ممباسا شيدي باڇا همباشا 1

هوجبوب

!وجبب ؿ ثبڇب (آككڪب ش ولكبه)

الطبف ػ

وڌ اؾث ثقڊ، .چبم ق، وڌ

ع 2011

ممباسا شيدي باڇا همباشا 2

]ڪحبة شب ووقا ظن اوطب وڌ اؾث ثقڊ ٽ هعلظ آي[

ع2011وبل ڇبپ پكى پس وؤ

ي ڪحبة ش ڪي ث ظ ک، بك کبى اڳاٽ ظبل ڪل اشبلت کبىاء،

الڪٽكاڪ ب ٻئ ڪي ث كو شي ۾ اوٽقس ۽ قٽكل وىٽن بهل آ،

.اوحؼوبل ٿ ڪك وگص

قپب : هوث

(Price. Rs: 00 - 00)

:خريداريء الء رابطو

وڌ اؾث ثقڊ ڪحبة گك

جلڪ چبڙ، ظؿقآثبؾ وڌ(Ph: 022-2633679, Fax: 022-9213422)

Email: sindhiab@yahoo.com

www. Sindhiadabiboard.org

ء ڪحبة وڌ اؾث ثقڊ پكٽگ پكه چبم ق ۾ وؿ وڪؿق ػل ب

هئصك ڇپ ۽ پككىك وؿ لاق ظىي ب و، وڪكٽك وڌ اؾث ثقڊ

.اى ک ڇپبئ پڌق ڪ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 3

بك پبقاى

ممباسا شيدي باڇا همباشا 4

ممباسا شيدي باڇا همباشا 5

احىبة

پص پٽبق ڪئڊٽ ڪبلس ش ؾوث

ػجؿالصجبق ػجبو بل

ػجؿالصجبق ػجبو وبى هص چبڻ وڃبڻ ۽ ؾوح ک ي

ڪئڊٽ ڪبلس پٽبق ۾ . هث اڌ ؿ کبى هٿ ػك ٿ آشڏي آء هئٽكڪ ڪالن ۾ پحه ج ػجؿالصجبق ػجبوء اٺي ڪالن ۾

ؾقال . ع ش ڳبل آ1960ء وبل . اچ ؾاؼال قج ئ وبى هص اڃبى ػجؿالصجبق ػجبو ش الؿ، چبچ ظبش هعوؿ ػىث ٻ ٽ وبل اڳ ش وڃبڻپ ٿ ئ، شڏي بظت اوبى ش ڳٺ

هص الؿ گل هعوؿ ػ ث وبڳ ڪك . ش هؽحبقڪبق ٿ آ ۾ ق چڪ ۽ كو ػجؿالصجبق ػجبو ش الؿ ش وؼك

ظبك . پك ڎپڻ کبى ؾوح پڻ ئ (ع آ1920ٻ ش چن ش وبل )آ اى هث وڌ شب هىلوبى جؼلن ۾ گٽ ئب ۽ شڪ ئب اي ڪ

. ٻئ ک وڃبج ٿظبش : ػجؿالصجبق ػجبو ش ڏاڏ هعوؿ ڇحل ک ٽ پٽ ئب

۽ وځ ۾ ڎ ػجؿالصجبق ػجبو ش هعوؿ اووبػل، ظبش هعوؿ هو ، شي پكائوك جؼلن هلڪي ش ڳٺ هبى ظبل الؿ هعوؿ ػى

هئٽكڪ . ع ۾، هٺبڻ بء اوڪل هبى ڪئ1938ڪكڻ ثؼؿ هئٽكڪ اى ؾقاى کي . کبى پء پبڻ ڪكاچء ۾ اچ ڪبهكن ۾ ؾاؼال قج

اىپڪٽك كبق قاگ ش ڪك هل ئ، شڪب ڪلڪٽك ش ع ۾ بئك پبن ڪبئى، 1950ع ۾ ق ۾ آب ۽ 1947. ٿ ٺ ئ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 6

قجؾك، ؿاؾپق، : شي ثؼؿ هؽحبقڪبق ٿب ۽ هؽحلق كى ع 1973. بال، ٽڊالبق ۾ هؽحبڪبق ش ظرث وبى ڪك ڪبئى

ڌاق ظؿقآثبؾ ۾ ڊئكڪٽك وٽلوٽ، وكم ۽ اىپڪٽك شكل ع ۾ هوجك ثقڊ آف ق هوكق ٿب، 1977قشىٽكي ٿب، اى ثؼؿ

وؿى پقا چبڻ ۽ هبثلث ڪك، . ع ۾ قٽبئكڊ ٿب1980شي ثؼؿ قٽبئكهٽ ثؼؿ ث ڏ وبل کي وڌ چئوجك آف ائگكڪلچك شب

ع جبئي اوالم آثبؾ ۾ 1993ع کبى 1991وڪكٽك شكل ٿ قب ۽ 87وؿى كبت ڪص وبل اڳ . كڊقل لئڊ ڪوي شب چئكهي پڻ ٿب

. ع ۾ ٿ2007قي ش چوبق ۾ ػجبو ک ٽ پٽ آي ڏ ػجؿالؽبلن، ڎ : چبچ هعوؿ ػى

هعوؿ اوعبم، اوبى اق پٽبقي ؾوث ػجؿالصجبق ػجبو چي وجك ج ػجؿالصجبق اقى ش . ع آ1948ڊووجك - 15وؿى چن ش جبقػ . آ

ٻڌائؿ آ ج وؿى ال ڳٺ شح . هق جؼلو وبى اوط آ. وؿى ڏا قؿا ئب ا ؾقب ڪبق ڪلڙى ش ڳٺ وڏث

ع اق ڏ ٻڏ ۾ وؿى الؿ ش ڏاڏ هعوؿ قهبى 1928پء ڪلڙ اجبى لڏ هلڪي ش ڳٺ ۾ اچ ق، شح ٻي ـاجي شب

هبڻ پڻ قب ٿ، ؼب ڪك کڙا شي ش ڪ هق ؽث اى لڏپالڻ . ؼببظت گل هعوؿ کڙ هوجك ثبئ اووجل پڻ آ

ع اق 1988ثكظبل . وبل ئ8هث ػجؿالصجبق ش الؿ ش ػوك ٻڏ ۾ کي اجبى ث لڏڻ پ ۽ ڏپبقشب ۾ اچ قب، شح ي شب اچڪل

شي ش ح ٺكال هؿقو ۽ . گكگبٽ آي چبچ ظبش هعوؿ ػى. ڇڪكي ش اوڪل وڌ ش ثحكي ؾقوگبي هبى آي

ػجؿالصجبق ػجبوء ثبؾ جؼلن اثب هبى ؼشب بظت . ڊهبوحك ش اوڪل هبى ظبل ڪكڻ ثؼؿ ڪئڊٽ ڪبلس پٽبق ۾ آ

که ڊاڪٽك ٿڻ ش م پك شئي ج اي ڏي ۾ ڪئڊٽ ڪبلس ۾ كو پك اصئكگ شب ڪالن ئب، اى ڪك ػجؿالصجبق ک هئٽكڪ ثؼؿ

ڪئڊٽ ڪبلس ڇڏڻ پ ۽ پك هڊڪل شب ٻ وبل ظؿقآثبؾ ش گقوٽ ش (هكه پبڪىحبى)اى ثؼؿ ي ش چڊ ڍاڪب . ڪبلس ڦلل هبى پڙ

هڊڪل ڪبلس ۾ ٿ شح ڃڻ کبى ي وڌ قوٽ ۾ پڙڻ ک ثحك ڪكڻ ثؼؿ اڪببهڪه ۾ M.Aع ۾ اٽكل قلي ۾ 1972. ووص

ا ڪئ ۽ اى ؾقاى ي ول وكن ش چڊ ش اهحعبى ڏ شي ۾ .انڪبهبة ٿڻ ج ي ش ڪكاچء ۾ اوىٽٽ ڪوك ش ٽكگ ٿ، اى

ع ۾ ڪٽڙ 1980. ثؼؿ ظؿقآثبؾ ۾ ػالئو ۽ هىپل هبشىٽكٽ ٿش اوىٽٽ ڪوك هوكق ٿ ۽ اى ثؼؿ ڏ وبل کي وؿن اى پوٽ ج

وڻ، جؼلو ظؿقآثبؾ، ػوكڪٽ، ڪكاچ بقثك ۽ هلك ۾ ڪك ع ۾ ظؿقآثبؾ ش اڊل 1992ع ۾ ڊپٽ وڪكٽك لٿ ۽ 1991. ق

ممباسا شيدي باڇا همباشا 7

ع ۾ 1996ع ۾ هكپقؼب ش ۽ 1994اى ثؼؿ . وڪكٽك هوكق ٿوکك ش ڊپٽ ڪوك ٿڻ ثؼؿ اكگي ڊپبقٽوٽ ش ڊپٽ وڪكٽك

ع ج وكڪبق ڪك هبى هوجك ثقڊ 2008ڊووجك - 15پبڻ . هوكق ٿاى کبى اڳ . آف ق کبى اڳ اق پوٽ جبى قٽبئكهٽ ظبل ڪئ

اقا ڏبڪ وبل پبڻ شي هؽحلق ڪكي ج ق، اي هبى ڪص ي وکك ثئكاز ش ڪبلبئمي آكىك، ثقڊ آف ق ش : قث آي

، وڌ ڳٺ M.Dش (اٽك وقس اٿبقٽ) WASAاڊل وڪكٽك، آثبؾ ش پكشڪٽ ڊائكڪٽك، وٽلوٽ، وك ۽ لئڊ قڪبقڊن ش

. ڊائكڪٽك ؿكهث ۽ ظبلحي وبى گڏ اىبى ثؿلص ڃ ٿ پك ػجؿالصجبق ػجبو ش اب ظكت اگم ڳبل آ ج اڄ ث اڙئ هؼم جؼث، ٻئ

ش ؼكؼا، كڪ ش ڂل گكؿڙ ۽ ؾوح ۾ ثعؿ وچبق ق ڏي ڪكي ج قڻ . شڙ اوڪل ش ڏي ۾ . آ

ؾقاى ث كڪ وبى بل ڙت وبى لؿ ق ۽ ثب اللچ ش اىبفات ش هؿؾ ڪؿ ق، هى شڙ وىث ۽ هڊ هبڻء ش شڏي ػجؿالصجبق ػجبو ش ػبؾجي وبى ڂٽ ڪكبى ٿ ج پبڻ ڏ ؼجك

ب ڪحكى ڪجبى هعىن ڪكبى ٿ، پك بثبن ص ثول ب . ػجؿالصجبق ک شي ڪڏي ث بقاگ ش اظبق ڪ

اڄ ڏي جبئي …“ ڪڏي ڪوب ٿب ڏقاپب ڏئ”لطق ش ڳٺ ۾ ؾػت ڪؿ ب ظؿقآثبؾ ۾ ج ث . پص پك پڌ هبئن قکؿ اچ

وؿن وبهى اچڻ ج پص وىح ۽ ! هص ابئ ؿكظبكؿلط ش اظبق الء اڃبى ٻ للع هؼبكء شب ڪڎؿ آبى ج ڪؿم . ڂبڪك پبئ چؿ آ ج اؾا هڙئ ؼك آ جبى هصب ڏا آ

ي ؾكؼ پٽبقي ائىوي ش گڏشبڻء ج چهبه وڇ ػوك جص ڳٺ آه، پك بڻ پڙبئپ ۾ ڏپبقشب ڃ ”ج

جبى ش الؿ بظت ش ٺكال هؿقو ۽ گكله اوڪل ڏوڻ ش “ .م ٿ آ

ػجؿالصجبق ػجبوء اقا ا جؼلن بكح ڏكا ۽ ڪبهقا آي، شڪ كو پص كئول ش هبڻي ک، ثلڪ وڇ ڳٺ ۽

او پبو ش ػالئو ک جؼلن ش لق وبى آقاوح ڏوڻ چبي . ٿب، شي الء پص ن آك ڪن ڪؿا قي ٿب

ع ۾ بؾ ٿ ۽ که ٽ پٽ 1972ػجؿالصجبق ػجبو ش ڪكڻ ثؼؿ MBBSڏ ڊاڪٽك شبؿ لبهث قوٽ هبى . آي

ڪئي ” ڪئ ۽ ڪص هث ثكهگبم ش MRCPلكالش ۾ اوپحبل ۾ قشىٽكاق ش ػؿ ج قڻ ثؼؿ ڌڪ پڙبئ “ المثٿ

ٻ وجك . آ (شكل پكئڪٽك) GPڪئ ۽ اڄ ڊقث بئك ۾

ممباسا شيدي باڇا همباشا 8

پٽ شؿ ػجبو شڪ اچڪل لهى وڃبل ٿ، هكاڻ كبئه ۾ ڪكڻ ثؼؿ اچڪل وڌ گقوٽ ۾ MBAقوٽ هبى

ؾػب آ ج پصي ڏى ش و . ظؿقآثبؾ ۾ ڪك ڪك ٿهؿم، ڪ قحي ۽ قاحي ج ػوك ڂك هبئن ق هبڻي شى ؾػبئى

. ظبل ڪؿا قي

الطبف ػ

ع 2011اپكل - 25

ممباسا شيدي باڇا همباشا 9

ككوث

احىبة

اؾاق ككبى

ٻبكى هلڪي ۾ ڪكء شب ال .1

ڪص اڇب پب ۽ هلن كق آ .2

اشج ػقت وبى ڳبلبئڻ ۾ ؼطك .3

آككڪب ڏ ابئ هبڻي ش آهؿ .4

ؼ اوحا ج ثكف وبى ڍڪل شجل .5

آككڪب شب ك ڏو ظكاى ٿ بوي .6

ئكث ك ش شؾ .7

ڪب ش هبئ شق .8

... اوڪڊاگبهب ڪ چڱ هڙن .9

پقچگبل کبى هجبوب ۽ ڪبلڪٽ .10

ڪب ش هؽحك جبقػ .11

آؾهؽقى ش ك ۾ .12

ڪب شب اوڪل ڏك شى ابهى ڇ آي .13

ٻي ؾلي ش هالپ ٿ وگ .14

آككڪب ش ؿالم ظىي وبڻص کبى هكاى جبئي .15

چئي لالي اق ؿق شه ڪبجب .16

آككڪب ۾ جؼلن ۽ ڪ کبى ڌڪ بؾى .17

ٽگ ڂڇڻ ثؼؿ لل پح .18

! ػقت- ك ؼكاثء ش ثبؾ .19

اگكم قاڄ شب ؾڪبى .20

ؿ كلوي ش ؾلپىؿ ك هوجبوب .21

اثي ثطب ۽ ٻي ش هوجبوب ۾ آهؿ .22

اووبػلي الء آككڪ ؿي ک ػمت .23

هوجبوب ش ػل ڏ وكام بء اوڪل .24

اج پكڂبئ .... ڪب ش ڪ ٻ آؿب ؼب .25

ڪب شب ڪص ثك .26

ممباسا شيدي باڇا همباشا 10

آككڪب ؿ ؼجكؾاقء کبى ڪن قج .27

آككڪب ڃڻ ۾ ڪحك ؼف ڪحك ؼ .28

آككڪب شى ثوبقى .29

شب آككڪب ڏ ولك ‘ لگ ’ .30

آككڪب ۾ ػقجي ش ك .31

. گڊا ک پصي ئ ججب ڪ .32

كش آهك ش اچڻ ج گڊا ش ػام هٺبى قبى .33

وبوحؿاى هلڪ ک ٺبي ث ٿب ج ڊاي ث ٿب .34

گڊا ش ػؿ اهي .35

... گڊا ج بڻ ڪص ظڪهث آ .36

آككڪب ثبثث ڪص ؾلچىپ ڳبلى .37

آككڪب ثبثث ڪص ظووحى .38

آككڪب شب هصبق اقا هلڪ .39

لئوجب، گئوجب ۽ هؽحلق گ هلڪ .40

ممباسا شيدي باڇا همباشا 11

ٻبكي هلڪي ۾ ڪكء شب ال ۽ هصجقى

هالئب ۾ ڪكء الء شڏي پحبوي ج ي پكي ٽي وبلي هشت اوبى ک پچڻ وبى ككڊ گك ڏ ؼ اى ۾ contractش

ككچك، چل، ڌ ثىحكا ۽ پڙؾا ؿك ئب ۽ ئي ڪبق ٺڻ الء ثب بز . ش اڌق ڏ، شڪب ك ه آوبى هىطي ۾ ٽي وبلي اؿق الڻ پئ

ڪبق ٺڻ هل ا ك كق ڌ ج ڪبق ش ٿكڊ پبقٽ ظبك آ پئىب ي ٿ ڏب، وڃبڻ ڪي . پك كل اقه ڪكڻ آ

اوبى هبى ڪ . ظبؾذ ۾ وڇ ڪبق ججب ٿ ڃ ج پئىب ڪك ڂكؿ شڪ اگلڊ ش ڪئپٽي ، اى ش پكي (Expatriate)ڌاقئي

ڪااللوپق ش هكؾڪب . ه ئ ئي قجل ڪبق ججب ٿ ئ )گكائڊ اق پبقڪگ ۾ ڪبق ثبق شبالى جڪ (بكا

هالئب ۾ هي ۽ کڻ ڪكڻ شب . ػجؿالكظوبى ج بپگ الء اى هث هكؾڪب گكائؿ ٽ ڪب کڻ . ٺڪبء ج ك هث لڳب قي ٿب

ڪك شي ۾ ي ش ڪبق ۽ ڂك ۾ ثٺل ٻ هٽكوبئڪلى وڙ ؼبڪ اقه ڪوپء پئىب ڂك ڏڻ الء ٿقى گٿبٿى . ٿ ى

ؼ ڪن هؿقت ككبى ٿ آ . آAct of God : ڪى جپك پء اوبى ش آكه ككبى لق ڂكڻ ج پئىب ڂك ڏبئى ۽ ي اوبى

ثكظبل ڪبق ش اى . ش اگكم وبٿء ق ڃ ئي ڪبق قجشڪب قهن ڪب . اقه شب پئىب اوبى ڪبق شب هبلڪ ڂكؿا ئبوي

گڻ ئ اوبى ش هلڪ ۾ ڪبقى ش اقه ش اؾائگ گڻ اى ڪك آ ش اوبى ٽ ڪبقى ش چق جوبم گڻ آ هالئب

آئى ٿ ووصبى ج ڪڏي ڪ هى پص ڪبق . ۾ ثكاثك آ. گئكس اؿق ثبق ص ب الڪ ڪئ ص

اوبى ش آكه اقى اوبى وڃ ڌاقي جڙ پصي هبڻي ش پڻ اقه ڪكائ شڪب بؿ اوبى ش ثوبق ٿڻ ش ئ

اوبى ب اوبى ش . شي ش وبلب ك آكه اقا ئ اؾا ڪؿا ئبكئولي ش ڪ هبڻ ثوبق ٿؿ ج هؽحلق ڊاڪٽكى ب اوپحبلي ۾

ڪي هلڪي ۾ ؿ آهكڪب ۽ وئڊى ۾ . ػالز الء پچ ؿا ئبويپڻ، اقه ثبشؾ ڊاڪٽك جپبن، ؾا ؾقهل ب اوپحبل ش ؼكچ

ش ڪص وڪڙ هك ک ث ڏڻ پ ٿ پك هالئب ش شي اؾاق ۾ اوبى ڪك ڪئ ٿ اي اوبى کبى ڪ پئى ث ٿ

ڏؿى ش ػالز اى اقه ۾ بهل پك اى الء اوبى ش . قجآكه اوبى ک هلٽك اوپحبل هڪلؿ ئ شح اوبى ش ا ػالز

ممباسا شيدي باڇا همباشا 12

ث هلث ۾ ٿؿ ش اوبى ش آكه ش هالئب ش ء وبى . اوط

ڪ ؾكؼ اوبى ڌاقي هبى، ڪ اڊب ش ڪئپٽي ثوبق ٿ ثؼؿ ۾ شڏي هٽ ۽ . هالڪب ك ش اوپحبل ۾ لح کي ق. پ

پص ڊٽ كع ڪبئي ج ڪ ڏي که ؼجك پئ ب بؿ اوبى ڌاقي هبى ڪي ک آكه ش ڪي ڪالقڪ کبى ؼجك

پئ، جي اچ ي اڊي ڪئپٽي ک ٻڌا ج وؿن لح ثوبق قڻ ش اقه ڪوپء كو ػالز ۽ اوپحبل ش ؼكچ ڏ پك ك

ڏي ش ظىبة وبى ڪ لح ش چڱ ؼب قهن شڪب لح . ش پگبق کبى ٻڻ ٽڻ ٿ ٿئ، اب پڻ آكه اقى ک ڏ آ

اوبى ڌاقي اڳبى لح کي ش ثوبق ش ڪه پكى ؾكؼ اب ڳبل ٻڌ اوبى اڊي ڪئپٽي ش ڂبڳ ج قه ڪكڻ . ٿ

ڪ ج لح کي ڊٽء کبى ثچ . لڳبوي ج وؿن لئ ٿ ئٻ اقه اقى ث پئىب ڏب اٿه شڪ ه ش پكي جبقػ

. ج پڪ پگبق وبى گڏ آكه اقا که ڏؿا اوبى اق اڊي ڪئپٽي ث ؼي شي لڪ ڇپ ۾ پڪ ڪكائ قج ئ ج اهؼ اقه ڪوپء ثوبق اقى ڏي

پك . شب وؿن پگبق ش ظىبة وبى آكه اقى ک ٻڻب پئىب ڏب آيپء شڏي اب ۽ ٻئ ه ش ث پكي جبقػ گفق ئ ج كو

ي اڊي ڪئپٽي ک پك وؿن هلڪ ۽ ٻي هلڪي ش اوبى ڌاقي هالئب اقا ىء ج ك ڳبل ۾ اوبؿاق آي پك : ک ظكت ٿ ج

ك ڪ ا پئ وچ ج وڃبڻ اوبى ث . ي ۾ ائي ڇ ڪ اٿيثوبق ٿ وگى ٿب ثلڪ ڪ ڪك ٻي ثؿقاى چبق ڏي

قل جط ش . ٿؿاوي، پك اقه شب پئىب اوبى ک ث هلؿابقي ثص اق چب ج اوبى ش اى هع ج ث ٽڪب ٽپڻ

لؿ ئ ۽ ك ڪ ا ئ وچؿ ج ڪي كض وبى احظبه کبى اى ثبثث پڇ ڃ ج ي اقه ككبى هلل پئىب،

ثوبق ک ڏڻ ثؿقاى پبڻ ٽ ڇ قک ڇڏب آي؟ ڪ ڏي کڻ ٿ کٽ اوبى ش ثبن ش ش آكل هٽگ

کبى پڇ ٺ ج (ڌاقي هلڪي کبى آلي) Expatriatesثؼؿ اوبى اوبى ک هالئب ۾ ب وؿن اؾاق ۾ ڪك ڪؿ ڪب جڪلق ج

ؾقال ا پء ذبثث ٿ ج ي ک کٽء ک اوبى ک . آکٽء ک ش ي ش پڇڻ ج اوبى ڪؿم اقه اق ڳبل ڪڎ ج كالڻ اڊي ڪئپٽي ک لح کي ثوبق ٿڻ شب پئىب ڇ

. هلباوبى ش هالئي ثبن ک پكي ج اب ڳبل ووص ۾

ممباسا شيدي باڇا همباشا 13

آئ پك پء ڌبى ۾ اچڻ ج ي پڪ اوبى ش ثهك ۽ اڻ چبڻبئ ج ؾل ئ ؾل ۾ کل ؿ ڇ ش وؿن شاة ٻڌ اوبى ک ث

اوبى وڃ ڏا وبل كو شبل الب ئب ۽ اوبى ک . كهؿگ ٿڪبق ش آكىي، اي ش احظبه ش الي ش ڪب ؼجك

ئ ج جكه بكح اؾاقى ۾ اي ک هج قکڻ الء ڇب ڇب ڪ اوبى ش ثبن ٻڌا ج ڪكء ش هؼبؿ هشت . ڃ ٿ

اوبى ش هڊڪل ولث الء ك وبل اقه ش اؾائگ ڪي ٿب شئي اوبى ش هلث ػالز ۽ اوپحبل ؿك ش ؼكچ اقه ڪوپ

اى کبى ػال اوبى ش آكه کبى ؿك ظبك قڻ ش . ڂك وگشئي ڪ آكىك ثوبق ب ظبؾذ ”. ي اقه ڪكا آ

ڪك آكه اچڻ ثؿ ڪك ج اوبى ػبق كض ڪ هبڻ لڳبئ وگى ۽ ڪي ث قت ۾ آكه ب اؾاق ش ڪبقڪكؾگ پٺح

اى ػبق ڊٽ الء ك ڪ بقهل پگبق کبى گڻ ش . قاى ڪك اوبى اى ش ظىبة ڪحبة ڪك اى هشت . گك ڪؿ

وبلب اقه ك ڂكى ٿب ۽ شئي ج اب ك آكه ڂك ٿ اى جبى ک ش اڙ . ڪك اقه شب پئىب ث آكه ک ئ هلي ٿب

م ص ج ڂل جبى پص ؿك ظبك ش، پص پگبق کبى ٻڻ ب ٽڻ چؤڻ اقه ڪكا ۽ اى ثؼؿ پص کى هبى اى

“ .ش وبلب ك پڻ اؾا ڪكاى ڏي اوبى ڌاقي، ؼب . اوبى وځ چپ ٿ بوي

ڪك پبڪىحبي ڪك ڪ ج چڱ ش ا ه ڪ اڊي . ڪئپٽي وبى ٿ ۽ چڱ ش هٽگ ۾ وال ث ڪ اڊي ئ ڪ

هالئب ش ي آكه ۾ ڪص ٻب ث پبڪىحب شبلى شب اوبى هبى ڪ ڪئپٽي ش . چق اصئك ۽ ڪئپٽي اچ ب

ڳبل ڳبل . ڌاقئي هلڪ ۾ ڪك ڪكڻ ش پكى جصكث ۾ هڪب هالئي آكىكى وبى پص ڂٽ ڪؿ ج ي ک

آئى و ي ک . ولحى آي شڪ اوبى ڌاقي ک آي. له ظووحي کبى آگب ڪؿ ن ج اوبى ش هلڪ آاوبى ڪ هوكق ڪل هؼبؿ ج هوكق هؿ الء ڪك الء آب

ا ئ وجت آ ش اوبى ش پگبق هڪب آكىكى کبى جوبم . آىش ڪڏي اوبى ي ک گڻ ثماق ڪؿاوي ج . گڻ آ

اوبى ش هلڪ ش هبڻي ک ڪكى ڏڻ ثؿقاى اڊب، ثگالؾ، وگبپق ۽ ڪقب شڙى هلڪي ش هبڻي ک جكشط ڏؿا شڪ

هشت ڪك ۽ جك وبى ڪك ڪؿا (هؼبؿ) Contractڪل اوبى ش اڃب ث گڻ جگ ڪؿاوي ج اوبى ک ثوبب ڏئ . قي ٿب

. ئك ئ ٽپڙ ٻڌڻ الء چؿا

ممباسا شيدي باڇا همباشا 14

ي شاى ڪئپٽي ک هڙئ پك اوبى ش هلڪ ش هصى ڳبلى ووص ۾ ٿ آى، ڪ ڏي ٺ اوبى ش ثبن

اوبى ش آكه هبى ك وبل هالئب شب ٻ . وبى ثعد ڪك ٺ جؼلن الء وئڊى هڪلب ب ٿ اوبى . آكىك بئٽڊ ئي ككبى اػل

ش ي ڪئپٽي ش ا ؿ ج قڳ هالئب شب ڇ ٿب هڪلي اوبى ڌاقي هبى ڪي ک ڇ ؟ جي ج ي ووصبه ج ثبثب ء

ثلڪ پبڪىحبى ش ج چئي هبڻي ک . اوڪبلك ك هلڪ ک هل ٿاوبى هالئب اقا شڪڏي ڪي ڌاقئي هلڪ ش . هل ٿ

ٻ ڳبل ج . اقا هجل ڪؿاUNOهبڻء ش بل ڏؿاوي ج ث اوبى ٽ هبڻي ش کٽ صڻ ڪك اوبى جبى ک ڳكا پگبق ڏئ

ح ڪك ڪكڻ الء گكا آ ڪ جبى ک ػبء الء ا ٻڌ اوبى . ٻبك هڪلڻ الء؟ ۽ پء ڦلڙ هي ڪك هٽ

وڃ پبڪىحبي ک اكىن ٿ ج اوبى ش وبٿء اشب ثهكء اء ڪك پكؾه ۾ ڪك ڪكڻ ش ظبه ڂكڻ . ش ذجت ڏ

اق ک آئى و ئ اب عث ڪؿ آبى ج گك ڇڏڻ کبى ک ؿق وبى پڙ ۽ (Contract)اڳ ڪك ش هؼبؿ به

پء ڪ ؾكؼ بئڪبق ڪكڻ ج ڌاقئي هلڪ پچ اى هشت . ڪكExpectڪن ڪك ۽ ا پگبق، هڪلى ۽ ٻى ولحى

اي ۾ ش کٽ ٿب ڪي ج اي الء كق پڪبق پك كبلح ڳبلي الء پص احظبه ک جگ ڪك ج اى ش اذك پص

ا ئ وجت آ ش شپبى، . هلڪ ش هبڻي ج ش وگ ٿهالئب ۽ ػكة هلڪي شڙا اهك هلڪ ثگالؾ، كلپ ۽ ڪقي

ک ؼء وبى ڪكى ڏي ٿب ش ا چئاى، هعح، ٿق ۾ قا ٿڻ اقا، اشب ثعد ڪكڻ اقا ۽ گٽ هڪلى ڪكڻ

. اقا ذبثث ٿب آي

ممباسا شيدي باڇا همباشا 15

ڪص اڇب پب ۽ هلن كق آ

هالئب ۾ ڪك ؾقاى ڪ ؾكؼ اوبى ش آكه اقى اوبى هبى ڪي ڪ ک لٽگ پككىك ش ظرث ۾ هوجبوب هڪلڻ چب ٿ شح ش ڪ اصئكگ ڪبلس ب بؿ ل

ج لح کي لڪچك “ هئكي ثئبلكى ۽ كل ٽڪبالش”اڪڊه ۾ ڪن ڪك ش هؼبؿ هطبثن اوبى الء كق . ڏڻب ئب

پك احظبه چب ٿ ج اوبى ڌاقي هبى ڪ ڃ ج وؿى اؾاق ش وٺ بل ٿ وگ، آؼك ڪحكى ئ ڳبلى آي شڪ

شحڻڪ ڪك ش هؼبؿ ۾ آي پك احظبه ڪه کبئ . اوبى ک كبئؿ ڏئ ٿ

پكى ؾكؼ ش اوبى هبى ڪي ک اڏ پك ڃڻ الء چ ج هالئب ش هالئب ۾، ؼب ڪك هالئب

ش ڏاکڻ ك اپض ش پلٽڪڪ اىٽٽٽ ۾ شح هئكي اصئكگ ث پڙبئ ئ ٿ ۽ شي الء شپب اصئك قکب ب ئب

پك بڻ ي ش ڃڻ ڪك اى وجصڪٽ ش ثبق اوبى ش اؾاق ک ۽ ك ه ڏڎ ثؼؿ، ڏي ٻ پڙبئڻ الء هى ک هڪل

ڪن اڙ شي ۾ ڪ هبل كبئؿ پك ڪ ئي . ٿك ۾ ڃ، ى هبڻي ۽ شاى بگكؾى وبى هل هى ک ؼ

ٿ ٿ ۽ اپض ك شى ڪحكى ئ ؾلچىپ ڳبلى لکڻ ش اوبى هبى ڪص ڌاقبى اى ڪن الء جبق كق ٿب پك . ههؼ هل

شڏي ؼجك پي ج اى ڪن شب پئىب کي هلڻ ثؿقاى اوبى ش آكه اى ڊٽ الء پئىب ڏڻ ش . اق اؾاق ک هلؿا ج ڍقا ٿ ب

احظبه ككبى ا وجت ڏ ج شڪڏي آچك اق ڏي ؼ هڪل اق ڏي ج ش پڙبئڻ پؿ ج اى ڏي شب پئىب اوبى ک كق هلؿا ثبه لح ش ڏي شب پئىب هلؿا، ش لح شب

چب هالڪب . ڇ ڏي پڙبئڻ اوبى ش ڊٽ ۾ بهل آثكظبل اپض ك ۾ ڃڻ الء ائ شبل . پڙبى ب اپض ك ۾

ش اٽ هٽ ڂبڙ، كق اوٽبق ٽل ۾ قبئ، هب ٽڪ، ٽئڪى ش ڂبڙ وبى گڏ قلا چب پبڻء ش ؼكچ آكه ككبى ڏ

۽ بڻ ڪب ش ي ثؿقگب هوجبوب ۾ ڃڻ الء ث وبڳب ال . ٿ. هوجبوب پك صڻ ڪك ڪي ث قب هؿ پئ ڏکبق. ئب

اوبى ش پبڪىحب وبٿي ا ؼبل ڪ ج ڪن ۾ احظبه ش هؿؾ ڪص ج ث ؼي ٿؿا ۽ اوبى ش هلڪ ش ث جؼكق

ممباسا شيدي باڇا همباشا 16

ٿ Un pleasantي ش ؼبل ج ڪ پك کي ا ڪن . ٿؿ هڙ ٺب هى ٽ ا وچ آب ئب ج اپض اگك هوجبوب . لڳ

. الء ث هي آئى کڻ بئڪبق ڪكبى. هى کبئي پڇ“ ڂبئ آؼك آئى ڇ ڃبى؟”“ .جبص اى ۾ ؾلچىپ ث آ”ڇب هطلت؟ هوجبوب ۾ هص ڪب پكاڻ ! الظل هللا”

“ !وبڙ ق ٿاوبى ش هطلت آ ج جبى ک ”ي چ، “ ! وك”

“ .ولكبه لکڻ الء هؽحلق شبي گوڻ ش م آا ج عط آ شحڻڪ ا وځ ڪص ڊٽ ش ”

پك جبى وچ پچ ٻڌا ج جبى ک ڃڻ ۾ . هصجق ڪك آ“ .هجبظث ڇ ٿ ٿئ

. هص اى وال ش شاة ۾ ي وطب ٻڌاب ٽچگ الئي ۾ اڃب بڻ ؾاؼل ٿب آي اى ڪك ڪي •

اپك ڌ ج، ثب جبقء ش پڙبئڻ ۾ ڏکبئ هعىن وبلي کبى پڙبئڻ ڪك هى الء اب . عط آ. ڪي ٿب

. ڏک ب پكب ش ڳبل ئٻ پبئٽ شي کبى هصب ن وبٿ ڂڇ قب ئب ا •

هالئب هبى ڪبث . هوجبوب جبئي پچڻ ش ٿڪبئؿڙ ولك ڪااللوپق هبى . اڏام وڌ هوجبوب ڏ ڃڻ اق ئ

هوجئ ڃڻ پ شح ٻ اڏام الء اٺ ڪالڪ ائكپقٽ ج احظبق ڪكڻ ۽ پء ڪب ش گبؾ اق ك ئكث

ا ٻڌ . ۾ پچ ٽي ڪالڪي ثؼؿ ٻ اڏام ۾ هوجبوب پچڻ هى کي بئڪبق ڪئ ش ائكپقٽ ج احظبق ڪكڻ ب

هىئل ج . ائ شبل ش ڊگ ولك هى الء هىئل ثكڪ ا ث . پبڻء ش شبل ۾ ولك ڪكڻ ۾ ث آ

الئ ڪ ٻ، اوبى قڳ ڊى ڪؿا قى ب اؼجبقى الء ائكپقٽ ب ائ شبل ش هبظل ش . ڪبلن لکؿا قى

ؼبه، ٿڌڪبق ۽ چڌاق . ج ڪڙ ڳبل ڪصشي هث ؾل چ وچص، شي ... ؼجء ئ ؼجء

هث ؾل چ ڪب پكاڻ ڳبل بؾ ڪك لکص، ب ڂك ۾ ٺل چب، هب وځ ڪص اج . هىبككى وبى ؼجك چبق ڪص

ٻ ڇب کپ؟ بق ش ڪ ... ش اج هلؿ قائكپقٽ اقىڊ ۾ هون ش ؼكاثء ڪك اوبى ش اڏام

اقىڊ ڎڙ ك ثلڪ كگ . ڪالڪ لٽ ٿ ئ24لس آ شي ۾ احكى هىبككى ک ٽڪبئڻ الء ڪب ڏ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 17

وڃ هىبككى ک ائكپقٽ ش كي ج . ٽل ث ئائكپقٽ کبى ڪ ٻبك ث ڪك . هث گفاقڻ

ٿ وگ ش وؽث كبى ۽ ثككجبق ڪك ٿڌ ش پؿ ائكپقٽ ش چڌاق ڪي . ڪبٽ ي کبى ث ٺ

ش ؾقء ۾ جك شحك ث وك ئ ج اجبى اؿق اؿڙ وځ هىبكك . ٿڌ ا شىن ک چڻ ڇكء اگك ڪپ ٿ

ڪبئٽك جبى ڏ ٻبقي . هص ج چڻ هللا ٻڌ. پكبى ئب. ڪقا ڪبؿف ٺ اچ پكاڻى ڳبلى لکڻ كع ڪن

پس ڇ لعب لک ڪبئٽك جبى چب ۽ ثىڪٽ ٺ ٿ هب ش ثؿثىث پك ائ ڪوپء ككبى . آه

اوبى هىبككى ک ك هث چب، ڪبك، ثىڪٽ ۽ وئڊچ پقڪ ش ؼبل کبى هى الء . هلڻ ش هلث ثؿثىث

وئڊچ ب پما ۽ ثكگك هوع ئب، اى ؿ ث ٺل چب ۽ ڪالڪ ٻ لکن ٿ ج ڪالڪ ٻ . ثىڪٽ ث ؿوث ئب

وچن ٿ ۽ اڙ ڪالڪ ٻ ٺ ٺ شٽ ث کبئ ڪالڪ 24ؼجك ئ پئ ج ڪئي اک ڇځ ۾ . قجن ٿ

گفق ب ۽ اػالى ٿڻ ج اوبى پص ولك ٿل کڻ اچ ۽ اى ڳبل ش اظبق شڪڏي ٻي . شبل ڂڙا ٿبوي

هىبككى وبى ڪكبى ب ج پڪ هبق ڏي ب شڪ . ائكپقٽ ج اڏ احظبق ڪك اڌ چكب ٿ پب ئب

اڙى ههؼي ج ڪئڊٽ ڪبلس ش ڏي ۾ اوبى ش ؾق لث اگكم پكىپبل بؾ ٿ اچ شڪ اوبى ک ك هث ڪحبة

چؿ ج شي ک . پڙڻ ۽ ڪص لکڻ الء لق ڂكؿ . پڙڻ ش ػبؾت پئص ؿ ا شگل ۾ اڪل ث ثق ٿؿ

اوبى اى هث اٺي ڪالن ۾ پحب ئبوي ۽ ڪبلس پٽبق ثؿقاى هكپقؼب ش ثلڊگ ۾ ػبق ق ج ڪكل ڪهجه

ث ٿ ق ، (POW)شڪ وڪڊ قلڊ اق ۾ شپبي ش هؿ پكي لح ئ اوبى . ا اگلڊ کبى اوبى ٽ پكىپبل ٿ آ

ک ثه ۾ بق هكپقؼب ڂكوبى ؿڙ شلق بل ڪ بغ اوبى وځ ڳٺي شب ئبوي ۽ اى شلقء . ج گوبئڻ الء ٺ ل

اوبى . کبى ڏى بؼى ج اوبى ش ڳٺي ۾ ؿ ڏٺى ىياوبى ج شڏي . ک پص ي گق پكىپبل ج ڏاڍ ظكت ٿ

گوڻ ش ٻڌ ج اوبى ج ا ئ وچ ج اوبى ک ثه ۾ ظؿقآثبؾ ٺ ٿ ل شح ؿق ش هصىٽڪ وئوب ۾ اگكم كلن پڻ ڏکبقؿ پك اوبى ک ڌڙاٽل پبڻء اق شلق بغ

اوبى هبى ڪص اى هكاصڙ پبڻء ۾ . ش ڪبق ج ٺ آ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 18

شڙ جڙ وئوگ ث ڪئ ۽ گپ لڳل پكى ۾ ثٽ پبئ ق اچ بوٽل . ٻ ڏي آچك ش . بوٽل ش ثبٿ قم ۾ حب ئبوي

ش هه ۾ اوبى ش پكىپل وؿاق ٿ ۽ چبئي ج شلق بغ اوبى ووص ج اوبى ک . ش ٽكپ ثبثث ڪص ڳبلبئؿ

شلق بغ ج ٺ لڻ ۽ ثق ڪكڻ الء اكىن ش اظبق ڪؿ پك ا وځ اوبى . ۽ اى ش ثؿل ۾ اڄ ظؿقآثبؾ ٺ لڻ الء چؿ

ڪكل ڪهجه پص ڪڙڪؿاق آال ۾ . شب ٻلء اقا ؼاة ئبچ ج ڪبل جبى ک آئى شلق بغ ج گوبئڻ الء ٺ

اڄ جبى پص ڪوك ۾ اى وك ج اگكمء ۾ . ن: هوى لک شي ش ػاى ٿؿ

Our Trip to Jhilory

، ”اوبى ج ا ٻڌ حك پكبى ٿ بوي ج ںیھن ھچک ایپ ای اھک

ان آ رہ اب ڑا وت پك وبئي ا پكى ۽ آؼك ؾكؼ . ظىبة ٿاق" الگس

پس وبل شڪ اوبى ڪئڊٽ ڪبلس ۾ گفاقب ا پس ئ وبل . ڪكل ڪهجه اوبى ش پكىپبل ق ۽ ي ؼجك ب اوبى کبى

لئجكق شب ڪحكا ڪحبة پڙبب ۽ ڪحكا هوى لکكاب ۽ ڪحكى جوككى ڪكاى ش اڄ وؿن هى شڙا ڪحكائ بگكؾ لکڻ

ي ک اڪالئ ۽ ثک ث ٿ . ٿ پب آي (ػبؾ) Addictپڙڻ شب وحبئ شڪڏي ي ک پڙڻ الء ڪ ڪحبة آ ب لکڻ الء

. ڪص اڇب پب ۽ هلن آ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 19

اشج ػقت وبى ڳبلبئڻ ۾ ؼطك

شبل ڪااللوپق هبى اڏاهڻ ثؼؿ وگبپق هبى ٿؿ هوجئ ڇ ڪالڪي ش ولك جڙ هوجئ ائك پقٽ ج اٺ . پح

لکڻ پڙڻ ۽ ڊى ۾ گفق ۽ بڻ هوجئ کبى Stayڪالڪي ش ئكث ش ڊگ اڏام ۾ لچ ثؼؿ هث گفاقڻ ؼبك هى ڂك ۾ ٺل

ىء ث چؿا آي ج هث . هىبككى وبى ؼجك چبق ڪكڻ ٿ چبپبن ڪكڻ ش وٺ كو ا ئ آ ج ٻئ وبى ظبل اظال ڪص

ڊگي . شلي ۾ وبڳ ڪٺڙء ۾ ثؿ هؿ ا ئ ڪؿا آي. ۽ ٺصهص ڂك . ولكى ج پبڻ ش شبل ۾ واق ث ا ئ ڪؿا آي

ء ڪب ٽي اصك ڇڪك ث . اق وٽ ج ڪ ػقت ئثكظبل هى کبى ڪبك ڎ . شاى ػقت چئ وگص ٿ. ئگڻ ج ڪص ڪص ڪپڙى ۽ ٻ . وڻ ث كق ئ. ئ

شي وٺ ئڊ قائٽگ ۾ ي . چبق پبجل لقى هبى اهك ث لڳ ٿ لکب اى هبى ء پڙل ڳڙل ث لڳ Notesپ ڂق ج ڪص

هكؾ ب ػقت وبى ڳبلبئڻ ش كػبت ڪكڻ هى الء هىئل . ٿپك صڙائء ۾ . ق آ، ڂل کڻ پكي ش وڃبڻپ ص

. ڪ لطل پڙڻ ڪك بڻ آئى ٻڏ جك هعىن ڪك ق ن. ا لطل پكي جبى ث پڙ

ڪ ائ اڏام ۾ هى شڙ ڪ هكؾ هىبكك پص ڂك ۾ ولك ”ٺل ڇڪكء وبى كك ٿڻ ش ڪ ۾ ي ک چ ج

ڇ پبڻ ڪي . ڳبل ٻل وبى هث گفق ڃ. ڊگ آ“ .ٽبپڪ ج ڪ ٻئ ش ؼبلي ش ڏ ٺ ڪى

. ڇڪكء پڇ“ هربل ق ڪڙ ػاى ج؟”هربل ق ”: ؾلپق ش هي هكؾ هىبكك ؼي ٿ چ

“ .كبئ آلؾگ ب گلثل اقهگ ؿك جهک پكي ي ڳبل ش شاة ! ڳبل ٻڌ”ڇڪكء چ

ٻڪك، گڏ ۽ هي ٽئ شبق گب کبئي ٿب پك ا ڇ آ . ڏ“ ج ٻڪك پلڙى ال ٿ، گڏ لڏ ۽ هي ڇڻ؟

جک ؼجك آ ”: ڇڪكء چه. وكا چپ ٿ Shit ش ث ڪب، و ل آي گلثل اقهگ ۽ Atmospheric

Pollutionشڙى ال ج ثعد ڪكڻ . “ڪي ػقت وبى ڳبلبئڻ ش شکن وچ ووص کڻص

اى ڪك هى ث ي اڏام ۾ چپ قڻ ش ئ وچ پك شئي هص

ممباسا شيدي باڇا همباشا 20

پبڙىكبڻء هى کبى ٻ ٽ وال پبڻ ڪب ج آئى ث پلاى هڙن . ث وڏؿا آي“ ىجڊ هئي”ٿ په شي ک وڌء ۾

ء كالئٽ ئكث لڪل ٽبئن هطبثن ڪي هث ”ي پڇ ۽ اى ثؼؿ ا ث پڇ ج آئى ئكث ڃ ق “ پڇؿ؟

ؿك، ج هى ڪؿم پص جؼبقف ... (گڊا)آبى ب اڳبى ڪوپبال ڪكائ ٻڌاهبه ج آئى هئكي اصئكگ ش پككىك آبى ۽

ئكثء ۾ ي اڏام هبى ل قات اج جكو ٻ ڏي ثبء قڊ هوجبوب . ؿن

پبڻ ٻڌابئي ج ي شب هبء پء گصكاج آي ۽ ي ش ڏى ش ڳٺ کوڃبٽ آ پك پبڻ چبئ پ ڪوپبال ۾ ۽ ثبؾ جؼلن

جؼلن ڪوپبال ۽ ئكثء هبى ظبل ڪكڻ ثؼؿ ڊاڪٽك ش اػلڊاڪٽك قش . اگلڊ هبى ظبل ڪئ ۽ ئك ء قالشىٽ آ

ؾوک ا ٻڌائ هى کبى پڇ ج هى ک ظكت ج لڳ ؿ ج ! ء گصكاج ٿ گڊا ۾ ڪئي چبئ پ

، هى “ هک اى ج ظكت ثلڪل لڳ آ”هى ک ؼجك آ ج ي پبو ؼ گڊا، ڪب، ”ٻڌاهبه،

جماب پبو، گڻ ػك کبى گصكاج، ؿ، آؿب ؼب، وڌ بڻ ج ڪحكائ اگلڊ ۽ ٻي هلڪي ۾ لڏ ب . ؿ ۽ ثلچ قي ٿب

آي، پك وٺ اق ڏ ش آؼك وبلي ۾ شڏي هص شبل هوجبوب ۽ آككڪب ش اڂك اق ڪبق ش ٻي ثؿقگبي ۾ اؿ

ي جك ش . ج اوبى ش ڪحكى ئ وبى هالهبت ٿؿ ئثكظبل هى ک ڪ ٻ ڳبل ش كق . اپبق ج ڇبل ئب

“ .ظكت ٿ آي اب ڳبل شٽ پٽ هؼلم ڪكڻ ٿ “ ڪڙ ڪڙ؟”

چب ۽ شىي آئى چب ش آؼك ڍڪ ڂك ڪپ ک ائك وٽه ظال ڪكبى، هى ڏٺ ج ي ش چك ج جوبم گڻ

شاة ۾ ؾك ڪكڻ ج ي ق پڇ ج اب ڪڙ ڳبل . جصىه . آ

هى ووص ٿ ج قالشىٽ كو . ڪب ؼب ڳبل ب”“ .هكؾ ٿؿا ؿا

هى که ٻڌا ج اڙ كض آئى ا ووصؿ ن ج ع ۾ شڏي آئى 1960پء . گبئڪبالشىٽ كو ػقجى ٿي ٿى

هئٽكڪ ۾ ن اوبى ش ظؿقآثبؾ ش ول اوپحبل ش ڪ ڊاڪٽك هالئب ش ك . وبالقلاق بل ٻڌوي ج ا گبئڪبالشىٽ آ

ع جبئي ڪ ث 1985هالڪب ۾، شحبى ي هث آئى اچ ق آبى چ ۽ اڊي . لڊ ڊاڪٽك ئ گبئبڪبلصىٽ وځ هكؾ ئب

ممباسا شيدي باڇا همباشا 21

ػقجى ج ڇب ولطبي ش هىلوبي لالي ش ڊلق ث هكؾ . ڊاڪٽكى ڪئ ٿ

ثكظبل ڊاڪٽك قش ثعؿ ؾلچىپ ؽث لڳ، ب ج ي ک ث ڳبلبئڻ ش ػبؾت ؿ ب ء ث هث پبن ڪكڻ ش

چڪك ۾ ئ ش ء ڪص هى ثبثث ۽ هص پككي ثبثث پڇؿ ق ڪص پبڻ ثبثث ۽ وؿن ڊاڪٽك كلڊ ثبثث ٻڌائؿ

وؿن ڪص هڊڪل چبڻ شى ڳبلى ؼب ڪك ثڪي . ق۾ پٿكى پؿا ٿڻ ثبثث ڪص وطب پڙؿڙى ش چبڻ الء (گكؾى)

ح لک ق آبى، ڇ ش ي هك ۾ اڏ ج ؿؿ وق ٿئ ٿ ش ڪ ؾكؼ شبل ش ؼالء ک اب جڪلق ٿڻ ج اوبى ک

ػبم ظبلحي ۾ هك ک . شبل هڙ ثؿقگب ش قغ ڪكڻ پڪي ڪي هىن ش ؾا ڏئ شبل ک هوكق ڪقن ج ئ

قک ڃ ٿ شىي ڊل هطبثن شبل همل ج پچ ۽ پء اج هى اب ڳبل ڊاڪٽك . هك ک اوپحبل ۾ ؾاؼل ڪ ڃ ٿ

قشء ک ٻڌائ ج ڪئي اوبى ڪ ؾكؼ اوپي ش ثؿقگب ثبقولب هبى لگك کڻ هڊٽكي ووڊ ش هبلٽب ٻٽ ڏ قاب ٿبوي ج قوح ج شبل ش ڪ پڙ ؼالء ک گكؾ ۾ پٿكء ش

اوبى که . اڙ ج ؿؿ وق ٿ ش ڪكڙ اگك پئ ڦٿڪ ڏب ج شئي ڏي ٻ آقام ۾ اچ ڃ ج Pain Killerك هىن شب

ڇ ش اوبى ش هث ج، . که هبلٽب پچ اج اوپحبل ؾاؼل ڪكاىپك هك ک اڏ ج ث چ ٿ ش . هبلٽب پچڻ ث كق

اىب شبى ثچبئڻ ڪبقڻ اوبى ق پٺبى پك ڪك ثبقولب . هٽبوي شح ڊاڪٽكى ي ش ڪؿم آپكي ڪئ

پٿكء ش ”، ڊاڪٽك قشء چ، “ثلڪل عط ٿب چئ”. اگك ثعؿ ؿؿ ٿئ ٿDelivery Pains وق ػقت ش

جبى ک ؼجك آ ج هؿن لهب شب ظڪن چؿا ئب ج گكؾ شى پٿكى هكؾى ک هؿقت ككبى ػقت ش ٻبق چڻڻ ش وق ش

“ .اظىبن ڏبقڻ ش ـقؼ آڊاڪٽكبڻء ش ا ئ هطلت ج هكي ک اى هث

ككظث هعىن ٿئ ٿ شڏي ء اـث قوبئؿڙ پٿك پبة . ـقؼ ؼبقز ٿئ ٿ

گكؾ ۾ پؿا ٿؿڙ پٿكى هؽحلق ڪوبئ شمى شى ٿي • اي پٿكي ۾ ڪ ج . ٿى شڪ گكؾى ۾ ڦبو ثي ٿى

اڏى ڎڙى ٿي ٿى ش اي ک كو ؾقثي وبى ئ ڏو . وگص ٿ ج ڪ ثبؾام شڏى ث ٿي ٿى

ڎى پٿكى هرب هبى ٿؿى پبة هبى ڪك ڃي پك •

ممباسا شيدي باڇا همباشا 22

ڏى پٿكى پبة ش بلء ۾ ڦبو پى ۽ وؽث وق ش وجت ثڻصي ٿى ڇ ج گكؾى کبى هرب جبئي اق بل جوبم

. وڙ ٿئ ٿجوكجب ڏ وڪڙ هبڻي ش لؿگء ش ڪي ڪي •

ڪ اؿال . ظ ۾، گكؾ ش پٿك وبى اوط پ ٿ. هطبثن پصي هكي ۾ چبق هكؾ ٿي ٿب

ڪ ؾكؼ گكؾ هبى پٿك ڪكڻ ثؼؿ پصب وڪڙ اى ڳبل • ش اهڪبى ق ٿ ج ڇ وث وبلي ثؼؿ جبى ق اى جڪلق

. ۾ هجحال ٿ وگ ٿبگكؾ ش پٿكي ک وكڪؿڙ پٿكى ث وڏي ٿب ش ا گكؾى •

هبى وكڪ پبة ش بلء ڏ اچي ٿى ۽ پء هبٺ هٺڙ ۾ ؼبقز ٿ ڃي ب پص هشؾگء ش هبهث ؼم اػالى ڪي

. ٿىچل ٽ پٺبى وؽث : گكؾ ۾ پٿكء شى ػالهحى آي•

. وق شڪ لڻ ش بل ٺ. پبة ۾ قت ش اچڻ ب پبة ش قگ گالث ظك اچڻ• پٿك شڪڏي پبة ش بلء ۾ ل ٿ ج پبة ۾ وبڙ ۽ •

. ك ك اچڻ ش كقت هعىن ٿئ ٿگكؾ ۾ شڪ پٿكى ب ڪ پٿك ٿئ ٿ اب گڻ ڪك •

ڪئلن شحڻڪ اىبى ش بقهل کبڌ . ڪئلن اق ٿئ ٿالء (Muscles)ش عحوؿ شم ٿئ ٿ، شڪ ڏى ۽ هڪي

كبلح ڪئلن گڻ ڪك گكؾا، پبة ۾ ٻبك . كق آڪڎ ڇڏي ٿب پك ڪي هبڻي ش گكؾى ۾ ڪئلن اج ئ قص

ڪ ٻ پٿك شڪب . ڃ ۽ پٿكء ش ڪل اؼحبق ڪك ٿStruviteوڏش ٿ اى ۾ هئگن ۽ اهب شب پكاڊڪٽ ٿي ٿب .

اڙي پٿكي ش هشؾگ ۾ ڊاڪٽك هك ک لڻ ۽ چڪبئ . اقي ي ش اوحؼوبل الء هغ ڪك ٿ

پبة ۾ گڻ جماثث ڪك شڪب پٿك ٿئ ٿ اب قڪ • ائىڊ اق پٿك وڏش ٿ اى ۾ هك ک گث گٽ کبئڻ

. کپڪ ڪك . ك قت ۾ گڻ کبى گڻ پبڻ پئڻ کپ•

. چب ب ڪبك گٽبئ ڇڏش. ڏي ۾ ٻبقي گالن پبڻ پئصػالز الء ڊاڪٽك ؾائى ث ڏئ وگ ٿ، شئي ڪئلن ب

. قڪ ائىڊ پٿكى ٺياڳ ۾ پٿك ڪڎڻ ش كو كف ڍ ڪٽ ؼ وكشك •

، پك بڻ اڙا ث كوب ڪك پب آي شي ـقؼ پٿك ک

ممباسا شيدي باڇا همباشا 23

: وڇ بل)اي هبى ڪ ج لٿ ٽكپى . ؼحن ڪك وگص ٿExtracorporeal shock wave lithotripsy ؼ ESWL )

ي ۾ ڊاڪٽك بڪ ل ـقؼ ڏ پٿكء ک ڂڃ . وڏش ٿ. ـقڙا ڪك ٿ شڪ پبة ـقؼ ڪك اچي

گكؾ ش پٿك ڪ لڪ وكشك ـقؼ ث ڪڎ ڃ ٿ • ي ۾ وكشي هك ش . وڏش ٿ (Tunnel Surgery)شڪب

پٺ ۾ ڪ وڙ وقاغ ڪك اى ۾ ڪ الاق ش پٿكء . ي ک لك لٿٽه پڻ وڏش ٿ. ک ڪڎ ٺ

گكؾ ب پبة ش بلء ۾ ڦبٿل پٿك ک قٽك اوڪپ • ڪ ڊگ ٽة Ureteroscopeـقؼ ث ڪڎ ڃ ٿ

( Urethra)شڙ ٿئ ٿ شڪ هك ش پبة اق بلء جبئي پچب Ureter۽ (Bladder)هبى لگبئ اڳبى هرب

شي ـقؼ پبة گكؾى . كٽك اب وڙ بل آ. ڃ ٿي ٽة ۾ ڪئوكا ث ٿئ ٿ شي . هبى هرب ۾ پچ ٿ

ـقؼ ڊاڪٽك پٿكء ک ڏو اى ک ڂڃ ث وگ ٿ ج ڇڪ . ٻبك ث ڪڎ وگ ٿ

ثكظبل ي هك ش هبك ڊاڪٽكبڻء ش ا ئ هىس آ • کي 12ج اوبى ک گڻ کبى گڻ پبڻ پئڻ کپ، ڏي ۾

. گالن، شئي اوبى شب گكؾا گؿ ڪچك کبى ك هث بف قي

ممباسا شيدي باڇا همباشا 24

آككڪب ڏ ابئ هبڻي ش آهؿ

گفقل هوى ۾ شي لڊ ڊاڪٽك قشء ش ڳبل لک آ ۽ شي هى وبى گڏ هوجئ کبى ئكث جبئي ولك ڪ جي

(اڊب)ٻڌا ج ي ش ڏاڏ ب بؿ پڙڏاڏ اگكمى ش قاڄ ۾ گصكات ع ڌاق 1895ش ثؿقگب کڃبٽ کبى آككڪب ش لئمجبق ٻٽ ج

ي اج ڪ ڪبٺباڙ کش ش ؾڪبى ج ڪك ٿ . آ هص پء ”. ۽ پء هوجبوب اچ پص ٽڙ کلڪن ڪ

ع ۾ ي 1960. ع ۾ اوبى ش ڏاڏ وبى گڏ ڪوپبال اچ ق1950ش هص هبء وبى ثڙؾا ۾ بؾ ٿ ۽ آئى ڪوپبال ۾ چبه ۽ ڏ

. ي ٻڌا“ .ٿهجبى ک آككڪب ش ي اڂك اق ڪبق ش هلڪي ۾، ؼب ڪك ڪب، لئمجبق ۽ گڊا ۾ شح اگكمى ش ظڪهث

اي ۾ وځ کبى گڻب گصكات . ق، ڪحكائ ڎ کڊ شب هبڻ هلؿاشب ؿ آي ۽ ٻئ وجك ج اڊب ش هؽحلق وبهڊ ڪبقى اقى

، ثك، وک، ؿ وڌ، ڪبٺباڙ (آؿب ؼب)كى شب کشب ، وگبپق (اڄ اق هالئب)اگكمى هالب . هوڻ ۽ ٻب ظك اؿا

کبى آهكڪب ش هلڪي ۾، شح شح وؿى قاڄ ، اج آكىى، ي ک اى ڪن . ؾڪبى، قل کبج ۽ ٻى ى ٺبڻ چبى ٿ

الء وځ کبى ولصل، كهؿ، ػولوؿ ۽ پڙل ڳڙل ڎ کڊ شب اى ڪك اگكمى ي ش وٿ اكمائ ڪئ ج . هبڻ لڳب ٿ

اگكمى . پص ي ڇڏ هؽحلق هلڪي ۾ ڪوبئڻ الء ل قيي ک اهي اهبى ث ڏ ٿ اى ڪك ڪحكى هبڻي اگكمى ش

شئي وگبپق ۾ . ٿ ٺ آل هلڪي ۾ ڪن ڪكڻ كع ڪقل ش ڪن الء اگكمى ڏکڻ ؿوحبى ش جبهل قبڪي ک

ماق 30ع ۾ اگكم وكڪبق ڎ کڊ ش 1860گكا، جئي ج هوجبوب کبى ڪوپبال (Contract)هبڻي ک ٽي وبلي ش هوب

. جبئي شگ بف ڪكڻ ۽ قل شب پٽب ڇبئڻ الء آككڪب ۾ گكاي ۾ ڏ جؼؿاؾ وکي ش ، شي هبى ڪص هك ب ٻب ي

کي ؿوحبي ڪبٽكئڪٽ ؼحن ڪكڻ 7000اپه لب ب، اٽڪل اي وبى گڏ ڪحكائ . ثؼؿ آككڪب ش ئ كى ۾ قڻ پىؿ ڪ

گصكاج ؿ جڙ هىلوبى اپبق ش ؼبل کبى ڏاي هوجبوب، . لئمجبق، ڪوپبال، ئكث، ؾاقالىالم آب ۽ ٽڪ پب

هث وبى گڏ اڊي، شي ۾ پصبة ۽ وڌ شب ؿ اپبق

ممباسا شيدي باڇا همباشا 25

اى هث پبڪىحبى شؾ ۾ آ . ث بهل ئب، ؼعبل ٿڻ لڳباى ڪك وځ اڊي وڏثب ئب چب ڪ ثڙؾا ش گصكاج ص،

. اهكجىك ش وک، الق ش پصبث ب ڪبقپق ش وڌ صاي ش االؾ اڄ ث پبڻ ک اڊي وڏائ ٿ شحڻڪ ئكث، هوجبوب

، ثك ۽ وڌ (کشب)ب ڪوپبال ش گٽي ۾ ڪحكا اڙا آؿب ؼب . ؿ هلؿا شي شب هبئٽ جلبق، وکك ۽ ظؿقآثبؾ ۾ قي ٿب

اى هث اگكمى ش ڏي ۾ آل کشب، ثك، وڌ، ؿ ۽ گصكاج ؾڪبؿاق ۽ وؾاگك ئب، ثبه ٻب هعث همؾق ۽

پقئ الء آككڪب اچ ق پب پك پء ي ش ٻ ۽ ٽ ٽ (generation) جؼلن ظبل ڪك وكڪبق آكىي، ثئڪي ۽ ٻي

اؾاقى ۾ ڪكى ث ظبل ڪى ج پئى گڏ ڪك ڎ ڏ ڌڌ اگكمى ث ي ش . ۽ اهپقٽ اڪىپقٽ ش ڪن ث كع ڪ

ک ڪٽكل ۾ قکڻ (ؿي)وث اكمائ ڪئ ٿ ش هڪب هبڻي الء ۽ آكىي ش ڪن ڪبق الئڻ الء ي ک اڊي ڪالقڪ، پٽاال ۽ ڎ لل شب آكىك کحب ٿ، شڪ پڙل ڳڙل صڻ کبى ػال

. چئاى ۽ هعح ث ئبىء ائي كگم آ ج اگكمى ؿوحبى ش هبڻي ک

اگكم ج اڊب ۽ آككڪب پء پحب، اى . آككڪب ش ڪبق ج آؿکبى گڻ گڻ اڳ ؿوحبى ش ال ڪبق ؼ اڄ ش ڪكاچء

شب هبڻ آككڪب آب ب (اكاى ۽ ػوبى)کبى گاؾق، پى، چب ثبق شڪڏي جبى ؿ ڏ ووڊ ش و ڏ ظك ڪؿائ ج . پئ

جبى ک ظكت ٿؿ ج ػكة هلڪي، اڂك آككڪب ۽ ال اڊب ش ڪبقى اقى ثؿقگبي ش چ ۾ اپبق ڙ ػبم شبم ل ٿ،

اگكمى ک ج ي . وبل پكاڻى آي2000شي شى بى ووڊى ش ؼجك گڻ گڻ پء پئ، اي کبى اڳ شڏي پقچگبل

ع ۾ هلهجن، هوجبوب ۽ لڊء 1497 اوڪ ڊاگبهب explorerبکئ ۽ . ي ک اج ڏ جؼؿاؾ ۾ ػكة ۽ ؿوحب ڏو ػصت لڳ: پح ج

اوڪ ڊاگبهب آككڪب کڊ ش ڪپ آف گڊ پ ٽ ڦك ڪك هٿ اڂك ڪبق ٽ اى الء پح ج ڪي و وبى ووڊ

ؼڪ قوح ج قپي ۽ . قوح اڊب پچڻ ش گه ڳلصاگكمى ک چي ؿ چبڻ ٿ چڪ ئ پك ي ک ا ووص ۾

پء قپي ۾ پكى . پئ آ ج ووڊ قوح ڪئي پچصاوڪ ڊاگبهب شڪ ؿوحبى ش ڏاکڻ ڪبق ج پح پك

. آككڪب ۾ قؿڙ ڪبص هبلن بل ڪ ؿوحب ش هؿؾ وبىاوڪ ڊاگبهب شي ڏي ۾ آككڪب پح ج ي ڏٺ ج ػكة

هلڪي کبى ؼثقت ڌائ ٻڙى آككڪب آى ٿ ۽ ڪحكائ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 26

ػكة آككڪب ش ڪبق اقى كى ۾ هىصؿى ۽ گك ٺب قب چؤهبو ش ائي . اڊي گڻ ڂبڱ ػبق ق قب ٿ. پب ئب

اي ڏي ۾ اصڻ اڃب اصبؾ ٿ ئ وڇ ڪن . وبى گڏ آب ب ٿڎى ڏى ٻڙى ک ڪ ب ڪ کبى ڌڪ . وڙي ج لؿ

ا شي كف کبى . ؿا ئب (Sails)ٿل ڪپڙ شب وڙ . لڳؿ ئ اى ش ٻئ كف ا ڪبٺ شب ڎا شبل لؿا ئب

وڙي ک ٿق پبوك قک پصي (Navigators)بق بکئب پك پٺبى پك ڪك . ٻڙى ک ٿق وبچ ب کبٻ ڪك وگؿا ئب

ا ش ثؿ ٿڻ ج شبل اج ث ؿ ب لكى . وگؿا ئباڙى ههؼي ج ڪبقى ٽ لڪل . ش قغ ج جائ ٿؿ

وبهڊ چق پصي چپي اقي ٻڙي ـقؼ اي شبلى ج اي ڏي شب بکئب . پچ ڦكلٽ ۽ هبق هبقا ڪك ڂڇ ؿا ئب ڪبق ڏئ لؿا . اوبى اگك کلئ ووڊ ۾ شبل الئؿا ئب

اڄ . آوبء وبى پچ ؿا ئب (هفام)ئب شي ج وبهڊ ڌاڙل بهحق اصڻي ڪك اوبى شبلى ک ڪ ڌ کبى ٻئ ڌ کلئ

بڻ چپي . ووڊ هبى ٺ ڃى ٿب پك ڌاڙلي ش ڊپ اڄ ث ق ٿثؿقاى اوپڊ ثٽ م اچي ٿب ۽ اڄ ي (Rowing Boats)اقي ٻڙي

. ٽ ڪبڙي ۽ ڇكى ثؿقاى آٽهٽڪ ٿبق آيثكظبل پبڻ آڳبٽ لهب ش ؿوحبي ش ڳبل ڪك قب ئبوي شڏي وڙ ش ٻڙي ۾ ولك ڪؿا ئب، شي ش

وڌ اق ڪبق . ؾاقهؿاق كو ۽ كو ائي ش قغ ج ؿ ۽ گصكات ش پقثؿق، اکب، ڪڊال، ڂبگك، وقت، کوڃبت،

قجبگك، ڪبلڪٽ ۽ ڪچي شڙى ثؿقگبي هبى وڌ ؿ، گصكاج هىلوبى، آؿب ؼب، اذب ػك، ثك ۽ ڪڇ ؿك

وبق اق چؤهبو ۾ ؼ ڊووجك کبى كجكق ه اؿق اڊب شح ٽ چبق . کبى ٻڙا بڪبقؿا ئب ج اچ آككڪب کبى ڪكؿا ئب

هب هبل ش ؼكؿ ككؼث ڪك شئي ئ ابق اقى لڳؿى ى ج (Monsoon)چؤهبو شى ائى هبىى

اپبق ڻس ش . آككڪب ش ڪبق ڇڏ پص ي اڊب قؿا ئب، هىبال، ؿ ؿالم، ڪپڙ ۽ ڪپ (بٿء شب ڏؿ)ان کك ػبز

. ؿك ؿ ػكة ظبڪن . اڻي ؿء ۾ ي قٽي ۾ ان ججؿل آئ

ع کبى ػوبى ش ظبڪن ٿ ، اى 1806ولطبى وؼؿ وؿ شڪ ع ۾ هىو هبى ثؿالئ 1832پص ظڪهث ش گبؾء ش ك

لئمجبق اڄ ڪل جما هلڪ ۾ آ پك اي . لئمجبق ٻٽ ڪػكة ظبڪن . ڏي ۾ وگبپق ۽ بگ ڪبگ اگك الڳ هلڪ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 27

ش لئمجبق ۾ لڏ اچڻ ڪك ػوبى ش اوث گٽص ئ ۽ ػوبى ۾ ۽ ڎ کڊ ۾ . لئمجبق ۽ اڂك آككڪب ۾ اپبق ڙ ڌڻ لڳ

ا . قؿڙ ڪحكا ثلچ پص ولطبى وبى گڏ لئمجبق لب آبثلچ ئب شي ثؼؿ ۾ اؿڙ پقچگبلي ش هوبثل ڪ ۽ ڪب ۾ شڪب

ثلچ ڪوٽ ق ٿ ا ي ثلچي ش االؾ آ شي ثبثث ولكبه ۾ لک چڪ “ ٻٽ ڪبقا”جلل جاقؽ اظال

ثكظبل ح ا لکؿ الى ج كع ۾ ڎ کڊ کبى شڪ . آبىؿ شڪ آب ٿ . آككڪب آب ٿ اي ۾ هىلوبي ش جؼؿاؾ ڏ

ىء شحڻڪ ؼڪ قوح ڪحكائ . اي ۾ وڌ ؿ گڻب ئبگصكاج ؿ وبم ۽ هالب ڏ ڪ كف، ج چي ۽ ػكثىحبى ڏ ٻ

كف ڃ ڪحب ٿ، پك ڪحكى ؿى ۾ ووڊ هٿبى ولك ڪكڻ taboo ،ووص ٿ، پك وڌ ؿى وبى هؽحلق ڳبل ئ

ي الء پبڻ ؼف ۽ لكت . وبڌ ٻل ۽ اڏك لؼل شب پچبق ئب كو ؼڪ قوح، پك ووڊ قوح . پك پبڪ ۽ پبق

وحك . آككڪب ش هلڪي کبى ػال ڏقاي ٻٽي ڏ ڃ ڪحباق ڏ ۾ هص شبل شڏي الن پبهبن، ثكهؾا، ٽكڊاڊ شڙى ٻٽي ج پح ج اج هى ک وڌ ؿى ش وڪڊ ۽ ٿكڊ شكي

ثكهؾا ش ٻٽ ج هلل ڪ وڌ ؿ كئول ثبثث اڄ . ظك آئ وبل کي اڳ اق ڪ ولكبه ۾ لک چڪ آبى ج ي 40کبى

شڏي اشكڪ ثبثث پص پء کبى پڇ ج اب ڇب ٿؿ آ ج پء ثؿقاى ي ش ڏاڏ که شاة ۾ ٻڌا ج اب ڪ ڳبڙي گلي اق

. چبؾق آ، شڪب وڌ ۾ هىلوبى چٽ اڍي ٿبثكظبل هث وبى گڏ ڎ کڊ هبى كو ثك، کشب،

ڪبٺباڙ هوڻ ۽ ؿ وڌ آككڪب ڏ اؿا قب، پك آىح پك ؿ . آىح گصكاج ؿ، هلجبق ۽ ڪڪ ؿك ث اچڻ لڳب

حص . ثكوڻي وؿى لالي ک ووڊ ٽپڻ الء وؽحء وبى هغ ڪ ٿشڏي . ۾ آككڪب ۾ ٻ ٽ وبل ڪوبئڻ ثؼؿ ق اڊب هٽ آب ٿ

لئمجبق ش ولطبى وؿ ثبقه ٿ ج ي ؿى ک پصي لالي ک احكوؿق ش پكي ؿ ػقت شڏي . ٺ اچڻ الء ڏاڍ وٿب

لئمجبق اچڻ الء جبق ٿ ج ولطبى ي الء پص ـاج شبل ي ؿ ػقجي ش . لگ ااقڊ ق ڏب250هڪل ۽ ي ک

قبئ الء لئمجبق ش پكاڻ هلؼ ڏڻ ش اػؿ ڪ شي ۾ پبڻء ا ؾقاى گصكات ش ؿ . ش پبئپي ۾ چبؿء شب لڪب لڳبب ب

ػقجي، ثكوڻ ٻبى ؼالف ثـبت ش آال ثلؿ ڪ ۽ ڪبهبة ٿى ۽ آىح آىح ٿ پصي هڙوي وبى گڏ آككڪب قاى

. ٿڻ لڳى

ممباسا شيدي باڇا همباشا 28

کشي، ثكي، ؿ، وڌي، )ڪ ڳبل آ شح اڊي آككڪب ۾ اچ پبڻ ڪوب ۽ پص الء (گصكاجي، وکي ۽ ٻي

ؼعبل ظبل ڪئ اج ي اگكمى ش وىٽن ک وٺ و وبى لڻ ۾ هؿؾ ڪئ ۽ اى ڌقج ۽ اى ش قاوي الء ث ثحك

اى ۾ ڪ ڪ ب ج ڪص اڊي ش ؿل ڪكججي، . ڪئڪصوپبئ ۽ ڌقجء ش ڌڻي ک ڪوحك ووصڻ ڪك، ي الء

اوبى شڏي وٺ ش ڏ . هڪب هبڻي ش ؾلي ۾ وؽث لكت ئکبى آككڪب ش هؽحلق ثؿقگبي ۾ ڃڻ كع ڪ ج ڪحكى هلڪي ک وؿى اگكم، پقچگبل ۽ ككچ ظبڪوي آلاؾ ڏ

ثكظبل ڪب، گڊا، هلهجن، وگبل . ب ڏئ قب ئب. ئشڙى هلڪي هبى اگكم ۽ قپي ش لڏ ڃڻ ثؼؿ اڊي اج ئ

قب ۽ ڏ ؼك ؼث وبى هلڪ ش هؼب ڪبقثبق الئ قب ش ؾلي ۾ (آككڪي)ئب، پك پء ڏٺوي ج ي الء هڪب هبڻي

ا هعىن ڪكڻ لڳب ج قپي هبى شبى . لكت ڌؿ ئآلاؾ ڪكائىي ج اڊي ظبڪن ٿ قب آي ۽ وڇ هلڪ ش ڪبقثبق ي ش ٿي ۾ آ ۽ هڪب هبڻ وبڳ ؿكثث ش

اى ش حص ا ئ ڪح ج ػؿ اهي . چڪء ۾ پىص ق آ آگىٽ 4. شڙى لڊقى اڊي ک پص هلڪ هبى ڪڎ ڇڏ

ع ج گڊا ش ؿق ػؿ اهي گڊا ۾ قؿڙ اڊي ک 1972ي . ڏي ڏب90هلڪ ڇڏڻ الء ( وڪڙ گصكاج ئب90شي ۾ )

جوكك ۾ ا چئ ظڪن ڏ ج ي ؼاة ۾ ڏٺ آ ج ؼؿا ي ک گصكاج ڪ ڪ . اڊي ک ڏ ڪبل ڏڻ الء چئ ق آ

. ڪ پبڪىحبى ۽ اڊب ج ڪ آهكڪب، ڪئبڊا. ٿ هلڪ ڇڏ بگڊا ش كز ۽ . گڻب اگلڊ لب ب ش اي ک ثكٽ پبوپقٽ

هڪب ؾاؾاگكى لڏ ل اڊي ش ؾڪبي ۽ گكى ۾ ڦكلٽ ڪك اڊي ش ڪبقثبق ۽ ڪكى هڪب . ك العبل ؼة شبا ڪب

هبڻي ش ٿي ۾ اچ ج ى پك ك هؿ ئب، اڊي اگك حص ۾ چؿ . پڙل ڳڙل ۽ ق اپبق ڙ ش آقٽ کبى اهق

اى کبى ػال . وبلي اؿق گڊا ش اڪبه ڃ پٽ وبى لڳآؼك ۾ وؼؾ ػكة ڂڇ . ػؿ اهي ث هلڪ ش ڂگ ڪك ڇڏ

. گصكاجي ک ق گڊا ۾ گكا . ڃ ي پص شبى ثچبئاي . ڪص هٽب گڻب آب. کي اپبق شى ولحى ڏى ى

ئ هٽ اچڻ اقى ۾ ڊاڪٽك قش شب الؿي ث آي شي ش اظال . گفقل هوى ۾ ڪ اٿئى

ػؿ اهي ش هصل ؽث ۽ وؿن ڪل ظلوي، ؼب ڪك وبلي کبى قؿڙ اڊي ک هلڪ هبى ڪڎڻ ش

ممباسا شيدي باڇا همباشا 29

ڪبڻء شب ڪحكائ ڪحبة ۽ كلوى اچ چڪى آي اڊي ک The last kingگڊا هبى ڏ ڪبل ڏڻ ش ثحكي ػڪبو

of Scotland ع ۾ ٺل كلن ۾ ڪئ ئ 2006 بل بل ۽ اى ئ جهى وپ ”ع ش ڪ كلن 1991ڏ ڪبل اق ڪبڻ . آ

Child ofبل بص ش ڪ بل . ۾ ث ڪئ ئ آ“ هىبالDandelions۾ پڻ اى ش ـڪك ڪ آ .

هـكة ش هبڻي ک گڊا ۾ ٿل ي ڏ ڪبلء ش ظلن . اه. کبى وځ کبى پكي ىٽ اڊم ش اڊي بل ه

. ـقؼ ڪكاA bend in the Riverبئپبل پص بل

ممباسا شيدي باڇا همباشا 30

اوحا ج ثكف وبى ڍڪل شجل ؼ

ڪب ائكم ش ائ شبل شي ش پڇ ج اگكمء ۾ Pride of Africa لکل ، قات ش اٺي ثص ڌاق ثحي وبى

شڳ هڳ ڪؿڙ ك ئكثء هٿبى ڦك ڪك ڏکڻ اڂك اق شبل ش ڪ . ڪڊ ج ح ش اٽكل ائكپقٽ ج لئڊ ڪ

هڪب ظجڻ ائكوٽه ٻڌا ج ڏي ش هث ص ب ج هى اق ؾقء هبى ح ش هق شجل هبئٽ ڪب ظك اچ ب ۽

. ٻئ پبو اق ؾقء هبى هبئٽ ڪلوصبق ظك اچ بي هلڪ ش وځ کبى اجبى (Mount Kenya)ڪب شجل

هٽك، 5200( Batian)شجل آ، شي شى اجبى چٽى ثبجبى بؾ ق ج . کي هٽك آي5000 ۽ لبب 5100( Nelion)الئي

اوبى ش اب ش وبلب شجلي ش اجبي چٽ اق اقىٽ شجل هٽك اجبى آ شڪ وڇ ؾب ۾ اجبى شجل هڃ ڃ 8850

ع ۾ اڊب ش ثكٽ وكئك شكل 1865وؿن اگكم بل . ٿائڊق اگ ش ولبقي ج قال شبگكاكڪل ووبئٽ اقى قک،

ؼ پڌقي چٽ وڏث Peak XV ج اى کبى اڳ اقىٽ شجل اڙ كض ڪب شجل ک اج شب هڪب هجال هؽحلق بلي وبى .

اي . ع ۾ ي ش بل اگكمى ڪب شجل قک1849وڏؿا ئب پء آككڪب ش ػالئو شڪ . ڏي ۾ ڪب هلڪ ش شؾ

وڏث British East Africa Protectorateاڄ ڪب هلڪ آ، ع کبى پء اگكمى ا بل ثؿالئ ڪب شجل جبى ي 1920.

لک ٿ پء Keniaهلڪ ش بل ڪب قک، شڪ پكي Kenyaع ۾ شڏي ي هلڪ ک اگكمى ؼؾ 1963. لکصڻ ۾ آ

هؽحبق ڏ ۽ شه ڪبجب هلڪ ش پكى ؿق ثڻ ج ي ث وؿن ڪ ڪ هجل ثبثث ڪ جوبم . ا ئ بل ثكهكاق قک

Facing Mount: هق اگكم ڪحبة آ شي ش بل آKenya ڪب ش . ع ۾ ڇپ 1938 اى ش پكى اڊي

ؿق شه ڪبجب شڪ ح ش هبڻي الء اوبى ش هعوؿ ػل اگكمى . شبض ش ؾقش قک ٿ، اى ش اظال اڳح ل ڪؿاوي

کبى آلاؾ ظبل ڪكڻ ؾقاى شه ڪبجب شڪ پكشي ع 1960شڏي )جوككى ڪؿ ، ا اوبى ڪبلس اقى ڏي ۾

اڙ م وبى ٻڌؿا ئبوي ۽ شهک ائي (۾ هئٽكڪ ۾ ئبويك جق ڪؿا ئبوي شئي وحك اق ڏ ش كع اقى

ممباسا شيدي باڇا همباشا 31

وبلي ۾ ڪبلصي ۽ قوٽي شب بگكؾ ـاللوبق ػل ڂٽ شى . جوككى ٻڌؿا ئب ۽ ي ک ك جق ڪؿا ئب

ڪب شجل ج ۽ اى ش چٽي ثبجبى، الئي ؿك ج چڙ ش اظال شب ڪحكائ ڪحبة هبقڪٽ ۾ (expedition)ڃڻ

The Firstوك بللقڊ هبڪؿق ش ڪحبة : آي، شڙڪAscent of Mount Kenya شي ۾ ي شجل ش ثبجبى چٽء ج

ش ڪحبة H.W.Tilmanڪ ٻ ڪحبة . پچڻ ش ڪبڻ آSnow on the Equatorي ڪحبة جبى هى ک بؾ آ ج . آ

ع ۾ شبى لڊگ ڪكاف بل ڪ شكهي قپ 1849شڏي پكى ؾكؼ ي شجل ش صڻ ش اظال ؾب ک ڏ ج وبئٽلڪ ووبئٽ ا ٻڌ ظكت ۾ پئص ئ ج لڊگ ڪكاف شڪي

شجل ش چٽي ک ثكف وبى ڍڪل چ ٿ، اهؼ وچ ث آ ب Location ش شجل شي ش ثلڪل ؼ اوحا ٽ آ ۽ ؼ

ٻبقئ وؽث گكه اج ڂال ثكف ڪئي ٿ اوحا اق ثلٽ هؼ ائي آ شئي هبڻي شڏي چ ج گقک ل ش ! ٿ وگ

چٽء ج شى شالء ش هي ۾ ث اڏ ٿڌڪبق ق ٿ ش قات ش وڙ پبئ ووڻ پ ٿ ج پكي وڃ ک ڏؿي آڱكى اچ

ى ج ؾاؾ شڙ لؼ، شح اي هي ۾ پبڻ ث ٽڪ ٿ اج . اڙ ٿڌ ڂال ڪئي هوڪي ٿ وگ ٿ

ڪب شجل ؼ اوحا اق لك ڊگك ڪكائ ڦبڪ ش ثلڪل ڏکڻ ۾ آ ۽ ئكث ك کبى احك پك آ شحك

ي شجل ش آوپبن اق ػالئو ش ڪ . ڪكاچء کبى ٺٽشڪ ن ثؿ جؼث شب )شب هبڻ (Maasai)هق هجل هبوبئ

، قي ٿب شڪ پصب ٽ شجل ش چڌاق چكاگبي ۾ (آي. وڏي ٿبOl Donyo Keri ي شجل ک . چبقي ٿب

ڪب شجل وبى اوط قکؿڙ ڪص ٻب ڪحبة شڪ ئكث ش ائكپقٽ اق ثڪ اوٽبل ۽ ٽلي ش الئس ۾ ظك اچي ٿب،

: ا آي

هعوؿ اهي ۽ ٽٽل ش لکلOn God‟s Mountain

به هبڪله شThe Price of Adventure

كالئه شNo Picnic on Mount Kenyaؿك . آككڪب کڊ ش وځ کبى اجبي شجل ڪلوصبق ش بل اوبى

جڏي ٻڌ شڏي اوڪل ش ڏي ۾ اوبى ک اگكم ڪحبة پڙڻ ش ئى ئى م پئؿا ٿ ۽ اوبى ش ؾلپىؿ لکڪي ۾ اقىٽ

Theاي ڏي ۾ اوبى ي لکڪ ش ڪحبة . وگ ث ڪ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 32

Snows of Kilimanjaroاقىٽ وگ . پڙ ئويهٿى ڪحبة . ع ۾ آهكڪب ش قبوث الن ۾ چبئ1899

وگ ش هبوٽك په هڃ ڃ ٿ شڪ ي آككڪب ش ٽئك ثؼؿ لک، شح اؼجبق وبئؿ ش ظرث وبى ۽

. هئگمي ۾ ڇپ Esquireع ۾ پكي 1936ڪحبة شڪ . ڪلوصبق شجل ڪب ش ڂك اق هلڪ جماب ۾ آ

اوبى ش اوڪل اقى ڏي ۾ ٽ الڳ هلڪ ٽبگب ڪب، لئمجبق ۽ بوب لئڊ ئب شي شى ؼثقت ٽپبل شى ٽڪلى ظبل

شي ش اظك )ڪلوصبق شجل . ڪك اوبى ؼي ٿؿا ئبويوڇ آككڪب کڊ ۾ اجبى شجل آ ( هٽك اجبي آ5900چٽ

شپبى ش كش شجل . شي کبى پء ٻ وجك ج هبئٽ ڪب آاگك آككڪب شب ٻئ شجل ؼثقت ظك اچي ٿب شي شى

هبئٽ ڪب ۽ كش شجل ۾ ج . چٽى ثكف وبى ڍڪل قي ٿىجوبم گڻ ڪ شڙائ لڳ ٿ شڪ پبوي کبى ڪ شڙ

Slopeشجلي ش هي ک ككچ لکڪ قالڊ ش . ٺبي ٿب From Kenya to Kilimanjaroاگكمء ۾ جكشو ٿل ڪحبة

. ڪحبة پڙڻ ش كق الض ڏؿنؼثقت ظجڻ ائك وٽه کبى وؿن ائكالئي ؼ ڪب

آؼك ؾكؼ شڏي هص شبل ڪب ش ثؿقگب . ائكم ثبثث پڇنع ۾ آ ج اى هث ؼاة ؼبل ۾ ث ج 1975هوجبوب ۾

ڪب، گڊا ؿ ؾثئ، ؾظب ػكة اهبقت شڙا هلڪ ث ڪب اى هث . ائ شبل ڪوپ کل وگؿا ب اى ک الئ وگؿا

الئڻ ۾ اوبى ش هلڪ ش (PIA)شبل قا جڙ ائ ڪوپ اى . اوبى ک ا ئ ٽبىء ج اوبى ڏ ڳبل آى. ثل ثبال

هث ا وچ ث ئوي ج ثكى اكؼبلي ڪك اوبى ش اڄ شڙى UAEشڙ ظبل ث ٿ وگ ٿ ۽ وگبپق، هالئب ۽

هلڪي شى ائ ڪوپى، شڪ اوبى ش ئ هبڻي كع ڪى، ؾب شى هق آقاهؿ ۽ اهك ائ ڪوپى ذبثث

. ٿؿىبؾب بل ػىبئ ڪي ائكوٽه ٻڌا ج ڪب ش ء

ع ۾ كع ٿ ۽ اڄ 1977 (Kenya Airways)هه ائ ڪوپ ڏا ائ شبل آي شي ش وكاوك ػوك اٺي وبلي 26ي ٽ

وؿى شبل آككڪب، قپ ۽ اب ش ڪحكى ئ . کبى ث گٽ آ لک هىبككى ولك ڪ آ 15گفقل ڇي هي ۾ . كى ۾ ڃي ٿب

۽ اهك ڪوپي هبى آ ۽ ء ائ ڪوپ آككڪب ش اػل

ممباسا شيدي باڇا همباشا 33

شي شب شبل هوكق هث ج لي ٿب ۽ هىبككى ش ثعؿ ؼبل قک وځ کبى ڏ ڳبل ج ظلبظث ش پلء ک ك هث . ڃ ٿ

ٽي وبلي ۾ اوبى ش ڪوپء ”بؾب ٻڌا، “ .جكشط ڏ ڃ ٿ۽ اي ٻ ظبؾذي کبى آئى چڱ “ .ک كو ٻ ظبؾذب پ آب آي

. قث اهق نع ج 2000 شق 31ڪب ائكم ش پكى هجوبق ظبؾذ

هبڻي 179 ائكثه A310 ش 431ٿ شڏي وؿى كالئٽ وجك وبى ڪٽب ڊ آئق هلڪ ش ائ اڏ ػبثؿ شبى جبى ٽڪ آف

ي . ڪ ۽ ڪص ڪالڪي ثؼؿ ائٽالٽڪ ووڊ ۾ ڃ ٽٻ ئ. هك ب169اڏام ۾ كو ڏ هبڻ ثچب ئب

وؿى . ع ج ٿ2007 هئ 5ڪب ائكم ش ٻ ڏ ظبؾذ هىبكك کڻ ػبثؿ 105 هلڪي شب 26 ئكثء هبى 737-800ثئگ

ائ اڏ جبى (Douala)قوح ج ي ک ؾآال . شبى ڃڻ ڪص هىبكك کڻڻب ئب، پك ائكپقٽ پچڻ کبى ٽ چبق هل اڳ ئ

شبل ج هشؾ هبڻي هبى ڪ ث ثچ . شبل ججب ٿ . وگ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 34

آككڪب ش ك ڏو ظكاى ٿ بوي

ڪب ائكم ش ائ شبل ۾ آقاهؿ ولك ڪكڻ ج شح ؼ ٿ اج ؾل ۾ وبڙ ث پئؿا ٿ ج آككڪب ش ڪب شڙ

هلڪ ش ائ ڪوپ ث اوبى ش هه ائ ڪوپء کبى گء ئكث ائكپقٽ ش اي قم ش ظبلث ڏو ث ؾل . کڻ ئ آ

۾ وبڙ ٿ، شڪب اڙ ج بف وٿك ئ شڙ قپ ش ڪ ؿ اي ثئىي ش وبهى لڳل . ائ اڏى ج ؿ آ

ك ء چوڪ پئ، ٻبك . آقوي ک بف ڪك ق ڪكڻ هث هص قا قڪ ثٺ شئي ڪكاچ ش ائ اڏ ج هىبكك کبى لقء ٽپ پڻ ش ثب لبئ اق ؾق ک آڏ

ح ڪي ڪن اق پص ڪن ۾ هـل . ڪك ثؿ آاي قم ۾ اب قڪ ائىڊ ش ڌپ ث ئ شڪب اوبى . ق

ش هلڪ ش ڪكاچ، الق جڙ اوالم آثبؾ ش ائ اڏى ش Urinersٽ ؿ آ .

