1

AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ

HEMŞİRELİK FAKÜLTESİ

2019-2020 EĞİTİM-ÖĞRETİM YILI

GÜZ DÖNEMİ

HALK SAĞLIĞI HEMŞİRELİĞİ DERSİ

ÖĞRENCİ YÖNLENDİRME

KILAVUZU

REVİZYON NO:1

11.10.2019

2

AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ HEMŞİRELİK FAKÜLTESİ

2019-2020 ÖĞRETİM YILI GÜZ DÖNEMİ HALK SAĞLIĞI HEMŞİRELİĞİ DERSİ

ÖĞRENCİ YÖNLENDİRME KILAVUZU

İÇİNDEKİLER

SAYFA

NO

A- DERSİN KURAMSAL BÖLÜMÜNE İLİŞKİN GENEL ESASLAR 3

B- DERSİN SİMÜLASYON UYGULAMASINA İLİŞKİN GENEL

ESASLAR 7

C- DERSİN UYGULAMASINA İLİŞKİN GENEL ESASLAR 7

D-UYGULAMA ALANLARINA İLİŞKİN FORMLAR VE

REHBERLER

8

EK 1. ASM UYGULAMA REHBERİ 10

EK 2. OKUL SAĞLIĞI UYGULAMA REHBERİ 23

EK 3. KIRSAL ALAN UYGULAMA REHBERİ 32

EK 4. ROTASYON ALANLARI UYGULAMA REHBERİ 41

EK 5. UYGULAMA ALANLARINDA KULLANILAN FORMLAR 42

EK 6. HSH UYGULAMA DEĞERLENDİRME FORMU 64

3

A- DERSİN KURAMSAL BÖLÜMÜNE İLİŞKİN GENEL ESASLAR

1. Halk Sağlığı Hemşireliği Dersi,7.Yarıyıl Güz Döneminde yer almakta olup, kuramsal

4 saat, uygulama 12 saat olmak üzere haftalık toplam 16 saatten oluşmaktadır.

2. Bu ders, birey ve ailenin bedensel, ruhsal ve sosyal yönden sağlığının korunması,

geliştirilmesi ve gerektiğinde tedavisinin izlemi ve rehabilitasyonunu sağlayarak

toplumun sağlığının geliştirilmesinin öğrenilmesini hedefler.

3. Bu dersin öğrenme çıktıları şunlardır:

Dünyada ve ülkemizde halk sağlığının önemini, korunmasını, geliştirilmesini ve

bu alanda halk sağlığı hemşiresinin sorumluluklarını kavrayabilmeli

Halk sağlığı hemşiresinin primer, sekonder, ve tersiyer aşamadaki fonksiyonlarını

ve geliştirilmiş faaliyetlerini ayırt edebilmeli ve uygulayabilmeli

Bölgenin öncelikli sağlık sorunlarını tanımlayabilmeli

Risk değerlendirmesini yapabilmeli ve toplumda riskli/kırılgan gruplara yönelik

alınacak önlemleri bilmeli

Toplumda sık görülen sağlık problemlerinin erken tanı yöntemlerini bilmeli

Aile sağlığının önemini, birey, aile ve toplum sağlığı arasındaki ilişkiyi analiz

edebilmeli, aile ile iyi bir iletişim kurabilmeli

Sağlıklı ya da hasta bireyin sağlık gereksinimlerinin karşılanmasında sistematik

hemşirelik yaklaşımını uygulayabilmeli, hasta bireyi ev alanı içerisinde

değerlendirebilmeli

Toplum sağlığını geliştirmeye yönelik uygulamalar (eğitim, danışmanlık, sağlık

taraması) yapabilmeli

Halk sağlığı hemşireliğinde etik yaklaşımları kazanabilmeli

Alanı ile ilgili en az bir güncel literatürü okuyup yorumlayabilmeli

4. Dersin ana konuları şunlardır:

Toplum Tanılama

Halk Sağlığı ve Halk Sağlığı Hemşireliğinin Tarihsel Gelişimi, Amaç ve Çalışma

Alanları

Çevre Sağlığı

Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları

Bebek- Çocuk Sağlığı

Toplumda erişkin ve yaşlı sağlık tarama programları: erken tanı

Bulaşıcı hastalıklar ve bağışıklama

Kadın Sağlığı ve izlemi

Adölesan Sağlığı, Okul Sağlığı ve hemşireliği

Yaşlı Sağlığı,

İş Sağlığı ve Hemşireliği

Toplumda Kırılgan Grupların Değerlendirilmesi

Evde hasta bakımı

Toplumda Kronik Hastalıkların Yönetimi-Rehabilitasyon: Tersiyer korunma,

4

Olağanüstü Durumlarda Halk Sağlığı Hemşireliği

Aile Merkezli Bakım, Aile Sağlığı Hemşireliği

5. Dersin öğretim elemanları:

(Pazartesi + Salı) (Çarşamba + Perşembe)

Prof.Dr. Sebahat GÖZÜM

Prof.Dr. Selma ÖNCEL

Dr.Öğr.Ü. Leyla MUSLU

Arş.Gör.Dr. Ayşegül ILGAZ

Arş.Gör. Ayşe D. AKGÖZ

Arş.Gör. Ercan ASİ

Uzm.Hemşire Havva APAYDIN

Dr.Öğr.Ü. Arzu AKCAN

Dr.Öğr.Ü. Ayla TUZCU

Dr.Öğr.Ü. Ayşe MEYDANLIOĞLU

Öğr.Gör. Kadriye AYDEMİR

Öğr.Gör. Süreyya SARVAN

Arş.Gör. Merve İPEK

6. 2019-2020 Eğitim Öğretim yılı güz döneminde toplam ders saati dönemlik A şubesi

için: 240 saat, B şubesi için:228 saattir.

7. Yönetmelik gereği teorik derslerden devamsızlık hakkı (teorik derslerin en fazla

%30’u) hesaplandığında ise; devamsızlık 18 saati geçemez.

8. Dersin teorik bölümü blok olarak işlenmektedir.

9. Kuramsal derslerin başlangıç ve bitiş tarihi şu şekildedir:

A Şubesi başlangıç tarihi: 16.09.2019

B Şubesi başlangıç tarihi: 18.09.2019

10. Dersin temel kaynakları şunlardır:

Öğretim elemanlarının ders notları

Piyal B. Halk Sağlığı. Ankara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Yayınları, 2011.

Güler Ç, Akın L (Ed). Halk Sağlığı - Temel Bilgiler (3 Kitap). Ankara:

Hacettepe Yayınları, 2015.

Erci B (Ed). Halk Sağlığı Hemşireliği. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri, 2016.

Şahinöz T. Halk Sağlığı Uygulama Kitabı (Hemşirelik Bölümleri için).

İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri, 2017.

Akbaba M, Demirhindi H. Temel Halk Sağlığı. Akademisyen Kitabevi, 2017.

Bahar Z, Beşer A. Evde Bakım, Akademi Basın, 2017.

Bilgili N, Kitiş Y. Yaşlılık ve Yaşlı Sağlığı. Vize Yayıncılık, 2017.

Okul Dönemindeki Çocukların Sağlığının Geliştirilmesi. Ed. Gözüm S. Vize

Yayıncılık, 2016.

Stanhope M, Lancaster J. PublicHealthNursing, population-centeredhealthcare

in thecommunity. 8th Edition, 2012.

Stanhope M, Lancaster J. PublicHealthNursing. 9th Ed. Population-

CenteredHealthCare in theCommunity, Washington; MosbyCompany, 2015.

Seviğ G,,Tanrıverdi G. Kültürlerarası Hemşirelik Kitabı, 1. Baskı, İstanbul

Kitapevi, 2012.

5

AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ HEMŞİRELİK FAKÜLTESİ

2019-2020 ÖĞRETİM YILI GÜZ DÖNEMİ HALK SAĞLIĞI HEMŞİRELİĞİ ( Pazartesi-Salı

Grubu B-ŞUBESİ) DERS PROGRAMI

TARİH SAAT DERSİN KONUSU DERSİ VEREN ÖĞR. ELEMANI

16.09.2019

Pazartesi

4 Halk Sağlığı ve Halk Sağlığı

Hemşireliğinin Tarihsel Gelişimi,

Amaç ve Çalışma Alanları

Öğr.Gör.Dr. Leyla MUSLU

4 Dersin Tanıtımı

Toplum Tanılama

Prof. Dr. Sebahat GÖZÜM

13.30-14.20 Halk Sağlığı Başkanlığı

17.09.2019

Salı

4 Kadın Sağlığı ve İzlemi Öğr.Gör. Kadriye AYDEMİR

4 Bebek- Çocuk Sağlığı ve İzlemi Dr.Öğr. Ü. Arzu AKCAN

23.09.2019

Pazartesi

4 Toplumda Erişkin ve Yaşlı Sağlık

Tarama Pogramları: Erken Tanı

Prof. Dr. Sebahat GÖZÜM

11.30-12.20 -Dr. Sema DURAK

4 Bulaşıcı Hastalıklarda

Bağışıklama Öğr.Gör. Kadriye AYDEMİR

24.09.2019

Salı

2 Sağlıklı Yaşam Biçimi

Davranışları

Prof. Dr. Selma ÖNCEL

2 Yaşlı Sağlığı Prof. Dr. Selma ÖNCEL

4 Adölesan Sağlığı, Okul Sağlığı ve

Hemşireliği

Dr.Öğr. Ü. Ayşe

MEYDANLIOĞLU

30.09.2019

Pazartesi

4 Evde Sağlık Bakım Hizmetleri Prof. Dr. Sebahat GÖZÜM

4 Toplumda Kırılgan Grupların

Değerlendirilmesi

Dr. Öğr.Ü. Ayla TUZCU

01.10.2019

Salı

4 İş Sağlığı ve Hemşireliği Dr.Öğr. Ü. Ayşe

MEYDANLIOĞLU

4 Aile Merkezli Bakım, Aile Sağlığı

Hemşireliği

Prof.Dr. Selma ÖNCEL

07.10.2019

Pazartesi

8 LABORATUAR

UYGULAMASI

Tüm Öğretim Elemanları

08.10.2019

Salı 2

Toplumda Kronik Hastalıkların

Yönetimi-Rehabilitasyon: Tersiyer

Korunma

Dr.Öğr. Ü. Leyla MUSLU

2

Olağanüstü Durumlarda Halk

Sağlığı Hemşireliği Dr. Öğr. Ü. Ayla TUZCU

4 Çevre Sağlığı Dr.Öğr. Ü. Arzu AKCAN

UYGULAMA BAŞLAMA: 14/10/2019

ARA SINAV:21-25 Ekim Haftası

UYGULAMA SINAVI: 20 Aralık 2019

FİNAL: Final haftası

Tüm Öğretim Elemanları

6

AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ HEMŞİRELİK FAKÜLTESİ

2019-2020 ÖĞRETİM YILI GÜZ DÖNEMİ HALK SAĞLIĞI HEMŞİRELİĞİ (Çarşamba-

Perşembe Grubu A-ŞUBESİ) DERS PROGRAMI

TARİH SAAT DERSİN KONUSU DERSİ VEREN ÖĞR.

ELEMANI

18.09.2019

Çarşamba

4 Halk Sağlığı ve Halk Sağlığı

Hemşireliğinin Tarihsel Gelişimi,

Amaç ve Çalışma Alanları

Dr. Öğr. Ü. Leyla MUSLU

4 Dersin Tanıtımı

Toplum Tanılama

Prof. Dr. Sebahat GÖZÜM

13.30-14.20 Halk Sağlığı

Başkanlığı

19.09.2019

Perşembe

4 Kadın Sağlığı ve İzlemi Öğr.Gör. Kadriye AYDEMİR

4 Bebek- Çocuk Sağlığı ve İzlemi Dr. Öğr. Ü.Arzu AKCAN

25.09.2019

Çarşamba

4 Toplumda Erişkin ve Yaşlı Sağlık

Tarama Programları: Erken Tanı

Prof. Dr. Sebahat GÖZÜM

11.30-12.20 -Dr. Sema DURAK

4 Bulaşıcı Hastalıklarda Bağışıklama Öğr.Gör. Kadriye AYDEMİR

26.10.2019

Perşembe

2 Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Prof. Dr. Selma ÖNCEL

2 Yaşlı Sağlığı Prof. Dr. Selma ÖNCEL

4 Adölesan Sağlığı, Okul Sağlığı ve

Hemşireliği

Dr. Öğr. Ü. Ayşe

MEYDANLIOĞLU

02.10.2019

Çarşamba

4 Evde Sağlık Bakımı Hizmetleri Prof. Dr. Sebahat GÖZÜM

4 Toplumda Kırılgan Grupların

Değerlendirilmesi

Dr. Öğr. Ü Ayla TUZCU

03.10.2019

Perşembe

4 İş Sağlığı ve Hemşireliği Dr. Öğr. Ü. Ayşe

MEYDANLIOĞLU

2 Toplumda Kronik Hastalıkların

Yönetimi-Rehabilitasyon: Tersiyer

Korunma

Dr. Öğr. Ü. Leyla MUSLU

2 Olağanüstü Durumlarda Halk Sağlığı

Hemşireliği

Dr. Öğr. Ü. Ayla TUZCU

09.10.2019

Çarşamba

4 Aile Merkezli Bakım, Aile Sağlığı

Hemşireliği

Prof.Dr. Selma ÖNCEL

4 Çevre Sağlığı Dr. Öğr. Ü. Arzu AKCAN

10.10.2019 8 LABORATUVAR UYGULAMASI

UYGULAMA BAŞLAMA:14/10/2019

ARA SINAV:21-25 Ekim Haftası

UYGULAMA SINAVI: 20 Aralık 2019

FİNAL: Final haftası

Tüm Öğretim Elemanları

7

B-UYGULAMANIN SİMÜLASYONUNA İLİŞKİN GENEL ESASLAR

1. Halk Sağlığı Hemşireliği Dersinin uygulamaya hazırlamak amacıyla bir günlük

simülasyon uygulaması olup, bu uygulama değerlendirmeye dahil değildir.

2. Simülasyon uygulamasının tarihi A şubesi:7.10.2019, B şubesi:10.10.2019’dur.

3. Simülasyon uygulamasında dersin tüm uygulaması süresinde yapılacak uygulamalara

ilişkin alanlarda uygulama yapılacaktır. Bu alanlar:

Gebe/Lohusa İzlem

Bebek/Çocuk İzlem

Kırsal Alan Erişkin Fiziksel Değerlendirme

Okulda Sağlığı Uygulaması

Florür Vernik Uygulaması

4. Öğrenciler yukarıdaki alanlara yönelik bu kılavuzda verilen rehberleri ve formları

Simülasyon uygulaması öncesi temin etmek ve çalışarak gelmekle yükümlüdür.

