37
िदिश का

िदिश&का - kmcollege.ac.in · It gives me immense pleasure to know that the Sanskrit Department of Kirori Mal College is launching its first edition of the E- Magazine

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: िदिश&का - kmcollege.ac.in · It gives me immense pleasure to know that the Sanskrit Department of Kirori Mal College is launching its first edition of the E- Magazine

िदगदिशर का

Page 2: िदिश&का - kmcollege.ac.in · It gives me immense pleasure to know that the Sanskrit Department of Kirori Mal College is launching its first edition of the E- Magazine

शभकामनासनदशः “अतयनत हषरपरकषरिवषयोऽय यद िदललीिवशविवदयालयसयाङगभतसय िकरोडीमलमहािवदयालयसय ससकतिवभागन ससकतभाषायाः अनतजारलीयपितरका पराकाशयमानीयत। इय सरभारती िवशवससकितपजया, अगाधजञानामबतरङगतरला, लिलतकलासवनसरला, िनधरतिनिखलवसवयरमला, सवरशकला सरसवतीव धवला सवससकतरमलयशोिवलासलासयनतयाङगना परसननवदना जयतवततपितरकामखन। िवदषा िवदषीना कवीना कवियतरीणा शोधबोधपराणा छातराणा च वाकपाटव िवतनोितवय पितरका अखणड च यशशचमबितवित मङगलशसापरससर भयो”

Page 3: िदिश&का - kmcollege.ac.in · It gives me immense pleasure to know that the Sanskrit Department of Kirori Mal College is launching its first edition of the E- Magazine

Dear Students,

Kirori Mal College, an Institution of academic Excellence, is one of the leading institutions of higher learning and one of the most decorated college of University Of Delhi. Our aim of working is to provide high quality, innovative and responsive education. Department Of Sanskrit, Kirori Mal College, one of the reputed Department in University Of Delhi and has proved that if there is a will there is a way.

‘’ शिकतः ददरमयचछाशकतया आगचछित - Strength comes from an indomitable will.

I am pleased to know that students of Sanskrit Department are successfully launching their 1st Edition of Annual E- Magazine "िदगदिशर का -2017-18" DIGDARSHIKA -2017-18.I congratulate all the students and faculty members who have worked hard day and night to achieve this feat, and I hope they always work hard in the same way and keep on adding laurels to their department.

Best Wishes to all Students for their bright and successful Life.

Dr. Dinesh Khattar

Page 4: िदिश&का - kmcollege.ac.in · It gives me immense pleasure to know that the Sanskrit Department of Kirori Mal College is launching its first edition of the E- Magazine

It is a delight to introduce the launch of 3द5द6शका – an e-magazine in three significant languages. Hindi and English will make it accessible to all students and Sanskrit will lift it to the next level of refinement. सIकित means refined and that is not an empty promise. Reading,  hearing and speaking actually delivers on this promise, as the heart is lifted, the mind is stimulated and the being is raised to subtler and subtler levels. Although Sanskrit is very ancient, it is also capable of being very modern. Every new invention can be labelled with an appropriate word. In English we have to borrow Greek and Latin to express new concepts. Psychology is the study of the psyche, a Greek word meaning soul. Philosophy is the philo- or love of -sophy or knowledge. We don’t need to borrow from other languages to stay up to date in Sanskrit. The language has amazing flexibility and structure to adapt and be ultramodern.

The point of Sanskrit is its depth of meaning and wisdom. It doesn’t stop with wise words; it’s a way of life. A little of this goes a long way. Like dipping in gold, you don’t need much Sanskrit to make you feel rich. Personally, my life has blossomed and become a great adventure with the wisdom of Sanskrit at its centre.

Page 5: िदिश&का - kmcollege.ac.in · It gives me immense pleasure to know that the Sanskrit Department of Kirori Mal College is launching its first edition of the E- Magazine

My biggest wish is to inspire young people anywhere in the world to enrich

and infuse their lives with this extra dimension. To make this happen it is

necessary to learn and teach as the Upanishad says. ऋत च BवाEयाय Gवचन च

... etc. For learning  I go to भारत as often as I can. In Ireland we only teach

from September to May, so June, July and August are three good reasons

to learn, study and publish new Sanskrit material for me. To this end I

needed help from some scholars in Delhi last summer. This adventure

brought me in close touch with students and lecturers of Kirori Mal College.

Sagar Keshri for example became the living proof of अितिथदवो भव.It was a

very touching experience to be looked after day in day out while

communicating in Sanskrit. What a treat! Such generosity and loving

kindness can only come from our deeper centre.   Hopefully some Sanskrit students from Kirori Mal College will do some

research to prove the power of Sanskrit – as was recently done by an

American University to prove the power Sanskrit has to soothe and

reinvigorate the brain. More research needs to be done to scientifically

place Sanskrit at the top of all languages to heal, develop and stimulate the

brain. Mindfulness has become the new religion of the West. It became so

popular because of scientifically backed research to prove its power.

Sanskrit can contribute a lot to this movement, but it needs to be proved to

work scientifically. Some students from the College may take this up. Secondly, Sanskrit students need to link in with Physics, Chemistry,

Psychology and other sciences to help discover new theories to advance

scientific knowledge. As a modern sage said a few years ago: ‘The laws of

language are the laws of the universe.’ I hope this magazine can help

spread this good news and display articles of this nature and be a

supportive light. ॐ शािeतः।

Page 6: िदिश&का - kmcollege.ac.in · It gives me immense pleasure to know that the Sanskrit Department of Kirori Mal College is launching its first edition of the E- Magazine

करलतः कशमीरपयरनतम कवल न अिपत इरानदशपयरनतम अिप महाभारतवशरसय िदवया ससकतभाषायाः परभाव दषट शकनमः।भाषास मखया मधरा, िदवय गीवारण भारती, तसयाम ही कावय मधरम, तसमा दिप सभािषतम इित कथयिनत। वातावरणसय च सवशदधीकरण कारयित एषा िदवया भाषा अतः अगसतमिनः अिप ससकतमातर शादारय पराथरयत समयत सा म वागदवतय िनवसत वदन सवरदा सपरसनना ।

जनाः िवदयालयष ससकत पिठतवनतः सिनत परच वयाकरण रटनाभयासमातरण पिठत यन कारणन ससकत किठनम इित भावः िनिमर तः जनाना मनिस। अतः जनाः ससकत पिठत न इचछिनत। दशसय मलससकितः भाषाया भवित। आयवरदः, योगदशरन, कमरकाणडः, नाटयशासतर इतयािद सवर एत गरनथाः ससकतभाषाया िलिखताः सिनत। यथा भाषा तथा ससकारः। यिद समाज एतिसमन िवषय दिषटपिरवतरनम आनतवय तिहर सममोिहकरपण कायर कतर बह अिनवायर भयत। अतः याः ससकताय कायर कवारणाः सवर कायरकताररः, अधयापकाः अधयािपकाः च, सवारः ससठानाः च एतसम लकषाय कायर कयरः । तदव दिषटपिरवतरन भिवतम अहरत। या भाषा वयवहािरका नािसत सा भाषा शनः शनः नशटा भवित एव। अतः कवल ससकतभाषायाः पजा न अिपत ससकत वयवहार परयोजयामः इित असमिभः परयतन करिणयम। परसपरवहवहारः गहवयवहारः च ससकतन भवत। एतत कायर ससकतवधरनकायरसय पराणः वतरत। एतन लकषयन आदिणर यः शासतरी महोदयः अिप ससकतभारतयाः कायर शभारमभ कतवान। 

असमाक ससकतानरिगना लकषय िक, कायर कथ करणीय, िदवयायाः ससकतभाषायाः महतवम अधिनकसमाज िकम इित जञातम एतसयाः िदगदिशर कायाः ई-पितरकायाः आवशयकता वतरत यसय परकाश िकरोरी माल िवदयालयसय ससकतिवभागन कतम। अतः मम शभचछाः िवभागसय अधयकषाय सागरकशरीमहोदयाय तसय समपादगणजनभयः च यषा पिरशरम ससकतवधरनाय दषटवा वय परिरताः समः। सवर यदा सवकषतर ससकताय िकमिप शभकायर कवरिनत तदा तसय पिरणा उततम भिवतम अहरत।

सनहन च शभचछया, आननदा िहमानी ससकतभारतयाः कायरकतरीर

Page 7: िदिश&का - kmcollege.ac.in · It gives me immense pleasure to know that the Sanskrit Department of Kirori Mal College is launching its first edition of the E- Magazine

It gives me immense pleasure to know that the Sanskrit Department of Kirori Mal College is launching its first edition of the E- Magazine “DIGDARSHIKA” 2017-18. Any creative endeavor especially a literary initiative by the students plays a very important part in channelizing and providing a direction to the artistic expression and confluence of ideas. It provides a platform for expression and opportunity for improving experiences. It captures the essence of the fountain of knowledge and helps preserve the academic overflow and the mosaic of talent in a medium of creative dialogue which resonates as an echo of the ethereal. It helps the students to matrix mould their creativity, interest and personality and provides a platform for externalization of the talents and scholastic excellence. The knowledge contained in Sanskrit and its allied works is manifold and encompasses within its ambit every field. It would not be wrong to claim that the great mass of Sanskrit literature is a literature of art and science of human life. Sanskrit possesses the ability to unite the world in oneness and unity.