ئكثء کبى هوجبوب ڃڻ ش اڏام ش شىي كل ٿئ جىي آئى ائكپقٽ ش ي ػوبقت ش پصي هبڙ ج ٺل ووجب

(Simba) چڌاق هؽحلق هلڪي شب . بل قىٽقٽ ۾ اچ ٺههبڻ، ؼب ڪك قپ شب گقا هكؾ ۽ ػقجى چڎي ۽ اوڪكٽي

شحڻڪ بڻ اگكمى ش قاڄ آ، ي : ۾ ڏو اؿال لڳبن جهلڪ شب ؿ ظبڪن ۽ ثقڪكٽ اڏ اوبؿاق آي، پك اى

ؿ ث اڏ اهي آ ۽ اڏ آلاؾ آ ش اڄ ث ڪحكائ قپ اوبى ٽ ث . پص هلڪ ه ڳي ۾ ح ٽئكلم الء پب اچي

ڪي لهب ۾ ڪكاچ شڙى كى ۾ ائي كبقي ٽئكوٽ ۽ ؾب بڻ ػقجى ج ڇب . ظك اؿا ئبSailorsش هؽحلق شبلى شب

هكؾى ک ث وؿى شبل قاى ڪوپى ا چحبء ڏي ٿى ج شحكا . ڏي شبل ڪكاچ ۾ ق ثؿقگب کبى ٻبك كگم ڪكشقل ڪ اڪ ؾڪ ڪكؿىحبى، الثڪىحبى، جكڪوىحبى ب

. ڪماڪىحبى شڙى هلڪي ش ڪگل ك ۾ ظك اچ ٿقىٽقٽ کبى ػال ٻى “ ووجب”ئكث ش ائكپقٽ ج ي

اى کبى ػال شح . ث ٻ کي ڪلٽكاء، پت ۽ ڪ ٽل ظك آئڪٿ ڊگ هى ث ظك اچ قى ى، شي ۾ وڪب ش . هبڻ پص كقت هشت کبئڻ پئڻ شى ى ڪڎ قب ئب

هوحى ڂٽن ج ا ئ ى شڪ هوجئ، ڪلوج، ڪااللوپق،

ممباسا شيدي باڇا همباشا 35

ڪ اوبى ش . جكاى ؿ هال ۽ بگ ڪبگ ائكپقٽي ج آيڪكاچء ش ائكپقٽ آ ۽ ٻ شؿ ش شح ؼجك ب ڇ

ڊٽ ”هىبككى ک ڦك ڃ ٿ ۽ ب، ٽى ؾثئ اق ٿ ٺڪ بق اڏ هبگبئ ج اول، ڪپي گي ۽ ! ائكپقٽ“ كك

اوٽبڪم ش ائ اڏى ج ث آ، شڏ ڪكاچ، ؾثئ ۽ شؿ . ائكپقٽ ج آ

ئكثء ش ثي االهاه ائكپقٽ ك ش ڏکڻ اڂك ۾ ووص ج ڪكاچء . اوجبڪبو بل ڪ ؿكجبڻ ػالئو ۾ آ

ئكث ”ع ۾ 1958 ائكپقٽ . ش هبقپق ۽ ه آثبؾ آجي ڏي ۾ اگكمى . ش بل وبى ٺ “ اوجبڪى ائكپقٽ

اڄ اق )ش قاڄ ۽ ي ائكپقٽ ش اكححبض قاڻ المثٿ ال ک ڪكڻ ، پك ي ک آوٽكلب ۾ لؿڙ (قاڻ المثٿ ش هبء

پكگكاهي ۾ ؾك ٿ ئ ۽ ئكث اق ي كڪي ۾ پچ ڪص ػك ثؼؿ ي ائ اڏ ش بل ئكث اٽكل . وگ

ع ڌاق پكاڻ ائ اڏ ش ثؿل ئى 1970. قک شهڪبجب اٽكل ”ائكپقٽ ٺب شي ش بل

ثي االهاه . ي ئي ٽكهل ک ٽ ٽ آي. آ“ ائكپقٽاڏاهي الء آهؿ ۽ قاگ الء ۽ ٽى ڊهىٽڪ اڏاهي الء آ شحبى

هوجبوب ؿڙ بء ث . ائ شبل قوح هوجبوب ڃ وگه ٿحبى ائكپقٽ ش ڂكوبى لگ ٿ پك هى ک اب قات ئكثء ۾

ئ قڻ الء چ ۽ آئى ووجب قىٽقٽ ۾ چب ۽ وئڊچ شب پئىب ڏئ ٽئڪى ـقؼ ئكث ش هكڪم ػالئو ۾ ل آه،

شڪ وٽكل ثمه ڊوٽكڪٽ وڏش ٿ ۽ ائكپقٽ کبى ڏ هل . کي پك ٿؿ

ع ۾ 1969ع ب بؿ 1970هص ؼبل ۾ هص پكى ؾكؼ اى کبى ڏ وبل کي اڳ . آككڪب ش ثؿقگب هوجبوب ۾ اچڻ ٿ

شڏي هئٽكڪ ۾ ئبوي ج آككڪب کڊ ثبثث شبگكاكء ش ڪحبة ۾ پڙؿا ئبوي ج ا اؿا کڊ آ شي ۾ اڌ اگبڙا ۽ شگل

پكهوجبوب پچ ظكت ٿ ج ح شب قڊ قوحب، . هىن شب هبڻ قي ٿبٽكئلڪ ش ظبم، پله، هؽحلق اؾاقا ۽ هبڻي ش ڳبلبئڻ ٻلبئڻ ۽

هى ک بؾ آ ج . كلث ش هؼبق اوبى کبى ث ڌڪ ظك آهوجبوب ش هبقڪٽ ۾ پالوٽڪ ش ٿلي ۾ پئڪ ٿل جبل کك ۽

ڪبوبئي شب بف وٿكا ؾڪبى ڏو هى ڪ هڪب کش بؾ ق ج . اهلڪبق ک چ ج ح ج شڙ قپ لڳ پ آ

اي ڏي جبئي اوبى ٽ اڙى وپك هبقڪٽى كع ٿى . ى ۽ ائي ٿلي ۾ کك، ڂبچ ب گث پئڪ ٿ هل ٿ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 36

هى ڪ ؾكؼ ق ي “ بق ڪڙ اؿا کڊ آ؟” کش وبى اظبق ڪ، شڪ ڪب ش ك آ ۽ وؿن ڏاڏ

ع ۾ وڌ ش جلبق ب ثؿي ك هبى لڏ ح هوجبوب ۾ اچ 1930ح شب ؿ ج اوبى کبى ث ڌڪ ولصل ۽ ثباؼالم ”ق ، “ .ظك اچي ٿب

جڏي ج آئى چاى ٿ ج اگكمى ک ڎ کڊ احك شلؿ ”کش ڪبئ وكا اڌ وڌ اڌ ڪڇ لص ۾ “ .ڇڏڻ کپؿ

ڇ ش اگكمى ش . چ، ؼب ڪك وڌ ۾ ج اڃبى ث قي بڃڻ ثؼؿ وڌ ش پڙل ڳڙل جو ؿ ث ل ۽ وڌ ش

شبل پك، هك، ڏك وڌ ۽ وڌ ش ػام ک ججب ڪك ڇڏ . آ

وؿن اب ڳبل ٻڌ هى ک آهكڪب ۾ قؿڙ اجكاؾ ؾوث ڊاڪٽك بؾ اچ شڪ وؿن ڳٺ ۾ ڏك ش ظلوي ش قڄ

اگكمى وڌ ج ٿق ٿق ج ث ڪ وئ ”قئ چؿ آ ج وبل ظڪهث ڪئ پك لڳ ٿ ج ي ش ظڪهث ش اوبى ش

اوبى شب ڏكا، . ڳٺ ج ڪ ڏي ش ث اذك ٿ وگ آجؼلن، ابف، اىبث . وبوحؿاى ۽ ڂجبق ا ئ چٽ ۽ ظبلن آي

شڙ ج ڪب ث ء، اوالم هبى ۽ اگكمى کبى وک وگب “ .آي

ثكظبل قپ ش هلڪي شب ثؿقگب گوڻ ثؼؿ آككڪب ش چڌاق وبڪ ئ . ثؿقگب هوجبوب هى ک ثعؿ وڻ ۽ ػصت لڳ

وبڪ، شڙال هون، قپ شڙ وؽث وء ۽ ثككجبق ك ڪ هبڻ شڙ اؿ اؿ ۽ ! ق هبگ واق

شي کبى کڻ قوح پڇ ج كو ا ٻڌائ پك پ گڏ ! پكوڪىهؽحلق هىوي ش قگي پبڪي ۾ ؿ هكؾ ۽ . ل ۽ گبئڊ ڪك

ػقجى، وبڙي ۾ کشب، ثك، گصكاج، ػقجى شي الء ح اوحؼوبل ٿئ ٿ، چڎي ۾ اگكم ۽ قپ، “ اڊي”ڪ ئ ٽكم

ؾڪبي اڳبى ابق ۾ ث اڇ ڪٽ ۽ هٿ ج پڳ قک لؿڙ وؿى ا اوٽبئل ي هث ث اکي اڳبى ڦك .... وڌ ؿ ۽ پبقو

هڊ اى ”ق آ، شڏي لصك ۾ ٻڌل بن ش ؾٻلء شڏ اى و لصك ش ٻ ڇڙ وؿى . اچ ڪڎ هث ڏوؿا ئب“ وئم

اي ڏي ۾ . هو ۾ لڳل وي ٻڙى هبى ڪ ۾ اٽڪل ؿ ڪي ؼي پبڪ ک . ڪٿ ى ائي ػبم اچى، شئي اڄ آي

ڏو هث پڇج ب ك ش گٽب گك ٽبى لگؿ ٽبئن ڏوج ع ا وبل شي ۾ شپب اچى ؼب ڪك 1970پك .

ج اى کبى اڳ اوبى . وڪ ۽ وٽمى ؾب ۾ هق ٿ ى ى

ممباسا شيدي باڇا همباشا 37

شبل آكىك ڊٽ كك ثؿقگبي هبى كئقلثب بل وئٽمقلئڊ ش اهگب اچ وځ کبى هبگ ئ ۽ اوبى ش ن . اچ ٺؿا ئبوي

ي قث ج صب هبئٽ ۽ ؾوث الئح اچ . کبى ٻبك ئاڄ ڪل ج ي قپئ هلؿڙ چي ب جبئاى . ش ككهبئ ڪؿا ئب

ع کبى اڳ 1970پك . ش الڪٽكاڪ اچ ث عط ٽبئن ٻڌائ ٿهڪڪل اچى ؿى ى، شي هبى كو بلكي ڪوپي شى

ثبه اچى ڪص هث . اچى ك هث عط ٽبئن ڏؿى ىاوحؼوبل ڪكڻ ثؼؿ هىحك کبى اى شب ڪبٽب، اوپكگ ب گكاڙى

(Gears) پى ٺكائجى ى .هوجبوب ۾ بگ ڪبگ، ػؿى ۽ ڪلوج شڙا ڊٽ كك

بپگ هبل ۽ اگلڊ شڙا ثبق، پت ۽ ڪلٽكاء ڏو جؼصت ٿؿ ڪڙ هىن ش ثؿقگب آ شڪ آ ج آككڪب ش : ج

وكلهي ج پك اى شب قبڪ هڪب ؿي کبى ػال ابئ هبڻ پڻ آي ۽ شي ثؿقگب ش ڪلچك ۽ هبظل هبى اگلڊ ش

(۽ ڌپ پڻ)ڳبء اچ ٿ، شي ش بئٽ الئق ۾ قپ ش وڳڌ اوبى ش هڪب شبل قاى آكه ش ڪ وک ڪالقڪ آ ! آ

جي ٻڌا ج چبئ پ ئكثء ۾ ۽ اڄ ث ي شب هبئٽ اج ئ قي ٿب، كو ڪكء ڪك هوجبوب ۾ ق ٿ ۽ شئي ئ ي

. ک ههؼ هلؿ ج پص ثؿل ئكث ڪكائ ؿهوجبوب شڙ ”هى ظكت هبى چهبه، “ !بق ڪوبل آ”

هى اى هث جبئي ڪب ج ڇب وڇ “ لثكؾوث ك ڇڏ ؿي؟هك ش كى ش ڳبل ). آككڪب کڊ ش پكى ك ڏٺ

شئي –ٿب ڪكى شڪ هلڪ اب ۾ ث آ ج آككڪب کڊ ۾ ث . (جكڪ قپ ۾ ث آ ج اب ۾ ث

هص ك ئكث وبى ”: هص چڻ ج وک ٺ پ چ“ .ڪك پڇ

پك هوجبوب ثؿقگب صڻ ڪك چڌاق ووڊ آ ۽ ابق ”۾ ث هون ؼگاق آ ج ڪب ش هلڪ ؼ اوحا اق پٽ

“ .ج صڻ ڪك ڪب ۾ شح ڪٿ ٻبقئ گكه ؿثلڪل عط ٿب چئ پك هص ك ئكثء ۾ ابق ۾ ث ”

ٿڌڪبق ق ٿ ش ا وطط ووڊ کبى جوبم گڻ اجبى آ شئي “ .جبى ٽ ڪئٽب ب ڪ هك آ

اب ث هى الء اهؼ ظكت ش ڳبل ئ ش هص ؾهبؽ ۾ ا ئ ٺل ج آككڪب اؿا کڊ ؼ شبل ۽ چٽي ش هلڪ . آ شح پبڻ آ ۽ کبڌ، شح ٻبقئ وؽث گكه ٿئ ٿ

اب ٻ ڳبل آ . و ڳبلى ٻڌ هص ظكاى ٿڻ بقهل

ممباسا شيدي باڇا همباشا 38

ج پء اڳح ل ؼجك پئ ج قڊب ۽ وبئٿ آككڪب ؼ اوحا (Equator) کبى اڏ پك آ ش اج ٻبقئ ٿڌ ق ٿ ۽ وبق

. ۾ ج ثكف ثبق ٿئ ٿع ش ڪ ٻ ڳبل ث بؾ ٿ اچ 1970اي ڏي ش ؼ

ج هٿئي وک ک شڏي اوبى پص هلڪ ۽ ڪكاچ ثؿقگب بؾ ق ج اى ) ڪك قب ئبوي Impressشى ڳبلى ٻڌائ

صڻ ش Efficientهث ش ڪكاچ ثؿقگب ش بف وٿك ۽ آهكڪي ث جؼكق ڪؿا ئب ۽ ڪكاچ ك ش وي وڂب ۽

هبڊقى ٽڪبالش ۾ پبگ، ڪااللوپق، شڪبقجب ؿ ثئڪبڪ ج ڳبلي ڪؿ هى وک ک ٻڌا ج (۽ هال ث ڪص ئب

شح اوبى ڪبق ۾ كلن . اى وئوب ث آ-ڪكاچء ۾ ڊقائڏوؿا آى ج ي ٺ پ چ ئكثء ۾ ج ٻ آي ۽ پء ٽڪ

اوبى وک ڪوٽ شب شاى ؾوث ڪڏي ڪڏي ”ڏؿ چ هىح ۾ اچ ٽكڪ ۾ چڙ ڊقائ، اى وئوب ۾ كلن ڏوڻ ؿا آى

“ .۽ ٽڪٽ كو ڪ گبڏء ش ڏؿا آىا ڳبلى ٻڌ اوبى ائڙا ٿ ب ئبوي، ج آككڪب وڇ قڃ

آككڪب ۾ هوجبوب ۽ ئكث شڙا ك ث آي . ۽ وڃ ث آ

شڪ اگل اوٽبئل ك چئ وگصي ٿب ۽ القم هبقڪه

، ڊڪبق ۽ ػبثؿ شبى ۽ ؼبقم شڙا (شڪ بڻ هپٽ وڏش ٿ)

شڪ كف آككڪب ۽ اب ش ؼثقت . ك ث آي

كى ش ڏک ڏي ٿب پك پقچگبل ۽ ككاه ش كى شى ث

. وڪى الي ٿب

ممباسا شيدي باڇا همباشا 39

ئكث ك ش شؾ

ئكث كو ڪب ۾ پك وڇ ؾب ۾ ڪ ػصت ك آ، شي ۾ ٻبقئ ؾب شب ٽئكوٽ اؿا قي ٿب، بف وٿك ۽ وڻ

اج . هصه شح هبڊقى ۽ اجبى ػوبقجى ۽ ٽلى آي. ك آ، هبئٽكگ (شبقى ک کل كب ۾ گوؿ ڏوڻ شب ههؼب)ولبق

. ۽ ڪبق شب م پقا ڪكڻ شب ث ثؿثىث آي (شجل ج چڙڻ)ئكث وبو ۽ هؼب كض ث ڪ ان ك آ، شح ڪحكي

ئكث ۾ . ئ ثي االهاه ڪوپي ۽ آقگبئمي شى آكىى آيUNOئكث اوٽبڪ اڪىچس . شى آكىى ث آي(NSE )

آككڪب ش وځ کبى ڏ آ ۽ ٽكڊگ الم ۾ آككڪب ش چٿي ڪكڻ ش (Trades)وجك ج آ شڪب قلا ڪ ڪكڙ وؾا

شئي ڏق اڂك ڏ ٽڪ، بگ ڪبگ ۽ وگبپق . بهث قک ٿشڙا ك آي ۽ ػكة ؾب ڏ ثكت ۽ هبك آي ۽ اوبى پبو

هوجئ آ، جئي آككڪب ش اڂك اق ڪبق ڏ ئكث ك ككم كو ا آ ج ٻب وځ ك آڳبٽب آي، ئكث ڪ وؤ . آ

۾ ث 1900ي ؿ ش كػبت ۾ ؼ . وبل ث پكاڻ بڪي ک ؼجك ئ ج ڪ ئكث ث ك آ، ثلڪ ئ

! ڪ ج ڪي ک ڪڙ ؼجكقپ ههي شبل ٺب ووڊ ج ظڪوكا ظبل ڪكڻ ثؼؿ

. آككڪب ۽ اب شب هلڪ ڳلڻ ۽ ٿ ڪكڻ ش چڪك ۾ اچ بآككڪب ش ڪ ظ اٽلء اقى ک ج ڪي ج ككچي ۽ پقچگبلي هج ڪ، ڪي ج اوپي ۽ اگلڊ اقى هج

آهكڪب هلڻ ج اڏاي اوپي ۽ . ڪك پص قاڄ هبئن ڪپقچگبلي اقى گڻ ڊڙ پبج، اى ڪك واء ڪي اڪڙ

ٻڪڙ هلڪي ۽ ٻٽي ش، ثبه ج ىپب ۽ پقچگبل ڇبئص ب ش ڏاکڻي قبوحي هڪىڪ، USA۽ اڄ چل ۽ ڪلوجب کبى

. ٽڪىبل ۽ للبب ؿك جبئي آهكڪب ۾ اوپ لثبى ل ٿاوپ ۽ پقچگبل لثبي ۾ كو اڻي ي ش ككم آ، شحك )

(.ڊئ ۽ وئڊي ۾ آ ب شحك پصبث ۽ وكائڪء ۾ آآككڪب ش اڂك ڪبق اق ظ شڪ بڻ ڪب ۽

ٻي قپي . گڊا ؿك وڏش ٿ اگكمى ش هج ۾ اچ ي شح ث : ش ڂٽ ۾ اگكمى ش ا گڻ ڳبئڻ شڳ آ ج

ظڪهث ڪئ، اى ک ٻي قپي اگك ڦك لٽ ث ؾل ٽبى، پك

ممباسا شيدي باڇا همباشا 40

ڪ وٺ ڳبل ڪبئى ج اج اهي اهبى، شڊك، پوٽ ش ظبم، پله کبج، جؼلو ظبم، ؿ قڊ قوحب ۽ قل وىٽن

۽ (اڄ اق هـكث هالئب)ا ئ وجت آ ش هالب . ٺببئىوگبپق کبى بگ ڪبگ ۽ اڊب ۾ قل ش پٽي ش چبق ڇبل آ ۽ اگكمى شى ٺل آڳبٽى قل اوٽى اڄ ث ڪحكى

ؿ ڪكاچ، ظؿقآثبؾ ۽ الق ک ئ کڻ . كى ۾ هبئن آي. ڏو

شڪ اڄ ڪب ۽ )آككڪب ش اڂك ڪبق اق ػالئو شئي ئ اگكمى ش ٿ ۾ آ ج ي هوجبوب کبى (گڊا وڏش ٿ

ع ش ڳبل 1899ء . ڪوپبال جبئي قل الئڻ ش اقاؾ ڪپك اى ۾ ڪ . اي ڏي ۾ ئكثء ش بل بى ث . آ

ڪ ب ج هوجبوب ۽ ڪوپبال اى هث شب ثل ثل ۽ جبقؽ ك هوجبوب ثؿقگب ۽ ڻس اپبق ڪك، ڪوپبال ڪٽقب ڍڎ ج . ئب

اگكمى ک . صڻ ڪك جوبم وٺ هون ۽ اوث اق ك ڪب ۽ گڊا ۾ چب، ڪبك، ڪبٽي ۽ ٻب كل هوجبوب آڻ پص

ي اگلڊ پچبئڻب ئب، اى ڪك ٽكاىپقٽ الء ٽكي كق قل شب پٽب ۽ ڪبٺ شب ولپك ؿك ڇبئڻ ۽ شگ بف . ئ

ؼب . ڪكڻ الء ي ڎ کڊ هبى ماقي هىحك ۽ همق گكابشڪ وؽث شبى ۽ هعح ث ئب ج اى ڪن - ڪك پصبة کبى وک

. شب چبڻ ث ئبقل ڇبئڻ ش شڏي ڪن كع ٿ ج ي اڄ اق ئكث

اق ڌ ک وبهبى قکڻ ش ڊپ ثڻب، ش ڪ ج ا هوجبوب ۽ شئي ڪكاچ ظؿقآثبؾ وپك بء . ڪوپبال ش ثلڪل چ ۾ آ ٿ

ٺبڻ اقى ابلي، ق آثبؾ ٽ چ ٺب شح قوح ٺبڻ شى ئكث اق ڌ كو ي . هى ۽ ٻئ وبهبى ش ڊپ ٺب

هٿبي . قل الئي ش چ ٿ ٿ پك اى ڌ ک ٻى ث ؼثى ىElevation ج صڻ ڪك ٿڌڪبق ئ ۽ همق ۽ اصك آقام ش ڊ

اجبى ئ ڪ ؿ ٿ شي ک اج ش هڪب . وو وگب ٿثكظبل قل . وڏ ٿ‘ اڪبق بئ قث’هجل هبوبئ ش هبڻي

ج ڪن ڪؿڙى ۽ اگكمى ي ؿء ش بل ئكث ؿ قک ۽ پء ڏوؿ ئ ڏوؿ قل اقى ش ڎڙ ڪبلء هبى ڎڙ ك ٿ

شي ۾ اگكمى شب وڻب ثگال ۽ ثبؽ ثبؿچب ڏوڻ ٽبى ئب ۽ بڻ ڪحكى ئ وكڪبق آكىى ۽ . ڎڙ ك ئكث وڏشڻ لڳ

اپبقي شى ڪٺى هوجبوب هبى لٽ ٿ ئكث اچ ى ۽ وبل ع ۾ ي ػالئو ش گبؾء ش ڌ هوجبوب ثؿقاى ئكث ڪ 1907

. بؾ ق ج ي ػالئو ش ڪب بل اڃبى هوكق ٿ .

ممباسا شيدي باڇا همباشا 41

ش “ ثكٽ اىٽ آككڪب”وڇ هلڪ ۽ گڊا اق ڳپل ظ اڃبى ثؼؿ ۾ ڪب شجل جبى ي هلڪ ش بل ڪب . بل وبى وڏش ق

. قک ع ۾ اگكمى ش ڃڻ ثؼؿ هڪب هبڻي ث ي هلڪ ش 1963

وبڳ بل ڪب قک ۽ هلڪ ش وبڳ گبؾء اق ك ئكث هبئن هٽك هٿبى 1800ثكظبل ئكثء ش ك وطط ووڊ کبى . قڻ ڏ

آ ۽ ك هبى ئكث ؿ ائي ٿ شئي لڊى ش چ هبى ٿوه . ؿ ۽ هالڪب ك هبى هالڪب ؿ ٿ

ئي شي ڏي ۾ هوجبوب کبى ڪوپبال قل الئي ڇبئص ق ئ، جي ڏي ۾ ئكث اق ػالئو، شڪ اڄ قپ ش

ڪي هبڊقى ك ش ڏک ڏئ ٿ گبٽ شگل، ڊگ گب ۽ پول ڪك اڙ ئ شڙ كع ش ڏي ۾ گپ اق ك

اى ۾ ڪ ڪ ب ج پئڻ الء هٺ پبڻ شبم ۽ . ڪااللوپقٿڌڪبق ڪك هصؿ ش ث ككظث هعىن ٿ ٿ، پك هڇك ۽ اى

ڪك هلكب ش هك اڏ ش ا ڏي ڪ ؼبل ش ڪي ش الي ٿ کڻڻ پ ۽ ڪ ؾكؼ ج ك ڇڏ هبڻ لڏڻ

. الء ث جبق ٿ ب ئباحك هؿق ش . اگكم قاڄ ۾ ك جوبم جم قكحبق وبى ڌ

او پبو ۾ قؿڙ هبوبئ هجل شب هبڻ پص چڌاق ڻي ش اى ثؼؿ ڪ ڪ . ڍشڻ ۽ ػوبقجي ش ٺڻ ڪك وؽث ثگڙ ب

هجل شب هبڻ ث ڪبڙش پب شي چب ٿ ج اگكم شڪ . لهى ڦٻبئ هبلڪ ثڻص ب آي، ا کي اپه ڪى ڃي

ک ؾٻبئڻ ش پق ڪ ڪئ پك protestاگكمى ي ش وؿى ؿن ۽ ؿ ڌؿ جبى ش وؿى هجل ش ڪ هبڻ

بل ڪ جعكڪ ٺب ۽ اگكمى ؼالف ‘ هبئ هبئ’شه ڪبجب . ثـبت ش اػالى ڪ

ٻ شگ . شهڪبجب ک شل ۾ ث ڌ پك ٺبپك ٿڎ کڊ شي ج کي كؽك ، . ػظن ڪك اگكم ث ڍقڙا ٿ پب

چڌاق وؿى هٿبى پكك . ا ث وؿى ٿي هبى ڪك چڪ ك هلڪ آلاؾ قڻ الء گك ... هالئب، وگبپق، بئصكب. ڌڻ لڳب

ع ۾ اگكمى ڪب ک ؼؾ هؽحبق ڏ ۽ 1963آؼك . ڪكڻ لڳپبڻ ٽپڙ کڻ ڃ لڊى، لقپق، ل ۽ هبچىٽك شى اثبڻى گٽى

. وببئىئكث آككڪب ش ڪ ك آ پك ي ۾ احكا ج ؿك هلڪ

اؾاقا، ثي االهاه ثمه ككم ؿ بئٽڊ ئي شى آكىى آي، ش ڌاقي هلڪي ش هبڻي ش، ؼب ڪك قپ ۽ آهكڪب ش

ممباسا شيدي باڇا همباشا 42

هىن شى . ثبؿى ش ڌم لڳ ق ٿ اي هبڻي ش قبئ الء اػلٽلى ۽ ٽئكوٽي الء گٽ ثصٽ اقي ٽلي ش چڌاق چبق

ڪ ڌاقى هبڻ ٽلي ش گڻبئ ۽ ٽقئىٽي ش . ڇبئ پئ آاكـبىحبى ۽ . آلاؾء هبى هلڪ ش اهي اهبى ش اؿال لڳبئ وگ ٿ

ثكڊ شڙى آككڪ هلڪي اگك اوبى ٽ ڪكاچ شڙ ك ۾ ث گفقل ٽ پصٽ وبلي کبى ا ئ چبق پس كبئ اوٽبق ٽلى آي

اوبى ش پٽبق ش ؾوث هعوؾ . ۽ ا ث ؼبل ؼل قي ٿى (اڳڻ جبز هعل)“ قصٽ ٽل”ثبصب ك هث چؿ آ ج وؿن

ڪوبئ ج ڻ کڏ ۾ هاللهي شب پگبق ”. ٽ وڪڙ ث ڂكل ٿ ق۽ الئٽ ۽ گه شب ثل ث ؼجك ب ڪئي ٿب ڇڪ پقا

ڪااللوپق، وگبپق، هوجئ، ؾل، جكاى اگك ئكثء “ .ڪكىش ث گٽ گٽ ۾ ؼثقت ٽلي شى ػوبقجى ڏو ظكت ٿئ

هڪب ؿ ۽ گقا ٽئكوٽ قات ش ؾك جبئي ئكث ش قڊى . ٿ۽ پبقڪي ۾ اڪ ڪؿ ڏو ؾل ۾ ؼا پئؿا ٿئ ٿ، ج ڪبي اوبى

وٺ اق ڏ ۾ ۽ وحك اق . ش هلڪ ۾ ث ا ظبلحى هٽ اچيڏ ش كع اقى وبلي ۾ ڪكاچء ش ك ۾ ث ائي اهي اهبى

ئكثء ش . ؿ ، پك بڻ اوالم آثبؾ ۽ الق ۾ ث ق آقوحي جبى لؿ ظك اؿڙ ڪص ٽلي شب بال شڪ ي هث بؾ

. اچ قب آيوٽ وٽك اق ػالئو ۾ ٽل گكاڊ قصى، لٽي ٽل، اٽك

ڪبٽٽل ٽل، ئكث وكب ٽل، ؾ ق كڪ، ؾ اوٽل کبى 90ؿك، شڪ كبئ اوٽبق ٽل آي، شي ش قل ش هىاڙ

ٿڪب قڊ ج ولبق پبقڪ ٽل پڻ كبئ اوٽبق ٽل . ڊالك آ130 8 ڊالك آ شڪب اڄ ش ظىبة وبى ث 95شي ش هىاڙ . آ

شڙي ٽلي ش PCماق قپب ٿئ ٿ ۽ ڏاي اوبى ٽ كٽي ۽ . قلاب هىاڙ ڏ ٻبقي ماق قپي کبى ث هٿ آ

ئكثء ۾ ڪ ڌ ڊوك گلق ۽ ڪٽك ڪلت بل پڻ كبئ آء ولق . ڊالك آ100اوٽبق ٽل ظك آئ شي ش هىاڙ

اوپكگه بل ڪ كق ب بؿ ٿك اوٽبق ٽل ۾ قه، شي ش وڪڙ ڊوڪبئٽ 10 اقى ک شڪ UNO ڊالك ئ ۽ 43هىاڙ

كثء ۾ اى شڙى كق ۽ ٿك اوٽبق ٽلى ث . ڏي ٿب ا ث ڏبئىڪحكى ئ آي شڙڪ كئك ٽل، ثلاقڊ ٽل، بلڊ اى،

Jacarandaٽل، لبب هبئٽ ٽل ؿك .

ممباسا شيدي باڇا همباشا 43

ڪب ش هبئ شق

اوبى شڏي بئي الى، الوبػؿ، اكـبىحبى اق شگ ش ڳبل 7ڪكى ٿب ج ڪب ش ي ك ئكث ک ث بؾ ڪى ٿب شح

ع ج آهكڪب ش ولبقجؽب ج ثن وبى ظول ڪك 1998آگىٽ آهكڪي 12ولبقجؽب ش ػوبقت ک ججب ڪ ، شي ۾

. لؼو ٿب4000 هبڻ هبقش ب ۽ 212ووث ثوي شب ڌهبڪب ڏي هٽي ش ٿء وبى آككڪب ۾ ٻي

ڪ ح ئكثء ۾ ۽ ٻ ڂك اق . آهكڪ ولبقجؽبي ج ٿب کي هبڻ هبقش ب 11هلڪ جماب ش ك ؾاقالىالم ۾، شح ث

ي ثوي ش اوط هك ش اوالهڪ شبؾ . لؼو ٿ پب85۽ وبى شڙ ، شي شب هبوٽك هبئڊ اوبهب ثي الؾى ۽ اوي

ي ظول ش شاة ۾ آهكڪب ش ؿق ثل . الماك هكاق ڏب ب. ڪلٽي ڪكل همائل ـقؼ وڊاى ۽ اكـبىحبى ج ظول ڪ

وڊاى ۾ اي همائلي اج ش اللب كبقهبوٽڪل كئڪٽك ججب 85ڪئ شي ۾ وڊاى ش هبڻي ۽ شبقى ش ثوبقي شى

ڪلٽي ش احظبهب ا ئ چ ج ي . وڪڙ ؾائى ٺى ٿٽ ذجت هشؾ آي ج ي كئڪٽك ۾ ڪوبئ ٿبق ٺي ٿب، پك

همائلي ش ڪل ججبء ثؼؿ شڏي چڱ كض جلح ڪئ ئ ج ؼجك پئ ج آهكڪب ش اٽلصه ڊپبقٽوٽ ش اب قپقٽ ؿك

. اػحجبق شڳ ئئكثء ۾ بڻ شڪب آهكڪب ش اوجى آ، اب ئي ڌ ج

ش شبء ج (ولبقجؽب)پكاڻ ججب ٿل اوجى . ئي ٺب ئ آ. ٺب آ“ هوقل پبقڪ”بؾگبق ق

. شئي ڪكاچء ش هكڪم، ؿق اق ػالئو چ ڃ ٿشحبى چڌاق . آ“ وٽ اوڪبئك”اڙ كض ئكث ك ش چ

ڪب ش پبقلبهٽ ثلڊگ، ل كئول . ك ٻبك ڏ ڌ آڪئٿڊقل، ئكث وٽ بل، ئكث شى ڪقٽى، ڪبجب

. ڪبلكه وٽك شڙى ان ػوبقجى، ح وٽ اوڪبئك ۾ آيشئي ڪكاچء ش ك ڪللٽي، ڪبهبڙ، چبڪاڙ، قڇڙ الئي، بظن آثبؾ، لبهث آثبؾ، هلك، هبقپق شڙى ػالئوي ۾ قبل

هڪبؾاق، ڪبهڪص، : آ، جئي ئكثء شب ان ػالئوب آيڪحكى . لگبجب، ىٽ لئڊن، ڪبوبقا، اوجبڪبو ؿك

ػالئوي، ػوبقجي ۽ قوحي شب اگكم بال آي، شي وبى ثكٽ قاز

ممباسا شيدي باڇا همباشا 44

. شى بؾى اثىح آي ئكث ؼثقت پبقڪي ۽ ثبؿي ش ك آ، بؿ اى

. ث وڏ ڃ ٿ”Green City in the Sun“ڪك ئكثء ک ؼ . ك هبى ؾقبء ٿ. قڊ قوحي ج ث گبٽب ڻ ظك اچي ٿب

اجبي لل ج صڻ . اوحا ج صڻ ڪك ٻبقئ هي و ٿڪ ڌاقئي ک ئكث ۾ لڻ ج، ڪبقا هبڻ . ڪك ٿڌڪبق آ

آككڪب ش ك لڳ ٿ ج ئكث قپ ش “ ئكث”ڏو شئي اڄ ڪل ڪااللوپق، ثئڪبڪ ۽ . ك ش ڏک ڏئ ٿ

لڳ ٿ، ئكث . ك ۾ کال هؿا ث شبم آي. وگبپق ٿ پب آيظبك كض ج آككڪ ك آ ۽ . ك لئڊ هبكب کبى ثچل آ

آككڪب ش ڪحكى هلڪي شب ظبل پقا وبقا آي، پك ڪب ۾ ق ث هبى هبػؿ وؽث آ، اى ڪك اى ش ئكث، هوجبوب جڙ

ئكثء ش وځ کبى . ٻي كى ش قن ۽ وي ثكهكاق آ . پبقڪ آ (Uhuru)ثحكي پبقڪ اق اق ش هؼ

ػام ک ڪي ڳبل ج ڪبڙ اؿ آ ج لڊى ش . آلاؾ آبئڊ پبقڪ اگك هبڻ ح اچ هظبكا ڪؿا آي ۽ ظڪهث

ي پبقڪ ش چ ۾ هلڪ ش اڳئي . ش ؼالف جوككى ڪؿا آي 62 ش الء KANUؿق ڊئل آقاپ هئء پص وبو پبقٽ

هبڙ ڊ ڪاقٽك ٺب پبقڪ ش وحببن ٿ ڪئ، پك ػام گڙ ؿق ؼالف ڏ هن “ هئڊم اهگبق هبٿبئء ”ڪ، ؼب ڪك

هبٿبئء ش اى هىن ش . الئ شي ۾ ي ک ڪبهبث ت ٿع 2004شؿشؿ ۽ ػام ش وبٿ ڏڻ ش ؼؿهحي ش ثؿل ۾ که

. ش ثل اهي ااقڊ هلالء وبل (Wangari Muta Maathaiوڇ بل )هبٿبئ

ع ۾ شئي ئ ثل اؼبم ش اػالى ٿ ج وڃ ک، ؼب 2004ڪك آككڪب ش ؿي ک، ثعؿ ؼ ٿ ش ء پكي

. آككڪي ػقت ئ شي ک ڏ ڏ اؼبم الء چڊ اوبى ک ث ا هؼلم ڪك ج ء ڪب ش آ قا کقا ٿ

ء ڪڙ . ڇب پڙل ڳڙل آ. ج ڪڙ ك ش آ. ڪكء ۾ آ ۽ ي اهي الء ڪڙى ؼفهحى اصبم ڏى آي

ء ڪ . هبٿبئء ش لؿگء ش ڪبڻ ث ػصت آؿكت ش گك ۾ چبئ، شي ش پء ڪ اگكم ش كبقم ج ڏبڙء ج ڪن ڪ ٿ ۽ ڪ اڙ ٻكاڙ اق ػالئو ۾ ق ٿ شح ڪ پكائوك جؼلن ث هڪل وبى ظبل ڪك

جؼلن بكح ػقت ذبثث ٿ ۽ ڪب ش . وگ هبٿبئ اڳح ل اػل. ڪئ (Ph.D)پكي ػقت آ شي ڊاڪٽقٽ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 45

( Nyeri)ع ج ڪب ش بئك 1940هبٿبئ پكي اپكل وؿن اوط . لؼ ش ڪ ڳٺ ۾ اگبق هجب بل وبى چبئ

شي وبى ي هلڪ ش . هجل وبى آ (Kikuyo)ڪ ڪ هبٿبئ ش پء ٻي ج . پكي ؿق شه ڪبجب ش پڻ

همق ڪئ ٿ ۽ هبٿبئء پصي ڂبئكى وبى گڏ هبء ش ڳٺ ۾ بقي وبلي ش ٿ ج که بئك ك . پكائوك جؼلن ظبل ڪئ

۾ ڪ ػىبئي ش ثقڊگ اوڪل ۾ قک ، شح که ػىبئ ي اوڪل ۽ ثؼؿ ۾ ڪبلس ۾ ال . ثڻبئ هك شلكي بل قک

قوٽ آف اىٽ ”اى ثؼؿ ي ڪوپبال ش . پلي کئع اق لهب 1960 . ۾ ؾاؼال ٺڻ ش پكگكام ٺب“ آككڪب

،آككڪب ش ڪحكى ئ هلڪي ۾ اگكم قاڄ آؼك پىبي ۾ اچ ڪب ش ڪ وبوحؿاى ٽبم ثب اب ڪ قج ج . ق

. وؿن ي ش شاي ک ٻبكي هلڪي ۾ جؼلن الء گكا ڃاي ڏي ۾ شبى اق ڪڊ آهكڪب ش وٽك ، جي ڪب

ؼبؿاى Kennedyش ي وبوحؿاى ش ڳبل هجل ڪئ ۽ وؿن بق بگكؾى ک آهكڪب ۾ 300ش كبئڊي ـقؼ ڪب هبى

جؼلن ظبل ڪكڻ الء گكا ، شي ۾ هبٿبئ ث ڪ ئ . اػلپك ڪب (Tom Mboya)ح ا ث لکؿ الى ج كو ٽبم ثب

ش ٻي ث ڪحكى وبوحؿاي پص جك ش وي ڳٺبڻي شاي Convinceک قپ ۽ آهكڪب ش هؽحلق اؾاقى ک ڪك اػل

جؼلن ۽ عث ش ڊگكي الء اوڪبلكى ٺكائ ڏى شئي جؼلن هالئب ۾ ث اج ش وبوحؿاي ش ا ئ ڪكؾاق . ۾ ڂڙ ٿ ڃي

ؾق ال ا ئ . ق ۽ شگل شڙ هلڪ اڄ قپ ٿ پ آ. ى آي، شي ۾ اوي هبق کبئ ب آى

هبٿبئء ک آهكڪب ش ڪىبن قبوث ۾ پڙڻ الء ع ۾ ثبئالش ۾ 1964اوڪبلكپ هل شحبى ش ڪبلس هبى ي

اى ثؼؿ آهكڪب ش قوٽ آف پٽىجكگ هبى . گكصئي ڪئM.Scع ۾ جؼلن ؼحن ڪكڻ ثؼؿ ي ک ئكثء ۾ 1966. ڪئ

Mwangi)شح ي ش اگ هبٿبئ . پڙبئڻ ش شبة هلMathai) اگء ث ي اگك آهكڪب هبى جؼلن . وبى هالهبت ٿ

ئكث اچڻ ج هبٿبئء پص ػىبئ بل ؼحن . ظبل ڪئ ئاپه قک ۽ پء ’ اگبق هجب’ڪك پص چوڻ اق بل

اگء وبى بؾ ٿڻ ج پص بل وبى گڏ هڙن ش ـات هبٿبئ . لڳببئي ۽ پككىك هبٿبئ وڏشڻ لڳ

ع ۾ هبٿبئ ڊاڪٽقٽ ڪكڻ الء شكه ش 1967وبل Ph.Dائبٽبه وجصڪٽ ۾ . قوٽ آف هػ ۾ ؾاؼال قج

ممباسا شيدي باڇا همباشا 46

ع ۾ ء اپه ئكث آئ ۽ ئكث 1969 ڪكڻ ثؼؿ Ph.Dڪبئي که . پڙبئؿ قAnatomyقوٽء ۾ ا ئ وجصڪٽ

وبل . ڪ پٽ اك بل ۽ ڪ ڌء صكا بل. ٻ ٻبق ٿبع ۾ وؿن هڙن کبئه ػلعؿگ اؼحبق ڪئ ۽ ٻي وبلي ثؼؿ 1977

شس الم . ي لال ج المام ڻ ڪقٽ ۾ الم الء ؾقؼاوث ڏي ڪه کبى . ش كل ۾ هڙن ش ڳبل ک عط هكاق ڏ

هئگمي ک اٽك ؾقاى Vivaڪص ڏي پء پككىك هبٿبئء ي . آCorrupt ۽ Incompetentشس الء قهبقڪ ڏب ج ا

Contempt ofاٽكء شس ک وؽث ڪبڙ ڏبق ۽ هبٿبئء ج Court ش ڪه ل شي ۾ ء ڏبقڻ هكاق ڏ ئ ۽ که

. ڇ هب شل ش وما اچ ئع ۾ هبٿبئء پبقلبهٽك الڪي ڙ، ثلڪ ڙڻ ٿ 1982

ي . چب ج ي ک هبى هشت ڪك ڇڏڻ الء چ قوٽ آف ئكث هبى اوحؼلب ظبل ڪك الڪي الء كبقم

اى ثؼؿ . ڂكب شڪ هل ڂڳث ڪك ظڪهث ككبى قؾ ڪب بي ش چڻ . که ق قوٽء ش ڪك ث هل وگ

آ ج هلڪ ش ؿق آقاپ هئ ي ش ؼالف ، ش ي ش احكوؿق ش که . وبى “ ڪ ڪ”اوط وؿن هؽبلق هجل

قوٽ ڪئوپه اق گك هبى ث ڪؿم ڪڎ شي ۾ ثؼؿ ث ڇ هب قڻ ش اشبلت ٿئ ٿ ع 2002هبٿبئ . اوحؼل

اق الڪي ۾ ق ظ قج شي ۾ كو پبڻ کٽبئي پك ظڪهح National Rainbow Coalitionوؿن وبو پبقٽ

که ي . ک ڪىث ڏ“ ڪب آككڪي ئل ي”پبقٽ اى ڪك ج شڪت آثبؾ پبو ش . وڪڙ ٽ هلب98الڪي ۾

هبئ شقء الء چؿ آبى ج ٿ وگ ٿ ٻ ؾكؼ ء پص آؼكڪبق هئڊم . جڪ هبى ڏ اڪركث وبى الڪي کٽ ڃ

هبٿبئء الء ث ڪي ٿ وچ ج ء هجالئ وكؾاقى، ڏكى ۽ ڪب ش لاقت هؿقج وبئل ! ڂجبقى وبى هوبثل ڪك وگؿ

. ع جبئي بئت لك ث ٿ2005ع کبى 2003۽ هبظلبت ش ء ء ڪبلس ش ڏي کبى ٺ هبظلبت ک گؿالڻ کبى ثچبئڻ ۽

شي هث هئڊم هبٿبئ ک . ػقجي ش ظوي الء پبڻ پحڙؿ قثل پكائم ٺڻ الء وڏ ٿ ج ي ش جؼبقف ؼبك پڻ اػالى

ڪ ج ي ظبلن ظڪهث ش ؼالف ك هث آال ثلؿ ڪ ۽ She has served as aspiration for many in the fight

for democratic rights and has specially encouraged women to better their situation.

ممباسا شيدي باڇا همباشا 47

ح ا ث لکؿ الى ج شي پكگكام ٺ هئڊم هبٿبئ آهكڪب ۾ پڙ اى ۾ ي وبى گڏ آهكڪب ش بڻڪ ؿق اثبهب

ع ۾ شڏي آهكڪب ش وٽك 2006ثبقاڪ اثبهب . ش پء پڻ ج آگىٽ ش ه ۾ ئكث ۾ آ ۽ هبٿبئ وبى گڏ ي

ٻٽ ڻڻ هث اثبهب . اق پبقڪ ۾ ڪ ڻ ش ٻٽ لڳب: پكه ش آلاؾء ش ػمت الء لق ڂكؿ چ

Press freedom is like tending a garden. It continually has to be nurtured and cultivated

ع اق الڪي ۾ ث ظ قج پك اى ۾ ء 2007هبٿبئ : وؿن ٺى جلى پڙڻ ٽبى آي. بقائ ئ

Bottle-necks of Development in Africa. Unbowed: A momoir (2006). Rain water Harvesting (2003). The challenge of Africa.

ممباسا شيدي باڇا همباشا 48

... اوڪڊاگبهب ڪ چڱ هڙن ث

آككڪب کڊ شب شڪ وځ کبى گڻب كلث اقا، هبڊقى ۽ ثحك اهي اهبى اقا هلڪ آي ۽ شي ۾ ڪحكي ههي ۽ هفجي شب هبڻ

وؿن گبؾء اق . آلاؾء وبى قي ٿب، اي هبى ڪب ڪ آك ئكثء ش ث ڏ ڌم آ، شڪ آككڪب وبى گڏ ابئ ۽ ثكب ك لڳ ٿ، شح ػكة، وک، اگكم، پبقو، آؿبؼب،

وئوب ٿٽكى ش ٻبكاى اگكم، . هىلوبى ۽ ؿ ث ظك اچي ٿبئكث ك اچي . ػكث ۽ ؿ كلوي شب پوٽك ث ظك اچي ٿب

Skylineػوبقجي ۽ ؼثقت پبقڪي ش ك آ، شي ش ك ولحي وبى پك ك لڊى، هوجئ، الق . ڏوڻ ٽبى آ

۽ هبك اگك آڳبٽ لڳ ٿ، پك جبى ک ظكت ٿؿ ج شڏي ع ۾ وڌ كحط ڪئ اى هث ي هلڪ ش 1843اگكمى

! شؾ ۾ آ ۽ گبؾء ش ك ئكث ب اى ش بل‘ ڪب’بل وبل 120... وبل ٿ ب167شي ک . ع ج هب ثؼؿ ٿ1843

. اڳ ث ڪب ۽ ئكثع ۾ اگكمى هوجبوب کبى ڪوپبال جبئي شڏي قل ٿ 1899

شڪ اڄ ڪب ۽ گڊا ۾ )ٺب ج اي ٻ كى ش چ ۾ ڪ ڌ ؾقب ئكثء ٽ قل ڊپ ٺب، شڪ پء (آي

ڌ ڌ ڳٺ ۽ ڎ ك ٿ ۽ ئكث وڏشڻ لڳ، ۽ ڪب اڄ اق . ع جبئي ث شؾ ۾ آ 1920هلڪ ش بل ج

ڪب ۽ گڊا اق ػالئو شڪ اگكمى ش هج ٺ اى ثؼؿ ي . پكٽكڪٽقٽ وڏ ٿ“ ثكٽ اىٽ آككڪب”،

قک Kenyaظ ش بل ح ش هق شجل هبئٽ ڪب جبى .

ؿ ڏ ووڊ . ڪب هلڪ ش ثڪ ڏاڍ وٺ ڌ ج آشڏي اگكمى ي ػالئو ج هج . وبى لڳلڳ ؼ اوحا ٽ آ

ڪ ج ي پبو اڄ اقى هلڪي شى وكظؿى ى هلڪي هوجبوب، ؾاقاوالم ۽ لئمجبق شڙا ك ۽ ثؿقگب پكاڻب ۽ . شب بال

اڄ ش ي هلڪ . آڳبٽب صڻ ڪك وؿى پك پك جبئي بڪ ئڪب ش اجك ۾ اٿپب ۽ وهبلب آ، ڏکڻ ۾ جماب ۽ ال ۽ اجك

. ال ۾ گڊا، ؾب ش هق ڍڎ ڪٽقب ۽ وڊاى آپقچگبل پكبى قپي ئب، شڪ اڂك آككڪب ش ڪبق

۽ کش (Navigator)ع ۾ پقچگبل بکئ 1498. ج پحب

ممباسا شيدي باڇا همباشا 49

(Explorer) پص وڙي اق ٻڙ ک ڪپ آف گڊ پ اق ؼكبڪ ووڊ ٽپبئ آككڪب ش اڂك اق ڪبق ش هق

حبى پء اڊب آ ۽ اڳبى چي جبئي . ثؿقگب هوجبوب ۾ اچ پحح ا لکؿ الى . ووڊ قوح ڃڻ ش قپي ک هؼلهبت ٿ

. ج ائي آ ج ڪ قپي ک اڊب ب چي ؿك ش ؼجك ئهبقڪپل ج اى کبى ث اڳ چي پح ۽ ٻي ک ث ؼجك ئ ۽

ي ش اپبق ڙ ث ل پئ پك ا ووق ڪن ؼڪ قوح ٿ ي ش ولك . ٿ، ػكة ۽ اكاى هلڪي هبى ٿؿا، چي لب ب ٿ

ڪٿ ڪٿ اكا بق ووڊ ۽ ثعك اظوك . اٺي ش هبكلي ج ٿ ٿپك ي ک اب ؼجك ئ ج . شڙا ووڊ ي شبلى قوح ٽپب ٿ

هڊٽكي ووڊ هبى شجكالٽك ٽبى ٻبك ڪك شڪ ائٽالٽڪ ووڊ ۾ اچص ٿ، اجبى آككڪب ک ڦك ڪكڻ وبى آككڪب ش چ

۾ پچ (هوجبوب، ؾاقالىالم، لئمجب ؿك)اڂك اق ڪبق . شحبى اڊب ش ڪبق اڂك ڏ وڌ ئ وڌ آ. وگص ٿ

جكڪ ش ػروب ولطث شڏي قپي شب جكڪ، اكاى، ػكثىحبى ۽ هك ٽ ؼڪ شب قوحب قڪب ۽ ي ش اپبق ج ثؿي ئ، ج پء قپي هصجق ٿ پب ج ڪبقا ڳلص، حص ۾

پقچگبل ڪبهبة ٿ ۽ آككڪب کڊ ش ڦك ڪك شبلقاى پقچگبل ش لئ ٿ ئ ۽ ڪئي . اوڪڊاگبهب هوجبوب پچ

وبلي جبئي ي هوجبوب ب اڂك آككڪب ش ڪبق ش ٻ ڪي ائي آ شئي اڄ ڪل .ثؿقگب جبئي پچڻ ش و قال ۾ قک

هؽحلق کبڌى ٺبڻ شب كوب كو ڪحبثي ۽ اؼجبقى ۾ اؿا قي ٿب پك پك اڄ کبى . ٽ چئلي جبى چ ئ ڪالڪ ڏکبقؿا قي ٿب

پصب وٺ وبل اڳ ڳٺي شى پڙى ڪي ک آچبق وڌڻ ب . ٻبشكء ش هب پچبئڻ ش جكڪت ث ٻڌائؿى ى

اڄ ؾب ش وڃ ووڊى شب وب آي، ووڊ ش ڪ ڪ هل ڪي ڌ ڪ شبل ٻڏ ٿ ج اى ش ث و ۾ . هبپل ۽ هئل آ

بؿ ٿ ڃ ج ي ڌ ج ووڊ حك ا آ، شح شبل وڇ وبل شب چبقٽ . اى ڪك اى هٿبى لؿ ؼبل ڪص. ٻڏل آ

هلي ٿب، شي ک الوبڪ وڏش ٿ، اى ۾ اڳاٽ لکل آ ج كالڻ ڏي ج كالڻ هث ج ك چڙؿ ۽ كالڻ هث ج لؿ، شي

وب ث قڳ پ شب . ک ڌبى ۾ قک شبل ش قغ هڙ ڃ ٿپك الڪٽكاڪ ٿ پب آي، جبى ک ثؿقگب ۾ پچ ؾڪبى جبى ئي

ڪوپٽك ج آٽهٽڪ ى ڳبلى . و ٺڻ ش كقت بپك اوڪڊاگبهب اق ا لهب شڏي . ظبك ٿ ڃي ٿى

هبڻي ک ؼجك ئ ئ ج آككڪب کڊ ڪٿ ٿ ؾگ ٿئ ۽

ممباسا شيدي باڇا همباشا 50

اوڪڊاگبهب ش اڌ اق لٺ . ائٽالٽڪ ووڊ ڪڏاي ٿ ڃ لڻ ثؼؿ اوي جق ڪك وگى ٿب ج ي ش ڪڏ لئ ٺ ؿ ۽ ٻي قپ هلڪي شب بکئب وچ ۾ پئص ب ؿا ج

اوڪڊاگبهب ا قال پص هلڪ ش ثبؾب ! ڪئي ٿب اڊب پچيک ئ ٻڌا ؿ ج وبئي حبى پقچگبل کبى ڪ وبهى ڏکڻ

ڏ ه پء کبٻ پبو اڂك ڏ ٻ ٽ ڏي ل پء اجك ڏو ڌه ج هوجبوب اچ ۽ پء هوجبوب کبى اڂك ڏ ه ج ٻي ٽي

. اڊب ش ڪبق اچ (ب ڪبلڪٽ)لحي ش ووڊ ثؼؿ ڪچي ثكظبل اب ڳبل اڄ ش ؾق ۾ ث ڪب ڏ ڪب آ، پك اى هث شڏي ڪبٺ شب وڙ ج لؿڙ ٻڙا ئب، کبڌ پح شب هىئال ئب،

. ووڊى ش ؼجك ئ، و ٻي قپ ؾقي ش ج وب ٿ شڪ پصب ٻڙا آككڪب کڊ ش ڇڙ جبئي ٺ ث آب ج ا

. ڪپ آف گڊ پ ش ؼطكبڪ ووڊ ۾ ؿكم ٿ ب ٿح ا ث لکؿ الى ج هوجبوب ک ڪ پكچگبلي ڳل

. لڌ پك ي پقچگبل کبى هوجبوب جبئي پچڻ ش قوح ڳل لڌشىحبئي هوجبوب ثؿقگب ش وال آ اى ۾ ج اوڪڊاگبهب ش پچڻ کبى ٻ ؿى اڳ ػكة، اكا، ڪڇ، وڌ، هلجبق ۽

گصكاج ڻصبقا پئ آب ب، ش اج ئ ؿ ڏ ووڊ ش ثؿقگب ۾ ئب ۽ چؤهبو ش ائي ش اڏ ثحكي وىٽن آ ش

وبل شب هب هوكق ٿب پب ئب ج ڪڙى هي ۾ ا ش قغ ڪئي . ؿ ۽ ڪڏاي ڃڻ کپ

اوڪڊاگبهب ث هوجبوب جبئي پص هڙو وبى پچ ، پك پء ڪ ؿوحب . پء ث اڊب ش قوح ش ؼجك ڪب ٿ په

اى ثؼؿ . بکئ ش هؿؾ وبى اڊب ش ال اق ڪبق ج پحاڙ وبڻ ٿ ش پقچگبل پچ ڪ ٻئ پبى چڪك ڻؿ

ع ۾ پقچگبل شب شگ 1505احك هؿق ش وحي وبل اؿق، . قشبل ڊاى ككاىڪ ڊ الوڊا ش ڪوبڊ ۾ آككڪب ش اڂك اق ڪبق ٽ پچ ب ۽ ي هڪب هبڻي وبى شگ شٽ هلا

(Kilwa) هلا اڄ اق جماب ش ڏاکڻ ظ ۾ ڪ . كحط ڪ. ٻٽ آ

ثبثث (Vasco Da Gama)ح ڪص وٽى اوڪڊاگبهب لکڻ كق ووصبى ٿ، شڪ پص هلڪ پقچگبل ش ج

ك هڃ ڃ ٿ پك اوبى ش ڎ کڊ ۽ آككڪب ش اڂك اقى احك هؿق ش . ڪبقى ج ڪ ظبلن ۽ ثؿهؼبي پڻ وڏ ڃ ٿ

وبئٿ آككڪب ش ڪ هلي هبوڪال ش وبهكاشي ؼالف Anti Colonialist اوڪ ڊا ” قاڳ آ، شي ش ػاى آ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 51

: شي ش ڪ هكع آ“ ؾ ولك هئي–گبهب “Vasco Da Gama was no friend of mine”

Colonial”ثؼؿ ۾ ي ثٺڪ قاڄ ؼالف ڪ ٻ گب Man “پڻ ٺب .

اوڪڊاگبهب شح پص هلڪ الء شبل قاء شى قاى ڳلى ۽ اڊب ۽ آككڪب هبى ؼة قن، وى، ػبز ۽ هىبال ڦك

۾ ك ش (پقچگبلي)پقچگبل ک اهك ڪ ۽ پصي هبڻي اج ػكة، اڊي، هىلوبى، آككڪب شب ؿ که . ؾقش ظبل ڪ

گبقى ث ڏي ٿب، شي ش گكى ک ي ؽ ثبقؾ ـقؼ ثبى ڏى، شي شب ثؿقگبي ۾ ثٺل شبل وبڙب، احكوؿق ش ڪ ؾكؼ

ظبشي ش شبل ش اچڻ ش ٻڌ اوڪڊاگبهب گصكات ٽ ووڊ ۾ بل هىبكك شبل “ هك”هڪ کبى شئي . احظبق ڪكڻ لڳ

ؿوحبى ش ڪبق ش ص پح ج ي پقچگبلي ظبشي ک پصي ثؿهچي ـقؼ ڏڪبء پؿا ڪك، وځ هبل هحبع ڦك

۾ (گؿام)اى ثؼؿ وڃ ظبشي ک ڪ شبل ش ڪ كبلڪ . قج. ثؿ ڪك وڇ شبل ک جل ڏئ وبڙ ڇڏ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 52

پقچگبل کبى هوجبوب ۽ ڪبلڪٽ

ڪب ش ثؿقگب هوجبوب ۾ پچڻ اق پكي قپ ۾ پقچگبل 1469 . اوڪڊاگبهب ش اوط پقچگبل وبى

۾ وب وقا ڪلىب گك ش (Sines)ش ڏاکڻ ثؿقگب وبئه ث (statue)ڂك اق گك ۾ چبئ شح اڄ ڪل وؿن هؿ آؾم هقج

اي ڏي ۾ ثؿقگب ڪ ڎڙ كگ لس . ظك اچ ٿ (evora)پبڻ ثبؾ جؼلن ڂك اق ك اقا . (هبڻي ش ڳٺ)

هبى ظبل ڪبئي، شح لڳ ٿ ج ي هئٿه ۽ گي ث كق اى کبى ػال ڳٺ ش هبڻي ۽ بکئي کبى ي جبقى . پڙ ؿ

پڻ وک ؿ ش اي ڏي ۾ (Astronomy)ش هؼلهبت قوح ڳلڻ ب وڃبڻڻ ش ڏ ۾ ڏ الاق بن ش ؾٻلء ش وبئم ش هطت وب ، شي ۾ گل ڦكؿڙ وئ ك هث اجك كف ابق

گي ش ثبه وڇ ڪن جبقى ش ثڪ ۽ چكپك ک . ڪك ٿڪوبل ش ڳبل اب آ ج اڄ ث اوبصب . شبچڻ وبى ل ٿ

ڪحكائ هبڻب كو ۽ كو جبقى ک ظك ۾ قک ؾثئ، اكاى ۽ ڂڄ، ڪومق ٻڙي ۽ ووڊ ج لڳؿڙ كبي . کڃبٽ کبى ڃ ڪكى

ڪك جائ ٿ ڃي، وؿى ٻڙا ث ٻڏ ڃي پك قوح ۽ ڪكاچ ش ػالئو هبقپق، ه آثبؾ، . همل کبى ڂلصي ٿب

گكڪه ۽ وه پك ج ڪص اڙى بکئي وبى ث آئى هل آبى، ووڊ ج قوح ڳلڻ ش ) Navigation aidsشڪ ثب ڪي

کبى ( وهبلب)ش كو جبقى ش هؿؾ وبى شجج ۽ هىبا (الاقىپك ي ک پصي ڏى ب اوحبؾى کبى اب چبڻ هلل . ڃ ڪكى

اوڪڊا گبهب ش ڪه ۾ ي . آ ج ڪڙ ثؿقگب ڪٿ آک جبقى ـقؼ قوح ڳلڻ ب پص پلي هؼلم ڪكڻ ش ػلن كق پك ي ک پكي ؾكؼ ا هؼلم ج هوجبوب ب اڊب

ثلڪ ي ک اب ث پڪ ئ ج ائٽالٽڪ ووڊ ـقؼ . ڪٿ آي. اج پچ وگص ٿ

شي ڳٺ ۾ اوڪڊاگبهب پؿا ٿ اج ڎپڻ کبى ي ک ٻڙى الئڻى پى ۽ شئي اوبى شب هبڻب، اڊب ۽ اكاى ش وبهڊ

ػالئوي ۾ ث ڃ ڪكى جئي پقچگبل، اوپي ۽ ككاه شب هبڻب ث كو ڪ ٻئ ش هلڪي ۾ ڃ ڪحب ٿ پك ش هلڻ ج اجبى

قپ وځ بڻ وڌقب آي ۽ ڪ ٻئ . ڦكلٽ ث ڪك آب ٿاب ۽ . جي ڏي ۾ ؿكثث ث از ج ئ. وبى ڙڻ ثؿ ڪ اٿي

ممباسا شيدي باڇا همباشا 53

. آككڪب ش هلڪي هبى آؿل ڦكش هبل هبى قپ ؼعبل ٿبع م پقچگبل ش وحثل ثؿقگب ۾ شڪ لىجبى ش ڏکڻ 1492

اى هث . ۾ آ، ڪص ككچ شبل ؾاؾاگك ڪك اچ ث قب اوڪڊاگبهب ک ڪص (Jhon II)ش پقچگبل ثبؾب شبى ٻئ

كز ووث اى ثؿقگب ڏ هڪل ج ككاه شب شبل وگب ڪك اچ، شڪ ڪن ي ؼكؼثء وبى وكاصبم ڏ ۽ وؿن

. ا ا ٿ ئ ج ڊاگبهب كو وٺ شبلقاى آ پك ؾاؾاگك ث آقپ ش هبڻي ک اب چبڻ پئص چڪ ئ ج چي، اڊب،

هالب ۽ ڏق اڂك پبو كو هىبال پك قن، وى، ػبز، كا ٻ ڳبل ج هبل ج گڻ ئ آ پك . شاك ۽ ٻ هوح هبل آ

شڙا - ٽڪڪل بق آي اٿي ثن ثبقؾ هبڊقى شبلبڻ اى چڪك ۾ ئب ج اڊب ۽ ڏق اڂك ش . قپي ٺب قجب ئب

هلڪي ۾ پچڻ ش وبهڊ قوح ڳلص ج آب آ ث ب ۽ ش ظبك آ اي ڏي ۾ اڄ اقا . آ ج ڪٿبى ڪٿبى ڦك ڃص

وب ب ائٽله ڪٿ ئب، شي ک ڏو ٻبق ث ٻڌائ وگ ٿ ج كالڻ هلڪ ۾ پچڻ الء وبهڊ قوح آ ب ؟ ۽ ش آ ج ڪئي

ق جي ڏي ۾ ائ شبل ب وئٽالئٽ ئب . پچ وگص ٿشي ـقؼ ؼجك پئص وگ ج ؾب ش گل ج ووڊ ڪٿ ڪٿ

. آ ۽ ڌقج ڪٿ آاڊب اق ڪبهبة ولك کبى اڳ اق ولك ۾ اوڪڊاگبهب

کي 50 هبڻي هبى 120ووڊ ج ه کي قڻ ثؼؿ هٽ وؿن . ث ڪ هه ثچب

ع ج اوڪڊاگبهب چئي شبلى ش ٻڙ 1497 شالء 8اى ثؼؿ ڏٺ ڃ ج اي ڏي ش . کبى قا ٿ (پقچگبل)ٺ لىجي

شبلى ۾ ولك ڪكڻ شي ۾ کبڌ ش وبهبى پبڻ ش ثؿثىث اوڪڊاگبهب شڪ چبق . ق ٿ ؼؾڪ ڪكڻ ثكاثك

شبل پبڻ وبى کڻ ڏ ڏ ولك ج ل ، اى شى هبپى ۽ اڄ شب ڪل ج لؿڙ ل شبل شي ک اوبى ڎ . لى هشؾ آي

كٽ کي ڊگب ٿي ٿب ۽ گٽ ۾ گٽ 600ووصى ٿب ا ث پص ماق ٽي لى کڻي ٿب ۽ ڏا شبل ج ڪ لک ۽ اى کبى ث

اى ش هوبثل ۾ اوڪڊاگبهب ش چئي شبلى . هٿ ٽي شب شبل آي شڪ ‟Sao Gabrial„ک ڏٺ ڃ ج اى ۾ وځ ۾ ڏ شبل

ٽي ش ، شي ش ڊگ 178اوڪڊاگبهب پبڻ ٿ ال، كو ائٽالٽڪ ب ؿ ڏ ووڊ ۾ شڏي هون ؼكاة ! كٽ هه ئ90

ق ٿ ب ڪپ آف گڊ پ ٽ اوبى ش اڄ ش ل شبلى ش ث ظبلث اب ؿ آ ش چچبٽ پب ڪؿا آي، چڻ ج اش ٿب چ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 54

جبى اڌ ٿي ۽ قک قک ڏ ڇل ج ائي هٿ کڇ ڃڻ ثؼؿ ٺ ك ڪ . اچ ڦڪ ڪؿا آي، ش چڻ آڊا ٿب ٻبك ڪكى

Seasickness ش اذك ٺ ؿ آ، شىي اى ػالئو هبى ڏي اڄ شب شبل اصڻ ش ڪك لي ث جک ٿب، . اڌ ثؼؿ شبل گفق ڃ

پك اي ڏي ش وڙي اقى شبلى ش وچص ج ڇب ظبل شح شبل الئؿڙى ک وڇ ڏي ۾ هبء ش ڪ ل ! ؿ

. ث هه ٿ ت ٿ ۽ پئڻ ش پبڻء ش كهث اڻبٺ ق ٿوؿى شبل اصڻ ثؿقاى وڙي ش لق ج لب ٿ شڪ ا شب

اى ش اؿال اى هبى لڳبئ وگص ٿ ج؛ اوڪڊاگبهب . پبثؿ ئبشڏي هوجبوب کبى اڊب الء ڪح ج که ؿوحبى ش ڪ

گصكاجء عط هث ج هوجبوب ش ڂكاق ثؿقگب هبلؿء هبى ڏي ثؼؿ اڊب ش ثؿقگب ڪبلڪٽ ۾ اچ 23ٻبك ڪڎ ۽

ش ائي ک ڌبى ۾ ‟Monsoon„اپى ج چؤهبو . پحقکڻ ثب جڙ جڪڙ ۾ ڪبلڪٽ کبى قا ٿ حص ا ٿ ش هبلؿ

ڏي ش ولك ڪبلڪٽ کبى اپه هبلؿ 23کبى ڪبلڪٽ ش ؼ ي ک وبڍا چبق هب ووڊ . ڏي ۾ پق ٿ132پچڻ الء

کي 90 هبڻي هبى 170ي ولك ۾ اوڪڊاگبهب ش . ج گفاقڻب پباي هبى ث ڪحكا . هبڻ قوح ج هك ب ئب ۽ ثبه شڪ ثچب

ڏى ۽ چوڙ ش ثوبق ۾ هجحال ٿ پب شڪب ثوبق ووڊ ج . عط ؿفا هلڻ ڪك اڄ ث ػبم آ

شبل ئب اي 3اوڪڊاگبهب ش شبل کبى ػال ثبه شڪ اي ٻي ڎى شبلى هبى ڪ ک وڌ . هبى ٻ ج اڃبى ث ڎا ئب

وبهبى وبى ڂك ئبئى شڪ شبل ڪپ آف گڊ پ ج ٽپ (Sao Bras)پك اى ثؼؿ اڂك آككڪب ڪبق ٽ ؼلس وبئ ثكان

. پچ بکئي ووث ٻڏ . قپ ڇڏڻ هث ائٽالٽڪ ووڊ ۾ ڪپ قؾ بل ٻٽ آي

قپ کبى آهكڪب . شي ج اڄ جبئي پقچگبلي ش هج آؿ اوبى ث ڪ ٻ ؾكؼ ڪپ قؾ ٻٽ ج شبل لگك اؿال

. ڪك شبل ۽ ؼالي الء جل ۽ وڌ وبهبى قج اوڪڊاگبهب ش ڏي ۾ ث اب قٽ ػبم ئ، ؼ قپ ڇڏڻ ثؼؿ ڪپ قؾ ٻٽ ج وب پٽ پء آككڪب ش ال اق ڪبق

اوڪ ڊاگبهب ي ٻٽ کبى پء آككڪب ش اڄ . ج شبل آب ٿاق هلڪ وكالى جبئي ڪبق ڏئ آ، پء ي ڏکڻ ڏ وڌ

هلي 6000قغ ڪ ۽ وڇب وبقا ٽ هب، کلئ ووڊ ۾ اٽڪل کبى هٿ ش ولك ڪك پء ڪپ آف گڊ پ ج هڙ ۽ ڪبق

ڊووجك اق ڪكووه ڊ هلب، اى ڌ 25ش ڂكوبى شح ي

ممباسا شيدي باڇا همباشا 55

وبئٿ آككڪب ش اڄ اق بجبل ك ا ئ . ش بل بجبل قکبئى. آ

ڪپ آف گڊ پ لحبڙڻ ثؼؿ، آككڪب ش اڂك اق ڪبق هلهجن هلڪ شڪ پء پقچگبل ش . ٺ اجك ڏ ڌڻ لڳب

. ڪبل ٿ ق اى هث اى ش ظبڪن هىلوبى ولطبى اوڪڊاگبهب ک اب چبڻ ئ ج آككڪب ش ي ڪبق اقى

ي ک ا ڊپ ج هحبى ح . ثؿقگبي ۾ ػكثي ش ڏ اذك آشب هڪب هبڻ ػىبئي ش ؼالف صي، و اوڪ ڊاگبهب پبڻ

ک هىلوبى ظبك ڪ ۽ هلهجن ش ولطبى وبى هالهبجى ظبل پك وگ ئ هڪب هبڻ ي ش هؽحلق . ڪكڻ ۾ ڪبهبة ٿ

(قچكڊ ثكٽي)شئي القه آف ػكثب . ظكڪحي ڪك ڪ ٿ پبڪي ک ث ي ج ڪ . ڪ هىلوبى ٿ ظبشي وبى گڏ پئ ل

ج ڪ ػىبئ آ، پء ڪ ڏي هڪ ك ۾ شج ۾ ث پبة ڪك ق ج پك کبى ڪ ٻبق ڏو ؾاى

اڙ كض اوڪ . ڪى ۽ ٻي ش ث ي ج ظك پئص ئڊاگبهب ث ڪي ڳبلي ۾ ظبك ٿ پ، شڪ اوالم ب ػكة ڪلچك

پء ج هڇكل هبڻي ي ک هلهجن هبى ڂڇبئ . کبى هؽحلق ىثؿقگب ڇڏڻ هث هبڻي ک ڊڇبقڻ ؼبك ي ك ڏ جثي . ڪڎ

. ـقؼ ڪحكائ گال وببهلهجن هبى ڪكڻ کبى پء اوڪڊاگبهب پصي ٽي شبلى

(چٿى شبل شي ۾ وڌ وبهبى ، ا ج ٻڏ چڪ )وبى گڏ اڄ اق ڪب هلڪ ش ڪبق ش ص اچ لگك اؿال ٿ ۽

ؼ ػكة وؾاگكى شب ٻڙا شڪ . هفاهي اقا ڪن ڪكڻ لڳهوجبوب ۽ لئمجبق ڏ آب ٿ ۽ شڪ ثب ٿبقى ش ئب اي ک

ـقؼ ڊڇبق، ڌهڪبئ لٽ هبق (جثي) Cannonsي پص اى ثؼؿ چڱب هڙن ٿ هوجبوب ثؿقگب ۾ . ڪئ ۽ پصبل شبل ڂكب

ؾاؼل ٿب پك هبڻي ش پبڻ الء لكت هعىن ڪك اجبى ڂڇ ڪحب ۽ پء ڪص هٿ اجك ۾ هبلؿ ثؿقگب ۾ اچ لگك ڪكا شح ي

ش ؾوحبڻ آڌقڂبء ڪ ش ي ثؿقگب هبلؿ شب ڏكا ۽ وكؾاق هوجبوب ش چڱي هڙوي وبى ڙل ئب ۽ اى هىن شى ظبلحى

قپ ڦقى ک ڻى ٿ ش ي گك ش شڙ ۾ ٽپ ڪ ڌق ( Malindi)ثكظبل هبلؿ . ش پبو کڻ كبئؿ ظبل ڪ ٿ

ثؿقگب ۾ ق اوڪڊاگبهب ڪ وى بکئ ٿ ڪ شي ڪ ٿب چى ج . ک ؿ ووڊ ۽ اى ج لڳؿڙ ائي ش چبڻ ئ

ػكة گٽك اثي هصؿ ج ڪي ش چڻ آ ج ا گصكاج هىلوبى ، شي اوڪڊاگبهب ش قوبئ ڪئ ۽ اڊب ش

ممباسا شيدي باڇا همباشا 56

ڪبلڪٽ ش اي ڏي ۾ لهقي . ثؿقگب ڪبلڪٽ ٺ آه پقچگبلي چب ٿ ج ي ک گصكات ۾ اپبق ش . بل ظبڪن

. اشبلت هل پك هڪب هبڻي ۽ ػكة وؾاگكى وؽث هؽبللث ڪئ شالء 8. اوڪڊاگبهب پصب ڪص هبڻ ڇڏ ي ق

ع ج پص هلڪ ش لىجي ثؿقگب کبى ڪح ۽ 1497 كجكق 12اى ثؼؿ . ع ۾ پقى ٻي وبلي ثؼؿ ي پح1499آگىٽ ع ج ق ٻ ولك ج ڪح پك اى کبى اڳ پقچگبل ش 1502

. ڪ ٻئ بکئ پڊق ڪبثكال ک اى قٽ ج اڊب هڪل ڪبثكال اڊب . ا گٽك آ شي اڳح ل ثكالل ڳل

پح ج ؼجك په ج وؿن ن شي ک اوڪڊاگبهب ڪبلڪٽ هڪب . ڇڏ ، اي ک هڪب هبڻي هحل ڪك ڇڏ آ

هبڻي ش پبڻ الء هؽبللث ڏو ي ڪبلڪٽ ك ج وؽث ثوجبق اى ثؼؿ ڪچي آ شح ي ش ڏ هبى بى وبى آڌق ڂبء . ڪئ

ڪ ۽ اڊب ڇڏڻ هث وؿن شبل ک ولڪ، قن ۽ وى وبى اى ثؼؿ شڏي اوڪڊاگبهب ٻئ ولك ج آ ج پبڻ وبى . ڂك

شگ شبل ٺ آ ۽ اڂك آككڪب اق ثؿقگب هلا شڪ ػكثي اى ثؼؿ اڊب . ش ٿ ۾ اى ج ظول ڪك پص هج ۾ ڪ

شبل ججب ڪب ۽ ڪبلڪٽ ش 29ش ثؿقگب ڪبلڪٽ ۾ ثٺل ظبڪن لهقي اوڪڊاگبهب ک اپبق ولحي ش بل ۾ ك ء

اى ثؼؿ شڏي . لکث ۾ ڏئ ڇڏ ۽ ؼي ٿ پقچگبل هٽع ۾ هلكب گ هك ۽ که 1524ٽ ولك ۾ ڪبلڪٽ آ ج

ثؼؿ ۾ . اڊب ش ك ڪچ ۾ وٽ ككاىم چكچ ۾ ؾكي ڪ ع ۾ ي شب ڏا ڪڎ وى ۽ كى وبى شڙل پحء ۾ قک 1539

پقچگبل هڪلب ب شح لىجي ۾ ؾكي ڪب ب اى هٿبى وؿن ڏ . هوجك ٺل آ

اوڪڊاگبهب ۽ وؿن لال ڪبٽكب ک ڇ پٽ ۽ ڪ ڌء ع 1540 اڊب ش بقى گقك Estevaoئ شي هبى ڪ پٽ

ش (هالب)هالڪب “ ال اق”ڪ پٽ . ع جبئي ٿ1542کبى ج پكي پقچگبلي (هالب)بؾ ق ج هالڪب . ڪئپٽي ث ٿ

ثكظبل . هج ڪ، اى ثؼؿ ڊچ آب ۽ پء ا پٽ اگكمى ظال ٿبڏٺ ڃ ج پقچگبل ک بهحق ۽ اهك ثبئڻ ۾ اوڪڊاگبهب ش

ا ئ وجت آ ش پقچگبل ي ک ڏ پك ٿب . ڏ ٿ قاڊب ش قبوث گا شڪب اڊب ش آلاؾء جبئي ث . ووصي

پقچگبل ش ظ ووص ئ ٿ اى ش ڪ ثؿقگب ش بل اڄ ٻ . آ“ اوڪڊاگبهب”ث ش بل ث Craterچڊ ج ڪ گ

ثكالل ۾ ٽ كٽ ثبل ڪلت اڙا آي شي ش بل . اوڪڊاگبهب آ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 57

ڏکڻ ؿوحبى ش ڪكاال ث ش ڪ ك . اوڪڊاگبهب آڪپ . ڪچء ۾ ڪ ڪلىب گك ش بل پڻ اوڪڊاگبهب آ

ٽبئى ك ش ڪ ٻكاڙء اق ػالئو ش بل پڻ پقچگبل ش گبؾء اق ك لىجي ۾ ج . اوڪڊاگبهب آ

ڪحكى قوحي ۽ چاٽي ش بلي کبى ػال ڪ پل ۽ ڪ ٽبق . وب ثلڊگ ش بل ي گٽك هٿبى قکل آ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 58

ڪب ش هؽحك جبقػ

آككڪب ش ي ؼثقت، هبڊقى، قوٽي اق ۽ هوجبوب شڙ جبقؽ ۽ ش ثؿقگب اق هلڪ ڪب

(Kenya) ش جبقغ ڏ ظك شج ج ڪب ؼب پكاڻ ظك، اكاي ۽ ڎ کڊ ش (ؼب ڪك ػوبى اقى)ػكثي . اؿ

ي گصكاج، وڌ، آؿب ؼب، ڪڇ هوڻ ۽ ثك وؾاگكى ش، ۽ ڏاي (ؼ آككڪب ش اڂك اق ڪبق ڏ)كف

ػكثىحبى ڏ ڪ ٻي ؿي کبى اچ ڃ لڳل ئ، ش ا وځ ي ػالئوي شب هبڻ چؤهبو . ؿ ووڊ ش ڪبق ج قب ٿ

ش ائي کبى ث اهق ئب، و اي ش كبئؿ ٺ وبل ش هوكق اصڻى ج گڻ گڻ پء، . هحي ۾ ڪ کبى ٻئ ڌ آب ب پب

ووص ج بڻ ڏڎ ؿ کي اڳ ۾ اصبؾ ٿى، ج ؾب شب شبل وڙ ڪپڙ شى . ؿي کبى وڙي ـقؼ ووڊى ج لب ٿ

. ڏى ثئكکى ٿي شي ک ا لڳڻ ج شبل ک اڳبى ڌڪي ٿىي ش ڻس اپبق وبى اوط ۽ . ثكظبل وځ ڻصبقا ئب

. ي ش هشؾگ كو ڪبق اقى كى جبئي هعؿؾ ئکبى وبهبى کڻ هوجبوب، (ٺٽ)ڪچي، کوڃبٽ، ؾاقڪب، ؾجل

هلڊ، لئمجبق ؾاقالىالم ؿك آب ٿ ۽ پء اجبى ئ ٻ هبل ٺ ٻ ڳبل ج . اؿق اڊب ب اؿق آككڪب ۾ ٿ ب. هٽب ٿ

آككڪب (ؿ ۽ هىلوبى)اى ؾق جبئي اڊب شب پٺبڻ، وک ب پصبث ڌاق، شڏي 1899ا، گڻ گڻ پء . ش ي پٽي ۾ پحب ئب

