Urdu Huruf-e-Tahajji ( ے — ؿ ) HFT-N-Y_06_E 1

امڈویؽ یک الیصفتت اور اس اک اخہک

Details of Module and its structure

امڈویؽ یک الیصفتت

Module Detail

ومضمؿ اک انؾ

Subject Name

اردو

Urdu

وکرس اک انؾ

Course Name

اردو رمس اطخل یک ٓاومزش

Urdu Script Learning

امڈویؽ اک ونعاؿ

Module Name/Title

(ے — ؿ) یجہت رحوػ

Huruf-e-Tahajji ( ے — ؿ )

امڈویؽ ٓایئ ڈی

Module ID

HFT-N-Y_06_E

دیلکی اافلظ

Keywords ی ے ء ھ ہ ؿ و

ڈویٹنمپل میٹ

Development Team

رکدار

Role

انؾ

Name

ادارہ

Affiliation

ر

ی ٹ

ی ن

وکرس وکٓارڈ

Course Coordinators

رپورسیف دمحم افروؼ ااصنری

Prof. Mohd. Faruq Ansari

رپورسیف دویاؿ انحؿ اخؿ

Prof. Diwan Hannan Khan

ڈی ای الی، انی یس ای ٓاریٹ، یئن دیلہ

DEL, NCERT, New Delhi

رٹیوکرس اڈیرٹسنم

Course Administrator

ارلنمحدبعڈارٹک

Dr. Abdur Rahman

ڈارٹک اایتمز ادمح

Dr. Imtiyaz Ahmad

ای ٓاریٹ، یئن دیلہ ڈی ای الی، انی یس

DEL, NCERT, New Delhi

Urdu Huruf-e-Tahajji ( ے — ؿ ) HFT-N-Y_06_E 2

मोडीयूल-6

हुरूफ़े -तहज्जी (ے — ؿ)

फेहररस्त 1 Taaaruf ............................................................................................................ 3

2 Maqaasid ......................................................................................................... 3

3 Noon kee tadarees ........................................................................................... 3

4 Wao kee tadarees ............................................................................................ 8

5 he kee tadarees .............................................................................................. 10

6 Do chashmeek he kee tadarees ..................................................................... 11

7 Hamza kee tadarees....................................................................................... 11

8 Ya Ya Kee Tadarees ..................................................................................... 13

9 khulaasa ......................................................................................................... 16

Urdu Huruf-e-Tahajji ( ے — ؿ ) HFT-N-Y_06_E 3

1 Taaaruf Aadaab. Azeez dosto

Pichhale kaee modeeyool mein aap, be, pe, te, te, se, jeem, che, he, khe, daal,

daal, ze, re, de, ze, seen ,sheen, sva,da, jvaahad, toe, zoe, eain, gain, phe, qaaph,

kaaf, gaaph, laam aur meem hurooph ke baare mein maaloomaat haasil kar

chuke hain. Is modeeyool mein ham isee silasile ko aage badhaate hue noon,

vaav he, do chashmees he, hamzaal, ye aur ye huroof ke baare mein maaloomaat

haasil karenge. Saath hee aapako un kee mukammal shakl, unake naam,

aavaazen aur likhane mein unakee tarakeebee ya badalee huee shaklen jinhen

ham elogaraafas kahate hain sikhaee jaengee, yaanee huroof kee tarakeebee

shaklon ko aapas mein ya mufarad huroof ke saath ibatedaee, daramiyaanee aur

aakhiree haalaton mein jodane ya milaane ke tareeqe bhee batae jaainge

2 Maqaasid

Is modeeyool ke mutaale ke baad aap

1. Noon, hamjaae do chashmeep he, he, hamzaakh, ye ore huroof kee shaklon

se vaaqif ho jaenge

2. Un huroof ke naamon aur unakee aavaazon se bhee vaaqif honge

3. Likhane mein unakee tarakeebee ya badalee huee shaklon aur unake

isteaama bhee vaaqif ho sakenge

3 Noon kee tadarees Aaeee sabase pahale ham haraf na ke baare mein guftagu karen. Noon is harf ka

naam hai aur is kee aavaaz na ada hotee hai. Is kee shakl neem daayare daaman

numa hotee hai. Ye dekhie

Urdu Huruf-e-Tahajji ( ے — ؿ ) HFT-N-Y_06_E 4

ؿ

Aapane gaur kya hoga us kee banaavat gol katoree numa hai aur daramiyaan

mein ek nuqta hai Misaal ke taur par

Graafiks: ؿ noon N/na ؿ Noon-gunna aadhee aavaaz nasal sound

Aapane dekha ki noon kee banaavat kaisee hotee hai. Noon kee jab pooree

aavaaz hotee hai to nuqte ke saath likhee jaatee hai aur aadhee aavaaz hotee hai

to bagair nuqte ke likhee jaatee hai. Kabhee kabhee noon-gunna lafz ke

daramiyaan mein bhee aata hai. Aisee soorat mein ham nuqta lagaate hain taaki

"noon" kee aavaaz kee pahachaan ho sake lekin padhane mein aadhee aavaaz

hee nikaalate hain. Doosare harf kee tarah noon kee bhee chhotee shakl (small

form) hotee hai aur ek shosha (hook) ke oopar nuqta lagaaya jaata hai. Ye harf

doosare tamaam huroof ke saath milaan (attachhmaint) karata hai. Is kee is shakl

ko dekhen

Noon )ؿ(

Dosto yaad keejie be ke khaanadaan ke huroof mein ek shosha hee hota hai aur

nuqte kee tabadeelee se aavaaz badalatee rahatee hai. Theek vaisee hee chhotee

shakl noon kee bhee hotee hai. Aur is ke pet mein ek nuqta lagaaya jaata hai.

Aaeee us kee teenon sooraton ko dekhate hain

Pahalee soorat: jab noon kisee lafz ke shuroo mein aata hai to is ka

istetamaal karate hain

Urdu Huruf-e-Tahajji ( ے — ؿ ) HFT-N-Y_06_E 5

Doosaree soorat: jab noon kisee lafz ke daramiyaan mein aata hai to is ka

istetamaal kiya jaata hai

Teesaree soorat: jab noon kisee lafz ke aakhir mein aata hai to is kee

shakl is tarah hotee hai.

Dosto! Aaeee in teenon sooraton ko alafaaz mein isteemaal karake dekhen. Ham

jaanate hain ki jab noon kisee lafz ke shuroo mein aata hai to is kee shakl ’ ’

hotee hai. Misaal ke taur par

Noon + Alif + Kaaf = Naak انک= ک+ا۔ +ؿ

Noon + Seen = Nas سن+=س+ؿ

Noon + Re + Meem = Naram رنؾ= ؾ+ر+ؿ

Noon + Be + Zuaad = Nabz ضبن= ض++ب+ؿ

Noon + Gaaph + Re = Nagar رگن= ر+ گ+ؿ

Noon + Meem + Kaaf = Namak کمن= ک+ؾ+ؿ

Aapane dekha ki noon jab kisee lafz ke shuroo mein aata hai to is kee shakl kya

hotee hai. Unake isteaamaal se bhee ham vaaqif hue. Isee tarah jab noon kisee

lafz ke daramiyaan mein istephamaal kiya jaata hai to is kee shakl ' ' hotee hai.

Aaeee misaal ke taur par chand alafaaz dekhen

Meem + noon + daal + re = mandir دنمر= ر+د+ؿ+ؾ

Re + noon + daal = rind ردن= د+ؿ+ر

Meem + noon + eain = mana عنم= ع+ؿ+ؾ

Urdu Huruf-e-Tahajji ( ے — ؿ ) HFT-N-Y_06_E 6

Noon + noon + daal = nand دنن= د+ؿ+ؿ

Be + noon + daal = band دنب= د+ؿ+ب

Kaaf + noon + daal = kund دنک= د+ؿ+ک

Suaad + noon + daal + wao + qaaf = sandooq دنصوؼ= ؼ+و+د+ؿ+ص

Gaaph + noon + daal + meem = gandum دنگؾ= ؾ+د+ؿ+گ

Aapane dekha ki jab noon lafz ke daramiyaan mein isteomaal hota hai to is kee

shakl kya hotee hai aur use kis tarah ada kiya jaata hai. Jab noon lafz ke aakhir

mein iste maal kiya jaata hai to is kee shakl ya ؿ hotee hai. Misaal ke taur par

chand alafaaz dekhen

Kaaf + meem + seen + noon = kamsin نسمک= ؿ+س+ؾ+ک

Alif + noon + jeem + noon = injan انجن= ؿ+ج+ؿ+ا

Kaaf + noon + daal + noon = kundan دنکؿ= ؿ+د+ؿ+ک

Meem + kaaf + alif + noon = makaan اکمؿ= ؿ+ ا+ ک+ ؾ

Che + noon + daal + noon = chandan دنچؿ= ؿ+ د+ ؿ+ چ

Dosto! Hamane dekha ki noon jab lafz ke aakhir mein isteemaal hota hai to

poora likha jaata hai.

Aaeee ab noon-guna ke baare mein guftagu karate hain. Jaisa ki aapako

maaloom hai ki noon-gunna kee inafee aavaaz yaanee nasal sound kee alaamat

hai aur noon kee hee aadhee aavaaz hotee hai isalie jab aakhir mein aatee hai to

Urdu Huruf-e-Tahajji ( ے — ؿ ) HFT-N-Y_06_E 7

apanee pooree shakl mein bagair nuqte ke likhee jaatee hai aur agar lafz ke

daramiyaan mein aatee hai to is kee shanaakht ke lie nuqte ke saath likhee jaatee

hai aur oopar ek ulta qaus banaate hain. Ye dekhie is tarah.

Ye baat yaad rakhen ki noon-guna se kabhee kisee lafz kee ibatida nahin hotee

balki ye hamesha daramiyaan ya aakhir mein aatee hai. Noon kee ek aadhee

aavaaz (half aspirataid sound) bhee hotee hai. Aadhee aavaaz kee banaavat bhee

noon kee tarah hee hotee hai. Farq sirph itana hai ki is ke pet mein nuqta nahin

hota. Misaal ke taur par chand alafaaz dekhen.

