Π.Σ.Φ.Ε DIY CO2

http://www.aquarist.gr/articles/DIYCO2/diyco2.htm[18/4/2010 12:17:06 µµ]

Οδηγός κατασκευής συστήματος παραγωγής κάντο-μόνος-σου (DIY)διοξειδίου του άνθρακα (CO2) για φυτεμένα ενυδρεία.

Κείμενο: Γιώργος Σίρπης Γραφικά: Τάκης Τσάμης

Το CO2 είναι ίσως το πιο σημαντικό θρεπτικό στοιχείο σε ένα φυτεμένο ενυδρείο, αλλά ταυτόχρονα και το πιοδύσκολο συστατικό (όσον αφορά την παραγωγή και την παροχή του) ειδικά στις ποσότητες που θέλουμε σταενυδρεία μας. Τα φυτά δυσκολεύονται πολύ στην αφομοίωση του CO2 από το νερό και είναι χαρακτηριστικόότι όταν φτάσουν στην επιφάνεια του νερού αναπτύσσονται πολύ γρηγορότερα διότι αξιοποιούν καλύτερα τοατμοσφαιρικό οξυγόνο.

Οι πιο συνηθισμένοι τρόποι παραγωγής-παροχής του για τη χρήση που θέλουμε είναι :

α) με χρήση μίγματος ζάχαρης - μαγιάς (DIY CO2) όπου το CO2 παράγεται λόγω της ζύμωσης πουπραγματοποιείται και μετατροπής της ζάχαρης σε αλκοόλη και

β) με χρήση φιάλης πεπιεσμένου αερίου CO2.

Η χρήση φιάλης (μαζί με όλο τον απαραίτητο εξοπλισμό) είναι ακριβή λύση και απευθύνεται κυρίως σεενυδρειόφιλους με μεγάλα και υψηλών απαιτήσεων διατήρησης φυτεμένα ενυδρεία.

Σε αυτό το άρθρο θα προσπαθήσουμε να καλύψουμε τις βασικές αρχές κατασκευής ενός συστήματος «κάντομόνος σου» (DIY) παραγωγής διοξειδίου του άνθρακα (CO2) που χρησιμοποιείται στα φυτεμένα ενυδρεία.

Κατ' αρχάς να διαλύσουμε ένα παλιό μύθο, ότι η προσθήκη του CO2 θα αντικαταστήσει το οξυγόνο από τονερό και άρα θα παρουσιαστούν προβλήματα στα ψάρια μας. Αυτό δεν ισχύει. Στην πραγματικότητα, εάνυπάρχει αρκετό CO2 και ισχυρός φωτισμός επιτυγχάνεται ισχυρή φωτοσύνθεση, με αποτέλεσμα τα επίπεδαοξυγόνου να φτάσουν ακόμα και το 120% του επιπέδου κορεσμού.

Ακόμα και τη νύχτα λοιπόν, όταν σταματά η κατανάλωση CO2 από τα φυτά και καταναλώνουν και αυτάοξυγόνο, τα επίπεδα οξυγόνου παραμένουν σχεδόν ίδια με αυτά ενός μη φυτεμένου ενυδρείου.

Έτσι λοιπόν αναφορές από ενυδρειόφιλους (με φυτεμένα ενυδρεία και με παροχή CO2 που παρατηρούν ταψάρια τους να αναπνέουν ασθμαίνοντας (gasping) στην επιφάνεια, δεν οφείλεται απαραίτητα σε υψηλάεπίπεδα του CO2, αλλά συνήθως σε χαμηλά επίπεδα οξυγόνου στο νερό λόγω άλλων αιτίων (ή βέβαια σεπαθογόνους παράγοντες). Η περίπτωση να οδηγηθούν τα ψάρια σε ασφυξία λόγω CO2 είναι μόνο ότανυπερβούμε τα επίπεδα των 40-50 mg/lt CO2 στο νερό, αλλά με συστήματα «κάντο μόνος σου» είναι

Π.Σ.Φ.Ε DIY CO2

http://www.aquarist.gr/articles/DIYCO2/diyco2.htm[18/4/2010 12:17:06 µµ]

εξαιρετικά απίθανο να συμβεί κάτι τέτοιο.

