بهداشت مسكن

مقدمه:

اگرچه رعايت اصول بهداشت فردي ميتواند تا حدودي ضامن سالمت انسان باشد ، اما به تنهايي كافي نيست . بلكه مراعات اصول بهداشت در تمام اركان زندگي

از جمله مسكن و اماكن عمومي بايد مد نظر قرار گيرد . در حال حاضر مهندسين ساختمان در مورد مسايل بهداشت جسمي و رواني در

ساخت مسكن دقت نظر دارند و اين امر يكي از مسايل اساسي در ساختمان سازي محسوب ميشود . در اين فصل نكاتي كه براي بهداشت مسكن و اماكن

عمومي الزم است مورد بحث و بررسي قرار ميگيرد.

اهـــداف پس از مطالعه اين بخش انتظار ميرود بتوانيد:

تعريف بهداشت مسكن

بهداشت مسكن يا بهداشت محل سكونت به ويژگي هاي كيفي و كمي گفته مي شود كه تحت آن شرايط، احتياجات جسمي و روحي ساكنين در آن تأمين گردد و نيز از بروز و انتقال

بيماريهاي واگيردار ، سوانح و حوادث ناگوار تا حد امكان جلوگيري نمايد . بنابر اين در يكمسكن بهداشتي و خوب بايد چهار اصل زير مورد توجه قرار گيرد :

- تأمين احتياجات اساسي جسمي1 - تأمين احتياجات اساسي رواني2 - جلوگيري از برور و انتقال بيماريهاي واگيردار3 - جلوگيري از بروز سوانح و حوادث4

- چهار اصل مهم يك مسكن بهداشتي را ذكر نماييد . 1 - شرايط اساسي در بهداشت مسكن را بيان نماييد . 2

مسكن غيربهداشتي مسكني است كه بدون در نظر گرفتن نيازهاي اساسي افراد ساكن در آن ، ساخته ميشود .

منزل مسکونی نباید صرفا به عنوان يك سرپناه براي خانوار محسوب گردد . شرايط اساسي در بهداشت مسكن

يك مسكن مناسب بايد از نظر موقعيت ساختمان ، وضعيت آب آشاميدني ، دفع مدفوع و فاضالب و جمع آوري زباله ، قابل قبول باشد و مشخصات ساختمان از نقطه نظر نور ، تهويه ،

حرارت و رطوبت و سروصدا آنچنان باشد كه سالمت جسمي و روحي ساكنين را تأمين كند و از بروز و انتقال بيماريهاي واگيردار و همچنين از بروز حوادث و سوانح تا حد امكان جلوگيري

نمايد . بنابراين براي نيل به اين اهداف رعايت شرايط زير در بناي ساختمان مسكوني ضرورياست :

- تأمين احتياجات اساسي جسمي1الف _ انتخاب زمين محل ساختمان

براي اين كه واحد مسكوني از حداقل امكانات و تسهيالت عمومي برخوردار باشد الزم است : - محلي كه براي ايجاد ساختمان مسكوني انتخاب ميشود حتي االمكان در محدودة بافت شهر يا

روستا باشد . - زمين انتخاب شده در محل پست و مرطوب نباشد و سعي شود محلي انتخاب شود كه سطح آب زيرزميني پائيني داشته باشد . در مناطقي كه سطح آب زيرزميني مانند روستاهاي مناطق

شمال كشور باال است ، الزم است براي جلوگيري از نفوذ رطوبت به داخل ساختمان اقداماتيبراي عايق كاري انجام گيرد .

- ساختمان مسكوني به ويژه در مناطق كويري كشور حتي االمكان نبايد در جهت وزش بادهايموسمي و دائمي بنا شود .

- محل سكونت حتي االمقدور نبايد در نقاط پر سروصدا و يا نزديكي ايستگاه راه آهن و يا درنزديكي اماكني كه ايجاد سروصدا ميكند مانند آهنگري ها و غيره بنا گردد .

ب _ تهويه

وجود هواي كافي و تازه در محيط مسكوني يكي از اصول مهم بهداشت مسكن است . هواي محل مسكوني بايد عاري از هرگونه آلودگي نظير دود ، بوي نامطبوع توالت ، ذرات گردوغبار و

گازهاي مضر باشد. در اتاقهايي كه از تهويه صحيح برخوردار نيستند به علت تنفس افراد اكسيژن اتاق به تدريج مصرف شده و گاز دي اكسيد كربن جايگزين آن ميگردد كه براي انسان مضر

است ، لذا بايد ترتيبي داده شود كه پنجره هاي اتاق طوري ساخته شوند كه باالترين قسمت آن ،پنجره بازشو داشته باشد تا هواي موجود در اتاق ها به طور مرتب تهويه و عوض گردد .

ج _ حرارت و رطوبت

از عوامل مؤثر ديگر در بهداشت مسكن حرارت و رطوبت مناسب است . خانه مسكوني بايستي طوري ساخته شود كه نگهداري حرارت در آن به آساني امكان پذير باشد و افرادي كه در آن

زندگي ميكنند از لحاظ گرما و سرما احساس آرامش كنند . براي حفظ و تأمين سالمتي ساكنين 18و جلوگيري از اتالف انرژي حرارتي بدن ، حرارت داخل ساختمان در فصول سرد ، حدود

درصد توصيه ميشود . 40 درجة سانتيگراد و نيز رطوبت 21درجة سانتيگراد و در فصول گرم

براي تأمين گرما با استفاده از وسايل و دستگاههاي توليد حرارت بايد به دو اصل زير توجه شود: - حداكثر مقدار اكسيژن را براي احتراق از محيط بگيرد . 1 - حداقل مقدار گازهاي نامساعد را به محيط پس دهد . 2

وسايل گرم كننده در مناطق روستايي و شهری ممكن است ، بخاري هيزمي ، بخاري نفتي ، بخاري گازي باشد كه رايج ترين وسيلة گرم كننده در بعضي از روستاها كرسي است . براي گرم

كردن اتاق ها بايستي حتي المقدور سعي شود از بخاريهايي كه گاز و دود آنها به وسيله لوله از اتاق خارج ميشود استفاده كرد تا هواي داخل اتاق ها كثيف و آلوده نشود و چنانچه مجبور به

استفاده از كرسي ذغالي هستند بايد ذغال را پس از روشن كردن در خارج از اتاق كامال سرخ و سپس آن را به داخل اتاق منتقل نمايند تا افراد دچار خفگي و مسموميت گاز ذغال نشوند كه

بسيار خطرناك و كشنده است . ممكن است براي گرم كردن اطاق ها از بخاري بدون لوله استفاده كنند ، ازوسايل بسيار

نامناسب هستند و در اثر سوخت ناقص ، توليد گازهاي دي اكسيدكربن و منواكسيدكربن ميكنند كه گاز منواكسيدكربن در اثر تنفس به سرعت با هموگلوبين خون تركيب شده سبب خفگي و

مرگ ميشود. يكي از وسايل مناسب براي گرم كردن در روستاها بخاريهاي لوله دار است كه سوخت اين

بخاري با نفت ، گاز ، چوب و يا ذغال سنگ تأمين ميشود . در موقع نصب اين بخاريها بايد لولةبخاري را از نظر وجود منافذ و درز كنترل كرد .

بهداشتي ترين منابع گرم كننده مسكن دستگاههاي حرارت مركزي)شوفاژ( و تهوية مطبوع هستند . در شوفاژ و تهوية مطبوع دستگاه توليد حرارت در خارج از اتاق قرار دارد و آبگرم به

وسيله لوله در مدار بسته به داخل اتاق ها هدايت ميشود . بنابراين براي گرم كردن منازل از دو روش زير استفاده مي شود :

- روش مستقيم _ در اين روش منبع حرارتي در داخل اتاقها قرار دارد مثل بخاري و كرسي . - روش غيرمستقيم _ در روش غيرمستقيم منبع توليدكنندة حرارت در خارج از اتاقها قراردارد ،

مثل شوفاژ و تهوية مطبوع كه بسيار مناسب و بهداشتي است .

بايد توجه داشت طراحي ساختمان منزل و انتخاب روش گرم كردن باتوجه به شرايط آب و هواانجام گيرد .

د . اثر نور و روشنايي و رنگ در مسكن

نور و روشنايي از عوامل مؤثر در بهداشت مسكن است . نور و روشنايي منازل بايستي براساس نور طبيعي)نور آفتاب(و نور مصنوعي تأمين گردد به طوري كه در طول روز از حداكثر

نور طبيعي براي روشنايي منازل استفاده شود . از نور طبيعي كافي و مناسب برخوردار باشند . معموال در طراحي ساختمان بايست وسعت

درصد سطح كف اتاق در نظر گرفته شود . در هر حال بايستي سعي20 تا 15پنجره ها حداقل شود پنجرة اتاقها طوري ساخته شوند كه نور خورشيد بتواند به آساني به داخل اتاقها بتابد .

روشنايي مصنوعي _ بهترين منبع روشنايي مصنوعي برق است كه ميزان آن بايد مناسب و به حد كافي باشد تا اينكه چشم ها خسته و ناراخت نشوند و تابش نور به ترتيبي باشد كه ايجاد

خيرگي در چشم نكند . براي كنترل درخشندگي شديد المپ ها بهتر است از آباژور و حباب استفاده كرد . بهتر است در اتاق نشيمن حداقل از سه نقطه و براي ساير اتاق هاي ديگر از دو

نطه روشنايي به اتاق داد كه هم باعث خيرگي چشم نشود و هم تمام اتاق را به اندازة كافيروشن نمايد .

ممكن است بعضي اتاق ها به علت عدم سفيدكاري و وجود دوده روي ديوارها تاريك و حتي هنگام روز از نور مصنوعي در اين منازل استفاده ميشود . بنابراين مناسبترين رنگ ها براي

رنگ آميزي اتاقهاي مسكوني رنگ سفيد مات و كرم روشن است . نور طبيعي _ نور آفتاب و روشنايي طبيعي در يك واحد مسكوني اثري مستقيم در سالمت

و بهداشت ساكنان آن دارد . خاصيت ميكروب كشي نور خورشيد و ارزش آن در مبارزه با بيماريها)نظير سل( در بهداشت مسكن در درجة اول اهميت قرار دارد . تابش نور خورشيد بر

در بدن مي شود . از طرفي كمبود نور و روشنايي در منازلAسطح پوست سبب توليد ويتامين روي قدرت بينايي چشم ساكنين منزل مؤثر بوده و احتماال سبب اختالل ديد ، ناراحتي و خستگي چشم ميشود . باتوجه به اهميت نور خورشيد در سالمتي انسان، بايد ترتيبي داده شود كه منازل

به خصوص اطاق ها وسايل توليدكنندة حرارت داراي دودكش و مجهز به كالهك باشد . - تأمين احتياجات اساسي روحي :2

الف . سطح زيربناي مسكن و ظرفيت اتاق ها

سطح زيربناي مسكن و ظرفيت اتاقها بايد متناسب با تعداد افرادي كه مي خواهند در آن مترمربع و15 تا 14زندگي كنند باشد . براي اين منظور برابر استانداردهاي موجود براي يك نفر

متر مربع زيربنا در نظر گرفته ميشود . فضايي كه براي اتاق خواب10 تا 8براي هر فرد اضافي مترمربع است .5 متر مربع و براي هر فرد اضافي 7در نظر گرفته ميشود براي يك نفر حدود