Seen + alif + noon gunnaah + pe = saanp اسپن= پ+ں+ا+ س

Meem + alif + noon gunnaan = maan امں= ں+ا+ؾ

Dh + vaav + alif + noon gunnaak = dhuaan دوھاں= ں+ا+ و+دھ

Kaaf + noon + alif + noon gunnaaai = kunaan ونکاں= ں+ا+ؿ+ک

Dosto aapane dekha ki noon-gunna lafz ke daramiyaan mein aata hai to nuqta

lagaana zarooree ho jaata hai. Agar nuqta na lagaaya jaaye to ye khaalee shosha

ke baare mein maaloom nahin ho sakega ki ye kis harf ka hai, ba kee faimilee

mein se kisee ka hai ya kisee aur harf ka. Isalie pahachaan ke lie nuqta laga dene

se kisee kism kee galatee fahamee nahin rahatee. Lekin jab ye lafz ke aakhir

mein istimaal hota hai to use mukammal shakl mein bagair nuqte ke likha jaata

hai.

Urdu Huruf-e-Tahajji ( ے — ؿ ) HFT-N-Y_06_E 8

4 Wao kee tadarees

Dosto! Aaeee ab ham agala harf vaav likhana aur padhana seekhate hain.

Huroofe-tahajjee mein vaav kee aavaaz makhasoos hai isalie ki ye harf-e-illat

hai. Vo huroof jo harakat paida karate hain aise huroof ko arabee zabaan mein

huroof illat kaha jaata hai. (alif), vaav (vaav aur yae (ya huroof illat hain. Urdoo

mein vaav kee teen qismen maujood hain. Ek pooree aur bharee huee aavaaz

vaala vaav, jise vaav maaroof kahate hain. Jo pooree aavaaz ke saath kheench

ada kee jaatee hai. Doosaree halkee khulee huee aavaaz, jise vaav majahool

kahate hain jo halkee kheench kar ada kee jaatee hai. Teesaree vaav likhee to

jaatee hai lekin is kee aavaaz saakit rahatee hai. Jise vaav maadool (silaint)

kahate hain. Aaeee us kee mukhtalif sooraton ko dekhen

Wao kee sirph do sooraton hotee hain kyon ki vao apane baad aane vaale kisee

harf se milaakar nahin likha jaata

Pahalee soorat و jab vaav se koee lafz shuroo hota hai ya kisee aise harf

ke baad aata hai jo apane saath kee doosare harf nahin

jodata

Doosaree soorat jab vaav kisee lafz ke daramayaan ya aakhir mein aae

aur apane se pahale vaale harf ke saath milaakar jaaye.

Aapane dekha ki vaav kee sirph do shaklen hotee hain. Is kee vajah ye hai ki

vaav ke baad likha jaane vaala koee bhee harf is se nahin milata. Misaal ke taur

par chand alafaaz dekhen.

Urdu Huruf-e-Tahajji ( ے — ؿ ) HFT-N-Y_06_E 9

Meem + wao + jeem = mauj ومج= ج+و+ ؾ

Meem + wao + re = mor ومر= ر+و+ؾ

Wao + re + dala = vird ورد= د+ر+و

Alif + wao + re = aur اور= ر+و+ ا

Dal + wao + re = dur دور= ر+و+د

Wao + re + qaaf = varq ورؼ= ؼ+ر+و

Seen + re + wao + re = saravar رسور= ر+ و+ر+ س

Meem + jeem + be + wao + re = majabur وبجمر= ر+ و+ ب+ج+ؾ

Aapane dekha ki in alafaaz mein wao jab kisee harf ke saath milakar likha jaata

hai to is kee shakl mukhtalif hai aur jab kisee harf se nahin milata hai to apanee

mukammal shakl mein hee likha jaata hai.

Jaisa ki zikr kiya gaya ki vaav kee ek soorat ye bhee hai ki ye likha to jaata hai

lekin padha nahin jaata. Misaal ke taur par chand alafaaz dekhen.

Khe + wao + alif + be = khaab وخاب= ب+ا+و+ خ

Khe + wao + daal = khud وخد= د+و+خ

Khe + wao + sheen = khush وخش= ش+و+ خ

Aapane dekha ki vaav apanee teenon sooraton mein pooree shakl mein rahata

hai. Haan ye darust hai ki aakhiree soorat mein is kee aavaaz ada nahin jaatee.

Urdu Huruf-e-Tahajji ( ے — ؿ ) HFT-N-Y_06_E 10

5 he kee tadarees

Huroofe-tahajjee ka agala harf he hai. Is kee shakl gol hotee hai. Aap jeem kee

faimilee mein he kee aavaaz se vaaqif hain. Ye ham-aavaaz huroof hain. Is h (ہ)

ko haay huttee kahate hain aur is ha ko hae-hauvaz kahate hain. Hae-hauvaz

yaanee ha kee bhee chhotee shakl hotee hai. Aur ye har harf se milaan karata hai

is kee chhotee shakl bhee aur kee tarah ek shosha (hook) kee hotee hai jisake

neeche sakata chom (،) kee shakl ka latakan laga hota hai. Misaal ke taur par

dekhen

H Is kee chhotee shakl haasil karane ke lie us ka ek hissa kaat lete hain. Is tarah

Ab us kee mukhtalif sooraton ke baare mein jaanate hain:

Pahalee soorat: jab ha se lafz kee ibatida ho to is kee soorat ye hotee hai.

Doosaree soorat: jab ha kisee lafz ke daramiyaan mein aata hai to is tarah

likha jaata hai.

Teesaree soorat: jab kisee lafz ke aakhir mein aata hai to is kee shakl ye

hotee hai.

Yaad rahe ki vo huroof jo apane se baad aane vaale harf ko apane saath nahin

jodate, ke baad agar ha aata hai to apanee mukammal soorat mein hee likha jaata

hai

Ab teenon sooraton kee misaal graafiks mein dekhen

He + meem = ham مہ+= ؾ+ ہ

Urdu Huruf-e-Tahajji ( ے — ؿ ) HFT-N-Y_06_E 11

He + laam + daal + ye = haldee دلہی= ی+د+ؽ+ہ

Kaaf + he + noon + alif = kahana انہک= ا+ؿ+ہ+ ک

Seen + he + noon + alif = sahana انہس= ا+ؿ+ہ+ س

Kaaf + he = ki ہک= ہ+ ک

Seen + he = sahi ہس= ہ+ س

Aa + he = aah ٓاہ= ہ+ ٓا

Re + alif + he = raah راہ= ہ+ا+ ر

Aapane dekha ki harf ha kaise likha jaata hai aur lafzon mein is ka isteaamaal

kaise kiya jaata hai

6 Do chashmeek he kee tadarees Huroofe-tahajjee ka ugala harf do chashmee ha hai. Ye hindee alaasal aavaaz

hai. Use hikaaree aavaaz bhee kahate hain. Is se banane vaale huroof aur alafaaz

ke baare mein aap agale modeeyool mein seekhenge

7 Hamza kee tadarees Huroofe-tahajjee ka agala harf hamaza hai. Hamaza ko harf be-saut yaanee

bagair aavaaz vaala harf bhee kahate hain. Arabee zabaan mein alif ko harf be-

saut kaha jaata hai aur hamaza kee aavaaz ko alif kee aavaaz maana jaata hai.

Urdoo mein is ke baraks hamaza ko harf be-saut kahate hain aur is kee aavaaz ko

alif kee aavaaz maanate hain. Hamaza ka istimaal teen tareeqe se hotaahai. Ek

harf ke taur par, doosara izaafat ke taur par aur teesara huroof illat kee aavaaz ko

Urdu Huruf-e-Tahajji ( ے — ؿ ) HFT-N-Y_06_E 12

badhaane ke lie. Yahaan ham teenon ke baare mein baaten karenge. Pahale ye

dekh len ki hamaza kee shakl kaisee hotee hai

‘‘ء’’

Aapane dekha ki ء kee chhotee shakl kee pahalee soorat bhee aisee hee hai

lekin farq ye hai ki hamaza is se qadare chhota hota hai. Is kee koee chhotee

shakl (small form) nahin hotee. Ye jaisa hai vaisa hee harf ke taur par isteemaal

hota hai aur isee tarah izaafat ya harf-e-illat kee aavaaz ko badhaane ke taur par

istimaal mein aata hai. Ye ek alag aavaaz hai jo harf ke taur par aata hai. Chand

misaal dekhie

Harf ke taur par

Seen + alif + hamzaah + laam = sail اسلئ= ؽ+ء+ا+س

Meem + alif + hamzaah + laam = mail املئ= ؽ+ء+ا+ؾ

Kaaf + alif + hamzaah + meem = qaayam اقمئ= ؾ+ء+ا+ؼ

Seen + alif + hamzaah + meem + he = saima اصہمئ= ہ+ؾ+ء+ ا+ص

Hamane dekha ki in alafaaz mein hamzaaa harf ke taur par apanee pooree aavaaz

ke saath istimaal hua hai. Doosaree soorat mein use izaafat ke taur par

isteoomaal kiya jaata hai

Is taalluq se agale modeeyool mein tafaseelee taur par bataaya jaega. Yahaan

chand misaalen dekhen

Urdu Huruf-e-Tahajji ( ے — ؿ ) HFT-N-Y_06_E 13

Hamaza ka istimaal huroof illat kee aavaaz badhaane ke taur par bhee kiya jaata

hai

Hamaza jab huroof illat ke oopar lagaaya jaata hai to unakee aavaaz kuchh badh

jaatee hai yaanee ye aavaaz kheench kar padhee jaatee hai. Isalie ye duration of

sound ko badha detee hai. Misaal dekhen:

Aa + O = Aao Jeem + Alif + O = Jao اجؤ= ؤ+ا+ج / ٓاؤ= ؤ+ٓا

Is tarah hamaza mukhtalif sooraton mein isteaimaal kiya jaata hai

8 Ya Ya Kee Tadarees

Huroofe-tahajjee ke aakhiree do huroof ya yaay maaroof aur ya yaay majahool

hain. Yaay maaroof ye aur yaay majahool ye kee aavaaz mein farq hai. Is kee

banaavat bhee ek doosare se alag hai lekin is kee chhotee shakl ek jaisee hotee

hai. Aur ye apanee aavaaz aur talaffuz se pahachaanee jaatee hai. Jab ye huroof

kisee lafz ke shuroo ya daramiyaan mein likhe jaate hain to in donon huroof ke

neeche do nuqte lagae jaate hain. Aur apanee mukammal soorat mein nahin likha

jaata. Haan, jab unakee chhotee shakl likhee jaatee hai to ek shosha (hook)

banaakar us ke neeche do nuqte laga die jaate hain. Lekin jab kisee lafz ke aakhir

mein likha jaata hai to apanee mukammal soorat mein hee likha jaata hai. Aaeee

pahale us ke likhane ka seekheen:

(Y/ई)(Y/य) Ab us kee chhotee shakl bhee dekh len:

Urdu Huruf-e-Tahajji ( ے — ؿ ) HFT-N-Y_06_E 14

ہی ے ہی ی

In donon huroof ka milaan doosare huroof se hota hai

Doosare huroof kee tarah us kee bhee teen sooraton hotee hain

Pahalee soorat: jab kisee lafz kee ibatida is se ho to is kee shakl ye hotee

hai.

