بخش دوم

کنترل باکتری ها

عوامل فیزیکی ضد میکروبی

عوامل فيزيكي ضد ميكروبي

درجه حرارت

درجه حرارتي كه يك . حرارت يكي از مهمترين عوامل موثر بر روي رشد ونمو باكتري است

كه باكتري قادر به انجام كليه اعمال باكتري را در بهترين شرايط رشد و نمو قرار مي دهد به طوري

در اين درجه حرارت ، آنزيم .ناميده مي شود( optimum)حياتي خود باشد، درجه حرارت اپتيموم

.هاي باكتري داراي بيشترين فعاليت هستند

هر نوع باكتري فقط در يك ميدان حرارتي معين رشد مي كند كه از ويژگي هاي گونه اي محسوب

اقل درجه حرارتي كه باكتري بتواند در آن درجه حرارت به اعمال حياتي خود ادامه دهد حد. مي شود

ولي اگر درجه حرارت كمتر شود عامل مزبور نيز متوقف گردد، درجه حرارت حداقل

(minimum )نام دارد.

ود درمقابل، حداكثر درجه حرارتي كه يك باكتري بتواند در آن درجه حرارت به اعمال حياتي خ

ادامه دهد ولي اگر درجه حرارت زيادتر شود اعمال مزبور متوقف گردد، درجه حرارت حداكثر

(maximum )درجه حرارت هاي اپتيمم ، مينيمم و ماكزيمم براي هر گروه از . ناميده مي شود

. باكتري ها اختصاصي است

: به سه دسته تقسيم مي كنندت دمايي باكتري ها را بر حسب تحملشان نسبت به دامنه اي از تغيرا

(11-1نمودار )

فصل

01

(:Mesophile)باكتري هاي مزوفيل -1

درجه سانتي گراد را تحمل 54تا 11اين دسته از باكتري ها مي توانند درجه حرارت هاي بين

باكتري هاي بيماري زا وغير . درجه سانتي گراد است 53تا 54اما درجه اپتيمم آنها بين .نمايند

.زاي ساكن در بدن انسان جزء اين دسته هستند بيماري

(:Thermophile)ا ترموفيل باكتري هاي گرما دوست ي -2

درجه سانتي گراد است و 01تا51درجه حرارت قابل تحمل براي اين دسته از باكتري ها بين

مثل باكتري هاي موجود در چشمه . درجه سانتي گراد است 31تا 54درجه حرارت اپتيمم آنها بين

.هاي آب گرم

(:Psychrophile)باكتري هاي سرما دوست يا كريوفيل -3

درجه سانتي گراد قرار 14تا -14درجه حرارتي كه اين باكتري ها قادر به تحمل آن هستند بين

.درجه ي سانتي گراد است 11تا 4درجه حرارت اپتيمم براي اين گروه .دارد

اختالف باكتري ها در تحمل درجات حرارتي مربوط به مقاومت آنزيم ها و پروتئين هاي باكتري

از حساسيت و تحمل پذيري باكتري ها به دماهاي باال و پايين در كنترل رشد .در برابرگرماست ها

.ميكروب ها استفاده مي شود

البته بايد توجه داشت كه تقسيم بندي فوق الذكر اسپور باكتري ها را در بر نمي گيرد، زيرا

111ساعت درجه حرارت 4مي توانند تا بعضي از اسپورها " مثال .اسپورها به دماهاي باال مقاومند

.درجه سانتي گراد را تحمل كنند

:كنترل استريليزاسيون ميکروب ها

:حرارت خشك

اين نوع حرارت با مكانيسم دهيدراتاسيون و اكسيداسيون مواد داخل سلولي، ميكروب ها را از بين

حرارت خشك ساده ترين روش استريل كردن مواد است مشروط بر اين كه اين مواد مقاوم به .مي برد

. گرما باشند

:حرارت خشك به دو طريق انجام مي شود

جريان هواي گرم -ب سوزانيدن -الف

از اين روش در بيمارستان ها براي نابود كردن باكتري هاي موجود در پنبه ، :سوزانيدن -الف

هاي ميكروب شناسي جهت استريل كردن آنس، لوپ باندها ، گازهاي زخم ها وهمچنين در آزمايشگاه

(11-1تصوير).استفاده مي شود... و

انجام مي ( تنور پاستور)با استفاده از دستگاه آون يا فور" اين كار معموال :جريان هواي گرم -ب

درجه ، وسايل شيشه اي و 111به كمك اين دستگاه و با استفاده از حرارت هاي خشك باالي . شود

.استريل مي كنند" فلزي آلوده به ميكروب را كامال

م خشك وشيشه ها را در آن قرار مي دهند ، درب آن را مي فور دستگاهي است كه اشيا و لواز

يا طي مدت يك ساعت 131طي مدت نيم ساعت در درجه حرارت .بندند و دستگاه را روشن مي كنند

حتي فرم)،كليه ميكروب ها 151ويا طي مدت سه ساعت در 141يا طي مدت دو ساعت 151در

(11-2تصوير).از بين مي روند( هاي اسپوردار

رت اخير براي استريل كردن مناسب تر است، زيرا مانع سوختن پنبه و كاغذي كه براي بستن حرا

ها به كار رفته است مي گردد و در لوله ها مواد ممانعت كننده از رشد درب ظروف و پوشانيدن آن

گفتني است كه حرارت خشك روش انتخابي استريل كردن پودر .به وجود نمي آيد( قطران)باكتري ها

.ها و روغن ها است

:حرارت مرطوب

چون استفاده از درجه حرارت هاي باال براي از بين بردن ميكروب ها هميشه ممكن نيست،

به اين جهت .بسياري از ظروف، البسه و محيط هاي كشت در اين درجات حرارت تخريب مي شوند

براي اينكه حرارت كمتر بتواند .شوددر چنين مواقعي از درجه حرارت هاي كمتر استفاده مي

در رطوبت ، ميكروارگانيسم " زيرا اوال، ميكروارگانيسم ها را نابود سازد بايد همراه با رطوبت باشد

در صورتي كه رطوبت بخار آب باشد، انرژي حرارتي را به تمام " ها سريع تر كشته مي شوند و ثانيا

.(درت نفوذ زيادي داردق) قسمت هاي ظرف استريل كننده منتشر مي كند

از اين روش مي توان براي از بين بردن ميكروب هاي بدون اسپور استفاده : جوشانيدن -الف

و يا ميكروب مولد ( عامل تب مالت) به عنوان مثال براي از بين بردن باكتري بروسال. نمود

(.باسيل كخ)سل

:نگهداري باكتري ها با روش خشك كردن در خٲل

ها را به سرعت ابتدا آن. حفظ و نگهداري نمود ،باكتري ها را مي توان با خشك كردنكشت

طي اين روش ابتدا .اين روش ليوفيليزاسيون ناميده مي شود.منجمد و آنگاه در خٲل خشك مي نمايند

يخ گاز )و يخ خشك ( گليسرول)سوسپانسيون باكتري را در آمپول كوچكي در مخلوطي از الكل

آب يخ تبخير مي شود و در اين حالت سر .جمد و تحت خٲل زياد هواي آن را خالي مي كنندمن( كربنيك

حتي گونه هاي اگر منجمد كردن وخشك كردن به سرعت انجام گيرد،.آمپول را جلوي شعله مي بندند

ها به حالت زنده نگهداري ها يا سال حساس را مي توان بدون تغيير مقاومت فيزيولوژيكي ماه

وزه از اين روش براي نگهداري ويروس ها ، سرم هاي ضد باكتري، واكسن ها ومواد ديگر امر.كرد

.استفاده مي شود

يكي از موثرترين روش هاي از بين بردن ميكروب ها استفاده از بخار آب :بخار آب تحت فشار -ب

است تا با اين درجه 121هدف اصلي از افزايش فشار، رساندن نقطه ي جوش آب به .تحت فشار است

درعمل از دستگاه . درجه جهت استريليزاسيون استفاده نمود 121روش بتوان از حرارت مرطوب

درجه به 121براي آن كه آب موجود دراين دستگاه در . اتوكالو براي اين منظور استفاده مي شود

در .چ مربع برسدپوند بر اين 14نقطه ي جوش برسد الزم است فشار داخل محفظه ي اتوكالو به حدود

باكتري هاي اسپور دار و بدون )دقيقه تمام ميكروارگانيسم ها 21تا 14چنين شرايطي طي مدت

كشته ( اسپور، قارچ ها ، تك ياخته ها و ويروس ها

(11-5تصوير).مي شوند

از اتوكالو براي استريل كردن وسايل

آزمايشگاهي ، وسايل جراحي ، محيط هاي

121برخي كه به حرارت به استثناي)كشت

.استفاده مي شود... ،البسه و ( حساسند

اين روش توسط تندال پيشنهاد شد و امروزه براي استريل كردن محيط هاي : تنداليزاسيون -ج

كشت حاوي بعضي مواد قندي و پروتئيني كه نسبت به حرارت باال حساس هستند استفاده مي

براي استريل " كه مثال درجه است ، به طوري 111در اين روش حداكثر حرارت مورد استفاده .شود

درجه در سه روز 111كردن محلول هاي قندي يا بعضي محلول هاي پروتئيني از سه بار حرارت

در طي اين حرارت دهي ، تمام . دقيقه تا نيم ساعت استفاده مي شود 11متوالي و هر روز به مدت

53)وند و سپس دما را كاهش مي دهند و به دماي معمولي باكتري هاي فرم رويشي از بين مي ر

در اين صورت اسپورهاي موجود در محيط قندي يا پروتئيني به جهت شك .مي رسانند( درجه

جوانه زده و چون در مجاورت ماده ي غذايي هستند به فرم رويشي تبديل مي ،حاصل از حرارت

اين .دقيقه تا نيم ساعت حرارت مي دهند 11 به مدت" ساعت بعد محيط مزبور را مجددا 25.شوند

.حرارت مي تواند اسپور هايي را كه جوانه زده اند نابود كند

حرارت روز دوم اگر حرارت روز اول بعضي از اسپور ها را دچار شك نكرده باشد،" ضمنا

ين گروه از حرارت دهي روز سوم كه به همين روش انجام مي گيرد ا .اين كار را خواهدكرد" مطمئنا

.اسپورهاي رويش يافته را نيز نابود خواهد كرد

همچنين محلول هاي آلبومين دار .درجه قابل هيدروليز هستند 31بعضي از محلول ها درحرارت

درجه را تحمل كنند، زيرا آلبومين در 45مثل سرم ، خون و برخي از واكسن ها نمي توانند حرارت

