1

2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . مناجات .3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . پند پیر فرزانه/ با سخنان رهبر .

4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . لختی درنگ .6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . حقیقت شفاعت

8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . فلسفه تغییر قبله . 9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . کوثر اعطای 10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . معجزه خانه امن، شکاف کعبه . 12 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . اسوه همه آدمیان .13 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . فاطمه گلواژه آفرینش 14 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . عباس عموی پیامبر .16 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . حضرت ابوطالب .17 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . فلسفه غیبت .18 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . والیت تکوینی امام عصر )عج( .20 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . حجر بن عدی، شهید راه والیت .22 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . الگوی عملی در زندگی بزرگان، شیخ صدوق .24 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . زالل احکام- احکام تیمم .

26 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . جوانی از نگاه سعدی . 27 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ذکر آخر . 28 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . سیری در آسمان مجازی- پژوهشیار .29 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . چکیده تحقیق پایانی/ یار مهربان .30 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . راه جبران محبت پدر و مادر .31 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . دل نوشته .

32 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . بوستان فارسی، روش های آموزش زبان .33 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . جمله .34 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . آیا می دانید؟ .35 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ضرب المثل .36 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . دل نوشته .

38 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . شهید مرتضی مطهری .40 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . عدد چهل و حکمت های آن .41 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . آثار و فواید دعا برای امام زمان )عج( .42 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 نکته اخالقی .

44 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . مادر نمونه .46 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . بهشت زیر پای چگونه مادران است؟ .47 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . راز و رمزهای موفقیت در زندگی مشترک .48 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . هفت روش ابراز عالقه به کودک .49 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . مادر مهربان، مادر متعهد .50 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . الرویه االسالمیه للمراة .52 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . بانوان نمونه/ ام البنین .

54 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . مبارزات و خاطرات شهید دکتر چمران .56 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . نسیم بهاری تاریخ .58 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . خاطره اولین روز طلبگی .59 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . یاد یاران .

60 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . تقویت حافظه و قدرت ذهن .62 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . بیماری ام اس .

64 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . آشپزی .65 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . هنر خانه داری .66 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . کودکانه .70 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . مسابقه

صاحب امتیاز: جامعه المصطفی العالمیهمدیر مسئول: علی رضا بی نیازسر دبیر: فاطمه کبری متولیانکارشناس اجرایی: الهام خبازی نژادطراحی: خانه چاپ و گرافیک سحر 025-37736165چاپخانه: قم، بلوار 15 خردادجنب حسینیه شهداء، چاپخانه پاسدار اسالم

براساس مجوز 92/2588 مورخ 1391/11/30 کمیسیون بررسی نشریات کشور )وزارت فرهنگ و ارشاد اسالمی کشور( مجوز انتشار به فصلنامه اجتماعی- فرهنگی شمیم هدی اعطاء گردید.

معاونت بنت الهدی، عالی آموزش مؤسسه شهدا، گلزار از بعد انقالب، خیابان قم، email:hodamags@miu.ac.ir پژوهش، دفتر نشریه

تلفن تحریریه: 37183287- 025 کد پستی: 37158-945636 نمابر: 025-37208978 امور مشترکین: 025-37183307

دین در اجتماع

فرهنگ و ادب

بوستـان فـارسی

اخـالق و تربیت

زن و خــانـواده

انقــــالبســـالمتگـونــاگونکودکـــانـه

 فصلنامه اجتماعی - فرهنگیسال اول/ شماره اول/ بهار 1392

21

نیایش اوست، -درود بر او- در اعتراف به گناه و درخواست بازگشت به سوی خداوند- که اوست.بار خدایا ! سه منش مرا از خواستن و پرسش از تو، بازمی دارد و یک منش، بدان برمی انگیزد:

فرمانی که داده ای و در انجام آن، کندی ورزیده ام و کاری که مرا از انجام آن باز داشته ای و من به انجام آن شتافته ام و نعمتی که ارزانی داشته ای و در سپاس از آن، کوتاهی کرده ام؛ مرا )از درخواست و پرسش از تو( بازداشته اند.

ونیکی کردنت با کسی که به تو روی آورده و با گمان نیک، بر تو وارد شده است، مرا به درخواست و پرسش از تو، برمی انگیزد چرا که همه احسان های تو، از سر نیکی و همه نعمتهایت، بی پیشینه )ی استحقاق ما( است.

اینک، ای خدای من! این منم که بر درگاه عزت تو، گردن نهاده و خاکسار ایستاده ام و پرسنده ای شرمسارم همچون پرسش نیازمندی تهیدست.

اقرار دارم که به هنگام احسان تو، جز به دوری از گناه، )به کار نیکی دیگر( گردن ننهادم)و طاعتی دیگر نکردم( با آنکه در هیچ حالی )نیز( از احسان تو، بی بهره،

نبودم.ای خدای من! آیا اقرارم در درگاه تو به بدی کردار، برای من سودمند خواهد بود و آیا اعترافم به زشتی آنچه انجام داده ام، مرا نجات خواهد داد یا آنکه در این جایگاهی که دارم، خشمت را بایسته من می دانی یا در این هنگام که

تو را می خوانم، کیفر شدیدت را همراه من می گردانی؟پاکا که تویی، از تو امید نمی برم که تو در بازگشت به سوی خویش را بر من گشوده ای، بلکه با گفتار بنده خاکساری سخن می گویم که به خویش، ستم

ورزیده و در پاس داشت حرمت پروردگارش سهل انگار بوده است.همان کس که گناهانش سترگ و فراوان شده و روزهای زندگی اش )به او( پشت کرده و )از او( برگشته است، تا آنجا که چون چشم می گشاید یقین و است رسیده در عمر، پایان و شده سپری عمل، فرصت می کند که راه فراری از) کیفر( تو ندارد و گریزگاهی از )عذاب( تو، او را نیست؛ با بازگشت به سوی تو، با تو دیدار می کند و توبه خود را برای تو، خالص می گرداند و با دلی پاک و پاکیزه، به سوی تو به پا می خیزد، آن گاه تو را با صدای گرفته و آهسته

می خواند.

منبع: صحیفه سجادیه، ترجمه موسوی گرمارودینیایش دوازدهم،.

31

پند پیر فرزانه

با سخنان رهبر

من به همه ملت، به همه قوای انتظامی، اطمینان می دهم که امر دولت اسالمی، اگر با نظارت فقیه و والیت فقیه باشد، آسیبی بر این مملکت نخواهد وارد شد. گویندگان آن والیت فقیه فقیه. والیت از نترسند و اسالمی، حکومت از نترسند نویسندگان و وارد صدمه کسی به فرموده اند نصب ما ائمه و است فرموده مقرر اسالم که طور نمی کند؛ دیکتاتوری به وجود نمی آورد، کاری که برخالف مصالح مملکت است انجام نمی دهد، کارهایی که بخواهد دولت یا رئیس جمهور یا کس دیگری کنترل فقیه دهد، انجام کشور مصالح برخالف و ملت مسیر برخالف

می کند، جلوگیری می کند )منبع: صحیفه امام، ج 10، ص: 58(

شما بانوان نخبه، دختران نخبه، جوانان نخبه، یکی از مهمترین مسئولیت های امروزتان این است که نقش زن را از دیدگاه اسالم ترسیم، برجسته و روشن کنید؛ تربیت انسانی زن بزرگترین خدمت به جوامع انسانی و اسالمی است؛ این حرکت باید راه بیفتد البته راه افتاده است، باید تشدید و فراگیر شود و شما در این حرکت، بدون تردید پیروز خواهید شد. این یك کار اساسی است. این یك مطلب.

مطلبی دیگر در مورد نقش زنان در تحوالت اجتماعی است؛ در انقالب ها، در همین حرکت بیداری عظیم اسالمی. من به شما عرض کنم، اگر زنان در حرکت اجتماعی یك ملتی حضور نداشته باشند، آن حرکت به جائی نخواهد رسید و موفق نخواهد شد. اگر زنان در یك حرکت حضور پیدا کنند، با یك حضور جدی و آگاهانه و از روی بصیرت، آن حرکت به طور مضاعف پیشرفت خواهد کرد. در این حرکت عظیم بیداری اسالمی، نقش زنان، یك نقش بی بدیل است و باید ادامه پیدا کند. زنان هستند که همسران و فرزندان خود را برای حضور در خطرناک ترین میدان ها و جبهه ها آماده مي کنند. ما در دوران مبارزه با طاغوت در ایران و همچنین بعد از پیروزی انقالب تا امروز، برجستگی نقش زنان را به طور واضح و ملموس مشاهده کردیم و دیدیم. اگر در جنگی که هشت سال بر ما تحمیل شد، زنان ما، بانوان کشور ما در میدان جنگ، در عرصه عظیم ملی حضور نمي داشتند، ما در این آزمایش دشوار و پر محنت پیروز نمي شدیم. زن ها، ما را پیروز کردند، مادران شهدا، همسران شهدا، همسران جانبازان، همسران اسرا و آزادگان ما؛ مادران اینها با صبر خود یك فضایی را به وجود آوردند، که جوان ها و مردان را، به حضور مصممانه تشویق مي کرد و این در سراسر کشور گسترده شد.. نتیجه این شد که فضای کشور ما یکسره فضای مجاهدت شد، فضای فداکاری و گذشت شد؛ گذشت از جان و پیروز شدیم. امروز در دنیای اسالم هم همین است؛ در تونس، در مصر، در لیبی، در بحرین، در یمن، در هر نقطه ی دیگر. اگر زن ها در صفوف مقدم حضور

خودشان را تقویت کنند و ادامه بدهند، پیروزی ها یکی پس از دیگری نصیب آنها خواهد شد. در این هیچ تردیدی نیست.بیانات مقام معظم رهبری در دیدار جمعی از بانوان نخبه 1391/4/12

41

خلیت درنگد م ائ�ف صلواتک، و نوام�ی برکاتک، علی مح »اجعل ش

عبدک1 ...«

درود بر چنین پیامبریام��ام در آغ��از این ف��راز از خطبه، بهتری��ن درود و ب��رکات الهی را نثار روان پاک پیامبر اس��الم کرده و آن حضرت را به بیش از بیس��ت وصف از اوصاف برجس��ته اش، که او را شایس��ته این درود و صلوات می کند، یاد می فرماید و می گوی��د: )خداوندا!( »گرامی تری��ن درودها و افزونترین و پربارترین برکاتت را بر محمد بنده ات و رسولت بفرست« د م ائ�ف2 صلواتک، و نوام�ی3 برکاتک، علی مح »اجع�ل ش

عبدک...«صلوات، هم��ان رحمت های الهی اس��ت؛ و برکات، انواع نعمت های پروردگار را ش��امل می شود و مجموعه صلوات و برکات چنان فراگیر است که هیچ خیر و سعادتی از آن بیرون

نخواهد بود.در این قس��مت از س��خن امام، دو وصف معروف و مهم، که در واقع مهمترین اوصاف پیامبر اکرم است بیان

شده: نخست، مسأله عبودیت و دوم، رسالت.عبودیت بزرگترین افتخار یك انس��ان اس��ت که تس��لیم محض در برابر خداوند باش��د، همه چی��ز را از آن او بداند و چشم و گوش بر امر و فرمانش نهد؛ حتی اموالی را که ظاهرا ملك او اس��ت، امانت الهی در دس��ت خود بشمرد و حداکثر تالش را در جلب رض��ای او انجام دهد و در عین حال خود را به او بسپارد، همان گونه که امیر مؤمنان به پیشگاه ون لک عبدا خداون��د عرض می کند: »إهلی کفی بی عزا أن أکحون لی رب�ا؛ خدایا این عزت برای من و کف�ی ب�ی فخرا أن تکحبس است که بنده تو باشم و این افتخار برای من کافی است

که تو پروردگار من باشی«4. در س��ومین توصیف به مس��أله خاتمیت اش��اره می کن��د و می فرماید »پیامبری ک��ه خاتم پیامبران

پیشین بود« »اخلاتم لا سبق«.در صورت��ی که »ما« در اینجا ب��ه معنای »ذوی العقول« باش��د اش��اره به پیامبران پیشین است، که پیامبر اسالم »خاتم النبیین« بود. و اگر به معنای »ذوی العقول« نباش��د، اشاره به پایان گرفتن شرایع

پیشین، به دست پیامبر اسالم است.و در چهارمی��ن و پنجمی��ن توصی��ف می فرماید: »کس��ی که درهای بسته را گش��ود و حق را با حق آش��کار س��اخت« »و الفاتح لا انغلق، و الحعلن احلق

.» باحلقمنظور از پیچیدگی ها و درهای بسته، ابواب علوم و دانش ه��ا و مس��ایل پیچیده اخالق��ی و اجتماعی انس��ان ها اس��ت ک��ه پیامبر ب��ا دی��ن و آیین و هدایت ه��ای خود، آنها را به روی انس��ان ها باز کرد و منظور از آش��کار ساختن حق به حق، ممکن است اش��اره به معجزاتی باش��د که حقانیت پیامبر را تبیین کرد و یا اش��اره به بیانات منطقی او باش��د که حقایق را ش��رح داد و یا اشاره به جنگ ها و غزواتی اس��ت که دشمنان حق را کنار زد تا مردم چهره حق را ببینند و یا روشن ساختن حقایق به قرینه یکدیگر می باش��د همان گونه ک��ه آیات ق��رآن را به کمك یکدیگر تفس��یر می کنند؛ هیچ مانعی ندارد که تمام

معانی چهارگانه فوق، در این جمله جمع باشد.در ششمین و هفتمین توصیف می فرماید: »همان کس��ی که غوغ��ای باط��ل را دفع ک��رد و حمالت افع جیشات5 گمراهی ها را در هم شکس��ت« )و الد

امغ6 صوالت االضالیل7(. االباطیل، و الدجالب این که در مورد باطل تعبیر به س��ر و صدا و غوغا می کند )جیشات( و در مورد عوامل گمراهی تعبیر به حمالت )صوالت( که دقیقا هر کدام منطبق

دین در اجتماع

51

با وضعیت آنهاس��ت. باطل پر سر و صدا اس��ت و عوامل گمراهی نی��ز، همواره به

مردم بی دفاع حمله ور می شوند.در هش��تمین توصیف ک��ه در واقع به منزل��ه بیان علت برای تقاضای این درود وافر و گسترده است، می فرماید: »به دلیل این که با تمام قدرت بار س��نگین رسالت ل فاضطلع8(. را بر دوش کشید« )کما حح

در اینج��ا )کما( به منزله تعلیل اس��ت و معنای »ألن��ه« می دهد. در واقع قبول این مسئولیت بزرگ و تحمل آن با قوت و قدرت، یک��ی از مهمترین ویژگی های پیامبر اکرم اس��ت که او را شایس��ته

هرگونه درودی می کند.در نهمین و دهمین توصیف آمده است ک��ه: »آن حضرت به فرمانت قیام نمود و در طریق رضا و خش��نودی تو، با سرعت ستوفزا9 گام برمی داشت« )قائام بأمرک، مح

فی مرضاتک(.»قیام به امر«، اش��اره به جدی گرفتن اوامر الهی است؛ زیرا انسان برای کارهای جدی بر می خیزد، به همین دلیل، قیام به چیزی، اشاره به برخورد جدی با آن است.ای��ن دو تعبیر نش��ان می ده��د که آن بزرگوار نه تنها گوش بر فرمان الهی بود، بلکه ه��ر جا رض��ای او را – حتی بدون فرمان نیز- کشف می کرد، به سرعت به

سوی انجام آن می شتافت.

پی نوشت:1.نهج البالغه، خطبه 72

2. »شرائف« جمع »شریفه« به معنای با ارزش است. 3. »نوامی« جمع »نامیه« از ماده »نمو« به معنای رشد

و افزایش است. 4. بحاراالنوار، جلد 74، صفحه 400.

5. »جیشات« جمع »جیشۀ« از ماده »جیش« )بر وزن

درود بر چنینپیامبری

عی��ش( به معن��ای جوش و خروش اس��ت و به همین جهت، به لش��کر که دارای جنب و جوش فراوانی است

»جیش« گفته می شود. 6. »دامغ« از م��اده »دمغ« )بر وزن ضرب( به معنای

کوبیدن سر، و شکستن جمجمه است.7 . »ص��والت« جمع »صول��ه« به معنای حمله کردن برای چیره ش��دن اس��ت و در مورد گاز گرفتن شتر نیز

این واژه به کار می رود.8. »اضطل��ع« از م��اده »اضطالع« ب��ه معنای قوت و قدرت داش��تن ب��ر انجام کاری اس��ت. در اصل از ماده »ضلع« )بر وزن جس��م( به معنای دنده گرفته شده که استخوانی است مقاوم در مقابل حوادث مختلف، سپس

م��اده »ضل��ع« )بر وزن منع( به معن��ای قوت و قدرت یافتن اطالق شده است.

9. »مستوفز« از ماده »استیفاز« به معنای عجله کردن و سرعت نمودن است.

منبع: مکارم شیرازی، پیام امام امیرالمومنین، جلد سوم، دارالکتاب االسالمیه، سال 1386

61

یکی از مسائل مورد بحث در میان مسلمانان مسئله شفاعت است که به موجب آیات متعددی که در قرآن شریف آمده اس��ت و هم چنین طبق روایات بسیاری ک��ه از عام��ه و خاص��ه از پیامبر اس��الم و امامان معصوم نقل شده است امر حتمی و قطعی است ولی و هابیت شفاعت، زیارت و توسل را شرک می داند و در این باره شبهه های را مطرح کرده است که ما در این تحقیق کوتاه به بررسی مسئله شفاعت از دیدگاه

فریقین پرداخته ایم.

حقیقت شفاعتش��فاعت در لغت از ریشه »شفع« به معنای »جفت کرد« گرفته ش��ده است. ش��فع یعنی شیی را به مثل خودش ضمیمه کرد و شفاعت یعنی ضمیمه شدن به ش��خص دیگری در حالی که همراه و یاور اوست و از او درخواست می کند. بیش��تر موارد در جایی استعمال می شود که شخص که جایگاه بلندی دارد به دیگری که در رتبه پایین تری است ضمیمه شود. توضیح اینکه: در حقیقت ش��خص متوسل، به شفیع می شود، نیروی خ��ودش به تنهایی برای رس��یدنش ب��ه هدف کافی نیس��ت، لذا نیروی خود را با نیروی شفیع گره می زند، و در نتیج��ه آن را دو چندان نموده، به آنچه می خواهد نائل می شود به طوری که اگر اینکار را نمی کرد، و تنها نیروی خود را بکار می زد به مقصود نمی رس��ید، چون نیروی خودش به تنهایی ناقص و ضعیف و کوتاه بود.

الش�فاعه هی الس�وال فی التجاوز ع�ن الذنوب م�ن الذی وقع اجلنایه فی حقه؛ شفاعت در اصطالح عبارت اس��ت از درخواس��ت بخشش گناه از کسی که )شخص خاطی( در حق او گناه و جنایت داشته است.

»فالشفاعه ان ستوهب احد ال حد شیئا و یطلب

ل�ه حاجه و اصلها من الش�فع الذی هو ضد الوت�ر کان صاحب احلاجه کان فردا فصار الشفیع له شفعا ای صارزوجا« شفاعت آن است که کسی برای دیگری طلب بخشش نماید و رفع نیاز او را بخواهد و ریشه آن از واژه »شفع« است و ضد آن وتر«

می باشد. گویا نیازمند فرد و تنها می باشد و شفیع جفت او می گردد.

شفاعت در آیاتکلمه ش��فاعت با تمام مشتقاتش س��ی بار در قرآن بصورت نفی و اثبات وارد شده و این خود نشان دهنده اهمیت موضوع است. در این مورد می توان به چهار دسته آیات اشاره کرد. آیاتی که بطور مطلق شفاعت را نفی می کند» ان یاتی یوم ال بیع فیه و ال ة و ال شفاعه« )بقره/ 254( روزی فرا می رسد که در آن داد و ستد و پیوند دوستی ل خح

و شفاعت وجود ندارد.م من دونه من ولی آیاتی که شفاعت را مختص خداوند متعال می دانند مانند : »ما لکح

فاعةح جیعا« )سجده /4( بگو: تمام شفاعت از آن خداوند است. ل ل الش وال شفی »قحآیاتی که ش��فاعت را مش��روط به اجازه و فرمان خداوند می دانند مانند: »من ذاالذی یشفعح عندهح اال باذنه« ) بقره/255( چه کسی می تواند جز به اذن خدا شفاعت کند؟ »و « )سبا/23 ( شفاعت جز برای کسی که خدا اجازه ال تنفعح الشفاعةح عندهح اال لن اذن لهح

دهد سودی ندارد.آیاتی که شرایط را برای شفاعت شونده بیان نموده است: گاهی این شرط را رضایت ون اال لن ارتضی« )انبیاء/28( و آنها و خشنودی خدا معرفی می کند مانند: »ال یشفعحجز برای کس��ی که خدا از او خش��نود است ش��فاعت نمی کنند طبق این آیه شفاعت ش��فیعان تنها شامل کسانی است که به مقام »ارتضا« )پذیرفته شدن در پیشگاه خدا(

نایل شده باشند و گاهی شفاعت را مشروط به گرفتنذ عند ون الشفاعة اال من ات عهد و پیمان نزد خداوند معرفی می کند مانند »ال یملکححان عهدا« )مریم/87( آنها هرگز مالك شفاعت نیستند مگر کسانی که نزد خداوند الررحمان عهد و پیمانی گرفتند و در آیه دیگری می فرماید: »ما للظالنی من حیم و ال « )غافر/18( برای ستمکاران نه دوستی وجود دارد و نه شفاعت کننده هایی طاعح فیع یح ش

که شفاعتش پذیرفته شود.به این ترتیب: داش��تن عهد و پیمان )ایمان( و رسیدن به مقام خشنودی پروردگار و

پرهیز از گناهانی چون ظلم و ستم؛ جز شرایط حتمی شفاعت است.

از بررسی آیات چند نکته بدست می آید:1. شفاعت یکسره و به تمامی متعلق به خدا است، چون شفاعت کننده ای بدون اراده

و مشیت خداوند، قدرت و هیچ تاثیری ندارد.2. نفی شفاعت به غیر اذن خداوند و به صورت استقاللی است. مفاد آیات این است که

اسباب و وسایط با قطع نظر از اراده و مشیت الهی، هیچ گونه تاثیری ندارد.3. اثب��ات کننده ش��فاعت برای غیر خ��دا و تاثیرگذاری آنان به اذن و اراده و مش��یت

خداوند است.4. کسانی که مورد شفاعت قرار می گیرند باید دارای یك سری ویژگی ها و شرایط باشد.

سپس از دیدگاه قرآن، شفاعت اصلی انکار ناپذیر است، که به شماری از آیات که در این رابطه نازل شده بود اشاره کردیم. این آیات به روشنی موضوع شفاعت را با شرایط

ویژه ای که مهم ترین آن اذن الهی است بیان می کنند.

میسال

ف اعار

و مق

حقوته

رشی

ناسرش

کاطع

مقژوه

ش پ دان

ن-ستا

فغاناز ا

ی مد

محی

صغر

71

شفاعت در روایاتالف: شفاعت از دیدگاه شیعه

روایات فراوانی در کتب احادیث ش��یعه درباره شفاعت وجود دارد که ما به اختصار چند نمونه ذکر می کنم

»قال رس�ول ال: ثالثه یشفعون الی ال عز و جل فیشفعون االنبیا ثم العلام ثم الش�هدا« )مجلس��ی، باقر، بح��ار االنوار، ص35( س��ه گروهند که در ن��زد خداوند برای گنهکاران ش��فاعت می کنند و شفاعتشان مورد قبول واقع می شود: انبیا، علمای دینی و سپس شهداء.

ق�ال الص�ادق: نمج�د ربن�ا و نصلی عل�ی نبینا و نش�فع لشیعتنا فال یردنا ربنا« )همان، جلد ص48( امام صادق فرمود: ما پروردگار را تمجید می کنیم و بر پیامبرمان درود و سالم می فرستیم و برای ش��یعیان مان، ش��فاعت می کنیم و خداوند نیز درخواست ما را

رد نمی کند.»ع�ن الرضا عن ابیه عن آبائه ع�ن امری الومننی قال قال رس�ول ال م�ن مل یومن حیوضی ف�ال اورده ال حوضی و من مل یومن بشفاعتی فال اناله ال شفاعتی« )همان، ص 34( حضرت ام��ام رضا از پ��در بزرگوار خود از آبا گرام��ی خویش از حضرت امیرمومنان علی نقل فرم��وده اند که پیغمبر اکرم فرمودند: کس��ی که به ح��وض کوثر ایمان نیاورد، بر م��ن در حوض کوثر وارد نش��ود و کسی که به شفاعت من ایمان نیاورد خداوند او را به شفاعت

من نائل نسازد.»قال الصادق جعفر بن ممد من انکر ثالثه اشیا فلیس من شیعتنا العراج و الساله فی القرب و الشفا« )همان ص37 و صدوق، امال��ی، ص 177( حضرت امام صادق فرمودند: هر کس یکی از سه چیز را انکار کند از شیعیان ما نیست 1. معراج جسمانی و روحانی

پیامبر 2. پرسش قبر 3. شفاعت.»قال رسول ال : شفاتی ال متی من احب اهل بیتی« )میزان الحکمه، ری ش��هری، ص 584( پیامبر خدا فرمودند: شفاعت من

شامل آن کس از امتم می شود که اهل بیت مرا دوست داشته باشد.»امام رضا – لا س�ئل عن قوله تعالی»لن ارتضی« - ال یش�فعون اال لن ارتضی ال دینه« )همان، ص585( امام رضادر پاس��خ به این سخن خداوند متعال که فرمودند برای کسی که خدا رضایت دهد فرمود: آنان تنها برای کسی شفاعت می کنند که خداوند

از دین او راضی باشد.»پیامب��ر اکرم فرمود: انی یش�فع یوم القیامه فاش�فع و یش�فع علی، فیش�فع اهل بیتی فیش�فعون« )مناقب آل ابی طالب، ابن شهر آش��وب، ص 165( م��ن در روز قیامت ش��فاعت می کن��م و علی هم شفاعت می کند و اهل بیت من نیز شفاعت می کنند و پذیرفته می شود.

ب: شفاعت از دیدگاه اهل سنت روایات فراوانی درباره ش��فاعت، در کتابهای اهل سنت از پیامبر

نقل شده است که به اختصار برخی از آنها را نقل می کنیم.

ان��س بن مال��ك می گوید: »س�الت النب�ی ان یش�فع لی یوم القیامه فقال: انا فاعل، قلت یا رسول ال فاین اطلبک؟ قال: علی الرصاط... « )الجامع الصحیح، س��وره، محمد بن عیسی، ص 578( از پیامبر درخواس��ت کردم که در روز قیامت مرا از شفاعت خویش بهره مند س��ازد، پیامبر پذیرفت و فرمود: ش��فاعت خواهم کرد. عرض

کردم: کجا تو را پیدا کنم؟ فرمود: کنار پل صراط.2. پیامبر گرامی اسالم می فرماید: »لکی نی دعوه مستجابه فتعج�ل کل ن�ی دعوته و انی اختیات دعوتی ش�فاعه المتی یوم القیام�ه فهی نائله ان ش�اال م�ن مات منهم ال شک بال ش�یئا« )اب��ن ماجه، قزوینی، محمدبن ماجه، ص 1440( خداوند بزرگ برای

هر پیامبری دعاوی مس��تجابی قرار داده اس��ت. پیامبران گذشته در همین دنیا از آن اس��تفاده کردند، اما من آن دعا را برای

ش��فاعت کردن امت خ��ود در آخ��رت نگاه داشته ام؛ و شفاعت من نصیب افرادی از امت خواهد ش��د که با ایمان از دنیا بروند، مشرک

نباشند.پیامبر اک��رم در ضمن حدیثی

می فرمای��د انا اول ش�فیع ف�ی اجلنه« )صحی��ح مس��لم، ج 1، ص111( من اولین کسی هستم که در بهشت شفاعت می کند.

پیامب��ر در حدیثی می فرماید: »فاذا فرغ ال عزوج�ل م�ن القضا بنی خلقه و اخ�رج من النار من

یرید ان خیرج، امر ال الالئکه و الرس�ل ان تشفع فیعرفون بع�ال ماهتم ان النار تاکل کل ش�یئ من اب�ن آدم اال موضع السجود« )نسائی، ص197( هنگامی که خداوند از داوری میان بندگان فراغت یاب��د، و آنان را که می خواهد، از آتش درآورد ، امر می کند که فرش��تگان و پیامبران ش��فاعت کنند، شفاعت

شوندگان دارای نشانه های هستند که با آن شناخته می شوند و آن این اس��ت که چون اهل سجده و نماز بوده اند آتش دوزخ پیشانی آنان را نمی سوزاند. پیامبر در ضمن حدیثی می فرماید: »یشفع االنبیا فی کل من کان ش�هد ان ال اله االل خملصا، فیخرجوهنم منها« )احمد بن حنبل، ج 2، ص 384( پیامبران برای کس��انی که از روی اخالص به یگانگی خدا گواهی می داده اند ش��فاعت می کنند و آنان را از جهنم

خارج می سازند.قال رس��ول اهلل ات�د رون ما خرین�ی ربی اللیله؟ قلن�ا: ال و رس�وله اعل�م، قال: فان�ه خرینی بنی ان یدخل نص�ف امتی اجلنه و بنی الش�فاعه فاخرتت الش�فاعه، قلنا: یا رس�ول ال ادع ال ان جیعلنا من اهلها قال: هی لکل مس��لم« )قزوینی، ج2، ص1444( آیا می دانید که خداوند امش��ب مرا میان چه چیزهایی مخیر کرده است؟ گفتم: خدا و رسول او بهتر می دانند، فرمود: پس من شفاعت را اختیار کردم گفتیم: ای رس��ول خدا از پروردگار خود درخواست نمایید که ما را شایس��ته و اهل ش��فاعت گرداند، فرمود: برای هر مسلمان شفاعت

خواهد بود.

81

دین در اجتماع

ینک قبل�ة ترضاها فول ول ء فلنح �ام ب وجهک ف الس عقد ن�رى تقلم شطرهح وهکح جح وا وح م فول نتح رام و حیثح ما کح وجهک شطر السجد احلح بغافل م و ما ال ق من رب �ون أنهح احل وا الکتاب لیعلمح ذی�ن أحوتح و إن الون ؛ ما ]به هر سو[ گردانیدن رویت در آسمان را نیك عام یعملحمی بینی��م. پس ]ب��اش تا[ تو را به قبله ای که بدان خش��نود شوی برمی گردانیم؛ پس روی خود را به سوی مسجد الحرام ک��ن و هر جا بودید، روی خود را به س��وی آن بگردانید. در حقیق��ت، اهل کت��اب نیك می دانند که ای��ن ]تغییر قبله[ از جانب پروردگارش��ان ]بجا و[ درس��ت اس��ت و خدا از آنچه

می کنند غافل نیست. )بقره، آیه 144(پیامبر اکرم در مدت س��یزده س��ال پس از بعثت در

مکه و چند ماه بعد از هجرت در مدینه، به امر خداوند متعال به س��وی بیت المقدس

عب��ادت می ک��رد، )بیت المق��دس زادگاه حض��رت عیس��ی و قبله یهود و نصارا بود( در حالی که م��ردم آن روز مکه برای کعبه اهمیت زیادی قائل می ش��دند و آنج��ا را بتخا نه خود قرار داده

بودند.هنگام��ی که پیامب��ر اکرم به

عاملی باعث ش��د که مسلمانان از قبله پیش��ین انبیا اعراض نمایند، پس یا کار سابقش��ان باطل ب��وده و یا کار فعلی آنان اشتباه است. خداوند متعال در آیه یاد شده جواب آنها را چنین می دهد که همه جا مربوط به خداست و به هر کجا او دستور دهد، باید بدان س��و نماز خواند و نقطه خاصی بدون دس��تور

الهی دارای شرافت ذاتی نیست.فلس��فه تغییر قبله با اس��تفاده از منابع اسالمی اینگونه به نظر می رسد: زمانی که پیامبر اکرم در مکه بودند، با هدف جدا کردن صفوف مس��لمین از مشرکان - که به کعبه اهتمام می ورزیدند- به بیت المقدس متوجه شدند و پس از هجرت به مدینه، ابتدا به طرف بیت المقدس نماز خواندند، ولی بنا به دالیلی که بیان شد، پیامبر خواستار تغییر قبله ش��دند و این در حالی ب��ود که یهود و نصارا در کتاب های دینی خود خوانده بودند که پیامبری خواهد آمد که به دو قبله نماز می خواند، همچنان ک��ه قرآن نیز به

این مساله اشاره دارد.هدف دیگر از ای��ن اقدام، آزمایش مس��لمانان بود ت��ا افرادی ک��ه هنوز رسوبات دوران شرک در وجودشان است و ب��ه مقام تس��لیم نرس��یده اند، از مومنان واقعی ش��وند. در قرآن کری��م نی��ز به این مس��اله اش��اره ش��ده اس��ت: ... و ای پیغمبر م��ا قبله ای که ب��ر آن ب��ودی نگردانیدیم مگر ب��رای اینکه بیازمائیم و جدا س��ازیم گروهی را که از پیغمب��ر خدا پیروی کنند از آنانک��ه به مخالفت او برخیزند و این تغییر قبله بس��ی گران بود جز در نظر هدایت یافتگان به خدا و خداوند اجر پایداری شما را در راه ایم��ان تباه نگرداند که خدا به خلق مش��فق و مهربانست.

)بقره، آیه 143(هم اکنون مس��جدی به یاد مسجد قدیمی در مدینه احداث ش��ده و یادآور لحظات شکوهمند تغییر قبله مسلمین از بیت المقدس به کعبه اس��ت. بدین گونه قبله مس��لمین در همان مکان و زمان تغییر کرد و از آن پس نام این مسجد به

ذوقبلتین تغییر یافت.1

پی نوشت: 1.رک: حسن حسن زاده آملی، تعیین سمت قبله مدینه توسط پیامبر ؛ رسول محالتی، زندگی حضرت محمداسالم

فلسفه تغییر قبــله

میسال

ف اعار

ه مرشت

ی ناس

رش کا

طع مق

ژوهش پ

دانن-

ستادو

هنی از

ضوه ر

روزاف

مدینه آمدن��د و به طرف بیت خواندند، نم��از المقدس

س��اکن یهودی��ان ش��روع مدین��ه در و بهانه جوی��ی ب��ه تبلی��غ و اعت��راض مس��لمین برعلی��ه

کردن��د مبنی بر اینکه خ��ود از مس��لمانان

استقالل ندارند و به طرف قبل��ه ما نم��از می خوانند. پ��س این ام��ر را دلیل بر حقانیت خود دانس��ته و به

س��رزنش پیامب��ر اکرم و مسلمانان می پرداختند.