5. Simülasyon uygulamasının tekrarı olmayacağı için katılım zorunludur.

6. Simülasyon uygulamasına ilişkin listeler Fakülte web sayfasında anabilim dalı

formlarında ilan edilecektir.

7. Simülasyon uygulaması devamsızlık süresi olarak uygulamadan sayılmaktadır.

C- DERSİN UYGULAMASINA İLİŞKİN GENEL ESASLAR

1. Uygulamalar 14-16 Ekim 2019 Tarihinde başlayacaktır.

2. Uygulama toplam 11 hafta sürecektir.

3. Uygulama devamsızlık süresi yönetmelik gereği uygulamanın %20’sini geçemez. Bu

durumda uygulama devamsızlık hakkı 4 gündür.

4. Öğretim elemanlarının hazırlayacağı plan doğrultusunda öğrenciler Aile Sağlığı

Merkezi, Sağlıklı Hayat Merkezi, İlçe Sağlık Müdürlüğü, Okul ve Kırsal Alanda

uygulamalar sürdürülecektir.

5. Öğrenciler her rotasyon alanına en az 2 gün devam etmek zorundadır, ancak kırsal

alan uygulamasına katılımı zorunludur.

6. Uygulama saatleri 08.30-16.30 şeklinde olacaktır. Öğrenciler öğretim elemanı

olmayan rotasyon alanlarında uygulamanın başında sabah 08.30’da imzasını atmak ve

imza listelerinin fotoğrafını ilgili öğretim elemanına göndermekle yükümlüdür.

7. Öğrenciler her uygulama alanına ilişkin raporunu, uygulamanın bitimini takiben ilk

uygulama gününde ilgili öğretim elemanına teslim etmekle yükümlüdür.

8. Öğrenciler tüm uygulama alanlarında beyaz önlük giymek ve kimlik kartı takmak

zorundadır.

9. Öğrenciler uygulama saatleri içinde çalıştığı birimde bulunmak zorundadır,

uygulamadan sorumlu öğretim elemanının bilgisi ve izni olmadan uygulama alanından

ayrılamazlar.

10. Öğrenciler herhangi bir iş kazası olması durumunda ilgili öğretim elemanına ve

uygulama alanındaki iş sağlığı ve güvenliği birimine bildirmekle yükümlüdür.

11. Öğrenciler uygulama alanlarında her türlü girişimsel işlemi, öğretim elemanı veya

uygulama alanındaki sağlık çalışanlarının bilgisi ve gözetimi olmadan yapamaz.

8

12. Öğrenciler uygulama alanlarında mesleki etik ilke ve değerlere uymak, ekiple birlikte

çalışmak ve etkili iletişim kurmakla yükümlüdür.

13. Öğrenciler uygulama alanlarında öğretim elemanı olmadığı durumlarda ilgili sağlık

çalışanlarına karşı doğrudan sorumlu olup, devamsızlık yapacağı günleri bildirmekle

yükümlüdür.

14. Öğrenciler alttan aldığı bir dersin uygulamasına ve sınavlarına devamsızlık hakkından

yararlanarak gidebilir, ayrıca izin verilmez.

15. Öğrenciler uygulamanın sonunda (20 Aralık 2019) yönergede belirtildiği şekilde

dosyayı ilgili öğretim elemanına teslim etmekle yükümlüdür.

16. Öğrenciler her uygulama alanında bu yönergede belirtilen uygulamaları yapmak ve

bildirmekle yükümlüdür.

17. Ayrıca öğrenciler uygulama değerlendirme formunu (Ek 6) fotoğraflı olarak dosyasına

eklemek ve kendisini ve akranını değerlendirmekle yükümlüdür.

D-UYGULAMA ALANLARINA İLİŞKİN REHBERLER VE FORMLAR

Öğrencilerin uygulama süresi boyunca çıkmış olduğu rotasyon alanlarına ilişkin aşağıda verilen

tablodaki rehberler doğrultusunda uygulamalarını yapmaları, yaptıklarını içerecek rapor

hazırlaması (bilgisayarda) ve zamanında teslim etmesi gerekir.

Tablo 1. Uygulama alanlarında kullanılacak formlar ve rehberler

Uygulama

alanları

Kullanılacak rehberler Kullanılacak formlar

Aile Sağlığı

Merkezi

(ASM)*

ASM Uygulama Rehberi

1. Gebe/Loğusa İzlem Rehberi

2. Bebek/Çocuk İzlem Rehberi

3. 15-49 Yaş Kadın İzlem Rehberi

4. AP Danışmanlığı Rehberi

5. ASM Tanılama Rehberi

Gebe-Lohusa İzleme Fişi

Bebek-Çocuk İzleme Fişi

Sağlık Bakanlığı Aşı Kartı

15-49 Yaş Kadın İzlem Fişi

AP Poliklinik Defteri

Okul

Okul Sağlığı Uygulama Rehberi

1. Boy Uzunluğunun Ölçümü

Uygulama Rehberi

2. Vücut Ağırlığının Ölçümü

Uygulama Rehberi

3. BKİ Hesaplanma ve Değerlendirme

Rehberi

4. Görme Taraması Uygulama Rehberi

5. Kan Basıncının Ölçümü Uygulama

Rehberi

6. Saçlı Deri Taraması Uygulama

Rehberi

7. Okul Toplumu Tanılama Rehberi

Boy, Ağırlık, BKİ ve Kan Basıncı

Persentilleri (cinsiyete göre ayrı)

Snellen Tablosu

Okul Sağlığı Uygulaması Fiziksel

Ölçümler Veri Toplama Formu

Okul Sağlığı Uygulaması Öğrenci

Fiziksel Ölçüm Değerlendirme

Formu (excel)

9

Kırsal alan **

Kırsal Alan Uygulama Rehberi

1. Kan Şekeri Ölçümü Rehberi

2. Kan Basıncı Ölçümü Rehberi

3. Obezite İzlem Rehberi

4. Kanser Taramaları Rehberi

5. Köy Toplumunu Tanılama Rehberi

1. Kırsal Alan Uygulaması Erişkin

Tanıtıcı Özellikler Formu

2. Kırsal Alan Uygulaması Erişkin

Sağlık Taraması Değerlendirme

Formu

İlçe Sağlık

Müdürlüğü

Sağlıklı Hayat

Merkezi

Rotasyon Alanı Uygulama Rehberi

1. Rotasyon Raporu Hazırlama Rehberi

2. Florür Vernik Uygulaması Rehberi

Kuruma ait resmi formlar

Rotasyon Alanları Tanıtım Formu

Broşür, afiş, vb

*Öğrenciler ASM formlarını yaptıkları izlemler doğrultusunda en az bir kez doldurmak ve

dosyasına eklemek zorundadır.

**Kırsal Alan Okul Sağlığı Uygulaması da Okul Sağlığı Rehberi ve Formları doğrultusunda

uygulanacaktır.

10

EK 1. ASM UYGULAMA REHBERİ

A. BİRİNCİ BASAMAKTA GEBE/LOĞUSA İZLEM REHBERİ

1. GEBE İZLEM REHBERİ

İZLEM PLANI

1. Öykü alma

2.Fizik Muayene

3.Laboratuar tetkikleri isteme

4. Bilgilendirme ve danışmanlık

5.İzlem fişi doldurma

2. FİZİK MUAYENE

A. GÖZLEM ALANLARI İŞLEM BASAMAKLARI

1. Ellerinizi yıkayın

2. Kadına kendinizi tanıtın

3. Muayeneye ilişkin bilgi verin

4. Eldiveninizi giyin

5. Muayeneye baştan başlayın (aşağıdaki tabloyu izleyin)

6. Tüm muayene süresince iletişimi sürdürün ve geri bildirim verin

7. Tüm muayene süresince ilişkin kaydınızı tutun

8. Tüm muayene süresince kadının mahremiyetine dikkat edin

9. Muayeneyi sonlandırın

10. Ellerinizi yıkayın

Alan Muayenede gözlenecekler

Genel görünüş Yaş, ırk, sağlık durumu, postür, boy, kilo, gelişim, kıyafet, hijyen,

duygulanım, uyanıklık, oryantasyon, kooperasyon, iletişim becerileri

Cilt Renk, bütünlük, hidrasyon, ısı, aşırı terleme, koku, lezyonların varlığı, vücut

kıllarının; yapısı ve tüylerin dağılımı, tırnak; yapısı, rengi, çomak parmak

Baş Şekil, travma, kitle, skar, isilik ya da pullanma, fasial simetri, ödem ve

şişkinlik

1. ÖYKÜ ALMA BASAMAKLARI

1. Kişisel Bilgi alın

2. Tıbbi öykü alın

3.Obstetrik(daha önceki gebelik) öykü alın

4. Mevcut gebelik öyküsü alın

11

Gözler Pupil büyüklükleri, şekli, reaktivite, konjunktivadaenfeksiyon, sklerada

sarılık, hemoraji, göz kapakları, extraokuler hareket, görme alanı (ışık

kaynağı)

Kulaklar Şekil ve simetri, hassasiyet, akıntı, dış kulak yolu, duyma (üç adım öteden

fısıltıyı duyabilmeli)

Burun Simetri, hassasiyet, akıntı, mukoza, inflamasyon, frontal ve maksillar sinüste

hassasiyet, kokuları ayırt etme

Ağız ve boğaz Hijyen, dişlerin durumu, dolgular, dudakların görünümü, dil, ağız ve yanak

mukozası, eritem, ödem, ıslaklık, akıntı, tonsillerin büyüklüğü, damak,

ülserler (Abeslang)

Boyun Mobilite, kitle, tiroid büyüklüğü

Lenfler İntraklavikular, aksillar ve inguinal lenflerde büyüklük, şekil ve hassasiyet

Memeler Cilt değişiklikleri, kolostrum, çökmeler, simetri, vaskülarizasyon, skar

dokusu, hassasiyet, akıntı, kitle, meme ucu ve areola özellikleri

Kalp Hız, ritm, murmur (Steteskop)

Vasküler durum Jugularvendistansiyonu, ödem, periferikven dolgunluğu,

Akciğerler Göğüs kafesinin solunuma eşit-simetrik katılımı, solunum seslerinin eşit ve

temiz olması, hırıltılı solunum (Steteskop)

Abdomen Şekil, skar dokusu, barsak sesleri, hassasiyet, kitle, renk değişikliği

(Steteskop), Leopold Manevraları (bakınız uygulama rehberi)

Ekstremiteler Ödem, ülser, hassasiyet, varis, eritem, tremor, deformite, Homan’s belirtisi

ya da ekstremitede hassasiyet DVT

Genitoüriner

sistem

Eksternalgenitallerin durumu, perine, inflamasyon, hassasiyet, akıntı,

kanama, ülser, nodül, kitle, renk değişikliği, tüylerin dağılımı, varis

Rekto-anal bölge Sfinkter gücü, kitle, hemoroid, hassasiyet, gaitada kan

Kas- iskelet Postür, kasların simetrisi, kas atrofisi, kas zayıflığı, eklemlerin durumu,

eklem hareketliliği, kızarıklık, şişlik

Nörolojik Mental durum, oryantasyon, hafıza, duygusal durum, açık seçik

konuşabilme, güç, derin tendon refleksi, denge (refleks çekici)

Sağlık Bakanlığı

gebe fizik

muayene

kriterleri

Kan basıncını ölçümü, Nabzını sayımı

Boy ve kilo ölçümü (vücut kütle indeksi değerlendirmesi )

Ciddi anemi bulguları kontrolü

Pretibial ödem ve varis muayenesi

Gebelik haftası ile uterus büyüklüğünün uygunluğu değerlendirmesi

Fetus kalp seslerinin değerlendirilmesi

Semptomatik CYBE bulgularının değerlendirilmesi

12

B. LEOPOLD MANEVRALARI UYGULAMA REHBERİ

İŞLEM BASAMAKLARI

1. Ellerinizi yıkayın, mümkünse ısıtın.

2. Yapılan işlemi gebeye açıklayın.

3. Gebeye dorsalrekumbent pozisyonu verin, abdomeni açın.

I. Leopold manevrasını yapın

4. Gebe ile yüz yüze olun.

5. Parmaklarınızı abdomenin üst kısımlarına her iki yana, parmak uçları birbirine yakın

gelecek şekilde koyun.

6.Parmak uçları ile fundusupalpe edin. Yüksekliğini belirleyin.

II. Leopold manevrasını yapın

7. Yüzünüzü anneye dönün.

8. Her iki elini abdomenin iki yanına koyar, bir el sabit tutularak diğer el ile palpe edin.

9.Sırtın yerini tespit edin.

III. Leopold manevrasını yapın

10. Yüzünüzü anneye dönün.

11. Bir elin başparmağı ile diğer parmaklarını mümkün olduğu kadar ayırarak simfizispubis

üzerine koyun.

12. Gelen kısmın ne olduğunu belirleyin.

IV. Leopold manevrasını yapın

13. Sırtınızı gebeye dönün.

14. Her iki el abdomenin alt kısımlarına ve pelvisin içine doğru yavaşça yerleştirilir.

15. Gelen kısmın durumunu saptayın.

16. İşlem boyunca gebe ile iletişiminizi sürdürün,

17. Muayene bulguları konusunda gebeyi bilgilendirin.

18. Bulguları kaydedin.

13

C. FETAL KALP SESİ DİNLEME UYGULAMA REHBERİ

İŞLEM BASAMAKLARI

1. Ellerinizi yıkayın, mümkünse ısıtın.

2. Yapılan işlemi gebeye açıklayın.

3. Leopold II ile bebeğin sırtını belirleyin.

4. Dobleri bebeğin sırtının olduğu tarafa yerleştirin.

5. FKS dinlenirken Dobleri sabit olmasını sağlayın.

6. FKS’ yi dinlerken anne nabzı ile kontrol edin.

7. Bulgularınızı gebeye açıklayın.

8. Bulgunuzu kaydedin.

3. LABORATUVAR TESTLERİ

1.İdrar tahlili isteyin

2. Kan tetkiki yaptırın

3. Kan grubu tayini yaptırın

4.Gebelik haftasına uygun diğer muayene ve testleri isteyin

Fetalanomaliler ve kromozomalanoploidi tarama testleri ve USG incelemeleri hakkında

bilgilendirme (ikili, üçlü tarama testleri, glukoz tarama testleri vb )

5. Gebeye verilecek ilaç desteği (Folik asit, demir, D vitamini) bağışıklama (tetanoz ) ve

tedaviler hakkında bilgi verin

6. Bulgularınızı kaydedin.

4. BİLGİLENDİRME DANIŞMANLIK

1. Gebeliğe bağlı olağan yakınmalar hakkında gebeye bilgi veriniz.

Yorgunluk

Bulantı ve kusma

Sık idrara çıkma

Baş dönmesi

Varis ve hemoroid

Kabızlık

Mide yanması

Bacaklarda kramplar

Nefes darlığı

Ciltteki değişiklikler

Memelerde hassasiyet

Meme başındaki glandlarda

belirginleşme

Kolostrum salınımı

Aşırı tükürük salgılanması

2. Aşağıdaki konularda gebeye danışmanlık veriniz

Beslenme ve diyet

Fiziksel aktivite ve çalışma

koşulları

Gebelikte cinsel yaşam

Hijyen ve genel vücut bakımı

Ağız ve diş sağlığı

Sigara alışkanlığı

Alkol alışkanlığı ve madde

bağımlılığı

İlaç kullanımı

Tetanoz proflaksi

• Acil durumlarda gebe ve ailesinin

izleyeceği yöntem konusunda

bilgilendirilmesi

• Doğum eylemi ve doğum

• Doğumun nerede ve kim tarafından

yapılacağının planlanması

• Emzirme

• Postpartum aile planlaması

danışmanlığı

• Fetalanomaliler, tarama testleri ve USG

hakkında bilgilendirme yapılması

14

SEVK EDİLECEK DURUMLAR

İŞLEM BASAMAKLARI

1.Gebe ve ailesini, acil durumlarda izleyecekleri yöntem konusunda bilgilendirin

Hemoglobinin 7 gr/dl altında olması

Kanama ve lekelenme olması

Preeklampsi belirtileri, hipertansiyon ve/veya proteinüri olması

Uterus yüksekliğinin (fundus-pubis mesafesi) beklenen haftaya göre büyük veya

küçük olması (± 4cm.)

