9711 تابستان ،2شماره ،37دوره ،ایران طبیعی منابع طبیعی، زیست محیط

754تا 749صفحات

749صفحه

مناطق تحت حفاظت انتخاب گیری الگوریتم تصمیم پیشنهاد

دریایی در جنوب ایران: مطالعة استان هرمزگان -ساحلی

5احسان رمضانی فردو 4سیدعلی جوزی ؛3سیدمحمدرضا فاطمی ؛*2کارافشین دانه ؛1بهاره صمدی کوچکسرائی

ت دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و شناسی دریا دانشکده منابع طبیعی و محیط زیسآموختة دکتری بومدانش -1

تحقیقات

استاد گروه محیط زیست دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران -2

استادیار گروه علوم دریایی دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات -3

ی واحد تهران شمالاستاد گروه محیط زیست دانشکده فنی و مهندسی دانشگاه آزاد اسلام -4

استادیار گروه علوم دریایی دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات -5

(41/43/89تاریخ پذیرش-30/30/89)تاریخ دریافت

:چکیده

ی برای مدیریت و استفادة پایدار های مدیریت یکپارچة مناطق ساحلطرح، دریایی و حساسیت بالای آن-ساحلی با توجه به اهمیت مناطق

گیری چندمعیاره، برای نیل به اینن اهندا های تصمیمکه استفاده از مدل از این منابع در سطح جهانی تعریف و تحدید حدود شده است

ی تندوین شنود. در این مناطق در ایران، نیاز به بازنگری دارد تا دستورالعملی واحد بر اساس شرایط کننون انتخابمعیارهای معمول است.

بنا و درجة حساسیت نسبت به عوامل بیروننی را AHPها را با روش زیستگاهآخرین تحقیقات که اولویت معر بودن نتایجتحقیق حاضر،

شنده در تحقیقنات های تعییناکوریژندست آمد. سپس با توجه به تلفیق شده و اولویت نهایی معر بودن به ،اندکردهتعیین ANPروش

ها تعیین گردید. سپس وضعیت حفاظتی کندهای نهنایی در کنل منطقنه و در هنر اکنوریژن ها بر اساس اکوریژنزیستگاه اولویتین، پیش

دست آمد. نتایج نشان داد که کل منطقة مورد مطالعه از نظر حفاظتی کامل بوده و اکوریژن تنگة هرمز دارای بیشترین تنوع زیستگاهی، به

از نشان ننداد. حساسیتی یک از معیارها هیچتغییر نسبت به، هامدلآنالیز حساسیت است. ترین وضعیت حفاظتیزایی و بهبیشترین تنش

سنپس فارس و مکران در استان هرمزگان قرار ندارند، قضاوت نهایی در مورد آنها انجنا نشند. های شمال خلیجآنجا که بخشی از اکوریژن

دست آمد.دریایی جنوب ایران به-گیری برای مناطق ساحلیف شده و الگوریتم تصمیمهای بالقوه در سطح استان تعریکاربری

خلیج فارسدریایی، هرمزگان، -گیری، مناطق تحت حفاظت ساحلیالگوریتم تصمیم :واژگان کلید

@ut.ac.irdanehkarایمیل: 01947014199نویسنده مسئول؛ تلفن: *

9711تابستان ، 4، شماره 37محیط زیست طبیعی، منابع طبیعی ایران، دوره

744صفحه

مقدمه .1

های محیطترین سیستممناطق ساحلی از حساس

ندهای روند که تحت تأثیر فرآیشمار می زیستی به

است حاکم، تغییر و تحول در آنها نسبتًا سریع

(Yamani & Nohehgar, 2006 .)های طرح

ارچة مناطق ساحلی در جهان، تلاشی مدیریت یکپ

ریزی جهت استفادة عقلانی و پایدار انسان برای برنامه

دهی و هماهنگی از منابع منطقة ساحلی و سامان

,ICZM) استها های انسانی در این پهنهفعالیت

بندی حساسیت منظور اولویت(. به2009

های موجود در منطقة ساحلی در کشور، اکوسیستم

شناسایی معیارهای علمی و عملی که منطبق بر

معیارهای جهانی بوده و با شرایط کشور سازگار باشد،

Majnoonian, 2000; Samadi) ضروری است

Kuchaksaraei, 2019علت تدوین ، (. این موضوع

ةشدیارهای شناسایی و انتخاب مناطق حفاظتمع

دریایی -مناطق ساحلی ةگستردر دریایی -ساحلی

(. Danehkar & Majnoonian, 2004) استایران

دریایی، -برای تعیین مناطق تحت حفاظت ساحلی

اند معیارهای متنوعی مورد استفاده قرار گرفته

(IUCN/WCPA, 1999; OSPAR, 2003;

Danehkar & Majnoonian, 2004; Mabile &

Piante, 2005; IMO, 2006; Breen, 2007;

Abdulla et al., 2008; CBD, 2009; Jessen et

al., 2011; Brattland, 2012; Kumar and

Kunte, 2012; Mani Murali et al., 2013;

Australian Maritime Safety Authority,

2014; Pendred et al., 2016; Padash et al.,

2016; Samadi Kuchaksaraei et al., 2019 .)

پس از گذشت چندین سال از تدوین معیارهای

-پیشین برای انتخاب مناطق تحت حفاظت ساحلی

,Danehkar & Majnoonian) در کشور دریایی

که در چند سال گذشته و با توجه به این(، 2004

فارس چه از نظر تغییرات وسیعی در سواحل خلیج

های ها و فعالیتآب و هوایی و چه از نظر آلاینده

این معیارها نیاز به انسانی به وقوع پیوسته است،

برای کارآمدآمدی دارد تا به ابزاری بازنگری و روز

دریایی و -های ساحلیتعیین حساسیت زیستگاه

سرزمین انتخاب مناطق معر برای حفاظت پایدار

پیشین الگوهایتبدیل شود و به موازات آن

حققانی از پیش از این مگیری را ارتقاء دهد. تصمیم

زیستی در گیری جهت اهدا محیطهای تصمیممدل

اند سواحل جنوبی کشور استفاده کرده

(Yaghobzadeh et al., 2012; Mokvandi et

al., 2012; Hassanzadeh and Danehkar, .)