यसत सवारिण  भतािन आतमनयवानपशयित। सवरभतष चातमान ततो न िवजगपसत !

It is my sincere hope that the confluence of the traditional and modern in all its exquisite balance will be aptly presented through the medium of this magazine and will lead to a paradigm shift in the perspectivesthough which Sanskrit literary output is seen. It is an expectation of being a dynamic platform for the insights and aspirations of the student community and setting up of atradition.

I congratulate SAGAR KESHRI , (President Sanskrit Parishad) and all the editorial team for their hard work, meticulous dedication and determination in bringing this initiative to fruition. It is an ode to their perseverance, exceeding the initial vision and expectation and is a testament of their sincerity. I appreciate their sincere efforts and enthused endeavors to start a new tradition. I also acknowledge the contributions of all the authors. I wish them all luck and success in their future initiatives.

I hope this initiative will be really appreciated, welcomed and inspire the coming generations and open new vistas of knowledge and thought.

Page 8: िदिश&का - kmcollege.ac.in · It gives me immense pleasure to know that the Sanskrit Department of Kirori Mal College is launching its first edition of the E- Magazine

सािहतयसगीतकलािवहीनः साकषातपशः पचछिवषाणहीनः, क अनसार सािहतयािद स िवहीन मानव

को पश की सजञा तो द दी गई परनत िजस मानव क पास य कलाए ह तो इन कलाओ को परदिशर त करन का मच भी होना चािहए िजसक माधयम स वयिकत अपनी सािहितयक िवशषताओ, िवचारो को परसतत कर सक

। िवदयािथर यो की अनकानक परितभाओ को धयान म रखत हए इन परितभाओ को परकािशत करन हत एक

मच अतयानतावशयक होता ह िजसक माधयम स िवदयाथीर अपनी रचनातमकता को एक आयाम व रप दकर सभी क समकष परसतत कर सक िजसक माधयम स वह अनय िवदयािथर यो एव पाठको को भी इसी परकार स कायर करन का एक दशरन परापत कर सक । इन सभी कायोर को मतर रप दन हत िकरोडीमल महािवदयालय

क ससकत िवभाग दवारा परसतत िकया जा रहा ह परथम ससकरण िदगदिशर का नामक ई-पितरका का िजसक

माधयम स न कवल छातर अिपत पराधयपक- पराधयािपकाए भी अपन िवचार परसतत कर सकग ।

परसतत पितरका क माधयम स ससकत भाषा को एक नतन आयाम परापत हो सकगा ऐसी मरी कामना ह । इस

ई- पितरका क माधयम स ससकत भाषा की िवशालता, सरसता एव सौनदयर म विदध होन क साथ-साथ

ससकत को जनसाधारण तक पहचान का कायर भी सरलता स िकया जा सकगा िजसक माधयम स ससकत

म रिच बढान का कायर िकया जा सकगा ।

िकरोडीमल महािवदयालय क ससकत-िवभाग क इस मच की परसतित पर मझ अपार हषर की अनभित हो रही ह । ई-पितरका िदगदिशर का क परथम ससकरण क सफलतापवरक परकािशत करन क िलए म सागर कसरी एव सारी समपादक समह को बधाई दता ह िजनक सदपरयासो स यह कायर समपनन िकया जा रहा ह ।

आशा करता ह िक भिवषय म आन वाल छातर भी इस परमपरा को आग परवा िहत करत रहग िजसस ससकतभाषा क जञान-िवजञान को सभी तक पहचाया जा सकगा ।

डॉ सभाष कमार िसह

अधयकष ससकत िवभाग

Page 9: िदिश&का - kmcollege.ac.in · It gives me immense pleasure to know that the Sanskrit Department of Kirori Mal College is launching its first edition of the E- Magazine

ऊ नमो दवय महादवय िशवाय सतत नमः । नमः परकतय भदराय िनयताः परणताः समताम ।। महतोsय हषरसय िवषयो यद " िदगदिशर का " इित अनतजारलपितरका ससकतसवाया िकरोडीमलमहािवदयालयसय ससकतिवभागसय छातराणा परथमपरयासतवन दिषटपथमपिसथता । सवनामनवषा पितरका समषामिप " पथ-परदिशर का " भविदित कामय । आशास इय पितरका इतोऽिप वयापकतया ससकतसवाया सवीयानवदयभिमका िनवारहियषयित । डॉ. हरीश सहायक-पराधयािपका ससकतिवभागःिकरोडीमलमहािवदयालयः

Page 10: िदिश&का - kmcollege.ac.in · It gives me immense pleasure to know that the Sanskrit Department of Kirori Mal College is launching its first edition of the E- Magazine

मझ यह कहत हए बडी परसननता हो रही ह िक ससकत को जनभाषा बनान क िलए सचना कराित क इस यग म िविभनन परयास िकए जा रह ह। इसी कडी म िदलली िवशविवदयालय म िकरोडीमल महािवदयालय क ससकत िवभाग न भी “िदगदिशर का” 2017-18 ऑनलाइन पितरका की पहल शर कर दी ह। िकरोडीमल महािवदयालय क पराचायार डॉ० िदनश खटटर न इसकी सराहना करत हए कहा िक ससकत भाषा क िलए इस तरह का परयास अनय महािवदयालयो और िवशविवदयालयो भी म होना चािहए। िकरोडीमल महािवदयालय क सभी अधयापको न भी इस पहल की सराहना की ह। सचना-तकनीक क इस यग म ससकत भाषा को ऑनलाइन पढन-िलखन पर िनिशचत तौर स इसका िवकास होगा I

पितरका का उददशय :

• ऑनलाइन पितरका क परकाशन क पीछ ससकत भाषा क परचार –परसार का उददशय ह । “िदगदिशर का” पितरका म ससकत की वकिलपक भाषाओ क तौर पर अगरजी और िहदी का भी परयोग समझन क िलए िकया गया ह। इसस नए िवदयािथर यो को अपनी अिभवयिकत क िलए एक पलटफामर िमलगा। महािवदयालयो म बहत स ऐस िवदयाथीर ह, जो ससकत क िवकास क िलए कछ करना चाहत ह, लिकन चाहकर भी कछ नही कर पात। ऐस म ससकत “िदगदिशर का” ई जनरल कछ आस जगान म िसदध होगी ।

• यह पितरका ससकत भाषा को पोिषत, सरिकषत करन क िलए कतसकिलपत ह।

• इसम परमख रप स विदक एव लौिकक ससकत सािहतय, धमर, दशरन,वयाकरण, ससकित, योग, आयवरद, जयोितष

तथा अनय पराचय-िवदया स समबिनधत शोधपरक लखो का चयन िकया जाएगा।

• विदक जञान-िवजञान म नवीन अनसनधानो हत यवा िवदयािथर यो को भी परोतसािहत करन क िलए यह पितरका समिपर त ह।

म सागर कशरी(अधयकष),ससकत पिरषद और समपणर समपादकीय मणडल को बहत बहत बधाई

दता ह िजनहोन अपन अथक पिरशरम, ईमानदारी और दढ सकलप स इस पहल को सफल बनान म महततवपणर योगदान िदया । मझ िवशवास ह िक इस पहल की सगनध सवरतर फलगी और इस कायर की सराहना की जायगी ।