Gebenin fetus hareketlerini hissetmemesi veya el doppleri ile fetal kalp seslerinin

duyulmaması

Bakteriüri tespit edilen gebede tedaviye rağmen bakteriürinin devam ediyor olması

Tehlike işaretlerinin varlığı

Gebeliğe eşlik eden sistemik hastalıkların varlığı

Çoğul gebelik şüphesi olması

2. Risk değerlendirme formunu doldurarak bir üst kuruma sevk edin

3. Sevk edilen vakaların sevk edilen kuruluşa gidip gitmediği mutlaka takip edin.

2. LOHUSA İZLEM REHBERİ

İŞLEM BASAMAKLARI

1. Yaşam bulgularını kontrol edin.

2. Annenin kendisi ile ilgili sorularını yanıtlayın.

3. Emzirme bilgi ve becerisini değerlendirin.

4. Bebekle ilgili sorularını yanıtlayın.

5. Annenin kanama durumunu sorgulayın

6. Annenin beslenme ve sıvı tüketimini sorgulayın

7. Bulgularınızı kaydedin.

8. Gerekli geri bildirimleri ve eğitimleri verin.

9. Aile planlaması eğitimi ihtiyacını değerlendirin.

Kaynak: TC Sağlık Bakanlığı Doğum Öncesi Bakım Yönetim Rehberi -

https://sbu.saglik.gov.tr/Ekutuphane/kitaplar/dogumonubakim.pdf

15

B. BEBEK/ÇOCUK İZLEM REHBERİ

1. FİZİKSEL DEĞERLENDİRME

İŞLEM BASAMAKLARI

Ellerinizi yıkayın

Anneye açıklama yapın

Yaşam Bulgularını alın

1. Vücut sıcaklığını ölçün (aksiler)

2. Nabzını alın (apeksten 1 dakika sayın)

3. Solunum sayısını abdomen hareketlerini gözlemleyerek 1 dakika sayın.

Boy uzunluğunu ölçün

1. Yenidoğanı sırtüstü yatırın

2. Başını dik ve sert bir yüzeye sıkıca dayandırın

3. Ayak tabanına tahta dayandırın işaretleyin

4. Baş ve topuk arası uzunluğu ölçün

Baş çevresini ölçün

1. Mezurayı kaşların hemen üzerinden ve oksipital bölgenin en çıkıntılı noktasından geçirerek başın

en geniş çevresini ölçün.

Deri

1. Derisini değerlendirin (Solukluk, Siyanoz, İkter,Turgor/Tonus, Hipotonik, Hemanjiyom, Hipertonil

Hipertonik, Peteşi, Ekimoz, Purpura, Mongollekesi,Ödem,Vernikskazeoza)

Baş ve Yüz

1. Saçını değerlendirin (canlı, yumuşak, kuru, ince, seyrek)

2. Başın şeklini değerlendirin (simetri, asimetri, sefalhematom,kaputsucceadenum)

3. Fontanelleri değerlendirin (büyüklük, çöküntü, kabarıklık)

4. Yüzü renk(soluk, sarı, siyanotik), döküntü (peteşi, purpura, ekimoz) simetri ve ödem açısından

değerlendirin.

Gözler

1.Skleraları (sarılık vb.),

2.Gözlerde ödem, akıntı, konjunktivit olup olmadığını değerlendirin.

Kulak

1. Kulağın büyüklüğünü, şeklini,

2. Akıntı olup olmadığını değerlendirin.

Burun

1. Burun kanadı solunumu,

2. Burunda akıntı ( pürülan, mukoid, kanama) ve tıkanıklık açısından değerlendirin

Solunum Sistemi/Göğüs

1. Solunum şeklini (abdominal, diyafram) değerlendirin.

2. Solunum hızını değerlendirin (takipne, apne, retraksiyonlar,

yardımcı solunum kaslarının kullanımı)

3. Sekresyon olup olmadığını değerlendirin

4. Toraks simetrisini değerlendirin

5. Meme akıntısı ve şişlik açısından değerlendirin

16

Genital Bölge

Dış genitalleri değerlendirin

Erkekler

1. Sünnet derisini geriye çekerek yapışık olup olmadığını ve üretral açıklığı değerlendirin

(Fimozis, Hipospadies, Epispadies)

2. Her iki testisin skrotuma inip inmediğine bakmak için testisleri palpe edin

Kızlar

1. Labia ve klitorisi ödem yönünden değerlendirin

2. Kanama yönünden değerlendirin

3. Klitoris büyüklüğünü değerlendirin

Ekstremiteler

Hareket ve simetri açısından değerlendirin

GELİŞİMSEL KALÇA DİSPLAZİSİ yönünden bebeği değerlendirin

1. Doğum sonrası ilk 48 saat içinde (doğum sonrası ilk izlemde) bebeğin ailesi ile yüz yüze görüşme

yaparak GKD’nin olası nedenleri ve tanısı hakkında aileyi bilgilendir ve GKD hakkında ayrıntılı

bilgiler içeren bir broşür ver.

2. Bebekte GKD için bilinen risk faktörlerini belirle.

- Pozitif aile öyküsü,

- Doğum öncesi makadi duruş ya da makadi doğum öyküsü

- Çoğul gebelik,

- Oligohidroamniyoz öyküsü,

- Tortikollis - metatarsusadduktus - pes kalkaneovalgus gibi eşlik eden deformitelerin varlığı,

- Kundak uygulaması,

- İlk doğan kız çocukları,

- Bebek kalçalarının ekstansiyon ve adduksiyona zorlandığı her durum

3. Risk Faktörlerini kaydet.

4. Risk faktörlerinden herhangi biri pozitif ise kalça ultrasonografisi için randevu alınmasını öner.

5. Risk faktörü yok ise

- Bacak uzunluk farkına (Galeazzi bulgusu) ve pili asimetrisine bak.

- 3-4 haftalık iken fizik muayene yaptırılması için aile hekimine yönlendir.

6. USG çekilmiş ise

- Sonucunu değerlendir.

- AHBS’ye kaydetmesi için Aile Hekimine yönlendir.

- GKD mevcut ise tedavi ve bakımının izlenmesi için aileyi bilgilendir.

Nörolojik Sistem

REFLEKSLER

Yakalama refleksi (3.ayda azalır)

Elin iç yüzeyine bir obje yerleştirilmesi ile parmakların içe

bükülmesi

Ayak tabanında parmakların altına dokunulması ile ayak

parmaklarının içe bükülmesi

17

Arama refleksi (9-12.ayda kaybolur)

Ağız kenarına ya da yanağa hafifçe dokununca yenidoğan başını o yöne çevirir ve açar

Moro Refleksi (3-4.ayda azalır, 6.ayda kaybolur)

Yenidoğanı sırt üstü pozisyonda yatağa yatır

Yenidoğana yatağının kenarına vurarak ya da yanında el çırparak ani

uyaran ver

Kol ve bacaklarda simetrik olarak abdüksiyon ve ekstansiyon olur

Parmaklar yelpaze şeklinde açılır

Her iki elde başparmağı ile işaret parmağı arasında tipik C şekli oluşur

Ekstremitelerinifleksiyon ve abdüksiyon konumuna getirir

Emme refleksi (6.ayda kaybolur)

Bebeğin dudaklarına dokununca ya da ağzına bir obje yerleştirilince uyarı olur

Emme hareketi göğüs ya da biberondan besin alabilecek kadar güçlü ve ritmik mi?

Tonik boyun refleksi (6.ayda kaybolur)

Bebeği sırt üstü yatar pozisyona al

Başı bir tarafa çevir

Başın çevrildiği taraftaki kol ve bacaklar ekstansiyona gelir

Karşı taraftaki kol ve bacaklar fleksiyona geçer

Beslenme

Emzirme hakkında değerlendirme ve danışmanlık yapın (EK1) (Sağlık Bakanlığı bebek-çocuk-

ergen izlem formundan alınmıştır)

18

SAĞLIK BAKANLIĞI AŞI TAKVİMİ

Kaynak: https://asi.saglik.gov.tr/asi-takvimi/

https://www.tuseb.gov.tr/enstitu/tacese/haber_detay.php?id=182

Çocuk izlem rehberi için kaynak:

1. McLeod RP (2014). System Specific Assessment. In: Pediatric Physical Examination

An Illustrated Handbook (Ed. Duderstadt KG). 2nd Edition. Elsevier/Mosby, pp: 64-

288.

2. Sönmez Düzkaya D, Özata Keskin N, Akay H, Doğru Evcimen K, Yakut t (2015).

Çocuk Hemşireliği Protokolleri. Nobel Tıp Kitabevi, İstanbul, ss: 115-147.

3. T.C. Sağlık Bakanlığı. Bebek, Çocuk, Ergen İzlem Protokolleri.

19

C. 15-49 YAŞ KADIN İZLEM REHBERİ

İŞLEM BASAMAKLARI

Kendinizi tanıtın

Ellerinizi yıkayın

Sosyodemografik Özellikleri Alın

(Doğum Tarihi, Öğrenimi, Mesleği, Sosyal Güvencesi, Kan Grubu, Eşinin Öğrenimi, Mesleği,

Akrabalık Derecesi, Kan Grubu)

Cinsel Sağlık Bilgilerini Alın

(İlk Adet Yaşı, Dismonore, Adet Düzeni: Sıklığı, Süresi, Adetten Kesilme Yaşı, İlk Evlilik Yaşı, İlk

Doğum Yaşı, Talasemi Taşıyıcılığı,

Sistemik Hastalık Bilgilerini Alın

(Serebrovasküler ve Nörolojik Hast: Anevrizma, Fistül, Epilepsi vb(KVS Hastalıkları: HT,Kalp

Kapak Hast. Koroner Arter Hast., Tromboflebit vb, Endokrinolojik Hast.: DM, Hipertroid vb,

Solunum Sistemi Hast: A.Bronşiale, KOAH vb, Hemapoetik Sistem Hast.: Anemi, Lenfoma ,

Lösemi vb., Neoplazmlar, Psikiyatrik Hastalıklar, Geçirilmiş Ameliyatlar, Kongenital ve Metabolik

Genetik Geçişli Hastalıklar)

Doğurganlık Bilgilerini Alın

(Toplam Gebelik Sayısı,Canlı Doğum Sayısı,Ölü Doğum Sayısı,Yaşayan çocuk Sayısı,İsteyerek

Düşük Sayısı, Kendiliğinden Düşük sayısı, Ölen Çocuk Sayısı)

Gebelik Bilgilerini Alın

(Toplam gebelik Sayısı, Doğum Şekli,Doğumun Yapıldığı Yer,Gebelik Nasıl Sonuçlandı)

Alışkanlıklarını Sorgulayan

(Sigara, Alkol, Madde, İlaç kullanımı )

Aşılama ile ilgili Bilgi Alın

(Tetanoz , Hepatit Ve diğer Özel Aşılar )

Sistemik Fizik Muayene:

(Vital bulgular, boy-kilo ve kan basıncının ölçümü)

Kullanılan Gebeliği Önleyici Yöntemler Hakkında Bilgi Alın

Gebeliği Önleyici Yöntemi Kullanmama Nedeni Hakında Bilgi Alın

Kayıtlarınızı Kontrol Edin !!!!

Kaynak: T.C Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Kurumu “Aile Sağlığı Hizmetlerinde Kadın ve Üreme

Sağlığı İzlem ve Danışmanlığı” Ankara 2017. www.saglik.gov.tr

20

D. AİLE PLANLAMASI DANIŞMANLIĞI REHBERİ

Karşılayarak selamlayın:

Hizmet almak için gelen kişileri nazikçe karşılayın.

Kendinizi tanıtıp, nasıl yardımcı olabileceğinizi sorun.

Konuşmayı mahremiyet içinde, rahat bir yerde yapın.

Gizlilik konusunda güven verin

Alaka göstererek soru sorun:

Hizmet alacak kişiye önce yaşını, medeni durumunu, gebelik, doğum ve yaşayan çocuk

sayısını sorun.

Geçmişte ve halen kullandığı aile planlaması yöntemlerini sorun.

Aile planlaması konusundaki gereksinimlerini, isteklerini, kuşku ve kaygılarını, sorunlarını

anlatmaya, soru sormaya teşvik edin.

Yöntemler konusunda bilgi verin:

Yöntemler konusunda bildiklerini sorup yanlışlarını düzeltin.

Tüm yöntemlerin yararları ve yan etkileri hakkında bilgi verin.

Hangi yöntemi nereden ve nasıl elde edebileceğini anlatın.

Ne tür yöntem seçeceğine yardımcı olun:

Kişinin gereksinimleri ve tercihlerine uyacak bir aile planlaması yöntemine karar vermesine

yardım edin.

Yöntemin güvenilirliğiyle (etkililiği) ilgili bilgi verin.

Kararını kesinleştirmesine yardımcı olun.

Açıklayıcı bilgiler verin:

Seçtiği yöntemi mümkünse hemen verin, değilse nereden ve ne zaman alabileceğini anlatın.