شده برای انتخاب مناطق آخرین معیارهای تعیین

دریایی در ایران، -تحت حفاظت ساحلی

( 4091و همکاران ) Samadi Kuchaksaraeiتوسط

که شامل معیارهای اکولوژیک برای پیشنهاد شد

،کد زیستگاهی 71 درآن تعیین مناطق معر بود و

زیستگاهی به سپس کدهای . شد سازیتعریف و نقشه

بر اساس تجربیات گروه حفاظتی تقسیم شد. 5

;Maxwell & Buddemeier, 2002)جهانی

OSPAR, 2006; Spalding et al., 2007;

Rabelo et al., 2009،) بهترین مبنا برای مطالعات

، اکوریژن یا پایدار سرزمیناکولوژیک و مدیریت

که شامل مناطق سار در نظر گرفته شده استبو

-است. بومسارهای ساحلیجغرافیایی همگن زیست

اکوریژن 5دریایی ایران در جنوب کشور شامل

ن تنگة هرمز و باشد و استان هرمزگان اکوریژمی

های شمال خلیج فارس و هایی از اکوریژنبخش

ین تحقیق بر ا. دهدمکران را تحت پوشش قرار می

تدوین الگوریتم با هد اساس این مطالعات،

تحت مناطق برای تسهیل در شناسایی گیری تصمیم

پیشنهاد الگوریتم تصمیم گیری انتخاب مناطق تحت حافظت...

747صفحه

صورت در جنوب ایران دریایی -ساحلیحفاظت

. گرفته است

هامواد و روش .2

مطالعه ردمو ةمحدود .2-1

محدودة مورد مطالعه در این تحقیق، با توجه به

های طرح مدیریت یکپارچة مناطق ساحلی یافته

( تعیین گردید. مرز بالایی این ICZMکشور )

و مرز طرح مدیریت سواحل محدوده، خط خطر

های سرزمینی سواحل جنوبی ایران پایینی، آب

و 9:45000باشد این مرزها در مقیاس می

(. ICZM, 2009ارائه شده است ) 9:450000

موقعیت جغرافیایی محدوده مورد مطالعه مطابق

43°93`51"تا 45° 45`40"در چهارگوش 9شکل

قرار شرقی 51°97`77"تا 54° 40`79" و شمالی

دارد.

محدودة مورد مطالعه -1شکل

روش تجزیه و تحلیل .2-2

دست آمده بربهزیستگاهی برای مقایسة کدهای

دست آمده، منطقة مورد های بهحسب اکوریژن

های منتظم ضلعیای از شششبکه العه، بمطا

Repeatingابزار از بندی شد. برای این منظور، شبکه

Shapes برایArcGIS .مساحت استفاده شد

کیلومتر 40هکتار ) 4000های منتظم، ضلعیشش

های موجود ضلعیتما شش .مربع( در نظر گرفته شد

493. در مجموع، مطالعه شدندر خط ساحلی د

ضلعی در طول خط ساحلی از غرب به سمت شش

و در هر اکوریژن، بررسی شدشرق استان

های موجود در آن اکوریژن، به همراه ضلعیشش

، مشخص ضلعیدر هر شش کدهای زیستگاهی موجود

ها با یکدیگر و با کل استان مورد و سپس اکوریژن

زا و گرفتند. عوامل تنشقرار مقایسه و تحلیل

برای کدهای زیستگاهی بر فرکانس هر یک از آنها

,Bhandari and Kumar Gragاساس منابع )

2015; Nenninger, 2016 ) در هر اکوریژن

نیز، از منطقة ر این بخش. دارزیابی و مقایسه شد

ا تلفیق نتایج حاصل شد. بشده بهره گرفته بندیشبکه

ای، مراتبی و تحلیل شبکههای تحلیل سلسلهاز مدل

زیستگاهی در کل ةدست آمداولویت نهایی کدهای به

دریایی استان هرمزگان و در هر -مناطق ساحلی

اکوریژن بر اساس معر بودن، با توجه به نسبت

. با مقایسة وضعیت شدتعیین AHPبه ANPاولویت

حفاظتی موجود در کل استان هرمزگان و هر

9711تابستان ، 4، شماره 37محیط زیست طبیعی، منابع طبیعی ایران، دوره

744صفحه

اکوریژن، وضعیت حفاظتی مناطق معر مشخص و

کمبودها تعین شد. سپس، بر اساس حساسیت

طور جداگانه، نواحی ها و منابع فیزیکی بهزیستگاه

شده، حفاظت ةبالقوه مناسب برای پارک ملی، منطق

واحی حساس، مناطق نیازمند پناهگاه حیات وحش، ن

بازسازی و احیا و مناطق قابل توسعه شناسایی و

این نواحی بالقوه با ةسازی شد. سپس مقایسنقشه

گیری مناطق تحت حفاظت فعلی انجا گرفت و نتیجه

دست نهایی درباره وضعیت حفاظتی این مناطق به

گیری برای انتخاب آمد. در نهایت، الگوریتم تصمیم

دریایی جنوب ایران -حت حفاظت ساحلیمناطق ت

کدهای زیستگاهی رتبة حفاظتی 9جدول . شدتهیه

ها بر و حساسیت زیستگاه AHPحاصل از روش

خاطرنشان دهد.را نشان می ANPاساس روش

های پرسشنامه، ANPو AHPهای شود در مدلمی

تن از 93نظرسنجی از متخصصان، در اختیار

5دریایی با حداقل -یزیست ساحلمتخصصان محیط

سال سابقة فعالیت مطالعاتی و پژوهشی در حوزة

مقالة 7دریایی و با حداقل -محیط زیست ساحلی

.گرفتگزارش فنی در این حوزه قرار 7پژوهشی و یا

تغییر با AHPهمچنین تحلیل حساسیت برای مدل

افزار با نر ANPو برای مدل وزن معیارها 90%±

Super decision و ابزارSensitivity به انجا

و طی آن در هر بار، اجرای مدل با ثابت بودن رسید.

