Умјесто предговора „Тито је неустрашиви див, који је дошао из народне бајке, извршио бесмртно дјело ослобођења и поново се вратио у бајку.”

Бранко Ћопић, књижевник „Мало је оних, који се цијели свој живот успијевају тако бескомпромисно и беспоштедно према самоме себи, ставити у службу властитог народа и свјетске заједнице, као што је то радио предсједник Тито.”

Хелмут Шмит, њемачки канцелар „Тито је, без сваке сумње, највећи човјек кога су у читавој својој повијести имали југославенски народи.”

Иван Мештровић, кипар „…Када смо чули за силни отпор, који су Титови партизани пружали њемачким хордама и фашизму, ми смо први пут у току Другог свјетског рата схватили да Хитлерова Њемачка није непобједива.”

Артур Милер, амерички књижевник „У рату против Хитлера, голорук, па успјети! Стаљину рећи: НЕ! Одржати се! Још тисуће каснијих успјеха и побједа Титових... Био је сретан човјек. Ни једног тренутка није сумњао у своје идеале, а остварио их више од свега, о чему су покољења наших пјесника, политичара, владара и војсковођа маштала вијековима.”

Мирослав Крлежа, књижевник „Маршал Тито је херој Другог свјетског рата.”

Двајт Ајзенхауер, предсједник САД „Предсједник Тито је човјек, који се у тешким и критичним догађајима уздигао до симбола смјелости и одлучности у борби за независност своје земље, човјек који својим међународним ангажманом доказује да зна ускладити снагу ставова с мудрим смислом за стварност и који се у свом државничком раду неуморно залагао и залаже да осигура Југославији бољу и сретнију будућност.”

Алдо Моро, предсједник талијанске владе „Предсједник Тито је човјек који је разарање и рат претворио у стварање и мир.“

Нил Армстронг, амерички астронаут

Уредништво

Садржај „НАШ ТИТО“ 120 година од рођења ...................... 4

Далибор Томић

Сјећања ...................... 8

Слободан Стајић

Југославени у БиХ – нове генерације ...................... 9

Самир Арнаутовић Изгубљено бреме Песма из месеца маја ...................... 10

Жак Превер (Jacques Prévert)

Југославија – земља младих ...................... 11 Феномен добровољног омладинског рада – III. дио

Фредерик Года

Округли сто Југославена –

Разгледнице из Бања Луке ...................... 15

Далибор Томић

„NAŠ TITO“

120 godina od rođenja U maju 2012. godine navršeno je 120 godina od rođenja Josipa Broza Tita, zasigurno najznačajnije ličnosti u istoriji svih naroda koji žive na području nekadašnje SFRJ, ali i Evrope i svijeta s obzirom na njegovu ogromnu i veoma važnu ulogu u stvaranju svjetske politike. Revolucionar, ratnik, vizionar i državnik Tito je kao malo koji vođa u prošlosti uspio da još za svoga života postane legenda i da na svom primjeru i primjeru Jugoslavije, zemlje koju je vodio „kroz trnje do zvijezda“, od zaostalosti do prosperiteta, pokaže da život u slobodi, život dostojan čovjeka, itekako može postati stvarnost – ako se to zaista želi.

Kako je moguće da se jedan čovjek među milionima drugih nađe na pravom mjestu u pravo vrijeme, da osjeti izazov i pokaže se dorastao da zajedno sa „svojim“ narodom – stvara istoriju. Kada je Jugoslavija 1941. godine bila razbijena i podijeljena, kada su jugoslavenski narodi bili očajni i kada je izgledalo da nema nade, digao se kao iz ničega i rekao „Ne!“. Taj čovjek je bio NAŠ TITO! I nije mnogo teoretisao, već se prihvatio akcije. Neznanac, rođen u Kumrovcu u hrvatskom Zagorju, Josip Broz je postao jedan od najvećih ljudi svog vremena, prkoseći modernim despotima, navlačeći gnjev fašističkih, nacističkih, kapitalističkih i komunističkih armija i pokazujući im da se ne mogu igrati s njim. Kao podoficir u već umirućoj Austro-Ugarskoj monarhiji završava u ruskom zarobljeništvu u Prvom svjetskom ratu. Nakon bijega iz sibirskog logora i strepnje od ponovnog hvatanja krije se kod kirgiskih nomada. Kao pripadnik Crvene armije svjedok je Oktobarske revolucije, gdje proširuje svoje komunističke poglede. Nakon povratka u zemlju postaje agitator, često je na robiji, radi u ilegali. Godinama živi pod lažnim imenima, putuje s falsifikovanim dokumentima. Beč, Pariz i Moskva samo su neki od gradova u kojima aktivno radi na širenju komunističkih ideja. U Moskvi radi za Kominternu (Komunistička internacionala) smješten u čuvenom hotelu LUX, gdje se susreće sa poznatim ličnostima komunističkog pokreta i to u vrijeme poznatih Staljinovih čistki, kojima uspijeva izmaći. Zahvaljujući nadprosjećnoj inteligenciji uvijek iznova mu uspijeva da izbjegne kandžama francuske, austrijske, njemačke, talijanske kao i policije kraljevine Jugoslavije, te opasnim klopkama intrigantnih Staljinovih sljedbenika.

Ipak, tek 1941. godine dolazi pravi trenutak da se do tada nepoznati Tito pojavi na svjetskoj političkoj sceni – njemačke i talijanske trupe napadaju i porobljavaju Jugoslaviju, potpomognute raznolikim i brojnim snagama domaćih izdajnika: ustaša, četnika, belogardejaca, balista i ostalih kvislinga. Od članova i simpatizera komunističke partije Jugoslavije (KPJ) stvara legendarnu partizansku armiju, koja nadčovječanskim naporima u žestokim borbama protiv mnogostruko brojnijeg i tehnički nadmočnijeg neprijatelja oslobađa cijelu zemlju. Nakon oslobođenja zajedno sa svojim saborcima nastavlja još tokom rata započetu socijalističku revoluciju i od izrazito zaostale i nerazvijene Jugoslavije za tri decenije stvara modernu državu sa srednje razvijenom industrijskom proizvodnjom, primjernim obrazovnim i socijalnim sistemom – oazu mira na „brdovitom Balkanu“.

Na tom putu je bilo mnogo prekretnica i poteškoća – „velikima“ se nije sviđao prosperitet „malih". Najznačajniji događaj je, svakako, raskid sa Staljinovim SSSR-om. Ne nasjedajući na Staljinove prijetnje invazijom okreće se sopstvenom putu u socijalizam, gradeći ga na humanim temeljima i slobodama mnogo većim nego u svim zemljama tzv. Istočnog bloka. Titova odluka 1948. godine da Jugoslaviju zaštiti od Staljinove namjere pripajanja sovjetskoj imperiji značila je odvajanje od birokratskog centralizma i prihvatanje demokratskog socijalizma. To je istovremeno predstavljalo borbu za stvaranje pravednijeg i slobodnijeg, razumnijeg i humanijeg društva za razliku od onog u kome je dominirala želja za apsolutnom vlašću, moći i uništavanjem svake neposlušnosti. Berthold Brecht je imao običaj reći: „Komunizam je jednostavan, ali ga je veoma teško dostići!“ Da li je taj daleki nevidljivi cilj jednostavan ostaje nepoznato; ono što se vidi jesu zasigurno teškoće u realizaciji izgradnje temelja socijalističkog društva.

