آزاد از ارتباطات را توسعه مي دهند.• تکنولوژی جديد متراكم ديجیتالی، امکان انتقال كمیت عظیمی از داده ها را فراهم مي آورد.

•9 )ISDN( همگرا شده )ورود شبکه ها با ظرفیت باال7 با سیم )كابل های فايبر اوپتیك،8 شبکه خدمات ديجیتال و بی سیم )پخش ماهواره، انتقال مايکرو ويو10( دسترسی به اطالعات را تسهیل نموده است.

موجب شده تا داده ها در هر جهت و با سرعت بسیار •11)ADSL( توسعه تکنولوژی سويیچ كردن پیشرفته نظیربااليی جريان يابند و ارتباطات متقابل با پهنای باند بلند12 تسهیل گردد.

• تکامل پروتکل های انتقال شبکه بخصوص آن قسمتی كه با اينترنت مرتبط است، باعث شده كه گونه اي جديد از مطالب به صورت جهانی و يونیورسال توسط تلويزيون و كامپیوتر شخصی )PC( در منزل دريافت شود.

انجمن مذكور و در كل طرفداران نقش دموكراتیك جنبش شبکه ای شدن مدنی از طريق توسعه تکنولوژی های

1. Cyber administration2. Cyber voting3. Cyber participation4. Cyber infrastructure5. Cyber agenda-setting6. Cıvıc networkıng movement7. Hıgh capıcty network8. fıber optıc cable9. ıntegratıng servıce dıgıtal network 10. mıcro wave11. Asymmetrıc Dıgıtal Subscrıber loop12. Hıgh bandwıdth

)18(

)19(

فرصت های ديجیتالی در فضای سايبر و مسئله حقوق بشر

53

تاس

سی و

وقحق

مه شنا

دان13

86ن

ستا زم

ز وپایی

، ه 7

مارش

ارتباطاتي معتقدند كه فرصت هاي ديجیتالي منجر به:بدين صورت كه رسانه های جديد حجم و سرعت به اطالعات می شود، • ايجاد كارآمدی و تسهیل دسترسی

اطالعات را افزايش داده و داده هاي جديدي را به رژيم غذايی اطالعات شهروندان خواهند افزود.به اطالعات( به مشاركت سیاسی )دسترسی برای شهروندان جهت پاسخ را • تکنولوژی جديد می تواند اساسی فراهم آورد و موجب آسان شدن مشاوره، بحث و رأی دادن شده و مشکل مشاركت چون آلیناسیون1، امتناع2و

بی عالقگي3 را حل مي نمايد.می تواند شرايط را جهت اقدام سیاسی جمعی براي گروه هاي •4 CMC ارتباطات میانجیگري شده از طريق كامپیوتر

بحث در زمینه هاي خاص5 تغییر و به صورت وسیعی هزينه چاپ و ارتباطات را كاهش دهد.شبکه خود استعاره يا تشبیهی6• از يك جامعه سیاسی نوين آنارشیستی است كه در آن هويت سیاسی سنتی مقید به سرزمین و منافع بخشی و يا فرقه ای دچار فرسايش مي شود و اشکال جديدی از سیاست را به وجود مي آورد كه در آن مردم از اجبار دولتی رها می شوند. انقالب نوين ارتباطاتی منجر به ارتباطات افقی7 بیشتر و

ارتباطات كمتر عمودي8 می شود.• جانشین شدن دريافت كنندگی فعال به جای دريافت كنندگی منفعالنه اطالعات.

CMC• موجب زوال میانجی هايی چون )ژورنالیست ها، نمايندگان پارلمان و حتی احزاب( در فرآيند ارتباطات

سیاسی و تصمیم گیری می شود. CMC به صورت مستقیم سری بودن و سانسور را محدود می سازد و سپس منافع شهروندان حذف و ترجیحات مستقیم نمايندگی برای امکان ارايه از طريق رسانه ای سوگیری های

می گردد. ارتباطات، سیاست ها به آرای عمومی( اطالعات و تکنولوژی )با مراجعه پولستر9• در عصر جديد دموكراسی را قادر خواهد ساخت تا جايگاه واقعی و حقیقی شان را به عنوان شکلي از تحقیقات بازاری پیدا و با زوال

ايدئولوژي، مردم را از قیود ايدئولوژي رها10 نمايد.CMC می تواند برخی از مسائل غامض و معماهای غیرقابل حل و دشوار11• دموكراسی نمايندگی در عمل را