پیامب��ر از ای��ن موضوع بس��یار رنج می برد و ش��بها به انتظار وحی به آس��مان چشم می دوخت و س��اعت ش��ماری می کرد. س��رانجام یك روز در حالی که دو رکعت از نم��از ظهر را خوانده بود، حضرت جبرئیلمأمور ش��د که به وی وحی الهی را نازل کند. جبرئیل بازوی پیامبر را گرفت و روی ایشان را از بیت المقدس به سوی

کعبه گردانید.بعد از تغییر قبله، یهودیان ناراحت ش��دند و تبلیغات منفی خود را به شکل دیگری شروع کردند و اظهار داشتند که چه

91

مش��هور این اس��ت این سوره در مکه نازل شده است ولی بعضی احتمال مدنی بودن آن را داده اند.

در ش��أن نزول این سوره می خوانیم عاص بن وائل که از سران مشرکان بود، پیغمبر اکرم را به هنگام خارج شدن از مسجد الحرام مالقات کرد و مدتی با حضرت گفتگو نمود. گروهی از سران قریش که در مسجد نشسته بودند و این منظره را از دور مشاهده م��ی کردند، هنگامی که عاص بن وائل وارد مس��جد ش��د به او گفتن��د: با که صحبت

می کردی؟ گفت با این مرد ابتر.پیغمبر اکرم دو فرزند پس��ر از بانوی اس��الم خدیجه داش��ت؛ یکی قاسم و دیگ��ری طاه��ر، که او را عبداهلل نیز می نامیدند ولی هر دو پس��ر در مکه از دنیا رفتند و پیامبر اکرم فاقد فرزند پسر شد. این موضوع زبان بدخواهان قریش را گشود و کلمه ابت��ر را برای حضرتش انتخ��اب کردند. ابتر در اصل به معنی حیوان دم بریده اس��ت و انتخاب این تعبیر از سوی دشمنان اسالم، به منظور هتك حرمت و توهین به ایشان بود.آنها طبق س��نت خود، برای فرزند پسر اهمیت فوق العاده ای قائل بودند و او را تداوم بخش برنامه های پدر می ش��مردند. بعد از این ماجرا آنها فکر می کردند با رحلت پیغمبر اک��رم برنامه ه��ای او به خاطر نداش��تن فرزند ذکور تعطیل خواهد ش��د و از این رو خوشحال بودند. در این هنگام سوره کوثر نازل شد و به طرز اعجازآمیزی در این سوره، به آنها پاسخ گفت و خبر داد: دشمنان پیامبر ابتر خواهند بود و برنامه اسالم و قرآن هرگز قطع نخواهد شد. بشارتی که در این سوره داده شده از یك سو، ضربه ای بود بر امیدهای دشمنان اسالم و از سوی دیگر تسلی خاطری بود برای رسول اهلل که بعد از شنیدن

این لقب زشت و توطئه دشمنان قلب پاکش غمگین و مکدر شده بود.کوثر یك معنی جامع و وسیع دارد و آن، خیر کثیر و فراوان است و مصادیق آن

زیاد است ولی بسیاری از بزرگان و علمای شیعه یکی از روشن ترین مصداق های آن را وج��ود مبارک فاطمه زهرا دانس��ته اند. پس خیر کثیر، همان فاطمه زهرا است؛ زیرا نس��ل و ذریه پیامبر به وسیله دختر گرامی ایشان در جهان انتش��ار یافت. نسلی که نه تنها فرزندان جسمانی پیغمبر اکرم بودند بلک��ه آیین او و تمام ارزش های اس��الم را حفظ کردند و ب��ه آیندگان ابالغ نمودند. نه تنها امامان معصوم از نس��ل ایش��ان بودن��د که اکثر علمای

بزرگ، نویسندگان، فقها، محدثان و ... از سادات بزرگوار بودند.1بنابراین مراد س��وره این اس��ت که خداوند به رس��ول اکرم نسلی عطا می کند که در طول زمان باقی می ماند، از این رو باید توجه داشت با اینکه در طول تاریخ بسیاری از اهل بیت کشته شده اند ولی باز هم جهان مملو از

فرزندان حضرت صدیقه کبری اس��ت، در حالی که از دش��منان حضرت - بنی امیه- هیچ عدد و رقمی باقی نمانده است.2

پی نوشت: 1. مجمع البیان، ج 10، ص 549 2. فاطمه الزهرا من المهد الی اللحد، ص87

منابع:1. منتخب تفسیر نمونه، آیت اهلل مکارم شیرازی.

2. فاطمه کوثر رسول خدا، حجت االسالم حسین گنجی، انتشارات مهدی جویان، چاپ دوم.

ایعط

ا

میسال

ف اعار

و مالم

اسیخ

تارشته

ی رناس

رش کا

طع مق

ژوهش پ

دانن-

ستاپاک

از ری

جعفبه

ربا

میسال

ف اعار

و مل

صو و ا

فقهته

رشی

ناسرش

کاطع

مقژوه

ش پ دان

ن-ستا

پاک از

لیعام

یه سن

ح

101

سال سی ام عام الفیل بود، عده ای در اطراف کعبه بودند وگروهی هم گرد هم نشس��ته بودند که فاطمه بنت اس��د آمد کن��ار کعبه، او از بنی هاشم و موحد بود و از آیین پیروی ابراهی��م ج��دش می ک��رد. در حالی که از درد به خ��ود می پیچید می گفت: خدایا به آنچه از رس��والن و کتابه��ای از جانب تو آمده اند ایمان دارم و س��خن ج��دم ابراهیم خلیل را تصدیق می کنم و اوس��ت که این بیت عتیق را بنا نهاده اس��ت بحق آنکه این خانه را می س��اخته و بحق مولودی که در شکم من است والدت را ب��ر من آس��ان بگردان. یزی��د بن قعنب از ش��اهدان این صحنه اس��ت و می گوید: ما به چش��م خود دیدیم که خانه کعبه از پشت )مستجار( شکافت و فاطمه به درون خانه رفت و دیوار کعبه به هم آمد. ه��ر چه تالش کردند قفل باز نش��د. این امر خداوند متع��ال بود. صب��ح روز چهارم وقت��ی فاطمه از کعبه بیرون می آمد در مقابل چش��مان به انتظار نشس��ته ناگهان دیوار کعبه از همان جای قبل شکاف برداشت و از ه��م فاصله گرفت تا حدی که فاطمه توانس��ت خارج شود. مردم در کمال تعجب ناظر این بودند که این بانوی با عظمت، مولود کعبه را در آغوش فشرده و نوزاد خندان اس��ت. پیش از اینکه کسی سوال کند فاطمه رو به مردم نمود، س��خن آغاز کرد، فرمود: ای مردم من ب��ر زنانی که قبل من بوده اند فضیلت داده ش��دم ... من وارد خانه محترم خداوند شدم و در خانه عتی��ق الهی فرزند به دنیا آوردم و س��ه روز درون آن مان��دم و از میوه ها و غذاهای بهش��تی خوردم آنگاه فرمود: هنگامی که خواستم از کعبه خارج شوم هاتفی ندا داد: ای فاطمه نام این مولود را "علی" بگذار چرا ک��ه من خدای علی اعلی هس��تم. من نام او را از نام خود گرفته ام و او را به ادب خود آموخته ام و امر خود را به او س��پرده ام و او را به غوامض علم خود آگاهی داده ام. او خانه من به دنیا آمده اس��ت. او اول کس��ی اس��ت که بر فراز خانه م��ن اذان می گوید و بت ها را می ش��کند و آنها را از باالی کعب��ه به صورت پایین می اندازد. اوس��ت که مرا به عظمت یاد می کند ومرا تقدیس و تمجید می نماید. بعد از پیامبر من، خوشا به

حال کس��ی که او را دوست می دارد و او را اطاعت می کند.

ی��ا امیرالمومنین کعبه خود مطاف همه عاش��قان اس��ت اما محل والدت شما جلوه ای خاص به آن داده و دوس��تداران و شیعیان ش��ما خود را به محل شکاف کعبه می رس��انند و از آن تب��رک می جویند آری این نش��انی اس��ت که هر بار دیدن آن یاد والدت ول��ی خدا در درون خانه خدا را زنده می کند. گرچه مج��اوران کعبه کمر همت به محو تمام آثار اس��المی بسته اند و بارها تالش کرده اند تا این اثر را یا بپوشانند یا از بین ببرند. اما موفق نشدند زیرا که نور خدا را نمی ت��وان از بین برد و یا پنهان کرد. به گزارش خبرگزاری مشرق، ماموران وهابی سال هاس��ت که با ممانعت و گاهی ضرب و ش��تم و توهین به حجاج و زوار بیت اهلل الحرام، مانع از تبرک جستن به این شکاف

معجزه آسا می شوند. اما به راس��تی دیوار چ��را خانه خدا برای خداون��د ش��کافت؟ عل��ی والدت

معجزه خانه امن

دین در اجتماع

111

آن قر

وم عل

ر وسی

تفشته

د ررش

ی اناس

رش کا

طع مق

ژوهش پ

دانن -

ستافغان

از ای

شم ها

اتساد

یه اض

ر

خواس��ت امیرمومن��ان در خان��ه خودش متولد ش��ود در حال��ی که کعبه قبله برای همه اس��ت. خداوند حکیم اس��ت و کارهای��ش از روی حکمت می باش��د حتم��ا مصلحتی در میان اس��ت، امیرالمومنین در کعبه متولد ش��د جایی که برای همه قبله و محور است شاید مفهومش این باشد که علیمیزان و معیار حق و باطل اس��ت برگزیده ی خدا و ولی اوست. آری این آغاز خط غدیر است تا همه بدانند علی ولی اهلل، وصی رس��ول اهلل است. هیچکس در این اختالف ندارد که امیر المومنین در دامن رسول خدا، پرورش یافت، زودتر از همه به او ایمان آورد، تنها کسی بود که یوم االنذار برای یاری پیامب��ر اعالم آمادگی کرد، همانط��ور که خداوند در ابتدا به فاطمه بنت اسد بشارت داده بود این امیرالمومنین بود که بر دوش مبارک رسول خدا بتها را در کعبه شکست و بر بام خان��ه خدا اذان گفت. اوج این معرفی در همبس��تگی با زحمات بیس��ت و سه ساله رسول خدا نمایان می شود، روزی که در آسمان و زمین مالئکه جشن گرفتند و تمام حاضران که از حج و طواف خانه کعبه برگشته بودند با ولی خدا بیعت کردند و حج خود را به زیبا ترین شکل کامل نمودند. که ای کاش همه این بیع��ت ها باق��ی می ماند و همه بر والی��ت امیرالمومنین

متفق می ماندند.

منابع:1.شیخ طوسی، امالی، صادق حسن زاده، انتشارات اندیشه هادی، قم، 1388 2.شیخ مفید، االرشاد فی معرفۀ حجج اهلل علی العباد، موسسه آل البیت

3.شیخ صدوق، امالی، کریم فیضی، وحدت بخش، 13844.حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، دارالمعرفه بیروت، 1427ق

121

ی الم

اسرف

معا و

آن قر

وم عل

شتهی ر

اسشن

کارع

قطه م

ژوش پ

دانن-

ستاپاک

از ی

رضنه

آم

اسوه همه آدمیان 

دین در اجتماع

از ضروریات زندگی اجتماعی بشری، وجود الگو در زندگی است. نیاز به الگو ریشه در فطرت انس��ان دارد و بی توجهی به الگوهای الهی، خسارت های جبران ناپذیر به ساختار جامعه وارد می کند، زیرا بش��ر بدون الگو در زندگی س��رگردان و حیران است. قرآن کریم از پیامبر با عنوان اس��وه حسنه تعبیر کرده است. حضرت زهرا نیز استمرار همان اسوه قرآنی است. امام حسن عسگری در این زمینه می فرمایند: نحن حجه اهلل علی الخلق و فاطمه حجه

علینا؛ ما حجت خدا بر مردم هستیم و فاطمه حجت خدا بر ما می باشد. 1. عب��ادت و بندگی : حضرت زه��را در عبادت و بندگی و اطاعت پروردگار نمونه بود. رس��ول خدا درب��اره ایمان و عبادت و بندگی دخترش��ان می فرماید: خ��دا روح و جان فاطمه را آنچنان مملو از ایمان نمود که برای عبادت خدا خودش را از همه چیز فارغ می س��اخت. عبادت حضرت زهرا با خشوع، خش��یت و خلوص و ایثار همراه بود. آن حضرت در محراب عبادت دگرگون می شد و خشیت الهی سراسر وجودش را فرا می گرفت

و بدنش به لرزه در می آمد و اشك هایش جاری می شد.2. عل��م و دانش: حضرت زهرا از آغاز زندگی علم و دانش را از سرچش��مه وحی فرا گرفت. روایت شده که خداوند ده چیز را برای ده زن از زنان عطا کرده؛ توجه را برای حوا همس��ر آدم، زیبایی را برای س��اره همس��ر ابراهیم، پاکدامنی را برای رحیمه همسر ایوب، حرمت را برای آس��یه همس��ر فرعون، حکمت را برای زلیخا همس��ر یوسف، عقل را برای بلقیس همس��ر سلیمان، صبر را برای برصانه مادر موسی، پاکی را برای مریم مادر عیسی، .همسر علی و علم را برای زهرا رضایت را برای خدیجه همسر پیامبر اکرم3. ام ابیها: فاطمه زهرا ام ابیها اس��ت همانگونه که در مصادر ش��یعه و سنی یکی از القاب حضرت زهرا ام ابیها ذکر ش��ده اس��ت. اهل س��نت نیز حضرت زهرا را با

کنیه ام ابیها ستوده اند.4. حج��اب و عفاف: یکی از پیام های صریح زندگی حضرت فاطمه اهمیت دادن به حجاب و پوشش در حد فوق العاده است. حضرت زهرا فرمود: بهترین چیز برای زنان این است که مردان را نبینند و مردان نیز آنان را نبینند. فاطمه زهرا در این فرمایش

دو پیام را برای زنان ارائه می کند:الف: بانوان چون فرشته پاک باشند و نه همانند بردگان در اسارت نفس و شیطان. او می خواهد زنان جهان قدر خود را بشناس��ند نه اینکه مانند زنان غرب، ارزش و جمال

آن ها دستاویز هر سودجویی به نمایش گذاشته شود.ب: در ش��رایطی که حض��ور زنان در عرصه جامعه ضرورتی ن��دارد، وظیفه او حضور در من��زل و تدبیر مس��ائل خانواده اس��ت اما در صورت ضرورت ب��ا رعایت حجاب و

ارزش های اسالمی می تواند وظیفه خودش را به انجام رساند.5. س��اده زیستی و ساده پوشی: در دنیای امروز تجمل گرایی و مدپرستی عمده ترین مواردی اس��ت که افراد خانواده را درگیر کرده است. حضرت زهرا در ابتدا، زندگیشان را در خانه اجاره ای آغاز کردند و ماه های اول در خانه یکی از انصار و س��پس در خانه حارثه بن نعمان

زندگی نمودند. و بعدها در کنار خانه پیامبر منزلی را ساختند.به امید آنکه بانوان، همسران و مادران جوامع اسالمی عناصر رفتاری و شخصیتی آن حضرت را در زندگی فردی و اجتماعی را در زندگی فردی و اجتماعی خویش عینیت بخشند. انشاءاهلل

پی نوشت: رک:عبدالحسین طیب، تفسیر اطیب البیان، ج 12؛ محمدباقر مجلسی، بحاراالنوار، ج 43 ؛ محمد ابن علی شهر آشوب مازندرانی ، مناقب آل ابی طالب ج 3؛محمد فروخ صفار، بصائر الدرجات الکبری؛ دکتر محمد عبده یمانی، انها فاطمه الزهرا ؛ صحیح مس��لم ج 5؛ ش��رح ابن ابی الحدید، ج 15؛ الطبرس��ی ابن منصور، االحتجاج، احتجاجات طبرسی ج 1؛ احمد

رحمانی همدانی، فاطمه بهجه قلب المصطفی ج 2

131

میسال

ف اعار

و من

قرآوم

علشته

ی راس

شنکار

ع قط

ه مژو

ش پ دان

ن-ستا

پاکاز

ی هد

زاانو

یربنظ

گلواژه آفرینش

ای فاطم��ه! ای ن��ام تو جامع کماالت که گویای عصمت آتش س��وز توس��ت، ای آنکه دامنت رسالت س��ردار عصمت را پرورد، ای آنکه مهر رخت، خورش��ید فروزان مریم و آس��یه و خدیجه را فزون تر است چرا که جهان بانوان را تو س��روری؛ ای آنکه شهد شهادت س��وزانت را از چشمه صداقت و اخالص چش��یده ای؛ ای آنک��ه برگرده گیت��ی مصطفی را م��ادری، ای آنکه بر باب

فردوس برین نامت نقش بسته است، تو جلوه گاه رضای حقی.و تو ای نامت زینت آرای آس��تانه بهش��ت، تو چه دیدی؟ چه کش��یده ای؟ که جز خدای متعال، خبر ندارد، آن فرش��ته که تس��لیت بخش دل آزرده و به غم نشس��ته ات بود، به تو چه می گفت؟ چگونه تسلیتت می داد؟ مصحف تو را که ندیده ایم، تنها ش��نیده ایم، نواده ات صادق مصدق آن را حاوی »علم

مایکون« شمرده است.ای فاطمه ! ای به حق واصل، ای ناجی ش��انه های در بند بردگی، همه می گفتند: این دختر رس��ول خدا است، او فرزند رهبر ماست، ولی تو یادگار همس��رت را از گردنت باز می کنی و گردنی را با پول آن آزاد می س��ازی، چرا که مایه مس��رت قلب پیامبر است، نظاره کن که دخترانت، پیروانت، چگونه

زیور آالت خود را تقدیم می کنند چرا که مایه خشنودی امام زمان)عج( است.ای زائره قبر ش��هیدان، تو گل واژه ش��هادتی، تو بهشتیان را جلوداری، که را یاریست که فردای قیامت در مسیرت سربرآرد، تو مظهر حیاتی، پس ای خالئق سرفرود آرید، چشم فرو بندید که حیا می آید، پس چگونه که همین دیروز، آری آن روز که در سوگ بودی، تو را حرمت نداشتند؟ تو را پدر، شافعه خواند چرا که بانوان بهشتی به شفاعت تو فردوس را نائلند، راستی، اگر مرتضی نبود، تو را چه کس��ی همتا بود؟ مگر بعد از رفتنت، او را همسفری چون تو بود؟ تو ابتدا به مجلس عرش��یان به علی پیوس��تی، چرا که خدا عاقد پیوند شما بود و

مصطفی در زمین مجری فرمان او.

فاطمه! ای گل آفرینشتو واژه خوشبختی را معنا بخشیدی، تو توحید را خانه داری کردی، دستی که چرخ هدایت را می گرداند، همو آسیاب کوچك خانه خویش را برای پخت گرده نانی می چرخاند، شاهدش دست پینه بسته و تاول زنده است و همو که در کنار

خندق به اطعام پدر می پردازد و به خطابه می نشیند.

ای ام ابیها!تو با پدر و رسالت او چه کردی که پاره تن او بودی؟

تو را می بوسید و تو نیز می بوسیدی، می بوئید، به جای خویش می نشاند و تو نیز می نشاندی، آخرین وداعش با تو بود و اولین خیر مقدم از تو، سرور تو سرور او، ان��دوه تو ان��دوه او، اینها تنها نه بدان خاطر که دختر او بودی، او که دختران دیگری نیز داش��ت، اما چ��را تو عزیزترین مردم برایش ب��ودی؟ ای پاره وجود مصطفی در کنار خندق بر تو چه گذشت؟ برای پدر چه آورده بودی؟ خودت

گفتی: نانی است که برای فرزندم پخته ام، تکه ای از آن را برای شما آوردم.پدر چه گفت؟ بیاد می آوری؟ ای دخترم، بدان که این اولین غذائیست که بعد از سه روز در کام پدرت جای می گیرد. تصور حال دگرگون شده تو در آن لحظه، برای من مشکل است، حبیب خدا سه روز است در اوج تالش کندن خندق، شکم گرسنه دارد، سبحان اهلل! و حبیبه خدا نیز چیزی جز تکه نانی نیافته است

که تقدیم پدر کند، اهلل اکبر.ای گلبانگ والیت، تا تو می خروشیدی و تا تو بر منافقان بانگ برمی آوردی، کس��ی را یارای س��لطه بر ولی نبود تو ام ابیهای پدر و همچون او، رکن

همسر بودی و چه زود این دو اسطوانه ولی فرو ریخت.

ش��نیده ام که تو بعد از پدر تبسم را از یاد بردی، تو دگر نخندیدی، خنده که هیچ حتی تبس��می ننمودی جز یك تبس��م پرمعنی! برای چه ب��ود؟ مگر آنگاه که ش��به تابوت ساخته دست دوست وفادارت اسما را دیدی، کدام آرزویت را جامه عمل یافته می دیدی؟ش��اید پیکرت را در آن، مص��ون از دید بیگان��ه می دی��دی که بر این حس��ن قضا لبخن��د می زدی، مگر در آن دل ش��ب چند

تشییع کننده داش��تی؟ و شاید هم لحظه طاق موعود را در ذهنت نقش بس��ته می دیدی، تو نظاره گر چه عالمی بودی ک��ه بر آن لبخند م��ی زدی، تو پایان غم هج��ران پدر را و لق��اء پروردگارت را در آن م��ی دیدی. تو از پیراهن پدر چه

می بوییدی که مدهوش افتادی؟تو مگر یادگار اش��رف کائنات نبودی؟ چرا کسی نباید از درد تو آگاه باش��د؟ گویا تو با این س��کوت با عالمی سخن داری؟ س��خن از ظلم نفاق پیش��ه گان، سخنی در سکوت، سکوت شب های علی که پرستاریت می کرد، سکوت

غسل شب و خاک شب و سفارش پنهانی قبر، و...راس��تی ای مجالی صبر و رض��ا، مگر آن روز که مدال قهرمانی را به بازویت گرفتی، به علی نگفتی که چه گذش��ت؟ مگر به او نگفته بودی که استخوان پهلو، ضرب کین دیده اس��ت؟ خالیق��ی که در قیامت در مس��یر عبور فاطمه سر به زیر و چشم برهم می نهید، آیا می نگرید که بر ب��ازوی فرزند »و م�ا رمیت اذ رمی�ت، و لکن ال رم�ی« نابکاری ب��ه امرخصم دون چه ف��رود می آورد؟ آیا می ش��نوید ناله جان س��وز دخت و ما ینطق عن الهوی، ان هو اال وحی یوحی؛ را که چه س��ان میان در و دیوار کمك

می طلبد؟ای فاطمه تو حیاتت، تو شهادتت، تو قبرت همه و

همه افشاگر خط سامری است.1

پی نوش��ت: 1. رک: فاطمه، گلواژه آفرینش، مرکز انتشار دفتر تبلیغات اسالمی حوزه علمیه قم واحد خواهران

141

عب��اس ب��ن عبدالمطلب عم��وی پیامبر اکرمس��ه س��ال پیش از عام الفیل در مکه به دنیا آمد. ،پدرش عبدالمطلب جد بزرگوار حضرت رسول

از بزرگترین ش��خصیت های مکه بود. مادرش نتیله دختر حباب، یکی از بانوان باشخصیت عرب بود که به

عنوان اولین زن مسلمان توانست خانه کعبه را با پارچه های حریر و دیباج بپوشاند.

همس��ر عباس »ام فضل )لبابه(« نیز از زنان نامی اس��المی بود.عب��اس در عص��ر جاهلیت و نیز در زمان اس��الم یک��ی از رجال برجس��ته قریش به ش��مار می آمد. منصب س��قایت )آب رسانی( زائ��ران کعبه که یک��ی از مناصب کعبه بود، به دلیل تنگدس��تی

برادرش )ابوطالب( به وی واگذار شده بود.پ��س از اینکه پیامبر مبعوث ش��د، پیامبر اک��رم را گرامی می داش��ت و هیچ وقت ایش��ان را مورد آزار و اذیت قرار نمی داد، قلب او همراه پیامبر بود و در بعضی ش��رایط ایش��ان را یاری می کرد. در س��ال هایی که رسول خدا در مکه بسر می برد همواره

رحمت و محبت خود را به ایشان عرضه می کرد.

عباس و پیمان عقبهدومین پیمان عقبه محل مالقات پیامبر )منی( بود. نیمه شب 13 ذی الحج��ه وقتی مش��رکان عرب به خ��واب رفتند، حضرت پیامبر پیش از دیگران به همراه عباس عموی خود در عقبه حاضر شدند. چون ش��ب از نیمه گذشت مسلمانان یکی پس از دیگری ی

الم اس

رفمعا

ته رش

ی ناس

رش کا

طع مق

ژوهش پ

دانن-

ستافغان

از ای

شم ها

اتساد

یه رض

م

برخاس��تند و مخفیانه به سوی عقبه آمدند. عباس بن عبدالمطلب خاموش��ی را بر ه��م زد و درباره برادرزاده خ��ود چنین گفت: ای خزرجیان! ش��ما پشتیبانی خود را نس��بت به آئین محمد ابراز داش��ته اید، بدانید ک��ه وی گرامی ترین افراد قبیله خود می باش��د؛ تمام بنی هاش��م، اعم از مؤمن و غیرمؤم��ن دفاع از او را بر عهده خ��ود دارند ولی اکنون »محمد« جانب ش��ما را ترجیح داده و مایل است در میان ش��ما باشد، اگر تصمیم دارید که روی پیمان خود بایس��تید و او را از گزند دش��منان حفظ کنید، او می تواند در میان شما زندگی کند و اگر در لحظات سخت قدرت دفاع از او را ندارید، هم اکنون دس��ت از او بردارید و بگذارید او در میان عشیره

خود با کمال عزت و مناعت و عظمت به سر برد.رسول خدا به طور مخفیانه به یثرب هجرت کردند و عباس در مکه ماند در جنگ بدر به همراه مشرکان به جنگ آمد و در همان نبرد اس��یر ش��د، و با پرداخت فدیه آزاد شد. در همان زمان اسالم آورد و به مکه بازگشت. پس از آن تا زمان فتح مکه بعنوان نیروی اطالعات��ی ایفای نقش می کرد و هرگاه مش��رکان قصد جنگ با

پیامبر را داشتند با فرستادن نامه خبر می داد.

پیک سریعب��اس نام��ه ای به خط و امض��اء و مهر خود نوش��ت و آن را به ش��خصی از قبیله »بنی غفار« س��پرد و تعهد گرف��ت که نامه را ظرف 3 روز به پیامبر برساند. قاصد هنگامی نامه را رساند که رس��ول اهلل در باغ های خارج شهر به س��ر می برد، وی پس از

دین در اجتماع

151

عرض ادب نامه سربس��ته را بدست حضرت داد. پیامبر نامه را قرائت فرمود ولی از درون آن به یاران خود چیزی نگفت!

محبت حضرت نسبت به عمویش عباسحضرت رسول عباس عموی خود را گرامی می داشت و مورد محبت ایش��ان بود و بارها محبت خود را نسبت به عمویش ابراز

می داشت.

فتح مکهاردوی باش��کوه اس��الم تا چن��د کیلومتری مکه پیش��روی کرده بود، ولی پیامبر تصمیم داش��ت که مک��ه را بدون درگیری و

خونریزی فتح کند و دشمن به قید و شرط تسلیم شوند.از جمله عواملی که برای این هدف عالوه بر مس��أله »استتار« و »اصل غافلگیری« کمك شایانی نمود این بود که عباس عموی رسول خدا بعنوان خیرخواهی برای قریش بسوی مکه رفت و

ابوسفیان را به اردوگاه اسالم آورد.سران قریش بدون کمك ابوسفیان قادر به تصمیم گیری درست نبودند. زمانی که ابوس��فیان در مقابل عظمت و قدرت بی س��ابقه پیامبر اس��الم سرتس��لیم فرود آورد و ابراز ایمان نمود، پیامبر خواس��ت از وجودش ب��رای ارعاب مش��رکان، حداکثر اس��تفاده را نمای��د. بدین ص��ورت به عباس امر فرمود که ابوس��فیان را در تنگنای دره بازداشت کند تا واحدهای ارتش نو بنیاد اسالم با تمام

تجهیزات و ساز و برگ خود در برابرش رژه روند و او در روز روشن شاهد قدرت نظامی اسالم باشد. پس از

اینکه ابوس��فیان لشکر عظیم اسالم را مشاهده نمود و به مکه بازگشت 3 روز با کسی سخن نگفت و در حیرت قدرت اس��الم مانده بود، باالخره پس از 3 روز مشرکان را به تسلیم

شدن فرا خواند.در این وقت عباس جهت استقبال از رسول خدا به بیرون مکه رفت و در هنگام فتح

و ورود مس��لمین به شهر ایشان را همراهی نم��ود. پس از این واقعه عب��اس یاری خود را

نس��بت به پیامبر و اسالم آش��کار نمود و در

جنگها دوش��ادوش حض��رت می جنگید چنانک��ه در جنگ حنین شجاعتی وصف ناشدنی از خود نشان داد.

جنگ حنینوقتی س��پاه رس��ول خدا از ترس دش��من پا به فرار گذاشته بودند ،عباس بن عبدالمطلب به همراه امیرالمؤمنین حضرت علیفضل بن عباس، اس��امه و ابوسفیان بن حارث لحظه ای از پیامبر غفل��ت نورزیده و نگاهبان جان ایش��ان بودن��د. همراه او حرکت می کردند. پیامبر در این وقت به عباس که صدایی رس��ا داش��ت دس��تور داد ت��ا مس��لمانان گریخت��ه را صدا زدند. عب��اس چنین ندای��ی در داد و گف��ت: ای گروه انصار ک��ه پیامبر را یاری کردید و ای کس��انی که در زی��ر درخت رضوان با پیامب��ر بیعت کردید کجا می روید؟ پیامبر اینجاس��ت! ندای عباس به گوش آنها رسید و غی��رت دینی آنه��ا را تحریك کرد. فورا همگ��ی گفتند: لبیك! لبیك! و دلیرانه به س��وی پیامبر بازگشتند، ندای پیاپی عباس که س��المت رس��ول خدا را نوید می داد موجب شد که دسته های ف��راری با ندامت و پش��یمانی بازگردند. صفوف خ��ود را در برابر دشمن منظم و مستحکم کردند. پیامبر برای از بین بردن لکه ننگ فرار یارانشان دس��تور به حمله عمومی داد. در اندک زمانی دش��من را عقب نش��ین کرده و مجبور به فرار س��اختند. صدای رسای عباس بن عبدالمطلب تأثیر بسزایی در این پیروزی بزرگ به امیرالمؤمنین علی داشت. عباس پس از رحلت پیامبر

نیز یاری نمود.س��رانجام در اواخر عمر خود دچار نابینایی شد و در س��ال 32 هجری قمری در شهر مدینه دیده از جهان فرو بس��ت. او را در قبرس��تان بقیع به

خاک سپردند. روحش شاد

منابع:1. سبحانی، جعفر، فروغ ابدیت جلد 1 و 2، حوزه علمیه، 8

مهر 1351 شمسی، 21 شعبان 1392 قمری. 2. جزری، ابن اثیر، اس��دالغابه فی معرف��ۀ الصحابه، ج 3،

بیروت دارالمعرفۀ بیروت، 1430 قمری 3. االمین، محس��ن، اعیان الش��یعه، ج 7، بیروت انتش��ارات

دارالمعارف للمطبوعات، 1419 قمری 4. قمی، ش��یخ عباس، س��فینۀ البحار، ج 6، داراالس��وه للطباعه و

النشر، 1414 قمری

161

حیات ابوطالباو 75 س��ال قب��ل از بعثت )35 س��ال پیش از تولد پیامبر اسالم( در مکه، در خاندان بزرگ قریش دیده به جهان گشود. پدرش عبدالمطلب و مادرش فاطمه بنت عمربن عائذ بن عمران بن مخزوم اس��ت. نام او را عبدمناف گذاشتند و نظر به اینکه نام نخس��تین فرزندش طالب ب��ود، او را ابوطالب نامیدن��د، که به همین کنیه اش مش��هور اس��ت. او برادر تنی عبداهلل است و مادر ه��ر دو فاطمه بن��ت عمربن عائذ

مخزومیه است.1 س��الها بود که جهل و بت پرستی چون شبی تاریك آسمان مکه را تیره و تاریك کرده بود. تنها از کعب��ه و خانه هایی چند که مردمانی از تب��ار ابراهیم خلیل اهلل در آنجا زندگی می کردند، انواری به آس��مان باال می رفت. ابوطال��ب در یکی از همین

خانه ها به دنیا آمد.ابوطال��ب مانند اغلب خاندانش پیش��ه تج��ارت را انتخ��اب کرد و از ای��ن راه به کسب درآمد پرداخت. در جوانی به مراتب عالی درایت و کمال دس��ت یافت تا آنجا که قریش��یان او را برای ح��ل اختالفات خود حکم قرار می دادند. وی به سخاوت و گش��اده دس��تی نیز ش��هرت داش��ت و دیگران را از آنچه کسب می کرد، بهره مند می س��اخت هر چند خ��ود زمانی گرفتار و تنگدست ش��د، اما چشمه جود و بخشش

هرگز در وجودش خشك نشد.2

ابوطالب سرپرست رسولعب��داهلل، پدر حضرت محمد قبل از تولد ایش��ان در ش��هر مدینه وفات یافت و عش��ق و عالقه بس��یار عبدالمطلب به فرزندش عبداهلل، به سبب فضایل و اخالق

یثحد

وم عل

ن وقرآ

سیر تف

شتهد ر

رشی ا

ناسرش

کاطع

مقژوه

ش پ-دان

انست

پاک از

دیرآبا

جعفرا

زه

دین در اجتماع

حس��نه او به فرزندش محمد منتقل شد. او اموری را راجع ب��ه محمد یافته بود و پی به شخصیت و عظمت او برده بود. به همین سبب عبدالمطل��ب هنگام وفات درباره اش به ابوطالب سفارش کرد. چون او سید بنی هاشم و بزرگترین فرزند ابوطال��ب و از طرفی مانند عبدالمطلب بر

دین حق بود.3

شبهه ایمان ابوطالب برخ��ی از معاندی��ن ب��ه بهانه ی ع��دم اقرار لفظی ابوطالب به ش��هادتین، او را کافر و سزاوار عذاب می دانند. معاندین می خواهند از ریش��ه با پ��در امامت برخورد کنند و ب��ه مقام واالی امام عل��ی و ائمه معصومی��ن لطمه وارد

کنند.