Page 11: िदिश&का - kmcollege.ac.in · It gives me immense pleasure to know that the Sanskrit Department of Kirori Mal College is launching its first edition of the E- Magazine

पराणिमतयव न साध सवरम महाकिव कािलदासोकत यह उिकत यह सपषट करती ह िक ससकत क

मनीषी िनतय नवनवोनमषशाली परितभा स समपनन रह ह यही कारण ह िक ससकत यदयिप सवारिधक पराचीन भाषा रही ह तथािप समपणर सिषट क वजञािनक, धािमर क, आिथर क जञान की िवपल रािश ससकत सािहतय म परापत होती ह । इसी क साथ िनतय नवीन शोध भी ससकत भाषा को पनः जनसाधारण की भाषा बनान क िलए िकय जा रह

ह । यतो िह वतरमान यग सचना सचार परौदयोिगकी का ह अतः मानवमातर को सभी जञान सरलता स अनतजारल क

माधयम स परापत हो सक इसक िलए वतरमान समय म नवीन परयोग एव परयास िकय जा रह ह इनही परयासो की शरखला म एक नतन, लघ एव महतवपणर परयास िदलली िवशविवदयालय क िकरोडीमल महािवदयालय क ससकत

िवभाग दवारा परसतत ई-पितरका क माधयम स िकया गया ह । इस पितरका म न कवल छातर- छातराओ क लख

परकािशत िकय जायग अिपत इसी क साथ-साथ िवभाग क पराधयापक-पराधयािपकाओ एव िवदशी िवदवानो क

लखो को भी परकािशत िकया जायगा । िजसक माधयम स िकसी भी छातर अथवा िजजञास पाठक को ससकत

की मल भावनाओ एव जञान क भणडार को समझन म सहायता की जा सकगी । यतो िह अनकानक पाठक

ससकत को पढना एव समझना चाहत ह परनत अपन आस-पास ऐस िकसी ससकत वतता को न पाकर क व िनराश हो जात ह परनत वतरमान समय म इनटरनट की पहच अिधकािधक मनषयो तक ह िजसक दवारा इस ई-

पितरका को सरलता स अिधकािधक लोगो तक पहचाया जा सकगा । एतदथर ही यह िगलहरी परयास

महािवदयालय क ससकत िवभाग दवारा िकया गया िजसकी परशसा एव सराहना करत हए महािवदयालय क

परधानाचायर शरी िदनश खटटर न इसी परकार क परयास अनय महािवदयालयो दवारा भी िकय जाय ऐसी कामना की ह

सािहतय समाज का दपरण होता ह एव सािहतय जनमानस तक पहचता ह पतरकािरता क माधयम स सथल स सकषम की ओर ल जाना ही एक सशकत एव सवसथ पतरकािरता का उददशय होता ह । पतरकािरता असतो मा सद

गमय, तमसोमार जयोितगरमय इस धयय वाकय को अकषरशः चिरताथर करती हई मानव मातर को अजञान रपी अनधकार स जञान रपी आलोक स आलोिकत करती ह िजसस जनमानस का अनतस परबदध एव जागत होता ह। इन सभी उददशयो को पिरपणर करन क िलए ही इस ई –पितरका का नाम “िदगदिशर का” रखा गया ह जो मनषयमातर

का मागर परशसत करन म समथर हो सकगी एव िवदयािथर यो को िनतय नवीन कायर करन हत परोतसािहत करगी ।

Page 12: िदिश&का - kmcollege.ac.in · It gives me immense pleasure to know that the Sanskrit Department of Kirori Mal College is launching its first edition of the E- Magazine
Page 13: िदिश&का - kmcollege.ac.in · It gives me immense pleasure to know that the Sanskrit Department of Kirori Mal College is launching its first edition of the E- Magazine

डॉ िदनश खटटर सर क मागरदशरन स ससकत  िवभाग अिधक तजी स आग बढ रहा ह,इस  पितरका हत डॉ िदनश खटटर सर का सदश  िवभाग क छातरो एव िशकषको का उतसाह वधरनकरगा। म ससकत पिरषद की परामशरदातरी और िवभाग की विरषठ िशिकषका और हम सभी की मागरदिशर का  डॉ मायावती महोदया का हदय स आभार वयकत करना चाहता ह, उनक सनह , वातसलय रपी परम क कारण आज यह समभव हो पाया ह िक ससकत िवभाग अपना पहला 1st Edition "िदगदिशर का" का िवमोचन कर रहा ह। म िवभाग क Teacher In Charge डॉ सभाष सर , िवभाग की िशिकषका डॉ हरीश  महोदया एव िशकषक डॉ हरती लाल मीना, डॉ भपदर सर का हदय स आभार वयकत करना  चाहता ह , आप सभी क अथक पिरशरम स  आज ससकत िवभाग इस पितरका का िवमोचन कर  रहा ह। आप सभी क कशल नततव स ही ससकत िवभाग आज आसमान की बलिनदयो को छ रहा ह।                     म महािवदयालय क तरफ स डॉ सोनल  मानिसह जी (पदम िवभषण)  का आभार  वयकत करता ह, वयसत होन क बाद भी ससकत  िवभाग क परथम ससकरण हत अपना  शभसनदश परिषत कर हम कताथर िकया। डॉ सोनल मानिसह जी का सदश यवाओ को पररणा परदान करगा। 

मर िमतर/अगरजः Rutger Kortenhorst , Head Of Sanskrit, John Scottus School, Dublin, Ireland का हदय स आभार उनहोन इस  पितरका क िलए अपन महतवपणरसदश परिषत िकए, जो न कवल ससकत क छातरो क िलए ह अिपत सभी िवषयो क छातरो क िलए महतवपणर और पररणा दायक ह। भारतीय ससकित और ससकत क परित आपकी रिच दखकर गवर होता ह। आपन Importance Of Sanskrit In Modern World एव Science In Sanskrit िवषय पर अपन िवचार परकट िकए ह जो िक हम सभी क िलए अतयत ही महतवपणर ह।           परम आदरणीया आनदा िहमानी जी (Ananda Himani) जो िक SWEDEN स ह और ससकतसमभाषण क साथ - साथ ससकत गीत- सगीत , िहनदी समभाषण  इतयािद म इनकी िवशष अिभरिच ह। आपका हदय स आभार आपक सदश क माधयम स यवाओ को पररणा िमलगी। आप मिडकल एव योग क कषतर म परवीण ह। भारतीय िवदश मतरी शरीमती सषमा सवराज जी न हाल ही म आपक Interview को Tweet िकया । आपक सनह क िलए म आपका सदा आभारी  रहगा।  म अपन सभी गरजनो एव मरी मागरदिशर का मरी मा सिबता कशरी िपता धमरदर कशरी मरी दादी पजया माधरी कशरी एव पजनीय अगरज CA िवकास कशरी , िकशन कशरी, शभम कशरी का हदय स आभार वयकत करना चाहता ह , आपक आशीवारद क कारण ही आज यह शभ कायर कर पाया।

 

गरबररहमा गरिवरषणगररदरवो महशवरः ।

गरः साकषात परबरहम तसम शरीगरव नमः।।

धनयवादा: !!

Page 14: िदिश&का - kmcollege.ac.in · It gives me immense pleasure to know that the Sanskrit Department of Kirori Mal College is launching its first edition of the E- Magazine
Page 15: िदिश&का - kmcollege.ac.in · It gives me immense pleasure to know that the Sanskrit Department of Kirori Mal College is launching its first edition of the E- Magazine
Page 16: िदिश&का - kmcollege.ac.in · It gives me immense pleasure to know that the Sanskrit Department of Kirori Mal College is launching its first edition of the E- Magazine

ससकतमअिभषक ितवारी: B.A 1st yr.