به اين دليل مي توان روش تندال را با كم كردن درجه حرارت و .داين درجه حرارت منعقد مي شو

روز متوالي هر روز 3براي استريل كردن مواد آلبوميني، در " مثال.تغيير داد ،طوالني كردن زمان

درجه حرارت مي دهند و در فواصل آن مواد مذكور را در 45به مدت يك ساعت مواد مزبور را در

دستگاه مورد استفاده جهت عمل تنداليزاسيون، بن ماري است . مي كننددرجه نگهداري 53حرارت

(11-5تصوير ).كه يك گرمابه ي داراي دماسنج است

پاستوريزاسيون

های غير زا و کاهش باکتری های بيماری از اين روش امروزه بيشتر برای از بين بردن باکتری

در اين . آب ميوه ها و مشروبات الکلی استفاده می شود بيماريزای شير و ساير فراورده های آن،

درجه قرار می دهند و سپس به سرعت سرد 111روش مايعات را فقط يکبار در حرارت پايين تر از

ها از بين می روند، بنابراين در عمل پاستوريزاسيون فقط اشکال فعال و رويشی باکتری. می کنند

.وديک روش استريليزاسيون محسوب نمی ش

از ها باقی می مانند و ويتامينی در عوض خواص و مزه شير حفظ می شود و قسمت عمده

شير پاستوريزه ديرتر از شير خام، . رسوب امالح قليای خاکی در شير جلوگيری به عمل می آيد

. می شودنجهت پاستوريزاسيون شير و مشتقات آن دو روش بيشتر استفاده . تخمير و ترش می شود

11درجه قرار می دهند و سپس يکباره تا 55دقيقه در حرارت 51يک روش شير را به مدت در

درجه قرار می دهند و 32ثانيه در حرارت 51در روش ديگر آن را به مدت .درجه سرد می کنند

ها در فرآيند پاستوريزاسيون، مکانيسم مرگ باکتری. درجه سرد می نمايند 11سپس بالفاصله تا

.شديد دمايی در فاصله زمانی کوتاه است تغييرات

سرما

پسودوموناس ها نظير نيسرياگونوره و بعضی از آن. ها در برابر سرما متفاوت است مقاومت باکتری

ها همچون استافيلوکوک ها، اما غالب آن. در حرارت صفر درجه فوراً از بين می روند،آئروژينوزا

. ها زنده می مانند مدت ،زير درجه حرارت می نيمم در درجات ،باسيل مولد سل و باسيل مولد تيفوئيد

زنده باقی می ( -242)و حتی اکسيژن مايع ( -105تا -151)ها در هوای مايع بسياری از باکتری

.مانند

های زير درجه حرارت بلکه درجه حرارتها را نمی کشد الزاماً ميکروب ،اصوالً دمای پايين

هايی که در دمای زير درجه در مورد باکتری. ها را متوقف می کند آن رشد و تکثير ،می نيمم

.مکانيسم مرگ هنوز بدرستی شناخته نشده است ،حرارت می نيمم از بين می روند

بوجود ی ها در نتيجه ها در اثر سرما، پاره شدن جدار آن يکی از مهمترين داليل مرگ باکتری

ها در حالتی بروز اين نوع کريستال. ها است آمدن تبلورات کريستال های نوک تيز يخ در داخل آن

ها را يک مرتبه سرد که باکتری در صورتی. ها را به آرامی سرد کنند رخ می دهد که باکتری

مان حال باقی ها به ه يکنواخت بلور مانندی تبديل می شود که مدت ی نمايند، سيتوپالسمشان به ماده

سيتوپالسمشان به حالت ابتدايی بر ،ها مجدداً در شرايط مساعد قرار گيرند حال اگر باکتری. می ماند

.خواهد گشت و شروع به رشد و تکثير می کنند

پرتوها

آنگستروم 0111تا 5111در نور خورشيد عالوه بر پرتوهای طيف مرئی که طول موجشان بين

پرتوهای با طول موج کمتر از نور مرئی شامل . نامرئی بسيار وجود دارد متغير است، پرتوهای

می ( ايکس، آلفا، گاما و پرتوهای کيهانی)و پرتوهای يونيزان ( ماوراء بنفش)پرتوهای غيريونيزان

پرتوهای با طول موج بيشتر از نور مرئی شامل پرتوهای مادون قرمز و پرتوهای راديويی می . باشد

.باشد

به اين جهت . ها نسبت معکوس دارد رت نفوذ پرتوهای نورانی در سلول با طول موج آنقد

اين . )آنگستروم قدرت ميکروب کشی ناچيزی دارند 5011پرتوهای دارای طول موج باالتر از

.(پرتوها شامل بخشی از امواج مادون قرمز و امواج راديويی می باشد

:پرتوهای ماوراء بنفش

ها اثر روی ميکروارگانيسم ،آنگستروم 5111تا 2111وراء بنفش در طول موج پرتوهای ما

برای استريل کردن . ها اثر کند اين پرتوها بايد مستقيماً و بدون واسطه روی باکتری. دنکشنده دار

های آشاميدنی و مواد غذايی از آن استفاده ها و گاهی برای آب های جراحی، آزمايشگاه هوای اتاق

.می شود

پرتو . در برابر اين پرتو حساس هستند ،ها ها، کپک ها و ويروس ها، اسپور باکتری باکتری

اين پرتو . ميکروارگانيسم جذب می شود ی ماورا بنفش توسط اسيدهای نوکلئيک موجود در هسته

تشکيل ، DNAهای تيمين مجاور در روی يک رشته موجب می شود پيوند کوواالن بين مولکول

را بحدی تغيير شکل می DNAاين پيوند کوواالن رشته . تيمين بوجود آيد -ديمرهای تيمين گردد و

.دهد که خاصيت پيوندسازی هيدروژنی بازهای پورين و پيريميدين مجاور ديمرها دگرگون می شود

اين مکانيسم، بازهای پورين و پيريميدين نادرستی درون آن رشته وارد می گردد که ی در نتيجه

اين عمل، توليد جهش ژنتيکی در ارگانيسم ی نتيجه. تغيير يافته تشکيل می شودی در امتداد رشته

.ها مرگ آور می باشد و سلول به زودی می ميرد می باشد که عمدتاً اين جهش

:پرتوهای يونيزان

. يونيزه می کنندها را آن ،ها پرتوهای يونيزان شامل پرتوهايی هستند که در برخورد با مولکول

در . ها می باشد علت مرگ ميکروارگانيسم ،ها های فعال و راديکالی در طی اين نوع تابش توليد يون

اين پرتوها دارای . ميان پرتوهای يونيزان، پرتو ايکس و گاما برای استريليزاسيون بکار می روند

به اين جهت کارايی آن. تندهس( پرتوهای غير يونيزان)طول موج کمتری از پرتوهای ماوراء بنفش

ها دشوار است و نياز به تجهيزات پيچيده و گران قيمت دارد و کاربرد آن ،ها بيشتر است اما در عمل

.برای انسان نيز خالی از خطر نمی باشد

تنها ،ها برای استريليزاسيون پرتوهای گاما از پرتوهای ايکس قابل نفوذترند و زمان مورد نياز آن

برای استريليزاسيون وسايل و بسته های ( بويژه گاما)در صنعت از پرتوهای يون ساز .نيه استچند ثا

و بطور کلی برای ( همچون گوشت، چای و توت فرنگی)، برخی مواد غذايی ها پالستيکی، سرنگ

فع ن. ها استريل کرد می توان با ساير روشنها را استريل کردن مواد و اشيايی استفاده می شود که آن

و کنسرو شده در اين است که بدون باال رفتن سترون کردن مواد غذايی بسته بندی اين روش در

.می توان اغذيه را حفاظت و نگهداری کرد ،درجه حرارت و تغيير ماهيت فرآورده

نقاط سلول آشکار می سازند و برخالف ی پرتوهای يون ساز اثرات خود را با بمباران کردن همه

نقشی ( DNAمثل )های ساختمانی خاص ها توسط مولکول جذب انتخابی آن ،نفشب ماوراءپرتوهای

و +Hهای آزاد يکی از اثرات عمده پرتوهای يون ساز تشکيل راديکال. دها ندار در مرگ زايی آن

OH- است.

های راديکال. ها را توليد می کنند های پرانرژی وقتی از آب عبور می کنند، اين راديکال فوتون

آزاد سرانجام موجب تشکيل پراکسيدها می شوند که عوامل اکسيد کننده قوی هستند و در ضمن اثر

راديکال هيدروکسيل که اکسيد . راديکال هيدروژن قدرت احياء کنندگی شديدی دارد. مرگ زا دارند

است و از اين شديداً واکنش پذير، DNAها مخصوصاً با ماکرومولکول ،است یپر قدرتی کننده

.می شود DNAراه سبب شکستگی زنجيرهای

فشار اسمزی

(11-4تصوير).نيمه تراوا ی های حالل از خالل پرده اسمز عبارت است از انتشار مولکول

.فشار اسمزی يک محلول مستقيماً به تراکم مواد حل شده در آن بستگی دارد

.دو محلول با فشار اسمزی يکسان را اصطالحاً ايزوتونيک می نامند

که دو محلول با فشار اسمزی نابرابر مقايسه می شود، محلول واجد فشار اسمزی باال را هنگامی

(11-5تصوير).هيپرتونيک و ديگری را هيپوتونيک می نامند

قرار گيرد، پالسموليز حاصل می شود هنگامی که يک سلول سالم در محلول با فشار اسمزی باال

يعني آب از سيتوپالسم به محيط خارج سلول عبور می کند و پروتوپالسم در داخل سلول بصورت

در اين حالت فعاليت متابوليکی متوقف می ماند و سلول به حالت . توده کوچکی چروکيده می شود

به شرايط اسمزی طبيعی انتقال داده هايی اگر به سرعت چنين سلول. خفته در می آيد يا می ميرد

(11-5تصوير ).شوند سالم می مانند

در . تورژسانس حاصل مي شود اگر يك سلول سالم در محلول با فشار اسمزي پايين قرار بگيرد،

اگر اين سلول داراي .سلول متورم مي شود اين حالت آب از خارج سلول وارد سيتوپالسم شده و

سلول آن قدر متورم شده كه نهايتا مي تركد ولي در سلول هايي كه داراي ديواره ي سلولي نباشد

(11-5تصوير).ديواره هستند، ديواره از پارگي سلول جلوگيري مي كند

به عبارت ديگر . فشار اسمزی پروتوپالسم باکتری سالم بيش از فشار اسمزی محيط کشت است

اسيدهای آمينه و ساير ترکيبات آلی و کانی در مقايسه با محيط سلول باکتری تراکم بيشتری از امالح،