متر مربع مساحت مورد نياز است . كمال مطلوب اين17بنابراين براي اتاق سه نفره حداقل است كه هر شخص يك اتاق خواب مخصوص به خود داشته باشد و چون هميشه امكان چنين

وضعي وجود ندارد بنابراين حداقل يك اتاق براي دو نفر در نظر گرفته ميشود . درصورت امكان ساختن محوطه براي بازي كودكان در مسكن ضروري است و از عواقب ناگواري كه بازي كودكان در معابر عمومي پيش ميآورد جلوگيري ميكند . ايجاد باغچه با محوطه

سرسبز در يك ساختمان باعث شادابي و زيبايي در محيط خواهد شد . ب . صدا و اثرات ناشي از آن در مسكن

يكي ديگر از ويژگي هاي يك خانة بهداشتي دوربودن از مراكز پرسروصدا است . به اين منظور الزم است در هنگام ساخت خانه از مصالحي استفاده شود كه حتي االمقدور ، صدا را به

داخل اتاقها منتقل نكرده و از لرزش جلوگيري كند . آرامش خانه در سالمت اعضاي خانواده بسيار مؤثر است . سروصدا ، اثرات نامطلوبي روي سلسلة اعصاب و تعادل فعاليت هاي مغزي و عصبي دارد . براي كم كردن صدا و تأمين آسايش ميتوان با قطور كردن ديوارها و يا دوجداره

كردن پنجره ها و سقف از انتقال صدا به داخل واحد مسكوني جلوگيري كرد . از توليد بعضي صداها مانند صداي رعد و برق ، طوفان و غيره نميتوان جلوگيري كرد ، اما برخي از صداها را

ميتوان از بين برد و يا مقدار آن را كاهش داد ، مانند بوق اتومبيل ، صداي ناشي از وسايط نقليه ، صداي بلند وسايل صوتي مانند ضبط ، راديو و تلويزيون و بلندگوهاي نصب شده در اماكن

عمومي و غيره .

- جلوگيري از بروز و انتقال بيماريهاي واگيردار3

الف . آب مورد مصرف

داشتن آب شرب بهداشتي از ضروري ترين نيازهاي بهداشتي در منطقه است . چنانچه منطقه از سيستم لوله كشي و شبكه آب رساني برخوردا باشد ، بايد هر واحد مسكوني داراي

انشعاب خصوصي بوده و الزم است در نقاط مختلف خانه مانند آشپزخانه ، توالت ، دستشويي ، حمام و حياط منزل شير آب نصب گردد تا براي مصارف گوناگون به سادگي در دسترس اعضاي

خانواده قرار گيرد . درصورتي كه در مناطق روستائي آب لوله كشي در دسترس نباشد ، ميتوان از منابع ديگر

آب نظير آب چشمه ، قنات و چاه مشروط بر اينكه بهسازي شده باشد استفاده كرد . ب . جمع آوري و دفع بهداشتي فاضالب ، مدفوع و زباله

قسمت اعظم آبهاي مصرفي پس از استفاده به صورت فاضالب در ميآيد . فاضالب منشأ مناسبي براي انتشار انواع بيماريها است . بنابراين دفع صحيح آن يكي از مسايل اساسي و مهم

بهداشت مسكن است . در مناطقي كه سيستم جمع آوري و دفع فاضالب وجود دارد ، دفع فاضالب منازل آن آسان تر است . زيرا با اتصال لولة جمع آوري فاضالب خانه به كانال فاضالب

عمومي فاضالب به طريق بهداشتي دفع مي شود . براي دفع فاضالب خانه مناطقي كه سيستم عمومي جمع آوري فاضالب وجود ندارد ، بايد

چاه جاذب حفر شود يا در شرايط خاص با استفاده از ساير سيستم هاي دفع بهداشتي ، فاضالبمنزل را دفع كرد .

دفع بهداشتي مدفوع نيز در بهداشت مسكن كمال اهميت را دارد .از اين رو بايد به طريق بهداشتي دفع شود تا محيط را آلوده نكند . بنابر اين جلوگيري از آلودگي و اشاعة بيماريهاي

واگيردار روده اي ، در هر منزل براي يك خانوار ، بايد مستراح و دستشويي بهداشتي جداگانه وجود داشته باشد . جمع آوري و دفع صحيح زباله نيز از ديگر عوامل مؤثر در تأمين بهداشت و سالمت افراد است . جمع آوري زباله در خانه به دليل آنكه محيط مناسبي براي جلب و تكثير

حشرات به خصوص مگس و سوسك و جوندگان است اهميت فراواني دارد . به عالوه جمع آوري آن در حفظ زيبايي و نظافت منزل مؤثر است . بنابراين از نگهداري زباله به مدت زياد بايد اجتناب كرد . زباله ها بايد درظرف هاي مخصوص سرپوش دار قابل شستشو ، ضد زنگ كه

مجهز به كيسه هاي زباله است جمع آوري شود و همه روزه به خارج از محل مسكوني حمل و بهطريق بهداشتي دفع گردد .

زباله دان ها پس از هر بار تخليه بايد كامال شستشو شوند . چنانچه در مناطقي سيستم جمع آوري زباله وجود نداشته باشد ، بايد هر روز زباله را بعد از جداسازي در گودالي ريخته و

روي آن را كامال با خاك بپوشانند . محل نگهداري حيوانات بايد از محل زندگي انسان مجزا باشد ، تا انتقال آلودگي از محيط حيوانات به محل زندگي انسان صورت نگيرد . بايستي براي حيوانات طويله اي كه راه ورودي به

آن جدا از راه ورود به حياط منزل باشد در نظر گرفت تا از آلودگي محوطه منزل جلوگيريشود.

جلوگيري از سوانح و حوادث - 4

سوانح و حوادث كه در منازل ممكن است به وقوع بپيوند عبارتند از :

برق گرفتگي-آتش سوزي-مسموميت ناشي از گاز و سموم و موادغذايي-سقوط از پشت بام و پله ها ، بالكن و پنجره ها- به منظور جلوگيري از حوادث فوق بايستي ترتيبي داد كه خرابي هاي ساختمان مرتبا مرمت-

شود . برق گرفتگي از جمله حوادثي است كه باعث تلفات جاني و مالي مي شود. بنابراين برايجلوگيري از آن بايد :

از سيستم برق ساختمان مرتبا بازديد نموده و درصورت نياز نسبت به تعمير و مرمت آنها-اقدام گردد.

در هنگام استفاده از وسايل برقي از سيم اتصال به زمين استفاده شود . -از وسايل حفاظتي براي پريزها استفاده كرد .-از قراردادن كليد برق و يا پريز در داخل حمام خودداري گردد . - نقاطي از ساختمان منازل كه سيم و كليد برق در نزديكي لوله هاي آب قرار دارند مي-

بايست كامال عايق سازي شوند . براي جلوگيري از آتش سوزي اساسي ترين كار ، استفاده از مصالح ساختماني است كه كمتر

قابل اشتعال باشد . خطرات ناشي از آتش سوزي بسيار زياد است و باعث تلفات جاني و ماليمي شود.

به منظور جلوگيري از آتش سوزي بايد : مواد سوختي مثل نفت و گازوئيل و گاز هميشه در محل مطمئن و مناسب و دور از گرما و آتش

نگهداري شوند . دستگاههاي سوخت از قبيل آب گرم كن ، بخاري)اعم از نفتي و گازي(هرچند وقت يك بار از نظر

سالم بودن و ايمني كنترل شوند . همچنين اين توصيه ها بايد مطرح شود :

در هنگام ريختن نفت در منبع سوخت بخاري به خصوص بخاري هاي بدون دود كش بخاري راخاموش كنيد .

از بخاري بدون دودكش يا چراغ خوراك پزي در اتاق مسكوني براي پخت و پز و تهيه غذا استفاده نكنيد . احتمال دارد كودكان هنگام بازي و رفت و آمد بر اثر يك غفلت به چراغ خوراك پزي ،

كتري پر از آب جوش و غيره برخورد كرده و حوادث ناگواري نظير سوختن با آتش يا آب جوش پيش آيد . بنابر اين هر خانة مسكوني بايد اتاقي به عنوان آشپزخانه داشته باشد تا از احتمال بروز حوادث و سوانح خانگي جلوگيري شود. مسموميت گاز ممكن است از منابع توليدكننده حرارت مثل بخاري بدون دود كش نشت گاز از وسايل گرم كننده از قبيل اجاق گاز ، بخاري گازي و همچنين درصورت استفاده ازكرسي و غيره پيش آيد . بنابراين براي جلوگيري از اين

موارد بايستي : وسايل توليدكننده حرارت حداقل در سال يك بار از نظر سالم بودن و ايمني كنترل شود . هرگز نبايد سموم دفع آفات نباتي ، مرگ موش ، حشره كش ها و داروهاي شيميايي را در

دسترس كودكان قرار داد . نگهداري نفت در بطري شيشه اي سبب مي شود كه كودكان آن رابه جاي آب بنوشند و مسموم شوند .

بنابراين الزم است كه :

سموم ، حشره كش ها و داروهاي شيميايي را در قفسه مخصوص و دور از دسترسكودكان نگهداري نمايند .

به منظور جلوگيري از پرت شدن از ارتفاعات مثل پشت بام و پله ها و بالكن در اطراف 30 سانتيمتر نصب شود و همچنين عرض پله حداقل 75آنها بايد نردة آهني يا ديواري به ارتفاع

سانتيمتر باشد توصيه مي شود :15سانتيمتر و ارتفاع آن براي پيشگيري از حوادث و سوانح خانگي ، به خانواده ها و بخصوص به والدين و دانش آموزان

در مورد خطرات ناشي از حوادث آموزش داده شود .

جوندگان -1 و حشرات با مبارزه:مقدمه

از را غيره و ها ويروس ، ميكروبها ، ها انگل مانند بيماريزا عوامل توانند مي جوندگان و حشراتمختلف كرده راههاي منتقل انسان سازند به مبتال بيماري به را او و .

دارد مردم سالمت تأمين و حفظ در زيادي اهميت جانوران اين با مبارزه راههاي دانستن بنابراينكنيم مي گفتگو آنها با مبارزه راههاي و جوندگان و حشرات از فصل اين در رو اين . از

: اهدافبتوانيد ميرود انتظار فصل اين مطالعه از : پس

ببريد .-1 نام را جوندگان و حشرات با مبارزه هاي روشكنيد .-2 بيان را جوندگان و حشرات زيست نحوهدهيد .-3 توضيح را آنها با مبارزه راههاي و حشرات بيماريزائي نقش4-

جوندگان و حشرات با مبارزه هاي روشو ) .......(.1 ، توري نصب ، محيط بهسازي فيزيكي روشهاي2.) ( ها كش حشره و سموم از استفاده شيميايي روشهاييا ) .3 و جوندگان و حشرات طبيعي دشمنان از استفاده بيولوژيكي روشهاي

) ويروسها و باكتريها برخي از استفاده4.) جوندگان ) و حشرات نازاكردن و كردن عقيم مانند ژنتيكي روشهاي

و حشرات با مبارزه براي روش متداولترين شيميايي و فيزيكي روش دو ، باال روشهاي بين ازاست . جوندگان

سوسري(سوسك(:

و كنند مي زندگي انسانها زندگي هاي محل در خود زندگي نيازهاي دليل به حشرات از تعدادي ) ( دليل به و هستند جمله آن از سوسري سوسكها كه نمايند مي برقرار آنها با نزديكي ارتباط

از . حشره اين ميشوند ديده عمومي اماكن و مسكوني مناطق اكثر در تقريبا خود خاص نيازهايدارد اي عمده نقش نيز بيماريها انتقال در و كند مي تغذيه محيط در موجود هضم قابل مواد همه

.