िक नाम ससकितिमित िजजञािसत चत पिरषकत पिरशदध वयाकरणदोषरिहत यत तत ससकतम। पराचीनः ऋिषिभः मिनभीः च भाषागतदोषपिरषकारण अपशबददािददोषवारणन या पिरषकता भाषा वयवहितमािनता सव ससकत - भाषा - नामना समबोधयत, परशसतय, आिदरयत च।सय भाषा भारतीयाना पराणरिपणी,जीवनोननाियका,सतपथपरदिशर नी,आचारिवचारपरवितर नी,कतरवयाकतरवयबोिधनी, लोकदवय िहतसमपािदनी च ।भारतवषरसय समसतमिप पराचीन वाङमय ससकत भाषामािशर तयवावितषठत। िनिखलमिप विदक वाङमय,रामायण,महाभारत, पराणािन, समितगरथाः, दशरनािन, धमरगरथाः, महाकावयािन, नाटकािन, गदयकावयानी,गीितकावयािन, आखयानसािहतय, नीितगरथादयशच ससकत भाषायामवोपलभयनत । न कवलमतदव, वयाकरण,कावयशासतर, गिणत, जयोितषम, आचारशासतर, राजनीितशासतरम ऐितहयम, छदःशासतरम, कोशगरथाशच ससकतभाषाया गौरवम अिभवधरयनत जञानसय िवजञानसय न तादश िकमपयङगम यननवौपलभयत ससकतभाषायाम। रामायणकाल महाभारतकाल च ससकतभाषव लोकवयवहितभाषाऽभिदित पाशचातयरिप िनिवर वादम ऊररीिकरयत । हनमान अशोकवािटकाया सीता परापय ससकतम आिशरतयव िववकषित 'वाच चोदाहिरषयािम मानषीिमह ससकतम' (सनदरकाड) । बौदधकिवरशवघोषः पराकतभाषा पिरतयजय बदधचिरत- सौनदरननद-कावयदवय ईसवीयादारभयएकोनिवशिततमशताबदी यावत

ससकतभाषायामव िनरिममीत । िदवतीयशताबदी वयवहारदशा च विततसहाययमाचरिनत

कतरवयबोधनपरा। असय मखय- परयोजनतवन एत िवशषा गणियत शकयनत- वदोकतधमरजञानम, आयरससकितः जञानम आयरसभयताविशषटयजञान, पराचीनभारतीय-वभवागमः, दशरनततवावबोधः, कतरवयाकतरवयजञान, िवशवबधतवभावोदयः, आिसतकयबिदधः, िववचनाितमका दिषटःिविवधभाषासपकतवम शीलपरधान िशकषादशरनम, पराचीनपरपराजञान चती।सवणार सदवतता िविवधलिलतालङकितचणा,गणाढया िनदोरषा िवबधिनवहारािधतपदा।सरीितपरखयाता भविवभवरपािशरतरसा,सय शवारणी जयत सवारणीह सततम।।सहलादमङगीिकरयत। िवशवसय पराचीनतम सािहतयमतरवोपलभयत। अतर विदकसािहतय मखयतः ऋगवदः िवशषतः उललखमहरित। िवशवसय पराचीनतमयाः ससकतः सभयतायाशच यथाथरवगमाय ससकमवक साधनम।िवशवससकतराधारिशला ससकत- वाङमय एव परापयत। तनमलकमव िवशवससकतः तलनातमकधययन परसतयत। ससकत जञान-िवजञान- कला-ससकित- धमर-दशरन- अथरशासतर-वयाकरण कावयशासतर-आयवरदािद िवषयष यथा िवपल पराचीन वाङमयपलभयत न तावदनयतर कसयािप भाषायामवोपलभयनत।ससकताधययनसय परयोजनािन- ससकताधययनसय परयोजनािन िविचनतयनत चतिहर सकरमतदवकत यत ससकत-भाषव अधयातमजयोितः

Page 17: िदिश&का - kmcollege.ac.in · It gives me immense pleasure to know that the Sanskrit Department of Kirori Mal College is launching its first edition of the E- Magazine

परदा आचारशासतरिशिकषका, जीवनोननित कािरणी, जञानािगनना मोहानधतमसिवनािशकार, सतपथपरदिशर पका कािचदनततमा शिकतः अधयातमदशा ततवाथरदीिपका,वयवहारदशा च विततसहाययमाचरिनत कतरवयबोधनपरा। असय

मखय- परयोजनतवन एत िवशषा गणियत शकयनत- वदोकतधमरजञानम, आयरससकितः जञानम आयरसभयताविशषटयजञान, पराचीनभारतीय-वभवागमः,दशरनततवावबोधः, कतरवयाकतरवयजञान, िवशवबधतवभावोदयः, आिसतकयबिदधः, िववचनाितमका दिषटः िविवधभाषासपकतवम शीलपरधान िशकषादशरनम, पराचीनपरपराजञान चती।सवणार सदवतता िविवधलिलतालङकितचणा गणाढया िनदोरषा िवबधिनवहारािधतपदा सरीितपरखयाता भविवभवरपािशरतरसा,सय शवारणी जयत सवारणीह सततम।।

Page 18: िदिश&का - kmcollege.ac.in · It gives me immense pleasure to know that the Sanskrit Department of Kirori Mal College is launching its first edition of the E- Magazine

    

A hundred dhoti-clad young men sat cross-legged on the floor in facing rows, chatting amongst themselves. At a sign from their teacher the hall went quiet. Then they began the recitation. Without pause or error, entirely from memory, one side of the room intoned one line of the text, then the other side of the room answered with the next line. Bass and baritone voices filled the hall with sonorous prosody, every word distinctly heard, their right arms moving together to mark pitch and accent. The effect was hypnotic, ancient sound reverberating through the room, saturating brain and body. After 20 minutes they halted, in unison. It was just a demonstration. The full recitation of one of India’s most ancient Sanskrit texts, the Shukla Yajurveda, takes six hours.

I spent many years studying and translating Sanskrit, and became fascinated by its apparent impact on mind and memory. In India's ancient learning methods textual memorisation is standard: traditional scholars, or pandits, master many different types of Sanskrit poetry and prose texts; and the tradition holds that exactly memorising and reciting the ancient words and phrases, known as mantras, enhances both memory and thinking.

I had also noticed that the more Sanskrit I studied and translated, the better my verbal memory seemed to become. Fellow students and teachers often remarked on my ability to exactly repeat lecturers’ own sentences when asking them questions in class. Other translators of Sanskrit told me of similar cognitive shifts. So I was curious: was there actually a language-specific “Sanskrit effect” as claimed by the tradition?When I entered the cognitive neuroscience doctoral program at the University of Trento (Italy) in 2011, I had the opportunity to start investigating this question. India's Vedic Sanskrit pandits train for years to orally memorise and exactly recite 3,000-year old oral texts ranging from 40,000 to over 100,000 words. We wanted to find out how such intense verbal memory training affects the physical structure of their brains. Through the India-Trento Partnership for Advanced Research (ITPAR), we recruited professional Vedic pandits from several government-sponsored schools in the Delhi region; then we used structural magnetic resonance imaging (MRI) at India’s National Brain Research Centre to scan the brains of pandits and controls matched for age, gender, handedness, eye-dominance and multilingualism.

What we discovered from the structural MRI scanning was remarkable. Numerous regions in the brains of the pandits were dramatically larger than those of controls, with over 10 percent more grey matter across both cerebral hemispheres, and substantial increases in cortical thickness. Although the exact cellular underpinnings of grey matter and cortical thickness measures are still under investigation, increases in these metrics consistently correlate with enhanced cognitive function.

Most interestingly for verbal memory was that the pandits' right hippocampus—a region of the brain that plays a vital role in both short and long-term memory—had more grey matter than controls across nearly 75 percent of this subcortical structure. Our brains have two hippocampi, one on the left and one on the right, and without them we cannot record any new information. Many memory functions are shared by the two hippocampi. The right is, however, more specialised for patterns, whether sound, spatial or visual, so the large grey matter increases we found in the pandits’ right hippocampus made sense: accurate recitation requires highly precise sound pattern encoding and reproduction. The pandits also showed substantially thickening of right temporal cortex regions that are associated with speech prosody and voice identity.

Our study was a first foray into imaging the brains of professionally trained Sanskrit pandits in India. Although this initial research, focused on intergroup comparison of brain structure, could not directly address the Sanskrit effect question (that requires detailed functional studies with cross-language memorisation comparisons, for which we are currently seeking funding), we found something specific about intensive verbal memory training. Alzheimer's? We don't know yet, though anecdotal reports from India's Ayurvedic doctors suggest this may be the case.