4

goslavija nakon oslobođenja padne pod bilo čiju interesnu sferu. Pokušavao je održati dobre odnose sa SSSR-om, ali se nije libio protestovati protiv pokušaja sovjetske tajne službe da vrbuje jugoslavenska komuniste, ekonomske i vojne stručnjake. Isto tako je, protiv Staljinovih uputa, pomagao grčke partizane. Zajedno sa svojim saborcima Tito je nakon oslobođenja preuzeo potpuno opustošenu i iskrvavljenu zemlju. Borba protiv zajedničkog neprijatelja i domaćih izdajnika ujedinila je i čvrsto povezala Slovence, Hrvate, Srbe, Muslimane, Crnogorce, Makedonce i druge narode. Stvorena je višenacionalna država, koja je jednakost među ljudima usvojenu poveljom Ujedinjenih nacija direktno provodila u praksu i živjela je.

Krajem septembra 1947. godine komunističke partije SSSR-a i ostalih zemalja tzv. Istočnog bloka, kao i KP Italije i Francuske konstituisale su „Informacioni biro komunističkih partija“ (Informbiro), da bi već 28. juna 1948. godine od naroda Jugoslavije zahtijevale da natjera vlastito rukovodstvo da prihvati zahtjeve SSSR-a ili da, u suprotnom, sruši vladu i pomogne da vodstvo preuzmu ljudi odani Moskvi. Na jednoj od sjednica Informbiroa, na kojoj je još uvijek bilo nedoumica o daljim koracima, sovjetski general Ždanov je, kao presudnu optužbu izrekao gnusnu laž: „Mi smo u posjedu pouzdanih informacija da je Tito špijun zapadnih sila!“ U februaru 1948. godine Moskva saopštava da se prekidaju trgovinski odnosi sa Jugoslavijom. U pismu kog su potpisali Staljin i Molotov iznesene su oštre i grube optužbe na račun Tita i najužeg jugoslavenskog rukovodstva. Jasna poruka iznesena je riječima: „Za nas je politička karijera Trockog dovoljno poučna.“ Centralni komitet KPJ uputio je protestnu notu SSSR-u čiji je sadržaj praktično označio riješenost rukovodstva da ostane na liniji samostalnosti i nezavisnosti. U isto vrijeme su i zapadne zemlje pojačale represije protiv Jugoslavije. SAD ne žele vratiti zlato koje im je povjereno na čuvanje 1940. godine, kako ne bi palo u ruke nacističkoj Njemačkoj. Američki avioni prelijeću teritoriju Jugoslavije kao da je vazdušni prostor njihova svojina. Jugoslavenska vojska se nije uplašila i upotrijebila je oružje u odbranu svojih granica. Ipak, u redovima radništva srednje i istočne Evrope budi se sve više simpatija prema Jugoslaviji – zemlji, koja bez straha kormilari između dva bloka i bori se za svoju nezavisnost. Jugoslavenski komunisti su za

Kao jedan od inicijatora i pokretača organizacije vanblokovskih zemalja – Pokreta Nesvrstanih – i pomoći koju neposredno pruža narodima Azije i Afrike u njihovoj borbi za oslobođenje od kolonijalizma, Tito definitivno zauzima tron vođe tzv. Trećeg svijeta i ulazi u besmrtnost.

Ko je Tito? Iz rodnog Kumrovca odlazi u svijet „trbuhom za kruhom“; rano dolazi u dodir sa naprednim radničkim pokretom; učestvuje u Prvom svjetskom ratu; udiše miris Oktobarske revolucije na tlu Rusije; priključuje se i aktivno radi u radničkom pokretu i postaje član KPJ; slijedi: ilegala, suđenja, robija, ponovo skrivanje... Nakon dugogodišnjeg ilegalnog rada i zatvorskih kazni početkom 30-ih godina XX. vijeka prelazi u Moskvu. U vrijeme održavanja VII. Svjetskog kongresa komunističke Internationale 1935. godine radio je u sekretarijatu za Balkan, važio kao povučen i miran, uvijek okružen knjigama. Intenzivno se bavio filozofijom, ekonomijom, političkim i vojnim naukama, nadoknađujući na taj način ono što je propustio u vrijeme ilegale i robije. Moskvu napušta 1936. Odbijanje ponovnog dolaska u SSSR 1937. godine mu je vrlo vjerovatno spasilo život. Georgij Dimitrov se u Moskvi 1938. godine zauzeo da Tito postane generalni sekretar KPJ.

Tito postaje glavni organizator, pokretač i vođa oslobodilačke borbe. Mnogo je energije, volje i upornosti bilo potrebno da se stav Jugoslavije prihvati kao ravnopravan. Kako na ratištu u borbama za oslobođenje, tako i na međunarodnom političkom planu vođena je žilava borba za priznavanje Nove Jugoslavije. Na takav razvoj situacije „veliki“ nisu gledali ravnodušno i bez sopstvenih planova. Čerčil je tokom rata predlagao da Grčka u cijelosti pripadne britanskoj, a Jugoslavija pola britanskoj i pola sovjetskoj zoni uticaja. Staljin se tome nije protivio. Tito je, pak, bio čvrst u namjeri da ne dozvoli da Ju-

5

vođe i jedne i druge strane predstavljali opasnost, ali njihovim narodima je ono što se dešavalo u Jugoslaviji budilo nadu da pravda, i pored svih teškoća, može pobijediti. Jedini model države koja je proizašla iz socijalističke revolucije bio je tada SSSR. Nakon 1945. godine, kada su jugoslavenski komunisti uglavnom preuzeli sovjetski oblik planske privrede i uveli ga, pokazalo se da on za Jugoslaviju nije pogodan. Poslije bolnih iskustava sa SSSR-om postalo je jasno da razvoj ne može ići istim pravcem. „Bez individualnih sloboda ne može biti ni socijalizma.“ – govorio je Tito i osvrtao se na sovjetski primjer ukidanja ličnih sloboda.

Nakon odluke Informbiroa o pojačavanju pritiska Tito i Jugoslavija su na međunarodnoj sceni ostali potpuno sami. Unutar zemlje situacija je bila sasvim drugačija – narodi Jugoslavije stali su hrabro uz Tita i najuže rukovodstvo KPJ. Dolazi do definitivnog sloma s Moskvom. Uz nevjerovatne teškoće krenulo se sa minimalnim sredstvima u jednoj nerazvijenoj i od rata opustošenoj zemlji sopstvenim snagama u istorijski gledano bezprimjernu borbu kroz društvenu sintezu kolektivne i individualne inicijative u pravcu ostvarenja ciljeva socijalizma i slobode. Centralizam prve petoljetke prema sovjetskom primjeru izmijenjen je širokom decentralizacijom. Prelazak industrije i banaka u državne ruke bio je jedan od prvih koraka ka socijalizmu. Drugi je bio uvođenje radničkog samoupravljanja, čiji je cilj bio da se centralizacija birokratskog aparata prenese u radne kolektive čime radnici dobijaju mogućnost da sami raspolažu plodovima svoga rada.