حل نمايد.( توسعه شبکه های جديد را از نظر كارآمدی، رقابت و اقتصاد محلی ارزيابی كرده و بريان )1996( و دوتان )1992•

استدالل می كنند كه دسترسی به سوپر اتوبان های اطالعاتی موجب توسعه حوزه عمومی جديد مي شود.1. Alınenaton2. abstentıon3. Apathy4. Computer medıated communıcatıon5. subject specıfıc dıscussıon group6. metaphor7. Horızontal8. vertıcal9. Pollster10. unfettered11. Dılemmas

)20(

دكتر مهدی خلف خانی

54

تدانشنامه حقوق و سیاس

شماره 7 ، پاییز و زمستان 1386

• تکنولوژي هاي ارتباطي و اطالعاتي به واسطه اتصال انبوهي از شبکه ها در سراسر جهان و با كاهش هزينه هاي نهايي1 ارتباطات، جهاني شدن را تسريع مي نمايند.

• كشورهايي كه از ضريب نفوذ باالي تکنولوژي ارتباطي و اطالعاتي برخوردارند، از ثروت و توسعه انساني بااليی نیز برخوردار مي گردند.

• تکنولوژي های ارتباطي و اطالعاتي وسیله مهمي براي توسعه هستند كه مي توانند در سطح خرد و كالن كشور استفاده و به افزايش كارايي و مشاركت در توسعه، ارتقا و بهبود شیوه حکومتي و كاهش هزينه ارايه خدمات منجر شوند. عالوه بر آن تکنولوژي ارتباطي و اطالعاتي اين توان بالقوه را دارد كه در صورت به كارگیري مناسب نقش

باثباتي را در تسريع توسعه پايدار و پويايي اجتماعي و اقتصادي كشورهاي در حال توسعه، ايفا كنند. • تکنولوژي اطالعاتي مي تواند با اشتراك گذاري اطالعات و برقراري ارتباطات بین مردم و سازمان ها و نیز در داخل بدنه دولت در افزايش توانمندي شهروندان، مشاركت بیشتر و كارآمد آنها و شفاف شدن فرآيندهاي و به خدمات امکان دسترسي و اطالعاتي همچنین ارتباطي تکنولوژي از استفاده باشد. داشته دولت نقش و خدمات كه الکترونیك دولت كاربردهاي طريق از كار اين مي دهد. گسترش را دولتي زيرساخت هاي

اطالعات را از طريق اينترنت و ساير شبکه هاي ارتباطاتي به شهروندان ارايه مي نمايد، قابل انجام است.• تکنولوژي ارتباطي و اطالعاتي از طريق ترغیب مبادله اطالعات و برقراري ارتباطات با افراد و جوامع محلي، آنان را با اطالعات و منابعي كه خارج از مرزهاي جغرافیايي آنها قرار دارد مرتبط مي سازد. شهروندان از طريق تکنولوژي ارتباطي و اطالعاتي نظیر تابلوهاي اعالنات الکترونیکي كه مشاركت در مباحثات دولتي را میسر مي سازد، به شركت در فرآيند دموكراتیك )شركت در تصمیم گیري دولتي( ترغیب مي شوند. اين فرآيند به ويژه اقلیت هاي قومي و مذهبي( مناسب )زنان، جوانان، افراد و گروه هايي كه اغلب در حاشیه قرار دارند براي است. آنها مي توانند از اين طريق به تبادل اطالعات و خواسته هاي متقابل خود بپردازند و با جمع كردن نظرات اينترنت از اتحاديه هاي كارگري ارايه نمايند. براي مثال، را ايده ها، راه حل هايي مربوط و مناسب به خود و

به عنوان ابزاري جهت سازماندهي جهاني نیروي انساني براي مقابله با استثمار كارگران استفاده مي كنند.• با گسترش اينترنت، پست الکترونیکي، خدمات تلفني بین المللي ارزان، تلفن همراه و كنفرانس های الکترونیکي، اجزاي جهان به هم پیوسته شده اند. اكنون هر نقطه از جهان كه به اينترنت متصل شده مي تواند به اين منبع گسترده اطالعات كه رشدي شتابنده دارد و طیفي از علوم تا مسائل پیش افتاده را در بر مي گیرد، دسترسي تلويزيون همزمان، كرد. بحث آن مورد در و داد انتقال به راحتي مي توان را اطالعات اين باشد. داشته