A Neuroscientist Explores the "Sanskrit ADITYA ANAND 2nd yr.

Page 19: िदिश&का - kmcollege.ac.in · It gives me immense pleasure to know that the Sanskrit Department of Kirori Mal College is launching its first edition of the E- Magazine

पाशचातय वजञािनको क बार म िवशव क अिधकाश लोगो को काफी जानकारी ह। िवदयालयो म भी इस िवषय पर काफी कछ पढाया जाता ह। पर बड खद की बात ह िक पराचीन भारत क महान वजञािनको क बार म आज भी ससार बहत कम जानता ह। हमार दश क िवदयािथर यो को भी अपन दश क चरक, सशरत, आयरभट तथा भासकराचायर आिद चोटी क पराचीन वजञािनको क किततव की जानकारी शायद नही होगी।

नागाजरन (रसायनशासतरी)

नागाजरन का जनम सन 931 म गजरात म सोमनाथ क िनकट दहक नामक िकल म हआ था। वह रसायनजञ आथरत कीिमयागर थ|नागाजरन भारत क धातकमीर एव रसायनजञ (alchemist) थ।उनहोन रसरतनाकर नामक रसगरथ की रचना की।रसरतनाकर म रस (पार क यौिगक) बनान क परयोग िदए गय ह। इस पसतक म चादी, सोना, िटन और ताब की कचची धात िनकालन और उस शदध करन क तरीक भी बताय गए ह।आसवन (िडसटीलशन), दरवण (िलकवीफकशन), उधवरपातन (सबलीमशन) और भनन क बार म भी पसतक म वणरन ह।पसतक म िवसतारपणर िदया गया ह िक अनय धातए सोन म कस बदल सकती ह। यिद सोना न भी बन रसागम िवशमनदवारा ऐसी धातए बनाई जा सकती ह िजनकी पीली चमक सोन जसी ही होती थी।

महिषर सशरत

शलय िचिकतसा (Surgery) क िपतामह और सशरत सिहता क परणता आचायर सशरत का जनम छठी शताबदी ईसा पवर म काशी म हआ था।सशरत सिहता म शलय िचिकतसा क िविभनन पहलओ को िवसतार

स बताया गया ह। उनह शलय िकरया दवारा परसव करान का भी जञान था। सशरत को टटी हई हिडडयो का पता लगान और उनको जोडन म िवशषजञता परापतथी। सशरत को सजञाहरण का िपतामह भी कहा जाता ह।

भासकराचायर

भासकराचायर  (1114 – 1185) पराचीन भारत क एक परिसदध गिणतजञ एव जयोितषी थ। आधिनक यग म धरती की गरतवाकषरण शिकत (पदाथोर को अपनी ओर खीचन की शिकत) की खोज का शरय नयटन को िदया जाता ह। िकत बहत कम लोग जानत ह िक गरतवाकषरण का रहसय नयटन स भी कई सिदयो पहल भासकराचायर न उजागर कर िदया था।बीजगिणत क समीकरण को हल करन म उनहोन चकरवाल का तरीका अपनाया। वह उनका एक महतवपणर योगदान ह। छह शतािबदयो क पशचात यरोिपयन गिणतजञो जस गलोयस, यलर और लगराज न इस तरीक की िफर स खोज की और`इनवसर साइिकलक' कह कर पकारा। नयटन क जनम क आठ सौ वषर पवर ही इनहोन अपन गोलाधयाय नामक गरथ म'माधयकषरणततव' क नाम स गरतवाकषरण क िनयमो की िववचना की ह। य परथम वयिकत ह, िजनहोन दशमलवपरणाली की करिमक रप स वयाखया की ह

वराहिमिहर

550 ई. क लगभग इनहोन तीन महतवपणर पसतक बहजजातक, बहतसिहता और पचिसदधाितका, िलखी।इन पसतको म ितरकोणिमित क महतवपणर सतर िदए हए ह, जो वराहिमिहर क ितरकोणिमित जञान क पिरचायक ह।बहतसिहता म वासतिवदया, भवन-िनमारण-कला, वायमडल की परकित, वकषायवरद आिद िवषय सिममिलत ह।वराहिमिहर न पयारवरण िवजञान (इकालोजी), जलिवजञान (हाइडरोलोजी), भिवजञान (िजआलोजी) क सबध म कछ महतवपणर िटपपिणया की। उनका कहना था िक पौध और दीमक जमीन क नीच क पानी को

पराचीन भारत क महान वजञािनक नरदर वमार (M.A) F

Page 20: िदिश&का - kmcollege.ac.in · It gives me immense pleasure to know that the Sanskrit Department of Kirori Mal College is launching its first edition of the E- Magazine

इिगत करत ह। आज वजञािनक जगत दवारा उस पर धयान िदया जा रहा ह वराहिमिहर न शनय एव ऋणातमक सखयाओ क बीजगिणतीय गणो को पिरभािषत िकया।  वराहिमिहर न वतरमान समय म पासकल ितरकोण (Pascal's triangle) क नाम स परिसदध सखयाओ की खोज की।

महिषर चरक 

चरक एक महिषर एव आयवरद िवशारद क रप म िवखयात ह। व कषाण राजय क राजवदय थ। इनक दवारारिचत चरक सिहता एक परिसदध आयवरद गरनथ ह। इसम रोगनाशक एव रोगिनरोधक दवाओ का उललख ह तथा सोना, चादी, लोहा, पारा आिद धातओ क भसम एव उनक उपयोग का वणरन िमलता ह। अपन समय क आयवरिदक िचिकतसा-शासतर क वणरन म चरक न िविभनन िवषयो का बहद िववचन िकया ह। उदाहरण-सवरप भरण की उतपित एव िवकास, मानव-शरीर का शरीर-रचना-िवजञान, शरीर की कायरिविध तथा शरीर क तीन पदाथर-वाय, िपतत, कफ क असनतलन अथवा अनय िकसी कारण शरीर की कायरिविध म अवयवसथा, िविभनन रोगो का िनदान,वगीरकरण, िवजञान िनरपण, पवारनमान तथा उपचार एव शरीर क कायाकलप िवजञान जस िवषयो का वणरन िकया ह।

महिषर पािणिन

महिषर पािणिन ससकत भाषा क सबस बड  वयाकरण िवजञानी थ | इनका जनम उततर पिशचम भारत क गाधार महआ था। वयाकरण क इस महनीय गरनथ म पािणिन न िवभिकत-परधान ससकत भाषा क 4000 सतर बहत ही वजञािनक औरतकर िसदध ढग स सगहीत ह।NASA क वजञािनक Mr.Rick Briggs.न अमिरका म कितरम बिदधमतता (artificial intelligence) और पािणनी वयाकरण क बीच की शखला खोज की।The M L B D News letter ( A monthly of indological bibliography) in April 1993, म महिषर पािणिन को first softwear man without hardwear घोिषत

िकया ह। िजसका मखय शीषरक था " Sanskrit software for future hardware " िजसम बताया गया quot; पराकितक भाषाओ (पराकितक भाषा कवल ससकत ही ह बािक सब की सब मानव रिचत ह  ) कोकपयटर परोगरािमग क िलए अनकल बनान क तीन दशक की कोिशश करन क बाद, वजञािनको को एहसास हआ िक कपयटर परोगरािमग म भी हम 2600 साल पहल ही परािजत हो चक ह। हालािक उस समय इस तथय को िकस परकार और कहा उपयोग करत थ यह तो नही कह सकत, पर आज भी दिनया भर म कपयटर वजञािनक मानत ह िक आधिनक समय म ससकत वयाकरण सभी कपयटर की समसयाओ को हल करन म सकषम ह।बौधायन भारत क पराचीन गिणतजञ और शलब सतर तथा शरौतसतर क रचियता थ। आचायर कणाद परमाण सरचना पर सवरपरथम परकाश डालन वाल महापरष आचायर कणाद का जनम 600 ईसा पवर हआ थाI बरहमगपत का सबस महतवपणर योगदान चकरीय चतभरज पर ह। उनहोन बताया िक चकरीय चतभरज क िवकणर परसपर लमबवत होत ह। बरहमगपत न चकरीय चतभरज क कषतरफल िनकालन का सिननकट सतर (approximate formula) तथा यथातथ सतर (exact formula) भी िदया ह। जीवक कौमारभचच पराचीन भारत क परिसदध आयवरदाचायर थ। व बालरोगिवशषजञ थ।व महातमा बदध क िनजी वदय थ।