Godine 1952. komunistička partija prelazi u savez komunista Jugoslavije. Promjena imena bila je poka-

zatelj i strukturalnih izmjena; partija više nije bila „monolitna“, uvažavala je slobodne diskusije, prihvatila je svoju „vodeću ulogu“, ne kao administrativni naredbodavac, već kao „učitelj“ socijalističke svijesti. Put ka progresivnom socijalizmu, što je predstavljalo jedan dugoročni proces, umnogome je usporen, jer je Jugoslavija bila prepuštena sama sebi. Sovjetska invazija na Mađarsku 1956. te nasilno ukidanje samih početaka stvaranja demokratije u Čehoslovačkoj 1968. godine i za druge zemlje u regionu je predstavljalo nepremostivu teškoću. Ovim akcijama je SSSR ponovo pokušao Jugoslaviju staviti pod pritisak, ali su okolnosti sada bile sasvim drugačije od onih iz 1948. godine. Tito je suvereno vladao situacijom, kako u odnosu na SSSR, tako i u odnosu na druge svjetske sile. Politika miroljubive koegzistencije i jačanje uticaja pokreta nesvrstanih zemalja, čiji je Tito bio jedan od idejnih tvoraca i najveći autoritet, uklanjale su mogućnost bilo kakvih prijetnji.

Govoreći o suštini proleterske revolucije Karl Marks je uvijek iznova upućivao na postojanje opasnosti od mogućeg pogrešnog shvatanja njenih ciljeva i skretanja u pogrešnom pravcu. U svijetu željnom posjedovanja moći i borbe za prestižom, kroz enormnu produkciju potrošačkih dobara i trke u naoružanju, te stvaranjem međuljudskih odnosa temeljenih na predrasudama, zavisti i egoizmu, boriti se za slobodu, prijateljstvo, solidarnost i omogućavati stvaralačku inicijativu u nauci i kulturi zaista je nevjerovatan poduhvat. Takvo nešto se nije rodilo iz Oktobarske revolucije 1917. godine.

Tito je bio prvi, koji je ponudio takvu konkretnu programsku ideju i, odupirući se Istoku (SSSR) i Zapadu (NATO), pod nimalo lakim okolnostima, izgrađivao jednu socijalističku zajednicu, ne kao model, jer takvo nešto još nije postojalo, već kao prodor u nepoznato, ali svakako moguće. Njegove vizije ostaju budućim generacijama kao putokaz. Zbog toga se Titovo djelo može posmatrati samo kao fragmentarno, nedovršeno. On nikada nije zastajao

6

pred teškoćama. Ništa ga nije moglo spriječiti na putu ka socijalizmu, a taj socijalizam se nije oslanjao na sistem, kao aparat moći, već na njegov odlučujući i osnovni dio – na čovjeka .

"Titovu misao, ideju i ideologiju sa kojom je ušao u borbu protiv fašizma i balkanskog nacionalizma, s puškom u ruci, u početku su osporavali najjači lideri tadašnjeg svjetskog poretka, Čerčil, Ruzvelt i Staljin, krojači svjetske politike na interesne sfere, Istočnu i Zapadnu, kojima će oni dirigovati i upravljati. U tim istorijskim trenucima podjele zemaljske kugle između jakih i bogatih, jedino je Tito imao hrabrosti, mudrosti i znanja da odbije jaram oko vrata. Ti moćnici, pred kojim su strepili svi tadašnji predsjednici i lideri, nisu uplašili niti pokolebali Tita na njegovom revolucionarnom putu izgradnje savremene, slobodne društvene zajednice bez diktata bogatih kapitalista. I, na žalost tadašnjih, ali i današnjih balkanskih nacionalista, ti moćnici nisu Titu skinuli glavu s ramena niti su ga pljuvali već su mu čestitali na pobjedi i svrstali ga među najveće vizionare izgradnje međunarodne miroljubive koegzistencije. Ta vizija, hrabrost i mudrost učinili su da se Titovo ime i njegove ideje spominju i citiraju sa velikim poštovanjem i u školama i na prestižnim univerzitetima i u kućama običnih smrtnika širom svijeta."

Citat – Sjećanja nepoznatog autora To je bio NAŠ TITO! A onda je došao 4. maj 1980. godine i tužna vijest

UMRO JE DRUG TITO "Razjedinjeni svijet ujedinjuje se za Tita. Stotine delegacija već su stigle ili su na putu u Beograd da bi prisustvovale pogrebu najvećeg sina jugoslavenskih naroda, najvećeg državnika dvadesetog stoljeća. Deseci tisuća brzojava s izrazima sućuti stižu u Jugoslaviju. Sve viđenije ličnosti svijeta – bez izuzetaka – dale su svoje mišljenje o historijskom

djelu predsjednika Tita. Nema niti jedne svjetske novine koja nije vijest o Titovoj smrti objavila na naslovnoj stranici, nema tog programa vijesti na radiju ili televiziji koji ovih dana ne počinje vijestima o Titovoj smrti, žalosti u Jugoslaviji, detaljima priprema za posljednji ispraćaj, ali – što je osobito važno – i prikazom dostojanstvene tuge i najčvršće odlučnosti da se nastavi Titovim putem. Znali smo koliko je Tito ugledan i omiljen u svijetu, ali sva ova tužna pažnja, sva ova izvanredna priznanja, sve ove lijepe i tople riječi koje stižu iz najudaljenijih dijelova svijeta gotovo da nadmašuju sve ono što je rečeno za bilo koju drugu ličnost koja je umrla u dvadesetom stoljeću. Takav tužni odjek u svijetu nije imala niti jedna smrt u povijesti. Koliko je široko suosjećanje svijeta s Jugoslavijom u ovim trenucima pokazuje i popis zemalja koje su također proglasile dane žalosti: na tom je popisu i udaljeni Brazil, koji nije član nesvrstanog pokreta niti je bio među zemljama s kojima je u usporedbi s drugima na međunarodnom planu izvanredno aktivna Jugoslavija imala posebno razvijene odnose. To pokazuje i popis državnika i uglednih ličnosti svijeta, koji će doći na posljednji opraštaj s predsjednikom Titom.

Svi istaknuti predstavnici zemalja svijeta biti će prisutni na posljednjem oproštaju, svi su oni osjetili kakvu historijsku dimenziju ima Titovo međunarodno djelo, djelo koje Tito ostavlja u nasljeđe čovječanstvu. U Beogradu, 8. svibnja 1980. godine, razjedinjeni svijet okupio se na jednom mjestu da oda počast velikanu koji je veliki dio života posvetio upravo gradnji mostova u podijeljenom svijetu i koji je u tome imao izvanredno mnogo uspjeha. Nesvrstani koje je vodio, one koje je poticao u borbi za mir, oni koje je svojim primjerom bodrio da nastave borbu za oslobođenje, došli su u Beograd da mu za to zahvale. Titovo djelo je vječno, to svijet zna i zato ga s toliko poštovanja i tuge i ispraća".