Yöntemi nasıl kullanacağını, yan etkilerini açıklayın, gereken yazılı materyali verin.

Gerek duyduğunda veya herhangi bir sorunu olduğunda rahatça gelebileceğini açıklayın.

Acilen tıbbi bakım için başvurmasını gerektiren durumları tekrar hatırlatın. İzlem için ne

zaman geleceğini bildirin.

Kontrole (izlem) çağırın:

İzlem için geldiğinde yöntemi kullanıp kullanmadığını, kullanıyorsa yöntemle ilgili bir

sorunu olup olmadığını sorun.

Hafif olan yan etkilerle ilgili önerilerde bulunun. Ciddi görünen sorunlar ve yan etkilerde ise

tedavi için sevk edin.

Kullanıcı yöntemi değiştirmek ya da bırakmak istiyorsa kendisine yardımcı olun.

Kaynak : www.sbu.sağlik.gov.tr

21

E. AİLE SAĞLIĞI MERKEZİ (ASM) TANIMA REHBERİ

ASM nin sınıfı:

A. B. C. D. SINIFSIZ

Aile hekimi ve Aile sağlığı hemşiresi

sayısı:

Destek personel (kayıt, temizlik, lab

Fiziki Özellikler

Binanın yapısı (Müstakil,

apartmanda…..

Aşı odası

Enjeksiyon odası

Aile planlaması odası

Laboratuar

Kayıt odası

Poliklinik

Hekimle hemşire çalışma odaları

Bu bilgiler işlerin yürütülmesi için gerekli koşulların

olup olmadığını ve bu birimlerde hangi işlerin

yürütüldüğünü anlamanızı sağlayacaktır.

Çevresel Alan ve Özellikler

ASM bölgesindeki konutların özellikleri

ASM nin yakın çevresinde topluma

hizmet veren yerler

• ASM bölgesinin haritası-krokisi

• Okul sayısı…………….

• Alışveriş merkezi

• Sanayii

• Semt pazarı

• Cami, yurt, sığınma evi, halk

eğitim merkezi

vs………………………

Bu bilgileri gözlem ve ASM çalışanlarıyla

görüşmeler yaparak alabilirsiniz. Size bölgede

yaşayan nüfusun profilini ve çevrenin sağlığa olası

etkilerini anlamanızı ve gerektiğinde onlara nasıl ve

nerede ulaşacağınızı görmenizi sağlayacaktır.

ASM lere kayıtlı nüfusun tahmini ne kadarı ( % )

ASM ye yakın bölgede yaşıyor?

Kentsel alan, kentsel dönüşüm alanı, göç alan bölge,

kırsal bölge vs,

Konutlarda kullanılan sular, ısınma araçları, tuvalet

tipi

ASM nin Nüfus Özellikleri

• Her bir AH kayıtlı nüfus:

• 0-1 yaş grubu sayısı

• 15-49 yaş grubu sayısı

• 65-ve üstü yaş grubu sayısı

• Aylık gebe sayısı

• Aylık bebek sayısı

• Aylık loğusa sayısı

• Evde bakıma gereksinimi olan

hasta sayısı….

• En sık görülen sağlık problemleri;

kronik hastalıklar, kazalar,

bulaşıcı hastalıklar v.s

• Ölüm nedenleri

Bu bilgileri ASM ‘de çalışan hemşireye sorabilir,

onlarla kayıtlı nüfus ve özellikleri hakkında

görüşebilirsiniz. Bu bilgiler, önceliklerin

belirlenmesi ve iş planı yapılmasını sağlayacaktır.

Genç nüfus olan bir bölge ile yaşlı nüfusu olan

bölgenin sağlık gereksinimleri farklı olacaktır.

ASM kayıtlı nüfustan bağımlı nüfusu hesaplamaya

çalışın. Hesaplama formülü:

15 altı, 65 üstü/15-65 arası nüfus

22

ASM de Yürütülen Sağlık Hizmetleri

• Poliklinik hizmetleri

sayısı………………..

• Polikliniğe başvuru nedenleri yaş

gruplarına göre…….

• Gebe-bebek-loğusa izlemleri

• Aşılama hizmetleri

• Aile Planlaması hizmetleri

• Laboratuvar hizmetleri

• Pansuman hizmetleri

• Erişkinler için yürütülen sağlığı

geliştiren hizmetler, sağlık

kampanyaları……..

• Evde bakıma gereksinimi olan

kişi sayısı, nedenleri, en çok

gereksinim duyulan konular….

• Filyasyonu yapılan hastalıklar

Bu bilgilere özlem-görüşme ve kayıt incelemesi ile

ulaşabilirsiniz.

Günlük, Haftalık, Aylık poliklinik sayısı, yaş

gruplarına göre gelme sıklığı ve nedenleri

Gebe-lohusa izlemlerinde neler yapıldığı

Güncel aşı programı/takvimini öğrenin

RİA, Kondom, Enjeksiyon, Tüp ligasyonu, KOK,

Vazektomi, İmplant, Etkisiz yöntem kullanan,

Yöntem kullanmayan

Laboratuvarda hangi testlerin yapılabildiğini öğrenin;

kan biyokimyası, kan grubu, idrar testleri, gaitada

gizli kan vs

Nedenleri, yanık, kesi, vs

Kanser taramaları, sağlık taramaları v.s, kan basıncı

ölçümü, aşılama, sağlık eğitimleri

Evde bakım gereksinimi olan hasta ve aileleri için

yürtülen sağlık ve sosyal hizmetler. Ev ziyareti

yapılma durumu, sıklığı, ziyarette yapılan girişimler,

gereksinimler.

Tüberküloz, Kuduz, Sifiliz, Kızamık v.s

ASM’de tutulan kayıtlar Elektronik Sağlık Kayıtlarını izleyin.

Bilgilerin İl Sağlık Müdürlüğü ve Sağlık Bakanlığı

tarafından izlenme sürecini sorgulayın.

ASM nüfusunun en önemli sağlık

bakım gereksinimlerini belirleyin

Gereksinimi olan gruplar: okul yaş grubu, yaşlılar,

sanayi çalışanları vs.

Gereksinimi sınıflandırın: Sağlık Eğitimi

Danışmanlık, Sağlığın Geliştirilmesi, İzlem, Tedavi-

Bakım

23

EK 2. OKUL SAĞLIĞI UYGULAMA REHBERİ

1. BOY UZUNLUĞUNUN ÖLÇÜMÜ UYGULAMA REHBERİ

İŞLEM BASAMAKLARI

I. Malzemeler

2. Kalibre edilmiş bir Stadiometre aleti/bu yoksa duvara sabitlenmiş kağıttan ya da tahtadan

yapılmış mezura (Ölçüm 0,1 cm duyarlılıkla yapılmalıdır.)

3. Kayıt formları

4. Kayıt yapmak için masa, sandalye ve kalem

5. Türk çocukları için standart boy persentili(Neyzi ve ark. 2008)

II. Zaman

6. Yönetim ve öğretmenlerle işbirliği yaparak uygun ders saatini seçin.

7. Çocukların karınlarının çok tok olmadığı zamanı tercih edin.

III. Ortam

7. Öğrencinin mahremiyetini korumak için tek kişilik bir ortam sağlayın.

9. Bu mümkün değilse bir paravan kullanın ya da ölçüm yapılan öğrencilerin birbirlerini

görmelerini ve duymalarını engelleyin.

10. Öğrencilerin stresini azaltmak ve doğru bir ölçüm yapmak için işlemi öğrencilere açıklayın

IV. Boy uzunluğunun ölçümü

11. Öğrencilerin ayakkabılarını ve saç tokalarını çıkarttırın.

12. Öğrencinin baş, omuzlar, sırt, baldırlar ve topuklarının stadiometreye (duvara) temas etmesini

sağlayın.

13. Öğrencilere ölçüm esnasında bir yere tutunmamasını ve dik durması söyleyin.

14. Gerekirse dik durması için göbeğine hafif bir baskı uygulayın.

15. Öğrencinin çenesine destek vererek başını sabitleyin, bakışı karşıya ve yere paralel olmalıdır.

16. Boşta kalan elinizle boy ölçerin sürgüsünü aşağıya doğru çekerek ya da bir cetvel yardımıyla

boyunu ölçün.

17. Ölçüm yaparken saçlara yeteri kadar basınç uygulayın.

18. İşlemleri mümkün olduğunca kısa sürede tamamlayın.

19. Eğer boyunuz ölçüm yaptığınız kişiden kısa ise ölçüm yapmak için tabure veya sandalye

kullanın.

20. Sonuçları kaydedin.

V. Ölçüm sonuçlarının değerlendirilmesi

21. Sonuçları, yaşa ve cinsiyete uygun eğrilere göre değerlendirin.

VI. Tekrar ölçüm

22. Öğrencide boy uzaması ile ilgili herhangi bir sorun varsa, ölçümleri 3-4 ayda bir tekrarlayın.

VII. Sevk kriterleri

23. Çocuk yıllık 2 cm’den az uzuyorsa,

Boy uzunluğu persentilinde sapma gösteriyor ise,

Boyu 3.persentilin altında ya da 97.persentil üzerinde ise sevk edin.

24. Sevk sonuçlarını çocuk ve ailesiyle görüşerek takip edin.

24

2. VÜCUT AĞIRLIĞININ ÖLÇÜMÜ UYGULAMA REHBERİ

İŞLEM BASAMAKLARI

I. Malzemeler

1. Kalibre edilmiş bir baskül (100 grama duyarlı)

2. Kayıt formları

3. Kayıt yapmak için masa, sandalye ve kalem

4. Türk çocukları için standart ağırlık persentili (Neyzi ve ark. 2008)

II. Zaman

5. Yönetim ve öğretmenlerle işbirliği yaparak uygun ders saatini seçin.

6. Çocukların karınlarının çok tok olmadığı zamanı tercih edin.

III. Ortam

7. Öğrencinin mahremiyetini korumak için tek kişilik bir ortam sağlayın.

8. Bu mümkün değilse bir paravan kullanın ya da ölçüm yapılan öğrencilerin birbirlerini

görmelerini ve duymalarını engelleyin.

9. Öğrencilerin stresini azaltmak ve doğru bir ölçüm yapmak için işlemi öğrencilere açıklayın

IV. Ağırlığın ölçümü

10. Baskülü sert ve düz bir zemin üzerine yerleştirin.

11. Öğrencilerin üzerindeki fazla kıyafetlerini (palto, hırka, kazak vb) ve ayakkabılarını çıkarttırın.

12. Ceplerinde bulunan fazla eşyaları (varsa cep telefonu, eşya, yiyecek vb.) çıkartılır.

13. Öğrencilere ölçüm esnasında bir yere tutunmamasını, hareketsiz ve dik durması söyleyin.

14. Basküle iki ayağını tam yerleştirmesini ve ağırlığını iki ayağına eşit vermesini söyleyin.

15. Öğrencinin kilosunu ölçerek kaydedin.

V. Ölçüm sonuçlarının değerlendirilmesi

16. Sonuçları, yaşa ve cinsiyete uygun Türk çocukları standart ağırlık persentiline(Neyzi ve ark.

2008) göre değerlendirin.

VI. Tekrar ölçüm

17. Öğrencide vücut ağırlığı ile ilgili herhangi bir sorun varsa, ölçümleri 3-4 ayda bir tekrarlayın.

VII. Sevk kriterleri

18. Ağırlığı 3.persentilin altında ya da 97.persentil üzerinde ise sevk edilmelidir.

19. Sevk sonuçlarını çocuk ve ailesiyle görüşerek takip edin.

3. BKİ HESAPLANMA VE DEĞERLENDİRME REHBERİ

İŞLEM BASAMAKLARI

- Öncelikle öğrencilerin boyu ve ağırlığı doğru bir şekilde ölçülür.

- Beden Kitle İndeksi (BKİ), vücut tartısı (kg)/ boy (m2) formülüne göre hesaplanır.

- Çocuk ve gençlerde BKİ, yaş ve cinsiyete göre değişiklik gösterir.

- Bu nedenle sonuçları, yaşa ve cinsiyete uygun Türk çocukları standart BKİ persentiline

(Neyzi ve ark. 2008) göre değerlendirilir.

- Çocuklarda obezite değerlendirilirken DSÖ kesme değerleri kullanılır:

Düşük kilolu < 5.persentil

Normal kilolu 5 – < 85

Fazla kilolu 85 - < 95

Obez ≥ 95 persentil - Düşük/fazla kilolu ve obez olanlar takip edilir

- BKİ 5.persentilin altında ya da 95.persentil üzerinde ise sevk edilir

- Sevk sonuçları çocuk ve ailesiyle görüşülerek takip edilir.

25

4. GÖRME TARAMASI UYGULAMA REHBERİ

İŞLEM BASAMAKLARI

I. Malzemeler

Göz tablosu (3-6 yaş grubu için Snellen E, 7 ve üstü yaş için Snellen tablosu)

Tabloyu asmak için çivi ya da yapıştırıcı

Gözü kapatmak için plastik ya da kağıt kapak

Harfleri göstermek için pointer ya da çubuk

Mesafeyi ölçmek için mezura ya da metre

Kayıt formları, kayıt yapmak için masa, sandalye ve kalem

II. Zaman

Yönetim ve öğretmenlerle işbirliği yaparak uygun ders saatini seçin.

Çocukların sakin olduğu sabah saatlerini tercih edin.

III. Tarama yapılacak odanın hazırlanması

Odanın aydınlatmasına dikkat edilmelidir.

Parlak güneş ışığı filtre edilmeli ve ışık öğrencinin arkasında olmalıdır.

Öğrencilerin dikkati kolayca dağıldığı için, sessiz ve sakin bir oda seçilmeli, odanın birden fazla

kullanımı olmamalıdır.

Taramayı bekleyen öğrenciler için bir bekleme alanı hazırlanabilir, ancak bu öğrenciler kartı

görmemelidir.

Grafiğin “20 feet” çizgisi öğrencinin gözleriyle aynı hizada olacak şekilde snellen kartı

asılmalıdır.

Karttan asıldığı alandan 6 metre (bizde 3 metre!!!) mesafe ölçülür ve tebeşir ile işaretlenir.

IV. Öğrencilerin hazırlanması

Tüm öğrenciler göz taramasının amacını ve aktivitedeki rolleri anlamaları için eğitilmelidir.

“E” çizelgesi kullanılacaksa, öğrencilere E’lerin yönünü belirtmek için kollarını nasıl

kullanacakları, büyük bir “E” harfi çeşitli pozisyonlarda döndürülerek gösterilebilir.

“görme testi” yerine “E oyunu” veya “Masa ayağı oyunu” gibi terimler kullanılabilir,

“test” =“geçmesi gereken” bir durum anlamına gelebilir.