Doosaree soorat. Jab ya ya ya daramiyaan mein aae to is shakl mein likha

jaata hai.

Teesaree soorat /ے ya ya/ya (jab kisee lafz ke aakhir mein aae to is kee

shakl aisee hotee hai.

Ab in teenon sooraton kee misaalen dekhen:

Pahalee soorat mein likhe jaane par is kee shakl ‘ hotee hai. Chand alafaaz

dekhen.

Ye + alif + daal = yaad اید= د+ا+

Ye + kaaph + ye + noon = yaqeen نیقی=ؿ+ی+ؼ+

Ye + eain + noon + ye = yaanee ینعی= ی+ؿ+ع+

Ye + alif + ra = yaar ایر=ر+ا+

Aapane dekha ki jab ye kisee lafz ke shuroo mein likha jaata hai to is kee shakl

kaisee hotee hai aur un alafaaz ko kaise ada kiya jaata hai. Isee tarah doosaree

Urdu Huruf-e-Tahajji ( ے — ؿ ) HFT-N-Y_06_E 15

soorat mein jab ye kisee lafz ke daramafyaan mein istesamaal hota hai to is kee

shakl ye hotee hai. Misaal ke taur par chand alafaaz dekhen

Che + ye + ze = cheez زیچ= ز+ی+چ

Kaaf + ye + noon + he = keena ہنیک= ہ+ؿ+ی+ک

Alif + ye + kaaf = ek اکی= ک+ے+ا

Gaaph + hamza + ye + noon noonagunnaae = gaee ںیئگ= ں=ی+ء+گ

Ze + meem + ye + noon = zameen زنیم= ؿ+ی+ؾ+ز

Daal + ye + re = der دری= ر+ے+د

Gaaph + re + ye + be = gareeb رغبی= ب+ی+ر+غ

Daal + ye + noon = den دنی=ؿ+ی+د

Daal + ye + sheen = desh دشی=ش+ے+د

Hamane dekha ki jab ya/ya lafz ke daramiyaan mein likha jaata hai to is kee

shakl kaisee hotee hai. Is ke barakhilaaf teesaree soorat mein is kee shakl

mukammal hotee hai. Haan, ya kee shakl mein zara tabadeelee zaroor hotee hai.

Misaal ke taur par chand alafaaz dekhen

Jeem + alif + te + ye = jaatee اجیت=ی+ت+ا+ج

Noon + ye + kaaf + ye = nekee یکین= ی+ک+ے+ؿ

He + meem + alif + re + ye = hamaare امہرے= ے+ر+ا+ؾ+ہ

Gaaph + noon + ye = ginee ینگ=ی+ؿ+گ

Re + o + te + ye = rotee رویٹ= ی+ٹ+و+ر

Urdu Huruf-e-Tahajji ( ے — ؿ ) HFT-N-Y_06_E 16

Seen + gaaph + ye = sage ےگس=ے+گ+س

Daal + aliph + daal + ye = dee دادی=ی+د+ا+د

Jvaatad + re + o + re + ye = zarooree رضوری= ی+ر+و+ر+ض

Seen + alif + re + ye = saare اسرے= ے+ر+ا+س

Meem + kaaf + de + ye = makadee ڑکمی= ی+ڑ+ک+ؾ

Gaaph + vaav + daal + ye = godee دیوگ= ی+د+ و+ گ

Re + ye + gaaph = reg رگی= گ+ے+ ر

Aapane dekha ki ya/ya jab lafz ke aakhir mein istemmaal kiya jaata hai to vo

apane pahale aane vaale harf se nahin milata to mukammal shakl mein hee likha

hai.

9 khulaasa

Dosto aapane huroofe-tahajjee ke huroof noon, vaav, he, dochashmeea he,

hamzaan, ye aur ye kee shaklon, unakee aavaazon aur jod kar likhane ke

tareeqon ke baare mein maaloom kiya. Aapane ye bhee seekha ki in huroof kee

teenon sooraten kya hongee. Yaanee jab ye kisee lafz ke shuroo mein aae to is

kee shakl kya hogee, daramiyaan mein kya hogee aur jab lafz ke aakhir mein aae

to is kee shakl kaisee hogee. Ummeed hai aap mashq ke zareeye is mein mazeed

pukhtagee laenge. Khyaal rahe ki har harf kee aavaaz alag hotee hai. Agale

modeeyool main aapase hikaaree aavaazen aur unako zaahir karane vaale

murakkab huroof ke baare mein guftagu kee jaegee

ऑनऱाइनकोर्सकेदर्ीमवादकीततीबव तदवीनकेलऱएएनर्ीईआरटीकीदर्ीवमुआववनदर्ीककताबों उददसज़बानवअदबकीतारीख़, उददस क़वाइदो-इंशा, उददस की अदबी अस्नाफ़, रहनुमा ककताब, उददस तदररलर्य्यात,उददस ज़बानकीतदरीर्वग़ैरार्ेइस्तेफादाककयाायाहै

Disclaimer

Urdu Huruf-e-Tahajji ( ے — ن ) HFT-N-Y_06_H 1

�ڈ�ل � �ت اور اس � ��Details of Module and its structure

�ڈ�ل � �ت

Module Detail

�ن � �م

Subject Name

اردو Urdu

�رس � �م

Course Name

اردو ر� ا� � آ�زش

Urdu Script Learning

�ڈ�ل � �ان

Module Name/Title

)ے — ن( � �وف

Huruf-e-Tahajji ( ے — ن )

�ڈ�ل آ� ڈىModule ID

HFT-N-Y_06_H

�ى ا�ظ

Keywords ہ   ن و        ھ    ى ے ء  

ڈ�� �

Development Team

�دارRole

�مName

ادارہAffiliation

�ر ٹ نى�

ن �رس �آرڈنىن

Course Coordinators �و� � �روق ا�رىProf. Mohd. Faruq Ansari

�و� د�ان �ن �نProf. Diwan Hannan Khan

ڈى اى ا�، ا� � اى آر�، � د�DEL, NCERT, New Delhi

��رس ا��Course Administrator

ا���ڈا�  Dr. Abdur Rahman

ڈا� ا�ز ا� Dr. Imtiyaz Ahmad

اى آر�، � د� ڈى اى ا�، ا� � DEL, NCERT, New Delhi

Urdu Huruf-e-Tahajji ( ے — ن ) HFT-N-Y_06_H 2

मोडीयूल-6

हुर फ़ू -तहज्ी )ے — ن(

फेह�रस ् ्

1् आरु .्............................................................................................3््

2् मक़ा�सद .्...........................................................................................3््

3् नून्क�् दर�स.्..................................................................................3््

4् वाव्क�् दर�स .्.................................................................................7््

5् हे्क�् दर�स .्....................................................................................9््

6् दो्चशम्म्हे्क�् दर�स .्....................................................................1्1्

7् हम ्ा्क�् दर�स .्.............................................................................1्1्

8् य्य्क�् दर�स .्..............................................................................1्3्

9् ख़लुासा .्...........................................................................................1्6

Urdu Huruf-e-Tahajji ( ے — ن ) HFT-N-Y_06_H 3

1 तआरू आदाब।्अ म ्दोस ो्

�पछले्कई्मोडमयूल्म�्आप,्बे,्पे,् े,्टे,्से,्जमम,्चे,्हे,्खे,्दाल,्डाल,् े,्रे,् ड,े् े,् समन् ,शमन,् सव्ाद,् जव्ाद,् ोए,् ोए,् एैन,् गैन,् फे,् क़ाफ,्काु,्गाफ,् लाम् और् ममम् हुरफ् के् बारे् म�् मालमूा ् हा�सल् कर् चुके् ह�।् इस्मोडमयूल्म�्हम्इसम्�सल�सले्को्आगे्बढ़ा े्हुए्नून,्वाव्हे,्दो्चशम्म्हे,्हम ्ा,्ये्और्ये्हुरु्के्बारे्म�्मालमूा ्हा�सल्कर�गे।्साा्ह�्आपको् न्क�् मकुममल् शशल,् नके् नाम,्आवा �्और् �लखने् म�् नक�् रक�बम् या्बदल�्हुई्शशल�् जजह�्हम्एलोगराुस्कह े्ह�्�सखाई्जाएँगम,्यानम्हुरु्क�् रक�बम्शशलल्को्आपस्म�्या्मुु रद्हुरु्के्साा्इब ेदाई,्दर�मय्ानम्और्आ�ख़र�्हाल ल्म�्जोड़ने्या्�मलाने्के् र�क़े्भम्ब ाए्जाऐंगे्