ماهواره اي و رسانه هاي الکترونیکي ركن چهارم دموكراسي تمام عیار جهاني را ايجاد مي كنند.• جهاني شدن موجب افزايش به هم پیوستگي جهاني و رشد فعالیت هاي غیر قانوني بین المللي شده است. اين افزايش چشمگیر به روش هاي مختلف بر زندگي مردم تأثیر مي گذارد كه برخي از آنها قابل پیش بیني و برخي پیش بیني نشده اند. يك دگرگوني مهم افزايش آگاهي جهاني است. اكنون مردم تمامی نقاط جهان آگاهي بیشتري از رويدادها و مسائلي كه در هر نقطه رخ مي دهد، دارند كه اين امر موجب گسترش بسیار زياد آگاهي 1. Marginal cost

)21(

)22(

)23(

)24(

فرصت های ديجیتالی در فضای سايبر و مسئله حقوق بشر

55

تاس

سی و

وقحق

مه شنا

دان13

86ن

ستا زم

ز وپایی

، ه 7

مارش

از نابرابري هاي جهاني در زمینه استانداردهاي زندگي، فرصت هاي زندگي و حقوق و آزادي هاي سیاسي و اجتماعي شده است. از نظر مردمي كه در بخش هاي نسبتًا محروم زندگي مي كنند، اين وضعیت هم انتظارات

آنها را باال مي برد و هم تحمل شرايط زندگي شان را پايین مي آورد. اين امر احتمااًل عامل مهمي در گسترش

دموكراسي و رشد تقاضا براي آزادي هاي سیاسي در كشورهايي است كه اين حقوق همچنان از مردم دريغ داشته مي شود. دسترسي بیشتر به اطالعات موجب می شود تا، گروه هاي فشار و رأي دهندگاني آگاه تر و با روحیه انتقادي

بیشتر ايجاد كرده كه موهبتي براي باال بردن دموكراسي است. • از ديد فرهنگ رجايي، مهمترين تأثیر جهاني شدن اين است كه موانع مادي را از سر راه تأثیر و تأثر فرهنگي برداشته است، اما مردم هرچه بیشتر و بیشتر در بیش از يك فرهنگ زندگي مي كنند. رجايي معتقد است كه انقالب اطالعاتي شیوه و محتواي تولید و هر دو را تغییر داده و همچنین برداشت هايمان از زمان و مکان تغییر نموده است. شیوه تولید جديد بر خدمات و داده پردازي تأكید دارد. امری كه در باب اين شیوه تولید از اهمیت بسیاری برخوردار است اين می باشد كه در دسترس هر كسي است كه از كار با رايانه و داده پردازي دانش پايه را داشته باشد. اين نیاز اندك، داللت هاي مثبت و منفي و هر دو را دارد. او در ادامه توضیح مي دهد كه از جهت مثبت، فن آوري اطالعاتي به مراتب بیش از صنعت و تجدد خواهي آزاد يا فارغ از ارزش گذاري هاست. از اينرو فن آوري پیدايش طبقات و گروه هاي جديد را با قلمرو تازه اي از پیوستگي ها، نه به تبعیت انحصاري از دولتي

محدود تسهیل كرده است. و همبازي كه كرده ايجاد سیاره مردم از تشکیالتي و اويکومنه شدن جهاني مي گويد، رجايي • فرهنگ هم صحبت هستند. مانند پولیس كه مردم را برابر نکرد، اما فرصت هاي برابر ايجاد نمود و به هر فردی نوعي

و مرتبه اي از فرصت ها را بخشید.• فوكوياما، معتقد است جامعه اي كه حول اطالعات ايجاد شده موجب ايجاد چیزهايي بیش از دو امر است كه مردم در مردم ساالري جديد، ارزشمند تر از هر امر ديگری مي شناسند، يعني آزادي و برابري و آزادي انتخاب در هر چیزي از كانال تلويزيوني گرفته تا خريد اجناس ارزان قیمت تا دوستاني كه در اينترنت ديدار مي كنند. اين

باعث شده سلسله مراتب ها از هر سنخ، سیاسي و تشکیالتي، زير فشار قرار گرفته و خرد شوند. از ديد فرهنگ رجايي، اينترنت، سايبر اسپیس1• )فضاي سايبرنتیك( را ايجاد نموده است كه در آن ارزيابي انتقادي