Παρακάτω θα αναφέρουμε την απλούστερη μορφή κατασκευής ενός τέτοιου συστήματος με την τυπικήσυνταγή του μίγματος. Τα υλικά που θα χρησιμοποιήσουμε είναι :

Ένα άδειο 2-λιτρο μπουκάλι αναψυκτικού2 φλιτζάνια τσαγιού λευκής ζάχαρης1/4 κουταλιού τσαγιού αποξηραμένη μαγιά1-2 μέτρα πλαστικού σωλήνα για αεραντλία1 ανεπίστροφη βαλβίδα (ίδιου τύπου με αυτές που χρησιμοποιούνται στις αεραντλίες)

Για την παρασκευή του μίγματος, γεμίζετε κατ' αρχάς το μπουκάλι μέχρι το ύψος που αρχίζει να στενεύει ολαιμός με χλιαρό νερό (όχι καυτό). Ρίχνετε τη ζάχαρη και τη μαγιά και ανακατεύετε καλά για διαλυθούν μέσαστο νερό, ειδικά η μαγιά που είναι περισσότερο δυσδιάλυτη από τη ζάχαρη.

Για την κατασκευή του συστήματος παραγωγής CO2, ανοίξτε κατ' αρχήν μια τρύπα στο κέντρο του καπακιούτου μπουκαλιού, τόσο μεγάλη ώστε να χωράει ίσα-ίσα ο σωλήνας που χρησιμοποιείται για αεραντλίες,περάστε μέσα από το καπάκι το σωλήνα και βάλτε ουδέτερη σιλικόνη περιφερειακά στην τρύπα και από τιςδύο μεριές του καπακιού. Ο σωλήνας πρέπει να εξέχει εντός του μπουκαλιού 2-3cm. Αφήστε το καπάκι (μεεφαρμοσμένο το σωλήνα) μόνο του για μια μέρα να στεγνώσει η σιλικόνη. Όταν πρόκειται ναχρησιμοποιήσετε τη συνταγή, αφού γεμίσετε το μπουκάλι με το μίγμα, βιδώστε το καπάκι - καλό είναι ναχρησιμοποιήσετε και λίγη ταινία teflon υδραυλικών για να εξασφαλίσετε στεγανότητα.

Το άλλο άκρο του σωλήνα το τοποθετούμε στην εισαγωγή του φίλτρου μας μέσα στο ενυδρείο, ώστε το CO2να περνάει μέσα από το φίλτρο. Αυτός είναι από τους πιο απλούς αλλά και ταυτόχρονα πιο αποδοτικούςτρόπους διάχυσης. Το CO2 περνάει μέσα από τα διάφορα στρώματα υλικών φίλτρανσης, διαχέεται μέσα στονερό και καταλήγει στο ενυδρείο και τα φυτά μας. Καλό είναι στο τμήμα του σωλήνα από το μπουκάλι στοφίλτρο μας να τοποθετήσουμε και μια ανεπίστροφη βαλβίδα (check valve), ούτως ώστε να αποφύγουμε

Π.Σ.Φ.Ε DIY CO2

http://www.aquarist.gr/articles/DIYCO2/diyco2.htm[18/4/2010 12:17:06 µµ]

φαινόμενα εισροής νερού του ενυδρείου μας (από κάποια αναρρόφηση ή σιφωνισμό) στο μίγμα μας, γιατί θατο καταστρέψει. Ειδικά για ανεπίστροφη βαλβίδα θα πρέπει να χρησιμοποιήσουμε τον πλαστικό τύπο. Ομεταλλικός τύπος που κυκλοφορεί στην αγορά (με ελατήριο) θα πρέπει να αποφεύγεται γιατί η διαβρωτικήικανότητα του CO2 τους κάνει να ''μπλοκάρουν'' γρήγορα.