2 मक़ा�सद इस्मोडमयूल्के्म ुाले्के्बाद्आप्

1. नून,्हमज्ा्दो्चशम्म्हे,्हे,्हम ्ा,्ये्ओरे्हुरु्क�्शशलल्से्वावक़ु्हो्जाएंगे्

2. न्हुरु्के्नामल्और् नक�्आवा ल्से्भम्वावक़ु्हलगे्3. �लखने् म�् नक�् रक�बम् या् बदल�् हुई् शशलल्और् नके् इस े्मा् भम्

वावक़ु्हो्सक� गे्

3 नून क� तदर�स आईए्सबसे्पहले्हम्हरु्न्के्बारे्म�्गुफ़ गु्कर�।्नून्इस्ह रु ्का्नाम्है्और्इस्क�्आवा ्न्अदा्हो म् है।्इस्क�्शशल्नमम्दायरे्दामन्नमुा्हो म्है।्ये्दे�खए्

Urdu Huruf-e-Tahajji ( ے — ن ) HFT-N-Y_06_H 4

ن आपने्ग़ौर्शया्होगा् स्क�्बनावट्गोल्कटोर�्नुमा् है्और्दर�मय्ान्म�्एक्नुक़ ा्है्

�मसाल्के् ौर्पर्

गावुशस: ््نननू्N/न््نनून-ग़जुना्आधम्आवा ्Nasal्Sound्

आपने्देखा्वक् 'नून'्क�्बनावट्कैसम्हो म्है।्नून्क�्जब्पूर�्आवा ्हो म्

है् ो्नुक़ े्के्साा्�लखम्जा म्है्और्आधम्आवा ्हो म्है् ो्बग़ैर्नक़ु े्

के् �लखम्जा म् है।्कभम्कभम्नून-ग़जुना्लफ़ ्के्दर�मय्ान्म�्भम्आ ा् है।्

ऐसम्सरू ्म�्हम्नुक़ ा्लगा े्ह�् ावक् नून ्क�्आवा ्क�्पहचान्हो्सके्

लेवकन्पढ़ने्म�्आधम्आवा ्ह�्�नकाल े्ह�।्दसूरे्ह रु ्क�् रह्नून्क�्भम्

छोट�् शशल् (Small् form)् हो म् है्और् एक्शोशा् (Hook)् के् ऊपर् नुक़ ा्

लगाया् जा ा् है।् ये् ह रु ् दसूरे् माम् हुरु् के् साा् �मलान् (Attachment)्

कर ा्है।्इस्क�्इस्शशल्को्देख�्

नून्् ن)( ्

दोस ो्याद्क� जए् 'बे'् के्ख़ानदान् के् हुरु्म�् एक्शोशा् ह�् हो ा् है्और्नुक़ े्क�् बद�ल�्से्आवा ्बदल म्रह म्है।् ठक्वैसम्ह�्छोट�्शशल्ननू्क�्भम्हो म्है।्और्इस्के्पेट्म�्एक्नुक़ ा्लगाया्जा ा्है।्आईए् स्क�् मनल्सरू ल्को्देख े्ह�्

पहल�्सरू :् जब् 'नून'् वकसम् लफ़ ् के् शुर् म�् आ ा् है् ो् इस् का्

इस े्माल्कर े्ह�्

Urdu Huruf-e-Tahajji ( ے — ن ) HFT-N-Y_06_H 5

दसूर�्सरू :् जब् 'नून'्वकसम्लफ़ ्के्दर�मय्ान्म�्आ ा्है् ो्इस्का्

इस े्माल्वकया्जा ा्है्

मसर�्सरू :् ् जब् 'नून'् वकसम्लफ़ ् के्आ�ख़र्म�्आ ा् है् ो् इस्क�्

शशल्इस् रह्हो म्है।्

दोस ो!्आईए्इन् मनल्सरू ल्को्अलुा ्म�्इस े्माल्करके्देख�।्हम्जान े्

ह�्वक्जब्'नून'्वकसम्लफ़ ्के्शुर्म�्आ ा्है् ो्इस्क�्शशल्’ ’्हो म्है।्

�मसाल्के् ौर्पर

नून + अ�लु + काु्= नाक् ्�ك= ك+ا۔ +نनून + समन = नस س+ن=+�्नून्+्रे्+्ममम्=्नरम् ् �م= م+ر+نनून्+्बे्+्ज् वाद्=्नब ض++ب+ن =�्नून्+्गाफ्+्रे्=्नगर् ्�= ر+ گ+نनून्+्ममम्+्काु्=्नमक ك+م+ن =�्आपने् देखा् वक् 'नून'्जब्वकसम्लफ़ ्के्शुर्म�्आ ा् है् ो्इस्क�्शशल्शया् हो म् है।् नके् इस े्माल् से् भम् हम् वावक़ु् हुए।् इसम् रह् जब् 'नून'्वकसम्लफ़ ् के्दर�मय्ान्म�् इस े्माल् वकया्जा ा् है् ो् इस्क�्शशल् ' '्हो म्है।्आईए्�मसाल्के् ौर्पर्चदं्अलुा ्देख�्

ममम्+्ननू्+्दाल्+्रे्=्म�ंदर् ्�ر= ر+د+ن+مरे्+्नून्+्दाल्=्�रदं् ्ر�= د+ن+رममम्+्ननू्+्एैन्=्मना् ्�= ع+ن+م

Urdu Huruf-e-Tahajji ( ے — ن ) HFT-N-Y_06_H 6

नून्+्ननू्+्दाल्=्नंद् ्�= د+ن+نबे्+्नून्+्दाल्=्बंद् ्�= د+ن+بकाु्+्नून्+्दाल्=्कंुद् ्�= د+ن+كसव्ाद्+्नून्+्दाल्+्वाव्+्का फ्=्सदंक़ू् ् وق�= ق+و+د+ن+صगाफ्+्नून्+्दाल्+्ममम्=्गंदमु् ्�م= م+د+ن+گआपने्देखा्वक्जब् 'नून'्लफ़ ्के्दर�मय्ान्म�्इस े्माल्हो ा्है् ो्इस्क�्शशल्शया्हो म्है्और् से्वकस् रह्अदा्वकया्जा ा्है।्जब्'नून'्लफ़ ्के्

आ�ख़र् म�् इस े्माल् वकया् जा ा् है् ो् इस् क�् शशल् ् 'या'् ्ن हो म् है।्�मसाल्के् ौर्पर्चंद्अलुा ्देख�्

काु्+्ममम्+्समन्+्नून्=्कम-�सन् ्�= ن+س+م+كअ�लु्+्नून्+्जमम्+्नून्=्इंजन् ्ا�= ن+ج+ن+اकाु्+्नून्+्दाल्+्नून्=्कुजदन् ्�ن= ن+د+ن+كममम्+्काु्+्अ�लु्+्नून्=्मकान् ्ن�= ن+ ا+ ك+ مचे्+्नून्+्दाल्+्नून्=्चदंन् �ن= ن+ د+ ن+ چदोस ोो्हमने्देखा्वक्'नून'्जब्लफ़ ्के्आ�ख़र्म�्इस े्माल्हो ा्है् ो्पूरा्�लखा्जा ा्है्

आईए्अब्नून-गुना्के्बारे्म�्गुफ़ गु्कर े्ह�।्जैसा्वक्आपको्मालमू्है्वक्नून-ग़जुना्क�्इनु�्आवा ्यानम्Nasal्sound्क�्अलाम ्है्और्'नून'्क�्ह�्आधम्आवा ्हो म्है्इस�लए्जब्आ�ख़र्म�्आ म्है् ो्अपनम्पूर�्शशल्म�्बग़ैर्नुक़ े्के्�लखम्जा म्है्और्अगर्लफ़ ्के्दर�मय्ान्म�्आ म्है् ो्

Urdu Huruf-e-Tahajji ( ے — ن ) HFT-N-Y_06_H 7

इस्क�्शनाख़ ्के् �लए्नुक़ े् के्साा् �लखम्जा म् है्और्ऊपर्एक् टा्क़ौस्बना े्ह�।्ये्दे�खए्इस् रह्

ये् बा ् याद् रख�् वक् नून-गुना् से् कभम् वकसम् लफ़ ्क�् इब� दा् नह�ं् हो म्ब क्ये्हमेशा्दर�मय्ान्या्आ�ख़र्म�्आ म्है।्नून्क�्एक्आधम्आवा ्(Half्aspirated्Sound)्भम्हो म्है।्आधम्आवा ्क�्बनावट्भम्नून्क�् रह् ह�् हो म् है।्ुक़र ् �सफर ् इ ना् है् वक् इस् के् पेट्म�् नुक़ ा् नह�ं् हो ा।्�मसाल्के् ौर्पर्चंद्अलुा ्देख�्

समन्+्अ�लु्+्ननू्गुजन्ा्+्पे्=्सापँ् ्��= پ+ں+ا+ س

ममम्+्अ�लु्+्नून्गुजन्ा्=्माँ् �ں= ں+ا+م

ध्+्वाव्+्अ�लु्+्नून्गुजन्ा् = ्धआँु् د�اں= ں+ا+ و+دھ

काु्+्नून्+्अ�लु्+्नून्गुजन्ा्=्कँुआं् �اں= ں+ا+ن+كदोस ो्आपने् देखा् वक् नून-ग़जुना् लफ़ ् के् दर�मय्ान्म�्आ ा् है् ो् नक़ु ा्लगाना् रर�्हो्जा ा्है।्अगर्नुक़ ा्ना्लगाया्जाये् ो्ये्ख़ाल�्शोशा्के्बारे्म�्मालमू्नह�ं् हो्सकेगा् वक्ये् वकस्ह रु ्का् है,् 'ब'्क�् ुै�मल�्म�् से्वकसम्का्है्या्वकसम्और्ह रु ्का।्इस�लए्पहचान्के्�लए्नुक़ ा्लगा्देने्से्वकसम्वकसम्क�्ग़ल म्ुहमम्नह�ं् रह म।्लेवकन्जब्ये्लफ़ ्के्आ�ख़र्म�्इ स माल्हो ा्है् ो् से्मकुममल्शशल्म�्बग़ैर्नुक़ े्के्�लखा्जा ा्है्