Öğrencilerin göz taramasının amacını ve etkinlikteki rolünü anlamaları önemlidir.

Çocuğun verilen talimatları anladığından, harfleri veya simgeleri doğru tanımlayabildiğinden

emin olunmalıdır !!

Gerekirse öğrenciyi grafiğe yaklaştırarak oryantasyonu sağlanır.

V. Görme testinin uygulanması

• Her göz bağımsız olarak test edilir (yani biri kapalı).

• Önce sağ göz, sonra sol göz değerlendirilir.

• Sol göz bastırmadan kapatılır ve taramaya eşelin en üst satırının, en sağındaki harften

başlanılır.

• Öğrenci zorluk çekinceye veya en düşük keskinlik çizgisine ulaşana kadar her bir satırdaki

sağdan ilk harfi veya sembolü tanımlaması sağlanır.

• Eğer çocuk bir satırın ilk harfinde zorlanırsa, çocuğa zorlandığı satırın bir üst satırındaki (en son

doğru bildiği satır) tüm harfler soldan sağa doğru sorulur.

• Eğer çocuk en alt satırdaki ilk harfe kadar doğru tanımlarsa, tüm harfler soldan sağa doğru

sorulur.

• En az 5 harften 3'ünü doğru bir şekilde tespit ederse, 20/20 bu göz için görme keskinliği

değeridir.

26

• Eğer çocuk en alt satırda 3 den fazla harf ya da sembolde hata yaparsa, o zaman bir üst satıra

dönülüp o satırdaki tüm harfler sorulur.

• Çocuk bu satırda da 3 den fazla harf ya da sembolde hata yaparsa, bir üst satıra daha geçilip o

satırdaki tüm harfler sorulur.

• Çocuk, 5 harfin en az 3'ünü doğru bir şekilde tanımlayana kadar satır yukarı bu işleme devam

edilir. Bu satır, o göz için görme keskinliği değerini gösterir.

• Not: Her harf altından işaretçi kullanılarak gösterilir, ancak aynı satırdaki diğer harf veya

semboller engellenmemeli veya örtülmemelidir.

• İlk iki satırlardaki her harfi çocuk doğru olarak tanımlamalıdır.

• 20 / XX (bizim kullandığımız snellen için XX/10 kaydedilecek) ölçümünü kullanarak sağ göz

için tarama sonuçları kaydedilir.

• Sağ gözü açılır ve sol göz taramaya başlanır.

• Bu defa eşelin sol tarafındaki üst çizgiden başlayarak, çocuğun yönüne göre her satırın sol

tarafındaki ilk harfi tanımlaması istenir.

• Çocuk bir harfi yanlış tanımladığında ve hatalı harfin üstündeki satıra okumak için geri

döndüğünde, o satırdaki tüm harfleri soldan sağa tanımlaması istenir.

• 20 / XX ölçümünü kullanarak sol göz için tarama sonuçları kaydedilir.

NOT: Eşeli değerlendirmede sağ göz için sağ sütunu ve sol göz için sol sütunu kullanın.

• Örnek: Sol göz kaplandığında ve birey sağ sütunun 20/25 satırının sağ tarafındaki ilk harfi

yanlış tanımladığında, 20/32 satırına dönülür ve çocuğun o satırdaki 5 harfi soldan sağa

tanımlaması istenir.

Gözlük/lens kullananlarda taramanın yapılması:

• Öğrencilerin gözlüklerini/lensi takmasına izin verilmelidir.

• Ancak tarama yapıldığı gün takmamışsa, tarama gözlük veya kontakt lenslerle başka bir gün için

programlanmalıdır.

• Taramayı hem gözlüklü hem de gözlüksüz olarak test etmek isteğe bağlıdır.

VI. Taramanın tekrarlanması

• Bir öğrenci aşağıdaki alanlardan herhangi birinde başarısız olursa, sorunun doğrulanması için

ikinci bir tarama yapılmalıdır.

• Bu ikinci tarama, ilk taramanın devamıdır ve farklı bir günde uygulanmalıdır.

• Bu tarama uygulamadaki hataları ve / veya aşırı yönlendirmeleri azaltmak için önemlidir.

• İkinci taramada da sorun saptanması durumunda göz doktoruna yönlendirilmelidir.

V. Ölçüm sonuçlarının değerlendirilmesi

Yaş Geçme kriteri Sevk kriteri

3,4,5 yaş İki satır farklılık olmaksızın

her iki gözde 20/40 (5/10)

veya daha fazla görme

keskinliği,

Her iki gözde 20/40 (5/10) veya daha

az bir görme keskinliği veya

Her iki gözün görme keskinliğinde iki

satır veya daha fazla farklılık olması

6 yaş ve

üzeri

İki satır farklılık olmaksızın

her iki gözde 20/30 (6/10)

veya daha fazla görme

keskinliği,

Her iki gözde 20/30 (6/10) veya daha

az bir görme keskinliği veya

Her iki gözün görme keskinliğinde iki

satır veya daha fazla farklılık olması

Kaynaklar:

https://meded.ucsd.edu/clinicalmed/eyes.htm

https://www.aoa.org/documents/PA-DOH-SchVisScr-Proc.pdf

https://www.tn.gov/content/dam/tn/education/csh/csh_school_health_screening_guidelines.pdf

http://www.ksno.org/wp-content/uploads/2018/10/6th-Edition-Kansas-Vision-Screening-

Requirements-and-Guidelines-01.23.2019.pdf

27

5. KAN BASINCININ ÖLÇÜMÜ UYGULAMA REHBERİ

İŞLEM BASAMAKLARI

I. Malzemeler

1. Kalibre edilmiş çocuk tansiyon aleti

2. Çocuğun yaşına uygun manşon (üst kolun 2/3’ünü kapsayacak şekilde)

3. Steteskop

4. Kayıt formları

5. Kayıt yapmak için masa, sandalye ve kalem

6. Ölçüm sonuçlarını değerlendirmek için Türk çocukları standart boy persentili (Neyzi ve ark.

2008) ve kan basıncı persentilleri (APA)

II. Zaman

7. Öğrenci KB ölçümünden 2-3 saat öncesi egzersiz yapmış olmamalı,

8. Yakın zamanda Kafein içeren içecekler içmemiş olmalı

9. Mesanesi boş olmalı

10. Son 30 dk içinde yemek yememiş olmalı

III. Ortam

11. Öğrencinin mahremiyetini korumak için tek kişilik bir ortam sağlayın.

12. Bu mümkün değilse bir paravan kullanın ya da ölçüm yapılan öğrencilerin birbirlerini

görmelerini ve duymalarını engelleyin.

13. Ölçüm yapılan ortamın sessiz olmasını sağlayın.

14. Öğrencilerin stresini azaltmak ve doğru bir ölçüm yapmak için işlemi öğrencilere açıklayın.

IV. Kan basıncının ölçümü

15. Kan basınç ölçümü için en az 3-5 dk dinlendirin

16. Uygun pozisyon verin. Ayakları yere düz basacak, çapraz olmayacak şekilde oturtun.

17. Sandalyeye hafifçe yaslanmasını, kolunu sandalyeye yaslamamasını söyleyin.

18. Üst kol tamamen çıplak olmalı, manşetin kıyafetin üzerine sarmayın.

19. Standart tablolarla karşılaştırabilmek ve süreklilik için sağ koldan ölçüm yapın.

20. Elle radial arter palpe edilmeyince, 30 mmHg daha şişirmek ölçüm için yeterli basınç sağlar.

V. Ölçüm sonuçlarının değerlendirilmesi

21. Ölçüm sonucunu yaş, cinsiyet ve boy persentiline göre hazırlanmış uluslararası referans

değerlere göre inceleyin ve normal olup olmadığını değerlendirin.

22. Bunun için öncelikle öğrencinin boy persentilini belirleyin.

23. Boy persentili iki yüzdelik arasında ise yüksek olan boy persentilini kullanın.

24. Aşağıdaki tabloya göre kan basıncı sonucunu değerlendirin.

Tablo 1. Kan Basıncı Kategorileri ve Aşamalarının Güncellenmiş Tanımı

1– <13 yaş arası çocuklar için ≥13 yaş ergenler için

Normal KB: <% 90. persentil Normal KB: <120 / <80 mm Hg

Yüksek KB: ≥90 - <95. persentil veya 120/80

mm Hg - <95. yüzdelik (hangisi daha düşükse)

Yüksek KB: 120 / <80 ila 129 / <80 mm Hg

Evre 1 HT: ≥95 - <95.persentil + 12 mmHg veya

130/80 ila 139/89 mm Hg (hangisi daha düşükse)

Evre 1 HT: 130/80 - 139/89 mm Hg

Evre 2 HT: ≥95. persentil + 12 mm Hg veya

≥140 / 90 mm Hg (hangisi daha düşükse)

Evre 2 HT: ≥140 / 90 mm Hg

28

VI. Tekrar ölçüm

25. Aşağıdaki algoritmaya göre ölçümü tekrar edin,

Evet

Evet

Evet

Evet Hayır

Hayır

Hayır

Hayır

29

VII. Kanıt düzeyi

26. KB ≥3 yaş çocuklarda ve ergenlerde yıllık olarak ölçülmelidir (Kanıt C, orta düzey öneri).

27. Obezite varsa, KB'yi artırdığı bilinen ilaçlar alıyorsa, böbrek hastalığı, aortik ark tıkanıklığı veya

koarktasyon öyküsü veya diyabet öyküsü varsa, her sağlık izleminde ≥3 yaş tüm çocuk ve

ergenlerde KB kontrol edilmelidir. (C sınıfı, orta düzey öneri).

VIII. Değerlendirme ve izlem;

Normal KB

KB normal ise veya tekrar ölçümlerden sonra normalleşiyorsa (yani, KB <90. yüzdelik), başka bir

işlem yapmanıza gerek yoktur. Çocuğun KB'si bir sonraki rutin sağlam çocuk izleminde

ölçülmelidir.

Yüksek Kan Basıncı

1. KB değerlendirmesi sonucu yüksek KB düzeyinde ise (Tablo 1), yaşam tarzı girişimleri

önerilmelidir (sağlıklı beslenme, uyku ve fiziksel aktivite gibi); oskültasyonla ölçüm 6 ay içerisinde

tekrarlanmalıdır. Beslenme ve / veya kilo yönetimi tavsiyesi uygun olarak düşünülmelidir.

2. Eğer KB 6 ay sonra yüksek KB seviyesinde kalırsa, üst ve alt ekstremite KB'si kontrol edilmeli

(sağ kol, sol kol ve 1 bacak), yaşam tarzı danışmanlığı tekrarlanmalı ve KB 6 ay içinde tekrar

kontrol edilmelidir (örn. Sonraki sağlam çocuk izlem ziyaretinde) oskültasyonla;

3. Eğer KB 12 ay sonra yüksek KB seviyesinde devam ederse (örneğin, 3 oskültasyon ölçümünden

sonra), ayaktan kan basıncı ölçüm monitörü ile izlenmelidir (mümkünse), teşhis değerlendirmesi

yapılmalıdır (tarama testleri, alt uzmanlık başvurusunu (yani, kardiyoloji veya nefroloji),

4. KB herhangi bir noktada normalleşirse, sağlam çocuk izlemlerinde yıllık KB taramasına

dönülmelidir.

Evre 1 HT

1. Eğer KB değerlendirmesi sonucu 1. evre HT seviyesinde ise (Tablo 1) ve hasta semptomsuzsa,

yaşam tarzı danışmanlığı sağlayın ve KB'yi 1 ila 2 hafta içinde oskültasyonla tekrar kontrol edin;

2. Eğer KB değeri hala 1. Evrede ise, üst ve alt ekstremite KB'si kontrol edilmeli (sağ kol, sol kol ve

1 bacak) ve KB 3 ay sonra oskültasyonla tekrar kontrol edilmelidir. Beslenme ve / veya kilo

yönetimi tavsiyesi uygun olarak düşünülmelidir;

3. Eğer 3 ziyaretten sonra KB evre 1 HT seviyesinde olmaya devam ederse, ayaktan kan basıncı

ölçüm monitörü ile izlenmelidir (mümkünse), tanısal değerlendirme yapılmalı ve tedavi

başlatılmalıdır. Özel sevk /yönlendirme düşünülmelidir.

Evre 2 HT

1. KB değeri 2. evre HT seviyesinde ise (Tablo 1), üst ve alt ekstremite KB'si kontrol edilmeli (sağ

kol, sol kol ve 1 bacak), verilen yaşam tarzı önerileri ve KB ölçümü 1 hafta içinde tekrarlanmalıdır.

Alternatif olarak, hasta 1 hafta içinde özel bakım hizmetlerine yönlendirilebilir;

2. Eğer KB ölçüm tekrarlandığında hala evre 2 HT seviyesinde ise, ayaktan kan basıncı ölçüm

monitörü takibi de dahil olmak üzere tanısal değerlendirme yapılmalı ve tedavi başlatılmalı ya da

hasta 1 hafta içinde özel uzmanlığa yönlendirilmelidir;

3. KB değeri 2. evre HT seviyesinde ise ve hasta semptomatik ise veya KB 95. persentil değerin

>30 mm Hg üzerinde ise (veya bir ergende > 180/120 mm Hg), Acil servise sevk edilir

Kaynak: Flynn JT, Kaelber DC, Baker-Smith CM, et al. Clinical Practice Guideline for Screening and

Management of High Blood Pressure in Children and Adolescents. Pediatrics. 2017 Sep;140(3). pii:

e20171904. doi: 10.1542/peds.2017-1904.

Hayır

30

6. SAÇLI DERİ TARAMASI UYGULAMA REHBERİ

İŞLEM BASAMAKLARI

I. Malzemeler

1. Tek kullanımlık eldiven,

2. Dil basacağı,

3. Sık dişli tarak,

4. Kayıt formları, kayıt yapmak için masa, sandalye ve kalem

II. Zaman

5. Yönetim ve öğretmenlerle işbirliği yaparak uygun ders saatini seçin.

III. Ortam

6. Öğrencinin utanmaması için tek kişilik bir ortam sağlayın.

7. Bu mümkün değilse bir paravan kullanın ya da tarama yapılan öğrencilerin birbirlerini

görmelerini ve duymalarını engelleyin.

8. Öğrencilerin stresini azaltmak işlemi öğrencilere açıklayın.

9. İyi aydınlatılmış bir ortam ya da pencere önünü tercih edin.

IV. Saçlı deri taramasının uygulanması

10. Tek kullanımlık eldiveni giyin

11. Dil basacağı ya da sık dişli bir tarak yardımıyla saç tellerinde bit ya da sirke olup olmadığını

kontrol edin.