Ένας εναλλακτικός (αν και όχι τόσο αποτελεσματικός όσο ο προηγούμενος) τρόπος διάχυσης του CO2, σεπερίπτωση που δεν μπορούμε εύκολα να οδηγήσουμε το αέριο μέσα στο φίλτρο (συνήθως τέτοια δυσκολίαέχουμε όταν χρησιμοποιούμε εσωτερικό φίλτρο), είναι να χρησιμοποιήσουμε μια απλή αερόπετρα στηνέξοδο του σωλήνα αέρα. Θα την τοποθετήσουμε απλά πάνω στο υπόστρωμα και κοντά στην έξοδο τουφίλτρου μας για να βοηθήσουμε τη διάχυση του αερίου σε όλο τον όγκο του νερού του ενυδρείου. Κατάδιαστήματα πρέπει να αλλάζουμε την αερόπετρα, γιατί δημιουργείται στην επιφάνεια των πόρων της ένα''φιλμ'', αβλαβές μεν αλλά εμποδίζει την έξοδο του αερίου.

2 μπορεί να ξεκινήσει να παράγεται μέχρι την επόμενη μέρα (θα δείτε παραγωγή φυσαλίδων μέσα στο μίγμα)ή μέχρι το αργότερο στις πρώτες 3 ημέρες. Αν βλέπετε ότι δεν έχει ξεκινήσει η παραγωγή CO2 σε αυτό τοδιάστημα, τότε κάτι δεν πήγε καλά στη συνταγή και θα πρέπει να φτιάξετε νέο μίγμα.

Εδώ να σημειώσουμε ότι θα πρέπει η έξοδος του φίλτρου μας να είναι κάτω από τη στάθμη του νερού τουενυδρείου για να διαχέεται κατά το δυνατόν η μεγαλύτερη ποσότητα CO2 εντός του ενυδρείου, ενώπαράλληλα δεν θα πρέπει να χρησιμοποιούμε αεραντλία για να αποφύγουμε μεγάλη ανατάραξη τηςεπιφάνειας του νερού που επίσης προκαλεί απώλειες CO2.

Κάποιες φορές επίσης ενώ ο ενυδρειόφιλος παρατηρεί τη δημιουργία φυσαλίδων εντούτοις δεν παρατηρεί(κάνοντας μετρήσεις) διαφορά στην ύπαρξη CO2. Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων οφείλεται σε διαρροέςστο σύστημα παραγωγής μας, που θα πρέπει να ελέγχουμε κατά τη λειτουργία του για να τις αποφεύγουμε(συνήθως στην ένωση του σωλήνα στο καπάκι του μπουκαλιού). Επίσης η θερμοκρασία του χώρου στονοποίο θα λειτουργεί το μίγμα μας δεν θα πρέπει να πέφτει κάτω από τους 16°-18° C γιατί θα σταματήσει ηδιαδικασία της ζύμωσης. Στην Ελλάδα γενικά η θερμοκρασία μέσα στα σπίτια δεν πέφτει σε τόσο χαμηλάεπίπεδα. Υπάρχουν όμως σίγουρα περιπτώσεις (π.χ. τη νύχτα), που θα πρέπει να ληφθεί μέριμνα για αυτότο θέμα.

Ένα άλλο σημείο που πρέπει να δώσουμε προσοχή είναι ότι η ζύμωση που συμβαίνει στο μπουκάλι και ηπαραγωγή CO2 δημιουργεί πίεση μέσα στο μπουκάλι. Όταν ανοίγουμε το μπουκάλι (για τον οποιοδήποτε

Π.Σ.Φ.Ε DIY CO2

http://www.aquarist.gr/articles/DIYCO2/diyco2.htm[18/4/2010 12:17:06 µµ]

λόγο) θα πρέπει να προσέχουμε να εκτονώνεται η όποια πίεση πριν αφαιρέσουμε εντελώς το καπάκι, γιατίμπορεί να γεμίσουμε τους γύρω τοίχους με κατάλοιπα μίγματος (και σίγουρα δεν θα ενθουσιαστούν οισυγκάτοικοι μας). Για τον ίδιο λόγο δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να φράσσουμε την έξοδο τουμπουκαλιού από τη στιγμή που αρχίσει η ζύμωση.