از چگونگي اعمال قدرت ممکن شده است.• از نظر ]رجايي[ جهاني شدن به رشد جامعه مدني كمك مي كند. شبکه به حوزه عمومي تبديل شده، هر چند كه به نظر عده اي فقط حوزه عمومي مجازي است. در مجامع ساينتفیك امريکن2 ادعا شده كه هر روز به طور تقريبی بالغ بر يك میلیون صفحه الکترونیکي به صدها میلیون صفحه كه فعاًل در دسترس آن الين هاي3 جهاني می باشد، افزوده شده است. شبکه جهاني از طريق گسترش دامنه بحث و میدان دادن به شركت كنندگان بیشتر در آن در تقويت آزادي

با ايجاد گزينه هاي بیشتر و توانايي بخشیدن به مردم در انتخاب اين گونه گزينه هاي برابري مؤثر بوده است.1. Syberspace2. Sceintific American3. Online

)25(

)26(

)27(

)28(

)29(

)30(

دكتر مهدی خلف خانی

56

تدانشنامه حقوق و سیاس

شماره 7 ، پاییز و زمستان 1386

• نیزبیت، معتقد است ترديدی نیست كه ارتباطات از راه دور و رايانه ها نیروی رانش و پیشرو تغییرات و تحول دوره طول در كه همان گونه نمود. خواهند تأمین بیست و يکم قرن دهه های نخستین طی در را جهانی تأمین می كردند. را اقتصادی و اجتماعی تحوالت رانش نیروی كارخانه های و اروپا صنايع صنعتی شدن از ديد وی اينك شالوده های نظام واحد اطالعاتی از بزرگراه های اطالعات بین المللی در حال استوار شدن است. در زمینه ارتباطات از راه دور، ما به سوی شبکه اطالعاتی واحد به مقیاس سرتاسر جهان پیش می رويم، بازار مشترك جهانی در آمده ايم. ما به سوی نیز همه به شکل يك اقتصادی از نظر درست همان گونه كه عصری در حركت هستیم كه قادريم هر چیزی را به هر كسی در هر كجای دنیا و به هر شکلی كه مايلیم با برخالف كه، مي نويسد نیزبیت دستنوشته ها. يا عدد رقم، تصاوير، صدا، مانند نمايیم، منتقل نور سرعت به نام اثرش در هاكسلي آلدوس پیش بیني و )1984( ضدآرمانشهري رمان در اورول جورج ديدگاه هاي الزامًا مردم دادن قرار نظارت تحت براي خودكامگان بودند معتقد كه و خوش خیال بي باك جديد دنیاي

پیش بیني های قدرت، يعني معلومات و اطالعات زيرا دهند، قرار كنترل تحت را اطالعات و اخبار بايد جورج اورول و آلدوس هاكسلي به واقعیت نپیوست، تلويزيون جهاني همراه با نوارهاي ويدئويي عماًل قدرت

ديکتاتوري ها را در هم شکست. از ديد او تلويزيون جهاني و نوارهاي ويدئويي آخرين دستاورد تکنولوژي پخش انفرادي محسوب مي گردد.

• جورج گیلدر، مي نويسد برخالف پیش بیني قدرت طلبان يکه تاز، تکنولوژي جديد به جای آنکه كنترل قدرت را به سوي باال بکشاند و در اختیار برادر بزرگ قرار دهد، كنترل قدرت را به طرف پايین كشانده و در اختیار زر اندوز1 و پیشگان امپريالیسم، تجارت فزاينده ناتواني از دنیا داده است. در عصر كنوني، همه قرار مردم دولت پرستي )اتاتیسم( بهره مند خواهند شد. امروز قدرت خالقیت و ارتباطات افراد بسي بیشتر و گسترده تر از

قدرت نیرومند ترين پادشاهان اعصار گذشته است.اينترنت شرايطی را ايجاد الکترونیك و • نیزبیت، مي نويسد كه پیشرفت هاي ايجاد شده در زمینه كامپیوتر، نموده كه نوعي سرزمین داخلي الکترونیکي2 در سراسر كشورهاي پیشرفته جهان بخصوص امريکا پديد آورده كه افراد را قادر مي سازد در شهرهاي كوچك و يا حتي در مناطق روستايي، زندگي و فعالیت هاي حرفه اي