Vijesnik, 08.05.1980. godine

___________________________ Pripremio

Dalibor Tomić

7

Sjećanja

Naša bivša zajednička država bila je prelijepa amfora, koja je, nažalost, zauvijek razlupana i rasparčana i teško da je više iko može izvajati da bude cjelovita kao što je bila nekad. I sada se sa sjetom sjećam vlastitog teksta iz „Oslobođenja“, tužnog i, nažalost, proročanskog, objavljenog 19. novembra 1991. godine pod naslovom „Auf wiedersehen, Jugoslavijo!“. Pominjao sam tada sve mrtvozornike, kako domaće, tako i one sa Zapada, poput Genšera, Moka, Valdhajma, Otta fon Habzburga..., koji su bezdušno i nestrpljivo oblijetali oko Jugoslavije, koja je bila na izdisaju, prije nego što je i predala dušu carstvu nebeskom. A u tim sudbonosnim danima posebno sam zamjerio svim onim lažnim Jugoslavenima, kojima je ta nesretna i zlosrećna zemlja podarila gotovo sve što je mogla, od života u miru, zvanja i znanja, sve do najuniverzalnijeg pasoša koji se mogao zamisliti, otvarajući nam vidokrug na sve četiri strane svijeta. Mnogi od tih lažnih Jugoslavena, kako sam zapisao, dobili su od te divne zemlje gotovo sve, a njihovi novi patroni dobiće tek kada više ne bude Jugoslavije. Tako će Mok možda već sljedećeg ljeta moći da se pohvali, uživajući u blagoslovenostima jadranske obale, da je to i njegovo more, kao što će i gospodin Genšer moći da krstari Kornatima kao po vlastitim plavim prostranstvima. Storiju sam zaključio riječima: „A kada Jugoslavije odista više ne bude (zar je to uistinu moguće) i kada, u ime „humanosti“, kao gumicom bude prebrisana kao da je Bog nikada nije ni dao, možda će na njenom vječnom počivalištu i ugaslim hramovima jugoslavenstva, slično kao i na spomeniku Aleksandra Makednoskog, neko ispisati – da je njen duh bio i ostao vječna tajna. Za one koji su je neizmjerno voljeli i uživali u njenim arkadijskim prostranstvima od Triglava do Herakleje i od Palića do Dubrovnika i Pule uzaludno će tada biti i da saznaju ko je prvi izgovorio „auf wiedersehen, Jugoslavijo!“. Izvjesno je samo da su je u more prošlosti potopili kako domaći, tako i strani paklenici. Prvi su nam obećavali rajske doline, a doveli su nas do ratnog pakla. Drugi su se tobože brinuli za našu sudbinu, a sve su radili samo u korist vlastitih, sebičnih interesa, dugo i ne hajući za našu golgotu kroz koju su prošli mnogi gradovi i predjeli te, nekad, prelijepe zemlje, koja je već bila u predvorju Evropske unije. Umjesto da živimo harmonično zajedno, mnogi su stjerani u torove, a neki i zauvijek prebrisani. Oduprli su se samo oni odvažni i kosmopolitskih usmjerenja, koji nisu željeli da ih iko dijeli po vjeri, naciji i drugim obilježjima ni u novonastalim državama. Jednom biti istinski patriota, to znači ostati i zauvijek, makar i na suženom prostoru. Vjerujem da su u ovoj dvorani sve takvi odvažnici. Moja draga prijateljica i jedna od najvećih patronesa evropske kulture, Melina Merkuri, koju sam nazvao i „posljednjom grčkom boginjom“, u jednoj nezaboravnoj atinskoj noći 1991. godine ponovila mi je svoj životni moto: „Rođena sam kao Grkinja i umrijeću kao Grkinja“. Ali šta je sa ljudima sa ovih naših prostora? Rođeni su u jednoj zemlji, a umrijeće u drugoj, neki i u trećoj. Ako se uzme posljednjih sto godina, bilo je naših predaka koji su, ostajući u istom gradu, promijenili čak šest država!

Dragi Jugoslaveni, igrom neke simbolike, nedavno sam u ovom istom gradu besjedio o jednom od najvećih Jugoslavena svih vremena, zajedničkom nobelovcu Ivi Andriću, koga sada svi svojataju. Obraćanje sam započeo riječima: „Zar ove ugodne oktobarske noći može biti svetije uloge od one da se besjedi o besmrtnom Ivi Andriću; ili išta uzvišenije nego uz sjetne maloazijske zvuke govoriti o, po mnogima, najboljem djelu nobelovca 'Prokleta avlija', putujući njenim odsjajima. Najzad, zar ima izazovnije „svete dužnosti“ od posvećenja piscu, koji pola vijeka uživa planetarnu popularnost, osim, nažalost, kod nekih mrzitelja sa ovog tla na kom je sveslavenski Homer i ponikao, gdje se školovao i donio ovim prostorima olimpsku slavu?“ Pomenuo sam i da je primajući Nobeolovu nagradu, Andrić u Stokholmu rekao da je njegova domovina „mala zemlja među svetovima“. Da se kojim slučajem sada prene iz svoje vječne usnulosti vidio bi da je ta zemlja nestala i podijeljena u još više manjih i vjerovatno bi odmah poželio da se vrati na onaj svijet. Ali, takva nam je sudbina. Kao i nad našom zlosrećnom bivšom domovinom, Damoklov mač dioba nadvijao se i nad svim onima koji su je neizmjerno voljeli. Sudbina nas je razapinjala između više „malih svetova“. Srećom, i dalje nas je zbližavala neizmjerna sličnost i pored svih razlika, zajednički evropski put i jezik, koji svi sjajno razumijemo. Utoliko je lakše čuvati stare i vajati nove mostove prijateljstva, kao što je i ovaj, na ovom skupu. Djecu grešne ljubavi drevni narodi su prepuštali talasima ili ostavljali u brdima, posebno ako su bila opasna po kraljevsku vlast. Istinski Jugoslaveni, koji su podjednako voljeli sve dobre ljude, krajeve i opijajući melos svih tih krajeva od Ohrida, Bitolja i Vranja, preko bosanskih sevdalinki do zanosnih akorda Dalmacije i Međimurja, nisu bili opasni po ničiju vlast, ali su ostavljeni na hridini ili da potonu ili da se svojim preusmjerenim patriotizmom održe na površini. Kao što vidite, u tome su mnogi, poput nas ovdje, i uspjeli. Samo nikada nam ni u pomisli nije bilo da prihvatimo bilo kakvu diobu. Suprotstavljali smo Ljubav mržnji, svjesni, nažalost, spoznaje da nekada i mržnja može podržavati duh i hraniti misao isto koliko i ljubav. Dozvolite mi na kraju i jedan ton lične ispovijesti: mada sam sa svojim životnom saputnicom u bračne vode uplovio u Herceg-Novom, gledajući čarobni ulaz u Bokokotorski zaliv, a vojni rok služio u Skoplju, gdje sam se još davne 1970. godine, besjedom „Od Mekonga do svete rijeke Jordan“ vinuo i do jugoslavenskog besjedničkog trona, nikada se neću pomiriti da je to bilo „u inostranstvu“, kao što se nikada neću pomiriti ni da se u Dubrovniku, Splitu, Beogradu, Nišu ili Ljubljani osjećam kao stranac. Uostalom, tako se ne osjećam ni u Atini, Istanbulu ili Rimu, a kamoli u gradovima nekadašnje Jugoslavije, zemlje, ali koja je ostavila svoj lelujavi jugoslavenski duh, koji provejava i ovog oktobarskog dana, ovdje u Sarajevu, na kapiji između Istoka i Zapada, u središtu nekadašnje jugoslavenske republike, sada samostalne države, gdje je nekada živjelo mnogo deklarisanih Jugoslavena, a kojih, kako vidim ovdje, i tekako još ima.