Το μίγμα διαρκεί συνήθως ένα μήνα πριν χρειασθεί να φτιάξετε καινούριο, αλλά η εμπειρία έχει δείξει ότισυνήθως μετά τις 14 μέρες πέφτει πολύ η απόδοση του και συνήθως οι περισσότεροι ενυδρειόφιλοι πουχρησιμοποιούν αυτήν την τεχνική δεν περιμένουν να περάσει ο μήνας για να φτιάξουν καινούριο μίγμα.

Αυτό συμβαίνει γιατί το επίπεδο αλκοόλης ανεβαίνει συνεχώς στο μίγμα και μετά από ένα σημείο σκοτώνει τακύτταρα της μαγιάς, ακόμα κι αν δεν έχει χρησιμοποιηθεί όλη η ζάχαρη του μίγματος.

Να σημειώσουμε ότι με περισσότερη ποσότητα ζάχαρης (ή λιγότερη μαγιά) το μίγμα θα κρατήσειπερισσότερο, ενώ με περισσότερη μαγιά θα έχει μεγαλύτερη παραγωγή CO2 αλλά θα κρατήσει λιγότερο.Επειδή η ποιότητα του νερού που θα χρησιμοποιηθεί στο μίγμα παίζει ρόλο στην παραγωγή του CO2 (όπωςκαι η θερμοκρασία) και οι απαιτήσεις του καθένα μας είναι διαφορετικές, ο κάθε ενυδρειόφιλος μπορεί καιπρέπει να πειραματισθεί με τη δοσολογία για καλύψει καλύτερα τις ανάγκες του. Προσοχή θέλει η ποσότητατης μαγιάς που θα χρησιμοποιήσουμε γιατί αν βάλουμε πάρα πολύ, σε ακραία περίπτωση θα δημιουργηθείέντονος αφρός (λόγω της ζύμωσης), ο οποίος μπορεί να προχωρήσει διαμέσου του σωλήνα αέρα και νακαταλήξει στο ενυδρείο μας με πολύ άσχημες συνέπειες.

Κάποιοι χρησιμοποιούν και μια ελάχιστη ποσότητα (στη μύτη του κουταλιού) μαγειρικής σόδας στο μίγμα. Μεαυτόν τον τρόπο αυξάνεται ελαφρά το pH του μίγματος και μαζί αυξάνεται και η διάρκεια ζωής της μαγιάς.Προσωπικά δεν το θεωρώ απαραίτητο, παρά μόνο σε κάποιες περιπτώσεις που είναι πολύ μαλακό το νερότης βρύσης μας που θα χρησιμοποιήσουμε στο μίγμα.

Σε ένα ενυδρείο που βρίσκεται σε ισορροπία και δεν εφαρμόζεται κάποιο σύστημα παροχής CO2 οι τιμές τουCO2 είναι της τάξης των 2-3 mg/l και οφείλονται στη διάχυση του ατμοσφαιρικού CO2 στο νερό. Ένα σύστημαCO2 που λειτουργεί σωστά θα παράσχει αρκετό αέριο στο ενυδρείο για να έχουμε μια ποσότητα της τάξηςτων 15 mg/l, όπως θα προκύπτει από τις μετρήσεις του pH και του KH (πίνακας pΗ-KH-CO2 στο τεύχους 5).Η εμπειρία έχει δείξει ότι από κάθε μπουκάλι δύο-λίτρων θα παραχθεί αρκετό αέριο για να καλύψει τιςανάγκες ενός ενυδρείου 40-100 lt, με δεδομένο ότι γίνεται καλή διάχυση του CO2. Για μεγαλύτερα ενυδρείαμπορούν να εφαρμοσθούν διάφορα συστήματα, είτε με παράλληλη χρήση περισσότερων δίλιτρωνμπουκαλιών, είτε με χρήση μεγαλύτερης φιάλης κλπ. Η αλήθεια είναι όμως ότι η διατήρηση ικανοποιητικώνκαι σταθερών παραμέτρων με τέτοια συστήματα είναι δύσκολη και γι' αυτό σε μεγαλύτερα ενυδρεία (καιειδικά οι πιο απαιτητικοί ενυδρειόφιλοι) θα πρέπει να καταλήγουμε στη χρήση φιάλης πεπιεσμένου CO2.