دالیل ایمان حضرت ابوطالب - حمایت ابوطالب از پیامبر اس��الم در اولین

مجلس اظهار اسالم - ایمان ابوطالب بسان ایمان اصحاب کهف

از امام جعفرصادق روایت ش��ده اس��ت که فرم��ود: »ابوطالب ، چون داس��تان اصحاب کهف اس��ت که ایمان را پنهان نمودند و شرک را ظاهرکردند، و به این سبب خدا ایشان را دوم

رتبه مزد داد«. - پیامبر او را هدایت شده می داند.

حضرت باقر فرمود که: »ابوطالب کسی را به خدمت رسول خدا فرستاد و او را طلبید، و چون پیغمبر داخل شد، در آن حجره غیر از الم مش��رک کسی را ندید. پس فرمود که: »الس

علی من اتبع الهدی «؛

رحلت ابوطالب با ایماناز امام باقر روایت شده: ]ابوطالب فرزند

عبدالمطلب باایمان از دنیا رفت و...[.4 - فرمان پیامبر به غسل، تکفین و تدفین ایشان - امر خدا بر خروج از مکه بعد از وفات ابوطالب

پی نوشت:1. ابوطال��ب حامی پیامبر، عبدالحس��ین امینی، ترجمه حس��ن

شفیعی شاهرودی، ص 4-32. قرآن و حدیث، فرهنگ کوثر، حضرت ابوطالب تندیس ایمان،

اشرف آشوری، ش 20، آبان 1377. 3. تاریخ پیامبر اسالم، شیخ عباس صفایی حایری، ص 183

4. ابوطالب حامی پیامبر، عبدالحسین امینی، ص 21

حامی پیامبر

171

میسال

ف اعار

و مث

حدی و

آن قر

وم عل

شتهی ر

ناسرش

کاطع

مقژوه

ش پ دان

ن-ستا

فغاناز ا

ی هد

ه زاطم

فا

غیبت حضرت بقیۀ اهلل االعظم)عج( از جمله مباحث کالمی است که بزرگان و اندیشمندان دینی در آن وادی، قلم زده و س��عی واف��ر نموده اند تا برخی از حقایق پشت پرده را با ظرافتی خاص بازگو کنند و

مردم را با آن آشنا سازند.در ای��ن نوش��تار به ص��ورت خالصه ب��ه برخی

از فلس��فه های غیب��ت - با عنایت ب��ه روایات- می پردازیم:

1( سری از اسرار الهی یکی از اس��رار الهی که حکمت آن بر بندگان

معلوم نیست غیبت حضرت مهدی)عج( می باشد. زمانی که آن حضرت ظهور کند، فلس��فه آن روش��ن خواهد شد. در این مورد از پیامبر اکرم روایت شده که فرمودند: یا جابر! ان هذاالمر من امر اهلل و سر من سر اهلل، مطوی عن عبادة. )مجلسی،1427ق،

ج13، ص45.(

2( امتحان و آزمایشیکی از سنت های الهی امتحان و آزمایش است که به وسیله آن افراد با ایمان و سست ایمان از هم بازشناخته شده و ظاهر و باطن

مردم آشکار می گردد. امام هفتم امام موس��ی بن جعفر در این باره فرمودند: انما هی محنۀ اهلل- عزوجل- امتحن بها خلقه؛ غیبت مایه افتخار است ک��ه خداوند به وس��یله آن خلقش را آزمای��ش می کند. )محمد بن

یعقوب کلینی،1407ق، ج1 ص336.(

3( محفوظ ماندن از بیعت با ستمکاران زمانهدر برخی از روایات اس��المی آمده است که علت و فلسفه غیبت امام مهدی)عج( این است که آن حضرت با وجود غیبت از بیعت های طاغوت زمانه آزاد می شود و هیچ تعهدی نسبت به کسی به عهده

نخواهد داشت. امام سجاد در این زمینه فرمودند: و لتعیین الحد فی عنقه

بیعۀ. )مجلسی، 1427ق، ج 13، ص77.(

فلسفه غیبت

4( حفظ جان امام مهدیخداوند به وس��یله غیبت امام زمان)عج(، جان ایشان را از ش��ر دشمنان حفظ نموده اس��ت. چرا که اگر امر غیبت امام مهدی)ع��ج( مطرح نبود، معتمد عباس��ی که به خون آن حضرت تشنه بود، امام مهدی)عج( را نیز مانند پدران بزرگوار آن حضرت، به

شهادت می رساند و زمین را از حجت خداوند خالی می کرد.

5( آمادگی جهانیظهور حض��رت مهدی)عج( ب��ه عنوان خاتم االوصی��اء و منجی بش��ریت و کس��ی که در کره زمین دین اسالم را بر تمامی دین ها پیروز می گرداند، نیازمند زمینه س��ازی و آمادگی جهانی اس��ت. از این رو جهان باید زمینه این پذیرش را داش��ته باش��د تا این هدف واال محقق شود، بنابراین می توان فقدان آمادگی جهانی را یکی از

فلسفه ها و حکمت های غیبت امام مهدی)عج( برشمرد.ب��ه امید روزی که تمامی موانع از س��ر راه ظهور حضرت حجت برداش��ته شده و جهان آماده پذیرش حکومت حق گردد و در زمین مدینه فاضله و گویی بهشت برین گردد و جانشینان بر حق الهی بر

منصب حکومت بنشینند و به عدل و داد حکم نمایند.1

پی نوشت:1. رک: محم��د ب��ن یعقوب کلینی، اصول کافی، دار الکتب اس��المیه، 1407 ق؛ ابراهیم

امینی، دادگستر جهان، انتشارات شفق،1383؛2. زمانی، احمد، اندیش��ه انتظار، شناخت امام عصر و چگونگی حکومت جهانی، مؤسسه

کتاب )مرکز چاپ و نشر تبلیغات اسالمی(؛3. پیشوایی، مهدی سیره پیشوایان، مؤسسه تحقیقاتی و تعلیماتی امام صادق، 1375؛ 4. مجلسی، محمد تقی، بحاراالنوار، احیاء الکتب اسالمیه، 1427 ق؛ ابن ابی زینب، الغیبه

نعمانی، نشر صدوق، 1397ق.

181

دین در اجتماع

والیت تکوینی

پس از کنار رفتن ابرهای تیره و تار، خورش��ید جهان افروز رخ می نماید و چش��مان منتظر دش��ت و دمن را روش��نی می بخشد. آری پس از مبارزه ای فراگیر با فس��اد و تباهی، نوبت به اس��تقرار حاکمیت دادگری می رسد. حکومتی که در آن سهم هر پدیده ای به مقتضای حق و انصاف داده شده و در ساحت آن بشر به تمامی

آرمان های فراموش شده خود دست می یابد.

اهداف حکومتهدف از آفرینش مجموعه بزرگ هس��تی، کمال و نزدیکی هر

چه بیشتر انسان به منبع همه کماالت یعنی حضرت حق تعالی می باش��د و برای نیل به این آرمان بزرگ، باید ابزار و وسائل آن فراه��م گردد، حکومت جهانی امام عصر)عج( در پی فراهم آوردن اسباب مقرب الی اهلل و برداشتن موانع از این مسیر است. اهداف حکوم��ت امام دوازدهم)ع��ج( در دو محور رش��د معنوی و اجرای

عدالت و گسترش آن قابل طرح است.

1( رشد معنویحکوم��ت آخرین ذخیره الهی در راس��تای زنده س��اختن این بخ��ش از وجود انس��ان گام برمی دارد و برای جان بخش��یدن به این مرده مردار گش��ته تالش می کند تا طعم ش��یرین حیات واقعی و زندگی حقیقی را به آدم های مس��جود مالئك بچشاند و ب��ه همگان یادآوری کن��د که از ابتدا مقرر ش��ده بود آنان در چنان حیاتی تنفس کنند و عطر پاکی ها و خوبی ها را با مش��ام جان، استشمام کنند. چنانکه قرآن می فرماید: یا اهیا الذین آمنوا استجیبوال و للرسول اذا دعاکم لا حیییکم ...؛ ای گروه مؤمنان! آنگاه که خداوند و پیامبر، ش��ما را به س��وی آنچه ش��ما را زنده می کند می خوانند، آنها را اجابت کنید و به ندای آنها لبیك گویید.

)سوره انفال / آیه 24.(

2( عدالت گستریعدالت و دادگری از آش��کارترین ویژگی های امام مهدی)عج( اس��ت به گونه ای که در بعضی از دعاها به آن لقب گرفته است.

 امام عصر)عج(

191

اللهم و صل علی ولی امرک القائم الؤمل و العدل النتظر؛ خداوندا! به ولی امر خود درود فرس��ت همان که قیام کننده آرمانی و عدالت

مورد انتظار همگان است. )مفاتیح الجنان، دعای افتتاح(

برنامه های حکومتب��ا اس��تفاده از روایات فراوان��ی که درب��اره دوران حکومت امام مهدی)عج( موجود اس��ت س��ه محور عمده برنامه های آن حکومت

عبارتند از: برنامه های فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی.

الف( برنامه فرهنگی1. احیاء کتاب و سنت

2. گسترش معرفت و اخالق ام��ام باق��ر می فرماید: زمانی که قائم ما قیام کند دس��ت خود را بر سر بندگان خواهد نهاد و عقل های ایشان را جمع خواهد کرد و اخالق آنها را به کمال خواهد رس��اند. )محمد باقر مجلسی، مکتبه االسالمیه،1362، ج 52، ص236.( در پرتو حکومت حضرت مهدی)عج( بس��تر مناس��ب برای کمال عقلی و اخالقی بشر فراهم خواه��د آمد، از س��وی دیگر محیط آکن��ده از هدایت های قرآنی و

سنت های الهی آدمی را به سوی خوبی ها سوق می دهد.3. نهض��ت علم��ی: امام باق��ر می فرماید: در زم��ان امام مهدی)عج( به ش��ما حکمت )و دانش( داده می ش��ود تا آنجا که زن در درون خانه اش مطابق کتاب و س��نت پیامبر قضاوت می کند )همان، ص 352( و این حکایت از آگاهی و شناخت عمیق از آیات قرآن و روایات اهل بیت دارد زیرا که امر قضاوت امری دشوار

و سنگین است.4. مب��ارزه ب��ا بدعت: بدعت به معنی مخالف��ت با خدا و کتاب و پیامبر او و حاکم کردن هواهای نفس��انی و عمل کردن براس��اس تمایالت ش��خصی اس��ت، امام باقر در ضمن سخنی بلند در توصیف زمان ظهور آن حضرت فرمود: ... و ال یرتک بدعه إال ازاهلا و ال لسنته اال اقامها ...؛ هیچ بدعتی را وانگذارد مگر آن را از ریشه برکند و از هیچ سنتی نمی گذرد مگر اینکه آن را برپا خواهد فرمود.

)همان، ج 58، ص 11.(

ب( برنامه اقتصادیاز ش��اخصه یك جامعه س��الم این اس��ت که از منابع ثروت در جامعه به درستی استفاده شود و امکانات تولیدی و توزیعی در اختیار عده ای خاص نباش��د بلکه به همه قش��رها توجه کرده برای همه

امکان بهره گیری از سرمایه ها را فراهم کند.1. بهره وری از منابع: در زمان امام مهدی)عج( و به برکت حکومت حق او، آسمان س��خاوتمندانه می بارد و زمین بی دریغ بار می دهد. امام عل��ی در این باره می فرماید: و لو قد ق�ام قائمنا ال نزلت الس�امء فطرها و الخرجت االرض نباهتا؛ و چون قائم ما قیام کند، آس��مان باران می ریزد و زمین گیاه بی��رون می آورد. )همان، ج10، ص104( در زمان حاکمیت آخرین حجت حق همه زمین و امکانات آن در اختی��ار امام خوبان قرار می گیرد تا س��رمایه ای کالن برای

پی ریزی اقتصادی سالم فراهم شود.

میسال

ف اعار

و می

الم اس

المه ک

رشتی

ناسرش

کاطع

مقژوه

ش پ دان

ن-ستا

دو هن

ی از قم

مهفاط

2. توزی��ع عادالنه ثروت: در هم��ه اعصار افرادی که به ثروت عمومی چنگ انداخته و آن ثروت ها را در جهت منافع شخصی و گروهی به کار برده اند، وجود دارند. امام مهدی)عج( با اینان مقابله خواهد کرد و ثروت همگانی را در اختیار عموم خواهد گذاشت و

عدالت علوی را به همه نشان خواهد داد.3. عمران و آبادان��ی: در حکومت امام مهدی)عج( که امر تولید و توزیع ساماندهی می گردد همه جا به نعمت و آبادانی می رسد.

امام باق��ر: در توصیف روزگار امام مهدی)ع��ج( فرمود: در تمام زمین هیچ ویرانه ای نمی ماند جز اینکه آباد می گردد. )محمد بن علی ابن بابویه، موسسه نشر اسالمی، 1373، ج1، ص603.(

ج( برنامه اجتماعیدر حکومت دادگستر بزرگ عالم برای سامان بخشی اجتماع، برنامه هایی براس��اس تعالیم قرآن و سنت اهل بیت در نظر گرفته شده است که به سبب اجرای آنها، محیط زندگی زمینه ای

آماده برای رشد و تعالی افراد خواهد بود. 1. احیاء و گسترش امر به معروف و نهی از منکر: همان امری که به س��بب آن همه واجبات الهی اقامه می گردد و واگذاش��تن آن عامل اساس��ی در هالکت و نابودی خوبی ها و رشد و زیادی

بدی ها در اجتماعات بوده است.2. مب��ارزه با فس��اد و رذائ��ل اخالقی: نه��ی از منکر یکی از ش��اخه های حکومت الهی است به طوری که جایی برای فساد و رذائل اخالقی در جامعه نماند و محیط زندگی از زش��تی ها پاک

گردد.3. اجرای حدود الهی: در حکومت امام مهدی)عج( تأمین نیازهای مشروع و معقول زندگی و اجرای عدالت اجتماعی راه را بر فساد و تباهی می بندد، در این میان کس��انی اند که راه تجاوز به حقوق دیگران و زیرپا گذاش��تن احکام اله��ی را می پیمایند و چارچوب قانون را نمی پذیرند که باید با آنان به گونه ای شدید برخورد شود.1

پی نوشت:رک: حائری پور؛ محمد، یوس��فیان، مهدی، باالدستیان، محمد امین، نگین آفرینش،

بهار 1388؛ مجلسی، محمد باقر، بحاراالنوار، مکتبه االسالمیه، 1362؛

ابن بابویه، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمه، موسسه نشر اسالمی، 1373؛

201

مروری برزندگانی شریف

"حجر بن عدی"

مق��ام معظم رهبری)دامت افاضاته( در این خصوص فرمودند: "دش��من مي خواه��د با این کار )هتك حرمت مرق��د حجربن عدی(، آتش نزاع های ش��یعه و س��نی را تقویت کند؛ لیک��ن جامعه ای بزرگ شیعی، خانواده ی بزرگ پیروان اهلبیت نشان دادند که فریب این بازی را نمي خورند. برادران اهل سنت هم در بسیاری از نقاط این کار را محکوم کردند؛ آنها هم آگاهی و بینش خود را نشان دادند. این باید ادامه پیدا کند. این از آن قضایائی نیست که دو روز، سه روز، پنج روز، یك هفته، یك س��ر و صدائی در دنیا درس��ت کند،

بعد رها شود. )دیدار با دست اندرکاران انتخابات 1392/2/16(درباره زندگانی و نحوه تش��رف حجربن عدی بن معاویۀ بن جبله ب��ه دین مبین اس��الم و ویژگی ه��ای او چنین نوش��ته اند که: در نوجوانی همراه برادرش »هانی بن عدی« به حضور پیامبر اسالم ش��رفیاب شد و به آئین اسالم گرویدحجر به رغم کمي سن، جزو کبار و فضالي صحابه محس��وب مي شد. وي محضر پیامبر خدا را جز چند سال درک نکرد و پس از رحلت آن حضرت به علت اعتقادي که به نص و والیت امام علي داش��ت، همراه

قبیله خود »کنده« از بیعت با خلیفه وقت سرپیچید.در دوران سه خلیفه نیز چندان نقش و اثري از او در حیات سیاسي اجتماعي اس��الم جز یك مورد � در لش��کر کشي به جلوالء � که فرماندهي جناح چپ س��پاه مسلمین را بر عهده داشت و نیز فتح مرج عذرا در ش��ام گزارش��ي نیست .او در هر س��ه جنگی که در مدت خالف��ت امیرمؤمنان پیش آم��د، یعنی جنگ صفین، نهروان، و جمل، در رکاب آن حضرت شمشیر می زد! او در جنگ

فرمانده��ی صفی��ن قبیله خود »کنده« و در جنگ

نه��روان فرماندهی جناح چپ س��پاه علی را به عهده داشت. در زمان معاویه

به علت مقاومت حجر بن عدی در مقابل س��ب امیر المومنین، معاویه با ترفندی زیرکانه نقشه قتل حجر

بن عدی و یاران باوفایش را کشید.دس��تگیري حجر بن عدي با توجه به اعتبار مذهبي و سیاسي که در جامعه داش��ت کاري س��هل نبود و باید زیاد، مستمسکي قوي براي دستگیري و حتي قتل او مي یافت لذا بزرگان کوفه را جمع کرده و از آنان خواس��ت تا اتهام��اتي علیه او ارائه کنند؛ ایش��ان نیز نامه اي به مع�اویه تن��ظیم کرده و اتهاماتي را به حجر بستند ک��ه نظر زیاد را تأمی��ن ن�کرد لذا "زیاد" اتهامات زیر را ش��خصا

تنظیم کرد: 1. حجر پیمان خود با خلیفه را شکسته است.

2. به خلیفه دشنام مي دهد.3. مردم را به خلع خلیفه و پیمان شکني با او تحریك مي کند.

4. باعث ایجاد اختالف در جامعه شده است.5. حجر به خدا اعتقاد ندارد.

"زیاد" س��رانجام حجر و چهارده تن از ی��اران او را به همراه این شهادت نامه کذایي و مجعول که کفر حجر و یارانش را ثابت مي کرد به شام فرستاد. هفت نفر به وساطت بزرگان و مصلحان قوم خویش مورد شفاعت قرار گرفته و آزاد شدند. به حجر و هفت تن باقیمانده گفته ش��د تا با دش��نام دادن به علي� در مأل عام � ج��ان خود را نجات دهند. به روایت مس��عودي، حجر و یارانش گفتند به خدا س��وگند! ضربه هاي شمش��یر از آنچه که ما را بدان مي خوانید گواراتر و دیدار و لقاء خدا و رسول و وصي او بر ما

از داخل شدن در آتش بهتر است. آنگاه مأمور معاویه آنان را یکي پس از دیگري گردن زد. )در سال 53 هج��ري، حجر بن عدي یکي از صحابه و ش��یعیان فداکار و

شهید راه والیت

211

عالي مقام حضرت علي، به دس��تور معاویۀ بن ابي سفیان در » م��رج عذراء « در 36 کیلومتري ش��رق دمش��ق که امروزه در زبان محلي به » عدراء « معروف اس��ت. به ش��هادت رسید.( حض��رت علي به حجر فرموده بود: تو را چه مي ش��ود اگر به بیزاري و دشنام نسبت به من دعوت کنند؟ حجر پاسخ داد: به خدا س��وگند! اگر با شمشیر قطعه قطعه ام کنند و بسوزانند آن را

بر این کار ترجیح مي دهم.

حتك حرمت به مزار جناب حجر بن عدی با توجه به این که صحابی پیامبر در میان اهل سنت از احترام ویژه ای برخوردار هس��تند؛ اکنون این سوال مطرح می شود که آیا حجر بن عدی ازصحابه پیامبر نبود؟ پس چرا معاویه ایش��ان را به شهادت رساند و اکنون نیز به دست وهابیت به مرقد و مزار

آن بزرگوار جسارت می شود؟پاسخ این سوال را باید در تاریخ زندگانی حجر بن عدی جست و جو کرد. چهره حجر بن عدی در طول تاریخ اس��الم بس��یار روشن و نیکو اس��ت تا آنجا که مخالفین ش��یعه بارها در طول تاریخ زبان به س��تایش وی گشوده اند؛ در زمان حکومت معاویه قاضی شریح ب��ن ح��ارث در نامه ای به وی از حجر بن عدی س��تایش می کند و می گوید: »گواهی می دهم که حجر، مس��لمانی متقی اس��ت، در نم��از ثابت قدم اس��ت، صدقه می دهد، روزه را در ماه رمض��ان برپا می دارد و همیش��ه حج و عمره را برگزار می کند... و او واقعا مقام واالیی در اسالم دارد.« )بالذری، 4 222 صص الف،

ی الم

اسرف

معا و

غهبال

ج ال نه

شتهد ر

رشی ا

ناسرش

کاژوه

ش پ دان

ن-یرا

از االم

ش کخو

مه فهی

»ای گروه مردم بپرس��ید از من قبل از این که مرا از دست بدهید، صدای گریه مردم بلند شد، حجر ایستاد و شعری که در رثای امیر المؤمنین س��روده بود را خواند. امیرالمؤمنین چشمان خوی��ش را باز کرد ب��ه او فرمود: »چگونه خواهی بود زمانی که از ت��و بخواهند که از من ابراز برائت کنی؟ در آن هنگام چه خواهی گفت؟« حجر ش��جاعانه گفت: »واهلل یا أمی��ر المؤمنین لو قطعت بالسیف إربا إربا، واضرم لی النار و ألقیت فیها آلثرت ذلك علی البراءه منك«؛ به خدا س��وگند ای امی��ر المؤمنین اگر مرا با شمشیر تکه تکه کنند و مرا در آتش بیندازند آن مصیبت را ترجیح

می دهم از ابراز برائت نسبت به تو.در ای��ن هن��گام امیرالمؤمنین فرمود: »ب��ر تمامی کارهای خی��ر موفق باش��ی ای حج��ر و خداوند به تو از ط��رف اهل بیت پیامب��ر بهترین جزا را بدهد.« با نگاه دقیق به تاریخ زندگانی حجر می توان متوجه ش��د ارادت و محبت وی به امام علیهمراه با علم و معرفت بوده اس��ت ت��ا آن جا که از وی به عنوان مظه��ری برای مبارزه ب��ا بدعت های معاویه در ط��ول تاریخ یاد می ش��ود؛ این صحابه پیامبر س��مبلی اس��ت برای شهادت در راه اهل بیت، لذا تخریب بقعه شریف حجر کار ناتمام معاویه و یاران ش��قی او اس��ت. ش��هادت حجر در راه حفظ و پایه گذاری محب��ت علی در جامعه و شناس��اندن بدعت های معاویه در لع��ن علی مصداق این حدیث گرانقدر پیامبر اس��ت که ��عید کل فرمود: »این جبرئیل اس��ت که مرا خبر می دهد؛ أن السید من أحب علیا فی حیاته و بعد موته که سعید ��ع عید حق الس السو همه س��عادت و حقیقت سعادت کسی است که علی را در

زمان حیاتش و در زمان مرگش دوست بدارد.«

به بعد، طبری، 2، ص )137

در زمانی که اکث��ر مردم دچار فتنه بودند و س��ر تس��لیم در مقابل

حض��رت عل��ی ف��رود نمی آوردند، وی در براب��ر دس��تورات و مواع��ظ حض��رت

امی��ر المؤمنین خاض��ع بود و بع��د از موعظه حض��رت، خطاب ب��ه حضرت علی گف��ت: »یا أمیر

المؤمنی��ن نقبل عظتك و نتأدب بأدب��ك« موعظه تو را قب��ول می کنیم و به ادب تو متأدب می ش��ویم. )جواهر التاریخ -

الشیخ علی الکورانی العاملی - ج 2-ص 377 – 378(.همچنین زمانی که حضرت علی در محراب مس��جد کوفه ضربه شمش��یر می خورد، با حضرت عل��ی به خانه حضرت می رود، امیر المؤمنین در آخرین لحظات عمر ش��ریفش می فرمود:

221

الگوی عمیل در زندیگ بزراگن

محم��د بن عل��ی بن بابوی��ه1 معروف به )ش��یخ صدوق( در حدود سال 306 ق. در شهر )قم( متولد ش��د. که در مرکز ایران و 135 کیلومتری جنوب تهران قرار دارد ش��هری اس��ت آش��نا و از دیرباز به شهر دانش و اجتهاد ش��هرت داش��ته است. به نق��ل از مورخان در ح��دود هفتصد تن از محدثان بزرگ و روایت شناس��ان در این منطقه دفن شده اند و چه بسیار از بزرگانی که زادگاه و رش��د علمی آنان همین شهر

بوده است.

تبار درخشانیکی از معروف تری��ن خاندان های بزرگ که بیش از س��یصد س��ال در مرکز ایران دانشمندان نامور از آن برخاسته اند خاندان )بابویه( اس��ت ک��ه )ص��دوق( بزرگترین

شخصیت این خاندان به شمار می رود.)بابویه( جد اعالی صدوق اس��ت. اولین کسی که از این خاندان لقب )ابن بابویه( گرفت. پدر صدوق یعنی »علی بن حسین

بن موسی بن بابویه« است.پنجاه س��ال می گذش��ت که پدر ش��یخ ص��دوق فرزند نداش��ت. نام��ه ای به امام حضرت مهدی )عج( نوش��ت تا برایش دعا کن��د. یك مرد مطمئ��ن الزم بود تا به او نامه را ارس��ال کند تا زمان��ی که کاروان

قم به ع��راق می رفت. نامه را به دس��ت ابوجفعر2 داد تا مقصد برساند.

ابو جعفر می گوید من نامه او را به نماینده مهدی موعود )عج( رس��اندم و پس از س��ه روز به من خبر داد که حضرت برای )ابن بابویه( دعا کرد و در آینده نزدیك خداوند به او فرزندی خواهد داد که منشأ برکات زیادی خواهد شد.3 بسیاری از بزرگان قم نقل ش��د که علی بن حسین بن بابویه با دخت��ر عموی خود ازدواج کرد اما صاحب فرزند نش��د. نامه به دست شیخ ابوالقاسم حسین بن روح داد تا آن نامه را به حضرت ولی عصر)عج( بدهد و او دعا کند تا صاحب فرزند ش��ود. اما حضرت جواب داد که از این همس��ر صاحب فرزند نمی شوی ولی به زودی با کنیزی دیلمی4 ازدواج خواهی کرد ک��ه خداون��د از او دو فرزند فقیه به ت��و خواهد داد.5 پس از مدت��ی در ازدواج دیلمی خداوند )محمد( را به او عطا فرمود و سپس پسر دیگری به او داد و نامش را )حسین( نهاد. او بزرگترین و معروف ترین

شخصیت خاندان )بابویه( است.6

دوران تحصیلمحمد در س��نین کودکی فراگیری دانش دینی را نزد پدر آغاز کرد. مطالب را از پدر خ��ود )علی بن بابویه( آموخت و افزون بر آن مجالس و محافل درسی بزرگان علم و ادب حاضر می ش��د. برای درک محضر اساتید بزرگ و حدیث شناسان آن دوران

سفرهای علمی خود را آغاز کرد.

دین در اجتماع

231

اقامت در رییکی از حوادث مهم دوران زندگی ش��یخ صدوق روی کار آمدن سلسله ایرانی نژاد و ش��یعی مذه��ب آل بویه ب��ود که میان س��الهای 322- 448 هج��ری قمری بر بخش بزرگی از ایران و عراق و جزیره تا

مرزهای شمالی شام فرمان راندند.جنبش ه��ا، در میان ایرانی��ان که از پیش فرصتی می جس��تند تا خود را از بند ستم عباسیان برهانند، با ظهور دولت صفاریان و س��امانیان و زیادیان به اوج خود رسید. در اوایل س��ده چهارم قمری دیلمیان که هیچ گاه ب��ه اطاعت خلفا گ��ردن ننهادند جنبشهای دیگری در ش��مال ایران آغاز کردن��د. لش��گر محمدبن یاق��وت را که دوباره امارت اصفهان یافته و به مقابله با پسران بویه آمده بود، در هم شکست و به نزد علی بازگشت. گرچه علی سال بعد به همراهی برادرانش حسن و احمد برشیراز چیره ش��د و دولت مستقل خود را در آنجا پی افکند، مورخان فتح ارجان را آغاز پایه

گذاری دولت )آل بویه( دانسته اند .7

سفرهای علمیبا مطالعه و دقت در این بخش از زندگانی ش��یخ صدوق)ره( در می یابیم که عشق به جمع آوری احادیث در وجود ایش��ان موج می زده و برای رسیدن به این هدف از بلخ و بخارا تا کوفه و بغداد و از آنجا تا مکه و مدینه سفر کرده و به تمام مراکز اسالمی آن زمان شیعه و س��نی سرزده است.. به قصد زی��ارت امام رضا به مش��هد رفت و س��پس به ری بازگشت. سپس به بغداد مس��افرت کرد. در همان سال 354 وارد کوفه ش��د و از مش��ایخ آنجا استماع

حدیث کرد.

مقام علمیشیخ صدوق را نمی توان تنها یك محدث یا فقیه ی��ا اصولی نامید بلک��ه با نظر به گوناگون��ی تألیفات او و س��خنان عالمان دینی در وصف ایش��ان، ب��ه دامنه دانش

بیکران او پی خواهیم برد.

میسال

ف اعار

و من

زناات

طالعه م

رشتی

ناسرش

کاطع

مقژوه

ش پ دان

ش -الد

بنگ از

نته ج

یشعا

شاگردان صدوقاز میان ش��اگردان وی که س��ر آمد همه آنهاس��ت می توان دانش��مند بلن��د آوازه ش��یعه، محمدبن محمدبن نعمان معروف به "شیخ مفید" را نام برد. از بین شاگردان شیخ صدوق)ره( می توان این بزرگان را نیز نام ب��رد: برادر وی، حس��ین بن علی بن بابویه قمی، هارون بن موس��ی تلعکبری، حس��ین بن عبید اهلل غضائری، حسن بن

محمد مقی )مؤلف تاریخ قم(شیخ صدوق )ره( س��رانجام پس از عمری ت��الش، دعوت پروردگار خویش را لبیك

گفت. وفات او در شهر ری اتفاق افتاد.

فقیه امامیهاز برخ��ی که کسانی ن��ی ندگا زفقیه��ان را نگاش��ته اند

)ص��دوق( را از قلم انداخته

و او را در زمره فقه��ای نام��دار

نیاورده اند، ش��یعه ص��دوق در کتابهای

خ��ود از کت��اب معروف )م��ن ال یحض��ره الفقی��ه(

روایات را براس��اس مبانی فقهی خ��ود تنظیم کرده و در مقدمه آن نیز

نوشته است: )آنچه در این کتاب آورده ام به آن فتوا می ده��م( .8 بعد از وی به همین کتاب به مثابه نظریه های فقهی وی استناد کرده اند. بعالوه بس��یاری از رجال نویسان او را در زم��ره فقیهان آورده اند.9 صدوق در کتاب دیگر نویس��د: )بزرگ ما و فقیه ما و

آبروی شیعیان خراسان( .10

آثار صدوق شیخ طوس��ی در کتاب الفهرست نوشته اس��ت: وی )صدوق( نزدیك به س��یصد کتاب تألیف کرده اس��ت.11 نجاش��ی در کتاب )رجال( خود که بعد از فهرست شیخ نوشته شده، 198 کتاب صدوق را نام برده اس��ت.12 در این نوشته مختصر به معرفی اجمالی برخی از آثار صدوق)ره( می پردازیم. کتاب من ال یحضره الفقیه، کمال الدین و تمام النعمۀ، معانی االخبار، عیون اخبار

الرضا، خصال، علل الشرایع

241

س�وال: در چه مواردی باید به جای وضو و غسل تیمم کرد؟

امام خمینی)ره(: 1. پیدا نکردن آب2. مشقت بیش از حد

3. ترس از ضرر4. نیاز به آب برای حفظ جان

5. نیاز به آب برای تطهیر6. نداشتن آب مباح

7. نداشتن وقت برای وضو یا غسل.نکت�ه: مراج��ع عظ��ام از جمل��ه: آی�ت اهلل  آی�ت  العال�ی(،  خامنه ای)مدظل�ه  اهلل م�کارم ش�یرازی )مدظل�ه العال�ی(، آیت اهلل فاض�ل  اهلل  آی�ت  العال�ی(،  سیس�تانی)مدظله لنکران�ی)ره(، آی�ت اهلل بهج�ت)ره(، آیت اهلل زنجانی)مدظله العالی(، آیت اهلل صافی)مدظله العالی( کلیات مس��ئله فوق را در بحث تیمم قبول دارند. جزء اینکه آیت اهلل

سیستانی)مدظله العالی( به جای گزینه اول فرمودند: نداشتن آب.

سوال: مقدار جستجو برای آب باید به چه اندازه باشد؟امام خمینی)ره( و آی�ت اهلل خامنه ای)مدظله العال�ی(: در آبادی و ش��هرها تا وقتی که از پیدا ش��دن آب ناامید ش��ود. در بیابان و زمی��ن ناهموار 200 گام و در زمین هموار 400 گام باید به دنبال

آب برود.آیت اهلل بهجت)ره(: همین طور است اگر در یك طرف قسمتی

هموار و قسمتی دیگر ناهموار باشد.آیت اهلل مکارم ش�یرازی)مدظله العالی(: باید در هر طرف طبق

دستور خودش عمل نماید.آیت اهلل تبریزی )مدظله العالی(: اگر انس��ان در آبادی باش��د بنابر احتیاط باید برای تهیه آب وضو و غسل به قدری جستجو کند که

از پیدا شدن آن ناامید شود.آی�ت اهلل زنجانی)مدظله العال�ی(: اگر راه رفتن در برخی از اطراف آسان و در بعضی دیگر بسیار دشوار باشد باید در طرفی که آسان اس��ت به اندازه پرتاب دو تیر )که تقریبا 400 گام( و در طرفی که

دشوار است به اندازه پرتاب یك تیر جستجو کند.