سایر پارامترها، یک معیار تغییر کرده و تغییرات

Akbari Mejdar etخروجی مدل سنجیده شد )

al., 2013.)

در منطقة مورد مطالعه ANPو AHPهای کدهای زیستگاهی در روش رتبه -1جدول

اولویت

کیفی

(AHP)

رتبة

تنش

(ANP)

کد حرفی زیستگاه

اولویت

کیفی

(AHP)

رتبة تنش

(ANP) کد حرفی زیستگاه

9 90 CE.MF.IT.AG.MM.WH.

MG.TF 49 - CE.GS.IT.MM.SH

4 47 CE.MF.IT.AG.MM.WH 44 91 MA.GS.UT.SG.TF.MM.

SH

7 43 CE.MF.IT.AG.MM 47 9 CE.GS.UT.MM.SH

4 44 MA.MF.IT.AG.WH.MG 44 49 MA.GS.IT.SG.SH

5 99 MA.MF.IT.AG.MG 45 7 MA.MF.ST.SA.SH

9 - CL.MF.IT.AG.MM.WH 49 - CE.GS.IT.MM.SH

3 49 CE.MF.UT.AG.MM.SH 43 40 CE.MF.ST.SH

1 - CL.MF.UT.MM.AG.SH 41 - MA.SM.IT.SH.WH

1 93 MA.MF.IT.AG.WH 41 1 CL.MF.ST.SH

90 94 MA.MF.IT.AG 70 91 MA.GS.IT.WH.SH

99 97 MA.MF.UT.MM.AG.SH 79 95 MA.GS.UT.SH.MM

پیشنهاد الگوریتم تصمیم گیری انتخاب مناطق تحت حافظت...

745صفحه

در منطقة مورد مطالعه ANPو AHPهای کدهای زیستگاهی در روش رتبه -1جدول ادامه

اولویت

کیفی

(AHP)

رتبة

تنش

(ANP)

کد حرفی زیستگاه

اولویت

کیفی

(AHP)

رتبة تنش

(ANP) کد حرفی زیستگاه

94 - CL.GS.IT.MM.AG.SH.SG 74 99 MA.MF.ST.SH

97 - MA.SM.IT.SH.WH.MG 77 9 MA.GS.IT.SH

94 4 MA.RS.UT.SW.MM.TF.S

H 74 1 CE.GS.ST.SH

95 - CL.GS.IT.MM.AG.SH 75 - CL.GS.ST.SH

99 - CL.GS.UT.MM.AG.SH.S

G.TF 79 3 MA.GS.ST.SH

93 94 CE.GS.UT.SG.TF.MM.SH 73 5 NS.SH.MM

91 - CE.GS.IT.SG.MM.SH 71 44 NS.MM

91 4 MA.RS.IT.SW.SH 71 45 CW.MM

40 - CL.GS.UT.MM.AG.SH

:AG تغذیه، رشد و زادآوری آبزیان هیناح ،CEمصب، -: خورCLکولاب، -: خورCWهای ساحلی، : آبGSای، ماسه-: شنیIT ،ناحیة بین جزرومدی :MA کرانة :

: SGتالابی، : علفزارهای SA: کرانة سنگی، RSای، های کرانه: آبNS: زیستگاه پستانداران دریایی، MMهای مانگرو، : جنگلMG: گلی، MFشیب ممتد، کم

: UTپشتان دریایی، : محل تغذیة لاکTF: جلبکزار دریایی، SW: ناحیة بالای جزرومدی، STگلی، -ای: ماسهSM: زیستگاه پرندگان دریایی، SHعلفزارهای دریایی،

.ناحیة زیر جزرومدی

نتایج .3

هانتایج حاصل از تحلیل اکوریژن .3-1

و AHPبندی وضعیت کدهای مورد مطالعه در جمع

ANP نشان داد،در کل منطقه و در هر اکوریژن

گلی -ایشیب ممتد ماسه)سواحل کم 97های اولویت

بین جزرومدی، زیستگاه پرندگان دریایی، پرندگان

شیب ممتد )سواحل کم 49کنارآبزی، مانگرو(،

گلی زیر جزرومدی، زیستگاه پستانداران -ایماسه

یه و دریایی، پرندگان دریایی و محل رشد، تغذ

کولاب شنی بین جزرومدی، -)خور 94زادآوری(،

زیستگاه پستانداران دریایی، محل رشد، تغذیه و

-)خور 40زادآوری، پرندگان دریایی، علفزار دریایی(،

کولاب شنی زیر جزرومدی، زیستگاه پستانداران

دریایی، محل رشد، تغذیه و زادآوری، پرندگان

گلی -ایاسهشیب ممتد م)سواحل کم 41دریایی( و

بین جزرومدی، زیستگاه پرندگان دریایی و پرندگان

ضلعی کنارآبزی(، که هر یک تنها در یک شش

79ترین کدها، و اولویت ، کمیابشدندمشاهده

)سواحل کم شیب ممتد شنی بالای جزر و مدی،

زیستگاه پرندگان دریایی(، بیشترین میزان حضور در

4جدول . داردا های منطقه مورد مطالعه راکوریژن

های دارای کدها در هر اکوریژن و ضلعیفراوانی شش

کدهای کل ةسهم نسبی هر اکوریژن را در زمین

برای سهولت، دهد. مورد مطالعه نشان می ةمنطق

، NPGEفارس با کد حرفی اکوریژن شمال خلیج

و اکوریژن SHEاکوریژن تنگة هرمز با کد حرفی

و رتبة اندده شدهنشان دا MEمکران با کد حرفی

عنوان کد شناسایی ، بهAHPزیستگاه در روش

9711تابستان ، 4، شماره 37محیط زیست طبیعی، منابع طبیعی ایران، دوره

749صفحه

به این ترتیب، زیستگاه در نظر گرفته شده است.