Για μικρότερα ενυδρεία απαιτείται μικρότερο σύστημα (μικρότερο μπουκάλι, λιγότερες ποσότητες υλικών) καισίγουρα χρειάζεται κάποιος πειραματισμός από την πλευρά του ενυδρειόφιλου.

Είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε ότι κατά τη χρησιμοποίηση του CO2 σε ένα ενυδρείο γλυκού νερού τοpΗ θα μειωθεί, επειδή κάποια ποσότητα CO2 διασπάται σε ανθρακικό οξύ. Για να αποφευχθούν μεγάλεςδιακυμάνσεις στο pΗ λόγω της παροχής CO2, θα πρέπει να είμαστε σίγουροι ότι το ενυδρείο μας έχειεπαρκή ικανότητα ''αυτορρύθμισης'' (buffering capacity). Αυτό πρακτικά μας το εξασφαλίζει το KH (ανθρακικήσκληρότητα), η οποία θα πρέπει να είναι ?3° dkh (τα νερά στα περισσότερα μέρη της Ελλάδας έχουν πολύμεγαλύτερη τιμή). Καλό είναι ειδικά αυτοί που θα ασχοληθούν για πρώτη φορά με την κατασκευή ενός τέτοιουσυστήματος, να μετρήσουν το pΗ του ενυδρείου τους τα πρώτα 24ωρα παραγωγής CO2, για νασιγουρευτούν για το επίπεδο στο οποίο θα σταθεροποιηθεί.

Η παροχή CO2 αυξάνει την ανάπτυξη των φυτών και αυτό σημαίνει αναπόφευκτα αυξημένες απαιτήσεις καιστα υπόλοιπα θρεπτικά συστατικά. Αυτό είναι ένα λεπτό σημείο που θα πρέπει να προσέξει ο ενυδρειόφιλος.Αν δηλαδή οι ανάγκες των φυτών θα καλύπτονται από την παροχή απλώς τροφής και αποβλήτων από ταψάρια ή θα πρέπει να προστεθεί και κάποιο λίπασμα μετά την παροχή CO2.

Επίσης ο κάθε ενυδρειόφιλος που θέλει να αναβαθμίσει το σύστημα του φυτεμένου ενυδρείου του (και αυτό

Π.Σ.Φ.Ε DIY CO2

http://www.aquarist.gr/articles/DIYCO2/diyco2.htm[18/4/2010 12:17:06 µµ]

αφορά κυρίως το φωτισμό), θα πρέπει πρώτα να εξασφαλίσει μια σταθερή παροχή CO2 και στη συνέχεια νακάνει τις όποιες αλλαγές θέλει. Στην πράξη συνήθως συμβαίνει το αντίθετο με αποτέλεσμα τη δημιουργίαπροβλημάτων (κυρίως άλγης).

Θα πρέπει να αναφέρουμε ότι με την πάροδο του χρόνου έχουν παρουσιασθεί διάφορες βελτιώσεις -παραλλαγές στην κατασκευή αυτών των συστημάτων όσον αφορά τα υλικά κατασκευής, τους τρόπουςδιάχυσης κλπ. Εδώ αναφερθήκαμε στο πιο απλό και βασικό σύστημα που είναι ταυτόχρονα και λειτουργικόκαι εύκολο να κατασκευασθεί από τον πιο αρχάριο ενυδρειόφιλο. Σε επόμενο άρθρο θα υπάρχουν αναφορέςγια τέτοιου είδους βελτιώσεις, καθώς και ξεχωριστό άρθρο για τη χρήση φιαλών πεπιεσμένου CO2 γιαπαροχή σε ενυδρείο.

Βιβλιογραφία

'DIY CO2 injection: The Yeast Method' rev. 2, 1994 by Thomas Nartenwww.thekrib.com

Απαγορεύεται η αναδημοσίευση των άρθρων ή μέρος αυτών, και των φωτογραφιών, χωρίς την άδεια του Π.Σ.Φ.Ε.