زالل احــکامس�وال: آیا الزم است که انسان یقین کند آب برای او ضرر دارد

یا صرف احتمال دادن کفایت می کند؟امام خمینی)ره(: برای تیمم الزم نیس��ت یقین کند که آب برای او ضرر دارد، بلکه اگر احتمال ضرر هم بدهد و احتمال او در نظر مردم به جا باش��د که از آن احتمال ترس برای او پیدا ش��ود، باید

تیمم کند.آیت اهلل خامنه ای)مدظله العالی(: یقین به ضرر الزم نیست. صرف احتم��ال به ضرر کافی اس��ت به گونه ای ک��ه احتمال او در نظر

مردم به جا باشد.آیت اهلل مکارم ش�یرازی)مدظله العال�ی(: همین اندازه که خوف

ضرر داشته باشد کافی است وضو نگیرد و تیمم کند.آی�ات عظ�ام سیس�تانی)مدظله العال�ی( و اراک�ی)ره( و فاضل لنکران�ی)ره(: احتم��ال ضرر کافی اس��ت، نیازی ب��ه یقین ضرر نداریم، چنانچه احتمال او در نظر مردم به جا باشد و از آن احتمال

ترس برای او پیدا شود، باید تیمم کند.

س�وال: اگر در جس��تجوی آب نرود تا وقت نماز تنگ ش��ود و نمازش را با تیمم بخواند آیا نمازش صحیح است؟

ام�ام خمینی)ره(: اگر عم��دا نماز را به قدری ب��ه تأخیر بیندازد که وقت وضو و غس��ل نداشته باشد معصیت کرده ولی نماز او با تیمم صحیح اس��ت. گرچه احتیاط مستحب است که قضای آن را

به جا آورد.آی�ت اهلل خامنه ای)مدظل�ه العال�ی(: معصیت ک��رده ولی نماز او با

تیمم صحیح است.آیت اهلل مکارم ش�یرازی)مدظله العالی(: اگر عمدا به جستجوی

آب نرود معصیت کرده، ولی نمازش با تیمم صحیح است.آیت اهلل سیستانی)مدظله العالی(: در صورتی که اگر می رفت آب

پیدا می کرد، معصیت کرده است.آیت اهلل زنجانی)مدظله العالی(: نمازش صحیح است و الزم نیست آن را با وضو دوباره بخواند هر چند به جهت عدم جس��تجوی آب

معصیت کرده است.آیت اهلل فاضل لنکرانی)ره(: اگر در جستجوی آب نرود تا وقت ول

اص و

فقهوه

گرتاد

اسی-

نویهوا

ی آضای

را رزه

تی��مم

دین در اجتماع

251

نماز تنگ شود معصیت کرده ولی نمازش با تیمم صحیح است.

سوال: تیمم بر چه چیزهایی صحیح است؟ام�ام خمینی)ره(: تیمم بر خاک، ریگ، اقس��ام س��نگ ها مانند: سنگ سیاه، سنگ مرمر، سنگ گچ، سنگ آهك، گل پخته مانند

آجر و کوزه صحیح است.آی�ت اهلل خامنه ای)مدظله العالی(: تیمم ب��ر چیزهایی مثل خاک، گچ، س��نگ صحیح اس��ت و بدون آنها بر روی زمین هم ش��رط

نیست )مثل اینکه به دیوار چسبیده باشد(.آیت اهلل اراکی)ره(: بر گل پخته مثل آجر و کوزه هر چند کوبیده

شود و نرم گردد صحیح نیست.آی�ت اهلل ن�وری همدانی)مدظله العال�ی(: بر گل پخته مثل آجر و

کوزه و همچنین بر گچ و آهك پخته صحیح نیست.آیت اهلل فاضل لنکرانی)ره(: احتیاط واجب آن است که بر گچ

و آهك پخته هم تیمم نکند.آی�ت اهلل صافی)مدظل�ه العال�ی(: تیمم بر خ��اک و ریگ و کلوخ و سنگ صحیح اس��ت ولی احتیاط مستحب آن است که اگر تیمم بر خاک ممکن باش��د بر چیز دیگر تیمم نکند و اگر خاک نباش��د با ریگ و اگر ریگ نباش��د با کلوخ و چنانچه کلوخ نباشد با سنگ

تیمم نماید.آیت اهلل سیس�تانی)مدظله العالی(: اگر خاک نباشد با ماسه نرمی ک��ه خاک ب��ر آن صدق می کن��د و اگر ممکن نباش��د با کلوخ و

چنانچه ریگ و کلوخ هم نباشد با سنگ تیمم نماید.آیت اهلل مکارم ش�یرازی)مدظله العال�ی(: تیمم بر چند چیز جایز است: خاک، شن، ریگ، کلوخ و سنگ، به شرط اینکه پاک باشند

و مختصر غباری الاقل بر آنها باشد.آی�ت اهلل زنجانی)مدظله العالی(: در حال اختیار باید تیمم بر خاک یا چیزهایی که از زمین بوده و پودر ش��ده مانند سنگ و گچ پودر ش��ده صورت گیرد. تیمم به گچ و آهك پخته و آجر پخته و پودر

شده در حال اختیار جایز است.

سوال: اگر اعضای تیمم پاک نباشد حکمش چیست؟آی�ت اهلل خامنه ای)مدظل�ه العال�ی(: احتیاط آن اس��ت در صورت

امکان پیش��انی و پشت دست ها پاک باشد اگر فردی نتواند محل تیم��م را تطهیر نماید بدون آن تیمم نماید. هر چند بعید نیس��ت

طهارت در هر صورت شرط نباشد.آیت اهلل صافی)مدظله العالی(: در تیمم باید بنابر احتیاط پیش��انی و

کف دست ها و پشت دست ها پاک باشد.آیت اهلل مکارم ش�یرازی)مدظله العالی(: بنابر احتیاط واجب باید

اعضای تیمم و کف دست ها پاک باشد.آی�ت اهلل فاض�ل لنکران�ی)ره(: در تیمم باید پیش��انی و کف دس��ت ها و پشت دست ها پاک باشد و اگر کف دست نجس باشد و نتواند آب بکش��د باید با همان کف دست نجس تیمم کند. ولی اگر نجاست کف دس��ت مسری باشد در این صورت باید با پشت

دست یا ذراع تیمم نماید.آی�ت اهلل بهجت)ره(: در تیمم باید پیش��انی و کف دس��ت ها و پشت دست ها پاک باشد و اگر کف دست نجس باشد و نتواند آن را آب بکش��د باید با همان کف دست نجس تیمم کند، و احتیاط واجب در این اس��ت که اگر روی دس��ت نجس نیست هم با کف

دست و هم روی دست تیمم نماید.آیت اهلل سیس�تانی)مدظله العالی(: در تیمم الزم نیست پیشانی و

کف دست ها و پشت دست ها پاک باشد اگر چه بهتر است.آیت اهلل تبریزی )مدظله العالی(: در تیمم بنابر احتیاط اس��تحبابی

باید کف دست ها و پشت دست ها در صورت تمکن پاک باشد.1

پی نوش��ت: رک: محمد حس��ین بنی هاشم خمینی، توضیح المس��ائل مراجع مطابق با فتوای نوزده نفر از مراجع معظم تقلید، انتش��ارات اس��المی، 1384؛ محمدحسین فالح زاده، آم��وزش احکام، نش��ر المصطف��ی، 1386 محمد فاضل موحدی لنکرانی، رس��اله توضیح المس��ائل، چاپ حمید، 1372؛ س��ید علی خامنه ای، رس��اله اجوبه االستفتاءات،

انتشارات بین المللی الهدی، 1389.

261

ی الم

اسالم

ه کرشت

شد ی ار

ناسرش

کاطع

مقژوه

ش پ دان

ن-ستا

فغاناز ا

ی مید

ه حدیق

ص

یکی از جلوه های ادراک قوی و آزمون های س��عدی در زندگی، مردم شناسی و معرفت وی به روحیات افراد بشر است. )گلستان،

ص 25، 1368(حش��ر و نشر سعدی با انواع اشخاص و تأمل در رفتار و خلقیات آنان موجب ش��ده، که س��عدی از طبقات مختلف مردم س��خن گوید. )گلس��تان، ص27، 1368( و از خالل خاطرات و حکایاتی که س��عدی به قلم آورده معلوم می ش��ود که سعدی تا چه حد با انواع مردم معاش��رت کرده و از طرف تفکر و س��لیقه ها و عوالم ایشان آگاهی داشته است و در نتیجه این انس و آمیزش است که از مردم گوناگون سخن می رود و گوشه هایی از واقعیت دنیای آنان را به تفصیل یا با جمال و گاه بصورت اش��اره ای زود گذر بیان می کند. )گلستان، ص 29، 1368(. از همین روی پنجمین باب از گلس��تان سعدی با 21 حکایت به این موضوع اختصاص یافته است. )گلستان، شرح اثنی عشری،ص 78، 1378( سعدی دوران جوانی را با عشق همراه و آن را برای همه الزم و طبیعی می داند و حتی از آن پارسا که عاشق می شود، دفاع می کند و می

گوید. )گلستان، شرح اثنی عشری، ص78، 1378( هر کجا سلطان عشق آمده نماند

قوت ب��ازوی تق��وا را محلحکایت های شیرین گلس��تان در هر زمان خواندنی و دل انگیز اس��ت و در باب عش��ق و جوانی، حقیقی و همیشگی می نماید.

)گلستان، شرح اثنی عشری، ص 79، 1378(در حکایت��ی س��عدی جوان��ی را پن��د می ده��د و درب��اره او می نویسد:»پس از لذت نای و نوش، این سخن در گوش نیاورد و بر قول من اعتراض کرد.« )گلستان، تصحیح یوسفی، ص39(

جایی دیگر س��عدی به جوانی اسراف پیشه می گوید:»دخل آب روان است و خرج آسیایی گردان یعنی خرج فراوان کردن مسلم کس��ی راس��ت که دخل معین دارد.« آنگاه بی توجهی وی را به نصایح خود چنین تصویر می کند:»دیدم که...دم گرم من در آهن

سرد وی اثر نمی کند.« )گلستان، تصحیح یوسفی،ص41(س��عدی ویژگی های جوانی را اینگون��ه توصیف می کند. )ملك

محمودی، مجله گلبرگ ص96(1.جوان تابع احساسات است:

حذر کن ز پیران بسیار فن مترس از جوانان شمشیر زن

فرهنگ و ادب

از نگاه

ندانند دستان روباه پیر جوانان پیل افکن شیرگرکه کار آزموده بود سالخورد ز تدبیر سپر کن بر مگرد

جوانان به نیروی و پیران به رأی در آیند بنیاد رویین ز پای2. تبل��ور روحیه عصیان و خود محوری و در نتیجه بی مهابایی

به نزدیکان:دل دردمندش به آذر تبانت جوانی سر از رأی مادر تبانت

که ای است مهر فراموش عهد چو بیچاره شد،پیشش آورد عهد

که شب ها ز دست تو خوابم نبرد نه گریان و درمانده بودی و خرد

مگس راندن از خود مجالت نبود نه در عهد نیروی حالت نبودکه امروز ساالر و سر پنجه ای

تو آنی که از یك مگس رنجه ای س��عدی همچنین جوانان را این گونه پند و اندرز می دهد. )ملك

محمودی، مجله گلبرگ ص96(

1. بکارگیری پند و اندرز رهروان راه و سالکان طریق:که بسیار گرم آزمودست و سرد خردمند باشد جهان دیده مرد

زگفتار پیران نپیچند جوانان شایسته بخت ور

2. بکارگیری نیرو و شور جوانی در راه رشد و تعالی خود:که فرد جوانی نیاید ز پیر جوانا ره طاعت امروز گیر

بدانستم اکنون که در باختم من آن روز را قدر نشناختم

3.گذران شایس��ته دوران جوانی برای رهایی از غم و اندوه زوال ناپذیر در پیری:

به شیرینی از وی توانند برد چو نشناسد انگشتری طفل خردبه لهو و لعب زندگانی برفت دریغا که فصل جوانی برفت

ز حق دور ماندیم و غافل شدیم دریغا که مشغول باطل شدیمکه آب روان باز نماید بجوی نشاط جوانی ز پیران مجو

منابع- سعدی، مصلح بن عبداهلل، گلستان، تصحیح و توضیح غالمحسین یوسفی، تهران،

خواندنی، 1368، چاپ نهم، استاد- مجله گلبرگ، اردیبشت 1387،شماره 98، هاجر ملك محمودی، ص 96

271

روزی م��رد فقیر و درمانده ای نزد پیر عارفی رفت و از او برای گش��ایش کار خود طلب ذکر کرد. درویش ب��ه او ذکر یا اهلل را ی��اد داد و گفت: این ذکر را روزی

صد بار بگو.

از زم��ان گفتن این ذکر، مرد ه��ر روز درمانده تر و پریش��ان تر می ش��د و هر روز به نزد ع��ارف می آمد و پریشانی خود را شرح می داد. مرد عارف نیز تعداد ذکر را زیادت��ر می ک��رد و توصیه می نمود ذک��ر را دو برابر بگوی��د... تا ای��ن که باالخره کار مرد به جایی رس��ید ک��ه از فش��ار ناتوانی و درماندگی از ش��هر فرار کرد و به بیابان گذاش��ت و به کاروان سرایی پناه برد از قضا کاروان سرا متعلق به دزدانی بود که اموال دزدی خود را به آن جا می آوردند و در آن جا مخفی کردند. آن ها ب��ه تصور اینکه او از جاسوس��ان حاکم اس��ت او را به ستونی بستند و قرار ش��د او را بکشند. مرد بی چاره از ناچ��اری و ترس با همه قدرت فری��اد برآورد: یا اهلل از صدای بلند مرد، مأموران حکومت متوجه کاروان س��را

شدند و تمام دزدان را دست گیر کردند.

ی الم

اسرف

معاته

رشی

ناسرش

کاطع

مقژوه

ش پ دان

ن-ستا

فغاناز ا

ی سین

ه حدیق

ص

ذکــر آخـر

آن مرد از مرگ نجات یافت و به دس��تور حاکم، وظیفه نگهبانی از کاروان سرا؛ راه ها و روستاهای آن حوالی را به عهده گرفت. در همین حال مرد متوجه ام��وال دزدان ش��د که در ته چاهی در کاروان س��را پنهان کرده بودند حاکم ام��وال را نیز در اختیارش گذاش��ت و به او بخش��ید. چند سالی گذشت تا این ک��ه روزی گذر آن مرد به مرش��د و عارف پیر افتاد و به حضورش ش��تافت و سرگذشت خود را برای او حکایت کرد. مرشد عارف وقتی ماجرا را شنید گفت: من از همان اول »یا اهلل« آخر تو را می خواس��تم و

گرنه بقیه آن ها لقلقه ی زبان بود.

دیدی که یکی از آن »یا اهلل« ها چطور به دادت رسید. اگر همه را مثل آخری می گفتی، چه می شد!

281

http://www.pajoohyar.ir»پژوهی��ار« اولین نرم اف��زار رایگان مدیریت اس��تناددهی متن باز فارسی زبان است که بر پایه نرم افزار زوترو طراحی شده است. این نرم افزار محققان و پژوهش��گران را در امر پژوهش و مستند سازی

نتایج پژوهشی یاری می کند.پژوهیار، ابزاری پژوهش��ی و قدرتمند اس��ت که به کاربران کمك می کند تا گردآوری، س��ازماندهی و تجزی��ه و تحلیل منابع علمی خ��ود رابه آس��انی انجام دهند و س��پس با تکیه ب��ر آن بتوانند به نحو مناسبی و بر اساس ش��یوه نامۀ استناددهی مورد نظر خود، به مستندسازی حاصل پژوهش خود در قالب کتاب، پایان نامه و مقاله

بپردازند.ای��ن ن��رم اف��زار دارای قابلیت های بس��یاری از جمل��ه ذخیره و طبقه بندی اطالعات، یادداش��ت گذاری، اس��تفاده از برچسب های مختلف، جس��تجوی اطالعات ذخیره ش��ده و... اس��ت. همچنین پژوهیار پیوند محکمی با منابع برخط )online( دارد، به گونه ای که هنگام جس��تجو و بازیابی اطالع��ات از کتاب، مقاله، صفحات وب، تصاویر و ده ها قلم دیداری و ش��نیداری دیگر، پژوهش��گر به طور خودکار می تواند منابع خود را در نرم افزار ذخیره کند و سپس برای اس��تناددهی از این منابع با شیوه های مختلف استناددهی به این اقالم متنوع اطالعاتی در متن در حال نگارش خود اقدام نماید.این نرم افزار از س��وی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اس��المی )نور( و براس��اس نیاز س��ه زبانه و تلفیقی کاربران منابع پژوهشی

فارسی، عربی و انگلیسی طراحی و ارائه شده است. چشم انداز• امکان همزمان سازی )استفاده همزمان از کتابخانه شخصی خود

در پژوهیار در مکان های مختلف• امکان استفاده از گروه ها و عضویت در گروه های بحث موضوعی

• افزوده شدن پایگاه های فارسی بیشتر تحت پشتیبانی پژوهیار• افزوده شدن شیوه های استناددهی استاندارد بیشتر

• افزوده شدن شیوه های استناددهی استاندارد فارسی• افزوده ش��دن امکانات جانبی از قبیل فیش برداری، ضبط صدا و

ذخیره آن بعنوان فایل صوتی و ...

پایگاه های پشتیبانی شده • سایت مرکز پژوهش های مجلس شورای اسالمی

• پایگاه مجالت تخصصی نور)نورمگز(• فصلنامه رهاورد نور

• سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسالمی ایران• پژوهشگاه علوم و فناوری ایران )ایرانداک(

• بانك اطالعات سیمرغ )نوسا(• سیستم یکپارچه کتابخانه های دانشگاه آزاد اسالمی )سیکا(

• پایگاه نشریات الکترونیکی دانشگاه تهران• پایگاه اطالعات علمی جهاد دانشگاهی )سید(

• تنزیل • دانشنامه جهان اسالم

سایر سایت ها

س�ایت های بیش�تر انگلیس�ی پشتیبانی ش�ده توسط پژوهیار

http://library.uvawise.edu .1/)همه زمینه ها(http://www.umw.edu/library .2/)همه زمینه ها(

http://www.lib.uconn.edu .3/)همه زمینه ها(http://www.library.ubc.ca/home/research. .4

html)همه زمینه ها(خانه

همکاری با ما

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اس��المی )نور( به منظور توس��عه سرمایه انسانی و فعالیت های فنی در پروژه پژوهیار از کارشناسان و متخصصان حوزه نرم افزار و مسلط به برنامه های جاوا اسکریپت )Java-script( و پ��ی اچ پ��ی )PHP( دع��وت به همکاری

می نماید.کارشناس��ان و متخصص��ان عالقه من��د می توانن��د رزومه عکس info@ :دار خ��ود را ب��ه آدرس الکترونیک��ی زیر ارس��ال نمایند

pajoohyar.ir

مدیریت استناددهی• استناد

• شیوه نگارش مقاله• شیوه نگارش پایان نامه• شیوه های استناد دهی

• معرفی کتاب

آن قر

وم عل

ر وسی

تفشته

د ررش

ی اناس

رش کا

طع مق

ژوهش پ

دانن-

ستاپاک

از ین

الدرف

ه شصوم

مع

فرهنگ و ادب

291

حضرت زهرا انسان با کرامتی که سراسر زندگ��ی کوتاه��ش در همه ابعاد، لبری��ز از کردار حقیقت است. از مسائلی که اعتقاد به آن به وضوح در س��خنان و رفتار پیامبر متجلی اس��ت مساله امامت است. از دیدگاه آموزه های اسالمی یکی از مهمترین موضوعات موثر بر سرنوشت مسلمانان رهبری جامعه پس از ش��خص پیامبر است. این امر برخورد آگاهانه، واقع بینانه و مسئوالنه تمامی افراد جامعه را در قبال خود طلب می کند و در آن رابطه جنس��یت مطرح نیست. فاطمه دختر پیامبر از سزاوارترین افراد در اعتقاد در عمل به این ضرورت و شناساندن ماهیت اصلی آن برای

دیگران می باشد. دختر پیامبر خود را مسلمانی می دانست که باید به وظیفه خویش آشنا بوده و تکلیف و وظیفه شرعیش را عمل کند چرا که مشی فاطمه مشی آگاهانه توأم با بینش و بصیرت و مبتنی بر ایمان و عقیده بود. از این رو ش��ناخت دیدگاه ایشان در این موضوع، یعنی مس��اله امامت امری ضروری

است و حائز اهمیت می باشد.

پیامبر امیبه قلم استاد شهید مرتضی مطهری)ره(

" او با قلمی روان و فکری توانا در تحلیل مسائل اسالمی و توضیح حقایق فلسفی با زبان مردم و بی قلق و اضطراب ب��ه تعلیم و تربیت جامعه پرداخت. آث��ار قلم و زبان او بی اس��تثنا آموزنده و روانبخش اس��ت و مواع��ظ و نصای��ح او که قلبی سرش��ار از

ایمان و عقیدت نش��ات می گرفت. برای عارف و عامی س��ودمند و فرحزاست." امام خمینی )ره("من به دانشجویان و طبقه روشنفکران متعهد توصیه می کنم که کتاب های

این استاد عزیز را نگذارند با دسیسه های غیراسالمی فراموش شود." امام خمینی )ره(کتاب پیامبر امی در اصل مقاله ای بوده به قلم استاد متفکر شهید مرتضی مطهری

)ره( که اکنون به صورت کتابی کوچك به چاپ رسیده است.این کتاب اش��اره به یکی از نکات روش��ن زندگی پیامبر دارد که ایش��ان درس

این پای

یقحتق

ده کی

چ

ای��ن تحقیق با عنوان امامت از دیدگاه حضرت زهرا و با هدف معرفی امامت از منظر ایشان با توجه به جایگاه ویژه و با استفاد از کتب تاریخی کالمی، روای��ی و کتاب هایی در خصوص حضرت زهرابه نگارش درآمده اس��ت. از مشکالت اصلی در نگارش این نوشته عدم وجود منابعی با موضوع این تحقیق بود که این امر کار نگارش در این زمینه با تالش دو چندان مواجه کرد و از سویی به دلیل نبودن عنوان

تحقیق به اهمیت و ارزش افزوده است.

این نوشته در 4 فصل تدوین یافته است:در ابتدا به بیان کلیات مشتمل بر تبیین، ضرورت، اهداف، پیشینه و کلید واژه می پردازد. در ادامه بحث به اثبات ویژگی ها و فضایلی مانند عصم��ت، علم الهی، والیت برتری بر انبیای الهی پرداخته که با وجود

آن ها قول و فعل آن حضرت حجیت و قابل استناد خواهدبود. و در بخش های سوم و چهارم این نوشته به بررسی امامت در سیره نظری و عملی آن حضرت پرداخته شده اس��ت. به نظر نگارنده بینشی که بازتاب مکتب فاطمه اس��ت امامت را آسمانی دانسته و مطلع آن را همان تجلی گاه نبوت می داند. و امام را جانشین پیامبر و تعیین آن را به فرمان خداوند و دارای برترین صفات کمالی می داند. سیره آن حضرت نیز در اطاعت و دفاع از مقام امامت در همه عرصه های زندگی

ایشان متجلی و الگویی شایسته برای پیروان آن حضرت است.واژگان کلیدی: حضرت زهرا، امامت، امام، عصمت

ی ناس

رش کا

طع مق

ژوهش پ

دانن-

یرااز ا

ی باز

شهمه

صومع

یثحد

و آن

قروم

علشته

د ررش

ا

الم و ک

فه لس

ه فرشت

شد ی ار

ناسرش

کاطع

مقژوه

ش پ دان

ن -ستا

فغاناز ا

ی مد

محرا

زه

ناخوانده و مکتب نادیده بوده و نزد هیچ معلمی نیاموخته و با هیچ نوشته و کتابی آشنا نبوده است. اس��تاد ش��هید در این کتاب به بحث اعترافات دیگران در رابطه با امی بودن پیامبر، دوران رسالت، دبیران پیامبر، صلح حدیبیه، تفسیر کلمه ی امی و... پرداخته و اثبات نموده که رسول اکرم به حکم قطعی و به شهادت قرآن و به حکم قرائن فراوانی که از تاریخ اس��الم اس��تنباط می شود لوح ضمیرش از تعلم بشر پاک بوده اس��ت. او انسانی است که جز تعلیم الهی مکتبی ندیده و جز از حق تعالی

دانشی نیاموخته است.

301

خداون��د متع��ال در نهاد فرزندان عاطفه و عالقه خاصی نس��بت به پدران و مادران نهاده اس��ت. خداوند متعال عالوه بر ای��ن عاطفه و عالقه خاص که در فرزن��دان به وجود آورده اس��ت در بیش از 23 آیه در ق��رآن مجید به صراحت یا تلویحا فرزندان را امر به احس��ان و نیکی نسبت به والدین فرموده است و نیز در گفتار و روایات زیادی که از معصومین نقل شده است، فرزندان را سفارش و امر به احس��ان و نیکی به پدر و مادر فرموده اند. )ارزش پدر و مادر در قرآن و روایات، ص 8( البته انسان هر قدر هم به والدین خود نیکی کند باز هم نمی تواند

زحمات آن ها را جبران کند. از اربعین س��لیمانی نقل ش��ده والدین را بر فرزند هش��تاد حق است چهل در حال حیات ایش��ان و چهل در حال ممات آ ن ها )همان،73( اما آن حقوقی که

در حال حیات است:1. خدمت کردن: حق تعالی فرمود: »واخفض هلام جناح الذل من الرحة« امام زین العابدین فرمود: »مردی به حضور رس��ول خدا رسید و عرض ک��رد: ای رس��ول خدا من گنهکار و آل��وده ام و از هیچ گناه زش��ت و قبیح خودداری نکرده ام و مرتکب لغزش های زیادی ش��ده ام، آیا برای من راه توبه و بازگشت از گناه و انحراف وجود دارد؟! رسول خدا فرمود: آیا یکی از پدر و مادر تو زنده اند؟ مرد گفت: پدرم زنده اس��ت. رسول خدا فرمود: برو تا می توانی به

پدرت نیکی وخدمت کن.اما زین العابدین روایت کرده: وقتی آن مرد از پیش رسول خدا حرکت کرد تا آن جا را ترک کند، رس��ول خدا فرم��ود: ای کاش مادرش زنده بود.

)همان، ص 134(2. آماده خدمت آنان بودن

3. همیشه با آن دو نرم دل بوده و مهربانی کن.4. آن دو را همیشه دوست داشتن اگر چه از حیث اقتصاد آن ها در مضیقه باشند

اگر چه خیال کنی به تو خوبی نکرده اند اگر چه تو را به ناحق بزنند. 5. اگر با او ستم کردند بر آنان خشم نکند.

6. طول عمر آن دو را خواهد، هر چند از زحمت و فقر و بیماری آن دو به تنگ آمده باشد.

7. لباس آندو را پیش از لباس خود تهیه کند.8. آن��دو را از طعام خویش )بلکه بهتر( بخوراند زیرا در هرامری، پدر و مادر جلو

هستند. )همان، ص 74-75( به امام زین العابدین عرض ش��د: تو نیکوترین افراد نس��بت به مادر خود هس��تی، چه شده که نمی بینیم با مادر خود در یك سفره یا یك کاسه غذا بخوری؟ فرمود: می ترسم دست من به لقمه ای دراز شود، که چشم مادرم به آن

راه جبران محبت پدر و مادر

وق حق

ی والم

اسرف

معای

ناسرش

کاطع

مقژوه

ش پ-دان

ی سین

ت حسادا

یه زک

فرهنگ و ادب

افتاد می خواس��ته بردارد، و من با برداشتن آن تا این حد سبب رنجش و عاق و عصیان او را فراهم آورد!

توجه داش��ته باش��یم، که منظور از ام��ام در این جا، دایه مهربان او ب��وده، که از همان روزهای کودکی، نگهداری ایش��ان را عهده دار شده اس��ت. چون مادر بزرگ��وار، امام زین العابدین پس از زایمان وی در مدینه چشم از جهان فرو

بست. )همان، ص138(9. با مال خود به آن دو عزت بخشد.

10. مال خود را مال ایشان بداند.

اما حقوق والدین بعد از فوت:1. تسریع در غسل، کفن، نماز و دفن

2. از بهاء زیاد و هزینه آن ها ناراحت نشود.3. اگر اهل بازار بوده حس��اب او را فورا تسویه کند که میت

گرفتار دین نباشد.4. بعد از هر نماز، برای آن ها دعا کند.

5. قضاء نمازهای واجب او را بخواند یا اجیر گیرد.6. با م��ردم به نیکی رفتار کند تا مردم پدر و مادرت را دعا

کنند و باعث باال رفتن مقام والدین و عزت تو خواهد بود.7. اگ��ر در حال حیات به حقوق آن دو کوتاهی کرده بعد از

فوتشان بکوشد تا رضای آن دو را بدست آورد.امام جعفر صادق: فرمودند: از جمله حقوقی که پدر و مادر بر عهده فرزند دارند، آن اس��ت که دیون و بدهکاری های آن��ان )حق اهلل و حق الن��اس( را پرداخت کنند، به نذرهای آنان عمل نماید و موجب ناراحتی وناسزای دیگران را به پدر و مادر فراهم نی��اورد. اگر فرزند چنین وظایف��ی را انجام داد، نیکوکار محس��وب می ش��ود، اگر چه در زمان حیات پدر و مادر، عاق و عصی��ان کار و مدیون آنان بوده باش��د، اما اگر زمان حیات آنان نیک��وکار و خدمتگزار بود، ولی از پرداخت دیون و ادای به نذر آن��ان خودداری نمود و موج��ب بدگویی دیگران را برای پدر و مادر فراهم کرد، ای��ن فرزند، عاق و عصیان کار و مدیون آنان

خواهد بود. ابی والد حناط )گندم فروش( می گوید: از امام صادقمعنای س��خن خداوند را که می فرماید: ]و بالوالدین إحس��انا[ )إس��راء 23( سوال کردم، که احسان چیس��ت؟ و آن حضرت فرمود: احسان، آن است که با پدر و مادر، همراهی و معاشرت شایسته مطلوب داشته باشی و آنان را به رنج و سختی و تنگنا نیندازی، که ناچار ش��وند خواس��ته و نیازمندی خ��ود را از تو درخواس��ت کنند، بلکه اگر از لحاظ مادی همه بی نیاز باش��ند، خواس��ته آنان را تامین کن؛ زی��را خداوند متعال می فرماید: به مقام احس��ان و نیکی واقعی نمی رسید، مگر آنکه آن را بیش تر

دوست دارید، انفاق و بخشش کنید. منابع:

1. صادقی اردستانی/ احمد/ حقوق والدین و فرزندان/ موسسه انتشاراتی امام عصر )عج(/ چاپ اول: 1388

2. گوهری/ سید اسماعیل/ ارزش پدر و مادر/ در قرآن و روایات/ تهران/ نشر نیایش/ 1373

311

یا فاطمهاین را به هوای کربال پست می کنم؟

یا اینکه به مشهدالرضا پست می کنم؟یك نامه نوشته ام برایت بی بی

این را به نشانی کجا پست کنم؟بی بی! س��الم، شب ش��ده و کرده ام هوات، گفتم

یکی، دو خط بنویس��م از صفات، کم کم زالل تر می شوم و مثل آین��ه، روحم جال بگیرد از برکت دعات، مثل پرنده ها بپرم سمت آسمان، مثل فرشته ها بزنم بال در هوایت، بانوی خوب من! چه خب��ر؟ از خودت بگو. از زخم های کهنه تر از چادر سیاهت، که خاکی است. بی بی جان من گل کوچك بی نامی هستم در این دنیا، دنیایی که زرق و برق آن آدمی را جذب خود می کند. ام��ا من در جایی درس می خوانم که

تمرین و ممارست کنم و شما اهلبیت را الگو قرار می دهم تا بی ارزش��ی دنیا مرا به فراهم آوردن توشه ای انبوه برای آخرت

غم درونم، از گونه های خیسم که از اشك لبریزند.، سوق دهد. گاهی آنقدر دلگیر و دلتنگم که می خواهم برایت بنویسم از از نگفته های زیادی که در دلم تالطم کرده و س��ؤاالت بی پاس��خ دلم می خواهد یکی به من بگوید چه خبر است؟ به کجا می خواهی

بروی؟ دنبال چه هستی؟ و حال دیگر رمز قشنگ )یا زهرا( را از استادم آموختم.گذشته از همه ی اینها... دل من برای شما بیشتر از هر روز تنگ است. تمام یاس های دنیا را می خواهم به پایت بریزم. اگر خود را

به شما و فرزندان عزیزت متصل نکنم زندگی چه فایده ای دارد. مادر جان! آن قدر مهربانیت آبی رنگ اس��ت که آس��مان را هم خیره می کند، مادر می گویند یاد بودی! مقبره! آرامگاهی نداری که

کبوتری در آن پر بزند تا روز تولدت برایت گل بارانش کنم. من می دانم مادر من آسمانی ست، وسعت دریاها برای قلب مادر من کوچك است. »یا فاطمه الزهراء، یا بنت محمد یا قرة عین الرسول، مرا دریاب «

به ش��قایق های عاش��ق گفته بودم که س��المت گویند ولی، نه صدایت آمد نه پاسخم دادی. به تمنای وجودم گفتم که بیارامد و آهسته سالم گوید. اما امشب دیگر نه توانی مانده برایم نه زبانی که

سخن گویم. قلك دلتنگی هایم پر شده جا ندارد که نگه دارم. غصه امشب و آن همه دلتنگی را به دل س��فید کاغذ می سپارم، می نویسم شاید آن اهل دلی که توانست ببوید غم بی تابی هایم را برایم دعایی کند

که به معشوقم رسم. لحظه های متمادی است، که از فراسوی سکوت، نگاهت می کردم. داغ داغ می نوشیدم جوشانده غم هایت را. دیشب از باد پرسیدم راز خاموشی تو چیست؟ آهسته به پشتم زد و گفت که این راز به هر کس نفروشد. از حسرت بیگانگی ام، لب به دندان گزیدم و آهی از نهادم برآمد. ناگهان یك ستاره آمد به زبان، غصه هایت را یك به یك از بقچه کش��ید بیرون تا حدیث دل فاش ش��د؛ برگوش جان. پای دل لرزیدم

و افتادم بر زمین. این حکایت ها، عنایت ها چه بود؟ هر نگاهی کرده بودم او به جایم اشك ها ریخته بود. او به جایم مغفرت از خدا خواهش کرده بود.