هرمز و تنگة بیشترین فراوانی، مربوط به اکوریژن

فارس در کمترین آن مربوط به اکوریژن شمال خلیج

. طبیعتًا اکوریژن هرمز با استمورد مطالعه ةمنطق

از کدها را به خود اختصاص داده ، سهم بیشتری 54%

، کمترین سهم %49فارس با و اکوریژن شمال خلیج

. داردنسبی را

های بندی نتایج حاصل از مدلجمع .3-2

AHP وANP در کل منطقة مورد مطالعه و در

هر اکوریژن

AHPهر چه شایستگی انتخاب، بر اساس فهرست

بیشتر باشد )عدد کمتری داشته باشد(، برای معر

نخورده بودن و انتخاب مناطق ودن، بکر و دستب

در مقابل، ، 7مطابق جدول تر، ارجح است. طبیعی

پذیری کمتری دارند، در جدول مناطقی که آسیب

اند های عددی بالاتری را به خود اختصاص دادهاولویت

و ارجحیت بیشتری برای انتخاب دارند. چنین

اردی که در مو AHPگانة های پنجقضاوتی، در گروه

یک گروه بیشتر از یک زیستگاه دارند(، اعمال

، عدد کمتر نسبت 7شود. بنابراین مطابق با جدول می

ANP/AHPعنوان اولویت بالاتر حفاظت مشخص ، به

در این جدول، در ستون اولویت انتخاب در شده است.

هر گروه، اولویت بین کدهای هر گروه مشخص شده

خاب نهایی برای سواحل است، و در ستون اولویت انت

هرمزگان، اولویت اول هر گروه، بعد از اولویت آخر

شود، در گروه قبل آغاز شده است. خاطرنشان می

و NS.SH.MM ،NS.MMمورد سه کد

CW.MM از آنجا که مطابق با روش ،AHP این ،

بندی شده بودند، ای دستهکدها جدا از کدهای کرانه

د جدا از کدهای در حالت تلفیقی نیز، این سه ک

درباره آنها ANP/AHPای دیده شد و نسبت کرانه

و سه اولویت آخر، به این کدها اختصاص نشداعمال

، در کل استان هرمزگان، 4بر اساس شکل داده شد.

اولویت اول، کاملًا در محدودة تحت حفاظت قرار دارد.

تحت حفاظت هستند و تنها 4اکثر مناطق اولویت

مبارک قرار دارد، در منطقة کوه بخشی از آن که

نیز در محدودة تحت 7. اولویت نیستتحت حفاظت

حفاظت بوده و تنها کولاب واقع در خور میدانی از این

، 9، 5های اولویت . بیشتر بخشاستدایره مستثنی

های . اولویتاست، تحت حفاظت 43، 47، 49، 90، 1

4 ،3 ،94 ،94 ،95 ،99 ،91 ،91 ،40 ،44 ،44، 45 ،

، تقریبًا خارج از محدودة حفاظتی هستند و 49

41و 41، 93، 99، 1های کمی از کدهای بخش

نیز تنها در محدودة 70. کد هستندتحت حفاظت

برخی جزایر، تحت حفاظت قرار دارد. با توجه به

ها های نخست، بیش از سایر اولویتکه اولویتاین

نتیجه دست توان به این تحت حفاظت قرار دارند، می

یافت که وضعیت حفاظتی در سطح کلی استان

های اول معر در هرمزگان مناسب بوده، و اولویت

از %11/54، شامل ANPو AHPهای تلفیق مدل

طول خط ساحلی، در محدودة حفاظتی سازمان

زیست قرار دارند. در اکوریژن شمال حفاظت محیط

بر ) 7تا 9های حفاظتی فارس، کدهای گروهخلیج

( حضور ندارند و این اکوریژن، AHPبندی اساس گروه

. اولویت اول است 5و گروه 4تنها شامل کدهای گروه

فارس، جزء حفاظتی اکوریژن ساحلی شمال خلیج

های بسیار ، اما بخشنیستمناطق حفاظت شده

جزء منطقة 97و 90، 1، 1، 3های اندکی از اولویت

باشند که بند میشدة سراج و پارک ملی نایحفاظت

از طول خط ساحلی این اکوریژن را شامل 75/7%

فارس، شود. بنابراین، اکوریژن ساحلی شمال خلیجمی

پیشنهاد الگوریتم تصمیم گیری انتخاب مناطق تحت حافظت...