از خالل غشاء سيتوپالسمی ( بنا به خاصيت اسمز)اين فشار اسمزی باال موجب نفوذ آب . کشت دارد

ها معموالً و باعث مي شود كه تحت شرايط معمول کشت، سلول نيمه تراوا به درون سلول می شود

ها ها از پاره شدن غشاء سلولی باکتری اين حالت ديواره سلولی باکتریدر . حالت آماس داشته باشند

. جلوگيری می کند

به . های بدون ديواره، تحت اين شرايط غشاء سيتوپالسمی پاره و سلول ليز می شود در باکتری

.های بدون ديواره را در شرايط ايزوتونيک نگهداری می کنند اين جهت باکتری

های گرم مثبت به مراتب دشوارتر از باکتری های گرم منفی است، زيرا دن باکتریپالسموليز کر

های شکل سلول. های گرم مثبت چند برابر باکتری های گرم منفی است فشار اسمزی در باکتری

پرورش يافته در محيط واجد فشار اسمزی نسبتاً باال، تغيير يافته و بصورت دراز، رشته ای و متورم

.و سلول ها بطور نامنظم رنگ می گيرنددر می آيد

پيدا ميکروب هايی را که به فشار اسمزی باال سازش (:Osmophile)های اسموفيل يکروبم

.اسموفيل می نامند کرده باشند،

های فاقد ميکروب هايی را که قادر به رشد در محلول (:Halophile)های هالوفيل ميکروب

.می نامندهالوفيل ،نمک نمی باشند

(صاف کردن)فيلتر کردن

از ( ها به استثناء ويروس)ها فيلتر کردن يک روش فيزيکی است که جهت حذف ميکروارگانيسم

اين روش حذف . ها و گازهايی بکار می رود که دارای مواد حساس در برابر حرارت هستند محلول

ها متمايز است که تنها می تواند برای مايعات روان و گازها از آن جهت از ساير روش ،ميکروب ها

ها را نابود اما ميکروارگانيسم ميان برمی دارد، به عالوه فقط آلودگی ميکروبی را از کار رود،به

بنابراين فيلتر کردن يک روش واقعی .نمی کند ضمن آنکه ويروس ها از صافی قابل عبور اند

.استريليزاسيون نيست

هايی در اين روش از صافی. ها، الک شدن مايع است ايعترين روش صاف کردن محلولش

ميکرون 54/1بنابراين ذرات بزرگتر از . ميکرون است 54/1ها استفاده می شود که قطر منافذ آن

.را از خود عبور نمی دهد

که های غشايی است از نوع صافی ،های مورد مصرف در ميکروب شناسی بهترين صافی

برای . ها يکبار مصرف مي باشد اين نوع صافی. می باشد( غالباً سلولز)متشکل از مواد پليمری

24/1ها هايی استفاده شود که قطر منافذ آن الزم است ازصافی ،حذف مايکوپالسماها از يک مايع

.کنندهای تزريقی را با فيلتراسيون استريل می الکل و همچنين اکثر محلول. ميکرون باشد

عوامل شیمیایی ضد میکروبی

:تعاريف

(:Sterile)استريل

برای استريل کردن . محيطی که فاقد هر نوع موجود زنده باشد، استريل يا سترون ناميده می شود

از آنجا که معيار مرگ ميکروارگانيسم ها، . می توان از روش های فزيکی يا شيميايی استفاده نمود

دست عدم توانايی در توليد مثل است ، محيط استريل ممکن است که حاوی سلول های ميکروبی

.نخورده و در حال متابوليسم باشد

:سترون کردن و ضدعفونی کردن

جهت کنترل ( disinfection)و ضدعفونی کردن ( Sterilization)روش های سترون کردن

. تفاوت های مهمی بين اين دو روش وجود دارد. ميکروب ها و جلوگيری از عفونت بکار می رود

سترون کردن داللت بر . به اندازه ی سترون کردن مطلق نيستاول اينکه اصطالح ضدعفونی کردن

کشتن يا از بين بردن تمام ميکروارگانيسم های زنده می کند، در صورتی که ضدعفونی کردن شامل

.از بين بردن باکتری های بيماری زا است که می تواند به سترون کردن منجر شود و يا نشود

وسيله ی روش های فيزيکی مانند حرارت، فيلتر کردن و دوم اينکه سترون کردن بيشتر ب

پرتوتابی انجام می شود ولی ضدعفونی کردن معموالً با استفاده از ميکروب کش های مايع يا گازی

.است

فصل

00

:و آنتی سيتيک ديز اينفکتنتعوامل

ا را برای به عوامل شيميايی يا فيزيکی که به قدری برای سلول ها سمی است که نمی توان آن ه

ضدعفونی کردن نسوج بکار برد و فقط برای نابودی ميکروارگانيسم های بيماری زا در خارج از

.گفته مي شوند (dicinfectant)عوامل ديز اينفکتنت بدن موجودات زنده به كار مي روند،

.های بهداشتی مورد استفاده قرار می گيرند بنابراين اکثراً اين عوامل برای هدف

زا در بافت های بيماری عوامل شيميايی که حداقل به منظور پيشگيری از تکثير ميکروارگانيسم

طريق موضعی مصرف می ه ب( ها، و حفرات طبيعی و پاتولوژيک بدن بويژه سطح پوست، زخم)ها

ها آنتی سپتيک ها اثرات سمی قابل توجهی برای سلول .نام دارند( Antiseptic)شوند، آنتی سپتيک

. و نسوج دارند

ها اثر می بر باکتری برحسب غلظت و زمان اثر به دو نحوها نتينفکتزايآنتی سپتيک ها و د

:کنند

(:Bacteriostatic)اثر باکتريوستاتيک ( 1

ها جلوگيری ميکروبی از تکثير باکتری ضدی اين اصطالح در موردی بکار می رود که ماده

.امل ضد ميکروبی، باکتری ها بتوانند تکثير خود را باز يابندنمايد، اما پس از حذف ع

(:Bacteriocide)اثر باکتريوسيد ( 2

ها را دارا ضد ميکروبی خاصيت کشتن باکتریی اين اصطالح هنگامی بکار می رود که ماده

ميکروبی را يعنی حتی اگر اثر عامل ضد . عمل باکتريوسيد بطور برگشت ناپذير انجام می شود.باشد

.ها ديگر نمی توانند قابليت تکثير خود را بازيابند باکتری، حذف نماييم

زا در نسوج زنده را های بيماری وجود باکتری (:Aseptic)و آسپتيک ( Septic)سپتيک

.يزا را آسپتيک گويند های بيمار سپتيک و فقدان باکتری

مكانيسم اثر مواد شيميايي ضد ميكروبي

(:Protein Denaturation)تغيير ماهيت پروتئين ها ( الف

دارای شکل پيچيده و سه بعدی ( ها و پروتئين های غير آنزيمی آنزيمی شامل همه )ها پروتئين

هستند که توسط پيوندهای دی سولفيد کوواالن داخل مولکولی و تعدادی پيوند غيرکوواالن از قبيل

. نی مشخص می شودپيوندهای يونی، هيدروفوب و هيدروژ

اين شکل، ساختمان سوم پروتئين ناميده می

تعدادی از عوامل شيميايی (11-1تصوير).شود

به سرعت باعث از بين رفتن اين شکل خاص

می شوند و به اين ترتيب پروتئين عملکرد خود

به هم خوردن ساختمان . را از دست می دهد

می ها را تغيير ماهيت پروتئين سوم پروتئين

.نامند

:پاره شدن غشاء و ليز ديواره سلولی( ب

هايی است که در همچنين جايگاه آنزيم. غشاء سلولی به صورت يک سد انتخابی عمل می کند

،مواد شيميايی که در سطح سلول تجمع می يابند. سلولی نقش دارند ی روند بيوسنتز ديواره

مشخصات شيميايی و فيزيکی غشاء را تغيير می دهند و مانع عملکرد طبيعی آن می شوند و در

در برابر ليز سلول را ديواره ی سلولی به صورت کمربندی.به همراه می آورند نتيجه مرگ سلول را

يا ( مانند ليزوزيم)بنابراين عواملی که ديواره سلولی را از بين می برند . اسمزی محافظت می کند

.باعث ليز و مرگ سلول می شوند( مانند پنی سيلين)مانع سنتز طبيعی آن شوند

:های سولفيدريل آزاد حذف گروه( ج

های آنزيمی حاوی سيستئين دارای زنجيره جانبی هستند که به گروه سولفيدريل منتهی می پروتئين

های سولفيدريل دارای گروه ،و دی هيدروليپوآت Aها از قبيل کوآنزيم کوآنزيم ،عالوه بر اين. شوند

ها تنها در صورتی می توانند عمل خود را انجام دهند که گروه ها و کوآنزيم اين آنزيم. آزاد هستند

.های سولفيدريل بصورت آزاد و احياء شده باقی بمانند

و تشکيل پيوندهای دی های سولفيدريل مجاور بنابراين عوامل اکسيد کننده از طريق پيوند گروه

:باعث اختالل در متابوليسم می شوند ،سولفيد

R-SH + HS-R R-S-S-R + H2

های سولفيدريل بسياری از فلزات از قبيل يون جيوه نيز به طريق مشابهی در اثر ترکيب با گروه

:باعث اختالل در متابوليسم ميشوند

R-SH + Hgcl2 R-S ----Hg + 2Hcl

ها های مهم عوامل شيميايي ضد ميكروبي هالوژن گروه

فلور

ها در خمير دندان( NaF)برای پيشگيری از پوسيدگی دندان و معموالً بصورت فلورايد سديم

ميزان پوسيدگی ،فلورايد سديم در آب آشاميدنی ppm2-1ثابت شده است که وجود . بکار می رود

.دندان اطفال را بطور قابل توجهی کاهش می دهد

کلر

گاز کلر بسيار . ترين مواد ضدعفونی کننده به شمار می آيد کلر و مشتقات آن از پرمصرف

کلر گازی را برای ضدعفونی آب آشاميدنی . باکتری کش است ولی غلظت باالی آن سمی مي باشد

ميليون قسمت 11قسمت کلر در 2ها در غلظت اکثر باکتري . برندشهرها و آب استخرها بکار می

در عرض چند ثانيه کشته می شوند ولی چون مواد آلی موجود در آب هم ، ( ppm 0/2غلظت )آب

.مقداری کلر جذب می کنند، بنابراين بايد بيشتر از مقدار ذکر شده بکار رود

درصد برای ضدعفونی مدفوع و 4تا 1با رقت [ Ca(OC12)]از هيپوکلريت کلسيم :ها هيپوکلريت