خود را به ثمر رسانند. جامعه درهای است، مردانه دنیای جامعه صنعتی اگر كه است اين جامعه جهانی جديد ويژگی • مهمترين اطالعاتی به روی همه افراد تحصیل كرده و تعلیم ديده اعم از زن و مرد باز خواهد بود. از سوي ديگر، اهمیت روزافزون فرد است. نیزبیت در مورد اهمیت روزافزون فرد معتقد است كه ماهیت نظام های اقتصادی مبتنی بر اطالعات و ارتباطات كانون توجه را از دولت به سوي فرد جابه جا نموده است. برخالف نظريات ملهم از كتاب جورج اورول )1984( كامپیوتر نه تنها كنترل دولت بر افراد را فشرده نکرده بلکه بر عکس اهمیت و قدرت افراد را استحکام بخشیده و از قدرت دولتی به شدت كاسته است. او می گويد: به موازات جهانی شدن

1. mercantilism2. electronic heartland

)32(

)31(

)33(

)34(

فرصت های ديجیتالی در فضای سايبر و مسئله حقوق بشر

57

تاس

سی و

وقحق

مه شنا

دان13

86ن

ستا زم

ز وپایی

، ه 7

مارش

اقتصاد، افراد قدرتمند تر و پراهمیت تر از زمانی می شوند كه در عصر صنعت به سر می برند. از ديد نیزبیت در جامعه مبتني بر اطالعات و ارتباطات زنان چه به عنوان كارگر و كارمند و چه به عنوان صاحبان مشاغل آزاد و كارگر دست باال را دارند. امروزه براي رسیدن به سطوح رهبري در امور بازرگاني و كسب و كار، ديگر مرد بودن امتیاز محسوب نمي شود. او در ادامه مي افزايد در اوضاع و احوالي كه اقتصاد مبتني بر اطالعات و ارتباطات بر دنیاي توسعه يافته حاكم شده، محیط كسب و كار و تولید به كلي تفاوت يافته است. اگر مردان، نمونه مشخص كارگران عصر صنعتي محسوب مي شوند، اما در عصر اطالعات عماًل زنان هستند كه نمونه مشخص نیروي

كار محسوب مي گردند. از ديد نیزبیت، سازمان بندي اداري و تولیدي در عصر اطالعات نوعي نظام داوطلبانه است. مديريت از طريق قدرت نمايي به كلي منتفي است و اقتدار گرايان فقط خودشان را از كار بي كار مي كنند. وی معتقد است كه الگوي مديريت نظام هنوز هم بر فرمان ها و امر و نهي هاي بي چون و چرا استوار است. اما رهبري سازمان هاي حرفه اي و تخصصي عصر اطالعات بايد وفاداري بي چون و چرا را جلب كند و احساس

تعهد را به وجود آورد و عزت و احترام را همچون جايزه اي پر ارزش دريافت دارد.

نتيجه گيريدر شرايط اخیر ايجاد شده، همه تحت تأثیر امواج ديجیتالي قرار گرفته اند. در ازمنه قديم به دلیل نقش حاكمیت لحاظ از غیرمسلط گروه هاي و مي نمودند استیفا حقوق از مسلط گروه هاي تنها داشتند، دولت ها كه مطلقي اقتصادي و فرهنگي در حاشیه قرار مي گرفتند. اما امروزه در نتیجه تحوالت و نوآوري هاي تکنولوژيك، انسان وارد عصر همگرايي ديجیتالي1 شده است. شرايط جديد ايجاد شده مشاركت مجازي در فضاي چت روم ها و اينترنت به عنوان جنوب و نیافته شمال و يافته توسعه جوامع در دولت ها نقش امروزه است. نموده فراهم را افراد بین ـ ارزش هاي جمعیت مسلط و گروه هاي هژمون در چارچوب ملت از انعکاسي و نهاد محافظه كاري2 كه حامل دولت ها بوده، زير سئوال رفته است. رقیب امروز دولت ها ديگر تنها گروه هاي قومي، جمعیت هاي مجزاي فرهنگي، اقلیت هاي ديني، فرق سیاسي، گروه هاي طرفدار حقوق بشر محلي نیست. نیروهاي ديجیتالي، رقیب جديد دولت ها را ايجاد شده گروه هاي مسلط و غیرمسلط به چالش كشانده اند. شرايط را آنها ايدئولوژي و شده اند كه دولت ها امواج با براي مواجه قابلیت هاي دولت ها و نموده اقتصادي آسیب پذير و مقابل موج جهاني شدن ديجیتالي در سايبرنتیکي كه تهديدكننده منابع محافظه كاري شان می باشد را كاهش داده است. نگارنده معتقد است كه به رغم فرصت هاي ديجیتالي ذكر شده، حقوق بشر به عنوان معماي حل نشده باقي خواهد ماند، اين موضوع داليل متعددی دارد. در فضاي جديد شبکه اي شده سايبر )مجازي( تا زماني كه دولت تنها كارگزار و نیروي سازمان دهنده فضاي عمومي باشد، اگر فضاي سايبر بازگوكننده منافع سرمايه داران و شركت هاي بزرگ باشد، اگر مردم و گروه هاي مستقل نقش كمتري را در فضاي سايبر ايفا نکنند، اگر حاكمیت انحصاري در اداره اين فضا حفظ شود، امکان جديدی در اختیار دولت ها و گروه هاي هژمون ديگر چون نهادهاي سرمايه داري و ساير نهادها براي نظارت هاي