743صفحه

ترین اکوریژن استان نخوردهکه دستبا وجود این

. در استهرمزگان است، از نظر حفاظتی ضعیف

، 90، 9، 5، 4، 7، 4، 9اکوریژن تنگة هرمز، کدهای

طور کامل در محدودة تحت تقریبًا به 47و 99

، 1، 3های زیادی از کدهای حفاظت قرار دارند. بخش

99های کمی از کد و بخش 45، 44، 49، 40، 91، 1

95و 94نیز در این محدوده قرار دارند. کدهای

، 94، 97تقریباً خارج از محدودة حفاظتی و کدهای

49هایی از کدهای ، و همچنین بخش44و 91، 93

. بنابراین در هستندر محدودة تحت حفاظت د 41تا

اکوریژن تنگة هرمز، پوشش مناسبی از مناطق تحت

های بالاتر حفاظتی وجود ویژه برای اولویتحفاظت، به

را تشکیل از طول خط ساحلی آن %1/40دارد که

، 9، 5، 9های دهد. در اکوریژن مکران، اولویتمی

، 99، 95، 90، 1، 1، 4، 7، 4های بخشی از اولویت

، 97و 94، 99، و کمی از کدهای 49، 40، 91، 93

در محدودة تحت حفاظت سازمان حفاظت

و 44، 91، 94، 3زیست قرار دارند. کدهای محیط

بنابراین در املاً خارج از این محدوده هستند.، ک47

اکوریژن مکران، پوشش حفاظتی مناسبی وجود دارد،

شده در مشخصهای اما این حفاظت، به ترتیب اولویت

9که اولویت این تحقیق تعیین نشده، زیرا به رغم آن

کاملاً در محدودة تحت حفاظت قرار دارد، اما اولویت

طور کامل در این محدوده نیستند، با این به 7و 4

طور کامل در محدودة تحت ، به9و 5وجود کدهای

از طول خط %91/41حفاظت فعلی قرار دارند که

همچنین در دهد.اکوریژن را تشکیل می ساحلی این

های مورد ، مدلANPو AHPهای تحلیل در مدل

نسبت به تغییر معیارها نشان پژوهش هیچ حساسیتی

های پتانسیلنداده و نتایج حاصله بدون تغییر بودند.

دست آمده برای اهدا مدیریتی با استفاده کدهای به

گیری تصمیم الگوریتم در نهایتانجا شد. 4از جدول

آمد. دستبه 7سواحل جنوب ایران مطابق شکل

اولویت تلفیقی کدهای زیستگاهی استان هرمزگان و بررسی وضعیت حفاظتی موجود در این کدها -2شکل

9711تابستان ، 4، شماره 37محیط زیست طبیعی، منابع طبیعی ایران، دوره

741صفحه

در هر اکوریژن، و سهم نسبی هر اکوریژن ی زیستگاهیهای دارای کدهاضلعیفراوانی شش -2جدول

کد

زیستگاه

در فرکانس

کل منطقهفرکانس در

NPGE

فرکانس

SHEدر

فرکانس

MEدر

کد

زیستگاه

فرکانس در

کل منطقهفرکانس در

NPGE

فرکانس

SHEدر

فرکانس

MEدر

9 49 - 44 4 49 9 - 9 -

4 41 - 79 97 44 49 4 94 3

7 94 - 9 9 47 41 70 91 -

4 59 - 44 1 44 50 9 44 44

5 94 - 1 7 45 41 41 91 -

9 4 - - 4 49 7 - 7 -

3 31 - 55 44 43 94 - 7 1

1 4 - - 4 41 9 - 9 -

1 30 - 55 95 41 4 - - 4

90 71 9 41 90 70 41 - 45 47

99 35 9 59 91 79 993 74 71 49

94 9 9 - - 74 10 9 55 44

97 9 - 9 - 77 13 75 74 70

94 44 49 9 - 74 9 5 9 -

95 4 4 - - 75 4 4 - -

99 4 4 - - 79 945 41 54 44

93 3 4 7 - 73 935 54 10 47

91 7 4 9 - 71 947 41 41 43

91 44 49 9 - 71 51 79 1 94

40 9 9 - - سهم

نسبی

900 49% 54% 49%

تعیین اولویت نهایی کدهای زیستگاهی در کل منطقة مورد مطالعه -3جدول

بندی گروه

زیستگاهی کدهای زیستگاه

رتبة

AHP

رتبة

ANP

اولویت تلفیقی

(ANP/AHP)

اولویت انتخاب

در گروه

اولویت انتخاب نهایی

برای سواحل هرمزگان

9 CE.MF.IT.AG.MM.WH.MG.TF 9 90 90 9 9

4 CE.MF.IT.AG.MM.WH 4 47 5/99 4 7

CE.MF.IT.AG.MM 7 43 1 9 4

7

MA.MF.IT.AG.WH.MG 4 44 5/5 7 9

MA.MF.IT.AG.MG 5 99 4/7 4 5

CL.MF.IT.AG.MM.WH 9 - - 9 4

4 CE.MF.UT.AG.MM.SH 3 49 7 5 99

CL.MF.UT.MM.AG.SH 1 - - 9 3

پیشنهاد الگوریتم تصمیم گیری انتخاب مناطق تحت حافظت...

741صفحه

لویت نهایی کدهای زیستگاهی در کل منطقة مورد مطالعهتعیین او -3جدول ادامه

بندی گروه

زیستگاهی کدهای زیستگاه

رتبة

AHP

رتبة

ANP

اولویت تلفیقی

(ANP/AHP)