تا 4های با غلظت[ NaOCl( ]آب ژاول)از هيپوکلريت سديم . البسه آلوده به مدفوع استفاده می شود

ظروف آشپزخانه کردن سفيد کردن ملحفه و ضدعفونی درصد برای ضدعفونی اماکن والبسه، 12

.استفاده می شود

های گروه آمين يک يا چند اتم از عنصر ای هيدروژناگر در ترکيبی به ج :کلرآمين ها

.کلرقراربگيرد، ترکيب استخالف شده را کلرآمين می خوانند

به عبارت . ها است ها بر ديگر ترکيبات کلر، ثبات و پايداری آن يکی از برتری های کلرآمين

ترتيب اثر ضدعفونی کننده آنديگر کلرآمين ها در طی مدت زمان زيادی کلر آزاد می کنند و به اين

.پيدا می کند ها نيز به همين نحو ادامه

يد

يدور سديم و پتاسيم به آسانی ،های آلی يد خيلی کم در آب حل می شود ولی در الکل و محلول

برای ضدعفونی ( محلول الکلی يد در يدورسديم)بطور موسوم يد بصورت تنتوريد . قابل انحالل است

هرچند تنتوريد باعث تحريک پوست می شود ولی . های سطحی استفاده می شود کردن پوست و زخم

ونی کردن پوست قبل از برای ضدعف ،چون مطمئن ترين وسيله برای ضدعفونی کردن پوست است

البته بايد توجه داشت كه محلول غليظ يد يا يد . تزريقات داخل وريدی يا خونگيری کامالً متداول است

.آزاد سمی است و پوست را می سوزاند

ترکيبات آلی يد

برخی . اثر ترکيات آلی يد و کلر تقريباً يکسان است با اين تفاوت که فراريت يد کمتر از کلراست

های آنيونی و کاتيونی می توانند يد را حل کنند و به عنوان پايگاه و ناقل يد ناز مواد نظير دترژ

.اثر يد را تقويت و دوره اثر آن را طوالنی تر می کنند ،اين مواد در عين حال. بکار روند

و الکلی يد های آبکی يدوفور ناميده می شوند و فاقد اثرات مضر محلول اين ترکيبات آلی يد ،

. مخاط را تحريک نمی کنند دار نمی کنند، بی بو هستند و سميت شان کم است، پوست را لکه . هستند

.اثر طوالنی تری دارند ی ها يد به آهستگی آزاد می شود و به اين جهت دوره در محلولهای آن

.از نمونه اين ترکيبات هستند( Wescodine)وسکودين و ( Betadine)بتادين

فلزات سنگين

جيوه

. ها پس از چهار روز هم قابل برگشت است زيرا اثر آنبات جيوه اثر باکتريوستاتک دارند، ترکي

ها و مانع فعاليت آن های باکتريايی ترکيب سولفيدريل آنزيم ی ست که اين امالح با ريشها علت آن

مقدار نسبتاً زيادی سيستئين ولی اين ترکيبات چندان استوار نيستند به طوری که اگر. دنمی شو

های ظاهراً کشته شده قرار را در مجاورت اين باکتری( سيستئين دارای ريشه سولفيدريل است)

ها جدا شده و با مواد مزبور ترکيب می شوند و در نتيجه باکترها مجدداً دهند، امالح جيوه از باکتری

زيادی مواد پروتئينی وجود دارد که ريشه به همين دليل چون در چرک مقدار .قابل زيست می گردند

.اثر نمک جيوه در چرک کمتر است ،سولفيدريل دارند ی

ها کمتر مصرف می شوند ها و مسموميت ترکيبات معدنی جيوه امروزه بعلت ايجاد تحريک بافت

درآب درصد جيوه 4تا 2محلول )جای اين ترکيبات از مشتقات آلی جيوه همچون مرکورکروم ه اما ب

.مرتيوالت و متافن استفاده می شود ،(يا الکل

نقره

اين ماده را بصورت . را نام برد( نيترات دارژان)از ترکيبات معدنی نقره می توان نيترات نقره

از .برای پيشگيری از کونژکتيويت گونوکوک نوزادی بکار می برند% 1محلول آبکی با رقت

% 21تا % 4يت ميکروب کشی دارد و بصورت محلول آبکی ترکيبات آلی نقره ، آرژيرول خاص

.مصرف می شود

مس

. مس بصورت سولفات مس در بعضی پمادها مصرف می شود و دارای اثر ضد قارچی است

.حذف گروه سولفيدريل پروتئين های سلولی است ،مکانيسم اثر مس مانند ترکيبات نقره

(Detergents )پاک کننده ها

ها موادی هستند که می توانند در سطوح حد فاصل بين غشاء ليپيدی سلول ندترژپاك كننده ها يا

ی در نتيجه .ها تجمع يابند و به اين نحو کشش سطحی را کم کنند ها و محيط آبی اطراف آن باکتری

ا را ه ها و نيز چربی قدرت مرطوب کنندگی آب باال رفته و در نتيجه ميکروارگانيسم ،اين عمل

(11-2تصوير).ونه مي كننديسامول

. ترکيبات پاک کننده حاوی يک گروه محلول در چربی و يک گروه محلول در آب هستند

. کامال محلول در چربی هستند ،بلند ی های با زنجيره هيدروکربن

:ها جهت کنترل ميکروبی در سطوح مختلف بکار می روند ندو گروه کلی از دترژ

تركيبات آنيوني( 1

تركيبات كاتوني( 2

مواد پاک کننده آنيونی

.قسمت محلول در چربي دارای بار منفی است در اين نوع پاک کننده ها

، امالح (امالح سديم اسيدهای کربوکسيليک با زنجيره بلند)ها صابون: اين ترکيبات عبارتند از

و محصوالت صناعی ( چربی، ساختمان استروئيدی دارد ها بخش محلول در که در آن)صفراوی

با اين تفاوت که در آن ها به جای گروه کربوکسيل يک گروه اسيد سولفونيک قرار )ها مشابه صابون

.به پاک کننده های سنتتيک، سورفاکتانت گفته می شود (.گرفته است

مواد پاک کننده کاتيونی

مهمترين . محلول در چربی ملکول دارای بار مثبت است در اين گروه از پاک کننده ها، قسمت

.نوع اين پاک کننده ها ترکيبات آمونيوم چهار ظرفيتی است

ترکيب شده +( 4دارای ظرفيت) در اين نوع ترکيبات قسمت محلول در چربی با يک اتم نيتروژن

.و بار مثبت به خود گرفته است

. لکونيوم استيتاولون، زفيران، بيوسيدان و بنزا ،ظرفيتیترکيبات آمونيوم چهار ی نمونه

.ترکيبات آمونيوم چهار ظرفيتی عالوه بر خاصيت پاک کنندگی، آنتی سپتيک نيز می باشند

. های باال باکتريوسيد هستند باکتريوستاتيک و در غلظت ،های پايين اين تركيبات درغلظت

راحتی قابل حل اند، معموال پايدارند، فاقد بوی مشخص ه کنند، باين ترکيبات پوست را تحريک نمی

فقط سميت قابل . و ناراحت کننده هستند، فاسد نمی شوند، لکه ای بجا نمی گذارند و خيلی گران نيستند

ترکيبات آلی، مصرفشان را در طب داخلی محدود می ی مالحظه اين مواد و کم شدن اثرشان بوسيله

های موضعی مصرف زيادی دارند و بعنوان ضدعفونی کننده پوست و زخماما در درمان .سازد

.پوستی و سطحی و نيز بعنوان ضدعفونی کننده در دندانپزشکی و چشم پزشکی مصرف می شوند

های های گرم مثبت بسيار بيشتر از باکتری اثر ترکيبات آمونيوم چهار ظرفيتی بر روی باکتری

.گرم منفی است

فنل ها

( فنلی ی داشتن حلقه) ها ها بيشتر مربوط به ساختمان شيميايی آن درت ضدعفونی کنندگی فنلق

اين ترکيبات از طريق تغيير ساختمان و ماهيت پروتئين ها به سلول ها آسيب می . است

برای ضدعفونی کردن کف اتاق( که بسيار سوزاننده است)درصد فنل در آب 2تا 1محلول .دنرسان

.ای بيمارستان ها بسيار موثر و مفيد استه ها و سالن

اين مواد برای ضدعفونی کردن . ديگر ترکيبات فنلی هستند و از فنل موثرترند ها نيز از کرزول

.ها سمی هستند وسايل آلوده به مدفوع به کار می روند، اما بايد توجه داشت که کروزل

.ها هستند کروزلها و ليزول و دتول نمونه ای از مشتقات فنل

.ليزول برای ضدعفونی کردن پيپت و ظروف شيشه ای و امثال آن در آزمايشگاه بکار می رود

الکل ها

می ( يک گروه الکيل است Rکه در آن ) R-CH2OHالکل ها ترکيباتی با ساختمان شيميايی

بطور ( 2CHOH[CH3] )و ايزوپروفيل الکل( CH3CH2OH)دو ترکيب اتيل الکل . باشند

.معمول مورد استفاده قرار می گيرند

،%(31های آبی محلول) هايی که بطور معمول مورد استفاده قرار می گيرند ها با غلظت الکل

از آنجا که اثر باکتريوسيدی الکل. ندنماهيت پروتئين عمل می کی بصورت عوامل تغيير دهنده

بنابراين می بايست برای ضدعفونی کردن دست خشک از ، بيشتر از الکل خالص است،%31های

.استفاده شود% 54و برای ضدعفونی کردن دست مرطوب از الکل % 31الکل

بايستی به نسبت يک درصد اسيد ،ها نيز بشوند ها قادر به کشتن اسپورباکتری برای آنکه الکل

از . روز اسپورها نابود می شوند 2تا 1در اين صورت طی مدت .ها افزود معدنی يا قليا به آن

ل دارای اثر وايزوپروپان. ل از همه بهتر و متداول تر استواتانول و ايزوپروپان ،ها ميان الکل

. بهتری است ،ارزانتر است و فرار نيست

الکل اخيرالذکر برای ضدعفونی کردن پوست، حرارت سنج، سرنگ دندانپزشکی، لوازم

.البته از اتانول سمی تر استتر است، لکل اتيليک مناسبها از ا جراحی و نظاير آن

الکل برای ضدعفونی کردن پوست قبل از تزربق زير جلدی يا وريدی ،گفته شد با وجود آن چه

ها فقط بعالوه الکل. استفاده شود( نظير تنتوريد)دار هرگز کامل نيست و بايد از ترکيبات الکلی يد