Page 21: िदिश&का - kmcollege.ac.in · It gives me immense pleasure to know that the Sanskrit Department of Kirori Mal College is launching its first edition of the E- Magazine

असमान पिरतः यािन पञचमहाभतािन सिनत तषा समवायः एव पिरसरः अथवा पयारवरणम इित पदन वयवहरीयत । इतयकत मनषयो यतर िनवसित, यत खादित, यत वसतर धारयित, यजजल िपबित यसय पवनसय सवन करोित,ततसवर पयारवरणम इित शबदनािभिधयत। अधना पयारवरणसय समसया न कवल भारतसय अिपत समसतिवशवसय समसया वतरत। यजजल यशच वायः अदय उपलभयत, ततसवर मिलन दिषत च दशयत अथवा भारतसय राजधानी अिसत। पयारवरणम पशयत। भारतस य राजयष अनयतमम अिसत । पयारवरणम भारतदशसय राजधानी िवशवसय अितिवशालास नगरीष अनयतमा इित गणयत । पयारवरणम एषा भारतसय ततीया बहती नगरी वतरत । इतयिप िवशरता इय नगरी पराचीनकाल हिसतनापरिमित खयाता आसीत । इनदरसभायामिप सभािजताना भरतकलोतपननाना महीपालाना राजधानी अदयतनीया एव ।पयारवरणम मगलवशीयाना चकरवाितर ना तथा आङगलानामिप अिधकािरणा कनदरभिमभरतवा अधनािप भारतीयगणराजयसय राजधनीपदमलङकरोित ।पयारवरणम सवरष परकषणीयष सथानष िबलारमिनदरिमित खयात लकषमीनारायणमिनदर िवशषतया उललखनीयम । यतः मिनदरिमद भारतीयचिरतर ससकितञच परकटयित तथा भश िवसमयमिप जनयित । भारतदशसय जीवनिनरपक ससदभवनम अिसत ।पयारवरणम अतरव उचचतमनयायपरदाता अतयचचनयायालयो वतरत । पयारवरणम सवरपरधानपदमलङकतवान राषटरपितः एव िवराजत । अतः भारतसय हदयमव यमनातीर पिरिवसतता दशािधककरोशिमतभभागम आकरमय अवितषठत । िकरसतपवरपरथमशतकसय मौयारिधपन िछिलना िछललीित नामाङिकतय नगरी तदननतर पयारवरणम बभव । पयारवरणम नगरीय पराणनवोपभागाभया िदवधा िवभकता ।

पयारवरणमNITIN RATURI (B.A) 2nd yr

Page 22: िदिश&का - kmcollege.ac.in · It gives me immense pleasure to know that the Sanskrit Department of Kirori Mal College is launching its first edition of the E- Magazine

सजजनाः यािन-यािन सतकायारिण कवरिनत, स सदाचारः उचयत। सदाचारी नरः कीितर भित च लभत। परातः काल उतथाय मातािपतरौ, वदधान, गरन च परणमत। तषा आजञाम पालयत, तान सवयशच। सदाचािरणः सवरषा परािणनामपकार करोित। सदाचारण मानवजीवनसय सवरिवधा उननितः भवित। अतएव सदाचारः उननतयाः दवारमिसत। सदाचारणव जनाः िहत मधर च वदिनत। सदाचार-यकतो जनः सवरतर आदर लभत। सदाचारण हीनो जनः सवरतर पशतलयः भवित। सदाचारपालनन एव शरीरामः मयारदा परषोततमोऽभवत। सदाचारण एव महिषर ः दधीिचः गािनध महोदयशच यशः शरीरण अदयािप जीिवतः। सदाचािरणः सवरतर आदर लभनत। सदाचारसय मिहमान वणरियत कऽिप न शकनविनत । अतोऽसमािभः सवरतोभावन सदाचारः पालनीयः। अनशासन तथव अिसत | यथा- अनशासनसय असमाक जीवन अितमहतव अिसत। अनशासनम शबद 'अन' उपसगरपवरक 'शासनम' शबदन िनिमर त अिसत। असय अथरमिसत - शासनसय अनसरणम। अतः िनयमाना पालन िनयनतरण सवीकरण वा अनशासनम कथयत। जीवनसय परतयकिसमन कषतर कितपयाना िनयमाना पालन आवशयक वतरत। परातः शीघर जागरण िनयिमतवयायाम, िनयमन सवकायर करण, कायर परित पणरसमपरण अनशािसतजीवनसय अगनािन सिनत। परकतयाः शरषटयाः वा मलऽिप अनशासन दशयनत। परकतयाः िनयमाः शाशवताः, धरवाः च सिनत। पिथवी, गरहाः, नकषतराः, सयरः, चनदरः, आदयः च सवर अनशासन बदधाः सिनत। शरीरसय आरोगयाय यथा सतिलत भोजन अपकषत तथव राषटरसय समाजसय च उतथानाय अनशासन अपकषत। छातराणाम कत अनशासनसय बहमहतव अिसत, यिद छातराः धयानन पठिनत तिहर भिवषय जीवनसय परतयकिसमन कषतर साफलय परापनविनत।

सदाचारानशासनञच आश कमार ठाकरः (B.A) 2nd yr

Page 23: िदिश&का - kmcollege.ac.in · It gives me immense pleasure to know that the Sanskrit Department of Kirori Mal College is launching its first edition of the E- Magazine

सिनत बहवो भारतसय वरपतराः यष अिवसमरणीयः सवामी िववकाननदः। सः िवशवधमरसममलन भारतीय-ससकतः उपादयता शरषठता च परादशरयत। बङगपरानतसय कोलकातानगर ितरषषटयिधकशततम(१८६३) वषर जनवरी माससय दवादश िदन एतसय जनम अभवत। तसय िपता शरी िवशवनाथदततमहोदय:। पवर तसय नाम नरनदरनाथदततः इित आसीत। एषः उतसाही, हासयिपरयः, करणापरः च आसीत। नरनदरः बालय कपीन, मयरान, कपोतान च पालयित सम। एषः िपतः हयान अिप रकषित सम। अधययनपटरय नरनदरः शासतरीयसङगीतसय अभयास करोित सम। परितिदन वयायाम करोित सम। धयानिसदधः अय भरमधय जयोितरक पशयित सम। ईशवर-िजजञासः अय सवारन पचछित सम यत िक भवान ईशवर दषटवान? इित। ईशवर जञात पाशचातयदशरनसय भारतीयदशरनसय च गभीरम अधययन कवरन अय नरनदरः िवशविवदयालयसय सनातकपदवीम अिधगतवान। अिसमननव समय दवयोगात दिकषणशवरसथ कालीमिनदर परमहससय रामकषणदवसय दशरन तन परापतम। रामकषणमिददशय नरनदरः पषटवान ‘िक भवान ईशवर दषटवान ?’इित। ‘आम। तवािमव ईशवरमिप पशयािम’ इित शरीरामकषणदवः समयमानः अवदत। एष एव महापरषः नरनदरसय अधयातम-गरः अभवत। सनयासदीकषाननतर नरनदरसय नाम िववकाननदः इित अभवत। अय च नरनदरः भारतभरमण योगसाधना च कतवा ितरनवतयिधकाषटादशत(१८९३)तम वषर अमिरकादशसय िशकागोनगर िवशवधमरसभाया भारतसय गौरव परितषठािपतवान । ततर सभासथल िविवध धमरगरनथाः एकसय उपिर एकः इित करमण सथािपताः आसन । सयोगवशात शरीमदभगवदगीता सवरषा पसतकानाम अधः आसीत । एकः अमिरकावासी उपहासपवरकम अवदत - ‘सवािमन। भवता गीता सवरषा धमरगरनथानाम अधः वतरत’ इित । परतयतपननमितः सवामी िववकाननदः हसननव परतयवदत - ‘आम । सतयम। आधारिशला त अधः एव भवित। सा यिद बिहः सवीिकरयत तिहर समगरम अधः पितषयित’ इित। िवदशष वदानतधमरसय परचार कतवा भारत परतयागतः सः दशोदधाराय यवकान परिरतवान। जनसवा, सवासथयरकषा, सतरीिशकषा, आधिनकपरौदयोिगकी परभितष कषतरष असाधारण कायर कतर ‘रामकषणिमशन’ इित ससथा ससथापय जनष शिकतजागरण कतवान। सवािमिववकाननदसय अय सनदशः अदयािप भारतीयान पररयित - "उिततषठत, जागरत, परापय वरािननबोधत।"