12. Özellikle başın sıcak bölgelerini (deri kat yerleri, kulak arkası, ense, taç altı bölgeleri) daha

dikkatli kontrol edin.

13. Tarama sonuçlarını kaydedin.

V. Ölçüm sonuçlarının değerlendirilmesi

14. Öğrencinin saçında sadece sirke varsa sınıfına dönebilir, canlı bit varsa çocuğu ailesine teslim

edinceye kadar ofiste bekletin, kardeşleri varsa onların da taranmasını sağlayın.

15. Her iki durumda da aileye tdv hakkında bilgi verilir ve öğrenci 8-10 gün takip edilir

VII. Bit tedavisi

16. Bitlerin tedavisi değişik kimyasal içerikleri haricen kullanılan ilaçlarla (Kwellvb) yapılır.

17. Bit kontrolü ve bitten arınmada ilacın yanısıra dişli özel taraklar da kullanılır.

18. Tedavinin ailenin tamamına yapılması önemlidir.

Okul sağlığı rehberleri için temel kaynaklar:

1. Gözüm S. (2016). Sağlığın geliştirilmesi ve hastalıkların önlenmesi. İçinde: Okul

Dönemindeki Çocukların Sağlığının Geliştirilmesi. Ankara: Vize Yayıncılık.

2. Neyzi O, Günöz H, Furman A, Bundak R, Gökçay G, Darendeliler F, Baş F.(2008).

Türk çocuklarında vücut ağırlığı, boy uzunluğu, baş çevresi ve vücut kitle indeksi

referans değerleri. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 51:1-14.

31

OKUL TOPLUMUNU TANIMA REHBERİ

Okul türü

Okul Öncesi, Kreş/Anaokulu, Ortaokul, Lise, Özel

Gereksinimi olan çocuklar için Okul, Meslek Lisesi,

Çıraklık Eğitim Merkezi

Bilgiye ulaşım şekli ve alınan bilgiden

sağlanacak yarar

Öğrenci Sayısı Okul toplumunda saptanan problemlerin sıklığı ve

yapılacak girişimleri planlanması için gereklidir.

Öğretmen Sayısı

Rehberlik öğretmeni varlığı

Fiziki Özellikler Okulun yeri, konumu, binanın yapısı (kaç katlı, asansör

mevcut mu, engelli girişi var mı…)

Okulda mutfak, yemekhane ve kantinlerin

varlığı/uygunluğu

Her katta tuvalet/tuvalet uygunluğu

Okulda içme ve kullanma suyu

Okul bahçesi (oyun alanları)

Okul sağlık ofisi/revir

Bu bilgileri gözlemle edinebilirsiniz.

Okul çevresel alanının sağlığa uygunluğu, gerçek

ve potansiyel çevresel riskleri anlamanızı

sağlayacaktır.

Çevresel Alan ve Özellikler Okul çevresi: Kentsel alan, kentsel dönüşüm alanı, göç

alan bölge, kırsal bölge vs,

Okul bölgesinin haritası; çevresel olanaklar; spor

salonları, park ve bahçeler, sağlık merkezleri ..

Çevresel riskler, trafik kazası, biyolojik riskler….

Okula kayıtlı öğrenciler okula yakın çevrede mi oturuyor?

Bu bilgileri gözlem ve okul çalışanlarıyla

görüşmeler yaparak alabilirsiniz. Okul

toplumunun profilini anlamanızı sağlayacaktır.

sağlığa olası etkilerini anlamanızı ve gerektiğinde

onlara nasıl ve nerede ulaşacağınızı görmenizi

sağlayacaktır.

Öğrenci profili

Öğrencilerin yaş aralığı

Engelli öğrenci var mı? Sayısı? Engel türü

Yabancı uyruklu/ farklı kültürden/ göçle gelen öğrenci var

mı?

Kronik hastalığı olan öğrenci var mı? (Diyabet-epilepsi,

çölyak, DEHB vs..)

Obez öğrenci sayısı veya okula oranı?

Öğrencilerin okula ulaşımı; yürüme, bisiklet, toplu ulaşım,

okul servisi?

Yaş grubuna özel sağlık risklerini anlamanızı

Engellilerin sağlık bakım gereksinimlerinin

anlamanızı

Kültürel etkileşim ve oryantasyon sağlanıp

sağlanmadığını anlamanızı

Kronik hastalığı olan öğrencilerin tedavi takibi ve

izlemi

Obez öğrenciler için nasıl bir sağlığı geliştiren

program oluşturacağınızı planlamanızı

Ulaşım nedeniyle olası riskleri değerlendirmenizi

sağlayacaktır.

Aile-Veli profili

Ailelerin genel sosyoekonomik durumu (eğitim, temel

gelir kaynağı, çalışma durumu v.s).

Aile tipi: parçalanmış, tek ebeveynli ailesi olan çocuk

sayısı

Okul Aile Birliğinin varlığı ve ailelerin desteği

Aile profili hakkında okul çalışanları ile

görüşebilir, gözlem yapabilirsiniz. Bu bilgi, ailenin

çocuğun sağlık davranışlarını etkileyebileceğini

anlamanızı sağlayacaktır.

Okul Sağlık Hizmetleri- Sağlık Kayıtları, sağlık bakım

gereksinimleri

Okul Hemşiresi var mı?

Okulda Revir/ sağlık ofisi var mı?

Rehberlik öğretmeni var mı?

Okulda sağlık hizmeti kullanım nedenleri? Kazalar,

kronik hastalığı olan çocukların izlemi

Gözlem ve görüşme ile toplandığınız bu veriler,

okulda sağlık bakım gereksinim önceliklerini

anlamanızı ve buna ilişkin plan yapmanızı

sağlayacaktır.

Okul toplumunun en önemli sağlık bakım

gereksinimlerini belirleyin

Gereksinimi sınıflandırın: Sağlık Eğitimi

Danışmanlık, Sağlığın Geliştirilmesi, İzlem,

Tedavi-Bakım

32

EK 3. KIRSAL ALAN UYGULAMA REHBERİ

A. KIRSAL ALAN OKUL UYGULAMASI REHBERİ

NOT: Kırsal alan okul uygulaması bu kılavuzda EK.2’de verilen rehber doğrultusunda

uygulanacaktır.

B. KIRSAL ALAN UYGULAMASI ERİŞKİN SAĞLIK TARAMASI REHBERİ

OBEZİTE DEĞERLENDİRME REHBERİ

İŞLEM BASAMAKLARI

Malzemeler

Yer Baskülü

Mezura

Kayıt formu

1.Boy Ölçümü

Dik pozisyonda baş geriye doğru (duvara) yaslanmalı

Düz bir zeminde boy ölçer yardımıyla veya mezro yardımıyla çıplak ayakla veya çorapla

ölçüm yapılmalıdır.

( Taramalarda ayakkabı ile yapılan ölçümlerde ayakkabı boyu ölçüme dahil edilmemelidir)

2.Ağırlık Ölçümü

Hafif giysilerle, kalibre edilmiş bir tartıyla ölçüm yapılı .

(Taramalarda kalın giysiler varsa ölçüme dahil edilmemelidir)

3.Bel Çevresi Ölçümü

Dik pozisyonda kişi ayakta, kollar yanda ve ayakların bitişik olması gerekir.

İliak (spina iliaka anterior superior) çıkıntının tepe noktası ile palpe edilen en son kosta

arasında kalan mesafenin orta noktasından geçecek şekilde ve normal ekspirasyon sonunda

ölçülmelidir.

Not :Bel çevresi kadınlarda ≥ 88 cm, erkeklerde ≥ 102 cm olması android obeziteyi

yansıtır .

Bel çevresi değerlerinin kadınlarda <80cm erkeklerde <90cm olması hastalık riskinin en aza

indirilmesi için önerilmektedir.

DSÖ tarafından BKİ’ne göre obezite sınıflaması

Kaynak : T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu “Birinci Basamak Hekimler İçin

Obezite ile Mücadele” El Kitabı Ankara 2013. (tuseb.gov.tr)

33

KAN ŞEKERİ ÖLÇÜM REHBERİ

Ellerinizi ılık sabunlu suyla yıkayınız.

Yıkama imkanınız yoksa alkollü pamukla siliniz

(Kurumasını bekleyiniz).

Parmak delme kalemine deliciyi (lanset) yerleştiriniz.

Delme kalemi bireysel kullanım içindir (1 lanset, aynı kişi

tarafından en fazla 4 kez kullanılabilir.)

Lanset için uygun bir derinlik ayarı seçilmelidir.

Taramalarda, zaman kaybı olmaması için lanset doğrudan-

delme kalemine yerleştirilmeden kullanılmalıdır.

Cihaza ölçüm çubuğunu yerleştiriniz (Ölçüm

çubuklarının (striplerin) son kullanma tarihinin

geçmemiş olmasına dikkat edin).

Parmak delme işlemini parmak ucunun yan kısmından

yapmalısınız (Alkol ve kolonyo gibi maddeler kullanmayın.

Bu sıvıların kalıntıları kanın yapısını bozmaktadır ve

ölçümler yanlış çıkmaktadır.)

Tüm parmaklar sırayla kullanılabilir.

Delme işleminden sonra hafifçe yukarıdan parmak ucuna

doğru sıvazlama şeklinde kan akışı sağlanmalıdır.

34

İlk gelen kandamlası kuru pamukla silinmelidir.

İkinci kandamlasını test stribine uygun şekilde değdiriniz.

Cihaza kan bulaşmamasına özen gösteriniz.

Parmağınıza hafifçe kuru pamuk bastırınız.

Bulgularınızı kaydedin (Açlık kan şekeri 126 mg/dl. ve

tokluk kan şekeri 200 mg/dl. üzerinde olan bireyler bir

sağlık kurumuna yönlendirilir.)

Kaynaklar:

1. American Diabetes Association [ADA] (2019).

https://www.diabetes.org/diabetes/medication-management/blood-glucose-testing-

and-control/checking-your-blood-glucose Erişim Tarihi: 11.09.2019

2. Türk Diabet Cemiyeti (2019). http://www.diabetcemiyeti.org/c/kan-sekeri Erişim

Tarihi: 11.09.2019

35

KAN BASINCI ÖLÇÜM REHBERİ

Kan basıncı ölçülmeye başlanmadan önce kan basıncını etkileyebilecek durumlara dikkat

edilmelidir.

Kan basıncının sigara çay içiminden 30 dk ve dinlendikten 5-10 dk sonra sağ koldan

ölçülmesine, ölçüm sırasında konuşulmamasına bacak bacak üzerine atılmamasına özen

gösterilmelidir.

Birey rahat bir yere oturtularak sırtını rahat bir yere yaslaması sağlanır.

Ölçüm yapılan kol kalp hizasına getirilerek altı yastıkla desteklenir.

Kıyafetler rahat olmalı ve sıkmamalıdır.

Kıyafet sıyrıldıktan sonra manşonun alt kısmı dirseğin 3-4 cm kadar üstüne yerleştirilmeli

ve steteskop manşonun altına yerleştirilmelidir.

Brakiyal arter saptanarak steteskop diyagramı deriye hafifçe bastırılarak ölçüm yapılır.

Ölçüm; doğru sonuç almak için çok hızlı ya da çok yavaş olmamalıdır.

Sonuç alınamayan ölçümler arasında en az iki dk olmalıdır.

Son olarak ölçülen kan basıncı değeri sonuç forma kaydedilir.

Kaynaklar:

1. Dicle, A., (Editör) (2011- basımda), DEÜ Hemşirelik Yüksekokulu Beceri Eğitim

Rehberi, İzmir, Güven: Nobel Kitapevleri.

2. Güler, BA., (Editör) (2018), Hipertansiyonda Bakım, Ankara: Vize Yayıncılık.

3. http://www.kadinkalbinehanimeli.com/100-Soru-100-Cevap/86-baslica-kan-basinci-

olcum-yontemleri/

36

KANSER TARAMALARI REHBERİ (KKMM, Rahim Ağzı Kanseri, Kolorektal Kanser)

KKMM Rehberi

https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/kanser-db/yayinlar/afis_ve_brosur/14-

_KKMM_Brosuru_1-2.pdf

37

Rahim Ağzı Kanseri Rehberi

https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/kanser-db/yayinlar/afis_ve_brosur/9-

_Rahim_Agzi_Kanseri_Brosuru_1-2.pdf

38

Kolorektal Kanser Rehberi (EK 3)

39

https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/kanser-db/yayinlar/afis_ve_brosur/2-

_Bagirsak_Kanseri_Brosuru_1-2.pdf

40

KÖY TOPLUMUNU TANILAMA REHBERİ

Köyün ismi

Bağlı olduğu İlçe:

Nüfusu:

Köy ismi yazarak nüfus bilgilerin internetten

bulabilirsiniz

Fiziki Özellikler

Köyün coğrafi konumu,

Rakımı:

Köyün iklimi:

Merkeze uzaklığı: ..Km

Köy’e ulaşım:

Köydeki hane sayısı

Yerleşim karakteri; dağınık/toplu

Hanelerin özellikleri: Müstakil, betonarme vs

Bu bilgileri web üzerinden öğrenebilirsiniz.

Size bölgede yaşayan nüfusun profilini ve

çevrenin sağlığa olası etkilerini anlamanızı

ve gerektiğinde onlara nasıl ve nerede

ulaşacağınızı görmenizi sağlayacaktır.

Köyün idari yapısı

Muhtar, İhtiyar heyeti

Köyde lider konumunda kişiler

Resmi kurumlar, Okul, ASM, PTT, Halk Eğitim

Merkezi v.s

Dernek, Cami, Köy odası gibi toplumun buluşma

noktaları

Bu bilgi topluma yönelik sağlık bakım

hizmet planlamasında birlikte çalışacağınız

paydaşlarınızı ve olanakları görmeniz

sağlayacaktır.

Köyün Ekonomik ve Sosyal Yapısı

Köyün temel gelir kaynağı: Tarım, hayvancılık,

Turizm vs.

Köydeki temel iş kolunun en yoğun olduğu

dönemler

Köydeki insanların refah düzeyi

Köydeki geleneksel etkinlikler spor ve sanat

ekinlikleri (festival, hasat bayramı, düğün, ölüm,

sünnet gibi sosyal olaylar).

Gözlem ve görüşme ile veri

toplayabilirsiniz. Bu bilgi sizin köy toplumu

için yapacağınız sağlık bakım planlamanız

için gereklidir.

Köyün Nüfus Özellikleri

Kadın Nüfusu

Erkek Nüfusu

Köyün yaş ağırlıklı profili:

Genç, yaşlı nüfus ağırlıklı vs.