اولویت انتخاب

در گروه

اولویت انتخاب نهایی

برای سواحل هرمزگان

MA.MF.IT.AG.WH 1 93 1/9 4 90

MA.MF.IT.AG 90 94 4/9 7 1

MA.MF.UT.MM.AG.SH 99 97 91/9 4 1

CL.GS.IT.MM.AG.SH.SG 94 - - 9 3

MA.SM.IT.SH.WH.MG 97 - - 9 3

5

MA.RS.UT.SW.MM.TF.SH 94 4 947/0 4 95

CL.GS.IT.MM.AG.SH 95 - - 9 94

CL.GS.UT.MM.AG.SH.SG.TF 99 - - 9 94

CE.GS.UT.SG.TF.MM.SH 93 94 14/0 94 45

CE.GS.IT.SG.MM.SH 91 - - 9 94

MA.RS.IT.SW.SH 91 4 49/0 3 91

CL.GS.UT.MM.AG.SH 40 - - 9 94

MA.SM.UT.MM.AG.SH 49 - - 9 94

CE.GS.IT.MM.SH 44 91 19/0 95 49

MA.GS.UT.SG.TF.MM.SH 47 9 04/0 4 97

CE.GS.UT.MM.SH 44 49 01/9 99 43

MA.GS.IT.SG.SH 45 7 94/0 7 94

MA.MF.ST.SA.SH 49 - - 9 94

CE.MF.ST.SH 43 40 34/0 97 44

MA.SM.IT.SH.WH 41 - - 9 94

CL.MF.ST.SH 41 1 43/0 1 40

MA.GS.IT.WH.SH 70 91 9/0 94 47

MA.GS.UT.SH.MM 79 95 41/0 99 44

MA.MF.ST.SH 74 99 74/0 90 49

MA.GS.IT.SH 77 9 91/0 5 99

CE.GS.ST.SH 74 1 49/0 1 91

CL.GS.ST.SH 75 - - 9 94

MA.GS.ST.SH 79 3 91/0 9 93

7 NS.SH.MM 73 5 - - 41

4 NS.MM 71 44 - - 41

5 CW.MM 71 45 - - 70

9711تابستان ، 4، شماره 37محیط زیست طبیعی، منابع طبیعی ایران، دوره

750صفحه

ایگیری درباره وضعیت حفاظتی کدهای زیستگاهی کرانهماتریس تصمیم-4جدول

حساسیت و در معرض تهدید

بودن

فیزیکی غیرحساس عوارض عوارض فیزیکی حساس

با تهدید بدون تهدید با تهدید بدون تهدید

زیستگاه خیلی حساسبدون

تهدید

-- پارک ملی -- پارک ملی

-- پناهگاه حیات وحش -- پارک ملی زیستگاه حساس

-- مناطق توسعه پذیر -- مناطق حساس زیستگاه غیرحساس

زیستگاه خیلی حساس

با

تهدید

--

ه شدمناطق حفاظت

یا پناهگاه حیات

وحش

پناهگاه حیات وحش --

-- زیستگاه حساس

شده مناطق حفاظت

یا پناهگاه حیات

وحش

پناهگاه حیات وحش --

-- زیستگاه غیرحساستوسعه پذیر پس از

بازسازی و احیا--

توسعه پذیر پس از

بازسازی و احیا

در هر اکوریژن دریایی ایران در سواحل جنوبی-فاظت ساحلیگیری انتخاب مناطق تحت حالگوریتم تصمیم -3شکل

پیشنهاد الگوریتم تصمیم گیری انتخاب مناطق تحت حافظت...

759صفحه

یریگجهینتبحث و .4

انتخاب مناطق تحت حفاظت رویکردی است که در

های اخیر با استفاده از ارزیابی چند معیارة مکانی دهه

ای رسد و در این مطالعه نیز چنین شیوهبه انجا می

تفاوت پی گرفته شد. تجارب مختلفی از معیارهای م

ویژه در در شناسایی و انتخاب مناطق تحت حفاظت به

اند که برخی دریایی استفاده کرده -منطقة ساحلی

دهد. معیارهای این مطالعه با آنها مشابهت نشان می

زیر معیار در 79معیار اصلی و 9در این مطالعه،

فرایند شناسایی و انتخاب مناطق تحت حفاظت

مقایسة ده قرار گرفت.دریایی مورد استفا -ساحلی

معیارهای جدید در مقایسه با معیارهای پیشین،

تر را نشان تر و جامعحرکت به سوی معیارهای کلی

دهد که منطبق بر رویکرد جهانی است می

(IUCN/WCPA, 1999; OSPAR, 2003;

Breen, 2007 زیرا در این صورت اگر نقصانی در .)

را با ن آنتواهای موجود مشاهده گردد، میداده

های دیگری جایگزین کرده و قابلیت اصلاح و داده

ارتقاء در آینده و در صورت تکمیل اطلاعات وجود

خواهد داشت. اما نقطه مشترک بیشتر مطالعات

های اخیر، دادن ارزش خصوص در سالتحقیقاتی به

ای به بالاتر به معیارهای اکولوژیک بوده و اشاره

ANZECCیند )نمامعیارهای انسانی نمی

TRMPA, 1998; Gjerde, 2001; OSPAR,

2007; AG-CBD, 2008; Abdulla et al.,

2008; UNEP-WCMC. 2008; Kumar &

Kunte, 2012; Mars PhD subject catalogue,

مطابق کنفرانس ناگویای ژاپن در سال (.2012

بایست دریایی، می-از مناطق ساحلی 90%، 4090

(. Woodley et al., 2012تحت حفاظت باشند )

از طول خط %54اکنون مطابق با این بررسی، هم

از طول خط ساحلی اکوریژن %40ساحلی هرمزگان و

تنگة هرمز تحت حفاظت قرار دارد؛ بنابراین، از نظر

مطابق . شود، کمبودی مشاهده نمیحفاظتیکمیت

، آن دسته از مناطق با اولویت بالای حفاظتی 4جدول

، ظرفیت انتخاب به عنوان پارک ملی و بدون تنش

دریایی را دارند که جهت تحقق آن ضروری -ساحلی

است سایر تمهیدات قانونی آن نیز مورد توجه قرار

گیرد. آن دسته از مناطق با اولویت بالای حفاظت که

های توانند گزینهدر معرض تنش هم قرار دارند می

وحش شده یا پناهگاه حیاتانتخاب منطقة حفاظت

دریایی باشند که برای تحقق قانونی به -ساحلی

مسیر بروکراتیک خود نیاز دارند. مناطق در معرض

های پایین حفاظتی، مناطق تنش بالا و با اولویت

مناسب برای بازسازی و احیا هستند که برای هر یک

دیده بایستی طرح مجزایی فراخور منبع آسیب

در اولویت تدارک دید. آن دسته از مناطقی که

حفاظتی قرار ندارند و در معرض تنش هم نیستند،

توانند از طریق طرح پذیر هستند که میمناطق توسعه

ریزی مدیریت یکپارچة منطقة ساحلی مورد برنامه

پارک گزینش بالقوه مناسب برای مناطققرار گیرند.