Besjeda novinara i pisca Slobodana Stajića na okruglom stolu Jugoslavena

Sarajevo, 31. oktobra 2011. godine

8

Jugoslaveni u BiH – nove generacije Za nove generacije, ovo je vrijeme učenja i posmatranja, analiziranja prošlosti i sadašnjosti, te planiranja budućnosti. Prema tome, pojam Jugoslavenstva se ne nalazi na početku razmišljanja, već na njegovom kraju. Odbijajući da živimo prateći slijepo ono što nam je u nasljedstvo ostavljeno, mi nastojimo da pronađemo prave vrijednosti i usvojimo ih, a eliminišemo ono što je loše, oronulo i besmisleno. To je zadatak svakog razumnog bića. Na fakultetima je često pitanje koja je to zakonodavna, izvršna i sudska vlast, a meni često na pamet padne da su zakonodavna vlast stranački odbori, izvršna vlast stranački poltroni, a sudska vlast, dakako, mediji. I ono što nam ovi medijski mudraci plasiraju svaki dan je bez izuzetka – nacionalnost. Posmatrajmo, dakle, nacionalnost onakvu kako nam je predstavljena, kritički, kao nešto potencijalno dobro ili potencijalno loše, nešto što bismo mogli da prihvatimo i učinimo svojom snagom ili raskrinkamo i riješimo se slabosti. Postavljajući se kao strani posmatrač, što mladi čovjek u ovom džumbusu pomalo i jeste, ostavlja mi se utisak da se ljudi svako jutro nakon buđenja umiju, pogledaju u ogledalo i kažu sebi: „Ja sam Bošnjak/Srbin/Hrvat“ ili šta već. Dakle, ime, vlastitost, karakter, duh, intelekt, sve je prineseno na žrtvu nekakvoj „konstitutivnoj narodnosti“. Možda ljudi tako i ne razmišljaju, ali svakako na sudski organ presuđuje da bi tako trebali.

Šta je to toliko dobro u pripadanju jednom od ta tri konstitutivna naroda, nameće se pitanje? Kažu, pometi prvo ispred svog praga, pa počevši najprije od sebe, razmišljam, da li ja treba da pripadam nekom konstitutivnom narodu, jer valja mi biti taj neki „konstitutivni element“, ako hoću da moj glas ima ikakvu vrijednost u ovom društvu. Istražim i utvrdim, da se u Bosni i Hercegovini pripadanje nekom ko-

nstitutivnom narodu u osnovi zasniva na pripadanju nekoj od tri glavne religije. Išćitam potom svete knjige i spise sve tri religije i ne nađem da se tamo spominju konstitutivni narodi. Spominje se mnogo čega, ali najčešće se u sve tri knjige spominje da su svi ljudi braća, a da su sve tri religije Abrahamske, od istog praoca, koji je pratio jednog Boga. Pomislim onda, možda ima još nečega u tome što mi je promaklo, pa se nađem sa svoja tri dobra prijatelja s ciljem da dopunim svoje shvatanje prije donošenja suda. Velimir iz Novog Travnika, otac mu poginuo u borbi unutar jedinica HVO-a, Danijel sa Pala, otac mu na sreću živ, borio se u jedinicama Vojske Republike Srpske, Edin iz Sarajeva, otac se borio u Armiji Republike Bosne i Hercegovine i osjetio svako granatu palu na Sarajevo. Pomislim, dušmanin nije uspio, opat nas četvorica igramo karte redovno i svađamo se jedino oko toga ko će častiti piće. Kažu mi Danijel i Velimir da u Srbiji i Hrvatskoj njih nazivaju „oni tamo Bosanci“. Danijel kaže da on jeste državljanin BiH, ali da je svakako prvo Srbin. Slična situacija je i sa drugom dvojicom. I padne mi na pamet da niko ne želi da bude Bosanac, jer to sada u svijetu i nije nešto vrijedno. Bolje je reći išta drugo Njemcu ili Talijanu, nego „ja Bosanac“. Podijelim to sa drugovima i slože se, kad bi bilo biti Bosanac čemu, onda bi i oni bili Bosanci, mada se, kažu, ne bi odrekli svoje historije, kulture i tradicije, koja ih veže za naciju kojoj pripadaju i koju oni osjećaju. I tu dobijem glavni trag. Možda bih trebao da pronađem neku svoju kulturu, tradiciju i historiju, koja će mi dati odgovor, kojem ja to „konstitutivnom“ narodu pripadam i da pronađem u sebi šta je to za šta se ja emotivno vežem. Istražim svoje porodično stablo i ustanovim da je već generacijama ukorijenjeno u Sarajevu, sa nekim dalekim precima iz Visokog, Sutjeske, Stoca, Počitelja. Pade mi na pamet tada četvrti drug, koji u ljutnji često kaže: „Kod nas je glavni argument, u državi i u porodici – ko je koga rodio!“. A, zapravo, bitno je gdje je ko pošao, a ne odakle je došao. Prema tome, okrenem se traženju te famozne kulture, historije, tradicije kojoj ja pripadam. Ustanovim da je jezik, kojem su me roditelji učili, isti za cijelu Bosnu i Hercegovinu, pa i za okolne zemlje. Ustanovim da je u duhu svih ljudi u BiH i okolini da vole pjevati, pojesti i popiti više nego ostatak Evrope i da po tom pitanju religija ne igra nikakvu ulogu. Ustanovim da se svi lako naljute, pa da se često svađamo, ali kad god je došao neko treći da nam soli pamet, od cara Justinijana, preko Kosovske bitke, raznih agresija

9

ИЗГУБЉЕНО ВРЕМЕ Пред улазом у фабрику радник се одједном заустави. Лепо време га беше цимнуло за рукав и, како се окренуо погледа у сунце, црвено и округло тек пробуђено из неба дубоког и намигну му онако срдачно. Збиља, другар, сунце, зар ти се не чини ипак мало глупо по оваквом дану ринтати за газду?