1. Digital integration2. conservative institution

)35(

)36(

دكتر مهدی خلف خانی

58

تدانشنامه حقوق و سیاس

شماره 7 ، پاییز و زمستان 1386

پاناپتیکوني1 قرار خواهد گرفت و نتیجه اين موضوع قبض حوزه حقوق عمومي و خصوصي و بازتولید اقتدار طلبي به اشکال مدرن چون شبه اقتدارگرايي، شبه دموكراسي هاي جديد و دموكراسي هاي صوري خواهد بود.

براي سازماندهي اطالعات، نیروهاي مستقل به وجود توسعه حقوق بشر در فضاي ديجیتالي مشروط آينده شکسته شدن انحصار دولت ها در سازماندهي اطالعات و اخبار، از بین رفتن نقش انحصاري سرمايه داري، امکان ايجاد امنیت براي گفتار، نقش مردم در تدوين برنامه ها در فضاي ديجیتالي، كاهش شکاف ديجیتالي بین جمعیت ها بالقوه اي در دسترسي به اطالعات در فضاي سايبر خواهد شد. به عبارتي در فضاي سايبر، فرصت هاي ديجیتالي براي انتقال اطالعات و ارتباطات چند سويه از طريق چت روم ها در اينترنت، سايت هاي مستقل اينترنتي، برنامه هاي ماهواره اي ديجیتالي به عنوان قهوه خانه ها، سالن ها و محافل بحث حوزه عمومي هابرماس كه اين كاركرد انتقادي و پرورش دهنده حوزه عمومي جهاني هستند، فراهم شده است. بالفعل شدن اين فرصت ها و ايجاد حوزه عمومي

جهاني در مقابل حوزه عمومي بردار بزرگان سازماندهي سايبرنتیکي مشروط به موارد زير است:• تمركز زدايي زباني در اينترنت و ايجاد امکان مناسب براي همه زبان ها جهت حضور در اينترنت؛

• رفع مشکل جهاني فقر و فقرزدايي به عنوان پیش شرط دسترسي به فضاي موجود؛• ايجاد پیش نیازهاي آموزشي اولیه در سطح جهاني براي بهره مندي از فضاي سايبر؛

• متکثرسازي فني و زباني فضاي سايبر؛• ممانعت از بازسازي مجدد دستگاه ايدئولوژيك دولت و ايجاد زمینه الزم براي سهیم شدن نهادهاي مدني و

سازمان هاي غیردولتي در تنظیم و تولید دانش در اين فضا؛• ممانعت از شکل گیري برادر بزرگان سازماندهي سايبرنتیکي چون سرمايه داران، گروه هاي نخبگان و دولت

بر فضاي سايبر؛• پايان دادن به سلطه اروپا محورانه بر فضاي سايبر با تمركز زدايي فني و سیاسي در فضاي سايبر.

1. panoption

فرصت های ديجیتالی در فضای سايبر و مسئله حقوق بشر

59

تاس

سی و

وقحق

مه شنا

دان13

86ن

ستا زم

ز وپایی

، ه 7

مارش

پی نوشت ها:1- Wood Stephen, jones richard, geldart Alison, the social and econimic challange of nanotechnology, E.S.R.C, economic and social research council. p. 34.2- Wilelm, Antony G., Democracy in The Digital Age ,Challanges to Political Life in Cyber Space. Printed in 2000 by Routledge, NewYork, P15.3- Tsagarousianon, Roza, Damian Tamini and Cathy Bryan, Cyber democracy, technology, cities and civic network, first published 1998 by routledge, p.14.