اگكمى هوجبوب کبى ڪوپبال جبئي قل پٽڙ ڇبئڻ ش ڪن كع ڪ، ج ي اڊب کبى ا هبڻ گكاب شڪ اؿق آككڪب ۾

ٿ ب ج كع Settleڪن ڪكڻ لڳب ۽ اي هبى ڪص اج ئ ش ؾق اقا گصكاج، ػكة، آؿبؼب ۽ وڌ ؿك آككڪب ۾ قب

. ٿ ج ث ڪبق اقى كى ۾آككڪب ش ال اق ڪبق ج شح هقاڪ، وگبل ۽ هقطبب شڙا هلڪ آي اج قپ هبڻ گڻ اڳ پچ ب ئب

ش ا هلڪ ككاه، اوپي ۽ پقچگبل کبى صب ئب پك آككڪب ش اوبى اق پبو ؼ اڂك اق ڪبق ج پكبى قپ

ع ۾ پحب ۽ کي ا قوح ڏکبقڻ اق 1498شڪ پقچگبل ئب، پقچگبلي ٺ پڪڙ ڪك آككڪب ش اڂك . اوڪ ڊاگبهب

پء ج چڻ . اق ڪبق ج ٻي ٽي ڌى ج پص هج چوب

ممباسا شيدي باڇا همباشا 59

شڪ شبل ڏاي ڏاي ؿ ڏوي . ػالئو شب ؾاؾاگك ٿ پبج ي کبى لثكؾوح ڂح ٺي، اڪبق ڪكڻ ج وؿى شگ شبلى

. ي جصبقج شبل ج ثبقؾ ش وڪبق ڪك ٻڙ ڇڏ ٿع ۾ ي پقچگبلي هوجبوب ۾ كقٽ شىم بل ڪ هلؼ 1593

وبڳ هث قپ شى ٻى . ٺب پص پلي هج ڪئههى ث ڻ ڌڻ ڪپ آف گڊ پ اڪك ؿ ڏ ووڊ ۾ اچ

اى . پحى ۽ ي ٿ چب ج پقچگبل اڪل وك هز هما ڪيوبڳ هث ػوبى شب ػكة . ڪك ڊچ ۽ اگكم، ي شب پك ڪٽڻ لڳب

۽ ثلچ، شڪ ي قپي کبى گڻ اڳ کبى آككڪب ۾ هشؾ ئب، پقچگبلي ش ٺل هلؼي ج . پقچگبلي ش هؽبللث ڪكڻ لڳب

هج ڪكڻ ۽ وؿى شگ شبل ججب ڪكڻ ۾ چڱ ڪبهبة ذبثث پقچگبلي ش جبقػ ق آ ج شح ث قب آي، ج اج . ٿب

ي هڪب هبڻي ک ػىبئ ثبئڻ ش ڪ ڪئ پء ا چب گا ص ب هالڪب، هلهجن ص ب لئبڊا، هڪبئ ص ب

ح آككڪب ش اڂك ڪبق ج ث ؾك چوبئڻ ثؼؿ . ثكالل. هڪب آككڪ ڪبقى ۽ اب ش هبڻي ک ػىبئ ثبئڻ لڳب

شڏي ظلن ڌ ب ج . وؿى چ هڃڻ اقى ج ظلن ڪب بش اى هث ش ولطبى اهبم وق ثي (ػوبى)هڪب هبڻي هىو

. ولطبى الكث کبى هؿؾ ظبل ڪكڻ الء ڪ كؿ هڪلولطبى وڇ اظال ٻڌ هوجبوب ۽ اى ش ان پبن ش كى ش

اى ؽ ش بل . شبئم ٺڻ الء پص ڪ ؼب هبڻ هڪلهك ؿاؾ پكي هلڊ آ ۽ پء . هك ؿاؾ ۽ ثلچ

هوجبوب پح ۽ پقچگبلي ثبثث لڪ ڇپ ۾ هؼلهبت ظبل ڪكڻ کي هلي ش كبل ج اجك ۾ 70هوجبوب کبى (Malindi)هلڊ . لڳ

اى هث ثؿقگب . ڪ ثؿقگب آ ۽ اڄ ڪل ڪب ۾ اچ ٿهلڊ اچڪل ٽئكلم ش ڪك ث . ث هوجبوب ش ٽڪك ش

۽ (Church)هق آ، شح اى هث ش شبهغ هىصؿ، گكشب گك اڄ ث Coral Pillarع ۾ اوڪ ڊاگبهب ش اڂ ثبقل ٿڃ 1498

ثكظبل هك ؿاؾ ي كى ۾ پقچگبلي ش . هشؾ آپقچگبلي ک ي ۾ ڪ پئص ۽ که . شبوو هبئن قک

اى ثؼؿ اجبى ڂڇ . ڪص ػك هؿ ۾ ق. گككحبق ڪك قجڪكڻ ۾ ڪبهبة ٿ ۽ ػوبى پچ ولطبى ک وڇ اظال ٻڌا

۽ پقچگبلي ش كش هت ۽ اي ش ڪومقي کبى آگب حص ۾ ولطبى ش كشي هك ؿاؾ ش وكثكاء ۾ هوجبوب . ڪ

ش گكاء ڪ ۽ اڍائ وبلي ش (كقٽ شىه)ش هلؼ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 60

ولطبى . ع ۾ اى هلؼ ج هج ڪك قج1689هعبك ثؼؿ وي آف ػوبى هك ؿاؾ ش ثبؾقء ۽ كبؾاقء هبى هحبذك ٿ پص

اى کبى پء هؽحلق شگ هوي ۾ . ڂڻ ش بؾ ي وبى ڪكائثلچ وپب ولطبى ش كز وبى گڏ اىٽ آككڪب ش ڪبق ج

اڄ شڪ ثلچي شب پبڙا، ئكث ۽ هوجبوب كى ۾ ظك . اؿا قب. ثلچي ش االؾ آي (Settled)اچي ٿب، ا اى هث ش ٽڪل

ثكظبل گڻ ڂبڱ ۾ ثلچ هىحول ق آككڪب ۾ اى هث آثبؾ ٿب، شڏي اڻي ؿء ش آؼك اڌ ۾ ػوبى ش ثوؼؿ ظبڪوي

اى هث هوجبوب ش . پص گبؾ هىو کبى لئمجبق هحول ڪئثؿقگب ۾ شي ڌ ج ثلچ اچ قب، ا ػالئو آ شح اڄ

هوجبوب ۾ ج اڄ ث احكا ج . ڪل آؿب ؼبى اوپحبل ۽ گكلم اوڪل آهوجبوب ۾ . ثلچ آي ش ڪ گٽء ش بل ثلچ اوٽكٽ آ

ثلچي شى ٻ هىصؿى ث آي شي شب بال هجبقڪ هىصؿ ۽ ثلچ . هىصؿ آي

ثكظبل ثلچي ۽ هڪب هبڻي پقچگبلي ش اڏ ج هؽبللث . ع جبئي ڇڏڻب پب1730ڪئ ش ي ک ڪب ۽ جماب اقا ڪبقا

( Spice Trade)ىء ث پقچگم ولطث ش هىبلي ش جصبقت ي . ۾ ؾلچىپ ق ش اى ۾ بڻ ڪ ؼب كبئؿ ق

ع 1975ش ظڪهث كو هلهجن جبئي هعؿؾ ڃ ق شڪ . جبئي ي ش ٿ ۾ ق

وبهڊ لؿگء ۾ اوبى ش هلهجن ش ٻي ثؿقگبي، القم هبقڪه ۽ ثكا ۾ پقچگبلي ش ظڪهث ؾقاى ڪ ٻ ؾكؼ ۽ ڪ ٻ ؾكؼ پء ڃڻ ٿ، شي ش جلل اظال اي ڏي ش

القم هبقڪه پقچگبل بل آ، . ولكبهي ۾ لکؿ قهشڪ ك اچڪل هپج ش بل وبى وڏش ٿ، شئي اوبى ٽ الئل پق، هٽگوك، شوه آثبؾ شڙى كى شب اگكمى شب قکل

. بال ثؿلص چڪب آيپقچگبلي ش ٿڌ ٿڻ ج هوجبوب، لئمجبق، هلڊ، ؾاقالىالم

. اقى كى ۽ ان پبو ج، ػوب ولطبي ش قاڄ لڻ لڳپكي ي ش ؾلچىپ كو ڪبق اقى كى ؼ ثؿقگبي وبى

پك پء لگي ش پک ۽ ؿ ؿالهي ش ڪك هبى . ڳڎل ئع ۾ ػوبى ش گبؾ هىو هبى لئمجبق 1839هلؿڙ ڏ بڻ ۽

لٽ ڪكڻ ثؼؿ ي پص بهث ک اؿق آككڪب ۾ پڻ ڌائڻ ۽ اڻي ؿ ش اڌ ثؼؿ آىح آىح اگكم، . هبئن قکڻ كع ڪ

شي ش قاڄ اڊب هٿبى ج هبئن ٿ چڪ ، آككڪب ش ي ڪبق

ممباسا شيدي باڇا همباشا 61

اقى ثؿقگبي ۾ ث ؾلچىپ ٺڻ لڳب ۽ ػوب ػكثي ش ك هؼبهل ۾ اڻي ؿء ش آؼك وبلي ۾ اگكمى، . ٽگ اٽڪبئڻ لڳب

ػوب ػكة . آككڪ ؿالهي ش چكپك ۽ ڪك ج ثؿي ئووڊ ج . ڪڇ وگب ش اگكمى ٽ بهحق شگ شبل ئب

. لؿڙ ك هلڪ ش شبل ک اگكمى ش ظڪن هڃڻ پ ٿآؼكڪبق آككڪب ش اڂك اق ڪبق ج ڪب ۽ گڊا اق

ػوب ػكثي ش ؾاٻ كو . ػالئو ج اگكمى ش ئ قاڄ لڻ لڳع اق اوالة ثؼؿ 1964لئمجبق ۽ پوجب ٻٽ ج ڃ ق، شڪ

ثكظبل ػوب ػكثي ش االؾ ش اڄ ث ڪب . ا پڻ ؼحن ٿ ش ڪبق اقى كى ۾ ڏ وبو اذك آ ۽ ا اهك جكي

ع ۾ لئمجبق ج پكي شكهي ش 1885. هبڻ ووصب ڃي ٿباگكمى . هج ٿ، پك پء وگ ئ اگكمى ش اذك ٺ ق

اڊب ۽ هالب اگك آككڪب ۾ ث قل گبڏ الئڻ چب ٿ شي ش . ع ۾ هوجبوب کبى ڪوپبال جبئي كع ڪ 1899ڪن

ممباسا شيدي باڇا همباشا 62

. . . آؾهؽقى ش ك ۾

اگكمى ش قل گبڏ الئڻ ج ڪب ۽ گڊا ش ڪحكى ئ ڪ ج قل شب پٽب . هجلي ؼب ڪك بؿ هجل اظحصبز ڪ

شگ ۽ ي ش وحي هبى گفقب ٿ ۽ اي پٽي ۽ قل گبڏي الء هڪب هبڻي ک ػصت ؼف، ووب ۽ ڪ جب ئب ج قل

ي هجلي لڳبجبق ڏ . گبڏ ش شؾ وبى وؿى ججب اچ ؿع جبئي وؽث هظبكا ۽ ڂڃ ڊا ڪئ، 1905ع کبى 1895وبل کي

پك اگكمى ك قت ۾ قل الئي ڇبئ قل گبڏ الئ پء قل ش ڪن الء اگكم ظبڪن ڎ کڊ هبى هىحك ۽ . وب پٽ

پقث گكائؿ ق ۽ شح ي ک وٺ پگبق ش آكك ڏ ئ ي قل . ٿ، اج ي الء آككڪب ۾ ڪحكائ ؼطكا ث الظن ئب

الئي ش جبقء ۾ اڌ کي ڎ کڊ شب وک، پصبث، پٺبڻ ۽ هڪب قڪك هت ش ڪبق ٿب، شي هبى گڻب هلكب، وؤ پكي بگ

ڪص ج شگل شبقى ش . ثالئي، ڇي ش ڏگي گ هك بء اى ؾق ش ڳبل آ شڏي قل الئي ش ڪن . ث کبڄ ٿب

ٽ ل ق ج ڪحكا وک جڙ هڪب (Tsavo)وب . ؿ قڪك اج ش ٻي آؾهؽق ي ش ظولي ش ڪبق قب

. ش بل وبى هق آيTsavo Maneaters ٻ ي ؾب ۾ ي ش هكڻ ثؼؿ ي ش کلي ۾ ث ڂك ال اگك ٺبب ب،

ئكثء کبى هوجبوب، . شڪ بڻ ڪبگ كلڊ هلن ۾ قکل آي۽ اؿئ (Kibwezi)ثبء قڊ ؿ ولطبى وؾ، ڪت م

ك اچ ٿ، شي ش بل ا آؾهؽق Tsavoكى ثؼؿ اڄ ش ي هبڊقى ۽ وڻ ك ۾ قل . ي ؾب ۾ هق آي

اوٽي ش ڪ ائك ڪڊڊ قىٽقٽ ۾ چب پئؿ آئى ڪ ؿ اڳ ش لهب وچؿ قه، شڏي اوبى ش کڊ شب ؿكت

وک، پصبث ۽ پٺبڻ پصى لالى ۽ هؼم ٻچب پٺبى ڇڏ قلگبق الء ح ش وؽث گكه ۽ شحي ۽ بگ ثالئي وبى ڂكل شگ ۾ اچ ڪن ڪ ٿ ۽ وؿى گك ڂبجي ک وؿى ۽ وؿى ڪوبل بڻ

اهكجىك ۽ پبق ۾ . ش پچ ثؿقاى وؿى هت ش ؼجك هل ٿقؿڙ هبڻي، هڇكى ۽ هلكب ش ج وچ وگ ٿ پك ي ک

ڪڙ ؼجك ج ي شب پبقا شي ڌقجء ج ڪن ڪي ٿب اج اڙا ث ي آي، شڪ كڻ، ٻڪك ب ٻئ ڪي شبق ک هبقڻ

. ثؿقاى وحل اىبي ک گل ڃي ٿب

ممباسا شيدي باڇا همباشا 63

Tsavoڪب ش ي قڙ ۽ ڪٽڙ شڙ ك ش بل ؾقب اڪكڻ الء . ؿء جبى پ آ، شڪب ي ك هبى لگ ٿ

ع ۾ قل ش لؿڙ ڪن ؾقاى 1898ي هٿبى پل ٺل آ، شڪب ي پل ٺكائڻ ش پكشڪٽ ثكبب ش آقه . ٺكائ ئ ئ

Tsavoي ك . ش ڪ ڪكل شبى ك پئٽكوي ظال وبى اثىح اي آؾم ؼق ي ش هى ک ث ؼجك پ ب ج

ا ڪ اڙا هق آي، پك ڪب اچڻ کبى كو ه ٻ اڳ هى The Man-Eaters of“ک هٿي ڪكل پئٽكوي ش ڪحبة

Tsavo” ؾ ” شب ڪص چئپٽك پڙڻ ش ههؼ هل ۽ ڪ كلنڏٺن شڪب وب ش آؾهؽق ي “ گوٽ ائڊ ؾ ڊاقڪ ه

ش ي ٻي (Tsavo)ع ش آ، وب 1996ثبثث آ، ء كلن ش Bawana Devilآؾهؽق ي ثبثث ڪ ٻ ثعؿ پكاڻ كلن،

وب ش ثه اوٽبپ . ع ۾ ٺ ئ1952شڪب . بل وبى پڻ آج ڪ ثڪ اوٽبل اق ٻڌا ج اى كلن ش و ڊ ئكث ۽

. هوجبوب ش ڊ ؾڪبي جبى هل ڃ ٿ وبل کي اڳ هوجبوب ثؿقگب کبى 110اگكم آككڪب ۾ اڄ کبى

جبئي شڪب قل ش (اڄ ش گڊا ش گبؾء ش ك)ڪوپبال بل ڳٺ ٽبى (Tsavo)الئي ڇكائ قب ئب اى الئي ک وب

شح اب الئي ك هبى لگؿڙ ؾقب ج پل ٺب، اى . ث لگڻ اڄ ڙا هبڊقى ٿب لڳي (ؿ ئكث) ك . هٿبى ٽپبئڻ ئ

ج اى هث واء هوجبوب ۽ هلڊ ش ٻب وځ ڳٺڙا ئب ۽ چڌاق قات ش هث ڪ ث اڪل . وؽث گبٽ شگ ۽ شبق ئب

شگ شب شبق شڏي . پص ڪئوپ کبى پك ڃ ٿ وگڪي ک اڪل ڏوي ٿب ج اى ج ج ظول ڪي ٿب پك ٽلي ۾ ٺلي

ٻ ڳبل ج ڪ ث شبق پبڻ ج ظول . ش ص ؿ ڊچي ٿب . ٿؿ ڏو، ب ؼف ش قت ۾ اىبى ـات ج ظول ڪك ٿ

ڪڏي . ج ػبم ظبلحي ۾ ڎى شبقى ک کبئ پٽ گفق ڪي ٿبڪڏي اڙا شبق ث پؿا ٿي ٿب، ؼب ڪك ي ۽ چحب ؿك،

شي ش لثبى اىب قت ج ك ڃ ۽ ا ٻ ڪبق ش ؿ . ث ك هث اىبى ش ڳال ۾ قي ٿب

ش ي ٻي ك آؾهؽق ي ڏ ػك کبى (Tsavo)وب هڪب ؿي ک پئ کبڌ ۽ ي هڪب هبڻي ش ٺ پڪڙ

هوجبوب ڪوپبال قل ”ع ۾ شڏي اگكمى 1898. کبى لق ئب 9ش ولىل ۾ وب ؿء ج ڪن كع ڪ ج وڇب وبقا “ الئي

هب ي اڊب ش وک، پصبث ۽ پٺبڻ قڪكى ک قات ش ي همقى ي کبى پبڻ . وؿى ججي هبى ڇڪ ٻبك ڪڎ ٿ ب

ممباسا شيدي باڇا همباشا 64

ڊڇبقڻ الء وڇ وڇ قات . ثچبئڻ الء گڻ ئ ڪ ڪص ڪ ثبى ٻبقى، ـبقا چبب، پك ي اڙا ؾ ۽ ث ڊپب ئب ش

اى ثؼؿ همؾقى ش ڪئوپي ش چڌاق ح ش وؽث . ثبل ٿ آب شب لڙب ٺبب ب، پك ي اي ک Bomasڪڊى اقى ڻي

ث ٽبئ ب اي ش ٺبى قڙى پبئ اؿقاى هبڻ کڻڻ ۾ ڪبهبة آؼك وي همق ڪن ڇڏ وب هبى ڂڇ ب ۽ پل ٺڻ . ٿ ب ٿ

اى ثؼؿ ي پل ش پكشڪٽ اچبقز پئٽكوي . ش ڪن قڪص . ڪحكى هىوي شب ڪڙڪب هڊب پك ڪبهبث ت ٿه

ع 1898 ڊووجك 9آؼكڪبق . ي ڪٿبى ڪٿبى هبڻ کڻ ٿ ب. ج پكى ي ٿك بٽ ٿك ش گلء وبى هبق

پقى ٽي لحي ثؼؿ ٻ ي ٺ ۾ اچ ۽ که گلء وبى پكي ي ش ڊگ قج ئ ج اب ڪ کبى پڇ . هبق

وؿن الي . هٽك ٿ3 اچ ئ ؼ 8 كٽ 9ش آؼك ڇڙ جبئي پل ٺبڻ اقا هىحك ۽ همق . ک اٺ هبڻي کڻ ڪئوپ جبئي پچب

ڪن ج هٽ آب ۽ ء پل شي ش ڂك اق قىٽقٽ ۾ چب ع ۾ ٺ قان 1899پ پء اڳح ش ولك ج قا ٿه، كجكق

ي ٻي ي ڪحكى اىب شبى ن ڪى، اى ش . ٿ هبڻ چب ڃي 135ڪ اؿال هشت . چڱ كض قڪبقڊ ب

کي اڊب شب پقث همق ئب ۽ ثبه هڪب هجلي شب 35ٿب شي ۾ . ؿ ئب

۾ لک ٿ The Man-Eaters of Tsavoپئٽكوي پص ڪحبة هى پكي ي ج هبقٽ اللڊ قائلل ـقؼ گل الئ شڪب ... ج

اى ثؼؿ ق ٻ قات آ ۽ . ي ش پٺئي ظ ۾ لڳ ۽ ڂڇ هى هٿه گلي ش وڪبق ڪ، اى ؿ ث هى ج ظول

اوبى وؿن پكا . ڪكڻ ش ڪ ڪكڻ لڳ ۽ پء پبى پك ڪبئي گلى لڳڻ 5ٻئ ي ک ... کب ۽ جط ڌاق ڪ ڌ هئل ڏٺوياى ثؼؿ هبقٽ ك ڪبقثبئي . ش ثبشؾ اوبى ج ظول ڪؿ ق

. ـقؼ ي ک هبق اي ٻ ي ش کل پئٽكوي ش ڊقائگ قم ۾ اٽڪل اڍائ

ع ۾ آهكڪب ش ڪبگ كلڊ هلم 1924. ڏبئى وبل ڇبئ ق ڊالكى ۾ ؼكؿ 5000اقى پئٽكوي کبى ي ٻي ي شى کلى

ڪى ۽ اي ۾ ث ڂك اي ک ال قت ۾ پص هلن ۾ قک، شئي اؿڙ ٽ ي ي ک ڏو اي ؿكت هبڻي ش

. وچي شي ک ي چك ڦبڙ کبڌ ڪحكا هبڻ ا وچي ٿب ج ا ڪڙى هصجقي ى شي

ش ڪك ي ي ڪي ٻئ شبق ک کبئڻ ثؿقاى ك هث

ممباسا شيدي باڇا همباشا 65

–اىبي ش گث کبڌ ٿ؟ جبى ي جك ش هبڻي کبى پڇؿائ ، هبقبڪب ب (Voi)ؼ ي ك وب ۽ ڂك اقى كى ئ

هوجبوب هبى پڇؿائ ج جبى ش هؽحلق ٿقي وبى اوط پؿ : شي هبى ڪص ي قث آي

،اي ڏي ۾ هٿئي ػالئو ۾ قڊقپىٽ بل ثب پکڙ ئ. شي ۾ ا وځ شبق گٽص ب شي ج ي ش گفق ٿئ ٿ

.حص ۾ اىبي ک کبئڻ الء هصجق ٿ ب وب(Tsavo) ك شب ا ي آؾهؽق اى ڪك ث ٿب صي ش

اي ڏي ۾ لئمجبق ڏ ؿڙ ؿالهي شب هبكال حبى ؿڙ ؿء اي هبكلي ۾ هك ل ؿالم اڪرك ي ؿء ۾ اڇلب . ٽبى لگؿا ئب

ؿا ئب ۽ ي ؿء شب اگ ۽ ي هبڻي شب الي کبئ کبئ بؾ ق ج ػوب ػكة ۽ ڪص قپ ههي شب . آؾهؽق ٿ پب

هبڻ اي ڏي ۾ ٻكاڙ اقى ػالئوي ۾ ڃ شاى ؿي ک پء ا . هبق ڪٽ ب پبق لصكى ۾ ٻڌ ؿالم ثبئؿا ئب

ؿالم لئمجبق پچبب ؿا ئب، شي هبى ڪص ڪك ٿ وڌ پچؿا ئب ج ڪص ػكة قبوحي ۾، ج ڪص جكڪ ش ظكهؽبي ۾،

شح ي ک کؿڙ ڪك گك ش ڪن ڪبقي ۽ وكحي ش ؼفهث اى ش اظال هى اق . چبڪكء الء قک ؿ

ثكظبل ح ا . ۾ اچ چڪ آ“ ٻٽ ڪبقا”ولكبه ٻڌائڻ ٿ چببى ج ا ؿ ؿالم گڻ هچڙ هبق، ثک ب

گ قوح ج هك ث ؿا ئب، شي ک حبى وب ٽبى لگؿ .ؾقب ۾ لڙ ؿ

ڪحكى ش اب ث ٿق آ ج قل الئي ج ڪن ڪؿڙڪحكائ ؿ وؿى وبٿء ش هكڻ ج ي ک اڌ گبثك وبڙل ظبلث ۾ ڇڏ ڏؿا ئب شي ک کبئڻ ڪك ي آؾم ؼق ٿ

.پب ڪحكى ش ا ث چڻ آ ج ٻي ي هبى شڪ پكى

هبق اى شب ڪي ظبؾذ ۾ ڏؿ ڂڇ پب ئب اى ڪك هؿقج كض ڪبق ڪكڻ ثؿقاى ججي ۾ وحل هبڻي ک ڇڪ

.ؿ ثكظبل اڄ ڪل ڪب ش ظڪهث ۽ ػام ا چب ٿ ج

ا ٻئ ي آهكڪب ش ڪبگ هلم کبى اپه ظبل ڪك . ڪب ش ئل هلن ۾ قکب ڃي

ممباسا شيدي باڇا همباشا 66

ڪب شب اوڪل ڏكى شىابهى ڇ آي؟

پبڻ ڪب ش جبقػ ش ڳبل ڪك قب ئبوي ج ي ػالئو

. ۾ پقچگبلي ۽ ػوب ػكثي ش لق ثؼؿ اگكمى ڌاڪ چوبؿ ووڊ ش ٻئ پبو، ؿ وك لڪب، هالب، وگبپق ۽

اگكم كو پص پبڻ ۾ . بگ ڪبگ اگكمى ش ٿ ۾ آقگبئم ئب پك ي ڪ هج كز ۽ هبئن ڪك قک ئ، اى ڪك ڪي هڪب ظڪهث ب قپ بهث ک وٿ ٿ ٿ

ي ڦكلٽ ش ثبشؾ ابئ جڙ . ج اگكمى ش هوبثل ڪكآككڪ هلڪي ۾ جؼلن، ػؿل ابف، قل، ٽپبل ۽ جبق شب اؾاقا هبئن

هص ڪحكى ئ هلڪي ۾ ڃڻ ٿ آ پك شڙ ٽپبل ۽ قل . ڪبش وىٽن اگكمى ش ڪبلي ڪب، گڊا، بئصكب، بگ ڪبگ، پبڪىحبى، اڊب، هالئب ؿك ۾ آ، اڙ ڪي ث

ككچ، پقچگبل، ىپب، شكهي ب ابل ڪبلي ۾ ظك ٿ . اچ، پء ا هلڪ کڻ هلهجن، لئبڊا صي ب وگبل ۽ لجبى

ڪب ۽ گڊا اق ػالئو ج شئي ئ اگكمى ش هج ٿ، جئي ي هوجبوب کبى ڪوپبال جبئي قل الئي ڇبئڻ ش ڪن

ي کبى اڳ پقچگبلي ش ب ػوبى ش ػكثي ش . كع ڪپك . وبى ق ٿ (ؼ ثؿقگبي)اوط كو ڪبق اقى كى

ڪ ۽ هبل ظبل Exploreاگكم شح ث قب ي اؿق جبئي ح آككڪب ۾ ث چب، ڪبك ۽ ٻي . ڪك پص هلڪ هڪل

ي ش پک ۽ ڪچ هبل ک ظبل ڪكڻ الء ي قل ش ڪن كع ڪ، شئي هبل ک اؿق آككڪب کبى هوجبوب ثؿقگب جبئي پچب ڃ شحبى ثعك شبلى قوح ي اگلڊ ش ثؿقگبي ڏ

. هڪل ٿقل ش لڻ ڪك شح اگكمى ۽ هڪب هبڻي ش ڪوبئ

۽ وک ٿ اج هڪب هبڻي ۽ هؽحلق اككڪ هجلي ش لؿگ ي الء ا ثكؾاث . ڏک ٿ ۽ ي ڌاقي ش ؼالف ٿ پب

. ڪكڻ ڏک ٿ پ ج وؿى لهي شب هبلڪ ڌاقبى ٿ پىپقچگبلي جڙ اگكمى اچڻ وبى هڪب هبڻي ک

شحڻڪ ػىبئ ثبئ ٻئ شبى ۾ وؿى وک ش وبث ڏ پك بڻ ؿ ڏوڻ لڳب ج ڏقاي ڏي کبى شڏي ح آب ج

بڻ . ثبئجل ي ش ٿي ۾ ئ، ۽ لهي هڪب ؿي ش ئ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 67

قل ثكل لهى اگكمى ش هج ۾ ٿؿى ڃي ۽ ثبئجل وؿى قل ش ٺڻ ۽ اگكم پله ۽ كز ش اؿق جبئي ڪٽكل . ٿي ۾

ڪبق ؼبك . قکڻ ڪك اگكمى ش اچڻ ش جؼؿاؾ ڌؿ شگل شبقى ک ڪ كف هبقڻ لڳب ج ٻئ كف لهي ج . لقء هج ڪك اى ج پص ظىبة وبى پکى ڪكڻ لڳب

اگكمى ش هبى هشت ڪ ث هڪب ؿ لهي ج ڪلن ٿ . اى شب هبلڪ اگكم ئب. ڪك وگ

اى ثؼؿ اگكمى ش . ع ۾ ٻ ػبلو شگ كع ٿ1914آگىٽ ماق 30ڪب ۾ . آككڪي ۽ اي هلڪي ج ڌڪ هبق ٿ

. اگكم اچ قب، شي چب ۽ ڪبك ش پک ج ڪٽكل ڪهڪب هبڻي ۾ اگكمى ؼالف اظحصبز . کي وبو ػؿا پڻ ڏب ب

ٻ ػبلو . ٿڻ لڳب، شي ک ك العبل ڏڊ ش لق ج ؾٻبئڻ لڳبوگ ئ اڊب ش آلاؾ . لڙائء ثؼؿ اگكمى ش اب بهث ق

ظبل ڪكڻ ش شؿشؿ، ي آككڪ هلڪي ک ث قا ڏکبق ۽ ڪحكى ئ جعكڪى اڙى وؾاق ٿ پى شي اگكمى ک

اي جعكڪي ۾ وځ . ڪي ث قت ۾ ثكؾاث ٿ ڪكڻ چبئ، شي (Mau Mau)کبى هق ۽ بهحق جعكڪ هبئ هبئ

ع جبئي اهكشى 1959ع کبى 1952ش گڙ ڪكڻ ج اگكمى هب 6ع ۾ لڳ، شي کبى كو 1952ء اهكشى آڪٽثك . ئ

اڳ كجكق ش ه ۾ اگلڊ ش ثبؾب شبقز ڇي ش كبت ح ا . ج، وؿن ڌء المثٿ قاڻ ٿ شڪب اڄ ث هشؾ آ

ث لکؿ الى ج اى هث المثٿ شڪب اڃبى ماؾ ئ، ئكث ئكث ۾ هص گبئڊ ئكث ش ٽك ٽبپه ٽل . گوڻ آئ ئ

وك ء اب ٽل آ، شي ۾ گڙڻ هث ”: ڏکبقؿ چ “ .المثٿ، ماؾ ئ ۽ ڪكڻ هث قاڻ ثڻص ئ

هى ک ي گبئڊ ش ڳبل پكي ووص ۾ آئ پك پء ؼجك پئ ج المثٿ ش ئكث اق ؾق ۾ ڪب ش چق شىٽه

ع جبئي ولى ش چق شىٽه 1951شڪ )وك قه ڪٽك ع ج المثٿ 1952 كجكق 5 (۽ بڻ ح ڪب ۾ ثؿل ٿ آ

ڊك ؾقاى . ک ئكثء ش هٿي ٽل ۾ وكڪبق كض ڊك ڏشبقز (المثٿ ش پء )ي ک االع هل ج اگلڊ ش ب

ظبك آ، ي ش هك ڃڻ ثؼؿ وؼث . ڇى كبت ڪك ؼ . هشت، اگلڊ ش جؽث ۽ جبز ش هبلڪبڻ المثٿ ٿ ئ

. ٽل هبى ڪكڻ هث ء قاڻ ئڪب ش آلاؾ ش جعكڪ ۾ هڪب هبڻي ش آال ک

هبئ هبئ جعكڪ ش هبڻي ک . ڪبك ظؿ جبئي گٽ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 68

Detentionڪئوپي ۾ ثؿ ڪك هٿي وؽث کبى وؽث ظلن ڪب ب .اى ڪن پٺبى ثكبب ش لكاػظن وك ىٽي چكچل ش ث آكاؾ

ش وپبي “ ڪگه آككڪي قائلل”ثكب كز ۽ هڪب . ئ هبڻ هبق ڇڏب، شڪ ي 4700هبئ هبئ جعكڪ شب اٽڪل آڪٽثك 21. وڪڙ هبڻ ٿب ٿ42ش ظىبة وبى جعكڪ شب

ج هبئ هبئ ش ڪ لڊق ؾؿاى ڪوبٿ ش هحل ثؼؿ ك العبل ٺبپك اچ ئ ۽ ظبك كض ائي ئ لڳ ج هبئ هبئ جعكڪ ک

پك اگكم ث ووص ب ج بڻ چل چالئ ش . ڪىث اچ ئهث اچ آ ۽ ظڪهث شى اڳى ڪي چوچ ظال

پك ي شڙ هبڻ چڊقائڻ چب . ڪك، هل هحل ڇڏ لصع ۾ اگكمى آككڪي ش لصىلٽ 1957. ٿ ا چڊش وگ

هىن Moderateاگكمى هطبثن . ڪبئىل ش الڪي ڪكائالڪي . ش وبو پبقٽ ش ڪ وبوحؿاى چڊش وگ

کٽ ۽ شه (ڪب آككڪي ئل ي) KANUهؽبلق پبقٽ ع ج 1963 ڊووجك 12ڪبجب ظڪهث ٺب، شڪ اڳح ل

ع 1978. ڪب ک ؼؾ هؽحبق هلڻ ج هلڪ ش پكى ؿق ٿ Deniel)۾ ڪبجب ش كبت ج ڪب ش ؿق ڊئل اقپ هئ

Arap Moi) ع ۾ ٿؿڙ الڪي ۾ ثب 1979ؿق ٿ ۽ وبل ثؼؿهوبثل ش ؿق چڊ ۽ پء ج ك الڪي ۾ ؿق ٿڻ ش چڻ ج

ڪ ئ هبڻء ک اڏ پبق هلڻ ڪك . ي ک ٺڪ هل ع ۾ هه هه هصبئه شبى ڇٽ ۽ 2002. چڻ ثبؾب والهث ٿ پ

ش قت ۾ (Mwai Kibaki)ػام ک ئي ؿق ائ ڪجبڪ ائ ڪجبڪ ڪب ش ٽى ؿق . قء ش جكڙ ظك آ

وبو پبقٽ (ئل قج ڪلي) NARCآ ۽ وؿن جؼلن ع ۾ ٿ اى ۾ ث کٽبئي ۽ 2007پبڻ گفقل الڪي شڪب . وبى آ

ع 1931پبڻ . هلڪ ش ؿاقت ش ٻ ٽكم ش هىن بهى ث کبئياٽلء ش ڪ ػىبئ . لؼ ۾ چبئ (Nyeri)۾ ڪب ش بئك

ججلـ شوبػث ـقؼ ي ک ػىبئ ثڻبئ اول اوٽل بل قک، . پك اڄ جبئي ائ ڪجبڪ وڏش ٿ

ڪجبڪ ڎ ؿ کبى پڙبئء ۾ بق ۽ و پص لؼ ش اوڪلي هبى پڙ ا لل . پكى وجك آ ٿ

پص ڳٺ ش ٻي پڙي وپبي هبى ثعؿ هحبذك ، . ڪبئياى ڪك ي پبڻ ث وپب ٿڻ چب ٿ، پك اگكم ظڪهث ي

هجل (Kikuyu)ک ا چئ كل ڪك ڇڏ ج ي ش ڪڪ وبى جؼلن آ، شڪ هجل اگكمى ش ڪب ۾ هشؾگ ش

اى کبى ػال اوج ۽ هك هجال پڻ اڙا ئب، . وؽث ؼالف

ممباسا شيدي باڇا همباشا 69

شڪ اگكمى ش ؼالف ئب ۽ اگكم اي ک ث پص كز ۾ اى ؼف کبى ڂكج ٿ ڪكڻ چب ج هحبى وڃبڻ وؿى ؼالف

ثكظبل ڪب ش ي هشؾ ؿق ڪجبڪ كز ۾ . ٿ ثيچڊشڻ ڪك ڪوپبال ش هبڪكك قوٽ ڪبلس ۾ ؾاؼال قج، شح ي شب وجصڪٽ اڪببهڪه، ىٽك ۽ پلٽڪل

پص ڪالن ش بگكؾى ۾ پكى وجك آ ۽ ث . وبئه قبگكئصئي ثؼؿ . ا آكن ش ڊگك اڪببهڪه ۾ ظبل ڪبئي

ڪجبڪء ل ڪوپء ۾ اوىٽٽ ولم هئصك ش ظرث وبى وبڳئ وبل ي ک ثكٽ قوٽ ش . ڪك كع ڪئ

. ڪي جؼلو اؾاق هبى پوٽ گكئصئي ڪكڻ ش اوڪبلك هلڪجبڪء لڊى اوڪل آف اڪببهڪه هبى پجلڪ كبئه ۾ هٿبي

ع ۾ لڪچكاق ش 1958اى ثؼؿ . پلي وبى ڊگك ظبل ڪئقوٽ ۾ (Makerere)ظرث وبى ڪوپبال ش هبڪكك

ع ۾ ڪجبڪء ش ڪ اوڪل ڊ هبوحك ش 1962. پڙبئڻ لڳڌء لو هٿء وبى بؾ ٿ، شڪب اڄ ڪب ش ككوٽ لڊ

شي هبى ٻ وجك شو ڪجبڪ . کي چبق ٻبق آي. وڏائ ٿڪص هث اڳ هڊب ۾ . وبوحؿاى ش ظرث وبى اڂك ق آ

اب ؼجك آئ ئ ج ؿق ڪجبڪء ک هك اهجئ بل ٻ لال شي ڏي ۾ آئى . ث آ، شي هبى اگئ بل ڌء ث آ

هوجبوب ۾ ن ج ڪجبڪء پص ككوٽ لڊ لو وبى گڏ پكه . ڪبلكه ڪك هڊب اڳبى اى ؼجك ش وؽحء وبى جكؾؿ ڪئ

. ي ٻڌا ج ي ک كو ڪ لال آثكظبل ڪب ش ؿ ؿق ب ؿ لكى ک ڪ لال

پك ڪ ڳبل شڪب آئى اط ڪكڻ چببى ٿ . ص ب ٻ ب چبق۽ ثعؿ هحبذك آبى ج آككڪب شب وبوحؿاى شي ک ؾب ڪبق چئ ٿ، شبل چئ ٿ، شگل چ ٿ ب اوي کي ڪبڙ هبى

ؿ چئى ٿب ب پبق هبى ڏاڏا، ڪ ڳبل هڃڻ الئن آ ج اوبى اى ڪك . ش وبوحؿاي کبى ڌڪ ولصل ۽ پڙل ڳڙل آي

هى چبڻ اڻ ڪب ش ي هشؾ ؿق ڪجبڪء ش ڎپڻ ش اظال لک آ ج ڪ ڳٺ ش ٿ ڪك ڳٺ ش اوڪلي

هبى پڙ قوٽي جبئي پح، شح ي قڳ ڊگكى ظبل اى ش هوبثل ۾ اوبى ش . ڪى، پك وڇ ڪالن ۾ ٽبپ ڪبئي

ٻ ڳبل . ث ٿل ؿB.Aڪحكى وبوحؿاي ش ٿكڊ ڊمى ۾ اب ج ئكثء کبى هوجبوب ثه ۾ ؿ هص ڪحكى ئ وڌ ش

هوجك، چجڙ، ٺك هكا، وكبڙ ۽ هج وؼؿ ؼبى شڙى ڳٺي هبى لگ ٿ، شح شب بف وٿكا ۽ وڻي ػوبقجي اقا اوڪل ۽

ممباسا شيدي باڇا همباشا 70

هصي هكڪؿڙ چكى اقى ٻبقڙى شب هڙ ڏو ؾل ۾ ؼبل آ ج ڏكا ۽ وكؾاق ڪب ش ڳٺي ۾ ث هشؾ آي پء ڪب ش ڳٺي شب اوڪل اوبى ش اوڪلي اگك ڏكى شى ابهى ب گڏي شب ٿبڻ ڇ آي؟ اوبى ش ڳٺي ۾ ج ڏاڙي اقا ٽچك ث اؿا

ٿ ڃي ۽ ح ڪب ش ڳٺي ش اوڪلي شى ڪئلي شڙى اى . وڻى هبوحكبڻى، اوڪكٽ پبئ پى لي ج ث کي ڊپ ب

کبى ػال بق ۽ وئڊى شڙى هلڪي شى ٽئكوٽ ػقجى ث وچ . ڪب ش ڳٺي ۾ کڊكى ۽ شگلي ش وك ڪؿى جي

ڳبل اب آ ج اڄ ڪب، گڊا، هلهجن ب وگبل، ؾب الء ؼكبئحب هلڪ قب آي، اڄ ؾب شب هبڻ اوبى شڙى هلڪي ۾

اؿ ڊچي ٿب، ڂل کڻ اوبى ٽ هي ش ؾڙ، ڪٽڏص ب اقڙ ۽ ! گقک ل شڙى جبقؽ ۽ جلكع هوبم صي

ممباسا شيدي باڇا همباشا 71

ٻي ؾلي ش هالپ ٿ وگ

ڪب ش وځ کبى اجبى شجل هبئٽ ڪب آ، شي جبى ي ( هٽك5200اٽڪل ) كٽ 17000ا شجل . هلڪ ج بل قک

چقن ڪلهٽك آ ۽ 580400ڪب هلڪ ش پکڙ . ثلؿ آڪب ک جبى . وجك ج ڏ هلڪ آ47ؾب ش هلڪي ۾

هالئب اگك گڻ هه ۽ گڻ هفج ۽ هلٽ ڪلچكل هلڪ چئ وڪڙ پكٽىٽٽ 45. وگ ٿب، شي ۾ گڻبئ ػىبئي ش آ

وڪڙ قهي ڪئٿلڪ آي، شڪ اوبى ش 33ػىبئ ٿؿا ۽ ؼب ڪك هوجبوب، . هىلوبى ث ڏ وڪڙ ٿؿا. هلڪ ۾ ث آي

ؿى . هلڊ ۽ ٻي ڪبقى اقى كى ۾ جوبم گڻب هىلوبى قي ٿب لکي کبى هٿ ؿ ۽ 5ش ث چڱ آؾهوبق آ ۽ وڇ ڪب ۾

ڪلىب گكى وبى گڏگڏ شح ڪٿ هىصؿى، هؿق ۽ . وک قي ٿبهلڪ ش وكڪبق لثبى واظل . وکي شب ٽڪبڻب ث ظك اچي ٿب

(Swahili) آ شڪب كو ڪب ۾ ڳبلبئ ڃ ٿ پك آككڪبش اڂك ڪبق ج، ؿ اجك هلهجن جبئي ۽ آككڪب ش ڪحكى

اؿق هلڪي ۾ پڻ واظل، ب ج وكڪبق لثبى آ ب ػبم ڳبل اگكمى ش ڏي ۾ ڪب . ش آ (Communication)ٻل

ش لؿگء ش ظبل اظال هؼلم ڪكڻ ص ج ڪب ش هق Weepش ڪحبة (Ngugi Wa Thiong‟o)لکڪ گگ اٿبگ

Not, Childبل آككڪب ۾ ڪ ثحكي بل . كق پڙص ع ۾ ڇپ ۽ پكى بل آ، 1964 بل . ووص ڃ ٿ

اٿبگ شڪ ث . شڪ ڪي اڂك آككڪب ش ثبؿ لک آبل لکب آي، اي ۾ هڪب آككڪ هبڻي ۽ آككڪب ۾ قؿڙ

ي . گقى ش جؼلوبت ثبثث آيColonialistsاوحؼوبقث پىؿ ,Weep Not. ثكب ڪبلل قاڄ ج ثعؿ گڻ جوؿ ڪئ آ

Child بل ۾ ي هبئ هبئ جعكڪ ش لق ٺڻ ش اظال لک هڪب هبڻي کبى وؿى آثبئ لهى کىصڻ ش ڪبڻ ثبى . آ

گگ ا ٿبگ بل اى هث لک شڏي ڪوپبال . ڪئ آ. ۾ هبڪكك قوٽء ش بگكؾ

Weep Not, Child چئپٽك 18 ٻي ظي ۾ قبل آ ۽ وؿن ش جؼلن وبى جؼلن (Njorge)بل ش پكى ظ شبقز . آي

شبقز ي بل ش ان ڪكؾاق آ، شي ش وڇ ڪحبة . قک ٿگڻ کبى . آ ج شحك هوڪي ٿ وگ (goal)۾ اب ؼا

ممباسا شيدي باڇا همباشا 72

ڪحبة ش ٻئ ظ ش جؼلن ڪب ۾ . گڻ جؼلن بكح ٿ وگ . ڌؿڙ اوالث هجي ۽ اگكمى ؼالف گبهي ثبثث آ

شبقز بل ڪ شاى : بل ش ڪبڻ ي قث آ ج پص . ڇڪك ک وؿن هبء اوڪل ڃڻ الء لق ڂك ٿ

ڪٽت ش پكى ٻبق آ، شي ک اوڪل ۾ پڙبئڻ الء وؿن شبقز شب هبء پء، شبقز ۽ وؿن ٻي ڂبئكى . الؿي وٿ وبق آ

وبى گڏ شئڪت بل ڪ هڪب ؿ ش لهي ج شپڙ اڏ شئڪت اي هبڻي هبى شي ڌاقئي ڏ کبى آل ي . قب ٿ

شئڪت هىٽك . گقى ؿبجي ش چوچبگك ڪك پئى ٺب شبقز ش ڪ . بئلڊن بل ڪ شبگكؾاق اگكم ٽ ڪوؿاق

وؿن ڏ ڂبء شي . ڂبء ڪوبئ ڳٺ ش اڍ ٽ ڪن وک ٿک اگكم وكڪبق ٻ ػبلو لڙائء ۾ ڪ ٻئ ڂبء وبى گڏ لقء

ڙڻ الء لڳب ، اى ش ؾهبؽ ج پص ڂبء ش هت ۽ پص شبقز ش پء گٿ . ڏکل جصكثي شب پكبى ڪؿڙ اذك هشؾ آي

(Ngotho) شڪ جك ش ڪ هؼمل هبڻ هڃ ڃ ٿ ا هىٽكبئلڊن ش كل ش ظكؾاق ڪي اشق ش ڪك ٿ

ڪك پك ا وچ ڪك ٿ ج ء لهي وؿن ڏاڏى پڙ ڏاڏى . ش آ ۽ ٿ وگ ٿ ڪ ڏي ق کي اپه هل ڃ

بڪ اوڪل ۾ پكي ڏي ڃڻ ج شبقز ش هالهبت ڪ (Mwihaki) شڪب اگكم شبگكؾاق . بل ڇڪكء وبى ٿئ ٿ

بڪ شبقز . ش ؿ ڪوؿاق ۽ چوچ شڪت ش ڌء آشبقز ک اب ثعؿ . کبى ڪ وبل هٿئي ڪالن ش بگكؾبڻ آ

گك ۾ شبقز ش ڂبجي ش . ڻ ٿ ۽ وبڻه ؾوح قکڻ چب ٿبم ش هث شبقز ش پء گٿ . وځ کبى ڏ ؿق ڪچك آ

ڪبځ ٻڌ ؿ ۽ چڌاق شبقز شب وڳب ۽ ڳب ڂبئك ۽ گٿ وؿن (Njeri)۽ شك (Nyokabi)شى ٻئ لالى ڪبث

ڪ ڏي شبقز ش پء گٿ . چڌاق ؾائك ۾ ٿ ؿا ئبپص گك ش ڂبجي ک ٻڌائ ٿ ج ڪئي لهى، شي ج اڄ

ا اوبى . اگلڊ شب گقا هج ڪك پصى ووص ٺب آي. ش ڏاڏى پڙ ڏاڏى شى آي

ي بل ۾ لکڪ ڏکبق ٿ ج شبقز پص ڪالن ش وڃ ي ک ڪ ئ وبل ٻ ڪالن ڪكاب ڃي . بگكؾى ۾ بق آ

اڙ كض وبڳ ڪالن ۾ اچ ڃ ٿ، شي ۾ شئڪت ش . ٿببڪ آ ڪ ڏي شبگك ج ڪن ڪؿڙ پقث . ڌء

شبقز ش پء گٿ ک . همق ڌائڻ الء ڙجبل ج وڏ ڏي ٿبووص ۾ ٿ اچ ج پص هبڻي ش پبو کڻ ب اگكم

ممباسا شيدي باڇا همباشا 73

ڇ ش اگكم ۽ وؿن چوچ ڪوؿاق شئڪت ش . شبگكؾاق شآؼكڪبق . پبو کڻڻ ج ي ش ڪك ل ڃڻ شب اهڪبى ئب

ا كل ڪك ٿ ج گٽ ۾ گٽ پقحي ش هٽگ ۾ شحڻڪ وؿن ٻئ لالى که ائي ڪكڻ کبى شلي . بهل ٿئ

هٽگ ؾقاى پقث پگبق ڌائڻ الء ؼكا ڻي ٿب ۽ اج . ٿى ي . اچح اچح بڪ ش پء شئڪت وؾاق ٿئ ٿ

اوٽكائڪ ک ؼحن ڪكڻ ش ڪ ڪك ٿ، شي ج شبقز پء ج ٻئ ڪ ٻئ ک هبق هبقاى ۾ لڳ . ش پء گٿ ظول ڪ

ثكظبل شئڪت ثچ . وڃ چ ج اڄ ٻ شب الي ئ کڻڻب پؿا. بشبقز ش كئولء ک . ۽ ي گٿ کبى ثؿل ٺڻ ش هىن ک

اى . لهؿاق ش لهي جبى ٽپڙ ٻڌاب ب ۽ ڪكء هبى ث ڪڎ ح ح پق ڪك ثؼؿ شبقز ش پڙبئء ش ؼكچ وؿن ڂبئك

. ڂكڻ لڳببڪ ۽ شبقز ش چ ۾ وؿى پئي ش شڙ ڪك ڪب

ڪ ٻئ شب وٺب ؾوث قؿا لي ٿب ۽ اوڪل ۾ . ؾق ٿ اچاڳح ل ي ش اى ڪك شؿائ . ث ڪبهبث ظبل ڪؿا قي ٿب

بڪ بڻ ڪ اڙ اوڪل ۾ ؾاؼال ٺ ٿ، ٿئ ٿ ش شڪ كو ڇڪكي الء آ ۽ ثقڊگ اوڪل صڻ ڪك ي

شبقز ش ٻ اوڪل ث وؿن گك . ک بوٽل ۾ قڻ پ ٿ. ڂكوبى ئ آ

وڇ هم وبى گڏ ي ش ڌبى ث شهڪبجب ج لؿڙ ڪه شه ڪبجب ي ؾه ش هڪب ڪبقى . ش كل ج آ

هبڻي ش پبق لڊق آ شڪ ڪب ش آلاؾء ؼبك جعكڪ ڪب ش . الئ ق آ ۽ اگكمى ش ڦك هبق ش ؼالف آ

ڏ اڪركث ا وچ ق ئ ج اش ٿ آلاؾ ٿئ ۽ هلڪ ک ث آلاؾ ڪكائ، پك شهڪبجب ڪه بقائ ۽ که

اگكمى ووص ج شه ک هؿ ڪكڻ وبى وؿن . شل اچ وڇ هلڪ ۾ اظحصبز ۽ گڙ . جعكڪ هبٺ ٿ ؿ، پك ائي ٿ

وبڳ هث اگكم وكڪبق ي . گوىبى ش لك كع ٿ ئهلڪ ش ڪبقى ک هبٺ ڪكائڻ الء ي ج ڌڪ هبقڪٽ ۽

. گلى الئڻ كع ڪك ٿاگكم شبگكؾاق هىٽك بئلڊن ۽ وؿن چوچ ڪبق ڪوؿاق هبئ

. هبئ جعكڪ ش ڌؿڙ اظحصبز ۽ هبڻي ک ثؿهي ش لق ج ؾٻبئڻ لڳبهبئ هبئ ڪب ش هڪب ثبؿى ش اب جعكڪ ئ، شي ٿ چب

ي . ج اگكم کي ث گك ڪك، وؿى ڌقجء شب هبلڪ ٿ قيپص ي ڪب ک هؼب، وبو ۽ جفج ق ڪ آلاؾ هلڪ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 74

پك اگكم شي ؿوحبى ۽ وك لڪب ک ج آلاؾ ڪك . ڏوڻ چب ٿ اى ڪك هبئ هبئ . ڇڏ پك ي ٿ چب ج ڪب ک ڇڏ ڏش

جعكڪ ش ڪ ڪ هوجك ک ڳل اى ک هت ش ڊ ٿ بڪ ش . شئي آلاؾء ش اٿؿڙ آال ش ڳل گٽص ڃ. ووبق

پء شبقز ش پء گٿ کبى ثؿل ٺڻ الء ي ج المام ج هبئ هبئ جعكڪ ش لڊق آ ۽ وڇ كئول ک شل هڪلڻ ش ڪ

اگكم شبگكؾاق هىٽك بئلڊن شبقز ک اوڪل هبى ڪڎائ . ڪبئيٻ پء پٽي ک پڇبڻ ؾقاى . الء هڪلبئه (interrogation)جلح

ا ؾقاى . پء ج ثلڪل هكڻگ ظبلث ۾ گك هٽ. وؽث هبق ڏ ئوؿى ڳٺ هبى . ڏوؿ ئ ڏوؿ هلڪ شى ظبلحى ثعؿ ثگڙشڻ لڳى

شڪ اپه . ڇ ڪبقى ک پله قات ش اؿ ۾ گكاى ڇڪ ئٻئ ڏي شگ ۾ وؿى الي ک شبق ۽ ڳصى پٽ قى . هٽب

. ىبڪء ش شبقز ڪ ڏي ثقڊگ اوڪل هبى هٽڻ ج

پء ش شڙ ڪك ي ش . وبى گه پڌ ج هالهبت ٿ ئاى ثؼؿ شبقز ڪي ان اوڪبلك الء . جؼلوبت ۾ قؼ پئؿا ٿ

شبقز . ؾاؼال ش ٽىٽ ڏئ ٿ شي ۾ هٿبي وجك ۾ پبن ٿئ ٿش ڙ ڪبهبثء ش ٻڌ وڇ ڳٺ ؼي ٿئ ٿ ۽ چؿ ڪك

. شبقز ک جؼلن الء بء اوڪل هڪلي ٿبهبئ هبئ جعكڪ ش . ڪص هي ثؼؿ شئڪت هحل ٿ ڃ ٿ

ي هحل ۾ . ڪ هوجك ي ک وؿن آكه ۾ هحل ڪك ڇڏ ٿشحڻڪ شبقز ش كئولء ش ڪ ث ٿ پك اى ش وڇ

ک (شبقز ش ڂبء )ڏ شبقز ش ڂبئكى ج ٿبڦ ڃ ٿ ۽ ڪوبئ شبقز ش ٻ ڂبء ثق، هبئ هبئ ش . ػوكهؿ ش وما اچ ڃ ٿ

شبقز ش پء شڪ پله ش ظبڻ هبق . ڃ لڊق ٿئ ٿ. ڪك کٽ ج پل ا لؼوي ش جبة شل آؼك هك ڃ ٿ

هبئكى ۽ . كو شبقز ۽ ي شى ٻ هبئكى شل کبى ٻبك قي ٿىپص پٽ گفق الء شبقز پڙبئ ڇڏ ٿ ڏئ ۽ وؽث باهؿ ٿ

. پ ٿبڪ شبقز ک بڻ كو اب اهؿ ڃ ق ٿ ج هي وؿن هعجثب

پك ء پص پء ش هحل ٿڻ ج وؽث . ي ش ڪب هؿؾ ڪك وگشبقز ي ک پبق ش اوط ڏئ ٿ پك ي ج اڏ ج . ؿن ۽ ؿ ۾ آ

. ؼف بق آ ش ء شبقز وبى بؾ ڪكڻ الء ؾل ٿ ٻڌ وگشبقز آؼك ك ڇڏڻ ش كل ڪك ٿ ۽ پص لؿگء ش ڏئ اشبئڻ الء ؼؾڪء ش پڪ پ ڪك ٿ، پك شئي ئ وؿن هبئكى

بل . ک ؼجك پ ٿ ج ي ک ق قڃ اى ڳبل جبى الي ٿى

ممباسا شيدي باڇا همباشا 75

ش آؼك ڪ ثعؿ هبو ش هبظل ۾ ٿئ ٿ شي ۾ شبقز پصب ... ي ظان ڃبئ ٿ

ي بل ش لکڪ گگ اٿگ الء ح ٻ اکك ڌڪ لکؿ 4ع ج چبئ، ؼ اوبى اق اهك شلل کبى 1938 شق 5الى ج پبڻ

ي شب ٻب ث ڪحكائ بل، اكىبب، هوى ۽ ڊقاهب لکل . وبل ڎ آڪب ۾ . اهؼ هبوٽك په آ“ پ بٽ، چبئلڊ”پك هٿى بل . آي

ڪي ک ڪك ب ثمه الء گڻ هث قڻ ش ههؼ هل ج ي ک ڪب ش ڪلچك، آلاؾء الء شؿشؿ ۽ جبقػ ک ووصڻ الء بل

. كق پڙڻ کپگگ اٿگ ک پڻ آلاؾ ش شؿشؿ ۾ شل اچ ۽

ع ۾ شل هبى آلاؾ هلڻ ثؼؿ آهكڪب ۾ ق شح ي اج 1977اى ثؼؿ بقڪ . قوٽء ۾ ڪص وبل پڙبYaleش

قوٽ ۽ قوٽ آف ڪئللقب ۾ پڻ پككىك ش ظرث ۽ پككبقهه اوٽڊم ٻ وجصڪٽ Comparative Literatureوبى

. پڙببع ۾ اى هث لک شڏي اگلڊ ش 1964گگء هٿى بل University of Leeds ي بل ش اى ڪك ث . ۾ پڙ ق

گڻ اوث آ ش اگكم لثبى ش پكى بل آ، شڪ Weep. ؼ اڂك آككڪب ۾ ڇپ. ڪي آككڪ لک ۽ آككڪب ۾ ڇپ

Not, Child ثؼؿ گگء (Ngugi Wa Thiong‟o) ٻب ث ڪحكائ وبل ”The River Between“شي هبى ڪ ٻ بل . ڪحبة لکب

ا بل ث هبئ هبئ . شڪ پڻ جوبم گڻ هق آ. ع ۾ لک1965ثـبت ش په هظك ۾ لک ۽ اى ۾ ي ػىبئي ۽ ؿك ػىبئي ش چ ۾

گگء ش ڪحبة ڪب ش . بڪبم هؼبوي ثبثث لک آ. وڪڊق اوڪلي ش ولجه ج قکل آ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 76

آككڪب ش ؿالم ظىي وبڻص کبى هكاى جبئي

ڪب ۾ اگكمى ش ظڪهث کبى ٺ اڄ ث ڎ کڊ ش اڄ شڪ هوجبوب، ئكث ب ڪب ش . هبڻي ش ڏ جؼؿاؾ ق ٿ

ٻي كى ۾ وک، گصكاج، هلجبق، هبقاڙ ۽ وڌ ظك اچي ٿب، ع ۾ هوجبوب ۾ 1970. اي هبى ڪحكا ٽ ب چٿي شكي شب آي

شڪ ثك کشب، وڌ ؿ ب هوڻ ڪبٺباڙ ؾڪبؿاق هلؿا ئب، ا ٻڌائؿا ئب ج ي شب پء ب ڏاڏا ح آب ۽ هوجبوب ۾ قؿڙ

ثلچي شب ڏا ج وځ کبى گڻ اڳ آككڪب ش ڪبق اقى كى ڪب ش جبقػ، جفت، ذوبكث، اگكمى ش قاڄ شب ؾاوحبى . ۾ پحب

كو ح ش هڪب ؿي هلوجؿ ڪب آي، پك اى ولىل شب اڙى هبى ڪ . ڪحكائ بل ڪب ۾ قؿڙ اڊي ث لکب آي

The In Between“ع ۾ ڇپل 2003ش وبڻص آ شي ش .انWorld of Vikram Lall” بل ڪب ش اگكم قاڄ ش

بؾگكى (Fictional) بل ڪ اكىب . ػڪبو ڪك ٿآي، اى ڪب ش اڊي كء شى، پص اڊي قذ شى ۽

پص كئول ثبثث شڪ ڪب ۾ اگكم قاڄ ش ڏي ۾ اڊب کبى ي ک اى هث ۽ اگكمى ش ڃڻ . لڏ ئكثء ۾ اچ ق ٿ

ڪكڻ ۾ ڪڙى هڪالجى وبهى Adjustثؼؿ پبڻ ک ڪب ۾ وڇ بل هؼم )ان ش وبڻص . اچي ٿى، اي ش اظال ڏل آ

ث هل چڪ Giller Prizeک ي ڪحبة ج (ؿالم ظىي وبڻص. آ

ع ج ڪب ش گبؾء اق ك 1950 هئ 30ؿالم ظىي ئكثء ۾ چبئ ۽ وؿن اوڪل اقا ڏي ؾاقالىالم ۾ گفقب

. شڪ اڄ ڪل جماب ش ك آع ۾ ٺٽ 1925ؿالم ظىي ش آؿب ؼبي وبى جؼلن آ ۽ وؿن ڏاڏ

۽ ي شڙا ٻب، شي شب ڏا وڌ . پبو ش ڪي ڳٺ کبى هوجبوب آ ب ثلچىحبى کبى ح آب، اڄ ڪل اڊي ڪي وڏشي ٿب ش اي ڏي ۾

شڏي ي ش ڏى پص ي ٺٽ، جلبق، ظؿقآثبؾ، ڪبقپق، ڪئٽب ۽ وج ڇڏ، اى هث ا ك اڊب شب ك وڏب ب ٿ ۽ اڄ ث اڙى هبڻي

ثكظبل هؼم ؿالم . لؿ اچ“ اڊي”ش پبوپقٽي ج اى هث کبى لکل وڏائ ٿ، M.G.Vassanjiوبى “ وبڻ ش”ظىي شڪ پص ـات

هص ظكى ۾ ثعؿ هبثل ۽ پڙل ڳڙل هبڻ آ ۽ که وؿن ڪحبثي ؾب ۾ پكى اؾت آ، . ج ڪحكائ ثي االهاه ااقڊ هل چڪب آي

هٿ ـڪك ڪل . ااقڊ ٻ ؾكؼب هل چڪ آGiller Prizeشي ک

ممباسا شيدي باڇا همباشا 77

The Book ofع ۾ 1994ع ۾ ۽ ڪ اى کبى اڳ 2003ڪحبة ج وبل Secretsج ااقڊ هل .

قوٽ آف ئكثء ۾ پڙڻ ؾقاى وبڻصء ک آهكڪب ش هىبچوٽه اىٽٽٽ آف ٽڪبالش ۾ ڪلئك كمڪه پڙڻ الء

. هڪول ڪئPh.Dاى ثؼؿ ي قوٽ آف پىلاب هبى . اوڪبلك هلٻ وبل ڪك ڪكڻ ثؼؿ . ع ۾ ڪئبڊا ڪك الء ل 1978اى ثؼؿ

اڄ ڪل ٽقٽ ۾ . ع ۾ ٽقٽ اچ ق1980ي لکڻ ش وچ ۽ وبڻص . ئ آ ۽ پص لال قشبى ػمم ۽ ٻي پٽي وبى گڏ ق ٿ

ش بلي ۽ اكىبي ۾ گڻ ڂبڱ اي اڊي ش اظال آ شڪ اڂك . ڪ اڊب کبى آككڪب ڏ. شي ٻ ٻ ؾكؼب صكت ڪئ. آككڪب ۾ قي ٿب

هؼم ؿالم ظىي وبڻص شب . اى ثؼؿ آككڪب کبى اگلڊ، آهكڪب ؿك ڏ: ڪص بل ۽ اكىبي شب هصوػب ي قث آي

The Gunny Sack – ،وؿن پكى بل آ .ع ۾ ڇپ1989شڪ

No New land( 1991ع) Amriika( 1999ع) The Assassin‟s Song Uhuru Street ( ع ۾ 1992اكىبي ش هصوػ شڪ

.(ڇپ When She was a Queen( 2005.)

آككڪب ش گٽ چبڻ قکؿڙ ا ئ ووصي ٿب ج آككڪب . اؿا کڊ آ، شح شب هبڻ جؼلن ۽ ٽڪبالش ۾ پٺح پل آي

پك پء وئڊى شڙ . آئى ث ڎ ؿ ا ئ وچؿ نقوٽء هبى جؼلن ؾقاى پصي آككڪ ڪالن هٽي وبى

شڏي ؼبلي ش ڏ ٺ ٿ ج هى ک ثعؿ ظكت ٿ ج ڪي ڪب شڙى هلڪي ش . ڪي ڳبلي ۾ اوبى کبى ث ولصل آي

وبوحؿاي ش لؿگء ش اظال پڙن ج هؼلم ٿ ج کي چٽ چڻ آككڪ هبڻي . ائي آ شئي؛ هي ڍڳء ک، پڇ ڪبق وڏ

ش لکل ڪحبثي، ٺبل كلوي ۽ آقٽ ش ؾب هبى وؿى ـبث ش اوبى ش ڎ کڊ شب هبڻ اووبػل، ثك، ڪڇ، . ؼجك پ ٿ

وک، گصكاج، وڌ ؿ ۽ ٻب، شڪ پص ي ڇڏ اپبق ڙ، پقئ همق ب ڪي ٻئ قلگبق الء ڪب، گڊا ب

آككڪب ش ٻي هلڪي ۾ پحب، اي ش االؾ ڪحكي جؼلو ڳبلي آككڪب ش قوٽي هبى پڙ آهكڪب ۽ اگلڊ . ۾ بل پئؿا ڪ

ش قوٽي ۾ اج ش هڪب گقى اگكمى ۽ آهكڪي ک

ممباسا شيدي باڇا همباشا 78

ع ۾ 1933شڪ . “ ػل االهي همقئ”اڙى هبى ڪ . پڙب پبڻ آككڪي ۽ . هوجبوب ۾ چبئ ۽ ؾب ۾ هق لکڪ هڃ ڃ ٿ

. اوالهڪ اوٽڊم ش جؼلو ۽ وبو لکڪ وڏش ٿػل هكلئء هوجبوب ش اوڪلي هبى ثبؾ جؼلن ظبل

ڪئ ۽ B.Aع ۾ هبچىٽك قوٽ اگلڊ هبى 1960ڪكڻ ثؼؿ ۽ آڪىلقڊ M.Aبقڪ ش ڪلوجب قوٽء هبى

اى ثؼؿ هڪبقك قوٽ . ڪئPh.Dقوٽء هبى ع ۾ ول 1966۾ پلٽڪل وبئه ش ڊ ۽ (گڊا)ڪوپبال

ع 1966ي قوٽء ۾ ي . وبئىم كڪلٽء ش ڊي ٿ قاى ثؼؿ ػؿ اهي ش ظڪن ج ج . ع جبئي ڪك ڪئ1973کبى

ڪ ث اڊي آككڪب ۾ ق، ػل هكلئء ک ث هلڪ ثؿق ٿڻ ع ۾ ي ک قوٽ آف هگبى ۾ پككىك هل 1974پ ۽

ع جبئي اكك آهكڪي ائڊ آككڪي 1981ع کبى 1978ئ، شح ع ۾ ثگوٽي 1989. اوٽڊم وٽك ش ڊائكڪٽك ٿ ق

Albertقوٽ ۽ اوٽٽ قوٽ آف بقڪ ش Schweitzerپككىك ٿ ق شڪ ثعؿ ڏ اػمال آ .

ڪك ش آؼك وبلي ۾ شه ڪبجب قوٽ آف ع ۾ 1999ائگكڪلچك ۽ ٽڪبالش، ئكث ش چبىلك ٿ ق ۽

The Africans: A ش ٽلمى وكم BBCپبڻ . قٽبئكڊ ٿTriple Heritageکبى آككڪب ۽ قپ ۾ هق آ .

اڙ ئ ڪ ٻ آككڪب ش قبڪ اڊي هعوؾ هوؿا آ شي ک اگكم، ؿ ۽ گصكاج وبى گڏگڏ ككچ، پصبث، اڙؾ

ع 1947پبڻ . ۽ آككڪ واظل، گالض ۽ لگبڊا لثبى ث آى ٿ۾ ڪوپبال ۾ چبئ ۽ اڄ ڪل آهكڪب ش ڪلوجب قوٽ ۾

هعوؾ هوؿا ش . ائٿكپبالش ۽ پلٽڪل وبئه ش پككىك آ. ثبؾ جؼلن ڪب ۽ گڊا هبى ظبل ڪئ. ڏاڏ آككڪب آ

ع ۾ شئي ئ گڊا ک ؼؾ هؽحبق هل ج هوؿاء 1962اى ثؼؿ جؼلن الء آهكڪب ككبى اوڪبلك پ هل B.Aي . ک اػل

ٽلٽه قوٽ هبى ڪكڻ ثؼؿ M.Aقوٽ آف پٽىجكگ هبى ۽ . ڪئPh.Dع ۾ بققڊ قوٽء هبى 1974

ڊاڪٽقٽ ڪكڻ ثؼؿ هوؿا گڊا پح ج ػؿ اهي ٻي اڊي ڏ ڪبل اقا . وبى گڏ، ي ک ث هلڪ ثؿق ڪك ڇڏ

ڏي اگلڊ ۾ ق، پك پء وگ ئ که جماب ش قوٽ ػؿ اهي ش وؼؾ ػكة ڂڇ . آف ؾاقالىالم ۾ ڪك هل ئ

ڃڻ ۽ هلٽي اثٽ ش ئي ؿق ٿڻ ج هوؿا گڊا هٽ آ ۽ اى ثؼؿ . اج ش هبڪكك قوٽ ڪوپبال ۾ ڪك ڪئ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 79

وبئٿ )ع جبئي قوٽ آف ڪپ ٽبئى 1999ع کبى 1996. ۾ پڻ پككىك ٿ ق (آككڪب

پككىك هعوؾ هوؿاء جوبم گڻ ۽ جوبم وٺ لک آ، هطبلؼ ش هي الء ح ڪص ڪحبثي شب بال لکؿن، شڪ هوؿاء

: هؽحلق هحي ج لکب آي From citizen to Refugee Politics & Class Formation in Uganda When Does a Settler Become Native Good Muslim Bad Muslimؿك ؿك .

پككىك هوؿا اڊب ۽ پبڪىحبى ش هبڻي ۾ احك هق وؿن لال ش بل کڻؿن ج اڊي كلو . آ شحك وؿن لال آ

هص ث وبڻي اگٽي ۾ . ؾب شب هي ي ک كق وڃبڻؿاگڊا ش هه ڏي اق كڪي ج ڪب ش ڪ ؾوث

پككىك هوؿا ش . وڃبڻپ ڪكائ ج هى ک ث ظكت ٿ ئلال بقڪ ۾ قؿڙ اڊي كلن ڊائكڪٽك ۽ پكڊوك هكا ك

اگكم كلى “ هى وپ هىبال”۽ “ والم ثبهج”آ شي ش ڏاڍى هق ٿى ۽ قپ ۽ آهكڪب ۾ ڏ م وبى ڏٺى

. ىث ڪبك پڙل ڳڙل ۽ هبثل ػقت (Mira Nair)هكا ك

وؿن هڙن پككىك هوؿا اگك هكا ث بققڊ قوٽ . آش گكصئٽ آ، پك ي ش هالهبت قوٽء ۾ پك ڪوپبال

ع ۾ پص اگكم كلن 1988۾ ٿ، شڏي هكا (گڊا)Mississippi Masala (هى وپ هىبال) ش ولىل ۾ پكى

پككىك هوؿا ڏ ػك کبى گب ڪؿ . ؾكؼ گڊا پح ئهكا كلن ش كػبت كلن ش ػول ش گب ڪكڻ وبى . آ ٿ

ڪئ ٿ، شي الء ي ک هوؿا وبى الض هق ڪكڻ پ .

ع ۾ اڊب ش اڙىب ش ك قڙڪال ۾ ڪ 1957هكا ي ثبؾ جؼلن وال ش . وكڪبق ڪبهق ش گك ۾ چبئ

ڪ ڪبٽ اوڪل هبى ظبل ڪكڻ ثؼؿ ؾل قوٽ هبى وبالش ۾ گكصئي ڪئ شي کبى پء ڪ ڊقاهب ڪوپ

وبلي 19ع ۾ شڏي ء 1976. ـقؼ اوٽكٽ ٿٽك ۾ ظ قجش ئ ج ي ک اوڪبلك پ هلڻ ج آهكڪب ڃڻ پ ۽ بققڊ

قوٽء هبى وبڳ وصجڪٽ وبالش ۾ ڌڪ جؼلن ظبل . ڪئ

. ع ۾ ٺب1988هكا ش پكي كلن والم ثبهج آ، شڪب ي

ممباسا شيدي باڇا همباشا 80

هكا ي كلن ش ڪبڻڪبق، . ء كلن ؿ ۽ اگكم لثبي ۾ آ ي كلن شب اؾاڪبق آي، لن وؿ، ىب . ڊائكڪٽك ۽ پكڊوك آ

ء كلن . ٺل، چؿا كهب، احب ڪق، بب پبٽڪك ۽ قگك بؾثوجئ ش گٽي ۾ لؿڙ قل ٻبقى ثبثث آ، شي ۾ ڏکبقل ث

گك ٻبق وچ پچ هوجئ ش گٽي شب آي شي ک ائڪٽگ ش بل “ والم ٻبلڪ ٽكوٽ”ع ۾ هكا ڪ 1989. ٽكگ ڏ ئ

ووبئٽ ٺب شي ـقؼ كلن ۾ ڏکبقل جوكجب وڃ ٻبقى ک هكا ش ء . قلگبق وبى لڳبئ گك گبٽ هب ڪ

ق ك ش گٽي ۾ گوؿڙ ووبئٽ اڄ ث هوجئ، ؾل ۽ ڂثي ي كلن ۾ . ث گك ۽ حن ٻبقى ش وبق وڃبل ش ثؿثىث ڪك ٿ

ڪكب ش قل اؾا ڪؿڙ لن وؿ اڄ ڪل ثئگلق ۾ قڪب . ڊقائق آ

هكا ش ڪ ٻ كلن شڪب كو اگكم لثبى ۾ آ، هى . ع ۾ آهكڪب ۽ اگلڊ ۾ قلم ٿ ئ1991وپ هىبال آ، شڪب

ي كلن ۾ ڊمل اگٽي، قي وٺ، وبقحب چڌقء ۽ كهال ع ۾ گڊا ش ؿق ػؿ اهي 1972. ٽئگق پڻ ائٽڪگ ڪئ آ

ڪ ڏي جط ش اٿڻ وبى ا ظڪن شبق ڪ ج وؿن هلڪ شي ۾ ؿ، هىلوبى، گصكاج، ڪڇ، آؿب ؼب، )۾ قؿڙ وځ اڊي

ڏي اؿق ٿي ؼبل گڊا ڇڏ ڃي ۽ 30 (وڌ اچ ب ٿوؿى شبي، شڳي، ؾڪبي ۽ اپبق ج هڪب ؿي، ؼب ڪك

ڪص ػك الء ج ي . ػؿ اهي ش وپبي ؼة شبا ڪبػ ڪ پك پء شئي ج اپبق شڙ ڪبقثبق الئ وگب ۽

ؾب ۾ وبک هبئن ڪك وگب، اى ڪك ي هلڪ ش ظبلث اڙ ججب ٿ ئ، ؿكثث ۽ هبگبئ احك ڌ ئ ش اب ئ

هم ػؿ اهي ش احك ج ؼالف ٿ ئ، ش هلڪ ش ٻ ڳبل ج . ڊڪٽٽك پص هلڪ ڇڏ وؼؾ ػكة ۾ ڃ لڪ

شي ۾ گڻبئ گصكاج )ڪب ب گڊا ش هلڪ ۾ شڪ اڊي Settleاچ (کشي، ثكي، ڪڇي، ؿى ۽ و هىلوبي ش ئ

ي ک اگكمى پقئ ۽ ؾڪبى . ٿب، ا ثؿم ش لق ج آباهي اهبى . آككڪب ۾ ق، ي ؼك شب ڪن ڪب. الئڻ الء وڏا

. پص االؾ ک پڙب، شي هڪب ؿي ک جؼلن ڏ. وبى لبڊاڪٽك، ڪل، اصئك ٿ ڪب ۽ گڊا ش ػام ۽ هلڪي ش

ؼؿهث ڪئ ۽ بڻ وؿى ٽ چٿي ٽ ح ق ٿ ۽ ي گصكات ک پك گڊا ۽ ڪب ک ئ پص ي ووص ٿ ج ڪ

ڏي هلڪ ش ؾهبؽ ڦكل ؿق ۽ ظبلن ڊڪٽٽك کي ث گك ۽ ث . ي ڪك ڇڏ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 81

ؾقال ڪ “ هى وپ هىبال”هكا ك ش اگكم كلن اڙ ٿكڊ شكي، گڊا ش اڊي كئول ش ڪبڻ آ، شڪب

ع ۾ 1972گڊا ش گبؾء اق ك ڪوپبال ۾ ق ٿ شي ک ي كئول ش . ػؿ اهي ش ظڪهث هلڪ ثؿق ڪك ڇڏ آ

وبقحب )۽ ڌء هب (كهال ٽئگق)پص لال (قي وٺ)پء لب ڃي ٿب، شح ي ش هبئٽي (USA)وبى گڏ هى وپ (چڌق

ع ۾ چ وبلي ش ڌء هب شڪب 1990. ش هٽل ثمه آش هٽل هبٽ ڪكوٽ ۾ لبئء ش ڪن (قصث چڌق)ال

بل ڪ آككڪ آهكڪي (ڊمل اگٽي)ڪك ٿ ڊهٽكن ؼ آهكڪب ش ڪ ؿ شي شب ڏا آككڪب هبى ؿالم ثڻص )

ڊهٽكن اى وبڳ هٽل ۾ ؿبلچب . وبى ػن ٿ ڃ ٿ (آهكڪب آببڻ وڇ چڪك ا ل ٿ ج ڪ . بف ڪكڻ ش ڪن ڪك ٿ

هب شب هبئٽ اى ڳبل . كف اڊي ڇڪك آ ج ٻئ كف ؿک ؼكاة ٿب ووصي ۽ ٿب چبي ج ڇڪكء ش بؾ ڪ

ؿء وبى ٿئ پك ڇڪك ۽ ڇڪكء ش ڪ ٻئ وبى ث پص ػبن ڊهٽكن ش گبڏء ۾ (هب)احب پبق آ ۽ ڇڪك ا ؾقاى گڊا ش ػؿ اهي ل . ي وبى گڏ ڂڇ ڃ ٿ

ڃ ٿ ۽ اى ش شبء ج چڊل ئى ؿق هلڪ هبى جڙل اڊي . ک گڊا هٽڻ ۽ پص هلڪث ظبل ڪكڻ الء اػالى ڪك ٿ

شئ ڪوپبال هٽ پص گك ک ظبل ڪكڻ الء ڪقٽ ۾ . ؿك ؿك.... ڪه ؾاؼل ڪك ٿ

ي كلن ش ڪبڻ بقڪ ش ػالئو ثكڪلي ۾ جبق ڪئ ئ شي ج هكا وبى گڏ وؿن بققڊ ش ڪلگ جكاپقاال

هى وپ اقى وى هى وپ ش كى گكي . ڪن ڪ آڊ، گكبڊا، ثالڪى ۽ اي اوپكگ ۾ قجل آي ۽ گڊا

ثكظبل جبى آككڪب ش جبقػ کبى . اقى ڪوپبال ۾ ڪحل آياهق آ ۽ كلوي شب هي آ ج پڪ اٿن ج جبى ک هكا شى

هٿي ٻي كلوي کبى ػال هكا ش ڪ هماظ . كلوى پىؿ اؿىؾ . ۽ هى وى ڊگ ث ڏوڻ ٽبى آيThe Perez Familyكلن

ع ۾ ٺ شڪب آهكڪب ۾ پب ٺؿڙ ڪثب ش 1995پكل كئول ش ڪبڻ وبثكبب Monsoon Wedding. قبڪي ثبثث آ

ع ۾ 2001ڌاى ش لکل آ، شي ش ڊئكڪي هكا ك ڪئ ۽ ء ڪ قهبٽڪ هىن ش كلن آ، شي ۾ ڪ . قلم ٿ

. قاح هىن ش پصبث بؾ ؾلء ۾ ڏکبقل آ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 82

چئي لالي اق ؿق شه ڪبجب

ڪب ش هبڻي الء شهڪبجب ائي آ شئي اوبى شئي شبض بظت . پبڪىحبي الء هبئؿ اػظن هعوؿ ػل شبض آ

پبڪىحب هم ش اث ووص ڃ ٿ جئي شهڪبجب ڪب شئي اوبى ش هلڪ ۾ ڪحكي ئ ي ش بل شبض . اقى الء آ

بظت وبى هىة آ، جئي ئكثء ش ائ اڏ ش بل، هلڪ ش ڏ ۽ ان قوٽء ش بل ب ڪحكى ئ كى ش

شه . ان قڊى، ػوبقجي، پبقڪي ۽ پلي ش بل شهڪبجب آک اگكمى کبى آلاؾ ڪكائڻ الء (Kenya)ڪبجب ي هلڪ

ڪحكائ وبل شؿشؿ ڪئ، شل ڪبٽب، ػبم هبڻء ۾ ؼق پؿا شح ڪب ۽ . پبڻ ڪب ش پكى ؿق ٿ گفق آ. ڪ

۽ هبئ (Kikuyu)شهڪبجب ش ڳبل ٿ ل اج ڪڪ هبئ هبئ ڪب ش اب . شب بال ث اچي ٿب (Mau Mau)هبئ

جعكڪ آ، شڪب شهڪبجب شڙى الئ ۽ اگكمى ک اگكمى ي جعكڪ ش هوجكى ش . هلڪ ڇڏڻ الء هصجق ڪ

ڪڪ ڪب ش ڪ هجل آ شي وبى . ڏ اگ هحل ڪ. شهڪبجب ۽ ٻي ڪحكى هبئ هبئ ش هوجكى ش اوط

آككڪب ش ٻي هلڪي اگك ڪب ۾ ث ڪحكا ئ هجال آي شي ك هجل ش پص ڪلچك، قون . ۾ هلڪ شب هبڻ قبل آي

. قاز ۽ ال آيڪڪ ڪب ش وځ کبى ڏ هجل آ، شي ش هبڻي . وڌ ش ظكى اگك، اگكم قاڄ ش وځ کبى گڻ هؽبللث ڪئ

–ڪڪ شگص هىن شب هبڻ آي، شئي اڊب ۾ وک ۽ گقکب ڪڪ هجل ش هبڻي . شي ک اگكمى پص كز ۾ قک

اگكمى ش كز ۾ ڪك الء ڃڻ ث چب ٿ ج ث اگكمى کي قکڻ ٿ چب، ش اگكمى ک ي ش كبؾاقء ج و

ثكظبل ي هجل ثبثث ڪ ػبم هبڻ ب ائٿكپبالش . ڪ ق ٿش بگكؾ هؼلهبت ظبل ڪكڻ ۾ ؾلچىپ قکؿ ص ج ي ک

. پڙڻ کپFacing Mount Kenyaشه ڪبجب ش ڪحبة ڪب ش ثبثبء هم اوبى ش شبض بظت کبى ڪبك ڎ

ع ۾ 1894 وبلي ش ج شه ڪبجب 18هعوؿ ػل شبض . ي هلڪ ش اڄ اق . چڌاق اگكمى ش قاڄ . گبجؿ ۾ چبئ

ثكٽ اىٽ ” ػالئو . بل ڪب اڃبى شؾ ۾ آ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 83

ش (JOMO KENYATTA)شه ڪبجب . وڏث “ آككڪبڪ هبڻ، ؼب ڪك . (KAMAU)چوڻ هث بل ڪوبئ

هىلوبى هلڪي شب ا ٿب ووصي ج شه هىلوبى ۽ وؿن بل شهء . شوؼ ، شڪ بل اڄ ث آككڪب ش هىلوبي ۾ ػبم آ

ؾقال اڄ ث . پص ڪحبة ۾ پص ك ش ث اظال لک آآككڪب ش ڪحكى هجلي ۾ ڇڪكى جڙ ڇڪكي ش پص

آككڪب ش ڪحكى ئ هلڪي . هجل ش ڪلچك هطبثن ك ٿئ ٿ۾ ؿ هالئب شڙ هلڪ ۾ ڇڪكي ش ي هىن ش ك

ووؿق ڪ ”ثبثث جلل اظال آئى پص اڙؾ اق ولكبه ڇڪكى ۽ ڇڪكي شب ك ٽلي ۾ . ۾ لک چڪ آبى“ ؾى

ٿي ٿب ۽ اى ٽل ش بل وبى ائي وڏثب آي شئي ڪ پص آكىك پص CSPڪبلس ش ثئچ ش بل وبى وڏائ ٿ، ب شئي

ك ڏ ػوك ۾ . گكپ ۽ ثئچ ش وجك وبى وڃبڻپ ڪي ٿبشه ڪبجب ش ك ث . گڻ ڪك بؾء کبى اڳ ڪب ڃي ٿب وبلي 18ع ۾ شڏي 1912اوڪل ش پڙبئ پق ڪكڻ ثؼؿ،

ش ج هجل ش ٻي ن ػوك ٻبقى وبى گڏ قووي هطبثن اشحوبػ Kihiu Mwiriك ٿ ۽ ڪڪ هجل ش اى گكپ ش بل

. قک ۽ ‘هئ گبئ’و شه ڪبجب شڏي چبئ ج وؿن پء

ڪوبئ اڃبى . قک“ ڪوبئ” پص پٽ ش بل ‘ام ثئء ’هبء، ڎ ئ ج وؿن پء گفاق ، شي کبى پء وؿى هجل ش

اق هطبثن وؿن چبچ که پٽ ڪك پبل ۽ پص چبچ ش پٽ وڏشڻ لڳ ۽ هجل ش قون هطبثن وؿن (Ngengi)گگ

وگئ وؿن هبء پڻ گفاق . هبء، گگء ش لال ٿ قڻ لڳئ ۽ ڪوبئ پص ڏاڏ ٽ اچ ق، شڪ شڙي ٻٽي ش

ڪوبئ ڏي وبلي ش ج که . ظڪن ۽ هٿگب ڳٺ ۾ ق ٿپكى ۾ ڦٽ ٿ پب ۽ وؿن ڏاڏ اگكم ػىبئي ش ڪ گكشب گك