سوسك بهداشتي و عمومي : اهميت ، منازله در حشرات اين آيند مي شمار به مختلف اماكن مهم بسيار آفات از ها سوسك امروزه

آب ، غذا در و كنند مي ريزي تخم ديگر اماكن يا شريك ، ادارات انسان با گرما و پناهگاه نوشيدني . . يا غذا نوع هر ها سوسك فعالند سال طول تمام در داخلي اماكن در آنها ميشوند

چسب ، چرم حيواني، و گياهي مواد ، حيواني و وقتي .... . ، انساني خورند مي را و ديواري كاغذ اسهالي بيمار مدفوع يا و سل به مبتال مريض خلط از سوسكي كه بگيريد نظر كند در مي و تغذيه

ظروف روي و كند مي پيدا راه آشپزخانه به بعد و شود مي آلوده آن به بدنش و پا و دستميشود درك بيشتر موضوع اهميت ميرود راه موادغذايي و . غذاخوري

بهداشت سطح بودن پايين در مهمي عالمت عنوان به معموال حشرات اين پيشرفته جوامع دردر . ها سوسك وجود اين بر عالوه روند مي شمار به اقتصادي و اجتماعي شرايط ، محيط

اقتصادي و اجتماعي موقعيت ميتواند اماكن ساير و بيمارستان ، رستوران ، حمام ، آشپزخانهمي . خطر به را انسان سالمت راه چند از حشرات اين آورد پايين مردم نظر در را مكانها اين

: اندازند1- ( خسارت باعث هم و شوند مي بيماري انتقال باعث هم راه اين از كنند مي آلوده را موادغذايي

) ميگردند كاال صاحب به ماليبد -2 كنند يبوي مي توليداين -3 كه كنند مي منتقل انسان به را بدنشان مختلف قسمتهاي روي بر موجود عواملبيماريزاي

باشد . مي حشره اين سوء اثرات مهمترين مسئلهاند -4 رفته خواب به كه كودكاني انگشتان بين در خصوصا ضعيفي گزشهاي است ممكن اوقات گاهي

دهند . انجامميگردد .-5 حساسيت ايجاد باعث سوسك جلد تعويض از ناشي هاي پوسته و ترشحاتديگر -6 ناخوشايند اثرات از آلوده آپارتمانهاي و منازل ساكنين بين در سرسريها وجود از آنهاترس

است .بيماريزا عوامل : انتقال

سوس بهداشتي انبارهاي رياهميت ، مغازه ، خانه در آنها وجود علت به طرف ازيك ها و فاضالبها در آنها حضور ديگر طرف از و موادغذايي تهيه بخشهاي و ها آشپزخانه ، موادغذايي

مي ديگر محل به محل ازيك بيماريزا عوامل انتقال به قادر آنها لذا باشد مي زباله سطلهايانسان به را بيماريزا قارچهاي و ميكروبها ، ها انگل تخم ، ويروسها بعضي ترتيب اين به باشند

كنند مي . منتقل

مرا و سوسك با آن ح مبارزه ل

محل . شناسايي الفقسمتها كدام در و كجاست سوسك شدن زياد و آلودگي اصلي محل كه كرد مشخص بايد ابتدا

ساختمان . كنار گوشه در موجود شكافهاي نمودن بررسي دارد وجود حشره اين ريزي تخم امكان ، زيرزمين ، حمام ، مستراح ، آشپزخانه ، دستشوئيها مثل مرطوب و گرم محلهاي در خصوص به

وسايل و يخچالها ، فرها بندي عايق اطراف ، ها پنجره و درها چهارچوب كنار ، قرنيزها اطرافشب هنگام در بخصوص است بيشتر حرارت داراي معموال كه دستگاهها موتورهاي پشت ، فرسوده

را آن با مبارزه و ياري حشره اين ريزي تخم اصلي محل يافتن به را ما هستند فعال ها سوسك كهميسازد . آسان

يك از ميتوان محل آلودگي ميزان به بردن پي و پناهگاههايشان از ها سوسك كشيدن بيرون برايتوانند مي تركيبات اين زيرا نمود استفاده است پيرتروم بنام كش حشره نوعي داراي كه اسپري

بيرو پناهگاههايشان از و كرده جلب را و . نسوسك بدن پوسته ، تخم كپسول وجود بشكند كند راهنمايي آلودگي اصلي محل به را ما ميتواند نيز آنها . مدفوع

سوسك . نوع تعيين بمحيط . به كه هايي سوسك است الزم آنها نوع تعيين سوسك با مبارزه بيشتر موفقيت براي

و آلماني سوسك از عبارتند دارند بيشتري اهميت بهداشتي نظر از و ميشوند وارد انسانهااي قهوه نوار يا اثاثيه سوسك ، استراليائي سوسك ، شرقي سوسك ، آمريكائي .سوسك

لوبيا . شبيه تقريبا ها سوسك تخم كپسول هاست سوسك نوع مقاومترين از آلماني سوسكسوسك نوع به بسته تخم يك هر از و است آيد 48تا 14قرمز مي بيرون نوزاد .

مبارزه : انواعمحيط . بهسازي ـ فيزيكي مبارزه الف

سمپاشي . ـ شيميايي مبارزه بمحيط . بهسازي الف

است الزم روش اين در كه است ها سوسك با مبارزه راه ترين اساسي محيط بهسازيبايد اينكار براي برداريم ميان از را سوسك : پناهگاههاي

شود ..1 عوض فرسوده درهاي چهارچوبديگر .2 مصالح يا سيمان با غيره و ها پله بين درزهاي ، سقف ، كف ، ديوارها شكافهاي كليه

قرنيزها . اطراف حاشيه و كف و ديوار بين ، كاشيها بين بندكشي شود گرفته دقيقا ساختمانيشده . گذاشته شكافها در كه است هايي تخم از سوسك نوزاد آمدن بيرون مانع اينكار شود تجديد

است .زباله .3 بهداشتي دفع و حمل و آوري جمع ، ساختمانها بهداشت و نظافت رعايتموادغذايي .4 پاش و ريخت از جلوگيريو .5 فاضالب هواكش مدخل در ريز توري از استفاده و مناسب توري با فاضالب مجاري پوشاندن

و .... فاضالب هاي لوله دهانه) ( سمپاشي شيميايي مبارزه

پرداخت سوسك با مبارزه به تكميلي اقدام عنوان به ميتوان نيز كش حشره سموم از استفاده بانحوه .... و سم انتخاب براي ميشود انجام و گذاري طعمه ، گردپاشي ، پاشي محلول روش به كه

) ( نمود مشاوره محيط بهداشت واحد بهداشتي مراكز با است بهتر سمپاشي زمان . و

مگس خانگياين . ميشود گفته نيز كثيف مگس آنها به و ميشود ديده انساني اماكن در معموال مگس اين

مدفوع از خود بدن و پا و دست توسط بيماريزا عوامل انتقال علت به اما نميگزد را انسان مگسزياد اهميت داراي بهداشتي نظر از موادغذايي تهيه اماكن يا موادغذايي به مرده حيوانات يا

. استخانگي مگس با :مبارزه

تهويه -1 سوراخهاي و ها درب ، ها پنجره روي توري نصببچه -2 گهواره و تختخواب روي بند پشه بكاربردنچسبنده -3 كاغذهاي يا دستي كش مگس توسط ها مگس كشتنپوش -4 و توالت نگهداشتن استفاده انتميز از بعد آن دندار -5 درب دان زباله در زباله نگهداريسربسته -6 ظروف در آنها نگهداري يا موادغذايي پوشانيدنموادغذايي -7 فروش و توزيع و تهيه مراكز نگهداشتن تميزمنظور -8 بدين آزاد فضاي از استفاده از پرهيز منظور به بهداشتي هاي توالت احداثآن -9 بهداشتي دفع و زباله مرتب آوري جمعفاضالب -10 و لجن بهداشتي دفع

:پشه هاو انسان در بيماري و مزاحمت ايجاد باعث كه هستند خونخوار حشرات ترين مهم از ها پشه

، مرطوب هاي زمين و برنج مزارع ، دريا از دور مناطق در ميشوند پرندگان و پستانداران ساير ، آب گودالهاي ميشوند مشكالتي آمدن بوجود باعث ساله هر و ميشوند توليد زيادي هاي پشه

خوب بسيار هاي محل از اتومبيها كهنه الستيكهاي و خالي هاي قوطي و پرندگان آبخوري ظروفهستند شهرها در ها پشه زادوولد . براي

بهداشتي نظر از ها پشه اهميتمكند -1 مي را خون و گزند مي ماده هاي پشهمختلف -2 بيماريهاي انتشار باعث است ممكن و شود مي ايجاد خارش و سوزش گزش محل در

) ( ماالريا مثل بشود نيزاماكن در ها پشه با مبارزه

، آب ذخيره مخازن درب پوشاندن ، راكد آبهاي قبيل از پشه ريزي تخم هاي محل بردن بين ازغيره و گلدانها و دامها مصرفي آب ظروف تعويض ، بام پشت هاي آبراهه بردن بين از و زهكشي

روزانه بطورپيشگيري اقدامات

هواكش - و ها پنجره و درها بر توري نصب ـ حشرات كننده دور بكاربردن و بند پشه توري در خوابيدنها

آنها - روي پاشي نفت با غيره و مستراح و دستشوئي ، چاه ، راكد آبهاي روي پوشانيدناماكن اطراف در پشه با مبارزه

و ....- ها چاله و گودالها قبيل از راكد آبهاي زهكشيآب - منابع اطراف هرز آب شدن جمع از جلوگيريبريدن - ، نشود جمع آب آنها در بطوريكه خالي هاي حلب و كنسرو هاي قوطي بريدن و كردن سوراخ

چاله پركردن ، نشود جمع آن در آب كه بنحوي آنها قراردادن و انداختن دور موقع كهنه هاي الستيكميشود . جمع آب آنها در كه درختان و زمين هاي

شود .- جمع انها در باران آب بنحوي است ممكن كه اضافي اشياء آوري جمعكرد - زهكشي را آنها شود نمي كه راكدي آبهاي سطح پاشي روغن يا پاشي نفتتو - هاي انباره كردن جاذب اجايگزين چاه به تآنها - هواكش روي بر توري نصب و فاضالب مخازن شكاف و درز گرفتن

كــك ، ها زيرزمين ، قالي زير ، زمين و ديوار ، شل هاي خاك روي شكاف ، ها خانه در حشره اين

. ..... ، سگ ، انسان بدن در كك كند مي زندگي و ها موش النه و ها خاكروبه ، اصطبل ، انبارهاكند مي خونخواري موش و . گربه

بيماريزائي : نقشانتقال باعث و است سگ و انسان ، خوك و انسان ، موش و انسان براي مشترك ميزبان كك

موجب ، كرده پوستي جراحات توليد خود نيش با و گردد مي انسان به تيفوس و طاعون بيماريشود مي انسان . ناراحتي

مبارزه هاي راهو . ديوار و در هاي شكاف و ها ترك كرد رعايت را نظافت حداكثر بايد اماكن ساير و خانه در

اثاثيه . گردگيري و منزل نظافت و ها اتاق جاروكردن شود نگهداشته تميز بايد غيره و ها فرشك با مبارزه در زيادي دارد كاهميت .