من به او گفتم که بس! طاقت از جانم برفت. چون س��تاره دید پایم در اولین پله لرزان گش��ته است. الجرم یك قدم از عزم خود پایین کش��ید. بقچه اش را بس��ت و خاموش شد. او برای ما دعا می کرد از روی علم و ما از برایش هر

چه خواهی گناه آن هم از روی جهل. او با اشك خود بر ما عنایت می کرده و ما در جوابش شکایت می کنیم.به قربان خاکی که قدم هایت بر آن بوس��ه می زد که وجود ما در مقابل آن خاک هم به عدم می رس��د. نه لیاقت است که دست بر دامن تو رسد نه عدالت است که از دوری ات شکایت کند که مقر پرنده وحشی نفس است. بهتر است که فقط حکایت احساس کرد. ای قاصدک سکوت در هوا شناور، این نامه ببر به ساحت آن. گرچه ندارم آبرو آنقدر که به اندازه مقربان دستمان گیری. لیکن

به حکم شیعه بودنم در غالده کشان که رو سیاهم.

ی ردان

کاطع

مقژوه

ش پ دان

ن-ستا

فغان ازا

ادهلیز

ه عضی

مری

الم اس

رفمعا

ته رش

سیشنا

کارطع

مقژوه

ش پ دان

ن-ستا

فغان از ا

حیصال

فه طی

ل

دل نوشته

321

تاکن��ون ب��ه دو روش از روش های آموزش زبان اش��اره ش��د و در این ش��ماره نیز به بعضی از روش های دیگر آموزش زبان اش��اره می ش��ود تا پس از بررسی هر کدام از آنها و مقایسه با روش فعلی مورد استفاده در مؤسسه آموزش عالی بنت الهدی بتوانیم به طور دقیق، محاس��ن و معایب روش این مؤسس��ه را کامال بشناس��یم ویژگی های آن را مورد اس��تفاده قرار دهیم و معایب آن را

نیز از بین ببریم.

روش شنیداری-گفتاریای��ن روش در دو دهه پ��س از جنگ جهانی دوم فراگیر ش��د و براس��اس زبان شناس��ی س��اخت گرا و روان شناسی رفتارگ��را تدوین گردید که مهمترین الگوی آن این اس��ت که زبان شناسی ساخت گرا، زبان را مجموعه ای از الگوهای دس��توری می داند و روان شناس��ی رفتارگ��را، یادگیری را تغییر رفتار می پندارد. ب��ه این معنی که هر رفتار اجتماعی از جمل��ه رفتار زبانی، نتیجه یك انگیزش اس��ت که فرد بر اث��ر آن کنش��ی را از خود ب��روز می دهد و بر اث��ر تکرار به عادت منجر می ش��ود؛ لذا یادگیری زبان عبارت می شود از

بوستان فارسی

سیفار

ت دبیا

و اان

ه زبگرو

یر مد

ی -ملک

یم راه

ن ابلمی

مسو ال

الم الس

ت احج

ملکه ساختن ساختاری دستوری زبان، تقلید و حفظ کردن الگوهای دس��توری، در نتیجه زبان آموز باید متن گفت و گو را حفظ کند و سپس الگوهای دستوری آن را استخراج کند و به تمرین آن بپردازد. اس��تفاده از تمرین های ش��فاهی و تمرین الگویی از ویژگی های بارز این روش است و از انواع

تمرین های آن نیز نمونه های زیر می باشد.1. تکرار 2. جایگزینی 3. بازگویی

4. جابجایی 5. تغییر شکل

بعضی از ویژگی های این روش:درس با گفت و گوهای ساده و روزمره شروع می شود.. 1تقلید و حفظ کردن الگوهای دستوری زبان. 2تبدیل س��اختارهای دستوری ساده به پیچیده و مشکل . 3

و تمرین آن مهارت ها به ترتیب: ش��نیدن، س��خن گفتن، خواندن و . 4

نوشتن، آموزش داده می شود.تلفظ از ابتدای آموزش مهم است.. 5تعداد کلمات در ابتدای یادگیری بسیار محدود است.. 6تمری��ن ه��ای زبانی ب��دون توجه به معن��ا نیز صورت . 7

می گیرد.

روش های آموزش زبان

331

در بحث های قبلی اشاره کردیم که هر جمله از دو بخش » نهاد «و »گزاره« تشکیل شده است.نهاد: انجام دهنده کار و فاعل جمله است.

گزاره: خبری است که درباره ی نهاد می دهیم.گاهی اوقات گزاره فقط از یك فعل تشکیل می شود.

مثل جمله ی روبرو:

و گاهی اوقات عالوه بر فعل، اجزاء دیگری همراه آن می آید مثل:

نکته: مهمترین جزء گزاره )و به عبارتی مهمترین جزءجمله( فعل است که به آن هسته می گویند.

گزاره ی این جمله از سه جزء »شما«، »طلبه ی موفقی«و »می دانم« تشکیل شده است که هر کدام در جمله نقشی را دارند.

پس نتیجه می گیریم: جمالت گاهی فقط از دو جزء )نهاد + فعل( تشکیل می شوند. و گاهی عالوه بر این دو جزء اجزاء دیگری نیز دارند.

طبق این نتیجه، جمالت فارسی دو جزئی، سه جزئی و چهار جزئی هستند که در شماره های بعدی با آن ها و نقش کلمات آن ها بیشتر آشنا خواهید شد.

10ص

ار امی

ن کدیا

وحیی،

رسن فا

زباتور

دس

341

بوستان فارسی

کدام شاعر است که به »فرمانرواي ملک سخن« معروف است؟اگر عرصه ي س��خن فارس��ي تنها یك فرمانروا داشته باشد، او کسي جز »سعدي ش��یرازي« نیست. این ش��اعر معروف و پرآوازه ي ش��یرازي با خلق دو کتاب ارزشمند »بوستان« و »گلستان« نام خود را جاویدان ساخت و این لقب را به حق گرفت و خود نیز وصف خویش گفته است: »سخن ملکي است سعدي را مسلم« او از شاعران قرن هفتم است و

آثار و اشعار زیادي از او به جاي مانده است. شعر زیر از اوست:بس بگردید و بگردد روزگار

دل به دنیا در نبندد هوشیار اي که دستت مي رسد کاري بکن

پیش از آن کز تو نیاید هیچ کار نام نیکو گر بماند زآدمي

به کزو ماند سراي زرنگار سال دیگر را که مي داند حیات؟

تا کجا رفت آنکه با ما بود پار؟ صورت زیباي ظاهر هیچ نیست

اي برادر سیرت زیبا بیار

آیـا می دانیــد:

351

قطره قطره، جمع گردد وانگهی دریا شود

توضیح: این ش��عر، مصرعی از یکی از اشعار ناصر خسرو است که گفته:

اندک اندک علم یابد نفس چون عالی بود قطره قطره جمع گردد وانگهی دریا شود معم��وال انس��ان ها، به خصوص اف��راد جوان و کم تجربه می خواهند به محض این که کاری را شروع کردند، به نتیجه برس��ند و اگر دنبال چیزی هستند، خیل��ی زود، به تمام آرزو و هدف خود برس��ند و در این مورد، کم طاقت هس��تند. آن ها باید بدانند که هر حاصلی در اثر صبر و تحمل، آهس��ته آهسته به

بار می آید.

کارب�رد: این ضرب المثل در جواب کس��ی گفته می ش��ود که برای رس��یدن به نتیجه کارش عجله دارد. به این معنا که عجله نکن، هرمقصود و هدفی آرام آرام به دست می آید. همچنین هر چیز بزرگ و انبوهی، یکباره به دست نمی آید. علم و پول و آبرو،

ذره ذره جمع می شود. مشابه: ذره ذره، پشم، قالی می شود

منبع: فوت کوزه گری، ج 2، ص 781

361

دل نوشته

بوستان فارسی

371

دل نوشته

رویا پروین از بنگالدش - دانش پژوه مقطع کارشناسی رشته کالم اسالمی و معارف اسالمی

381

انسان موجودی است اجتماعی که از شرایط و محیط زندگی اش تأثیرپذیر است و البته می تواند تأثیرگذار هم باشد، لذا در زندگی ب��ه دنبال الگو می گردد که گاهی این الگو را آگاهانه و درس��ت انتخ��اب می کن��د و گاهی هم ب��دون اختی��ار و جاهالنه. برای الگوگیری از انس��ان های دیگر می بایس��ت برترین ها را انتخاب ک��رد، بنابراین هر انس��انی برای موفقیت بهت��ر در کارش، باید

بهترین و جامع ترین الگو را پیدا کند.بهترین الگو انس��انی است که از همه جهات کامل باشد. خداوند برای هر عصری یك یا چند انس��ان کامل را برای اسوه بودن و هدایت سایرین انتخاب کرده است و البته این انسان های کامل به دلیل طبیعت محدود بودن این جهان برای همه قابل دسترس نیس��تند، لذا باید به دنبال جانشینی برای آن ها گشت که همان علما هس��تند. عقل حکم می کند در بین این علما نیز بهترین و

جامع ترین انتخاب شود.یکی از جامع ترین و بهترین علمای عصر حاضر، اس��تاد ش��هید مرتضی مطهری)ره( اس��ت. همین نمونه بودن موجب گش��ت تا منافقان این گوهر را از ما بستانند، اما آثار جامع ایشان، هم چنان

راه را برای رهپویان علم و اخالق می گشاید.

ویژگی های معنوی شهید مطهری)ره(1. اخ��الص در کار: اخالص به معنای پاک بودن رفتار و کردار آدمی از تظاهر و ریا و س��ایر امور ش��رک آمیز اس��ت. ش��هید مطهری)ره( در زمین��ه اخالص در کار می فرمایند: کار برای خود کردن، نفس پرستی اس��ت و کار برای خلق کردن، بت پرستی اس��ت و کار برای خدا و برای خلق کردن، دوگانه پرستی است، کار خود و کار خلق را برای خدا کردن توحید و خداپرستی است.

2. دوام طهارت: همس��ر شهید مطهری)ره( در این باره می گوید: در تمام طول شبانه روز نیم ساعت بی وضو نبود و همواره با وضو در کالس حض��ور می یافت و حض��ورش آن چنان روحانیتی به مجلس می بخش��ید که مستمع با تمام وجود معنویت و قداست

آن را درک می کرد.

3. توس��ل به اهل بی��ت: از عواملی که نقش اساس��ی در جاودانگ��ی فعالیت ه��ای مختل��ف علمی، سیاس��ی، فرهنگی، اجتماعی و دینی اس��تاد مطهری)ره( داش��ت، توجه آن شهید به ابع��اد معن��وی و طهارت روح و ارادت خالصان��ه به معصومین و تی

ربیم ت

علو و

میسال

ف اعار

ه مرشت

ی ناس

رش کا

طع مق

ژوهش پ

دانن -

یرااز ا

ی آباد

ن بلقا

یه فس

ن

اخالق و تربیت

)ره(

391

اهل بیت می باش��د. امیدوار بودن به هدف تعالی: ش��هید مطه��ری)ره( از جمله اندیش��مندانی ب��ود که ب��ه هدفش یعنی پیاده ک��ردن اهداف متعالی اس��الم ناب محمدی، ایمان و اعتقاد راسخ داشت. ب��ه طوری که هیچ عاملی حتی تهدید به مرگ ش��دن نتوانست او را از دستیابی به

هدف واالیش منصرف سازد.

ویژگی های علمی شهید مطهری)ره(1. روح علمی: شهید مطهری)ره( در کتاب تعلیم و تربیت نگاش��ته است، میان عالم بودن و روح علمی داش��تن فرق اس��ت. چه بس��ا افرادی ک��ه روح علم��ی دارند ولی عالم نیس��تند و چه بس��ا افرادی که عالمند و روح علم��ی ندارند. عالم واقعی کسی است که علمش با روح علمی توأم باشد. مطهری)ره( در مقام یك معلم، طلبه و ش��اگرد هم بود و این از ش��اخصه های توفیق یك معلم خوب اس��ت که در عین تدری��س و کار معلم��ی، درس گرفت��ن و

شاگردی را نیز ادامه دهد.

2. انص��اف علم��ی: بارزتری��ن خصیصه اس��تاد مطهری)ره( داش��تن روحیه انصاف در مس��ائل علمی و اجتماع��ی بود و این ویژگی س��بب ش��ده بود ک��ه در نظرات مخالفان بیندیش��د و به تجزیه و تحلیل

آن بپردازد.

3. تعمق علمی: عل��ت ماندگار و جاودانه بودن کالم اس��تاد مطهری)ره( این اس��ت که ایش��ان با درایت خاص و تعمق شدید علم��ی هر چ��ه را می یافت، می نوش��ت و آنچ��ه را ب��ه عنوان یك اثر و نوش��ته منتشر می کرد بارها و بارها مورد بررسی، تجدیدنظر، پیرایش و افزایش قرار می داد و در ص��ورت اعتم��اد به صحت و س��قم

مطلب، آن را منتشر می کرد.

4. جامعیت علمی: ابع��اد وجودی و آفاق گسترده علمی و فکری استاد مطهری)ره( موجب تمایز ایشان از دیگر متفکران شد. مطالعات بس��یار متنوع و پردامنه اش از او دانش��مندی مفید و منشا اثر ساخته بود. آن بزرگ��وار پس از طرح موضوع، به طور جامع با آن برخ��ورد می کرد و تا به تمام جوانب قضی��ه نپرداخته ب��ود از آن عبور

نمی نمود.

5. تحقیق در علم: مطهری)ره( از آن دسته محققینی بود که به خوبی می دانس��ت در پی چه چیزی است. ایشان مخالف تقلید و نقل قول طوطی وار از کتاب های دیگر ب��ود. در همه کاره��ای علمی اش منظم و ب��ا برنامه ب��ود. در کار تحقیق مقید به قاعده اهم و مهم و معتقد به پژوهش در

زمینه های مورد نیاز جامعه بود.

ویژگی های آثار شهید مطهری)ره(:1. پیرای��ه زدایی از دام��ن معرفت دینی: از دیدگاه اس��تاد مطهری)ره( تفس��یرها و تحلیل ه��ای نادرس��ت و پیرایه های نا به جای��ی که دام��ن معرفت دین��ی را آلوده س��اخته اس��ت از خطرناک تری��ن عوامل اضمحالل اس��الم می باش��د. هنر بزرگ اس��تاد ش��هید این ب��ود که توانس��ت با تشخیص زمینه های انحرافی و تعلیمات غلط در مقاب��ل مجموعه اس��تعمارگران بایس��تد و از حریم دی��ن به معنای واقعی

دفاع کند.

2. زمان شناس��ی و حض��ور در زم��ان و هماهنگی ب��ا نیازها: از دیگر ویژگی های آث��ار ش��هید مطه��ری)ره( دوراندیش��ی و ژرف نگ��ری و زمان شناس��ی اس��ت چرا

ک��ه او هرگز خ��ود را از عرصه اجتماعی خارج نمی کرد و با نوشتارها و گفتارهای خود گام های بلندی را در جهت گشودن

معضالت فکری جوانان برمی داشت.

3. رس��ایی و تازگی قلم: قلم و بیان استاد بس��یار روان و جذاب بود. آش��نایی وسیع استاد با ادبیات فارس��ی پشتوانه ای برای

رسایی و شیوایی قلم اوست.

اس��تاد 4. ساده نویس��ی و س��اده گویی: مطهری)ره( در شمار موفق ترین متفکران است چون زبان نسل جوان را می دانست و متناس��ب با نیازهای این نس��ل کتاب می ک��رد. س��خنرانی و می-نوش��ت س��اده گویی و ساده نویسی از مشخصات بارز اس��تاد بود، ایش��ان بر اساس سیره و شیوه انبیاء به زبان مردم سخن می گفت که این ساده نویس��ی و ساده گویی استاد مس��ائل پیچیده تری��ن در مطه��ری)ره(

فلسفی، بیانگر هنر عالی ایشان بود.با یك نگرش سیس��تمی ب��ه کتاب های ش��هید مطهری)ره( به این نکته می رسیم که ای��ن مجموع��ه آثار، ی��ك مکتب یا یك کل را نش��ان می دهد ک��ه ارتباط و هماهنگ��ی خاصی بین هم��ه اجزای آن برق��رار می باش��د. ی��ك محق��ق و فقیه برجسته کسی است که تمام جوانب یك مس��ئله را از لحاظ فقهی و عملی بررسی کند و این استاد شهید از این خصوصیت برخوردار بود. او هم فیلس��وف بود و هم متکل��م، هم عارف بود و هم مفس��ر، هم

محدث بود و هم فقیه.روحش شاد و یادش گرامی باد.1

پی نوش��ت: رک: حمید نگارش؛ علی باقی نصر آبادی، رمز موفقیت استاد مطهری، نشر خرم، 1379؛ حمیدرضا س��یدناصری؛ امیر ستوده، پاره ای از خورشید، نشر ذکر،

1378؛ علی تاجدینی، معلم نمونه، نشر تأویل، 1380.

کار برای خود کردن، نفس پرس�تی اس�ت و کار برای خلق کردن، بت پرستی است و کار برای خدا و برای خلق کردن، دوگانه پرستی است، کار خود و کار خلق را برای خدا کردن توحید و خداپرستی است.

401

1. عبادت حضرت موس��ی در کوه طور چهل شب طول کشید. )سوره اعراف، آیه 142(

2. گل آدم به دس��ت خداوند در چهل روز سرش��ته ش��د. )چهل چشمه معرفت، ص 25(

3. حضرت آدم پس از رانده شدن از بهشت چهل روز برفراز کوه صفا گریه نمود. )تفسیر البرهان، ج 1، ص 86(

4. حضرت آدم چهل روز بر قتل فرزندش هابیل گریه کرد.5. چهل شبانه روز باران در اثر نفرین حضرت نوح بر قومش بارید.

6. چهل سال سرگردانی قوم حضرت موسی در بیابان ها و ممنوع بودن ورودشان در شهر. )سوره مائده، آیه 26(

7. حضرت رسول اکرم در چهل سالگی مبعوث به رسالت شد.8. چهل س��ال روی پا ایس��تادن مردم در روز قیامت. )تفس��یر برهان، ج 1،

ص 25(9. رشد و بلوغ واقعی انسان پس از 40 سال خواهد بود. )تفسیر البرهان،

ج 1، 27(10. پیامبر فرمود: هر کسی چهل حدیث مورد احتیاج مردم را حفظ کند، خداوند او را در قیامت فقیه محش��ور می کن��د. )بحاراالنوار، ج2،

ص 153(11. پیامب��ر به حضرت علی فرمود: هر کس��ی چهل حدیث حفظ کند خداوند او را با پیامبران و صدیقین و شهدا و صالحین محشور

کند. )بحاراالنوار، ج 2، ص 154(12. ام��ام باقر فرمود: ه��ر کس تا چهل روز اعمال خود را خالص برای خدا انجام دهد چشمه های حکمت از قلبش بر زبانش جاری می شود.

)بحاراالنوار، ج 2، ص 154(13. ام��ام صادق فرمود: هر ک��س در دعایش چهل مؤمن را دعا کند،

خواسته خودش به اجابت می رسد. )محجۀ البیضاء، ج8، ص 76(

اخالق و تربیتمی

سالف ا

عارو م

ی موم

ه عرشت

ی ناس

رش کا

طع مق

ژوهش پ

دانن-

ستاپاک

از منه

ز آکنی

411

دعاکنن��ده برای ف��رج حضرت )عج(، مش��مول برکات زیر می گردد.

* اطاع��ت از ام��ر موالی��ش کرده اس��ت که فرموده اند: و بسیار دعا کنید برای تعجیل فرج

که فرج شما در آن است.* این دعا سبب زیاد شدن نعمت ها می گردد.

* دعا اظهار محبت قلبی است.* دعا نشانه انتظار است.

* زنده کردن امر ائمه اطهاراست.* مایه ناراحتی شیطان لعین است.

* اداء مش��یتی از حقوق آن حضرت )عج( است که اداء حق هر صاحب حقی، واجب ترین امور

است.* تعظیم خداوند و دین خداوند است.

* حض��رت صاحب الزمان)عج( درحق دعا کننده دعا می کند.

*شفاعت آن حضرت )عج( در قیامت شامل حال او می شود.

* ای��ن دعا امتثال امر اله��ی و طلب فضل و عنایت اوست.

* دعا اداء اجر رسالت است و مایه دفع بالست.* سبب وسعت روزی و باعث آمرزش گناهان

می شود. * دعا کننده مشرف به دیدار آن حضرت )عج( در

بیداری یا خواب می شود.* دع��ا کننده در زم��ان ظهور آن حضرت )عج( به دنیا رجعت می کن��د و از برادران پیامبر

خواهد بود.* فرج موالی ما حض��رت صاحب الزمان )عج(

زودتر واقع خواهد شد و سبب پیروزی صاحب الزمان )عج( می شود. * دعای برای فرج امام زمان)عج( وفای به عهد و پیمان الهی اس��ت و آثار نیکی به

والدین، برای دعا کننده فرج حاصل می گردد.* دعای فرج موجب طوالنی ش��دن عمرش خواهد ش��د و سبب زیاد شدن اشراف

نور امام)عج( در دل او می گردد.* دعا کننده موفق به تعاون در کارهای نیك و تقوا می ش��ود و به نصرت و یاری

خداوند و پیروزی بر دشمنان به کمك خداوند توفیق می یابد.* دعا کننده هدایت می شود به نور قرآن مجید و نزد اصحاب اعراف معروف می گردد.

* به ثواب طلب علم نائل می شود و از عقوبت های اخروی درامان می ماند. * این دعا برای اجابت دعوت خدا و رسول است و در هنگام مرگ به دعا کننده

مژده می رسد و با او به نرمی رفتار می شود. * از اهل بهشت خواهد بود و عزیزترین و گرامی ترین افراد نزد پیامبر می شود.* دعای پیامبر ش��امل حالش می گردد و کردارهای بد او به کردار کردار خوب

تبدیل می شود. * پ��اداش خونخواهی حضرت س��ید الش��هداء را دارد و شایس��تگی دریافت

احادیث ائمه اطهار را می یابد.* از تشنگی قیامت در امان می ماند و در بهشت جاودان خواهد بود.

* در س��ایه گس��ترده خداوند قرار و رحمت بر او نازل می شود مادامی که مشغول آن دعا باشد.

* مجلسی که در آن برای حضرت قائم )عج( دعا می شود محل حضور فرشتگان می گردد.* دعا گوی فرج حضرتش از کسانی خواهد بود که خداوند در بهشت به او حکومت

می دهد و این دعا برای او در عالم برزخ انیس و مونس مهربانی خواهد بود.* در روز قیامت به والدین به باالترین درجات ش��هداء نائل می گردد و به ش��فاعت

حضرت زهرا رستگار خواهد شد.جای تأسف است که بسیاری از دوستداران آن حضرت از دعا برای فرج آن بزرگوار

غافل مانده و از این فیوضات محرومند.پی نوشت: رک: آثار دعا برای فرج امام زمان )عج( ، سید حسین هاشمی نژاد

آثار و فوایددعا برای امام زمان )عج( 

میسال

ف اعار

و می

مومه ع

رشتی

ناسرش

کاطع

مقژوه

ش پ دان

ن-ستا

پاک از

منهز آ

کنی

421

بهترین عبادتامام علی فرمود: نعم العباده الس��جود و الرکوع؛ سجود و

رکوع در پیشگاه الهی، بهترین عبادت است.

رکوع فرشتگان امیرالمومن��ان علی فرمود: خداوند فرش��تگانی خلق کرده اس��ت که گروه��ی از آنان به صف ایس��تاده و در ح��ال قیامند و هیچ��گاه پراکنده نمی ش��وند و بعضی در رکوعن��د و هرگز از این حالت خارج نمی شوند و برخی در سجودند و هیچ گاه سر از سجده برنمی دارند و کس��انی که نماز جماع��ت می خوانند در حال قیام و رکوع و سجود ش��بیه این فرشتگانند و اگر کسی بخواهد از ثواب

فرشتگان بهره ای داشته باشند نماز جماعت را ترک نکند.

آداب رکوع رس��ول خدا فرمود: هرگاه به رک��وع می روید خدای متعال را بزرگ بش��مارید و با جان و ت��ن در برابر او تعظیم کنید و چون س��جده می کنید در دعا کردن تالش کنید، زیرا خداوند دعای شما

را مستجاب می کند.

یک شب رکوعاز ربیع بن خثیم حکایت ش��ده است که با یك رکوع شب را به صبح می رساند، آن گاه قامت راست می کرد و می نالید و می گفت:

آه، مخلصان پیشی گرفتند و ما از راه ماندیم.

هنوز در رکوع استآقای نظام التولیه سرکش��یك آس��تان قدس رضوی می گوید:

ش��بی از شب های زمس��تان، خادمی خبر داد که حاج حسنعلی اصفهانی باالی بام در کنار گنبد مش��غول نماز اس��ت و چند بار که مراجعه کردم در حال رکوع بود، گفتم: با حاج ش��یخ کاری نداش��ته باش فقط کمی آتش هیزم در اتاق پش��ت بام بگذار تا پس از نماز گرم ش��ود. آن ش��ب در مش��هد برف س��نگینی می بارید. هنگام س��حر به آن خادم گفتم: برو ببین حاج شیخ در چه حالی است؟ رفت و پس از چند لحظه برگشت و گفت: حاج شیخ هنوز در حال رکوع است

و پشتش از برف پوشیده شده است!

حرام شدن آتش بر جسم نمازگزارامام باقر فرمود: فام من مومن یوافق تلک الساعة أن یکون س�اجدا أو راکعا أو قائام اال حرم ال جس�ده علی النار؛ هیچ مومنی نیس��ت که در وقت نماز در حال سجود و رکوع یا قیام باشد، مگر

این که خدا جسمش را بر آتش حرام کرده است.

اخالق و تربیت

13 نکت�ه اخ�الق�یرکوع کامل

امام باقر فرمود: من أتم رکوعه مل یدخله وحش�ة القرب؛ هر کس رکوعش تمام و کامل باشد، دچار وحشت قبر نمی شود.

رکوع و سجده طوالنیامام صادق می فرمایند: بر شما باد به طول رکوع و سجده، که هرگاه یکی از ش��ما رکوع و سجده اش طول بکشد شیطان به دنب��ال او فریاد می زن��د: وای بر من! او اطاعت کرد و من معصیت

کردم او سجده کرد و من سرباز زدم.

نزدیک ترین حالت بنده به خداامام صادق می فرمایند: کس��ی ک��ه توانایی آن را دارد که رکوع و س��جودش را طوالنی کند، باید به مقدار توانایی اش طول دهد و باید در رکوع و س��جود به تسبیح و حمد و ستایش و دعا و تضرع به درگاه خداوند اشتغال داشته باشد، زیرا نزدیك ترین حالت بنده به خدا همان لحظاتی است که در سجده با خدا خلوت می کند.

تأثیر رکوع کامل حضرت رسول اکرم می فرمایند: خداوند پنج نماز را بر مردم

431

میسال

ف اعار

و می

ربیتم ت

علوته

رشی

ناسرش

کاطع

مقژوه

ش پ دان

ه -برم

از سو

دار تان

مهرش

واجب گردانید. هرگاه کس��ی وضوی آنها را درست به جای آورد و در وقت بخواند و رکوع و خشوعش��ان را کامل کند، خداوند متعال ضامن اس��ت که گناهانش را بیامرزد و کس��ی که این گونه انجام ندهد، اگر خواست او را می آمرزد و اگر بخواهد او را عذاب می کند.

درک حقیقت نماز امام رض��ا می فرمایند: م��ردی از اصحاب علی که به او قیس می گفتند، به نماز ایس��تاد. وقتی رکعتی خواند، ناگهان مار س��یاهی آمد و در موضع سجده قیس قرار گرفت. قیس با بی توجه��ی کامل به رکوع و س��جود رفت. وقتی پیش��انی از موضع س��جده برداش��ت، مار به گردن قیس پیچید. س��پس از یقه وارد پیراهن او ش��د، ولی این بنده صالح خدا که حقیقت نماز را دریافته

بود، به نمازش ادامه داد و آسیبی هم از مار ندید.

رکوع و معراج پیامبر آمده: خداوند به پیامبر اکرم در روایت معراج پیامبر اکرم

خطاب می کند: نظ��ر کن به عرش من. پیامبر می فرماید: من ن��گاه کردم به یك عظمتی که همه جانم را بزرگی و ش��کوه آن برد و بی هوش شدم. سپس به من الهام شد که بگو سبحان ربی العظیم و بحمده و آن ش��د ذکر رک��وع. چون آن مقامی که دیدم بس با شکوه بود مرا ربود. وقتی آن ذکر را گفتم کم کم آن حالت از بی��ن رفت. تا این ک��ه هفت بار آن را تکرار ک��ردم و دوباره به

خودم برگشتم.

دعا در رکوع و سجود سعید بن یس��ار می گوید: به امام صادقگفتم: آیا در حال

رکوع و سجده دعا کنم؟فرم��ود: آری دعا کن در حالی که در س��جده هس��تی؛ زیرا که نزدیك ترین حالت بنده به خدا س��جده اس��ت. برای دنیا و آخرت،

خداوند عزوجل را بخوان.1

پی نوشت: 1. رک: عباس عزیزی، ثواب رکوع و سجود، انتشارات صالة، 1389.

441

»و وصینا االنسان بوالدیه احسانا حلته امه کرها و وصعته کرها و فصاله ثالثون ش�هرا...« ما انس��ان را نسبت به والدین به نیکی سفارش کردیم. مادرش او را با محنت و رنج حمل کرد و با مشقت و س��ختی به دنیا آورد و مدت بارداری و از ش��یر گرفتن او سی ماه

است.1در ای��ن آیه ش��ریفه از مهمترین کارهایی که م��ادر در رابطه با

فرزند بر دوش می گیرد سه چیز است:1(مرحله حمل و بارداری

2( مرحله زایش و والدت 3( حضانت و شیردهی

این یادآوری در قرآن خود نش��انه عنایت ویژه خداوند متعال به اهمیت بیش��تر احسان به مادر است که بازتاب آن در روایات ائمه معصومین منعکس ش��ده است. وقتی از مادر نمونه سخن به میان می آید بیشترین مقصودش بر محور وظایف و اوصافی است که در رابطه با فرزندان خود دارد که برخی از آن را برمی شماریم.

1. نیازهای عاطفی کودکنیازه��ای عاطفی ک��ودکان پیوندی عمیق و قلب��ی بین مادر و کودک بوجود آورده اس��ت. نیازهای عاطفی کودکان مانند خوراک و پوش��اک او لحظه ای و آنی نمی باشند بلکه همیشگی و جاودانی می باش��د ابزار محبت مادر، نوازش و در آغوش کش��یدن بچه ها، بوس��یدن و گفتن کلمات محبت آمیز و... موجب اتصالی ناگستنی

بین مادر و کودک می شود.

الف- محبت:ابزار محبت از دو جهت در ش��کل گیری شخصیت کودک مؤثر اس��ت ابزار محبت سبب ظهور استعدادها و قوای کودک می شود. و سپس آنکه کودک در آغوش گرم و محبت آمیز پدر و مادر است که نوع دوس��تی و محبت به دیگران و عالقه مندی به سرنوش��ت

آنان را می آموزد.محب��ت و عالقه در خواس��ت طبیعی کودک اس��ت و از آن راه باید چش��مش به دنیای آینده روش��ن گردد و راه زندگی در دل او زنده ش��ود. محبت نیاز اساس��ی برای ادامه حیات طفل است. در مورد چگونگی یا همان کیفیت، باید جهت از سوی والدین طوری باشد که هم عادالنه بین فرزندان تقسیم شود تا آثار سوئی بر جای نگذارد و هم متعادل باش��د نه افراطی در آن وجود داش��ته باشد تا س��بب پیدایش عقده حقارت در کودکان ش��ود یا از آن سو کمبود محبت هم نداشته باشد تا زمینه بسیاری از رفتارهای غلط را برای

او در آینده بوجود آورند. اظهار عالقه و محبت به صورت در آغوش کش��یدن، بوسیدن و بکار بردن کلمات محبت آمیز و ... است که به کودک شخصیت و اعتماد به نفس می بخش��د. البته کسانی هستند که از چنین کاری

چشم می پوشند. مادر نمونه کسی است که به این موضوع نه به صورت نیاز که گاهی از او این مهم س��ر بزند؛ بلکه به صورت همیشگی و دائمی

بدان مبادرت می ورزد.

ب- امنیت عاطفی:امنیت عاطفی برای کودک این است که او خاطر جمع باشد که پدر و مادرش او را دوست دارند و احساس کند که او فرزند مادرش است. مادری که او را عزیز می داند و در خیال خود فکر می کند که اگر در دنیا کس��ی نباش��د که او را بخواهد مادرش که او را دوست دارد. چ��ون مادر برای او غذا تهیه می کند، او را می خواباند، برایش قصه و ش��عر می خواند و ... این طرز تفکرات کودکان نس��بت به مادرشان اس��ت که نوعی احساس امنیت عاطفی در خود احساس می کنند این احس��اس امنیت ایجاد شده به نوعی اعتماد به نفس و روحی��ه قوی به ک��ودکان می دهد. مادران نمون��ه هر چقدر که کودکانش��ان دارای نقص و عیبی باش��د با ایجاد امنیت، پشتوانه و

حمایت، امنیت عاطفی را برای آن ها بوجود می آورند.

ج- تربیت مذهبی:داشتن روحیه مذهبی، اعتقادات و ایمان درست؛ گذشته از اینکه تأمین کننده س��عادت انسان در زندگی اصلی و ابدی اوست، کمك کار بس��یار خوب و تکیه گاهی بسیار مطمئن، برای او در دستیابی به اهداف حیات کنونی اوست. خداشناس واقعی و عارف به وظیفه، قطعا بهترین پدر و یا مادر برای فرزندان، شایسته ترین همسر برای زن و ش��وهر، صالح ترین و خدمتگزارترین فرزن��د برای والدین و مفیدترین انس��ان برای جامعه خود خواهد بود و چه خدمتی از این باالتر که مادری بتواند از همان ابتدای دوران، ش��هد حالوت نماز،

ذکر و یادخدا را در کام فرزند خود بچشاند.از دیگ��ر موارد نیازهای عاطفی کودکان، که مجال بحث از آنها در این نوش��ته نیس��ت می توان به رفتار عادالنه م��ادر، حوصله و متانت در برخورد با ناهنجاری های کودک و همچنین فراهم کردن محیطی آرام برای فرزندان در س��ایه تفاهم با همس��ر و خویشان

است.