.ی استريل کردن وسايل پزشکی مناسب نيستندضدعفونی کننده هستند و برا

اوال قدرت باکتری کشی آن از اتانول کمتر است و . متانول بعنوان ضدعفونی کننده مناسب نيست

.ثالثا سمی است و حتی بخارآن هم ممکن است موجب پيدايش ضايعات دائمی در چشم شود

(:H2o2)آب اکسيژنه يا پراکسيد اکسيژن

در مجاورت آنزيم . ی باشديک اکسيد کنند قوی است و به اين جهت باکتريسيد مآب اکسيژنه

به همين جهت وقتی ن تبديل می شود و از اثر می افتد،های بافت بدن به آب و اکسيژ سلول کاتاالز

دار های هاگ آب اکسيژنه روی باکتری. آب اکسيژنه روی زخم ريخته می شود کف بوجود می آيد

های بی هوازی از رشد باکتری ،ها خصوصا آب اکسيژنه در جراحات و زخم .نيز موثر است

.جلوگيری می کند

:آلدئيدها

های هيدروژن ناپايدار ترکيبات شيميايی جای اتمه های الکيل ب اين مواد با جايگزين کردن گروه

.ها را آلکيله می کنند و باعث مرگ سلول می شوند سلول، ميکروارگانيسم

:لوتاريکدئيد گآل( الف

آلدئيد گلوتاريک فعاليت ضد ميکروبی گسترده ای را از خود نشان می دهد بر روی % 2محلول

.ها موثر است و همچنين بر روی ويروس( ها حتی اسپور آن)ها، ها و قارچ باکتری

وسايل از اين محلول برای سترون سازی ابزارهای اورولوژی، ابزارهای واجد عدسی و ساير

.به هر حال برای استريليزاسيون زمان زيادی الزم است. پزشکی استفاده می شود

(:فرمالدئيد) فرميک آلدئيد( ب

در .فرميک حالت گازی دارد و فقط در غلظت زياد و حرارت باال پايدار می ماندآلدئيد

کليه % 2تا 1اشباع برسد بخار فرمالدئيد با غلظت % 34که ميزان رطوبت هوا به صورتی

ولی اشکال کار در اين است که با اين غلظت دستگاه . ها را می کشد ها و اسپورهای آن باکتری

اين روش را معموال برای استريل کردن سوند، دستکش و امثال آن بکار . تنفس تحريک می شود

.آلدئيد فرميک به نام فرمالين ناميده می شود% 51تا 53محلول . می برند

ها، در باکتری شناسی جهت کشتن باکتری لين خاصيت ميکروب کشی شديدی دارد وفرما

خصوصيات نامطلوب آلدئيد . بکار می رود( آناتوکسين) اسپورها و تبديل توکسين به توکسوئيد

.تحريک پوست، بخار زيان آور و بوی تند آن :فرميک عبارتند از

:سترون کننده های شيميايي گازی

ها را با حرارت زياد و با مواد شيميايی محلول استريل نمود و يا که نمی توان آنبرای موادی

سترون کننده های شيميايی گازی کاربردی ها را تخريب می کند، حرارت مرطوب اتوکالو آن

.مناسب دارد

پس از . از استريليزه کننده های مذکور در محيط های بسته و در حرارت اتاق استفاده می شود

از گازها می توان برای . انجام کار می توان گاز موجود در محيط را به آسانی برطرف نمود

استريل کردن اقالم پالستيکی حساس به حرارت نظير سرنگ، ظروف پالستيکی کشت، البسه و نيز

.های بسته استفاده نمود جهت استريل کردن محيط

.سيد اتيلن و بتا پروپيوالکتون نام برداز انواع سترون کننده های گازی می توان از اک

:اکسيد اتيلن

اکسيد اتيلن ترکيب . امروزه بيش از هر گاز ضدعفونی کننده ای، از اکسيد اتيلن استفاده می شود

درجه سانتی گراد به 0/11می باشد که در حرارت H2C-CH2ساده ای به فرمول " آلی نسبتا

بخار اکسيد اتيلن در . به سرعت بخار می شود 0/11باالی حالت مايع در می آيد ولی در حرارت

با مخلوط کردن اکسيد اتيلن با دی اکسيد کربن بر اين خاصيت . هوا به شدت قابل اشتعال است

حتی اسپور باکتری در مقابل . اکسيد اتيلن سترون کننده پر قدرتی است. نامطلوب غلبه کرده اند

.يزی از خود نشان می دهد و می ميردعمل کشنده گی اين ماده، مقاومت ناچ

مثال می توان از ميان بسته های . يکی از خصوصيات برجسته اين گاز قدرت نفوذ آن است

.بزرگ البسه عبور کند و آن را سترون نمايد

با اين جهت هنگام . عليرغم اين محاسن، اکسيد اتيلن سمی است و بايد با احتياط استفاده شود

آن از محفظه های شبيه اتوکالو استفاده می شود که با ايجاد تغييراتی در ساختمان آن استفاده از

.بجای بخار آب در تحت شرايط کنترل شده از گاز اکسيد اتيلن انباشته می شود

اين گاز به غلظت گاز، حرارت و درصد رطوبت ی زمان الزم برای استريل کردن اشياء بوسيله

.بستگی داردموجود در محفظه

داروهای ضد میکروبی

:تاريخچه

موادی هستند که برای معالجه ( chemotheraperapeutic agents)عوامل شيمو تراپتوتيک

و ها اين مواد يا از ارگانيسم .بکار ميروند ها بيماری های عفونی و يا پيشگيری از وقوع بيماری

.های شيمی ساخته می شوند ه گياهان بدست می آيند و يا در آزمايشگا

اولين کسی بود که عامدانه و عالمانه يک داروی شيميايی ضد ميکروب با ( pall erlich)ارليش

ناميده شد و بطور ( salvar san)اين دارو از ترکيبات آرسنيک بود و سالوارسان .سميت کم ساخت

علير غم موثر بودن سالورسان تا دو دهه بعد هيچ .ددر درمان سيفليس بکار گرفته ش يزموفقعيت آم

1554صورت نگرفت تا آنکه در سال يددکشف داروهای شيميای ج هگونه تالش چشمگيری در را

ک ماده رنگی دريافتند که ي (Gerhard domagh)گروهی از محققان المانی به سرپرستی دوماک

.کند موش آلوده به استرپتوکوک را درمان می ،(prontosil)زيل پرونتومخصوص به اسم

شيميست های فرانسوی در انيستو پاستور دريافتند که فعاليت ضد ميکروبی ،در پی اين کشف

فصل

01

از آن پس ترکيبات داروئی متنوعی از سولفانيل .علت سولفانيل آميد موجود در آن استل به پرونتوزي

.د و بطور گسترده استفاده می شود نناميده می شو ها که به نام کلی سولفوناميدآميد ساخته شد

متوجه شد که در اطراف کلنی کپکی ( Alexander fleming)الکساندر فلمينگ 1525در سال

که برروی محيط کشت حاوی کلنی های استافيلوکوکوس اورئوس رشده کرده بود ناحيه روشنی وجود

چون کپک مذکور گونه ای از قارچ . کپک بود ن باکتری توسط يک ماده مترشحه ازداشت که در آ

.فلمينگ اين ماده باز دارنده از رشد باکتری را آنتی بيوتيک يا پنی سيلين ناميد ،پنی سيليوم بود

فلوری و چين توسط 1551اين ماده در .اهميت کشف فلمينگ تا جنگ جهانی دوم شناخته نشد

(florey & chain ) طور خالص تهيه شد و در جريان جنگ جهانی دوم جان هزاران نفر بيمار به

.جنگی را از مرگ نجات داد

(Antibiotics)ها آنتي بيوتيک

که از رشد وليد شده توسط يک ميکروارگانيسمدر ابتدا آنتی بيوتيک بعنوان ماده ت :تعريف

.تعريف شد ،ديگر ممانعت می کند ی ها ميکرواورگانيسم

های مصنوعی در توليد اين ماده موجب تغييری در اين تعريف گرديده پيدايش روش با اين حال

يا به يد شده توسط يک ميکرواروگانيسم تولی امروزه ، آنتی بيوتيک اشاره ای است به ماده .است

های پايين از که در غلظت( شيميايی ايجاد شده که تماما يا قسمتی از آن توسط سنتز)يک ماده مشابه

.های ديگر جلوگيری ميکند رشد ميکرواورگانيسم

:تند از اين منابع عبار. يندتيک ها از سه منبع بزرگ بدست می آآنتی بيو: منابع

از کپک پنی سيليوم کريزوژنوم و پنی سيليوم توتاتوم Gمثال پنی سيلين :ها ميکرواورگانيسم -1

.بدست می ايد

.امروزه کلرامفتيکل معموال توسط روش مصنوعی توليد می شوند :مصنوعی -2

به اين معنا که قسمتی از مولکول توسط عمل تخمير يعنی با استفاده از يک :نميه مصنوعی -3

شود و سپس محصول بدست آمده توسط يک روش شيميايی تغيير ميکرواروگانيسم مناسب توليد می

ها از اين طريق توليد می شوند بسياری از پنی سيلين و سفالوسپورين .يافته و يا اصالح می گردد

:های يک آنتی بيوتيک مطلوب ويژگی

هر چه .داشته باشدزا را بايد توانايی نابود کردن و يا باز داشتن ميکرو اورگانيسم بيماری -1

يک آنتی .آنتی بيوتيک مربوطه بهتر خواهد بود ،های تاثير پذير بيشتر باشد تعداد ميکرواورگانيسم

.ها موثراست عليه بسياری از پاتوژن(broad spectrum)بيوتيک وسيع الطيف

.شود های مقاوم در پاتوژن ها نبايد موجب پيدايش شکل -2

.ميزبان آسيب نرساند و موجب بروز آلرژی نشود ی ليه و جهاز هاضمه به اعصاب ، ک -5

های طبيعی بدن ميزبان را از بين نبرد چون اين امر تعادل طبيعی را از بين می برد ميکروب -5

ميکروب ی هايی که معموال بوسيله غير بيماری زا يا پاتوژن یها و موجب می شود که ميکروب

بعنوان مثال مصرف طوالنی .های جديدی شوند موجب پيدايش عفونت ،شوندهای طبيعی مهار می

روی ، ممکن است ميکروب های طبيعی روده را نابود کند ولی بر يک آنتی بيوتيک وسيع الطيف

.در اين شرايط ممکن است مونيليا ايجاد عفونت نمايد .تاثيری نداشته باشد( monilia) مونيليا