و جوندگان النه بهداشتي انهدام باشد دفع مي كك نوزاد رشد براي مناسبي محيط كه زباله است ضروري . اقدامي

كنــــهو حيوان بدن انگل كنه كند مي زندگي ها اصطبل در و درختان جوندگان ، اهلي حيوانات روي كنه

است . انسانبيماريزائي : نقش

را راجعه تب بيماري است ممكن و كند مي خوني كم و سوزش ، خارش ايجاد خونخواري اثر درنمايد منتقل انسان . به

مبارزه راههايمصالح -1 با را آنها بايد پس ، باشد مي كنه رشد براي مناسبي محل گلي هاي خانه و ها طويله

كرد . بهسازي مناسب ساختمانيو -2 شود استفاده تخت و بند پشه از روستائي مناطق در بايد ها كنه نيش از انسان حفاظت براي

روند . باال آن از نتوانند ها كنه تا گيرد قرار نفت محتوي ظرفي در تخت هاي پايهداالن . -3 اين داخل شود مي تعبيه داالني شكل به حمام اين كه حيوانات براي كنه ضد حمام ايجاد

مي شنا به مجبور را او و كرده حمام اين داخل را دار كنه حيوان و نمايند مي پر كنه ضد مايع از راداخل . به حركت از قبل البته شود خارج ديگر طرف از و كرده طي شنا با را حمام طول تا كنند

در . باشد نداشته آب به نياز حمام مسير در تا نمايند مي آب خوردن به مجبور را حيوان ابتدا ، حمامشد . خواهد مسموم حيوان اينصورت غير

كنه -4 تا ميسوزانند را اصطبل شد نگهداري اصطبل در دام كه مدتي از پس روستاها از بعضي دربايد . البته بروند بين از حرارت وسيله به دارند قرار ها شكاف داخل يا چسبيده ديوار به كه هايي

شود . انجام موقع به حيوانات شستشوي و سمپاشي و اصطبل نظافتساس

در توان مي هنوز را خونخوار انگل اين است بوده ارتباط در انسان با ها قرن تختخواب ساسآنها . اصلي بهداشتي اهميت كرد مشاهده فقيرنشين نواحي در خصوصا پيشرفته كشورهاي

است گزش از ناشي اذيت و آزار و . خارش

شوند مي پنهان ها شكاف و درزها درون روز طول در و كنند مي تغذيه شب ها ساس ، ها ستون زير فضاي ، ها جعبه شكاف ، ها تشك درزهاي شامل حشرات اين مخفيگاههاي

است ..... و ها عكس قاب ، باشد شده جدا ديوار از كه ديواري كاغذ از هايي . قسمت

ساس بهداشتي اهميتمكد - مي را خون و گزد مي را بدن ساسميگردد - التهاب و تورم ، خارش باعث آن گزشكند - مي ايجاد نامطبوع بويكند .- مي مختل را انسان آرامش و خواب

: مبارزه

پيشگيري : اقداماتچ - و صندلي و مبل ، ها جعبه ، ملحفه ، لباس طريق از اماكن به ساس اتفاقي ورود و .....ماز دان

شود . جلوگيرينكنيد .- استفاده ديگر افراد رختخواب و لباسها از

آلودگي : كاهش

كنيد - جدا آنها از را ها ساس دادن تكان و ضربه زدن با و كرده خارج محل از را آلوده وسايلكرد - جدا را ها ساس ميتوان جوش آب ريختن با ها عكس قاب و فلزي وسايل رويكنيد .- استفاده آنها مخفيگاه سمپاشي براي مناسب سموم از

:شپش

هم به شبيه تقريبا بدن و سر شپش است انسان بدن خونخوار خارجي انگل يك بدن شپششود . مي ديده لباس يا بدن روي بدن شپش و سر پوست روي بيشتر سر شپش اما هستند

يابد شيوع ميتواند ، جمعيت ازدحام و غيربهداشتي شرايط در معموال بدن . شپش

انتقال . از غير به دهد انتقال را راجعه تب و خندق تب ، تيفوس بيماري تواند مي بدن شپشبروز آن مشخصات از كه گردد پوستي شديد حساسيت باعث است ممكن بدن شپش ، بيماري

باشد مي گزش محل اطراف در قرمز هاي دانه و خفيف . تورماست ممكن دارند حساسيت شپش گزش طريق از شده تزريق مواد به نسبت افراد از برخي

گردد اگزما يا زردزخم بروز باعث و شده كنده شپش هجوم اثر در بدن . پوست

كنترل راههايلباس - متناوب تعويضآنها - كردن خشكشويي يا گرم خيلي آب در آلوده لباسهاي شستشويشپش - ضد شامپوهاي و ها لوسيون از استفاده

سر شپشباشد . مي سر پوست به محدود اما دارد بدن شپش به شبيه تقريبا رفتاري و ظاهر سر شپش

بوجود مبتال افراد براي خاص بهداشتي مشكل سر به نشپش منجر است ممكن اگرچه آورد مي آن . منفي و مهم تأثيرات ولي شود پوست خراشيدگي اثر در ثانويه آلودگي ايجاد و خارش

است اجتماعي محيط در زدگي خجالت . احساسآلودگي كنترل

شپش - ضد شامپوهاي از استفاده با انفرادي درمانامكان - حد در موها از شپش تخم جداكردن- )..... ( در كارها مهمترين از يكي و بالش ـ شانه ـ كاله ـ لباس بيمار فرد شخصي لوازم از آلودگي رفع

است . خانواده يك در مبتال اعضاء كليه زمان هم درمان سر شپش كنترلشپش به شدن مبتال از جلوگيري : براي

سر مورد : در

شوند - شسته موها مرتبا-. نشود استفاده ديگران شخصي وسايل از

بدن مورد : در

بپوشند - تميز لباسهاي و كنند حمام مرتبا نگهداشته تميز را بدنشوند .- شسته مرتبا خواب وسايلباشد .- خودش به مخصوص كسي هر خواب وسايل و لباس

داد انجام ميتوان نيز را زير اقدامات شپش از رهائي : برايسر : در

كنيد .- جدا سر از را شپش تخم و شپش دست با و شوند شانه موها مرتبا ريز شانه با- ( نسبت به نباتي روغن با نفت ( 1مخلوط روي حوله يك با سپس شود ماليده آلوده موهاي به يك به

دهيد . شستشو بعد ساعت يك بپوشانيد را آنبدن : در

بجوشانيد - و شسته صابون و آب با را ها لباس و ملحفهكنيد . - نگهداري يكماه مدت سرد محل در را ها لباس و خواب وسايلحرارت - با را كنيد . 70لباسها ضدعفوني درجهشود . - بيماري موجب است ممكن چون نخارانيد را شپش گزيدگي محل رويكنيد . - استفاده لباسها درز بخصوص ها لباس براي داغ اتوي از

: موش

است اموش اهميت داراي جنبه دو از كه است جوندگاني جمله ز .

اقتصادي . نظر از : الفو كاال نمودن ضايع و بردن بين از ، موادغذايي و كشاورزي محصوالت ، مزارع به موش خسارت

مي ببار خسارت تومان ها ميليون ساله هر سوزي آتش ايجاد و تلفن و برق هاي كابل ، اشياء . آورد

بهداشتي . نظر از : ب

و - موشي تيفوس ، طاعون دهنده انتقال كه كنند مي زندگي ريز هاي كنه و كك موشها بدن روياست . انسان به غذايي هاي مسموميت از برخي

ميسازد ضف- آلوده را غذا موش لهسازد - منتقل خود ادرار طريق از را خوني ادرار يا يرقان بيماري تواند مي موششود . - موش گازگرفتگي تب بيماري انتقال به منجر است ممكن موش گازگرفتگي

بهداشتي نظر از مهم موشهاياز عبارتند گونه سه اين دارند جهاني بهداشتي اهميت كه هستند اهلي موشهاي از گونه : سه

1- ) ( و داخل در معموال الوده شهري مناطق در موش اين نروژيكوس راتوس فاضالب موشبند ، كشتارگاهها ، انبارها ، ها زيرزمين در منازل النه راطراف فاضالب مجاري اطراف و گاه

ميسازد . 2- ( راتوس يا سياه موش يا كشتي موش سقف اماكن( رموش و منازل داخل در موش اين اتوس

و بازارها ، انبارها ، موادغذايي نگهداري محلهاي ، ها مغازه و ها خانه سقف و ديوارها داخل دركند . مي النه موادغذايي حمل وسايل

3- ) ( در روستائي اماكن در هم و شهري اماكن در هم موش اين كولوس موس موش خانگي موشميشود ديده موادغذايي نگهداري محلهاي

موش ازدياد در مؤثر ضد : عوامل و نامناسب ساختمانهاي ، ساختماني هاي نخاله ، زباله و جويها در موادغذايي پسماندهاي ريختن ، بهداشتي موازين به اعتنايي بي ، آنها نبودن موش

و مسكوني مناطق اطراف زمينهاي و فاضالب ..... كانالهاي

مبارزه : راههاي

استفاده جمله از ديگري راههاي است محيط بهسازي راه مؤثرترين موش با مبارزه برايو بهترين شد گفته كه همانطور ولي دارد وجود آنها طبيعي دشمنان از استفاده ، تله ، سموم از

به . احتياج جمعيت شدن زياد و مثل توليد براي موش است محيط بهسازي روش مؤثرترينكه سازيم نامناسب طوري را شرايط محيط سالمسازي با صورتيكه در دارد پناهگاه و آب ، غذا

اين با مبارزه و پيشگيري براي را گام بزرگترين باشد نداشته دسترسي عامل سه اين به موشايم يح برداشته موذي و .وان جلب براي محيط نمودن نامناسب يعني محيط بهسازي بنابراين

است مبارزه براي روش مؤثرترين كه موش ميگردد . تكثير توصيه زير اقدامات منظور بدين :

گردد . -1 دفع موقع به و شده نگهداري سربسته ظروف در زبالهاز -2 بزرگتر گردند . 6سوراخهاي مسدود شيشه يا آهن خورده و سيمان با ميليمترنوار -3 گردد . 10يك نصب ها پنجره پايين در صيقلي پالستيك سانتيمتريشود . -4 بريده است اماكن سقف به نزديك خيلي كه درختهايي شاخهباشد -5 اضافي وسايل از خالي و تميز كامال اماكن اطرافورود -6 از جلوگيري براي موادغذايي نگهداري محلهاي و ها مغازه ، رستورانها ، انبارها ساختمان

. باشد مجهز موشبه -7 موش ورود از تا باشند مناسب حفاظهاي داراي برق كابلهاي و سطحي آبهاي و فاضالب مجاري

شود . جلوگيري اماكنباشد . -8 مناسب حفاظ داراي ميشود منتهي هواكشها و فاضالب سيستم به كه سوراخهائيگيرد . -9 انجام بدرستي زباله دفع و حمل و آوري جمعشوند . -10 نگهداري دربسته كامال هاي پيت و قوطي و ها شيشه در موادغذاييگردند . -11 تعمير كند مي چكه كه شيرهايي و شود جلوگيري آب نشت ازهر -12 و گيرد قرار پايه روي غالت هاي گردند . 2گوني جابجا يكبار ماه