2. نیازهای جسمیخداوند متعال، که خ��ود رئوف تر و مهربان تر از همه به بندگان خویش می باشد عش��ق و عالقه و رسیدگی به فرزندان را به طور عزیزی در نهاد همه مادران قرارداده اس��ت. توجه صرف هر مادری به نیازهای عاطفی کودک محال و غیرممکن می باشد بلکه مادران به نیازهای جس��می فرزندان خود اعم از خوراک، پوش��اک، تفریح و ... بیش��تر اهمیت می دهند. آرامش ایجاد شده توسط مادر برای کودک با در کنار هم قرار گرفتن توجه به نیازهای جسمی و روحی

او ممکن می شود.هر چه کودک بزرگتر می ش��ود و رشد می کند از لحاظ جسمی کمتر به پدر و مادر وابس��ته است. مادران نمونه با آگاهی هایی که در م��ورد تربیت جس��می فرزندان خود دارند تم��ام تالش خود را برای رسیدگی هر چه بیش��تر فرزندان خود به کار می گیرند. توجه به بهداشت و نظافت به موقع کودکان، تغذیه سالم برای فرزندان، و فراهم کردن تفریحات مناس��ب و سالم و پرکردن اوقات فراغت فرزندان؛ از جمله نیازهای جس��می کودکان است که توجه خاص

والدین را می طلبد.

زن و خانواده

میسال

ف اعار

و می

ربیتم ت

علوته

رشسی

شناکار

طع مق

ژوهش پ

دانی-

ضایه ر

صوممع

451

مادر نمونه

3. نیاز تربیتیتربی��ت ک��ودکان، خود ام��ری مقدس و ب��ه نوعی جهاد محس��وب می ش��ود. انجام وظیف��ه در این امر خطیر، ادامه راهی اس��ت که خداوند به ما بدان امر فرموده است. طبعا کمترین بی توجهی به سرنوشت کودک و امر تربیت او از س��وی والدی��ن، نوعی خیانت به ک��ودک و جامعه بوده و عقوبت و کیفر الهی

را در پی دارد.پیامب��ر ن��ور و رحم��ت در حدیث��ی می فرمایند: الن��اس کمعادن الذهب و الفضه )م��ردم معدن هایی همچون مع��ادن طال و نقره هس��تند( تربیتی صحیح و به جا اس��ت ک��ه می تواند این معادن گران قیمت را مورد بهره برداری قرار دهد و اس��تعدادهای نهفته انسان را شکوفا کند. به دلیل درگیر بودن پدر خانواده با مس��ائل بیرون و کمتر بودن زمان حضور او در خانه در مقایسه با مادر، می توان ب��ه صراحت گفت ک��ه مادر نق��ش مهم و خطیری در تربیت فرزندان خود دارد. مادری در امر تربیت فرزند خود نمونه است که بتواند روحیه شجاعت، سخاوت، محبت به دیگران و اعتماد به نف��س را در فرزند خود بپروراند. او با کنترل رفت و آمد فرزندان خود و نظارت هم��راه با ظراف��ت و دقت در رفت��ار آنان در ارتباط با بیرون از منزل و دوس��تان می تواند راهنمای دلس��وزی برای فرزندانش باش��د. این ارتباط صمیمی بین مادر و فرزند اس��ت که می توان او را بهترین محرم اس��رار برای فرزندان دانس��ت. البته همه نیازهای کودک مختص به نیاز جس��می، روحی و تربیتی او نمی باش��د بلکه در دریای بیکران رابطه بین م��ادر و فرزند هزاران قطره وج��ود دارد که

مجال پرداختن به همه ابعاد بحث در این نوش��ته نمی باشد؛ توجه به امر تحصیل کودک، پیگیری مس��ائل درسی و پیش��رفت های فرزندان، مدیریت عاقالنه مادر در مسائل خانه، چگونگی رفتار با

همسر و خویشان، همه و همه ... به نوعی از خصوصیات مادر نمونه است.

1. محمدزاده/ راضیه/ مادر اگر این گونه می بود/ تهران/ منیر/ 13832. قائمی/ علی/ نقش مادر در تربیت/ تهران/ امیری/ 1386

www.monajat.org 3. سایت اینترنتی

461

ب�هشت زیر پای چگونه مادرانی است؟!مادر این موهبت الهی و این فرش��ته زمین��ی در قرآن و روایات به کرات مورد تمجید قرار گرفته و خدا ضمن ارج نهادن به مقام و منزلت والدین، تکالیف فراوانی را بر عهده فرزند قرار داده است. رسول خداو ائمه اطهار در روای��ات فراوانی به بیان منزلت والدین پرداخته اند. یکی از این احادیث، روایت ش��ریفه »اجلنة حتت اقدام االمهات«

می باشد. در تفسیر این حدیث، 2 وجه به نظر می رسد:اول: در ضرب المثل ها برای ش��خص آگاه به وضعیت جغرافیایی و مکانی ش��هر می گویند: »فالنی همه شهر زیر پایش است« کنایه از اینکه شخص به تمام مکانهای شهر و نقاط مختلف آن مسلط است. حال در مورد مقام مادر فرمود: بهش��ت زیر پای مادران اس��ت، کنایه از اینکه مادر بر بهش��ت مسلط اس��ت. اگر فرزند آرزو بر بهشت دارد باید مادر از او راضی باش��د، رضایت او شرط ورود به بهشت است. اگر

رضایت والدین نباشد، فرزند وارد بهشت نمی شود.دوم: روایت دیگری در مورد مادر وارد شده که »در زیر پای مادران، باغی از باغ های بهش��ت اس��ت«. از مجموع ای��ن دو روایت می توان دریافت که رضایت پدر و مادر شرط ورود به بهشت است، زیرا در این روایت فرموده: در زیر پای مادران باغی از باغ های بهشت است، طبق روایت، بهشت دارای درجات مختلف می باشد که هر درجه به فراخور مقام و استحقاق به افراد تعلق می گیرد. این مرتبه از بهشت مستحق کسانی اس��ت که مادر از آنها راضی باشد با توجه به مطالب باال روش��ن معنای که می گردد روای��ت ای��ن نیس��ت ک��ه

هر زنی بمیرد وارد بهشت می شود بله فقط اهمیت مقام مادر را نسبت به فرزند یادآور می شود. نیازمندی های کودک از لحاظ رشد جسمی و سالم زیستن، تغذیه کافی، مسکن، تفریح، بهداشت خالصه نمی شود، ک��ودک زمان��ی نیازمندی هایش تامین می ش��ود که تح��ت مراقبت مخصوص یك انس��ان دلسوز صمیمی و فداکار قرار گیرد، این انسان کس��ی غیر از مادر نمی تواند باشد، هیچ دس��تی برای نوازش کودک مهربان تر از دست مادر و هیچ دامنی برای پرورش وی مهم تر از دامن مادر نیس��ت. آن که می تواند در عین اینکه یك انسان کامل است با کودک عزیز خود دمس��از باشد و چون سرکارش با کودک است، زبان کودکی بگش��اید و در برخورد با بزرگساالن نیز بتواند با ایشان تفاهم داش��ته باشد »مادر« اس��ت. امام خمینی فرمود: »از دامن زن، مرد به معراج می رود« یعنی اگر زن )مادر( اخالق نیکو داشته، فرزند را درست

تربیت کند، عاقبت فرزند، بهشت و خوشبختی است. س��وال: آیا هر مادی که عنوان مادر دارد بهشت به ارمغان اوست؟ مقصود از اینکه می گویند بهش��ت زیر پای مادران است چیست؟ آیا احترام گذاش��تن فرزند به مادری که به فرزندانش ظلم می کند جایز

است؟پیامبر فرم��ود: »اذا کنت فی صلوه التصرع فان دعاک و الدک فال تقطعها و ان دعتك والدک فاقطعها؛« هنگامی که نماز مستحبی می خوان��ی، اگر پ��درت تو را صدا کرد، نم��ازت را قطع نکن، ولی اگر م��ادرت تو را صدا زد، نمازت را قطع کن و به او جواب بده. همه اینها این را می فهماند که احترام به مادر بسیار الزم است، ولی این را نمی فهماند که زن به صرف مادر بودن به بهش��ت می رود بلکه بهش��ت رفتن هر کس��ی بستگی به اعمال خوب او دارد اگر بگوییم هر مادری به صرف مادر بودن بهشت می رود خیلی از مادرها هستند که مرتکب غیب��ت و یا تهمت و ... می ش��وند و اگر فقط به خاط��ر مادر بودن به

بهشت بروند این اصال با عقل جور در نمی آید.این که گفته »بهش��ت زیر پای مادر اس��ت« و نگفته »بهشت در دس��ت مادر است« شاید در نظر اس��ت باید در برابر مادرت متواضع باش��ی که حتی کف پای او را به صورت بمالی یا ببوسی و اینقدر به او احترام بگذاری. شاید خود مادر اصال مستحق بهشت نباشد.

نکت��ه دیگر: به فرزندان گوش��زد کنید مب��ادا به خاطر اینکه مادر در اثر پیری یا جهات دیگر، حرف ها یا کارهایی که ش��ما نمی پسندید، انجام دهد، نسبت به او بی اعتنا باشی و یا پدر را بر او ترجیح دهی یا زنت یا شوهرت را بر او ترجیح دهی. حضرت زهرا در مورد فلس��فه احسان به والدین می فرمایند: خدا نیکی به پدر و مادر را الزم کرد برای اینکه ش��ما را از غضب خ��ود مصون بدارد. هر چند پدر و مادر رفتار صحیحی با فرزند نداشته باش��ند، فرزند موظف به گرامی داشتن والدین و کسب رضایت آنان است و نمی تواند مقابله به مثل نماید. اگر پدر و مادر در حق فرزند کوتاهی کنند و ظلمی انجام دهند، س��بب نمی شود

که فرزند هم درباره آنان به وظیفه اش عمل نکند.

پی نوش��ت: علی بن حس��ام الدین متقی، کنز االعمال فی س��نن االقوال و االفعال، موسسه الرساله، 1372؛ مستدرک الوسائل، حسن النوری الطبرسی؛ موسسه آل البیت

میالحیاء التراث؛ احمد بهشتی، اسالم و حقوق کودک، موسسه بوستان کتاب، 1387 سال

ف اعار

و مث

حدی و

آن قر

وم عل

سیشنا

کارطع

مقژوه

ش پ دان

ن-ستا

پاک از

سیمقد

م مری

زن و خانواده

471

راز و رمزهای موفقیت در زندگی مشترکچند نکته طالیی: 

* توافق کنید که به احساسات یکدیگر توجه داشته باشید حتی اگر با این احساسات موافق نباشید.

* یکدیگر را بدون قید و ش��رط دوس��ت بدارید و مس��ئولیت حل اختالفاتتان را به عهده بگیرید.

* تم��ام عوامل ایجاد اختالف را پیش از آنکه با همس��رتان مطرح کنید در نظر بگیرید.

* اختالفات را در همان لحظه به پایان برس��انید و محدودش کنید قصور و ناکامی های گذش��ته را پیش نکش��ید، چ��را که خطاهای

گذشته احتماال قبال مورد بخشش واقع شده اند.* خوبی ها را هم ببینید. نس��بت به همسر خود دیدگاه مثبت داشته باشید و بکوشید همیشه در مرحله اول کارهای خوب او را بپسندید و مورد تحسین قرار دهید زیرا تشویق و تحسین یك کار خوب، باعث تثبیت و تکرار آن خواهد ش��د و خودتان از آن لذت می برید. هرگز

چشمان خود را روی نقطه ضعف همدیگر باز نکنید.*تکی��ه کالم های زیر را در گفتارتان حذف کنید. )تو باید که(، ) تو

نباید که(، )تو هرگز(، )تو همیشه(، )من نمی توانم که( و...* وقتی جر و بحث می کنید بحث را معطوف به مسئله ای سازید که

محور اختالف شماست.* با رعایت احترام و ادب متقابل با همس��رتان، به طور محترمانه و

مودب صحبت کنید و همدیگر را سبك نکنید.آنچ��ه در این گیر و دار مهم می باش��د این اس��ت که وقتی مردی با همس��ر خود مودبانه صحبت می کند یا زن با همس��رش مودبانه صحب��ت می کند و احترام پدر و م��ادرش را نگه می دارد فرزند آنها

هم این را می آموزد.* ب��ه جای تمرکز جمله یکدیگ��ر، روی مطلب مورد نظر اختالف

کنید.* از همس��رتان بخواهید که زمان��ی را صرف فکر کردن برای حل

اختالف مورد نظر کند.* هرگز به ش��خصیت همس��رتان توهین نکنید. خداوند در خلقت انس��ان به خودش احس��نت گفته است زیرا انس��ان بهترین خلقت اوس��ت. در این میان چگونه می توان همس��ر را بعنوان یك امانت الهی تحقیر و س��رزنش کرد؟ یك دختر و یا پسر که با هزاران امید

وارد زندگی می شوند چرا باید مورد اهانت قرار گیرد؟* اگر چه همس��رتان همیشه بر حق نیست اما او را عاملی الهی به

حساب آورید که در زندگی شما زحمت می کشد.* پاس��خ مهربانی، مهربانی است. از زمان های دور گفته اند: )از هر دس��ت بدهی از همان دست پس می گیری( در رابطه با همسرتان، اگر درس��ت برخورد کنید مطمئن باش��ید رفتار متقابل را نظاره گر خواهید بود. زی��را اگر برای مدتی از یك نفر مهربانی ایثار و خوبی ارائه شود و از طرف دیگر نباشد به تدریج طرف متقابل نیز رفتارش

ی را تغییر خواهد داد.ربیت

م تعلو

و می

سالف ا

عاره م

رشتی

ناسرش

کاطع

مقژوه

ش پ دان

ش-الد

بنگ از

مهفاط

یز کن

* مس��ئولیت تربیت فرزن��دان خود را بپذی��رد. پیامبر فرمود: بچه ها آینه رفتار ش��ما هس��تند. پس اگر فرزند شما در تحصیل و تربیت دچار مش��کل می شود کسی را مقصر ندانید و همیشه از

خودتان سلب مسئولیت نکنید. * س��عی نکنید که فکر همسرتان را بخوانید اگر مطمئن نیستید ک��ه منظورش از گفتن آن مطلب چه بوده از او توضیح بخواهید. بخاطر داش��ته باشید که حل اختالف، مهمترین هدف است. اگر اختالف حل ش��ود هر دو نفر شما برنده هستید. شما در یك تیم

هستید، نه دو تیم مخالف و رقیب.خ��ود را به این رهنمودها متعهد س��ازید و ب��ه دقت بیاموزید که تمری��ن کنید تا در اختالفات زناش��ویی به عدالت رفتار کنید و با یکدیگر با توافق برسید. بیائیم روزهای درخشان و شیرین زندگی

را با هم بسازیم.

پی نوش��ت: رک: حس��نعلی میرزا بیگی، ، زندگی شیرین می ش��ود اگر...، فراگفت، قم، 1388؛ امیر ملك محمودی الیگودرزی، راهنمای خانواده، میراث ماندگار، 1385

481

هفت روش ابراز عالقه به کودکفرزندان ما مهم ترین نعمت در جهان هس��تند و عشق ما نسبت به کودکانمان با اهمیت ترین ارثیه ما برای آن ها محس��وب می شود. ای��ن هفت روش به فرزندان ما کمك می کند تا زندگی آینده خود

را محکم تر بنا کنند.1. زمان: زمان بهترین هدیه ای است که می توانیم به کودکان خود تقدیم کنیم. این با هم بودن باعث می شود احساسات، فعالیت ها و اعتق��ادات را با یکدیگر مبادله کنیم. با این کار، فرزندانمان ارتباط برقرار ک��ردن و گفت وگو با دیگ��ران را می آموزند و به طور حتم از لحاظ ارتباطات اجتماعی پیشرفت می کنند. به کودکان خود کمك کنید تا روش های جدیدی خلق کرده و آنها را در کنار خانواده خود

تجربه کنند و لذت ببرند.

2. الگ��و: رفتار ما بی��ش از گفتارمان فرزن��دان را تحت تأثیر قرار می ده��د. ما قهرمان دنیای آنها هس��تیم بنابراین باید رفتارمان به

گونه ای باشد که از کودک انتظار داریم.

3. گ��وش دادن: پیغام های کودکان هدیه های باارزش��ی هس��تند. زمانی که مش��تاقانه به حرف های آنها گ��وش می دهیم اعتماد به نفس کودکان خود را تقویت می کنیم. هنگامی که با کودکان خود هس��تید هم سطح آنها باش��ید و با تمام وجود به آنها گوش دهید. احساسات و حاالت زیبای آنها از طریق چشم هایشان بیان می شود اگر ما به حرف های آنها دقت کنیم کودکانمان نیز به سخنان ما با

تمام وجود و عمیق، گوش می دهند.

میسال

ف اعار

و مق

حقوته

رشی

ناسرش

کاطع

مقژوه

ش پ دان

ن-ستا

فغاناز ا

ی مد

محی

صغرزن و خانواده

4. ش��یوه تربیتی مناس��ب: فرزندان ما بای��د بیاموزند که در مقابل کارها و انتخاب هایش��ان پاس��خگو باش��ند. آنها باید بدانند که با کارهای آزار دهنده آنها مخالفت می ش��ود اما والدین همیش��ه به

آنها عشق می ورزند.

5. تشویق: کلمه های امیدبخش و تشویق آمیز، اعتماد به نفس را به کودکان هدیه می دهد. موفقیت ها و اس��تعدادهای کودکان خود را ب��ه زبان بیاورید. زمانی که فرزندانتان کار مهمی انجام می دهند حتم��ا به آنها بگویید که موفق بوده اند. ک��ودکان ما احتیاج دارند، بدانند که امیده��ا و آرزوهای آنها را درک می کنیم و به طور حتم حامی آنها هس��تیم. فرزندانتان را تشویق کنید تا از لحاظ روحی و

معنوی رشد کنند تا زندگی متعادلی داشته باشند.

6. تقسیم تجربه: هرکدام از ما داستان های ارزشمندی برای گفتن داریم. این داس��تان ها مش��خص می کنند که عکس العمل ما در مقاب��ل این ح��وادث، زندگی کنونی ما را به وجود آورده اس��ت. با تجارب خود می توانیم کودکانمان را راهنمایی کنیم. ش��اید روزی فرزندان ش��ما نیز با بعضی از ش��رایطی که برای شما پیش آمده، روبه رو ش��وند و به طور حتم از تجارب ش��ما به��ره می گیرند و از اش��تباهات دوری می کنند. فرزندان ما در زندگی احتیاج به الگویی دارند تا آن را سرمش��ق خود قرار دهن��د. ارزش های وجودی را به طور عملی به فرزندان خود آموزش دهید. اشتباه های خود را قبول

کرده و عذرخواهی کنید.

7. عش��ق به آنان: عش��ق هدیه بی چون و چراست. به کودکان خود نشان دهید که آنها را در هر شرایطی دوست دارید و حمایتشان می کنی��د. در ای��ن صورت آنه��ا هنگام س��ختی ها و مشکالت، با آرامش و احساس امنیت به شما پناه می آورند. فرزندان ش��ما برای تصمیم گیری و تجربه ی موارد جدی��د، نیاز دارند که آزاد باش��ند. آنها باید بیاموزند که در زندگی مس��ئولیت پذیر و مقاوم باشند. آنها اجازه دارند شکست بخورن��د و یا پیروز ش��وند ب��دون این ک��ه قضاوتی در م��ورد آنه��ا صورت گی��رد. اگر همه نیازها، انتظ��ارات و امیده��ا فرزن��دان خ��ود را در ی��ك کلم��ه خالصه کنی��م، بی تردی��د آن

واژه »عشق« است.

پی نوشت: قاس��م زاده/ محمد کودک/ روان شناس��ی ج��واد/

شمیم قلم/ 1391

491

مادر مهربان مادر متعهدتربی��ت فرزند مهمترین بخش زندگی مادر را تش��کیل می دهد. مادر وسیع ترین دنیای روانی و اجتماعی کودک، منبع امنیت و آرامش خاطر و مظهر مهر و صفاس��ت. پیشوایی است که کودک امنیت و آرامش را فقط در آغوش او جستجو می کند و در برابر تصادم های زندگی به امید پناهندگی به او، خود را نگه می دارد. پایه های اخالقی و س��ازندگی در زمینه ش��خصیت، در خانه گذارده و آغاز می گردد و کودک از شنیدن اوامر و نواهی والدین، از مش��اهده رفتار، مالک ها و معیارهایی بدست می آورد و بر آن اس��اس، زندگی خود را ش��کل می بخش��د. نخستین زمزمه ها، سرودها، ابراز احساسات از سوی او بر کودک القاء می شود و او را سخت وابسته و شیفته خود می سازد. بدینسان شخصیت مادر در این زمینه مهم است، او باید شخصیت آینده طفل را پایه گذاری کند و

اگر در این رسالت کوتاهی و قصور ورزد جامعه لطمه می بیند. م��ادر دائما با طفل خود به س��ر م��ی برد ولی در عین ح��ال هر مادر نمی تواند مدعی ش��ود که کودک خود را نیکو می شناس��د. ش��ناخت کودک تعمیق و دقت الزم می خواهد و تا این چنین نباشد نمی توان به سازندگی شخصیت او اقدام کرد. شناخت کودک از راه افعال و رفتار او و از طریق بازی ها، گفته ها و روش های او، امکان پذیر است. از طریق آن می ت��وان تمایالت و خواس��ته های درونی و طرز فکر کودکانه اش را دریافت و روش��ی برای اصالح و یا بازس��ازی شخصیت او در پیش کرفت. پی ریزی ش��خصیت کودک از همان روزهای اول تولد و شاید کمی قبل تر و از عالم رحم آغاز می شود. پس از تولد از همان روزهای اول زندگی و از دوران ش��یرخوارگی پی ریزی شخصیت مخصوصا در جنب��ه اجتماعی و اخالقی آغاز می گردد و این زمانی اس��ت که طفل هن��وز نمی تواند راه برود و حرف بزند، مهر و خش��ونت مادر، تندی و نرمی او، تش��ویق و تنبیهش، همه و همه در کودک تاثیر می گذارد و او را می س��ازد. در پرورش ش��خصیت، مادر باید به همه ابعاد وجودی کودک توجه داشته باشد. از یك سو به پرورش جسم و از سوی دیگر

به پرورش روان نیز بپردازد.اصلی ترین رابطه ای که مادر با فرزند دارد رابطه آموزش اس��ت و از آن طریق، مادر موفق به انتقال میراث فرهنگی خود به نسل جدید می

شود و او را برای زندگی در دنیای آینده آماده می کند.

نقش معنوی مادرمعموال انجام وظیفه جس��مانی از عهده هر مادری ساخته است، آنچه مهم اس��ت جنبه معنوی اس��ت. کار س��ازندگی مادر بدون خودسازی امکان پذی��ر نخواهد بود. نه تنها بیان مادر ک��ه تقوا، عبادت او هم در خط مشی تربیتی او در تاثیرپذیری و سازندگی کودک موثر است. او با س��رمایه آگاهی، تقوا وعبادت می تواند در اصالح کودکش موثر باشد، به پرورش دینی و اخالقی او همت گمارد، و در جمع، انس��انی وارسته

و نمونه بسازد.

 نقش عاطفی مادر عواطف مادر، احساسات رقیق او، نهال انس و آشنایی را در دل کودک

می کارد و باران مهر و محبت آن را آبیاری می کند. سعادت، خوشبختی و نابسامانی کودک بسته به عواطف مادران است به شرطی که تعدیل و کنترل شود. زیرا کمبود عاطفه موجب نابسامانی های جسمی و روانی و انحرافات اخالقی خواهد ش��د. همچنین زیاده روی در همه زمینه ها

زیان مند است.

نقش فرهنگی مادر رس��الت مادر تنها تهیه غدا و لب��اس و مراقبت و نظافت برای کودک نیست، بلکه او موظف است مغز و روان او را بسازند و فکر و اندیشه وی را جه��ت دهد. تاثیر مادر تنها مربوط به جنبه های ارثی و یا اجتماعی خاص نیس��ت بلکه در آش��نا کردن طفل به فرهنگ جامعه و هدایت و جهت دادن فکر فرزند و آش��نا کردن به زندگی جمعی نقش اساسی دارد. نقش تربیتی مادر در راهبری کودک خالصه می شود و تربیت از این دید نوعی رهبری است. آنچه در رهبری کودک مهم است اینست که مادر دارای هدفی اندیش��یده باشد. بداند که دست کودک را گرفته به کجا می خواهد برس��اند، چگونه ف��ردی را می خواهد تحویل جامعه ده��د، آیا فردی با ق��درت خالقیت، آزادمنش، با ش��عور زنده، متفکر، فعال، اندیشمند یا یك موجود کاالیی و ابزاری. در اعمال نظر تربیتی بدون یك هدف سنجیده نباید اقدام کرد زیرا که ممکن است عواقب

وخیمی به بار آید.کامروایی در خانه، احساس امنیت و آرامش در آن و نیز احساس قدرت و استقالل کودکان در خانواده بستگی به وجود مادر دارد. مادر با رفتار الگویی خود انس��ان می پرورد، طفل را از عالم ناپاکی ها، دورویی ها و حسدها دور می دارد، در او مهر و صفا، خیرخواهی، خیراندیشی نسبت به دیگران بوجود می آورد. مادر کودکی می سازد با شخصیت و بزرگ منش یا سرافکنده و زبون، پاک و با عفت یا آلوده و ناپسند و در همه

حال در شکل گیری شخصیت طفل سهم او فوق العاده است. پی نوشت: رک: علی قائمی، نقش مادر در تربیت، انتشارات امیری، 1386

501

راهمـ

ه للالمی

سـ اال

ویهلـر

ا

زن و خانواده

متهید هذه جمموعة من القاالت کان الغرض من کتابتها هو معاجلة بعض ما أثری

من إشکاالت حول الرؤیة االسالمیة للمرأة و حقوقها. ه�ذا وقد اقترصت ف ذلك عىل بعض القضایا و الس�ائل التي مل تعالج أو عوجل�ت بنحو غ�ری تام أو غری مناس�ب، و ال أقصد بذلك أين اس�توفیت البح�ث ف کل قضی�ة اس�تعرضتها و إنام هي مس�امهة أرج�و أن تکون ف ضم�ن الس�امهات الت�ي ینهض ب�ا الدع�اة إىل ال � عز وج�ل � من أجل إیق�اف الن�اس ع�ىل الفاهیم الدینی�ة و تعریفه�م با. ذل�ك ألين وجدت أن کث�ریا مما أث�ری حول الرؤیة االس�المیة للمرأة و حقوقها نش�أ من عدم االس�تیعاب لقاصد الرشیعة أو نش�أ عن النظرة الجتزئة للخطاب الدیني حول الرأة. و سنتعرض ف هذا القال إىل مربرات جعل القیمومة للرجل

عىل أننا سنتاول ف األعداد القادمة قضایا أخرى هتم الرأة السلمة.

القال األول : مربرات جعل القیمومة للرجلسأس�تعرض ف هذا القال مربرات جعل القیمومة للرجل بعد أن أوضح ما هو الراد من القیمومة و بعد أن أقدم لذلك بمقدمة حول موقع الرأة ف النظور االس�المي مستعینا ف ذلك بام ورد ف القرآن الکریم باخلصوص، و سیکون نتیجة ذلك هو إثبات تکافؤ الرأة و الرجل ف النظور االسالمي من حیث اإلنس�انیة و الس�ؤولیة االهلیة الناطة باالنس�ان و اآلثار الرتتبة عىل العمل و کثری من اللکات، و أن التفاوت ف بعض اللکات نش�أ عن التف�اوت ف اخللق و التکوین و التي اقتضتها العنایة االهلیة حلکمة تتصل بنظم احلیاة و عالئق الجتمع. أسأل ال تعاىل أن یکون هذا اجلهد خالصا لوجه�ه الکریم أن أکون قد وفقت ف إیضاح ما إلتبس عىل بعض االخوة

األعزاء.بدای�ة أود احلدیث عن بع�ض العطیات والقدمات الت�ي متهد لفهم قوله تعاىل: "الرجال قوامون عىل النس�اء بام فض�ل ال بعضهم عىل بعض و بام أنفقوا من أمواهلم"1 والتي اتذ منها البعض مدخال للطعن عىل االس�الم حی�ث اعتربه�ا أجىل دلیل عىل انتقاص االس�الم لواقع ال�رأة و احلط من قیمتها االنس�انیة و اعتبار إنس�انیتها ف مرتبة متأخرة عن إنسانیة الرجل. و س�یتضح من مط�اوي حدیثن�ا أن ف ذلك جتنی�ا عىل االس�الم و ابتزازا

للموضوعیة التي ینبغي أن یکون علیها کل باحث.

القدمة األوىل إن م�ن غ�ری اإلنص�اف ع�زل ه�ذه األی�ة الرشیفة ع�ن جمم�وع اآلیات و الروای�ات التي تصدت لتحدی�د موقع الرأة ف النظور االس�المي، إذ إن من أقبح صور التضلیل إجتزاء األفکار و الرؤى و ماکمتها بشکل تقطیع حتى تبدو و کأهنا نش�أت عىل خلفیة عقد نفس�یة مرتاکمة فرضتها طبیعة احلیاة القاس�یة و غذهتا الورثات الرتبویة اجلانحة إىل الظلم و اهلمجیة، و عندها تفرغ األفکار من معطایاهتا و خلفیاهتا الواقعیة و تظهر بمظهر بشع

قبیح متجها السالئق القویمة و العتدلة. هکذا تبدو الرؤى و التبنیات عندما تقتطع من منظومة متجاذبة ینتج بعضها بع�ض و تنم�و بعضه�ا ف أفیاء األخ�رى و تتغذى األخ�رى من معطیات األوىل و تظهر و کأهنا لوحة فنیة متناغمة اخلطوط و األلوان. و عىل أساس مالحظ�ات الوض�وع ف إطار منظومته س�یکون مس�ار بحثنا ع�ن الرؤیة

االسالمیة لوقع الرأة و هذا یقتيض االشارة إىل أمور:

األمر األول: الرأة تتساوى مع الرجل ف االنسانیة هو أن إنس�انیة الرأة ف النظور االس�المي تتس�اوى مع إنس�انیة الرجل و ذلك یتضح من مالحظة اآلیات الکثریة و التي عربت عن الذکر و األنثى باإلنسان. منها: قوله تعاىل: "أحیسب االنسان أن یرتك س�دى، أمل یك نطفة من مني متنى ، ثم کان علقة فخلق

فسوى فجعل منه الزوجنی الذکرو األنثى2" منه�ا: قول�ه تع�اىل: "هل أتى عىل اإلنس�ان من ح�نی من الدهر مل یکن ش�یئا مذکورا إنا خلقنا االنس�ان من نظفة أمش�اج نبتلیه فجعلناه س�میعا بص�ریا.3 " و وض�ح أن الراد من االنس�ان ف اآلیات الرشیفة هوکل من الذکر و االنثى و ذلك بقرینة اآلیات الثانیة التي بینت کیفیة اخللق و التي من العلوم أهنا کیفیة واحدة. و منها: قوله تعاىل: "فلینظر االنس�ان مما خلق خلق من ماء دافق

خیرج من الصلب و الرتائب.4" حیث أطلقت اآلیات الرشیفة عنوان االنس�ان عىل کل من

الذکر واألنثى بقرینة االشارة إىل کیفیة اخللق. و منه�ا: قوله تعاىل: "ی�ا أهیا الناس خلقناکم من

ذکر وأنثى5" و غ�ری ذلك م�ن اآلی�ات الکث�ریة، التي

أطلق�ت عنوان االنس�ان ع�ىل کل من الذک�ر واألنث�ى، و بذل�ك یتضح أن جی�ع الل�کات الت�ي أخ�رب ال ع�ز وجل عن إبداعها ف جبلة االنسان ال تت�ص بالرج�ل دون ال�رأة، و یتض�ح أیض�ا أن ال�رأة معنیة بکل اخلطاب�ات التي خطب ال با عبده ف القرآن و عىل لسان رسول ال

ما مل تقم قرینة خاصة تعرب عن

511

إختصاص هذا اخلطاب أو ذاك بالرأة دون الرجل أو العکس.

األمر الثاين : تکافؤ الرأة و الرجل ف ملکة اهلدایة و نش�ری فی�ه إىل اآلیات العربة عن أن ملک�ة اهلدایة الوضوعة ف جبلة االنس�ان لیس�ت خمتصة بالرجل دون ال�رأة، بل هي منحة إهلیة لطلق االنسان. اآلیة األوىل: قوله تعاىل: "إن هدیناه السبیل إما ش�اکرا و إما کفورا"6 و الضمری ف هدیناه یرجع إىل االنس�ان الوارد ف اآلیات الس�ابقة و هي قوله تعاىل: "إنا خلقنا االنسان" و ال�ذي هومطلق الذکر واألنثى بقرینة تذیی�ل اآلیة ببیان کیفیة خلق�ه والذي هو أمر مش�رتك بنی الذکر و األنث�ى. اآلیة الثانیة:

قوله تعاىل:"و نفس و ما سواها ، فأهلمها فجورها و تقواها"7 والتعبریبالنف�س ال خیت�ص بالذک�ر دون األنث�ى ، و ذلك بقرینة إط�الق لفظ النف�س عىل کل من الذکر واألنث�ى ف آیات أخرى مث�ل قول�ه تعاىل: "ال�ذي خلقکم من نفس واح�دة و خلق منها زوجه�ا و ب�ث منهام رجاال کثریا و نس�اء" 8 و قول�ه تعاىل:" کل نف�س ذائقة الوت"9 و واضح أن ذلك ال خیتص بالرجل، و قوله تعاىل: "بل االنس�ان عىل نفسه بصریة"10، و قد اتضح مما س�بق أن لفظ االنس�ان ال خیتص

بالرجل. و أرصح مم�ا تق�دم قول�ه تع�اىل : "و إذا

النفوس زوجت " 11.

األمر الثالث: أهلیة الرأة للتعلم و نشری فیه إىل اآلیات التي عربت ع�ن أهلی�ة التعلی�م المنوحة من قب�ل ال عز وجل لیس�ت خمتصة بالذکور بل هي لطلق االنسان من

ذکر وأنثى.