• 0-1 yaş grubu sayısı

• 15-49 yaş grubu sayısı

• 65-ve üstü yaş grubu sayısı

• Evde bakıma gereksinimi olan hasta

sayısı….

• En sık görülen sağlık problemleri; kronik

hastalıklar, kazalar, bulaşıcı hastalıklar v.s

• Ölüm nedenleri

Bu bilgileri internetten arayabilir,

Muhtardan öğrenebilir varsa ASM ‘de

çalışan hemşireye sorabilir, onlarla kayıtlı

nüfus ve özellikleri hakkında

görüşebilirsiniz. Bu bilgiler, önceliklerin

belirlenmesi ve iş planı yapılmasını

sağlayacaktır. Genç nüfus olan bir bölge ile

yaşlı nüfusu olan bölgenin sağlık

gereksinimleri farklı olacaktır.

Köy nüfusunun en önemli sağlık bakım

gereksinimlerini belirleyin

Gereksinimi olan gruplar: okul yaş grubu,

yaşlılar, sanayi çalışanları vs.

Gereksinimi sınıflandırın: Sağlık Eğitimi

Danışmanlık, Sağlığın Geliştirilmesi, İzlem,

Tedavi-Bakım

41

EK 4. ROTASYON ALANLARI UYGULAMA REHBERİ

1. Öğrenciler her öğretim elemanının hazırladığı rotasyon doğrultusunda İl Sağlık Müdürlüğü

ve Sağlıklı Hayat Merkezlerine uygulama yapar.

2. Bu rotasyon alanlarında sürekli öğretim elemanı yoktur. Bu nedenle öğrenciler direkt

kurumda çalışan personelin sorumluluğu ve izni altında çalışırlar. Kurumdan öğretim

elemanının ve kurum çalışanının izni olmadan ayrılmazlar ve devamsızlık durumunda

önceden kurumu haberdar etmekle yükümlüdürler.

3. Öğrenciler ilgili sağlık çalışanının bilgisi, onayı ve gözetimi olmaksızın herhangi bir

girişimsel işlem (aşı, enjeksiyon vb) yapamazlar.

4. Öğrenciler kurumun işleyişine/ kurallarına ve mesai saatlerine uymak durumundadır.

5. Kurumların öğrencilere herhangi bir ücret, yeme, vb. sağlama yükümlülüğü yoktur.

6. Öğrenciler bu rotasyon yerlerinde bulundukları sürece haftada en az 2 birimde iç rotasyon

yapmak ve bu alanlara ilişkin rotasyon formunu doldurmakla yükümlüdür

7. Öğrenciler iç rotasyon yaptıkları alanlardan en az iki tanesine yönelik bu kılavuzdaki

“Uygulama Alanlarına İlişkin Öğrenci Uygulamaları Kayıt Formu” nda yer alan eğitimleri

hazırlamak ve rapor etmekle yükümlüdür.

8. Öğrenciler eğitim vermek istedikleri konuları seçmekte serbesttir.

9. Rotasyon raporları uygulama bitiminden sonraki ilk uygulama gününde teslim edilmelidir.

10. Öğrenciler uygulama alanlarına en az 2 gün devam etmek zorundadır.

11. Uygulama raporları bilgisayar ortamında ve bireysel olarak yazılmalıdır.

12. Öğrenciler rotasyon alanlarında yaptıkları gözlem ve uygulamaların sayısı “Uygulama

Alanlarına İlişkin Öğrenci Uygulamaları Kayıt Formu”na işleyerek, sorumlu personele

imzalatılmakla yükümlüdür.

FLORÜR VERNİK UYGULAMA REHBERİ

1. Uygulama öncesinde öğrencilere diş fırçalama eğitimi verilir. Her öğrencinin, kendi diş

fırçası ve macununu kullanarak, doğru ve etkin bir şekilde dişlerini fırçalamaları sağlanır.

2. Florürlü vernik uygulaması, bir diş hekimi tarafından ya da diş hekiminin gözetiminde

gerçekleştirilir.

3. Tek kullanımlık ambalajlarda bulunan florürlü vernik, tek kullanımlık uygulama fırçası

yardımıyla diş yüzeyine sürülerek uygulanır. Her çocuk için bir florürlü vernik ürün paketi

kullanılır, uygulama sonrası kalan ürüne ait paket “Tıbbi Atıkların Kontrolü

Yönetmeliği’ne” uygun şekilde bertaraf edilir.

4. Uygulamadan sonra, öğrencinin, 1 saat süreyle hiçbir şey yiyip içmemesi, sonrasında da 4

saat boyunca sert ve sıcak yiyecek-içeceklerden uzak durması sağlanır.

5. Florürlü vernik uygulamasının yapıldığı gün dişler fırçalanmamalı, ertesi sabah kahvaltıdan

sonra fırçalanmalı ve düzenli olarak, her gün, kahvaltıdan sonra ve gece yatmadan önce,

günde 2 kez fırçalamanın yapılmasına devam edilmeli bilgisi verilir.

6. İşlem sonrası kayıt yapılır, tüm uygulama boyunca ekiple işbirliği içinde çalışılır.

7. Florür uygulanacak ekip arabasına biniş ve inişlerde dikkat edilir, ekiple birlikte gidilip,

dönülür.

8. Yapılan gözlem ve uygulama sayısı “Uygulama Alanlarına İlişkin Öğrenci Uygulamaları ve

Sayısı” tablosuna işlenerek sorumlu diş hekimine veya hemşireye imzalatılır.

42

EK 5. UYGULAMADA KULLANILAN FORMLAR

A. UYGULAMA ALANLARINA İLİŞKİN ÖĞRENCİLERDEN BEKLENEN UYGULAMALAR

Bu tablo, öğrencilerden rotasyon alanlarında uygulaması beklenen becerilerin/davranışların sayısının kaydedilmesi amacıyla oluşturulmuştur.

Uygulama alanı Çalışma şekli

Bireysel: B

Grup: G Beklenen beceri/davranış/çalışma Kullanılacak Formlar/Materyaller

Minimum

uygulama sayısı

Aile Sağlığı Merkezi

(ASM)

Bireysel 15-49 yaş kadın izlemi 15-49 Yaş Kadın İzlem Formu 1

Bireysel Gebe-lohusa izlemi Gebe-Lohusa İzlem Formu 1

Bireysel Bebek-çocuk izlemi Bebek-Çocuk İzlem Formu

Boy, ağırlık persentilleri 1

Bireysel Çocuk aşı uygulaması Sağlık Bakanlığı Aşı Kartı -

Bireysel Erişkin aşı uygulaması Sağlık Bakanlığı Aşı Kartı -

Bireysel Enjeksiyon Enjeksiyon Pansuman Defteri 3

Bireysel Pansuman Enjeksiyon Pansuman Defteri 1 (olursa)

Bireysel Kan alma - 3

Bireysel Sağlık eğitimi Broşür, afiş, vb * 1

Grup Toplumu tanıma (ASM tanıtım raporu) ASM Tanıtım Formu 1

Okul

B/G Boy, kilo ölçümü Boy ve ağırlık persentilleri Sınıf

B/G BKİ hesaplaması BKİ persentili Sınıf

B/G Kan basıncı ölçümü Boy ve kan basıncı persentilleri Sınıf

B/G Göz taraması Snellen kartı Sınıf

B/G Saçta bit taraması - Sınıf

B/G Tarama sonuçlarının değerlendirilmesi

ve raporlanması

Okul Sağlığı Uygulaması Fiziksel Ölçümler

Veri Toplama Formu Sınıf

B/G Sonuçlara göre gerekli olan takip,

eğitim ve danışmanlık

Okul Sağlığı Uygulaması Fiziksel Ölçümler

Veri Toplama Formu, Broşür, afiş, vb 1

43

İlçe Sağlık

Müdürlüğü

B/G Koruyucu flor vernik uygulaması - Kuruma ait resmi formlar

- Florür vernik uygulama aparatı Sınır yok

B/G Ağız sağlığının korunması ve diş

fırçalama eğitimi

- Broşür, afiş, sunum vb

- Diş fırçası ve macunuvb 1

B/G Okul aşısı uygulaması - Kuruma ait resmi formlar Sınır yok

B/G Rotasyon raporunun hazırlanması Rotasyon raporu hazırlama rehberi 1

Sağlıklı Hayat

Merkezi

Bireysel Gebe eğitimi Broşür, afiş, sunum vb 1

Bireysel Aile planlaması eğitimi - AP resimli rehber

- Broşür, afiş, sunum vb 1

Bireysel KKMM eğitimi - Broşür, afiş, sunum vb

- Meme maketi 1

Bireysel PAP Smear eğitimi Broşür, afiş, sunum vb 1

B/G Koruyucu flor vernik uygulaması - Kuruma ait resmi formlar

- Florür vernik uygulama aparatı Sınır yok

Bireysel Sigaranın zararları ve bırakma yolları

eğitimi Broşür, afiş, sunum vb 1

Bireysel Gaitada gizli kan testi uygulaması - Broşür, afiş, sunum vb

- Gaitada gizli kan testi kiti 1

Bireysel Kolon kanseri ve korunma yolları

hakkında eğitim Broşür, afiş, sunum vb 1

B/G Yetişkin aşı uygulaması - Kuruma ait resmi formlar

Zorunlu değil

Bireysel Yetişkin BKİ hesaplaması ve Obezite

hakkında eğitim

Broşür, afiş, sunum vb

Tartı, mezura 1

Kırsal alan

1.Okul uygulaması

B/G Boy, kilo ölçümü Boy ve ağırlık persentilleri Sınıf

B/G BKİ hesaplaması BKİ persentili Sınıf

B/G Kan basıncı ölçümü Boy ve kan basıncı persentilleri Sınıf

B/G Göz taraması Snellen kartı Sınıf

B/G Saçta bit taraması - Sınıf

44

B/G Tarama sonuçlarının değerlendirilmesi

ve raporlanması

Okul Sağlığı Uygulaması Fiziksel Ölçümler

Veri Toplama Formu Sınıf

B/G Sonuçlara göre gerekli olan takip,

eğitim ve danışmanlık

Okul Sağlığı Uygulaması Fiziksel Ölçümler

Veri Toplama Formu

Broşür, afiş, vb

1

2.Erişkin

uygulaması

B/G Kan Şekeri Ölçümü - Kırsal Alan Uygulaması Erişkin Tanıtıcı

Özellikler Formu

- Kırsal Alan Uygulaması Erişkin Sağlık

Taraması Değerlendirme Formu

- Broşür, afiş, sunum vb

- Tartı, mezura

- Glikometre

- Meme maketi

- Kanser tarama kitleri

Sınır yok

B/G Kan Basıncı Ölçümü Sınır yok

B/G Depresyon değerlendirmesi Sınır yok

B/G Obezite İzlemi Sınır yok

B/G KKMM eğitimi Sınır yok

B/G Pap Smear eğitimi Sınır yok

B/G Gaitada gizli kan testi uygulaması Sınır yok

B/G Kolon kanseri ve korunma yolları

hakkında eğitim

Sınır yok

NOT: Öğrenciler uygulama boyunca bu formu yanında bulundurmalı, minimum uygulama sayısına ulaşmalı ve düzenli olarak ilgili öğretim

elemanına ya da kurumdaki sağlık çalışanına imzalatmalıdır.

*Broşür, afiş, sunum vb eğitim materyali, öğrenci tarafından hazırlanabileceği gibi, Sağlık Bakanlığı’nın hazır materyalleri de kullanılabilir.

45

B. UYGULAMA ALANLARINA İLİŞKİN ÖĞRENCİ UYGULAMALARI KAYIT FORMU

Öğrencilerin rotasyon alanlarında gözledikleri (G) ve yaptıkları uygulamaları (U) kaydedip imzalatmalı gerekmektedir.

1.HAFTA 2.HAFTA 3.HAFTA

Uygulamalar Min Uyg G U Tarih İmza G U Tarih İmza G U Tarih İmza

ASM

15-49 yaş kadın izlemi 1

Gebe-lohusa izlemi 1

Bebek-çocuk izlemi 1

Çocuk aşı uygulaması -

Erişkin aşı uygulaması -

Enjeksiyon 3

Pansuman 1 (olursa)

Kan alma 3

Sağlık eğitimi 1

ASM tanıtım raporu 1

OKUL

Boy, kilo ölçümü Sınıf

BKİ hesaplaması Sınıf

Kan basıncı ölçümü Sınıf

Göz taraması Sınıf

Saçta bit taraması Sınıf

Tarama sonuçlarının değ. ve

raporlanması Sınıf

Sonuçlara göre gerekli olan

takip, eğitim ve danışmanlık 1

46

1.HAFTA 2.HAFTA 3.HAFTA

Uygulamalar Min Uyg G U Tarih İmza G U Tarih İmza G U Tarih İmza

İSM

Koruyucu flor vernik

uygulaması Sınır yok

Ağız sağlığının korunması

ve diş fırçalama eğitimi 1

Okul aşısı uygulaması Sınır yok

Rotasyon raporunun

hazırlanması 1

SHM

Gebe eğitimi 1

Aile planlaması eğitimi 1

KKMM eğitimi 1

PAP Smear eğitimi 1

Koruyucu flor vernik

uygulaması Sınır yok

Sigaranın zararları ve

bırakma yolları eğitimi 1

Gaitada gizli kan testi

uygulaması 1

Kolon kanseri ve korunma

yolları hakkında eğitim 1

Yetişkin aşı uygulaması Zorunlu

değil

Yetişkin BKİ hesaplaması

ve Obezite hakkında eğitim 1

47

1.HAFTA 2.HAFTA 3.HAFTA

Uygulamalar Min Uyg G U Tarih İmza G U Tarih İmza G U Tarih İmza

KIRSAL ALAN

1.Okul uygulaması

Boy, kilo ölçümü Sınıf

BKİ hesaplaması Sınıf

Kan basıncı ölçümü Sınıf

Göz taraması Sınıf

Saçta bit taraması Sınıf

Tarama sonuçlarının

değerlendirilmesi ve

raporlanması

Sınıf

Sonuçlara göre gerekli olan

takip, eğitim ve danışmanlık 1

2.Erişkin uygulaması

Kan Şekeri Ölçümü Sınır yok

Kan Basıncı Ölçümü Sınır yok

Depresyon değerlendirmesi Sınır yok

Obezite İzlemi Sınır yok

KKMM eğitimi Sınır yok

Pap Smear eğitimi Sınır yok

Gaitada gizli kan testi

uygulaması

Sınır yok

Kolon kanseri ve korunma

yolları hakkında eğitim

Sınır yok

48

B. ASM UYGULAMA FORMLARI

49

50

51

52

T.C.