(Church) اق اوپحبل ۾ ٺ ه، شح ڪ اگكم ڊاڪٽكڪوبئء الء . وؿن ٻ پكى ۽ ڪ ٽگ ش آپكي ڪئ

پكى ههؼ ش ي قپ هم ش گقى ک ڏٺ ۽ ثعؿ . هحبذك ٿ

ڪوبئء ش شح آپكي ٿ اج ي ػىبئي ش گكشب گك ي اوڪل . وبى گڏ ڪ ججلـ شوبػث ش هك اوڪل ث

۾ ؾاؼال ٺڻ الء ڪوبئء ک وؿن ڊاڪٽك ۽ ٻي ػىبئي هطوئي و چبم ٿڻ ثؼؿ ڪ ڏي ڏاڏ ش گك ڇڏ اچ، ي . ڪ

اوڪل ش ك ڂكڻ الء اوڪل . اوڪل ش بوٽل ۾ ق

ممباسا شيدي باڇا همباشا 84

ش ڂك ۾ قؿڙ اگكم ش گك ۾ بم ش هث ڪك ٿ ڪن اوڪل ۾ ڪوبئ شب وجصڪٽ اگكم، هئٿه، ثبئجل . ڪكڻ لڳ

. (اڍڪ ڪن)۽ ڪبقپٽك ع ۾ اوڪل ش پڙبئ هڪول ڪكڻ ثؼؿ ي اڍڪ 1912

ڪن كع ڪ ۽ وبڳ هث وؿن هجل ڪڪ ش قووي قاشي هطبثن ي ش ك ٿ ۽ هجل ش ڪ ثبلؾ ككؾ هكاق ڏ

ٻي وبلي ثؼؿ ڪوبئء پص اوڪل اق گكشب گك ش . پبؾقي ش ووصبئڻ ج ػىبئ هفت اؼحبق ڪ ۽ پص بل

ا . پٽك ڪوبئ ۽ پء ڪص هي ثؼؿ شبىي ڪوبئ قکكا كع ٿ (World war I)ڏي ئب شڏي پكي ػبلو شگ

چڪ ئ ۽ اگكم ظڪهث ڪڪ هجل ش عوحؿ . شاي ک لثكؾوحء گبق ۾ ڪن ج لڳبئڻ كع ڪك ڏ

شهڪبجب پص هجل ڇڏ بقڪ بل ڪ ك ۾ هبوبئ هجل ش هبڻي وبى اچ ق، شح ڪ گصكاج وٺ ٽ

ي ک بڻ اگكمى الء وؽث لكت . ڪالقڪ ٿ ڪن ڪكڻ لڳپئؿا ٿ پئ، ش ي ڪڪ هجل الء شئڻ شصبل ڪك ڇڏ

ا هث شڏي شهء پص هجل ش ػالهح ب . ؼبك هجي اق ثلٽ ٻڌڻ كع ڪ ۽ پص ڪڪ هجل

ک وؿى (پٽ)هجل ش ي ثلٽ . وبى اوط صڻ ش اػالى ڪ آ . “ڪب ش ق”لثبى ۾ ڪبجب وڏش ٿ، شي ش هؼ

بل Kenyaح ڪب شجل ڏ ابق آ، شي جبى ي هلڪ ش ڪبجب واظل لثبى ش للع آ، شڪب آككڪب ش اڂك . پ

. اق ڪبق ج جوبم گڻ ڳبلبئ ڃ ٿوبى هالهبت ۽ “ گكه ا”ع ۾ ڪوبئء ش پكي لال 1919

پٽك هئ ”بؾ ٿ، شي هبى وبل ثؼؿ که پكى پٽ ڪوبئ قلگبق ؼبك هؽحلق ڪكى ۽ پقب . چبئ“ گبئ

ي . ش ث (اٽك پكٽك)ڪؿ ق، شي هبى ڪ جكشو ڪبق . ئكث ش بء ڪقٽ ۾ اگكم ۽ واظل ش جكشو ڪ ٿ

ع ۾ ي پصب 1922. اى کبى ػال ي ڪ وڌ ش ٽ ث کل. اؼحبق ڪ“ شه ڪبجب”ووقا پكاڻب بال ؼحن ڪك، ئى بل

ٻكؿڙ ڂبل آ . شهڪڪ هجل ش بل آ، شي ش هؼشهء ڪص ػك ئكث ك ش هىپبلٽ ش لڪي ش

ا ڏي ئب ش شهء وبوث ۾ . هٽك قڊق ث ٿ ڪن ڪ( KCA)ع ۾ ڪڪ وٽكل ائىوئي 1924ؾلچىپ قج ۽

ع 1928ش هوجك ٿ ۽ پء ي جعكڪ ش اؼجبق ش اڊٽك ٿ ۽ اى ثؼؿ ي . ش شكل وڪكٽك چڊ KCAڌاق پبڻ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 85

اگكم وكڪبق کبى هڪب . هىپبلٽ ش ڪك ڇڏ ڏع ۾ لڊى قا ٿ پك 1929هبڻي شب ظن ظبل ڪكڻ الء شه

KCAع ۾ 1931هئ . ي ک ڪبهبث ظبل ڪكڻ ثب هٽڻ پ. ش وبئؿ ش ظرث ۾ شه ک ڪ ؾكؼ ق لڊى ڃڻ پ

شه . پك ي ش ك ڳبل ۽ ؾقؼاوث ج ڪي الٽبق ڪئ ئڪبجب اپه اچڻ ثؿقاى اگلڊ ۽ قن ش هؽحلق ڪبلصي ۾ جؼلن

. وبل ٻبك ق15ظبل ڪؿ ق ۽ پص هلڪ کبى قوٽ ڪبلس، لڊى ۾ جؼلن ؾقاى ي پص هجل ڪڪ

ع 1938. ش لثبى ۽ اگكم ش ڊڪك جبق ڪكڻ ۾ هؿؾ ڪئڌاق شڏي اوڪل آف اڪببهبڪه لڊى ۾ ائٿكپبالش پڙ

ڪحبة لک شڪ Facing Mount Kenyaي : ق ج ڪحبة اڏ هق آ ش . وؿن ان ا پبن ڪكڻ ۾ ٿىم ي ڪحبة ۾ شه ڪبجب . اڄ ڏي جبئي لڳبجبق ڇپج ق ٿ

ػقجي ش ك ش ظن ۾ جوبم گڻ لک آ ۽ وؿن هجل Kikuyu ش اى قون ک هبئن قکڻ الء ي جوبم گڻ ڪبلث ڪئ

پؿا Controversyثكظبل شه ش ي ڳبل ث جوبم گڻ . آ. ڪئ آ

اگلڊ ۾ قبئ ؾقاى ۽ ؼكچ ش پقائ ڪكڻ الء هؽحلق گڻ هث ي بقپ ڪ ٿ، . پقب ۽ ڪكى ڪؿ ق

ڪڏي ڪڏي هؽحلق ڪبلصي ۾ لڪچك ث ڏب ٿ، ٻي ۽ ثبؿي ۾ ڪ كلن . ش ظىبة وبى ڪن ڪ ٿ (Wage Worker)ڏبڙء

ش بل وبى قلم ٿ اى Sanders of the Riverع ۾ 1943شڪب ع ۾ شه ڪبجب اؿب 1942. ۾ اڪىٽكا ش قل ڪ اٿه

ڪالقڪ بل ڪ اگكم آب وبى ٻ ب ڪئ شي هبى که . پٽك هئگب بل پٽ چبئ

ڌؿ ئ، (World war-II)شئي شئي ٻ ػبلو شگ اڊب شڙا ڪحكائ هلڪ . اگكمى ش ظبلث ڪومق ٿؿ ئ

هؽحلق هلڪي شب . اگكمى ۽ قپي کبى آلاؾء ش گك ڪكڻ لڳبپڙل ڳڙل ۽ آلاؾء ش جعكڪي شب پكشي آككڪ ۽ ابئ هوجك، شڪ لڊى ۾ قل ئب، ا ڪ ڌ گڏش هٽگى ڪكڻ لڳب ۽ پصي پصي هلڪي ک ؿالهء ش چبق هبى ٻبك ڪڎڻ ش

شڪ پء هال (Banda)ڊاڪٽك ئىٽگه ثبڊا . وچڻ لڳب(Malavi) هلڪ ش ؿق چڊ ، ٻ شگ ؾقاى لڊى ۾ ئ

ثبڊا ک لڊى ۾ . ڦبو پ ش هىبكك کڻڻ اقا شبل ث ب ئبپص گك شح شه ڪبجب ۽ آككڪب شب ٻب لڊق آلاؾء ثبثث

اي هبى ڪحكا آلاؾ هلڻ ثؼؿ پصي هلڪي شب . هٽگى ڪكڻ لڳب

ممباسا شيدي باڇا همباشا 86

ؿق ۽ لكاػظن ٿب، شئي ج گبب ش ڪاه ڪكهب، قڊب ش ئك هاگب ڪثال، ڏکڻ آككڪب ش بل ه پٽك اثكابم ۽

. ٻبڦٽ ”ع ج ڪبجب پص ثكٽ لال ک اج ئ 1946وپٽوجك

ڪب هٽ ۽ گكه اصڪ بل ظجڻ وبى ٽ بؾ “ ڪكش پكىپبل “ ڪب ٽچكن ڪبلس”ڪبئي ۽ گٿگق ك ش

ج اگكمى ككبى ثؿي لڳ KCAوؿن پكاڻ پبقٽ . ٿ ق (ڪب آككڪي ي) KAUچڪ ئ، اى ش شبء ج بڻ

هلڪ ش آلاؾء الء شؿشؿ ڪك ق ئ، شي ش ڪبجب ڪبجب وڇ هلڪ شب ؾقا ڪك . ع ۾ ؿق ثب 1947ک

. هبڻي ۾ آلاؾ ظبل ڪكڻ الء وصبڳ پؿا ڪئع ۾ شهڪبجب ش ٽي لال ٻبق چڻڻ ؾقاى هك ئ ۽ 1950

وبل ک ي ش ؿن ۾ ڪبٽ گ ه بل ڪ ٻ ظجڻ وبى اى ئ وبل ثكٽ ظڪهث هبئ هبئ ش . چٿي بؾ ڪبئي

. جؽكج ڪوي ش آڙ ۾ شهڪبجب ک شل هٿه ڪه الڪقٽ ش شس کل كض شه ش . ڪه ٽ چبق هب لؿ ق

شس . ي ڪه ک وڇ ؾب ۾ ڏ هق هل. هؽبللث ڪئشهڪبجب ک ڏبق هكاق ڏئ وث وبل وؽث پقئ وبى هؿ

شه ش شل ؾقاى ثكبب قاڄ هبئ هبئ جعكڪ ج . ش وما ڏڏ ٺ پڪڙ ۽ هبق هبقاى ڪئ ۽ ي جعكڪ ک ـق گٽ بثؾ

شهڪبجب ش ؿك ظبك ۾ جعكڪ ۽ وبو . ڪك ڇڏ KAUالئؿ ق ۽ (Tom Mboya)پبقٽ ش ڪن ٽبم هجب

ڪب آككڪي ئل ) KANUپبقٽ ک ڪ ئي وبو پبقٽ ع ج شه ڪبجب ک اى 1961 آگىٽ 21. وبى هال (ي

ك ج آلاؾ ڪ ج ڪي ث وبو پبقٽ ش ػؿؿاق ظبلحي ش . اگكم وكڪبق ث بڻ جڏا ڙ ش جبقي ۾ ئ. ٿؿ

شبئم لڳبئ اگكمى ا ئ وچ ج ڪب ک بڻ وؿى هبڻي ي ڪب ک آلاؾ ڏڻ کبى اڳ هلڪ ۾ چڊى . ظال ڪ ڃ

ع ج 1963 ڊووجك 12. ڪكاى ۽ شهڪبجب ظڪهث ٺباگكمى ڪب ک آلاؾ ڏ، شي ش پكى لكاػظن

ڪ وبل ثؼؿ ؿاقج ظبم هبئن ڪ ۽ . شهڪبجب ٿع ۾ شه ک ؾل ش ؾق پ 1977. شهڪبٽب ؿق چڊ

ع ج ي هوجبوب ۾ پص وڇ كئول 1978 آگىٽ 14. پك ثچ ش گڏشبڻ ڪئ شي ۾ وؿن اگلڊ اق پٽ پٽك ث پص كوئل

آگىٽ ج شهڪبجب ڊ 22پق لح ثؼؿ . وبى هوجبوب ۾ اچ هل 31که . قي ش چوبق ش 80پبڻ اى هث . ۾ گفاق

ممباسا شيدي باڇا همباشا 87

ع ج ئكثء ۾ ؾكي ڪ شح وؿن ڏ هوجك 1978آگىٽ . ٺل آ

شه ڪبجب ش كبت هث هلڪ ش بئت ؿق ڊئل اقاپ . هئ شڪ پء شه ش شبء ج هلڪ ش ؿق ٿ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 88

آككڪب ۾ جؼلن ۽ ڪ کبى ڌڪ بؾى

ڪحكى ش بؿ اب وچ ص ج آككڪب شب بگكؾ ائي ئ گٽ ۾ گٽ پوٽ گكئصئي ڪكڻ کبى اڳ . لب هڳب هٽك آي

قلڊ ”پء شڏي وئڊى ش . جبئي هى ث ا ئ وچ ٿ ڪكڻ ش ههؼ هل ج قوٽ ۾ MSc۾ “ قوٽ هبلو

جڙ بوٽل ۾ آككڪب ش هؽحلق هلڪي ش ظج بگكؾى ش شي ش اظبق هى . ـبث ۽ پبلٽ وچ ک ڏو ثعؿ ظكت ٿ

ڪكاچ کبى ڪپي گي، : اقى ولكبهيScandinaviaپصي کي 200اوبص . هلك کبى هبلو شڙى ولكبهي ۾ ڪ آ

ك . کي بگكؾ آككڪب کڊ ش هلڪي شب ئب60بگكؾى ش ٽل ۾ لڪچك ثؼؿ ي وال ڪب ٿ، لڪچك ؿق وبى ٻڌا ٿ ۽ اهحعبي ۾

کي ػقجى ى 20 کي بگكؾى ۾ 60اي . هٿبى وجك آب ٿشڪ ڪوپبال، ئكث، ؾاقالىالم ش قوٽي هبى گكئصئي

اڄ آئى پص پبڻ ک اي قوٽي ش . ڪك آى ىج هشؾ ڏو ػصت هعىن ڪك ق (آككڪب کڊ)وكلهي

. آبىاى ۾ ڪ ڪ ب ج ئكث شى قوٽى هوجئ،

ڪلڪح ب الق ش قوٽي اگك ثعؿ آڳبٽى ٿى چئ شح ئكث شڙ ك ئ ڪ وؤ وبل کي پكاڻ ص . وگصي

. اج اى ك شى قوٽى ڂال ڪحكى آڳبٽ ٿ وگي ٿىؾ قوٽ آف ”ڪب ش وځ کبى ش قوٽ

۾ شؾ ۾ آئ ۽ قوٽ آف اىٽ 1956شڪب . آ“ ئكثاى شب ثبه ظب ڪوپبال ۽ . آككڪب ش ڪ ظ وڏشڻ لڳ

ثكظبل ي قوٽء . ؾاقالىالم اقى قوٽى ىؼ ي قوٽء کبى ج . ۾ ؼؾهؽحبق ظبل ڪئ1970

بگكؾ 22000هصه . چبم ق ش هكاڻ قوٽ ش ٿاى ۾ ڪ ڪ ب ج قوٽ ۾ وؽث . جؼلن ظبل ڪي ٿب. اى کبى ػال بگكؾ پق هث ج اچي ٿب. ڊوپلي ظك اچ ٿ

. پڙبئڻ اقا جؼلن بكح، جصكثڪبق ۽ هعح ظك اچي ٿبشڪب . ئكث ش ڪ ٻ قوٽ ڪبٽب قوٽ آ

UON (قوٽ آف ئكث) کبى پء ٻئ وجك ج ڏ ڪلهٽك 20ك ش هكڪم ػالئو کبى . قوٽ آ

ع ۾ 1965. قڊ ج ڪببا بل ػالئو ۾ آ“ ٿڪب-ئكث”پك ۾ ڪبٽب ڪبلس بل (ٽوپلك ثئكڪه)اگكمى ش كش ثئكڪي

ممباسا شيدي باڇا همباشا 89

ع ۾ ي ڪبلس 1985ڪ ٽچك ٽكگ اىٽٽٽ کل ئ اى ثؼؿ . ش بل ثؿالئ ڪبٽب قوٽ قک ڪوبٿ قوٽ ”ڪب ش ڪ ٻ هق قوٽ

. شڪب بئك ك ۾ آ. آ(KUCT)“ ڪبلس آف ٽڪبالشٻي قوٽي ۽ ڪبلصي کبى ػال ڪب ۾ آؿب ؼبى قوٽ

(aku)هلڪي ۾ 8آؿب ؼبى قوٽى ؾب ش ٽي کڊى ج . پڻ آ . شي هبى وځ کبى ڏ ۽ پكاڻ ڪكاچء ۾ آ. هشؾ آي

akuاڄ ڪل ڪ . ٻئ وجك ج ء ڪب اق آآؿب ؼبى . قوٽ جماب ش ك اقب ۾ پڻ ٺ ق آ

HARVARD OF THEقوٽ شب هڊڪل ڪبلس اڪرك EASTوڏشي ٿب .

۾ شي ڏي “ پلٽڪڪ قوٽ ڪبلس”هوجبوب ش پحه ج اى ڏي ڪب شب وڃئ ڪبلس، قوٽى ۽ آكىى ثؿ

ؼجك پئ ج ڏي ثبقاڪ اثبهب ش ؿق ٿڻ ش ڏي . ىگفقل وبل ث ا . آ شي ک ڪب ۾ ػبم هڪل ڪ آ

هه ڏي هكاق ڏئ هڪل هلبئ ئ ۽ ي وبل پڻ ا ڏي وچ ج هک ڏاڍ ظكت ٿ اوبى شڙا . هڪل ڪ آ

ڪحكائ هلڪ، شي ک ؾب، آهكڪب ش چوچ صڻ ش المام ا آهكڪب ک ؼي ڪكڻ الء ڇب ڇب ٿب ڪي پك ڪب ش . آ

شي هلڪ آهكڪب ش ! ا ڏي هڪل ڪكڻ ج ظؿ ٿ ئؿق آ اڃبى ث ا هلڪ اى ڏي ج هڪل ڪك ج اب ڳبل

ش پككىك چپي ج ٽڪ “ هٽلكش”ٻئ ڏي . ووص ۾ اچ ٿاوبص هلڪ ک كؽك آ ج اثبهب ”اق هكڪ آڻ چ ج

هى “ !ا وبئي ا”. “اوبص هلڪ ش ظجء ش پٽ آاهؼ ظكت ۽ ! چئج ج اثبهب ش ال هلڪ ڪب آ”چ،

آهكڪب شڙ ڏ، : ؼ ش ڳبل آ ش ڪب ش ظج. “اهك ۽ بهحق هلڪ ک الئ ق آ

، “وك هڙئ اوبى چكب پب ؼي ٿى ج اثبهب اوبى ش آ”آهكڪب اوبى ک کگ ث ڪ، ثبه ”ي هک وكٻبٽ ۾ چ،

اى ثؼؿ ي ڪ ؿڪ . “اوبى که ڏ هبئٽ ووص ٺب آىآهكڪب شڙ هلڪ ش ؿق ”: اوٽبئل ۾ ٽڪ ڏئ هک چ

ٿ پ آ ج بڻ ي ک وڇ هلڪ پ پص وڏ، ج پء ڏي وبلي ۾ ڪ ؾكؼ وؿن ڪل ڏوڻ گاقا . ث، پئ کگه

“ .ڪبئهؾقال اى هث اي . ا ڳبلى ٻڌ آئى ث کلؿ قه

ڳبلي ش ظووث جبى ، پك شي چكچبئ اوٽبئل ۾

ممباسا شيدي باڇا همباشا 90

METALLURGY ش پككىك ڳبلبئ ق ، اى اوٽبئل ىء ث ؿي ش ڳبلبئڻ ش پص اؿال . جبى آء کلؿ قه

(ڪبق) چب هبجل، هگ پك هڪكاى ڪوٽ . ؿ آ. شب صي ب هوجبوب، هلهجن، هگبى ب هى وپ قبوث شب صي

ؿوگي ڳبل ک ث اڙ و وبى ڪؿا ش اى هبى کل، پك پء هوجبوب ۾ ثبه ڏي ثبقڪ اثبهب . ؼ ب چكچ پ ثکؿ

۽ وؿن وڳ هبء پء ۽ ڳ پء ش لؿگ ثبثث وچؿ ج هوجبوب قوٽ ش ي پككىك بظت ش ڳبلي ۾ . قه

پڻ ظووث لڳ ٿ ۽ اهؼ ڪب ثؿقاى ج اڊب ک هڪل ڪكڻ کپ شح ق ث اثبهب پص هبء ۽ گ پء وبى ڪبك وبل ق، ۽ اج ئ ثبؾ جؼلن ظبل ڪبئي ۽ ٿق گڻ هلئ

ڪب ۾ ج ڪ ڏي . ڳبلبئ ث ٿ (ؼ ڂبوب اڊب)لثبى وؿى لؿگ ش هؽحك اظال ٺ کڻ لکبى ٿ ۽ . ث ق

هک پڪ آ ج پڙؿڙى ک پڻ هى اگك ڪص ڳبلي ڏ . كق ڌبى ؿ

۽ آككڪب ش ٻي هلڪي ۾ ث، پك شئي ج ح )اي ڏي ۾ ڪب اوبى ش كڪه ڪب آ اى ڪك اء ظال وبى ڳبل

ك وبو لڊق ب چبق ؾقش ڌڪ پڙل، پص قجج ش (.ڪؿاويكڪ بؾ ؼ پكي بؾ . ڌڻ وبى اى هطبثن بؾ ڪئ ٿ

پص قون هطبثن پص هجل هبى ڪئ ٿ ۽ پء جؼلن ؾقاى ب ڪك ؾقاى ٻ، ٽ ۽ چٿي پصي بؾ ڪئ ٿ ب ڪ ػقت

. ا قاز، اوبى ش هلڪ گفقل ٽ ۾ ث . ڇڏ ٻ وبى ڪئ ٿاوبص ڪحكى پكى هكى، . ؼب ڪك وڌ ش هىلوبي ۾ ظك آ ٿ

ڏكى، وكڪبق ڪبهقى، ڪبقؼبؿاقى ۽ وٽكى پكي بؾ ڎ اڳح ل اب ڳٺ . ؿ ڪئ ٿ اب ڏاڏ پٽ اق وڏ ئ ٿ

اوبى ش ك ڏى كى هبى ڪي . ش ڪٽي ۾ ئ قؿ ئپڙل ڳڙل ب ڪي ڳبئڻ ب اؾاڪبق وبى بؾ ڪك اؿ

شڪب ڳٺ ۾ پڙؾ ڪك ڻ ثؿقاى هڙن وبى گڏ په ٿ لؿ ڪب ش پكي ؿق شهڪبجب ث . ا ئ كي آككڪب ۾ . ئ

شحڻڪ پبڻ . چبق ب پس بؾى ڪى شي هبى ڪ ج اگكم ث ئ۽ ٻي آككڪ ههپكوحي اگكمى وبى لكت ڪئ ٿ پك وبڳ هث پص هلڪ ش ڪبقى ج لئ قکڻ الء ڪ ػؿؾ اگكم ب قپ

پء اب گق کڻ کبئي ػوك ۾ ڏ . گقء وبى ث بؾ قچبئ ٿ. ص، ڌٻبڻ ص، ڂگبڻ ص، پك وؿن چوڙ اڇ ص

اب قون ب . شهڪبجب شحڻڪ پبڻ ڏ پڙل ڳڙل STATUS SYMBOL اوبى ش ڎ کڊ ۾ ث ڪ ػك هبئن

ممباسا شيدي باڇا همباشا 91

اب ٻ ڳبل آ ج بڻ اوبى ش جڙ آككڪب، ش شاى ڪ . قئ بؾ ڪك ٿ ۽ لال ش چڊ ا وچ ڪك ٿ ج ي ک

لؿگ ش وبٿ ش كقت آ ػقت ک بڻ قڍ ٻڪك ٿ . ق اوحؼوبل ڪك ٿSHOW PIECEووص ۽ اى ک

ڪ ڎ ؿ . آهكڪ ؿق ش پء، چبق پس بؾى ڪىپص هجل هبى ڪبئي ج ٻ آهكڪب پڙڻ ۾ پڙڻ ؾقاى اج ش

وبى ڪبئي ۽ ي ک ق ٻڌائي ث ڪ ج (اثبهب ش هبء )گقء پء ثؼؿ ۾ چبئي ج هص هجل اق لال هک . اڳ ئ بؾ ؿ آ

پبڪىحبى ۾ ث هكؾ ش ڪ ثؼؿ ٻ . ٻ بؾء ش هڪل ڏئ ڇڏ ئ ڪكڻ الء اة ؼبى هبى ڪڎ ج DISCOURAGEبؾ ڪكڻ ک

ي بؿ . ڪث هكؾ پص پكي لال ش اشبلت ثب بؾ ڪؿووص ج بڻ ڪي ث هكؾ الء ا ڪن ول ٿؿ پك اوبى شب ڏكا،

پكي ڏاڏ پٽ . ڂجبق، شبگكؾاق، وبوحؿاى ۽ ڪبهقا ٻ بؾ ڪؿا قبي الء ج هٿ لک - اق لال ک ڇب هصبل ش اب ٻڙڪ ث ٻبك ڪڎ

. چڪ آبى ج ي ش ظرث قڍ ٻڪكء کبى ث گٽ ئهم ش ڳبل اب ج هالئب شڙ هلڪ شي ک جبى اڄ قپ

شڙ ڏو ٿب ۽ شح قپ اگك شڙا شڙا ظك اچي ٿب ۽ اڄ ش شاى گڻ ڪك ڪ ئ بؾ ڪك ٿ ۽ ٻ بؾ كو هصجق ش ظبلث ۾

ؼ پكي لال ش هكڻ ب اى وبى ٺب ٿڻ ج اى کبى . ڪك ٿپك وحك اق ڏ ش . ػلعؿگ اؼحبق ڪك پء ٻء بؾ ڪك ٿ

كع اقى وبلي ۾ شڏي هص پكى ؾكؼهالئب ش كى ۾ ڃڻ ٿ ج ا ڏو ظكت ٿ ج ڪحكائ هلئ وبوحؿاى، لهؿاق، ڏكا ۽ قٽبئكڊ

وؿى . پڙب ڪبهقا ڪ ػؿؾ شاى ػقت ک لال ق ٺ لب ٿCOMBINATIONلال ڎ ٽ ڌء ثكاثك پڪب . ػصت لڳؿ ئ

پڪب پڙب ۽ ق پبڻ ک شاى ثبئڻ الء ٽڪڻ ج قل چؿ اقى ک جي ڏي ۾ اقى شب قگ ث اڙا وبؾا ؿا ئب ش . ؼبة ڪك لؿا ئب

وؿى . اقى ک ڪبق ڪكڻ وبى گڏ ٽڪڻ ج ث ڪبقا لگب ٺ ؿا ئبڳچء ش کل پئ لڙڪؿ، ڏؿ پب ڌڏؿا، ۽ پكء ۾ پكڻل شاى لال وبى

جڪڙ لؿ پب ٿبٻڙؿا پك ؼي ظك اؿا ئب ج ي ڪ ڎ ٽء وبى . ا ئ ظبل آككڪب ۾ گفقل ؿء ۾ . بؾ ڪك ڏ کپ کٽ آ

.شي هبى ڪ ثبقاڪ اثبهب ش پء ث

ممباسا شيدي باڇا همباشا 92

..... ٽگ ڂڇڻ ثؼؿ لل پح

پبڻ آهكڪب ش ؿق اثبهب ش ڳبل ڪك قب ئبوي ج ڪب ش هبڻي ک ؼ ۽ كؽك آ ج آهكڪب ش ؿق ڪ

اى ؼ ۽ ػمت ش اظبق اى هبى . ڪب ش ثبؿ ش پٽ آلڳبئ وگص ٿ ج ي اثبهب ش ؿق ٿڻ اق ڏي ک و

. الء هه ڏي هكاق ڏئ ػبم هڪل ش اػالى ڪ آآهكڪب ش چئحبلي ۽ هشؾ ؿق اثبهب ش وڇ

هم ش ڳبل اب ج وؿن پء ش . آ“ ثبقاڪ ظىي اثبهب”بل BARACK HUSSAIN)بل پڻ وبڳ ثبقاڪ ظىي اثبهب

OBAMA)پٽ ۽ پء ش وڃبڻپ ؼبك پء ثبقاڪ اثبهب . آثبقاڪ اثبهب ”وڏش ٿ ۽ پٽ “ ثبقاڪ اثبهب وئك”ب “ ى. وڏش ٿ“ ثبقاڪ اثبهب شئك”ب “ ٽ

ع ۾ ڪب ش ڪب ڌبگ ڳٺ ش لئك 1936 (وئك)اثبهب آككڪب . ڳٺ ڪٽقب ڍڎ ش ڪبق ج آ. هجل ۾ چبئ

ش ء ڏ ڍڎ شڪب هؽحلق هڪب بلي وبى ث وڏ ڃ ٿ، آككڪب ش ڪ ؼثقت ۽ ڏ ۾ ڏ ڍڎ آ، شي ش پکڙ

هي ش پبڻء کبى ػال هؽحلق ؿي ش . ماق ڪلهٽك آ70ي ڍڎ هبى كو ڪ ؿ شڪب ولؿ . پبڻ ي ۾ اچ ڇڙ ڪك ٿ

اب اڳبى ل هك اق . وڏش ٿ(WHITE NILE)ل ؿ ڪٽقب ڍڎ ش چڌاق گڊا، جماب ۽ ڪب . ل ؿ ٺب ٿ

. ڪل هٽك ٿؿا5000ڍڎ ش ڪبق ٺ لص ج . شب هلڪ آيڍڎ ش چڌاق ڪبقى ج ڪحكائ شب، جبقؽ ۽ هبڊقى وڻب

ڪب ش . شي هبى گڻب گڊا ۽ جماب شب ك آي. ك آيآهكڪ ؿق اثبهب ش . وڪڙ اچ ٿ6ظ ۾ ء ڍڎ كو

ڏاڏ ک ٽ لالى ى شي هبى ٻ وجك لال ظججب اڪه هبى چبئ پك که ٽى وجك (ؼ آهكڪ ؿق ش پء )اثبهب وئك

ڇ ش ظججب اثبهب وئك چڻڻ ثؼؿ، هڙن وبى . لال وبقاى پباي ڏي ش آككڪي شى . وگئ قو الم ٺ ل ئ

شٽ پٽ . ڪبڻى پڙؿا ج جبى ک اب ء ػبم ظك اؿبؾى شٽ پٽ الهى، ڪڙى شب ٻبق ٻي ٽ پلصي ڪٿ ج

ڪي ش پء گفاق . اثبهب اگك پء ۽ پٽ ش وبڳ وبڳ بل ج كو چبچ ش پٽ ٿ ، پك ي ش هبء ث چبچ ش

و اى هىن شى ڳبلى ٻڌ آككڪب اؿڙ ڪ ئي . لال ٿ ئ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 93

اى کبى ػال ڪ ؾك آ ب پص . هبڻ الء ظكت پئؿا ٿئ ٿهجل ش قون قاز هطبثن ڪي ڻ ٽڻ ب شبق ب پکء ک

پچ ٿ، ج ڪ ڪي ػىبئ پبؾق ش ق چڙڻ وبى ڪؿم . ق اپه ؾك ٿؿ که كم ئ ٿ لڳ. ػىبئ ٿ پ

ق ڪي ػكة ب آؿب ؼب ٽ ڪك ڪكڻ وبى و، ؼ ! ب اووبػل ٿ پ، ق ڇي هي ثؼؿ اپه ػىبئ ٿ ڃؼ گفقل لهب ۾ ٿق ٿق ػك ثؼؿ ظبلحي ۽ هڊ هطبثن

شي هث اثبهب وئك . شء ب هفت هٽبئڻ ڪب ڳبل ئ ئچبئ اى هث وؿن پء اى بگ ػىبئ ۽ وؿن لال ظججب

شي وبى . اى بگ ڪ قپء ٽ ثقچ . هىلوبى ئٻٽي ج ق، شح قهي (لصجبق)قپ، اڊب ۽ لئمجبق

هبى هىلوبى ٿ ۽ وؿن پٽ ثبقڪ ظىي (ػىبئء )ڪئٿلڪ ڎ ؿ هىلوبى پء (آهكڪب ش ؿق ش پء )اثبهب ع جبئي هبو 1953ع کبى 1950 . ٿ(ATHEIST)ؾك

اى ۾ ڪ ڪ . ك ۾ ػىبئي ش ثقڊگ اوڪل هبى پڙوؿن . ب ج ڳٺ ش ڇڪك ٿ ڪك ثعؿ بق

ج اى هث ش ڊ (قشىٽك)اوڪل ش پكاڻ قڪبقڊ ثڪ : هبوحك شب اثبهب وئك الء قهبقڪ آي ج

He is very keen, steady, trust worthy and friendly. Concentrates, reliable and out going”

ع ۾ شڏي اقڙي وبلي 1954ي اوڪل هبى كبقؽ ٿڻ ثؼؿ (Kezia Aoko)ش ج ي هجالئ قووي هشت ڪمب آئڪ وبلي ش ٿڻ 23بل ؼبؿاى ش ڪ ڇڪكء وبى بؾ ٿ ۽

قوٽ آف ائ ۾ اػل جؼلن ظبل ’ج ي ک آهكڪب ش پص پٽ وبى لال ۽ پٽ ک . ڪكڻ ش اوڪبلكپ هل

اى وبى گڏ ي اوالم ث ڇڏ ڏ ۽ . ڪب ۾ ڇڏ آهكڪب پچ آهكڪب ش پصبي قبوث ائ ش . پبڻ ک ؾك وڏائڻ لڳ

۾ ي ش هالهبت وبڻه گڏ پڙؿڙ اگكم ىل ش Mauiك ج ي ش 1961 كجكق 2. آهكڪي ڇڪك ائي ڊبم وب ٿ

آهكڪب ش بڻ )ع ج کي اثبهب شئك 1961 آگىٽ 4بؾ ٿ ۽ ائي اگكم لال ک اب ث ؼجك ئ ج وؿن . چبئ (اق ؿق

اب چبڻ که گڻ . گٽ اڳ ئ بؾ ؿ ۽ ٻي ٻبقى ش پء آٻبق چوڻ ج ي ش پبز ؼبك ء پص پڙبئ . گڻ پء پئ

. ڇڏ گك ۾ اچ ٺ ۽ ي پص هڙن ک پڙڻ ش ههؼ ڏع ۾ ڊگك ظبل ڪكڻ ثؼؿ ڌڪ پڙبئء 1962 (اثبهب وئك)

شحبى ي اڪببهڪه ۾ . الء بققڊ قوٽء ۾ ؾاؼال قج

ممباسا شيدي باڇا همباشا 94

پٺبى ي آهكڪي لال ش ۽ اى . هبوٽكن ڊگك ظبل ڪئ حص ۾ ائي ڊبم . هبى چبل ٻبق اثبهب شئك ش ؼبل قک

لل ش ڪقٽ ۾ اچ الم الء ؾقؼاوث ڏ وؿن هڙن ڪقٽ ۾ ائء ج ئ ڪ آ ۽ ي ش الم ڪقٽ ككبى

. ع ش وبل 1964 جبقػ ۽ 20اب هبقچ ش . هبثل هجل ڪئ ئ بققڊ قوٽء ۾ اثبهب وئك قٿڊوئڊ بل ڪ

شي ک پڙبئ . هبوحكبڻء وبى ػن ڪك ٽ بؾ ڪئي ٽي بؾء هبى . هڪول ڪكڻ ثؼؿ پص هلڪ ڪب ۾ ٺ آ

که ٻ ٻبق ڊئڊ ۽ هبقڪ ٿب شي هبى ڏ ڊئڊ هٽك وبئڪل ش ظبؾذ ۾ هك ڎ هبقڪ ئكث ۾ آ وؿن لکل ن آجن ڪٿب

. ثعؿ هق آاثبهب وئك ش ء ٽ بؾ ث ڪب ٻ ٽ وبل هه ل لال گك ظلن شب المام ڻ الم ظبل ڪئ اى ثؼؿ اثبهب وئك شبئل

(jael) بل ڪب ش ڪ ظجڻ وبى چٿي بؾ ڪئ شي هبى . که شبقز اثبهب بل پٽ ٿ

ع ۾ هٽڻ ثؼؿ اثبهب وئك ڪب ش لاقت 1965آهكڪب کبى . ٽكاىپقٽ ۽ اى ثؼؿ لاقت ؼماب ۾ وئك اڪببهىٽ ٿ ق

ش هحل (Tom Mboya)ع ۾ ڪب ش وبو لڊق ٽبم هجب 1969ڪب ش پكي )شهڪبجب . ثؼؿ اثبهب وئك ش لال كع ٿ

اثبهب وئك ش ڏگ چبل ک ظك ۾ قک كو که (ؿق. ڪكء هبى ڪڎ ڇڏ پك که ڪب ۾ ثلڪ لىٽ ڪك ڇڏاى ؾقاى ي ش ڪ ؼطكبڪ قڊ ظبؾذ ٿ ۽ جوكجب وڇ وبل

ع ش آؼك هي ۾ شڏي 1971اى ثؼؿ . که اوپحبل ۾ گفاقڻ پوبى هلڻ الء ائ ج (اڄ اق آهكڪ ؿق) پص پٽ

ي ش ظبؾذ ۾ ڪ ٽگ ثڪبق ٿ چڪ ئ، شي ش ـڪك ڊقوه ككام هبء ”پص ڪحبة (اڄ اق ؿق)اثبهب شئك

. ج ڪ آ219-212 ۽ 71-64۾ لع “ كبؾقاثبهب وئك ش ثبه لؿگ كاة ۽ ؿكثث ۾ اڙ ج ڦبو

ثؿهىوح اڙ ٿ ش ي . ئ ش اى هبى ٻبك ڪك وگش ٻ ث ڪبق ائڪىڊٽ ٿ شي ۾ ٻئ ٽگى بغ ٿ ه ۽ . شڪب ٿق گڻ ؼبگ ڪك ڪك ق اب ث ل ه

۾ ي ش ٽى ڪبق ڪكئ ٿ شي 1982 وبلي ش چوبق ۾، 46. که وؿن اثبڻ ڳٺ بگهب ۾ ؾكب . ۾ هبقش

ش هبء ائي ( ي ؿق44آهكڪب ش )ڏاي اثبهب شئك ش “ ائ قوٽ”ڊبم ش اظال ڪص شڪب آهكڪب ش

وؿى بؾء . قو لثبى ش ڪالن ۾ اثبهب وئك وبى هل ئ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 95

ثؼؿ وگئ الم ٿڻ ثؼؿ ڪ ٻئ كبقي بگكؾ لل وئحق ۾ شڏي 1967. وبى بؾ ڪئ، شي ش جؼلن اڊب وبى

اڊب ش كش لڊق وبقج پبق ۾ آ ج ي الث ۾ پڙؿڙ لل . وڃ بگكؾى ک پص ي قڻ الء ظڪن شبق ڪ

وئحق پص لال ائي ڊبم ۽ اى ش پكي هڙن هبى چبل پٽ وبى گڏ شڪبقجب ش هٽگ (اڄ اق آهكڪ ؿق)اثبهب

ڏي . وبل ئ6اى هث اثبهب ش ػوك . ػالئو ۾ اچ ققي ش چوبق جبئي شڪبقجب ش ثىڪ پجلڪ اوڪل ۽ وٽ

ع ۾ اثبهب پص ب ٽ لل 1971. ككاىم اوڪل ۾ پڙ ا وبل آ شڏي وؿن ڪب . ۾ اچ ق (ائ ٻٽ)

ؿق اثبهب شئك . اق وڳ پء وبڻه پكى ؾكؼ هلڻ آلل : پص ڎپڻ ش بؾگكي ۾ پص پء الء لک ٿ ج

ش شي هعل ۾ پص ب وبى گڏ ق ٿ، اج پك پك جبئي پڻه شڙ ڪ ڪبق ؿ ظك ٿ آ، ڌڪ لک ٿ

: جMy father was black as pitch, my mother was as

milk. اثبهب ش هبء ائي ڊلبم اثبهب ک ڏوڻ الء لل اؿ ق

ي قوٽ آف ائء . ٿ پك ي ڪك شڪبقجب ۾ ڪئ ٿ ڪئ ئ ۽ ي كڊ كبئڊي ككبى Ph.Dهبى ائٿكا پبالش ۾

آؼك ڏي ۾ ي ک ڪئىك ٿ پئ ۽ . شڪبقجب ۾ ڪن ڪ ٿوؿن چن ش وبل . ع ۾ گفاق ئ1995لل هٽ آئ، شح

1942 .ع ۾ 1979اثبهب ڪص وبل ائ ۾ قڻ ثؼؿ ڌڪ جؼلن الء

ع ۾ ي بقڪ ش 1981ٻ وبل قڻ ثؼؿ . الن اصله اچ قاج ظؿقآثبؾ وڌ ش ػجؿالكلام . ڪلوجب قوٽء ۾ ؾاؼال قج

ػ ش بالهبق بل ڪپڙى ۽ ڪڙى لقى ش ؾڪبى ، شح . ڪلوجب قوٽ ش اوٽڊٽه ش ك هث هڙاڪ ؿ

اوبص شبل شڏي ث بقڪ ش ثؿقگب ۾ لگك اؿال ٿؿ ج اوبى الء ػجؿالكلام ػ ش ؾڪبى بالهبق ابم ؿ

شح بالهبق ؾڪبى . meeting placeؼ ي ش هبڻي وبى الئؿڙ ولن ب، ڂڻ پكي، وپكن ڪقٽ ش ڪل ػجؿاللطق

اى کبى ػال ٽڊ هك ش . ابقء شڙا ك هث ظك اؿا ئبق اظوؿ ظبهبڻ، شڏ ش هك هجبقڪ ٽبلپك ۽ پك پبڳبق ش

ٿ . وؤٽ وؼؿ آثبؾ ش پك كل العن ب ث اج ئ ص قب ٿوگ ٿ اثبهب ث ڪڏي ب ڪحكائ ؾكؼب اى ؾڪبى ج آ ص پك

ممباسا شيدي باڇا همباشا 96

اى هث اوبى ش بقى هبى ڪي ک ؼجك ج اثبهب اڳح ل اىبى ک ش هىحوجل ش چبڻ ص ب ج . آهكڪب ش ؿق ٿؿ

که چوڻ هث . پء ي ش وڳ پء ڙ پٽ ک ڇ ڇڏ ڏئ بشحڻڪ اى ئ . ث ڏٺبئي ج هص پٽ ڪڙ هبڊ آ

پء شڏي ٽگ ڂڳه، ڪك ه، . ك لل ۾ ق پ ؾاقى الء پئى ن ج ؼجك ب ڪٿبى ٽڪٽ شب پئىب ٿ

. ڪك پٽ ک ڏوڻ الء ئكث کبى ائ آ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 97

!ػقت- ك ؼكاثء ش ثبؾ

پبڪي . پبڪب ۽ چڻى ٻڌڻ هص ڎپڻ کبى م ق آ ۽ ڪ وڌ Proverbs of Far Eastش ڪ اگكم ڪحبة

اڄ کبى وبل اڳ ڇپص چڪ “ قٺ آ گٽ وبى”ڪحبة ۾ هى ‘ڏق اڂك ش پبڪي’ ؼ Proverbs of far East. آ

شي هلڪي ۾ هص وځ کبى گڻ هث ڃڻ )چي، شپبى ۽ هالئب شب پبڪب ڏب آي وڌ پبڪي ش ڪحبة ۾ وڌ ۽ (ب قڻ ٿ

. آCollectionاڙؾ ش پبڪي ش پبڪي هبى كو ػول ۽ ڏاپ ش ڳبلي ش ؼجك پ ٿ پك

ڏ ”اى هلڪ ۽ هم ش ڪلچك، وچ ۽ ظبلحي ش ث ؼجك پ ٿ، شڙ چڻ ڂال اوبى شڙى هلڪي “ پٽ ڇٽ ش ـات ش آوؾ

آووبى ”. وئڊى ب وؼؾ ػكة ش ج ٿ ٿ وگ. ش ئ ٿؿشڙ چڻ ج ك هلڪ ش ٿ “ جبى ڪك، کصء ۾ اٽڪ

ي ڏکب ج ڏک ٻالڙا، چق ڏکب ج ڏک ”وگ ٿ پك كو اوبى ش ڎ کڊ ش هلڪي ش ئ ٿ وگ “ وبقا

ڂل ج ؾب “ جڪڙ ڪن طبى ش”ب “ اڻ ڏٺ چق پء ثكاثك”. ٿچگى بقى ٿ ۾، ل آ گوجٽ ”ش ك هلڪ ۾ ػبم ص پك

اوبى ش وڌ شب ئ “ ڪبڏ هي هكن ش ڪبڏ البق”ب “ گوڻاڙ كض ح آككڪب ۾ ث ڳبل ڳبل ج . پبڪب ٿ وگي ٿب

شڪ پبڪب، چڻى ب هربل ٻڌاب ڃي ٿب، اي ۾ ڪ ج اڙا آي شڪ كو اوبى ش هلڪي ۾ پك ڏق اڂك ش هلڪي ۽ قپ ۾

پك ڪ ث اڙا . ث وبڳب ب ٿق گڻ ڦكڦبق وبى اوحؼوبل ٿي ٿبهربل . آي شي ش اوط آككڪب ش هلڪي ب ڪلچك وبى آ

ق، اوبى ٽ ب قپ ۾ ڪحكائ پبڪب ۽ چڻى ػقت ؼالف كق آي، شي ش وجت ا ئ ٿ وگ ٿ ج ا پبڪب ٺبڻ

اقا هكؾ ظكات آي، پك شپبى ۾ اى هىن شب پبڪب ڪبؿا گڻب آي ش اج ش ػقت ك هث هچڙ هبق ۽ ڦٽ لؼث ٺ گڻ

شپبي الء . بگ کبى ڌڪ ػقت کبى ؼجكؾاق قص: چ. آشئي اوبى ! ڃبڳ ث ػقت ج ثهف ۽ ؼكبڪ ء ث ػقت

ٽ ػقت الء ڪ چڻ ػبم آ ج ػقت ش ػول ڏائ کڙء ۾ اى ۾ ج ڪب اڙ ظووث آ ئ . و ث لؿ ڪك پ.... ٿئ ٿاى ڳبل پبى ڪڙ وبئى ب هڊڪل ؾلل آ ش اى ک . ڪب

كو ا وجت آ ش اوبى ش ووبئٽ هڃ ڃ؟ اى پبى

ممباسا شيدي باڇا همباشا 98

Male Dominatedاى کبى ػال اى هىن شب پبڪب ٺبڻ . آاقا، لکڻ اقا ۽ ڇپڻ اقا وځ هكؾ ظكات آي ۽ شپبى ش

ووبئٽ ج اڃبى ث ڌڪ هكؾا بهث اق آ ج اج ػقت بؾ ش پكي ڏي ”: چ. ک اڃبى ث ڌڪ ـلل ڪ ڃ ٿ

گك بف قکڻ اقى لالى ؾلغ ”ب . “ج لال ک ؾقوث ڪصؼ ا ث آ ۽ شث ۾ ڃ وگي . “کبى ثچ وگي ٿى

شڪ كاة ث پئي ج - شث ۾ قڳ شپب هكؾ ؿا، بؿ. ٿىػقت اب كبؾاق شڪب ”ب ڪ ٻ پبڪ آ . وبڙى ث قکي

ب ڪ ٻ شپب پبڪ . “ؾك جبئي شبڳ هڙن ش احظبق ڪكػقت ج ڪڏي ث ڂكو ڪص، ڂل کڻ ”. بؾ اچ ق آ

. ؿك ؿك. “ي وث پٽ چڻ ڏب صيآككڪب ش ا . ا ئ ظبل ح ش آككڪ هؼبك ش آ

. ڪڙ هلڪ آ شي ۾ ػقت ش ؼالف پبڪب صي. ڪحكائ پبڪب ػقت ک ـلل ۽ چ ذبثث ڪكڻ الء ٺبب ب آي

وچ ج اب ڳبل آ ج بڻ هڙئ شح ڪٿ وڌاق اچ ق آ، ج وحك اق ڏ ب . ش وڇ ؾب ڪ گلثل ڳٺ ٿ پئ آ

اى کبى اڳ اقى وبلي ۾ شڏي اوبى ش آككڪب ش اڂك جڙ ال ڪبق اقى ثؿقگبي ۾ جوبم گڻ اچڻ ٿؿ ، ج ح ش

ػقجي ش ظبل ڏو اوبى ک پص هلڪ ؼب ڪك وڌ ۽ آككڪب ۾ ػقت ش هؿق ڪ گڏ . ثلچىحبى شب ظبقا بؾ اؿا ئب

کبى ث گٽ ظك آ ٿ ۽ اى ثبثث م ق لک چڪ آبى ج جبى گب شى ڏى ”ڪي آككڪ هكؾ کبى شڏي پڇ ج

ڏى ڂكى ب ٻ ٻ ٽ ٽ پبڻء شب هٽڪب ػقجي کبى کڻبئڻ ثؿقاى ڇ ٿب قک شي ج اڏ لى (Wheel Borrow)ڪ گبڏ

ي ک اب ڳبل اق ۾ آئ ۽ ؾلل . “آوبء وبى ڍئ وگ۾ ڪڏي ڦٿ ؼكاة ٿ پ ج ڪڏي اى (قڙ)ڏبئي ج گبڏ

. ش ثئكگ ثؿالئڻ پ ٿ ؼ اى ۾ ؼكچ ئ ؼكچ آآككڪب ش هكؾ شىوب هت جڙ اؼالم ۾ پبڻ ک ڏ ٿ ووص ٿ، شي اڳبى ح ش ػقت ٻبق ب ڇل چئوپل هربل

ػقت هكؾ ٿ ٿ ”ح ش ڪ هق ۽ ػبم پبڪ آ ج . آؼ هكؾ ڂل ڪبل، وىث، ثؿاؼالم ۽ ڪو ص، پك . “وگ

ڪ اڙ پك هكؿ ۽ ان هؽلم آ، شي ش ثكاثك ڪ ػبم . هک شپب بؾ ٿب اچي. ػقت ڪك ئ ٿ وگ

ٽئكوٽ ک هعىن ٿ ٿئ، پك شڪڏي ڪ هى اگك شپبي وبى گڏ گڻ هث ق آ ج اى کبى پڇ وگ ٿب ج؛ شپب

ؼب ڪك اڌ ؿ اڳ جبئي ڇب - ػقت ش وؿن هؼبك ۾

ممباسا شيدي باڇا همباشا 99

ع جبئي شپب ػقت ک هؿقج 1950ظبلث ق آ؟ احكوؿق ش ي ک اڏ . چوي ش پبڻء ۾ صڻ ش اشبلت ؿ ئ

ک ڏوڻ ش (شجل)پلؿ ووص ٿ، ش ي ک پبڪ كش بهب ثكظبل آككڪب شب ؿ ج اي کبى ث گڻ . هڪل ئ

. گڻ اڳ آي، شي ش اظىبن وؿى پبڪي هبى ئ پئص ڃ ٿ: چ

اڙ ػقت وبى بؾ كگم ڪص شي شب پك جبى ”: اڙ ئ و شب ڪص ٻب پبڪب آي. کبى ڏا صي،

ػقجي ک ات ب ؼ هكؾ ئ ). ڏاڙء اق ات ڪڏي ث ڪڙ ٿ ڳبلبئ

. (ظبك آ ڪڙ ػقت ک ڏاڙ ٿئ ٿ. وچب ٿي ٿبآككڪب ۾ ڪحكائ هكؾ ڪ کبى ڌڪ لالى قکؿا ب ڪ

لال ڇڏ ٻ وبى بؾ ڪؿا جي ۽ اى ڪن ک عط ذبثث ڪكڻ الء، ب شئي کي ڪث اى ثبثث ٽڪ، ڪحكائ پبڪب ٺبب

: هربل ق. آي ؼ ثحك ). كو ڪ لال قکڻ ڪ اک صڻ ش ثكاثك آ

لؿگء الء، ثحك ڏوڻ الء ڪ کبى ڌڪ لالى كق .(آي

ڪ لال اق كو اي ش ئ وكؾاق ٿ وگ ٿ شڪ هكؾ .ؿك بؾ ؿ آي

ؼكاة لال ک وما ڏڻ الء ثحك كو ئي لال ک آڻڻ آ. ا هكؾ شي ک كو ڪڙ لال آ ج ي ش ثوبق ٿڻ ج

ؼ ك هكؾ الء ٻ ٽ لالى قکڻ ). هڙن ڪومق ٿ پكق آي شئي ڪ ثوبق ٿئ ج ٻ هكؾ ش ؼفهث

.(چبڪك ۽ قڌ پچبء ؿك ڪك آ“ ٻس ثب ٻ”ػقت ثب هڙن ش شڪڏي ڪب ڇڪك بؾ کبى اڪبق ٿ ڪك ج وؿن

.ڇبجي ڍقڪڻ ش احظبق ڪك ڪكڻ الء justifyػقت ک هچڙ هبق ڪكڻ ۽ اى ک

:پڻ ڪحكائ پبڪب آي شڪڏي جبى پص لال ک اهؼ پبق ڪك ٿب ج ي ک

.هبق ث ڏؿا ڪك ڏگ لال هچڙ وبى ئ ڪٽكل ۾ ق ٿ. ؼثقت لال گك ۾ ثوبقى ئ آڻ ٿ. ش (ڦٽء ش چڊ ب ابز ش ڪٽبئ)وىث ػقت چڊ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 100

.هون ۾ ئ پٽ وبى ٿئ ٿ ثكظبل ػقجي ش ؼالف پبڪي ک ڇڏ ڪص ٻب آككڪ

. پبڪب ڏوى ٿب ڏڃ ڏڃء ک ٿ ڏگ

.(ڪ اىبى ٻئ اىبى ک ئ وبى قوبئ ٿ) چ ٿ‘ هكثب’گڏ ک وٽ ڻڻ وبى. ڪئب هبق ا ٿ ڏو ج ي ۾ ڏبق ب هؼم ڪئ

.ڦبوؿ ٻڏؿڙ شبل ک ڪئپٽي ش ڪڙ كقت. ڦڏي ٽگي اق ک لقاف ش ڪبق الء ڪكڻ کپ. جبص هٿبى کڻ ڪحك ث هي پ ج ث جبى پص هٿ

.ج ڪل پک ٿب وگ پكء ۾ ؿكت ٿڻ کبى ثحك آ ج شاء ۾ قص. ا ائي آ شئي ڪي )ى ۽ ڏي ۾ ڪ ڏ ككم ج آ

۾ گٽ ككم ؿ آ ج اوي چؿا آى ج اڻي ي (.ش ككم آ

شئي چؿا آى ج جبڙ ). ڪ آڱك وبى شؤى هبقڻ هعبل آشؤى ث ٻي ي ش چ۾ ڇڃبٽ هبق . ٻي ٿي وبى ئ چ ٿ

(.وگص ٿ ڪڪڙي ش پٽي ج ػوبة پكبى ٿب ٿي.

ڳصي ش ”اى هىن ش اوبى ٽ ڪ چڻ ػبم آ ج ) (“پٽي ج ڪڏي ڍق هئب؟

ا ڪبق قگ ش . شڪ وبى شب وڱ کبئ چڪ ؿ .ڍڳء کبى ث پ ڊچؿ

ا هبڻ ڏ ثهف آ شي ش قڍ ٻ ؾكؼ ڂڇ ڃ. شي ڪقٽ شب شس ثبل صي اج ڪڙ شكڪ ثبػمت

.ثك ٿ وگؿ :آؼك ۾ ڪص ٻب ػقت ثبثث آككڪ پبڪب

ػقت ۽ آووبى ک اڄ ڏي جبئي ڪ ووص وگ آ. شي ک وڃبڻڻ الء كو کلى . ػقت هڪئ ش وگ ب

.الڻ ڪبك آي ي ش پٺبى ڃ ج ء اڳبى ڌؿ . ػقت پبڇ اگك آ

.ي ک ڇڏ ڏ ج جبى ش پٺبى پٺبى اؿ. ؿ ٻ ٿڻ ج ٻڪكء . ػقت ش وي كو وؿن ڇبجى آي

.ک ث ٿي ٿب

ممباسا شيدي باڇا همباشا 101

ؼبل گك کبى ؼكاة ػقت ث چڱ. شي ک اڍڻ وبى چڪ ٿب لڳي ۽ الڻ . ػقت گٿ هربل آ

.وبى وء ٿ پ شڪڏي جبى ٻبق الء ث جكا آ ج ڪي ڳقبق لال

.وبى بؾ ڪك شڙال لال کبى ثحك آ ج وس ش گكهء ۾ ڃ ووص. ي ش وبى کبى اوبک كو . ػقت ك ؼكاثء ش پبڙ آ

.اوبص قض ثچبئ وگ ٿ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 102

اگكم قاڄ شب ؾڪبى

شحڻڪ اڄ ش ؾق ۾ قپ ۽ آهكڪب وبى گڏ آككڪب ث ڪحكى ڳبلي ۾ هبڊقى ٿ آ شح جبک شپب ۽ شكهي

. ڪبقى ظك اچي ٿى، ڪوپٽك ۽ ٽ چئل ظك اچي ٿبآككڪب ش ك هلڪ ۾ شحڻڪ ڪحكائ هبڻ پڙل ڳڙل ظك

اچي ٿب پك هصوػ ق وڇ آككڪب گٽڪ ۽ شڪت آثبؾ لڳ . ق ث ڏٺ ڃ ج اي وڃ هلڪي ۾ ڪب ثحك آ. پ آ

آككڪب شب اجكابى هلڪ هك، لجب، ٽب، آلصكب ۽ ووڊ اقا هلڪ آي، شڪ (هڊٽكي)هقاڪ، ا ڂچ

ثبه عكا . قپ ش ص ۽ جل ۽ ٽئكلم ڪك اهك هلڪ آيآككڪب . قڻ پٽ کبى ٺ اق وڇ آككڪب اڄ ث ڻي ظبلي ۾ آ

کڊ ش ٺ پڇڙ اق هلڪ شڪ وبئٿ آككڪب وڏش ٿ، اى ک اوبى ي ۾ بهل ٿب ڪكى، ش ا هلڪ اڄ ث گقى

ثبه ٻب هلڪ . اگكمى ش ٿ ۾ آ ۽ ا ٻ اگلڊ لڳ ٿائگال ۽ وجب ص ب لئوجب ۽ هال، ثكڊ ۽ قاڊا ص ب چبڊ

ڪكپ، چق، ٺڳ، ؿك هبث، ثؿاه شبم .... ۽ ثكڪب كبوا بوق اوبى ش اب ش هلڪي ۾ ث آي، پك ڪ ڪ . آ

هلڪ شپبى، هالئب، وگبپق، ڪث، وؼؾ ػكة ث آي شڪ قپ ش هلڪي ش ثكاثك ڪي ٿب ۽ ٻب ڪحكائ ڪقب،

. كلپي، ٿبئلڊ، ؾثئ، اكاى ۽ اڊب شڙا اي ک كبل ڪي پباوبى ح كو ڪب ۽ آككڪب کڊ ش اڂك اق ڪبق ش هلڪي ش ڳبل ڪك قب آى، شي وبى ؿي کبى اڊب، اكاى

شح اوبى ش هلڪي شب هبڻ اپبق . ۽ ػكة هلڪي ش اپبق ڙ، ڪك ۽ پقئ الء ب ٿ ۽ اجبى لگ، چب ۽ ؿ

ؿالم اوبى ٽ پحب ٿ ۽ شي هلڪي ش ٻل ۽ ڪلچك ج ڪ ٻئ آككڪب کڊ ش اڂك اق ڪبق ش هٿبى کبى . ش اذك ق

اٿپب شي ک . شبئم ٺج ج اٿپب ۽ وهبلب کبى كع ٿئ ٿڪي لهب ۾ ائجىب ث وڏث ۽ ػكث لثبى ۾ ظج وڏث ،

وڏث ۽ اڃبى ث ػكة اى بل وبى وڏي ‘ لصجبق’شئي لئمجبق . ش هلڪ آ (ڳبڙ ووڊ)ؾقال ثعك اظوك (اٿپب)ظج . ٿب

ملسو هيلع هللا ىلصظق . ڪ كف وؼؾ ػكة آ ج ٻئ پبو ظج آشي ش ڏي ۾ ظج ڏ اهك هلڪ ، شي ثبؾب ش ولطث

هڪ شب هىلوبى ٻڙي ـقؼ صكت ڪك ظج . وي جبئي ئ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 103

ػكثي ش گڻ اوط ظج . ظكت ثالل ي هلڪ ش . پحب ئبثؼؿ ۾ . ش هبڻي وبى ق ٿ، شڪ اى هث ظج وڏثب ئب

شڏي وڊاى، ڪب، جماب ۽ آككڪب ش ٻي هلڪي شب ؿ پحب ج ا پڻ ظج وڏشڻ لڳب، ش ا وځ ظج کبى ٿؿا وؼؾ

اڄ )شئي هالب . ػكة پحب ٿ ۽ هبڻي ي ک ظج ش وڏ ٿ۾ آڳبٽ لهب ۾ ك ڪ ڌاقى هبڻ ثگبل اق (اق هالئب

پقچگبل ث . ڪبق کبى ٿؿ اج پح ٿ ۽ ثگبل وڏ ٿؼلس ثگبل اق ڪبق ڏئ هالب پحب ج اي ک ث هلئ هبڻي

پجط )ثگبل وڏ پك ڪل شب گقا صڻ ڪك کي اڇ ثگبل و اڙ كض اوبى ٽ ث ك آككڪي . وڏ (ثگبل

(اٿپب)ثكظبل اڄ اى ظج هلڪ . للع اوحؼوبل ٿئ ٿ“ ظج”الء ش ظبلث وځ کبى ؼكاة آ، شي شب هبڻ ڪب ۾ اهك جكي

وي اگك شح . وڏب ب ٿ پك بڻ وهبلب ۾ ث وؽث ثؿاه آٺ هال، هلهجن، وال لئڊ ۾ . ڪٿ اؿاڪبق لڳ پئ آ

ق ث گڊا، جماب ۽ ڪب اي ۾ ثحك آي . ث ا ئ ظبل آا ٽئ هلڪ ڪٽقب ڍڎ ش . شي ج اگكمى ش قاڄ

وڏث “ اىٽ آككڪب”اگكمى ش ڏي ۾ ا ػالئو . چڌاق آيگڊا ش وحببن ػؿ . ۽ وڇ ػالئو ولصل ووص ٿ

. اهي ڪئ، جماب ش ث وبوحؿاي ظبلث ؼكاة ڪك قک آاى ڪك ڪي قپ ب آهكڪي . اى ڪك ثچ ڃ ڪب آ

. ک آككڪب گوڻ ش م ٿئ ٿ، ج ڪب ش قغ ڪك ٿ. پء اجبى ڪ اڌ، ڪ كبقك ڂك اق آككڪ هلڪ ۾ ث ڃ ٿ

شح جوبم گڻب . ڪب شب ئكث ۽ هوجبوب وځ کبى هق ك آيڏٺ ڃ ج ئكث ج ائي آ شئي اوالم آثبؾ ؼ ئى . ٽئكوٽ اچي ٿب

پء اوالم آثبؾ کڻ اڌ ؿ اڳ ٺ ۽ ئكث ڪ ؿ اڳ . آثبؾ ٿل كپك اى ش هوبثل ۾ ڪب ش ك ۽ ثؿقگب هوجبوب ائي آ، شئي اوبى . ٺ

اڙ كض ڪب . پبڪىحبى ش شؾ کبى ث ؿى اڳ ٺٽ . اق ٺٽهلڪ شى وكظؿى ٺڻ ۽ هٿه ا بل پڻ کبى ؿى پكاڻ هوجبوب ،

۽ اڊب شب وؾاگك (شڪ اى هث پكب وڏث )شح ػكثىحبى، اكاى وبى اچ (ٻڙي ثحلي)چؤهبو ش ائي ش كبئؿ ٺ پصي ڌائى

هوجبوب اڄ ڪب ش ٻ وجك ڏ ك آ پك ؿي . هوجبوب کبى ڪكؿا ئبجبئي هوجبوب وڇ اڂك آككڪب ۾ پئى ڏڪڙ، ػوبقجي، ڻس اپبق، ٽئكوٽي ۽ ؼعبلء ۾ ال وجك ك شي ش هوبثل لئمجبق ۽ ؾاقالىالم شڙى

گڻ پء، گڊا ش ك ڪوپبال هق ٿ ۽ پء . ثؿقگبي وبى ل ٿاگكمى ش قاڄ ۾ شڏي اگكمى ڪوپبال ک قل قوح هوجبوب وبى هال

ع ۾ اڄ اق ئكث ك اق ڌ ج قل 1900پئ ج اى هث ؼ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 104

ك ‘ ئكث’ڊپ ۽ ٻ ٽ گؾام ۽ همؾقى ۽ آكىكى الء چبق گك ٺكائ وٺ آة ا، هٺ پبڻ ۽ قل اوٽي ڪك . ش كػبت ڪئ ئ

. ك ڪ وئ وبلي ۾ ڏکڻ آككڪب ش ثحكي ۽ هبڊقى ك ٿ پ آهلڪ ش گبؾ ش ڌ صڻ کبى ػال ثي االهاه ائكپقٽ ث كث ۾

ش هوجبوب اڄ ث كو ڪب ش . پك هوجبوب ش ظرث اڄ ث ان آ. آگڊا شڙى . پك او پبو ش هلڪي ۾ ان ۽ ڏ ثؿقگب هڃ ڃ ٿ

هلڪي ش وبهبى ث هوجبوب هبى اچ ڃ ٿ ش اكـبىحبى اگك گڊا ک . پص ثؿقگب ب

ع ش چ ۾ هص ي ثؿقگب ۽ اڂك آككڪب ش 1973ع ۽ 1968شڪ اچڪل هپج )لصجبق، ؾاقالىالم، القم هبقڪه : ٻي ثؿقگبي

اي ڏي ۾ وئم ڪئبل ثؿ ، . ، ثكا ؿك ۾ جوبم گڻ اچڻ ٿ(وڏش ٿاى ڪك شي ث شبل ج ثؿل ٿ ٿ ج ا شبل حبى كق لگ ٿ

۽ هوجبوب ۾ ڪبقگ صڻ ش ثبشؾ اوبى ک شبل ش الء جل پبڻ ۽ هوجبوب ۾ . شبل ش ػول الء قاي ٺڻ الء هوجبوب ۾ ڏي ٻ جكوڻ پ ٿ

اڊي ۽ هىلوبى ؾڪبؿاق صڻ ڪك اوبى ک ك ء هكچ هىبلي کبى شبل ش هكهث الء وڇ آككڪب ۾ اڙ ڪ . ظالل گث هل ٿ

وٺ ثؿثىث شڙ شپبى ب قپ ش ثؿقگبي ۾ ظك آ ٿ پك جي ؿ ث هوجبوب ق ث ؿوث ووص ٿ ۽ هؼول هكهث الء ث

اى ثؼؿ ثبه ووڊ شب ڏ پؿقي . لح ڏڎ لڳ ٿ پك ڪن ٿ ٿ. ڏي گفاق قپ ب آهكڪب ش ڪي ثؿقگب ۾ پچ بوي ٿ

شپبى چي ب قپ ش ثؿقگبي هبى ٿ هوجبوب پچج ج ػصت ڇب ڏاي هبڻي . ؼب ڪك آؾم وبق ش ؼبل کبى. اظىبن ٿؿ

! شب هڙ ۽ گبڏي هٽكى شب گڙ ق ۽ ڇب هوجبوب ۾ ؼبه، ڻ ڻڪبقهصؿ ش شڏي ؾب . هبڻ ڇڻ، پک پکڻ ك ڪ شڙ اؿ ظك اؿ

ش ٻي هلڪي ۾ قي ۽ هبڻي ش پ پبى ؿ ئ، ح هوجبوب ۾ هبٺ اي ڏي ۾ اگكم قاڄ کبى ا ؾوحق اڃبى لؿ ق ٿ ج . هٺڙ

هصؿ ش اڍائ ڪالڪ کي هڪل ٿ ٿ شئي ك ڪ ڪص ؾك ڊ اوبى ٽ وڌ ۾ ث . ڪك ۽ ڏي ٺبق پء ڪن، پقئ ب پڙڻ الء اچ

اگكمى ش ٺل ا هبى ڪبك ػك ل ۽ اوبى ش ڏي ۾ پكائوك آؾهوبق ش ظىبة وبى هوجبوب اڄ ث اڙ . اوڪل ٻي هىطي ۾ ٿؿ

. لک کي آؾهوبق آ8ظؿقآثبؾ شڏ ك ش اڄ ڪل . ئ لڳ ٿوگبپق ۽ ڪااللوپق اگك ح . ع ۾ اى ش اڌ ثكاثك چئ ئ ٿ1970

شڪ بڻ اڳڻ )هوجبوب ۾ ث ڪبك ججؿل اچ ئ آ ج ڪلڊ قڊ شب ؾڪبى ائي اگكم اوٽبئل (ؿق ش بل وبى هئ ا وڏش ٿ

شڪ بڻ شبالى جڪ ػجؿالكظوبى )شب ئب شئي ڪااللوپق ۾ ثبج قڊ ڏا، ڪبؾا ۽ . ۽ وگبپق ش بء اوٽكٽ شڙا ؾڪبى ئب (قڊ وڏش ٿ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 105

هٿبي ڇحي اقا اؾاق ؾڪبى، وؿى اڳبى ڇث اقا قاڊا ۽ پء كٽ پبٿ ۽ هى ک ٽ كى ش ؾڪبي اڳبى . گبڏي ش لڻ ش قوح ؿ

اي ؾڪبي شب وڌ ؿ، گصكاج ۽ پبقو وٺ ولؿ ڪٽي ۽ ٽپي ۾ ع کبى اڳ جبئي 1960. اڪ ڪؿ اڄ ث اکي اڳبى جك قب آي

پء آؾهوبق، . ڪكاچ ش ؿق اقى ؾڪبي ش ث ا ظبل ؿ . القى، هٽكى ۽ ٽئكوٽ ڌڻ ڪك ا وڪى اقا ڏي ؼحن ٿ بپك او اق ڏ ش كػبج وبلي جبئي اى هىن شب ؾڪبى ىٽ اڊم

اج . پبو ثكهؾا، ٽكڊاڊ ۽ ڪثب پبو كق هشؾ ئب (ڏکڻ آهكڪب)ث بڻ ؼحن ٿؿا ڃي ش لهي ش اگ اڏ ج ڌ آ ش ڪ كٽ

جؼصت ش ڳبل اب آ ج . ماقي ثلڪ ڪ لک قپئ جبئي ٿ آهوجئ، شڪب اگكمى ش ڏي ۾ ثبهج ۽ ثوجئ وڏث ئ اج كقٽ

ڪكاچ ۾ . اق ػالئو ۾ اڃبى ث ڪحكائ ؾڪبى اى هىن شب هلي ٿب ج ؿق ش ػالئو ۾ شح كٽ شڪڏي اى ؾق ش ڪ ؾڪبى ڏوڻ اٿب

گكاككى ۽ اچي ڪئوكائي شب ؾڪبى آي، اج پكي ثڪك بل وؤ وبل کي پكاڻ ؾڪبى اى ڪل ۾ اڃبى هشؾ آ، شڪ اكاي ش آ ۽

کي 50. وؿى ڊثل قٽ، پبپب، پٽم ۽ ڪڪي ش واؾ ا ئ لؿ اچوبلي کبى ج آئى ث ڏوؿ اچبى ۽ وؿن هص ػوك شب هبلڪ شڪ

بڻ هى اگك . ع ۾ پكى ؾكؼ ڏٺب ئن ج هى اگك ڇڪكا ئب1960 Suggestي ؾڪبى ٽبى لگؿ آئى جبى ک . پڙب ٿ ب آي

ڪؿن ج اؿق جبئي لب ڃص شح ڪن اقا اٽ پب ڳي ۽ کق ۾ ڊثل اى ڪ ؾڪبى هبى ڂك ۾ ٺل اڄ اقى ؾڪبي . قٽ ۽ ثىڪٽ پب پچبئي

و اى هىن شب آڳبٽب ؾڪبى ب . شڙا گٽ ۾ گٽ ٻبقي جكي ٺ ڃيظؿقآثبؾ ش ثبهج ثڪك شڙا بپ بئن هالئب ش ڪحكى ئ

شي هبى اگكم قاڄ ۾ اگكمى . كى ۾ ڪص ڪص اڄ ث هشؾ آي. ۽ قپي ؼكؿاق ڪئ ٿ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 106

ؿ كلوي ش ؾلپىؿ ك هوجبوب

هوجبوب ڪ ػصت ك آ شڪ آككڪب ش ٿ ڪك ڪص ڪص ج ثلڪل ؾثئ ۽ ؾظب شڙ . ػكة و ش لڳ ٿ

ع اقا، شڏي آئى 1968ث لڳ ٿ پك ؾثئ ؾظب اڄ اقا پك بل شبل ـقؼ پكى “ وؿق ثه”شئك اصك ش ظرث وبى

ڪڏي ڪڏي ج ڎپڻ اق ڏٺل كآثبؾ ب . ؾكؼ اج پح نڇ ش ح آككڪب ش هڪب ڪبقى هبڻي کبى . ڪلوج لڳ ٿ

ظك اچي ٿب ج وک، (ؼب ڪك كال شب)ػال ػكة ۽ اكا اؿق آككڪب ۾ . گصكاج، آؿب ؼب ۽ وڌ شب ؿ ث شبم آي

ؾي شڙا ڪبقا ؿ ظك اؿا شئي آهكڪب ش ؿق اثبهب چچ ڪبق ”پصي بؾگكي ۾ پص پء الء لک آ ج

و هوجبوب ۾ اڙا ڪبق قات شڙا ثعؿ ڪبقا ؿ ث هلؿا “ .ج ڦلك شڙا ث ۽ اي ٻي قگي ش چ ۾ هؽحلق ڪبقوكى

Shadesا اى ڪك ش كع ۾ شڪ ػكة ۽ . شب ث هلؿااكا آب ا بؾ ؿ ؿ ث هوجبوب ۾ اڪال آب پء ح اچ

اي ش االؾ ۽ ؿالم . هڪب ؿ ػقجي وبى بؾ ڪبئىاگكم اى هؼبهل . ڪمائي ش االؾ هؽحلق ڊى اق ظك اچ ٿ

۾ ؼجكؾاق ئب ثبه پقچگبلي ج کلئ ػبم هڪب ظج ػقجي ق قک ٿ ۽ وؿى Concubineوبى بؾ ڪئ ٿ ب اي ک

۾ جڙ (هلهجن، ائگال ؿك)االؾ ک وؿى قاڄ اقى هلڪي و هوجبوب قڳ . پقچگبل ۾ ڪبك ظؿ جبئي ولحى هلى ٿ

آككڪ ك ٿ لڳ پك ڪص ڪص ابئ، ػكة ۽ اگلىحب . ك لڳ ٿ

هوجبوب ۾ ڌاقي هلڪي ش هبڻي ش اچڻ ڃڻ ڪ بڻ اگكم ج . صڙائء کبى آ پك وحي اٺي ؿ کبى كع ٿ

اگكمى الجث ا ڪ ش ىء ك ڪ كو . وځ کبى آؼك ۾ پحبثؿقگب هوجبوب جبئي آ ٿ ؼ كو ڪبق اقى كى جبئي آ

ٿ ۽ اج ئ ق ٿ، پك اگكمى اؿق جبئي قوحب ۽ قلى ٺب پلي، گكى، قوحي قلي ٺبڻ الء ي وکي، . ڳبڎاپ ڪك ڇڏ

پصبثي ۽ ٻي اجك اڊب ش هبڻي ک آؿ شڪ الق ۽ ؾل پبو وگبپق ۽ پبگ پبو . اڙى پكاشڪٽي ج ڪن ڪك چڪب ئب

ا ٻئ ٻٽ اگكمى ظال ٿڻ کبى اڳ . ث اگكمى ائي ڪاڄ ث اي شڙا كاى ٻٽ او پبو ۾ . ڂڙڂبگ ۽ وؽث كاى ئب

ممباسا شيدي باڇا همباشا 107

اگكمى ش هج کبى اڳ ي ٻٽي ج كو وبهڊ . شبم آيچق ۽ هفام قب ٿ شڪ حبى حبى هالڪب ڳچ ووڊ ۽ چ

و ث ڪبق . ووڊ هبى ڦكى ڪك اي ٻٽي ج اچ لڪب ٿاق هؽحك ػالئو ۾، اؿق گبٽ شگل، بگ ثالئى، وؤ پكى

پء اگكمى اچ لبئى ڪكاى ۽ پبڻ ث قب ج ٻي . ۽ ڂٽى ئبثحك . الء ث اهي اهبى ۽ اپبق شى ولحى پئؿا ڪك ڏبئى

ظبلحى، ابف، شبى ۽ هبل ش والهح ڏو كو او پبو شب هلئ ۽ چ اچ قب پك ڏقاي هلڪي کبى، ؼب ڪك شي هلڪي ج اگكمى ش قاڄ ، اج شب پئى اقا وؾ ۽ اپبق

. ڙ الء، ؿكت هبڻ قلگبق ڪوبئڻ الء، ي ٻٽي ج اچ قبک ث ائي قوب ۽ ڪ كاى ٻٽ هبى (ثبهج)اگكم هوجئ

ڪبووپلٽي ك ٿ ۽ شئي پبگ ۽ وگبپق ڂك اقى شي كى کبى ث ڏا ۽ ولث اقا ٿ پب جئي هوجئ ۽ ئكث

ث ڏوؿ ئ ڏوؿ ؿي کبى ڏى ۽ هق كى، وقت، ثكظبل اى ۾ ڪ . ثڙؾا، گا ۽ هوجبوب ۽ هلؿ کبى ث گء کڻ ب

ڪ ب ج ؿ ڏ ووڊ ۾ شح اڊب ش ال ڪبق اقا ك وقت، پقثؿق، ڪبلڪٽ ۽ ڪچي هق ۽ هـل

ثؿقگب ئب، اج ي پبو آككڪب کڊ ش اڂك اق ڪبق ج هوجبوب ۽ لئمجبق ؿي کبى وحڙ ئب شح ٻبقئ چؤهبو ش

ي ش ٻڙى اچڻ . ائي هطبثن بکئي ۽ ڻصبقى شب هال هحل ئبوبى ي ثؿقگبي ۾ قوى اچ ى ٿ ۽ پء ائي شب قغ

ثؿلصڻ ۽ لگك کڻڻ ج ي ثؿقگبي شى ثبلاقى وڃى ۽ كاى . ٿ ى ٿ

ش اوبى ش (Zanzibar)اڂك آككڪب ش هوجبوب ۽ لصجبق ؼب ڪك وڌ، گصكات ۽ ڏکڻ ؿوحبى ش ال )ڎ کڊ آئى هئٽكڪ . Influenceش كى ج جوبم گڻ (ڪبق

ع ش ڳبل آ ج هى ٽڊ هك ۽ 1960ڪالن ۾ ن ؼ ظؿقآثبؾ ۾ ٻ اڙى پڙى ؿبڻى ث ڏٺى شڪ لئمجبق

کبى ڊئكڪٽ وڌ ۾ ڪك ٿى ى ؼ ا پكي شكي ج (ؿالهي ش ڪك) Slave Tradeشى ى ثؼؿ ۾ اگكمى

ثكظبل اى کبى ػال ٻي ث ڪحكي . وؽحء وبى ثؿي ڻ ڇڏ. ي ش ثمه اوبى ش پبو ش كى ش هوجبوب وبى ل ٿ

بڻ قڊ، ٽ ، شٽ شبل، اٽكٽ هؼككث ؾب ڳڎش ئ آ ج اوبى ڎا ئبوي ج اوبى ش ڏاڏي بي ش اجبى لڊى،

۽ شكهي ثؼؿ هوجبوب، لصجبق، ؾاقالىالم، ػؿى ۽ (قن)ػكن ڪااللوپق، ثئڪبڪ، شڪبقجب شڙا بال . ڪلوج شب بال ٻڌثب ئب

ممباسا شيدي باڇا همباشا 108

شڪبقجب اق هلڪ اڊب شب اڃبى ث شبا ۽ . بڻ هق ٿب آي ووبجكا هق ئب شح ڪبقپق ۽ ظؿقآثبؾ شب وڌ ؿ اپبق

الء ؿا ئب ۽ ب لطق ث پصي ثحي ۾ شبا، ػؿى ۽ لڪب اڄ ڪل ج پبڪىحب كلوى ۽ ٽ ڊقاهب ث . شـڪك ڪ آ

ع ۾ اوبى پكي اڊي 1973. لڊى، پئكن ۽ ڪااللوپق ۾ كلوبئصي ٿبڏٺىي شڪب ككاه ۾ كلوبل ئ ج اى “ اگ اى پئكن”كلن

کبى اڳ اقى كلوى شڪ اوڪل اقى ڏي ۾ ڏٺى وي اي ۾ ڪب كبقي كلوبل ؿ ئ ج هؼ هوجبوب، لئمجبق ب ٽئگبڪب

ڪ اڙ كلن ش گب ي هث ث بؾ اچ . ۾ كلوبل ؿ ئٽبگب کب ! جن ؾکب کب ثال، گك ب ؾکب آككکب”: ق آ ج

. ؿك“ !ٽبگب کببڻ ج ٽبگبڪب ش هلڪ ث ق آ ج ا ۽ لئمجبق

بڻ جبگب ڪب، لئمجبق ۽ بوبلئڊ هلڪي . الڳ الڳ هلڪ ئبگڏش ڪ ئى هلڪ جماب ٺب آ شئي هالب، وجبض ۽

. وكااڪ گڏش ئى هلڪ هالئب ٺبلئمجبق اگك . و هوجبوب ش هبء ۾ ڏ هبى ۽ بى

ثؿقگب (اكا)هوجبوب ث كو آككڪ پك اڊي، ػكة ۽ پكي ڪب، گڊا ۽ جماب اؿق واظل ۽ آككڪ . ووص ٿ

لثبى لى ٿ پك لئمجبق، ؾاقالىالم ۽ هوجبوب ۾ ػكث، كبقو، گصكاج ۽ اڙؾ لثبى ث ڳبلبى ى ٿ ۽ اڄ ث ڳبلبى ڃي

. ٿىوگبپق، پبگ ۽ بگ ڪبگ اگك هوجبوب ڪ ك ث

اگكمى ش هج کبى اڳ . آ، ثؿقگب ث آ ج ٻٽ ث آجبئي هوجبوب ش الڳ ٿلڳ ظرث ئ ۽ لئمجبق اگك ڪ ڎڙ

. هلڪ ووص ٿ شي ج وځ کبى گڻ اذك ػكثي ش اڄ ث . اگكمى ڪب ش هلڪ ٺب هوجبوب ٻٽ اى ش ظ ثب

هوجبوب شب اهك هبڻ اي ڏي ش ػكثي ش االؾ آي ۽ ڪب ۾ ؿ هوجبوب . وځ کبى گڻب هىلوبى ۽ هىصؿى ح هوجبوب ۾ آي

بل ػكثء ش آ شڪ هجؼرة لک ڃ ٿ ۽ اگكمء ۾ ث ٿ شئي Mombasa لک ٿ پك پء Manbasaپكي

آككڪب ش هڪب لثبى واظلء ۾ ي . ثوجئ پء ثبهج ٿ ؼ شگ . وڏ ڃ ٿKisiwa Cha Mvitaک (هوجبوب)ٻٽ

ا اڪك ش ي ٻٽ ش هبلڪء جبى ڪحكى هڪب ! ش ٻٽ۽ ڌاقي ڌقي ش چ ۾ شگ لؿ ق شي ۾ ػكة، اكا،

. پقچگبل، ثلچ، اگكم وځ اچ ب ٿهوجبوب ٻٽ ڪب ش وكلهي وبى اجك كف بل بل پل

ممباسا شيدي باڇا همباشا 109

وبى ڳڎل آ شئي وگبپق ڪبل ثكز ـقؼ هالئب ش ء پل ڪڪكٽ ۽ گكڊق ش ٺل آ . وكلهي وبى ڳڎل آ

. وڏش ٿTudor Creek۽ ٺبى شڪ وبهڊ بل آ ا ڪبل ـقؼ ڪب ش Makupaهوجبوب ش ٻٽ اڂك پبو

وگبپق اق ڪبل اگك ي ڪبل . وكلهي وبى ڳڎل آجبى ڪبقى، ثىي کبى ػال قل گبڏ ث ل ٿ، شڪب ڪب هبى

اى کبى ػال كك . ٿؿ گڊا ش ك ڪوپبال ۾ ؾگ ڪك ٿوىٽن ث آ شي ـقؼ هبڻ ۽ وؿى واقى هوجبوب کبى ڪب

ش ك لڪ ش چ ۾ اچ ڃ ڪي ٿى، شئي بگ ڪبگ . ڪٽقب ٻٽ ۽ ڪلى ش چ ۾ لي ٿى“ اوٽبق كك وىٽن”۾

آ، شڪب Likoni Ferryح ش كك ڪوپء ش بل ي ككء ۾ هىبكك هلث ۾ ولك . ع کبى كع ڪئ1937اگكمى

. ڪك وگي ٿب، ثبه ڪبقى ۽ هٽك وبئڪلي الء ك ڏڻ پ ٿ ك ش چ ۾ ڪ Mtongweاى کبى ػال قي اق ۾ هوجبوب ۽

ع ۾ 1994. پئىصك كك الئ ڃ ٿ شي ش ٽڪٽ قکل آ هٽكى ش كبل ج اڌ ٿ 40ء كك ڪبق کبى كو

پك گڻ قي . هىبكك ئب300 كو Capacityي ككء ش . ئ ٿڏ ج 272 هىبكك چبڙب ب ئب شي هبى 400صڻ ڪك اى ۾

ووڊ ش شي ٽڪك ک ء كك ڪكان ڪك ٿ . هك باج ئ ڪلؿ . ڪكڪ وڏش ٿ (Kilindini)اى ک ڪلؿ

ثؿقگب کبى ك . بقثك آ، شي ۾ اوبى ش شبل اچ ثٺ ٿش چ جبئي ؿڙ ڪك قوح پڻ ڪلؿ قڊ وڏث پك بڻ

Moi ا وڏش ٿ شڪ ي هلڪ ش وبثن ؿق ش بل ا . آ ڪلؿ واظل لثبى ش للع آ، شي ش هؼ

(Deep) ڪب ۾ ڪحكى ئ ى آي، شي ش بل ڪلؿ . آ. آ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 110