اآلی�ة األوىل: "الرح�ن، عل�م الق�رآن، خلق االنس�ان، علمه البی�ان" 12، وعن�وان االنس�ان یطل�ق ویراد منه الذک�ر واألنثى کام برهن�ا عىل ذلك ف

األمر األول.اآلی�ة الثانیة :"إقرأ و رب�ك األکرم، الذي علم بالقلم، علم االنس�ان ما مل

یعلم"13

األمر الرابع : کرامة الرأة ونش�ری فی�ه إىل ما یدل ع�ىل أن ال عز و جل عندما منح الکرامة لإلنس�ان منحه�ا للذکور و االناث من بني االنس�ان عىل حد س�واء. قال تعاىل: "و لقد کرمنا بني آدم و حلناهم ف الرب الرب و البحر و رزقناهم من الطیبات و

فضلناهم عىل کثری ممن خلقنا تفضیال "14

األمر اخلامس : الرأة و األمانة االهلیة ونيش فیه إىل اآلیات التي أکدت عىل أن حل األمانة االهلیة أنیطت بمطلق

االنسان من ذکر و أنثى. اآلیة االوىل: "إنا عرضنا األمانة عىل ا الس�موات واألرض و اجلبال فأبنی

أن حیملنها و أشفقن منها و حلها االنسان إنه کان ظلوما جهوال"15 اآلیة الثانیة: "یا أهیا الذین آمنوا ال تونو ال و الرسول وتونوا أماناتکم و أنتم تعلمون "16 و خطاب )الذین آمنوا( ال خیتص بالذکور کام هو واضح، ولتأکید ذلك نشری إىل آیتنی رصحیتنی ف استعامل هذا اللفظ لطلق الرجل

واألنثى. األوىل: قول�ه تع�اىل: "یا أهیا الذین آمنوا ال یس�خر قوم من قوم عس�ى أن

یکونوا خریا منهم و ال نساء من نساء عسى أن یکن خریا منهن" 17 فاآلیة اس�تعملت لفظ )الذین آمنوا( ف الرجل و الرأة و إال کان الناس�ب توجیه اخلطاب للنس�اء ف الورد الذي خیتص بن و هو قوله تعاىل: "و ال

نساء من نساء "بأن یقول یاأیتها اللوايت آمن ال یسخر نساء من نساء.الثانی�ة: قوله تعاىل:"و رضب ال مثال للذین آمنوا امرأة فرعون" حیث إن الق�در التیق�ن فیمن رضب هلم الثل هم النس�اء ، و ذل�ك بقرینة أن الذي رضب به الثل هو ) إمرأة ( فلیس من الناس�ب أن ترضب هذه الرأة مثال

للرجال دون النساء.اآلی�ة الثالث�ة: م�ن اآلیات التي أک�دت عىل أن ح�ل أعباء األمان�ة االهلیة أنیط�ت بمطل�ق االنس�ان قول�ه تع�اىل: "و إذ أخذ رب�ك من بن�ي آدم من ظهورهم ذریتهم وأش�هدهم عىل أنفسهم ألست بربکم قالوا بىل" فمیثاق

العبودیة أخذ من مطلق بني آدم.

پی نوشت:2. سورة القیامة، اآلیة: 36 � 39 1. سورة النساء، اآلیة رقم: 34

4. سورة الطارق، اآلیة 5 � 7 3. سورة االنسان، اآلیة: 1 � 2 6. سورة االنسان، اآلیة 3 5. سورة احلجرات، اآلیة: 13 8. سورة النساء، اآلیة 1 7. سورة الشمس، اآلیة 7 � 8

10. سورة القیامة ، اآلیة 14 9. سورةاألنبیاء، اآلیة 35 11. سورة التکویر، اآلیة 7 12. سورة الرحن، اآلیة 1 � 4

13. سورةالعلق، اآلیة 3 � 5 14. سورة االرساء، اآلیة 7016. سورة الألأنفال، اآلیة 27 15. سورة االحزاب، اآلیة 72

17. سورئ احلجرات، األیة 11

آن قر

وم عل

ر وسی

تفشته

د ررش

ی اناس

رش کا

طع مق

ژوهش پ

دانر-

زایالج

از یح

ذبعود

مسنه

سمیی

521

نام: فاطمهکنیه: ام البنین

پدر: حزاممادر: ثماثه و برخی لیلی گفته اندهمسر: امیرالمومنین

فرزندان: چهار شهید به نام های عباس، عبداهلل، جعفر و عثمان.مزار شریف: مدینه منوره، قبرستان بقیع

مورخان سال والدت او را یادآوری نکرده اند، لکن متذکر شده اند که تولد پسر ارشد وی حضرت ابوالفضل العباس در سال 26 هجری رخ داده است. خطیب مهدی سویج زمان والدت ام البنین را در حدود پنج سال پس از هجرت تخمین می زند.

)ستاره درخشان مدینه حضرت ام البنین، ص 11 - 12.(هنگامی که فاطمه )ام البنین( به هویت خواستگار با فضیلت خویش پی برد، در حالی که

عرق شرم و حیا بر جبینش نشسته بود، نتوانست از ابزار شعف خودداری نماید.وی هر چند در ظاهر س��کوت اختیار کرده لکن ش��ادمانی تمام وجودش را فرا گرفته بود. آری چرا او ش��ادمان نباشد؟! ام البنین گفت: به خدا سوگند برای حسن و حسین همچون مادر دلسوز خواهم بود. از ای��ن رو با یك دنیا محبت مهربانی و همدردی به خانه عصمت قدم گذاش��ت. حضرت عقیل به وکالت از طرف برادرش، حضرت علی خطبه عقد را جاری کرد و بدین ترتیب فاطمه دختر حزام، رهسپار خانه

امیرالمومنین گردید. )ستاره درخشان مدینه حضرت ام البنین، ص 11 - 12.(

:فضایل ام البنینحسن شوهرداری: همیشه همسران پیامبران یا امامان و اولیای صالح خداوند، متعرض سختی های زیادی شده و در سراشیبی مشکالت یا سختی ها دست و پنجه نرم می کنند. که برخی از این همسران از این مشکالت با سالمت عبور کرده و برخی خود را اسیر این سختی ها می بینند و از امتحان الهی خویش مردود بیرون می آیند و در ابتدای راه از حرکت در نهج و طریق همسران خود باز می مانند و ام البنین از بانوانی بودند که شیوه اطاعت و انتخاب اخروی و دوری از زندگی دنیوی را پیش گرفته، به زینت و زندگی دنیوی پش��ت پا زده و به حیاتی که از تش��ویش

کافران و اذیت و آزار ظالمان به دور بود، بهره جستند.اهل وفا: در ادب و کرامت این بانوی بزرگوار، هیچ شك و شبهه ای نیست. زیرا این بانوی بزرگوار از همان روز که خود را در خانه امیرالمؤمنین می بیند خود و فرزندانش را به مثال خادمی برای خادمی علی و اوالد عزیزش��ان می داند. گویند همان روزی که ایش��ان پای در خانه موال علیگذاشت. حسنین هر دو بیمار بوده و در بستر افتاده بودند. عروس تازه حضرت علی به محض آنکه وارد خانه شد خود را به بالین آن

دو عزیز عالم وجود رسانید و هم چون مادری مهربان به دلجویی و پرستاری آنان پرداخت.چنان که گفته می شود خود نیز پس از چندی به موال علی پیشنهاد داد که به جای فاطمه، که اسم اصلی ایشان بوده، او را ام البنین صدا زند، تا حسنین از ذکر نام اصلی ایشان توسط موال به یاد مادر خویش فاطمه زهرا نیفتاده و در نتیجه خاطرات تلخ گذشته در ذهنشان تداعی نگردد و رنج بی مادری آنها را آزار ندهد؛ )ستاره درخشان مدینه حضرت ام البنین، ص 11- 12.( این ادب، وفاداری و رفتار حسنه ام البنین در فرزندان ایشان نی��ز به وج��ود آمده بود. زیرا این بانوی بزرگوار، فرزندان خویش را به گونه ای تربیت کرده بود که خود را درخدمت اوالد فاطمه و رسول اهلل بدانند به گونه ای که روزی حضرت سیدالشهداء بر روی منبر وعظ و خطابه ی

الم اس

رفمعا

ته رش

ی ردان

کاطع

مقژوه

ش پ دان

ن-ستا

دو هن

ه ازطم

ل فابتو

زن و خانواده

بانوان نمونه

531

می کردند که امام احس��اس عطش می کنند و ابوالفضل العباسکه در آن جلس��ه حضور داشته سریعا از مسجد بیرون و به سوی خانه روانه شده و از مادر طلب آب برای موالیش حسین می کند. این جریان و س��ایر شواهد همه داللت بر اهتمام و سعی این بانو در حفظ

ادب خود و فرزندان خویش دارد. )ام البنین، ص 67.(صبر و شکیبایی: کسی که در خانه امیرالمؤمنین هم نشین و قرین افرادی چون حسنین و زینبین بوده قطعا از فضایل و صبر آنان نیز بهره برده است او از حسنین و زینبین صبوری را آموخته صب��ر دوری از مادر و فراغ و غربت او و هزاران هزار مصائب دیگر، او ش��اگرد ام المصائب زینب اس��ت. از صبر و فروتنی و پایداری ام البنین همین را بس که: ذوالنون مصری می گوید: من از این مصائب س��خت تر را نیز س��راغ دارم و آن حال زن صالح و صابری اس��ت که ام البنین نام دارد که به قبرستان بقیع می رفت و در آن جلوس می کرد در حالی که دو یتیم قمر بنی هاشم عبیداهلل و فضل در کنارش نشسته بودند و او با این حال به عزاداری چهار فرزند رش��یدش می پرداخت و

همگان را منقلب و حزین می کرد. )ام البنین، ص 70 – 71 و 73.(

ام البنین و سفر امام حسینوقتی برای مردم مش��خص ش��د که امام حس��ینبه منظور اصالح مفاس��د بنی امیه، آماده س��فر گش��ته اند، عده ای از آنها با شور و ش��وق عازم س��فر شدند و عده ای از ش��رکت در این سفر خودداری می کردند و نیز امام حسین را نصیحت می کردند که از رفتن به ع��راق صرف نظر کند. بانو ام البنین در حالی که عبداهلل فرزند حضرت عب��اس را با خود حمل می کرد تا وی را در فراق پدرش دلداری بدهد به کس��انی که عازم س��فر بودند چنین سفارش می کرد: چشم و دل موالیم امام حس��ین و فرمان بردار او باشید. )ستاره درخشان

مدینه، ص 132 - 133.(

از ویژگی های بس��یار مه��م ام البنین توج��ه به زمان و مس��ایل مربوط به آن است. ایشان پس از واقعه عاشورا از مرثیه خوانی و نوحه سرایی استفاده کرده تا ندای مظلومیت کربالئیان

را به گوش نسل های آینده برساند.

 )عروج عرشی )رحلت و محل دفن ام البنینایشان پس از واقعه عظیم کربال با رسالت سیاسی و اجتماعی ای��ن امر مه��م را به دوش گرف��ت تا پیام های اصل��ی کربال را محافظت نموده و ارزش های معنوی این حماسه عرفانی را زنده نگاه دارد. همسر ش��هید، مادر چهار شهید و طالیه دار پیام آوران کربال پس از زینب کبری که لحظه لحظه عمر خویش را با خدای خود معامله کرد و لحظه ای خطا و انحراف در زندگی وی راه نیافت ) در سال 70 ه�.ق ( دار فانی را واع گفت و در قبرستان بقیع کنار سبط رس��ول خدا، امام حسن، و فاطمه بنت اس��د و دیگر چهره های درخش��ان شریعت محمدی به

خاک سپرده شد.اگر چه جسم او در خاک است اما روح بلند و صفات کریمه و عظیمه ی ایشان، نامش را به بلندای آفتاب زنده نگاه داشته است و در پرتو صفات این بانوی فاضله، انسان هایی تربیت شده اند که

در تاریخ ماندگار خواهد بود. )ستاره درخشان مدینه، ص 181.(

،1. پی نوشت: رک: علی ربانی خلخالی، ستاره درخشان مدینه حضرت ام البنینقم، مکتب الحسین، 1378؛ میثم فالح تفتی،ام البنین، قم، مهر خوبان، 1382

54مصطفی چمران در س��ال 1311 شمسی در خیابان پانزده خرداد 1

تهران، بازار آهنگرها محله س��رپولك متولد ش��د. وی تحصیالت ابتدایی خود را در مدرسه انتصادیه و دوران متوسطه را در دارالفنون و البرز طی کرد. در س��ال 1332 در رشته الکترومکانیك دانشکده فنی دانش��گاه تهران پذیرفته ش��د. پس از فارغ التحصیلی در سال 1336، یك س��ال را به تدریس در دانش��کده فنی پرداخت. وی در تمام دوران تحصیل شاگرد اول بود و از استاد خود مهدی بازرگان

نمره 22 را در درس ترمودینامیك دریافت کرد.

فعالیت سیاسیوی از 15 س��الگی در جلس��ات تفسیر قرآن سید محمود عالیی طالقانی در مسجد هدایت و در دروس منطق و فلسفه استاد مرتضی مطهری)ره( و ... ش��رکت داش��ت. چمران از اولی��ن اعضای انجمن اسالمی دانشجویان دانشگاه تهران بود. در مبارزات سیاسی دوران مصدق، از مجلس چهاردهم تا ملی شدن صنعت نفت شرکت فعال داش��ت. او به همراه تنی چند از هم فکرانش به تأس��یس نهضت

آزادی ایران در خارج از کشور مبادرت ورزید.

شهید چمران در آمریکا چمران با بورس ش��اگرد اولی در دانش��گاه ته��ران، برای ادامه تحصیل به آمریکا رفت. کارشناس��ی ارش��د در دانشگاه تگزاس و دکتری را در دانش��گاه برکلی به اتمام رس��اند. در سال 1341، پس از فارغ التحصیلی با خانواده خود به نیوجرس��ی منتقل شد و ضمن عضویت در ش��ورای مرک��زی جبهه ملی به عن��وان عضو هیئت اجرایی و مس��ئول مال��ی به فعالیت پرداخت. ت��دارک اعتراضات و بسیج دانشجویان در جلوی سازمان ملل در نیویورک– سانفرانسیکو در جه��ت اعت��راض به وضعیت سیاس��ی – اجتماعی ایران بخش

عمده ای از تالش و فعالیت هایش در این سال ها بود.

شهید چمران در مصرچم��ران پس از پایان تحصیالت و پ��س از قیام پانزده خرداد به همراه ابراهیم یزدی، رهس��پار مصر شده و به تأسیس اولین پایگاه آم��وزش جنگ های مس��لحانه پرداخت. او به مدت دو س��ال، در زمان جمال عبدالناصر، س��خت ترین دوره های چریکی و پارتیزانی

را آموخت و به عنوان بهترین شاگرد این دوره شناخته شد.

شهید چمران در لبنان در س��ال 1350 امام موس��ی صدر)ره( در سفری به تهران ضمن مالقات با بازرگان و گزارش خدمات ارائه شده در لبنان، از تشکیل

یك مدرس��ه در ش��هر صور خبر داد و از ایش��ان خواس��ت تا یك مهندس مجرب جهت اداره مدرسه معرفی نماید. مهندس بازرگان، دکت��ر چمران را معرفی نمود. پس از تماس امام موس��ی صدر)ره( با چم��ران، وی این امر را پذیرفت و همه چیز را رها کرده به س��وی

لبنان رهسپار شد.

شهید چمران در ایرانبا پیروزی انقالب 1357، چمران همراه با شماری از جنگندگان »ام��ل« ب��ه ایران آمد و با آن که قصد ماندن در ایران را نداش��ت؛ به توصیه امام خمینی)ره( در وطنش ماندگار ش��د. در اوایل پیروزی انق��الب، به تربی��ت اولین گروه از پاس��داران انقالب در س��عدآباد پرداخت. س��پس در ش��غل معاونت نخس��ت وزیر در امور انقالب، ش��ب و روز خود را به خطر انداخت تا س��ریع تر و قاطعانه تر مسئله

کردستان را فیصله دهد.

شهید چمران در کردستاندر غائله کردستان برای خواباندن فتنه جدایی طلبان، که با دولت مرک��زی می جنگیدند، ب��ه آن دیار رفت. در آن زم��ان گردنه قلعه حصار- بین راه ارومیه و س��رو- توس��ط جدایی طلبان اشغال شده بود و نیروهای ژاندرمری و داوطلب محلی پس از دادن تلفات زیاد

عقب نشینی کرده بودند.وی در اولی��ن حرکت نظام��ی خود به همراه فالح��ی، فرمانده نیروی زمینی ارتش، در حالی که کالش��ینکوف به دست گرفته بود و پیش��اپیش نیروه��ای نظامی حرکت می ک��رد و راه را برای عبور تانك ها باز می نمود، در پاک س��ازی گردنه ش��رکت کرده، یاغیان را پراکن��ده نمود. در ناآرامی های مری��وان از طرف دولت موقت به مأموری��ت رف��ت و م��دت 10 روز در آنجا ماند و پ��س از برگزاری جلس��ات متعدد، برای بازگش��ت امنیت به منطقه و حاکمیت دولت مرکزی با بزرگان شهر به توافق رسید. در جنگ کردستان، گروهی از زبده ترین تکاوران ارتش او را همراهی می کردند. آنها از تاکتیك ویژه ای س��ود می جس��تند و به جای آنکه با پیش قراوالن دش��من مواجه شوند، با هلی کوپتر در قلب پایگاه های دشمن فرود می آمدند

و آنها را تار و مار می کردند.

شهید چمران و دیدار یاربا همه رزمندگان خداحافظی و دیده بوسی کرد. به همه سنگرها سرکش��ی نمود و در خط مقدم، در نزدیکترین نقطه دشمن، پشت خاکریزی ایستاد. ناگهان خمپاره ها در اطراف او به زمین خوردند و یکی از نمونه های کامل انسانی، مایه مباهات خداوند، شاگرد متواضع

ی ردان

کاطع

مقژوه

ش پ دان

ن-ستا

دو هن

ی ازقوم

مه فاط

یه رض

م

انقـالب

مبارزات و خاطرات

شهید دکتر چمران

551 مکتب علی و حسین، عارف

و س��الك راه حق و حقیق��ت و یار با وف��ای ام��ام خمین��ی)ره( از دیار ما

رخت بربس��ت و به ملکوت اعلی پیوست.

خاط�ره ای از همس�ر شهید مصطفی چمران

قرار نبود، برگردد و گفت: مثل اینکه خوش��حال شدی دی��دی من برگش��ته ام؟ من امش��ب برای ش��ما برگشتم. گفت��م: نه مصطف��ی! تو هیچ

وق��ت به خاط��ر م��ن برنمی گش��تی. حتما کاری داشتی که

آم��دی. با مهربانی گفت: امش��ب ب��ه خاطر ش��ما برگش��تم. امش��ب

اصرار داش��تم به اهواز برگردم. هواپیما نب��ود. خودت می دانی م��ن در همه عمرم

از هواپیمای خصوصی اس��تفاده نکرده ام، ولی امشب اصرار داشتم برگردم و با هواپیمای خصوصی

آمدم که اینجا باشم.گفتم: مصطفی من عصر که داش��تم کن��ار کارون قدم می زدم احساس کردم آن قدر دلم پر است که می خواهم فریاد بزنم. خندید و پاس��خ داد: تو به عش��ق بزرگتر از من نیاز داری و آن عش��ق به خداست. باید به این مرحله از تکامل برسی که تو را جز خدا و عشق خدا هیچ چیز راضی نکند. حاال من با اطمینان خاطر می توانم بروم.س��پس ادامه داد من فردا ش��هید می ش��وم. گفتم: مگر شهادت دس��ت شماس��ت؟ گفت: نه اما من از خدا خواسته ام و می دانم خدا به خواس��ت من جواب می دهد، ولی من می خواهم ش��ما رضایت بدهید. اگر رضایت ندهید من ش��هید نمی شوم. پس از آن، رضایتم را گرفت و سفارش کرد که در ایران بمانم و ازدواج کنم. گفتم: نه مصطفی. زن های حضرت رس��ول بعد از ایشان ...، تند دستش را گذاش��ت روی دهن��م و گفت: این را نگویید بدعت اس��ت. من

رسول نیستم. اما چه کسی می توانست مثل مصطفی باشد. فردای آن روز خبر دادند که مصطفی زخمی شده، اما زمانی که به بیمارس��تان رفتم، راه سردخانه را نشانم دادند، من در آن لحظه

فقط گفتم: اللهم تقبل منا هذا القربان.

او را به مس��جد محله دوران کودک��ی اش بردند در حالی که با آرامش خوابیده بود.

حاال هرازگاهی نوشته او را می خوانم:خدایا! من از تو یك چیز می خواهم که محافظ "غاده" باش و در نبود من تنهایش نگذار. من می خواهم که بعد از مرگ او را ببینم در پرواز. خدایا! می خواهم "غاده" بعد از من متوقف نشود و می خواهم به من فکر کند مثل گلی زیبا که راه زندگی و کمال را پیدا کرد و او باید در این راه باال و باالتر برود. می خواهم "غاده" به من فکر کند مثل یك شمع مسکین و کوچك که سوخت در تاریکی تا مرد و او

از نورش بهره برد برای مدتی بس کوتاه.می خواهم او به من فکر کند مثل یك نس��یم که از آسمان روح آمد و در گوشش کلمه عشق گفت و رفت به سوی کلمه بی نهایت.

پی نوش��ت: رک: چمران به روایت همسر – ساختار سیاسی، اجتماعی لبنان، روایت فتح، 1382

561

امام مخیین آن نسیم بهاری بود

که در تاریخ ورزید

انقـالب

تاریچه زندگیهمزم��ان با طلوع خورش��ید زه��را، فرزن��دش روح اهلل در س��رزمین خمین درخش��ید و یك بار دیگر جم��ادی الثانی 1320 که مطابق 30 ش��هریور 1281 بود نور باران ش��د. این مولود از تبار قهرم��ان توحید، ابراهیم خلیل و از س��الله پاک محمد بود که بارها جهان را به لرزه درآورد، بتهای جدید را شکست و ندای توحید را در قلب های مش��رکین غرب و قاره ها و خانه های کفر و ش��رک

طنین انداز کرد.پدرش سید مصطفی از رجال علمی و مجتهدان روزگار خود بود که در عهد میرزای شیرازی پس از نیل به درجه اجتهاد راهی خمین گردید تا وارث انبیاء، یعنی هادی مردم آن دیار گردد. او مردی

)ره(

571

حماس��ی، مردمی و توحیدی بود و در برابر ظلم و س��تم طاغوتیان زمان خود ایستاد تا این که در راه خمین به اراک، بدست خوانین و عمال حکومت، فرشته شهادت را درآغوش گرفت، و روح اهلل )ره( در

پنج ماهگی به افتخار خانوادگی شهید نائل آمد.پس از ش��هادت پدر تا س��ن 15 س��الگی تحت سرپرستی مادر شجاع و با تقوایش "هاجر" و عمه با ایمان و پرهیزکارش " صاحبه خان��م" ب��ود، و از آن پس این دو عزیز را نیز از دس��ت داد. امام در نوجوانی از روحیه ای حماسی برخوردار بود و در فعالیت های جهادی ش��رکت می کرد. دفتر شعری که از دوران نوجوانی او برجای مانده اس��ت نشانه رشد سیاس��ی و آگاهی از جامعه است. اشعار این دفتر سروده های شعرای مشهور آن زمان است که درباره مسائل سیاسی و مبارزه اس��ت. این دفتر در س��نین 10-9 س��الگی به خط امام )ره(

بازنویسی شده است. ام��ام )ره( در یکی از بیانات خود در جمع س��پاه پاس��داران انقالب اس��المی می فرماید: "ما در همان محلی که بودیم یعنی خمین که بودیم س��نگربندی می کردیم، من هم تفنگ داش��تم. منتهی بچه بودم، به اندازه بچگی ام، بچه شانزده، هفده ساله ما تفنگ دستمان بود و تعلیم و تعلم تفنگ هم می کردیم. من بلدم االن تفنگ ]تیر[ بیندازم، این اخوی ما بزرگتر از ما بود، ایشان تیرانداز است، منتهی حاال پیرمرد است، ما سنگر می رفتیم و...)صحیفه نور، ج11، ص12(

امام )ره( بخشی از علوم حوزوی را نزد برادرش آیت اهلل پسندیده )ره( و اساتید دیگر فرا گرفت و در سال 1298 ه.ش برای ادامه تحصیل به اراک رفت تا از محضر آیت اهلل العظمی حاج ش��یخ عبد الکریم حائری یزدی )ره( موسس حوزه علمیه قم بهره گیرد. اما پس از مدتی کوتاه حاج شیخ )ره( به قم مهاجرت کرد و او نیز در سال 1300 ه.ش رهس��پار حوزه قم گردید. و با توجه به نبوغ و استعداد سرشاری که داشت تحصیالت خود را کامل کرد و در نتیجه از همه علوم حوزوی از ادبی��ات، منطق، فقه، اصول، فلس��فه، کالم، عرف��ان، ریاضیات، نج��وم و اخالق بهره مند گردید. معلم اخالق او آیت اهلل میزرا جواد ملکی تبریزی )ره(، و اس��تاد عرف��ان او آیت اهلل آقا میرزا محمد علی ش��اه آبادی )ره( و استاد خارج فقه و اصول وی آیت اهلل العظمی حاج

شیخ عبدالکریم حائری یزدی رضوان اهلل علیهم بود.امام که از نوجوانی دارای نبوغ و جامعیت بود، بس��رعت مراحل علمی را طی کرد و در س��ن 25 س��الگی به اجتهاد رسد و در زمره

مجتهدین و نوابغ قرار گرفت.

27 سالگی به تدریس فلسفه پرداخت، و پس از چند سال تدریس دروس سطح حوزه بر کرس��ی درس خارج فقه و اصول نشست، و در کنار آن، درس اخالق خود را نیز محفل پرورش روح تش��نگان وادی اخالق نمود. حضور او در قم بسان ستاره ای در آسمان علم و عرفان می درخشید و به عنوان استادی توانمند وجامع تجلی می کرد و از همین رهگذر بود که ش��اگردانی گرانقدر چون شهید آیت اهلل مطهری )ره( و شهید آیت اهلل دکتر بهشتی )ره( از محضر درسش طلوع

کردند.فرزانگی و فرهیختگی فوق العاده امام )ره( از همان اوائل آشکار بود

و خبر از آینده شکوهمند او می داد."مرحوم قاضی که عموزاده عالمه طباطبایی )ره( و از رفقای امام )ره( بود بسیار اهل ذکر بود ایشان در زمان طلبگی هم پیشگویی داشته

و به امام )ره( عرض کرده بود که شما بعدا جزء زعما خواهید شد.ام��ام )ره( در زمان مرجعیت آیت اهلل بروجردی )ره( مورد توجه جدی وی قرار داشت و پس از رحلت وی در سال 1340 مرجعیتش مطرح ش��د. اما از آنجایی ک��ه از مقام پرهیز می کرد، خ��ود را در معرض

مرجعیت قرار نمی داد. آیت اهلل ربانی املشی گوید: "ام��ام در اعلمیت قوی و از تقوای ف��وق العاده ای برخوردار بود. پس از رحلت آیت اهلل بروجردی خواستیم در تشییع جنازه او، اطراف امام )ره( را گرفته و به عنوان مرجع تقلید معرفی کنیم. هرچه گشتیم او را بیابیم موفق نش��دیم. بعد فهمیدیم او در تشییع جنازه شرکت نداشته اس��ت. پس از چند روز مسئله ای از طرف یکی از مدرسین حوزه نس��بت به یکی از دوستان امام )ره( در محضر او مطرح شد که اینها به خاطر تجلیل از ش��ما نسبت به من توهین کرده اند، امام )ره( فرمود: من راضی نیس��تم کس��انی را که به من عالقه مند هستند عالقه ش��ان از قلب تجاوز کند و آن را ابراز نمایند. هرکسی به من عالقه دارد بگذارد در همان محدوده قلب بماند. کسی برای ریاست من حتی یك قدم هم برندارد. بعد این جمله را فرمودند: من که به تشییع جنازه آقای بروجردی )ره( بلکه برای این نبود که کسالتم آنقدر شدید بود که نمی توانستم تشییع جنازه نمایم، نیامدنم برای این بود که دیدم تشییع جنازه تبعاتی دارد. آنجا مسائلی مطرح خواهد شد و من برای آن که از آن مسائل دور بمانم و کنار باشم از تشییع جنازه صرف نظ��ر کردم... وقتی که مرحوم آی��ت اهلل بروجردی )ره( رحلت فرمودند حضرت امام )ره( رس��اله چاپ ش��ده نداشته و ما به زحمت توانستیم ایشان را راضی کنیم که رساله خود را چاپ کنند. شاید در حدود صد نفر از شاگردان ایشان بودیم که خدمت رسیدیم وگفتیم آقا! ما مقلد شما هستیم و می خواهیم که رساله شما را داشته باشیم و برای ایشان وظیفه شرعی درست کردیم تا اجازه بدهند رساله شان چ��اپ ش��ود و با این اصرار ب��ود که اجازه چاپ رس��اله را از امام )ره( گرفتیم و برای اولین بار رساله ای بنام نجات العباد به چاپ رسید که

توسط عده ای از شاگردان ایشان تنظیم شده بود."

پی نوشت: رک: سیمای امام خمینی، محمد رضا اکبری

581

میسال

ف اعار

و می

مومه ع

رشتی

ناسرش

کاطع

مقژوه

ش پ دان

ش-الد

بنگ از

ونخات

فه شری

خاطره اولین روز طلبگی

انقـالب

وقتی برای مصاحبه اولین بار به این مدرسه آمدم خیلی نگران بودم. این فکر که اگر

نتوانم در مصاحبه قبول شوم، دیگر نمی توانم درس بخوانم مرا آزار می داد. اما باالخره

کم کم بلد شدم. قبول ش��دم، وقتی برای مصاحبه آمدم کمی فارس��ی بلد بودم، خیلی نمی فهمیدم، اما

اما یك نفر برای ترجمه الزم بود. یکی از هم کش��وری هایم را برای ترجمه آوردم و

جواب س��وال ها را دادم. چند روز بعد از موسسه تلفن کردند و برای شروع کالس اطالعات

دادند. اولین روز بود که برای کالس به مدرسه آمدم خیلی خوشحال و خیلی نگران بودم.

نگران بودم به این خاطر که کس��ی هم زبان من نیس��ت چطور می توانم ب��ا دیگران صحبت کنم یا

حرف های اس��تاد را بفهمم. آنجا کس��ی نیست که برای من ترجمه کند. بهرحال رفتم کالس؛ آنجا برای

اینکه بفهمند چه کسی چقدر فارسی بلده از ما یك امتحان کوچك گرفتند. من نتوانستم امالء را درست

بنویس��م. کمی غلط داشتم. من را کتاب مقدماتی فرستادند. آنجا خانم های مختلف بودند. از کشور چین،

هندوس��تان، پاکستان، آذربایجان و ... . با همه آشنا شدم. کالس شروع شد. اولین کتاب است هیچ کس

فارسی خوب بلد نیست، خیلی سخت بود. استادها برای ما خیلی زحمت کشیدند. هیچ وقت لطف ایشان را

فراموش نخواهم کرد. اگر آنها نبودند ما اآلن به اینجا نمی رسیدیم. ما چقدر اذیت کردیم اما آنها ناراحت

نشدند. همیشه از خانم هایی که زبان فارسی یاد می دهند سپاس گزاریم. روزی در کتاب مقدم یك اتفاق

افتاد که هیچ وقت فراموش نمی شود. در کتاب اول یکی از هم کالسی ها خیلی بامزه بود. حرفهایی می زد

که باعث می ش��د ما بخندیم. یك اس��تاد از او پرس��ید چند تا برادر دارد؟ او شاید سوال را نفهمید. برایش

فارسی خیلی سخت بود. او به استاد جواب داد من 35 تا برادر دارم. ما همه با شنیدن این حرف خندیدیم.

بعد از آن روز همه او را به یاد دارند. هیچ وقت آن روز را فراموش نمی کنم. همۀ ما خیلی اشتباه می کردیم

و می خندیدم. قصد ما کوچك کردن کس��ی نبود. فقط می خندیدیم تا محیط کالس عوض ش��ود. بعد از

اینکه 4 تا کتاب فارس��ی خواندیم اس��تادهای ما عوض شدند. کتاب هشتم را تمام کردیم، فارسی هم یاد

گرفتیم و تمهیدیه را تمام کردیم. بعد به کارشناس��ی رس��یدیم. من االن شدم یکی از نویسنده های مجله

»هدی« خیلی خوش��حالم به خاطر این که بعد از یاد گرفتن فارس��ی، همراه با درس در مجله هم مطلب

می دهم. امیدوار هستم طلبه هایی که مجله »هدی« را می خوانند در مجله »هدی« نوشتار بدهند.

591

میسال

ف اعار

ه مرشت

ی ناس

رش کا

طع مق

ژوهش پ

-دانران

ز ایی ا

خترره ا

طهم

یاد یارانشهید عباسعلی اشرف

تاریخ و محل شهادت : 63/12/21 جزیره مجنون عملیات بدر 63/12/21تاریخ تولد : 1339فرازی از وصیت نامه شهید

برادران و خواهران حزب اهلل! این که ما و شما در موقعیتی قرار گرفته ایم که امانت الهی اسالم و قرآن بیش از هر زمان به یاری و کمك ما نیاز دارد، بر ما تکلیف و وظیفه است که به یاری قرآن به پا خیزیم، هر چند در این راه مقدس و واال کشته شویم یا بکشیم. ما و شما که دعوی پیروی از امام حسین را داریم، باید مأموریت ایشان را دنبال نماییم؛ مأموریت ایشان، مأموریت پیامبر است و طبق آیه قرآن مأموریت رسول خدا استقامت است )هود /112(. امام امت در این باره می فرمایند: هر کس به پیغمبر گرویده است، مأموریت استقامت دارد و بدانید که به خاطر این استقامت و پایداریتان پاداشی اخروی و جاویدان در انتظارتان خواهد بود. خداوند منان را سپاس می گویم که توفیق حضور در این دانشگاه را به من عنایت کنید مورد قبول حق تعالی واقع گردد و خالص برای رضای او انجام شده باشد.فرمود. اگر لیاقت داشتم که در این دانشگاه، با مدرک قبولی "شهادت" فارغ التحصیل گردم، دعا

که کن پیشه صبر عباست دست دادن از خاطر به ام البنین همچون فرزندت، عزیزتر از فرزند حضرت فاطمه و دیگر شهدای به خون خفته کربالهای مادرجان! ایران نبوده و نیست. دستت را به سوی آسمان دراز کن و هزاران بار خداوند متعال را به بزرگی یاد کن که چنین سعادتی را نصیبمان فرمود. اینك خداوند اراده کرده است امانتی را که به شما سپرده بود، از شما بگیرد و خوشحال باشید از این که در امانت که "اال بذکر اهلل تطمئن القلوب"الهی نهایت دقت را به عمل آورده اید. تا می توانید صبور بوده و همیشه به یاد خدا باشید

خواهران عزیزم! سعی نمایید در انجام رسالت سنگین و خطیر مادری و همسری، نهایت دقت و کوشش را به خرج دهید و همچون حضرت فاطمه فرزندانتان را در

جهت رضای خدا تربیت نموده و حقوق فرزندانتان را به خوبی ادا نمایید و ضمن اطاعت از و دیگر مادران و خواهران را نیز به این امر تشویق، ترغیب و راهنمایی نمایید. دستورات همسرانتان، حتی االمکان در امور اجتماعی، مذهبی و سیاسی نقش خود را ایفا نموده

یادش گرامی و راهش پررهرو باد.