گندزداها -7

گندزدايي گندزدايي عبارت است از نابودكردن عوامل بيماريزا بوسيله موادشيميايي يا وسايل فيزيكي

در محيط هاي بي جان ، مانند اماكن مسكوني ، البسه و ظروف ، آب ، سبزي و غيره به. عبارت ديگر گندزدايي در مورد محيط زندگي به كار مي رود

ضدعفوني بافت هاي زنده است ، مانند ضدعفوني پوست يادرضدعفوني نابود كردن عوامل بيماريزا

غلظت ضدعفوني كننده ها بايستي كمتر از گندزداها باشد تا از آسيب به.ضدعفوني زخم بافت ها جلوگيري شود . به همين دليل ضدعفوني كننده ها نسبت به گندزداها سميت كمتري

. دارنداستريل كردن)سترون سازي(

وقتي هدف ما از به كاربردن ماده ضد ميكروبي ، نابودي كل ميكروب ها چه بيماريزا و چه. غيربيماريزا باشد ، اين عمل را استريل كردن مي گويند

پاستوريزه كردن مواد بسياري همانند شير تحت دماي كنترل شده اي در درجه حرارتهاي زير نقطه جوش پاستوريزه ميشوند . فرآيند پاستوريزاسيون سبب استريل شدن مايعات و نوشيدنيها نمي

گردد اما عوامل بيماريزاي موجود در آنها را از بين برده و با كاهش ميكروارگانيسمهاي . غيربيماريزا و مولد فساد به طور قابل مالحظه اي موجب تقليل فساد آنها ميگردد

انواع گندزداها : گندزداها به دو دسته تقسيم مي شوند

الف . فيزيكيب . شيميايي

الف . گندزداهاي فيزيكي: الف . گندزداهاي فيزيكي عبارتند از

حرارتبرودت

خشك كردننور خورشيد

: حرارت بر دو نوع استحرارت مرطوب-حرارت خشك-

حرارت مرطوب حرارت مرطوب به آساني ويروسها و باكتريها و قارچها را مي كشد و سرعت مرگ آنها

بستگي به درجه حرارت و زمان آن دارد ، به اين صورت كه هر چه درجه حرارت بيشتر باشد . زمان از بين بردن عوامل بيماريزا كوتاهتر خواهد بود

: حرارت مرطوب شامل موارد زير استاستفاده از بخار آب-1جوشاندن-2پاستوريزه كردن-3

اين روش با استفاده از اتو كالو صورت مي گيرد كه در آن به وسيلهاستفاده از بخار آب : درجه سانتيگراد121بخار اشباع تحت فشار ، مواد مختلف استريل مي شوند اين دستگاه در

دقيقه مي تواند عمل گندزدائي را انجام20 تا 15 پوند بر اينچ مربع در مدت 15و فشار . دهد . اين روش براي گندزدائي وسايل بيمارستاني استفاده مي شود

15 تا 10 درجه سانتيگراد در مدت 100 عمل جوشاندن كليه ميكروب ها را در جوشاندن : دقيقه از بين مي برد . از اين روش براي گندزدائي لباس و لوازمي كه با خلط و مدفوع بيمار

آلوده شده و دسترسي به گندزداهاي شيميايي نيست استفاده مي شود . اين روش براي گندزدائي آب يا وسايل مختلفي نظير سرنگ ، تيغ و .... در شرايط اضطراري بسيار مناسب

است . )شكل الف(

براي از بين بردن عوامل بيماريزا در شير و يا موادغذايي بكار ميرود .پاستوريزه كردن : درجه سانتيگراد حرارت مي دهند و بالفاصله آن را70 تا 60در اين روش ماده غذائي را بين

. سرد مي كنندحرارت خشك

تأثير حرارت مرطوب خيلي بيشتر از حرارت خشك است و در درجه حرارتهاي مشابه ، زمان الزم براي استريل نمودن با حرارت مرطوب كمتر است تا حرارت خشك ، ولي در مواردي كه

نمي توان از حرارت مرطوب استفاده كرد بايستي از حرارت خشك استفاده نمود كه شامل: موارد زير است

فور : استفاده از فور روشي است براي استريل كردن وسايل فلزي و شيشه اي ، كه تحمل - ساعت استريل2-3 درجه سانتيگراد 160-170دماي باال را دارند و با اين وسيله مي توان در

كردن را انجام داد ، در اين روش كليه عوامل بيماريزا از بين مي روند . شعله : وسايل آزمايشگاهي فلزي يا دهانه لوله آزمايش را ميتوان با قراردادن به مدت چند ثانيه

روي شعله چراغ الكلي يا گازي استريل نمود . سوزاندن : سوازندن بهترين راه نابود كردن عوامل بيماريزا است و بهترين وسيله سترون سازي

است . اين روش معموال براي از بين بردن اجسام آلوده از قبيل باند زخم ، پارچه هاي مصرف شده ، البسه بيماران مبتال به بيماريهاي مسري و خطرناك ، ليوان كاغذي مسلوالن ، زباله ،

الشه حيوانات آلوده و وسايل بي ارزش ديگر كاربرد مؤثري دارد . از موارد ديگر حرارت خشك مي توان اطو را نام برد . اطو كردن لباسها سبب گندزدائي البسه و

از بين رفتن بسياري از ميكروب ها مي شود . برودت

اگر چه سرما خاصيت گندزدائي ندارد ولي مانع رشد ميكروبها گرديده و به عنوان ضد فساد عمل مي نمايد . سرما رشد ميكروب ها و قارچ هائي را كه باعث فساد موادغذايي مي

. شوند . متوقف ميكند مدت نگهداري موادغذايي در درجات مختلف سرما متفاوت بوده و بستگي به تأثير درجه

. سرما بر روي هر نوع غذا داردخشك كردن

باكتريهاي مختلف در برابر خشك كردن حساسيت متفاوت دارند . خشك كردن موادي كه حاوي باكتري هستند اغلب منجر به مرگ آنها مي شوند . سطوح خشك و تميز ، مقدار كمي

باكتري در بردارد . خشكي براي جلوگيري از توليد مثل باكتريها مؤثر است . خشك كردن يكي ديگر از راههاي قديمي براي نگهداري غذا است و از اين طريق بيشتر براي ميوه ، سبزي ،

شير ، ماهي و ..... استفاده مي شود . ضمنا عمل خشك كردن باعث كاهش حجم مي گردد و . در هزينه حمل آن صرفه جويي ميشود

نور ، هوا ، آفتاب و اشعه نور خورشيد نيز يك گندزدا مي باشد به طور كلي ميكروب ها در مقابل هوا و آفتاب فوق

العاده حساس هستند . هوا دادن و آفتاب دادن منازل و البسه و اثاثيه يكي از مهمترين طرق . گندزدائي و جلوگيري از امراض مختلف است

ب . گندزداهاي شيميايي براي گندزدائي يا استريل كردن وسايلي كه تحمل حرارت را ندارند بايد از موادشيميايي با

. غلظتهاي مختلف استفاده نمود

قبل از استفاده از اين مواد بايد وسايل را كامال شست و خشك كرد . وجود آلودگي هاي قابل مشاهده مثل خون خشك شده باعث زنده ماندن باكتريها و ساير موجودات مي شود خيس

. بودن وسايل باعث رقيق شدن محلول مي گردد : گندزداها و ضدعفوني كننده هاي شيميايي بايستي داراي خواص زير باشند

مواد گندزدا قادر باشد عامل بيماريزا را در كمترين زمان ممكن از بين ببرد . -1 در تماس با مواد مختلف مانند صابون و مواد پاك كننده و چرك و كثافت اثرش را از دست-2

ندهد . بايد روي پوست بدن اثر سوء نداشته باشد و حساسيت افراد نسبت به آن كم باشد ، در نهايت-3

بايد براي انسان و حيوان ضرري نداشته و بد بو نباشد . بايستي ثابت و پايدار بوده و تحت شرايط عادي خراب نشود )در مجاورت هوا و نور فاسد نشود(-4

.در مقدار كم ، قدرت گندزدائي خود را نشان دهد . -5قابليت نفوذ خوبي را دارا باشد . -6 باقي صورتقابليت حل شدن در آب را داشته باشد و اگر به صورت امولسيون است به همان-7

بماند . نبايد آثار رنگ روي البسه باقي بگذارد و يا باعث تخريب و زنگ زدن فلزات شود . -8قيمتش مناسب بوده و خيلي گران نباشد . -9

: مهمترين گندزداهاي شيميايي عبارتند ازكلر ، كرئولين ، الكل ، ساولن ، بتادين ، آهك

: گاز كلر كلر ، گازي است زرد مايل به سبز كه داراي خاصيت ميكروب كشي قوي است . تنفس اين

گاز براي انسان و ساير پستانداران بسيار خطرناك مي باشد . گاز كلر اصوال خفه كننده است و زماني كه وارد ريه مي شود ، ريه ها تحريك شده و براي خنثي نمودن اثر گاز شروع به

ترشح مايعاتي از جدار خود مي كند . در مسموميت هاي شديد ، ميزان مايعات ترشح شده كه باعث خفگي و مرگ فرد مي شود به همين دليل در جنگ جهاني اول ، ازستآنقدر زياد ا

. اين گاز به ميزان زياد به عنوان يك سالح شيميايي استفاده مي شد برخي از مواد كلردار كه براينظافت و بهداشت استفاده مي شوند ، مانند پركلرين ، مواد رنگ

زدا )كلرودوشو(و مايعات سفيدكننده)آب ژاول و ....( هنگامي كه با اسيدها ، حتي اسيدهاي ضعيف مانند سركه و يا برخي مواد ديگر مخلوط مي شوند ، مقدار زيادي گاز كلر از خود

متصاعد مي كنند كه تنفس آن خطرناك بوده و مي تواند باعث آسيب هاي آني و حاد يا مزمن . و طوالني مدت شود

گندزدائي با پركلرين براي گندزدائي ظروف چيني و پالستيك و امثال آن ، حمام ، توالت ، غسالخانه ، كشتارگاه ، بخصوص توالت منازلي كه در آنها بيمار مبتال به بيماري واگيردار هست از پركلرين استفاده

مي شود . براي گندزدائي ظروف ابتدا بايد ظروف را به وسيله مواد پاك كننده اي مانند10ريكا ، تايد و .... از چربي و مواد مختلف پاك نموده و آبكشي كرد . سپس در يك ظرف

دقيقه در اين5ليتري يك قاشق چايخوري پركلرين را مخلوط نمود و ظروف را به مدت محلول قرار داده و بعد با آب سالم شستشو داد . سپس روي ظروف را پوشانده تا درهوا

. خشك شوند . از به كاربردن پارچه براي خشك كردن اين گونه ظروف خودداري شودسالم سازي سبزيجات و ميوه جات

باتوجه به اينكه براي آبياري و تغذيه سبزيجات ، اغلب از آبهاي آلوده و كودهاي انساني و حيواني استفاده مي شود و عالوه بر آن ، حيوانات اهلي و وحشي در مزارع كشت سبزيجات