اثي ثطب ۽ ٻي ش هوجبوب ۾ آهؿ

اى ۾ ڪ ڪ ب ج اڂك آككڪب اق ڪبق شي ک ؿ ڏ ووڊ ڇ ٿ، اى ج هوجبوب جوبم ش ۽ هـل ثؿقگب

پقچگبل، اگكم ۽ ٻب قپ ج گڻ گڻ پء آب . لک ٿپك اكا، هك، ػكة، وهبل ڎ کڊ شب اپبق، كهؿ،

پبڻ ک ث ؼعبل . پقث ؿي کبى هوجبوب ۾ اؿا قباڄ ث اي . ثڻبئؿا قب ج هوجبوب ک ث وک وحبث ٺبؿا قب

هوجبوب ش جكه الء ڪن (شكي)هبڻي ش پصي ب ڇي ٽ هبء ۾ هوجبوب ائي شئي اجك ۾ ػؿى، ڏکڻ ۾ . ڪك ق آ

شي الء وڌ ۾ چڻ هق آ –ڪلوج ۽ اڂك ۾ شبا “ .شڪ ب شبا، و و ٿب وبا”ج

هوجبوب ثبثث لکث ۾ گڻ هاؾ پقچگبل ڊائكي ۽ Chroniclesؿء شى 16وځ کبى آڳبٽى لکڻى . هبى هل ٿ

لکڻى اى هث شى آي شڏي پقچگبلي ٺٽ ک . آيع ۾ آؾم ب ڪلڙ ش كبت ٿ، 1558. ع ۾ وبڙ ٻبق1555

ع ۾ هكلا شب ثگ جكؼبى ک 1592ثؼؿ ۾ اى ؿء ش آؼك ۾ ڪىث آئ ۽ هـل ب اڪجك وڌ ک ؾلء وبى بهل ڪك

Chroniclesثكظبل پقچگبلي شب هوجبوب ثبثث لکل . ڇڏجاقػ بك کبى ث آڳبٽب آي شڪب هك بك هعوؿ ىبء

. ع ۾ لک1621اثي . هوجبوب ثبثث اثي ثطب ث پص ولكبه ۾ لک آ

پبڻ . وؿن بل اثػجؿهللا هعوؿ . ثطب ڪ هىلوبى وبض ( Tangir)ش ك س (هكاڪ)ع ػى وي ۾ هقاڪ 1304 21. ؼ هـل ب وبى ۽ ثبثك کبى ث گڻ اڳ چبئ. ۾ چبئ

ع ۾ گكاى ظس الء ڪح پك پء 1325وبلي ش چوبق ۾، ؼ وڌ ۾ ث آ ۽ پص . هٽڻ کبى اڳ هلڪ هلڪ گوؿ ق

ولك ۾ ثکك، وڻ، الك ثؿق ۽ ٺٽ ش ڳٺ شبڻ وهكا ش ث ػؿى پچڻ ثؼؿ اڂك آككڪب اق ڪبق ڏئ . اظال لک اٿهػؿى کبى پكي لال ك پح شي ۾ ي ک چبق . هوجبوب پح

هل پك 24شجج کبى (Ziala)اڄ ش هبڊقى ك لال . ڏي لڳبي ووڊ ش اجكاي . ش ڪبق ج آ (Red Sea)ڳبڙ ووڊ

ڪبق ج شؿ ۽ ػؿى شڙا ك آي ج ڏاکڻ ڪبق ج شجج ۽ ي ك شب هىلوبى ”لال الء اثي ثط لک ٿ ج . لال ؿك

ممباسا شيدي باڇا همباشا 111

اهبم البكؼ هڪحت كڪك شب . ڪبقا ؿ آي ۽ ثكثكا وڏشي ٿبڪحكائ ؼب هىلوبى آي شڪ قڍى ۽ اٺ چبقي . هىلوبى آي

“ .ٿباڄ ش ظىبة وبى . آ (وهبلب)لال ثؼؿ اثي ثطب هـؿ

ا ٽي چئي ڏي ش وبهڊ ولك آ پك اثي ثطب شي جؽح اق ٻڙء ۾ ۽ شي لهب ۾ وبهڊ ولك ڪك ق اى ۾

ا وڙي اقا ٻڙا، ا ش قظن . اڃبى اصڻى اصبؾ ٿى ى ڪكم ج لب ٿ ۽ اثي ثطب ک لال کبى هـبؾ پچڻ ۾ ه

اي ٻڙي ۾ ڇب ج و وڪه ٿؿ ئ اى ش اؿال . لڳ هـؿ ۾ ”: جبى اثي ثطب ش ي ڳبل هبى ئ لڳبئ وگ ٿب

وڪل هڇ ۽ اٺي ش قت ش اڏ ج ڌپ ؿ ش قات ش پص شبل ج ڃ ووؿ ن شحڻڪ قف ووڊ ڪك

ؼ اى لهب ش شبلى ش “ .وڇ قات شبل لڏؿ ق ٿ. ثؿقگب ۾ ث اب ظبلث ئ

هـؿ ۾ ڪص ڏي قڻ ۽ اج ش ولطبى شى ؾػجى وهبلب کبى . کبئڻ ثؼؿ اثي ثطب ڌڪ ڏکڻ ڏ ولك كع ڪ

. پء ڪب ۽ جي ثؼؿ جماب ۽ هلهجن آ. اثي ثطب لک ٿ ج ي ش شبل ڪلا ۽ لس ثؼؿ هوجبوب پح

هوجبوب . اج ابز ش پک ٿ ٿئ”هوجبوب الء اثي ثطب لک ٿ ج . ش قاوي الء ووق ابز ڂك اقى ٻٽي ۽ كى کبى آ ٿ

هوجبوب شب هىلوبى . هوجبوب ش هبڻي ش ػبم کبڌ هڇ ۽ ڪل آي شى . ثعؿ اوبؿاق ۽ اػحجبق شڳب لڳي ٿب. بكؼ آي

ك هىصؿ ش ؾق اڳبى ڪ ب ٻ . هىصؿى ڪبٺ شى ٺل آي“ ....هىصؿ ڏ ك ڪ اگبڙى پكى وبى ڃ ٿ. ک آي

اڂك آككڪب ش ڪ ٽكڊگ (Kilwa Kisiwani)ڪلا ؿء ۾ ي ڪبق ش ڪ آككڪ اهك ظجء 9. پوٽ ئ

شي ثؼؿ ۾ كال گكاڻ )اب اكاى ش وؾاگك ػل ثي العىي ػل ثي العىي وؾاگك اج ڪ . ک ڪڻ ڏ (ش ثبؾ قک

جكي ؿ جبئي ڪلا ڪ ثعؿ . ؼثقت هىصؿ پڻ ٺكائبهحق ۽ اهك ك ٿ پ، شح جماب کبى ػبز ۽ ؿالم ڪك الء ۽ هىبال آب آب ٿ ۽ ابئ هلڪي کبى ڪپڙ، لق، چء شب ٿب

ڪلا ش اذك ڏقاي ٻٽي جبئي شئي اجك ۾ پوجب ٻٽ جبئي . ٿشڪ اڄ ڪل جماب ش هج ۾ آ ۽ ڏکڻ ۾ كبقا ك )

( Beira)هلهجن هلڪ ش اڄ اق ثكا (Sofara)جبئي كبقا ثؿقگب آ شح ڪحكا ؾكؼب اوبى ک پڻ شبل ٺ اچڻ ش ههؼ

ش ٻبكي ؾب وبى اهلث اثي ثطب (Kilwa)ڪلا . هل

ممباسا شيدي باڇا همباشا 112

وبل پء 170اثي ثطب ش گو ڃڻ کبى پقا . ڪكائ پقچگبلي ک اى ڳبل ش شه . پقچگبل ي پٽي ج پحب

شح اثي ثطب ک . كق ڏڻ کپ ج ي ڪلا ش جبقػ لکهـؿ ۽ لال شڙا ثؿقگب ڻب اج ڪلا ۽ اج ش هبڻي

. ش وي ۽ وڂب هبى ثعؿ هحبذك ٿشي هوجبوب . ڪ ٻ ػكة وبض ۽ شبگكاكك پڻ ٿ گفق آ

ثبثث اثي ثطب کبى ث گڻ اڳ لک، شي ک وب ٺبڻ ۾ اڄ ث شي شب ووڊى ۽ هلڪي شب ٺل وب ۽ . هبك هڃ ڃ ٿ

شبگكاك ش چبڻ هبى اوڪڊاگبهب ج ڇب پك ڪلوجه ث كبئؿ ا ٽئكوٽ، وي ٺبڻ ش چبڻ، شبگكاكك ۽ هك ش . ٺؿ ق

شڪ هـكة ش ؾب ۾ كو . هبك اث ػجؿهللا هعوؿ االؾقى ۾ ق ( اٽل)االؾقى وىل . وڏ ڃ ٿ (Al-Idrisi)االؾقى

پبڻ اجك . ٿ ۽ ب قاشك ؾم ش ڪقٽ ۾ ڪك ڪبئي ٿع ۾ چبئ شڪ بڻ وٽب 1100آككڪب ش ثؿقگب جٽبض ۾

(Ceuta) شحڻڪ . وڏش ٿ ۽ اوپي ش ظڪهث ٺ آ. شبگكاكبئ ق ا هكاڪ ش ظ آ ۽ اى وبى ئ هلل آ

الوقاؾ ولطث ش (جٽبض)ثكظبل االؾقى ش ڏي ۾ وٽب االؾقو آككڪب ۽ اب ش هلڪي ش چڱ وك ولك . هج ۾

. ڪ ۽ ي پص وك ۽ شبگكاكبئ چبڻ ثبثث ث ٻ کي ڪحبة لکبآ ۽ ٻئ ڪحبة ش “ ڪحبة مث الوحبم”ڪ ػكث ۾

: اگكمء ۾ جكشو ٿل آ، شي ش بل آ“A diversion for the man longing to travel to far

off places.” ڪ بڪبق ثؿقگب آ شح ”پبڻ هوجبوب الء لک ٿ ج

شح وى، ػبز ۽ هىبل . ؿ، ػكث ۽ اكا هبڻ ظك اچي ٿب۾ (Sicily)ع ۾ وىلء 1166االؾقىء “ .ش ڏ اپبق ل ٿ

ح ا ث لکؿ الى ج االؾقو . كبت ڪئ ۽ اج ئ ؾكي آ. وٺ كبقهبڪبالشىٽ ۽ ڊاڪٽك پڻ

ڪ ب ‘ لگ ’ع ۾ چي ش ڪ هىلوبى ائڊهكل 1415ي ل كلٽ ۾ . ٻي شبلى وبى پك وڇ كلٽ وبى هوجبوب آ

پبڻ ڪك ق ، اٽڪل ڏ کي “ لگ ”شي ش اڳاڻ کي هبڻ ئب ۽ ٽ چبل کي 500ڏا شبل شي هبى كڪ ج

. لگ ء ي ولك ووث ڪل وث ڏا ولك ڪب. ڎا شبل ئبوبهڊ ؾب ۾ لگ شي ش بل ظبش هعوؾ وه

ڪ لثكؾوث هىن ش شبلقاى، ڊپلهئٽ، كلٽ ائڊهكل ۽ Explorerشي اثي ثطب ۽ هبقڪپل کبى ث . ٿ گفق آ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 113

شئي اوبى ٽ اثي ثطب ۽ وؿ ثبؾ وبهڊ . ڌڪ ولك ڪبولكى ش ظال وبى چبجب وڃبجب ڃي ٿب، جئي چي، هالئب ۽ ڏق

اڂك پبو لگ ڪ لىوبج ؽث ٿ گفق آ، شي ك اى ثؿقگب ک ڇ شي ج ؿ ڏ ووڊ شى ڇلى پچي

. ٿى” ش جلل وبى ـڪك ڪكڻ بابك ٿؿ ۽ “ لگ

. اى ش اظال الڳ چئپٽك ۾ ئ ڪكى ٿبع ۾ اوڪڊاگبهب هوجبوب 1498چ وبض ثؼؿ ‘ لگ ’

پكى قپ ؽ شڪ ووڊ قوح آككڪب ش . آآككڪب ش ال اق ڪبق ج ج . اڂك اق ڪبق ج پح

ؿي کبى قپ ائي پئ آب شئي ػكة، اكا، وڌ، گصكاج ۽ قپ ۽ اگلڊ شب شبل آككڪب . ثلچ اڂك ڪبق ج پئ آب ب

هقاڪ، هقطبب، وگبل، : ش ال اق ڪبق ش هلڪيپچ ب ٿ (ڏکڻ كف ٺ)گئوجب ؿ الئجكب جبئي ج آقام وبى

اى ثؼؿ ث وبڳ ائٽالٽڪ ووڊ آ پك . ش وبڳ ائٽالٽڪ ووڊ آككڪب کڊ ش ڪل اڙ آ ش الئجكب کبى پء ڌڪ ڏکڻ ۾

ٽ چبق . ڪك پئ وگبhitڃڻ وبى اى هث شب شبل ڪبق ڏي اڳبى ڃ ق ڊپ ۾ هٽ ٿ آب ش اي ڏي ۾ ا ث

ك ڪ ا ٿ ووص ج . ذبثث ٿ چڪ ج ؾب گل آج پچڻ کبى (borders) آ شي ش اؿي flatؾب قهبل اگك

پء اڳح ل آىح آىح . پء ٺ ڪي کبء ۾ ڪك پئجآئق ڪوٽ، گبب، بئصكب، ڪئوكى کبى گئجي، ائگال ۽ لئبڊا جبئي ث پچ ب پك وبئٿ آككڪب اق هڙ ٽ، شح ؿ ڏ

ووڊ اچ ائٽالٽڪ ووڊ وبى هل ٿ ۽ ٻي ووڊى ش ٽڪكاء ۽ ڇلي ش اٿل پٿل ڪك ي شب اى لهب شب وڙي اقا شبل وٽ

ثكظبل اوڪڊاگبهب پكى قپ شڪ . شل ٿ وگبپبق ڪك (ڏکڻ آككڪب ش ٺى ظ)ڪپ آف گڊ پ

شحبى پء هوجبوب . آككڪب ش اڂك اق ڪبق ج پچ . پح ۽ اڳبى هلڊ ثؿقگب ۾ ڪص ػك جكو پء اڊب آ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 114

اووبػلي الء آككڪ ؿي ک ػمت

اڄ کبى چبل وبل کي اڳ شڏي اوبى ش شبل قاى ڪوپ ش شبلى ش اككڪب ش هؽحلق ثؿقگبي ۾ جوبم گڻ اچڻ ڃڻ

جڏي ٽئكلم ش اڏ قاز ۽ ائ شبل ش ولك اڏ بڻ ئكث ۽ هوجبوب اچڻ کبى اڳ وچ ق ن ج اڄ . آوبى

ڪل شڏي شح ڪٿ ثؿاه لڳ پئ آ، ڪڙ ٽئكوٽ آككڪب گوڻ الء ڪكؿ ؿ؟ عط آ، اگكمى ۽ قپي ش ڇڏڻ ثؼؿ ۽ آككڪب ش هلڪي ک آلاؾ هلڻ ثؼؿ، آككڪب ش ظبلث حك ؼكاة ٿ پئ آ پك بق جڏي ث ولى اگك ڪب اڙ هلڪ آ، شح قل ثكل ٽئكوٽي ش پ پبى ڌؿ

اگك ڪب ش ك ئكث (ولى)ٺڪ آ وكلڪب . ق ٿ۾ الوبػؿ اقى ش ثوجبق ٿ، هوجبوب ۾ گبه ٿ پك ا وځ اڪب

ڪص ث ص ڪب ا آككڪي هلڪ آ، . ؾڪب ڪه آياج ش قوٽي ۽ بگكؾى . شح ڪبك ظؿ جبئي اهي اهبى آ

ک ٿ ڏوص ج ظىكت ٿ ٿئ ج اوبى ٽ ث ق اڙ ظبم هٽ ئكث ۽ هوجبوب ج ٿب ڏا ك هڙ، ؿاؾڪٽ ۽ ٺل شڙى . اچ

وڌ ش ڳٺي شڙا ڪب شب ڪلل، هلؿ ۽ اجبه شڙا ڳٺ ٿب ڏوصي ج اج شى ٽلى ث ڌاقي هلڪي ش وبظي وبى ڂكى

اى ش هطلت ڇب آ؟ . چڌاق گقا ٽئكوٽ ظك اچي ٿب. پى آيجڏي ج ٻكاڙي ۽ كاى ڳٺي ۾ ث . ا ئ ج هلڪ ۾ اهي اهبى آ

ڌاقب پب اچي ۽ ووڊ ش ڪبق ج هكؾ ۽ ػقجى ڪڇي ۽ ثڪي اهي اهبى ۽ هلڪ ش ظبلث عط ص ج . ۾ لٽب پب آي

اچڪل ش الڪٽكاڪ هڊب، قڊ، . گقا ح ڪڏي ث اچيٽ ڪوپٽك ۽ اٽكٽ ش ؾق ۾ ك ڪ ک گك ٺ ؼجك

جڏي ج وئڊى ش . پئ پ ج ٻي هلڪي ۾ ڇب پ اپكڪص ػقجي کبى شڪ ڪكاچء هبى هى وبى گڏ وبڳ شبل ۾

جبى شڏي ”ڪپي گي الء واق ٿ قى ى، هى پڇ ج وبل پكاڻ هي ش ؾڙ ڏوڻ الء 5000ڪكاچ آى آ ج

ج ي هى ک ائي گق ڏٺ چڻ “ اؿق وڌ ڇ ٿى ڃ۽ آئى “ اوي ؼجكى ٿى ٻڌى ڇب؟”: ڪ چك صبى ۽ پء چ

بڻ چبل وبلي ثؼؿ . ڦلڙ هي ڪك کبئي پك ڃ ٺههوجبوب، ئكث ۽ ٻب او پبو شب آككڪ ڳٺڙا ٿ ڏوبى ج پبڻ

آككڪب شب هلڪ ج ڇب هالئب . ک ڪڏ پٺح هعىن ڪكبى ٿ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 115

اڄ اوبى ش هلڪ ک . ۽ وگبپق شڙا هلڪ ث اوبى کبى پٺح ئبؼجك ب ڪي ش ظك لڳ ئ آ، ش اوبى ش هلڪ ش

وڪ ش ڪب شڙ آككڪ هلڪ ش وڪ شحك ػمت ث هوجبوب ش ڪ ؾڪبؿاق کبى پڇن ج جبى ٽ الئٽ . ق آ

. “ب”قاڻبئي . ڃ ٿ. هى پڇ“ ڪي هث؟”“ .شي هث ث وئچ آف ڪكى ٿب اى هث ل ڃ”

وؼؾ ػكة ۾ ٽ وبل ڪك ڪكڻ ثؼؿ شڏي ؾاؾ ش ڪ كئول پص ڳٺ هٽ ج اي ش چئي وبلي ش ٻبق

ح الئٽ ”هؼهث هبى پص هبء پء کبى پڇ ٿ ج آٽهٽڪل ڪئي ل ڃ ٿ؟ شؿ ۾ ج پبڻ شڏي وئچ آف

“ .ڪكى ٿب جڏي ئ الئٽ ڃ ٿوؿن . هوجبوب ٻٽ وگبپق ۽ پبگ ٻٽي کبى ث ڎ آ

هوجبوب ش ا قڊ . ڪلهٽك آ13 ڪلهٽك ۽ ڪك 15ڊگ ا آ شڪ اگكمى ش قاڄ ۾ ۽ اى ثؼؿ ث (Moi)هئ

ي قڊ ج . ڪبك وبل ڪلڊ قڊ ش بل وبى وڏ ٿشڙ اڇ قگ ش ٺل ؾقال ك (Tusks)بٿء ش ي

چئي بٿ ڏؿى ش ڪل . ٽئكوٽ ش ظك ش هكڪم قؿ اچهبى ٺل ٻ ؾقالا ال ػبز شب پك ڪي ڌاجء شب آي شي ک

ي . بڻ لگ لڳ چڪ آ ۽ هكهث ش وؽث كقت آوحك اق ڏ ش )ؾقالى اڳبى ث اوبى ث شاء ش ڏي ۾

اوبى ش شبل شڏي ث . چڱب كٽ ڪڎقاب ئب (كع اقى وبلي ۾ (ڪلڊ)هوجبوب ۾ لگك اؿال ٿؿ ج اوبى شى بهى ي قڊ

ج گفقؿى ى شح ڪحكى ئ گصكاجي، کشي ۽ وڌ ؿى پك . “ وڌ شكل اوٽق”شب ؾڪبى ئب شي هبى ڪ ش بل ج

گڊا ۾ ػؿ اهي ش . بڻ اي ؾڪبي هبى ڪ ث ظك آ. ظلوي ش ڊپ کبى ڪب شب ث ڪحكائ اڊي هلڪ ڇڏ ب

ثكظبل ي قڊ ج ٺل ڪئىل ٽل، اوحجل ثبق، ڪب ڪبك . بئن اڃبى ث وبڳي بلي وبى هبئن آي

ؾب ش ٻي كى اگك شي ج اگكمى ۽ قپي ش قاڄ . ، پصي پكاڻي گقى ظبڪوي شب بال ثؿالئ اى قکب ب آي

قڊ ش بل ل (parallel)هئ ا ش ثلڪل وڌائء ۾ ؿڙ والو قڊ قک ۽ اى ش وڌائء اق قڊ هلڪ ش پكي

اي ٽ ان قڊى ک هالئڻ اقا . ؿق شه ڪبجب بل آهئ . ج قڊ، ول ڪهج اوٽكٽ، ڊگ قڊ ؿك: قوحب آي

اجك ۾ شح پپلم ٽل ۽ البك . قڊ اڂك ۾ ڪكهب قڊ ٿ ڃ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 116

اڙ . الز آي، هك ش لكاػظن ػجؿالبك بل قڊ گفق ٿ . كض ڏکڻ ۾ كك ا پڻ آ

هئ قڊ ج شح بٿء ش ڏؿى شب ٻ ؾقالا ٺل آي ۽ . شح ٽئكوٽ آكه پڻ آ اجبى اجك ڏ ؿڙ قڊ آؿب ؼبى بل آ

شب هوبثبوب جڙ ئكثء ۾ ڪحكائ ووبش (اووبػلي)آؿب ؼبي اڪ ٽل ٽ ڪ قڊ ش بل پكه . ۽ جؼلو ڪن آي

ثبه ڪٽقب ۽ ڪئه قڊ شڙا قوحب ح پڻ . ائڊق پڻ آي قڊ ش ٺبى ثلڪل ووڊ ش . الىبئى اوٽكٽ ٿ ب آي لت

ڪبق ڏئ ؿڙ قڊ هبهب گ قڊ آ، شي ج ڪحكائ قڊ اجك ڏ ڃ كك ا ۽ هجبقڪ . جؼلو اؾاقا آي. قڊ وبى هل ٿ

ڪب ش ڪحكى ئ كى وبى اوبى ش ڎ کڊ ش هبڻي هوجبوب ۾ ج ڪ وڇ گٽ ثلچي ش . شى بؾى اثىح آي

اى کبى ػال . آ، شي شب ڏا پى گاؾق ۽ ػوبى کبى لڏ آب ئبآؿب ؼبي ش هشؾ . اله ڂكوبى ڪ وڇ ڳٺ ثلچي ش آ

اهبم پكه ڪكن آؿب ؼبى ش ڎپڻ ڪب ش گبؾء اق ك كػبج جؼلن، ي گك ۾ پكائٽ ٽچك ـقؼ . ئكثء ۾ گفق

ي ش ڏاڏ آؿب ؼبى وم، ػل ڳڙ قوٽء . ظبل ڪئ ڪوبل، ٻ ڂبئكى پكه ڪكن ۽ پكه ش ڪ اوڪبلك هطل

. اهي ک قک ڏ ڎ کڊ ش ٻي هبڻي وبى گڏ ڪحكائ وڌ ۽ گصكات پبو

شب آؿب ؼب آككڪب ش اڂك اق ڪبق ش كى هوجبوب، ، ؾاقالىالم ۽ ڏاي ڪٽقب ڍڎ (لصجبق)هلڊ، اله، لئمجبق

شڪ بڻ گڊا ۾ اچي )ش ڪبق اقى كى ڪوپبال ۽ شصب اڙ ئ ڪ كوئلء ش ـڪك هى پص ڪ . قب ٿ (ٿب

۾ ڪ آ ج ڪئي ڪ ؿكت “ ٻٽ ڪبقا”ولكبه ڇڪك گصكات کبى وڙي اق ٻڙء ـقؼ پكي لئمجبق

اچ ڪ گصكاج ش ؾڪبى ج ڪك ٿئ ٿ پء آىح آىح ي ڃ كبو بل ڪ . پئى گڏ ڪك پبڻ ث ؾڪبى کل ٿ

ڇڪكء وبى بؾ ڪك ق آككڪب اچ ٿ ۽ بڻ لئمجبق ڪئي . ثؿقاى ڪٽقب ڍڎ اق ك ۾ ڪبقثبق ڪك ٿ

لكك هىن شب ؿ ي ش ؾڪبى ش ڦك . هڪالجي ک هي ڏئ ٿڪي ٿب، شڙ ڪي ٿب، اي کبى ػال ڪ آؾم ؼق هىن ش ي

وؿن گك ج اى هث ظول ڪك ٿ شڏي ي ش لال گك ۾ لال هڙن ڪئي اى هىن . اڪل، ٿڃ ج ڪ ٻبق وبى گڏ آ

ش ڏاکڙى ک هي ڏي ٿب ۽ پص شبپ الء شؿشؿ ڪي ٿب،

ممباسا شيدي باڇا همباشا 117

ٿ وگ ٿ Ideaڪ هىن ش هربل آ، شي هبى پڙؿڙى ک ج ڪئي اوبى ش ڎ کڊ ش هبڻي پص ٻچي ش هىحوجل ک

ثحك ثبئڻ الء پص ي شب ڪک ڇڏ پكؾه ۾ ؼطكى ک هي ي هؽحلق . ڏ ۽ ڪبقثبق چوبئڻ الء هعث ۽ همؾق ڪئ

. هڪب ق پؿا ٿؿڙ وبو ۽ ووبش ظبلحي ک ث هي ڏ ٿع ڌاق قپ ههي ش آككڪب ش اڂك اق ڪبق 1880

ج هج ٿ ۽ ي ب ڪڙ ڪك آككڪب شب ظب پحى شي (Zanzibar)احكوؿق ش لصجبق . ڪك پبڻ ۾ قبئ ک

ج ػوب ولطبى ش ظڪهث ئ ا ث ي پص هج ۾ الء ڪحكى (اووبػلي)ي ثٺڪ قاڄ آؿب ؼبي . ڪك ڇڏ

ي ک . ئ قڊڪى پئؿا ڪى، ي ش ظن ش ؼبل قک هڪول كض وبو آلاؾ ڏڻ ۽ هك هشت شح ڻ اج

قپي ٿ چب ج ابئ هبڻ . ثمه ڪكڻ کبى قڪ ي ا . اپبق ڙ ۾ وؿى هوبثل ڪي ب ظڪهث ش ظ ثڻصي

ث ٿ چب ج اڊب شب ب اكاى ۽ ػكة هلڪي شب هبڻ شح ڻي . ٿؿا قيSettleاج

ڪب ۾ قؿڙ اووبػلي ظبلحي ک هي ڏئ اى هشت لڻ ؼك اى هث جبئي ج ڪب ش بل شؾ ۾ آ ۽ . چب ٿ

شڪ اڄ ڪب، گڊا ۽ جماب آ، ا اى هث . ئكث ش بلاڙ . اىٽ آككڪب وڏ ٿ ۽ ا اگكمى ش ٿ چڙ

كض چبڊ، لائك ۽ بئصك شڙا هلڪ ككچي ظال ٿ ب ۽ اي هلهجن ۽ ائگال . هلڪي اق ػالئو وٽكل آككڪب وڏث

هوجبوب، لصجبق، ڪوپبال ۽ شصب پبو قؿڙ . پقچگبلي قکباووبػلي ووص ٿ ج ڪص ث ص ج اگكم ۽ وؿى ظڪهث

ي ک اڊب ۾ . ڪكڻ ش كو ق ث ٻي قپي کبى ثحك آقڻ ڪك ثكبب قاڄ ش جصكث ج اگكمى ش ظال

اڊب ص ب بگ ڪبگ، هالب ص ب )شڪ ث هلڪ ٿب ي اج وڪقٽ ۽ هاالت ش جوبم وٺ ثؿثىث (وگبپق اگكمى ش قڪگ کبى اهق ئب ۽ وبڳ هث . قک ٿ

آككڪب ۾ ڪبك ػك قڻ ڪك آككڪب ۽ اج ش هڪب حص ا ڪح ج اووبػل شڪ . هبڻي کبى ث اهق ئب

اگكمى کبى اڳ شب آككڪب ۾ ٽڪل ئب گفاق ڪك ب ۽ اگكمى ش ڃڻ کبى پء ث جكو پب ۽ اڄ جبئي آي ۽ پبڻ ث ؼعبل

ثگالؾ ٿڻ . لؿگ گفاقي ٿب ج هڪب هبڻي ش ث ؼبل قکي ٿبثؼؿ شڏي چٽگبگ ۾ پص ڪالن هٽ ؾوث ٽ گوڻ ه ج

آؿبؼبي ک وبڳ پلي ۽ ثمه ۾ ڏو هى ي کبى پڇ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 118

جبى پصبثي ۽ ثبقي ک ج هلڪ ثؿق ڪك ڇڏ پك ”ج “ اووبػلي ک ؟

اى ڪك ش آؿب ؼب شڙ كىبؾ اقا هبڻ آي ۽ ” . ق هڪب هبڻي ش ڪلچك ۽ لثبى وبى ٿ چكاؿ ڪي ٿب

اپبق ۽ جؼلن ـقؼ پبڻ ث وکب وحبثب ٿي ٿب ۽ هڪب هبڻي ش ث “ .ؼبل قکي ٿب

هى ک ظكت ٿ شڏي هى هوجبوب ش ٽڪڪل ڪبلس ش ڪ پككىك کبى ا وال ڪ ج ي ث وبڳ شاة ڏ ۽

هى ک ڪب ۾ ا جؼلو اؾاقا ۽ اوپحبلى ڳڻبئڻ لڳ شڪ . اووبػل ڪوٽء هڪب هبڻي ش ؼفهث الء ٺبب آي

ممباسا شيدي باڇا همباشا 119

” ڏ وكام بء اوڪل ػل“هوجبوب ش

جبى ش شڪڏي هوجبوب، ئكث ب ڪب ش ڪي ٻئ وبى ؼجك چبق (آؿب ؼبي)ك ۾ اچڻ ٿئ ج اج قؿڙ اووبػلي

ڪك ي کبى وؿى كئول ثبثث پڇ وگ ٿب ج وڌ، ڪڇ ب آككڪب ۾ . گصكات کبى ي شب ڏا ڪڏي ۽ ڪئي آككڪب ۾ آب

... پكي ڪڙ ك ۾ آب ۽ پكي ڪڙ ڌڌ ب همق ڪبئى. ك ڪ ش ؾلچىپ ۽ ظكت ۾ شؿڙ ڪبڻ آ. ؿكع اقى ڏي ۾ شڏي هص هوجبوب، لئمجبق ۽ القم 1970

اچڻ ٿ ج هص (بڻ ا ك هپج وڏش ٿ)هبقڪه ڪحكى ئ او وبلي ش پڙي اووبػلي وبى هالهبت ٿ شي

گصكاج ڳبلبئ ٿ ۽ ڪي وڌ ث ڳبلبئ ٿ ب بؿ اب ڪڇ گبڏڙ وڌ ئ، اي هبى ڪحكائ پكي شكي شب هبڻ ئب ۽ ي پص ككوٽ ئڊ اڪبئٽ ٻڌا ٿ ج ڪئي وقت، ڂبء

اى . گك ب ڪكاچء کبى ڪبٺ ش ڪومق ٻڙى ـقؼ آككڪب آبولك ۾ ڪحكا ڪومق ؾلي ۽ عث اقا ج قوح ج ئ هك ب

وبڻ Sea Sicknessٿ شڪ والهث پحب ٿ جي ک ث وڇ ولك ڪ ڪكاڙ ٻڌا ج اي وڙ ـقؼ لؿڙ ڪبٺ . ڪك ڌ ٿ

ش شبلى ج شڪڏي ڪبقگ ۾ چبق ؿا ئب ج اوي ؼي ٿؿا ئبوي ج شڪڏي شبل جائ ٿ ۽ همل ج پچڻ الء

گڻب ڏي لڳ ب ج کبئڻ الء ڪبقگ هبى چبق ڪڎ هت وبى پبڻء الء ك هث آووبى ڏ اکى . هوبثل ڪك وگص ٿ

ؿى ى ج هي و ج چوڙ ش چبؾقى ۾ گڏ ڪك ؾٻب لگك کڻڻ هث شڪ پبڻ کڻؿا ئبوي ا لح ڏڎ ۾ ؼحن . ڂكشي

ٿ ؿ ، ش ا ڪ هوكق اؿال ۾ کڻؿا ئبوي ش اى شبل ۾ ا . هبڻي ک ث بقڻ پ ٿ ج اپبق الء کل کك ث کڻڻ پ ٿ

ش قغ وڻبئ ؿ ج ٻي اڍائ لحي ۾ ث پچ ڃج ج وقت کبى لئمجبق پچڻ ۾ ه کبى هٿ لڳ ؿ ، ؼب ڪك جڏي شڏي ا لڳڻ ثؿ ٿ ؿ ئ، ب پٺبى لڳڻ ثؿقاى

. وبهى کبى لڳڻ كع ٿ ؿ ئاڄ کبى ڪ ٻ ؿ اڳ آككڪب ش اڂك اق ڪبق اڊب

ش هبڻي الء ائي شئي اوبى الء وحك ۽ او اق ڏ ۾ ؾثئ، اڊب شب هبڻ پص ثحك هىحوجل الء . ڪث ب وؼؾ ػكة

آككڪب اؿا ئب شح ي ک قلگبق ظبل ڪكڻ شب ثحك كوب

ممباسا شيدي باڇا همباشا 120

شحڻڪ ولك شى ؼثحى ڪ كف ى ج . هىك ئب آككڪب ش شگل هجلي، بگي ثالئي، ڇي وؤپكي ۽ ٻي ظ

. کب ٿRiskپء ي ا وځ . شبقى ش ؼف ٻئ كف هصبئي ڪ ڪبهبة ٿب ٿ ج ڪ وبهڊ ڇلي ۽ هكى ش ث

. کبڄ ٿ ب ٿاڊب کبى شڪ ث آككڪب ڏ آب ٿ ج پكي لصجبق

(Zanzibar) لئمجبق ۾ ي اج . لٿب ٿ ش ا ٻٽ پكي ٿ اچش پكي آل اووبػل، گصكاج ۽ وڌي ش ؾڪبي ۽ ڪبقؼبي ۾

ڪن ڪك جصكث ڪ كف ظبل ڪ ٿ ج پئى ڏڪڙ، . هڪب قون قاز ۽ وب ووب ۽ وؿى لثبى واظل وک ٿ

اى ثؼؿ هٿ ج وبهبى شى ڙى قک آككڪب ش اؿق صي ظي ۾ قمگبق ڪك ٿ ۽ پء وبئڪلي ج وبهبى قک

پء ڪص پئى ثچث ٿڻ ج ڪص . ڪص ڌڪ اؿق ب ٿاڊب کبى آل ڪپڙ ۽ ٻ وبهبى . ڏقاي ڳٺي ۾ ؾڪبى کلب ٿ

آككڪب ش هبڻي ک ڪ ٿ ۽ بٿي ش ػبز، لگ، ڪبك، چب ۽ ٻ وبهبى اجبى ؼكؿ ڪك هوجبوب ۽ لئمجبق ڏي وٺي

. ڏ هڪل ٿ، شي ا وبهبى اڊب ۽ ػكة هلڪي ڏ هڪل ٿڪحكا ؾكؼب هڪب . اى وڇ ڂڅ ڊڪ ۾ ك هث ڪوبئ ٿ ٿ

هلكب، ٽبئلبئڊ ۽ . هبڻ اڌق کبئ ب ٿ، چقى ۽ ڌاڙا ث ػبم ئبشڙي ؼكبڪ ثوبقي ش ك هث (Yellow Fever)ئڊ ثؽبق

قڳ ڎ اپبق هبقش ٿ پك ڏا ڏا وٺ . ڊپ پڻ ق ٿؼب ڪك شبل ٻڏڻ ج ي ش ك هبل لڙ . ث كوك ٿ ب ٿ

هڪب لڙائي ؼب ڪك پكي شگ ػظن ۾ ج . ٿپك اى ؿ ث ي پكؾى وؾاگكى وث . ڪحكائ جكپٽ ٿ ب

ثئڊلڪ ش ظبلث ۾ ڪ ػالئو ڇڏ ٻئ ۾ ڃ ڂبڳ . ٿ بقپئى ڪوبئڻ ۽ ؼعبل ٿڻ ج كو ي پص ۽ . آلهب ٿ

پص ؼبؿاى ک وک ثب ٿ پك هڪب هبڻي ش ث وچ ٿ، اگكمى . ؼك ؼكات ڪب ٿ، ڏکل اىبي ش ؼؿهث ڪئ ٿ

ش قاڄ ۾ شئي ئ جؼلن ػبم ٿ ج پبڻ ث پڙب ۽ هڪب هبڻي شئي هوجئ ۾ . ش ڂل الء ي ؼكاج اوڪل ۽ اوپحبلى کلى

پبقوي، وڌ ؿى، ثكي، کشي، گصكاجي، ػىبئي ۽ ؿ ؾي شب ڪحكائ ؼكاج اوڪل، اوپحبلى، پبقڪ، هىبككؼبب، کڏڻ شب هؿاى ۽ حن گك آي، جئي آككڪب ش ي كى ۾ اوبى

ح اچڻ هث ؿكت ئب، . ش ڎ کڊ ش هبڻي شب ٺل آي. ي هعحى ۽ پقب ڪب، پص شبى شک ۾ ڌ. هىڪي ئب

ي پص . ڪ هللا ک ڪؿم پبقا ٿ ب ڪ ڏا اهك ٿ ب

ممباسا شيدي باڇا همباشا 121

ڪوبل ؾلث ۾ ح ش هبڻي ش ث ظ ووص ۽ ي اي . هبڻي ش ث وک ۽ ڂالئء ش وچ

اڄ کبى چبل وبل کي اڳ شڏي آئى پكى ؾكؼ هوجبوب آ ػل ڏب وكام بء اوڪل ”ن ج اى هث ث ۽ بڻ ث هوجبوب ۾

(AVHS) “هوجئ ش وبوى لئجكق، . اڳبى ث كٽ ڪڎقانڪبلس، .ش.گكاٽ ڪبلس، ٽ اوٽي اگك ب ڪكاچ ش ڊ

هىپل ڪبقپقي ۽ اهپكه هبقڪٽ اگك هوجبوب ش ي ش ثلڊگ ث اڙ آ ش (بڻ بؿ ڪبلس ٿ آ)اوڪل

ح اؿڙ ك ٽئكوٽ ڪ هعىن ڪك ٿ ۽ ي اوڪل ش هص ولكبه شي . ػوبقت اڳبى ث جك ڪڎقائ ٿ

اؼجبق، قوبل ب ڪحبة ۾ ڇپص اى ش اڊٽك ب پجلك شبء ش هلث ڪك بؿ جكى ڏئ وگ ۽ پڙؿڙ اڙي جكى ڏوڻ کبى هعكم قص ڃي اى ڪك هوجبوب ۽ ئكث شى جكى

NET ج ش ق آبى ۽ پڙؿڙ جكى picasa.com Altaf Shaikh ش ؼب ۾ searchش ت وبئٽ کل اى ۾

Mombasa الطبف ػ ”۽ “ الطبف ػ ئكث” ۽ اڙء كض. لک آككڪب ثبثث هصي كٽي شب هؽحلق آلجن ڏو وگي ٿب“ ڪب

۾ ث هٿبى ػاى اگكمء ۾ “ گگل اهصم”اي هبى ڪص كٽ . لکڻ وبى اچ وگي ٿب

بء اوڪل (Allidina Visram)هوجبوب ش ػل ڏب وكام ٺكائڻ اق ػل ڏ ڪك ؟

وٺ ػل ڏ وكام ڪبئكا ڳٺ ش ڪڇ آؿب ؼب (ؼ اڄ کبى ڏڎ وؤ وبل اڳ)ع ۾ 1863 شڪ (اووبػل)

. ؿوحبى ش هلجبق ڪبق کبى شبل قوح لئمجبق ٻٽ ج پحلئمجبق ش هؽحلق . اى هث ڏي ٻبقي وبلي ش ڇڪك

ؼشب ۽ گصكاج وٺي ٽ همق پق ڪك ي آككڪب ش ي اج . ثبگبه ڳٺ کبى پص ڌڌ ش كػبت ڪئ

اش ش جبئي پص ڌڌ ال ٿ ۽ اپبق ڙ ۾ ي ک ڏ قي ش 50ع ۾ شڏي 1899احكوؿق ش . ڪبهبث ت ٿ

چوبق ش ج اهبم ولطبى هعوؿ ب ي ک هوجبوب الء پبقت ػل ڏ بڻ . ڪئ، ج اى ك ک ث پص ڪك ووص

ابز . وڇ جك ۾ وٺ وڏ ٿ ۽ ي شب ڪحكائ ڌڌا لب ٿکبى ػال آككڪب ش ڏقاي ػالئوي ۾ پصب بئت هڪل

۽ ػبز ش وڌ ڪ ٿ شي ش ثؿل ۾ ي (Wax)لگي، هڻ قپ کبى اؿڙ ڪبق ش . اڊب کبى گكال ڪپڙ ڪ ٿ

هي ک ي ثؿهى، ڪبقجن ۽ ٻ ڪبق ش وبهبى وپالء

ممباسا شيدي باڇا همباشا 122

اگكمى شڏي هوجبوب کبى ڪوپبال جبئي قل الئي . ڪ ٿ ڇبئڻ كع ڪئ ج اى ج ڪن ڪؿڙ وي هڪب ؿ همقى ۽ اڊب کبى گكال وک پقحي ش کبڌ پح ش وبهبى وٺ ػل

قل . ڪ ٿpayڏ وكام ڪ ٿ ۽ اگكمى پء ي ک ڪوپبال، : الئي ٺڻ ثؼؿ وٺ وكام گڊا ش ڪحكى ئ كى

ي ڪپ ش . شصب، احج ۽ هبوبڪب ۾ پصب اپبق هكڪم کلب 100ي ٽ . ؼكؿاق، ٽبڻڻ ۽ اڪىپقٽ ش ڪن پڻ كع ڪ

کبى ث هٿ ؾڪبى ٿ ب ئب، شح اڊب کبى اؿڙ ؼشي ڪك ڪص پئى ٿڻ ج ي کي پص الڳ ڪبقثبق كع . ڪئ ٿ

اڄ ث هوجبوب ۽ ئكثء ۾ ڪحكى ئ اڙى . ڪكڻ ج وٿب ٿاووبػل كئولى آي شڪ ٻڌائي ٿى ج ي شب ڏا شڏي

هىڪء ش ظبلث ۾ آككڪب ش ڪبق ج پحب ج وٺ ػل ڏ اى هث ش آؿب ؼبى وٺ ػل . وكام ي الء قلگبق هب ڪ

ش ؼطبة ‘ لك’ڏ وكام ش اىبى ـات ش ؼفهحي ؼبك که . ڏ شڪب ڪ ڏ ػمت ش ڳبل ووص ڃ ٿ

وٺ ػل ڏ وكام ش ووبش ۽ ؼكاج ڪوي ۽ وؿن ڪ ان ؽث . هؽحلق ثمه ش لىٽ جوبم ڊگ آ

آؼك ۾ هؽحك ق لکؿ الى ج ڪ وس . ووص ڃ ٿڌڌ ش لعبظ کبى وٺ وكام شب آؼك ڏي ڏاڍا ڏکب . ٻ پبڇب۾ شح ‘ ككوٽ قلڊ اق’. اى ش وجت پكي ڏ لڙائ ئ. گفقب

ؾب شب ٻب هلڪ ػحبة ۾ اچ ب اج آككڪب ۾ ث هجث ۽ ڏڪبق . هبڻ اڌقى کبئ ب، ڌڌ ڌاڙ ث . ش ظبلث پئؿا ٿ ئ

وٺ . آككڪب ۾ قؿڙ اڊي ؾڪبؿاقى ج وځ کبى گڻ اذك ٿوكام ث ڏ وبى ۾ اچ ، شي ش پقائ ڪكڻ الء

ڪب، جماب ۽ گڊا ۾ اکي وبى . ى قاى ڳلڻ لڳپص ثمه ش ججب ڏو ڪبگ ڏ قا ٿ، شئي اج ڪ

. ٿ پك ڻ وگ پك اكىن ش که ڪبهبث ت ٿك ڌ ي ک بڪبه ظك اچڻ . ق پص ڌڌ چوبئ وگ

اڄ وؿن ٺكال . قي ش چوبق ۾ گفاق 66ع ۾ 1916. لڳاوڪل اڳبى ث ا ئ وچ ق آبى ج ڙ ؼثقت

. اوڪل ٺكائڻ اق اىبى ش ؾل ڇب ج ؼثقت ؿ. جبص هوجبوب اچڻ ٿئ ج ي اوڪل ک كق ڏوص

ممباسا شيدي باڇا همباشا 123

اج پكڂبئ .... ڪب ش ڪ ٻ آؿب ؼب

. گفقل هوى ۾ پبڻ وٺ ػل ڏب وكام ش ڳبل ڪئ وي ۽ ثمه هئي (Philanthropist)شڪ ڪ ڪڇ اووبػل هؽك

. شي ڪب ش هؽحلق كى ۾ ڪحكائ ؼك شب ڪن ڪبظك اچي ٿب شڪ (آؿب ؼب)ڪب ۾ اڄ ث ڪحكائ اووبػل

. جوبم وکب وحبثب آي ۽ وؿى هڪب ووبئٽء ۾ ڏ ػمت آي شب ئكث ۽ هوجبوب ۾ ڪحكائ ٽكوٽ آي شڪ ؼكاج هىن

شى اوپحبلى ۽ جؼلن شب اؾاقا الئي ٿب، شي هبى كو اووبػل . ڪوٽ پك هڪب ؿ ث كبئؿ ظبل ڪي ٿب

اووبػلي شب ڪب ۽ گڊا ش ڪحكى ئ كى ۾ ڪوٽ، وٽك ۽ شوبػث ؼبب آي شي ۾ پىگكؾائ ۾ قؿڙ

اووبػل ػجبؾت الء ب ؼ ۽ ؿوء ش ههؼي ج گڏشبڻ ڪي هوجبوب ش هؽحلق ػالئوي ۾ ؿ شي شوبػحؽبي ج ظك پئ . ٿب

: ا ي قث آي ثبم ثق ػالئو ۾ آؿب ؼبي ش ثبم : هوجبوب شوبػث ؼب

ػككبى وبهص ي شوبػث ؼب ش . ثق وٽك اؿق ئ آ-294929: اچبقز آ وؿن كى وجك ث ح لک ق آبى

720-254. هوجبوب ش ڪل(Kuze) قڊ اق شوبػث ؼب شڪ

ي ۾ هک قؾي . ٿ“ هوجبوب ڪل شوبػث ؼب”وڏش ئ .ؿقؾي ؾوب بل ڪ اووبػل اچبقز وبى هالهبت ٿ

هص ٽل اق قوح ٽبم : اووبػلي ش ڪ شوبػث ؼبهجب ا ج آ شڪ هوجبوب ٽڊق شوبػث ؼب وڏش

وؿن كى وجك . ي ش هک ولن كل شوبل آ. ٿ. آ ۽ ا هل ائڊقه آ715210-722-254

Saleem @ africaonline.co.ke. ڪب ۾ قؿڙ اووبػلي ش ڳبل ڪح آ ج ڪص وٽى

ؾاى وك اج پكڂبئ ڪب . پكڂبئء ثبثث لکڻ بابك ٿؿش ا آؿب ؼب ثبؿ آ شي ش ؼفهحي ش اػحكاف كو

قي 85. وؿن اووبػل ڪوٽء شب ڪؿا پك هڪب ؿ پڻ ج شڏي پكڂبئء لڊى ۾ كبت ڪئ 1990 شق 4ش چوبق ۾

ج اج ش پبقڪ لئڊ اووبػل ڪلچكل وٽك بل ۾ شبل شى قوهبت اى هث ش ڪب ش ؿق ڊئل اقاپ هئ، ائه

ممباسا شيدي باڇا همباشا 124

پكمڊٽ ۽ لك ؼماب ئكث کبى ل، لڊى اچ اٽڊ ڪى . ى

۾ پكڂبئ 1905 (Diwan Sir Eboo Pirbhai)پكڂبئ وؿن پء ڏ ػمت ۽ پئى . گبگصء ش گك ۾ هوجئ ۾ چبئ

اق شي ش ٿق گڻ ڪبقثبق پكي کبى آككڪب ۾ ل وبلي ش ج ي ش 5 ۾ شڏي اج پكڂبئ 1910. ق

كئول، هوجئ هبى لڏ، لصجبق آئ شحبى پء ئكثء ۾ اچ بء اوڪل (Jamhuriبڻ )ثبؾ جؼلن ڊڪ آف گلوٽك . قب

وبلي ش 21 ۾ شڏي 1926. هبى ڪكڻ ثؼؿ اپبق ۾ گڙج ي ڪ ٽئڪى ٺ الئڻ كع ڪئ ۽ پء ڪ هبى ٻ

اڙ كض ي ٽ هؽحلق گبڏي ش كلٽ ٿ . ٻي هبى چبق ٺبؿپ شي هبى ڪص ٽئڪى ق الئڻ لڳ ٻى اي قپي ک

ؼ ي . هىاڙ ج ڏڻ لڳ شڪ ڪب ۾ ولبقء الء آب ٿگبڏي ۾ چڙ ح ش هوكق شگلي ۾ شبقى ک صڙائء کبى

. ڏوڻ چب ٿاج پكڂبئء ش ڪب ۾ قؿڙ ڪ اڊي وٺ ڪكم ػل

ڪبلس ۽ Seaforthبٿ ش ڌء ڪلرم وبى بؾ ٿ شڪب ع 1937. ڪئوجكز ۽ چلحي ن لڊم ڪبلس، اگلڊ ش پڙل ئ

۾ اجء ش اب ؼي هىوح ووص ئ ج اى هث ش ع ۾ پكه ػل ؼبى ۽ اى 1944اووبػل اهبم ش ڪبق الئڻ لڳ ۽

ع ۾ 1946 آگىٽ 10ش لال ش پكائٽ وڪكٽك ٿ ق شڏي آؿب ؼبى ش ؾاقالىالم ۾ ڊائوڊ شثل هلبئ پئ ئ ج ي

اهبم . پص ڪوٽ ۽ اهبم ؼبك ڏى ؼفهحى ۽ هكثبى ڏىي ش جوبم گڻ جؼكق ڪئ ۽ که ڪ ػؿؾ پٽكل پوپ کلڻ

اى پٽكل پوپ هبى اجء اڏ ڪوب ش اڂك . ش الض ڏ. آككڪب ش ٽبپ ش ڪبق ڊلك ثڻص

اجپكڂبئ ثمه کبى ػال وبو ۽ ووبش ڪوي ۾ ث ظ ئكث ش هىپل ڪبئىل ش هوجك ق ۽ پء . ٺؿ ق

ع جبئي ڪب لصىلٽ ڪبئىل ش هوجك ق 1960ع کبى 1948هلڪ . ۽ شه ڪبجب ش اڳاڻء ۾ ڪب الء آلاؾ ظبل ڪئ

ش پكى ؿق شهڪبجب اجپكڂبئ ش جوبم ص ؾوث وبڳ كض هلڪ ش ٻ ؿق ڊئل اقاپ هئ پڻ پكڂبئ ش

اجپكڂبئ ش ووبش ڪوي ڪك اگكم . گبٽ ؾوث ٿ قوؿن ؼؿهحي ش ڪك ثكبب ش . ث هصبئه ؼي قب ٿآقڊق آف ثكٽ ) OBEع ۾ 1946ب شبقز ڇي ي ک

ع ۾ قاڻ المثٽ ي ک بئٽ ڊ 1956ش ااقڊ ڏ ۽ (اوپبئك

ممباسا شيدي باڇا همباشا 125

. ش ؼطبة ڏsirڏ ۽ وٽكل هىلن ”ع جبئي ڪب ش 1958ع کبى 1938اج پكڂبئ

ش ؿق ث ٿ ق ۽ هىلوبي شب ڪن ڪكڻ ڪك “ ائىويؾ ” ۾ 1966 ۽ Brilliant Star of Zanzibarع ۾ 1956که

ش ؼطبة ػطب “ ڪوبڊ آف گكي ڪكىٽ ڪكان آف ڪهقن. ڪ

ع ۾ شڏي گڊا ش ؿق ػؿ اهي اڊي وبى گڏ 1972ڪحكى ئ اووبػلي ک ث ڏ ڪبل ڏئ ڇڏ ج پكڂبئء

پص اهبم آؿب ؼبى ش قوبئء ٺ ؾقثؿق اووبػلي ک ڪئبڊا ي ش هؽحلق ووبش ۽ ؼكاج ڪوي . ڪكڻ ۾ هؿؾ ڪئSettle۾

ع ۾ 1946. ڪك که ػل شب ۽ قاء بظت شب ث ؼطبة ڏب بع 1983 شالء 7. ش لوت پڻ ڏ ‘ لك’آؿب ؼبى ككبى که

ج شڏي اووبػلي ش لڊى ۾ ڏ پئوب ج ولق شثل هلبئ وڇ . ش لوت پڻ ڏ‘ ؾاى’ئ ج اى ۾ آؿب ؼبى پكڂبئء ک

ڪب ۾ ڪث هڪب ؿ، اڊي ب قپ ؿ شي ک احكا لوت ۽ ؼطبة هلب صي شحكا ؾاى وك اج پكڂبئ لك ک

پبڻ ڪحكي . اى کبى ػال پبڻ ثمه ۾ ث گڻي کبى اڳك . هلباى کبى ػال شثل اقه ڪوپء . ئ ڪوپي ش هبلڪ

، ٽئكلم (IPS)اڊوٽكل پكهي وكوم . ش چئكهي ٿ ق ۽ ڊائوڊ ٽكوٽ ش وئك ڊئكڪٽك ، ۽ (TPS)پكهل وكوم

وؿن كبت . ڪب ش آؿب ؼبى كبئڊي ش چئكهي ٿ قهث وؿن لال ڪلرم، ٽ ڌئى، ٻ پٽ ۽ ڪحكا ڏٽب پٽب ئب شي

اجپكڂبئء . هبى اڄ ڪل ڪص اگلڊ ۽ ڪص ڪئبڊا ۾ قي ٿب۾ “ ڊل ئي”ش كبت ج ڪب ش قلبه اگكم اؼجبق

: اڊٽقل ۾ آ ج“The Death of Sir Eboo Pirbhai closes a chapter of

Kenyan history- a history in which he played a distinguished role as one of the most influential leaders of the Asian communities in the country….”

ممباسا شيدي باڇا همباشا 126

ڪب شب ڪص ثك

ڪب ۾ شڪ ڎ کڊ شب هبڻ قي ٿب اي ۾ كو اووبػل پك ڪحكائ وک، وڌ ؿ، گصكاج، ڪڇ، هوڻ پڻ

ي ش ڏى شى ي هلڪ الء ڪل ؼؿهحي ش اکبڻ . بلكا آياڄ ث ي شب ٺكال ؼكاج . ح شب هڪب ؿ ث ڪي ٿب

اوڪل، ڪبلس، اوپحبلى ۽ پبقڪ ؿك ڏو ح ش هبڻي ش اڄ ث ح قؿڙ ڎ کڊ شب هبڻ . ؾلي هبى ؾػبئى ڪكى ٿى

شي شب ڏاڏا ب پڙڏاڏا وقت، ؾاقڪب، ڪچي ۽ وڌ کبى ح اچ Settle ٿب، ثمه ۽ جؼلن ۾ ي هلڪ ش بل قي ڪك قب

گفقل هوي ۾ ڎ کڊ ش هبڻي هبى ڪ ٻي اووبػل . آيش ـڪك ڪوي شي ش شوبػث ؼبي ب ؼب (آؿب ؼبي)

. ڪك ػلڏ وكام بء اوڪل ش ػوبقت اڳبى لگ ٿ ٿهوجبوب ۾ ڪ ٻ آڳبٽ لهب ش ثلڊگ ٽبى لگڻ ج كٽ ڪڎڻ الء ؾل چ ٿ اب هوجبوب ۾ قؿڙ ثكا ڪوٽ ش ٺكال آ

پبڪىحبى، اڊب، . لکل آ“ ثكبب ثلڊگ”شي ج اگكمء ۾ وگبپق اگك ڪب ۾ قؿڙى ثكي ش ث گڻ اوط ثمه

ڪب ش ڏى كى ئكث هوجبوب جڙ ڎى كى ۾ . وبى آشڪ وؿى ؾڪبى آي، اي ۾ گڻ ڂبڱ قگ قؿي ۽ بقڊئك

شب آي، ؼ اي ج ٽ، ثلٽ، پبب، ٿڙا ۽ اى هىن ش ل ۽ قک قک ڪٿ ثكبى ؾي، . الڪٽكڪ ش وبهبى ظك اچ ٿ

ول ب وؿب شڙ بل ش وبئي ثقڊ هبى ثكي ش هشؾگ ث “ شاص گبقڊه”ئكث ش ؼثقت . ش اظىبن ٿئ ٿ

ثلڪ وڇ ڪب ۾ ا ئ ڪڙ ثبؿچ . ثكي ش ٺكال آ(Jeevanjee) آ شڪ ح ش ػام ش آ شڪ ػل ڂبئ

هال شاص بل ڪ ثك ككبى ئكث ش ؿكت ػام ک donateي پبقڪ ش وبق وڃبل ڪ ٽكوٽ ككبى . ٿل آ

. الئ ڃ ٿ الء وؿن پڙڏٽ (Ali bhai Mulla Jeevanjee)ػل ڂبئ

ؼ اگكمى . ع ۾ ڪكاچء ۾ چبئ 1856لقب پٽل ٻڌا ج جي ڏي ش . ع ۾ وڌ كحط ڪئ، اى کبى جكي وبلي ثؼؿ چبئ1843

ڪكاچ ۾ قؿڙ ثكي اگك شاصء ث گصكاج ۽ وڌ ڳبلبئ ٿ ۽ ي ش كئولء ش وڌ ؿى اگك اڊب ش هؽحلق

. كى ۽ اڂك آككڪب ۾ و ٿل ثمه ل ٿلقب پٽل اڄ ڪل ش وٺ لکڪب، شكلىٽ، آقٽىٽ ۽ اىبي

ممباسا شيدي باڇا همباشا 127

ڪب هبى ڪكؿڙ . ش ظوي الء شبکڙ ڪؿڙ هڃ ڃ ٿوؿن قوبل وبئٿ . ش اڊٽك پڻ آ‟Awaaz„اگكم قوبل

وبل ٻ اڳ ئكث . اي ىٽك ۽ ڪلچك ک كڪه ڪك ٿش ثلڊق هبكب ۽ ڪص وبوحؿاي شاص پبقڪ ش ڪص ظي

ج هج ڪكڻ چب ٿ شي ش ثچبء الء لقب پٽل ڪكاچء ش اڊلص ڪاوص اگك اؼجبق ۾ ڪبلن لک ۽ ػام شى قلى

. لقب پٽل ڪ وٺ لکڪب ث آ. ڪڎ پبقڪ ک آلاؾ ڪكا۽ وؿن ڪص ڪحبة آهكڪب ش هگبى اوٽٽ قوٽ پكه

: پڻ ڇپب آي، شڙڪ Challenge to Colonialism Unquiet: The life & Times of Makhan Singh

لقب پٽل ڪ ڪحبة پص ب شاص ثبثث پڻ لک آ -The Grand old man of Kenya: شي ڪحبة ش بل ئ آ

“Alibhai Mulla Jeevanjee” ع ۾ اڂك آككڪب لڏ آ 1890 وبلي ش ج 34ػل ڂبئ

ڪب شب شڪ اائل ثمه هئي ۽ هؽك ظكات . (Philanthropist)ئكث ك الء كع . ئب اي هبى ڪ آ

ع ڌاق شڏي 1895. ۾ لک چڪ آبى ج ا ڪ پكاڻ ك باگكمى هوجبوب کبى ڪوپبال جبئي قل الئي ڇبئڻ ش وچ ج

پء . اى هث ي ك ش بل ۽ ڪ گك ث ٺل اگكمى ي ك اق ڌ ک همؾقى ۽ اگكم آكىكى شب

ڪاٽك ٺب اب ظرث ڏبئى شڪب اٽلء اقى شڏي ڪكاچ کبى ئكث ؾقبء . ظؿقآثبؾ وپك بء ٺب ج ق آثبؾ ک ڏ

ج صڻ ڪك ٿڌڪبق وجت Elevationش ڪبق ج ۽ هٿبي كڪ ح قڻ لڳ ۽ بق وبلي اؿق ئكث ڪ ڎڙ

ػل ڂبئ . ڳٺڙ هبى ؿاؾپق ۽ ٽڊ آؾم شڙ ٽبئى ٿ وبل کي اڳ پص ڙى 90شاصء اى لهب ۾ ؼ اڄ کبى

لهي ؼكؿ ڪك ؼثقت پبقڪ ٺكا اى کبى ػال ػام هؿقت ككبى ي ش . ڏ وؽ هكؾ . الء ي ٻب ث ڪن ڪب

شي ڳبل ۾ ي ٿ ڌ ٿ اب . ثمه ڏى ڏي ڌ ٿؿ ي اگكم ظڪهث ش ث ڪبك قوبئ ڪئ . وى ٿ پئ ٿ

پك وبڳ هث ڪب ش هبڻي ۽ ڪب ش قؿڙ اڊي ش اىٽ آككڪب اڊي ئل ”ي . آلاؾ الء پڻ ڙؿ ق

ش ثبؾ قک شڪب اڳح ل اگكمى ش قاڄ ؼالف “ ڪبگكهلقب پٽل ػل ڂبئ شاص ش لؿگ . بهحق جعكڪ ذبثث ٿ

۾ اى جعكڪ ثبثث پڻ “ ڪب ش ثمقگ ؽ”ج لکل ڪحبة

ممباسا شيدي باڇا همباشا 128

(Non-white)شاص ثك پكى ؿك گق . لک آ ع ۾ 1905 ش هوجك ٿ شڪب (Legco)شڪ لصىلٽ ڪبئىل

بل The Africa Standardشاصء ڪب هبى . ٺب ئ ئ East Africanع ۾ اگكم اؼجبق ڪڎ شڪب بڻ 1901

Standardش بل وبى وڏش ٿ . لعي ش ڪحبة ۾ لقب پٽل پص ب ػل ڂبئ 283

شاص ش هبل لؿگء ثبثث لک آ ج ڪئي ؿكثث هبى ق ت ش اڙ . اڂك هلڪ ش اهك جكي هبڻ ثڻص

. ي ش ال جل چٽ ٿ . ڦك آ ش ثعؿ هىڪي ٿ ۾ هوجبوب ۾ ثكا هىصؿ ٺكائ شي ک ي پء 1901شاص

ع 1970ع ۽ 1969. ق ڏ ڪكا ۽ ڌڪ ؼثقت ثڻباقى ڏي ۾ اب هىصؿ اوبى ث ڏٺ شي ش اڳبى ث كٽ

. پك بڻ هوجبوب ڃڻ ج اب هىصؿ ڏو ظكت ٿ. ڪڎقابويع ۾ ثكي ؼؾ ڊا ڇڏ ش چ 1982ؼجك پئ ج اب هىصؿ

لقب پٽل ک اى ش ڏاڍ ڏک آ ج . ج اى ش هجل ؾقوث آء اى ڳبل . وؿن ب ش ٺكال جبقؽ هىصؿ ک ڊكا

ئكث ۾ قؿڙ ثك ”. ش ڏ پصي ثك ػبلوي ک ڏئ ٿهىصؿ ”لقب ٻڌا، “ وؤ وبلي کبى ي هىصؿ ۾ وبل پڙ قب ئب،

. ڪب ٿappointث ا ٿؿا قب ٿ شڪ وؿب (اهبم)شب ػبهل ڪ وئ وبلي جبئي ئكث شب قبڪ ي هىصؿ ۾ وبل پڙؿا قب پك ڪڏي ث، ۽ ڪي ک ث ي هىصؿ ش هجل ۾ و ظك آ

ک ‘ ثكبى الؿي بظت’ع ۾ اى هث ش هشؾ وؿب 1982پك، “ !ڪؿم هعىن ٿ ج ي هىصؿ ۾ هجل عط قکل ب

لقب پٽل چ ج جڻ کڻ هجل ؾقوث ج ث وڇ هىصؿ لقب ش ا المام . ڊكائ پٽ ڪكڻ ش ڪڙ كقت ئ

ػل ڂبئ هال )AMJآ ج ڪب ش ثكا هفج ڪوٽ ش ڪي ث وبو، ذوبكح، هؼب ؼفهث (شاص

(Contribution)ػل ڂبئ . ک كؽك ش گب وبى ٿ ڏوشاصء ثكا ڪوٽ جڙ ػبم پجلڪ الء ڪب، اڊب ۽

ڪحكى ئ هىصؿى، . پبڪىحبى ۾ ڪحكائ ؼك شب ڪن ڪب آيهجكوحبى، ڪوٽ بل، اوڪل، پبقڪ، ثبؿچب، قوحب ۽ ؾڪبى

شڪ شاصء ٺكاب اي ش جلل اظال لقب پٽل پص ۾ ڪ آ شڪ هى ک پڪ The Grand Old Manڪحبة

آ ج اوبى پبڪىحبي، ؼب ڪك ڪكاچء ش ثكي الء ؾلچىپ ذبثث ٿؿ ش شاصء شب ڏا ڪكاچء ۾ قؿڙ اي

اائل ثكي هبى آي شڪ وك چبقله پئك ش وڌ كحط ڪكڻ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 129

کبى ث اڳ ڪكاچء ۾ قب ٿ ۽ وڌ، ڪڇ ۽ گصكاج ڳبلب . ٿ

ئكث ۾ شاص پبقڪ ۾ اگلڊ ش هبقاڻ ڪٽقب ش ع ۾ لڳبئ ئ 1906ء . اڄ جبئي هبئن آ(Statue)لڳل هقج

ڊڪ . ئ شي ش وبة ڪبئ ڊڪ آف ڪبٽ ڪئ ئآف ڪبٽ بل وگبپق ۽ بگ ڪبگ ۾ ان قڊ آي ۽ ؾل ۾

. ڪبٽ پله بل بپگ وٽك پڻ آڪب ش ڪ ٻ ان ووبش ۽ وبو ثك ؽث وق

شي ش اوط اب ۽ . الؿي ڪكن ڂبئ اصبق اال ٿ بؾ اچت ػل ػجؿالعىي ”اىٽ آككڪب ش بهبق ٽكڊگ ڪوپ

وق الؿي اصبق اال ڪب ش جوبم . اقى وبى آ“ ائڊ ڪوپهق ڪل ۽ ڪب ش آلاؾ ڪبقڻ شؿشؿ ڪكڻ اقى هبى

۾ وٺ ڪكن (ڪب)ع ج ئكث 1932 ڊووجك 15پبڻ . ڪ آڎ ؿ کبى وق . ڂبئ ػجؿالعىي اصبق اال ش گك ۾ چبئ

ئكث ش ػلڏب وكام بء اوڪل . الؿي پڙبئ ۾ بق كو پڙبئء ۾ هٿبي ؾقش ش . هبى ي و ٽبپ ڪ

بگكؾ پك قاؿي ۽ ڊثٽ جوككى ۾ وبڻه ڪ هوبثل ڪك ٿ ڎپڻ کبى ي ۾ اػل هىن ش لڊق پ شى ؼلحى ظك . وگ

ا ئ وجت آ ش . آى ٿ شي ڳبلي ک ي پبڻ ث ووص ٿ. ي پء ش ڏ ثمه ڇڏ پڙبئء ک جكشط ڏ

وق الؿي ئكثء هبى جؼلن هڪول ڪك هبى ش ڊگك ٻ . ڪبلس ۾ ؾاؼال قج“ لڪي اى اگلڊ”ظبل ڪكڻ الء

اب ۽ آككڪب شب . اقا وبل ئب(Post war)ڏ لڙائ ؼحن ٿڻ ثؼؿ ڪحكائ هلڪ پصي قپ آهبئي هبى شبى ڇڏائڻ الء شؿشؿ

وق الؿي ش اگلڊ ۾ ڪحكى ئ هلڪي ش ن . ڪك قب ئبؼبل بگكؾى وبى هالهبت ٿ شڪ اڳح ل پصي هلڪي شب

ي اڙي آككڪ جظوي ش ؾل شبى وبى هؿؾ . وبو لڊق ٿبڪئ ٿ شي آككڪ هبڻي وبى ٿؿڙ بابك ۽ قگ ۽ ىل ج

. لكت ش ؼالف آال اٿبق ٿع ۾ اػل پلي وبى اهحعبى پبن 1954وق الؿي اصبق اال

. اى ثؼؿ ئكث هٽ اچ ڪبلث كع ڪئ. ڪ ۽ ثئكىٽك ٿوق الؿي اوبؿاق، هب ڳبلي ۾ ڪ الض ڏڻ، ڪقٽ ۾

ٻي ک هطوئي ڪكڻ ش آقٽ ۽ پككبقهه ۾ وڇ ڪب ۽ ڂك اقى ڪب ش آلاؾ ش جعكڪ ۾ ي وځ . هلڪي ۾ هڃ ٿ

. ڊ.ب، ڪ. پ.گبهب پٽ، ڪ. ڪص هكثبى ڪك ڇڏگكپ ”جكااؾ، چي وگ ۽ ٻي ڪبئ اڊي وبى گڏش ي

ممباسا شيدي باڇا همباشا 130

آلاؾء ثؼؿ ڪ آلاؾ . ٺب(KFP)“ ڪب ككڊم پبقٽ”۽ “ 31 هوجك ش ظرث وبى هوجبوب ش ػالئو هبى ڪب پبقلبهٽ ش

وبو پبقٽء وؿن جوبم KANUڪب ش . هوجك پڻ چڊ گڻ ػمت ڪئ ٿ ش جوبم گڻ پڙل ڳڙل ۽ هبثل ڪل

که پئى ش اللچ ئ ثلڪ ك هث ؿكت ػام ش . هلڪ ش پكي ؿق شه ڪبجب . ؼفهث ڪبئي ٿ

اى ثؼؿ ٻ الڪي ۾ ي . ش لك ث ثڻب“ ووبش ؼفهحي”که پبڻ . هكڻ گڙء جبئي ڪبلث شبق قک. وبوث هبى قٽبئكڊ ٿ

شڙڪ وك . ڪحكى ئ ؼكاج ٽكوٽي ش چئكهئي ٿ قوق ػل ٽكوٽ، هؿقوة الوعوؿ ب اڊڪي ووبئٽ، ثكا

اصبق اال T.G.Kڊوپىك لگ ۽ پص كئول ش ٽكوٽ . چئكٽجل ٽكوٽ

پص لال ظبج ٻبئ وبى گڏش ي هڪب وؽ هبڻي ش بل ڪلڪى کلى شي هبى Mkomaniهؿؾ وبى وڇ هلڪ ۾

ع ۾ 1995. ڪب ش ك ثبؿ كبئؿ ظبل ڪك وگ ٿ. وؿن كبت ٿ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 131

آككڪب ؿ ؼجكؾاقء کبى ڪن ٺ

اڄ ڪل اوبى پبڪىحبي ج ؾحگكؾ ش وچي ڪڙى الماهي لڳڻ ڪك ۽ اوبى ش هلڪ ش بڻ ش هؿق ث ڪكڻ

چب گوڻ . ڪك اوبى الء ٻبكي هلڪي ۾ ڃڻ هىئل ٿ پ آالء ڃى ب ڪي ووبق اٽڊ ڪكڻ ب شبة هلڻ ج ڪكء ج

چڙڻ الء ڃى، ڌاقئي هلڪ ش ائكپقٽ ش اهگكي ۽ ڪىٽن پله کبى شي پبڙ ۾ قى اى شب پبڙىك اوبى ج ڪ

ڪ . ڪي ٿب ج ڪٿ اوبى وؿى اهي ۾ قؼج شؿاوياقى ى ج ووگل پب ڪكى، ڪٿ ڪ ثن ڦبڙڻ الء ڪ الڪٽكاڪ وكڪٽ ج پب ٺبى، گك ش هىاڙ ڏڻ ثب ڂڇ

ٻب هلڪ ج ٺ پك ظس الء وؼؾ ػكة ٿب ڃى ج . ج ؿاوياج ث هؼلن اوبص پبوپقٽ پبڻ ٽ ائي ٿ ج ڪك چڻ ج

ائكپقٽ ج اوبص هلڪ ش هكؾى ش ج ڇب ػقجي . هؿ صىش ث اڙ وؽث چڪبن ڪئ ڃ ٿ ش ؾل ۾ اچ ٿ ج هفت

پك . ۽ كك ش پئاق ڪك آب آى گوڻ الء كگم اچصوگبپق ۽ وؼؾ . ڏٺ ڃ ج ي ڌاقي هلڪي ش ڏ ب

ػكة شڙى هلڪي ش ث ڏ ب، شح چكن كئي ب ڪ ٻ کڻ ڃڻ هت ش وما آ اى ؿ ث اوبى شب هبڻ ٿب

ڪحكائ ؾكؼب هكؾ ج هكؾ پك ػقجى شؿ ائكپقٽ ج . هڙىشلى ى شڪ چكن ۽ كئي كو پصي چئوپلي ۾

لڪبئ ظس الء پحى پك ڪئپىلي قت ۾ پص پٽ ۽ لبي ػى ۾ لڪبئ ائكپقٽ هبى ووگل ڪكڻ ش ڪ

ڪڙ هلڪ آ شڪ ثكؾاث ڪؿ ج ڪ ڌاقى . ڪئهوبى گوڻ ب ػجبؾت ش ثب ڪك ي ش هلڪ ۾ ي ش

. هبڻي ک ش ػبؾت ش ي ش لؿگ ججب ڪكو اڄ ڪبل اوبى پبڪىحبي الء ڌاقي هلڪي ۾ ڃ وك ولك

ك ڪ كق هبڻ چب ٿ ج اى . ش ج ڪ وک ق آڪي ک ڪك ب قلگبق هلڻ ج ث . کبى گك ۾ ٺ صبى

اڙ ؼء هبى پكؾه ٿ ڃ شڪب ؼ اڄ کبى چٿ ب اڌ پبڪىحبى ش لك هاالت ۽ شبل قا . ؿ کي اڳ ٿ ٿ

ثبثك ؿق ٻڌا ج ي پبڪىحبي ش جلكط الء ڪ ڪكلق ش ڪكاچ ۽ ؾثئ ش چ ۾ الئڻ ش ثؿثىث (هىبككشبل)

ڏ هڪل وبى ؾثئ ش ظڪهث اشبلت ڏ پك ا شبل . ڪڪكاچ کبى ؾثئ پچڻ ج، . ڪك وگVayageكو ڪ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 132

شحڻڪ هىبككى ش ڏاي ڏاي ٿ ڃڻ ش ڊپ کبى، وؿى پبوپقٽ ؾثئ ش اهگكي پله پص هج ۾ ڪك، پء

. اي پبڪىحب هىبككى ک ؾثئء گوڻ الء ثؿقگب کبى ٻبك ڪڎٻي ڏي ثؼؿ شڏي شبل ؾثئ هبى لگك کڻڻ اق ج ؼجك پئ ج

ي كق . چبق چڻب اپه هٽب شي شب پبوپقٽ پله ٽ ئبوچ ؿ ج پبڪىحبى اگك ؾثئ ب ٻي هلڪي ۾ ث، ؿك هب

پك، اكىن ش ائي . كض قڻ ۽ ڪك ڪكڻ ول ڪن آڪص ڏي اؿق شلص پب ۽ بڻ ٻي وبلي کبى اج ش . ب

ي پص الء ث هجث پؿا ڪئ ۽ ٻي ش ث وك . شلي ۾ آياڄ ؾثئ ۾ اڊب، وك لڪب ۽ ٻي هلڪي شب . جلكط ثؿ ڪكااؿا قي ٿب، (وك وبظث اقا هىبكك آڻؿڙ شبل)ڪكلق الئك

پك پبڪىحبى ش اى وبهڊ ولك ثؼؿ اوبى ش هىبكك شبل ک ؾثئ . ش ثؿقگب ۾ گڙڻ کبى هغ ڪ آ

ثكظبل اڄ کبى بق وبل اڳ جبئي هؽحلق هلڪي ش وك هالئب ۽ وگبپق شڙى . ولك الء ڪكڻ جوبم آوبى ؿ

ع جبئي 1980ع جبئي ۽ شپبى ڪقب شڙى هلڪي ۾ 1990هلڪي ۾ ثه ؾڪبى . ڪي اڳاٽ ما ٺڻ ش ث كقت پؿ ئ

جبى ائ شبل ش ٽڪٽ ؼكؿ ڪك شبل ۾ چڙج ۽ ٽڪ ب ڪااللوپق ش ائ اڏ ج اى هلڪ ش اهگكي آكىك اوبى ش وبئ پبوپقٽ ج ٻي، ٽي ۽ ڪڏي ج ڇي هي ش ما ش

اي ڏي ۾ قٽكى ٽڪٽ ش پڇ ٿ ۽ . ث ٺپ ڻ ڏؿ ثئڪ اڪبئٽ ش ولپ ڏکبقڻ ش كقت پئ ٿ ج آب

هص هطلت آ ج . اوبص اڪبئٽ ۾ ڪبك ثئله آ ب اي ڏي ۾ اگلڊ، آهكڪب ب قپ شپبى ڃڻ ڪ اڙ ڏک

ش هىئل ٿ ٿئ وب اوبى ک والئء “ ما”ٻبك ڃڻ الء . پك اي ڏي ۾ شڪڏي ڪ ڌاقبى هلڪ ئب . وبى هل ئ ٿ

اڄ ث آككڪب ش . شي ۾ ڃڻ هىئل ج ا آككڪب شب هلڪ ئبهلڪي ڪب ۽ جماب ص ب هلهجن ۽ گڊا، ائگال ۽ چبڊ ص

ب ڪبگ ۽ بئصكب، ڃڻ اڏ ول ب شڙ اب، قپ ب اى ڏکبئء ش وجت ما هلڻ کبى اڪبق . آهكڪب ش هلڪي ڏ

ب، پك آككڪب ۾ ڪص اڙى ثوبقى آي، شي ج اي هلڪي . ش ظڪهث ڪٽكل ڪك وگ آ، شئي ج ل كق آي ثؽبق شب شكاذن شڏي هڇك ـقؼ اىبى ش قت ۾ ؾاؼل ٿي ٿب

ج ي ش شك ؼكاة ٿ پ ۽ وؽث ثؽبق وبى گڏ شىن ش قگ شئي اوبى ٽ . ئڊ ٿ ڃ ۽ شلؿ ئ هت ک هي ڏڻ پ ٿ

ب اڊب ۾ اؿ قپ پبو شب هبڻ هلكب ۽ ٽبئلبئؿ ش ڪك ڊچي

ممباسا شيدي باڇا همباشا 133

هلكب هڇكى ش ڪك ٿئ ٿ ۽ هڇك ج . ٿب ۽ اچڻ کبى گٻكائي ٿبهالئب شڙ هلڪ ج شگل آ، . آهكڪب جڙ شپبى ۾ ث آي

شڪ هڇكى وبى ڂك پ آ، پك اج ش ظڪهحي هلكب اق ش ؼبجو آڻ ڇڏ آ ۽ بڻ جڙ کڻ هڇك Parasiteشكاذن

اڙء كض ي پل ۽ . چڪ ڻ ج ث ڪي ک هلكب ٿ ٿئ. ٽبئلبئڊ ثوبقى پئؿا ڪؿڙ شكاذوي ش ث ؼبجو ڪك ڇڏ آآككڪب ؿڙى ک شي هـ ثوبقي کبى پبڻ ک ثچبئڻ کپ

ي ثوبقء شب . اي هبى ڪ آ (Yellow Fever)ئڊ ثؽبق . هبؾ هڇك ـقؼ اىبى ش قت ۾ ؾاؼل ٿي ٿب (Parasites)شكاذن

هڇك ش چڪ ثؼؿ ٽي کبى ڇي ڏي اؿق ي ثوبقء شى ڪحكي ظبلحي ۾ ء ثوبق لڪ . ػالهحى ظبك ٿي ٿى

هك ک كل، ثؽبق، هٿ ش وق، پٺء ش . ػث ش ٿئ ٿؾل ڪچ ۽ الٽى ث ٿي . ثک لب هك ڃ. وق ۽ ٿڌ ٿئ ٿ

ٿى، پك وځ ڪص چبق پس ڏي هه ق ٿ ۽ ثب ؾا ش ث اى ثؼؿ وبڳ ثوبق ش شڪ ٻ ؾكؼ . هك عط ٿ ڃ

وڪڙ هكي ک ء 20. ظول ٿئ ٿ ا ؼكبڪ آثوبق اٿل ٿ ۽ اى ۾ ثؽبق وبى گڏ هك ش شك ث ججب ٿ

ڪك ي ش قگ ئڊ (Jaundice)ڃ ۽ وؽث هىن ش وبئ هك ک چل . شي جبى ي ثوبقء ش بل پ آ- ٿ ڃ

الٽء ۾ . ۾ وق وبى گڏ ات، اکي ۽ آڊ هبى قت اچڻ كع ٿئ ٿ. ث قت اچ ٿ ۽ ء ثوبق هت ش وجت ثڻص ٿ

اڳ ۾ ء ثوبق كو آككڪب کڊ جبئي هعؿؾ ئ پك پء وقي ؿء ۾ ؿالهي ش اپبق ڪك، ء ثوبق ڏکڻ

آهكڪب ۾ ث پکڙشڻ لڳ، شح آككڪب هبى آؿل ؿالهي ک، شگ . بف ڪكڻ ۽ ڪل ۽ ڪوؿ پکڻ شڙى ڪوي ۾ شٽ ٿ

قپ ۽ اگلڊ کبى شڪ گقا اب ۽ آككڪب آب ٿ اي هبى احك هؿق ش . ڪحكائ وكا هلكب ۽ ل كق ڪك هكڻ لڳب

شئي هٿ . آككڪب کڊ ولؿ کل اق هبڻء ش هجكوحبى وڏشڻ لڳلک آ آبى ج آككڪب ش ؿي ک ؿالم ثبئ ڪك الء ڏکڻ

آهكڪب پچب پئ ، شڪ پبڻ وبى اى هىن شى ثوبقى، اج اى ش هربل كو ي ڳبل هبى لڳبئ وگص ٿ . ث پکڙ قب ئب

ش وپبي ڪثب ج ظول (USA)ع ۾ شڏي آهكڪب 1890ج ڪك، اى ک پص هج ۾ آؿ ج ي شگ ۾ آهكڪب شب شحكا

ڪك Yellow feverهبڻ هؿاى شگ ۾ هئب اى کبى جكڻب هبڻ قپي ۽ اگكمى شى اى ثحبل ٿ ى ج ئڊ . هك ب

آب ثوبق ش ٿبى ۾ کبڌ کبئڻ ڪك ب ثوبق . ثؽبق ڪئي ٿئ ٿ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 134

ء ثوبق هكي ش وب ـقؼ . ش شىن ک ڇڻ ڪك پء . هبى لڳ ٿToiletپکڙ ٿ ب ٽبئلبئڊ اگك هك ش

ع ۾ ڃ پڪ ٿ ج اب ثوبق هڇكى ش چڪ لڳڻ وبى 1900transmit ع ڌاق ي ثوبقء ش ثچبء الء 1930 ٿئ ٿ ۽

ع ۾ ڪبهبة كو وبى 1951ئڪىي ڊلپ ڪئ ئ، شڪب . ي ؾا ش اصبؾ ڪؿڙ ک ثل پكائم ڏ ئ ئ. ثبئ ئ

اوبى ش شبل وبل ڏڎ کي قپ ۽ هالئب ۽ چي پبو شب ع ۾ ڪكاچ کبى شپبى ڃڻ ج اچح 1969چڪك ڻ بڻ

ڊل ۾ ججؿل آئ ج ڏق اڂك ڏ ڃڻ ثؿقاى هوجبوب ۽ هلهجن ش اى وبى گڏ اب ث ؼجك ڏ . ثؿقگب هپج هبى ٿ اگلڊ ڃڻ پؿ

. ش وئ لڳؿYellow Feverئ ج شبل ش وڃ هبڻي ک اوبى الء اب اڻ ڻؿڙ ڳبل ئ ش اوبى ک اب ث ؼجك پئ ج ل

. كق ثؽبق ش وئ لڳڻ ۾ وق ٿئ ٿ ۽ ٻ ڏي کي ثؽبق ق ٿڪص ک ا وى لڳى، ٻب . شبل شلؿ لگك کڻڻ اق

پك هوجبوب ش ص پچ ؼجك پئ ج اوبى ش شبل قاى . ثچ ب. ڪوپء ثبه قلي ک ح وئ لڳكائڻ ش ثؿثىث ڪ آ

اهگكي ش . هوجبوب ش ٻبكاى کلئ ووڊ ۾ لگك ڪكائ ثٺبويػول وبى گڏ ڪب ش لٿ ڊپبقٽوٽ ش ڊاڪٽك ث آ ۽ ثبه قلي ک شڏي وى لڳ ى ج پء شبل ک ثؿقگب ۾ اؿق

ثؼؿ ۾، شڏي آككڪب شب ثؿقگب . ؾاؼل ٿڻ ش اشبلت ڏ ئڪك اگلڊ پحبوي ج ؼجك پئ ج اوبى ش شبل ش ڪص

هبڻي هوجبوب ش ڊاڪٽك ک ڪص قت ڏئ پص پبڻ ک وئ اى هث ج اوبى ک اي ج ڏاڍ ظىكت . ڻبئڻ کبى ثچبئ قج

ٿ ج ڏا وبڻب ڪحب پك پء شڏي اوبى ک ي هـ هك ش چبڻ ٿ ج ا ئ هعىن ڪوي ج آككڪب ش ڪي ث هلڪ

۾، چب کڻ وبئٿ آككڪب شڙ هبڊقى هلڪ ص، ل كق ش . ثچبء اق وئ لڳكائڻ ثب كگم ڃص

ممباسا شيدي باڇا همباشا 135

آككڪب ڃڻ ۾ ڪحك ؼف ڪحك ؼ

پبڻ آككڪب ش ڳبل ڪك قب ئبوي ج آككڪب ش ڪي ث هلڪ ۾ اچڻ اڙ ول ڪن ب شڙ قپ، اب، آهكڪب ب

ح اوبى ما ظبل ڪكڻ ش . آوٽكلب کڊ ش ڪي هلڪ ۾اب ج ك هلڪ ش اى ش هبػؿ . ڳبل ڪك قب آى

هطبثن اى ش ولبقجؽب هبى ب اى هلڪ ش ائ اڏ ج پچ پك ح پبڻ ولك ۾ ؾقپ اؿڙ اي ڏاکڙى . اوبى ک ٺڻ پ ٿ

ؼب . ش ڳبل ڪك قب آى، شڪ آككڪب ۾ ظبك ٿي ٿبڪك ثوبقي ش ظال وبى ۽ شحي شڻي ش ڏگي ۽ چڪي ش

. هجحي کبىآككڪب ش ڪي ث هلڪ ۾، ؼب ڪك عبقا قڻ پٽ کبى

Yellowٺ اقى هلڪي ۾ اچڻ اق ک پص هلڪ هبى Fever (ئڊ ثؽبق) عبقا کبى . ش ثچبء ش وئ ڻبئ اچڻ کپ

. هك، الصكب، ٽب، لجب ۽ هكاڪ ؿك: هٿ اقا هلڪ آيهڊٽكي ووڊ ش ص اقا، آككڪب شب هلڪ جوبم گڻ

عبقا . عث ۽ وبئه ۾ جڙ اهي اهبى ۽ ؼعبلء ۾. ثحك آيڪب، گڊا، هلهجن، : قڻ پٽ کبى ٺ اقا هلڪ ي قث آي

ائگال، گئوجب، بئصكب، بئصك، گبب، وگبل، ڪئوكى، گئجي، ڪبگ، چبڊ، ثكڊ، ثي، ثكڪب كبو، الئجكب، قاڊا، جماب،

ي هلڪي ۾ هلكب، ٽبئلبئڊ، ل كق . وكب لى، لائك ؿكڇي، وؤپكي، چالٽي، شڙى ثوبقى ث آي ج بگ ثالئي،

. جى جى لكل هکي ش ڏگي ۽ چڪي ش ث هجث آ. هؿقت ث اي هلڪي ج احك هكثبى ٿ لڳ

ي ثؿت هلڪي ۾ ڪ وبل ٻ وڪبق ؿ ج وبل ٻ لب هي وڻ ڪك كل . چڌاق وڪڙ ئ وڪڙ. هي ثؿ

ٽي ۽ . ج وڪ ؿ پك گب ث اٺ ش ڏان شڙ ڂق ٿ ؿق ش هي وؿ ج اڙ ش . اىبي ش پئڻ الء پبڻ هلؿ

ؿكجي شى شپڙى . ڌقجء ۾ ڇٽل ٻس ث لڙ ؿ. ٻڙ ٻڙاىك ڪ ق پٺء اگبڙ پٺ ج ٺ قپ ب . ٻڏ ؿى

. آهكڪب ش اهؿاؾ الء اشبئؿقپ، آهكڪب ب اب کبى اؿڙ ڪث ٽقئىٽ آككڪب ش

ي ک . ڪي ث هلڪ ۾ ث ڌڙڪ ۽ ث ؼف ٿ اچ ٿ وگ Yellow Feverك هث ڪ ؼب ؾائى کڻ لڻ پ ٿ ب

. شڙي ثوبقي ش ثچبء الء ي ک ا وى ڻبئڻى پى ٿى

ممباسا شيدي باڇا همباشا 136

ڏي کي اڳ 10آككڪب ش ڌقجء ج پك قکڻ کبى گٽ ۾ گٽ ل كق ش وئ لڳبئڻ کپ ش اى ش اذك ڏ ڏي کبى پء

پك ا كق آ ج ڪ ؾكؼ وئ لڳكائڻ ثؼؿ ي . كع ٿئ ٿ. ش اذك ٿ ٿئYellow Feverج گٽ ۾ گٽ ڏ وبل کي

. ڪحكى ج ٽي وبلي جبئي ٿ ٿئهبکء ش هکي، ڏڃي، چالٽي، ڪقئڙى شڙى ڏگؿڙ شحي

ش آلاق ج شح ڪٿ آ پك ا احكا ؼطكبڪ آي، شڙ هٿبى شث جڏي ڏگي . بل هک (Tsetse)آككڪب ش جى جى

ٿب شڏي جبى ي ک شل ٿب ب شڏي جبى ش ٿ ي ش هببقى ب لڪڻ ش شبء ج اچ ٿ ۽ پء پص ثچبء الء جبى ک ڏگي ٿب پك جى جى هک ش شبپ هڇك اگك اىبي ۽ ٽي

ء هک اوبى ش گكى ۾ لؿڙ ػبم هک شڙ . ش قت ج آٿئ ٿ ۽ عبقا قڻ پٽ کبى ٺ ٺ ڪلبق قڻ پٽ جبئي،

ووص ج آككڪب کڊ ش چ اق وڇ ظ ي هک ش آلاق ۾ ي ک ججب ڪكڻ شى ث ڪى ڪى ڃي ٿى . قجل آ

ء هک وبل ۾ چبق . پك ڪبڪكچي اگك ي ۾ ڏ ص آؼ ٽي هي ثؼؿ اب هک شڪب آب ڏئ ٿ ۽ . ٽى پئؿا ڪك ٿ

هکى پئؿا ڪك ٿ ا ٽي هي ثؼؿ پص هبء وبى گڏ آب الي اڙ كض ي هکي الء چ ڃ ٿ ج پص لؿگء ۾ . ٿى

22ي هک شى . پئؿا ڪي ٿىGenerations کي 30اٽڪل هؽحلق شىى آي ۽ ك وبل اڍائ کبى ٽ لک هبڻ ي هک ش

ء هک هڇك اگك ڪ . ڏگڻ ڪك هت ش ڪبق ٿي ٿبهبڻء ب ٽ هبى قت چو ٻئ ۾ ؾاؼل ڪك ٿ ۽ اىبي ک

. ٺ ڃ (Sleeping Sickness)ڊ اق ثوبق ي هک ـقؼ پؿا ٿؿڙ ثوبقء ش پكى ؾكؼ ػالز

بڻ . ع ۾ اصبؾ ڪ پك اى وبى هك بثي ٿ پ ٿ1910صڙائء ۾ ڪص ثحك ػالز ڪڎب اٿي پك اى ؿ ث ء هک هڪب هبڻي، کك ڏؿڙ شبقى ۽ ڌاقي هلڪي کبى اؿڙ ٽئكوٽي

ا ئ وجت آ ش اوي ٻي هلڪي ش ٻكاڙي ۾ . الء ػفاة آپك آككڪب ش هلڪي ۾ پص پبڻ . ث گوڻ ڦكڻ الء لب ڃى ٿب

ؼب ڪك قات ش هث ج ٻبك . ک كى جبئي هعؿؾ قکى ٿبائي ج هالئب ث وڇ شگل آ، . ڪكڻ ثعؿ ؼطكبڪ آ

هالئب ۾ . شح هى ڏ وبل کي گفاقب پك اج ا پئكاوبئٽ آيح آككڪب ۾ قڳ هلكب آ پك . هڇك كق آي پك هلكب ب

اكىن ش ڳبل اب آ ج اوبى ش . ڊگ ثؽبق ش ث ؼطك آهلڪ ۾ اڃبى جبئي هلكب ج ج ڪٽكل ٿ وگ آ پك حك

ممباسا شيدي باڇا همباشا 137

هالئب ۾ . قل ثكل ڊگ ثؽبق ش هك ث ڌؿ ڃشڪڏي ڪ ٽئكوٽ ثؽبق ش ظبلث ۾ پچ ٿ ج ي ک ڪؿم

ڪبقٽبئي ۾ اڪل قک ڃ ٿ، شىي پڪ ٿئ ج ي ک هلكب ڇ ش اڙ هبڻء ک ش ڪي هڇك . ب ڊگ ثؽبق ج آ

اى ثؽبق شب شكاذن ٻئ ش قت ۾ ڃ چڪ ج هؼInjectڪؿ ۽ ثوبق پکڙش ؿ .