4 वाव क� तदर�स दोस ोो्आईए्अब्हम्अगला्ह रु ्वाव् �लखना्और्पढ़ना्समख े्ह�।् हुरुे- हजजम् म�् वाव् क�्आवा ् मख़ससू् है् इस�लए् वक् ये् ह रु -ए-इ ल ् है।् वो्हुरु्जो्हरक ्पदैा्कर े्ह�्ऐसे्हुरु्को्अरबम् बान्म�्हुरु्इ ल ्कहा्जा ा् है।् (अ�लु),्वाव् (वाव्और्यए् (य् हुरु्इ ल ्ह�।् दूर्म�् वाव्क�्

Urdu Huruf-e-Tahajji ( ے — ن ) HFT-N-Y_06_H 8

मन् वक़सम�् मौजदू् ह�।् एक् पूर�्और्भर�् हुई्आवा ्वाला् वाव,् जसे् वाव्मारु्कह े्ह�।्जो्पूर�्आवा ्के्साा्खमंच्अदा्क�्जा म्है।्दसूर�्ह क�्खलु�्हुई्आवा ,् जसे्वाव्मजहूल्कह े्ह�्जो्ह क�्खमचं्कर्अदा्क�्जा म्है।् मसर�्वाव्�लखम् ो्जा म्है्लेवकन्इस्क�्आवा ्सावक ्रह म्है।् जसे्वाव्मादलू्(Silent)्कह े्ह�।्आईए् स्क�्मख़ु �लु्सरू ल्को्देख�्

वाव्क�्�सफर ्दो्सरू ल्हो म्ह�्शयल्वक्वाओ्अपने्बाद्आने्वाले्वकसम्ह रु ्

से्�मलाकर्नह�ं् �लखा्जा ा्

पहल�्सरू ्् ््و जब्वाव्से्कोई्लफ़ ्शुर्हो ा्है्या्वकसम्ऐसे्ह रु ्के्

बाद्आ ा्है्जो्अपने्साा्क�्दसूरे्ह रु ्नह�ं्जोड़ ा्

दसूर�्सरू ्् ्् जब्वाव्वकसम्लफ़ ्के्दरमयान्या्आ�ख़र्म�्आए्और्

अपने्से्पहले्वाले्ह रु ्के्साा्�मलाकर्जाये।्

आपने्देखा्वक्वाव्क�्�सफर ्दो्शशल�्हो म्ह�।्इस्क�्वजह्ये्है्वक् 'वाव'्के्बाद्�लखा्जाने्वाला्कोई्भम्ह रु ्इस्से्नह�ं्�मल ा।्�मसाल्के् ौर्पर्चंद्अलुा ्देख�्

ममम्+्वाव्+्ज्= मौज् ्�ج= ج+و+ م

ममम्+्वाव्+्रे्= मोर् ्�ر= ر+و+م

वाव्+्रे्+्दाल्= �वदर् ्ورد= د+ر+و

अ�लु्+्वाव्+्रे्= और् ्اور= ر+و+ ا

दाल्+्वाव्+्रे्=्दरू् ् دور= ر+و+د

वाव्+्रे्+्काफ्=्वक़र ् ्ورق= ق+ر+و

Urdu Huruf-e-Tahajji ( ے — ن ) HFT-N-Y_06_H 9

समन्+्रे्+्वाव्+्रे्=्सरवर् ्�ور= ر+ و+ر+ س

ममम्+्जमम्+्बे्+्वाव्+्रे्=्मजबूर् ्�ر= ر+ و+ ب+ج+مआपने्देखा्वक्इन्अलुा ्म�् 'वाव'्जब्वकसम्ह रु ्के्साा्�मलकर्�लखा्जा ा्है् ो्इस्क�्शशल्मख़ु �लु्है्और्जब्वकसम्ह रु ्से्नह�ं् �मल ा्है् ो्अपनम्मकुममल्शशल्म�्ह�्�लखा्जा ा्है्

जैसा् वक् क्वकया्गया्वक् 'वाव'्क�्एक्सरू ्ये्भम् है् वक्ये्�लखा् ो्जा ा्है्लेवकन्पढ़ा्नह�ं्जा ा।्�मसाल्के् ौर्पर्चदं्अलुा ्देख�्

ख़े्+्वाव्+्अ�लु्+्बे् = ख़ाब् ्�اب= ب+ا+و+ خ

ख़े्+्वाव्+्दाल = ख़दु् ्�د= د+و+خ

ख़े्+्वाव्+्शमन = ख़शु् �ش= ش+و+ خआपने्देखा्वक्वाव्अपनम् मनल्सरू ल्म�्पूर�्शशल्म�्रह ा्है।्हाँ् ये्दरस ्

है्वक्आ�ख़र�्सरू ्म�्इस्क�्आवा ्अदा्नह�ं् जा म।्

5 हफ़ क� तदर�स हुरुे- हजजम्का्अगला्ह रु ्'हे्है।्इस्क�्शशल्गोल्हो म्है।्आप्जमम्क�्ुै�मल�्म�्'हे'्क�्आवा ्से्वावक़ु्ह�।्ये्हम-आवा ्हुरु्ह�।्इस्'ह'्(ہ)्को्हाय्हुत म्कह े्ह�्और्इस्'ह'्को्हाए-हौव ्कह े्ह�।्हाए-हौव ्यानम्'ह'्क�्भम्छोट�्शशल्हो म् है।्और् ये् हर् ह रु ् से् �मलान्कर ा् है् इस्क�्छोट�्शशल्भम्और्क�् रह् एक्शोशा् (Hook)्क�् हो म् है् जसके्नमचे् सक ा्Coma्(،)्क�्शशल्का्लटकन्लगा्हो ा्है।्�मसाल्के् ौर्पर्देख�्

ह H/ह)

Urdu Huruf-e-Tahajji ( ے — ن ) HFT-N-Y_06_H 10

इस्क�्छोट�्शशल्हा�सल्करने्के्�लए् स्का्एक्�हससा्काट्ले े्ह�।्इस्

रह्

्

अब् स्क�्मख़ु �लु्सरू ल्के्बारे्म�्जान े्ह�:्

पहल�्सरू :् ् जब् 'ह्से्लफ़ ्क�्इब� दा्हो् ो्इस्क�्सरू ्ये्हो म्

है।्

दसूर�्सरू :् ् जब्'ह्वकसम्लफ़ ्के्दर�मय्ान्म�्आ ा्है् ो्इस् रह्

�लखा्जा ा्है।्

मसर�्सरू :् ् जब्वकसम्लफ़ ्के्आ�ख़र्म�्आ ा्है् ो्इस्क�्शशल्

ये्हो म्है।्

याद् रहे् वक्वो् हुरु्जो्अपने् से्बाद्आने्वाले् ह रु ्को्अपने्साा्नह�ं्

जोड़ े,्के्बाद्अगर्'ह्आ ा्है् ो्अपनम्मकुममल्सरू ्म�्ह�्�लखा्जा ा्है्

अब् मनल्सरू ल्क�्�मसाल्गावुशस्म�्देख�्

है्+्ममम्=्हम् ्�+= م+ ہ

हे्+्लाम्+्दाल्+्ये्= ह द�् ्�ى= ى+د+ل+ہकाु्+्हे्+्ननू्+्अ�लु्=्कहना् ् �= ا+ن+ہ+ كसमन्+्हे्+्नून्+्अ�लु्=्सहना् ्�= ا+ن+ہ+ سकाु्+्हे्=्वक्् ्�= ہ+ كसमन्+्हे्=्स�ह् ्�= ہ+ س

Urdu Huruf-e-Tahajji ( ے — ن ) HFT-N-Y_06_H 11

आ्+्हे्=्आह् آہ= ہ+ آरे्+्अ�लु्+्हे्=्राह् راہ= ہ+ا+ رआपने्देखा् वक्ह रु ् 'ह्कैसे् �लखा्जा ा् है्और्लफ़ ल्म�्इस्का्इस े्माल्

कैसे्वकया्जा ा्है्

6 दो चश मी हफ़ क� तदर�स हुरुे- हजजम्का् गला्ह रु ्दो्चशमम्'ह्है।्ये्�हजद�्अलासल्आवा ्है।् से्

�हकार�्आवा ्भम्कह े्ह�।्इस्से्बनने्वाले्हुरु्और्अलुा ्के्बारे्म�्

आप्अगले्मोडमयूल्म�्समख�गे्

7 हम ् ज़ा क� तदर�स हुरुे- हजजम् का् अगला् ह रु ् हम ा् है।् हम ा् को् ह रु ् बे-सौ ् यानम् बग़ैर्आवा ्वाला्ह रु ्भम्कह े्ह�।्अरबम् बान्म�्अ�लु्को्ह रु ् बे-सौ ्कहा्जा ा्है्और्हम ा्क�्आवा ्को्अ�लु्क�्आवा ्माना्जा ा्है।् दूर्म�्इस्के्बरअशस्हम ा्को्ह रु ्बे-सौ ्कह े्ह�्और्इस्क�्आवा ्को्अ�लु्क�्आवा ्मान े्ह�।्हम ा्का्इ स माल् मन् र�क़े्से्हो ाहै।्एक्ह रु ्के् ौर्पर,्दसूरा्इ ाु ्के् ौर्पर्और् मसरा् हुरु्इ ल ्क�्आवा ्को्बढ़ाने्के्�लए।्यहां् हम् मनल्के्बारे्म�्बा �्कर�गे।्पहले्ये्देख्ल�्वक्हम ा्क�्शशल्कैसम्हो म्है्

‘‘ء’’