تجويز نمود ( PARENTERAL)و يا تزريقی ( oval)راکی ور خوطه ا بر بايد بتوان آن -4

.اسيد معده خنثی شود و يا به پروتئين های خون بچسبد ی بدون آنکه بوسيله

.خوبی حل می شود ه در مايعات بدن ب -5

و خون و يا ديگر ترشحات بدن به اندازه ای باال برد که ها را در بافت نبتوان غلظت آ -3

.ها را متوقف کند عوامل عفونی را نابود و يا رشد آن

های طبقه بندی آنتی بيوتيک ها روش

:ها بر اساس منشاء توليد طبقه بندی آنتی بيوتيک

% 51اين تعداد ها و از توسط باکتری% 31تقريبا ،آنتی بيوتيک شناخته شده 2411 از حدود

.ها ساخته می شوند توسط اکتينوميست

: طبقه بندی آنتی بيوتيک های بر اساس پايگاه فعاليت

ديواره سلولی ، غشاء سيتوپالسمی ، اسيد های نوکلئيک )گاهی آنتی بيوتيک را بر جسب پايگاه

.کنند تقسيم بندی می ( ها سنتر پروتئين ها و نيز با عنوان آنتی متابوليت

:طبقه بندی آنتی بيوتيک بر اساس دامنه فعاليت

مثال ،ها فقط بر روی گروه خاصی از ميکرو اورگانيسم موثرند برخی از آنتی بيوتيک –الف

آنتی بيوتيک های ضد قارچ گرم مثبت ، انتی بيوتيک های ضد باکتری گرم منفی ، آنتی بيوتيک

... ها و کوباکتريومهای ضد قارچ ، ضد پروزوئر ، ضد ماي

زيادی دروی تعدار ب ه عبارت ديگرب .فعاليت وسيعی دارندی دامنه ها برخی از آنتی بيوتيک( ب

.های وسيع الطيف ناميده می شوند نام انتی بيوتيکه از ميکرواورگانيسم موثر می باشند و ب

:ها بر اساس ساختمان شيميايی طبقه بندی آنتی بيوتيک

.مدل می باشدها در اين ن طبقه بندی پيش از همه متداول است ومبنای طبقه بندی آنتی بيوتيکاي

(beta – lactam antibiotics)الکتامين ها

در اثر پيوستن حلقه .بتاالکتام دارند ی های هستند که حلقه الکتامين ها دسته ای از آنتی بيوتيک

ی اخير ، ماده ی مينوپنی سيالنيک توليد ميشود که مادهآ – 5ليدين ، اسيد به حلقه تيازوتاالکتام ب

دی هيدروتيازين متصل ی بتاالکتام به هسته ی اگر حلقه .ها است اصلی در ساختمان پنی سيلين

اصلی در ساختمان ی اخير مادهی ماده .مينوسفالوسپورانيک تشکيل می شودآ -3، اسيد شود

بتاالکتام اين است که معموال ايجاد حساسيت ی ها آنتی بيوتيک ی عيب عمده .ها است ورينسفالوسپ

.و آلرژی می نمايد

( penicilins) پنی سيلين ها

پنی سيليوم نوتاتوم اولين بار برای .های جنس پنی سيليوم تهيه می شوند پنی سيلين ها از قارچ

سيلين ی از پنی سيليوم کريزوژنوم نيز برای تهيه .پنی سيلين مورد استفاده قرار گرفت ی تهيه

(12-4تصوير).استفاده می شود

Oو پنی سيلين های ( فنوکسی متيل پنی سيلين ) Vپنی سيلين ( بنزيل پنی سيلين) Gپنی سيلين

،K ،F طبيعی هستند های پنی سيلين... و.

زنجيره .مصرف بيشتری دارد Gدر حال حاضر از ميان پنی سيلين های طبيعی ، پنی سيلين

به .موجب صفات اختصاصی انواع پنی سيلين ها می شوند ،بتاالکتامی های جانبی متصل به حلقه

امينوپنی سيالنيک را -5يد اس ،اين جهت به منظور ايجاد پنی سيلين های جديد با خصوصيات دلخواه

زدن زنجيره های کناری بر نزيم آميداز از پنی سيلين های طبيعی جدا می نمايند و با پيوندتوسط آ

.می شود های جديدی حاصل پنی سيلين ،روی اين هسته

اگر در يک پنی سيلين، . آمده را پنی سيلين های نيمه سنتيک می نامندبه دست یپنی سيلين ها

تجزيه شود، محصول به دست آمده ( پنی سيليناز)های نظير بتاالکتاماز بتاالکتام توسط آنزيمی حلقه

.خواهد بود ايیفاقد قدرت ضد باکتري( اسيد پنی سيلوئيک)

می شود و منشاء کروموزومی يا غالباً پالسميدی ها توليد پنی سيليناز توسط بعضی از باکتری

.داروهای ضد ميکروبی است ی سميت پنی سيلين ها کمتر از بقيه. دارد

ها انواع پنی سيلين

پنی سيلين های طبيعی را تشکيل می دهند که ،اين دسته (:Gگروه )پنی سيلين های طبيعی -الف

.است Gو Vنمونه های معروف آن پنی سيلين

به پنی سيليناز حساس .در آب به خوبی حل می شود ولی محلولش ناپايدار است : Gپنی سيلين

های غير به اين جهت بايد از راهی معده خنثی می شود، بر اثر اسيديته Gپنی سيلين . می باشد

را به صورت امالح سديم يا پتاسيم يا پروکائين مصرف می Gپنی سيلين . خوراکی مصرف شود

(12-5تصوير).کنند

به اين جهت از حيط اسيدی پايدار است،در آب به خوبی حل می شود ولی در م : Vپنی سيلين

(12-5تصوير).در مقابل پنی سيليناز نسبتاً مقاوم است. راه خوراکی هم می توان آن را مصرف نمود

پنی سيلين های اين گروه :(پنی سيلين های آنتی استافيلوکوکی) Mپنی سيلين های گروه -ب

متی سيلين، اگزاسيلين، کلوگزاسيلين، ناف . نيمه سنتتيک هستند و توسط پنی سيليناز از بين نمی روند

.سيلين و دی کلوگزاسيلين از اين دسته اند

دسته قبل خيلی کمتر است ولی چون به پنی سيليناز قدرت بی اثر پنی سيلين های اين دسته از

ها پنی سليناز ايجاد می استافيلوکوک)های استافيلوکوکی توصيه می شوند مقاومند در درمان عفونت

به محيط اسيدی مقاومند، از اين رو از ( به استثنای متی سيلين)تمامی پنی سيلين های اين دسته (. کنند

.وندراه خوراکی نيز مصرف می ش

Penicillins

Penicillin G

Penicillin V

CH2 C

N C

C

S CH3

CH3

COOHHC

CH H

O

NHC

O

Common nucleusO CH2

CH

NH2

Common nucleusAmpicillin

اين گروه از پنی سيلين های نيمه سنتيک به پنی سيليناز حساس : Aپنی سيلين های گروه -ج

اين گروه برخالف ساير پنی سيلين . اثرشان وسيع است ی غالباً از راه تزريقی موثرند و دامنه. هستند

. اين سری استی ها سر دسته آمپی سيلين. های گرم منفی متعددی نيز موثرند ها بر روی باسيل

.پی سيلين، پی وامپی سيلين و متاسيلين متام: ساير پنی سيلين های اين گروه عبارتند از

اثر وسيعی دارد و يکی ی زمينه ،پنی سلين ها ی اين عضو نسبتاً جديد از خانواده:کاربنی سيلين -د

و پروتئوس( يوسيانيکباسيل پ)از ويژگی های بسيار جالبش، تاثير بر روی پودوموناس آنروژينوزا

کار بنی سيلين در مقابل پنی .( اين دو باکتری بسيار مقاوم، به آمپی سيلين نيز مقاومند. )ها می باشد

تر از آمپی سيلين است ولی اين مقاومت برای گريز از عمل بی اثر کنندگی پنی سيليناز سيليناز مقاوم

.کافی نيست

نحوه عمل پنی سيلين ها

های عرضی در ساختمان پپتيدوگليکان ا هنگام سنتز ديواره سلولی از تشکيل پلپنی سيلين ه

تشکيل )پيوستن پيش سازهای ساختمان ،سنتز ديواره سلولی ی در آخرين مرحله. جلوگيری می کنند

مثال ترانس پپتيدازها و کربوکسی )های مخصوصی توسط آنزيم يکديگر، به( های عرضی پل

های تنظيم کننده را پروتئين های اتصال يابنده به پنی سيلين اين آنزيم. شود کاتاليز می( پپتيدازها

(PBP- Penicillin Binding Protein) ،مثال پنی )های بتاالکتام زيرا آنتی بيوتيک می نامند

ساختمان محکم ديواره سلولی، باکتری را قادر می گرداند که . ها متصل می شوند نيز به آن( سيلين

ها در معرض پنی که باکتری اما زمانی. دی را در حد بسيار بااليی نگه داروتيک داخلفشار اسم

شود، آنتی بيوتيک موجود در غشاء سلولی متصل PBPسيلين قرار گيرند و آنتی بيوتيک مذکور به

از اين . می نمايد و در نتيجه سنتز ديواره سلولی متوقف می شود ممانعت PBPاز عمل طبيعی

های اتوليتيکی آزاد می شوند که ديواره سلولی ساخته شده را تخريب اثر اين اتصال، آنزيم گذشته در

.می نمايند

از آنجا که برای حساس بودن به پنی سيلين ها، سنتز ديواره سلولی ضروری است، اشکال ال،

ی به پنی سيلين معموال حساسيت ،هايی که از نظر متابوليکی غير فعال هستند ميکوپالسماها و سلول

های گرم منفی های گرم مثبت خيلی موثرتر از باکتری اغلب پنی سيلين ها بر روی باکتری. ندارند

های گرم مثبت و ديواره سلولی باکتری ی علت اين امر تفاوتی است که در مواد تشکيل دهنده. هستند

.منفی وجود دارد

ها سفالوسپورين

هسته سفالوسپورين ها اسيد . قارچ های سفالوسپوريوم ايجاد می شونداين آنتی بيوتيک ها توسط

با قرار دادن زنجيره های . آمينوسفالوسپورانيک است که به هسته پنی سيلين ها بسيار شبيه است-3

از بين اين ها، .تهيه می شوندهای نيمه سنتتيک جانبی متنوع به اين هسته، انواع سفالوسپورين

ها وسيع است و از فعاليت سفالوسپورين ی دامنه. دين فعاليت و اثر ويژه دارندسفالوتين و سفالوري