اکنون در محدودة تحت دریایی -ساحلیملی

از مناطق بالقوه مناسب بخشی و دارندنحفاظت قرار

شده یا پناهگاه حیات وحش برای مناطق حفاظت

اکنون در محدودة حفاظتی نیز دریایی -ساحلی

که درصد حفاظت در کل ، اما با توجه به ایننیستند

طول خط ساحلی استان هرمزگان و اکوریژن تنگة

دهندة کفایت مناطق تحت حفاظت در هرمز، نشان

ن، نیازی به معرفی مناطق این خطه است، بنابرای

جدید حفاظتی نبوده و مناطقی که بالقوه مناسب

شده و پناهگاه حیات پارک ملی و مناطق حفاظت

وحش هستند و در حال حاضر خارج از محدودة

حفاظتی قرار دارند، باید در گروه مناطق حساس قرار

9711تابستان ، 4، شماره 37محیط زیست طبیعی، منابع طبیعی ایران، دوره

754صفحه

گیرند. این قضاوت، مربوط به کل استان هرمزگان و

رمز بوده و قضاوت نهایی دربارة اکوریژن تنگة ه

وضعیت حفاظتی دو اکوریژن دیگر، منوط به بررسی

کامل آن دو اکوریژن است که بخشی از آنها در

های همجوار قرار دارد. در این پژوهش، تلفیق استان

برای تحلیل سلسله مراتبی نتایج حاصل از روش

بندی کدهای زیستگاهی استان هرمزگان و اولویت

ای برای تعیین حساسیت آنها نسبت به بکهتحلیل ش

عوامل بیرونی، در دستور کار قرار گرفت. این بررسی،

های ساحلی ای و آبهای کرانهمناطق ساحلی، آب

فارس و دریای عمان استان هرمزگان را در حوزة خلیج

ای ، به گونه7از شکل گرفت. نتایج حاصلهدر برمی

وجود در زمینة است که در صورت تکمیل اطلاعات م

توان با استفاده از همین دریایی، می-های ساحلیپهنه

الگو، نقایص را برطر و اطلاعات را کامل نمود.

های بندی پهنهشده برای گروهاستفاده از وزن نرمالایز

های کمتر در شناسایی شده، سبب قرار گرفتن گزینه

های بعدی های بیشتر در گروههای برتر و گزینهگروه

ها و توجهات مدیریتی شود و این امر، توزیع هزینهمی

نماید. الذکر را منطقی و قابل اجرا میبه مناطق فوق

Reference

Abdulla, A., Gomei, M., Maison, E. and Piante, C.,

2008. Status of Marine Protected Areas in the

Mediterranean Sea. IUCN, Malaga and WWF,

France. 152 pp.

AG-CBD, 2008. Guidelines for the Establishment

of Marine Protected Areas in the Black Sea.

Akbari Mejdar, H., Bahremand, A. R., Najafinejad,

A. and Sheikh, V. B., 2013. Daily flow simulation

of Chehelchai river-Golestan province using

SWAT model. JWSC, 20 (3): 253-259.

ANZECC TFMPA (Australian and New Zealand

Environment and Conservation Council Task Force

on Marine Protected Areas) 1998. Guidelines for

Establishing the National Representative System of

Marine Protected Areas. Australian and New

Zealand Environment and Conservation Council,

Task Force on Marine Protected Areas.

Environment Australia, Canberra.

Australian Maritime Safety Authority, 2014.

Particularty Sensitive Sea Areas. Fact Sheet.

Australian Government. Canberra ACT Australia.

Brattland, C., 2012. Sensitive Sea Areas in Arctic

Norway; Tentative Identification Based on IMO

Cultureal, Social and Economic Criteria. Norsk

Instututt for Kulturminneforskning (NIKU).

Storgata 2. Postboks 736 Sentrum. 0105. Oslo.

Breen, S. A., 2007. Systematic Conservation

Assessment for Marine Protected Areas in New

South Wales. Australia, Ph.D Thesis, James Cook

University, 97 p.

CBD. 2009. Azores Scientific Criteria and

Guidance for identifying ecologically or

biologically significant marine areas and designing

representative networks of marine protected areas

in open ocean waters and deep sea habitats. United

Nations Environment Program, IUCN, CBD.

http://www.cbd.int/marine/doc/azores-brochure-

en.pdf

Danehkar, A., and Majnoonian, H., 2004. Criterion

recommendation for assessment of coastal-marine

areas for determination of coastal and marine

protected areas in Iran. Journal of Environmental

Studies, 35: 9-32., 35: 9-32. (In Persian)

پیشنهاد الگوریتم تصمیم گیری انتخاب مناطق تحت حافظت...

757صفحه

Gjerde, K. M., 2001. Protecting Particularly

Sensitive Sea Areas from Shipping: A Review of

IMO’s New PSSA Guidelines, Proceedings of the

12th Biennial Coastal Zone Conference, Clevelan,

OH.

Hassanzadeh, M. and Danehkar, A., 2015. How to

use the Network Analysis Method (ANP) for

Ranking Port Environmental Ecological Criteria

(Case Study: Persian Gulf, Bushehr). The fourth

conference of marine industry, Tehran. (In Persian)

ICZM, 2009. Integrated Coastal Zone Management

of Iran, Ports and Maritime Organization.

IMO, 2006. Revised Guidelines for the

Identification and Designation of Particularly

Sensitive Sea Areas. Assembly 24th Session.

Agenda Item 11.

IUCN/WCPA, 1999. Guidelines for Marine

Protected Areas. Edited & Coordinated by Graeme

Kelleher, Sea information in:

http://www.birdlist.org/downloads/iucn/pag-003-

guidelines-marine-pas.pdf

Jessen, S., K. Chan, I. Côté, P. Dearden, E. De

Santo, M.J. Fortin, F. Guichard, W. Haider,

G. Jamieson, D.L. Kramer, A. McCrea-Strub, M.

Mulrennan, W.A. Montevecchi, J. Rof,

A. Salomon, J. Gardner, L. Honka, R. Menafra and

A. Woodley. 2011. Science-based Guidelines for

MPAs and MPA Networks in Canada. Vancouver:

Canadian Parks and Wilderness Society. 58 pp.