Pesma iz meseca maja

Mazga kralj i ja Umrećemo sutra

Mazga od gladi Kralj od dosade

Ja od ljubavi

Parče krede Na tabli dana

Piše naša imena Vetar u jablanima

Zove nas po imenu Mazga, čovek, kralj

Sunce Crne Krpe

Već nam je izbrisalo imena Sveža voda iz travnjaka

Pesak iz peščanika Ruža iz crvenog ružičnjaka

Put od kuće do škole

Mazga, kralj i ja Umrećemo sutra

Mazga od gladi Kralj od dosade

A ja od ljubavi U mesecu maju Život je trešnja

Smrt koštica Ljubav trešnjino drvo.

Jacques Prévert (1900-1977)

od Turaka do Nijemaca i poznatog Titovog NE Staljinu, ovi ljudi su svi zajedno izrodili nijeme mase da se zajedno za jedno izbore. Nisam tu uspio naći razliku, pa da ne budem zadrt, proputujem po BiH i okolnim zemljama i uvidim da zaista postoje neke razlike između ljudi. Međutim, kada sam proputovao dalje od Balkana, toliko sam se osjetio kao stranac, da su moje posjete zemljama oko BiH izgledale kao posjete rođacima koji imaju drugačiji kućni red. Onda se sjetim da se ljudi ipak „osjećaju“ nekim konstitutivnim narodom, kako to kažu. Pa se zadubim u svoje osjećaje i shvatim da se ja osjećam kao Sarajlija, jer sam pomalo vezan za Sarajevo, koliko god ono malo bilo, iako nisam cijeli život proveo u njemu. Isto sam tako vezan za sve svoje rođake i merak mi je otići u Beograd u muzej Nikole Tesle, osjetiti ponos nekakav, otići na Kalemegdan ili diviti se upornosti izgradnje crkve Svetog Save, koja je zaista veličanstvena. Isto tako volim u Dalmaciju otići, namirisati se mora, „frigati“ ribu i osjetiti morski mir, kakav nisam uspio osjetiti u Italiji ili Francuskoj. Gdje god sam išao po bivšim republikama Jugoslavije, naišao sam na gostoprimstvo, po gradovima i selima, svi su mi govorili: „Ma, mi smo svakako svi Sloveni!“. I nisam mogao drugi zaključak izvući iz cijele priče, nego da sam južni Slaven, Jugoslaven, jer je to jedini pojam koji ne izostavlja iz svog sadržaja sve ono što volim i sve one ljude koje volim. Shvatio sam na kraju da ja nisam imao udjela u „konstituisanju“ ovoga što sada jeste, tako da ne mogu biti pripadnik nijednog „konstitutivnog“ naroda, ali isto tako da mi valja zajedno sa novim generacijama konstituisati novi svijet, gdje će presudno biti ono što volimo, jer ZNAMO zašto to volimo, a ne ono što ne volimo, jer MISLIMO da to ne volimo. Moj glavni argument za taj svijet je da svi dobri ljudi imaju dovoljno zajedničkog da se nikada ne počnu ubijati, a da Balkanci, Južni Slaveni, Jugoslaveni, imaju toliko svog i jedinstvenog, da razlike unutar naroda i narodnosti sa ovog prostora imaju značaj samo unutar okvira nekadašnje Jugoslavije, a da s vana ne mogu da se vide i da su razlike između nas i ostatka svijeta toliko velike, da su razlike između nas zanemarive. Zato ja ne mogu da budem ništa drugo osim Jugoslaven i ne mogu da se pogledam ujutro u ogledalo, a da prvo ne budem – čovjek. Samir Arnautović – Samson Student prava i političkih nauka iz Sarajeva Predsjednik Udruženja „SLAVIKA“

____________________________________ Tekst izlaganja na okruglom stolu

„Jugoslavenstvo – priznavanje prava na nacionalnost“ Banja Luka, 29. aprila 2012.godine

10

Omladinske radne akcije

u periodu 1964-1989 Omladinske radne akcije u vrijeme SFRJ su imale svoj jasan cilj i zadatak, a rezultati su bili vidljivi svima. Sve što je izgrađeno tada koristi se velikim dijelom i danas. Aktuelne vlasti i njihove ulizice često znaju iznositi cinične i licemjerne ocjene kako je sav taj rad bio uzaludan. Takvi stavovi, pak, govore o njima samima, o njihovom držanju prema društveno korisnom radu, prema odnosu pojedinaca, naročito mladih, prema državi i društvu. Uostalom, najbolji pokazatelj takvog njihovog pogleda na pozitivne istorijske tekovine i na sve ono što je izgrađeno u vrijeme života u zajedničkoj državi, a čime oni nisu u stanju da upravljaju, jeste stvarnost u kojoj živimo, a koju možemo zahvaliti svim političkim i ekonomskim „velikanima“ od 90-ih na ovamo. Nevjerovatan polet svih tih godina ogledalo je pažnje i napora, koje je čitava jedna zajednica ulagala u odgoj generacija i generacija mladih širom domovine. A omladina nije žalila truda i znoja da svojim požrtvovnim radom da svoj skromni doprinos progresu svih segmenata društva u kom se razvija. Mladi su svoju privrženost pokazivali kroz razne društvene organizacije, kao što su izviđači, gorani, planinari, ferijalci... Brigadiri su u tome imali poseban status. Prva velika posljeratna radna akcija bila je izgradnja pruge Brčko – Banovići započeta 1. aprila 1946. godine. Taj datum je preuzet kao Dan omladinskih radnih akcija i slavio se u cijeloj Jugoslaviji.

1964 – 1967: zatišje Godine 1964 pokrenuta je jedna nova akcija na izgradnji dela Jadranske magistrale od Kolašina do Bijelog Polja, na kojoj učestvuje 168 brigada sa 18.719 brigadira. Radovi na deonici dužine 49 km su započeti 16. aprila, a završeni 27. novembra. Na ovoj akciji su učestvovala i 354 omladinca iz 28 zemalja sveta. Trebalo je iskopati 726.670 kubika kamena i

zemlje, ugraditi u nasipe 412.950 kubika materijala, izgraditi preko 212 objekata raspona do pet metara, jedan tunel dužine 80 metara, kao i 12 mostova od 8 do 90 metara dužine. U svih pet smena ove ORA održano je preko 3000 raznih kulturnih manifestacija i preko 800 nastupa brigadira po preduzećima, školama, okolnim selima i gradovima, kasarnama JNA. Održano je 4.964 sportskih susreta, a mnogobrojne amaterske kurseve pohađalo je 10.611 brigadira. Stručne kurseve, kao što su traktorski, zidarski, elektroinstalaterski ili automehaničarski uspešno je savladalo 1.914 brigadira.