وصیتنامه شیهد عباسعلی اشرف

601

قبل از هر چیز باید به این مساله اشاره کرد که ظرفیت یادگیري و میزان هوش و وس��عت اندیش��ه عمدتا از طری��ق توارث تعیین مي شود و عوامل ارثي در این مساله موثرترند اما عوامل محیطي، شرایط اقلیمي، میزان، نوع و کیفیت غذا نیز تاثیر غیرقابل انکاري

روي مساله هوش دارند ...ب��رای افزایش هوش و ق��درت ذهن باید اصول تغذیه س��الم رعایت ش��ود و همه گروه های غذایی دریافت ش��ود. البته برخی غذاها هس��تند که در این زمینه اثر بیش��تری دارند، برخی از این

غذاها عبارت هستند از:

1. اسفناجاس��فناج به دلیل آنزیم هایی که در برگ ه��ای آن وجود دارد، سیناپس بین س��لول های را تسهیل می بخشد و هوش را تقویت می کند. اسفناج دارای ماده ی دارویی به نام فولیك اسید است که در جه��ت تقویت حافظه موثر می باش��د و هم چنین برای افرادی که دارای عارضه ی قلبی هس��تند نیز بسیار مفید می باشد. اسفناج

حاوی مواد آنتی اکسیدان نیز می باشد.

2. قهوهقهوه دارای موادی مانند آنتی اکسیدان ها، آمینو اسید، ویتامین و مین��رال اس��ت. بخص��وص اگر دانه ه��ای قه��وه را دم کنید و بخوری��د در جهت تقویت حافظه بس��یار مفید می باش��د. قهوه به دلیل کافئینی که دارد در جهت تقویت حافظه مفید است. قهوه ی همچنین بر ضد آلزایمر می باش��د و با مص��رف مداوم قهوه دچار

آلزایمر نخواهید شد.

3. غالتغالت��ی مانند س����ویا، لوبیا، نخود فرنگی، عدس س��بزیجات، دارای روغن بس��یار مفیدی هستند که جهت تقویت حافظه الزم

می باشد.

4. روغن سویاماده دیگر سویا و بهتر از آن روغن سویا است که هم کلسترول بد خون LDL را کاهش مي دهد و هم از اکسیداسیون کلسترول خوب HDL جلوگی��ري کرده و در کنار آن رادیکال هاي آزاد را خنثي کرده و از تش��کیل پالک هاي عروق��ي جلوگیري مي کند. س��ویا همچنین داراي فیتو اس��تروژن هایي اس��ت که در تقویت

حافظه موثرند.

5. تخم مرغتخم مرغ ماده ی بسیار مفیدی در جهت تقویت حافظه می باشد بخصوص این که م��ادران باردار به هنگام بارداری و در هنگامی که جنین��ی را در رحم دارن��د، تخم مرغ مص��رف کنند در هوش

فرزندشان بسیار موثر است.

6. ماستآی��ا می دانید ی��ك پیاله ماس��ت دارای ام��گا 3 و دی اچ ای می باش��د. امگا 3 و دی اچ ای مواد بسیار مفیدی در جهت تقویت حافظه می باش��ند. اگر فرزندتان در زمان رش��دش هر روز ماست

مصرف کند، تاثیر بسیاری را بر روی رشد او می گذارد.

تیدول

ت یری

مدس

شناکار

ر- پو

اقررا ب

زه

سالمت

611

14 غذا برای        تقویت حافظه و قدرت ذهن  

7. انبهاین میوه ماده دیگری اس��ت که در تقویت حافظه بسیار مفید می باش��د. ب��ا این که میوه چرب اس��ت و دارای بافت های چربی می باش��د اما باعث می شود که گردش خون تسریع یابد. هنگامی که گردش خون سریعتر شود باعث می شود خون بیشتری به مغز

برسد و همچنین این میوه در حافظه نیز موثر است.

8. سیب زمینیمحقق��ان اس��ترالیایی به تازگ��ی دریافته اند که م��وادی مانند کربوهیدرات های،که به وفور در سیب زمینی یافت می شوند باعث

تقویت حافظه می شوند.

9. ماهیماه��ی نیز یکی دیگر از مواد غذایی اس��ت که باعث تقویت و رش��د سریع تر س��لول های مغز می ش��ود. در نتیجه باعث تقویت

حافظه می شود. ماهی برای عارضه قلبی نیز مفید است.

10. شکالتشکالت نیز یکی دیگر از موادی است که باعث تقویت حافظه می ش��ود، البته بهتر است شکالت هایی را مصرف کنید که یا تلخ

هستند و یا شکالت هایی را که حاوی شیر باشند.

11. بروکلیمنبع غنی اس��ید فولیك و کورستین اس��ت که تاثیر مثبتی بر حافظه می گزارد. بروکل��ی همچنین حاوی مقادیر خوب ویتامین K اس��ت ک��ه قدرت مغ��ز را افزایش می دهد. تعجب��ی ندارد که

سرآشپزها آن را خیلی دوست دارند.

12. انگورگیاش��یمی های ح��اوی انگور ض��روری ب��رای ارتق��اء حافظه اس��ت. میوه هایی نظیر س��یب،

انگور ج��دا از ویتامین C، حاوی

مقادیر خوبی از کورس��تین و آنتوسیانین هس��تند که برای ارتقاء سرعت و قابلیت حافظه شناخته شده هستند.

13. سیبجمله معروف "خوردن هر روز سیب شما را از دکتر دور می کند " را ش��نیده اید!! و اگ��ر واقع��ا به مراقبت از حافظ��ه خود اهمیت می دهید، پس پوس��ت سیب را نکنید و دور نریزید، چرا که حاوی مقادیر خوبی از دو آنتی اکسید به نام کورستین و آنتوسیانین است و در کنار آنها حاوی مقادیر باالی ویتامین و مواد معدنی است.

14. گوجه فرنگیگوجه فرنگی حاوی آنتی اکس��ید لیکوپن اس��ت که می تواند از ش��روع زوال عقل جلوگیری کن��د. عالوه بر این، منبع غنی دیگر ویتامین ها و مواد معدنی اس��ت که در کل تاثیر خوبی برای بدن

دارد.www.tebyan.net : منابع

گروه سالمت نیك صالحی )گروه اینترنتی نیك صالحی(

621

شناخت بیماری

با پیشرفت علم و صنعت و ماشیني شدن جامعه کنوني، رفتار و کردار و طرز تفکر انسانها نیز دستخوش تغییر و تحول شده است. یکي از دستاوردهاي مهم صنعتي شدن جامعه کنوني، افزایش ب��ي حد و اندازه آلودگي ها، از جمل��ه آلودگي آب و هوا و آلودگي کلیه مواد غذایي اس��ت. ممکن اس��ت سؤال ش��ود آلودگي مواد

غذایي چرا؟ امروزه با افزایش جمعیت، به قول جامعه شناسان غرب, کمبود مواد غذایي باعث ش��ده اس��ت که در صنعت کشاورزي و ژنتیك تغیی��رات عظیمي صورت گی��رد و با تغیی��رات ژنتیکي گیاهان و اس��تفاده از انواع کودهاي ش��یمیایي براي افزایش محصول، این امر باعث ش��ده تعادل مواد در خاک به هم خورده و بیشتر موادي که در کود ش��یمیایي وجود دارد جذب گیاهان شده و تعادل مواد غذای��ي گیاه هم دس��تخوش دگرگوني ش��ود در نتیجه با مصرف ای��ن نوع مواد غذایي تعادل بدن انس��ان نیز مس��لما بهم خواهد خورد. یکي از بیماري هاي قرن حاضر بیماري MS مي باش��د که هنوز از نظر پزش��کان متخصص دنیا علت آن مشخص نیست و متاس��فانه نظریات گوناگوني را عنوان مي کنند که پایه و اس��اس

علمي درستي ندارد.

MS چیست؟  Multiple Sclerosis :ام اس یعني

این بیماري مختص اعصاب مرکزي بوده )مغز و نخاع( و ایجاد لکه هاي سفید یا پالک هاي متعددي در مغز مي کند.

پالک ها گویاي سفت شدگي غالف هاي سلول هاي )میلین ها(

عصبي مغز مي باش��ند، که این س��فت یا سخت شدگي جلوگیري از انتشار جریان الکترو ش��یمیایي رشته هاي عصبي و اختالل در

حرکات مي شود.در نتیجه فرماني که از مغز صادر مي ش��ود براحتي به اعضاء و ماهیچه ها نمي رس��د و کار براحتي انجام نمي ش��ود. مغز فرمانده، کل بدن بوده و در جایگاه رفیعي قرار دارد. شخص باید دقیقا این اندام مهم و حیاتي را بشناس��د و حداکث��ر مراقبت را از این اندام مهم بنمای��د. زیرا هر عضوي از بدن کار خاصي را انجام مي دهد

و تغذیه خاصي را نیز دارد.مس��اله مه��م و حیاتي این ک��ه کلیه اندام هاي انس��ان تحت نظارت و کنترل این عضو مهم یعني مغز مي باشد و کوچك ترین عصبیت ها و نگراني هاي بي مورد در این عضو اثر مخربي داش��ته

و کارکرد این اندام را مختل خواهد کرد.ای��ن نوع بیماري عالئ��م و خصوصیات خاص خ��ود را دارد از جمله؛ بیمار مبتال به این مرض نمي تواند براحتي حرکت کند. این بیماري مثل س��ایر بیماري ها داراي عالئم بالیني خاصي مي باشد که شخص مبتال به این بیماري چنین عالئمي را در خود مي بیند

و آن را حس مي کند.

 MS عالئم بیماريدوبیني، مورمور ش��دن انگشتان دس��ت یا پا، بي حس شدن و کرخت ش��دن بعضي انگشت هاي دست یا پا، حالت برق گرفتگي لحظه اي در بدن، یخ زدگي قس��متي از بدن، داغ شدن قسمتي از بدن، عدم هماهنگي اعضاء خصوصا پاها هنگام راه رفتن، عصبي ش��دن بي مورد، خواب زیاد، لخت ش��دن بدن، تنبلي و بي حسي، خس��تگي زودرس، ضعف عمومي بدن، اسپاسم ماهیچه اي، عدم

سالمت

631

وادهخان

قه ه ف

رشتشد

ی ارناس

رش کا

طع مق

ژوهش پ

دان -

انست

فغان از ا

وی عل

اتساد

ل بتو

هماهنگي بین کلمات در س��خن گفتن، سنگیني سر و بدن، دفع بیش از حد ادرار نسبت به دیگران، دیر هضم شدن غذا، حساس و زود رنج شدن، یبوست مزاج، دیدن کابوس در بعضي افراد، عالقه به خوردن غذاهاي سردي بخش )اسیدي( مانند لبنیات مخصوصا ماس��ت و بستني، در صورت پیش��رفت بیماري عدم کنترل ادرار، ی��ا از دس��ت دادن کامل بینای��ي، عدم تحمل ه��واي گرم و آب گرم، عدم تحمل آب س��رد و هواي س��رد کم شدن میل جنسي، افس��ردگي و خودخوري، انزوا طلبي و گوشه گیري، نداشن تعادل، داشتن لرزش هنگام حرکت، یاري نکردن ماهیچه هاي پا هنگام

راه رفتن، سرما سرما شدن استخوان هاي بدن خصوصا پاها.

MS انواع بیماريبیماران )MS( را مي توان به دو گروه عمده تقسیم کرد:

1. بیماراني که ابتدا از طریق بینایي مورد حمله قرار مي گیرند. 2. بیماراني که ابتدا از طریق پا مورد حمله قرار مي گیرند.

گروه اول:این نوع بیماران اگر س��ریع تشخیص داده شوند، به سرعت به درم��ان جواب مي دهند، و در م��دت زمان کوتاهي بهبودي کامل به لطف خداوند متعال حاصل مي ش��ود. این گروه بیماران باید از

خوردن بستني و مواد غذایي یخ زده و سرد مطلقا پرهیز نمایند

گروه دوم:این نوع بیماران نیز اگر س��ریع تش��خیص داده شوند به درمان پاس��خ خوبي مي دهن��د و اگر در درمان کوتاهي ش��ود، این گروه در معرض حم��الت متعددي قرار مي گیرن��د و هر چقدر که این

حمالت ادامه یابد، درمان نیز به همان نسبت دشوارتر مي شود.بیماران باید بیش��تر رعایت کنند تا سریع تر درمان شوند. ضمنا اگ��ر بیمار علت بیماري خ��ود را بداند مي تواند ب��ه راحتي با این بیم��اري کنار آمده و آن را درمان کند و س��المتي خود را هر چه

سریع تر بدست آورد.

چه کساني دچار بیماري MS مي شوند؟ عموما دو گروه از اشخاص دچار این بیماري MS مي شوند:

1. گروه اول: این نوع افراد عموما اش��خاصي هس��تند فوق العاده حس��اس، زودرن��ج و عصبي و با کمترین نامالیم��ات از حالت عادي خارج شده و تعادل خود را از دست داده و ساعت ها فکر خود را مشغول

می کنند.1. گروه دوم:

افرادي هستند که از نظر ژنتیك داراي طبع سردي بوده و مدام از غذاهاي س��ردي بخش )غذاهائي با pH اسیدي( به حد وفور اس��تفاده مي کنند و عالقه زیادي به خوردن ترش��ي، سرکه، تمبر

هندي، ماست، قره قورت و ... دارند.

علت بیمار شدن گروه اول: 1. حساس بودن ، زودرنج شدن و عصبي بودن

یک��ي از عمده ترین علت هاي این بیماري عصبي ش��دن افراد اس��ت ک��ه آن را مورد مطالعه و بررس��ي ق��رار مي دهیم. یکي از عمده علت هاي عصبي ش��دن در واقع کمبود مواد غذایي یا مواد معدني و ویتامین ها در بدن بوده و همچنین مواد زائد در سلول ها

و بافت هاست.هرگاه ش��خص از نظ��ر فیزیولوژي دچار اختالل ش��ود از نظر سیس��تم عصبي نیز دچار ناراحتي روحي و رواني خواهد ش��د و با کمترین برخوردي عکس العمل نشان خواهد داد. براي درک بهتر این مساله مي توانیم )هموستاز( را مورد بررسي قرار داده می شود.

علت بیمار شدن گروه دوم: افرادي هستند که از نظر ژنتیك داراي طبع سردي بوده و مدام از غذاهاي س��ردي بخش )غذاهایي با pH ا سیدي( به حد وفور اس��تفاده مي کنند. قبل از این که در مورد گروه دوم صحبتي شود براي روشن شدن افکار شما عزیزان مطالبي را باید عنوان کنم تا ش��ما عزیزان متوجه شوید که گروه دوم چگونه افرادي هستند و چرا دچار این بیماري مي شوند. اگر کلیه انسان هاي موجود در کره خاکي را دقیقا مورد بررسي و مطالعه قرار دهیم به چنین نتیجه اي

خواهیم رسید انسان ها را به 3 گروه عمده تقسیم مي کنیم1. افرادي که داراي طبع سردي هستند.

2. اشخاصي که از طبع گرمي برخوردارند.3. کساني که داراي طبع معتدلي هستند.

پی نوشت: برگرفته از نوشته جمشید خدادادی

641

مواد الزم:شکر 1 پیمانه

تخم مرغ 3-4 عدد )تقریبا معادل 1 پیمانه(شیر 3/4 پیمانه

وانیل 1/2 قاشق چای خوریکدو تنبل خرد شده یك و نیم پیمانه

 طرز تهیه:تخم مرغ ها را به خوبی هم زده و بعد کم کم ش��کر و شیر را اضافه نموده و هم زنید و سپس وانیل را افزوده و مخلوط را هم می زنیم. مواد را در ظرفی ریخته و روی آن کدو تنبل خرد شده ریخت��ه را می ریزیم و به مدت 10- 15 دقیقه بخارپز می کنیم. بعد از پخت، آماده س��رو می باشد. بهتر است قبل از برش کمی صبر کنیم تا س��رد ش��ده و به راحتی از ظرف جدا و حالت خود

را حفظ نماید.نوش جان

میسال

ف اعار

و مالم

اسیخ

تارشته

ی رناس

رش کا

طع مق

ژوهش پ

داند-

ایلنز ت

ل اپیبا

سنأ سا

ینسار

نی

گوناگون

آشپزی

کاستارد کدو تنبل

651

تازه نگه داشتن هویج: قبل از اینکه هویج را درون یخچال بگذارید، س��ر هویج را ببرید، زیرا س��ر هوی��ج رطوبت هویج را

گرفته و باعث پالسیدگی هویج می شود.

تلخی کاهو: اگر کاهویی را که می خواهید برای ساالد استفاده کنید، تلخ است می توانید آن

را چن��د دقیقه داخل آب س��رد و نمك قرار دهید تا تلخی آن گرفته شود.

سفیدی فنجان ها: برای سفید کردن فنجان های چای هیچ گاه آن ها را درون مایع س��فید کننده قرار ندهید زیرا مایع

س��فید کننده فقط رنگ لکه ها را می ب��رد و لکه باقی می مانند، برای تمیز شدن لکه ها، دستمالی را به جوش شیرین آغشته کنید

و روی ظروف بکشید لکه ها پاک می شوند.

مرغ: بعد از پخت مرغ، بهتراست پنج دقیقه آن را کنار گذاشته تا آب مرغ جذب آن ش��ود و مرغ خوش طعم تر و آب دار تر ش��ود. برای نرم و لطیف تر ش��دن

گوشت مرغ بهتر است قبل از ریختن آن را کمی در آب لیمو یا سرکه بگذارید.

تازه نگه  داشتن نان: اگر داخل کیسه ی نان یك ساقه کرفس بیندازید نان برای مدت بیشتری تازه می ماند.

تندی غذا: اگر فلفل بیش از اندازه به غذایتان زده اید و خیلی تند شده است چند دقیقه قبل از آنکه غذا را از روی حرارت بردارید یك عدد لیمو ترش تازه را در آن بریزید و خوب هم بزنید؛ به طور قابل مالحظه ای تندی غذا را از بین خواهد رفت.

چرا می گویند خربزه را با عس�ل نباید خورد و اگر بخوریم دچار دل درد می ش�ویم؟ یکی از باورهای قدیمی درباره اصول تغذیه این اس��ت که خوردن بعضی مواد غذایی با بعضی دیگر ناس��ازگار اس��ت. منع خوردن خربزه با عس��ل هم یکی از همان باورهای بس��یار قدیمی به ش��مار می رود که ظاهرا باور درس��تی است ترکیب عسل و خربزه در بدن، التهابات شدید و دل درد به دنبال دارد. از دیدگاه ش��یمی این واکنش به قندهای موجود در این مواد نس��بت می دهند. عس��ل دارای قند لولوز و خربزه دارای قند گلوکز است. هر دو قند به سرعت جذب بدن می شوند و آنتالپی را باال می برند. افزایش آنتالپی می تواند وضعیت عمومی بدن را به هم بریزد.

چرا بعضی اوقات هرچه آب می خوریم تشنگی برطرف نمی شود؟ تشنگی عالمت خطری برای کم شدن مایعات بدن اس��ت این کاهش مایعات می تواند ناش��ی از عرق کردن زیاد، استفراغ، اس��هال، تب، گرگرفتگی، آفتاب سوختگی یا رژیم غذایی باشد داروهای مدرواس��تروئید هم می توانند بدن را کم آب کنند. با کم ش��دن مایعات، بدن، آب بزاق را می گیرد و احس��اس خش��کی دهان به وجود می آورد. خش��کی دهان به معنی نیاز به آش��امیدن اس��ت و این زمان است که احساس تشنگی می کنید. نوع دیگر تشنگی به صورت تشنگی مداوم بدون توجه به مقدار آشامیدن آب و همراه با دفع فراوان ادرار است که می تواند نشانه بعضی بیماری ها مثل قند

بزرگساالن باشد.

میسال

ف اعار

ه مرشت

ی ناس

رش کا

طع مق

ژوهش پ

دانن -

ستافغان

از ای

سینه ح

دیقص

هنر خانه داری

661

قصه کودکانه

همکاران مهدکودک هدیکودکانه

خروس قشنگ روباه زرنگبا مردمانی دلشاد یك دهی بود، چه آباد

با یك روباه کلك مرغ و خروس و اردک همیشه در فکر خدا مردم ده چه با صفا

یك روز صبح وقتی خورشید خانم طلوع کردو همه جارو قشنگ و گرم کرد

همه حیوان ها از خواب بیدار شدند اول از همه آقا خروس خوش آواز، با صد ادا و صد ناز

شادی کنان قدم زنان راه افتاد و راه افتاد تو راه جنگل افتاد

وقتی که سبزه ها رو دید بازی گنجشك ها رو دید دهانشو باز کرد، شروع به آواز کرد

ولی بچه های خوبم؛ اونطرف ها، از اون دورایه روباه رند و بال صدای خروس رو شنیدبه هر طرف نیگا کرد آقا خروسه رو صدا کرد

اما، خروس مش��غول خوندن بود و اصال حواسش به آقا گرگه نبود. روباه همینطور سراغ صدا می رفت

جای خروس رو فهمید که: یکدفعه از جا پرید کمین گرفت تا:

شام و نهارش کنه خروس رو شکار کنه اما خروس قصه ما، زرنگ بود یواش یواش به خروس نزدیك شد

و وقتی نگاهش به روباه افتادواسه فرار پسندید یه شاخه درخت دید

پرید و رفت اون باال خروس گردن طال روباه که دید خروسه فهمیده که روباه واسش نقشه کشیده، گفت به خروس زیبا حال شما چطوره، احوال شما چطوره؟

ای بابا دست نگهدار چرا پریدی اون باال؟ اما وقتی دید خروس واقعا از اون ترسیده یکدفعه فکری به ذهنش رسید و گفت

داده به ما این پیام شیر بزرگ خوشنام دوست و وفادار باشن چه گرگ باشه یا بره باید با هم یار باشن چه توی دشت و دره دوال شد و گفت به اون چند روزه شیر خوشنام آشتی رو داده پیغام؟ خروس آوازه خون

گرگ با خوشحالی گفترو کرد به روباه بال سرود شادی می خونن خروس چاق نوک طال چند روزیه همه می دونن داره میاد به اینجا به جون و دل خریدم اما سگی ز روست�ا حرفها تو من شنیدم

باید برم ز اینجا یکدفعه رنگش پرید گفت به خروس زیبا تا روباه این حرف رو شنید باید که انجام می دادم به یاد کاری افتادم

خروس که از حیله روباه، با خبر شده بود گفتپس چی شد اون حرف شیر؟ چی شد که تو به ناگاه زدی به چاک ای دلیر؟ آهای آهای ای روباه

روباه که نقشه اش خراب شده بود در حال دویدن رو کرد به خروس و گفت:و به سرعت از خروس دور و دورتر شد. نشنیده حکم پادشا شاید که او سگ شما

برگرفته از داستان های مرزبان نامه

671

کار با کامواکودک با انواع کامواهای رنگی می تواند دفترچه ای از باغ وحش حیوانات تهیه کند. مراحل

ساختن این طرح ها عبارتند از:1. صفحه ای س��فید به اندازه دلخواه در نظر بگیرید. حتی المقدور قطر صفحه کم نباش��د.

)بهتر است از مقوا باشد(.2. بر روی صفحه طرح حیوان را بکشید.3. صفحه را به چسب مایع آغشته نمایید.

4. کامواها را بر حسب رنگ و قطر روی صفحه بچسبانید.حال شما یك باغ وحش کوچك دارید.

تخم مرغ های جادویی )کلبه کوچک من(1. یك عدد تخم مرغ بزرگ

2. یك عدد پوست تخم مرغ کوچك یا تخم بلدرچین3. پوست پسته و تخمه تعدادی

4. چوب بستنی یك عدد5. تعدادی چوب کبریت

ابتدا یك صفحه مقوایی یا چوبی به اندازه دلخواه در نظر بگیرید. سپس با چوب کبریت های در اختی��ار، مانند نمونه حصاری اطراف صفحه بچس��بانید. پوس��ت تخمه های رنگی را روی صفحه بچس��بانید. حال برای تخم مرغ بزرگ در و پنجره بکشید و پوست پسته های رنگی را روی آن بچسبانید. کلبه را روی پوست تخمه ها قرار داده و با چسب محکم کنید. سپس تخم مرغ کوچك رنگ ش��ده را بر روی چوب بس��تنی چس��بانده و نزدیك کلبه محکم کنید. حال

کلبه زیبای شما آماده است.

با هم بسازیم

برگ های فراموش شدهبرای س��اختن تصاوی��ر زیبای��ی از انواع حیوان��ات، فقط کافی اس��ت در حیاط خانه،

کنار خیابان و یا پارک قدم بزنید.ان��واع برگ ه��ا در س��ایزها و رنگ های متن��وع را جم��ع کنید. صفح��ه مورد نظر را آغشته به چسب نموده و مانند نمونه برگ ها

را بچسبانید.

681

کودکانه

مامان من مثل چیه؟مثل فرشته ها قشنگ مامان من مثل چیه؟

مثل گلهای رنگارنگ خنده اون مثل چیه؟ مثل یک کوه با شکوه بابای من مثل چیه؟

مثل یه خورشید، لب کوه خنده او مثل چیه؟ مثل یه خرگوش تپل داداش من مثل چیه؟ مثل گل و غنچه گل خنده او مثل چیه؟

مامان و بابادو شاخه گل می کشم تو دفتر نقاشی

آنها رو رنگ می کنم مثل یه نقاش باشییک شاپرک می کشم با پر پال رنگی

مامان منو می بوسه با خنده قشنگییه گل می دم به مامان یک گل می دم به بابخودم می شم شاپرک قاطی می شم با اونها کوثر

آدمای خیلی بد یک روز و روزگاری گفتند که ای محمد رفتند پیش پیامبر

تویی تنها و ابتر بی پسرو بی یاور این آیه رو نشون داد خدا جوابشون داد

هر کسی گفته ابتر خودش میشه بی یاورمابه تو هدیه دادیم زهرا که خوبترینه جایزه تو باشه کوثر که بهترینه

شعر کودکانه

691

نام کتاب: زندگی در صحرامؤلف: ثانی اثنین خان

مترجم: آناهیتا نورقربانیناشر: انتشارات پلیکان

کتاب فوق با بیان داس��تان هایی از زندگانی حض��رت محمد در هر صفحه ای از کودک خواسته اس��ت به سلیقه خود تصویر مربوط به هر داستان را رنگ آمیزی کند. این س��ری کتاب ها که برای کودکان 3 الی 9 س��ال تهیه و تدوین شده است برای آش��نا کردن ک��ودکان با زندگی پرب��ار ائمه و پیامبر می باش��د و به ک��ودک فرصت می دهد تا یکی از بهترین و مناس��ب ترین راه های یادگیری یعنی

رنگ آمیزی را تجربه کند.

با هم بخوانیم

نام کتاب: مفاهیم سادهمؤلف: علی اکبر صفایی دیبا

ناشر: انتشارات سیبمجموعه کتاب های آموزش غیرمستقیم برای کودکان پیش از دبستان با عنوان »مفاهیم ساده« طراحی شده

است. مجموعه مذکور با هدف های آموزشی:- آشنایی با مفاهیم اولیه

- فراگیری برخی از مفاهیم جنبی ریاضی- باال بردن درجه دقت کودکان

- ایجاد ارتباط بین واژه ها و گس��ترش گنجینه واژگان کودک تهیه شده اس��ت. در این مجموعه با ارائه کلمات و واژه های متضاد ذهن کودک برای پذیرش جایگاه واژه ها آماده می گردد. ضمن تحقق اهداف فوق، کودک هر صفحه آموزشی را طبق الگو ارائه

شده رنگ آمیزی می کند.

701

1. عباس عموی پیامبر اکرم در کجا به دنیا آمد؟د( کوفه ج( مکه ب( یثرب الف( مدینه

2. چرا عبدالمطلب هنگام وفات، درباره پیامبر به ابوطالب سفارش کرد؟د( همه موارد ج( بر دین حق بود ب( بزرگترین فرزند عبدالمطلب بود الف( سید بنی هاشم بود

3. کدام معنا صحیح است؟ب( صوالت: تعبیر به سر و صدا در مورد باطل الف( جیشات: تعبیر به سر و صدا در مورد باطل

د( صوالت: تعبیر به حمالت در مورد هدایت ج( جیشات: تعبیر به حمالت در مورد گمراهی

4. قرآن کریم چه کسی را به عنوان اسوه حسنه معرفی کرده و چه کسی استمرار همان اسوه قرآنی است؟ب( امام حسن عسگری - حضرت مهدی)عج( حضرت زهرا – الف( پیامبر

د( حضرت زهرا– حضرت مهدی)عج( حضرت زهرا – ج( امیرالمومنین

5. طبق فرمایش امام خمینی)ره( و آیت اهلل خامنه ای مدظله العالی فرد تا چند گام در زمین ناهموار و چند گام در زمین هموار باید راه برود تا از پیدا کردن آب ناامید شود و به جای وضو و غسل تیمم کند.

ب( هموار 200 – ناهموار 400 الف( ناهموار 400 - هموار 200 د( ناهموار 220 – هموار 400 ج( ناهموار 420 – هموار 200

6. حضرت آدم پس از رانده شدن از بهشت چند روز و بر فراز کدام کوه گریه نمود؟د( 40 روز صفا ج( 40 روز – مروه ب( 45 روز – مروه الف( 70 روز – صفا

7. این بیان شریف در مورد دلیل غیبت امام زمان)عج( از کدام امام بزرگوار می باشد: »اینما هی محنه اهلل- عزوجل- امتحن بها خلقه«د( امام جعفر صادق ج( امام علی ب( امام سجاد الف( امام موسی بن جعفر

8. کتاب "گلستان سعدی" چند حکایت دارد؟د( 23 ج( 21 ب( 22 الف( 20

9. کدام ماده غذایی کلسترول بد خون LDL را کاهش می دهد و از اکسیداسیون کلسترول خوب HDL جلوگیری می کند؟د( اسفناج ج( روغن سویا ب( تخم مرغ الف( قهوه

10. حجربن عدی)ره( در چه جنگ هایی با امام علی همراه بود؟د( صفین، نهروان، جمل ج( نهروان، جمل، بدر ب( احد، بدر، صفین الف( صفین، بدر، نهروان

11. چه کسی اتهاماتی را جهت دستگیری و قتل "حجر" تنظیم کرد؟د( مروان ج( معاویه ب( زیاد الف( ابن زیاد

12. چه کسی نهضت آزادی ایران را در خارج از کشور بنیان نهاد؟د( شهید بهشتی)ره( ج( شهید چمران)ره( ب( شهید باهنر)ره( الف( شهید مرتضی مطهری )ره(

13. کتاب »پیامبرامی« اثر کیست؟د( شهید چمران)ره( ج( شهید مفتح)ره( ب( شهید دستغیب)ره( الف( شهید مطهری)ره(

مسابقه

م هدی شمی1

مسابقه

711

14. خداوند به کدام یك از زنان زیر حکمت عطا فرمود؟د( آسیه همسر فرعون ج( زلیخا همسر یوسف ب( ساره همسر ابراهیم الف( رحمه همسر ایوب

15. کلمه شفاعت با مشتقاتش چند بار در قرآن کریم ذکر شده است؟د( 29 بار ج( 32 بار ب( 30 بار الف( 31 بار

16. کدام آیه شرط شفاعت را رضایت و خشنودی خدا معرفی می کند؟ب( وال تنفع الشفاعه عنده اال لمن اذن له الف( من ذالذی یشفع عنده اال باذنه

د( ال یشفعون اال لمن ارتضی ج( قل هلل الشفاعه جمیعا

17. سوره مبارکه کوثر در کدام شهر نازل شده است و چه کسی را مصداق خیر کثیر معرفی نموده است؟ب( مدینه– حضرت مریم الف( مکه – حضرت خدیجهد( مدینه – حضرت آمنه ج( مکه – حضرت فاطمه

د ج الف ب

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

18. پیامر اکرم چه مدت به امر خداوند متعال به سوی بیت المقدس عبادت می کردند؟

الف( سیزده سال پس از بعثت در مکه و چند ماه بعد از هجرت در مدینهب( سیزده سال پس از بعثت در مکه و 2 سال بعد از هجرت در مدینه

ج( ده سال پس بعثت در مکهد( سیزده سال بعد از بعثت در مکه

مهمترین اوصاف پیامبر اکرم 19. طبق فرمایش امیرالمومنینچه بوده است؟

ب( عبودیت، رسالت الف( عبودیت، خاتمیت د( قیام به امر، عبودیت ج( خاتمیت، رسالت

20. برای سفید کردن فنجان های چای کدام یك از موارد مناسبتر است؟ب( مایع سفید کننده الف( نشاسته

د( جوش شیرین ج( جوهر نمك

نام و نام خانوادگی:مقطع:رشته:

کد تحصیلی:ملیت:

721

خوانندگان محترم فصلنامه فرهنگی – اجتماعی "شمیم هدی" از استقبال بی نظیر شما از نشریه و ارسال مطالب متنوع به دفتر نشریه سپاسگزاریم.

عنایت به نکات زیر موجب همکاری بهتر و بیشتر نشریه و شما خواهد بود.1- مطالب خود را حداکثر در 4 صفحه A4 ارسال نمایید.

2- مطالب از یک منبع واحد نباشد. 3- ارجاع مطالب به طور کامل و مطابق با شناسنامه کتاب، نشریه، نرم افزار و... باشد.

4- ارجاع احادیث، نقل قول ها و آیات به طور کامل باشد.5- مطالب خود را به صورت حروف چینی شده یا دست نویس )به طور خوانا( به دفتر نشریه ارسال

نمایید. 6- نام و نام خانوادگی، آدرس کامل پستی و شماره تماس خود را در انتهای مطالب درج نمایید.

7- نشریه هدی در تلخیص و ویرایش مطالب آزاد است.8- مطالب ارسالی به دفتر نشریه مرجوع نمی گردد.

9- مسئولیت حقوقی مطالب بر عهده نویسندگان می باشد.10- اقتباس و نقل مطالب با ذکر ماخذ آزاد است.

برندگان مسابقه شماره 25هنای عماد نور از عراق- نیسارین ساسناپیبال از تایلند

صفر گل آدینه آوا از تاجیکستان - ودیا اگگول از آلمان رحیمه سنک آوا از تاجیکستان- مین کین ما از چین

فرزانه غفور آوا از تاجیکستان