رفت و آمد مي نمايند . لذا اينگونه محصوالت كشاورزي به انواع و اقسام تخم انگل ها و ميكروبها آلوده هستند و مصرف كنترل نشده آنها به صورت خام اعم از سبزي خوردن ، ساالد

فصل ، تزئين ظرف غذا ، داخل ساندويچ ، كاهو ، هويج )آب هويج( ، كلم ، گل كلم و .... باعث ابتال به انگل هاي روده اي و بيماريهاي عفوني روده اي مثل انواع اسهالها ، حصبه ، شبه

حصبه ، وبا ، التور و ...... باالخره بروز و شيوع بيماريهاي مذكور در جامعه مي گردد . به همين جهت تأكيد مي شود براي جلوگيري از ابتال به اين گونه بيماريها حتما سبزيجاتي را كه

مي خواهند به صورت خام مصرف نمايند به طريق زير سالم سازي كرده و سپس به مصرف.برسانند

: سالم سازي سبزيجات شامل چند مرحله استپاك سازي : ابتدا سبزيجات را بخوبي پاك كرده شستشو دهيد تا مواد زائد و گل و الي آن .1

برطرف شود. ليتري را پر از آب كنيد و بعد به ازاي5انگل زدائي : بعد از پاك سازي سبزيجات ، يك ظرف .2

قطره مايع ظرفشوئي داخل آن بريزيد و هم بزنيد سپس سبزيجات را داخل5 تا 3هر ليتر آب 5كفاف قرار دهيد و بعد از دقيقه سبزي را از داخل كفاب خارج كرده و با آب سالم كامال

شستشو دهيد تا تخم انگلها و باقيمانده مايع ظرفشوئي از آنها جدا شوند . گندزدائي : براي ضدعفوني و از بين بردن ميكروبها ، يك گرم)نصف قاشق چايخوري( پودر.3

ليتري پر از آب ريخته كامال حل كنيد تا محلول گندزدائي5 درصد را در ظرف 70پركلرين دقيقه در اين محلول قرار5كننده به دست آيد . سپس سبزي انگل زدائي شده را براي مدت

دهيد تا ميكروبهاي آن از بين بروند. اگر پودر پركلرين در دسترس نباشد مي توانيد از يك قاشق مرباخوري آب ژاولـبجاي يك گرم پركلرين( و يا هر ماده گندزدائي كننده مجاز ديگر كه در داروخانه ها و يا مغازه ها وجود دارد

. طبق دستور عمل مصرف آن استفاده كنيدشستشو .4

سبزي ضدعفوني شده را مجددا با آب سالم بشوييد تا باقيمانده كلر از آن جدا شود و سپس . مصرف نماييد

:توصيه هاي الزم در مورد استفاده از مواد شوينده و پاك كنندهاز مخلوط كردن موادي نظير پركلرين ، گردهاي رنگ بر ، آب ژاول يا مواد سفيد كننده

ديگر با هر ماده اسيدي خودداري نماييد . در صورتي كه به گاز گرفتگي كلر دچار شديد ، سريعا به هواي آزاد رفته نفس هاي عميق

بكشيد سپس مقداري الكل معمولي را بر روي پنبه ريخته با نفس هاي عميق آن را استنشاقنماييد و سپس يك ليوان شير ميل كنيد و در يك محل آرام استراحت نماييد .

تمام هشدارها و موارد احتياطي روي برچسب موادشيميايي را مورد توجه قرار دهيد . مثالبايد به آلرژي و حساسيتي كه برخي از داروها باعث آن مي شوند دقت كنيد .

درصورت لزوم بر حسب دستور بر چسب ماده شيميايي ، بايد از وسايل حفاظتي نظير دستكش و عينك استفاده كرد .

موقع استفاده از موادشيميايي خطرناك مانند آفت كش ها ، هرگز نبايد چيزي خورد و يا نوشید .

. درصورت تماس دست و پا با موادشيميايي فورا محل را با آب كامال شستشو دهيد

-آلودگي هوا یداخل منزل8

-شناخت عوارض و بیماریهای ناشی از آلودگی هوا 1

تمام ترکیبات موجود در هوای استنشاقی نمی تواند دلیل صــدمه بــه انســان باشــد. براســاس طبیعت شیمیائی آالینده ها ، آالینده می تواند با غلظت کم در هوا مضر و یا آنکه غلظت باالیــراز آن صدمه رسان به سالمتی افراد باشد. مدت زمان تماس بدن باآالینده های هوا یکی دیگ

فاکتورهای مهم می باشد. بنابراین فاکتورهای اولیه موثر برسالمت عبارتند از :کننده4- مدت زمان تماس 3- غلظت آالینده2- طبیعت آالینده1 دریافت سنی گروه - ها2

آز آنجائیکه نقطه ورود آالینده های هوا و اثر گذاری آن بر بدن از سیستم تنفســی شــروع می شود ، آسیب پذیر بودن سیستم تنفسی نیز نسبت به سـایر اعضـاء بیشـتر می باشـد. آالینـده های هوا پس از ورود به بدن و سیستم تنفسی نسبت به نقطه اثر و طبیعت اثرگذاری آالینــده

، عضوی ازبدن را هدف قرارداده و اثرات فیزیولوژیکی نامطلوبی را بجا می گذارد . بیماریهــای ریــوی کــه عمــدتا ناشـی از آلـودگی هــوا میباشــد ، شـامل : برونشــيت، برونشـيت آسمي،آمفيزم،برونشيت مزمن، تخريب حبابچه هاي ريوي، برونشيت ثالثيه اســت. نمونــه ای

مشاهده می شود .1از اثر گذاری آالینده های هوا بر سیستم تنفسی در شکل

- بيماري هاي عمده ريوي ناشي از آلودگي هوا1شکل

برونشيت

آمفيزم

برونشيت آسمي

برونشيت مزمن

آمفيزم

برونشيت ثالثيه

تخريبهاي حبابچه

ريوي

آسم

بيماري هاي عمده ناشي از آلودگي هوا كه سالمت مردم را به خطرمي اندازد:- عفونت هاي حاد دستگاه تنفسي 1- آسم2 - عفونت هاي دستگاه تنفسي فوقاني3 - عفونت گوش مياني ) بيشتر در بين كودكان در آلودگي فضاي بسته (4 ( COPD- بيماري هاي انسدادي دستگاه تنفسي ) 5 - سرطان هاي ريه و مجاري تنفسي6 عروقي و حمالت قلبي–- بيماري هاي قلبي 7

البته تعدادی از بیماریها نیز شناخته شده اند که در اثر آلودگی هوا خصوصــا آلــودگی فضــاهای بسته منازل روستائی و ناشی از مصرف سوخت جامد به مراتب بیشتر مشاهده شده اســت.

بعضی از این بیماریها و عوارض عبارتند از: وزن پائين هنگام تولد و مرگ و مــير كودكــان کــه مادرانشــان در مواجهــه بــا آلــودگی هــوا-1

ناشی از مصرف سوختهای جامد بوده اند.كاتاراكت-2سل ريوي -3سرطان ناز و فارينكس و حنجره -4عفونت هاي تنفسي حاد در كودكان -5

در اینجا مروری داریم بر تحقیقات انجام شده اثرات آلودگی هوا بر ســالمت ، ناشــی از مصــرفسوخت های جامد در منازل روستائی به منظور پخت و پز و یا گرمایش.

عفونت هاي تنفسي حاد در كودكان : عفونت هاي حاد دستگاه تنفسي تحتاني :

مليون مرگ2 سال بوده و در اثر آن حدود 5اين بيماري مهمترين عامل مرگ و مير كودكان زير در ســال در اين گــروه ســني رخ مي دهــد. بــر طبــق مطالعــات گونــاگون در كشــورهاي در حــال توسعه ، گزارش شده است كه تمــاس بــا آلــودگي هــواي داخــل ســاختمان در عفــونت هــاي حــاد

مــرگ را گــزارش2-ــ 5تنفسي تحتاني مشاركت دارد ، بطوريكه احتمال بروز نسبي قابــل توجــه شاهدي كه در مصرف سوخت از چوب اســتفاده مي كردنــد و–داده اند. در بررسي هاي موردي

گروهي ديگر از سوخت پاك تر ، نشان داده شد كه در مصرف چوب احتمال بروز نسبي عفــونت پــانزدهPM10 برابر گزارش شده است. در مطالعــه ديگــري بــا انــدازه گــيري ســطوح 5تنفسي

ميكروگرم در متر مكعب يا بيشتر احتمال65ساعته ، كودكان ساكن در منازل با ميزان مواجهه ميكروگــرم در مــتر مكعب65 برابر بيشتر از كودكان ساكن در منازل با مقادير كمــتر از 7بروز

مي باشد.عفونت دستگاه تنفسي فوقاني و عفونت گوش مياني :

چندين مطالعه رابطه بين تماس با دود سوخت هاي بيومس و بيماريهاي عمومي دستگاه تنفس ) اكثرا در مجاري تنفسي فوقاني ( را گزارش داده اند و شواهد قوي وجود دارد كــه تمــاس بــا دود

برابــر73/1تنباكو باعث بيماريهاي گوش مياني مي شود. يك مطالعه نــيز احتمابــل بــروز نســبي  عفونت گوش مياني در اطفال را در ارتباط با اجاقهاي چوب سوز گزارش كرده است .

بيماري هاي ريوي مزمن :(:COPDبيماري هاي انسدادي مزمن دستگاه تنفسي )  -

% انواع برونشيت مزمن80در كشورهاي در حال توسعه ، استعمال دخانيات عامل بيشتر از مي باشد. بيماران با بيماري مزمنCOPDمثل التهاب مجاري تنفسي و بيشتر موارد آمفيزم و

ريوي در اجتماعاتي كه ميزان مواجهه با آالينده در هواي داخل منازل زياد بوده است در گينه نو

گزارش شده است. مطالعاتي شامل طرح هاي مقطعي و موردي-شاهدي ارتباط بين سوخت را گزارش داده اند. در روستاهاي مكزيك استفاده ازCOPDهاي بيومس و برونشيت مزمن و

بوده در حاليكه افزايش غلظتFEV1 / FVC% كاهش در شاخص 4سوخت هاي بيومس باعث بودهFEV1% كاهش در 2 ميكروگرم در متر مكعب باعث 1000ذرات معلق در آشپزخانه تا

پائين تري نسبتFVCاست . در هند بيماراني كه از سوخت هاي بيومس استفاده مي كرده اند به افرادي كه سوخت نفت و گاز يا سوختهاي ديگر استفاده مي كرده اند ، داشته اند.