आपने्देखा्वक््ءक�्छोट�्शशल्क�्पहल�्सरू ्भम्ऐसम्ह�्है्लेवकन्ुक़र ्ये्

है् वक् हम ा् इस् से्क़दरे्छोटा् हो ा् है।् इस्क�्कोई्छोट�्शशल् (Small्

Form)्नह�ं् हो म।्ये्जैसा्है्वैसा्ह�्ह रु ्के् ौर्पर्इस े्माल्हो ा्है्और्

Urdu Huruf-e-Tahajji ( ے — ن ) HFT-N-Y_06_H 12

इसम् रह्इ ाु ्या्ह रु -ए-इ ल ्क�्आवा ्को्बढ़ाने्के् ौर्पर्इ स माल्

म�्आ ा्है।्ये्एक्अलग्आवा ्है्जो्ह रु ्के् ौर्पर्आ ा्है।्चदं्�मसाल्

दे�खए्

ह रु ्के् ौर्पर्

समन्+्अ�लु्+्हम ्ा्+्लाम्= साइल् ्��= ل+ء+ا+س

ममम्+्अ�लु्+्हम ्ा्+्लाम्= माइल् ्��= ل+ء+ا+م

काफ्+्अ�लु्+्हम ्ा्+्ममम्= क़ायम् ्��= م+ء+ا+ق

समन्+्अ�लु्+्हम ्ा्+्ममम्+्हे्= साइमा् ्��= ہ+م+ء+ ا+ص

हमने्देखा्वक्इन्अलुा ्म�्हम ्ा्ह रु ् के् ौर्पर्अपनम्परू�्आवा ्के्साा्इ स माल्हुआ्है।्दसूर�्सरू ्म�् से्इ ाु ्के् ौर्पर्इस े्माल्वकया्जा ा्है्

इस् ा लक़ु्से्अगले्मोडमयूल्म�् ुसमल�् ौर्पर्ब ाया्जाएगा।्यहां् चंद्�मसाल�्देख�्

हम ा्का्इ स माल्हुरु्इ ल ्क�्आवा ्बढ़ाने्के् ौर्पर्भम्वकया्जा ा्है्

हम ा्जब्हुरु्इ ल ्के्ऊपर्लगाया्जा ा् है् ो् नक�्आवा ्कुछ्बढ़्जा म् है् यानम् ये्आवा ्खमंच्कर् पढ़�् जा म् है।् इस�लए् ये् Duration् of्Sound्को्बढ़ा्दे म्है।्�मसाल्देख�:्

आ्+्ओ्=्आओ्जमम्+्अ�लु्+्ओ्= जाओ्     / آؤ= ؤ+آ �ؤ= ؤ+ا+ج 

इस् रह्हम ा्मख़ु �लु्सरू ल्म�्इस े्माल्वकया्जा ा्है्

Urdu Huruf-e-Tahajji ( ے — ن ) HFT-N-Y_06_H 13

8 य य क� तदर�स हुरुे- हजजम् के्आ�ख़र�्दो् हुरु् 'य'्याय्मारु्और् 'य'्याय्मजहूल्ह�।्

याय्मारु्ये्और्याय्मजहूल्ये्क�्आवा ्म�्ुक़र ्है।्इस्क�्बनावट्भम्

एक्दसूरे्से्अलग्है्लेवकन्इस्क�्छोट�्शशल्एक्जैसम्हो म् है।्और्ये्

अपनम्आवा ्और् लफ़ुु ्से्पहचानम्जा म्है।्जब्ये्हुरु्वकसम्लफ़ ्के्

शुर्या्दर�मय्ान्म�्�लखे्जा े्ह�् ो्इन्दोनल्हुरु्के्नमचे्दो्नुक़ े्लगाए्

जा े्ह�।्और्अपनम्मकुममल्सरू ्म�्नह�ं्�लखा्जा ा।्हा,ँ्जब् नक�्छोट�्

शशल्�लखम्जा म्है् ो्एक्शोशा्(Hook)्बनाकर् स्के्नमचे् दो्नुक़ े्लगा्

�दए्जा े्ह�।्लेवकन्जब्वकसम्लफ़ ्के्आ�ख़र्म�्�लखा्जा ा्है् ो्अपनम्

मकुममल्सरू ्म�्ह�्�लखा्जा ा्है।्आईए्पहले् स्के्�लखने्का्समखम:ं्

्

(Y/ई)्(Y/य)्

अब् स्क�्छोट�्शशल्भम्देख्ल�:्

� ے � ى

इन्दोनल्हुरु्का्�मलान्दसूरे्हुरु्से्हो ा्है्

दसूरे्हुरु्क�् रह् स्क�्भम् मन्सरू ल्हो म्ह�्

पहल�्सरू :् ् जब् वकसम् लफ़ ् क�् इब� दा् इस् से् हो् ो् इस् क�्

शशल्'ये्हो म्है।्

Urdu Huruf-e-Tahajji ( ے — ن ) HFT-N-Y_06_H 14

दसूर�्सरू ।्् ् जब्'य्या्'य्दर�मयान्म�्आए् ो्इस्शशल्म�्�लखा्

जा ा्है।्

मसर�्सरू ् ے/ ् य्य/य्(जब्वकसम्लफ़ ्के्आ�ख़र्म�्आए् ो्इस्क�्

शशल्ऐसम्हो म्है।्

अब्इन् मनल्सरू ल्क�्�मसाल�्देख�:्

पहल�्सरू ्म�्�लखे्जाने्पर्इस्क�्शशल्‘्हो म्है।्चदं्अलुा ्देख�्

ये्+्अ�लु्+्दाल्=्याद् ् �د= د+ا+ ये्+्काफ्+्ये्+्नून्=्यक़�न् ्�=ن+ى+ق+ये्+्एैन्+्नून्+्ये्=्यानम् ् �= ى+ن+ع+ये्+्अ�लु्+्र्=्यार् ्�ر=ر+ا+ आपने् देखा् वक्जब् 'ये'् वकसम्लफ़ ् के् शुर्म�् �लखा्जा ा् है् ो् इस्क�्शशल्कैसम्हो म्है्और् न्अलुा ्को्कैसे्अदा्वकया्जा ा्है।्इसम् रह्दसूर�्सरू ्म�्जब् 'ये'्वकसम्लफ़ ्के्दरमfयान्म�्इस े्माल्हो ा्है् ो्इस्क�्शशल्'ये'्हो म्है।्�मसाल्के् ौर्पर्चंद्अलुा ्देख�्

चे्+्ये्+् े्=्चम ् ् �= ز+ى+چकाु्+्ये्+्ननू्+्हे्=्क�ना् ् �= ہ+ن+ى+كअ�लु्+्ये्+्काु्=्एक् ्ا�= ك+ے+اगाफ्+्+्हम ्ा्+्ये्+्ननू्नूनगुजन्ा्=्गई् ् �= ں=ى+ء+گ े्+्ममम्+्ये्+्नून्=् ममन् ् ز�= ن+ى+م+زदाल्+्ये्+्रे्=्देर् ्د�= ر+ے+د

Urdu Huruf-e-Tahajji ( ے — ن ) HFT-N-Y_06_H 15

गाफ्+्रे्+्ये्+्बे्=्ग़र�ब् ्��= ب+ى+ر+غदाल्+्ये्+्नून्=्देन् ्د�=ن+ى+دदाल्+्ये्+्शमन्=्देश् ्د�=ش+ے+دहमने् देखा् वक्जब् 'य/य्लफ़ ् के् दर�मय्ान्म�् �लखा्जा ा् है् ो् इस्क�्

शशल्कैसम्हो म्है।्इस्के्बर�ख़लाु् मसर�्सरू ्म�्इस्क�्शशल्मकुममल्

हो म्है।्हा,ँ्'य्क�्शशल्म�् रा् बद�ल�् रर्हो म्है।्�मसाल्के् ौर्पर्

चंद्अलुा ्देख�्

जमम्+्अ�लु्+् े्+्ये्=्जा म् ्��=ى+ت+ا+جनून्+्ये्+्काु्+्ये्=्नेक�् ्�= ى+ك+ے+نहे्+्ममम्+्अ�लु्+्रे्+्ये्=्हमारे् ्�رے= ے+ر+ا+م+ہगाफ्+्नून्+्ये्=्�गनम् ्�=ى+ن+گरे्+्ओ्+्टे्+्ये्=्रोट�् ्رو�= ى+ٹ+و+رसमन्+्गाफ्+्ये्=्सगे् ्�=ے+گ+سदाल्+्अ�लफ्+्दाल्+्ये्=्द�् ्دادى=ى+د+ا+دजव्ाद्+्रे्+्ओ्+्रे्+्ये्=् रर�् ्�ورى= ى+ر+و+ر+ضसमन्+्अ�लु्+्रे्+्ये्=्सारे् ्�رے= ے+ر+ا+سममम्+्काु्+्डे् +्ये्=्मकड़म् ्�ى= ى+ڑ+ك+مगाफ्+्वाव्+्दाल्+्ये्=्गोद�् ्�دى= ى+د+ و+ گरे्+्ये्+्गाफ्=्रेग् ्ر�= گ+ے+ ر

Urdu Huruf-e-Tahajji ( ے — ن ) HFT-N-Y_06_H 16

आपने्देखा्वक्य/य्जब्लफ़ ्के्आ�ख़र्म�्इस े्माल्वकया्जा ा्है् ो्वो्

अपने्पहले्आने्वाले्ह रु ्से्नह�ं्�मल ा् ो्मकुममल्शशल्म�्ह�्�लखा्है।्

9 ख़ुलासा दोस ो्आपने्हुरुे- हजजम्के्हुरु्ननू,्वाव,्हे,्दोचशम्म्हे,्हम ्ा,्ये्और्ये्क�्शशलल,् नक�्आवा ल्और्जोड़्कर्�लखने्के् र�क़ल्के्बारे्म�्मालमू्वकया।्आपने्ये्भम्समखा्वक्इन्हुरु्क�् मनल्सरू �्शया्हलगम।्यानम्जब्ये्वकसम्लफ़ ्के्शुर्म�्आए् ो्इस्क�्शशल्शया्होगम,्दर�मय्ान्म�्शया्होगम्और्जब्लफ़ ्के्आ�ख़र्म�्आए् ो्इस्क�्शशल्कैसम्होगम।् मममद्है्आप्मशक़्के् र�ये्इस्म�्म मद्पुख़ गम्लाएँगे।्ख़याल्रहे्वक्हर्ह रु ्क�्आवा ्अलग्हो म् है।्अगले्मोडमयलू्म�् आपसे् �हकार�्आवा �्और् नको् ा�हर्करने्वाले्मरुशकब्हुरु्के्बारे्म�्गुफ़ गु्क�्जाएगम्