SAĞLIK BAKANLIĞI Form No:

15-49 YAŞ KADIN İZLEM

...…………………………………………………….. Aile Hekimliği Birimi

…...………………………………………………….. Sağlık Ocağı Sağlık Evi İl

TC Kimlik No İlçe/Mahalle

Soyadı Sokağı

Adı Ev No

Doğum Tarihi Tel No

Öğrenimi

Mesleği Eşinin Adı

Sosyal Güvence Öğrenimi

Kan Grubu Mesleği

Akrabalık Derecesi

Cinsel Sağlık Bilgileri Sistemik Hastalıkları

İlk Adet Yaşı KVS Hastalıkları: HT,Kalp Kapak Hast. Koroner Arter Hast., Tromboflebit vb Dismonore Endokrinolojik Hast.: DM, Hipertroid vb. Adet Düzeni: Sıklığı, süresi Serebrovasküler ve Nörolojik Hast: Anevrizma, Fistül, Epilepsi vb. Adetten Kesilme Yaşı Solunum Sistemi Hast: A.Bronşiale, KOAH vb. İlk Evlilik Yaşı Hemapoetik Sistem Hast.: Anemi, Lenfoma , Lösemi vb. İlk Doğum Yaşı Neoplazmlar Talasemi Taşıyıcılığı Psikiyatrik Hastalıklar Doğurganlık Bilgileri

Gebelik Öyküsü

Toplam Gebelik Sayısı

Canlı Doğum Sayısı

Ölü Doğum Sayısı

Yaşayan Çocuk Sayısı

İsteyerek Düşük Sayısı

Kendiliğinden Düşük Sayısı

Ölen Çocuk Sayısı

Gebelikleri

Doğumun veya Düşüğün Gerçekleştiği

Tarih

Doğumdaki veya Düşükteki Gebelik

Haftası Doğum Şekli

Doğumun Gerçekleştiği Yer

1.Gebelik Alışkanlıklar

3.Gebelik

Sigara Alkol Madde Kullandığı İlaçlar 4.Gebelik

5.Gebelik Tetanoz Aşı Tarihleri

Göç Halinde Ölüm Halinde

Göç Tarihi Ölüm Tarihi Göç ettiği Yer Ölüm Nedeni

53

İZLEMLER

İzlem Tarihi

Öyk

ü

Sis

tem

ik F

izik

Mua

yene

Hb

Hct

TİT

TA

EK

G

Var

is

Mua

yene

si

Mem

e

Mua

yene

si

CY

BE

Bul

gusu

Sor

gula

ma

PA

P S

mea

r

Ver

ilen

Üre

me

Sağ

lığı

Dan

ışm

anlık

ları

Kul

lanı

lan

AP

Yön

tem

i

AP

Yön

tem

i

Kul

lanm

ama

Ned

eni

Ris

k T

espi

ti

Kod

u

Diğ

er

..../..../.....

..../..../.....

..../..../.....

..../..../.....

..../..../.....

..../..../.....

..../..../.....

..../..../.....

..../..../.....

..../..../.....

RİSK TESPİTİ KODU AP Yöntemi Kullanmama Nedeni

1-18 yaş altı gebelik 7-Şüpheli PAP smear 1-Bekar 2- 35 yaş üstü gebelik 8-Memede şüpheli kitle 2-Yöntem kullanmak istemiyor 3-Dört veya daha fazla doğum yapanlar 9-CYBE 3-Gebe kalmak istiyor 4-Son doğumu yapalı 2 yıldan az olanlar 10-Kalıtsal hastalıklar 4-Emziriyor 5- Sistemik hastalığı olanlar 11-Anemi 5-Gebeliği devam ediyor 6-Adet düzensizliği olanlar 12-Sigara 6-Menapozda 7-İnfertilite

Kullanılan AP Yöntem: hap, kondom, enjeksiyon,deri altı implant, RİA, tüp ligasyonu, vazektomi, diğer modern yöntem, geri çekme, takvim yöntemi, diğer geleneksel yöntem.

Verilen Üreme Sağlığı Danışmanlıklar:Evlilik Öncesi, Gebelik Öncesi, Menapoz, Ergen Sağlığı, AP Danışmanlığı, CYBE Danışmanlığı, Beslenme

54

C. OKUL SAĞLIĞI UYGULAMA FORMLARI

55

56

Kaynak:Neyzi O, Günöz H, Furman A, Bundak R, Gökçay G, Darendeliler F, Baş F.(2008). Türk çocuklarında vücut ağırlığı, boy uzunluğu, baş çevresi ve vücut kitle indeksi referans değerleri. Çocuk

Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 51:1-14.

57

YAŞA VE BOY PERSENTİLİNE GÖRE ERKEK ÇOCUKLAR VE ERGENLER İÇİN KAN BASINCI PERSENTİLİ

58

59

60

YAŞA VE BOY PERSENTİLİNE GÖRE KIZ ÇOCUKLAR VE ERGENLER İÇİN KAN BASINCI PERSENTİLİ

61

62

63

OKUL SAĞLIĞI UYGULAMASI ÖĞRENCİ FİZİKSEL ÖLÇÜM DEĞERLENDİRME FORMU-1

Okul adı: Sınıf: Tarih:

Adı Soyadı Yaş Cins.

K/E Boy Kilo

BKİ Sonucu Görme Taraması Sonucu Bit/sirke

varlığı

Yok

B (C/Ö)

S (C/Ö)

BKİ Pers.

Sonuç

1. Zayıf

2. Normal

3. Fazla Kilolu

4. Obez

Yapılan Sağ göz Sol göz

Sonuç

G: Geçti

T: Tekrar

S: Sevk

Yapılan

…../10 …../10

…../10 …../10

…../10 …../10

…../10 …../10

…../10 …../10

…../10 …../10

…../10 …../10

…../10 …../10

…../10 …../10

…../10 …../10

…../10 …../10

…../10 …../10

…../10 …../10

64

OKUL SAĞLIĞI UYGULAMASI ÖĞRENCİ FİZİKSEL ÖLÇÜM DEĞERLENDİRME FORMU-2

Okul adı: Sınıf: Tarih:

*Kan basıncısı sonucunu kodlayarak yazın: (1) Normal KB, (2) Yüksek KB, (3) Evre 1 HT, (4) Evre 2 HT

Adı Soyadı

Yaş

Cin

siyet

Boy

Boy

per

sen

til Kan Basıncı Sonucu Yapılan

İlk ölçüm Tekrar ölçüm (gerekirse) Sonuç*

SKB Sonuç

DKB Sonuç

1.ölçüm

2.ölçüm Ortalama

65

D. KIRSAL ALAN UYGULAMA FORMLARI

KIRSAL ALAN ERİŞKİN FİZİKSEL DEĞERLENDİRME KAYIT FORMU(40 yaş ve üstü bireyler için)

Mahalle Adı: AD SOYAD: TC: Tarih:

Cinsiyet: Kadın ( ) Erkek ( ) Tel:

Boy Kilo Bel çevresi *BKİ Kan Basıncı Kan Şekeri

1.Ölçüm **2.Ölçüm ***AKŞ(8-10 st açlık) ****TKŞ

Kan Şekeri Ölçümü Değerlendirilmesi *BKI 25-30 ise eğitim ver, 30 üzerinde ise ASM ve SHM yönlendir.

**1. Ölçümden en az 10 dak. sonra yapılacaktır. Kan Basıncı ölçümünde Sistolik 140 mmHg, Diyastolik 90 mmHg ve üzerinde ise ASM ye yönlendir.

***Açlık Kan Şekeri (AKŞ) = (100 mg/dl ve üzeri ise ASM’ye yönlendir) ****Tokluk Kan Şekeri (TKŞ) = (140 mg/dl ve üzeri ise ASM’ye yönlendir)

FINDRİSK DEĞERLENDİRME FORMU

Yaş BKİ Bel çevresi Egzersiz Seb-Mey

Tüketimi

HT için

İlaç Kull.

Yüksek

Kan

şekeri

öyküsü

Ailede

Diyabet

varlığı

*K

ron

ik H

ast

. V

arl

ığı

(Aşa

ğıd

aki

ko

dla

ra g

öre

rak

amla

bel

irti

niz

)

Sig

ara

Ku

lla

nım

ı

+ v

eya

- o

lara

k b

elir

tin

iz

**

Dep

resy

on

du

rum

u

Va

r v

eyay

ok

ola

rak

bel

irti

niz

To

pla

m F

IND

RİS

K P

ua

nı

Fin

d r

isk

tab

losu

na

bak

ınız

Ris

k d

erec

esi

Fin

d r

isk

tab

losu

na

bak

ınız

0 p

: <

45

yaş

2 p

: 4

5-5

4 y

aş

3 p

: 5

5-6

4 y

aş

4 p

: >

64

yaş

0 p

: <

25

kg/m

2

1 p

: 2

5-3

0 k

g/m

2

3 p

: >

30

g/m

2

E K 0

p:

Ev

et

2 p

: H

ayır

0 p

: H

er g

ün

1 p

: H

er g

ün d

eğil

0 p

: H

ayır

2 p

: E

vet

0 p

uan

: H

ayır

5 p

uan

: E

vet

0 p

: H

ayır

3 p

: E

vet

, 2.

der

ece

5 p

: 1

. E

vet

der

ece

0 p

: <

94 c

m

3 p

: 9

4-1

02

cm

4 p

: >

102

cm

0 p

: <

80 c

m

3 p

: 8

0-8

8 c

m

4 p

: >

88 c

m

*Kronik Hastalık Varlığı:1) Diyabet 2) Koroner Kalp Hastalığı 3) Serebrovasküler Hastalık (İnme) 4) Periferik Arter Hastalığı 5) KOAH 6) HT 7) Astım 8) Guatr 9) Kanser 10) Diğer

**Depresyon:1. Son iki hafta içinde hemen her gün kendinizi çökkün ya da umutsuz hissettiğiniz oldu mu?

2. Son iki haftadır ilgi kaybı ya da hayattan zevk alamama gibi yakınmalarınız oldu mu? (İki soruya da yanıt Evet ise risk var olarak değerlendirilir. ASM ye yönlendir.)

SERVİKS KANSERİ TARAMASI MEME KANSERİ TARAMASI KOLOREKTAL KANSER TARAMASI

“50 yaş ve üstü bireyleri sorgula”

Son 5 Yıl içinde PAP ve HPV yaptırma KKMM (Kendi kendine meme

muayenesi)

Son 2 yıl içinde Mamografi Çektirme

Son 2 yıl içinde

GGK baktırma

GGK

alınma

***Sonuç

Evet

Hayır (test için durumu

uygunsa araca yönlendir)

Her ay düzenli Her ay değil veya

Hiç (eğitim ver)

Evet

*Hayır Evet **Hayır

* KETEM’e yönlendir** Gaidata Gizli Kan (GGK) için Mobil araca YÖNLENDİR!!!!Saat 15’e kadar kontrol için tüpü ve kaseti geri getirmesini söyle, Saat 15’e kadar tüpü

getiremeyecekse sonuç bakmasını öğret veya ASM’ye YÖNLENDİR*** Sonuç pozitif ise Eğitim Araştırma Hastanesinin Genel Cerrahi Polikliniğine YÖNLENDİR!!!

66

F. İSM VE SHM UYGULAMA FORMLARI

ROTASYON ALANLARI TANITIM FORMU

Kurumun/Ünitenin/Birim İşleyişi

Fiziksel ortam (bulunduğu yerin

konumu, genel fiziki özellikleri)

Çalışan insan gücü (sayısı,

nitelikleri ve özellikleri)

Hizmet olanakları (araç-gereç,

teknik donanım, cihazlar vb.)

Kurumda/Ünitede/Birimde

Verilen Hizmetler (Sağlık eğitimi,

bağışıklama, vb.)

Kurumda/Ünitede/Birimde

kullanılan kayıtlar, formlar

Hizmetten yararlanma koşulları

Uygulama Yapılan Birimlerin

Değerlendirilmesi

Öğrencinin görüş ve yorumları

Bu uygulama alanının en iyi

yönleri/size katkıları nelerdi?

Bu uygulama alanının hangi

yönleri geliştirilebilir?

Not: Sadece uygulama yapılan birimlerin tanıtımı yapılmalıdır.

67

EK 6. HSH UYGULAMA DEĞERLENDİRME FORMU

Öğrencinin Adı Soyadı / No: Öğr. Değ. Öğr.El.Değ.

Profesyonellik (10p)

Çalışma saatlerine uyma, zamanı etkin kullanma, görünüm, iletişim,

sorumluluk alma, motivasyon, liderlik

Aile Sağlığı Merkezi Uygulamaları (35p)

Ekiple işbirliği içinde çalışma (2)

Parenteral ilaç uygulamaları (IV, IM, SC ilaç uygulamaları, aşılama),

kan alma (venöz ve topuktan) ve pansuman yapma (8)

İzlem yapma (gebe, lohusa, 15-49 yaş, bebek, çocuk), sonuçları

değerlendirme, geri bildirim verme ve eğitim yapma (15)

Bakım verdiği toplumu tanıma (bölgenin yerleşim, sosyal ve kültürel

özellikleri, liderleri, doğum ve doğurganlık hızları, yaşamsal /ölüm

istatistikleri, nüfus özellikleri vb) (5)

Alana yönelik literatür okuma ve özetleme (5)

Okul Sağlığı Uygulamaları (20p)

Taramalara etkin katılım (5)

Tarama sonuçlarını kayıt tutma ve değerlendirme (5)

Girişimde bulunma ve/veya eğitim yapma (5)

Okul toplumunu tanıma (5)

Rotasyon Alanı Uygulamaları (20p)

İlçe Sağlık Müdürlüğü (10p)

Birim içi/dışı uygulamalara katılma (5)

Uygulama alanına ilişkin rehberde belirtilen beklentileri karşılama (3)

Raporlama (kurum tanıtımı ve bireysel çalışmaları/yorumu) (2)

Sağlıklı Hayat Merkezi (10p)

Birim içi/dışı uygulamalara katılma (5)

Uygulama alanına ilişkin rehberde belirtilen beklentileri karşılama (3)

Raporlama (kurum tanıtımı ve bireysel çalışmaları/yorumu) (2)

Kırsal Alan Uygulamaları (10p)

Taramalara etkin katılma (4)

Tarama sonuçlarını değerlendirme, geri bildirim verme, girişimde

bulunma ve/veya eğitim yapma (4)

Doğru kayıt tutma (2)

Uygulama Alanlarına İlişkin Öğrenci Uygulamaları Kayıt

Formu’nu ve uygulama dosyasını eksiksiz olarak tamamlama ve

zamanında teslim etme (5p)

TOPLAM PUAN (100)

NOT: Uygulama ve rotasyon alanlarının tamamına katılmayanlar bu alanlardan “0” puan alırlar.