: سرطانسرطان ريه :

دود سيگار مهمترين خطر سرطان ريه بوده و بزرگترين عامل سرطان ريه در كشورهاي صــنعتي گزارش شده است ، ولي دركشورهاي در حال توسعه ، غير سيگاريها ، غالبــا زنــان بخش بــزرگيــد، و از بيماران سرطان ريه را تشكيل مي دهند. حدود دو سوم زنان با سرطان ريه در چين ، هن

ســاعت3مكزيك غير سيگاري هستند. در بررسي هاي بعمــل آمــده نشــان داده شــده اســت كــه 2آشپزي با اجاقهاي سنتي تماس زنان با ماده بنزوآپــيرن مشــابه اســتعمال دخانيــات بــه مــيزان

پاكت در روز مي باشد.سرطان نازو فارينكس و حنجره :

دود سوخت هاي بيومس بعنوان يك عامل كارسينوماي نازوفارينكس تشــخيص داده شــده اســت. يك مطالعه موردي- شاهدي در برزيل نشان داده است كه ســرطان دهــان در ارتبــاط بــا تنبــاكو ،

784الكل واستفاده از اجاقهاي چوب سوز مي باشد. مطالعه ديگــري در جنــوب آمريكــا بــر روي را در تمــاس بــا دود چــوب در68/2مورد سرطان زبان ، حلــق و حنجــره ، احتمــال بــروز نســبي

مقايسه با سوخت هاي پاك تر گزارش داده است.: سل ريوي

هزار نفر از بالغين هندي گزارش داده است كه بين سل و تماس با دود300يك مطالعه بر روي بــراي اين بيمــاري در اشخاصــي كــه در58/2چوب رابطه اي وجــود دارد و احتمــال بــروز نســبي

منازل با كاربرد سوخت هاي بيومس زندگي مي كرده اند به اشـخاص مصـرف كننـده بــا سـوختهاي پاك تر وجود دارد.

: كاتاراكت آلودگي ناشي از استفاده سوخت هاي بيومس عامل سوزش چشــم بــوده و ممكن اســت بــاعث باعث كاتاراكت شود. در يك مطالعــه مــوردي- شــاهدي بيمارســتاني در دهلي نــو ، احتمــال بــروز

ــدگان61/1نسبي را براي اين بيماري در كاربران سوخت هاي بيومس در مقايسه با مصرف كننگاز مايع را نشان داده است.

را براي نابينــائي جــزئي و32/1 هزار نفر در هند احتمال بروز نسبي 170مطالعه ديگري بر روي كامل در اشخاص مصرف كننده هاي سوخت بيومس در مقايسه با ساير سوخت ها گزارش شده

است.: آسم

نوسانات بين المللي در شيوع آسم با افزايش تعداد موارد ابتال در بسياري كشورها مطــرح شــده اســت ، بگونــه اي كــه ابتال بــه اين بيمــاري را خصوصــا بــا نقش آلــودگي هــوا مهم مي داننــد. در كشورهاي در حال توسعه ، نتيجه مطالعات رابطه بين آسم و دود سوخت هاي بيومس در بچه ها

9 – 12و يا بالغين متفاوت است. يك بررسي پرسشنامه اي بهمراه اسپيرومتري در بين كودكان ــد ساله در تركيه گزارش شده است كه مصرف كنندگان زغال سنگ سرفه هاي شبانه روزي دارن

PEFRو استفاده از اجاقهاي چوب سوز پائين ترين , FEV1 , FVCدر تماس با دود اجاقهــاي چوبي _ نفتي و دود تنباكو محيطي گزارش كرده است.

: وزن پائين هنگام تولد و مرگ و مير كودكان گزارش شده است كه در روستاهاي گواتماال ، نوزادان متولد شده از مادراني كــه ســوخت چــوب

گرم از نوزادان متولد شده از مادراني كه از گاز و الكتريسيته اســتفاده مي63استفاده مي كنند كنند كمتر است.

يك مطالعه ديگر نــيز در مكزيكوســيتي در خصــوص رابطــه بين ذرات ريــز و مــيزان مــرگ و مــير روز قبــل از مــرگ داشــته و3-ــ 5 در فاصــله PM2.5نوزادان انجام شده كــه بيشــترين اثــر را در

% مــيزان مــرگ و مــير9/6 ميكروگرم بر مــتر مكعب در مقــدارآن بــاعث افــزايش 10افزايش اضافي در نوزادان بوده است.

ميليون نفردرجهان براثر3 سازمان جهاني بهداشت آمده است كه ساالنه 2000درگزارش سال % آن مربــوط بــه90بيماريهاي ناشي از آلودگي هوا جان خــودرا ازدســت مي دهنــد كــه اين رقم

آلودگي هواي فضاي بسـته مربــوط بـه كشــورهاي جهــان ســوم و بيشـتر در منــاطق روسـتائي ازطريق سوخت هاي جامد و در محيط بسته منازل مسكوني رخ مي دهد.

در خصوص بیماریها و میزان مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا در فضــاهای شــهری بررســی هــای گسترده ای صورت پذیرفته است، ازآنجائیکه نوع آالینده های هوا در نقاط مختلف جهان ، غلظت ، گروه سنی و وضــعیت بهداشــتی دریــافت کننــده هــا متفــاوت اسـت ، نمی تــوان بــروز و شــیوع بیماریهای عمده ای مثل قلبی و تنفســی را الگــوئی بــرای هــر کشــور نســبت بــه آالینــدگی هــوای

سازمان جهانی2002شهرها در نظر داشت. ولی در اینجا اشاره ای داریم به بررسی های سال بهداشت که در خصوص مخاطرات ناشی از آلودگی هوا در فضاهای شهری می باشد :

 5%از سرطان هاي ناشي از برنش و ريه 2%مرگو مير بر اثر بيماري هاي قلبي و ريوي 1 از مرگ ناشي از عفونت هاي تنفسي در جهان %

- شاخص سالمت مرتبط با آلودگی هوا 3

در بیان شاخص های سالمت مرتبط با آلودگی هوا ، آنچه که مهم است تعداد افرادی است که در معرض آالینده های هوا قرار دارند. در بین افراد در معرض خطر ) در مواجهه با آالینده های هوا ( ، بروز بیماریهای مرتبط با آلودگی هوا ، واکنش و حمالت شدید در برابــر آالینــده هــا و در نهــایتــدگی میزان مرگ و میر به مراتب بیشتر از سایر افرادی خواهد بود که در محیطی سالم و با آالین

کمتر زندگی می کنند.- استانداردهای آالینده های عمده هوا 4

بطور کلی آلودگی هوا یعنی وجود یک یا چند آالینده مانند گردو غبار ، فیوم ها ،گازها،میست ، بو،ــا ــاه ی دود و بخارات در هوای آزاد با کمیت ها ، ویژگی ها و زمان ماند که برای زندگی انسان ، گی حیوانات خطرناک و برای اموال مضر باشند و یا بطورغیر قابــل قبــولی مخــل اســتفاده راحت در زندگی و اموال گردد. براین اساس استانداردهائی برای هوای آزاد بــه نــام اســتانداردهای اولیــه و

ثانویه تعریف شده است.

استانداردهای اولیه تاکید برحفظ سالمت انسان داشته و مالک آلودگی هوا برای شهرها می باشد ، استاندارد ثانویه نیز اثرات متقابل و معکوس آلودگی هوا در رفاه عمومی جامعه را برای

غلظت پارامترهای آلوده کننده هوا مشخص می کنند.انواع شاخص های موجوداستانداردآلودگی هوا :

A وPSI 1مهمترین استاندارهایی که امروزه در آلودگی هوا مورد استفاده قرار میگیرند،استاندارد QI2. است

PSI : شاخص استاندارد آلودگی هوا می باشد که برای تعیین نوع آالینده های موجود خصوصا 10منوکسید کربن ، دی اکسید نیتروژن ، دی اکسید گوگرد ، ازن ، سرب وذرات معلق با قطر

میکرون و کمتر بکار می رود. از این شاخص به منظور سهولت گزارش کیفیت هوا از رسانه تعریف شده300های عمومی استفاده می شود . این شاخص در محدوده صفر تا بیشتر از

گروه از سالم تا خطرناک (5است . ) AQIشاخص کیفیت آلودگی هوا می باشد که برای تعیین آالینده های عمده فضاهای شهری :

در محدوده تقسیم بندی کیفیت آالیندگی هوا می باشدPSIبکارمی رود. تفاوت این شاخص با گروه از سالم تا خطرناک (6 تعریف شده است . ( 500و از صفر تا

گانه با رنگ خاصی مشخص شده و نشان دهنده کیفیت هوا از پاک تا6 یا 5هر کدام از این نقاط خطرناک می باشند.

شاخص کیفیت هوا را مشخص می کند.2جدول AQI- وضعیت آلودگی هوا بر اساس محدوده2جدول

محدوده شاخص کیفیت

هوارنگ شاخصتفسیر کیفیعوارض بهداشتی

سبزخوبندارد0 - 50

 زردمتوسطبه تعداد بسیار محدود51 –100

150– 101 برای تعداد محدودی از

–جمعیت مشکالت تنفسی قلبی ایجاد می کند

ناسالم برایگروههای

حساسنارنجی 

200– 151 عالئمی از تحریک و نشانه های حساسیت در افراد

مشاهده می شودقرمز کمرنگ ناسالم

300 - 201

نشانه های بیماریهای قلبی درد قفسه سینه–عروقی

در جمعیت سالم تحت پوشش و افزایش تعداد

ریوی –بیماران قلبی

قرمز تیره بسیار ناسالم

وخامت قابل توجه301 - 500 ریوی و–ناراحتیهای قلبی

قرمز- قهوه ای تیرهخطرناک

1 -PSI = Pollution Standard Index2 - AQI = Air Quality Index

افزایش عالئم بیماری برای افراد سالم .در مقدار بیش

افزایش مرگ و میر400از در افراد سالم

جهت تبدیل سنجش های محیطی آالینده هوا بر حسب غلظت و تبدیل آنها به پارامترهای کیفی ازروابط زیر استفاده می شود.

S.B.S(Sick Building Sindrom)سندرم ساختمان بیمار -1 چنانچه در محیطی بسته نظیر ، منزل ، اداره ، بیمارستان ، شرکت و .... شرایطی فراهم شود

که افراد این محیط ها احساس ناراحتی از قبیل سردرد ، سرفه ، تحریک مجاری فوقانی تنفسی و رایحه های خاص استشمام کنند یا محیط از لحاظ دما و رطوبت بگونه ای باشد که ناخرسندی

افراد مستقر در این اماکن را موجب شوند اصطالحا می گویند این مکان مبتال به سندرم ساختمان بیمار است . معموال این اتفاقات برای مکان های رخ می دهد که از تهویه نامناسب

برخوردارند. درهمین بین این نکته نیز حائز اهمیت می باشد که استفاده از تهویه مناسب و مکانیکی قادراست هوای تازه و مناسب برای محیط فراهم نموده بگونه ای که افراد ساکن در

آن احساس آسایش و راحتی بنمایند. یکی از مکان هائی که بیشتر دربرنامه بهداشت هوا در فضای بسته مورد توجه قرار می گیرد ،

% ازایام شبانه روز خود را در فضاهای بسته90منازل می باشد. بدلیل اینکه تمام افراد بیش از % در فضای بسته منازل می باشد. این نکته نیز که65سپری می کنند ، و از این میزان بیش از

تعداد آالینده های هوائی که در فضاهای بسته ساکنین آنرا تحت تاثیر قرارمی دهد به مراتببیشتر از فضاهای شهری است ، باعث شده است توجه جهانی به این موضوع معطوف گردد.

مکان هائی در منزل که می تواند دارای آلودگی هوا بوده و آالینده های خاص را شامل می شود مختصرا اشاره شده است.2در شکل

نقاطی از منزل که می تواند دارای آلودگی هوا باشد– 2شکل

می4آالینده های عمده ای که می تواند فضاهای بسته را تحت تاثیر قرار دهد مطابق جدول باشد.