پء ا گوڻ –ثكظبل آككڪب ش ڪي ث ك ۾ اچڻ اق الء اچ ٿ ب ڪي هبئٽ هٽ وبى هلڻ، ڪكء الء اچ ٿ ب

هص اب ئ الض آ ج . ڪ ووبق، ڪبلكه اٽؿ ڪكڻ ثعؿ ؼبل وبى اچ ۽ شي ثوبقي ش ثچبء الء وى لڳكائڻ

كق آي ا لڳكائ ۽ ك کبى ٻبك ڪكڻ کبى اڳ هڪب ڇ ش ڏڃ ب چالٽ، ڇى ب . هبڻي وبى كق الض ڪك

وئ پك ش ص ڃ جبى پص پبڻ ک ثچبئ وگ ٿب پك ي هىن ش ٽى ٽى هکي ش ص کڻ ڃ پك هڇك

اگك پص ثک اشبئڻ ؼبك جبى ش قت چوڻ الء ظول ىء ح ا ث لکؿ الى ج جى جى هک ح ش . ڪك ٿ

ئ آ هک اى ڪك . آككڪ لثبى ش للع آ شي ش هؼاى . وڏ ڃ ٿ (Tsetse)اگكمء ۾ ث ي ک كو جى جى

وڏڻ ائي آ، “ جى جى هک”جبى هى ک بؾ آ ج ي هک ک ڇ ج آة . چڻ“ وگوكهك ش پٿك”ب “ آة لم لم ش پبڻ”شئي

ئ پبڻ آ پٿك آ. ش هؼ ڪ . اڙ كض وگ ش هؼک ي هلڪي ۾ ٽڪ ٽڪ هکى (جى جى)ٻ ڳبل ج ي هک

(Tik Tik Flies) ث وڏ ڃ ٿ .قپ ب اب ش . آككڪب کڊ جوبم ڏ ۽ گوڻ شڳ آ

هلڪي اگك ما ب ٻي ڳبلي ش ڪب اڏ وؽح آ پك ح اى ڪك پبڻ ک . عث ش ؼبل کبى ثعؿ ؼجكؾاق قڻ پ ٿ

آككڪب . آلاؾ هعىن ڪكڻ ثؿقاى ؾهبؽ ج ك هث ٽي ق ٿش ڪ ڪڊ کبى ٻ ڪڊ جبئي اڪ هك ۽ ثوبقى آي، شي ۾ هڪب هبڻء کبى ڌڪ ڌاقى ڦبو پ ٿ ش ي ش هت

هڪب هبڻ ج ڪچى پڪى ڂبچى ث . ثكؾاث احك بکب ڃي ج اٽك ڪقن ش گپ بڻ پبڻ ث پ ڃي پك اب ب

قپ کبى اؿڙ هبڻء ک ڏ ؼبل قکڻ پ ٿ ش ڪ ڪ ؾقب ب . ثوبقى کبڌى هبى ج ڪ پبڻء هبى لڳي ٿى

ڪحكي . وئوگ پل ۾ صڻ هبى ج ڪ هك ک ڇڻ وبىڪحكي . ث وبڳى آي (Symptoms)ثوبقي شى ج ػالهحى

ث اصبؾ (Vaccines)ؼكبڪ ثوبقي ش ثچبء شى وى ۽ ٽڪب

ممباسا شيدي باڇا همباشا 138

ڪحكي ثوبقي کبى ثچبء الء جبى ک کبڌ پح . ٿ چڪب آي ىء ج جبى کڻ ڪڏ ث ؼجكؾاق . ش ي ج ؼبل قکڻ پؿ

ق پك ڪ اڙى ڳبلى آي، شي کبى جبى ثچ ٿب وگ، هون ش ججؿل، کبڌ ش ككم ۽ گكهء . شئي ج پٽ ش گڙٻڙ

. قؿUpsetڪك جبى ش پٽ ڪص ڏي الء كق ثكظبل ح ڪ اب ث ڳبل لکؿن ج شحك هؿق ٿ وگ

ثوبقي ش ثچبء الء وى ڻبئ ڪك، پبڻ وبى جكت ػالز الء ؾائى ث کڻ ڪك، پك وبڳ هث ؾهبؽ ج گڻ ٽي ث

پء قڳ آكه ۽ گك جبئي . قک، ج گوڻ ڦكڻ وځ لك ٿ ؿپء ڂال اڙ ڪكڻ هبى ڪڙ كبئؿ؟ لؿگء ۾ . هعؿؾ ٿ ؿائ

ڪحكا . ش پل ج اچ ئ اچ ٿRiskج ك ڳبل ۾ ٿق گڻ هبڻ ج هلؿق ش هل ج ث پبقٿ کبڌ ۽ هکي بڻ ڇبيء ش

كثث پ پء ه کي ڪبلكا ب ڊائكا شب هك ٿ اچ کٽ ج : و ثكظبل ؼجكؾاق قڻ کپ پك ڇب چؿا آي ج. پؿا آي

، لقع ن ابس اپ ےہ ر س اپ ےک دل ےہ زم ال

۔ ے د ڑ وھچ یھب اہنت ےس ا یھبک یھبک نکیل

جبى ؼؾ وچ ش آئى جوبم گڻ ؼجكؾاق قبى ب ۽ ڏاي ڏاي گوڻ ۽ هؽحلق شبي، هىصؿى، هؿقى، هبقڪٽي،

ٻكاڙ ش ػالئوي ڏ ڃبى ب ج اڄ هص ولكبه ث كو جط ش كى ڪك ڃبڳي . هوجبوب پحه”ٻي وٽي ش ص ب ج

ڇقى ک پڙبئڻ ؿ ن ۽ بم ش هب کبئ وو قؿ “ ....ن

ثكظبل ح الڳ هوى ۾ ڪص اي ثوبقي ش هؽحك اظال لکؿن شي ثبثث اوبى شبل اقى ک اى هث آگب ڪ ؿ ، شڏي اوبى ش شبل آككڪب ش ڪي ثؿقگب ڏ

. قا ٿؿ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 139

ثوبقى ىآككڪب ش

ح ڪص اڙي ثوبقي ش هؽحك اظال لکبى ٿ شڪ آككڪب کڊ ش ڪحكى ئ هلڪي ۾ ػبم آي ۽ شي ثبثث، شڏي ث

اوبى ش شبل هوجبوب، ڊڪبق، ػبثؿ شبى، لئمجبق، هپج ب آككڪب ش ڪي ٻئ ثؿقگب ۾ ٿ ج اوبى ک ؼجكؾاق ڪ ٿ

ڪي . شئي اوبى پص پبڻ ک اي ثوبقي کبى ثچبئ قکى. ث لڳكائڻب پب ٿ (Vaccines)ثوبقي ش ثچبء الء ج وى ۽ ٽڪب

ڪي هکي، هڇكى ۽ ڪئي ک شىن ج ڻ کبى ڂڇبئڻ الء شىن ک . ث قکڻب پب ٿSprayهکڻ الء ڪص ؾائى ۽

ائڊز(Aids )– وڇ آككڪب ۾HIV ۽ Venereal ،ثوبقي ش ۽ ٻى اچ ڃي (پكهل)، گقب (وللم)شي ۾ ثبؾ ككگ

اى ش وجت ؿكثث ۽ عث ش الي . ٿى، ڏ آلاق آح شب هبڻ گقى قپي ج ڏ ڻي ٿب ج . کبى اڻڇبڻبئ آ

اى ۾ ج . ا ثوبقى ي اچ ي ش هلڪ ۾ پکڙى آيڪ ڪ ب ج ڎ کڊ ۾ ا ثوبقى قپي ۽ اگكمى . پکڙى، شي ش ذبثح اي ثوبقي ش بلي هبى ئ هل ٿ

آ ككگي ش پکڙل “ ثبؾ ككگ”شئي ج شي ش هؼاڄ ا قپ ب آهكڪي جؼلن ڪك ۽ عث ش . ا

ڏاي . ولث ڪك اي هـ هكي کبى ثچل آيآككڪب جڙ اوبى ٽ اب ۾ اي ثوبقي ۾ ڃي هبڻ

اكىن ش ڳبل اب آ ج جؼلن ۽ بئصي ش کٽ . شڪڙؿا. ڪك اڄ وڌ ۾ ائڊل ش هك جوبم جمء وبى ڌ ق آ

وبڳ هث ٿبئلڊ شڙى هلڪي ڏ )ثكظبل آككڪب اؿڙى ک آئى ا ئ هق ڏؿن ج پص عث ش (ؿڙى ک

ؼبل قکي ۽ ڌاقي وبى الؾاش لؿگ کبى پبو ڪي ۽ پصي لالي ک ائڊل شڙ هـ هك ۾ هجحال ڪكڻ کبى

.ثچبئي بلحارظيا(Bilharzia :) ء ثوبق شڪبSchistosmiasis

ث وڏش ٿ وڇ آككڪب ۾ شح شح ؾقب، ؿى، بال ي ٿب ثلعبقظب کبى هك ث ثچل ب ش اج ش ؿڙ . ػبم آ

ي ثوبقء . ل ؿ گڊا ش ڪٽقب ڍڎ کبى كع ٿئ ٿ۾ قؿڙ ول ( ؾقبي ؿك)هٺ پبڻ (Parasites)شب شكاذن

(Snails) اؿق قي ٿب ۽ ڌى صي ٿب .Snail ،ڪئى

ممباسا شيدي باڇا همباشا 140

ٻبك ڪڎ ٿ ۽ ا اىبى اؿق ؾاؼل ٿ (Larvae)شكاذن القا چوڙء ـقؼ اىبى ش شىن ۾ گڙ ڃي . ڃي ٿب

اىبى ش شىن ۾ ڂل ڪ لؼن ص ج ث اىبى ش . ٿباى ثؼؿ ء ثوبق ڪ هبڻء هبى ٻئ ۾ . کل اؿق گڙ ڃي

شڏي ڪ هك ؾقب . هك ش پبة ـقؼ پکڙ ٿ پبڻء ۾هل Parasiteش ڪبق ج پبة ڪك ٿ ج

هبى (Skin)ڃي ۽ اى پبڻء ۾ ڪ ث ص ٿ ج ي ش کل ثلعبقظب ش بڻ ٻڌ اٿن ج ػالز . ي ش شىن ۾ ؾاؼل ٿ ڃي

ڪح آ، پك اوبى ک و ؾقب ش پبڻء ۾ جڙ وئوگ پك ي ؾكؼ ڏٺن ج ڪحكائ . پل ۾ صڻ کبى هغ ڪ ٿ

كبقك، شي ٽل ۾ آئى قل ن، اى ش وئوگ پل ۾ بل Deetپبڻء ۾ گڙڻ کبى اڳ ۾ ي . وئوگ ڪك قب ئب

پص شىن ک ٿ شي الء (Repellent)ڪ لي ي چ ٿ ج اى ش ثء ڪك ثلعبقظب شب پئكاوبئٽ اىبى

صڻ ثؼؿ ي ڪؿم پص شىن . ش کل ش ص ٿب اچيي ثوبقء ۾ هبڻء ش ق . ک ٽال وبى ؼڪ ڪ ٿ

.ل ڃ ٿ آككڪب ۾ ڪبلكا جوبم گڻ آ، شڪب گؿ پبڻء ۽ : ڪالرا

ٽل ب آكه کبى ٻبك ڪك . ثئڪٽكب اق کبڌ هبى لڳ ٿگٽ قڌل هڇ ب . ج پبڻ وبى بف پبڻء ش ثجل کڻ ڪك

ڪبلكا ۾ . گبگٽ ۽ ڪچ ڂبچ ۽ والؾ کبئڻ کبى پكم ڪك( Dehydrate)هبڻء ش شىن ش پبڻ . الٽى ۽ ؾوث ٿي ٿب

ؼڪ ٿ ڃ شي ش پقائ الء گڻ کبى گڻ پبڻ ۽ اب ظبلث گڻب ڏي لڻ ج ثلڊ پكك . لڻ اوحؼوبل ڪص

گٽص ڃ، ٽوپكچك ۽ پبة گٽص ڃ ۽ هبڻ ڪهب ۾ .ل ڃ ٿ (ثء ش ػبلن ۾)

جبى کڻ ڪڏ ث ؼبل وبى ل :ڊائريا ۽ پيٽ جو خراب ٿيڻ پك هى ڏٺ آ ج آككڪب ۾ اچ ڪ ٻ ڏي پٽ كق

ثحك ػالز ا ئ آ ج آقام ڪص، گڻ جل . ؼكاة ق ٿڪ ڪك ڌق ڂث ج . ۽ گ اقى ى کبئصي

گفاق ڪص پك ش ٽي چئي ڏي ثؼؿ آقام هعىن ٿئ ج ؼطك ش ب آ، ڪي ڊاڪٽك وبى الض ڪص .هؼ

هيپاٽائيٽس’A ‘۽’B:‘آككڪب ۾ پبٽبئٽه ث ڏاڍ ػبم آ .ؼكاة پبڻ پئڻ ۽ لبئ . اڙ ؼطكبڪ بAپبٽبئٽه

ش گڻ ؼبل قکڻ ڪك اىبى ش شك ج اذك ٿئ ٿ شي ڪك ثؽبق، شىن ۾ وق، وبئ ۽ پبة ش ؾبٽل

ممباسا شيدي باڇا همباشا 141

ي ثوبقء ۾ شحڻڪ هت ٿ اچ پك هك . قگ ق ٿ Aپبٽبئٽه . وبڻ ٿ پ ۽ ي کبى گوڻ ڦكڻ ڇڏائص ڃ

ش ثچبء شى اڄ ڪل وى اصبؾ ٿ چڪى آي، شڪ شڪب قت ش ‘ B’ڪبك اذك اقى آي، ثبه پبٽبئٽه

Transmit ب Sex ڪك ٿئ ٿ، ثلڪل هجوبق آ، شي ۾ ڪي ظبلحي ۾ ي ثوبقء ش . چؿ لحي ۾ شك ججب ٿ ڃ

ػالز ٿ ث ڃ ٿ ج گڻي ظبلحي ۾ هك وڇ ػوك ي .ثوبقء ۾ قجل ق ٿ

السا بخار(Lassa Fever ) ء ثوبق آككڪب ش الاوبى ش شبل شڏي ث وگبل، . اقى هلڪي ۾ ڏاڍ آ

آئق ڪوٽ، بئصكب، وكب لى شڙى هلڪي ش ڪي ثؿقگب ڏ قا ٿؿ ، ج اوبى ک ي ثوبق الء ؼجكؾاق

ڪ ؿ ، شڪب ثعؿ هجوبق ثوبق آ ۽ ڪ ؾكؼ اڄ ڏي جبئي ي ثوبق . لڳڻ وبى اى هبى ثچڻ هڪل آ

كلء اگك ڪ . لڳڻ ش وجت ش ؼجك پئص وگ آکبى ٻئ ک لڳ ٿ شڪب گڻ ثؽبق، الٽي، کگ ۽

.ڪومقء وبى كع ٿئ ٿ هلكب اڙ ثوبق آ، شڪب اوبى ٽ ث ػبم آ- مليريا .

شحڻڪ اب شب ڪحكائ هلڪ اى هبى شبى ڇڏائ چڪب آي، پك اوبى ٽ ۽ ڪص ثگالؾ، اڊب ۽ وكلڪب شڙى هلڪي

پك ا آ ج لحاق ثئى ڪئي ب اڪئي . ۾ اڃبى هبئن آ. شڙ گق کبئڻ وبى ۽ چبقء اؿق ووڻ وبى ثچبء ٿ ڃ

شڙڪ جى جى هک . پك آككڪب ۾ ڪحكائ اڙا شث آيآككڪب ۾ ڪحكى ئ . شڪب ڏي ڏٺ ش ث اچ ڏگ ڃ

ڌى ج پبڻ اڙ آ، ش اى ش پئڻ وبى ڪبلكا، ؾوث، پچ ۽ ؿ پبٽبئٽه ا ٿ پ ۽ شي وبى صڻ ج

ثكظبل هلكب ث ڪ هـ هك آ . ثلعبقظب ٿ پاڊب، اكاى، . شڪ ولك ؾقاى هبڻء ک ث پچ ڪك ڇڏ

شىن ج هکڻ شڙ ڪب ؾا Mospelثگالؾ ڃڻ ٿئ ج ث ۽ ثبو ڪئي ب ا ڪئي شڙى گقى پبڻ وبى كق کڻ

.ڪكڻ کپي رئبيس(Rabies )– كو ڪحي ٻلي ۾ پك آككڪب ۾ ڪحكى ئ

اى ڪك پبلح شبقى کبى ث . شبقى ۾ قئجم شب شكاذن آيي ثوبقء شى ڪ ؾكؼ ش ػالهحى . پبو ڪكڻ کپ

اى ڪك شئي ئ . ظبك ٿ پى ج پء الػالز هك آڪ ڪح ٻل چڪ ڻ ج ڪؿم ڊاڪٽك ٽ پچ اظحب

ممباسا شيدي باڇا همباشا 142

ئڪىي ٿئ ٿ پك Pre-exposureقئجم الء . ظبل ڪص اى ؿ ث چڪ لڳڻ ج، لؼن ک بثڻ ۽ پبڻء وبى بف

.ڪك ڊاڪٽك ٽ پچ ڃص ننڊ جي بيماري(Sleeping Sickness :) ي ثوبقء ثبثث

گفقل هوى ۾ لک چڪ آبى ج جى جى هک ش ڏگ شىن ش چوڙء . ي ثوبقء ۾ ثؽبق ٿئ ٿ. ڻڻ وبى ٿئ ٿ

ڪؿم ػالز ڪكائڻ وبى . ج ڦٽ ٿ پى ۽ اوب پڻ ٿئ ٿڊپكي، ثک ش هك ڃڻ، ڳبلبئڻ ۾ ٻڪ ۽ وؽث ٿڪبٽ

ٿ پ ۽ هت ش Damageهعىن ٿئ ٿ ۽ اڳح ل هـم .وجت ٿئ ٿ

ٽي بي(Tuberculosis:) آككڪب ۾ هٽ، ڌڙ، عط كض پبڻ ش ڪبل صڻ ڪك ڪي ڪي ڌى ج ٽ ث ش

هك ش کگڻ ب ڇڪى ڏڻ وبى ي . هك جوبم گڻ آٽ . هك شب شكاذن ٻ هبڻء ش ڦڦڙى جبئي پچ وگي ٿب

:ث شى ٺى ػالهحى آيثؽبق، ٿڪ، لى گٽصڻ، کگ، ڇبجء ۾ وق، وب ۾ وڪ،

. قات ش پگك اچڻ ۽ ٿڪ ۾ قت اچڻ مدي جو تپ(Typhoid:) ي ثوبقء ۾ کبڌ ۽ پبڻء ـقؼ

ي ثوبقء ۾ هك ش . هك شب ثئڪٽكب ٻي جبئي پچي ٿب. ي ک ٿڪ، ثؽبق ۽ پٽ ۾ وق ق ٿ. آڊ ؼكاة ق ٿ

ػالز ٿڻ ج هك ک آڊ هبى قت ث اچڻ كع ٿ ڃ آككڪب کڊ ش ڪي ث . ۾ ل ڃ ٿ (ثء ) Coma۽

هلڪ ۾ اؿڙ ٽئكوٽ الء ل كق اگك ٽبئلبئڊ ش ثچبء ش .وئ لڳكائڻ پڻ كق آ

ٿ ئ ؿ ideaثكظبل اي چؿ ڳبلي هبى پڙؿڙى ک ج آككڪب ڏ قا ٿڻ ائي وؤل ب شئي ڪ ظس الء وؼؾ

ػكة ب گوڻ الء هالئب ب لڊى ش اقاؾ ڪك ٿ ج ي ک كو ڪپڙى ش ثئگ ٺبڻ پ ٿ ۽ ٽڪٽ ؼكؿ ڪكڻ پ ٿ پك

آككڪب ش ڪي ك ۾ اچڻ کبى اڳ ڪحكي ئ ثوبقي ش ثچبء الء وى ڻبئڻى پى ٿى، اى ثؼؿ آككڪب ش وكلهي ج پچڻ

. ثؼؿ ث پص پبڻ ک شحي ۽ شبقى کبى ثچبئڻ پ ٿ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 143

شب آككڪب ڏ ولك ‘لگ ’

گفقل ڪ هوى ۾ پبڻ ڪص اڙى بلاقى وبظي (Tourists) ش ڳبل ڪئ آ شڪ آڳبٽ لهب ۾ آككڪب ش

۾ آب Malindiي اڂك اق ڪبق ش ثؿقگبي هوجبوب ۽ هلؿ اي ٽئكوٽي ۾ اثي ثطب . شڪ اڄ ڪل ڪب شب ك آي

اثي . شڪ هكاڪ کبى آ ۽ پقچگبل ش اوڪ ڊاگبهب ث آاجبى پء ٻڙء قوح ثعك . ثطب ؼڪ قوح ظس الء هڪ پح

. ٽپ پء اڂك آككڪب ش ڪبق ٺ هوجبوب پحRed Seaاظوك وبهڊ ولك ڪ ۽ (لىجي کبى)ڏاي اوڪڊاگبهب گكاى

پكى قپ آ شڪ ڪپ آف گڊ پ ش ووڊ اڪك Zheng اڙ كض اي ڏي ۾ لگ . هوجبوب ۽ هلؿ پح

He بل ڪ هىلوبى وبض، شبلقاىMariner ئي ؾب ش ، ۽ شبلى ش كلٽ ائڊهكل پص بى ڪث Expolorerڳالئء

۽ قػت جبة وبى آككڪب ش ي ثؿقگبي ۾ پچ هبڻي ک ظكت شبل کڻ ڳٺبى ڪح 5اوڪڊ اگبهب ج پبڻ وبى . ۾ ش ڇڏ

شي هبى ٻ شبل ج ڪپ آف گڊ پ ٽبى هڙؿ ٻڏ ب اثي ثطب ڪ ػبم ڪومق جؽحي اق ٻڙء ۾ آ پك . ئه

شي ش بل ظبش هعوؾ وه ، لگ )لگ کي شبلى ش كلٽ وبى 200ڪ ٻ پك (وؿن چ لوت

گڏ ولك ڪ ٿ شي ۾ پصب وٺ کي شبل ج ثعؿ ڏا، وڻب ۽ هوح جعلي وبى ڂكل قب ٿ شڪ جعلب ي چي ش ظبڪن

ككبى هؽحلق ولطحي ۽ هلڪي ش وكؾاقى، ثبؾبي ۽ ظبڪوي ک وڏثب ئب ۽ اي (ؼما اقا شبل)ا شبل ٽكمق پ . ڏب ٿ

شبلى ش اڏات ۽ ڪبقگكء كو اى هث ش ػبم هبڻ ۽ شبل وبلى ک ظكت ۾ ش ڇڏ پك اڄ ث اوي جؼصت کبئى ٿب ج

اى هث شڏي ك ڳبل ش جك شحك جكه هه ٿ ٿ اج چ ! هبڻي شبل وبلء ۾ اڏ ڏ پئوب ج جكه ڪئي ڪئ

هالئب ش هالڪب ك، شح ڏ وبل کي قه ۽ اڙا ڏ وبل اى ػالئو ۾ شبل الن، ي چ شبلقاى ظبش هعوؾ وه

(Zheng He) ي اى . ش بؾگكي ۽ بؾگبقى وبى ڂك پ آ Settleهث شي چ هىلوبي ک پص ك ولك ؾقاى هالڪب ۾

اي ڏي ۾ شئي . ڪكا اي ش االؾ اڃبى جبئي اج لؿ اچهوجبوب ۽ . آككڪب پبو هوجبوب جئي ڏکڻ اڂك اب ۾ هالڪب

هالڪب ؿي کبى پص پص جك شب ڏا، هـل ۽ اهك جكي

ممباسا شيدي باڇا همباشا 144

اڄ کبى كو ڪ ڏڎ ؿ اڳ . ك، ثؿقگب ۽ گبؾء شب ڌ ئب ئكث، ڪب، هالئب، ڪااللوپق، پبگ ۽ وگبپق ش

ع کبى 1405“ لگ ء ”. شؾ ۽ ڪي بل ٻڌ وبى وث وبهڊ هىبككى Fleetع جبئي شبلى ش لڏ 1433وؿن . ع ۾ كبت ڪبئي1435اى ثؼؿ ٻي وبلي کبى پء . ڪى

شبل چي کبى ڪك ال ش قغ اؼحبق ڪ ٿ ۽ چ ووڊ، ڪي ش ج چڻ آ ج )ؼلس ثگبل، ؿ ڏ ووڊ، اڂك آككڪب

ش (ڪپ آف گڊ پ ٽپ ال آككڪب ۽ ائٽالٽڪ ووڊؼ ڎ کڊ ۾ اثي ثطب، وؿثبؾ - اوبى ٽ. ثؿقگبي ۾ ث پح ٿ

وال ۽ هبقڪ پل شڙا وبهڊ وبض هق آي ش ا ٽبم ۽ (ٿبئلڊ)اوبى ش كى ۾ آب پك هالئب، وك لڪب، وبم

ش بل ك ڪ ش لثبى ج آ ۽ ي ‘ لگ ’آككڪب پبو . ش ؾلكا ۽ پك اػحوبؾ وبهڊ ولكى ج اهؼ ؾاؾ لڻ

وؿن ولكى ش اظال پكي چ لثبى ۾ آ ۽ بڻ ج ؾب ش شي ش ك لثبى ۾ ػاى . ڪحكي ئ لثبي ۾ اچ آ

“ .ڪ کؿڙ وبى ثبئ ش هـكث ووڊى ڏ ولك”: آ“Eunuch Sanbao to the Western Ocean”

ش وحي ولكى ش اظال ‘ لگ ’ثكظبل ي ولكبه ۾ هڪول (ع جبئي1433ع کبى ٺ 1405) وبلي ۾ 28آ شڪ ي

ع ۾ وؿن شبل 1935ٽ (اكا بق)اٺي ولك ج كهم . ڪبش ڪي آثؿل ٽڪكء وبى ٽڪك ٿڻ ڪك ڇحى ڇحى ٿ

. قي ش چوبق ۾ هللا ک پبق ٿ 78 ۽ لگ . بل ك ۾ آ‘ ووبقگ’وؿن هجك اڊب ش ٻٽ شبا ج

لک آؾم وبق اق شبا ٻٽ ش اجك 15(Semarang)ووبقگ شڏي وڇ اڊب ج ڊچي ش قاڄ . ڪبق اق ك آ

ئك ث اڊب . ج اي ڏي ۾ ووبقگ ڪ ان ثؿقگب وؿن گڻ آؾم وبق چ هبڻي . ش پصى وجك ڏ ك آ

. ش ڏي ۾ ح پڻ اچ قب‘ لگ ’ش آ شي شب ڏا لگ ”ح ش هبڻي ش چڻ آ ج ي ك ش بل ووبقگ

ؼ وبى “ وبى ثبئ لگ”ش ڎپڻ ش بل وبى ثبئ جبى “ ثبئ ش ك قک شڪ هث وبى گڏ اچبقڻ ۾

ثكظبل شبا ۽ ووبجكا ش ػالئو ۾ ڏ . ٿ ‘ ووبقگ’ثؿلص ػك شبل الئڻ ۽ پبڙ ۾ قڻ ڪك اى ثبثث ٻ ٽ وٽى

ڌڪ لک ٺ آبى ۽ ا ث لکؿ الى ج شبا ٻٽ ج اوبى ش وڌ شب ڻصبقا ؿي کبى ؿا قب ۽ اڄ ث ڪحكائ وڌ ؿ

قوٽي ۽ Semarangش ك (شبا)قي ٿب، اى ٻٽ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 145

اي هبى ڪ . جؼلو ؾقوگبي کبى هق آائڊ هكل ’. پڻ آ“ ولطبى اگگ اوالهڪ قوٽ”قوٽ ( Voyage)پكى ؾكؼ ي ك ۾ پص پكي ولك ‘ لگ

وبى ’ع ۾ آ ۽ وؿن اى هث ش آهؿ ش بؾ ۾ 1405۾ . بل چ هؿق ٺب شڪ اڄ جبئي هبئن آ‘ ثبئڪبگ

ثكظبل هون، اهي، وي، وىحبئ ۽ وبظث ش ؼبل کبى ي پبو شب ك ووبقگ ب وقثبب ۽ ثبل ؿك ڏوڻ ٽبى آي، شح جبى ک ؿى شب آڳبٽب هؿق، هىلوبي شى هىصؿى ۽ ڊچي شب

ث ظك اچي ٿب ج هبڊقى ػوبقجى، ڪلت ۽ (ڪئٿڊقل)ڪلىب گك ڪبلس قوٽى ث هلي ٿى ۽ ووڊ ش ڪبق، هي ثبقي ۽

. گبٽب شگل ۽ گل گلڪبقى ج شح ڪٿ آي( Explorer)چي ش هق وبض، شبل قاى، ؾب ش ڳالئ

شڪ چگ ث وڏش ٿ، شي ش (Zheng He)لگ چي ۾ ا بال ائي . ۽ هبوبى ثبئ پڻ (Ma Ha)چوڻ هث بل

آي شئي اوبى ٽ ڪ ٻبق ٻي ب ٽي ٻبقى هكڻ ثؼؿ، چو ٿ ج اى ث وڏي ٿب، وؿن بل ‘ هللا ثچب’ک هٿه قکل بل کبى ػال

ڪي ڏ ش آ ج پء ڪ هبئٽ ي ک ڏاڏا ث وڏؿا ج ڪ ڪ بػك ب اؾت صڻ ڪك وبه، هؿي، ثن، . بب ث

و چي ۾ ث بلي ش ڏ هصبق آ . عكائ ب ٿك پ وڏثڊاڪٽك قؼىبب ”ؼب ڪك ڌاقئي هبڻء ک ؼجك ٿ پ ج

۾ ال “ ڊاڪٽك ػجؿالڪكن هعوؿ بلط اؾل وهك”ب “ پكث چڙبل ڪڙ آ ۽ وؿن جؽل، ـات ۽ ڳٺ ڪڙ آ؟ و ي

چ هىلوبى وبض ش ث اواله بل ظبش هعوؾ وه ثبه ٻب بال ائي آي شئي پبڻ ٽ پپ، گل، ثبث ب ثبثب ڏ، قة ڏ، هللا

ي وبض ک ؾب شي بل وبى وڃبڻ ٿ . قا ؿكآ پك چي ۾ هؽحلق چ لکڻي ڪك بلي ۾ “ لگ ”ا

ائي ككم اچ ٿ شئي ػل ڏ اڙؾ ۾ لکڻ وبى ػل ڊ ٿ ڃ ۽ ثكظبل ح پبڻ ث ظبش هعوؾ وه . ٻٻك لء ك ثجكل ٿ ڃ

ئ وڏؿاوي شڪ ڏق اڂك ۽ آككڪب ش “ لگ ”ک . هلڪي ۾ ڌڪ ػبم آ

۾ ڪ (Yunnan)لگ چي ش ڏاکڻ ث ى بى پبڻ ي كئول ۾ ٻ پٽ شي . ع ۾ چبئ1371هىلوبى گكاڻ ۾

وڏثب ئب “ ظبش”لگ ش ڏاڏ ۽ پڙڏاڏ . ک چبق ڂڻى پڻ ىلگ پبڻ کڻ ووڊ قوح . ؼ هڪ هبى ظس ڪك آب ئب

شؿ پچ ظس ڪ پك وؿن ڏاڏ ۽ پڙڏاڏ ؼڪ قوح ظس ڪ ۽ شي چي ش ث بى ۾ قب ٿ ا وؼؾ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 146

، الئن ۽ (ثكهب)ػكة ج ڇب پبڪىحبى کبى ث پك آ ؼ هبوبق ي ش اوط ۽ كبؾاق اى هث ش اى . ٽبم ش ثبقڊق ج آ

ع ۾، شي وبل 1381وي. ػالئو ش ظبڪوي هگلي وبى ئلگ ش پء كبت ٿ ڪك، چي ش هگ ظبڪن ى بى ۾

الء ڏ كز هگلي ک هبٺ ڪكائڻ ۽ وؿى بهث ک ٽڙڻهڪل شي ى بى ث ۾ ڏ ججب هچبئ ۽ هگلي ک آڻ

پڻ وڏث (Ma He)‘ هب’هعوؾ وه شڪ اى هث . هڃڻ پئٻي ٻبقى وبى گڏ ي ک ث اى هث ش . كو بقي وبلي ش

ش ؾقٻبق ۾ (Emperor Jianwen)“ شبى ي”هگ ثبؾب هڪل شح ي ک کؿڙ ڪك ظكم ش ڪن ڪبق الء قک

ٽي كى اق وڏ ٿ ۽ ‘ وبى ثبئ’ظكم ۾ که كڪ . هؼ قي ش چوبق اق ماؾ گل ش ؼفهث 21ب ش

۽ Zhudiشي ش چوڻ هث بل لؾ )گل . ۾ لڳب ث پڙ ٿ شئي ٺٽ اڙؾ ۾ ٺٺب لک ڃ ٿ ۽ Chu Tiشڪ

ع ۾ چبئ ۽ اڳح ل 1360 (ڪحكا اى ک ٽٽ ث پڙي ٿبع 1424ع کبى 1402ک جؽث جبى الڻ ثؼؿ “ شبى ي”پص پء

چى ٿب، ثلڪ ائي . جبئي هگ ولطث ش ٽى وجك ب ٿشڪ هعل ۾ وبى )لکڻ کپ ج اب جبقؽ ظووث آ ج لگ

پص آهب گل ش كو اوبؿاق وبى (ثبئ کؿڙ وڏ ٿؼفهث ڪئ پك ي ک پڻه کبى جؽث جبز ظبل ڪكڻ اق

اي ؼفهحي ڪك ماؾ گل . اٽڪل ثبل ۾ ڏ هؿؾ ڪئب ٿڻ ج هعوؾ وه ک وبى ثبئ کؿڙ وڏڻ ثؿقاى لگ

ع ۾ ب گل ش كبت 1924. ش ؼطبة وبى ال“ ع ۾ 1925جؽث ج ٺ شي (Hongxi)‘ بگ ل’ثؼؿ وؿن پٽ

اى ئ وبل بگ ل . لگ ک بصگ ش وبالق هوكق ڪ قي ش چوبق ۾ كبت ڪئ ۽ اى ش پٽ لئبى ؾ 47

(Xuande) ي ثبؾب ش ڏي ۾ ۽ ي ثبؾب . جؽث ٿ ٺع ۾ بصگ ۾ هبڙ ٻڌ هؿق 1928ش ظڪن ج لگ

ٺكا شي ک ڏوڻ (Buddhist temple Da Baoen)ؾاثبئئي هگ گكاڻ . الء اڄ جبئي ؾب شب وبض چي پچ بصگ ۾ ڃي ٿب

ع ۾ شئي ئ جؽث ج ٺ ج ي 1402ش ٽى ب گل لگ ک شبل ٺب وبهڊ ولك كع ڪكڻ ش ظڪن

گل ثؼؿ هگ گكاڻ ش . کبى كع ڪب1405ڏ، شڪ ي چٿي ب ۽ پء پصي ش ڏي ۾ ث ي ولك هبئن قکب ۽ ي

ع ۾ هڪول ڪك اٺي الء 1433ب ش ڏي ۾ وث ولك كهم (fleet)ع ۾ شڏي لگ شب ٻڙا 1435ڪح ، ش

ممباسا شيدي باڇا همباشا 147

اى ئ وبل هگ گكاڻ ش . کبى هٽ قب ئب ج وؿن كبت ٿ پڻ كبت ڪئ، اى ثؼؿ چي ش ڌ Xuandeي پصي ب

ش جؼؿاؾ 300 کبى 200شڪ (Treasure Ships)ٽكمق شبلى ٺب ووڊ ج ڏ بى ۽ ؾٻؿٻ وبى لب ٿ اي (Fleet)۾ ٽل

لگ ش هوجك چي ۾ آ ۽ ”. ش ولكى ک ٻص اچ ش جؼبقف ؼبك ‘ لگ ’۾ هجك آ شي ج (شبا)ووبقگ

لگ ’ڪحجب پڻ لڳل آي پك اي ش ٺ ڪص ث ب ڇ ش ش هت ائي ٿ شئي شبلقاي ش ووڊ ج ٿؿ آ ۽ کي ‘

. ووڊ اؿق ڦٽ ڪ ؿ آاصئك ؾوحي ۽ ػبم پڙؿڙ (Architect)هص شبل وبل

ظبش هعوؾ )ش هؼلهبت الء لکؿ الى ج ائڊهكل لگ ش كلٽ ۾ ڪ ڪ شبل اڏ ڏ ۽ وڻ ش اى ؾق (وه

هربل . ۾ وؤ وبل کي اڳ ۽ پء ڪبٺ شب اڙا شبل ٺ وگبع ۾ شڏي پكي ولك ج ڪح ج ي وبى 1405ق لگ

ڏى . ڎا شبل ئب190شبل ئب ۽ (treasure) ٽكمق 62گڏ کي هبڻ ث ق وگب ٿ ۽ اى پكي ولك ۾ شول 500شبلى ج

كٽ 170 كٽ ڊگ ۽ 416ڪ ڪ ٽكمق پ . ئب27800هبڻ ڏٺ ڃ ج اڄ ش هبڊقى ؾق ش ظىبة وبى ث ي . ڪك

ؼ جوكجب كٽ ثبل گكائڊ . هىن ش شبل ک ڏ چئ وگص ٿش هڻي ش . ٽي وبهبى ک ٿ1500كڪ شبل . شڏ

اى هث ش . وبى كة ڏ28 ک 1500ظىبة لڳبئڻ چب ٿب ج ٽي ش 1200شبل ک شڪڏي اڄ ش ؾق وبى ڂٽ ڪؿائى

ا شبل شي وبى گڏ ڪلوجه . كٽ ڊگ ٿئ ٿ200شبل كو ٽي لى شب ئب شي ش 100 کبى 70آهكڪب ڏ ڪح ، ا

ج چي . و اى هبى پڙؿڙ اؿال لڳبئ وگي ٿب. كٽ ئ55ڊگ كڪ شبل آكث . ش شبلى ش كلٽ ش ڇب قػت قؿ ؿ

شي . ئب (decks)ئب ۽ چبق هبڙ ڊڪ (masts) کب 9 شي ک کي هبڻ ق وگب ٿ اى کبى ػال جوبم 500هبى كڪ ج

اي هبڻي ۾ ڪحكائ بکئب . گڻ لى پڻ کبئى ٿ(Navigators) ولصك، ؼال، ڊاڪٽك، ڪن ڪبق اقا، جكشو ،

. ڪؿڙ ۽ قل هك ش ڊائك لکڻ اقا ؿا ئبشي ش ؾثئ اچڻ ڃڻ ٿؿ ق ٿ ا اج ش اثي ثطب هبل ۾ وبئ الء قکل لگ ۽ ڪكاوٽبكك ڪلوجه ش شبل ش ڂٽ ڪك اؿال لڳبئ وگي ٿب ج لگ شب شبل ڪڏا ڏا

ع ۾ شڪ شبل لگ الب اى وبئم شب شبل 1405. ئب وبلي ثؼؿ اڻي ؿء ۾ ل شب ٺبب ب، شڏي ٻبڦ ش اصڻ 400

ممباسا شيدي باڇا همباشا 148

. اصبؾ ٿ ئ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 149

آككڪب ۾ ػقجي ش ك ش آلاق

ڇڪكى ش ك كو اي هلڪي ۾ شح هىلوبى قي ٿب پك اڄ کبى چڏي وؤ . ڪحكى ػىبئ ۽ ؾ ؼبؿاي ۾ ث ػبم آ

وبل اڳ شڪب ڳبل هفج وط گب کبى كق ڪئ ئ اب . گفقل ؿء ۾ هڊڪل وبئه ككبى عط ۽ عحوؿ ذبثث ٿاڄ شب ڪحكائ پڙل ڳڙل ۽ بئصي ش ؼبل قکؿڙ هبڻ هكؾ

ي کبى اڳ وڊاى ش ڪ ولكبه . الء ك كق ووصي ٿب۾ ڇڪكي ش ك ثبثث لک چڪ آبى شڪ وڇ آككڪب ۾،

وي ۽ هك شڙى ڪص ػكة هلڪي ۾ ۽ اڂك پبو هالئب ۽ شي ک ڪص )هالئب پبو بڻ ا قاز . اڊب ۾ ػبم آ

، ي ؿء ش كع ٿڻ وبى ڪبك (هبڻ هفج قون ووصي ٿبگٽص آ ج او اق ڏ ش كع ۾ هى شڏي ووڊ

ش ڪك ڇڏ هالئب ۾ ڪبق ش ڪك ش كػبت ڪئ ئ ج پكى ؾكؼ پص آكه ش ڪالقڪ ڇڪكء کبى وؿن بؾء ش ڪبقڊ ٺڻ هث ا ٻڌ ظكت ٿ ئ ج

كالڻ جبقػ وؿن بؾ ٿؿ ۽ اى کبى ڪ ڏي اڳ وؿن . ڪبض ۽ ك ٿؿ شي ۾ كو ػقت ک هؿػ ڪك ق آ

هى ک ڪص گڙي الء ائي ث هعىن ٿ ج جبقب پص الء پك بؿ پص گٽ ػجؿالكظوبى ش ك الء چ ص شڪ

هالئب ۾ اچ ا هى . پڻ اوبى ش ل اڪڊه ۾ لئجكقي كق ٽ ڪ ج ٻكاڙء ۾ ڪي ڪي ٻبقى ش ڏ ػوك ۾ ك ٿئ ٿ ب شڏي ڪي هىلوبى هلئ ڇڪك ء ش ڪي

چ ػىبئ ب ٻڌ ڇڪك وبى بؾ ء ٿئ ٿ ج بؾ کبى ثكظبل ثؼؿ ۾ آكه ۾ ڪن ڪؿڙ . اڳ هىلوبى ٿ ك ڪكائ ٿ

ڪ ٻ هلئ ڇڪكء کبى شڏي پڪ ڪن ج ي ث ا ئ . ٻڌا ج ٽبئپىٽ جبقب ش ك ٿؿ

. ائي ث آ ج ػقجي ش ك هى الء ئي ڳبل ئآككڪب ش ثؿقگبي ۾ شبل ٺ ڃڻ ؾقاى ػقجي ش ك شب

ا ڪڙ آككڪب ش هلڪ . هب ك ثؿقگب ۾ ػبم ٻڌڻ ۾ اؿا ئب. ٿ ٿئ (Female Circumcision)آ شح ػقجي ش ك

وڊاى ۽ اٿپب کبى ڪب، جماب ۽ هلهجن جبئي، گبب ۽ وگبل ؿ )کبى بئصكب ۽ ڪبگ جبئي، ك هفت شب آككڪ هبڻ

ػقجي ش ك كق ووصي ٿب، شي وبى ػقت (هىلوبى ثبؾ ء هث ي ش گٽ . هؼبك ۾ ػمت الئن ووص ڃ ٿ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 150

ػقجي ش ك ڪ هفج . ي ک قشي ۽ كق ووص ٿ . قون کبى ڌڪ ووبش ۽ ذوبكح قون قاز ووص ڃ ٿ

ڪؿڙ ڊڪبق M.Scاحكوؿق ش هى وبى وئڊى ش قوٽ ۾ ش ڪ ڇڪكء هڪلي ۾ لڊى ڃ ڪ گصكاج (وگبل)

اگلڊ ۾ ػقجي ش ك ج . اڊي ڊاڪٽك کبى ك ڪكائ آئوؽث ثؿي آ پك ي گصكاج شڙا ڪحكا اگلڊ شب ك ڊاڪٽك

ؿكهب ق لڪ ڇپ ۾ آككڪ هلڪي کبى اؿڙ ظج ڇڪكي شب ك ائي ڪؿا قي ٿب شئي ڪحكى هلڪي ۾ هبى

ح ا ث لکؿ الى ج . ڪى ڃي ٿىAbortionsش ؼالف Infectionي وگبل ڇڪكء ش ك ثگڙ پ ۽ احك ج

ٿ پئ ش ه کي قوٽ کبى گىبئؿ ق ۽ هم ش ڳبل اب ج لڊى اق ا ڊاڪٽك پق وبل ثؼؿ ڪ ڪه ۾

اب ؼجك شڏي اؼجبق ۾ . اوبى اي ڏي ۾ لڊى ئبوي. شلص پي ڏ قهن . آئ جڏي اوبى ش ي وگبل هعحكهب اوبى ک ٻڌا

ٿل sterilized ٺ ؿكهب ڪن بؿ ثب اىٿمب ش ؿك . الاى وبى ڪب ٿ

ػقجي ش ك ۾ ڇب ٿ ڪ ڃ؟ هؽحلق هلڪي ش هؽحلق شي ۾ . ههي ۽ هجلي ۾ ػقجي ش ك ش هؽحلق لل آهالئب ۽ . ػقت ش لبي ػى ش ڍ ٽڪ ڪئ ڃ ٿ

اڊب شڙى هلڪي ۾ لڪ هىن ش وكشك ڪئ ڃ ٿ ش هٿي ظ ش هؼول کل ال Clitorisشي ۾ ػقت ش

ڃ ٿ شي ڪك ي آپكي ک هكؾى ش ك اگك ػقجي ش ك وڏش ٿ، پك ڪحكى ڌى ج ؼب ڪك آككڪب کڊ

ش ج وڃ هلڪي ۾، ؿ هك ۽ وي ۾، شئي ئ ڇڪك ٽي چئي وبلي ش ٿئ ٿ ج اى ػوك کبى ٺ ثبلؾ ٿڻ کبى اڳ جبئي ي

ح . ڪئچ ب ثلڊ وبى ڪٽ ڃ ٿClitorisش ظبك ٿل وڇ ڪب ۽ ڪحكى آككڪ هلڪي ۾ اڄ ڪل ش ؾق ۾ شحڻڪ

ػقت ش ڪي ث ػ ڪٽڻ ج وؽث وما آ پك ػام ش ڏ ظ اڄ ث اى ک ؿل ڳبل ب ڏ ش ڪن ٿ ووص پك

ي ش اى ۾ وي . ووصي ٿب ج ا ڪن ڇڪكي الء عط آآ ج ڪالئٽقن ڪٽصڻ ج ي ک ت ٿ ٿئ ۽ ء بؾ

شحڻڪ هوجبوب ش ي ٽل ۾، . ق ٿVirginجبئي پبڪؿاهي شي ۾ آئى قل آبى، ڂك اقى ڪوكى ۾ قؿڙ گڊا ش

ڇڪكي ش اب وكشك 300ڊاڪٽكى هبى ڪ ٻڌا ج وڊاى ۾ وڪڙ ڇڪكي ک 90ڪك هٿي جصكث ڪ ج ي هبى

Orgasmاب وبڳ ا ؼا هعىن ٿ، وبڳ لفت ۽ ابئ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 151

پك ا ! ٿ شڪب ي ک ي آپكي ؼ ك کبى اڳ ٿ ٿڪوبل آ ج آككڪب ش ڪي ث پڙل ب اڻ پڙل شاى کبى

(FGC) شي ک قپ ۽ آهكڪب شب هبڻ)اى ك ثبثث Female Circumcision ػقجي ش بلڪ ػى ش ڍ ٽڪ ۽

Female Genital Mutilation (FGM) ؼ ػقت ش بلڪ ػى ش ثگبڙ وڏي ٿب، کڻ پڇ ج اى ش ؼالف كق آي پك پص الء اڙ ظجڻ ڪاق چبي ٿب شي ش ك ٿل

ٿل ص ب (ڪالئٽقن ش ڪٽبئ) Clitoridectomyص ؼ ي ش لب ػ ش بؾء کبى اڳ جبئي والئ

(Infibulation) ٿل ص .هوجبوب ۾ شي ٽل ۾ آئى قل ن اى ۾ كو هٿبى گڊا

شب ڊاڪٽك قل ئب پك ڪص ٻي آككڪ هلڪي شب پڻ ئب ش ك ش ڪي بل ۾ قلڊ لٿ آقگبئمي ككبى ػقجي ۽ ٻبقى

. ش عث ؼبك ي ػاى ج ڪبلكه ل ق ئ Traditional practices affecting the health of women

& children ػقجي ش ك ۽ وؿى بلڪ ػى ش ڍڪٽ ج هوى لکڻ ش ڳبل هى ک بؿ ڌبى ۾ اچ ب پك

قات ٽل ش ڊائگ بل ۾ گڊا ش ڊاڪٽكى وبى شڏي هى اب ڳبل ڪئ ج هلكب ۽ جى جى هکي ش چڪ ڪك آككڪب ۾ جوبم گڻب هت ٿي ٿب ج ي ڊاڪٽكى هص اى ڳبل ش جؿن وبى گڏ جكؾؿ ڪؿ چ ج اى ۾ ڪ ڪ ب ج هلكب ۽ جى

جى هکي ش ڏگڻ ڪك ولپگ وڪه ثوبقء ڪك شحكا . هت آككڪب کڊ ج ٿي ٿب اجكا ڪي ٻئ هلڪ ب کڊ ۾ ٿب ٿي

وبڳ هث گك كوي وبى لب ك ۽ ػقجي ش ػى ش ڍ ڪٽ ڪك پئؿا ٿل ؼكاثي، لبي ثوبقي، ظ ش قاگ

۾ ؾهث ۽ ٻبقى ش ڏک چن ڪك شحكى ػقجى هت ش ڪبق . ٿي ٿى اجك هكؾ ۽ ػقجى هالئ ث ڪي ٻ ثوبق ۾ ٿب هكى

هٿ ٻي هىوي ش ػقجبڻ ك ثبثث لک اٿن شڪ لڪ ش ٿق ظ ب وڇ ڪالئٽقن Clitorisهىن شب آي شي ۾

شڪ ) Prepuceڪٽ ڃ ٿ ۽ اى وبى گڏ ڪي ظبلحي ۾ Clitorial hoodي هىن ش ك . ڪٽ ڃ ٿ ( وڏش ٿ

اب ٻ ڳبل آ ج . هالئب ۽ اڊب ۾ اڄ ث هىلوبي ۾ ػبم آهالئب ۾ جوبم گڻ جؼلن، ؾي ش چبڻ ۽ عث ۽ بئصي الء

Awarnessاوبى . اچڻ ڪك بڻ ڪبك ظؿ جبئي گٽص آٽ ڎ کڊ ۾ هىلوبي جڙ ٻي هفجي ۽ ههي ۾ اى هىن ش قاز

الجح ڪص ثكي ثبثث چ ڃ ٿ ج . ب ول ػبؾت ب

ممباسا شيدي باڇا همباشا 152

اى هىن ش . پصي ڇڪكي ش هٿي هىن ش ك ڪكائي ٿب اى ک . ڳبل وگبپق ۾ قؿڙ ڪ ثك كئول کبى ٻڌ ن

ثكظبل اى هٿئي هىن ش لب ك ک . هفج قون ووصي ٿب. وڏي ٿبExcision ب Clitoridectomyوكشي

ػقجي ش هٿي هىن ش ك کبى ػال ڪي ظبلحي ۾، ثلڪ Labia Minoraآككڪب ش گڻي ظبلحي ۾ ڪالئٽقن کبى ػال

ڪٽ ڃ Libia Majoraث ڪٽ ڃ ٿ ۽ ڪحكى ػالئوي ۾ ا وځ ڪص وڇ آككڪب ۾ هىلوبى جڙ ٻي ههي ۽ هجلي ۾ . ٿ

ڏي ش قء ”ثول گڊا ش ڊاڪٽكى ش . ػبم كض ٿئ ٿ۾ ٿئ ٿ ۽ كو ٻكاڙ شب شبل هبڻ پك ك شب پڙل ڳڙل هبڻ ث پص ڇڪكي ش ي هىن ش ك ڪكائؿ كف ۽

كؽك هعىن ڪي ٿب ش آككڪب ۾ هبڻي ش اب وچ آ ج شڪب ڇڪك اى هىن ش ك ڪكائ پص ت ک لـبم ٿ ڏئ

“ .اب ڏ ڪوڻ آككبى (قلڊ لٿ آقگبئمي) WHOي ڊاڪٽكى ٻڌا ج

۽ آككڪب ش ڪحكى هلڪي ش ظڪهحي ككبى ي هىن شب ووبق ۽ ڪبلكىى ڪكاى ڃي ٿى شئي هبڻي ک

. شبڪبق هل ۽ ي ش وچ ثؿلص ج ظلن ش ڪن آپك ڏٺ ڃ ج ي هىن . شڪ جبى پصي بڻي وبى ڪك ٿب

ش ڍ ڪٽ ڪك، ٿؿڙ ثوبق ػقجي ش جؼؿاؾ ڏى ڏي ڪ ج آؾم وبق ث ڌ ق آ پك هؼبك ۾ ي . ڌؿ ڃ

وئڊى ش قوٽء ۾ . لؼث ش لق ث احك ئ ڌؿ ق ٿاوبى وبى گڏ جؼلن ظبل ڪؿڙ هٿي وگبل ش ڇڪك شڪب لڊى هبى ڪ شبل ڊاڪٽك کبى لڪ چقء ك ڪكائ آئ ۽ بؿ عط كض آپكي ٿڻ ڪك ب بؿ آپكي ثؼؿ عط

ٿ پ ۽ ه کي Infection ڪكڻ ڪك ي ک careكض وؽث پكبى ق، اى کبى شڏي قپ ۽ اب ش ڇڪكي پڇ

ج پڙل ڳڙل صڻ ش ثبشؾ ي ا ڪن ڇ ڪ ج ي ائ اى ك ثب ي ش بؾ ٿڻ بهوڪي . شاة ڏ ج ء هصجق ئ

ح ا . گٽ ي ج كض كض شب ڪ ڪك وگ ٿ. آث لکؿ الى ج وگبل ش ك ڊڪبق ش ء بگكؾبڻ

ػىبئ ئ ۽ ػىبئي شى ججلـ شوبػحى ۽ ووبش اؾاقا وڇ ش ؼالف FGM (Female Genital Mutilation)آككڪب ۾

جڏي ث ء ووبش قون اڏ ج . هبڻي ک ووصبئ قب آيبهحق آ ۽ هبڻي ش ـي ج اڏ ج پؽح ٺل آ ش

هبڻ پصي بڻي وبى ظلن ڪك ووصي ٿب ج ڪ ؼك ش

ممباسا شيدي باڇا همباشا 153

ي ڳبل ک چڻ هفج كك ووص اى ش . ڪن ڪي ٿب. اؾائگ ڪي ٿب ۽ پص پبڻ ک ذاة ش هىحعن ووصي ٿب

آككڪب ۾ قؿڙ قپي وبى شڏي اى ػاى ج ڳبل ٿ ڪك ج اى ش المام هىلوبي ج ڻي ٿب ج ا شبل آي ۽

. پك ائي ب. ء ػقجي وبى ظلن اق قون كو هىلوبي ۾ آشئي آئى هٿ لک آ آبى ج اوبى ش آككڪ ڪالن هٽ

ٽ . ڇڪك شي لڊى ۾ پص ك ڪكا اب ڪكوچي ئوبل کي اڳ آهكڪب ش ڪقٽ اٿپب ش ڪ ػىبئء ک

ڪٽڻ ش ڏ ۾ ڏ وبل Clitorisپص ٻي وبلي ش ڌء ش ع ۾ 1995ؼبلؿ آؾم بل اؾه اثبثب ش ظج . شل ش وما ڏ

آهكڪب ش قبوث شبقشب ۾ ڪ پٽكل پوپ ج ڪالقڪ ٿ لڳ شح ي كبقچٽ بل وبئٿ آككڪب کبى لڏ آل ڪ

ع ۾ 2003. شي هبى ي ک ڌء چبئ. ؿبڻء وبى بؾ ڪئپء ڪقٽ ۾ . ي ک ٻبقى ج ظلن ڪكڻ ش ڏ ۾ شل

آؾم ش ا هؤهق ق ج ي پص بڻء ک . ڪه لؿ قپبڪ ؾاهي قکڻ الء ا ڪن ڪ شئي ء ثبلؾ ٿ ؼكاة قا ج

اٿپب . ػقجي ش ك ج اٿپب ۾ ڪبث شل پل ب. لظڪهث شحڻڪ وٿ اكمائ ٿ ڪك پك ػام ۾ اب قون

ع ج ڪقٽ 2006 هجك 2ثكظبل . كك ثكاثك ووص ڃ ٿاىب . ماق ڊالك ڏڊ 5 وبل هؿ ش وما ٻڌائ ۽ 10آؾم ک

ظوي ش اؾاق اى ش جؼكق ڪئ ج آهكڪب آؾم ک وما ڏئ وٺ هـكة ش ؾب اٿپب ج ظكت کبڌ ج ڪڙ هلڪ آ . ڪ

اى گڙ ش . شح اڙى هبڻي ک وما ڏئ عط ڇ ٿ ڪ ڃ ش آهكڪب ش Meles Zenawiشاة ۾ اٿپب ش لكاػظن

: اؼجبقى ۾ ثبى آ ج

“If a whole community is involved in this practice, you cannot jail an entire community. You have to change the mindset, and that takes time…”

شڪ هكؾى )ڪب ش ڏ ۽ بهحق ؿ هجل هبوبئ ش لڊق ثي (جڙ ػقجي ش ك ک ذوبكح قذ ٿ ووص

ڪئه وبثب آهكڪب ش ي كل ک وؽث ؿ ۽ چ ج آؾم پص ڌء ش ڂالئ ۽ ي ش هىحوجل ش كبئؿ الء ا ڪن

. ڪ شي ۾ بثبلؾ Excision ب Clitoridectomyثكظبل

۽ لب ػ شب هٿبى ظب ڪپب ڃي Clitorisڇڪكء ش

ممباسا شيدي باڇا همباشا 154

ٿب اڏ ڏ آپكي ب شڪب وڇ آككڪب کڊ ۽ ثعك اظوك (Red Sea) اقى هلڪي کبى ٺ ائٽالٽڪ ووڊ اقى هلڪي جبئي

کلئ ػبم گكى ۾ ائي ڪئ ڃ ٿ شئي اوبى ٽ ڳٺي ۾ ظصبم ڇڪكى ش ك ڪي ٿب ۽ ڪب شكاذن ڪ ؾا لڳبئڻ ثؿقاى ڦلك

اى ولىل ۾، ؼ ػقجي ش بلڪ ػى ش ڍ . ڻ ڇڏي آ Infibulationڪٽ ۽ ثگبڙڻ اق وكشك ۾ وځ کبى ؼكاة

Pharaonic)شي ک ح شب هبڻ ككػ كCircumcision) ث وڏي ٿب ۽ اى ش قاز وڊاى، وهبلب، اجك

ش ڪبق اقى هلڪي ۽ (ڳبڙ ووڊ)ڪب، اٿپب ۽ ثعك اظوك ال آككڪب ش هلڪي ۽ هبل ۽ اى ش ڂكاقى ػالئوي ۾ جوبم ػبم

ي آپكي ۾ اٺ ڏ وبلي ش ڇڪكء شب لبب ػا . آ ش اؿقى Labia Majora ۽ Labia Minoraڪالئٽقن،

ڃ ٿ ۽ پء الثب هئصقا شب ٻبكاى ظب (ڪپ)ظ ڪق ح ش ك ڪ هبڻ . ڪڊى ب وئ وڳ وبى وج هالب ڃي ٿب

ڊاڪٽك جڙ ػبم ػقجى، ا ئ ٻڌائي ٿى ج ء شكاظ ڪڏ جڪلق اق ٿئ ٿ شڪب ظج ػقجى ۽ ؾاى گكى ۾

. ڪي ٿى، شي ٽ ڊاڪٽك الاق آي ۽ ؾائى آيث ڻي هبى پٽ اوحؼوبل ڪي ٿى ۽ ق (Thorns)ڪڊا

۽ اى ثؼؿ لؼن ڇٽڻ (ڍ ڪٽ)ي شكاظ . اىٿمب ش ثؿثىث آش جڪلق ش ٻڌ آككڪب ش ك ك شى وي ڇڪكى

پك ح ش بڻي شب الؿي اى ک پص هبى . گك ڇڏ ڂڇ ڃيووصي ٿب ۽ ح ش ووبئٽء ۾ پبڻ ک هي ڏکبقڻ الئن

. ووصي ٿبثؼؿ ڇڪكي شى ٻي کبى ڇي ( Infibulation)ي وكشك

شب ٻئ Labia Majoraلحي جبئي ٽگى ٻڌى ڃي ٿى شئي پبة ۽ ظ ش ڪكڻ الء جوبم و . چپ هل ڪ ٿ ڃي

ا وقاغ هبئن قکڻ الء وڙ ٽبقء ش . وقاغ ڇڏ ڃ ٿء شكاظ . ٽڪك ڦبوب ؿ آ شئي احك شبء کلل ق

(Infibulation) ػقت ک قشي قکڻ الء ڪئ ڃ ٿ شئي بؾء کبى اڳ ء ڪي آب وبى کڻ ٺ ث ڃ ج ث

وجىحك شڙ ػول ش پئاق ڪك وگ ۽ ق ڪ (وكشك)ي شكاظ اى ڪك. ڪك وگrapeثؿهؼبي که

اقى ظج ڇڪكى قات شى اڪلى لؿى قي ٿى ج ث ي ک پصب ۽ پكاا، ح ش ظىبة وبى، ظب اقى

ڇڪكى ووصي ٿب ۽ اڙي آپكي اقي ڇڪكي الء وٺب قحب اچي ٿب، ڇ ش ح قشي ڇڪك ئ ػمت اق ووص ڃ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 155

ٿ ۽ اب ڇڪك وئ وڪڙ قشي ووص ڃ ٿ شي ش شڙ آپكي ڪكائ Infibulationوؿن الؿي ڎ ؿ ئ

بؾ . شڙ ػول ش ڪب ث گصبئ قSexڇڏي ٿب شئي ثؼؿ هڙن بظت ش جؿن ڪكڻ ۽ هطوئي ٿڻ ج ج ي ش آپكي ٿل آ ۽ ي ش ؼكاة صڻ ش ڪ چبه اب

Reverse Infibulationآپكي ق اثح ڪئ ڃ ٿ ؼ . ڪئ ڃ ٿ ۽ وقاغ ک ڏ ڪك بقهل ظبلحي ۾ آؿ ڃ ٿ

وقاغ ک ٿق ڏ ڪكڻ الء ثلڊ ب ڪئچء وبى چك ڃ ٿ ٻبق ٿڻ ج ڊلق . شئي لال هڙن الؾاش ظن اؾا ڪك وگي

کبى ه کي اڳ اى وقاغ ک ڌڪ هڪك ڪ ڃ ٿ شئي ڊلق ثؼؿ ڪحكى هكؾى ش . ٻبق ش ن آوبء وبى ٿ وگ

ک گٽ ڪكڻ الء Openingؼا ب ؼبؿا قون ڪك ػقت ٻي ٽي لحي الء ي شى . ي ش ػى ک ق وج ڃ ٿ

ٽگى ق ٻڌى ڃي ٿى ۽ آككڪب ش ثن ػقت ک ڊلق ش ػفاة وڻ پ Infibulationش جڪلق ثؼؿ ڪ ؾكؼ ق

ڪك Hemorrhageي آپكي ش جڪلق، ؼف، كان ۽ . ٿڪحكى ڇڪكى لؿگ ڂك ؿه ۾ لى ڃي ٿى شي

ڪحكى ػقجى . گ هت ش ث ڪبق ثصي ٿىInfection شى هك ثص ڃي ۽ وڎ (Infertile) ثص

ڃي ۽ ٻبق چڻڻ ش ڏ ۾ وڇ ػوك وبڙي ش ٿڪ لؼث آككڪب ۾ جڙ کڻ هڙن ۾ ؼكاث ص، . وؿى قي ٿى

هڪول كض کؿڙ ص ج ث ٻبق پؿا ڪكڻ ش شكم ػقت ج ڪحكي ػقجي ش ققن الجلئي هث . ػبئؿ ڪ ڃ ٿ

Opening عط كض کلڻ ڪك ٻبق ش ڊلق بهوڪي ٿ پ ۽ ثچ ۽ لچ ٻئ هك ڃي ۽ هڙن ٻئ ڏي ئ ڪ ػؿؾ

ڇ ش ڙ وبئٽء ۾ ك هكؾ ا پك . ئي ڪاق ٺ اچ. هكؿ آ شي ج جبى ڪي ث ڏ ش المام ڻ ٿب وگآككڪب ۾ ػقجي ش ڙى هجي ۽ ڏک ؾقؾى شى ڳبلى ٻڌ

ڪ ڌاقئي ک ج اكىن كق ٿئ ٿ پك ح ش هكؾى الء اب ح ش ي ث ظىء ک ڏو وڌ، . چڻ ج بقهل ڳبل آ

ثلچىحبى ۽ ڏکڻ پصبة ش ڳٺي ش ظبلث اکي اڳبى ڦك ٿ شح ش پك، هك، ڏك، ڂجبق چڻ ج ػب ڪكڻ الء چبئ آ ثبه

ؿكت هبڻي ش ظبلث شبقى کبى ث ثؿجك آ شي ک ڂل پئڻ الء بف پبڻ هل، ٻ ال کبڌ هل، ي ش االؾ ک ڂل جؼلن هل، ي شى لالى اوپحبلي ۾ ؾائى ب ڊاڪٽكبڻى كوى

صڻ ڪك ن ش وق ۾ وڇ قات جڙپ هك ڃي ج ث ڪب

ممباسا شيدي باڇا همباشا 156

feelingاب ئ وچ ۽ . ڳبل ئ ب، ڪ اظىبن ئ ب ح ش هڪب ؿي ش . آككڪب ش هكؾى ش ػقجي ثبثث آ

ابئ ـث آ ج ػقجى ڂل پك اگبڙا ڪك وڇ ڏي ان ۽ اقء ج پق ڪي، ڂل ثوبق ٿ پى لي پك ي وبى ك

. شڙ ظلن ٿڻ كق آ ش اى ۾ ح ش كى ش بهن آبڻي وبى اى وحن ثؼؿ پبڻ ک ڳبٽ اچ ڪك لڻ شڙا ووصي

شئي اوبى ٽ وڌ شب ڏكا ب پبڻ ک اچ ـات ووصڻ اقا . ٿبپبڻ ڂل ٻ ٻ ٽ ٽ بؾى ڪي ۽ اى کبى ػال چڪل شى قى قکي پك وؿى ڂڻي ب ڌئكى ک كطك بؾ ڪكائڻ ثؿقاى هكآى وبى

آئى ث گفقل . بؾ ڪكائ پبڻ ک ڏ كق ۽ هفج وڏائي ٿبچبلبق وبلي کبى ڏوؿ اچبى ٿ ج آككڪب ش ي قون ش بل ۾

ػقجي وبى ٿؿڙ ظلن ش ؼالف هـكث ۽ هلڪ جظوى گڙ ڪؿى اچي، هبڻي ک ووصبئڻ ش ڪ ڪؿى اچي ج

پصي بڻي وبى ظلن ثؿ ڪك پك هؼبهل گٽ ٿڻ ثؿقاى ڏى ڏي ڌ ق آ شئي اوبى ٽ ڪبق ڪبق ۽ وڱ

چٽء ۾ ڎڙي هؼم ڇڪكي شى پڙي وبى بؾ ڪكڻ هلڪ ڪب شي . شى قووى ڏى ڏي ڌ قى آي

ش ولك ش اظال ح لک ق آى، اى ش اڳڻ ؿق ڊئل اقاپ هئء ۽ ٻي ػقجي، ػقجي ش ي ك ۽ وؿى بلڪ

ػى ش ڍ ڪٽ ؼالف ڏاڍ هن الئ پك ح شب هبڻ ٻڌائي وكڪبق ككبى ي هىن ش ك ج ثؿي . ٿب ج ق ڪص ث

شڻ وبى ػقجى اوپحبلي ڏ قغ ڪكڻ ثؿقاى هؽحلق ڳٺي ۾ ڪن . ڪؿڙ ؾائي ڏ ڃڻ لڳى شي ڪك هجي ش جؼؿاؾ ڌ

ي وبل شڪب اوىٽ اٽكل ش قپقٽ ڇپ آ اى 13هشت ي هث آككڪب، ػكة قبوحي ۽ هالئب ۽ اڊب ۾

ڪكڙ ػقجى اڙى آي شڪ ڪي ڪي هىن ش لڪ ڪكائ چڪى آي ۽ Infibulation ب Clitoridectomyك

FGM (Female لک ڇڪكي ش ك ش بل ۾ 30ك وبل Genital Mutilation)لبي ػى ش ڍ ڪٽ ۽ ثگبڙ ٿئ ٿ .

هلڪي ۾ ػبم ٿئ ٿ ۽ 28ا ڪن ي هبڊقى ؾق ۾ ث آككڪب ش . گڻ کبى گڻ هك ۾ ٿئ ٿ اى ثؼؿ وڊاى، اٿپب ۽ هبلء ۾ ٿئ ٿ

. هك ج جبل بڻ اى ش ؼالف هبى ث پبن ڪكا آ Femaleاب ٻ ڳبل آ ج شح ػقجي ش ك

Grcumcision آككڪب ش هلڪي ۾ ك هفت، هم ۽ هجل ۾ کلئ ش هلڪي ۾ لڪ (Middle East)ػبم ٿئ ٿ اج هكم وط

ك ڪ اى ک ؼكاة ووص ٿ پك اى ؿ ث . ڇپ ۾ ٿئ ٿ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 157

شئي اوبى ٽ ٽص ڪكڻ ب بؾء ج . قون ش ؿالم ذبثث ٿئ ٿٻڪ ۽ ش قووي ک ؿك اواله ۽ ؿى شى قووى چ

ڃ ٿ پك اى ؿ ث اي ش پئاق ڪكڻ پ ٿ ش ائي ئ ووص ج ح . ووبئٽ ب هؼبك ؼب ٽڪى ڻ ٿ

آككڪب، ػكة ؾب ۽ هالئب ۽ اڊب ۾ ڇڪكي ش ك ش ػكث کڊ ۾ ؼ وي، ػوبى، وؼؾ ػكة ؿ اقؾى ۽ . قون آ

هىو پبو ك اي و هىلوبي ۾ ػبم آ شڪ آككڪ ي . ىل شب ػكة آي ب شڪ وؼؾ ػكة ۾ ڪكى ڪي ٿب

۽ ڪص Clitoris۾ پكي ۽ ٻ ٽبئپ ش ك ػبم آ شي ۾ . ش ڪپ ڃ ٿLabia Minoraظ

گفقل اڌ ؿء ۾ ڪحكائ آككڪ ۽ ػكة هلڪي شب هىلوبى ٿب آي شح پڻ settle۽ ػىبئ ػكة، قپ ش هؽحلق هلڪي ۾

اگكمى ۽ قپي ک پكي ؼجك . اب پكئڪٽه هبئن قکؿا اچيپئ پك پء ڪحكي ڇڪكي شب لؼن ؼكاة ٿڻ ج ب ن ۾

هڪالجى ؾقپ اچڻ ج ۽ ڪحكي اقؾاجي هبى ڇڪكى اى جڪلق کبى ثچڻ الء گكاى ڂڇ پله اوٽي ج قپقٽ ڪكڻ ج

ىء قپ ش هلڪي . ك ػبم ۽ ؼب هبڻء ک ؼجك پئص ئ۾ ٻبقى وبى ظلن ڪكڻ ش ؼالف هبى كق پك اى ش اڏ

ڏ وما قکل ئ پك پء ك قپ هلڪ ۾ ػقجي ش ك ج 5اگلڊ ۾ ث پكي . الؿي ۽ ك ڪؿڙ الء وما هوكق ڪئ ئ

اى . وبل ڪئ ئ آ14وبل شل پك بڻ اى ڏ ش وما : ثبثث اگلڊ ش م هىٽك ش اؼجبقى ۾ ثبى ڇپ ج

“Female genital mutilation is a very harmful parctice that is already rightly illegal in this country. Regardless of cultural background, it is compeletly unacceptable and should be illegal whereover it takes place.” الث ۾ قؿڙ آككڪ ب ٻب شڪ پصي ڇڪكي ش اى هىن ش ك ڪكائڻ اق قون ش ك قت ۾ پئاق ڪكڻ چبي ٿب، ا ػقجبڻ ك ش ظن ۾ ڪحكائ وجت ڏي ٿب، هربل

: ق اى وبى ػقت ش ػوث(Virginity) ش ثچبء

.ق ٿ آككڪب ش هبڻي ش اػحوبؾ . اى وبى لبئ ق ٿ

اىب شىن ش ڪ گؿل ء آ Clitorisآ ج اى ک ؼحن . شڪب ڪحكي ئ ثكاي ش پبڙ آ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 158

.ڪك ڇڏڻ ثحك آ ػقت ش ك ٿڻ ثؼؿ ڪ ٿ قي ٿى، ش

ؿك .... ي شى ا ؼاى گٽص ڃي. ؿك

ثكظبل ا هٿى ڳبلى ڇڪكي شب الؿي ب وؿى ڇڪكى پبڻ ي . آككڪ هؼبك ۾ هجل ڪى ڃي ٿى

ي ک اگلڊ ۽ . لب ك ش ػول کبى ڏڪؿى قي ٿىي ش وب ك . قپ ش هلڪي ۾ ق ڪك ث وڪى ب

ظڪهحي ش ڏي وؽحي ثؼؿ ث هبكى ش . هث هٺ ۾ ق ٿاؿال هشت اگلڊ ۾ قؿڙ آككڪ هبشكى ش پكي ٽ هبى

ػقجي ش ك ٿل آ ۽ اڄ ث لڪ ڇپ ۾ كو اگلڊ ش 74000شي شى . ڇڪكي شب ك ٿي ٿب7000كى ۾ ك وبل اٽڪل

ح ڪب ۾ شحبى هوى . وبل ٿي ٿى13 کبى 4ػوكى کي ڇڪكى ي ك 100ي وبل گٽ ۾ گٽ . لک ق آبى

ڪحكى اڻ چبڻ شبي ج . ش ڊپ کبى گك ڇڏ ڂڇ ى آيلڪل آي، ڪي ڪب ش ڏکڻ ال اق ظ ۾ ٺل ػىبئ

. ۾ ڃ پب قج آ (ڪلىب گكى)چكچي آككڪب ۾ ڪحكائ اڙا هجال آي شڪ ػقجي ش ك

ڪحكائ آككڪ ىل . پص هفت ب ػوؿ ش ظ ووصي ٿبڪحكى . شب ػكة، هالئب شب هىلوبى اى ک وث ووصي ٿب

ح . هىلوبي ش ا چڻ آ ج اب هفج پك ووبش قون آڪ ج هبڌق هىصؿ بل جوبم . هوجبوب ۾ ڪحكى ئ هىصؿى آي

اڙ كض پكاڻ ڪلڊ قڊ ج . ع ش ٺل آ1570آڳبٽ شي . ڪ هوي هىصؿ ۽ ڪ ثكا هىصؿ ث آ. ثبػ هىصؿ آ

۾ وبل پڙڻ ثؼؿ اج ش پڙل ڳڙل هلي وبى ڪب ب آككڪب ڪ ڏي هوجبوب ش . ش ٻي هلڪي ثبثث ؼجك چبق ڪؿ آبى

ثلچ هىصؿ ۾ اڙا هل هل ب شي شب ڏا ٽ پڙى اڳ اكاى ب ؾقال هوجبوب ش ثلچ . پبڪىحبى اق ثلچىحبى کبى ح آب ئب

هىصؿ ث اي ثلچي ش ٺكال آ، شڪ ػوبى ش ولطبى ش ثكظبل . ع لکل آ1875ي هىصؿ ش ٺڻ ش وي . كز ۾ ئب

ثلچ هىصؿ ۾ هلل ي هلي هبى ڪ شڪ هلح ش قئڪ ش لڳ ٿ جي ڇڪكي ش ك ثبثث چ ج شڪ هىلوبى ي

ظق ( ش لڪ ظ ڪٽڻ آClitorisشي ۾ كو )ك ک آ Controversialلؼن شي وبى اثىح ڪي ٿب اب ظؿد ڪبك

ڪحكا . ۽ ي ظؿد ش عط صڻ ش ؼبك ٿ وگ آهوجبوب ش ي هلء . ڪي ٿب(Refute)هىلوبى اوڪبلك اى ک

ممباسا شيدي باڇا همباشا 159

چ ج ي ظؿد ک ش عط ث ووص ڃ ج اى ۾ ظق . اى ک كق هكاق ڏ آ. لؼن شي كو اشبلت ڏ آ

ػقجي ش ك ثبثث ڪ ػقجي ش ڪبلكه ش قپقٽ On line پڙ ق ن ج FGM ( ؼ ػقجي ش بلڪ

Female)شي ک لب ك (ػى ش ڍ ڪٽ ۽ ثگبڙCircumcision)پك . ث وڏش ٿ، اب صڙائء ش قون ب

ثلڪ ڪي . کبى لؿ اچ (اوالم کبى اڳ اق ؾق)لهب شبل هكآى . وبل پكاڻ قون آ2000هعووي ش ج ا چڻ آ ج

۾ اى ش ڪث ـڪك (Testamentپكاڻ ۽ ئي )جڙ ثبئجل اصل ي ك ثبثث ڪ ظؿد ۾ . ح ش هىلن هي لگ هطبثن. ب

. ظال هل ٿ ش FGMشڪ هبڻ اواله وط گب کبى لب ك ب ”

ڪبلث ڪي ٿب ا ٺي ظؿد ش ظال ڏئ ػقجي ش ك ک . وث ش ظ هكاق ڏي ٿب

ػن ػط ابق ش چڻ آ ج ڪ ڏي هؿ ش ڪ ”آعكت لؼن شي ي ک . ػقت ك ڪكائڻ چب ٿ

گڻ ڪٽكائص ش اى ۾ ئ ػقت ش ثحك ۽ هڙن ”: ككهب( 1، 8).“ش چبث آ

اب چئ ڃ ٿ ج اب Interpretaionاى ظؿد ش ڪ ػقت ك قت ۾ ك الء ڃ ق ئ شي ک ظق

ش (Clitoris)لؼن شي ابئ الض ڏ ج ء پص ػ لڳ ٿ ج ء شبل اق . ٿق ئ ظ ڪپكائ ج وٺ آ

ؾق اگك ڪص ڌڪ ئ ڪپكائڻ ش اقاؾ وبى ڃ ق . ئ

ش هلح (ڪكاچ)اى ظؿد ثبثث هى ؾاقالؼلم ڪقگ اـك ػل قثبء کبى ث پڪ ڪئ ج ي ٻڌا ج اى ظؿد ک ي

اب ظؿد . شڪب ػن ػط ابقب ش هؼككث آ. ث پڙ آکڻ عط ث آ ج ث اى هبى ػقجي ش ك كك ۾ اچ ٿ

. ۽ ڪي وث ۾كو وة ش ”هىلن هي لگ ككبى ا ثبى شبق ٿل آ ج

لکڪ ۽ هىلوبي ش بلك اوڪبلك وؿ وجن ش اب كح آ ج Non Authenticػقجي ش ك ثبثث شڪ ث ظؿرى آي ا

“ .آيح شب هبڻ، ؾ جڙ هىلوبى هل ػقجي ش ظ ۽

جڪللؿ وكشك ش ؼالف هبڻي ک ووصبئؿا قي ٿب ۽ ا ئ اػع ڪي ٿب ج هؿقت اىبى ش ؼ ۽ هم ڌائڻ ؼبك ػقت

ممباسا شيدي باڇا همباشا 160

هكآى ب ظؿد ۾ ڪث . شڙ ػ ػطب ڪ آClitorisک Modifyاڙ ظڪن آ آ ج اى ک شكاظ قوح ڪٽ ب

اى ڪك اى ک ڪپ ڃ ۽ وبئم ۾ ڎ ڪ . ڪ ڃ. ڃ

ثكظبل اڳ ۾ كو آككڪب ۽ ثعكاظوك ووڊ ش ڪبق اقى شڏي کبى آككڪب ۽ اب ش )هلڪي ۾ پك گفقل اڌ ؿء کبى

قپ ۾ پڻ ػقجي (هبڻي ش قپ ڏ ڪبك لڏ پالڻ ٿ آ جش ك ڏ آلاق ثڻص پ آ شي ش بل ۾ هؼم ۽ اڻ بؾ

ؿ ڇڪكي ش بلڪ ػى ش ڍ ڪٽ ۽ ثگبڙ آڻڻ ڪك اى ووبش قون . ي ک وؽث شىوب جڙ ـ جڪلق قو ٿ

اي هبى . ج ڪحكائ ڪحبة، هوى ۽ كلوى ٺ چڪى آيوځ کبى گڻ هق ڪحبة آوٽكب ۾ قؿڙ ڪ وهبل كلن

ڊمقٽ ” ش (Waris Dirie)“ اقه ؾك” ائڪٽكه ظجبڻي ۾ . ع ۾ ڇپ1999بل آجن ڪٿب اق بل آ شڪ “ كالق

ؾكء پص ڎپڻ شى بؾى ثبى ڪى آي ج ڪئي ي ش ي ڪحبة شب ڪحكي ئ لثبي ۾ . لبي ػى ک ڪٽ

ثىٽ ”جكشوب ظك اچي ٿب ۽ قپ ۾ ڪ ڏ ػك ڪحبة . ق“ ولك

وهبلب ش ي ؼثقت لکڪب، كلو ائڪٽكن، هبڊل گكل ۽ اىب ظوي الء شبکڙؿڙ اقه ؾكء ش ڪبڻ ث ثعؿ

وؿن كٽ ڏوڻ وبى اوبى ش هلڪ شب اگلڊ، قپ . ؾلچىپ آ۽ آهكڪب ۾ قؿڙ ج ي ک وڃبڻ ؿا پك ا پبڪىحب ث

شڙا اگكم قوبال پڙي ٿب ڇ ش Elleشڪ گلئوك، گ ۽ ؾكء ش هبڊل گكل ش ظرث وبى ڪحكى ئ ػطكى، هڪ اپ

، (Chanel)ش وبهبى ۽ كئ ڪپڙى ش ڪوپي شڙڪ ئل ۽ ل ش احبقى ۾ وؿن جكى L‟Overal قالى،

اگكم قوبلي ۾ ۽ پئكن، لڊى ۽ بقڪ ش قوحي ج لڳل ثل . ثقڊى ج ڪي لهب ۾ ػبم ى

ػالئو ش “ گبلڪب چ”ع ۾ وهبلب ش 1965اقه ؾكء وبلي ش ٿ ج ي ش هبئٽي وؿن 13. ڪ ثؿ هجل ۾ شن قج

. قي ش پڙ هڙن وبى ڪكائڻ ش اقاؾ ڪ61بؾ ڪ شي ڪك ء گك ڇڏ ڏاي ڏاي ٽلڪؿ اچ لڊى کبى

ڪح، شح ي شب ڪص اهك هبئٽ قب ٿ، شي ٽ ي اچ پء ڪص ظبلحى اڙى ث ٿى . قبئ ۽ ڪك اؼحبق ڪئ

ش ؾكء ک پص بڪبق هبئٽي ش گك ڇڏڻ پ ۽ ء لڊى . اق هئڪڊبلڊ ج ڪك ڪك پص گفق ولك ڪكڻ لڳ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 161

(Terence)ي ؾڪبى ج ڪ ڏي هلڪ ش هق كٽ گكاكك ع ش 1987 ش Pirellicش ي ج ظك پئ شي ي ش جك

اى جك ثؼؿ ؾكء ش هبڊلگ ش . ڪئلڊق ش ڪق ج ڏڪئكئك كع ٿ ۽ پء ي ک ڪحكى ئ احبقى ۾ ههؼ ڏ

ع ۾ 1995. ۽ ؾب ش كئي ۽ كلو هئگمي ۾ كٽ اچڻ لڳBBC اقى ؾكء ش ڪ ڊاڪ هٽك ٺب ڏکبق ئ شي

: ش بل “A Nomad in New york” (بقڪ ۾ ڪ ثؿ ػقت ) .