Posle ove akcije nastaje drugo zatišje u omladinskom dobrovoljnom radu Jugoslavije. Može se reći da je Jadranska magistrala bila poslednja velika omladinska radna akcija tog vremena, na kojoj je okupljeno preko 6.000 omladinaca na jednom mestu. Te 1964. godine pokrenuta je i SORA u Slavonskom Brodu, koja je trajala dva meseca i okupila 800 omladinaca koji su ostvarili 150.000 radnih sati. Pored već tradicionalnih akcija na Savi i Adi Ciganliji postoji još i akcija u Bubanj Potoku, a na lokalnim radnim akcijama te godine je učestvovalo 77 brigada sa 6.406 brigadira. Na akcijama omladinskih aktiva učestvuje 1.210.000 mladih, koji na svojih 19.018 akcija ostvaruju 9.903.185 radnih sati. Sledeće 1965. godine organizovane su samo akcije republičkog ili lokalnog značaja. Na republičkim akcijama učestvuje 30 brigada sa 3.117 brigadira, a na lokalnim 31 brigada sa 5.522 brigadira. Na akcijama omladinskih aktiva širom zemlje učestvuje 1.224.834 omladinca koji ostvaruju 6.874.673 radna sati. Ovakva situacija se ponavlja i u sledećoj, 1966. godini, sa identičnim rezultatima na gradilištima. Od omladinskih naselja postoje samo još ona na Savi, Adi Ciganliji i Bubanj Potoku. Važno je napomenuti da je po prvi put 1967. godine pokrenuta jedna goranska radna akcija naseljskog tipa: „Zeleni pojas Đerdapa“. U sledeće tri godina ova akcija poprimila je specifičan oblik omladinskog preduzeća od posebnog društvenog značaja, i kao takva je na određeni način najavila reorganizaciju dobrovoljnog omladinskog rada u Jugoslaviji, na principima funkcionisanja nezavisnih privrednih subjekata na slobodnom tržištu rada. Tako je npr. na

Fenomen dobrovoljnog omladinskog rada – III dio

11

uređenju Kladova 500 brigadira je ostvarilo 140 miliona tadašnjih dinara. 1968 – ponovno oživljavanje Reafirmacija dobrovoljnog omladinskog rada je započeta 1968. godine ponovnim okupljanjem brigadira na Novom Beogradu. Ovde su na uređenju željezničke pruge, Parka prijateljstva i ostalih terena radila 5.300 brigadira svrstanih u 64 brigade. Ipak, broj saveznih radnih akcija još ostaje skroman, tako da 1968. godine egzistira tek nekoliko većih: ORA "Novi Beograd '68"; ORA "Sava '68"; ORA "Zeleni pojas Đerdapa"; ORA "Motovun '68" i nekoliko manjih. Istovremeno se na Đerdapu naselje seli na Fetislam, tursko utvrđenje iz 1542. godine, čime se po prvi put i zvanično uvodi arheologija u aktivnosti dobrovoljnog omladinskog rada.

Desetogodišnjicom održavanja akcije na Savi se ušlo u 1969. godinu. Na Đerdapu se okupilo 2.275 brigadira u 69 brigada. Sledeće 1970. godine organizovane su akcije: u Banja Luci na otklanjanju posledica zemljotresa, Sava, Novi Beograd, Đerdap, a s radom počinju akcije u Nišu i na Tjentištu: "ORA Sutjeska". U Banja Luci radi 1.516 braigadira u 33 brigade na rekonstrukciji škola, izgradnji komunalija, raščišćavanju ruševina, iskopu temelja... Na Đerdapu radi 1.600 brigadira u 41 brigade.

U 1971.godini, pored postojećih pokrenute su i dve nove akcije: na regulaciji reke Morave i izgradnji pruge Beograd-Bar, a pokrenuta je i omladinska radna akcija „Otok mladosti“ na otoku Obonjanu u blizini Šibenika. U početku su na Otoku mladosti ra-

dove izvodili izviđači – dobrovoljci. Od 1972. godine važnost i ugled akcije zadobija Republički nivo, a od 1977. godine preuzima status Savezne omladinske radne akcije.

Sledeće 1972. godine nastavljaju se radovi na istim akcijama bez organizovanja novih, ali je važno spomenuti da je te godine potpisan Društveni ugovor o izvođenju radova na objektima od šireg društvenog značaja, čime se ostvaruje stabilnost omladinskih radnih akcija i ostvaruju povoljni uslovi za dalji razvitak dobrovoljnog omladinskog rada. Već 1973. godine pokrenute su četiri nove akcije: Kumrovec, Kozjansko, Kopaonik i Jasenovac, a 1974. godine Kozara, Šabac i Bijeli Potok-Kamensko. Te 1974. godine organizovano je ukupno 12 saveznih radnih akcija. Na Savi učestvuje 3.000 brigadira u 43 brigade koje sa uspehom rade na kanalu Odra i nasipu kod sela Drenja ostvarivši 342.595 norma časova. Na Tjentištu rade 24 brigade na obnavljanju puta Tjentište-Dragoš sedlo, kao i na uređenju oko spomenika. U Nišu se radi na komunalnim objektima, a na Moravi se reguliše Sikirički potok. Pruga Beograd-Bar se gradi rukama 2.800 omladinaca.

Godine 1975. u našoj zemlji je bilo 14 omladinskih naselja, 400 brigada i 15.690 omladinaca. Imajući u vidu da radne akcije nisu fenomen koji treba da traje samo nekoliko meseci, već mnogo duže, sredinom sedamdesetih godina dolazi do ponovnog oživljavanja dobrovoljnog omladinskog rada, a time i do potrebe da se jasnije definišu društveni ciljevi radnih akcija. U 1976.godini su privedeni kraju radovi na pruzi Beograd-Bar. Omladinska radna naselja u Prijepolju, Ražani, Čajetini, Kolašinu, Ravnoj Rijeci i Jabuci su u

12

ovih pet godina postojanja okupila 234 brigade sa 12.145 brigadira, od kojih su njih 200 bili pioniri. Kada bi se sva zemlja, koju su brigadiri u tih pet godina preturili preko svojih ruku, natovarila u vagone, dobila bi se kompozicija duga oko 540 km.

1978 – ORA Šamac – Sarajevo Godina 1978. je protekla u znaku ORA „Šamac-Sarajevo“, po drugi put. Ova akcija je bila najmasovnija i najorganizovanija u poslednjih petnaest godina. Uz nezaboravni moto „MI GRADIMO PRUGU – PRUGA GRADI NAS“ i stihove pesme „Šamac-Sarajevo, to je naša meta, izgraditi prugu još ovoga leta“ više od 25.000 devojaka i mladića iz cele Jugoslavije i inostranstva neumorno su radili na izgradnji drugog koloseka. Radovi su uspešno završeni u vremenskom periodu od aprila do novembra iste godine.

Na osnovu vrlo masovnog učešća mladih na lokalnim omladinskim radnim akcijama izrasta sve veći interes omladine za učešće na akcijama saveznog značaja. Tako su u toku 1979. godine organizovane 32. omladinske radne akcije saveznog značaja sa ukupno 46.683 brigadira, a uz njih i 13 akcija republičkog i 3 akcije pokrajinskog značaja. ORA Sava je proslavila 25-godišnjicu postojanja, kao akcija sa najdužom tradicijom u SFRJ.