सवामी िववकाननदः काजल (M.A) F

Page 24: िदिश&का - kmcollege.ac.in · It gives me immense pleasure to know that the Sanskrit Department of Kirori Mal College is launching its first edition of the E- Magazine

इचछा-मतय अथारत यथनिशया (Euthanasia)[1] मलतः गरीक (यनानी) शबद ह। िजसका अथर Eu=अचछी, Thanatos= मतय होता ह। यथनिसया, इचछा-मतय या मसीर िकिलग (दया मतय) पर दिनयाभर म बहस जारी ह। इस मदद स काननी क अलावा मिडकल और सामािजक पहल भी जड हए ह। यह पचीदा और सवदनशील मददा माना जाता ह। दिनयाभर म इचछा-मतय की इजाजत दन की माग बढी ह। मिडकल साइस म इचछा-मतय यानी िकसी की मदद स आतमहतया और सहज मतय या िबना कषट क मरन क वयापक अथर ह। िकलिनकल दशाओ क मतािबक इस पिरभािष त िकया जाता ह।voluntary (सविचछ क) एिकटव यथ निसया मरीज की मजरी क बाद जानबझकर ऐसी दवाइया दना िजसस मरीज की मौत हो जाए. यह कवल नीदरलड और बिलजयम म वध ह।involuntary एिकटव यथनिसया मरीज मानिसक तौर पर अपनी मौत की मजरी दन म असमथर हो तब उस मारन क िलए इरादतन दवाइया दना. यह भी परी दिनया म गरकाननी ह। Passive यथनिसया मरीज की मतय क िलए इलाज बद करना या जीवनरकषक परणािलयो को हटाना. इस परी दिनया म काननी माना जाता ह। यह तरीका कम िववादा सपद ह। Active यथनिसया अफीम स बनन वाली या कछ अनय दवाइया दना तािक मरीज को राहत िमल लिकन बाद म उसकी मौत हो जाए.

यह तरीका भी दिनया क कछ दशो म वध माना जाता ह। Assisted Suicide आतमहतया क िलए मदद पहल हई सहमित क आधार पर डॉकटर मरीज को ऐसी दवाइया दता ह िजनह खाकर आतमहतया की जा सकती ह। यह तरीका नीदरलड, बिलजयम, िसवटजरलड और अमिरका क ओरगन राजय म वदय ह। टरी िशयावो की मौत – यथनिसया पर दिनयाभर म चचारअमिर की मिहला टरी िशयावो क मामल न इस मदद को गरमा िदया था। 41 साल की टरी िशयावो िपछल साल चल बसी। फलोिर डा की इस मिहला को 1990 म िदल का दौरा पडा था। उनका िदमाग तब स मौत आन तक सनन ही रहा। टरी की जीवन-मतय को लकर सात साल तक काननी लडाई चली थी। टरी क पित चाहत थ िक उनकी पतनी तरासदायी जीवन स मिकत पाकर मौत की गोद म आराम कर. लिकन टरी क माता-िपता अपनी बटी को जीिवत रखना चाहत थ। आिखरकार टरी क पित को अदालत स मजरी िमल गई। इसक बाद टरी की आहार नली को हटा िलया गया था। भारत म यथनिसया की माग स जड कछ मामल

इचछा-मतयिशवम शकल B.A 1st yr

Page 25: िदिश&का - kmcollege.ac.in · It gives me immense pleasure to know that the Sanskrit Department of Kirori Mal College is launching its first edition of the E- Magazine

•टरी िशयावो क मामल पर बहस की परितधविन भारत म सनाई दन लगी ह। यहा भी कछ ऐस मामल सामन आए जहा मरीज क िरशतदार या सवय मरीज न अपनी मौत की इचछा जताई. िबहार पटना क िनवासी तारकशवर िसनहा न 2005 म राजयपाल को यह यािचका दी िक उनकी पतनी कचनद वी, जो सन 2000 स बहोश ह, को दया मतय दी जाए.

•बहचिचर त वयकटश का परकरण अिधक पराना नही ह। हदराबाद क इस 25 वषीरय शखस न इचछा जताई थी िक वह मतय क पहल अपन सार अग दान करना चाहता ह। इसकी मजरी अदालत न नही दी। •इसी परकार करल हाईकोटर दवारा िदसमबर 2001 म बीक िपललई जो असाधय रोग स पीिडत था, को इचछा-मतय की अनमित इसिलए नही दी गई कयोिक भारत म ऐसा कोई कानन नही ह। •2005 म काशीपर उडीसा क िनवासी मोहममद यनस असारी न राषटरपित स अपील की थी िक उसक चार बचच असाधय बीमारी स पीिडत ह। उनक इलाज क िलए पसा नही ह। िलहाजा उनह दया मतय की इजाजत दी जाए. िकत अपील नामजर कर दी गई। कया कहता ह भारतीय कानन

भारत म इचछा-मतय और दया मतय दोनो ही अवधािनक कतय ह कयोिक मतय का परयास, जो इचछा क कायार वयन क बाद ही होगा, वह भारतीय दड िवधान (आईपीसी) की धारा 309 क अतगरत आतमहतया (suicide) का अपराध

इसी परकार दया मतय, जो भल ही मानवीय भावना स परिरत हो एव पीिडत वयिकत की असहनीय पीडा को कम करन क िलए की जाना हो, वह भी भारतीय दड िवधान (आईपीसी) की धारा 304 क अतगरत सदोष हतया (culpable homicide) का अपराध माना जाता ह। •जीन का अिधकार ह तो मरन का कयो नही?

पी. रथीनम बनाम भारत सघ (1984) क मामल म भारतीय दड सिहता की धारा 309 की सवधािनकता पर इस आधार पर आकषप िकया गया था िक यह धारा सिवधान क अनचछद 21 का अितकरमण ह। यानी जीन का अिधकार ह तो मरन का भी अिधकार होना चािहए। लिकन 1996 म उचचतम नयायालय न जञानकौर बनाम पजाब राजय क मामल म उकत िनणरय को उलट िदया और साफ िकया िक अनचछद 21 क अतगरत 'जीवन क अिधकार' म मतयवरण का अिधकार शािमल नही ह। अतः धारा 306 और 309 सवधािनक और मानय ह |

Page 26: िदिश&का - kmcollege.ac.in · It gives me immense pleasure to know that the Sanskrit Department of Kirori Mal College is launching its first edition of the E- Magazine

ससकत म िवजञानRinki Sharma

M.A. (Pre.)

सिषट की उतपितत क साथ ही जब इस धरा पर मानव न जनम िलया तो, इस नय पराणी की

िवशषता क कारण इस एक भाषा की आवशयकता हई- िजसकी वजह उस मानव-मिसतषक म चल रह

आवगो को वािचक रप दना था । िवशव की सवरपरथम भाषा अगर कोई ह, तो वह 'ससकत भाषा' ह ।

ससकत को सभी भाषाओ की जननी कहा जाता ह । इस बात को यनसको भी सवीकार करत हए

िलखता ह- The Oldest Book of the World is Rigveda.

• आदौ वदमयी िदवया यत: सवार: परवततय: ।

• अनधनतम: कतसन जायत भवनतरयम । यिद शबदाहवय जयोितराससार न दीपयत ।।

• अनािद िनधना िनतया, वागतसषटा सवयमभवा........