ي كلن ثؼؿ اقه ؾكء ش هبڊلگ از ج ئ ج اى هث ػقجي ۾ ي ش ڪ جلل اٽك Marie Claireش هق قوبل

شي ۾ ي قال ش اب ڳبل كبي ڪئ، ج ء شڏي ٻبق . ڇپ ۽ Clitorisشي ۾ ي ش . ئ ج ي ش لق ك ڪ

Labia Minora ڪپب ب ئب شي ش ؿه ۽ ؼف ء اڄ ث هعىن ڪك ٿ، ۽ ء ٿ چب ج ٻي هؼم بڻي وبى ا

. ظلن ٿئاقه ؾكء ش اٽك ڏاڍ هق ٿ ۽ اى ک هڊب ۾

ا وبل ؾكء ک بئٽڊ ئه . هلCoverageجوبم گڻ (UN) اى ثؼؿ ء وهبلب . ش لب ك ؼالف ولك ثب

ڊمقٽ ”ع ۾ ي هٿى ڪحبة 1998. پص هبء وبى هلڻ پڻ ئلٽكٽ هبء ”، “ڊمقٽ ڊاى”: اى ثؼؿ ڪص ٻب ڪحبة. لک“ كالق

لکب، شڪ وځ ڪبهبة ٿب ۽ اڄ جبئي “ ڊمقٽ چلڊقي”، “هؿقع ۾ بئٽڊ 2007. قپ ۽ آككڪب ۾ ڏ م وبى پڙب ڃي ٿب

ئه ۾ پكه ڪبلكه ۾ اقه ؾكء ش چل شول اڄ ث : ڪ ڃ ٿQuoteشح ڪٿ

(We can given no more excuses for FGM (female gentinal multilation). This is pure crime against a child. And we are doing it…. Not God or nature.”

ػقجي ش ك ثبثث ڪحكي ئ ڇڪكي ش ؾقؾبڪ اهؼي ۽ لؼول اظىبوي ش ػڪبو ڪحكى ئ بلي ۾ ظك اچ

ٿ ۽ ي ػاى ج آككڪ ػقجي جڙ قپي جوبم گڻ لک ش ػاى ”No laughter Here“آ، قحب لوه ش ڪ بل

شي ۾ ڪ ڏ وبلي ش بئصكي ڇڪكء ش . وبى آ Infectionشي ش ك ۾ ي ش لؼو ػى ۾ . ڪبڻ آ

اڙ كض . ٿ پئ ۽ ء ڪحكائ وبل وؽث اـث ۾ هجحال ق ش ڪ ولؿ كبم هىلوبى ػقت ثبثث (Camilla Gibb)ڪوال

اكىب بل آ شي هىلوبى ػقت ش وبهى اى ػقت ش

ممباسا شيدي باڇا همباشا 162

ٻي ٻبقڙي ش ك ڪ ڃ ٿ شي وبى گڏ ء آككڪ ك . كاق ۾ ق ٿ

Do They Hear you whenاڙ كض كلب هبوصب ش you cryآپ ثح آ شي ۾ كلب (Fauziya Kassindja)

پص ك ش قون کبى ڪص ڪالڪ اڳ پص گك هبى ڂڇ ء ڪحكى ئ جڪللى و آككڪب کبى ڂڇ آهكڪب . ڃ ٿ

اى ثؼؿ . شح پكي ج ي ک شل اچ ڃ. ۾ پب ٺڻ الء پچ ٿ. ع ۾ ي ک پب ڏ ڃ ٿ1996آهكڪب ش اهگكي ككبى . ع ۾ لک1999كلب بؾگكي ش ڪحبة

ممباسا شيدي باڇا همباشا 163

ڪ گڊا ک پصي ئ ججب

ڪب ش ڳبل ڪؿ اى ش پبڙىك هلڪي ش هؽحك ڪب الء جماب، گڊا، . اظال ڪكڻ كق ووصبى ٿ

وهبلب، اٿپب، وڊاى ۽ قاڊا ۽ ثكڊ هلڪ ائي آي شئي پبڪىحبى الء اكاى، اڊب، اكـبىحبى، وك لڪب، ثگالؾ ۽ ػكة

. اهبقتؿي جبئي ٻبك ش ؾب ش ؼ ڎ کڊ، اكاى ۽ ػكة

هلڪي ش آككڪب کڊ وبى اهلث ۽ اچ ڃ كو آككڪب ش اڂك . اق ڪبق ج هؿقج ثؿقگبي اقى كى ۽ ٻٽي وبى ق

اي ئ كى . شڙڪ هوجبوب، ؾاقالىالم، هلڊ، لصجبق ؿكآككڪب ۾ اؿق گڙڻ . ج هؽحلق هلڪي ۽ ههي شب شڙا لڳب قب ٿ

ش ڪي ث كقت هعىن ٿ ڪئ ۽ كقت ئ ث ڪڙ؟ اڊب کبى، اكاى کبى ب ػكة قبوحي کبى شڪ وؾاگك

هبل وبى ٻڙا ڂك آب ٿ اي ش ڪك ي ڪبق اقى كى اى هبل ک کپبئڻ الء ي ک آككڪب . ۾ ئ ٿ ٿ (ثؿقگبي)

ش اؿق ظي ۾ ڃڻ ش كت ئ ڪڙ ئ ۽ وبڳ كض ي ک اجبى ئ ڪبك، ػبز ۽ ؿ ؿالم هل ب ٿ شي ک ؼكؿ ڪك پصي هلڪي ڏ هبگ اگ ج ڪڻڻ الء قاب ٿب

ي ک اى وبى ڪ وكڪبق ج پس ڇ وؤ هل اؿق . ٿؼثقت ڪلوصبق شجل ث آ ب ڪٽقب ڍڎ شڙ ڏ ۽

.... ؼثقت ڍڎ آاڻي ؿء جبئي ڪ اڪڙ ٻڪڙ ػكة، اڊي گصكاج ب

اڄ اق . اكاى ش كال اؿق آككڪب ڏ ؿوبهڊ ڪبق اق هلڪ ڪب، جماب ۽ هلهجن ش ئ

گڊا، ڪبگ، قاڊا لئوجب ۽ ثكڊ . اؿقي ظ ۾ ٿ گڙبشئي قاشب ڏاك ش ڏي . ائي آ. شڙا هلڪ ج ٿب گڻ ڏق

۾ ػكة، آككڪ ۽ وك لڪي وؾاگكى ش اپبق ڙ ڂڃق، ٺٽ ي ک ڪڙ كقت ش . ۽ ؾجل شڙى كى ۾ ئ ٿ ٿ

اٺي، گڏي ج چڙ هلحبى، الق، پبق ب ؼب ڪك اكـبىحبى هلڪ آ شئي آككڪب Land Lockedڃي شڪ اڄ ث ائي

گڊا ڪ وڻ ۽ وك وجم هلڪ . ش اڂك ڪبق ج گڊا آشي ج اى هث ه ابز احك ج گڻ ٿ ٿ ش قؿڙ . آ

چڏي ؿء ڌاق گڊا . هبڻي ش کبئڻ ثؼؿ ث ٽي ۾ ثچ پ ٿاق وك لهي ج ڎى ڎى ثبؾبحى هبئن ٿى، شي ۾ ثگڊا،

ممباسا شيدي باڇا همباشا 164

ڪص ؿي ثؼؿ ثگڊا . ثي ق، جق، اى ڪل ۽ ثوگب ى اي آؼكڪبق ( وڏشي ٿبBagandaشڪ ثبگڊا )هجل ش هبڻي

ڪ بهحق ولطث ٺب شي ش اذك گڊا ش ڏ ظ جبئي 20ي هجل شب هبڻ گڊا ش آؾهوبق ش . پکڙل ق. ي ش ثبؾب ڪبثبڪب وڏث . وڪڙ آي

اڻي ؿ ش اڌ ڌاق شڏي گڊا ج ڪبثبڪب هاگب (Kabaka Mwanga) ش قاڄ ج گڊا ش هبڻي ۽ اج ش

وبى اوط Explorersڌقجء ش، ػكة وؾاگكى ۽ اى ثؼؿ قپ شڪ آب ا ڏاڍ بپىؿ (ججلـڪبق)اى ثؼؿ ػىبئ هك . پ

ؿ شاي ک شل ڪك الء لئمجبق ۽ هوجبوب ئڻ . ڪب بڪك ۽ هڪب هبڻي ش لهي ج هجب ڪكڻ ڪك ثبگڊا ۽

جق هجلي ش ظبڪوي ک ي الء لكت ٿ پئ ۽ ػىبئ قپ ووص ج . ۽ ػكة هىلوبي ش ڏ پئوب ج ؼكم ڪئ ئ

ػكة وؾاگك ڪبق اقى كى کبى اؿق هلڪ گڊا ڌقج ش ) Explorerع ڌاق کبى اچڻ كع ٿب ج اگكم 1830

ع کبى گڊا 1860 (ڳال ڪؿڙ ب اڄ ش لثبى هطبثن لئڊ هبكبي ک ا ث كڪك ج ل ؿ شڪب هك ک . پچ ب

وكاة ڪك ثعك اظوك ۾ ڇڙ ڪك ٿ اب كع ڪٿبى ٿئ ٿ؟ ع کبى پكٽىٽٽ ػىبئ پص هفت ش ججلؾ ڪكڻ ۽ 1877

ع ۾ ڪئٿلڪ 1879ڪلىب گك ٺبڻ الء پچڻ لڳب ۽ ٻي وبلي ثؼؿ ثكبب اقى ڪب ۽ گڊا اق . ػىبئي شب پبؾق پڻ پچ ب

وڇ ػالئو ش ڪبقثبق الئڻ الء ثكٽ اىٽ آككڪب ڪوپ . ک هوكق ڪ

ع ۾ ثكبب ۽ قپ ش هلڪي ش شكه ۾ گڏشبڻ ٿ 1890 هطبثن آككڪب ش هلڪي ش قبوث Treaty of Berlinشي ۾

ڪئ ئ ج آككڪب ش ڪڙ هلڪ ج قپ ش ڪڙ هلڪ شڪ اڄ ڪل )ڪب، گڊا ۽ ٻ ٻٽ لصجبق ۽ پوجب . قاڄ ڪؿ

ع کبى اگكم ي 1894. اگكمى ظال ٿب (جماب ش ظ آيي . وڃ هلڪي ک ثكٽ پكٽڪٽقٽ ش بل وبى الئڻ لڳب

ح اڻ وڌ كض ظڪهث الئڻ ش پبلى اؼحبق ڪئ شئي . اڊب ش ڪص قبوحي ش احظبم اج ش اثي هؼككث ال ٿ

گڊا ۾ ڪ كف هؽحلق هجالئ وكؾاقى ک ٿق گڻ ڪ ظؿ جبئي ڇٽ ڏ ج ٻئ كف ثبگڊا هجل ک لکل پڙل ثڻبئ

ٻي هجلي شب هبڻ ثبگڊا . ول وكن ش ڪن اي ظال ڪهجل ش هبڻي اگك ڪبهقا ٿڻ ج اگكم قاڄ ۾ ٻى

(Lango) ۽ الگ (Acholi)هربل ق اچل . ڪكى ڳلڻ لڳب

ممباسا شيدي باڇا همباشا 165

هجل شب هبڻ ثكبب ش كز ۾ ڂكج ٿڻ لڳب ۽ گڊا ش هلٽك ۾ اڄ ش پڙل ڳڙل گڊا ش ثبؿ، . اي ش اڪركث ٿ پئ

اگكمى ش اى ظكڪث ک ؿ ٿ ج ي ي هلڪ ش هبڻي ۾ اى قث كع کبى ئ لكت ش ٻس ڌ شي ڪك گڊا ک

شئي ئ اگكمى آلاؾ ڏ جئي هؽحلق هجال ڪ ٻئ شى ٻٽى گڊا ؿڙى ب گڊا ش جبقػ ب ولكبه پڙؿڙى الء . پٽڻ لڳب

كق آ ج گٽ ۾ گٽ ي ٽي هجلي شب بال ثبگڊا، اچل ۽ الگ كق بؾ قکي، پء ي ک گڊا ش وبوث ڌڪ

. ووص ۾ اؿک احك ؼى ؼكاث ثؼؿ آلاؾ (ولى)شئي وك لڪب

جئي ڪب ۾ ۽ اى کبى ڪص . هل شحك گڻ اڊب ۽ پبڪىحبى ۾ ٿگٽ لل ج جماب ۾ آلاؾ الء هڪب هبڻي ڏى هكثبى

وبڳ هث اي هلڪي ۾ اگكمى ش جوبم ڏ جؼؿاؾ ق ٿ . ڏى. پك گڊا ۾ ائي . ۽ ك ء پص هج ۾ ڪك ٺب ئب

اج اگكمى هؽحلق هجلي ش هبڻي ش وث اكمائ ڪئ ٿ ج اى . هؽحلق كل پکي ۽ اڪىپقٽ ڪكڻ الء اگكمى ک ڪڻي

ڪك گڊا ش هبڻي پص هلڪ ش ؼؾ هؽحبقء الء ڪب احكوؿق ش ثبگڊا هجل ش هبڻي . ۽ جماب کبى گڻ پء آال اٿبق

ع 1955ع ب 1954. ج ا ئ چب ٿ ج اگكم ٺب ئ صيڌاق الگ هجل ش ڪ اوڪل ٽچك ڊاڪٽك هلٽي اثٽ

(Obote) هڙئ جظن ٺب شي اڳح ل گڊا ک آلاؾ ڪكڻ ۾ گڊا ک اى ػؿ ج آلاؾ ڪ ج 1962الء ل هچب ۽ . ڏ ؿAutonomyثبگڊا هجل ک

الگ هجل ش هلٽي اثٽ هلڪ ش پكى . گڊا آلاؾ ٿاڊقڊ ’ (ثبؾب)لكاػظن ٿ ۽ ثبگڊا هجل ش ڪبثبڪب

هلڪ ش ؿق ٿ ۽ ثوگب هجل ش وكؾاق لن بؾپ ‘ هجىب(Nadiope)ا شلؿ ئ ظبك ٿ پ ج اثٽ . بئت ؿق ٿ

(Obote) ڪي ث قت ۾ ثبگڊا هجل ش ثبؾب اڊقڊ وبى . ؿق ک ٽبئڻ الء ي ؾك ڪئ. پبق ئك ڪكڻ ٿ چب

ؿق ككبى هوكق ڪل لكى ک کڻ شل ۾ ڌ ۽ ػؿ اهي شڪ اى هث آقه ش چق جي ک ؿق ڪبثبڪب اڊقڊ

هعل ج هج ٿڻ ج . ش هعل ج هج ڪكڻ شظڪن ڏپصي ڪص وبٿي وبى گڏ لڊى ۾ ڃ (هلڪ ش ؿق)ڪبثبڪب

اثٽ پبڻ ؿق ٿ ٺ ۽ . وبلي ثؼؿ گفاق 5پب قج شح ثبگڊا هجل ش قاڄ ش ؼبجو ٿ ۽ ػؿ اهي ش لككپبئء

. ش وحبق اى هث کبى چلڪڻ لڳ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 166

آككڪب، اب ۽ آهكڪب کڊى شب اڪ هلڪ، ثلڪ ائي چڻ ڌڪ عط قؿ ج واء چؿ هلڪي ش ثبه ٻب هلڪ اگكمى

ٻ شگ ػظن کبى پء ڪ ڪ ٿ . ۽ قپ ههي ش ٿ ۾ ئبوگبپق ۽ هالئب . هل (ؼؾهؽحبق) Independenceوڃ ک

هلڪ ش ػام، . شڙا هلڪ ج اڄ قپ شڙا ٿ ب آي. وبوحؿاي، وكڪبق ڪبهقى ۽ كز پصي هلڪي ک ٺب ڇڏ

ڏاي آككڪب ش هلڪي ڏ ظك ٿ ڪص ج واء ڪي اڪڙ ڪي هلڪي ک وؿى . ٻڪڙ ش ثبه وڃ شب ڻب ظبل آي

وبوحؿاي، ڪي ک هلڪ ش كز ج ڪي ک ثقڪكٽي ڻ ظبڪن جو، پء اى ش . هحل ػبم شبق آ. ججب ڪك ڇڏ آ

اوط کڻ وبوحؿاي وبى ص ب كز وبى، ڃ پص پبڻ ک ؿكت ػام ڏى ڏي ڃ . اهك ثڻبئؿ ۽ ػ ۾ پق آ

ڪي ڪي آككڪ هلڪي ش ج اڙ كوك اق . هىڪي ٿؿظبلث ٿ ش ي ک قپ ۽ آهكڪب اڳبى ڪح کڻڻ پ ۽ ق

شڏي وؿى هلڪ ک ثچبئڻ الء ڪي اهك هلڪ کي بڻ ڏ ج هلڪ ۽ ػام ش ظبلث ثحك ثڻبئڻ ثؿقاى ظبڪن اى پي ش پى ج

ث پبڻ ػ ڪي ٿب ۽ كم کبى ڪڌ شڪبئڻ ثؿقاى اچ ڳبٽ ڪك لي ٿب ۽ الث ۾ ڃ اى پي ۽ ػام کبى لٽل پئى هبى ائي

هعل هبڙى اڏقائي ٿب ۽ ٽلي، چڪلي ۽ هئ ؼبي ۾ ائي ػ ڪي ٿب ۽ شا ؼبي ۾ ائي ڏا ڏا ؾاء لڳبئي ٿب چڻ ا وؿى پء ش پئى

. صا اڄ . اگكمى ش ؾق ۾ گڊا ڇب ج ؼثقت ؿ

ث هؿقج وي ۾ هبال هبل آ پك الهبث، چقي چڪبقي، هبگبئء ثكلگبقء، کبڌ ش کٽ ۽ ثوبقي ي شث شڙ

ا هلڪ آ شي ش . هلڪ ک ججب ڪك ڇڏ آوي ۽ اهي کبى هحبذك ٿ اگكم لكاػظن وك ىٽي چكچل چ

ع ۾ اگكمى ي هلڪ 1962. “گڊا آككڪب ش ك آ” ج ک ؼؾهؽحبق ڏئ ظڪهث ش اڳ هڪب هبڻي ظال

. وبلي اؿق گڊا هجالئ شڙى ۾ ججب ٿ 25ڪئ، پك وبوحؿاى ظڪهث ۾ اچ ػام ش لؿگ ثحك ثبئڻ ثؿقاى پصب

پصي وحي پڙي ک ؼي ظبل ثبئڻ الء ي . ڂځ ڂكڻ لڳباب ٻ ڳبل . پص الء پئى هڙڻ ک ئ وبو ؼفهث ووص

شي عط كض “ االؾ”آ ج وث پڙى ڇب پئى پٺبى وؿى جؼلن ظبل ڪئ ۽ اؼالهبت وک، وؿى ظبجء ۾ ئ وځ

. ڪص ؾڦ ڪك قگڊا ش ثؿثؽح ڏو هک ڪڏي ڪڏي پص وڌ ٿ بؾ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 167

وبل اڳ ۾، شڏي آئى هئٽكڪ ۾ ن ج ڇب وڪى 50اچ شڪب ئ اهي اهبى ش ظبلث ؼكاة، ثک ۽ ثكلگبق . ڂك ئ

اڄ اوبى ش وڌ ـ، شىوب ۽ اؼاله ثوبقي ۾ . ش قاڪبنهصب ٻي ثي شب پبڪىحب ؾوث ٻڌائي . ڪڙش ئ آ

كق ؿ، . ٿب ج پصبة، وكظؿ ۽ ثلچىحبى ش ث اب ظبلث آهى گڊا هلڪ شب ٻب ثب ڏٺب آي پك ڪكاچء ۾ قؿڙ پڙي آؿب ؼبي ۽ ثكي کبى هى ڎ ؿ گڊا شى

اي ثكي، ڪڇي ۽ آؿب ؼبي هبى . ڳبلى كق ٻڌى آيڪحكا وڌ ث ڳبلبئؿا ئب ۽ پبڻ ب ي شب الؿي گڊا ش

وڻي كى ڪوپبال، شصب، اٽج، هبوبڪب ۽ هقج ؿك ۾ ق ي كو ؼعبل ۽ وڪى ش ڳبل ٿ ڪئ پك گڊا . آب ئب

ک ؼؾهؽحبق هلڻ ثؼؿ ي هلڪ ش پكى، هكى، ڏكى ۽ كشي شي ک شحبى . پص گڊا ک پصي ٿي وبى ججب ڪك ڇڏ

ؿكت ػام ک ڪڙ ڏ ڏش، . ش لڳ اجبى ي بن ڪ ٿي هلڪ ش ثحكء الء شي وبئؿى ک چڊ ا ئ ك ٿ

. ث قب

ممباسا شيدي باڇا همباشا 168

كش آهك ش اچڻ ج گڊا ش ػام هٺبى قبى

ڎ کڊ هبى ڪكڻ کبى اڳ اگكم ظبڪوي قػث ک پص

پبڻ ۾ شٽڻ الء ڪ كف ؿ هىلوبي ۾ ٺ هٿبى پؿا ڪڙى ک اگكم جؼلن ۽ وكڪبق ڪكى ڏئ ٻي . ڪبئى

ج ظب ڪبئى، ٻئ كف هىلوبي ۾ پؿا ٿل ككهي ک لق ٺبئ ۽ هبؾبي شڙى هفجي ش پٺڃكائ ڪك ڪ ٻئ وبى لڳكائ

اى کبى ػال ؿوحبى ۽ پبڪىحبى ش چ ۾ ڪوك ش . ڇڏاڻپق جكل هىئل ڇڏ ب شئي كڪ پصى ٻٽى پٽؿ

ق ۽ ا ئ چؿ ق ج ي ظبل کبى ج اگكمى ش ظڪهث . ثحك ئ

اگكمى ا ڪن ـق گٽ آككڪب ۽ اب ش وڃ هلڪي ۾ پء هالئب شڙ هلڪ شب وبوحؿاى وبڻب ۽ ڪ ث ئب ج . ڪ

ي ك ڳبل ش كل ابف هشت ڪك وڇ هلڪ ۾ وڪى جق ڪك هالئب ش هلڪ ۾ چ ۽ هلئ اڌ اڌ . ش اء قا

ڪڎ ك (هلئ ؼصك)اگكمى کبى آلاؾء ثؼؿ پكاگ . آي. ك ش گٽء گٽء ۾ ڪ ٻئ ک هبقڻ الء جبق ٿ ب

ظڪهث اوكشى لڳبئ ال ائڊ آقڊق ش ظبلث ڪ كف وؽث ڪئ ج ٻئ كف ٻ ڌقي ک ووصب ج ڪ ٻئ ش ك

چ شڪ اڄ کبى اڌ ب ه ؿ اڳ پقئ الء . ٿڻ اشب آآب اي ک جڙ اي ش االؾ (هالئب)چي کبى لڏ ح هالب

اڙ كض هلئ هبڻ شڪ ڳٺي ۾ . ک هكڻ پكڻ ح ئ آکي . قي ٿب شي ۾ جؼلن گٽ آ ا ث ي ئ هلڪ شب ك آي

ش شبل ۽ ثكلگبق قکج ج شئڻ ؼبك ٻ ج چقى ۽ اى ڪك ڪ هم ش ظرث وبى ڪ ٿ هلڪ ک . ڌاڙا ڻؿا

. هج ڪك ۽ پصب ك ٿ االؾ ش هىحوجل ججب ڪكاڄ هالئب ۾ ٻكاڙ ۽ شگلي ۾ قؿڙ هلئ هىلوبى ث جؼلن بكح

ك . ك ڪ ک ظن ظالل ش قلگبق ب ڪك آ. آيوبوحؿاى ۽ ڂجبق ش گك، هلڪث، پكاپكٽ پص هلڪ ۾ ئ آ

اى قء ۾ . ۽ وؿى ٻبق پص هلڪ ش ئ اوڪلي ۾ پڙي ٿبهک ٻي ! اوبى پص پبڻ ش شبئم ٺى ج ڪٿ ثٺب آى

وبل گفقڻ ثؼؿ ث 63ثي ش ؼجك ب قڳ وڌ ۾ ٿ ڏوص ج اڃبى جبئي وڌ هبشك ش چ ۾ چڻگ ٻكؿ ق ٿ اى کبى

ممباسا شيدي باڇا همباشا 169

ػال هىلوبى ؿ ش چڪك ڪ كف آ ج ٻ كف جـب، هك، شحئ، ڏاك، کوب ؿك ش هجالئ شڙى ڪ ٻئ ش

. وڪى چٽ ڪك ڇڏ آا ئ ظبل ي ؼثقت آككڪ هلڪ گڊا ش اگكمى

ڪ شث ش ٽڪك شڙ . کبى آلاؾ هلڻ ثؼؿ ٿ آؼثقت هلڪ شي ک چكچل شڙ اگكم لكاػظن ث

Pearl of Africaوبوحؿاي ابف . وڏ، ا ججب ٿ آڪكڻ ثؿقاى پص پص هجل ک قوبئڻ ۽ هٽي هبئٽي ک

ڪكى ڏڻ، هلڪ ش ؼما لٽڻ ۽ وبو كض بهحق ٿڻ ش اگكمى ي . م ۾ ي وڻ ۽ ؼعبل هلڪ ک ڂل قک آ

هلڪ ک ڇڏڻ هث ثئله ثكهكاق قکڻ الء الڪي ـقؼ ػؿ ش ؿق Ceremonialلكاػظن ڪ هجل ش ڪ ج

شحڻڪ هلڪ ش . ٻئ هجل ش ڪ ج بئت ؿق ٽئ هجل ش ک وځ کبى گڻب (Appolo Milton Obote)لكاػظن اثٽ

پبق هلل ئب پك جي ؿ ث ي ؿق ۽ بئت ؿق ک هؼول ػؿ ”ي اي ک ٽبئڻ الء ڪ كش . پبق ڏڻ ث ٿ چبب

ک اڳبى ڪ، شي كلعبل ؿق ش پح ڪٽ ڇڏ ۽ پء “ اهي ش هبلڪ Powersاثٽ آئي ۾ ججؿلى آڻ ؿق ۽ وڃ وبو

پبڻ هلڪ ش ال . پك پء ػؿ اهي ث ڇڏه. پبڻ ٿ ٺاقخ ٿ لٽ ڦك كع ڪك وبئ وحبث هلڪ ک ککل ڪك

وڇ هلڪ ۽ هبڻي ش اڙ ثؿبه ڪكابئي ش گڊا ش . ڇڏهبڻي ک پص ههث ٻڌائؿ كم ٿ آ، شحڻڪ اى ۾ ي

ڪي ڪڙا وبوحؿاى ب كش، ڂك ق ؿكت . ش ڏ ج ! ػام

ع ۾ اجك گڊا ۾ چبئ ۽ 1925گڊا ش پكى لكاػظن ي پص پكائوك جؼلن لكا ك . الگ هجل ش وكؾاق ش پٽ

ش ػىبئ اوڪل هبى ظبل ڪئ اى ثؼؿ ڌڪ جؼلن ثوگب ڪبلس Busoga. ڪبلس ۽ هڪبقك قوٽ هبى ظبل ڪئ

گڊا ش شصب لؼ ۾ آ شح ڪوپبال ثؼؿ ٻئ وجك ج اڊب شب . ع ۾ اگكمى کل1911 اوڪل . گصكاج وؾاگك قب ٿ

الق ش اڇىي ڪبلس اگك ح ث پكي گڊا ش وكؾاقى ۽ ثبؾبي شب ٻبق پڙب ٿ پك پء ٻ شگ ػظن کبى پء، ػبم هبڻي

قوٽ Makerareڪوپبال ش . ش ٻبقى ک ث ؾاؼال هلڻ لڳع ۾ اب 1963. ع ۾ ٽڪڪل اوڪل ش ظرث ۾ کل1922

ع ۾ اب ٽي ؼؾهؽحبق 1970. قوٽ آف اىٽ آككڪب وڏ ئقوٽ ’هه قوٽي ۾ قبئ ئ شي هبى ڪ ڪب ۾

ممباسا شيدي باڇا همباشا 170

ٺ ۽ ‘ قوٽ آف ؾاقالىالم’وڏشڻ لڳ، ٻ جماب ۾ ‘ آف ئكث ش بل وبى وڏشڻ ‘ هبڪكك قوٽ’ٽ ء ڪوپبال اق

كئڪلٽى، اىٽٽى ۽ 22 قوٽء ۾ Makerereاڄ ي . لڳ ماق پوٽ 3 ماق اڊقگكئصئٽ ۽ 30اوڪل آي شي ۾

ء قوٽ ووص ج . گكئصئٽ بگكؾ جؼلن ظبل ڪي ٿبالق اق پصبة قوٽ آ شي هبى كو گڊا ش

پڙ پك جماب ش ؿق شله “ هلٽي اثٽ“پكى لكاػظن بئكك، ڪب ش ؿق هائ ڪجبڪ ۽ آككڪب شى ٻى ان

(ىٽ اڊم)ثل ااقڊ ظبل ڪؿڙ ٽكڊاڊ . ؽحى پڙى بئپبل، قؾي ككاض، ػل هبلقئ، پبل V.Sش ؿ لکڪ

ٿكڪه، ڂٽك مقٿ، اڪل اڪل شڙا آككڪ ؾب شب اؾت . قوٽ شب گكئصئٽ آيMakerere۽ بػك گڊا ش ي

Independenceع ۾ شئي ئ گڊا ک اگكمى ككبى 1962هل ۽ هلٽي اثٽ هلڪ ش پكى لكاػظن ٿ (ؼؾهؽحبق)

ج پكى ڪن ي ڪڙ ڪ؟ هالئب ش پكئي لكاػظن جڪ ػجؿالكظوبى ب وگبپق ش پكي لكاػظن ل ڪئبى

اگك ػام ۽ هلڪ ش وڌاق ۽ ؼعبل الء جكهبج ڪن ڪكڻ ثؿقاى كز ش ڊپٽ چق ػؿ اهي وبى گڏش وى ش اووگلگ

الء ڊهبڊ investigationاى ج هلڪ ش پبقلبهٽ شڏي . ڪئڪ ۽ ػؿ اهي ک كز هبى كبقؽ ڪكڻ الء گك ڪئ ج قئه

ڪك، Suspendؼ لكاػظن اثٽ بظت هبڳي آئي ک . پص پبڻ ک هلڪ ش ؿق ثبئ، هلڪ ۾ اهكشى لڳبئ ڇڏ

ڪبثب ۾ شڪ لك هؽبلق هجلي شب ئب اي ک ثب ڏ ش شل ػؿ اهي ک وؿن ؿل ڪبقي ڪك كز هبى . هؿ ڪك ڇڏ

هلڪ ش ؿق . ڪڎڻ ثؿقاى پكهي ڏئ چق ثبئ ڇڏاى اػحكا ڪ ج ي ش (شڪ هؽبلق هجل ش ثبؾب )

هعل ج ػؿ اهي ظول ڪك اى ک پص هج ۾ آڻ ڇڏ ۽ ثبؾب ک ڏ ڪبل ڏئ ڇڏ شڪ لڊى ۾ پصي وبلي ثؼؿ

. ع ۾ گفاق 1972هلڪ ش ثؿهؼبي، ڌاڙلي، ووگلكى ۽ ٺڳي ک بپ هل ج

پبڻ ث کبئ پئ ۽ اػل ظبڪوي . ي هلڪ ۾ بڻ وؿى ئ ػ آاثٽ آئي ثؿالئ اى ۾ وځ پبق ؿق ک ؼ . ک ث ػ ڪكا

. پبڻ ک وپبئياثج ش ظڪهث ڪ ظلن ۽ ظ پڻ ش ظڪهث ق

ائگكڪلچكل . شي ۾ ػام ک ڊڇبق، ڌهڪب ۽ ٽبقچك ڪ . ي شب اگ چٽ چڙ ب. هلڪ ؿ ث کبڌ ش کٽ ق

ممباسا شيدي باڇا همباشا 171

ع ۾ اثج ج ڪي ظول ڪكڻ ش ڪ ڪئ، 1969. ثچ ۽ اى ثؼؿ ي وڃ وبو شوبػحي ج ثؿي ش ڇڏ

پء ج وځ ڪص پبڻ ثڻص شڪ اؾت، بػك، وبوحؿاى، هلڪك جؼلوؿاى که وؿن ؼالف لڳ ٿ اى ک ثب ٽكائل ش هحل ڪكائ ڇڏ ٿ، ا ڏي ئب شڏي اوبى شب شبل هوجبوب،

ڂك اق ي هلڪ گڊا ش . ؾاقالىالم ۽ لئمجبق اچڻ لڳب ئبڪكپي ۽ ظلن شى ڳبلى ڪ كف اؼجبقى ۾ پڙجى ى ج ٻئ كف گڊا ش كى ڪوپبال، شصب، احج، هبوبڪب ۽ هجبقا كى کبى ڂڇ آل پڙي آؿب ؼبي، ثكي، هوڻي ۽ وڌ ؿى کبى گڊا ش وي، ظىي، هب ش اهي اهبى ۽ وڪى شى ڳبلى ٻڌ ظكت ٿؿ ئ ج ڪئي ڪڙ وبوحؿاى ب ظبڪن

هلڪ ش ي ظبڪن اثج . وڇ هلڪ ک ڂگ ڪك ڇڏ ٿبڻ هلڪ ۾ ئى ظبم ولمم آڻڻ ش اػالى ڪ شي ۾ ؿكت ۽

اهك ک ڪ ڪكڻ ش چڪك ۾ پبڻ ۽ وؿن چوچي هلڪ ش ثچل وچل ڪبقؼبي، ثئڪي ۽ ٽكڊگ ڪوپي ک ڦك لٽ ججب

. ڪك ڌكز ش چق ػؿ اهي بڻ پبڻ ک وځ ڪص ووصڻ لڳ ۽

اثج وبى گڏش ي هلڪ ش . شئي ڻه ٿ جئي ڪبئي ٿ. ڏ ڦك لٽ ڪئ ئ ۽ بڻ اثج ک ث اکى ڏکبقڻ لڳ

ع ج اثج گڊا ش ؿق ش ظرث وبى وگبپق 1971شق ۾ ڪبهي لٿ هلڪي ش ڪبلكه اٽڊ ڪكڻ الء ج پٺبى

هبڻي . ػؿ اهي اوالة ش بل ۾ پبڻ هلڪ ش ؿق ٿ ٺکي . هٺبى قبى ج وؿى اثج شڙ ڊڪٽٽك هبى شبى ڇٽ

. ڪڙ ؼجك ج كش چق ػؿ اهي اى کبى ڏ ظبلن ڪكؿاثج ش ڏي ۾ اگلڊ اقى ش ث ڏ وبى ٿ ش ي

ولمم ش بل ۾ گڊا ۾ شڪ اگكمى شب ڪبقؼبب ۽ و اثٽ ش . كئڪٽكى ى و ئالئم ڪك ڇڏى ى

ؾكغ ٿڻ ج اگكم ث ؼي ٿب ۽ ثكبب پكى هلڪ شي گڊا ش ي ئي ظڪهث ک جىلن ڪ ۽ چكئ ػؿ اهي ک

. هبى ڏاثج ک وگبپق هبى هٽڻ ج گڊا اچڻ ڏ ۽ ڂك

. اق هلڪ جماب ۾ شال ش لؿگ گفاقڻ لڳ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 172

وبوحؿاى هلڪ ک ٺبي ث ٿب ج ڊاي ث ٿب

هالئب، وگبپق، شپبى، ڏکڻ ڪقب ؿ اڊب ۽ اكاى شڙى هلڪي ش جكه ش قال اى ۾ ث آ ش اج عط كض شوقث

هلڪ ش چڊل ظبڪن پص هؿ پق ٿڻ ج هبٺ هٺ ۾ . آؿاقج هعل ب لكاػظن بئن ش پچك ڇڏ پصي اثبڻي ڪکي

۾ اچ ق ۽ ئي چڊل ؿق ب لكاػظن ک ػام ش ؼفهث ك چڊل وبئؿ هلڪ ۽ ػام ش ظبلث ثحك . ش ههؼ ڏئ ٿ

ڪكڻ الء هعث ڪك ٿ ڇ ش ي الء وبوث هؼ ػام ش اوبى ٽ اب ۾ ڪص اڙا هلڪ آي ۽ آككڪب . ؼفهث ڪكڻ آ

۾ ج ڪحكائ، شي شب چڊل وبئؿا هلڪ شب ظبڪن ٿڻ ج پص هث ۽ هلڪ شب اؾاقا ۽ ؼما ػام ش ؼعبل ۽ جكه الء هق

ڪكڻ ثؿقاى اى شبکڙ ۾ لڳبئي ٿب ج ڪي كض وبى ي هلل جؽث ڪئي هلڪ ش بڻ ڦك لٽ پصى . ۽ جبز ک چجڙ قص

ٽصڙى ڂكشي ۽ شوقث ككبى هلل ػؿ ک ڪئي ب قاڄ ۾ ججؿل ڪص ۽ ڪ كف ووقا پبق پص هج ۾ ڪصي

پك ڇب چؿا آي . ج ٻئ كف قاڄ پث ث پث لؿ قب کڻ چئص ج ثؿ ش هي ۾ . ج بؾق بؾق آ ج هبؾق ث هبؾق آ

ائي . آPlanner۽ ثڪ هللا ث ڏ . ڪڙ ج هللا ش هي ۾ ٻ ص ب ج ء ؾب ظلوي گ ڪڏڪ ؼحن ٿ چڪ ص

اوبص ابئ جڙ آككڪ ظبڪوي ک اكىن ش اڄ جبئي . ب پص ظىبة وبى پبڻ ک اڏ . جبقػ هبى ا وجن هل آ

ج هج ظبڪن ثبئي ٿب ۽ اهؼ اى ۾ ڪ ڪ ب، ك ڏوڻ اق ک ائي لڳؿ آ ج ظبڪن بڻ اڏ ج بهحق ثڻص

پك بؿ اوبى . آ ش ؾب ش ڪب بهث ي ک ٽبئ وگؿجڙ ا ظبڪن اى وچ کبى ککل ؿ آ ج ؾب ش بهث کبى ڌڪ هؿقت ش بهث آ ۽ پء اوبى ش اکي اڳبى اڙا

ڪحكائ هربل شن ٺؿا آي شي ۾ ظبلن ظبڪن شڪ ا ئ ؼاة لؿ جؿ آ ج ي کبى پء ي شب پٽ، پٽب ۽ پڙپٽب ظبڪن ٿؿا،

اڙى هربلي وبى آككڪب . ا پبڻ ئ ي ؾب هبى ؿبئت ٿ ؿ آاوبى ٽ ث ب ش هربل هق آ . کڊ شب هلڪ ڂكب پب آي

شڪ ائي ۾ ائي ڇحى ڇحى ٿ ش ؾكي الء ڪ اىبى ! ش شىن پ ٺ وگ

گڊا ڪ وک وحبث، هؿقج ظبقى وبى ڂكپق، اپبق ڙ ۾ احكا جؼلو اؾاقا اگكمى وڌ ۽ پصبة ۾ ث . ثعؿ اهك هلڪ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 173

ٺكاب شحكا گڊا ۾ هبئن ڪب، ڊوپلڊ كز ۽ پله، اڻ ه کبڌ احكوؿق ش ڪب، گڊا ۽ . ؼقاڪ ۽ ك ڳبل ش ثلؿ هؼبق

جماب ک آلاؾ هلڻ کبى پء وگئ اوبى ش شڏي هوجبوب، ؾاقالىالم ۽ لئمجبق ش ثبلاقي ۾ ڃڻ ٿ ج ائك ڪڊڊ ۽ هکي کبى پبڪ گث هبقڪٽى، لڊى ۽ ئوجكگ اگك ح ث ٿلي ۽ ثجلي ۾ پئڪ ٿل کك، ڪبهؿ ڏو هى ک بؾ آ ج اج قؿڙ گصكاجي ۽ پڙي ثك ؾڪبؿاقى کبى آئى ظكت هبى پڇڻ لڳه

! ج جبص آككڪب ج اوبى ش پبڪىحبى کبى ث هبڊقى آؾقال وٺ . هى ج ووص ٿ آككڪب شگلي ش هلڪ آ

اق ڏ جبئي اوبى ٽ ا بپك كع ٿب ئب شي ۾ اڄ ڪل ك ئ هل ٿ ۽ هى پص هلڪ ۾ ڪب اڙ بف وٿك

اى ڪك هص ظكت ڪ . گث ۽ هڇ هبقڪٽ ڏٺ ئبقهل ڳبل ئ ۽ هص ي ظكت ج هوجبوب ش ڪ آؿب ؼب

شي شب ڏاڏا پڙڏاڏا ڪي لهب ۾ وڌ ش ك جلبق ب ٺٽ )کش ا ئ وجت ٻڌا ج بؿ ي ٽ (کبى ح اچ قب ئب جي

ي ش هطلت ج اوبى ک ج اگكمى . اگكم ؾك جبئي قبع ۾ ڇڏ ڏ پك ڪب، جماب ۽ گڊا شڙى هلڪي ک همؿ 1947

اى ڪك ي . ع ڌاق آلاؾ ڪ1962-63ثؼؿ “ وڌاقڻ” وبل 16. ش هؼبق ۽ هبڊقى صڻ اوبى کبى ڌڪ آ

و اب ظووث آ ج اگكمى شي هث ي هلڪي ش پچك جق ڪك ج . ڇڏ ج هلڪ ك لعبظ کبى ٺڪ ٺبڪ ئب

گڊا . ڪب ۽ گڊا ش اوبى ش هلڪ کبى ثحك قل وىٽن ش ڪٽقب ڍڎ ش ڪبق اق ك ڪوپبال کبى قل گبڏ ل ٿ ج وڇ گڊا لحبڙ ڪب هلڪ ۾ ؾاؼل ٿ ٿ، شح ش گبؾء

اق ك ئكثء هبى ٿ وڇ ڪب لحبڙ هوجبوب ٻٽ ج اچ قپ ۽ آهكڪب شب هبڻ ي ؼثقت ولك ش . ٿ ؾگ ڪ

الء (شگل شبقى ک آلاؾ لؿ چلؿ ڏوڻ)هم هبڻڻ ۽ ولبق گڊا آب ٿ ۽ كو اى ڳبل هبى گڊا اقى ك وبل ڪكڙب

شئي قپ هبڻ اڄ ث ثئڪبڪ اچ قل ش ولك ڪي . ڪوبب ٿٿب شڪب وڇ ٿبئلڊ لحبڙ پء ڏکڻ ۾ هالئب ش ثبقڊق ٽپ هالئب

اؿق ؾاؼل ٿئ ٿ ۽ پبگ، ڪااللوپق، اپض، وگبهث ۽ شك ثبق شڙا ك لحبڙ وڇ هالئب اڪك وگبپق ش ٻٽ ج

هالئب ۽ وگبپق ش قل الئي ث . اچ ؾگ ڪك ٿاگكمى هوجبوب ۽ ڪوپبال اگك اي ئ وبلي ۾ ٺكائ ۽

ڪااللوپق، وگبپق، ئكث ۽ ڪوپبال قل اوٽي ش ػوبقت ش ڏک ظؿقآثبؾ ڪكاچ، الق ۽ ؾل قل اوٽي وبى جوبم

ممباسا شيدي باڇا همباشا 174

گڻ هل ٿ ۽ كڪ پكي ظك ۾ ئ ووص ڃ ج اى ش ٺبڻ . اق وبڳ آ

هى قل قوح وگبپق کبى ثئڪبڪ ج جوبم گڻ ولك ڪ ۾ “ ا شك ٽ ٿبئلڊ”آ شي ش اظال پص ڪ ولكبه

پڻ ڪ آ پك ڏاي آككڪب ڏ هوجبوب کبى ئكث ڪ ٻ ؾكؼ ٻ ولكى ک ڂٽبى ٿ ج آككڪب اق . قل قوح آ آبى

ولك ڌڪ ؼثقت ۽ جلكط اق آ پك اكىن ش اگكمى ش ڃڻ ثؼؿ ڏبڪ وبلي اؿق آلاؾ ظڪهحي ي ڪوبئء ش

ش PIAـقؼ ک ث ائي وحب بن ڪك ڇڏ شئي اڄ اوبى . ڪك ڇڏ آ

و اڙ كض اگكمى ش ڃڻ هث ي آككڪ هلڪي ش ك کبج .... كو قل ظبم پك ٽپبل کبج، ڪقٽى، جؼلن، پله

هلڪ ؼعبل ئب ۽ . هبڻ وک، وڪى ۾ ئب. اگلڊ شڙ هلڪ ک ڦكڻ لٽڻ اقا اگكم وث ووڊ ڏق . جكه ڏ گبهمى ئب

پك اكىن شڏي گك شى اڳى . پص ي قاب ٿ چڪب ئبگكڌڻي ظال ٿى ج گك شب ڂبج اى ک ٺبڻ ثؿقاى پص گك

گڊا ڇڏڻ هث گڊا ش هجلي، هؽحلق . ش ڂگ ڪكڻ لڳبقبوحي ش بهحق ثبؾبي ۽ وكؾاقى ک اگكمى ڌبى ۾ قک

ڪ هجل ش وكؾاق ش پڙل ڳڙل پٽ هلٽي اثٽ ک (executive)لكاػظن ش ڪكو ڏ شڪب هلڪ ش بهحق

ثبه ٻي ثبؾب هجلي هبى ڪ ک هلڪ ش ؿق ۽ . پوٽ ئٿق ث اوبؿاق ۽ هلڪ الء پبق ص ب . ٻئ ک بئت ؿق ثب وبلي ثؼؿ هالئب ۽ وگبپق کبى ث هبڊقى 50ج گڊا ش هلڪ اڄ

ع ۾ گڊا ک آلاؾ هلڻ هث گڊا اڙى 1962ص ب، ڇ ش هلڪي، ثلڪ ٿبئلڊ ۽ اڊب کبى ث، ك ڳبل ۾ ڌڪ هبڊقى ۽

پك اكىن ش هلڪ ش اڳ شي ظبڪن ک هل اى هبل . آلاؾ هلڪث ۽ وبو بهث ک ڪؿم ظبل ڪكڻ الء اى ڪڪڙ ک

. ئ هبق ڇڏ شي قلا ڪ و آ ٿ ڏػؿ )هلڪ ش پكي لكاػظن پئى ٺبڻ الء كز ش ڊپٽ

وبى گڏش ڂك اق هلڪ ک پص كز شب ٿبق ڪڻ اى (اهيي ػؿ اهي ک چئ . ش ثؿل ۾ وى ۽ ػبز ش ووگلگ ڪئ

ي . هلڪ ش ؿق ش هعل ج ظول ڪكائ اى ک شالي ڪهلڪ ش آئي قؾ ڪك اوكشى لڳبئ، پبڻ ؿق ٿ ٺ ۽ وځ پبق پص ظال ڪك پص وبو پبقٽ ک ڇڏ ثبهي ج

پص ڪبثب شب ا لك شي ش جؼلن وؿن هجل . ثؿي بئي ش شل ظال ڪك trialوبى اي ک ثب ڪي وجت ۽

ممباسا شيدي باڇا همباشا 175

شحڻڪ هلٽي اثٽ پڙل ڳڙل ، ڪ وكؾاق ش پٽ . ڇڏ، شي ٽ ئي ئ پئى ڏڪڙ ۽ ػمت ش کٽ ئ پك

اهك کبى اهك جك ٿڻ ش چڪك ۾، هلڪ ش ؼما ج ڌاڙا ڏاي كز ش بڻ چق ػؿ اهي شڪ ئي ج . ڻؿ

ووص ج گك ش چڪؿاق ٿ، جي ک اثج لكاػظن ٿڻ ا ئ وچڻ لڳ ج . ك چق ثب و بڻ ڏ ڌاڙل ٿ پ

بهث هى كشء ش ٿ ۾ آ، ي ٺڳ لكاػظن ش هبجعث ڇ ٿبى ۽ ي ک شئي ئ ههؼ هل ج گك ش هبلڪ ؼ هلڪ ش

اثٽ شئي ئ وگبپق پٺبى ػؿ اهي . ظبڪن پبڻ ٿ ٺاوالة ش ثب ڪك پبڻ ؿق ٿ ٺ ۽ اػالى ڪبئي ج آئى

كش هبڻ آبى آئى ه اؿق الڪي ڪكائ ثكڪه ۾ اپه . ڃڻ چببى ٿ

ػؿ . ػام هلٽي اثٽ هبى اڏ ثماق ش ا ا ٿ ئاهي ش قڊ ج جوكك ٿڻ ج هبڻ هٺبى قبئڻ لڳب ۽ ؼء

ؿ قپ ۽ اگلڊ ۽ اوكائل اقا ث . چبى گٽي ۾ بچ ڪكڻ لڳبپك وبئي شڏي . ؼي ٿب ش اثٽ اي ک ث ڪڙائ قک

ػؿ اهي ؿق ٿ ج ڪص ڏي ثؼؿ شڪ ي هحل ػبم ڪب ۽ شڪب ي ڦك لٽ ڪئ ش وځ ڪي چ ج ي کبى ج پكى

8ػؿ اهي وث وبلي ش ظڪهث ۾ . ول ڊڪٽٽك وٺ ا ڏولک کي هبڻ هبقاب، ؿ اگكم ۽ قپ پبؾق ۽ قوٽي شب

وؿى وك ڌڙ کبى ڌاق ڪك قلكصكٽكى ۾ . پككىك ث ڇڏبآهكڪب، ثكبب ۽ ٻي قپ هلڪي پصب . قک ڇڏؿ

هلڪ ش ڪبقثبق اڊي، ؼب ڪك . ولبقجؽبب ثؿ ڪك ڇڏبگصكاج الئ قب ئب اي ک قات اؿق هلڪ هبى ڪڎ اي ش

هلڪ ش اڪببه ججب ٿ . هبل هلڪث ج هج ڪك ڇڏبئيپء هىلوبء ش ڍگ قچبئ . ؼما ۾ ڪ پئى ق. ئ

ڪ ئ هث ڇ ڇ لالى . لجب ۽ وؼؾ ػكة کبى پي ڪبئيپص پبڻ ش، اوبى اق ؿق اة اگك، پكهي . قکبئي

وؿن جلل اظال الڳ . ڪكائ شكل ۽ پء كلڊ هبقل ٿهوى ۾ ڪؿاوي ش ػؿ اهي ؾب ش ڪ ػصت ػصث ۽

ڪ ػصت چك، ظبلن ۽ لىبج . هىؽك ظبڪن هڃ ڃ ٿهصبئه هه هه هلڪ ش هبڻي ۽ ؾب ش . هىن ش هك

ع ۾ پبڙ اق هلڪ جماب ش ڪص ظ 1979. شبى ثچ ۾ . ظبل ڪكڻ الء اهي پصي كشي ک ظول الء هڪل

هبڳي جماب ش كز . ڌت وؿن كش، ڪص ڪك وگباى کبى اڳ . گڊا ش گبؾ اق ك ڪوپبال کبى اچ ٺڪبء ڪ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 176

ػؿ اهي پص ڪوپبال اق ؿاقج هعل ڇڏ شصب ك ۾ اچ لڪ، شحبى ي پصي پصي لالي ۽ ٽبق کي ٻبقى ووث شؿ ۾

. اچ پب قجاى ثؼؿ ڪ ؾكؼ ق پكي اق ظبڪن هلٽي اثٽ، شڪ

ڏ ڪبل شب ڏي جمالب ۾ گفاق ق ، گڊا ش ؿق . ٿ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 177

گڊا ش ػؿ اهي

هص ؼبل ۾ آككڪب ش ڳبل ڪؿ ػؿ اهي ش ـڪك ع ۾ گڊا ش 1971ػؿ اهي . ڪكڻ وبى ولكبه ٻى ٻى لڳؿ

ع ۾ شبى ثچبئ پص هلڪ کبى ڂڳ ۽ شلؿ ۾ 1979ؿق ٿ ۽ پص ؿاقت اق ؾق ۾ ي ڇب ڇب . ػكثي ٽ اچ پب قجبئي

ظلن، ؼكهىحى، ثهكى، ٽكڙپبى، ڦكلٽ، ػبى ۽ هفت . شب ڍگ ڪب

ماق ابئ ثمه هي ک ڪ ئ آقڊق وبى ڏ 80ڪبل ڏڻ ۽ ٻب شڪ ي ڦڏا ڪب اى كو آككڪب ۽ اب کڊ

شي - ک ظكاى ۽ پكبى ڪ پك قپ آهكڪب ۽ ؿ ثكببي ش ؿق ٿڻ ج ؼى هلبى ى، ا ث ائڙا ٿ ب ۽

وبل 8ػؿ اهي ش . ثول اوبى ش اطالض ش هي هٿ پٽڻ لڳبؿاقت اق ا ؾق شي ۾ وئم ڪئبل ثؿ صڻ ڪك

چي، شپبى، )قپ ۽ آهكڪب ؿ ب اب ۽ ڏق اڂك ش هلڪي کبى هٽؿ، اوبى ک ڪن ؿ ث آككڪب کڊ ش (ڪقب

ڦك ڪكڻ پ ٿ ۽ هؽحلق ثؿقگبي ج جكو شبل ش كق هكهث ڪكائڻ پئ ٿ ب ڪي ثؿقگب هبى اڳح ش ولك الء

قاي پبڻ ٺڻ پ ٿ ش قپ آهكڪب ب شپبى کبى ق ث . آككڪ ثؿقگبي ۾ گث، هڇ، ها، ڂبچى وىحب ئب

جي ڏي ۾ هؼلهبت ظبل ڪكڻ الء اڃبى ڪوپٽك ۽ اٽكٽ ثؿقگب ۾ پچ اؼجبق پڙ ؾب ش ظبلحي . ش ـقؼ ػبم ٿ

ش ؼجك پؿ ئ ب ق ڪب، جماب، بئصكب، وبئٿ آككڪب شڙى هلڪي ش ڪبقى ص لگڻ هث اي ش قڊ جبى

آككڪب ش . ؼجكى ٻڌثى ى، شي هلڪي ۾ اگكم ػبم آثبه هلڪي ۾ شكهي، ككچ، ڊچ ۽ ابل ل ٿ ش اي ج

ككاه، شكه، ثلصن، اٽل ۽ پقچگبل شڙى هلڪي ش قاڄ ق ثكظبل شي ث آككڪ هلڪ ۾ اؿا ئبوي ج ك ؾكؼ ػؿ .

ڪڏي وؿن ثهكي ۽ ٽكڙپبي . اهي شى ڳبلى ٻڌثى ىش ٻڌ کل اؿ ئ ج ڪڏي وؿن ظلوي شب ؾاوحبى ٻڌ ك

ڪ ک وؽث ڪبڙ اؿ ئ ۽ ي ؽ الء ؾل ۾ لكت پئؿا كڪبق ۽ ڊقاه ثبل ث اڙ ش ڪڏي اگلڊ ش . ٿؿ ئ

اکبڻ ۾ اڙى ج ثبىكى چبئؿ ش اگلڊ، آهكڪب ۽ ڪڏي ق اي ک قڳ . ؿ اوكائل ي جبى كؿا پب ؿا ئب

ڪچى گبقى ڏؿ پك کلئ ػبم اػالى ڪؿ ج شكهء

ممباسا شيدي باڇا همباشا 178

لکي ؾ هبق ؾب ج اظىبى ڪ آ ۽ وبڳ هث ٽلك ک وؿن هلڪ گڊا ۾ . ك وڏ ي ش جؼكق شب ڍڪ ڂكؿ

گڊا، . آهكڪب، اوكائل، اگلڊ پصب ولبقجؽبب ثؿ ڪك ڇڏبشي ش وكڪبق ؼما شى ٽصڙى ػؿ اهي ؼبل ڪك

ڇڏى ى، جي ک بڻ ي ك هىن ش هبل اهؿاؾ ڏڻ ج پبثؿ ق ڪ ؾكؼ آككڪ ثؿقگبي ۾ آبوي ج ك . ش ڇڏ

ثؿقگب شب هىلوبى ؿ ػؿ اهي ک ؾي ش اصٽ ۽ اگكمى گڊا ش ك . ش چوچ وڏڻ ثؿقاى اوالم ش ڏ ظبه وڏڻ لڳب

۾ هىصؿى ٺكائڻ اق ڪن ک وبقاڻ لڳب ج وجعبى هللا ػؿ بؿ ڪص ! اهي شڙ ٻ ڪك ڪ هىلوبى ٿ وگ ٿ

ػك الء ي پص لالي ش جؼؿاؾ گٽبئ چئي جبئي ث آؿ ۽ اى ڪكڻ الء ي وكحي Compensateػبء ش کٽ ک

(Concubines) ؼجك پئ ج هـكة کبى . ش جؼؿاؾ ڌائ ڇڏاهؿاؾ ثؿ ٿڻ ج ي اوالم ش بج وؼؾ ػكة ۽ لجب ش ڪكل

اي ڏي ۾ . ڪبگ ک لڙ ۾ هم. هفاكء کبى پڻ كع ڪ آشي آهكڪب ک گبقى ٿ ڏى ڪكل هفاكء اى ش ا ا

ػؿ اهي لکي هبڻي ۾ ڪحكائ هىلوبى هحل ڪك . ڪئ ٿڪ ”ڇڏب، ا گب وځ هؼبف ثبه هىصؿى ٺكائڻ ش

ش هفاك جؼكق ڪكڻ لڳ ۽ پص هلڪ ش جل ش ؾلث “ ڪنڪكل هفاك ش . هبى ؼكشى ڂك ػؿ اهي ڏ هڪلڻ لڳ

آوك ج آككڪب ش وځ کبى ڏ ۽ اػل كش آكىك وڏائڻ اق ػؿ اهي پبڙىك هلڪ جماب ج ظول ڪ پك چؿا آي ج

وؿن كز جماب ش ثبقڊق اق . ئ وڱي الء ڪي ث ڪپبئ آئهبڳي . ث ج هج ڪكڻ الء ئ پك ثك كض پىپب ٿ ئ

ڪكل هفاكء وؿن . جماب ش كز اچ ڪوپبال کبى ٺڪبء ڪهصجق ٿ ػؿ اهي ڍك ثئگي، . هؿؾ الء ڪ كش ث هڪل

لالي، ٻبقى ۽ ڪكى وبى پص هلڪ ڇڏ شؿ ۾ ڃ پب قج شح هكڻ گڙء جبئي پص ػب، پص هلڪ ۽ اج

. ٺبل ث احب هبل هلڪث الء وڪؿ قع ۾ ڪوپبال ش ڂكوبى ڪ ڳٺ ۾ اهي ؾاؾا 1925ػؿ اهي

ػؿ ”ػؿ اهي ڪڏي ڪڏي . بل ڪ هىلوبى ش گك ۾ چبئهـكة جڙ ڏق اڂك ڏ . ث وڏا ٿ ج ڪڏي ؾاؾا ث“ اهي ؾاؾا

ػؿ اهي ش ڏاڏ ػىبئ . ش بل وبى هق ق‘ ػؿ’كو ۽ ػؿ اهي ش پء ث چوڻ هث ائڊقبن بثك بل ػىبئ

ع ۾ هىلوبى ٿ ۽ پص بل 1910 وبلي ش چوبق ۾ 21شڪ پء . اهي ؾاؾا قکبئي

ممباسا شيدي باڇا همباشا 179

ػؿ اهي ٿق ئ ڏ ٿ ج ڏگبي ڪك وؿن پء آم (abandon) ڪك ڇڏه ۽ پص هبء اوب آج (Assa Aatte)

. ش هبئٽي ٽ ڃ قع ۾ ثهج 1941 وبلي ش چوبق ۾ 16ػؿ اهي ڏ ڍڳ ٿ

(Bombo) ڳٺ ش اواله اوڪل ۾ ؾاؼال قج شح ڪص كو اى اوڪل ۾ چبق ؾقشب کي . وبلي ثؼؿ، ي پڙبئ ڇڏ ڏ

اي ڏي ۾ اڊب، ڪب ۽ ٻي اگكمى ش قاچڌاي ۾، . پڙپكبى چبق ؾقشب پكائوكء شب ؿا ئب اى ثؼؿ وث ؾقشب پڙ

و ػؿ اهي ش وڇ جؼلن كو پكائوكء شب . هئٽكڪ ڏث ئاوڪل ڇڏڻ ثؼؿ ػؿ اهي هؽحلق پقب . ا چبق ؾقشب ئ

ڪڏي ڪي ؾڪبؿاق وٺ ه ش . همؾقى ڪؿ قپگبق ج ٿ قکه ج ڪڏي ڪي ڪبقؼب اق ڏبڙء ج

جؼلن . اچ 4 كٽ 6شىن ش ڏٽ ڪٽ ۽ هؿ ش . ٿ ڪن قجه. الء هلى ووص ٿ“ گؿب همؾقء ”ه و شح ڪٿ

ػبلو شگي ڪك ثكبب اقى ک كو ڎ کڊ ۾ پك آككڪب ش هلڪي ۾ ث ي ک پص هلبؾ ش ثچبء الء كز قکڻ

King‟s Africanع ۾ ػؿ اهي اگكمى ش كز ش 1946. پئي ک . قصوٽ ۾ اوىٽٽ ثقچ ش ظرث ۾ قڪكٽ ٿ

اب ٻ ڳبل آ ج هكظم ػؿ اهي وڇ . ڪب ۾ قک لؿگ هبڻي ج اب لئ قکؿ ق ج ٻ شگ ػظن ۾ اگكمى

قڪبقڊ هشت . پبقاى ثكهب ۾ ڙ پك وځ ي شب گب آياگكمى ش كز ۾ ٻ شگ ػظن کبپء آ ۽ وبل ڏڎ جبئي بئت . ثقچ ش ظرث وبى قڳ پٽبٽب، ثك ۽ ٻى ڂبچى ڇلؿ ق

ع ۾ شڏي هبلب ۾ ثـبت ٿ ۽ اگكمى ڪب کبى كز 1949ب ع ۾ اگكمى ڪب 1952. هڪل ج اى ۾ ػؿ اهي ث بهل

ش هبئ هبئ جعكڪ ک ٻص ڏڻ الء شڪب ثكگڊ هبئن ڪئ اى ۾ که بڻ ثقچ ثؿقاى . ػؿ اهي ک پڻ بهل ڪ

ع ۾ که وبقشٽ 1953ڪبقپقل ش پوٽ ڏ ئ ۽ وبل ثؼؿ ۽ اب وب اهؼ ڪوبل ش ڳبل آ ج ثكٽ آقه ش . ثب

ػؿ . جبقػ ۾ ڪي شى ث اڙى جڪڙى پكهى ٿى. اهي پڙل ڳڙل ج ثكاثك پك ا آ ج پلاى هڙن

ثک، اڃ، گكه ۽ وكؾ ش ثعؿ پڪ . عحوؿ ۽ وؽث شبى ثكظبل ڪبقپقل ٿڻ ثؼؿ ٻئ وبل . ثعؿ هؿاق هڙن .

ع ۾ وبقشٽ هصك ؼ پلٽى 1958ع ۾ وبقشٽ ٿ ۽ پء 1953ع ۾ اقٽ آكىك ٿ، شڪب ٺي لل ش 1958ڪوبڊق ٿ ۽

ح آككڪب ۾ اى پوٽ ک . كشي ش آؼك ۽ اجبي قئڪ ٿ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 180

اي ڏي ۾ . ث وڏ ڃ ٿ (Effendi)هڪب لثبى ۾ اكؿ اگكم كز ۾ هڪب ڪبق کڻ ڪحك ث پڙل ڳڙل ص ب

و اوبى . جصكثڪبق ص كو اى پوٽ جبئي پچ وگ ٿاق ثقچ ػؿ اهي الء اى پوٽ جبئي پچڻ ڏ ڳبل لک

شڏي ڪب هبى ثؿل ٿ گڊا پح (ع ۾1961) شي وبل . ئ. ج ي ک للٽٽ ثڻب شڪب پوٽ ڪوڊ آكىك ش ٿئ ٿ

وڇ گڊا ۾ كو ٻ آككڪي اى پوٽ ج پحب ئب شي هبى ػؿ ع ۾ آلاؾ هل ۽ 1962اى ثؼؿ گڊا ک اگكمى ككبى . ڪ

ع ۾ هلڪ ش 1963ػؿ اهي ک ڪئپٽي ثڻب ۽ ٻئ وبل اڙ كض . لكاػظن ككبى هصك ش قئڪ ػطب ڪئ ه

جبى ش . ع ۾ ڪكل ٿ 1965ع ۾ للٽٽ ڪكل ۽ 1964شڪڏي كز وبى اوط آ ب جبى ش ڪ ؾوث كش آ

شح ڪكل ! ج اى کبى پڇ ڏو ج آ ء ڪوبل ش ڳبلٿڻ جبئي ٽ ٽ وبل ٿ ڃي اج ػؿ اهي چئي پصي وبلي ۾

ڪص هٿه هلڪ ڇڏ ؿڙ اگكمى ش ث . ڪكل ٿ هكثب ئ ج ڪص آلاؾ هلڪ ش لكاػظن اوبى اق چبم

ڪص . بؾم اگك ظڪهث ش ؼكچ ج وؽبت پئ الئي ڪ كش آكىك . ش هصجق ث ئ (لكاػظن)اثج

ػؿ اهي ک ڊوپلي ۾ قکڻ ۽ هلڪ ش ثبقڊقى ش ظلبظث ڪكائڻ ثؿقاى ي ک پص كز شى ثؿهى ۽ ثبقؾ چق

اقى ک ڪڻڻ ۾ کڻ (لائك)ڪك ثبقڊق ش ٻئ پبو ڪبگ اى کبى ػال ٻئ چڻب گڏش ڪبگ ۽ ڪب هبى ػبز ۽ . پبقٽك ثب

ڪوبل . وى ووگل ڪك هلڪ ش گصكاج وٺي ک ڪڻڻ لڳبپئى كاة، شا ۽ ػقجي پٺبى ؼكچ ڪكڻ لڳب ۽ ڏاي اڊي

اثج ۽ ػؿ . ثمه هي پص اپبق ڌائڻ ۽ ڌڪ اهك ٿڻ لڳبي ٻي ک ج ڪي ث قت ۾ . اهي ک اب ث ڳبل ڻ

. وک وحبث ٿؿ ٿ ڏوڻ چبثكظبل پبڻ ػؿ اهي شى كز ۾، جڪڙي جڪڙي

Promotions ع جبئي پصي 1965 ش ڳبل ڪك قب ئبوي جاى هث ػؿ ش . وبلي ۾ للٽٽ کبى ڪكل جبئي پچ

ڪكل . هص ؼبل ۾ ا ج ڪص ث آ. وبل ئ40ػوك ػؿ اهي ک . ثؼؿ ثكگڊئك ۽ پء هصك شكل ش پوٽ آ

ع ۾ ڊائكڪٽ هصك 1968ڪكل ش قئڪ ڏڻ ثؼؿ ٽي وبلي کبپء ع ج گڊا ش ؿق اثج شئي 1971 شق 25. شكل ثب

. ئ وگبپق ج ػؿ اهي هلڪ ش ائكپقٽ ول ڪك ڇڏػؿ اهي ک هلڪ ۾، چب . پبڻ هلڪ شى اڳى وڃبل ٺ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 181

ػؿ اهي ڪؿم وبو هؿ آلاؾ . ٻبك ش ؾب ؼي آهؿؿ چڪب ۽ اػالى ڪ ج هلڪ ۾ شلؿ الڪي ڪكائ شوقث آؿ

اڃبى لح ث ڪ هه گفق ج ػؿ اهي اػالى ڪ ج اڄ . ؿڏي کبى پبڻ هلڪ ش ؿق آ، كز ش ڪوبڊق اى چق

ي ڪحكى ول اؾاقى . آ ۽ ثك ۽ ائ كز ش وكثكا آشب ڊ پصب كش آكىك قکب، ؿ ڪص لك ثؿالئ پص

شي . هكء شب قکب ۽ پص ڪ شبوو ش اؾاق هبئن ڪاؾاق ش الڪبقى شي ث هبڻء ج ڪ ڪ ٿ، اى ک ٿڏ

. ج ئ هبق ڇڏ ٿ ب ؿبئت ڪك ڇڏ ٿڏاي هلڪ ش ؿق اثج پبڙ اق هلڪ جماب ش

ػؿ اهي شڪ وبثن . ؿق شله بئكك ٽ ڃ پب قججماب ۾ ( کي20،000اٽڪل )ؿق شب هبڻ هلڪ ثؿق ڪب ا ث

وبل کي شڪب گڊا ج ظڪهث 8اى ثؼؿ ػؿ اهي . ڃ قب ماق کي 80گڊا ۾ شڪ . ڪئ اب ؼف ۽ ظلن ش ؾاوحبى آ

ي ڪحكى . اڊي اپبق قب ٿ اي ک ڏ ڪبل ڏئ ڇڏهلڪ ش ڂگ ٿؿ ق پك . هلڪي وبى جؼلوبت ؼحن ڪك ڇڏب

هلڪ ش ؼما ؼبل ڪك لجب ۽ . پبڻ بؾى ڪؿ قع ۾ ي پص پبڻ ش 1975. وؼؾ ػكة کبى پؿ ق

پص پبڻ ک . پكهي ڪئ ۽ شكل هبى كلڊ هبقل ٿ م اڪىلى، پكمڊٽ آف : هؽحلق لوجي وبى وڏائڻ لڳ، شئي ج

الئق، كلڊ هبقل العبز ڊاڪٽك ػؿ اهي ؾاؾا، ائه چبىلك، . ؿك ؿكCBEڪبڪكق آف ؾ ثكٽ اوپبئك

ػؿ اهي ش اي چكبئپ اقى ڪوي ک ؾب ش هڊب ؼة هق ڪ ۽ وؿن ڪڙى وچى ڳبلى ك هث اؼجبقى ش

Mythي ثبثث ڪ ڪبڻى ب ؼجكى ٺلب اكا ۽ . لث قى ٿاى ۾ ڪ ڪ ب ج وٺ . ث ئب ج ڪحكي ۾ ظووحى ث ى

احكوؿق ش ڂك اقى هلڪي جماب، ڪب ب ڪبگ ش . ثبڪىك ظڪهث وبى اؼحالف ٿؿ ن ج اج ش لڊقى ک ؾڙڪ ڏئ

ج اچ هى وبى . چؿ ج جبى پبڻ ک ووص ڇب ٿب بهث اٿب Swimmerوٺ گٽبق چبئڻ اق ۽ جبق . ثبڪىگ ش هوبثل ڪك

جؼلن كو چبق ؾقشب . پبڻ ث پڏائؿ . ڪڙ ث ڳبلبئؿ . ث ئه پك ؿل ول اگكم ڳبلبئؿ كم ج اؿ ن ثلڪ پبڻ

وؿن الء . ث احب ظبلن ۽ ؼ . ک ڏ اگكمؾاى ووصؿ هق آ ج هؽبللي شب وك قلكصكٽك ۾ قک ڇڏؿ شي ک

ڪ ؾكؼ ج وؿن الء ا ث هق . هث ثهث ڏو ؼي ٿؿ اوبى ث . ٿ ج ػؿ اهي آؾهؽق آ ؼ اىبي ش گث کبئ ٿ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 182

. ۾ اوب اگكم اؼجبق ۾ پڙ (شپبى)ع ۾ ڪبهب 1977اب ؼجك وؽث گكهء ۾ ث ڪالڪي شب ڪالڪ كل لبقم ۾ ث كشي کبى

ڳبل ڳبل ج پبڻ ک ااقڊ ق هڊل ڏؿ ۽ . واله ٺؿ ش جؼؿاؾ احك ج ڌ ش ي پص (اؼبه ٻلي)اي هڊلي

ک گڏى کبى ث (اڇ قگ ش كا ٽبئپ ٿل ثكٽ)ٽڪ كلڊ . ٺ جبئي ڊگ وجكا ، شئي اى اج وځ هڊل لڳ وگي

هبقل اة اگك ي ث پص پبڻ ک كلڊ هبقل ش ػؿ ػطب شكل ػؿ ”ظبك آ گڊا ش كز ش وپكن ڪوبڊق . ڪاى قت ۾ ؿق ػؿ . ث پبڻ ج هلڪ ش ؿق ث پبڻ “ اهي

ي الء . اهي كز ش شكل ػؿ اهي ک جكه ڏئ كلڊ هبقل ثبا ث هق ٿ ج ي پصي اڌ ڊلى لالي هبى ڪ ک چچك

Rise & Fall of Idiع اق اگكم كلن 1980اب ڳبل . هبق ڇڏAmeenوؿن ظلوي شب ؾاوحبى ۽ چكبئپ شب هب . ؾب ۾ هق ٿ

۾ ث ڏکبقب ب “ ؾ الوٽ ڪگ آف اوڪبٽلڊ”ڪ ٻ اگكم كلن . ع ۾ قلم ٿ ئ2006شڪب كلن . آي

ػؿ اهي شىي پبق ۾ گڊا ش پكه شڪب ظبك آ وؿن چج ٺ ئ، که ڏ اڪبثك، ڏا، پلاى، ؾلك ۽

پبڻ ث پصي چوچي کبى جؼكق ٻڌ . ؾاق ق پ ڪؿ قگؿ گؿ ٿؿ ق پك ٻبك ش پبپلك هڊب که چك، ظبلن، ٺڳ،

ع ۾ ٽبئن لحاق 1977. لٻبڙ، ڪڙ ۽ ڊقاهجبل چؿ ق هئگمي Timeهئگمي ۾ ػؿ اهي ج هوى ڇپ شي ۾

Killer & Clown, Big Hearted“ػؿ اهي الء لک ج Buffoon & Strutling Martinet”ڪحكى هلڪي شى . آ

اؼجبقى ج ا ث لکؿى ى ج ػؿ اهي ؾب ک چبڻ ٻص اى ڪك ڏئ ٿ شئي وؿن ظبڻ Imageهىؽك ۽ چكئ ش

. هحالم ۽ ؼكمء ج پڙؾ قع ۾ ػؿ اهي 1979جماب ش ثبقڊق اق ث ظبل ڪكڻ الء ڇب چؿا آي ج . پص كز ک جماب ج ظول ڪكڻ الء هڪل

ػؿ اهي ش ظول ثؼؿ . ڳ ک کڻ کٽ ج ڳل ڪبقي شب گكجماب ش كز جبق ڪك گڊا ج ظول ڪ ج ثب قڊڪ ش اچ

ػؿ اهي . ػؿ اهي اق هعل ۽ گبؾ اق ك ڪوپبال کبى پحپكي لجب ڂڇ پء وؼؾ ػكة ۾ ڃ پب قجبئي شح پكبى

بل ٽل ش هٿي ٻي Novotelڪص وبل ج شؿ ۾ كلىط قڊ ج ش وبئؿ BBCع ۾ شڪ وؿن پكى اٽك 1980. كلقى ج ق

ثكئبى ثئكى ڏ اى ۾ ػؿ اهي ا ئ اظبق ڪ ج ي ک اى ڳبل ش ـق ث اكىن ب ج ي ش ؾق ظڪهث ۾ گڊا ش هلڪ ۽ هبڻ ججب

ممباسا شيدي باڇا همباشا 183

اڄ ث گڊا شب هبڻ ي ک پص هلڪ ۾ اپه ”ثلڪ ي چ ج . ٿ بع ۾ ػؿ اهي ک گڊا هٽڻ 1989“ .اچ ظڪهث ڪكڻ الء چى ٿب

(وڏش ٿ“ ڪبگ”بڻ )“ لائك”ش جوبم گڻ ڇڪ ٿ پك شئي ئ هلڪ ش گبؾ اق ك ڪبوب ۾ پح ج اج ش ؿق هثج ي ک

. لقء وؼؾ ػكة هٽبئ ڇڏع ج ػؿ اهي ش لالي هبى هؿ بل ڪ 2003 شالء 20

االع ڪ ج ػؿ شؿ ش ڪگ كل اوپحبل ۾ ثء ش ي اى هث ش گڊا ش ؿق . ػبلن ۾ آ ۽ پي پىبي ۾ آ

ك هو ک اپل ڪئ ج ػؿء ک گڊا اچڻ ش اى الء ي ک ”اشبلت ڏ ڃ پكهو شاة ڏ ۽ چ ج

پكي ڪقٽ ش ڪىي ک هي ڏڻ پؿ ۽ پصي ڪل ڏي “ .ش شاة ڏڻ پؿ

که شؿ ش هجكوحبى . پق ه ثؼؿ ػؿ اهي گفاق . ۾ ؾكي ڪ

ي پكي هه هلبه . ػؿ اهي شى گٽ ۾ گٽ ڇ لالى ج ىع ۾ ي 1967ٻئ وبل . ع ۾ بؾ ڪئ1966وبى (Kay)۽ ٻ هه ڪ

اى ثؼؿ . ع ۾ هؿب وبى بؾ ڪئ1972قا وبى بؾ ڪئ، اى ثؼؿ ع ۾ ػؿ اهي قڊ جبى اػالى ڪ ج ي هلبه، قا ۽ ڪ ک 1974

اى ثؼؿ هلبهء ک ڪب ش ثبقڊق ٽ ووگلگ ش . الم ڏئ ڇڏ آڪ اى ئ وبل ش . اى ثؼؿ ء لڊى هبى ڃ ڪح. اقؾات ۾ شل

ي الء ا ئ ٻڌا ج ي ش ڊاڪٽك هڪبوب بل . آؼك ۾ هك ئڪ وكا وبى لڪ چقء ػن ل ق ، شي هبى ي ک پٽ

اى ثؼؿ ڊاڪٽك پبڻ ث . ٿ پ ۽ ي اثبقي ؾقاى لال ک هبق ڌع ۾ ڪوپبال ش ڪ ڪبلكه ۾ ػؿ 1975. ؼؾڪ ڪك ڇڏ

. اهي ک وبقاى بل ڪ ڇڪك ظك آئ شي وبى ي بؾ ڪئبؾء کبى اڳ وبقاى پص ثاء ككڊ وبى گڏ ق ٿ، ا اى ثؼؿ ق

ػؿ اهي ک ڪحكا ٻبق ئب اي ش جؼؿاؾ ثبثث هؽحلق قاء هل . ظك آ. جبئي ئب45 کبى 30ثكظبل ا . ٿ

ثلڪ آئى ج ا . ػؿ اهي ج ڪحكائ ڪحبة لکب ب آيئ چؿن ج آككڪب ش بؿ ئ ڪ اڙ ظبڪن ص شي ج

ڪص پڙڻ الء ۽ هق . احكى كلوى ۽ ڪحبة لکب ب صي: ڪحبة ي قث آي

ك ڪوجب ش :State of Blood شبقز ااى ووٿ ش :Ghosts of Kampala ٿبهه پئٽكڪ ش :Hitler in Africa ڊئڊ هبقٽي ش :General Amin

ممباسا شيدي باڇا همباشا 184

شوال ؿوء شب ٻ ڪحبة :The Feast of Nine Virgins ۽ Bombay Gardens

ٽكق ڊبلڊ ش ڪحبة :Confessions of Idi Amin ػؿ اهي پص ؾق ظڪهث ۾ قک قک ڪ ڳبلى

اڙى ج چكچ ڂڳ شى ڪؿ ش وڇ ؾب اى ج ڪڏي آهكڪ ؿق . کلؿ ئ ج ڪڏي ڪڏي هي هٿ ث پٽؿ ئ

قچكڊ ڪىي شڏي اٽك گٽ اوڪئڊل ۾ ڦبٿ ج گڊا کبى ػؿ . ش ڪبقڊ هڪلGet Well Soonاهي که ػؿ اهي ڪ ؾكؼ بئٽڊ ئه(UNO) ش

وڪكٽك ڪكٽ الڌن ۽ اوكائل ش لكاػظن 60ٽلك شكهء ۾ ”: گلڊا هك ک ٽلگكام هڪل ج

لک ؾي ک وبڙ ڇڏ ڇبڪبڻ ج ي ووص ٿ “ .ج ؾ ؾب الء وبڪبق آي

ػؿ اهي ك هث چؿ ق: هى اوڪلي کبى کڻ جؼلن ظبل ڪئ پك هى ک ”

Ph.Dڇ ش آئى كش ... پڙلي کبى ث ڌڪ چبڻ آ I know how to act, I am a man of“هبڻ آبى

action” . ثڪگبم هعل لڊى ۾ اوٽٽ ڊك ج ي قاڻ المثٿ

:اڳبى جوكك ۾ چ “Sir, mister queen, horrible guests, before I undress you, let me put down my testicles…etc.” ۽ Sir و قاڻ المثٿ ک هؽبت ٿڻ هث که

. هىٽك ڪئي چؿ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 185

... گڊا ج بڻ ڪي ش ظڪهث آ

ع ش كع اقى هي ۾ 1962گڊا ک آلاؾ ڏڻ کبى اڳ هجل ش “ الگ”اگكمى الڪي ڪكائ شي ۾ گڊا ش

کٽ ۽ هلڪ ش پكى “ هلٽي اثٽ”وكؾاق ش پٽ هلڪ ش ػام شڪ وبلي کبى گڊا ک . لكاػظن هوكق ٿ

اگكمى کبى ڇڏائڻ ۽ پص ظڪهث هبئن ڪكڻ ش شؿشؿ ۾ ئ ا ثعؿ ؼي ٿ ج بڻ وؿى هلڪ جوبم گڻ جكه ڪؿ پك

ي . وؿى پكى ئ لكاػظن اثج بڪبق ۽ ڪو ذبثث ٿک ػام ش اى ۽ ؼعبلء ثؿقاى ك هث پص ڪكو

هج ڪكڻ ۽ گڻ کبى گڻ پبق ۽ ؾلث ظبل ڪكڻ ش هلڪ ش ؿق ک شڪ ٿقا گڻب پبق هلل ئب . كڪك لڳ ق

ا ث پبڻ کى ڪ بهحق لكاػظن ثص ك هؽبلق ش ؼبجو ث احب ؾلث ڪوبئڻ ش چڪك ۾ ي ڪ ثڪبق . آڻؿ ق

ػؿ ج قک پء ي وبى هل كش آكىك ػؿ اهي ک اػلڪك ڂك اق هلڪ ڪبگ هبى وى ۽ ػبز ش ووگلگ ڪكائڻ

لڳ ۽ شڏي پبقلبهٽ اى ثبثث وال اٿبقب ۽ ػؿ اهي ک كز ڪك پبڻ suspendهبى ڪڎڻ الء لق ڂك ج ي هبڳي آئي ک ع ش 1966ء . ؿق ٿ ٺ ۽ اوكشىء ش اػالى ڪبئي

اثج وځ ڪص پبڻ ٿ ٺ شڪ ڻه ٿ ا . ڳبل آهؽبلق هجلي ش وبوحؿاي ک ثب ڏي ش شل اهبڻ . ڪبئي ٿ

هلڪ ش ؼما شى ٽصڙى ؼبل . ٿ ب ؿبئت ڪكائ ڇڏ ٿوؿن هجل ش هبڻي، ؾوحي ۽ ؼبهؿڙي ک . ڪكائ ڇڏبئي

گڊا شڙ هلڪ شڪ اگكمى ش . شئي ڻ ٿ جئي ڪ ٿڏي ۾ وڇ آككڪب ۾ اهي ۽ وبث اق ڪ وڻ هلڪ ووص

ٿ ا پص هبڻء ش ڪٽكل ۾ اچڻ ثؼؿ وڌق ج پك ا هلڪ شي ش ك ك ۾ قپ ۽ اب . هبڳي ججب ٿ

شب ٽئكوٽ وک وبى گوؿ ظك آب ٿ، اج بڻ هڪب هبڻ ث . شح ڪٿ چقى، ؼى ۽ اؿائى ػبم ٿ پى. ؼف کبئڻ لڳب

قڳ اگكم ۽ قپي ش پكاپكٽ ج هجب ۽ اي شب هحل ٿڻ لڳب پك هلڪ شب هبڻ جڙ . گكشب گكى ش پبؾقي ک ث ڇڏ ع ۾ 1971آؼك شق . ڌاقبى اى احظبق ۾ ئب ج ي هبى شبى ڇٽ

اثج شئي ئ وگبپق ش ٽئك ج ج پٺبى وؿن كش شي الء چى ٿب ج كع ۾ اگكمى ث چب ٿ )شكل ػؿ اهي

هلڪ شى اڳى وڃبل (۽ وؿن ڳص ڳ ۾ هؿؾ ڪئ ئ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 186

اثج ش شبل ک گڊا ۾ لڻ کبى قڪ ۽ ي ڂك . ق . اق هلڪ جماب ۾ ڃ پب قج

ػؿ اهي ؿق ٿؿ هبڻي ک وک ش وب پٽڻ ثؿقاى اڙا ج ٺ ڪن ڪب ش وگ ئ ك ڪ چڻ لڳ ج اى کبى ج

هلڪ ۾ ثک ۽ ثكلگبق ثعؿ ڌ . پكى اق ظبڪن ثحك 30ػؿ اهي اى ش وجت هلڪ ۾ قؿڙ اڊي ک ٺكائ کي . ئ

ڏي ش ٽه ج پص هبل هلڪث پٺبى ڇڏ هلڪ هبى ڪكڻ ي هڪب ۽ ڌاقي هبڻي شى ؼكمى . ش ظڪن بؾق ڪ

. ج احكى ڪى ش هبڻ ي ک آككڪب ش ٽلك وڏڻ لڳباگكمى ۽ آهكڪي ک ث اڙى وڌى ٻڌابئي ۽ گبقى ڏبئي

پصي ۽ ڏقاي وبى . ش پصب ولبقجؽبب ئ پٽكائ لب بٿ چكاؿ ڪكڻ ثؼؿ بڻ ي پبڙىك هلڪ جماب ج كز چبڙ

ي ش ڪص ظ پص ڪكڻ الء ظول ڪ پك اى ۾ هبق جماب شى كشى اچ وؿن گبؾء اق ك ڪوپبال . کبئ

. کبى ڪحى ۽ ي وؼؾ ػكة ڂڇ شبى ڇڏائع ۾ 1980)ع ۾ ػؿ اهي گڊا ڇڏ وبل ڏڎ کي 1979

هاگب، وق لل ۽ : اٽك گقوٽ ۾ ٽ کي ؿق ٿب (الڪي ٿ( UPC)الڪي ۾ اثج ش گڊا پپله ڪبگكه . گبڊ كك

وبو پبقٽ کٽ ئ ۽ اثج ڪ ؾكؼ ق هلڪ ش ؿق ٿ . وڃ هؽبلق پبقٽي ا ئ چ ج الڪي ۾ ٺڳ ل آ.