استانداردهای آلودگی هوا با توجه به اهمیت گروههای جمعیتی در معرض و گوناگونی آنها ، دارای ALTER = Acceptable Long Term)یک استاندارد حد مواجهه قابل قبول طوالنی مدت

Exposure Rateو کوتاه مدت )(ASTER = Acceptable Short Term Exposure Rate)می باشد ، که گروهی از مهمترین

ارائه شده است.5این آالینده ها و استانداردهای مربوط به آن در جدول استانداردهای بعضی از آالینده ها در فضاهای بسته منازل– 5جدول

نام آالینده

استاندارد قابل قبول مواجههطوالنی مدت

ALTER

استاندارد قابل قبول مواجههکوتاه مدت

wASTER

سایراستانداردها

----------------- ppm 3500دی اکسید کربن

------منوکسید کربنppm 11 ساعته 8

ppm 25 ساعته 1------

برایppm 05/0 ppm 25/0کمتر از دی اکسید نیتروژن -----یک ساعت

برایppm 12/0--------ازن ------ ساعت1کمتر از

ذرات معلق با قطر آئرودینامیکی کمتر از

میکرو متر 5/2µg/m340کمتر از

µg/m3100کمتر از 1برای میانگین

ساعته-------

ppm کمتر از دی اکسید گوگرد019/0

ppm 38/0کمتر از 5برای میانگین

دقیقه ای

----------درصد رطوبت

برای فصل %-80تابستان 30%

برای فصل % -55زمستان 30%

ppm 1/0---------------------فرمالدئید

از لحاظ شاخص های سالمتی و بیماریهای مرتبط با آالینده های هوا در فضاهای بسته باید به این نکته توجه داشت که این بیماریها عمده از یک جنس نبوده و با توجه به گوناگونی آالینده ها می توان مسمومیت های مرتبط و یا عوارض ناشی از مواجهه مزمن با این گروه از مواد را شامل

شوند.

آلودگی هوا ناشی از مصرف سوخت های جامد در روستاها

استفاده از حامل های انرژی در بخش های مختلف مانند صنعت ، حمل و نقل ، فعالیت های اجتماعی و خانوادگی با خود آلودگی هوا را نیز بدنبال دارد. آنچه که در آلودگی هوا نقش مهمی

دارا می باشد نوع این مواد مربوطه می باشد و برای کاهش آلودگی هوا می بایست به بهینه سازی مصرف حامل های انرژی توجه خاص داشت. در روستاها این گروه حامل های انرژی متفاوت بوده و بسته به نوع مصرف ) پخت و پز و گرمایش ( نسبت به موقعیت جغرافیائی

منطقه و سطح فرهنگ و آداب زندگی روستا متفاوت می باشد. این گروه از منابع سوختی ازذغال ، چوب ، باقیمانده محصوالت کشاورزی ، فضوالت دامی ، نفت و گاز می باشد.

که بیشترین مشکل آلودگی هوا در منازل روستائی مربوط به مصرف سوخت های جامد از این دست است. آالینده هائی که از این سوخت ها متصاعد می شود عمدتا منوکسید کربن ، ذرات

معلق ، آلفا بنزو پیرن ، دی اکسید گوگرد ، اکسیدهای نیتروژن و نظایر آن می باشند.

جمعیتی که بیشترین آسیب را از مواجهه با این آالینده ها تحمل می کنند ، زنان و کودکان می باشند زیرا بیشترین زمان را در منزل سپری کرده و مسئولیت کارهای پخت و پز نان و غذا را در

(4 و 3روستا بعهده دارند. ) اشکال

-كنترل و کاهش استعمال دخانيات 5

مقدمه: يكي از مشكالت عمده عصر حاضر همه گيري دخانيات مي باشد در بسياري از كشورها

سال مي باشد و بعالوه شيوع مصرف دخانيات در بين15بطور متوسط سن شروع سيگار زير بيماري كشنده از جمله بيماريهاي قلبي14جوانان بسيار باالست . استعمال دخانيات عامل ايجاد

و عروقي ، سرطانهاي ريه ، دهان و … مي باشد و هر ساله موجب مرگ ميليونها نفر در جهان بيشترين2030مي شود . چنانچه الگوي مصرف دخانيات تغيير نكند پيش بيني مي شود تا سال

عامل مرگ و مير و كاهش طول عمر باشد. بيشترين اشكال شايع در دخانيات سيگار ، قليان ، پيپ ، چپق مي باشد. فعاليتهائي كه در

سالهاي اخير در ايران صورت گرفته عمال بيشتر معطوف به برنامه هاي آموزشي بهداشت بر عليه سيگار بوده است، در نتيجه اجراي قوانين در زمينه محدوديت استعمال دخانيات كامال عملي

نشده است و در حال حاضر بخصوص تمايل جوانان به استفاده از تنباكوهاي با اسانس ميوهقابل مالحظه مي باشد .

اهداف:پس از مطالعه این فصل انتظار می رود بتوانید:

روشهاي پيشگيري از مصرف دخانيات را نام ببرید.-1روشهای ترک سیگار را تعریف کنید.-2قوانین مربوط به ممنوعیت استعمال دخانیات را بدانید.-3

تاريخچه سيگار در ايران سيگار براي اولين بار با نام پاپيروس از طريق روسيه تزاري وارد ايران شد و تا مدتها مورد قبول مردم نبود ولي سرانجام ترفندهاي استعمار گران موجب شد تا كم كم افرادي كه

قليان و چپق مي كشيدند به سيگار رو آورند. و عده اي هم از ابتدا شروع به سيگار كشيدن كردند، و كشــــت توتون و تنباكو در قسمتهاي مختلف كشور رواج يافت و كارخانه ها و

كارگاههاي توتون سائي و توتون بري و سيگار پيچي دستي و … توسط بخش خصوصي انجام و با ماركها و انواع مختلف بسته بندي و به بازار عرضه مي شد، تا اينكه اولين كارخانه سيگار

هكتار در جاده قزوين شروع به كار كرد و بعد ها10 در زميني به مساحت 1316سازي در سال با حمايت مادي و آموزش كشاورزان توسط كارشناسان غربي كشت توتون توسعه يافت.

روشهاي پيشگيري از مصرف دخانيات :

– آموزش بهداشت : 1

ارتقاء آگاهي جامعه و گروههاي در معرض خطر )نوجوانان ، جوانان و …( از مضرات استعمالدخانيات و همچنين استنشاق تحميلي دود دخانيات جهت پيشگيري از ابتالء به مصرف دخانيات

برگزاري جلسات سخنراني و بحث ، كالسهاي آموزشي همراه با نمايش فيلم جهت گروههايمختلف جامعه علي الخصوص دانش آموزان مدارس راهنمائي و متوسطه

برگزاري جلسات آموزشي جهت كارگران و كاركنان كارگاهها ، كارخانجات و … در خصوصمضرات استعمال دخانيات و عوارض ناشي از استنشاق تحميلي دود سيگار

تشويق دانش آموزان براي شركت فعال در برنامه هاي مبارزه با استعمال دخانيات در سطحمدارس و جامعه و درگير كردن والدين آنها در فعاليتهاي مذكور

آموزش رابطين بهداشت و بهره گيري از آنان در ارتقاء آگاهي خانواده ها 31اجراي برنامه هاي آموزشي خاص در هفته ملي بدون دخانيات و روز جهاني بدون دخانيات )

ماه مي( – ارائه خدمات ترك سيگار : 2

PHCدر حال حاضر تعدادي مركز مشاوره ترك دخانيات جهت ارائه خدمات ترك سيگار در نظام راه اندازي شده است ، اميد است اين مراكز در آينده نزديك به كل كشور تعميم يابد.

در اين مراكز قسمت ارتقاء آگاهي جمعيت تحت پوشش از مضرات دخانيات و پيشگيري افراد ازشروع به كشيدن سيگار خدماتي را براي مراجعين سيگاري عالقه مند به ترك ارائه مي نمايند.

روش ترك سيگار :

ترك سيگار نياز به زمان دارد ابتدا بايد در فرد آمادگي ايجاد كرد، در اين مرحله ابتدا فرد سيگاري بايد به ترك آن فكر كند بعد تصميم بگيرد ، اراده را تقويت ، سپس يــك روز را براي ترك سيگار انتخاب مي كند، نحوه سيگار كشيدن را تغيير مي دهد و از توصيه هاي بهداشتي ،

روان درماني و جايگزين نيكوتين براي ترك استفاده مي شود. استفاده همزمان از روشهايمختلف ترك نتايج بهتري داشته است.

انتخاب روش ترك :

روشهاي ترك سيگار به دو دسته تقسيم مي شود :

- روش شخصي : 1

شامل ترك يكباره و ترك تــــدريجي است. در ترك يكباره كه در مورد اغلب افراد موفقيت آميز است، در روز ترك به صورت ناگهاني و كامل سيگار كشيدن را متوقف مي كنند. در ترك تدريجي كه براي افرادي كه به نيكوتين وابسته شده اند روش بهتري است ، كم كردن

عدد در روز به تدريج و در طول يك مدت مشخص انجام5تعداد سيگار مصرفي روزانه تا حدود مي شود. اين روش به زمان بيشتري نياز دارد.

- روش مداخله پزشك : 2

مشورت با پزشك بسيار سودمند است ، در مورد ضررهاي سيگار و بيماريهايناشي از مصرف سيگار مي توان آموزش ديد. بايد از توصيه هاي علمي استفاده كرد و روشهاي ترك

جايگزين نيكوتين و روان درماني و گروه درماني را با برنامه مشخص انجام داد. روان درمانيشامل يك سري توصيه هاي رفتاري و عملكردي ساده است.

اين توصيه ها بر پايه علت سيگار كشيدن است كه از طريق انجام تست مشخص مي شود. جايگزين نيكوتين ، شامل استفاده از آدامس و بر چسب نيكوتيني است. در حال حاضر موثرترين

راه ، استفاده از برچسب است متاسفانه تهيه آن در كشور ما مستلزم صرف هزينه زياد است. در مراكز مشاوره از آدامس هاي نيكوتين استفاده مي شود. گروه درماني شامل ، استفاده از

روشهاي مختلف ترك به صورت دسته جمعي و بحث عمومي است. – اجراي قوانين ممنوعيت از استعمال دخانيات : 3

مصوبه هيات وزيران در خصوص »ممنوعيت استعمال و عرضــه ســيگار و ســاير مــواد- )تصوير پيوست( 15/10/76دخاني در اماكن عمومي« مورخ

قــانون مــواد خــوردني ، آشــاميدني ، آرايشــيو13آئين نامه اجرائي قانون اصالح ماده - مجلس شوراي اسالمي )تصوير پيوست(1379بهداشتي مصوب آذرماه

قوانین و مقررات موجود در خصوص کنترل و مبارزه با استعمال دخانیات:

مصوبه هيات وزيران در خصوص »ممنوعيت استعمال و عرضه سيگار و ساير مواد-1 15/10/76دخاني در اماكن عمومي« مورخ

قانون مواد خوردني ، آشاميدني ، آرايشيو13آئين نامه اجرائي قانون اصالح ماده -2 مجلس شوراي اسالمي1379بهداشتي مصوب آذرماه

مجلس شورای1385قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات مصوبه مهر ماه -3اسالمی

1386آیین نامه اجرایی قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات مصوب مهر ماه -4هیئت وزیران

تمرین نظری:

روشهای پیشگیری از مصرف دخانیات را نام ببرید. -1 روشهای انتخاب ترک سیگار را نام ببرید.-2