उपरोकत िववचनो स िसदध ह िक सवरपराचीन भाषा ससकत ही ह । मानव की सवभािवक परवितत क

अनसार इसन अपनी िविभनन आवशयकताओ की पितर हत अनक अनसधान िकय, िजस हम िवजञान की

सजञा परदान करत ह । कहा भी गया ह- "आवशयकता आिवषकार की जननी ह" । जस - जब मानव को

भख लगी तो खान क िविभनन वयजन इसन तयार िकय, िजस हम पाकिवजञान कहत ह । इसी परकार-

१. िचिकतसा िवजञान

२. गिणत िवजञान

३. भ िवजञान

४. िवमान शासतर

Page 27: िदिश&का - kmcollege.ac.in · It gives me immense pleasure to know that the Sanskrit Department of Kirori Mal College is launching its first edition of the E- Magazine

५. धात िवजञान

समसत जञान-िवजञान अगर हम एक ही सथान पर दखना चाह तो हम वद भगवान की ही शरण लनी

पडती ह । िजसका िनदरश सवय महाराज मन अपनी मनसमित म यह कहकर करत ह-

"सवरजञान मयो िह स:" । (मनसमित)

आज हमारा जञान-िवजञान हमार अनवधानवश लपत हो रहा ह, िकनत पराचीन ऋिषयो की

शरितपरमपरा स आज जो िवपल सािहतय बचा हआ ह- उसम सिहता-बराहमण-आरणयक-उपिनषद-

पराितशाखय एव वदाग ह । वदागो म सवरपरथम कलपसतर ह । िजसका अवानतररप बराहमसतर-धमरसतर और

(शलवसतर) भी ह- िजसम गिणत िवजञान क अदभत सतर उिललिखत ह । समपणर िवशव को भारतवषर न शनय

का जञान दकर गिणतिवजञान का मागरपरशसत िकया ह । यजवरद क चमकाधयाय म- एक च म दवौ च म

िचिकतसा िवजञान- वदो क उपवद क रप म आयवरद एक िवसमयकारी गरनथ ह । िजसक ऊपर आचायर

चरक एव सशरत आचायर न (चरकसिहता एव सशरत सिहता) रचकर समपणर िवशव को सवासथय परदान

करक सवसथ जीवन यापन करन का मागर िदखलाया ह । वागभटट आिद अनक िवदवानो न िचिकतसा परणाली

को नया सवरप परदान िकया ह जो िक ससकतभाषा म ही ह ।धातिवजञान- जब िवशव क लोग आख खोल

रह थ, तब तक वदो म- शीराञच म लोहञच म आिद कहकर धातओ का परयोग परारमभ हो गया था ।भ

िवजञान- दयौ: शािनतरनतिरकष शािनत:....स समपणर भगोल वनसपित आिद की शािनत की कामन करत

लोकलोकानतरो की दशरन कराया गया ह ।

इस परकार हम कह सकत ह िक ससकत भाषा म ही राजनीित िवजञान, गहिवजञान, किषिवजञान जस

शासतर अनसधानपरक तरीक स उपलबध ह । आज हम ससकत म कया नही ह, क सथान पर ससकत िक

नािसत इसका परयोग करना चािहय ।

एव अपन पवारगरह को छोडकर अपनी गौरवमयी ससकित-सभयता एव भाषा का परयोग करक सवय

को गौरवािनवत महसस करना चािहए ।

नानय: पनथा: िवदयतऽयनाय

Page 28: िदिश&का - kmcollege.ac.in · It gives me immense pleasure to know that the Sanskrit Department of Kirori Mal College is launching its first edition of the E- Magazine

ससकत मरी भाषा ह

ससकत मरी आशा ह

ससकत का उतथान करना

यही मरी िजजञासा ह!

ससकत की बोली अनमोल

एक शबद क कई िवलोम

ससकत िहनद िहमालय पर शोिभत

हिषर त होत बोल क रोम!

मीठी बोली अदभत वाणी सग

बढती परम िपपासा ह

ससकत का उतथान करना

यही मरी िजजञासा ह!

ससकत म सब काम करग

ससकत का ही नाम करग

ससकत सतय वचन की दवी

पथ परदशरक हम बनग!

जगमग जयोित जल ससकत की

यही दन की भाषा ह

ससकत ही ससकित बनाती

िमलना जलना हम िसखाती

मानवता का पाठ पढाती

दव परम की भाषा ह!

ससकत का उतथान करग

यही मरी अिभलाषा ह

ससकत मरी भाषा ह

ससकत मरी आशा ह!

ससकत का उतथानिशवानी कमारी. B.A 1st yr

Page 29: िदिश&का - kmcollege.ac.in · It gives me immense pleasure to know that the Sanskrit Department of Kirori Mal College is launching its first edition of the E- Magazine

STUDENT’S REVIEW

Page 30: िदिश&का - kmcollege.ac.in · It gives me immense pleasure to know that the Sanskrit Department of Kirori Mal College is launching its first edition of the E- Magazine

I have many good memories from the University. Many of my classmates became close friends, and we spent countless pleasant moments not only in classrooms but also in Ashoka Lawn And College Library. College is a time when girls discover their strengths ,form lifelong bonds and explore the world around them. For some girls the exploration involves local or more exotic travel For others the exploration is more internal and emotional, while other girls remember hilarious moments. After the jump, some women share their favourite college memories. “My favourite academic memory from college was when I truly heard and understood the meaning of Democracy for the first time, thanks to my Friend Ashutosh(always acting like a professor). There were many unforgettable personalities among our teachers, in Sanskrit Department but two of them I would like to mention here Maya Mam the legendary lecturer of Sanskrit(Self Management In Geeta) and Subhash Sir(Head of Sanskrit Department) I had taken graduation course inSanskrit at the Kirori Mal College (DelhiUniversity).The studying Environment of this college is just fabulous and Many Of my fellow classmates became close friends I have many good memories with them. Some People say college will be the best Three years of your life, and let’s be honest:they’re 100% percent right!Because I have many good memories with teachers and with my friends in just 1 year .We are constantly making new connections and making memories you’l want to save for ever. And thanks to m y a l l m y c l o s e f r i e n d s (Ashutosh ,Shivani ,Ranjana ,Abhishek) for Always Being The reform. Thank you for being the it through it all because I wouldn’t want any one else to cry ,laugh ,and Celebrate With You All By:-Anjali Mishra B.A (H) Sanskrit (1st year)

Page 31: िदिश&का - kmcollege.ac.in · It gives me immense pleasure to know that the Sanskrit Department of Kirori Mal College is launching its first edition of the E- Magazine

I have many memorable memories in Sanskrit Department. My first day at college had a great meaning to me. It was the beginning of my dream to go to college and to pursue a higher education. I always wanted to be a serious student who would decide what to be in her life. Subash Sir our(HOD).He is my favourite teacher He is always down to earth. Knew his subject incredibly well, it was his loverly. Was really refreshing in the class setting with his trademark blunt and open approach It's difficult to articulate exactly what made him so good but it was a combination of a love of teaching, a love of his subject and the strength to take everything that came his way in his stride. Len Norman Wein A great American comic book Writer have said that a true friendship is someone who is therefor you and this is truly imposed on my best friend Anjali Mishra who is always being there for me. We are now in our 6th month of our friendship. If a friendship lasts longer than 7 years, psychologists say it will last a lifetime.And,Yes!we will make sure that we prove the psychologists right. By:-Ashutosh Kumar B.A(H) Sanskrit(1st year)

Page 32: िदिश&का - kmcollege.ac.in · It gives me immense pleasure to know that the Sanskrit Department of Kirori Mal College is launching its first edition of the E- Magazine
Page 33: िदिश&का - kmcollege.ac.in · It gives me immense pleasure to know that the Sanskrit Department of Kirori Mal College is launching its first edition of the E- Magazine
Page 34: िदिश&का - kmcollege.ac.in · It gives me immense pleasure to know that the Sanskrit Department of Kirori Mal College is launching its first edition of the E- Magazine
Page 35: िदिश&का - kmcollege.ac.in · It gives me immense pleasure to know that the Sanskrit Department of Kirori Mal College is launching its first edition of the E- Magazine
Page 36: िदिश&का - kmcollege.ac.in · It gives me immense pleasure to know that the Sanskrit Department of Kirori Mal College is launching its first edition of the E- Magazine
Page 37: िदिश&का - kmcollege.ac.in · It gives me immense pleasure to know that the Sanskrit Department of Kirori Mal College is launching its first edition of the E- Magazine