Kumar, A. A. and P. D Kunte. 2012. Coastal

Vulnerability Assessment for Chennai, East Coast

of India Using Geospatial Techniques. Nat

Hazards. 64: 853-872.

Mabile, S. and C. Piante. 2005. Global directory of

marine protected areas in the Mediterranean.

Foundation WWF-France, Paris, France xii+ 132pp

Majnoonian, H., 2000. Protected areas of Iran:

principles and measures for protecting parks and

areas. Environmental Protection Agency. Tehran.

742 pages. (In Persian)

Mani Murali, M., Ankita, M., Amrita, S. and

Vethamony, P., 2013. Coastal Vulnerability

Assessment of Puducherry Coast, India, Using the

Analytical Hierarchical Process. Nat. Hazards

Earth Syst. Sci. 13: 3291-3311.

Mars PhD Subject Catalogue, 2012. Biological

valuation and connectivity assessments: tools to

establish representative networks of Marine

Protected Areas. http://www.mares-

eu.org/index.asp?p=1662&a=1090&mod=phd&id=

128

Maxwell, B. A., Buddemeier. R. W., 2002. Coastal

Typology Development with Heterogeneous Data

Sets, Regional Envir Change, Vol. 3, pp. 77–87.

Mokvandi, R., Maghsoudlo, B. and Mohamadfoam,

E., 2012. Application of TOPSIS in Environmental

Impact Assessment of Oil Refineries (Case Study:

Khouzestan Super Heavy Oil Refinery).

Environmental Researches, 3 (5): 77-86 (In

Persian).

OSPAR, 2003. Guidelines for the Identification

and Selection of Marine Protected Areas in the

OSPAR Maritime Area. OSPAR Convention for

the Protection of the Marine Environment of the

North-East Atlantic. Meeting of the OSPAR

Commission. Bremen: 23-27 June 2003.

OSPAR, 2006. Guidance on Developing an

Ecologically Coherent Network of OSPAR Marine

Protected Areas, Rebelo, L. M., Finlayson, M.,

Stroud, D. A., 2009. Ramsar site under-

representation and the use of biogeographical

regionalization schemes to guide the further

development of the Ramsar List, Ramsar

Technical.

OSPAR, 2007. Guidance on Developing an

Ecologically Coherent Network of OSPAR Marine

Protected Areas. OSPAR Convention for the

Protection of the Marine Environment of the North-

East Atlantic. OSPAR Commission, Reference

Number 2006-3.

Padash, A., Jozi, S. A., Nabavi, S. M. B. and

Dehzad, B., 2016. Stepwise Strategic

Environmental Management in Marine Protected

Areas. Global J. Environ. Sci. Manage. 2 (1): 49-

60.

Pendred, S., Fischer, A. and Fischer, S., 2016.

Improved Management Effectiveness of a Marine

9711تابستان ، 4، شماره 37محیط زیست طبیعی، منابع طبیعی ایران، دوره

754صفحه

Protected Area through Prioritizing Performance

Indicators. Coastal Management. 44 (2): 93-115.

Samadi Kuchaksaraei, B., 2019. Development of

multi-criteria decision-making models for

designation of coastal-marine protected areas in

Iran (case study: Hormozgan province). Ph.D.

thesis in Marine Biology, Marine Ecology, Islamic

Azad University, Science and Research Branch. (In

Persian)

Samadi Kuchaksaraei, B., Fatemi, S. M. R.,

Danehkar, A., Jozi, S. A. and Ramezani-Fard, E.

(In press). Determination of Ecoregions of Iran’s

southern coasts as a basis to determine coastal-

marine protected areas using GIS system. Journal

of Environmental Science and Technology. (In

Persian)

Samadi Kuchaksaraei, B., Fatemi, S.M.R.,

Danehkar, A. Jozi, S. A. and Ramezani-Fard, E,

2019. New guidelines for the identification and

selection of coastal–marine representative areas for

Hormozgan Province, Iran. Int. J. Environ. Sci.

Technol. (2019). https://doi.org/10.1007/s13762-

019-02238-1

Spalding, M. D., Fox, H. E. G., Allen, R.,

Davidson, N., Ferdaña, Z. A., Finlayson, M.,

Halpern, B. S., Jorge, M. A., Lombana, A., Lourie,

S. A., Martin, K. D., Manus, E. M., Molnar, J.,

Recchia, C. A., Robertson. J., 2007. Marine

Ecoregions of the World: A Bioregionalization of

Coastal and Shelf Areas, BioScience, Vol. 57, pp.

573-583.

UNEP-WCMC. 2008. National and Regional

Networks of Marine Protected Areas: A Review of

Progress. UNEP-WCMC. Cambridge. 156p

Woodley, S., B. Bertzky, N. Crawhall, N. Dudley,

J. M. Londono, K. MacKinnon, K. Redford and T.

Sandwith, 2012. Meeting Aichi Target 11: What

Does Success Look Like for Protected Area

Systems? Parks, 18.1: 23-36.

Yamani, M. and Nohehgar, A., 2006. Coastal

geomorphology of east of Hormuz Strait. Bandar

Abbas: Hormozgan University Press. (In Persian)

Yaghobzadeh, M., Danehkar, A., Jabbarian Amiri,

B. and Ashrafi, S., 2012. Prioritizing Sensitivity of

Coastal Ecosystems in the South of Iran Using

Hierarchical Analysis. The First national

conference on the development of the coasts of

Makran and the maritime authority of the Islamic

Republic of Iran. (In Persian).