اين جهت تقريباً مشابه آمپی سيلين هستند اما از جهت مقاوم بودن به پنی سيليناز مشابه پنی سيلين

ها را سفالوسپورين. ها کمتر است ها نسبت به پنی سيلين سميت سفالوسپورين. هستند Mهای گروه

های غير خوراکی مصرف می کنند زيرا به استثنا سفالکسين، جذب اين مواد از راه ال از راهمعمو

سفالوسپورين ها به ميزان جزئی در سيستم عصبی نفوذ می کنند به . خوراکی تقريباً برابر صفر است

بيه پنی ها ش مکانيسم اثر سفالوسپورين. ها استفاده کرد همين جهت در موارد مننژيت نمی توان از آن

هسته سفالوسپورين به علت داشتن دو وضعيت جايگزينی ساده، تنوع ساختمانی . سيلين می باشد

(12-3تصوير). بيشتری نسبت به پنی سيلين دارد

:ها را از لحاظ خصوصيات، حداقل به سه گروه می توان تقسيم کرد مشتقات سفالوسپورين

است Cعملشان مانند سفالوسپورين ی سفالوسپورين های نسل اول که وسيع الطيف و نحوه -1

سفازولين، سفالکسين، ها اين آنتی بيوتيکی نمونه . ولی دارای قدرت بيشتری نسبت به آن می باشند

.سفالوتين و سفرادين است

Penicillins and Cephalosporins

C

N C

C

S CH3

CH3

COOHHC

CH H

O

NHC

O

R

C

N

C

C

C

S

H2

CH2 O C

CH3

O

C

CH

O

NHC

O

R

Penicillin nucleus

Cephalosporin nucleus

B-lactam ring

های گرم منفی دارای ریو بر روی باکت هستندسفالوسپورين های نسل دوم که وسيع الطيف -2

.ها سفاماندول و سفوکسيتين است اين آنتی بيوتيک ی و نمونهمی باشند قدرت عمل وسيع تری

سفالوسپورين های نسل سوم که مقاومت بسيار زيادی را به بتاالکتامازها نشان می دهند و -5

همچون پسودوموناس )منفی های گرم احتماال اثرات بسيار زيادی عليه سويه های انتخابی باکتری

ها شامل سفوپرازون، سفوتاکسيم، سفتيزوکسايم و اين آنتی بيوتيک ی نمونه. دارند( آنروژينوزا

.موکساالکتام است

ساير داروهای بتاالکتام

مقاوم به بتاالکتاماز است و فقط بر روی باسيل. دارای يک بتاالکتام تک حلقه ای است :منوباکتام

آزترونام اولين داروی اين گروه است که طيف اثری شبيه . موثر است های گرم منفی

.آمينوگليکوزيدها دارد

ايمی پنم اولين داروی اين گروه است . اين داروها با بتاالکتام قرابت ساختمانی دارند :کارباپنم ها

ها هوازیهای گرم مثبت و بی های گرم منفی، ارگانيسم و اثر خوبی بر روی بسياری از باسيل

ری کليوی توسط آنزيم دی هيدروپپتيداز بی اثر می شود، به در مجا. قاوم به بتاالکتاماز استم. دارد

.تجويز می شود( Cilastin)پپتيداز به اسم سيالستين ی دارو توام با يک مهار کننده ،خاطر همين

ها آمينوگليکوزيد

آنتی . از اليگوساکاريدهای آمين دار است های اين گروه دارای ساختمانی متشکل آنتی بيوتيک

:های زير در اين گروه قرار دارند بيوتيک

تمامی . و آميکاسينمايسين ، توبراجنتامايسين تومايسن، نئومايسين، کانامايسين ،استرپ

به زير واحد t RNAبه اين نحو که در اتصال . آمينوگليکوزيدها از سنتز پروتئين جلوگيری می کنند

s51 تمامی آمينوگليکوزيدها در . بوزومی اختالل ايجاد می کنندريPH قليايی بهتر ازPH اسيدی

فعالند و همه به درجات مختلف سمی و نفروتوکسيک هستند و نيز در صورت مصرف زياد، باعث

.نقص در شنوايی می شوند

(Sterptomycin)استرپتومايسين

آنتی بيوتيکی که بيشتر در درمان عفونت های قلبی کاربرد داشته و به همراه آنتی بيوتيک های

تب ، لکه های پوستی، تظاهرات آلرژيک بخاطر استفاده مداوم از .ديگر نيز کاربرد درمانی دارد

بر و اثرات سمی ، قطع ارتباط عمل عضله و مغز ،عدم تعادل دارو، اثرات سمی بر عصب هشتم

.روی کليه

(: Kanamycin)و کانا مايسين ( Neomycin)نئومايسين

ارتباط نزديکی با هم دارند و به دليل آسيب شديد به گوش و سيستم اعصاب به طور سيستماتيک

استفاده نمی شوند و بيشتر قبل از جراحی های بزرگ در روده در دوزهای خوراکی به منظور

.ی شودکاهش فلور روده استفاده م

(:Gentamycin)جنتامايسين

در عفونت های شديد توسط باکتری های گرم منفی استفاده می شود و به صورت موضعی در

اختالالت کليوی مهمترين عارضه اين آنتی بيوتيک محسوب . درمان عفونت های پوستی کاربرد دارد

.می شود

(: Tobramycin)توبرامايسين

مشابه جنتامايسين بوده اما بر روی سودوموناس آئروجينوزا بيشتر اثر دارد و به دليل ايجاد

آسيب . کمپلکس با ساير دارو ها پيشنهاد می شود که به صورت مخلوط با ساير دارو ها استفاده نشود

حساب هين دارو بکاهش منيزيم خون از جمله عوارض ا وی ويبه بخش حلزونی گوش واختالالت کل

.می آيند

(Vancomycin)وانکومايسين

اثرات سمی آن شامل تحريک . اين آنتی بيوتيک، گليکوپپتيدی پيچيده با ساختمان نامشخص است

مصرف آن در بيماران کليوی ممکن است باعث افزايش سطح سرمی دارو و در نتيجه . کليوی است

به انعقاد خون، نارسايی شنوايی و بروز بعالوه ممکن است منجر . تخريب عصب هشتم مغزی باشد

مکانيسم اثر وانکومايسين مثل باسيتراسين شامل مهار سنتز ديواره سلولی . دانه های پوستی گردد

.است

. پنتاپپتيد متصل می شود -ومايسين به سوبستراهای خاصی در مرحله بيوسنتز موراميلوانک

ماده مورد نياز برای تشکيل د،سيتوپالسمی ساخته می شوپنتاپپتيد که در داخل غشا -موراميل

وانکومايسين توسط استرپتوميسس اوريانتاليس ساخته می شود و . پپتيدوگليکان ديواره سلولی می باشد

ها و اثر باکتريسيدی خوبی بر روی کوکسی های گرم مثبت همچون آنتروکوک، برخی کلستريديوم

.ها دارد استافيلوکوک

(Quinolones) کينولون ها

آجيراز ای ان از فعاليت آنزيم دیکينولون ها داروهای شيميوتراپوتيک مصنوعی هستند که

(DNA gyrase ) يا توپوايزومرازها(Topoisomeras )ها اين آنزيم. ممانعت به عمل می آورند

(12-0تصوير).باکتری در داخل سلول باکتری الزم است DNAته های برای پيچ خوردن رش

(Acid Nalidixic)ناليديکسيک اسيد

های مجاری ادراری ناشی از باکتری گرم منفی هاست که برای مداوای عفونت يکی از کينولون

های جای اين دارو را اکنون کينولون. به کار برده می شود اما مقاومت به آن سريعا به وجود می آيد

.نورفلوکسازين و سيپروفلوکسازين گرفته است جديدتر و فعال تری نظير فلوسايتوزين،

(Nitro forans)نيتروفوران ها

فورفوری ليدين می باشند و روی گرم -2نيترو -4نيتروفوران ها دارای ساختمان شيميايی محتوی

.مکانيسم اثر اين ترکيبات جلوگيری از سنتز پروتئين است. ها و گرم منفی ها موثرند مثبت

نيتروفورانتونين

. صناعی تهيه می شودها است که به طور اين ماده بهترين نمونه گروه نيتروفوران

های گرم منفی های مجاری ادراری ناشی از باکتری ين داروی موثر در درمان عفونتنيتروفورانتون

اين دارو در غلظت موثر درمانی . است، به ويژه زمانی که بيمار قدرت تحمل سولفوناميد را ندارد

های غير مجاری ادراری به بنابراين آن را نمی توان برای عفونت. ساير نقاط بدن به دست نمی آيد

.کار برد

(Antimetabolits)ها آنتي متابوليت

(Sulfonamids)سولفوناميدها

می دسته بزرگی از مواد ضد ميکروبی هستند که از سولفوناميد اوليه يا سولفانيل آميد مشتق

آمينوبنزوئيک اسيد زيرا با ماده ای به نام پارا های حقيقی اند، سولفوناميدها آنتی متابوليت. شوند

(PABA ) رقابت می کنند و سنتز اسيد فوليک را که برای برخی از ميکروارگانيسم ها الزم است

ت ويتامين تامين می به صور) از آنجا که پستانداران قادر به سنتز اسيدفوليک نيستند. متوقف می کنند

ترکيب تری متوپريم . سولفوناميدها در متابوليسم سلولی پستانداران اختاللی ايجاد نمی کنند ،(گردد

(Trimethoprim ) و سولفامتوکسازول(Sulfamethoxazole ) با هم، مراحل متوالی را در راه

ارگانيسم های گرم منفی و سولفوناميدها در برابر طيف وسيعی از. سنتز اسيدفوليک متوقف می کنند

داروی انتخابی برای درمان ( کوتريموکسازول)سولفامتوکسازول -ترکيب تری متوپريم. مثبت موثرند

. عفونتهای حاد و مزمن گرم منفی در مجاری ادراری است

(12-11تصوير).جذب اين ترکيب سريع است

Sulfanilamide Para-aminobenzoic acid (PABA)

SO2NH2

NH2NH2

COOH

(Dapsone)داپسون

زمان اوليه جذام در. زديکی با سولفوناميدها داردارتباط نداپسون يک ترکيب سولفون است که

همچنين می توان از داپسون در درمان . غالبا از تجويزترکيبی دايسون و ريفامپين استفاده می وشد

داپسون به خوبی از دستگاه گوارش . پنومونی پنوموسيستيس کارينی در مبتاليان به ايدز استفاده کرد

عوارض جانبی آن شايع و عبارتست از کم خونی . سترده ای در نسوج داردجذب می شود و انتشار گ