्

ऑनलाइन्कोसर् के्दसस्मवाद्क�् सब्व् दवमन्के्�लए्एन्सम्ई्आर्ट�्क�्दसस्व्मुआ�वन्दसस्वक ाबल् दूर् बान्व्अदब्क�् ार�ख़,् दूर्क़वाइदो-इंशा,् दूर् क�् अदबम् असनाु,् रहनुमा् वक ाब,् दूर् द�र�्सयया ,् दूर् बान्क�् दर�स्वग़ैरा्से्इस ्ेफादा्वकया्गया्है्

Disclaimer

Urdu Huruf-e-Tahajji ( ے —ن ) HFT-N-Y_06_U 1

�ڈ�ل � �ت اور اس � ��Details of Module and its structure

�ڈ�ل � �ت

Module Detail

�ن � �م

Subject Name

اردو Urdu

�رس � �م

Course Name

اردو ر� ا� � آ�زش

Urdu Script Learning

�ڈ�ل � �ان

Module Name/Title

)ے — ن( � �وف

Huruf-e-Tahajji ( ے — ن )

�ڈ�ل آ� ڈىModule ID

HFT-N-Y_06_U

�ى ا�ظ

Keywords ے ى ء   ھ ہ   و ن

ڈ�� �

Development Team

�دارRole

�مName

ادارہAffiliation

�ر ٹ نى�

ن �رس �آرڈنىن

Course Coordinators �و� � �روق ا�رىProf. Mohd. Faruq Ansari

�و� د�ان �ن �نProf. Diwan Hannan Khan

ڈى اى ا�، ا� � اى آر�، � د�DEL, NCERT, New Delhi

��رس ا��Course Administrator

ا���ڈا�  Dr. Abdur Rahman

ڈا� ا�ز ا� Dr. Imtiyaz Ahmad

ر�، � د�ڈى اى ا�، ا� � اى آ DEL, NCERT, New Delhi

Urdu Huruf-e-Tahajji ( ے —ن ) HFT-N-Y_06_U 2

6:�ڈ�ل 

)ے — ن(�وف � 

��

3 ............................................................................................................................ �رف 1

2 ��: ............................................................................................................................ 3

3 ......................................................................................................................:ن � �ر� 3

6 ....................................................................................................................... و � �ر�: 4

7 ....................................................................................................................... ہ � �ر�: 5

8 ....................................................................................................................... ھ � �ر� 6

9 ........................................................................................................................ ء � �ر� 7

10 ................................................................................................................. ى ے � �ر� 8

9 ��: .......................................................................................................................... 12

Urdu Huruf-e-Tahajji ( ے —ن ) HFT-N-Y_06_U 3

�رف 1 !دو� ��۔ آداب

ث،ج،چ،ح،خ،د،ڈ،ذ،ر،ڑ،ز،س،ش،ص،ض،ط،ظ،ع، ٹ، ت، پ، ب، ا، آپ � �ڈ�ل � �

� ا� � � �ڈ�ل اس۔ � � � �� ��ت � �رے � �وف م اور غ،ف،ق،ك،گ،ل

��۔ � �� �� ��ت � �رے � وف� ے اور ى ء، ھ، ہ، و، ن، �� ��� آ� �

� � � �� �� � �� � ان � � اور آواز� �م، � ان ، � � � اُن � آپ �

�� � �وف �د � � آ� � �ں �� � �وف � �، �� �� � � ا��ا�

۔� �� �� � �� � �� � �ڑ� � ��ں آ�ى اور در�� ا�ا�،

2 ��: : آپ � � �� � �ڈ�ل اس

۔� ��� وا� � �ں � �وف ے اور ى ء، ھ، ہ، و، ن، 1

۔� �ں وا� � � آوازوں � ان اور ��ں � �وف ان 2

۔� � � وا� � � ا�ل � ان اور �ں �� �� � �� � ان � � 3

:�ر� � ن 3 آواز � اس اور � �م � �ف اِس ن۔ �� � � �رے � ن �ف � � � �! آ� न د� �۔� �� � دا� دا�ے � � � اس۔� �� ادا

ن

۔� � ا� � در�ن اور � � �رى ل� �وٹ � اس �� � �ر � آپ

� �ر � �ل

Urdu Huruf-e-Tahajji ( ے —ن ) HFT-N-Y_06_U 4

Nasal Sound) آواز آد�( � �ن ں (N/न) ن :۔ �ا� �� � �� � � � � �� آواز �رى � � �ن۔ � �� � �وٹ � ‘ن’ � د� � آپ