هلڪ ۾ هبڳي گقال شگ كع ٿ ئ، ڪحكائ هلٽك UNLAگكپ ظڪهث ش ؼالف ڙبؿ ڪؿا قب شي ۾ ڪ

پبقٽ ث ئ شي ش هبؾت ك (بئٽڊ ئل لجكي آقه)ع ج اثج ک بهث ش لق 1985 شالء 27. هوء ڪئ

اوالة شي ٻي كش . ج ظڪهث هبى لقء ڪڎ آكىكى ثكگڊئك االقا اڪل ۽ شكل ٽٽ اڪل آؿ ا

ڪص هي الء هلڪ شب ظبڪن ٿ ٺب پك وڇ هلڪ ۾ اڏ ج ثؿاه ۽ گڙ گوىبى ڌ ش ي ش ن کبى ڳبل لق ٿ

هلڪ ۾ ي . اى ثؼؿ هوء ش پبقٽء ڪٽكل وڃبل. ئؾكؼ كش اوالة اچڻ ج اثٽ ڪ ؾكؼ ق جماب ۾ پب

ع ج وبئٿ 2005 آڪٽثك 10. قج، شحبى پء لئوجب ل آككڪب ش ك شبىجكگ ش ڪ اوپحبل ۾ وؿن گكؾى ڪن

که ڪ وبثن ؿق ش ظرث . ڪكڻ ڇڏ ڏ ۽ وؿن هت ٿوبى ڪوپبال ۾ ؾكب ، شي ۾ ؿق هوء ث كڪث ڪئ

شڪب ڳبل گڊا ش ڪص هجلي ک پىؿ آئ، ڪص وؽث . بقا ث ٿ پب

ممباسا شيدي باڇا همباشا 187

ع کبى ٺ گڊا ش ؿق ك هو 1986ثكظبل (Yoweri Museveni) ظڪهث ش ث ڊ آ ج . لؿ اچ

گڊا ش ئي آئي هطبثن هلڪ ش ؿق لكاػظن . قبوث ش ثاڄ ڪل . ش چڊ ڪك ٿ شي ش ڪن وؿن هؿؾ ڪكڻ آ

ئل اووجل پبقلبهٽ ٺب ٿ . اپل ىجبهج لكاػظن آ هوجك چئي وبلي الء 228اي هبى . هوجك ٿي ٿب332شي شب

هوجك هلڪ ش هؽحلق گكپي 104ثبه . الڪي ۾ چڊش اچي ٿبع ۾ ٿ 2006گفقل الڪي شڪب . ـقؼ چڊشي ٿب (ؿ كز)

. ئ اى ۾ ث هوء ک وڀ ظبل ٿ . وبلي کبى گڊا ش ؿق لؿ اچ24هو گفقل

ڪ هلڪ الء هبجك ۽ ل ڪئبى ج ذبثث ٿ وگ آ شي ڏي وبلي اؿق هالئب ۽ وگبپق ش هىوث ثؿل ڇڏ پك ق ث

ي . پكي ٺڳي ڦقى اثج ۽ ػؿ اهي کبى ثحك ذبثث ٿ آثكظبل ؿق هو . گڊا ش اهس ڪص ثحك ثڻب آ

پڙل (وڇ بل اپلقاثي ىجبهج)جڙ وؿن لكاػظن اپل (وڇ بل ك ڪبگجب هو)هو . ڳڙل هبڻ آي

پبڻ اثج ب . ع ۾ چبئ آ1944ؼ . هص وؼوك آػؿ اهي اگك ڪي هجل ش وكؾاق ش پٽ صڻ ثؿقاى ڪ

هؽحلق اوڪلي هبى ثبؾ . ش پٽ آ (هبل چبقؿڙ)ؿكت ڌقاڙ جؼلن ظبل ڪكڻ ثؼؿ ي قوٽ آف ؾاقلىالم هبى اڪببهڪه

قوٽ ش ڏي ۾ ئ . ۽ پلٽڪل وبئه ۾ گكئصئي ڪئي قوٽ ش بگكؾى ش آككڪي قالك ككٽ ٺب ۽ پقچگبلي ش هج ۾ آل ڂك اق هلڪ هلهجن هبى گقال

ع ۾ شڏي گڊا ش ؿق 1970. شگ ش وکب ظبل ڪئع 1971. اثج ج ي اٽلصه وكن ۾ ڪك ظبل ڪئ

۾ شڏي هصك شكل ػؿ اهي هلڪ ۾ اوالة آؿ ۽ اثج ک ڂك اق هلڪ جماب ۾ پب ٺڻ پئ ج هو ث جماب ڂڇ

ع ۾ ػؿ اهي ش لڏڻ ثؼؿ پص ي هٽ 1979پء . ؼ وحي هبى ڪحل Sevenهو ؾقال اگكم ش للع . آب

وى وجك اگكمى ش كز ش ڪ . ‘وى اق’ؼ . آ Seventh Battalion of King‟s African Rifles (پلٽى)ثٽبلي

شي ۾ ڪحكى ئ گڊا ش وپبي ڪك ڪئ . جبى قجل آ۽ ٻ شگ ػظن ۾ اگكمى پبقاى شكهي آككڪ كشي ش هوبثل

ي ثٽبلي ۾ ڪك ڪكڻ ڏ كؽك ش ڳبل ووص ٿ . ڪ۽ قڳ اي كشي پك اي ش االؾ ث پبڻ ک هى

(Museveni) هى ش للظ . وڏائؿ كؽك هعىن ڪ ٿ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 188

آ (. Son of Seven) ش ككلؿ Sevenهؼاء ۾ ڪ ڪ ب ج هى ڪبلس ش ڏي کبى ٺ

ائي ج گڊا ش پكى ؿق هلٽي اثج . وٺ هوكق ۽ لکڪ آث گڊا ش هڪبقك قوٽ ش بگكؾ شي ۾ اگكمى

پك اثج جؼلن هڪول ڪك . ش ٻبقى ث جؼلن ظبل ڪئ ٿ ڪك که قوٽء هبى قوٽڪٽ Misconduct. وگ

شحڻڪ پبڻ ا ئ ٻڌائ ٿ ج ي پبڻ پڙڻ ڇڏ . ڪ ثكظبل ح پبڻ گڊا ش هشؾ ؿق هو ش ڳبل . ڏ

وؿن ڪ ڪحبة، . ڪك قب ئبوي ج وٺ لکڪ پڻ آؼب ڪك . ثلڪ ڪ وگ وبق ج ٻ ڪحبة كق پڙڻ کپي

اڄ ش شاى وبوحؿاي ک ۽ وبوث ش هوى وبى ؾلچىپ . ا ي قث آي. قکؿڙ بگكؾى ک پڙڻ کپ

1 -Sowing the Mustard Seed ڪحبة گڊا ش آلاؾ ۽ شوقث ک ظبل ڪكڻ الء شؿشؿ ش آ ۽ هڪولي

-1 وجك آ ISBNوؿن . ع ۾ ڇپب1997اڊڪي اقى 64234-333-0.

2 -What‟s Africa‟s problem? ڪحبة آهكڪب ش . ۾ ڇپب2000قوٽ آف هىٽب پكه اقى وبل

ؿ ث ي پصي Reputationثكظبل هو ش وٺ هلڪ شى ٻ ان ۽ اهك جكي . هبئٽي هٽي ک ؼة قوب آ

ؽحى شكل ولن بلط ۽ ڊاڪٽك ائلٽ ڪبش ثك ؿق شكل ولن بلط شڪ چوڻ هث . هو ش ڂبء ۽ ڂڻ آي

ئ ؿق Caleb Akandwanahoػىبئ ۽ وؿن بل كز ۾ صڻ ش ثبشؾ پالٽي ۽ . بظت ش الظڪبق ٿ ق

اى کبى . ش ثمه ڪؿ قAviationگكى ش ؼكؿ ڪك ۽ ػال پكڏ ڪوپي ۽ ثئڪي ـقؼ ڪوي ۽ ڪكپي ش ظؿ

ع ۾ گڊا ش كز الء بڪبق هىن شب 1998. ڪك ڇڏبئيلڪبپٽك ؼكؿ ڪك ڪوي کبئڻ ج شڏي گڻ ثؿبه ٿه ج

ي كز هبى اوحلب ڏ شي الء ؿق هو ا ئ چؿ ق ج ي ک ڪكپي ڪك پك ك هث ۾ قڻ ڪك كز هبى

. ڪڎ Violetوڇ بل )گڊا ش ؿق ش ڂڻ ڪبشثك

Kajubiri Froelich) گڊا ش شگل شت ش ڪلجي ش شكل ء اڊڪي وكن ڪوي ش ث هوجك . وڪكٽك آ

ي . ثكظبل ا آ ج ء ڪبك پڙل ڳڙل آ. آاڙء كض ؿق . ڪئ آPh.D ۽ وبئه ۾ M.Scثبالش ۾

ممباسا شيدي باڇا همباشا 189

ي له اگلڊ . بظت ش لال شٽ ث ڪبك پڙل ڳڙل آ. هبى پلٽڪل وبئه كالوبك ۽ اگل لٽكچك ۾ جؼلن ظبل ڪئ

ائ ڪوپء ۾ گكائڊ “ اىٽ آككڪي ائكم”اى ثؼؿ ي ع ۾ ػؿ اهي شڏي ظڪهث ش 1971. وٽه ٿ ڪن ڪ

ع ۾ ػؿ اهي 1979جؽح اڌ ڪ ج ء جماب لڏ ئ ۽ پء ع ۾ شڏي 1981. ش ظڪهث ؼحن ٿ ج ء گڊا هٽ آئ

وؿن هڙن هوء اى هث ش ؿق اثج ش ظڪهث ؼالف گقال شگ كع ڪئ ج شٽ ٻبقى ک ٺ ئكث

ل ئ شح ٻ وبل قڻ ثؼؿ ء وئڊى ش ك (ڪب)ع ۾ شئي ئ وؿن هڙن گڊا ش 1986. گٿجكگ ۾ ڃ ق

که ڪ پٽ هل . هٽ آئ (گڊا)ؿق ٿ ج ء ڪوپبال اڄ ڪل . ۽ ٽ ڌئى حبب، پئه ۽ ڊائب آي (شڪ ڪكل آ)

شٽ ک وؿن هڙن ؿق هوء هلڪ ش قبوح لك . هوكق ڪ آ

ح ٻ چبق وٽى گڊا ش لكاػظن اپل ىجبهج الء ث ؼ جؼلن ش ظال . لکؿ الى شڪ جوبم گڻ هبثل هبڻ آ

قوٽء ۾ پڙب پڻ (Makerere)وبى ۽ گڊا ش هبڪكك اٿه ۽ ء قوٽ ؾب ش وٺي قوٽي هبى هڃ ڃ ٿ شي ۾ اگكمى ۽ قپي ش ٻبقى پڻ پڙؿ كؽك هعىن ڪ

وبل کي هص ث ٽچگ وبى اوط 25ڪكء شب آؼك . ٿق ۽ اڃبى جبئي لٽگ لڪچكق ش ظرث وبى ؾب ش هؽحلق

قپ ش ڪص هلڪي . جؼلو اؾاقى ۾ ڃڻ ٿؿ ق ٿوگبپق ۽ بگ ڪبگ ۾ گڊا ش ي قوٽ هبڪكك ش ث ڪص آككڪ ۽ قپ بگكؾى ۽ اوحبؾى وبى هالهبت ٿ

شي شب . آ شي هبى آهكڪي پبل اڊقڊ ٿكڪه ث ڪ آي ڪص وبل گڊا ش ي . بل ۽ ولكبهب هق آي

ي ش ڪ هق ولكبه . هبڪكك قوٽء ۾ پڻ پڙبDark Star Safari بل آ شي ۾ ي گڊا ش ي لكاػظن اي ڏي . ع ڌاق قجل اٽك ڏ آ2001اپل قاثي ش وبل

۾ اپل هبڪكك وٽء ۾ پلٽڪل وبئه ڊپبقٽوٽ ش . (Head)وكثكا

6گڊا ش لكاػظن اپل قاثي هلڪ ش ؿق هوء کبى ۽ B.Scپبڻ قوٽ آف لڊى هبى . ع ۾ چبئ 1938وبل ڏ آ ۽

اى ثؼؿ آهكڪب ش . اڪببهڪه ۾ آكن ش ڊگك ظبل ڪبئي ڪبئي ۽ ڪب M.Aقوٽ آف ڪبگ هبى پلٽڪل وبئه ۾

پككىك )پبڻ . ڪبئيPh.Dش قوٽ آف ئكثء هبى (آككڪب)

ممباسا شيدي باڇا همباشا 190

ع جبئي هبڪكك قوٽ ش 1987ع کبى 1978 (اپل قاثي ىجبهج ع جبئي ڊ ق اى ثؼؿ 1994اى ثؼؿ . وبئه كئڪلٽ ش ڊي ٿ ق

ع جبئي 1996 ش (MISR)هبڪكك اىٽٽٽ آف ول قىكچ اى . جبئي جؼلن ۽ قاؿي ش لك ٿ ق1999اى ثؼؿ . ڊائكڪٽك ٿ ق

وؿن پكي لال ش كبت ثؼؿ . کبپء اڄ جبئي گڊا ش لكاػظن آاالؾ ۾ ي ک چبق ڌئكى . ع ۾ ي هشؾ لال وبى بؾ ڪئ2003

. آيهٿ اوبى اق بق آهكڪي پككىك پبل اڊقڊ ٿكڪه ش

ڳبل ڪك قب ئبوي، شي وبى هصى وگبپق ۾ هالهبجى ي ک ث هى اگك آككڪب شب ك هوجبوب، . ٿؿى ى

پبڻ آهكڪب . ئكث، ؾاقالىالم، لئمجبق ۽ ڪوپبال ثعؿ پىؿ ئبع ۾ چبئ ؼ اوبى اق ظوؿ وڌ ۽ 1941ش هڊ كقڊ ك ۾

وؿن هبء ابل آ ۽ پء ككچ . ػبث ثلچ ش وؼوك آپبڻ شڏي گڊا ش هبڪكك قوٽء ۾ پڙبئ . ڪئبڊي

ق ج ائي ئ ؼي شئي اوبى هالئب ش هكٽبئن پككىك . اڪڊه ۾ پڙبئؿ ؼ هعىن ڪك قب ئبوي

پبل ٿكڪه ٻڌا ج ڪ ڏي بقا ػام ش شلن اڳبى . ء آؼك هي وبى پٽ وبى ئ. وؿن لال ش ڪبق اچ ئ

ظڪهث ؼالف ؼكا ڻؿڙ هظبكي، ي ش لال ش ڪبق ک اڙ . اڌ ڪك ثب ڏڻ ٿ چب، پك پء ڇڏ ڏبئه

. اهؼ شي پبل ٿكڪه ک ڪوپبال ڇڏڻ الء هصجق ڪشحبى پء وگبپق ل آ، شح هص وبڻه هالهبت ٿؿ

. قپبل ٿكڪه شب ڪحكائ بل ۽ ولكبهب هق آي شي هبى

شي ۾ ي لڊى کبى . آThe Great Railway Bazaarڪ ٽڪ جبئي ٽكي ـقؼ ڪل اٽ هٽ ش ولك ش اظال لک

The Old Pataganian Expressي ش ڪ ٻ ولكبه . آآ شي ۾ پڻ ي ٽكي ش ولك ش اظال لک آ شڪ ولك

اى کبى ػال ي ش . کبى اقشٽبئب جبئي ڪ(USA)ي ثوٽي ۽ پئىلڪ ووڊ Riding the Iron Roosterڪ چي ش ولكبه

وؿن وځ کبى . آThe Happy Isles of Oceaniaش ولك ش Dark Star Safariثحكي ولكبه، گٽ ۾ گٽ هص ظك ۾

ڏکڻ )کبى ڪپ ٽبئى (هك)آ شي ۾ پبل ٿكڪه هبك ي ڪحبة ش ڪص ثبثي . ش ولك ش اظال ڏ آ (آككڪب

(Chapters)شب ػاى ي قث آي : Up and Down the Nile

ممباسا شيدي باڇا همباشا 191

The Djibouti Line to Harar The Longest Road in Africa Figawi Safari on the Bandit Road The Bush Train to Dares Salaam The Kilimanjaro Express to Mboya River Safari to the Coast……

. ؿك ؿك

ممباسا شيدي باڇا همباشا 192

آككڪب ثبثث ڪص ؾلچىپ ڳبلى

ش ٽل ۾ شڪب ظج ػقت هص ڪوك بف (ڪب)ئكث اب ڪب ظكت ش ڳبل . ڪكڻ آئ اى ک ٿق گڻ اگكم ث آئ ٿ

ڪب، جماب، بئصكب، گبب، گڊا شڙا آككڪ هلڪ شح . باگكمى ش ظڪهث ق، اج ش ڏى كى ۾ ٿق گڻ اگكم

ثكظبل ٽل شب ڪوكا بف ڪؿڙ ء ػقت هؿ ۾ . كڪ ووص ٿڪص ڎ ئ ۽ آهكڪب ش پلاى ظج ػقجي ش هؿ ثث ش وچ

ء “ ؼك ج آ جى هؿ ۾ ڎ آي؟”ي ک ائي ئ چكچ ۾ کڻ چن ج لڳ ٿ ڪص ؾقشب پڙل ۽ جبقػ شبگكاكء کبى . ڪب اڳي ڂك ٺ ئ

هص . ثكظبل ا ج چؿن ج ء ثعؿ ظىبن ٿ لڳ. ث اهق ئاوي . ش ب”: ائي ئ ڪ ث ؼبل هىن ش وال ج ي وصؿ ٿ چ

ڎ وبئم شب آى اى ڪك ش شڏي ي ؿالهء الء ک ٿ ج ٿلي “ .هحبقى ک ئ ک ٿ

هص اکي اڳبى . ي ش ڳبل ش ؾقؾ آئى ووص هجبقػ شب ا لعب ڦكڻ لڳب شي ۾ قپ جڙ اوبى شب ػكة هىلوبى، ي کڊ ش عحوؿ ۽ شبٺي شاي ک شبقى اگك

شل وگ ڪ ٿ ۽ پء لئمجبق ۽ ڊڪبق ش هبقڪٽي ۾ اڪ ؼكؿ ڪل ؿالم آهكڪب ۽ وڌ، جكڪ ۽ . ڏئ ڪك ڪ ٿ

ػكة ؾب ش هبقڪٽي ڏ هڪلب ب ٿ شح ي ش ڪ ؾكؼ ڪومق، ڏٻكى ۽ ڎ هؿ اقى ک ڪي ث . ق ٻل لڳ ٿ

ؼكؿاق پىؿ ٿ ڪ ش ا ائٽالٽڪ ووڊ ب ؿ ووڊ لحبڙؿ ب عط والهث پحب ث ٿ ج هبلڪ اي هبى اڏ . هك ٿ ب

. اى ڪك ا گٽ اگ ج الم ٿب ٿ. پق ٺ ٿ وگب * * * *

ڪ ڏي هوجبوب ش ثؿقگب ۾ شح ڂك اق هلڪ جماب ش . شبل ث ثٺ ، اى ش ڪ آكىك وبى ؼجك چبق پئ ڪن

پص پبڻ ک ڪب ش قبڪي کبى ڌڪ هفة وڏائ ق ي چ ج ڪب ش هوبثل ۾ جماب شب هبڻ ڌڪ .

Civilisedشڙ شٽ ب ڦڏ ڪكڻ و ڪب ”. ۽ ولصل آي، ي هص ڪل ج ٿ قک هک “ش قبڪي ش ڪن آ

ڪب اقى الء هڙن ج ڦڏ ج ”ووصبئڻ ش ڪ ڪئ، ۽ شڏي ي ک ڙؿ ڏوي ج پڪ ووص ج ا ڪب . شڏ

“ .شب پك جماب شب آي * * * *

ممباسا شيدي باڇا همباشا 193

اوبى اگك ح شب هبڻ ث گقى ک گبقى ڏي ٿب پك Impressع ش 1973هوجبوب ش ي ثؿقگب ۾ . ث اي هبى ئ آي

اوبى ش شبل ان چبة ج ڪ ؾػت . ڪ ڳبل بؾ ٿ اچ۾ آل هڪب هوبي ۾ ڪ پڙ ػقت اوبى ش شبل هبى هحبذك

پء هى ووص ج ء پڪ چؿ “ !ا ش آ”: ٿ چ ٿ. “بثبي ص جبى ک ش ي ل آكث ک ووڊ ج ال ٿب”ج

ي اگكمى “ !ڇب ج ػظن آ! هلگ”: پك اى ثؿقاى پبڻ چبئيشئي پبڻ اگكمى ک گقا ب ككگ وڏى )ش اکبڻ ڪؿ چ

۽ پء چڌاق ( چى ٿبMuzungoٿب جئي ح شب هبڻ اي ک اوبى ڪ ! ي ڇب ج ڪوبل ش ء ٺب آ”: ظك ڦكائ چ

“ .ل ش ٽڪك ج ٺب آى جڏي ث ٿب ٻڏى * * * *

آككڪب ش ٻكاڙ اقى ػالئوي ۾ جوبم گڻ ؿكثث آ ۽ ي ش وڇ ڏي پص . ػقت ج حك ث ن ظك اچ ٿ

. هڙن، ٻبقى ۽ هڙن ش واق اق ٽ ش ؼفهث ۾ گفق ٿػبء ش ي ش ج ڳبل ٿ پك، ي ک ك هث شبپ الء

ئكثء . چؿ كقت ش ي ک ظبل ڪكڻ الء كڪك ق ٿ قل اوٽي ج قڌل گصك Kibwaziکبى هوجبوب ؿ اٽ ج

ڪڻؿڙ ػقت کبى پڇن ج ي ش لؿگء شى ڪڙى : كق ى آي ج ي ٺ پ قاڻ

. “کڊ، هڪئ، بثڻ ۽ قڌ پچبء الء چكٻ ب جل” * * * *

ڪب ش ڪ ڳبل آ ج ڊڙ ش ػبلو هوبثلي ۾ گڻ ع ۾ 1988هک بؾ آ ج . ڪك ڪب ش وكا کٽ ڃ

ق ؾي هقولء کبى Runnerپكه اقى ڪب ش هق ج شاة ۾ ي Do you fear from other runnerشڏي پڇ ج

: قاڻ“The new Kenyans. There are always new

Kenyans”. * * * *

ڪب ش آلاؾ الء شؿشؿ ڪؿڙ ۽ هلڪ ش پكي آككڪب . لكاػظن شه ڪبجب ش ٺي چڻ جوبم هق آ

ک ؿكت ثبئڻ ۾ قپي ۽ اگكمى ک ڏبق ثبئڻ الء ي Quotationش وبق قج ڃ ٿ .

“When the missionaries Came to Africa they had the Bible and we had the land. They taught us to pray

ممباسا شيدي باڇا همباشا 194

with our eyes closed. When we opened them, we had the Bible in our hand, and they had the land”.

شڏي ػىبئ ججلـ، آككڪب ۾ آب ج ي ٽ اصل هوؿن ”ي اوبى ک اکى ثؿ ڪك پڙڻ . ئ اوبى ٽ ٻى ٻبقا

وکبق ۽ پء شڏي اوبى اکى کلى ج هفج ڪحبة اوبى ش “ ......ٿي ۾ ۽ اوبص ڌقج ي ش هج ۾ اچ ئ

* * * *اڄ ڪب ش لكاالػبت ش اؼجبقى ۾ جوبم وٺ ثبى آ آ

اوبى ڪب ش قبڪي ک پص پكى ج ثڻ وکڻ کپ ”ج هص ؼبل “ .قڳ پي ۽ هك ٺڻ ش ڪلچك ک ؼحن ڪكڻ کپ

. ۾ ا پـبم اوبى شڙى ڪحكى هلڪي الء پڻ آڪ ؾكؼ ڪب ش ؿق هائ ڪجبڪء ػام اڳبى جوكك

ظڪهث ڪكڻ هؿقت ككبى لڊقى ک ههؼ ”ڪؿ چ ج ٿ هل ج شئي ؿكت ػام ش لؿگ ثحك ثڻبئي ۽ پص

۽ پء شلؿ ك ڪ ک اب چبڻ ٿ ئ ج . “ٻڇ ش پقائ ڪي. ي ڪڏا ككاڊ ۽ ٺڳى ڪك هلڪ ش ؼما ش ڂگ ڪئ

هلڪ ش ؿق ٿڻ کبى اڳ (Mwai Kibaki)هائ ڪجبڪ Corruption will now cease“پص جوكك ۾ اػالى ڪ ج

to be a way of life in Kenya”” ڪب ش قلهك ش۽ “ لؿگء ۾ شڪب ڪكپي آ، اى ک آئى ٻص ڏئ ڇڏؿن

پء شڏي ؿق ٿ ج ككاڊ ش وځ کبى ڏ اقؾات ۽ الڪي ۾ . ٺڳ ڪكڻ ۾ شل

* * * *اب، آككڪب جڙ ڏکڻ آهكڪب ش هلڪي ک اگكمى،

ككچي، پقچگبلي ۽ ٻي قپي کبى شڏي آلاؾ هل ج ڪي هلڪي ۾ اڙا ج وٺب وبوحؿاى ۽ ظبڪن ٿب ش ي پصي هلڪي ک

. وک وحبث ثڻبئ ڇڏپك اكىن ج ڪحكى . وگبپق ۽ هالئب اي هلڪي هبى آي

هلڪي ۾، ؼب ڪك آككڪب کڊ ش هلڪي ۾ اڙا ج اڳاڻ پؿا ٿب هلڪ ش ؼما . شي پص هلڪ ک ٺبڻ ثؿقاى اى ک ڦك لٽ

ي پص ۽ پصي هبئٽي ۽ ؾوحي ش هلڪث ووص اي جبئي اى ڊپ کبى ج هحبى ػام ثـبت ڪك ۽ کي ٿي . هعؿؾ قک

ي اى قت ک ڌبى ۾ قک هلڪ . ؼبل هلڪ هبى ڪڎ ڃش هلڪث ؿك هلڪ بڻ ۾ ججؿل ڪك وئٽمقلئڊ، اگلڊ ۽

حص ۾ وؿى هلڪ . آهكڪب شڙى هلڪي ش ثئڪي ۾ قک ڇڏش وڪ ش اگ ڪك پ، هبگبئ ڌ ئ ۽ ؿكت حك

ممباسا شيدي باڇا همباشا 195

ؿكت ٿ ۽ هلڪ شب چؿ وبوحؿاى ۽ بهحق هبڻ هلئك ۽ ان ڪبقئڪ .ڪب ش ڪ ڏ ڏک وبوحؿاى ش. ثلئك ٿ ب

(J.M.Kariuki) اى . شي ک پء شئڻ ڏ ۽ هحل ڪ: ش پص هلڪ ڪب الء چل هل ٿ بؾ اچ ج

Kenya has become a country of ten millionaires & a ten million Beggers…

اوبص هلڪ ڏي هلئكى ۽ ڏ هلي كوكى ش هلڪ ثص ”. “ آ

وچ ڳبل اب . ع ڌاق چئ ئ1974ع ب 1973اب ڳبل ي آ ج ق ث جڏي ث ۽ ئك ج ڌڪ، ڪب، گڊا ۽ جماب

آككڪب ش ڪحكى ئ هلڪي ش . شڙا هلڪ گڻي کبى ثحك آيوبوحؿاي ۽ ظبڪوي ڻ پص هلڪي . ڪڙ ـڪك ڪص

هبڻي ک ڪ ل قکء هبء ش . ش وحب بن ڪك ڇڏ آب، ڦبٽل ڪپڙى ۾ پب لي، ؾا ٺڻ الء ي ٽ ؼبل ء

شب پئىب آي ۽ وؿى وبوحؿاي ک لڊى ۽ قپ ش هلڪي ۾ كبئ اوٽبق ٽلي ۾ قؿ، ماقي قپ والئ اقا ٿك په وٽ . پبئؿ ۽ ڪلجي ۽ ثبقى ۾ هبگب كاة پئؿ ڏو كم اؿ آ

ج پص پك ۾ پبڻ ک اگكمى، ككچي، ابلي ب شكهي شڙ ٿب جق ڪي پك وي ڪك ج ا قپ ي ج کلؿا قي ٿب ش

ي ک ؼجك آ ج اڙا وبوحؿاى هلڪ ش هبڻي ک ؿكت ۽ . ثک قک چقء ش پئى ج لئ ٺب قکي

* * * *آككڪب ش ل ؿ ؾب ش ڊگ ۾ ڊگ ؿ آ شڪب گڊا،

وؿن ق ڪڙ ش وڌا ڪصي ج . اٿپب، وڊاى ۽ هك هبى ٿثكظبل ئك ث گڊا . اب ؼ اوحا کبى اوڪبٽلڊ جبئي ل ڃ

ڪل هٽك ٿئ 6700هك جبئي هبپ ڃ ج (شحبى كع ٿئ ٿ). ٿ

، اڙؾ ۽ وڌء ۾ (The Nile)ل ؿ ک اگكم ۾ ؾ بئلل ؿء ک و هك وبى . ل ۽ ػكث ۾ الل وڏ ڃ ٿ

الڳبپ ڃ ٿ ۽ گڻب هبڻ ائ ووصي ٿب ج ل ؿ كو هك هبى ٿ شئي وڌ ؿ پبڪىحبى ۾، گگب ۽ شوب اڊب ۾ ب

ل ؿ شي ش ڊگ . پك ائي ب- ۾ (هبوبق)اقاؾ ثكهب وڪڙ هك هبى 22 ڪلهٽك آ اى ش كو 6700اٽڪل

ٿ، ثبه آككڪب ش ٻي اٺي هلڪي وڊاى، گڊا، جماب، ڪب، ائي ج هك ث آككڪب ش . اٿپب، قاڊا، لائك، ثكڊ هبى ٿ

هلڪ آ ۽ شئي جكه هلڪ ش ڪ ظ قپ کڊ ۾ آ ج

ممباسا شيدي باڇا همباشا 196

. ٻ اب ۾ جئي هك ش ڪ ظ آككڪب ۾ آ ج ٻ اب ۾ ىء ا كق آ ج هك الء ء ؿ ان آ ۽ اى ۾

ء ؿ ص . ڪ ڪ ب ج هك ي ؿء ش جعل آپصبة، . ج هك ث ائي قڻ پٽ ص شئي وڌ ؿ ثب وڌ ٿ پ

اڊب، ثگالؾ ب ثكهب ۽ هالئب ۾ ج ٻى ث ؿى آي ج ثبقي ث ٻ ڳبل اب ج ؿي جبئي ؾب ک اب ؼجك ئ ئ ج . پ ٿ

اڄ ڪل ج ائ شبل ب لڪبپٽك . ل ؿ ڪٿبى كع ٿئ ٿـقؼ ك ؿ ب ٻ ڪي ء ش هٿ ڃ و ٺب وگص ٿ پك جي ڏي ۾ ڪك ل ؿء ۾ اڂبق ڃ هؼلم ڪك ج اب

قوح ج هلي جبئي اجك وڊاى ش قڻ پٽ آ . ڪٿبى كع ٿئ ٿثكظبل ڪ ؿ . ٿ، ڏکڻ وڊاى ۽ گڊا شب گبٽب شگل آب ٿ

اڳ کي اگكمى ي ؿء ش وك ڪئ ۽ بڻ ك ڪ ک هؼلم آ ج هك هبى هڊٽكي ووڊ ۾ ڇڙ ڪؿڙ ل ؿ

ولؿ ل شي ک هڪب هبڻ الل االث وڏي ٿب : ک ٻ ؿى. هل ٺبي ٿى (.شڪب الل االلم وڏش ٿ)۽ ٻ ثل ل

ولؿ ل گڊا ش ڪٽقب ڍڎ کبى كع ٿئ ٿ ثلڪ ائي کڻ چئص ج ء ؿ ثكڊ ۽ قاڊا هلڪي هبى كع ٿ جماب ش ك ثڪثب ٽ ڪٽقب ڍڎ ۾ ؾاؼل ٿ پء گڊا ش ك

بؾ ق ج آككڪب کڊ ش هق، . شصب ٽبى اڳح ڌ ٿثؿقگبي اق ء ڪٽقب ڍڎ ٽي هلڪي / جبقؽ ۽ وڻي كى

ؼ ڪٽقب ڍڎ ش . گڊا، جماب ۽ ڪب ش چ ۾ آثكظبل اجبى پء گڊا هبى لگؿ . چڌاق ا ٽ هلڪ آي

ڪگب ۽ الجكٽ ک ث ڂك ٿ ۽ پء وڊاى ۾ : ء ؿ ٻي ٻي ڍڎىاج ي ؿء ک ثعكالصجل ث وڏي ٿب ش اب گڊا ۽ . ؾاؼل ٿئ ٿ

ح ا ث لکؿ . وڊاى ش شبثل ػالئوي هبى ٿؿ اج پچ ٿاى ڪك . الى ج وڊاى ۾ اگكم ۽ ػكث ڳبلبئ ڃ ٿ

. وڊاى ۾ ڪحكي ئ ي شب بال ػكث ۾ آياب اٿپب ش شجلي . ڪ ٻ ل ؿ شڪب ثل ل وڏش ٿ

ء ؿ . هبى كع ٿ، اٿپب لحبڙ وڊاى ۾ اڂك کبى گڙ ٿ کي ڪلهٽكى ش ولك ئ ڪك وڊاى ش گبؾء اق 1400

وبى هل پء وڊاى ش (ثعكالصجل)ك ؼبقم ۾ ولؿ ل ش بل وبى ؾاؼل ٿئ “ الل”اجكاى ظ پق ڪك هك ۾

اجبى ئ اوبى شب شبل وئم ڪئبل ۾ ؾاؼل ٿ ٻئ پبو ڳبڙ . ٿح ا ث لکؿ الى ج وڊاى ش . ۾ پچي ٿب(Red Sea)ووڊ

اقا، شح گڊا کبى اؿڙ ولؿ ل ک ثعكالصجل (ڏاکڻ)ٺي اڌ . وڏي ٿب اج اٿپب کبى اؿڙ ي ثل ؿء ک ثعكالـمل وڏي ٿب

ممباسا شيدي باڇا همباشا 197

هبك، ؼبقم، گڊڪق، اواى، ڪبقبڪ، الگمڊقا ۽ Thebesي ؿء شب هؿو، جبقؽ ۽ هق ك آي .

ممباسا شيدي باڇا همباشا 198

آككڪب ثبثث ڪص ظووحى

. آككڪب ڪ جوبم ڏ کڊ آ شي ۾ ڪحكى ئ ؿى آياى کبى . ( ڪلهٽك6700اٽڪل )ل ؿ وځ کبى ڊگ ؿ آ

پء ٻ وجك ج ڪبگ ؿ آ شڪب چ آككڪب هبى ٿ، ٽ شي جبى اي هلڪي شب بال ڪبگ ۽ بئصك . وجك ج بئصك آ

4200 ڪلهٽك ڊگ آ ۽ بئصك ؿ 4700ڪبگ ؿ . پباي کبى ػال لهجى، اثبگ، ڪبوبئ، آقس، . ڪلهٽك آ

لوپپ ۽ وگبل ؿى هق ؿى آي شي ش ڊگ ڏڎ ماق هبى ٿ ۽ “ وگبل”وگبل ؿ . ڪلهٽك کبى ڌڪ آ

شي ش گبؾء . اى ؿء جبى ئ ي هلڪ ش بل وگبل پ آش ك ۽ ڏ ثؿقگب ڊڪبق آ شح اوبى شب شبل وځ کبى گڻ

. ب ٿ * * * *

ي . آككڪب کڊ ڏٺ ڃ ج ـق گٽ آوٽكلب اگك ٻٽ آآككڪب کڊ كو هك ٽ اب وبى ڳڎل . ش چڌاق ووڊ آ

آككڪب کڊ شب اجك بى . آ ثبه چڌاق ڪ ڪ ووڊ آهلڪ شڙڪ الصكب، ٽب ۽ لجب ڏٺب ڃي ج اي ش چڌاق

شي ش ڪص ظ ک . اى ثؼؿ هك آ. هڊٽكي ووڊ آهك کبپء وڊاى، اقٽكب، شجج . هٿى هڊٽكي ووڊ ڇ ٿ

۽ وهبلب ش ڪص ظ ڳبڙ ووڊ ج آ ۽ وهبلب ش ثبه ظ، ڪب، جماب، هلهجن ؿك ؿ ڏ ووڊ ش ڪبق

شح . اى ثؼؿ وبئٿ آككڪب ثلڪل ٺ پڇڙء ج آ. ج آيؿ ڏ ووڊ ۽ ائٽالٽڪ ووڊ هلي ٿب ۽ آككڪب ش ال ڪبق

اي ۾ وجب، ائگال، . اقا وځ هلڪ ائٽالٽڪ ووڊ ج آيڪبگ، گئجي، ڪئوكى، بئصكب، ٽگ، گبب، آئق ڪوٽ،

الئجكب، وكب لى، گئوجب، گ ثىبئ، وگبل، هبقطبب ۽ . هقاڪ ؿك اچ ڃي ٿب

وئم ڪئبل کلل صڻ ڪك آككڪب کڊ اوبى شبلي الء شئي . ڪ ٻٽ ئ آ شي ش چڌاق اوبى ڦك وگى ٿب

اڙ كض پببهب ڪئبل ش . آوٽكلب ک ڦك ڪك وگص ٿڪك ڏکڻ آهكڪب ث وبهڊ آهؿقكث ش هؼبهل ۾ اوبى الء ٻٽ

ش چڌاق ( ۽ ڪئبڊاUSA)پك اب، قپ ۽ اجك آهكڪب . آشبل ک ڦكائ ٿب وگى ش اجك ۾ اڏ ج ٿڌ آ ش ابق ۾

ممباسا شيدي باڇا همباشا 199

Ice)ث ووڊ وؽث ثكف ق ٿ شي ۾ ثكف ڪٽؿڙ شبل Cutters)بؾ ق ج قپ ۽ ڪئبڊا ش . ث قوح ٺب ٿب وگي

ڪص اجكاي ػالئوي ۾، ابق ۾ ثكف ش ج اڏ ٿل ٿ ٿئ ۽ ثكف ڪٽؿڙ شبل ػبم شبلى ش اڳاڻ ڪك، ثكف ڪٽؿ

ؿ آ ۽ وؿن پٺبى ٻي شبلى ش ڪ هبكل اڳبى ڌؿ ؿ شبلى ش هبكل Ice Cutterاپى ج هٽڻ هل ق ا . آ

شبلى لگڻ ثؼؿ ثكف شب ج ق هل هؿاى . الء قوح ٺبؿ آٺب ڇڏؿا آي شي ج جبى كٽ ثبل کڏؿا ق ب وبئڪلى

. الئؿا ق * * * *

ؾب ش پصي جک ۾ جک ڊڙؿڙ شبقى هبى چبق آككڪب ۾ ڪلهٽك ك ڪالڪ 115ڪڙ چح شي ش قكحبق . قي ٿب

. آ(Gazelle)ٻ ائلڊ ثىٽ، ٽى ي ۽ چٿى كڻ . آ شبق شڙ ٿئ ٿ ۽ وؿن هي antelopeشڪ . ائلڊ ثىٽ

هٿ ڏ ٿئه ۽ وڱ چٻب . ڪص گڏ ۽ ڪص پبڏ وبى هل ٿ 70 شبق . كٽ کي ڊگ ٿئ ۽ هؿ ۾ وبڍا چبق كٽ ٿئ8ٿه،

ڪلهٽك ك ڪالڪ ش ظىبة وبى ڊڙ وگ ٿ ۽ گڻ ڪك ح شب هبڻ . ڪب ۽ ڂكاق هلڪ جماب ۾ ظك اچ ٿ

ثؿقاى Wild Beastوڏي پك اى ش اوپلگ “ ائلڊ ثىٽ”که Wildebeestڪي ڌى ج ي شبق ک . لکي(Gnu)ث وڏي .

* * * *ؼب . آككڪب ۾ شح ڪٿ شگل شبقى ش ؼف ق ٿ

ح ش ڪحكى هبڻي ش اث ي ش . ڪك آؾهؽق ي شپك شبقى ككبى اىبي ش هت شب اگ اکك ٻڌائي . پٽ ۾ ٿئ ٿ

آككڪب ۾ . ٿب ج آككڪب ۾ وځ کبى گڻب هبڻ اڳي ش ڪبق ٿي ٿبك اڃبل اىبى جڙ شبق ؾقب، ڍڎ ب . پبڻء ش ڏ هىئل آ

. شح اڳي ش صڻ كق آ. پبڻء ش ؾٻ ج پچ ٿ. ؾب ۾ ڏ ۾ ڏ آ (قڻ پٽ)آككڪب ش عبقا ڊمقٽ

قن، . ؾب ۾ كو ٽ هلڪ آي شڪ عبقا قڻ پٽ کبى ڏا آي (Desert)اى کبى پء ٻ وجك ج ڏ قڻ پٽ . ڪئبڊا ۽ چي لک 90عبقا ش پکڙ . شڪ ڏکڻ آككڪب ۾ آ. ڪلبق آ

. چقن ڪلهٽك آ هلڪ ؼ اوحا ش پٽ 6 هلڪ آي شي هبى 53آككڪب کڊ ۾

DRCوهبلب، ڪب، گڊا، ڪبگ، : ج اچي ٿب، ا آي. ۽ گئجي (ڊوڪكٽ قپجلڪ آف ڪبگ)

هلي ش لڳ 140- بئصكب ش آؾهوبق وڃ ۾ گڻ آ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 200

هلي 80ٻئ وجك ج هك آ شي ش آؾهوبق . ڂڳ ٿؿه وځ کبى گٽ آؾهوبق ولم ٻٽي ش آ شڪب ٽٽل . ٿؿ

۽ ش جبى هلڪي ثؿقاى كى ش آؾهوبق ش . ڪ لک ٿؿڂٽ ڪؿائ ج ثب ڪ ش هك ش هبك شي ک

شي ش . وڏي ٿب وځ کبى گڻ ڳحل ك آ‘ ڪك’اگكم شڪڏي . ؼ لڳ ڂڳ ڪكاچء شحك. هلي آ17آؾهوبق

جبى گٽ آؾهوبق اق ك ش ڳبل ٿب ڪك ج پء ا آ شي ش (Maseru)لىٿ هلڪ ش گبؾء ش ك هىك

. ماق آ14آؾهوبق . آككڪب ۾ ڪحكائ هجال آي شي ک ڳڻڻ بهوڪي ڳبل آ

کي چب ڃي ٿب شي هبى كو بئصكب ۾ 3000ثبه ان ۽ ڏا هجال وڇ آككڪب ۾ اٽڪل . هجال آي شڪ قڪبقڊ ج هشؾ آي380

وځ کبى گڻ ػكث ڳبلبئ . لثبى ڳبلبى ڃي ٿى2000ڃ ٿ شئي ج هقاڪ، هقطبب، الصكب، ٽب، لجب، هك،

شڪڏي جبى ا هؼلم . وڊاى، شجج، وهبلب، اٿپب ؿك ۾ڪكڻ چب ٿب ج آككڪب ش ڪڙ ك آ شي ک گوڻ الء

گڻ کبى گڻب هبڻ اچي ٿب ج ا هك ش هبك آ، شح شب . اكام ۽ ٻى آڳبٽى ۽ جبقؽ ى ڏوڻ الء هبڻ اچي ٿب

شڪڏي جبى هلڪي ش ڳبل ڪؿائ ج پء وځ کبى گڻب هبڻ اى کبى ػال هقاڪ، هلهجن، . وبئٿ آككڪب گوڻ الء اچي ٿب

آككڪب ۾ . وگبل ۽ گئوجب ۾ ث ڪبك آهكڪي ۽ قپ اچي ٿبوځ کبى ڏ ٻٽ هئڊاگبوڪك آ شڪ هلهجن ش وبهى

. ؿ ڏ ووڊ ۾ آ * * * *

آككڪب ش شبگكاك ش ٿق گڻ چبڻ ؿ، آككڪب ش ڪحكى ئ هلڪي ۾ شبل ٺ ڃڻ ش ثبشؾ ۽ آككڪب ش جوكجب

وڃ هلڪي ش بگكؾى وبى قلڊ هئكٽبئن قوٽ، وئڊى ۾ پڙڻ ۽ شبلقاي وبى گڏ هؽحلق هلڪي ۾ ووبق ۽ ڪبلكىى

اٽڊ ڪكڻ ش ثبشؾ اڄ ث آككڪب ش ڪحكى هلڪي ش بلي ۾ . بل هلڪ آ(Guinea)شئي گ . هى ک هصبق ٿ ڃ

بڻ اى بل اق ڪ هلڪ ڏکڻ آهكڪب ۾ ث آ ج آوٽكلب پبو ث آ شڪ بڻ پبپبء گ وڏش ٿ ج آككڪب ۾ ث ڪ

شي ک ڪ هبڻ )قپجلڪ آف گ : ٻ، پك ٽ گ هلڪ آيGuinea Konakryٻ گ ثىبئ بل هلڪ آ ۽ ( ث وڏي ٿب ،

بل هلڪ آ “ ؼ اوحا اق گ”ٽى اڪٽقل گ ؼ . اق لڪ ج آ ئ ڪ(Equitor)شڪ ال ۾ ؼ اوحا

ممباسا شيدي باڇا همباشا 201

هک اڪرك هبل ۽ هبال هلڪ ث هصبئؿا آي ج وبڳ آككڪب شب . اڙ كض لئوجب ۽ گئوجب ث! هث بئصك ۽ بئصكب ث

ٻ هلڪ شڪ ڪبگ وڏشي ٿب، شي هبى ڪ کڻ قپجلڪ آف ڪبگ وڏش ٿ ج ٻ ڊوڪكئٽڪ قپجلڪ آف ڪبگ پك جڏي ث چڱ هصبق پئؿا ڪي ٿب ڇ ش ا ٻ وجك ڪبگ هبء ۾

ڪبگ كك ”ڊوڪكئٽڪ قپجلڪ آف ڪبگ ثؿقاى وڏث ، اى کبى اڳ ثلصئي ڪبگ وڏث ، اڃبى ث “ اوٽٽ

. ڪص وبل اڳ ڪبگ لپلڊل، ڪبگ ڪبوب ۽ لائك وڏث اڙ كض هبقه ۽ هبقطبب هلڪ ث گڻي الء هصبق ش

. ڪحكى هلڪي ب كى شب ج بال ث ثؿلص ڃي. وجت ثصي ٿبهلهجن ش هق ثؿقگب القم هبقڪه ۾ ٻ ؾكؼب شبل ٺ

ٽئ ؾكؼب هلهجن هبى ڪبقگ کڻڻ الء اوبى ک هپج . آبويو ۾ کڻ ڏوى ج ا ثؿقگب هلهجن ۾ ج ڇب پك . گكا

پء ؼجك پئ ج . او پبو ش هلڪي ۾ ث ظك اچپقچگبلي ككبى ؼؾهؽحبق هلڻ ج هلهجن ش ظڪهث

القم هبقڪه ثؿقگب ش بل هپج قک آ ڇ ش اڙ كض هئڊاگبوڪك . القمهبقڪه پقچگبل بل

ثكظبل . اى ثؼؿ ق هئڊاگبوڪك ٿ آ. هبالگبو ٿ ح . اؿڙ هوى ۾ پبڻ هٿي هلڪي ثبثث هؽحك اظال ڏؿاوي

. آككڪب ش ڪ ان ۽ پبپلق شبق بٿء ش ڳبل ڪؿاوي * * * *

آككڪ بٿ ح ش هبڻي الء ائي ان شبق آ شئي بٿء کبى وبهبى ڍقائڻ ش ڪن ڪ كف . ػكثىحبى ۾ اٺ آ

. قج ڃ ٿ ج وؿن ػبز ڏ اگ ۾ ٻئ كف ڪ ڃ ٿآككڪب ش بٿ اوبص ابئ ؼ اڊب، وكلڪب ب هالئب ش

. اقى ثب ٿئ ٿ (چوڙ)وؿن کل . بٿء کبى هؿ ثث ۾ ڏ ٿئ ٿآككڪ بٿء شب ڪي ث ڏا ٿي ٿب پك ٻڌڻ ۾ اڙ وكل ب

وؿن ڪي ش پى ظ وځ ۾ گڻ كم ٿئ ٿ اى ڪك بٿ . الئڻ اق ي ج ڇ ڇڎڻ هث ڪي ش پٺبى ٿڏا ب لڪڻ ڻ ٿ

ڪل ٿئ ٿ ؼ وحكي اقڙي هڻ کي 700آككڪي بٿ ش لى ؼ هبڻ ٻئ . وؿن هؿ ڏي کبى جكي كٽي جبئي ٿئ ٿ. ٿئ ٿ

. هبڻء ش ڪلي ج ث جڏي ي ش ثكاثك ٿؿڪ قبڪء ک چن ج آككڪب ۾ (ؼ هوجبوب ش)ح ش

شگلي ۾ ج ظك اچي ٿب پك هوجبوب ب ئكث ك . جوبم گڻب بٿ آيشڪ آي ا . ۾ ڪي لهؿاق، ڏك ب وٺ ش گك ۾ آي

بٿء ک ڪك ك ۾ قک ”: قاڻبئي. ك ش چڙب گك ۾ آي

ممباسا شيدي باڇا همباشا 202

هڻ ڪحك ب 6 ڪل ؼ 250وگؿ ش ي ک قلا کبقائڻ الء “ و ك ۾ ڪٿبى اچ؟. گب کپ ۽ احك ئ پبڻ کپ

16 وبل ٿئ ٿ ۽ قلا 70ي ٻڌا ج بٿء ش ػوك هل ك ڪالڪ ش 4ڪالڪ کبئڻ ۾ هـل ق ٿ ۽ ػبم كض

آككڪ . قكحبق وبى ل ٿ ۽ ڪبك هلبل جك ث وگ ٿآككڪ . بٿء ش كو ٻڌڻ ش پك ڏوڻ ش هت ث گٽ آ

. آLoxodonta Africanaبٿء ش وبئى بل

ممباسا شيدي باڇا همباشا 203

آككڪب شب هصبق اقا هلڪ

آككڪب ش هلڪي ش ـڪك ڪكڻ کبى اڳ ي کڊ ش و آككڪب کڊ ش و هبڻء ش هي . ـي ۾ قکڻ كق آ

وبى گڻ هبثث قک ٿ شي ش کبڏ ووص ج وبئٿ آككڪب شي ج شڪڏي ٻ جك صي ج اي هبى ڪ واللئڊ . آ

آككڪب شب ٻ ڎڙا . آ(Lesotho)هلڪ آ ج ٻ لىٿ ثكظبل آككڪب کڊ اى هبڻء ش . هلڪ وبئٿ آككڪب ۾ ئ اچي ٿب

وؿن كڙ ب . هي شبى آ شڪ جبى ش وبهى ثٺ آهٿ آلصكب، لجب، ٽب ۽ ڪص هك ش ظ آ شا

ؼ - هلڪ آككڪب کڊ ش اجك ۾ آي شي هٿبى هڊٽكي ووڊ آ Mediterraneanاى هبڻء ش هي هٿبى اقى اق شبء ج

ؼ اوبص کبٻ ٿ - وؿن کبٻ پبو اق ڪي. ووڊ آشڪ ؾقال ي ش وبچ ڪي ٿ ش ي )اق پبو ش ڪي

ووص ج هقاڪ، هبقطبب ۽ وگبل (ش هي اوبى ڏ آؿك ٿ ج ٻئ پبو اق ڪي هك، وڊاى، اقٽكب، شجج،

آككڪب کڊ اب کڊ وبى كو هك هلڪ ش . اٿپب ۽ وهبلب ٿڪص ظ وبى ڳڎل آ ؼ ي هبڻء ش هي وؿن ڪي

اى هبڻء . ش هٿي ظ وبى ڪي ڻ ب ڂث وبى چجڙل آشڪ ڂث ب ڻ وبى چجڙل )ش ا ڪي اى هٿئي ظ ٽبى

ڪ هبڪڙ . ٽپل آ ج ا ٿ چڻ وئم ڪئبل. (آشڪڏي چب ج اى هي ش چڌاق ٽپل ڪي ش چڌاق

اڙ كض اوبى شب شبل ث آككڪب کڊ ش . ڦك ڪك وگ ٿچڌاق ڦك ڪك وگي ٿب ش ي کڊ ش هٿبى ؼ اجك ۾

وبچ پبو ؼ اڂك ۾ ؿ ڏ ووڊ آ ۽ . هڊٽكي ووڊ آال پبو ائٽالٽڪ ووڊ آ ۽ ٺ جك ۾ شح آككڪب کڊ ش

و هبڻء ش هي ش کبڏ ٺب ٿ اج ٻ ووڊ هلڻ ڪك ڪپ آف گڊ ’وؽث ڇلى پئؿا ڪي ٿب ۽ ووڊ ش ا ظ

. وڏش ٿ‘ پثكظبل وبهى ثٺل هبڻء ش هي ش وبچ پبو اق ڳل

آككڪب ش اڂك اق ڪبق آ ؼ ا ڳل ڪب، جماب ۽ گبب، (ال ڪبق)هلهجن ؿك آ ج ٻئ پبو اق ڳل هي ش چ ؼ ات ۽ . بئصكب، ائگال ۽ وجب شڙا هلڪ آي

ڪ ؿك ووص ج وٽكل آككڪب آ شي ۾ ڪبگ، چبڊ، . بئصك، هبل، هال ۽ لئوجب شڙا هلڪ اچ ڃي ٿب

ممباسا شيدي باڇا همباشا 204

* * * * آككڪب شب وځ کبى گڻ هصبئؿڙ هلڪ بئصك ۽ بئصكب آي

شي ک گڻب هبڻ ڪ ئ هلڪ ووصي ٿب پك ا الڳ الڳ ٻ اي هلڪي ج بئصك ؿء جبى ا بال پب آي . پبڙىك هلڪ آي

بئصكب آككڪب ش ال اق . شڪب ؿ اي هبى ٿبئصك ٿق . ڪبق ج آ شي ک ائٽالٽڪ ووڊ ڇ ٿ

هٿڃك، بئصكب ش اجك ۾ ائي آ شئي اكـبىحبى پبڪىحبى ش اجك Land Locked ث ڪ (Niger)۽ اكـبىحبى اگك بئصك . ۾ آ

اوبى بئصك هبى وبهبى . ؼ ي ش چڌاق ووڊ ب. هلڪ آکڻڻ الء پص شبل ک و بئصكب ش ثؿقگب الگن ب ثي

ش (drought)بئصك ۾ ؼڪىبل . شبل ک ٺ ؿا ئبويڪك ڏڪبق ش ظبلث ق ٿ ۽ ائي قڻ پٽ آ شئي ثئكاشي

ڪبك ػك کبى اواله هلڪ آ ۽ هىلوبي . کبى اڳ وڌ ڏاي بئصكب ش آؾهوبق آككڪب . ش آؾهوبق ڌڪ آ

ش هلڪي ۾ وځ کبى گڻ آ ۽ هؽحلق هىوي شى ههى، هجال ۽ بئصكب ش ڪ ڏ . هفجي وبى اوط قکؿڙ هبڻ قي ٿب

ڪحكا هبڻ ي ك ثي ۽ . پڻ آ(Benin)ك ش بل ثي . بئصكب ش پبڙىك هلڪ ثي ۾ ث هصبق هعىن ڪي ٿب

ڪص وبل اڳ شڏي اوبى ڪبلس ۾ پڙؿا ئبوي ج ثي هلڪ ش هلڪ ٽپبل کبج ش ؼة . (Dahomey)بل ڌاه

. قت ٽڪلي ڪك اوبى بگكؾى الء ان ووص ٿبئصكب ج اگكمى ش ظڪهث ق اى ڪك اج اگكم

آككڪب ش اظؿ هلڪ آ شح وځ کبى گڻ . ڳبلبئ ڃ ٿجل، پٽكل ۽ گئه هل ٿ پك ظڪهح احظبم عط صڻ

ڪك ك هث هك کڻؿ ق ٿ ب هك هؼبف ڪكائؿ ق هلڪ ش لكى، وبوحؿاي، ڏكى، ڪبقؼبؿاقى، كشي ۽ . ٿ

وكڪبق ػولؿاقى شب هلڪ اؿق ب ٻبك بى ٿب ڏوصي ج لڳ ٿ ج ي ش اوط ثكبئ ب ڪث شڙى هلڪي وبى ص پك ػام

! ک ٿ ڏوص ج وؿى ؿكثث ج ظكت ۽ ڏک ٿ ٿئاى ڪك بئصك ۾ ككچ . بئصك ج ككچي ش هج ق

. ع ۾ ؼؾ هؽحبق هل1960ي هلڪ ک . ڳبلبئ ڃ ٿ (Nigers)بئصكب شب هبڻ بئصكي وڏشي پك بئصك شب بئصكئ

وبى هلڻ ڪك ي ک اكىن Niggersوڏشي ٿب ۽ وؿى اوپلگ وڏڻ ثؿقاى گك (Niger)ٿئ ٿ ج ڪ هبڻ ي ک بئصك

(Nigger) وڏي ٿب شڪ للع آهكڪب، قپ ۽ ٻي ڪحكى هلڪي ۾ آككڪ ڪبقى هبڻي ک جڙ آهكڪب ۾ قؿڙ ؿي ک لكت

ممباسا شيدي باڇا همباشا 205

جبل بئصك ش ڪ لك . هبى وڏڻ الء اوحؼوبل ڪ ڃ ٿڂكبوب هوجبڪ الن ائصله ۾ وؿى هلڪ ش هل ؼب ۾ جوكك

: ڪؿ چ اقا بئصك آى شي ش اوط آككڪب ش Gاوبى ڪ ”

اوبى . بئصك هلڪ وبى آ شي هبى بئصك بل ؿ پڻ ٿ. “ اقا گك آىGٻي

. وڪڙ عبقا قڻ پٽ آ80ي هلڪ بئصك ش ؾقال ح ٻ ٽ وٽى بئصك ؿء ج لکڻ كق ووصبى ٿ شڪب آككڪب ش ان ؿي هبى ڪ آ ۽ آككڪب ش ال ڪبق

کي ڪلهٽك 4180اقى هلڪي ۾ وځ ۾ ڏ ؿ آ شڪب . ٿؿ

هلڪ ش ڏاکڻ ظ کبى (قپجلڪ آف گ)بئصك ؿ گ اؼحبق (direction)كع ٿئ ٿ ۽ وؿن ڪك ػصت كف

ؾب شى ڪحكى ؿى ڏکڻ کبى اجك ب اجك کبى ڏکڻ . ڪك ٿب ق اڂك کبى ال ب ال کبى اڂك (شئي وڌ ؿ)ي ٿى

پك ء بئصك ؿ ڏکڻ کبى ٿ هٿ اجك ڏ . شئي گگب ؿ ؿكهبل هلڪ ۾ پچ پء اج ش جبقؽ ك ٽوجڪٽ ٽبى ڪؿم

ٺ ڏکڻ ش قغ ڪك ٿ ۽ بئصك هبى ٿ بئصكب ۾ ٺ ائي آ شئي ووص ج . ائٽالٽڪ ووڊ ۾ اچ ڇڙ ڪك

اوبى اق وڌ ؿ ڪئٽب کبى ڪك ۽ هٿ الق ثلڪ ڪبثل جبئي ل ڃ شحبى پء ق ٽكى ڪك ٺ ڏکڻ ڏ هٽ ۽ اڊب ۾ ؾاؼل ٿ گصكات ب قاشىحبى ٽبى ٿؿ گٽڪ وکك هبى

. ڦكؿ ڪكاچ ب پقٽ هبون م اچ ػكث ووڊ ۾ ڇڙ ڪكاگكم ۽ قپ هبڻ آككڪب ش اڂك اق ڪبق ش

ثؿقگب ۽ اڊب ش ڪچي، ڪبلڪٽ ؿك ۾ ج گڻ پء آب ش ڪپ آف گڊ پ اق ووڊ ڪكان ڪؿ وؿى وك ۽ ٻڙا ٿ

ؿكم ٿب، پك آككڪب ش ال ڪبق اقى هلڪي ج ج ي پبڻ ک ي كو . وقي ؿء کبى اچڻ كع ڪك ڇڏ

ڪبق ج پچ ؼڪ قوح . ڪبق جبئي هعؿؾ ٿ قکاؿق كو جڏي ب ٿ شڏي ڪب ؿ آئ . اؿق ػالئو ۾ ٿ ب

پك بئصك ؿ ـقؼ اؿق ؾاؼل ٿڻ ۾ ي ک ٻ کي ؿى . ٿ. لڳ ى پء ڃ ي قپي ک ؼجك پئ ج اج بئصك ؿ آ

ا . ڇ ش ووڊ ۾ ؾاؼل ٿڻ کبى اڳ ؿى شڪ ڊلٽب ٺبي ٿىووص ج وڌ ؿ ش ڊلٽب . بئصك ؿء ش جوبم گڻ آ

جبئي ص ج (گصكات)شڪڏي ڪكاچء کبى هبؿ ب ڂبگك ػكث ووڊ هبى لگؿڙ شبل ج ائڙا ٿ ؿا ج آب ا ڪي

ممباسا شيدي باڇا همباشا 206

۽ شڪڏي ا (Wetland)ؿء ش ڇڙ آ ب آث آهبشگب آ ج ڪڙ ڌ جبى شبل ک اؿق (delta)ڪي ؿء ش ڇڙ

گڙ ڃ ش ڪٽڙ ب وکك جبئي پچ وگص ۽ ائي ٿئ ش اڳح ل اب بغ وڙ ب جبگ ٿ ڃ ۽ شبل ؼڪ ج

. چڙ ڃج ڪحكائ جبقؽ ك آي پك اي ۾ ٽوجڪٽ ش (بئصك)ي ؿ (ظبڪن)ا هبل هلڪ ۾ اچ ٿ ۽ هبل ولطث ش ڏي هىب . شاة ب

هىب هو ش ڏي ۾ ك ؾب ش ثل ثل ۽ اهك جكي ك شح ك اى . شب هىلوبى وى وبى اٺ ڂكائ ظس ش ولك الء ڪكؿا ئب

ؿ ۾ ث آككڪب ۾ اواله ػلن ۽ ججلؾ ش هكڪم 16 ۽ 15ؾق ۾ ؼ قوٽ ۽ هؿقوي کبى (Sankore)ٽوجڪٽ اڄ ث وڪق . وڏ ٿع ش 1353ع ۽ 1352ي ك ش جؼكق اثي ثطب پص . هق آ

پك ٽوجڪٽ ش وځ کبى هق . چ اق ػك ش ولك ۾ ڪئ آع ڌاق 1520اظال ل ككڪه ش ولك به ۾ هل ٿ شڪ ولك ي

ٽوجڪٽ ۾ شحڻڪ ثبؽ ب كل آي پك هبڻي ک ”: لک ٿ ج. ڪ. اڏ ج پئى آ ش ڏقاي ڏي کبى ك هىن ش ابز ۽ ه ح اچ ٿ

“ .کك ۽ هکڻ ش ث کٽ ب. هڪئ ۽ ڍق ڍڳب ث شبم آيل اككڪه لڻ ثبثث لک ٿ ج ح لڻ هبگ ۽ بؾق ء ووص

ح ش ثبؾب پصى ٻ ڌئى ح ش اهك اپبقي وبى ”. ڃ ٿابز ۽ ٽي ش ج ح کٽ ئ ب پك لڻ جوبم ڏک هل ٿ . پكڻبى آي

ش ا جـبلا ك هبى ڪڏي ڪڏي اچ ٿ شڪ ٽوجڪٽ کبى گٽ ۾ آئى اى ڏي ك ش هبقڪٽ ۾ هشؾ ن . هل پك آ500گٽ

ج هص وبهى لڻ شب ڏا جثكا لٿب ۽ هبڻي وى شب وڪب ڏئ لڻ ؼكؿ “ .ڪ

وبض بل لکؿ الى ج (Leo Africanus)ح ل اككڪبه ع ۾ اوپي ش ك ؿكبب ۾ ڪ هىلوبى ش گك ۾ العىي ثي هعوؿ 1485

ع ۾ اوپي ک اپه ظبل ڪكڻ ج 1492. اللام ب ش بل وبى چبئثبؾب ككڊڊ ۽ وؿن قاڻ اوبثال شڏي اوپي ش ماقي هىلوبي ک ڏ

ي . ڪبل ڏ ج العىي پص الؿي وبى گڏ هقاڪ اچ قهبى جؼلن ظبل ڪئ اى ثؼؿ پص چبچ وبى ‘ ك’هقاڪ ش ك

اى . گڏ اجك آككڪب ش ٽئك ؾقاى ي ک ٽوجڪٽ گوڻ ش ههؼ هلهفاهي ككبى . ش ق چڙ (pirates)وبهڊ ولك ؾقاى هفاهي

اٽل ش پپ ل ڏي ش ؼفهث ۾ العىي ڪ پڙل ڳڙل ؿالم ش ظرث ۾ پ ڪ شي پئىب ڏئ ي ک آلاؾ ڪ ۽ که ػىبئ ثبئ

هٿه ئى بل قک ۽ ي ج ا ڪن قک ج آككڪب کڊ ثبثث ي ش اى ولكبه . ابل لثبى ۾ پص ولك ش اظال لک

ممباسا شيدي باڇا همباشا 207

Descrittione dell Africa هبى قپ ش اؿڙ ڪحكى ىلي ک آككڪب اى ۾ ڪ ڌ . ي ڪحبة ش اگكم ۾ ث جكشو آ. ثبثث ڏ چبڻ ٿ

.... لک ٿ ج (ؼ ل اككڪبه)العىي ٽوجڪٽ ش اهك ثبؾب ٽ جوبم گڻى وى شى پلٽى ۽ ”

ي وبى . پبئڊ ٿؿ1300شي هبى ڪص ش جق .... چوچب آي گڙىاق قي ٿب ۽ ي ش ڪقٽ ۾ ڊاڪٽكى، 300گڏ ك هث

شصي، هفج ػبلوي ۽ چبڻ هبڻي ش ڏ جؼؿاؾ ظك اچ ٿ شي ک “ .....ثبؾب ش ؼما هبى پگبق ڏ ڃ ٿ

قوٽ ثبثث پڻ (Sankore)ح ٻ اکك ٽوجڪٽ ش وبڪق ؾقال اب . ۾ ٺ ( صك وبل989ؼ )ع 1581لکؿن ج اب

قوٽ و وبل کي پكي ڪ هؿقو ش ظرث ۾ ٻ ڌ ٺ شحبى هكآى ۽ ظؿد ش جؼلن ظبل ڪكڻ الء پك . پء هشؾ ڪل ۾ آئ

. پك ش كى شب شاى ي قوٽ ۾ آب ٿ: آككڪب ش ڪ ش چڻ آ ج

ش (قپي)لڻ اجك کبى اچ ٿ، وى ڏکڻ کبى، ۽ چبؿ گقى ”. “هلڪ کبى پك هللا ش بل ۽ ػول شب ؼماب كو ٽوجڪٽ ۾ آي

اڄ ش ٽوجڪٽ ك ک ائكپقٽ ث آ ۽ وؿن آؾهوبق ٽوجڪٽ شى هٽ شى ٺل ٽ آڳبٽى هىصؿى ڏوڻ . آ33000

: ٽبى آي شي گكثك(Djinguereber) ع ۾ ٺ1327 هىصؿ شڪب وبڪق هىصؿ شڪب بڻ وبڪق قوٽ ث وڏش ٿ

.شڪب پڌقي ؿء ۾ ٺ ع ۾ ٺ1441وؿ ع هىصؿ شڪب .

ممباسا شيدي باڇا همباشا 208

لئوجب، گئوجب ۽ هؽحلق گ هلڪ

آككڪب شب ا هلڪ شي شب بال هصبق پئؿا ڪي ٿب، اي ۾ آككڪب ش و ش هبڻء ش هي اگك . لئوجب ۽ گئوجب ث آي

ووص ڃ ج گئوجب جبى ش وبهى ثٺل هبڻء ش کبٻ پبو اق ڳل ش هٿي ظ ۾ آ ۽ لئوجب ي ش ٺي چپ

لئوجب اوبص ڪڏي ث ڃڻ ٿ ش ا هلڪ . ٽ آؼ ي ش چڌاق ٻب . آLand Lockedاكـبىحبى اگك

هلڪ آي، ووڊ ب، اى ڪك پبڻء ش شبل اج ڃ ٿ . وگ

، جماب، (DRC)ڪبگ : لئوجب ش چڌاق هلڪ آيلوبڪب . هال، هلهجن، لهجبث، ثٽىاب، وجب ۽ ائگال

(Lusaka) وؿن گبؾء اق ك آ شح هلڪ ش آؾهوبقء . ش ڏ ظ ق ٿ

لئوجب اى ڳبل کبى آككڪب ۾ هق آ ج ح وځ کبى اڳ هثبئل كى ٺب ۽ اڄ ث وڇ آككڪب ۾ لئوجب اڪل هلڪ آ

18ي هلڪ ج اگكمى ش . شح هثبئل كي شب ڪبقؼبب آيع ۾ که ؼؾهؽحبق هل ج ح 1964ؿء ۾ هج ٿ ۽ شڏي

. ش قبڪي پص هلڪ ش بل لئوجم ؿء جبى لئوجب قکع جبئي 1991ع کبى 1964هلڪ ش پكى ؿق ڪٿ ڪبئڊا

اى ثؼؿ . ٿ شي ش اوط بئٽڊ ئل اڊپڊه پبقٽ وبى ع جبئي لئوجب ج ؿق ككڊقڪ چلثب ش 2002ع کبى 1991

. ظڪهث ق شي ش اوط هلٽ پبقٽ ڊوڪكى وبى آٻي آككڪ هلڪي اگك لئوجب ۾ ث ؿكثث ۽ ائڊل ش ثوبق گڻ

هلڪ ش شڪ ظبڪن ٿئ ٿ ا ػام ش ثحك . ظؿ جبئي آثؿقاى پص ؼبؿاى ک اهك ثڻبئ ٿ ۽ هلڪ ش هك شبى ڇڏ ٿ ب که، کبئه ڌڪ لكك كش شكل ب وبوحؿاى ڌڪب ڏئ

لئوجب ک ؼؾ هؽحبق هلڻ هث ي هلڪ ۾ . هلڪ کبى ڪڎ ٿ. ماق قپ قل ئب پك پء اي هبى ڪحكا هلڪ ڇڏ ب70

ثكظبل هلڪ ش ڪبقثبق اڄ ث ڪحكى ئ چ ۽ اب ئ هلڪ ش وكڪبق لثبى اگكم آ . اپبقي ش ٿ ۾ آ

اوڪلي ڪبلصي ۾ ث ك . شي ۾ ك هىن ش ڪبقثبق ل ٿىء ح شى ان هڪب . وجصڪٽ اگكمء ۾ پڙب ڃ ٿ

ٻى 72 ۽ dialects 13اى کبى ػال . بصب ۽ ثوجب. لثبى ٻ آيڪ ؼبل کبى ڏٺ ڃ ج ي هلڪ ش هبڻي ک . لثبى آي

ممباسا شيدي باڇا همباشا 209

اگكم لثبى ئ ڪ ٻئ وبى ڳڎ آ شئي هالئب ۾ هؽحلق . لثبى ڳبلبئؿڙ چي ک هلئ لثبى ڳڎ آ

گئوجب ال آككڪب ش هلڪ آ شي ش شبگكاكبئ ڪل وؿن ٽي پبوي کبى وگبل آ ۽ ڪ پبو کبى . ػصت آ

ثلڪ ائي کڻ چئص ج گئوجب وگبل اؿق . ائٽالٽڪ ووڊ آائي ووص ج ڪ ڇبل ؾپٽ وگبل هلڪ آ، . هلڪ آ

شي ج ٺل بگ گئوجب آ گئوجب بگ اگك ڊگ هلڪ آ هلڪ ڪي ث . شڪ گئوجب ؿء ش ٻ ڪبقى ج آي

1500وؿن ٽٽل پکڙ . هلي کبى ڌڪ ڪك ب30ڌ آككڪب ش وځ کبى . لک آ18چقن ڪلهٽك آ ۽ آؾهوبق

هلڪ اگكمى ش هج ۾ شي ٿبى . ڎ ۾ ڎ هلڪ آظبك . لقػ هلڪ آ. ج ؼؾهؽحبق هله1965 كجكق 18

هل ڪپك ج 15آ چ هبى ؿ ٿ ۽ ؿ شك كف اگكمى کبى آلاؾ هلڻ ثؼؿ هلڪ وبث ۾ ل . وكوجم صڻ کپ

ع ۾ هڙئ ڪ كش ڊڪٽٽك هىؽك ڪئ ۽ 1994. ق آاهي اهبى صڻ ڪك ڪبك . هلڪ ش ڂگ ڪئ پك ثچبء ٿ

اى کبى ػال . قپ وبض اچي ٿب ۽ وؿن ٽئكلم هبى ڪوبئ آپك جي ؿ ث . هڇ ۽ گبگٽي ش كبقهي هبى ث ڪوبئ اٿه

هلڪ ش آؾهوبقء ش ٽى ظ ؿكثث اق لڪ کبى گڻ . قپي کبى ث گٽ آ100ٺ آ شي ش قلا ڪوبئ

ي . گئوجب ۾ ڏي ؿ کبى پكي ػكة ػبلن ۽ وؾاگك آباى . ؿء ۾ آب16 ۽ 15پقچگبل . وى ۽ ػبز ش اپبق ڪ ٿ

کي ؼؾ هؽحبق هلڻ هث هٿي اگكمى ش . ثؼؿ اگكم آب. ظڪهث ئ ۽ ڂك اق هلڪ وگبل ج ككچي ش ئ

هک بؾ پ اچ ج اوبص ڪ شبل گئوجب پك ڪحكائ ؾكؼب وگبل ش ثؿقگب ڊڪبق ۾ ڃڻ ٿ ۽ گئوجب گوڻ

. الء ثبء قڊ ڊڪبق کبى ڃڻ پ ٿٽ ؿى کي . گئوجب ؿالهي ش ڪك کبى ث ڪبك ثؿبم ق آ

ال ڪبق ش هلڪي ش ؿالهي ش ح ڪك ٿ ٿ ۽ حبى ي ک . ائٽالٽڪ ووڊ ڪكان ڪكائ آهكڪب ش الم هبقڪٽي ۾ ٿ

ي اپبق ۾ قپي . لک ؿالم آهكڪب هڪلب ب30چى ٿب ج حبى لڳ ڂڳ حبى . وبى گڏ هڪب ؿ ڏكى، ڂجبقى ۽ وكؾاقى پڻ ظ قج ي

حبى هج هؿ ڪبٺ اقا ؿ پڪڙ قپي ک ڪك ڪ ٿ، شي . شبلى قوح، کي ووڊ ش ٻ پبق آهكڪب هڪل ٿ

ش هلڪ ث هصبق پؿا (Guinea)آككڪب ؿڙى الء گ شڪڏي . ڪك ٿ ش اى بل اقا آككڪب کڊ ۾ ٻ ٽ هلڪ آي

ممباسا شيدي باڇا همباشا 210

ڪ كو گ ش ڳبل ڪك ٿ ج ي ش هطلت قپجلڪ آف گ (Konakry)وبى آ شڪ وؿن ڏ ك ڪبڪك

هلڪ آككڪب ش کبٻ . ث وڏش ٿ“ گ ڪبڪك”ڪك وؿن ئ ڂكوبى ؼ پبڙ ۾ ڪ ٻ ڎڙ هلڪ . ڪبق ج آ

وڏش “ گ ثىبئ”گ بل آ شڪ وؿن ثىبئ ك ڪك گ ثىبئ ش ٻئ پبو وگبل آ ۽ کبٻ پبو ائٽالٽڪ . ٿ

. ووڊ آ. ش پکڙ اڍائ لک چقن ڪلهٽك آ (ؼ ڪبڪك)گ

وؿن چڌاق وگبل، گ ثىبئ، هبل، وكبلى، الئجكب ۽ ڪٽب ڊ ال پبو کبى ائٽالٽڪ . آي (شڪ پكي آئق ڪوٽ وڏث )آق

آؼك ۾ . ي هلڪ ج هؽحلق ظڪهحى قاڄ ڪؿى قى. ووڊ اٿه. ع ج ؼؾ هؽحبق هل1958 آڪٽثك 2ككاه ظال ٿ شي کبى که

گ ک اى هث کبى ٺ ڊڪٽٽك و شب ظبڪن ت ٿب شي پبڻ ک ج ؾب الء الهن پئؿا ڪكڻ . اهك جكي ثب پك هلڪ ک ؿكت جكي ثبئ ڇڏ

. اق هلڪ اڄ قپ هلڪي اڳبى ڪح شل ثٺ آع ۾ ؼؾهؽحبق هلڻ ج اظوؿ وڪبٿ جق 1958گء ک

ع جبئي هلڪ ک ؼة ڂل ۽ 1984هلڪ ش ؿق ٿ شي اى ثؼؿ اله ڪٽ هلڪ ۾ ڪڊ ٽئٽ . ظڪهث ک چٽ ق

وبل چوؿ ق ۽ 28آؿ ۽ پبڻ ٺ ٺڪ هلڪ ک (اوالة)ع ۾ هلٽك ش شكل ؿق 2008. هلڪ ک هك ثڻبئ ڇڏبئي

ٿ ٺ شڪ پء وبل ثؼؿ كز ش گڙ ڪكڻ ج الٿ ۽ شي هبڻي ي ؿق ڪبهبقا ش ظن ۾ هظبكا ڪب اي ک گء ش

بڻ بئت ؿق وڪثب . كز ي شبى هبى ئ ؼحن ڪك ڇڏڪبٽ شڪ ي هلڪ ش ڊكه هىٽك ث ق چڪ ا

. اچڪل ؿق آ. ڏاي ڂك اق هلڪ گ ثىبئ ش ث ڪص ا ئ ظبل آ

. ؾب ۾ ٺبئي لل ج آGDPوؿن . وؽث ؿكثث ۽ ثؿاه ش ػبلن آقپي ش اچڻ کبى اڳ جڙ قپي ش ڏي ۾ ؼعبل گفاقؿڙ

هلڪ اڄ ثک، ثعبل، ثوبق ۽ ثكلگبق ڪك ؾب ۾ ػجكت ش هڪبى وؿى وبوحؿاى، ظبڪن كش ۽ ثكڪكئٽ اڄ ث ڏو ج جبى ک . آي

ائي هعىن ٿؿا چڻ ڪث ب ثكبئ ش ثبؾبي ش االؾ صي پك ػام ڙى هلڪي ک ڏو هى . ش ظبل ٿ ڏوص ج اکي ۾ ڳڙب جك اچي ٿب

ک ڪ اچبج ؼف ك هث پص هلڪ ش هىحوجل ثبثث پڻ ڊڇبقؿ ڪڻڪ پؿا ڪؿڙ اوبى ش هلڪ ۾ . ق ٿ شڪ اڄ هك ۾ ؿكم آ

هبڻ اٽ الء هطبقى ۾ چپص قب آي، ڪپ پؿا ڪؿڙ اوبى ش هلڪ ۾ هبڻ چحي لڳل ڪپڙى ۾ ل قب آي، اوبى ش ؾقبئي ش هلڪ ۾ هبڻ

ممباسا شيدي باڇا همباشا 211

. هطبقى ۾ ٻبڙ پبڻء الء ؾٻب شل ثٺب آيآؼك هث ۾ پقچگبلي ش هج ۾ (گ ثىبئ) هلڪ

. ع ج ؼؾ هؽحبق هل1973 وپٽوجك 24شي ككبى که گ ڪبڪك ۽ گ ثىبئ کبى ػال ڪ ٽى گ بل هلڪ آككڪب کڊ ۾ آ شڪ اڪٽقل گ ؼ ؼ اوحائ

شحڻڪ ي هلڪ ش ؼ اوحا . گ ش بل وبى وڏش ٿ(Equitor)چ آككڪب ۾ ڪ ڎڙ . وبى ڪ اوط ب

ڪ . ماق چقن ڪلهٽك آ28هلڪ آ شي ش پکڙ اهك هلڪ آ پك هلڪ ش ؾلث چؿ وكڪبق ڪبهقى،

اهك ج پبڪىحبى ث آ . وبوحؿاي ۽ ڪبقؼبؿاقى ش ٿي ۾ آپك ڪٿ آ ػام ؼعبل؟ ا ئ ظبل آككڪب ش ي ۽ ٻي

ڂلى لهى، شجل هؼؿبت وبى ڂكل، ػام هعح، . هلڪي ش آ UNO. ج ث ڪحكى ک کبئڻ الء ٻ ال قک هب ث هىك ب

وڪڙ هبڻي ش قلا 70ش اگ اکكى هشت ي هلڪ ش ! ٻ ڊالك ث ڪوبئ ب

ش چڌاق ڪئوكى، گئجي ۽ (Equitorial Guinea)ي گ آككڪب ش هلڪي ۾ اگكم ثؼؿ ككچ ۽ پقچگبل . ائٽالٽڪ ووڊ آ

پك هلڪ اڙ آ شي ش وكڪبق لثبى . لثبى ٻئ وجك ج آياى کبى ػال ىپب لثبى آككڪب ش كو ڪ ك وٽب ۾ . ىپب آ

. ل ٿ شڪ شجكالٽك ش وبهى ۽ هقاڪ ش ڂكوبى ڪ ك آ ك اڄ ث اوپي ش ظ آ شئي ڪص ػك اڳ جبئي گا

. پقچگبل ش ك وڏ ٿ ۾ 1843 هلڪ ؼ اوحائ گ پكي اگكمى ش ٿ ۾ پك پء

ع ۾ اٽڪل وا ؿء ش 1968ثكبب ي ک اوپي ظال ڪ ۽ (Nguema)گئوب . ظڪهث ثؼؿ پقچگبل ي هلڪ ک ؼؾهؽحبق ڏ

ع جبئي ي ؼى ۽ هحل ش 1979وگل پبقٽ ٺب هلڪ ش ظبڪن ٿ ۽ هلڪ ش آؾهوبقء ش ٽى ظ ؼف کبى هلڪ . ظڪهث الئ

هلڪ ش . ماق هبڻ هحل ڪب ب80ٽ لک آؾهوبقء هبى . ڇڏ ع ۾ ٽڊق اثبگ ؼ اوالة ـقؼ پبڻ 1979. هؼث ججب ٿ ئ.پك هلڪ شب وبڳب ظبل آي پي ج گفق ٿ ق آ. ظبڪن ٿ ٺ آ