U 1980. godini organizovane su 34 Savezne omladinske radne akcije sa oko 43.000 brigadira, a istovremeno postoje i 23 akcije republičkog i pokrajinskog značaja. Samo na Đerdapu se te godine ugradilo 50.000 betonskih blokova od kojih je svaki bio tezak 50 kg. ORA Morava je uz proslavu desetogodišnjice postojanja privela kraju radove na ovoj nemirnoj reci, na kojima je u sklopu 320 brigada učestvovalo više od 16.000 brigadira. Ova godina je ostala upamćena kao prvo akcijaško leto „bez Tita sa nama, ali sa Titom u nama“. Sledeće 1981.godine postoji već 36 Saveznih omladinskih radnih akcija i 40 omladinskih radnih akcija na republičkom i pokrajinskom nivou. Učestvovalo je oko 60.000 brigadira. Te godine su akcijaši „iskopali“ oko 60 milijardi (starih) dinara.

Godine 1982. broj radnih akcija raste na 46 i broji preko 970 brigada, 50 omladinskih radnih naselja sa više od 50.000 mladih. Te godine je i svečano obeležena 40-godišnjica osnivanja prve radne brigade u Ključu. Organizovano je više novih akcija: Srbija: Auto-put, Partizanski put, Deliblatski Pesak, Beograd, Đerdap, Ibar, Kadinjača, Kragujevac, Smederevo, Niš, Pešter, Pirot, Podrinje-Kolubara, Vlasina, Vranje, Palić, Titova Mitrovica i Ibar-Lepenac. Hrvatska: Gospić, Knin, Plitvice, Kumrovec, Kutina, Osijek, Vukovar i Petrova Gora, Sava, Jasenovac, Čakovec, Sisak, i Nova Gradiška. BiH: Semberija, Sutjeska, Neretva, Sarajevo, Šipad i Zvornik. Makedonija: Katlanovo i Streževo. Crna Gora: Titograd. Slovenija: Istra, Kozjansko, Posočje, Slovenske Gorice i Suha Krajina.

Godina 1983. nastavlja trend prethodne sa 993 brigade i 46.160 mladih u 51 radnom naselju. Postojalo je već dvadeset akcija goranskog tipa, na

13

kojima su brigadiri ostvarili 6.984.246 norma časova i zaradili 1.146.254.670 tadašnjih dinara. Ovde treba istaći SORA Sarajevo, na kojoj su posebno intenzivno izvođeni radovi na pripremama za predstojeće zimske olimpijske igre (ZOI '84).

Od 1984., pa do 1989. i 1990. godine zabeleženo je postepeno smanjivanje ukupnog broja akcijaša u Jugoslaviji, jer se pojavljuju žestoki otpori privrede koja svoje radnike više ne pušta rado na radne akcije. Uz to se oseća i ogroman pritisak ekonomske krize koja posvuda ostavlja duboke tragove u svakodnevnom životu omladine u Jugoslaviji, kao i pooštravanje političke krize koja na kraju kulminira dešavanjima devedesetih.

Ipak, u ovom periodu je dobrovoljni omladinski rad izgubio mnogo manje članova nego što se to danas želi predstaviti, a pokrenuto je i nekoliko novih akcija, od kojih je najznačajnija bila u Medveđi 1987. godine, gde se uvodila struja u najzabačenija sela na Balkanu. Uz nju su se tih godina pojavila i nova omladinska naselja u mjestima Lukavac, Titov Drvar, Buje, Virovitica, Slavonska Požega, Bitola, Ajdovšćina, Negotin i drugim. Godine rata Sve do 1990. godine nije došlo do masovnog izumiranja omladinskih naselja u Jugoslaviji, što je na kraju bio očigledan dokaz njihove ekonomske opravdanosti i sposobnosti preživljavanja na slobodnom tržištu rada. Tek 1990. godine, po politi-

čkoj liniji organizovano, dolazi do gašenja akcija u Jugoslaviji, jer su brigade masovno ostajale kod kuće, saznavajući za to tek u maju ili junu te godine. Omladinska radna naselja su sledeće dve decenije večinom bila prepuštena opštoj pljački i rušenju, ponegde su za vreme ratnih dešavanja pretvarana u zatvore i koncetracione logore smrti, ponegde su u njih smeštene izbeglice kojih je na ovim prostorima bilo ogroman broj. Samo je nekoliko naselja do danas preživelo u skoro originalnom izgledu, kao što je naselje ORA Đerdap. Arhive skoro svih omladinskih radnih akcija su devedesetih spaljene ili uništene na drugi način. Dokumentacija, koja je danas dostupna, uglavnom potiče iz dobro očuvanih privatnih zbirki nekadašnjih akcijaša, čekajući neka bolja vremena.

Ono što je sa sigurnošću ostalo jesu nekoliko hiljada sudionika omladinskih radnih akcija širom nekadašnje SFRJ, koji se sa ponosom i setom prisećaju svojih mladalačkih dana i druzenja, koja i danas traju, preko granica nekih novih država. Ljubav prema zajedničkoj domovini ostala je duboko usađena u srcima tih „večito mladih“ brigadira, ljudi koji su svoju zemlju gradili, a ne rušili. Za sam kraj ovog izuzetno kratkog feljtona o omladinskom dobrovoljnom radu u SFRJ ostaju stihovi pesme, koju i danas često čujemo, a čije značenje prevazilazi sam brigadirski duh:

„Hej drugovi je l' vam žao, rastanak se primakao,

rastanak nam nije mio, drugarski je život bio!“

te slogan koji je sve učesnike obeležio za čitav život:

TITO – PARTIJA – OMLADINA – AKCIJA !!!

– KRAJ FELJTONA –

Odabrao i pripremio: Frederik Goda, zemunski akcijaš

IZVORI: grupa autora

„Omladinske radne akcije-mladost naše zemlje (1942-1982)“ objavljeno 1983. godine

Milomir Kragović i Branko Gavrić

„Srce ište gradilište“ objavljeno 1984. godine

14

JUGOSLAVENI U BANJA LUCI Udruženje „Naša Jugoslavija“ i Savez Jugoslavena su, nastavljajući sa radom na promovisanju ideje Jugoslavenstva i otvaranju javne diskusije o pripadnicima nacionalnosti Jugoslaven, krajem aprila 2012. godine boravili u Banja Luci.

Kako je još početkom godine bilo planirano, u zajedničkoj akciji sa domaćinima, članovima društva „Josip Broz Tito“ iz Banja Luke, 29. aprila je održan okrugli sto na temu „Jugoslavenstvo – priznavanje prava na nacionalnost“.

Radno predsjedništvo

Izvještaj sa skupa možete pronaći na stranicama našeg Uruženja (www.nasa-jugoslavija.org). Ovdje prikazujemo nekoliko impresija:

Okupljanje pred početak

Otvaranje okruglog stola

Opuštanje uz ručak

Ispred spomenika palim borcima

Na obali Vrbasa

Udruženje „Naša Jugoslavija“ i Savez Jugoslavena Vas pozivaju da iskoristite svoje pravo i

izjasnite se kao JUGOSLAVEN!!!

Stanovništvo Bosne i Hercegovine će NAPOKON dobiti mogućnost izjašnjavanja o pripadnosti na popisu, koji će biti održan u aprilu 2013. godine.

IZJASNI SE KAO JUGOSLAVEN – TO JE TVOJE PRAVO!!!