(12-11تصوير).هموليتيک، عدم تحمل گوارشی، تب، خارش و بثورات

(Para Amino Salicylic Acid=PAS)پاراآمينوساليسيليک اسيد

همچون سولفوناميدها ،(PABA)اين ترکيب با دارا بودن ساختمانی شبيه پاراآمينوبنزوئيک اسيد

پاراآمينوساليسيليک اسيد دارای اثر باکتريواستاتيک است و به . به عنوان آنتی بيوتيک عمل می کند

(12-12تصوير).عنوان داروی خط دوم در درمان سل به کار گرفته می شود

(D-Cycloserine)سيکلوسيرين

ساختمان سيکلوسرين مشابه . ساختمان بسيار ساده استاين ماده يک آنتی بيوتيک وسيع الطيف با

به اين جهت هنگام سنتز ديواره سلولی می تواند به عنوان آنتی متابوليک عمل . ساختمان آالنين است

مهار ،دنهايی را که قرار است اسيد آمينه آالنين را در ساختمان ديواره سلولی قرار ده کند و آنزيم

(12-15تصوير).می کند

ديگر دارو های ضد ميكروبي

(Pyrazinamide )پيرازيناميد

اين دارو به سرعت از راه دستگاه گوارش جذب می .پيرازيناميد دارويی از گروه نيکوتيناميد است

مايکوباکتريوم توبرکلوزيس به سرعت نسبت به آن مقاوم می . شود و در نسوج بدن انتشار می يابد

عوارض . شود، اما مقاومت متقابل بين اين دارو و ايزونيازيد و ديگر داروهای سلی وجود ندارد

سميت کبدی، تهوع، استفراغ و افزايش اسيد : جانبی عمده ی پيرازيناميد عبارت است از

(12-15تصوير).اوريک

( isonicotinic Acid Hydrozid=INHايزونيکوتينيک اسيد هيدرازيد ) ايزونيازيد

ايزونيازيد فعاليت قابل توجهی عليه مايکوباکتروم ها به خصوص مايکوباکتريوم توبرکلوزيس

اثر آن بر مايکوباکتريوم ها از طريق مهار سنتز . دارد، اما اثر چندانی بر باکتری های ديگر ندارد

بيمارانی که .تندايزونيازيد و پيريدوکسين آنالوگ های ساختمانی هس. ترکيبات اسيد مايکوليک می باشد

ايزونيازيد به سرعت و کامل از . ايزونيازيد مصرف می کنند، مقادير زيادی پيريدوکسين دفع می کنند

نخاعی انتشار -دستگاه گوارش جذب می شود و به راحتی در مايعات نسجی به خصوص مايع مغزی

ل شده است ولی شواهد در افرادی که تست جلدی توبرکولين آن ها از منفی به مثبت تبدي. می يابد

ديگری از بيماری ندارند می توان ايزونيازيد را به صورت پروفيالکسی مورد استفاده قرار

(12-14تصوير).داد

در صورت تجويز آن برای درمان سل فعال، بهتر است برای جلو گيری از گسترش سوش های

.استفاده شود( تامبوتول يا ريفامپين به خصوص ا) مقاوم، اين دارو همراه با ديگر دارو های ضد سل

(Ethambutol) اتامبوتول

اين دارو يک مشتق اتيلن دی آمين است که در آب حل می شود و در برابر حرارت پايدار می

بسياری از سوش های مايکوباکتريم توبرکلوزيس و مابکوباکتريم های آتيپيک توسط اين دارو . باشد

نتز مکانيسم اين دارو ناشناخته است اما به نظر می رسد که اثر آن جلوگيری از س.مهار می شوند

اين دارو به خوبی از راه دستگاه گوارش جذب می .نوکلوئيک اسيد در هنگام تقسيم سلولی می باشد

(12-15تصوير).شود

درصد آن از راه ادرار، بدون تغيير دفع می شود و دفع 41درصد آن از راه مدفوع و 21حدود

هنگامی که دارو به تنهايی مورد استفاده قرار گيرد، . آن در موارد نارسايی کليه به تاخير می افتد

بنابراين همواره مقاومت نسبت به آن در ميان مايکوباکتريوم ها به طور نسبتا سريع اتفاق می افتد،

شايع ترين عوارض آن اختالالت بينايی . اتامبوتول را همراه ديگر داروهای سلی تجويز می کنند

.است که در اکثر مواقع با قطع دارو، برگشت پذير می باشد

موارد مصرف همزمان دو آنتي بيوتيک

.ايجاد اثری شديدتر روی يک باکتری معلوم -1

کردن دامنه ی اثر به خصوص در هنگام معالجه ی عفونت های حاصل از به منظور وسيع -2

(.عفونت های مخلوط ) چند ميکروب

(مثال در بيماری سل ) برای پيشگيری يا به تاخير انداختن ظهور موتان های مقاوم -5

پتی سمی مثال در س) برای درمان سريع عفونت های شديد قبل از دريافت جواب آنتی بيوگرام -5

(های ناشی از باکتری های گرم منفی

به عالوه ی Aبسيار سمی است اما نيمی از Aمثال آنتی بيوتيک ) کاهش سميت دوز دارو -4

( کمتر سمی می باشد Bنيمی از

اثرات متفاوت مصرف همزمان دو آنتي بيمتيک

از ميکروب های هموژن اثر می هنگامی که دوعامل ضد ميکروبی را با هم، بر روی اجتماعی

:دهند، يکی از نتايج زير حاصل می شود

به اين معنی که اثر توام دو آنتی بيوتيک (:Indifference)نتيجه ی بيشتری عايد نمی شود -1

.از اثر موثرترين آنتی بيوتيک های مذکور بيشتر نيست

به اين معنی که اثر تو ام دو آنتی بيوتيک برابر است با جمع (:Addition)افزايش تاثير -2

.ها جبری اثر هر يک از آن

به اين معنی که اثر توام دو آنتی بيتيک به طور وضوح از جمع (:Synergism) سينرژيسم -3

.جبری اثر هر يک ار آن ها، بيشتر است

به اين معنی که اثر توام دو آنتی بيوتيک از اثر موثرترين (:Antagonism) آنتاگونيسم -4

.آنتی بيوتيک انتخابی کمتر است

مصرف هم زمان يک آنتی بيوتيک باکتريوستاتيک و يک باکتريسيد، تاثير آنتاگونيسم خواهد

داشت، زيرا آنتی بيوتيک باکتريوستاتيک باعث توقف رشد و تکثير باکتری می شود در حالی که

در نتيجه با توقف رشد باکتری . اکتريسيد صرفا بر باکتری در حال رشد و تکثير اثر کشنده داردب

.توسط باکتريوستاتيک، عمال باکتريسيد تاثيری بر آن باکتری نخواهد داشت

مكانيسم سينرژيسم باکتری ها

مثال در مسير سنتز .)دو آنتی بيوتيک ممکن است مراحل متوالی يک ميکروب را متوقف کنند -1

اسيد فوليک، سولفانيميد ها سنتز دی هيدروفيليک و تری متوپريم سنتز تترا هيدروفوليک را مهار می

(کنند

ث تشديد جذب ممکن است يکی از داروها ديواره ی سلولی را تحت تاثير قرار دهد و باع -2

مثال )از اين طريق اثر باکتری کشی نهايی دارو به مقدار زيادی افزايش می يابد. داروی دومی شود

به .پنيسلين ها با تاثير بر ديواره ی سلولی آنتروکوک، جذب آمينوگليکوزيدها را افزايش می دهند

(.سترپتومايسين شايع استهمين دليل مصرف هم زمان آمپی سيلين و جنتامايسين و نيز پنی سيلين و ا

گاهی يکی از داروها غشای سلولی را تحت تاثير قرار می دهد و باعث تسهيل ورود داروی -5

با تاثير تخريبی بر غشای سيتوپالسمی، Bمثال در قارچ ها، آمفوتريپسين )دوم به ميکروب می شود

(باعث افزايش ورود فلوسيتوزين می شود

د يکی از داروها، مانع غيرفعال شدن داروی ديگر توسط آنزيم های در بعضی از موار -5

الکتاماز توسط اسيد کالوالنيک ،جلوگيری از غير فعال شدن -مثال مهار آنزيم بتا)ميکروبی می شود

(الکتاماز توسط سولباکتام-آموکسی سيلين يا تيکارسيلين با مهار آنزيم بتا

مقاومت باکتری نسبت به آنتي بيوتيک ها

مقاومت باکتری نسبت به آنتی بيوتيک ها ممکن است در طول درمان بوجود آيد و يا اصوال به

در صورتی که مقاومت ژنتيکی نسبت به آنتی بيوتيک . طور طبيعی در باکتری وجود داشته باشد

مقاومت ژنتيکی نسبت به يک يا چند آنتی .خاصی بوجود آيد،منشا کروموزومی و يا پالسميدی دارد

.بيوتيک،به روش های مختلف انتقال ژن به ويژه کانژوگاسين،در بين باکتری ها انتقال می يابد

مكانيسم مقاومت نسبت به آنتي بيوتيک ها

اگر باکتری ها دارای گيرنده هايی برای اتصال به دارو .فقدان هدف برای دارو در باکتری -1

مثال وانکومايسين يا اريترومايسين برای باسيل )شندنباشند در اين صورت، ذاتا به دارو مقاوم می با

مثال )گاهی جهش ژنتيکی باعث تغيير محل پايگاه فعاليت آنتی بيوتيک می شود(. های گرم منفی

گاهی به علت تغيير محل ماکرومولکول های ريبوزومی، استرپتومايسين نمی تواند به ريبوزوم

(.ارگانيسم های مربوطه متصل شود

مثال کاهش نفوذپذيری تتراساکلين در برخی )ذپذيری ناکافی و يا کاهش نفوذپذيری دارونفو -2

(.باکتری های گرم منفی

:غير فعال کردن آنتی بيوتيک -5

استيله شدن آمينوگليکوزيدها توسط باسيل های گرم ) از طريق يک مرحله ی بيوشيميايی( الف

(.منفی

الکتام پنی سيلين ها و -الکتاماز که حلقه ی بتا-ثال آنزيم بتام)از طريق توليد آنزيم( ب

(.سفالوسپورين ها را می شکند

تغيير مسير متابوليکی باکتری به طوری که يک آنتی بيوتيک مشخص، ديگر نتواند به عنوان -5

اسيد فوليک مثال گاهی باکتری ها با تغيير مسير متابوليک خود، برای توليد) آنتی متابوليت عمل کند

(.از تاثير سولفوناميدها در امان می مانند