4- مجموعه مقاالت، راهبري اينترنت، مشاركت فراگير، مترجمان علیرضا كاشیان، امیرحسین جاللي فراهاني، احمد شريفي، تهران: انتشارات دبیرخانه شورای عالی اطالع رسانی، صص107-104.

5- Html/globalization and human solidarity.com6- روزنامه ايران، سال دوازدهم، شماره 3488 ، شنبه 13 آبان ماه 1384، ص 4.

7- R.czinkota, Michael, a.Ronkainen, Iika, a.Ronkainen, Michal, international business. Harcourt college publishers. sixth edition. 2002. p. 3.8- www.Protecıng human rıght ın a globalızed world by Dına shelton. htm.

9- شولت، يان آرت، نگاهي موشكافانه به پديده جهاني شدن، ترجمه مسعود كرباسیان، تهران: شركت انتشارات علمي و فرهنگي، چاپ اول، سال 1382، ص12.

10- شولت، يان آرت، همان، ص 13.

11- شولت، يان آرت، همان، ص 15.

12- شولت، يان آرت، همان، ص 16.13- شولت، يان آرت، پيشين، ص 17.14- شولت، يان آرت، پيشين، ص 18.15- شولت، يان آرت، پيشين، ص 19.

16- Coicaud, Jean marc, Doyle, Michael W. and Gardne, Anne – Marie, The globalization of human rights, United Nations university press, 2003. p. 3-2.17- Cyber democracy 2001: global scan for Vivendi universal prospective, by alternative future associates, www.altfutures.com. p. 1.18- Cyber democracy 2001: global scan for Vivendi universal prospective, by alternative future associates, www.altfutures.com. p. 2.19- Tsagarousianon, Roza, Damian Tamini and Cathy Bryan, Cyber democracy, technology, cities and civic network, first published 1998 by routledge, p. 3.20- Tsagarousiano, Roza, Damian Tamini and Cathy Bryan, Ibid, pp. 6-7-8.

انتشارات نصراهلل جهان گرد، ترجمه )جوالي 2001(، نهايي مؤسسه فرصت هاي ديجيتال پايدار، گزارش توسعه ايجاد -21 گل واژه، سال 1384، ص21.

22- ايجاد توسعه پايدار، همان، ص 23.23- ايجاد توسعه پايدار ، همان، صص36- 37.

24- جمعي از نويسندگان، كميسيون جهاني بررسي جهاني شدن، جهاني شدن منصفانه، ايجاد فرصت براي همه، ترجمه عبداالحد علیقلیان، تهران: انتشارات علمي و فرهنگي، سال 1384، صص38-37.

25- جمعي از نويسندگان، همان، صص 38-37. 26- رجايي، فرهنگ، پديده جهاني شدن، وضعيت بشري و تمدن اطالعاتي، ترجمه عبدالحسین آذرنگ، تهران، انتشارات

آگاه، چاپ اول، سال 1380، ص 68.

دكتر مهدی خلف خانی

60

تدانشنامه حقوق و سیاس

شماره 7 ، پاییز و زمستان 1386

27- رجايی، فرهنگ، همان، ص83 .28- رجايی، فرهنگ، پيشين، ص122.

29- رجايی، فرهنگ، همان، ص136.

30- رجايي، فرهنگ، همان، ص138.موفقیان، ترجمه بيست و يكم، قرن در فرهنگ و اقتصاد دنياي 2000، سياست، پاتريشیا، آبردين، و جان نیزبیت، -31

تهران: انتشارات ني، ص29.32- نیزبیت، جان و آبردين، پاتريشیا، همان، ص 466.

33- نیزبیت، جان و آبردين، پاتريشیا، همان، صص 167-469.34- نیزبیت، جان و آبردين، پاتريشیا، همان، ص 69 .

35- نیزبیت، جان و آبردين، پاتريشیا، همان، ص 148 .36- نیزبیت، جان و آبردين، پاتريشیا، همان، صص332-342.

فرصت های ديجیتالی در فضای سايبر و مسئله حقوق بشر