� � در�ن � � � �ن � �۔ � �� � � � � � � �� آواز آد� اور �

آواز آد� � �� � �� �ن � آواز �" ن" �� � �� � � � �رت ا�۔ آ��

�� ا� اور � �� (Small form) � �� � � �ن �ح � �ف دو�ے۔ � �� �

(Hook) � �او � �� ���  (Attachment) �ن �� � �وف �م دو�ے �ف �۔

:د� � � اس � اس۔ ���

� ن

�� آواز � �� � � اور ��� � �� ا� � �وف � ��ان � ‘ب’ � �د! دو�

۔ ��� �� � ا� � � � اس اور۔ � �� � � �ن � �� � و� �۔ � ر�

۔� د� � �ر�ں �ں � اس آ�

۔� �� ا�ل � اس � � آ� � �وع � � � ‘ن’ � :۔ �رت �

۔� �� � ا�ل � اس � � آ� � �ندر � � � ‘ن’ � :۔ �رت دو�ى

۔� �� � �ح اس � � اس � آ�� � آ� � � � ‘ن’ � :۔ �رت �ى

! دو�ئ

� � � ‘ن’ � � � �� �۔د� � ا�ل � ا�ظ � �ر�ں �ں ان آ�ى

:� �ر � �ل۔ � �� ‘ ’ � � اس � � آ� � �وع

�+=س+ن �ك= ك+ا۔ +ن

�= ض++ب+ن �م= م+ر+ن

�= ك+م+ن �= ر+ گ+ن

Urdu Huruf-e-Tahajji ( ے —ن ) HFT-N-Y_06_U 5

� ا�ل � ان۔ � �� � � � �اس � آ� � �وع � � � � ‘ن’ � د� � آپ

‘ ’ � � اس � � �� � ا�ل � در�ن � � � ‘ن’ � �ح ا�۔ �� وا� � �

۔ � ��ئ

:د� ا�ظ � � �ر � �ل آ�ى

ر�= د+ن+ر �ر= ر+د+ن+م

�= د+ن+ن �= ع+ن+م

�= د+ن+ك �= د+ن+ب

�م= م+د+ن+گ �وق= ق+و+د+ن+ص

� ا� اور � �� � � � اس � � �� ا�ل � در�ن � � ‘ن’ � � د� � آپ

۔ � �� ‘ن’�‘ ’ � � اس � � �� � ا�ل � آ� � � ‘ن’ �۔ � �� � ادا �ح

۔د� ا�ظ � � �ر � ل�

ا�= ن+ج+ن+ا �= ن+س+م+ك

�ن= ن+ ا+ ك+ م �ن= ن+د+ن+ك

�ن= ن+ د+ ن+ چ

۔� �� � �را � � �� ا�ل � آ� � � �‘ن’ � د� � �!دو�

� آواز ا� � �ن � � م� � آپ � �۔ � �� � � �رے � � �ن اب آ�

Nasal sound � �� � ا� � � آ� � آ� � � اس � �� آواز آد� � � ‘ن’ اور

� � �� � اس � � آ� � در�ن � � ا� اور � �� � � � � � � �رى

:�ح اس د� �۔� �� �س ا� ا� او� اور � �� � �� � �

آ� � آ� � در�ن � � � �� � ا�ا � � � � � � �ن � ر� �د �ت �

�ن � �وٹ � آواز آد�۔ � �� � (Half aspirated Sound) آواز آد� ا� � �ن۔ �

Urdu Huruf-e-Tahajji ( ے —ن ) HFT-N-Y_06_U 6

ا�ظ � � �ر � �ل۔ �� � � � � � اس � �ا� �ف �ق۔ � �� � �ح �

د�

�ں= ں+ا+م ��= پ+ں+ا+ س

�اں= ں+ا+ن+ك د�اں= ں+ا+ و+دھ

�� � � ا�۔ ���� �ورى �� � � آ�� � در�ن � � � �ن � د� � آپ! دو�

� � � � ‘ب’ �، � �ف � � � � �� � �م � �رے � �� �� � � ��

۔ ر� � � � � � � � د� � � � � �ن � اس۔ � �ف اور � � � � �

۔� �� � � � � � � � ا� � � �� ا�ل � آ� � � � � �

و � �ر�: 4 اس � �ص آواز � ‘و’ � � �وف۔ � � �� اور � ‘و’ �ف ا� � اب آ�!دو�

� �وف � ز�ن �� � �وف ا� � �� �ا �� � �وف وہ۔ � � �ف � � �

����)  ا�۔ � ��د � � � واؤ � اردو۔ � � �وف) ى( � اور) واؤ( و ،)ا�۔ 

۔ � �� � ادا � �� � آواز �رى �۔ � � �وف واؤ � واؤ، وا� آواز �� �ى اور �رى

� �� � � واؤ �ى۔ � �� ادا� � � � � � � �ل واؤ � آواز، �� � � دو�ى

  � � (Silent) �و� واؤ �۔ � ر� �� آواز � اس � ۔ ئ

� �ر�ں � � اس آ�ى

:د�

۔�� � � �� � �ف � وا� آ� � ا� واؤ � �ں � �� �ر� دو �ف � واؤ

ا� � � �آ� � �ف ا� � � � �� �وع � �� � واؤ � و :�رت �

�ڑ� � � �ف دو�ے � ��

Urdu Huruf-e-Tahajji ( ے —ن ) HFT-N-Y_06_U 7

� �ف وا� � � ا� اور آ� � آ� � در�ن � � � واؤ � :�رت دو�ى

۔�� � �� ��

�� وا� �� � � � ‘واؤ’ � � � و� � اس۔ � �� � دو �ف � واؤ � د� � آپ

:د� ا�ظ � � �ر � �ل۔ � � � اس �ف �

ورد= د+ر+و �ر= ر+و+م �ج= ج+و+ م

ورق= ق+ر+و دور= ر+و+د اور= ر+و+ ا

�ر= ر+ و+ ب+ج+م �ور= ر+ و+ر+ س

� � � � اس � � �� � � � �� � �ف � � ‘واؤ’ � ا�ظ ان � د� � آپ

۔� �� � � � � � ا� � � � � � �ف � � اور

� �ل۔ �� � �� � � �� � � � � � � � �رت ا� � ‘واؤ’ � � � ذ� � �

:د� ا�ظ � � �ر

�د= د+و+خ �اب= ب+ا+و+ خ

�ش= ش+و+ خ

�رت آ�ى � � در� � �ں۔ ر�� � � �رى � �ر�ں �ں ا� واؤ � د� � آپ

۔�� � � ادا آواز � اس �

ہ � �ر�: 5 آواز �) �( ‘ح’ � � �) ج( � آپ۔ � �� �ل � � اس۔  � ‘ہ’ �ف ا� � � �وف

۔ � � �ز �� � ‘ہ’ اس اور � � � �� � ‘ح’ اس۔ � �وف آواز � �۔ � وا� �

�  اور  اس � �� � �  �ن ��� � �ف � � اور۔ � �� � �� � � ‘ہ’� �ز ��

Urdu Huruf-e-Tahajji ( ے —ن ) HFT-N-Y_06_U 8

�ر � �ل۔ ���� � � � � ،Hook)  ��� � � � � � Coma) �ح ا� ��

۔د� �

(H/ह)ہ : �ح اس۔ � � ٹ � � ا� � اس � � �� �� � �� � اس

:۔� �� � �رے � �ر�ں � � اس اب

)� �� � �رت � اس � � ا�ا � � � ‘ہ’ �( :۔ �رت �

)� �� � �ح اس � � آ� � در�ن � � � ‘ہ’ �( :۔ �رت دو�ى

)� �� � � � اس � � آ� � آ� � � � �( :۔ �رت �ى

� آ� ‘ہ’ ا� � � �ڑ�، � �� ا� � �ف وا� آ� � � ا� � �وف وہ � ر� �د

۔� �� � � � �رت � ا� �

:د� � �ا� �ل � �ر�ں �ں اب

�ى= ى+د+ل+ہ �+= م+ ہ

�= ا+ن+ہ+ س �= ا+ن+ہ+ ك

�= ہ+ س �= ہ+ ك

راہ= ہ+ا+ ر آہ= ہ+ آ

۔� �� � � ا�ل � اس � �ں اور � �� � � ‘ہ’ �ف � د� � آپ

ھ � �ر� 6 � اس۔ � � � آواز �رى ا�۔ � آواز ��ا �ى �۔ � ‘ھ’ � دو �ف �ا� � �وف

۔� � � �ڈ�ل ا� آپ � �رے � ا�ظ اور �وف وا� �

Urdu Huruf-e-Tahajji ( ے —ن ) HFT-N-Y_06_U 9

ء � �ر� 7 ��۔ � � � �ف وا� آواز � � �ت � �ف � �ہ۔ � ‘ء’ �ہ �ف ا� � � �وف

اس � اردو۔ ��� �� آواز � ا� � آواز � �ہ اور ��� � �ت � �ف � ا� � ز�ن

ا�ل � �ہ۔ � �� آواز � ا� � آواز � اس اور � � �ت � �ف � �ہ �� �

� آواز � � �وف �ا اور �ر� � ا�� دو�ا �ر�، � �ف ا�۔ ��� � �� �

� � � �ہ � � د� � �۔ � �� �� � �رے � �ں � �ں۔ � � ���

۔� ��

‘‘ء’’

� اس �ہ � � � �ق � � � ا� � �رت � � � �� � ‘ع’� د� � آپ

� �ف � و� � � �۔ �� � (Small Form) � �� �� � اس۔ � �� �� �رے

آ� � ا�ل �ر� � ��� � آواز � � �ف � ا�� �ح ا� اور � �� ا�ل �ر�

:د� �ل �۔  � آ� � �ر � �ف � � آواز ا� ا� �۔ �

:� �ر � �ف

��= ل+ء+ا+م ��= ل+ء+ا+س

��= ہ+م+ء+ ا+ص ��= م+ء+ا+ق

 � �ا ا�ل �� � آواز �رى ا� � �ر � �ف ‘ء’ � ا�ظ ان � د� � � دو�ى۔

۔� �� � ا�ل � �ر � ا�� ا� � �رت

:د� �� � �ں۔ � �� �� � �ر � � �ڈ�ل ا� � � اس

۔� �� � �ر�� � ��� آواز � � �وف ا�ل � �ہ

Urdu Huruf-e-Tahajji ( ے —ن ) HFT-N-Y_06_U 10

�� �� � � آواز � � � �� �ھ � آواز � ان � � �� �� او� � � �وف � �ہ

:۔د� �ل۔ � د� �� � Duration of Sound � � اس۔ �

�ؤ= ؤ+ا+ج / آؤ= ؤ+آ

۔� �� � ا�ل � �ر�ں � �ہ �ح اس

ى ے � �ر� 8 �وف ��۔  � ���ل) �( ‘ے’ اور �وف ��) �( ‘ى’�وف دو آ�ى � � �وف

اس � � ا� � دو�ے ا� � �وٹ � اس۔ � �ق � آواز �) ے(�ل �� اور) ى(

� � � �وف � �۔ � �� �� � � اور آواز ا� � اور۔ � �� � ا� � �� �

� ا� اور۔  � �� �� دو� � � �وف دو�ں ان � � �� � � در�ن � �وع

� اس �� (Hook) �� ا� � � �� � � �� � ان � �ں،۔ �� � � � �رت

� � � �رت � ا� � � �� � � آ� � � � � �۔   � �� �د� دو� �

۔� ��ئ

:� �� � � � اس � آ�ى

(Y/ई) (Y/य)

:۔� د� � � �� � اس اب

� ے � ى

۔� �� � �وف دو�ے �ن � �وف دو�ں ان

:� �� �ر� � � � اس �ح � �وف دو�ے

)۔� �� ‘�’ � � اس � � � اس ا�ا � � � �( :۔�رت �

)۔� �� � � � �اس آ� � در�ن ’ے‘ � ’ى‘ �( ۔ �رت دو�ى

Urdu Huruf-e-Tahajji ( ے —ن ) HFT-N-Y_06_U 11

)۔� �� ا� � � اس � آ� � آ� � � � �( ے/ ۔ �رت �ى

:د� �� � �ر�ں �ں ان اب

:د� ا�ظ �۔ � ��‘ ’ � � اس � �� � � �رت �

�=ن+ى+ق+ �د= د+ا+

�ر=ر+ا+ �= ى+ن+ع+

� ا�ظ ان اور � �� � � � اس � � �� � � �وع � � � ‘�’ � � د� � آپ

اس � � �� ا�ل � در�ن � � � ‘�’ � � �رت دو�ى �ح ا�۔ ��� � ادا �

:د� ا�ظ � � �ر � �ل۔ � �� ‘�’ � �

ا�= ك+ے+ا �= ہ+ن+ى+ك �= ز+ى+چ

د�= ر+ے+د ز�= ن+ى+م+ز �= ں=ى+ء+گ

د�=ش+ے+د د�=ن+ى+د ��= ب+ى+ر+غ

� اس۔ � �� � � � اس � � �� � � در�ن � � ‘ے/ى’ � � د� � �

۔ � �� �ور �� ذرا � � � ‘ى’ �ں،۔ � �� � � � اس � �رت �ى ��ف

:د� ا�ظ � � �ر � �ل

�رے= ے+ر+ا+م+ہ �= ى+ك+ے+ن ��=ى+ت+ا+ج

�=ے+گ+س رو�= ى+ٹ+و+ر �=ى+ن+گ

�رے= ے+ر+ا+س �ورى= ى+ر+و+ر+ض دادى=ى+د+ا+د

ر�= گ+ے+ ر �دى= ى+د+ و+ گ �ى= ى+ڑ+ك+م

� �ف وا� آ� � ا� وہ � � �� � ا�ل � آ� � � � ے/ى � د� � آپ

۔� �� � � � � � � � �

Urdu Huruf-e-Tahajji ( ے —ن ) HFT-N-Y_06_U 12

9 ��: � �ڑ اور آوازوں � ،ان �ں � ے اور ى ء، ھ، ہ، و، ن، �وف � � �وف � آپ! دو�

�ں � �ر� �ں � �وف ان � � � � � آپ۔� �م � �رے � ��ں � �

� � اور � � � � در�ن ��، � � � اس � آ� � وع� � � � � � �۔ �

 � �� � �� � اس ذر� � � آپ � ا�۔ �� � � � اس � آ� � آ� �

�� � ان اور آواز� �رى � آپ � ا��ڈ�ل۔ � �� ا� آواز � ��ف � ر� �ل۔

۔� �� � � � �رے � �وف �� وا� ��

 و�ون در�   � اى آر� � در�   � �� و�و� � � ا� آن �� �رس � در� �اد

ات،  ى  اردو ز�ن وادب � �ر�، اردو �ا� و ا�، اردو � اد� ا�ف، ر� �ب، اردو �ر�ى ��ں 

ز�ن � �ر� و�ہ � ا�دہ � � �۔  اردو

Disclaimer

HFT-N-Y_06_EHFT-N-Y_06_H1 तआरुफ़2 मक़ासिद3 नून की तदरीस4 वाव की तदरीस5 हे की तदरीस6 दो चश्मी हे की तदरीस7 हम्ज़ा की तदरीस8 य य की तदरीस9 ख़ुलासा

HFT-N-Y_06_U1 تعارف2 مقاصد:3 ن کی تدریس:4 و کی تدریس:5 ہ کی تدریس:6 ھ کی تدریس7 ء کی تدریس8 ی ے کی تدریس9 خلاصہ: