Embed Size (px)
Citation preview
BİNGÖL GIDA ÜRÜNLERİ İMALATI SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM RAPORU
Bingöl
Mayıs, 2017
i
I. İÇİNDEKİLER
I. İÇİNDEKİLER ...................................................................................................................................... i
II. ŞEKİLLER LİSTESİ .............................................................................................................................. iii
III. GRAFİKLER LİSTESİ ........................................................................................................................... iii
IV. TABLOLAR LİSTESİ ............................................................................................................................. v
V. KISALTMALAR .................................................................................................................................. vi
VI. YÖNETİCİ ÖZETİ .............................................................................................................................. vii
VII. EXECUTIVE SUMMARY ................................................................................................................... viii
1. GİRİŞ ................................................................................................................................................ 1
2. GIDA SEKTÖRÜ ÜRÜN GRUPLARI VE SINIFLANDIRMASI ............................................................... 4
2.1. GTIP Sınıflandırması ..................................................................................................................... 5
2.2. NACE Sınıflandırması .............................................................................................................. 5
2.3. ISIC Sınıflandırması ............................................................................................................... 11
2.4. SITC Sınıflandırması .............................................................................................................. 17
3. GLOBAL GIDA SEKTÖRÜ GÖRÜNÜMÜ ......................................................................................... 30
3.1. Global Gıda Sektörü Genel Görünümü................................................................................. 31
3.2. Seçilmiş İstatistikler ve Global Gıda Ticareti Görünümü ..................................................... 32
3.3. Ülkelerin Nüfus Değişimi, Gıda Sektörü İlişkisi ve Bazı Projeksiyonlar ............................... 34
4. AVRUPA BİRLİĞİ GIDA SEKTÖRÜ GÖRÜNÜMÜ ............................................................................ 45
4.1. AB Gıda Sektörü Genel Görünümü ....................................................................................... 45
4.1. AB Seçilmiş İstatistikler......................................................................................................... 46
4.2. Gıda Sektörü Dış Ticaret İstatistikleri ................................................................................... 47
5. TÜRKİYE GIDA SEKTÖRÜ GÖRÜNÜMÜ ......................................................................................... 53
5.1. Türkiye Gıda Sektörü Genel Görünümü, Üretimi ve Ticareti .............................................. 54
5.2. Türkiye Gıda Sektörü Projeksiyonları ................................................................................... 58
6. BİNGÖL GIDA SEKTÖRÜ GÖRÜNÜMÜ .......................................................................................... 60
6.1. Bingöl Gıda Sektörü Yapısı .................................................................................................... 61
6.2. Bingöl’de Gıda Üretimi Sektörü ve Ticareti.......................................................................... 62
6.3. Saha Çalışması Sonuçları ...................................................................................................... 70
6.4. Anket ve Görüşmelerde Elde Edilen Veriler ......................................................................... 71
6.5. Bingöl Gıda Sektörü GZFT(SWOT) Analizi .......................................................................... 102
6.6. Bingöl Gıda Sektörü PESTLE Analizi .................................................................................... 103
8. KAYNAKÇA ................................................................................................................................... 106
EKLER ................................................................................................................................................... 109
Ek-1: Sektör Sorun-Çözüm Öneri Formu ......................................................................................... 109
ii
Ek-2: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Paydaş Analiz Formu ................................................... 112
Ek-3: Rekabet Stratejisi Kümelenme Yol haritası Bilgi Formu ......................................................... 114
Ek-4: Kümelenme-Hedef ve Stratejiler Açık Analizi Formu ............................................................. 116
Ek-5: Çalışma Grubu Toplantıları Davet Edilenler ve Katılımcılar ile İligili Formlar ......................... 119
Ek-6: Saha Çalışmasında Görüşülen Firmalara Uygulanan Anket Formu ........................................ 122
iii
II. ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 1: Bingöl Gıda Sektöründe Değer Zinciri Analizi Çalışması Yöntemi ve Aşamalar ....................... 2 Şekil 2: Gıda Sektörü Yerel Pazarı .......................................................................................................... 4 Şekil 3: Ulusal ve Uluslararası Ekonomik Aktiviteler Sınıflandırmaları ................................................. 5 Şekil 4: Dünya Gıda Ticaretinde Kalori Bakımından Net Ticaret Dengesi ........................................... 32 Şekil 5: AB ve Global Gıda Ticaretinde Bölgeler .................................................................................. 33 Şekil 6: Dünya Gıda Ticaretinde Büyük Oyuncu Olan Firmalar ........................................................... 34 Şekil 7: Global Yeni Gıda Sistemi ve Bileşenleri ................................................................................... 37 Şekil 8: AB Ülkelerinde Dış Ticaret Dengesi - İhracat Fazlasının Yıllara göre Değişimi ....................... 50 Şekil 9: AB İçinde ve AB Dışına Yapılan İhracatın Yıllara Göre Değişimi ............................................. 51 Şekil 10: Bingöl ve Periferisi, Hinderlandı, Tarım ve Gıda Sektörü ..................................................... 60 Şekil 11: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörünü Etkileyen Faktörler(PESTLE) Analizi .................... 104
III. GRAFİKLER LİSTESİ
Grafik 1: Gıda Fiyatları Reel ve Nominal Değişimi ............................................................................... 30 Grafik 2: Temel Girdiler Olan Ürünlerin Yıllara Göre Fiyat Değişimi ................................................... 31 Grafik 3: Global Nüfus Tahminleri ........................................................................................................ 36 Grafik 4: Global Tarım Ürünleri Ticareti Değişimi ................................................................................ 38 Grafik 5: Global Gıda ve Tarımsal Ürün Ticaretinde Ülkelerin İthalat ve İhracat Düzeyleri ............... 39 Grafik 6: Global İhracatta Ülkelerin Payları ......................................................................................... 40 Grafik 7: Global Ticarette AB İhracatı Sırasıyla Ürün Grupları ............................................................ 41 Grafik 8: Global Ticarette AB İthalat Ürün Grupları ............................................................................ 42 Grafik 9: Ürün Gruplarına Göre Global İthalat-İhracat Oranları ......................................................... 43 Grafik 10: Gıda Ürünlerinde Ticaret Payları ......................................................................................... 43 Grafik 11: AB Ülkelerinde Gıda Endüstrisi İthalat-İhracat Dengesi ..................................................... 46 Grafik 12: AB Ülkelerinde Gıda Sektörü Ton ve Parasal Değer Gösterimi .......................................... 47 Grafik 13: AB Ülkeleri İçinde ve AB Dışında Gıda Ticareti ................................................................... 48 Grafik 14: AB Ülkeleirnde Gıda Ürünleri Ürün Dağılımları ................................................................. 48 Grafik 15: AB Gıda Dış Ticaretinde Ürünler ve Payları......................................................................... 49 Grafik 16: AB Ülkelerinde İhracat-İthalat Yapılan Ülkeler ve Ticaret Payları ..................................... 50 Grafik 17: Türkiye Dış Ticaret Dengesi ................................................................................................. 54 Grafik 18: Türkiye Gıda Sektöründeki Üretimin Yıllık Değişimleri ...................................................... 57 Grafik 19: Türkiye Gıda Sektörü İhracatının Yıllara Göre Değişimi ..................................................... 58 Grafik 20: KOSGEB Verilerine Göre Bingöl İmalat Sanayi Verileri ....................................................... 62 Grafik 21: Bingöl'de Seçilmiş Sektörlerin Girişim Sayısının Yıllara Göre Değişimi .............................. 63 Grafik 22: Öne Çıkan Sektörlerin Yarattıkları İstihdamın Yıllara Göre Değişimi ................................. 63 Grafik 23: Bingöl İmalat Sanayi İstihdam Payları (%) .......................................................................... 64 Grafik 24: Gıda Sektörü Girişim Sayısı ve İstihdamın Yıllara Göre Değişim Trendi ............................ 64 Grafik 25: Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Cirolarının Yıllara Göre Değişimi, Sektör Büyüklüğü ......... 65 Grafik 26: Bingöl Et Üretimi Yıllara Göre Değişim (Ton) ...................................................................... 66 Grafik 27: Bingöl Süt Üretiminin Yıllara Göre Değşimi, (Ton) ............................................................. 67 Grafik 28: Bingöl Bal Üretiminin Yıllara Göre Değişimi, (Ton) ............................................................. 67 Grafik 29: Bingöl Hayvan Varlığı Yıllara Göre Değişimi, (Baş) ............................................................. 68
iv
Grafik 30: Sektör Firmalarının Deneyimleri ......................................................................................... 72 Grafik 31: Firma Sahiplerinin Eğitim Düzeyi ........................................................................................ 72 Grafik 32: Firmaların Ciro Büyüklükleri, (Milyon TL) ........................................................................... 73 Grafik 33: Firmaların Çalışan Sayısı Aralığı, (Kişi) ................................................................................ 73 Grafik 34: Firma Çalışanlarının Sektörel Dağılımları ............................................................................ 74 Grafik 35: Firmaların Karşılaştığı Tedarik Problemleri ........................................................................ 74 Grafik 36: Nitelikli İşgücü Bulma Durumu ............................................................................................ 75 Grafik 37: Gıda Ürünlerinin Üretiminde Temel Sorunlar Ağı .............................................................. 75 Grafik 38: Gıda Ürünlerinin Potansiyel Yurtdışı Pazarları ................................................................... 76 Grafik 39: Gıda Ürünleri İmalatı Endüstrisi Eğitim İhtiyaç Diyagramı ................................................. 76 Grafik 40: Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Hammadde Tedarik Merkezleri ......................................... 77 Grafik 41: Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Rekbat Koşulları.................................................................. 77 Grafik 42: Yönetim ve Organizasyon Becerisi Göstergesi, Vizyon ve Misyon Tanımlaması ............... 78 Grafik 43: Yönetim ve Organizasyon Becerisi, Organizasyon Şeması ................................................. 78 Grafik 44: Sektördeki İK Yönetimi ve Politikası ................................................................................... 79 Grafik 45: Gıda Sektöründe KGS ve Uygulamaları Becerisi ................................................................. 79 Grafik 46: Bingöl Gıda Sektöründe Stratejik Planlama Becerisi .......................................................... 80 Grafik 47:Bingöl Gıda Sektöründe Tedarik Zinciri, Satınalam Prosedürleri ........................................ 80 Grafik 48: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektöründe Fiziksel Koşullar ................................................. 81 Grafik 49: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektöründe Stok Yönetimi Becerisi ...................................... 81 Grafik 50: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Üretim Planlaması Becerisi ..................................... 82 Grafik 51: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Üretim Teknolojisi Becerisi ..................................... 82 Grafik 52: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Otomasyon Becerisi ................................................ 83 Grafik 53: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü YBS ve KDS Becerisi ................................................. 83 Grafik 54: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü E-Ticaret Becerisi ..................................................... 84 Grafik 55: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü KGS Becerisi ............................................................. 84 Grafik 56: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Üretim için Fiziki Koşullar ....................................... 85 Grafik 57: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Markalaşma Becerisi ............................................... 85 Grafik 58: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Pazarlama ve Satış Becerisi ..................................... 86 Grafik 59: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Pazarlama Planlaması Becerisi ............................... 86 Grafik 60: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Reklam ve Tanıtım Becerisi ..................................... 87 Grafik 61: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Internet Becerisi ...................................................... 87 Grafik 62: Reklam, Pazarlama ve Pazar Koşulları Yönetme Becerisi ................................................... 88 Grafik 63: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Talebi Karşılama Becerisi ........................................ 88 Grafik 64: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Fiyat Rekabeti Becerisi ............................................ 89 Grafik 65: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Pazarı Yönetme Becerisi.......................................... 89 Grafik 66: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Yeni Pazarlara Girme Hedefi ................................... 90 Grafik 67: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Pazar Araştırması Yapma-yaptırma Becerisi .......... 90 Grafik 68: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı İhracat Becerileri ................................................................... 91 Grafik 69: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü İhracat Hedefleri ..................................................... 91 Grafik 70: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Yurtdışı Fuar Katılım Becerisi .................................. 92 Grafik 71: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü İhracat Kredileri Becerisi ......................................... 92 Grafik 72: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Ar-Ge/Ür-Ge Becerisi .............................................. 93 Grafik 73: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Ar-Ge ve İnovasyon Bütçesi Ayırma Becerisi ......... 93 Grafik 74: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü İş Birliği Kurma Konusunda Beceri .......................... 94 Grafik 75: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Fikri Mülkiyet Hakları Becerisi ................................ 94 Grafik 76: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Teşvik ve Hibe Kullanma Becerisi ........................... 95 Grafik 77: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Kredi Kullanma ve Bankalarla Çalışma Becerisi ..... 95 Grafik 78: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Yurtdışı Fon Kullanma Becerisi ............................... 96
v
Grafik 79: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Risk ve Portföy Yönetimi Becerisi ........................... 96 Grafik 80: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Finansal Analiz Becerisi ........................................... 97 Grafik 81: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Büyüme Hedefleri Becerisi ...................................... 97 Grafik 82: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Büyüme Yönetme Becerileri ................................... 98 Grafik 83: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Çalışan Sayıları Arttırma Hedefleri ......................... 98
IV. TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1: 21. Yüzyıl Değişimleri Etkileyecek Temel Dinamikler ............................................................ 35 Tablo 2: Paketlenmiş Gıdada Global Firmalar ..................................................................................... 44 Tablo 3: AB Ülkeleri Bazı Makro Göstergeler....................................................................................... 45 Tablo 4: Ülke ve Ürün Bazında AB İçi Ticaret Hacmi ............................................................................ 52 Tablo 5: Türkiye'de Bazı Temel Göstergeler ........................................................................................ 53 Tablo 6: Fortune Dergisi İlk 500 Sanayi Kuruluşu Listesindeki Gıda Firmaları ve Sıralamaları .......... 55 Tablo 7: Türkiye'nin En Fazla İhracat Yaptığı ilk 10 Ülke ..................................................................... 58 Tablo 8: Türkiye'de Firmaların Paketlenmiş Gıdada Satış Payları ....................................................... 59 Tablo 9: Tarım ve Gıda ile İlgili Bazı Temel Göstergeler ...................................................................... 59 Tablo 10:İhracatı En Çok Arttıran İller ve Bingöl .................................................................................. 61 Tablo 11: Gıda Ürünleri İmalatı Yapan Firmalar ile Gıda Satışı Yapan Firmaların Dağılımı ................ 61 Tablo 12: Yıllara Göre Bingöl Hayvan Varlığı ....................................................................................... 69 Tablo 13: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Öne Çıkan Firmalar ve Aktörlerle Görüşmeler ........ 70 Tablo 14: Desteğe İhtiyaç Duyulan Eğitim ve Danışmanlık Alanları ................................................... 99 Tablo 15: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Yerelde Üretilen ve İşlenen Ürünler Listesi ............. 99 Tablo 16: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Yerel Ürünler Listesi ............................................... 100 Tablo 17: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Çözülmesi Gereken Acil Sorunlar .......................... 101 Tablo 18: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü SWOT Analizi Sonuçları .......................................... 103 Tablo 19: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü GZFT (SWOT ) Analizi Tablosu ................................ 103
vi
V. KISALTMALAR
AB Avrupa Birliği AB15 Avrupa Birliği’ne Üye İlk 15 Büyük Ülke AB28 Avrupa Birliği 28 Üye Ülkesi ABD Amerika Birleşik Devletleri Ar-Ge Araştırma ve Geliştirme B2B Kurumlar arası Internet Üzeri Satış (İşletmeler Arası Internet Üzeri Alım Satım) B2C İşletmeden (Kurumdan) Müşteriye İnternet Üzeri Satış BİNTSO Bingöl Ticaret ve Sanayi Odası CAP Common Agriculture Policy ÇG Çalışma Grubu ÇKA Çukurova Kalkınma Ajansı DAP Doğu Anadolu Projesi DZA Değer Zinciri Analizi EUROSTAT Avrupa İstatistik Kurumu FAO Gıda ve Tarım Örgütü GAP Güneydoğu Anadolu Projesi GSMH Gayr-i Safi Milli Hasıla GTH Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı GTIP Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu Cetveli GZFT (SWOT) Güçlü, Zayıf, Fırsat, Tehdit (Strengths, Weakneses, Opportunities, Threads) IFPRI International Food Policy Research Institute IPA Instrument Pre-Accession IPARD Instruments Pre-Accession Rural Development İŞGEM İş Geliştirme Merkezi KGS Kalite Güvence Sistemi KKO Kapasite Kullanım Oranları KOSGEB Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı NACE Ekonomik Faaliyetlerin Sınıflandırılması Sistemi NUTS İstatistiki Bölge Birimi Sınıflandırması OSB Organize Sanayi Bölgesi OTP Ortak Tarım Politikası PESTLE Politik, Ekonomik, Sosyolojik, Teknolojik, Legal ve Çevresel Etki Analizi Yöntemi SITC Standard International Trade Classification SR Sektör Raporu TDE Teknik Destek Ekibi TOBB Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği TUİK Türkiye İstatistik Kurumu TUİK Türkiye İstatistik Kurumu UNCHR Birleşmiş Milletler Mülteci Yüksek Komisyonerliği (BM Mülteci Ajansı) UNIDO Birleşmiş Milletler Sınai Kalkınma Örgütü Ür-Ge Üretim Geliştirme WEF Dünya Ekonomik Forumu (World Economic Forum) WFP Dünya Gıda Programı (World Food Program) YBS Yönetim Bilişim Sistemleri
vii
VI. YÖNETİCİ ÖZETİ
Dünya nüfusu sürekli artmakta ve artan nüfusun gıda ihtiyacının sağlıklı, güvenli, güvenilir ve
sürdürülebilir bir şekilde karşılanabilmesi için tarımsal ve hayvansal üretimin sürekli kılınması ve
politikaların bu minvalde oluşturulması gerekmektedir. Gıda Ürünleri temelde tarım ürünleri ve
hayvancılık ürünlerine dayanan bir sektördür. Özellikle gıda imalatı yapan firmaların temel girdisi
tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır. Özellikle Değer Zinciri Analizi göz önüne alındığında gıda
sektörünün ilk halkası tarladan-üreticilerden başlamaktadır. Bu açıdan Gıda Ürünleri İmalatı ile ilgili
bir çalışma yürütülürken ilk önce mevcut durumunun ortaya konulması gerekmektedir.
Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörünün Değer Zinciri Analizi ve Kümelenme Potansiyeline ilişkin Yol
Haritası ile Rekabet Stratejisinin oluşturulması çalışması için bu mevcut durum raporu hazırlanmıştır.
Bu rapor çerçevesinde mevcut durum ortaya konulurken birincil ve ikincil verilerden faydalanılmıştır.
Tümden gelim yaklaşımı ile yapılan mevcut durum değerlendirmesinde ortaya çıkan sonuçlar Değer
Zinciri Analizi ile Rekabet Stratejisi ve Kümelenme Yol Haritası için girdi olarak kullanılmıştır.
Mevcut Durum Raporunda sırasıyla Gıda Ürünleri İmalatı Sektörünün global düzeydeki konumu,
Türkiye’nin en büyük ticaret partneri konumundaki AB, Türkiye’nin genel görünümü ve nihayetinde
yerel-bölgesel bağlamda Bingöl’ün durumu grafikler ve şekiller üzerinden açıklanmıştır. Bununla
birlikte sahada seçilmiş firmalarla yapılan görüşmeler, yerel-bölgesel politika yapıcılar, karar alıcılar ile
önemli aktörlerin görüşleri bu rapora dâhil edilmiştir.
viii
VII. EXECUTIVE SUMMARY
The world population is constantly rising and agricultural and livestock production must be sustained
and policies must be established in order to ensure that the growing population's food needs can be
met in a healthy, safe, reliable and sustainable manner. Food Products is a sector based mainly on
agricultural products and livestock products. Especially the basic inputs of the companies that
produce food are based on agriculture and animal husbandry. Given the Value Chain Analysis in
particular, the first segment of the food industry is starting with farmers-producers. In this respect,
when conducting a study on the production of food products, it is necessary to present the current
situation first.
This current status report has been prepared for the study of the creation of the Competition
Strategy with the Roadmap for Value Chain Analysis and Clustering Potency of the Bingöl Food
Products Manufacturing Sector. The primary and secondary data were utilized when presenting the
situation in this report. The results of the current situation assessment using the whole-equity
approach are used as inputs to the Competition Strategy and the Cluster Roadmap by Value Chain
Analysis.
Current Situation Report, respectively Food Products Manufacturing position in the global level of the
Sector, Turkey's largest trade partner of the EU in the position of Turkey's overall appearance and
Bingöl situation in the local-regional context ultimately graphics and disclosed through the way. The
opinions of interviewees, local-regional policy makers, decision-makers and key actors with the
selected companies were included in this report.
1
1. GİRİŞ
Bu çalışma TR07R1.35-04/001 referans kodlu “Technical Assistance for Bingöl Enterprise
Development Center, Turkey” projesi kapsamında hazırlanmıştır. Çalışmanın amacı Bingöl ili gıda
sektörünün “Değer Zinciri Analizi” yöntemi ile değerlendirilmesi ve elde edilen bulgular çerçevesinde
“Bingöl İli Gıda Sektörü Kümelenme Potansiyeli ve Yol Haritası”nın oluşturulmasıdır.
Bu çerçevede Bingöl İŞGEM Projesi TDE ile gerçekleştirilen görüşmelerde Değer Zinciri Analizi ve
Değer Zinciri Haritası yöntemiyle bu sürecin yönetilmesi konusunda ortak karara varılmış olup saha
çalışmasının gereklilikleri buna göre oluşturulmuştur. Değer Zinciri Analizi yöntemi ve Değer Zinciri
Haritası yöntemi kapsamlı bir mevcut durum analizi yöntemi olup, özellikle Rekabet Edebilirlik
çerçevesinin oluşturulması ve rekabet gücünün geliştirilmesi bakımından temel yaklaşımdır. Bu
yaklaşım, Porter’ın Elması Modeli ya da Porter’ın 5 Faktör Analizi Modeli olarak da yazında yer
almaktadır. Özellikle firmaların, sektörlerin ve ülkelerin rekabet gücünün geliştirilmesi ve rekabet
edebilirlik düzeyinin geliştirilmesi bakımından bu yöntemin belirlediği ilkeler Kümelenmeyi merkeze
koymaktadır. Bu açıdan bu çalışmanın içeriği Bingöl Gıda Sektörünün hem jenerik hem de kapsamlı
düzeyde “Değer Zinciri Analizi ve Değer Zinciri Haritası”ını oluşturacak şekilde hazırlanmıştır. Bu
çalışmada elde edilen çıktıları Bingöl Gıda Sektörü Rekabet Stratejisi ve Kümelenme Yol Haritası için
de kullanılacaktır. Bingöl Gıda Sektörü Değer Zinciri Analizi ve Değer Zinciri Haritası için hazırlanan bu
mevcut durum raporu aşağıdaki şekilde belirtilen yöntemle oluşturulmuştur.
2
Bingöl Gıda Sektöründe Değer Zinciri Analizi Çalışması için Uygulanan Yöntem ve Prosedür
Şekil 1: Bingöl Gıda Sektöründe Değer Zinciri Analizi Çalışması Yöntemi ve Aşamalar
Veri toplama ve analiz etme •İkincil Kaynaklar •Birincil Kaynaklar
Saha Çalışması, Çalışma Grupları ve Görüşmelerle Durum Tespiti
•Çalışma Grupları •Anketler •Görüşmeler
Değer Zinciri Haritası Oluşturma •İkincil verilerle taslak haritalama •Saha çalışması sonrasında düzenlenmiş son harita
Tedarik Zinciri ve Girdi Lojistiği Analizi
•Temel Girdiler •Girdilerin Analizi
Gıda İşleme Teknolojisi Analizi
•İşleme Sistemi Analizi •Ürün Çeşitlilği ve Üretim Analizi •Sektörün Teknik Prformansının Ölçümü •Destekleyici Faktörler ile Çevresel Koşulların Analizi
Sektörün Rekabet Gücü ve Performansı
•Rekabet Edebilirliliğin İç Faktörleri •Rekabet Edebilirliliğin Dış Faktörleri
Çıktı Lojistiği, Pazarlama, Satış ve Satış Sonrası Hizmetler Analizi
Değer Zinciri Analizi, Rekabet Stratejisi
•Gıda Sektörü DZA Raporu •Rekabet Stratejisi ve
Kümelenme Yol Haritası
3
Gerçekleştirilen araştırmalar, grup çalışmaları, bire bir görüşmeler ve analizler sonrasında
elde edilen sonuçlar Bingöl'deki Gıda Sektörüne yönelik bir durum değerlendirmesi raporu ortaya
çıkaracaktır. Tümden gelim yöntemi ile değerlendirilen sektörün değer zinciri analizi raporunun
kapsamı şu şekilde özetlenebilir.
Küresel, bölgesel (AB), ulusal(Türkiye) ve il ölçeğinde gıda sektörüne ait veriler detaylı bir
şekilde analiz edilerek kısa bir mevcut durum değerlendirmesi yapıldıktan sonra Bingöl ilindeki gıda
sektörünün değer zincirini ve iş eko sistemi ortaya konulacaktır. Değer zinciri analizinde yer alan
önemli operasyonel alanlardan bir veya birkaçının rakiplerinden daha iyi yapılır hale getirilmesi,
sektörel rekabet üstünlüğünün sağlanabilmesi için büyük önem taşımaktadır. Değer Zinciri analizi ile
sektörel operasyonlar stratejik bir bakış açısı ile ayrıştırılıp ve bu operasyonların maliyet ve değer
üzerindeki etkileri değerlendirilecektir. Sektörde faaliyet gösteren ve sektörle ilişkili tüm paydaşların
haritalamasının gerçekleştirildiği bu bölümde paydaşlar arası ilişkiler ve bu ilişkilerin düzeyi
açıklanacaktır. Değer zincirinin ortaya konulması çalışmaları kapsamında seçilmiş firmalarla önceden
hazırlanmış sorular eşliğinde derinlemesine mülakatlar gerçekleştirilecektir. Bu çalışmayı takiben
sektörel grup çalışmaları gerçekleştirilerek ve elde edilen bulgular ilgili paydaşlar ile stratejik bir bakış
açısı ile değerlendirmeye tabi tutulduktan sonra tarama, değer zinciri analizi ve grup çalışmaları ile
elde edilen bilgiler ışığında Bingöl ilindeki gıda sektörünün kümelenme yol haritası ortaya
konulacaktır. Sektörel rekabet üstünlüğünü geliştirmeyi hedefleyen kümelenme yol haritası ile
sektörel paydaşların kısa, orta ve uzun vadeli projeksiyon oluşturulmasına katkı sunacaktır. Kalkınma
politikalarında üçlü sarmal model olarak da tanımlanan Kamu, Sanayi ve Üniversite işbirliğini merkeze
koyan Kümelenme yaklaşımı, rekabet gücü bakımından önemli bir politika enstrümanıdır. Bu açıdan
son bölümlerde çalışma sonucu elde edilen tüm veriler kısaca özetlenmiş ve sektörel rekabet
üstünlüğü sağlanabilmesi için gerekli olan bütüncül stratejik perspektif ortaya konmuştur. Bu rapor
tümden gelim metodolojisini araştırma raporlama yöntemi olarak kullanmıştır. Bu nedenle sırasıyla
gıda sektörünün Dünya ticaretinde ve ekonomisinde tabi tutulduğu sınıflandırmalarla başlanılmıştır.
Dünya, Avrupa, Türkiye ve Bölge düzeyinde mevcut durum ortaya konulmuştur. Daha sonra saha
çalışmasında elde edilen veriler analiz edilerek bilgiye dönüştürülmüştür. Saha çalışmasının verilerinin
ortaya konulmasından sonra ise Global değer zinciri ve yerel-bölgesel gıda sektörü değer zinciri
oluşturulmuştur. Bölgesel (Bingöl) değer zinciri haritası kapsamlı bir şekilde oluşturulduktan sonra
detaylı bir şekilde açıklamalara ve yer verilmiştir. PESTLE ve SWOT analizleri ile Değer Zinciri Analizi
güçlendirilmiş olup verimlilik ve iş rekabet analizi ile Gıda Ürünleri İmalatı sektörünün geleceğinin
şekillenmesi için “Rekabet Stratejisi ve Kümelenme yol Haritası”na zemin hazırlanmıştır.
4
2. GIDA SEKTÖRÜ ÜRÜN GRUPLARI VE SINIFLANDIRMASI
Şekil 2: Gıda Sektörü Yerel Pazarı
Faaliyet sınıflamaları ekonomik alanda faaliyet gösteren tüm istatistiki birimler ile ilgili verilerin
mümkün olduğunca homojen kategorilere ayıran ve sunumunu sağlayan, birimlerin ana faaliyetlerini
belirleyen ve uluslararası veri karşılaştırmayı sağlayan sınıflamalardır. Ekonomi ve ticarete konu olan
mallar uluslararası ekonomik faaliyetlerin sınıflandırma kodlarına göre belirlenmiştir. Şekil 3’te
uluslararası ve bölgesel sınıflandırmalara ilişkin şema yer almaktadır. Şekl 3’te belirtilen bu
sınıflandırmalardan ülkemizde en çok kullanılanlara ilişkin aşağıda kısaca değinilmiştir.
5
Şekil 3: Ulusal ve Uluslararası Ekonomik Aktiviteler Sınıflandırmaları
Kaynak: TİM, 2016
2.1. GTIP Sınıflandırması
21 Düzey 1, 98 Düzey 2, 1239 Düzey 3, 5407 Düzey 4, 9548 Düzey 5, 16542 Düzey 6’dan oluşan GTIP’e
göre gıda sektörü ilk dört düzey 1’de sınıflandırılmıştır.
I. Canlı Hayvanlar Ve Hayvansal Ürünler
II. Bitkisel Ürünler
III. Hayvansal Ve Bitkisel Katı Ve Sıvı Yağlar Ve Bunların Parçalanma Ürünleri; Hazır Yemeklik
Katı Yağlar; Hayvansal Ve Bitkisel Mumlar
IV. Gıda Sanayii Müstahzarları; Meşrubat, Alkollü İçkiler Ve Sirke; Tütün Veya Tütün Yerine
Geçen İşlenmiş Maddeler
2.2. NACE Sınıflandırması
Gıda ürünlerinin İmalatı sektörü NACE Rev 2 Altılı , 2018’e göre aşağıdaki şekilde sınıflandırılmıştır.
Bölgesel Sınıflamalar
Ulusal Sınıflamalar
Uluslararası Sınıflamalar
COPNI
ICD
ISIC Rev. 4
COPP ICF
NACE CPA
6
10 Gıda ürünlerinin imalatı
10.1 Etin işlenmesi ve saklanması ile et ürünlerinin imalatı
10.11 Etin işlenmesi ve saklanması
10.11.01 Sığır, koyun, keçi vb. hayvanların kesimi ve kesim sırasındaki etin işlenmesi (mezbahacılık)
(taze, soğutulmuş veya dondurulmuş olarak saklanması dahil)
10.12 Kümes hayvanları etlerinin işlenmesi ve saklanması
10.12.01 Kümes hayvanları etlerinin üretimi (taze veya dondurulmuş) (yenilebilir sakatatları dahil)
10.12.02 Kümes hayvanlarının kesilmesi, temizlenmesi veya paketlenmesi işi ile uğraşan
mezbahaların faaliyetleri
10.12.03 Kümes hayvanlarının yağlarının sofra yağına çevrilmesi
10.12.04 Kuş tüyü ve ince kuş tüyü imalatı (derileri dahil)
10.13 Et ve kümes hayvanları etlerinden üretilen ürünlerin imalatı
10.13.01 Et ve kümes hayvanları etlerinden üretilen pişmemiş köfte vb. ürünlerin imalatı
10.13.02 Et ve kümes hayvanları etlerinden üretilen sosis, salam, sucuk, pastırma, kavurma et,
konserve et, salamura et, jambon vb. tuzlanmış, kurutulmuş veya tütsülenmiş ürünlerin imalatı
(yemek olanlar hariç)
10.13.03 Et ve sakatat unları imalatı (et ve kümes hayvanları etlerinden üretilen)
10.13.04 Sığır, koyun, keçi vb. hayvanların sakatat ve yağlarından yenilebilir ürünlerin imalatı
10.2 Balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması
10.20 Balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması
10.20.03 Balıkların, kabuklu deniz hayvanlarının ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması
(dondurulması, kurutulması, pişirilmesi, tütsülenmesi, tuzlanması, salamura edilmesi,
konservelenmesi vb. faaliyetler)
10.20.04 Balık, kabuklu deniz hayvanı ve yumuşakça ürünlerinin üretimi (balık filetosu, balık
yumurtası, havyar, havyar yerine kullanılan ürünler vb.)
10.20.05 Balık unları, kaba unları ve peletlerinin üretilmesi (insan tüketimi için)
10.20.06 Balığın sadece işlenmesi ve saklanmasıyla ilgili faaliyet gösteren tekne ve gemilerin
faaliyetleri
10.20.07 Pişirilmemiş balık yemekleri imalatı (mayalanmış balık, balık hamuru, balık köftesi vb.)
10.20.08 Balıkların, kabukluların, yumuşakçaların veya diğer su omurgasızlarının unları, kaba unları
ve peletlerinin üretimi (insan tüketimine uygun olmayan) ile bunların diğer yenilemeyen ürünlerinin
üretimi
10.3 Sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması
10.31 Patatesin işlenmesi ve saklanması
10.31.01 Patatesin işlenmesi ve saklanması (dondurulmuş, kurutulmuş, suyu çıkartılmış, ezilmiş
7
patates imalatı) (soyulması dahil)
10.31.02 Patates cipsi, patates çerezi, patates unu ve kaba unlarının imalatı
10.32 Sebze ve meyve suyu imalatı
10.32.01 Katkısız sebze ve meyve suları imalatı (şalgam suyu, domates suyu, havuç suyu, portakal
suyu, elma suyu, kayısı suyu vb.)
10.32.02 Konsantre meyve ve sebze suyu imalatı
10.39 Başka yerde sınıflandırılmamış meyve ve sebzelerin işlenmesi ve saklanması
10.39.01 Sebze ve meyve konservesi imalatı (salça, domates püresi dahil, patatesten olanlar hariç)
10.39.02 Kavrulmuş, tuzlanmış vb. şekilde işlem görmüş sert kabuklu yemişler ile bu meyvelerin
püre ve ezmelerinin imalatı (pişirilerek yapılanlar)
10.39.03 Meyve ve sebzelerden jöle, pekmez, marmelat, reçel vb. imalatı (pestil imalatı dahil)
10.39.04 Tuzlu su, sirke, sirkeli su, yağ veya diğer koruyucu çözeltilerle korunarak saklanan sebze ve
meyvelerin imalatı (turşu, salamura yaprak, sofralık zeytin vb. dahil)
10.39.05 Dondurulmuş veya kurutulmuş meyve ve sebzelerin imalatı (kuru kayısı, kuru üzüm, kuru
bamya, kuru biber vb.)
10.39.06 Leblebi imalatı ile kavrulmuş çekirdek, yerfıstığı vb. üretimi (sert kabuklular hariç)
10.39.07 Susamın işlenmesi ve tahin imalatı
10.39.90 Başka yerde sınıflandırılmamış meyve ve sebzelerin başka yöntemlerle işlenmesi ve
saklanması (kesilmiş ve paketlenmiş olanlar dahil)
10.4 Bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağların imalatı
10.41 Sıvı ve katı yağ imalatı
10.41.01 Ayçiçek yağı imalatı
10.41.02 Bitkisel sıvı yağ (yenilebilen) imalatı (soya, susam, haşhaş, pamuk, fındık, kolza, hardal vb.
yağlar) (zeytin yağı, ayçiçeği yağı ve mısır yağı hariç)
10.41.03 Beziryağı imalatı
10.41.05 Prina yağı imalatı (diğer küspelerden elde edilen yağlar dahil) (mısır yağı hariç)
10.41.06 Kakao yağı, badem yağı, kekik yağı, defne yağı, hurma çekirdeği veya babassu yağı, keten
tohumu yağı, Hint yağı, tung yağı ve diğer benzer yağların imalatı (bezir yağı hariç)
10.41.07 Zeytinyağı imalatı (saf, sızma, rafine)
10.41.10 Balık ve deniz memelilerinden yağ elde edilmesi
10.41.11 Domuz don yağı (stearin), domuz sıvı yağı, oleostarin, oleoil ve yenilemeyen sıvı don yağı
(tallow oil) ile diğer hayvansal katı ve sıvı yağların imalatı (işlenmemiş)
10.42 Margarin ve benzeri yenilebilir katı yağların imalatı
10.42.01 Margarin, karışık yemeklik ve sofralık katı yağların imalatı
10.5 Süt ürünleri imalatı
8
10.51 Süthane işletmeciliği ve peynir imalatı
10.51.01 Süt imalatı, işlenmiş (pastörize edilmiş, sterilize edilmiş, homojenleştirilmiş ve/veya yüksek
ısıdan geçirilmiş) (katı veya toz halde süt hariç)
10.51.02 Peynir, lor ve çökelek imalatı
10.51.03 Süt tozu, peynir özü (kazein), süt şekeri (laktoz) ve peynir altı suyu (kesilmiş sütün suyu)
imalatı (katı veya toz halde süt, krema dahil)
10.51.04 Süt temelli hafif içeceklerin imalatı (kefir, salep vb.)
10.51.05 Sütten yapılan diğer ürünlerin imalatı (tereyağı, yoğurt, ayran, kaymak, krema, vb.) (krem
şanti dahil) (katı veya toz halde krema hariç)
10.52 Dondurma imalatı
10.52.01 Dondurma imalatı (sade, sebzeli, meyveli vb.)
10.52.02 Şerbetli diğer yenilebilen buzlu gıdaların imalatı
10.6 Öğütülmüş tahıl ürünleri, nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı
10.61 Öğütülmüş hububat ve sebze ürünleri imalatı
10.61.01 Kahvaltılık tahıl ürünleri ile diğer taneli tahıl ürünlerinin imalatı (buğday, yulaf, mısır,
çavdar vb. ezmeleri ile mısır gevreği ve patlamış mısır dahil)
10.61.02 Tahılların öğütülmesi ve un imalatı (mısır unu, kepek, razmol dahil, pirinç unu hariç)
10.61.05 Pirinç, pirinç ezmesi ve pirinç unu imalatı (çeltik fabrikası ve ürünleri dahil)
10.61.06 İrmik imalatı
10.61.07 Ön pişirme yapılmış veya başka şekilde hazırlanmış tane halde hububat imalatı (bulgur
dahil, fakat mısır hariç)
10.61.08 Sebzelerin ve baklagillerin öğütülmesi ve sebze unu ile ezmelerinin imalatı (karışımları ile
hazır karıştırılmış sebze unları dahil) (pişirilerek yapılanlar hariç)
10.61.09 Fırıncılık ürünlerinin imalatında kullanılan hamur ve un karışımlarının imalatı (sebze un
karışımları hariç)
10.61.10 Dövülmüş diğer tahıl ürünlerinin imalatı (keşkeklik buğday vb. dahil) (bulgur ve irmik hariç)
10.62 Nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı
10.62.01 Nişasta imalatı (buğday, pirinç, patates, mısır, manyok vb. ürünlerden)
10.62.02 Glikoz, glikoz şurubu, fruktoz, maltoz, inulin, vb. imalatı (invert şeker dahil)
10.62.04 Yaş mısırın öğütülmesi
10.62.05 Glüten imalatı
10.62.06 Mısır yağı imalatı
10.7 Fırın ve unlu mamuller imalatı
10.71 Ekmek, taze pastane ürünleri ve taze kek imalatı
10.71.01 Taze pastane ürünleri imalatı (yaş pasta, kuru pasta, poğaça, kek, börek, pay, turta, waffles
9
vb.)
10.71.02 Fırın ürünleri imalatı (ekmek, sade pide, simit vb. dahil, taze pastane ürünlerinin imalatı
hariç)
10.71.03 Hamur tatlıları imalatı (tatlandırılmış kadayıf, lokma tatlısı, baklava vb.)
10.72 Peksimet ve bisküvi imalatı; dayanıklı pastane ürünleri ve dayanıklı kek imalatı
10.72.01 Peksimet, bisküvi, gofret, dondurma külahı, kağıt helva vb. ürünlerin imalatı (çikolata kaplı
olanlar dahil)
10.72.02 Tatlı veya tuzlu hafif dayanıklı fırın ve pastane ürünlerinin imalatı (kurabiyeler, krakerler,
galeta, gevrek halkalar vb.)
10.72.03 Tatlandırılmamış dayanıklı hamur tatlıları imalatı (pişirilmiş olsun olmasın tatlandırılmamış
kadayıf, baklava vb.) (yufka imalatı dahil)
10.73 Makarna, şehriye, kuskus ve benzeri unlu mamullerin imalatı
10.73.03 Makarna, şehriye, kuskus ve benzeri mamullerin imalatı (doldurulmuş veya dondurulmuş
olanlar dahil)
10.8 Diğer gıda maddelerinin imalatı
10.81 Şeker imalatı
10.81.01 Şeker kamışından, pancardan, palmiyeden, akça ağaçtan şeker (sakkaroz) ve şeker ürünleri
imalatı veya bunların rafine edilmesi (sıvı şeker ve melas üretimi dahil)
10.81.03 Akçaağaç şurubu imalatı
10.82 Kakao, çikolata ve şekerleme imalatı
10.82.01 Çikolata ve kakao içeren şekerlemelerin imalatı (beyaz çikolata ve sürülerek yenilebilen
kakaolu ürünler hariç)
10.82.02 Şekerlemelerin ve şeker pastillerinin imalatı (bonbon şekeri vb.) (kakaolu şekerlemeler
hariç)
10.82.03 Sürülerek yenebilen kakaolu ürünler imalatı
10.82.04 Lokum, pişmaniye, helva, karamel, koz helva, fondan, beyaz çikolata vb. imalatı (tahin
helvası dahil)
10.82.05 Ciklet imalatı (sakız)
10.82.06 Sert kabuklu meyve, meyve kabuğu ve diğer bitki parçalarından şekerleme imalatı (meyan
kökü hülasaları dahil)
10.82.07 Kakao tozu, kakao ezmesi/hamuru ve kakao yağı imalatı
10.83 Kahve ve çayın işlenmesi
10.83.01 Çay ürünleri imalatı (siyah çay, yeşil çay ve poşet çay ile çay ekstreleri, esansları ve
konsantreleri)
10.83.02 Kahve ürünleri imalatı (çekilmiş kahve, eritilebilir kahve ile kahve ekstre, esans ve
10
konsantreleri)
10.83.03 Bitkisel çayların imalatı (nane, yaban otu, papatya, ıhlamur, kuşburnu vb. çaylar).
10.83.04 Kahve içeren ve kahve yerine geçebilecek ürünlerin imalatı (şeker, süt vb. karıştırılmış
ürünler dahil)
10.84 Baharat, sos, sirke ve diğer çeşni maddelerinin imalatı
10.84.01 Baharat imalatı (karabiber, kırmızı toz/pul biber, hardal unu, tarçın, yenibahar, damla
sakızı, baharat karışımları vb.) (işlenmiş)
10.84.02 Sirke ve sirke ikamelerinin imalatı
10.84.03 Sos ve çeşnilerin imalatı (soya sosu, ketçap, mayonez, hardal sosu, çemen, mango çeşnisi
vb.) (baharat, sirke ve salça hariç)
10.84.05 Gıda tuzu imalatı
10.85 Hazır yemeklerin imalatı
10.85.01 Hazır yemek imalatı (vakumla paketlenmiş veya korunmuş olanlar) (lokanta ve catering
hizmetleri hariç)
10.86 Homojenize gıda müstahzarları ve diyetetik gıda imalatı
10.86.01 Bebek ve çocukların beslenmesinde kullanılan müstahzarların imalatı (bebek mamaları,
pudingleri vb.)
10.86.02 Hastalar için veya diyet amaçlı hazırlanan homojenize gıda müstahzarlarının imalatı (glüten
içermeyen gıda maddeleri, sodyum içermeyen tuzlar vb. gıdalar)
10.86.03 Besin yönünden zenginleştirilmiş sporcu yiyeceklerinin imalatı
10.89 Başka yerde sınıflandırılmamış diğer gıda maddelerinin imalatı
10.89.01 Hazır çorba ile hazır et suyu, balık suyu, tavuk suyu ve konsantrelerinin imalatı
10.89.02 Maya ve kabartma tozu imalatı (bira mayası dahil)
10.89.04 Suni bal, karamela, kabuksuz yumurta, yumurta albümini vb. imalatı
10.89.05 Bitki özsu ve ekstreleri ile peptik maddeler, müsilaj ve kıvam arttırıcı maddelerin imalatı
(kola konsantresi, malt özü, meyan balı dahil)
10.89.06 Başka yerde sınıflandırılmamış çeşitli gıda ürünleri imalatı (çabuk bozulan hazır gıdalar,
peynir fondüleri, şeker şurupları vb. dahil)
10.9 Hazır hayvan yemleri imalatı
10.91 Çiftlik hayvanları için hazır yem imalatı
10.91.01 Çiftlik hayvanları için hazır yem imalatı
10.92 Ev hayvanları için hazır gıda imalatı
10.92.01 Ev hayvanları için hazır gıda imalatı (kedi ve köpek mamaları, kuş ve balık yemleri vb.)
11
2.3. ISIC Sınıflandırması
Tüm Ekonomik Faaliyetlerin Uluslararası Standart Sanayi Sınıflaması, ISIC Rev.3.1 (ISIC Rev.3.1)’e göre
Gıda Sektörü aşağdaki gibi sınıflandırılmıştır.
15 Gıda Ürünleri Ve İçecek İmalatı
15.1 Sıvı ve katı yağlar, sebze, meyve, balık ve et üretimi, işlenmesi ve saklanması
15.11 Mezbahacılık; etin işlenmesi ve saklanması
15.12 Balık ve balık ürünlerinin işlenmesi ve saklanması
Bu sınıf; kurutma, tütsüleme, tuzlama, salamuralama yapma ve konserveleme gibi işlemler ile balık ve
balık ürünlerinin saklanmasını içermektedir:
Pişirilmiş balık üretimi.
Taze, soğutulmuş veya dondurulmuş balık filetoları ile havyar da dahil balık yumurtaları üretimi. İnsan
tüketimine yönelik olarak, balığın doğranması, kıyılması veya öğütülerek ununun yapılması,
dondurulmuş balık üretimine dahildir.
Mayalanmış balık, balık hamuru veya balık köftesi üretimi. İnsan tüketimi veya hayvan yemi için balık
unu üretimi.
Kabuklu ve yumuşakçaların, dondurularak veya kurutma, tütsüleme, tuzlama, salamura, sosla pişirme
veya sirkeye batırma gibi işlemlerden geçirilerek saklanması. İnsan tüketimine uygun olmayan balık,
kabuklu ve yumuşakçalar ile suda yaşayan diğer hayvanlardan un ve suda çözülebilir madde üretimi.
Balık, kabuklu ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanmana yönelik, gemilerdeki faaliyetler de bu
sınıfta yer almaktadır.
Balıkçı sandallarında balık tutma ve işleme, Sınıf 0500'da (Balıkçılık, balık üretme ve yetiştirme
çiftliklerinin işletilmesi ve balıkçılıkla ilgili hizmet faaliyetleri) sınıflandırılmıştır. Karada veya özel
gemilerde balinaların işlenmesi, Sınıf 1511'de (Mezbahacılık; etin işlenmesi ve saklanması)
sınıflandırılmıştır. Deniz ürünlerinden çıkarılan yağ üretimi, Sınıf 1514'te (Bitkisel ve hayvansal sıvı ve
katı yağ imalatı) sınıflandırılmıştır. Balık, kabuklu ve yumuşakça ihtiva eden çorbaların imalatı, balık
ekstresi üretimi gibi, Sınıf 1549'da (Başka yerde sınıflandırılmamış gıda maddeleri
imalatı) sınıflandırılmıştır.
15.13 Sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması
Bu sınıf, büyük bir bölümünü meyve ve sebzelerin oluşturduğu gıda imalatını kapsamaktadır:
Meyve ve sebze sularının hazırlanması ve muhafaza edilmeleri dahil, pişmiş veya pişmemiş meyve ve
sebzelerin dondurularak muhafaza edilmesi. Kurutma, yağa veya sirkeye batırma gibi diğeryollarla
muhafaza etme.
Patates işleme.
Hazır sebze yemekleri imalatı.
Patates unları imalatı.
12
Meyve ve sebzelerin konservelenerek muhafaza edilmesi.
Reçel, marmelat, pelte imalatı.
Kuru baklagil sebzelerinden un üretimi, Sınıf 1531 (Öğütülmüş tahıl ürünleri imalatı) içinde
sınıflandırılmıştır.
15.14 Bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağ imalatı
Bu sınıf; domuz ve diğer yenilebilir hayvan yağlarının eritilip arıtılmaları ve rafine edilmeleri hariç,
bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağ imalatını içermektedir:
Balık veya balık karaciğerinden yağ çıkarımı, sert kabuklu meyvelerin yağları ve zeytin yağları dahil
bitkisel yağ üretimi.
Küspe ve un gibi yağ üretiminden kalan artık ürünlerin,(örneğin; oleostearin) üretimi. Yağlı
tohumların ve sert kabuklu meyvelerin yağları veya çekirdek yağlarından yağı alınmamış un üretimi.
Kısmen hidrojenize edilmiş yağların üretimi, margarin ve diğer sofra yağlarının ve yemeklik yağların
üretimi. Pamuk çiğitinden yağ üretimi, yan ürün olarak, pamuk liflerini de içermektedir
Domuz ve diğer yenebilir hayvanların yağlarının eritilip arıtılması ve rafine edilmesi, Sınıf 1511'de (Et
ve et ürünlerinin üretimi, işlenmesi ve saklanması) sınıflandırılmıştır. Islatılmış mısır öğütülmesi, Sınıf
1532'de (Nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı) sınıflandırılmıştır.
Mısır yağı üretimi, Sınıf 1532'de sınıflandırılmıştır.
Katı ve sıvı yağların kimyasal işlemlere tabi tutulması, Sınıf 2429'da (Başka yerde sınıflandırılmamış
kimyasal ürünlerin imalatı) sınıflandırılmıştır.
15.2 Süt ürünlerin imalatı
15.20 Süt ürünleri imalatı
15.3 Öğütülmüş tahıl ürünleri, nişasta, nişastalı ürünler ve hazır hayvan yemleri imalatı.
15.31 Öğütülmüş tahıl ürünleri imalatı
Bu sınıf, aşağıdakileri içermektedir:
Un, dövülmüş kabuksuz buğday ve yulaf, yemeklik veya tane buğday, çavdar, yulaf, darı(mısır) ve
diğer tahıl tanelerinin öğütülmesi.
Pirinç öğütülmesi: Kabuğunu alma, öğütme, parlatma, sırlama, yarı kaynatma veya başka ürünlere
çevirme, pirinç unu üretimi.
Sebze öğütülmesi: Baklagil sebzelerinin kurutulması, köklerin veya yumruların veya yenilebilir kabuklu
meyvelerin un ve tozları.
Tahıl tanelerinin kavrulması veya şişirilmesi ile veya yuvarlanması, inci şekli verilmesi, ince tabakalar
haline getirilmesi veya tahılların
parlatılmasıyla elde edilen kahvaltılık gıdaların imalatı.
Ekmek, kek, bisküvi, gözleme vb. için hazırlanmış ve karıştırılmış un veya hamur üretimi.
13
Patates unu ve tozu imalatı, Sınıf 1513'de (Sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması)
sınıflandırılmıştır.
Islatılmış mısır öğütülmesi, Sınıf 1532'de (Nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı) sınıflandırılmıştır.
15.32 Nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı
Bu sınıf, nişastaların imalatını içermektedir: Mısır, pirinç, diğer tahıllar, patates, manyok (bir bitki
çeşidi) veya diğer bitkisel maddelerden yapılan
nişastalar.
Islatılmış mısır öğütülmesi.
Glikoz ve glikoz şurubu, maltoz imalatı.
Glüten imalatı da dahildir.
Nişastadan hazırlanmış tapyoka ve tapyoka ihtiva eden maddelerin imalatı.
Mısır yağı üretimi.
Patates unu ve tozu imalatı, Sınıf 1513'de (Sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması)
sınıflandırılmıştır.
Süt şekerleri (Laktoz) üretimi, Sınıf 1520'de (Süt ürünleri imalatı) sınıflandırılmıştır.
Şeker kamışı işleyen yerler veya sakaroz şekeri üreten rafineriler, Sınıf 1542'de (Şeker imalatı)
sınıflandırılmıştır.
Suni bal, karamel ve inulin imalatı ise Sınıf 1549'da (Başka yerde sınıflandırılmamış gıda maddeleri
imalatı) sınıflandırılmıştır.
15.33 Hazır hayvan yemleri imalatı
Bu sınıf, evcil hayvanlar için hazırlanmış gıdaların üretimini içermektedir:
Köpek, kedi, kuş, balık ve diğer evcil hayvanların beslenmeleri için, uygun olarak paketlenmiş ve özel
işlemlerden geçirilmiş maddeler veya bu maddelerin karışımlarından oluşan hazır gıdalardır.
Hazır karıştırılmış yemler, konsantre yemler, tatlandırılmış yemler ve tamamlayıcı besin maddeleri de
dahil olmak üzere, çiftlik hayvanları için hazırlanmış temel besin maddelerinin imalatı.
Hayvanların beslenmeleri için balıktan yem üretimi, Sınıf 1512'de (Balık ve balık ürünlerinin işlenmesi
ve saklanması) sınıflandırılmıştır.
Özel bir uygulama veya daha ileri bir işleme tabi olmaksızın, bir takım faaliyetlerin sonucunda ortaya
çıkan hayvan besini olarak faydalı yan ürünlerin üretimi, bu yan ürünlerin ortaya çıktığı endüstrilerde
sınıflandırılmıştır, örneğin; yağlı tohumların küspelerinin üretimi, Sınıf 1514'de (Bitkisel ve hayvansal
sıvı ve katı yağ imalatı) ve öğütülen tahılların artıkları Sınıf 1531'de (Öğütülmüş tahıl ürünleri imalatı)
sınıflandırılmıştır.
15.4 Diğer gıda maddeleri imalatı
15.41 Fırın ürünleri imalatı
14
Bu sınıf taze, donmuş veya kuru olan fırın ürünlerini içermektedir: Taze ekmek, vb. Pasta, kek,
meyveli çörekler ve fırıncılar tarafından satılan diğer ürünler. Bisküvi ve diğer "kuru" fırın ürünleri.
Hazırlanmış, karıştırılmış hamur üretimi, Sınıf 1531'de (Öğütülmüş tahıl ürünleri imalatı)
sınıflandırılmıştır.
Makarna türünden kuru, taze veya pişirilmiş irmikli ürünler ise Sınıf 1544'de (Makarna, şehriye,
kuskus ve benzeri unlu mamullerin imalatı) sınıflandırılmıştır.
15.42 Şeker imalatı
Bu sınıf, şekerkamışı veya şekerpancarından şeker üretimini içermektedir: Ham şekerkamışı veya
şekerpancarı şekerinin rafine edilmesi, şekerpancarı veya şekerkamışından şurup yapımı, diğer
şekerler ve şeker şurupları (Örneğin; akçaağaç şekeri, invert şeker (meyve ve balda bulunan şeker),
hurma şekeri), melas üretimi.
Nişastadan yapılan glikoz ve diğer şekerlerin imalatı, Sınıf 1532'de (Nişasta ve nişastalı ürünlerin
imalatı) sınıflandırılmıştır.
15.43 Kakao, çikolata ve şekerleme imalatı
Bu sınıf, macun, toz ve kalıp halde kakao imalatını içermektedir.
Katı ve sıvı kakao yağı imalatı.
Çikolata ve çikolatadan hazırlanan diğer maddeler.
Kaynatılmış tatlılar, karamel, pastil, nugat, fondan, beyaz çikolata gibi şekerlemelerin imalatı. Çiklet
imalatı.
Meyve, sert kabuklu yemişler, meyve kabuğu ve diğer bitki parçalarının şekerlemeleri.
Katı ve sıvı sakkaroz şekeri üretimi, Sınıf 1542'de (Şeker imalatı) sınıflandırılmıştır.
Sert kabuklu yemişlerin kavrulması, Sınıf 1549'da (Başka yerde sınıflandırılmamış gıda maddeleri
imalatı) sınıflandırılmıştır.
15.44 Makarna, şehriye, kuskus ve benzeri unlu mamüllerin imalatı
Bu sınıf, pişmemiş irmik ürünlerinin imalatını içermektedir: Lazanya, canneloni, ravioli, vb. için
hazırlanmış spagetti, makarna, şehriye ve diğer biçimlerde hazırlanmış hamur ürünleri, vb. Kuskus
imalatı. Pişmiş ya da pişmemiş, içi doldurulmuş, işlenmiş hamur çeşitleri imalatı. Diğer pişmiş,
işlenmiş hamur ürünleri imalatı. Konservelenmiş veya dondurulmuş hamur ürünleri imalatı.
Çorba imalatı; özellikle hamur ihtiva eden toz halindeki çorbalar, Sınıf 1549'da (Başka yerde
sınıflandırılmamış gıda maddeleri imalatı) sınıflandırılmıştır.
15.49 Başka yerde sınıflandırılmamış gıda maddeleri imalatı
15
Bu sınıf, kahvenin kavrulmasını, öğütülmesini, içinden kafeininin çıkarılmasını ve paketlenmesini
içermektedir. Kahve ihtiva eden maddelerin imalatı, Kahve ekstresi, esansı, konsantresi ve bu
maddelerden hazırlanmış maddelerin imalatı. Hindibanın kavrulması ve diğer kavrulmuş kahve
benzeri maddelerin hazırlanmaları ve bunların esans, ekstre ve konsantreleri. Çay veya çay
benzerlerinin ekstreleri, esansları, konsantreleri veya esas yapılarında çay ve çay benzerleri olan
maddelerin ekstreleri, esansları ve konsantrelerinin imalatı. Sıvı, toz haline getirilmiş veya
dondurulmuş bütün halde yumurtalar, yumurta akları, yumurta sarıları, sulandırılmış yumurta tozu
üretimi veya yumurtaların konservelenmesi. Et, balık, meyve, sebze, süt ve malt ekstreleri ihtiva eden
bileşimlerin homojenize edilerek, bebekler ve hastalar için gıda üretilmesi. Sert kabuklu yemişlerin
kavrulması, kabuklu yemiş ve ezmelerinin imalatı. Yapay bal, karamel ve inulin imalatı. Çorba
tabletleri ve donmuş çorba dahil katı, toz ve sıvı çorba imalatı. Hardal ya da hardal unu dahil, lezzet
vericiler, soslar ve baharatların imalatı. Sirke ve bira mayası imalatı. Et, balık, kabuklu veya
yumuşakçaların ekstreleri ve özsuları dahil, başka bir yerde sınıflandırılmamış diğer gıda maddelerinin
imalatı.
Baharat bitkilerinin yetiştirilmesi Sınıf 0113'de (Meyve, sert kabuklular, içecek ve baharat bitkilerinin
yetiştirilmesi) sınıflandırılmıştır. Çay bitkilerinin yetiştirilmesiyle birlikte çay fabrikalarının faaliyetleri
de Sınıf 0113'de sınıflandırılmıştır.
15.5 İçecek imalatı
15.51 Alkollü içeceklerin damıtılması, arıtılması ve karıştırılması; mayalı maddelerden etil alkol
üretimi
Bu sınıf, viski, brendi, cin, "karışık içkiler", likör, meyan köklü içkiler veya damıtılmış etil alkol ihtiva
eden alkollü içecekler gibi damıtılmış,
dinlendirilmiş alkollü içeceklerin imalatını içermektedir:
İçki yapımında kullanılan alkollü karışımların hazırlanması ve imalatı.
Bitkisel maddelerin mayalandırılması ve bekletilmiş likörlerin damıtılmasıyla ilgili işlemler ile etil alkol
üretimi.
Nötr ispirtolu içeceklerin üretimi.
Marsala ve şeri (beyaz İspanyol şarabı) gibi alkol oranı yüksek olan alkollü şaraplar da dahil, taze
üzümlerden yapılan şarap imalatı, Sınıf 1552'de (Şarap imalatı) sınıflandırılmıştır. Elma şarabı, armut
şarabı veya bal ve sudan yapılan bira ve sake (pirinçten yapılan Japon içkisi) gibi mayalandırılmış fakat
damıtılmamış alkollü içecekler de Sınıf 1552'de sınıflandırılmıştır.
16
Malt likörlerinin imalatı Sınıf 1553'de (Bira ve malt imalatı) ınıflandırılmıştır.
Damıtılmış likörlerin yalnızca şişelenmesi ve şarapların etiketlenmesi, eğer toptan ticaretin bir parçası
olarak yapılıyorsa, Sınıf 5122'de (Gıda, içecek ve tütün toptan ticareti); ücret ve kontrat bazına bağlı
olarak yapılıyorsa, Sınıf 7495'de (Ambalajlama faaliyetleri) sınıflandırılır.
15.52 Şarap imalatı
Bu sınıf, köpüklü ve tat verilmiş şaraplar da dahil, aynı birim tarafından yetiştirilmemiş üzümlerden
şarap imalatını içermektedir. Marsala ve şeri (beyaz İspanyol şarabı) gibi alkol oranı yüksek olan
alkollü şaraplar da buraya dahildir. Elma şarabı, armut şarabı veya bal ve su karışımından yapılan bira
ve sake (pirinçten yapılan Japon içkisi) gibi mayalandırılmış, fakat damıtılmamış alkollü içkilerin
imalatı.
Üzümlerin yetiştirilmesi ve aynı yerde yapılan şarap üretimi, Sınıf 0113'de (Meyve, sert kabuklular,
içecek ve baharat bitkilerinin yetiştirilmesi) sınıflandırılmıştır. Malt likörlerinin demlendirilmesi, Sınıf
1553'te sınıflandırılmıştır. Şarapların yalnızca şişelenmesi ve etiketlenmesi, eğer toptan ticaretin bir
parçası olarak yapılıyorsa, Sınıf 5122'de (Gıda, içecek ve tütün toptan ticareti); ücret ve kontrat bazına
bağlı olarak yapılıyorsa, Sınıf 7495'de sınıflandırılmıştır.
15.53 Bira ve malt imalatı
Bu sınıf bira, ale (açık renkli İngiliz birası), porter (siyah bira) ve stout (kuvvetli siyah bira) gibi malt
içkilerinin imalatını içermektedir.
Malt imalatı.
Bira mayası imalatı, Sınıf 1549'da (Başka yerde sınıflandırılmamış gıda maddeleri imalatı)
sınıflandırılmıştır.
Malt likörlerinin yalnızca şişelenmesi ve etiketlenmesi, eğer toptan ticaretin bir parçası olarak
yapılıyorsa, Sınıf 5122'de (Gıda, içecek ve tütün toptan ticareti); ücret ve kontrat bazına dayalı olarak
yapılıyorsa, Sınıf 7495'de (Ambalajlama faaliyetleri) sınıflandırılmıştır.
15.54 Alkolsüz içecek imalatı, maden ve memba suları üretimi
Bu sınıf, günlük hayatta meşrubat olarak bilinen alkolsüz içeceklerin imalatını içermektedir.
Meyva suları, şurup ve diğer maddelerle tat verilmiş içeceklerin imalatı.
Maden suları ve kaplıca sularının üretimi (yani, kaynakta şişelenmeleri).
İçme sularının şişelenmesi ve etiketlenmesi, eğer toptan ticaretin bir parçası olarak yapılıyorsa, Sınıf
5122'de (Gıda, içecek ve tütün toptan ticareti); ücret ve kontrat bazına bağlı olarak yapılıyorsa, Sınıf
7495'de (Ambalajlama faaliyetleri) sınıflandırılmıştır.
17
2.4. SITC Sınıflandırması
11 Düzey 1, 68 Düzey 2, 261 Düzey 3, 1033 Düzey 4, 2822 Düzey 5’ten oluşan Uluslararası Standart
Ticaret Sınıflaması, SITC Rev.3 (SITC Rev.3)’e göre Gıda Ürünleri İmalatı aşağıdaki gibi
sınıflandırılmıştır.
0 Canlı hayvanlar ve gıda maddeleri
00 Canlı hayvanlar (03 hariç)
001 Canlı hayvanlar (03 hariç)
0011 Canlı sığırlar
00111 Sığır (damızlık)
00119 Sığır (damızlık olmayanlar)
0012 Canlı koyun ve keçi
00121 Koyunlar
00122 Keçiler
0013 Canlı domuzlar
00131 Domuzlar (damızlık)
00139 Diğer domuzlar
0014 Canlı Kümes hayvanları
00141 Kümes hayvanları (ağırlık < 185gr)
00149 Diğer kümes hayvanları
0015 Canlı at, eşek, katır, bardolar
00151 Canlı atlar
00152 Canlı eşekler, katırlar ve bardolar
0019 Canlı diğer hayvanlar
01 Et ve et ürünleri
011 Sığır eti-taze/soğutulmuş/dondurulmuş
0111 Sığır eti-taze/soğutulmuş
01111 Sığır eti; kemikli (taze/soğutulmuş)
01112 Sığır eti; kemiksiz (taze/soğutulmuş)
0112 Sığır eti-dondurulmuş
01121 Kemikli sığır eti (dondurulmuş)
01122 Kemiksiz sığır eti (dondurulmuş)
012 Hayvanların (sığır hariç) eti-taze/soğutulmuş/dondurulmuş
0121 Koyun, keçi eti-taze/soğutulmuş/dondurulmuş
01211 Koyun ve kuzu eti (taze/soğutulmuş)
18
01212 Koyun ve kuzu eti (dondurulmuş)
01213 Keçi eti - taze/soğutulmuş/dondurulmuş
0122 Domuz eti-taze/soğutulmuş/dondurulmuş
01221 Domuz etleri (taze/soğutulmuş)
01222 Domuz etleri (dondurulmuş)
0123 Kümes hayvanlarının etleri ve yenilen sakatatı-taze/soğutulmuş/dondurulmuş
01231 Kümes hayvanlarının etler (taze/soğutulmuş)
01232 Kümes hayvanlarının etler (dondurulnuş)
01233 Ördek, kaz ve beç tavuklarının yağlı karaciğeri (taze/soğutulmuş)
01234 Kümes hayvanlarının diğer et ve sakatatı (taze/soğutulmuş)
01235 Kümes hayvanlarının diğer et ve sakatatı (dondurulmuş)
01236 Kümes hayvanlarının karaciğerleri (dondurulmuş)
0124 At, eşek, katır eti-taze/soğutulmuş/dondurulmuş
0125 Sığır, domuz, koyun, keçi, at, merkep, katır sakatatı-taze/soğutulmuş/dondurulmuş
01251 Sığır türü hayvanların sakatatı (taze/soğutulmuş)
01252 Sığır türü hayvanların sakatatı (dondurulmuş)
01253 Domuz sakatatı (taze/soğutulmuş)
01254 Domuz sakatatı (dondurulmuş)
01255 Diğer hayvanların diğer sakatatı (taze/soğutulmuş)
01256 Diğer hayvanların diğer sakatatı (dondurulmuş)
0129 Diğer hayvanların yenilen et ve sakatatları-taze/soğutulmuş/dondurulmuş
01291 Tavşanların et ve yenilen sakatatı
01292 Kurbağa bacağı
01293 Salyangozlar (deniz salyangozları hariç)
01299 Diğer hayvanların et ve yenilen sakatatı
016 Et ve yenilen sakatat-tuzlu/salamura/kurutulmuş-sakatat un ve ezmeleri
0161 Domuz et ve sakatatının (tuzlanmış/tütsülenmiş vs.) yenilen un ve ezmeleri
01611 Domuz etlerinden but, kol vb. parçaları (kemikli) (tuz./salamura/kuru../tütsü)
01612 Domuzun karın ve karın parçaları (tuzlanmış/salamura/kurutulmuş/tütsü)
01619 Domuzun diğer etleri (tuzlanmış/salamura/kurutulmuş/tütsü)
0168 Diğer hayvanların et ve sakatatının (tuzlanmış/tütsülenmiş vs.) yenilen un ve ezmeleri
01681 Sığır etleri (tuzlanmış/salamura/kurutulmuş/tütsü)
01689 Diğer hayvanların sakatatı (tuzlu/salamuralı/kuru/tütsülü)
017 Başka yerde sınıflandırılmamış hazırlanmış et ve et ürünleri
0171 Et, balık, kabuklu hayvan, yumuşakça vb. hülasa ve suları
19
0172 Et, sakatat veya kandan mamul sosisler vb. ile müstahzarları
0173 Hayvanların karaciğerinden hazırlanmış maddeler, konserveler
0174 Kümes hayvanlarından hazırlanmış maddeler, konserveler
0175 Domuzun parçalarından hazırlanmış konserveler
0176 Sığır cinsi hayvanlardan hazırlanmış konserveler
0179 Diğer hayvanlardan hazırlanmış konserveler
02 Süt, süt ürünleri ve yumurtalar
022 Süt ve krema
0221 Süt ve krema-yoğunlaştırılmamış/tatlandırılmamış
02211 Süt, krema (katı yağ oranı % 1'i geçmeyen)
02212 Süt, krema (katı yağ oranı % 1'i geçen %6'yı geçmeyen)
02213 Süt, krema (katı yağ oranı %6'yı geçen)
0222 Süt ve krema-yoğunlaştırılmış/tatlandırılmış
02221 Süt, krema (toz, granül vs. katı yağ oranı %1, 5'ten az)
02222 Süt, krema (toz, granül vs. katı yağ oranı %1, 5'tan fazla)
02223 Süt, krema (tatlandırıcı içermeyen)
02224 Süt, krema (diğer şekillerde)
0223 Yoğurt, dondurma, kestirilmiş süt ve krema mamülleri
02231 Yoğurt (konsantre edilmiş)
02232 YayıkaItı süt, pıhtılaşmış süt ve krema, kefir vs. (konsantre edilmiş)
02233 Dondurma ve yenilen diğer buzlar
0224 Kesilmemiş sütün suyu, tabii süt esaslı müstahsarlar
02241 Peyniraltı suyu ve tadil edilmiş peyniraltı suyu
02249 Diğer peyniraltı suyu ve tadil edilmiş peyniraltı suyu
023 Tereyağı, süt esaslı katı-sıvı yağlar
0230 Tereyağı, süt esaslı katı-sıvı yağlar
024 Peynir ve lor
0241 Rendelenmiş, toz halinde her türlü peynir
0242 Eritme peynirler
0243 Mavi damarlı peynirler
0249 Diğer peynirler ve lor
02491 Taze peynir (olgunlaşmamış/sertleşmemiş) ve lor
02499 Diğer peynirler
025 Yumurta ve yumurta albüminleri
0251 Kuş/kümes hayvanlarının yumurtaları-kabuklu/taze/pişirilmiş
20
0252 Kuş/kümes hayvanlarının yumurtaları-kabuksuz ve sarıları
02521 Kuş ve kümes hayvanlarının yumurtaları (kurutulmuş)
02522 Kuş ve kümes hayvanlarının yumurtaları (diğer hallerde)
0253 Yumurta albümini
03 Balıklar ve diğer deniz ürünleri
034 Balıklar-canlı, taze/soğutulmuş/dondurulmuş
0341 Balıklar-canlı, taze/soğutulmuş
03411 Canlı balıklar
03412 Alabalıkgiller (taze/soğutulmuş)
03413 Yassı balıklar (taze/soğutulmuş)
03414 Ton balıkları (taze/soğutulmuş)
03415 Ringa ve sardalya balıkları (taze/soğutulmuş)
03416 Morina balıkları (taze/soğutulmuş)
03417 Uskumru balığı (taze/soğutulmuş)
03418 Diğer balıklar (taze/soğutulmuş)
03419 Balık karaciğerleri, yumurtaları ve nefisleri (taze/soğutulmuş)
0342 Balıklar; karaciğeri, yumurtaları, nefiseleri (dondurulmuş)
03421 Alabalıklar (dondurulmuş)
03422 Yassı balıklar (dondurulmuş)
03423 Ton balıkları (dondurulmuş)
03424 Ringa ve sardalya balıkları (dondurulmuş)
03425 Morina balıkları (dondurulmuş)
03426 Uskumru balıkları (dondurulmuş)
03427 Berlam balıkları (dondurulmuş)
03428 Diğer balıklar (dondurulmuş)
03429 Balık karaciğerleri, yumurtaları ve nefisleri (dondurulmuş)
0344 Balık filatosu, diğer balık eti-taze/soğutulmuş/dondurulmuş
0345 Balık filatosu, diğer balık eti-taze/soğutulmuş
03451 Balık filetoları ve diğer balık etleri (taze/soğutulmuş)
03455 Diğer dondurulmuş balık etleri (filetolar hariç)
035 Balıklar (kuru/tuzlu/salamura/tütsülü) insan yemesi için balık unu/ezmesi/pelleti
0351 Kurutulmuş, tuzlanmış balıklar
03511 Morina balıkları (kuru/tütsülenmemiş)
03512 Balık filetoları-kurutulmuş/tuzlanmış/salamura edilmiş, fakat tütsülenmemiş
03513 Diğer balıklar (kuru/tütsülenmemiş)
21
0352 Tuzlanmış balıklar(kurutulmamış)
03521 Morina balıkları (tuzlu/salamuralı/kurumamış/tütsüsüz)
03522 Hamsi balıkları (tuzlu/salamuralı/kumamış/tütsüsüz)
03529 Diğer balıklar (tuzlu/salamuralı/kumamış/tütsüsüz)
0353 Tütsülenmiş balıklar
0354 Balık karaciğeri, yumurta ve nefisleri (kurutulmuş/tuzlanmış/salamura)
0355 İnsanların yemesine elverişli balık unları, ezmeleri ve pelletleri
036 Kabuklu hayvanlar, yumuşakçalar
0361 Kabuklu hayvanlar (dondurulmuş)
03611 Karidesler (dondurulmuş)
03619 Diğer kabuklu hayvanlar (dondurulmuş)
0362 Kabuklu hayvanlar (dondurulmamış)
0363 Yumşakçalar (canlı/taze/soğutulmuş/dondurulmuş/kurutulmuş/tuzlanmış vs.)
03631 İstiridyeler (canlı/taze/soğutulmuş/dondurulmuş/kurutulmuş/tuzlanmış vs.)
03633 Mürekkep balıkları, ahtapot ve kalamar (canlı/taze/soğutulmuş)
03635 Suda yaşayan diğer omurgasız hayvanlar (canlı/taze/soğutulmuş)
03637 Mürekkep ve ahtapot (diğer hallerde)
03639 Suda yaşayan diğer omurgasız hayvanlar (dondurulmuş)
037 Balıklar, kabuklu hayvanlar ve yumşakçaların konserveleri
0371 Balık müstahzarları ve konserveleri, hayvar vb müstahzarları
03711 Som balıkları; müstahzar ve konserve (bütün/parça)
03712 Sardalya/palatika/çaça/ringa balıkları-müstahzar ve konserve (bütün/parça)
03713 Ton balıkları/orkinoslar ve torikler-müstahzar ve konserve (bütün/parça)
03714 Uskumru; müstahzar ve konserve (bütün/parça)
03715 Diğer balık; müstahzar ve konserve (bütün/parça)
03716 Hazırlanmış/konserve edilmiş diğer balıklar
03717 Havyar ve havyar yerine kullanılan ürünler
0372 Kabuklu hayvan, yumuşakça, sudaki omurgasızların konserveleri
03721 Kabuklu hayvanlar (hazırlanmış/konserve edilmiş)
03722 Suda yaşayan omurgasızlar, yumşakçaların konserveleri
04 Hububat, hububat ürünleri
041 Buğday ve mahlut
0411 Makarnalık buğday (durum buğdayı)
0412 Diğer buğday ve mahlut
042 Pirinç
22
0421 Pirinç-kavuz içinde(çeltik)
0422 Pirinç-kavuzu çıkarılmış
0423 Beyazlatılmış, yarı beyazlatılmış ve kırılmış pirinç
04231 Pirinç (yarı/tam olarak değirmenden geçirilmiş pirinç)
04232 Kırık pirinçler
043 Arpa
0430 Arpa
044 Mısır
0441 Mısır-tohumluk
0449 Mısır-diğer
045 Buğday, pirinç, arpa ve mısır dışı tahıllar
0451 Çavdar
0452 Yulaf
0453 Tane darı (koca darı)
0459 Kara buğday, darı (cin ve kum darı) kuş yemi ve diğer hububat
04591 Darı (cin ve kum darı)
04592 Kara buğday
04593 Kuş yemi
04599 Diğer hububat
046 Buğday ve mahlut unu, bulgur, irmik ve pellet
0461 Buğday ve mahlut unu
0462 Bulgur ve irmik-buğdaydan ve pelletler
047 Diğer hububat un, bulgur, irmik ve pellet.
0471 Hububat unları (buğday ve mahlut unu hariç)
04711 Mısır unu
04719 Diğer hububat unları
0472 Hububat bulgurları, irmikleri ve pelletleri
04721 Bulgur ve irmik; mısırdan
04722 Bulgur ve irmik; diğer hububattan
04729 Pelletler; diğer hububattan
048 Ekmekçilik ve pastacılık ürünleri, makarna
0481 Diğer şekillerde işlenmiş hububat taneleri (kabuğu çıkarılmış, yassılaştırılmış vs.)
04811 Hububat/hububat ürünlerininden kabartılmış/kavrulmuş gıda mamülleri
04812 Diğer hububat esaslı gıda mamülleri (kabartılmış, kavrulmuş)
04813 Diğer hububat; yassılaştırılmış/flokon halinde taneler
23
04814 Diğer hububat taneleri; diğer şekilde işlenmiş
04815 Hububat embriyoları-bütün, yassılaştırılmış, flokon haline getirilmiş/öğütülmüş
0482 Malt
0483 Makarna
0484 Ekmek, pasta, kek, bisküvi ve diğer ekmekçi mamüller
04841 Gevrekler, kızartılmış ekmek ve diğer kızartılmış mamuller
04842 Zencefilli ekmek, tatlı bisküviler, Waffle ve gofletler
04849 Diğer ekmekçi mamülleri
0485 (0484)"de ki ekmekçi mamullerinin hazırlanmasında kullanılan karışım ve hamur
05 Meyve ve sebzeler
054 Buharda veya suda kaynatılmış, pişirilmiş, meyve ve başka sebzeler
0541 Patates-taze/soğutulmuş
0542 Baklagiller (kabuksuz)-kuru
05421 Bezelye (kabuksuz) (taneleri ikiye ayrılmış)
05422 Nohut; kabuksuz (kuru)
05423 Fasulyeler
05424 Mercimekler; kabuksuz (kuru)
05425 Bakla, at baklası; kabuksuz (kuru)
05429 Diğer baklagiller; kabuksuz (kuru)
0544 Domates (taze/soğutulmuş)
0545 Sebzeler (taze/soğutulmuş)
05451 Soğanlar ve şalotlar (taze/soğutulmuş)
05452 Pırasa ve diğer soğanımsı sebzeler (taze/soğutulmuş)
05453 Lahanalar, karnabaharlar, alabaşlar, vb. (taze/soğutulmuş)
05454 Marul ve hindiba (taze/soğutulmuş)
05455 Havuç, şalgam, teke sakalı, kök kerevizi vs. (taze/soğutulmuş)
05456 Hıyarlar ve kornişonlar (taze/soğutulmuş)
05457 Baklagiller (taze/soğutulmuş)
05458 Mantarlar (taze/soğutulmuş)
05459 Diğer sebzeler (taze/soğutulmuş)
0546 Sebzeler-pişirilmiş/dondurulmuş
05461 Tatlı mısır (dondurulmuş)
05469 Sebze (buharda/suda kaynatılarak pişirilmiş) (dondurulmuş)
0547 Sebzeler ve sebze karışımları (geçici olarak konserve edilmiş)
0548 Manyok, ararot, salep, şerbetçi otu, keçi boynuzu, şeker pancarı-kamışı vs.
24
05481 Manyok
05483 Tatlı patates, ararot , salep, yer elması , sagu vb.
05484 Şerbetçi otu kozalakları
05485 Kayısı, şeftali ve erik çekirdekleri ve çekirdek içleri
05487 Şeker pancarı
05488 Şeker kamışı
05489 Başka yerde belirtilmeyen yemeye elverişli çekirdek içleri ve diğer ürünler
056 Kurutulmuş sebzeler, sebze ve meyvelerin unu, ezmesi, tozları
0561 Kurutulmuş sebzeler (bütün halde, kesilmiş, dilinmiş, kırılmış veya toz halinde)
05611 Kurutulmuş sebzeler
05612 Soğanlar (kurutulmuş)
05613 Diğer mantar ve domalanlar (kurutulmuş)
05619 Diğer sebzeler; sebze karışımları (kurutulmuş)
0564 Manyok, ararot, salep, yerelması, patates unu, ezmesi, flokonları
05641 Patates unu, ezmesi ve tozları
05642 Patates flokonları, granülleri ve pelletleri
05645 Tapyoka ve nişastadan hazırlanan tapyoka benzerleri
05646 Kuru baklağillerin unu, ezmesi ve tozu
05647 Kök ve yumruların unu, ezmesi ve tozu
05648 Meyvelerin un, ezme ve tozları
0566 Diğer sebze konserveleri-dondurulmuş (sirkesiz, asitsiz)
05661 Patates (sirke/asetik asitten başka usulde hazır. konserve) (dondurulmuş)
05669 Diğer sebze ve karışımı (sirke/asetik asitten başka usulde hazır. konserve) (dondurulmuş)
0567 Sebze, meyva, bitki ve yemiş konserveleri
05671 Sebze, meyva, sert kabuklu meyva ve yenilen diğer bitki parçaları
05672 Domatesler (tüm/parça) (sirke, asetik asitten başka şekilde konserve edilmiş)
05673 Diğer şekilde domates (sirke, asetik asitten başka şekilde konserve edilmiş)
05674 Mantar ve domalan (sirke/asetik asitten başka usulde hazır. konserve)
05675 Sauerkraut (sirke/asetik asitten başka usulde hazır. konserve)
05676 Patates (sirke, asetik asitten başka şekilde konserve edilmiş) (dondurulmamış)
05677 Tatlı mısır; sirkesiz, konserve edilmiş (dondurulmamış)
05679 Diğer sebze ve sebze karışımı (sirke, asetik asitten başka şekilde konserve edilmiş)
(dondurulmamış)
057 Taze/kuru meyve ve kabuklu yemişler, bunların karışımları
0571 Portakal, mandalin-taze/kurutulmuş
25
05711 Portakal (taze/kurutulmuş)
05712 Mandarin, klemantin, vilking vb. (taze/kurutulmuş)
0572 Greyfurt, pomelo, limon ve diğer turunçgiller
05721 Limon ve tatlı limon (taze/kurutulmuş)
05722 Greyfurt ve Pomelo (taze/kurutulmuş
05729 Diğer turunçgiller (taze/kurutulmuş)
0573 Muz (taze/kurutulmuş)
0574 Elma (taze)
0575 Üzüm (taze/kurutulmuş)
05751 Üzüm (taze)
05752 Üzüm (kurutulmuş)
0576 İncir (taze/kurutulmuş)
0577 Çeşitli cevizler ve diğer kabuklu meyvalar (taze/kurutulmuş)
05771 Hindistan cevizi
05772 Brezilya cevizi
05773 Kaju cevizi
05774 Badem
05775 Fındık
05776 Ceviz
05777 Kestane
05778 Antep fıstığı
05779 Diğer kabuklu meyvalar (taze/kurutulmuş) (kabuğu çıkarılmış/soyulmuş)
0579 Kavun, karpuz, papaya, elma, armut, ayva ve diğer meyveler (taze)
05791 Karpuz, kavun ve papaye
05792 Armut ve ayva (taze)
05793 Kayısı, kiraz, şeftali, erik ve çakal eriği (taze)
05794 Diğer meyvalar (taze)
05795 Ananas (taze/kurutulmuş)
05796 Hurma (taze/kurutulmuş)
05797 Avokado armudu, Guava armudu, mango ve mangost (taze/kurutulmuş)
05798 Diğer meyvalar (taze)
05799 Meyvalar (kurutulmuş) (0801, 0806"de kiler hariç)08. fasıldaki sert ve kabukluların karışımları
058 Sebze ve meyveden hazırlanmış konserveler
0581 Reçel, jöle, marmelat, ezme ve pestiller
0582 Geçici olarak konserve edilmiş meyva ve turunçgil kabukları-derhal yenilmez
26
05821 Meyvalar ve sert çekirdekli meyvalar-geçici konserve edilmiş
05822 Turunçgillerin, kavunların kabukları (taze/dondurulmuş/kurutulmuş vs.)
0583 Meyvalar ve sert çekirdekli meyvalar (dondurulmuş/tatlı/tatsız)
05831 Çilek (dondurulmuş)
05832 Ahududu, dut, siyah, beyaz ve kırmızı frenk ve Bektaşi üzümü (dondurulmuş)
05839 Diğer meyvalar ve sert çekirdekli meyvalar (dondurulmuş)
0589 Başka yerde yer almayan meyvalar ve diğer bitki parçaları konserveleri
05892 Diğer sert kabuklu meyva ve karışımlarının konserveleri
05893 Ananas konserveleri
05894 Turunçgil konserveleri
05895 Kiraz, kayısı (zerdali dahil) şeftali konserveleri
05896 Diğer meyva, yemiş, bitki parçaları konserveleri
05897 Karışık meyva konserveleri
059 Meyve suları (üzüm şırası dahil) sebze suları
0591 Portakal suları (tadlandırılmış olsun, olmasın)
0592 Greyfurt suyu (tadlandırılmış olsun, olmasın)
0593 Diğer turunçgil suları(tadlandırılmış olsun, olmasın)
0599 Ananas, domates, üzüm ve diğer meyve ve sebze suları
05991 Ananas suyu
05992 Domates suyu
05993 Üzüm suyu
05994 Elma suyu
05995 Diğer meyvaların/sebzenin suyu
05996 Karışık haldeki meyva ve sebze suları
06 Şeker, şeker ürünleri ve bal
061 Şeker, bal ve şeker melası
0611 Ham şeker-şeker kamışından ve pancardan (tat, renk verici madde katılmamış)
06111 Kamış şekeri (tat/renk verici madde katılmamış)
06112 Pancar şekeri (tat/renk verici madde katılmamış)
0612 Tat ve renk verici maddeler katılmış şeker ve kimyaca saf sakkaroz
06121 İlave aroma/renk verici maddeler içeren şeker
06129 Kimyaca saf sakkoroz ve diğer şekerler
0615 Şeker üretimi yan ürünü melaslar
06151 Kamış melasları
06159 Diğer melaslar
27
0616 Tabii bal
0619 Diğer şekerler, kimyaca saf laktoz, maltoz, glikoz, fruktoz vb.
06191 Laktoz
06192 Akçaağaç şekeri ve şurubu
06193 Glikoz ve glikoz şurubu (kuru halde ağırlık:%20"de az fruktoz içeren)
06194 Glikoz ve glikoz şurubu (kuru halde ağırlık: %20-%50 fruktoz içeren)
06195 Kimyaca saf fruktoz
06196 Diğer fruktoz ve fruktoz şurubu (kuru halde ağırlık %50"den fazla fruktoz içeren)
06199 Diğer şekerler (inert şeker dahil)
062 Şeker mamülleri
0621 Meyva, sert kabuklu yemiş, bitki parçası konserveleri-şekerli
0622 Şeker mamulleri (beyaz çikolata dahil) kakaosuz
06221 Ciklet
06229 Kakao içermeyen diğer şeker mamulleri
07 Kahve, çay, kakao, baharat ve ürünleri
071 Kahve
0711 Kahve (kavrulmamış)
07111 Kahve (kafeini alınmamış, kavrulmamış)
07112 Kahve (kafeini alınmış, kavrulmamış)
07113 Kahve hülasası ve kahve yerine kullanılan maddeler
0712 Kahve (kavrulmuş)
0713 Kahve hülasası ve kahve yerine kullanılan maddeler
07131 Kahve hülasa, esans ve konsantreleri
07132 Kahve kabuk ve kapçıkları ve kahve yerine kullanılan maddeler
07133 Kavrulmuş hindiba ve kavrulmuş kahve yerine kullanılan diğer madde vb. konsantreleri
072 Kakao
0721 Kakao taneleri (bütün veya kırılmış) (çiğ veya kavrulmuş)
0722 Kakao tozu (ilave şeker veya diğer tatlandırıcı maddeler içermeyenler)
0723 Kakao hamuru (yağı alınmış olsun, olmasın)
07231 Kakao hamuru; yağı alınmamış
07232 Kakao hamuru; tamamen/kısmen yağı alınmış
0724 Kakao yağı (katı ve sıvı)
0725 Kakao kabukları, iç kabukları, zarları ve diğer kakao döküntüleri
073 Çikolata ve kakao içeren diğer maddeler
0731 Kakao tozu (şeker, tadlandırıcı madde katılmış)
28
0732 Ağırlığı 2 kg"dan fazla kap ve ambalajda kakao müstahzarı
0733 Gıda müstahz.-kakao/çikolata içeren doldurulmuş, dilim veya çubuk halde
0739 Diğer çikolata, kakao ihtiva eden gıda müstahzarları
074 Çay ve paraguay çayı
0741 Çay
07411 Yeşil çay (fermente edilmemiş) (3 kgı < hazır ambalajlarda)
07412 Diğer yeşil çaylar (fermente edilmemiş)
07413 Siyah çay (fermente edilmiş) (3 kgı < hazır ambalajlarda)
07414 Diğer siyah çaylar (fermente edilmiş)
0743 Paraguay çayı ve çay hülasa, esans, konsantreleri, müstahzarları
07431 Paraguay çayı
07432 Çay ve Paraguay çayı hülasası, esans ve konsantreleri ve müstahzarları
075 Biber ve diğer baharatlar
0751 Biber, capsicum ve pimenta cinsi meyvaları (kurutulmuş/ezilmiş/öğütülmüş)
07511 Karabiber (ezilmemiş/öğütülmemiş)
07512 Karabiber (ezilmiş/öğütülmüş)
07513 Capsicum ve Pimenta cinsi biber (kurutulmuş)
0752 Vanilya, tarçın, karanfil, kakule küçük hindistan cevizi ve kabuğu
07521 Vanilya
07522 Tarçın ve tarçın ağacı çiçekleri (ezilmemiş/öğütülmemiş)
07523 Tarçın ve tarçın ağacı çiçekleri (ezilmiş/öğütülmüş)
07524 Karanfil (bütün halindeki meyva, tane ve sapları)
07525 Küçük Hindistan cevizi, kabuğu ve kakule
07526 Anason, rezene, kişniş, Kimyon, kimyonu tohumu ve ardıç meyvaları
07527 Zencefil
07528 Kekik; defne yaprakları, safran
07529 Diğer baharatlar
Faaliyet sınıflamaları ekonomik alanda faaliyet gösteren tüm istatistiki birimler ile ilgili verilerin
mümkün olduğunca homojen kategorilere ayıran ve sunumunu sağlayan, birimlerin ana faaliyetlerini
belirleyen ve uluslararası veri karşılaştırmayı sağlayan sınıflamalardır.
Bu sınıflamalar:
1. NAICS: Kanada, Meksika ve Amerika Birleşik Devletleri`nde kullanılan ekonomik faaliyet
sınıflamasıdır.
2. ANZSIC: Avustralya ve Yeni Zelanda ülkelerinde kullanılan standart sanayi sınıflamasıdır.
29
3. ISIC: Birleşmiş Milletler İstatistik Ofisi tarafından hazırlanan ve tüm dünyada kullanılması önerilen
ekonomik faaliyetlerin sınıflamasıdır.
4. NACE: Avrupa Birliği ülkeleri tarafından ISIC sınıflamasından türetilen ve üye ülkelerde zorunlu
olarak kullanılan ekonomik faaliyet sınıflamasıdır.
Sınıflamaların karşısında bulunan `Birleşmiş Milletler` ve `Eurostat` internet siteleri üzerinden,
sınıflamaların orijinallerine ulaşılabilmektedir.
30
3. GLOBAL GIDA SEKTÖRÜ GÖRÜNÜMÜ
Bugün 76 trilyon dolar olan dünya gayri safi hasılası içinde küresel gıda harcaması 25 trilyon dolar
civarındadır. Dünya tarımsal gayri safi yurtiçi hasılanın küresel ısınma nedeniyle 2020 yılında % 15
civarında gerilemesi beklenirken, gelecek 30 yılda dünya nüfusunun % 60’nın şehirlerde yaşayacağı
tahmin edilmektedir. Net tahıl ithalatçısı ülke sayısı, net ithalatçı ülke sayısının yaklaşık 4 katı
kadardır. Dünya nüfusunun giderek artması gıda talebini ve fiyatlarını şekillendirmektedir. Fiyatlar
genel düzeyinin artması gıda değer zincirinin ilk halkası olan tarım ürünleri ve girdilerinden başlayarak
son halka olan tüketim pazarlarına ve tüketiciye ulaşıncaya kadar ki her aşamada dengeyi ve değeri
etkilemektedir. Bu açıdan Birleşmiş Milletler başta gıdaya erişim olmak üzere gıda politikalarını regüle
etme için yaptığı çalışmalar önemlidir. Özellikle Dünya Gıda Programı (WFP), Dünya Bankası
verilerine göre FAO Gıda Fiyatları endeksinin değişimi değer zincirinde nasıl bir etki yaratacağı sürekli
takip edilmekte ve önlemler alınmaktadır. Bu nedenle dünya gıda fiyatlarının yıllara göre değişimin
incelemesinde fayda vardır. Grafik 1 gıda fiyatlarının hem nominal hem de reel değerlerini 1961-
2017 yılları arasındaki değişim değerlerini göstermektedir.
Grafik 1: Gıda Fiyatları Reel ve Nominal Değişimi
Kaynak: Dünya Bankası, Gıda ve Tarım Örgütü, (FAO), 2018
Grafikte de görüldüğü üzere 1975 ile 2005 yılları arasında dengeli bir seyir izlemekle beraber iş
çevrimleri teorisine göre ara sıra artışlar ve azalışlar gözlemlenmektedir. Ancak 2005’ten sonra
artışlar daha azla ve keskin olmuştur. İş çevrimleri teorisine göre şekillenen gıda ürünleri fiyatlarının
aşırı artışı 2009’daki finansal krizler sonrasında tekrar düşüş eğilimine girmiş ancak hemen artışlar
0,0
50,0
100,0
150,0
200,0
250,0
300,0
350,0
400,0
450,0
1961
1963
1965
1967
1969
1971
1973
1975
1977
1979
1981
1983
1985
1987
1989
1991
1993
1995
1997
1999
2001
2003
2005
2007
2009
2011
2013
2015
2017
ReelNominal
31
başlamıştır. Bununla birlikte gıda fiyatlarının en çok ticareti yapan ve sektörün temel girdilerin olan
ürünlerin fiyat değişimleri de aşağıdaki grafik üzerinden gösterilmiştir.
Grafik 2: Temel Girdiler Olan Ürünlerin Yıllara Göre Fiyat Değişimi
Kaynak: Dünya Bankası, FAO, 2018
Temel gıda ürünlerinin fiyatları 1990-2017 yılları arası incelendiğinde, özellikle son 10 yılda büyük bir
dalgalanma ile birlikte sürekli artışın olduğu gözlemlenmektedir. Artan Dünya nüfusu, küresel iklim
koşullarının değişmesi, ekonomik darboğazlar bu fiyat değişiminin temel sebepleri olarak
tanımlanabilir. Gıda sektörünün genel görünümüne ilişkin kısa bilgiler-analizler üzerinden sektörün
değerlendirmesini yapmak yerinde olacaktır.
3.1. Global Gıda Sektörü Genel Görünümü
Dünya Gıda ve Tarım Organizasyonu (FAO)’nun yaptığı çalışmaya göre Dünya gıda ithalat ve
ihracatında ticaret dengesi aşağıdaki şekilde verilmiştir. Genel anlamda ithalatçı-ve ihracatçı ülkeler
sınıflandırıldığında teknoloji ve inovasyon düzeyi yüksek olan ülkeler net ihracatçı pozisyonunda
olduğu görülmektedir. Aşağıdaki şekilde FAO’nun net ihracat ve net ithalat düzeylerini gösterdiği
haritadır. Buna göre mavi tonlar net ihracat, pembe tonlar ise net ithalatçı ülkeleri göstermektedir.
0,0
200,0
400,0
600,0
800,0
1000,0
1200,0
1400,0
1600,0
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
Şeker Fiyat Endeksi
Yağ Fiyat Endeksi
Tahıl Fiyat Endeksi
Süt Ürünleri Fiyat Endeksi
Et Fiyat Endeksi
Gıda Fiyatları Endeksi
32
Şekil 4: Dünya Gıda Ticaretinde Kalori Bakımından Net Ticaret Dengesi
Kaynak: FAO Global Perspectives Studies, using 2011 food balance sheets from FAO, 2016a
Genel olarak gıda ürünleri olan et ürünleri, süt ürünleri ve tahılların kalori değeri bakımından
değerlendirilen ve oluşturulan yukarıdaki haritada Türkiye gıda ürünleri bakımından AB’ye net
ihracatçı olmasına rağmen, global ticaret göz önünde bulundurulduğunda gıda ürünlerinde net
ithalatçı pozisyonundadır.
3.2. Seçilmiş İstatistikler ve Global Gıda Ticareti Görünümü
BM’nin yaptığı projeksiyonlara göre Dünya nüfusunun 2050 yılında 10 Milyar kişiyi geçmesi
beklenmektedir. Bu durum aynı zamanda tarımsal ürünlere ve gıdaya olan talebin de patlamasına
sebebiyet verecektir. Bu nüfusun gıda talebinin karşılanması için bölgesel ticaret antlaşmaları ile
birlikte global ticaret antlaşmaları ile gıda ürünlerinin serbest dolaşımı konusunda birçok ülke hem
fikirdir. Özellikle AB Birliği ülkelerinin gelmiş olduğu aşama dikkate alındığında, ilk temelleri olan
AET’nin malların, sermayenin ve insanların serbest dolaşımını sağlama yaklaşımı muazzam bir aşama
olduğunu dile getirmek gerekir. Zira AB üye ilkeler ve AB komşuluk poltikaları incelendiğinde malların
serbest dolaşımı ticari antlaşmaların önemli bir bileşenini oluşturmaktadır.
33
Şekil 5: AB ve Global Gıda Ticaretinde Bölgeler
Kaynak: Eurostat, Food&Drink Report, Trends
Yukarıdaki Şekil 5’te AB’nin diğer ülkeler ve bölgelerle yaptığı gıda ticaretinde partnerleri
göstermektedir. Buna göre AB'nin gıda sektöründe en büyük ticaret partnerleri ABD ve Çin ülkeleridir.
Özellikle ihracat pazarı olarak ABD ve Çin’den sonra sırasıyla İsviçre, Japonya gelmektedir. İthalat
yapılan ülkeler bağlamında harita incelendiğinde AB’nin en büyük ithalat pazarı Brezilya olmakla
beraber ABD ve Arjintin’in de Brezilya’yı takip etmesi dikkate değerdir. Zira tarımsal ürün üretimi
konusunda bu ülkeleri gelişmiş olmaları bakımından önemli birer ithalat pazarı olmaktadır.
Tarım ve Gıda ürünleri pazarları önemli olduğu kadar bu ticarete öncülük eden firmalar da büyük
öneme sahiptir. Bu açıdan Global gıda piyasasının önemli aktörleri, büyük oyucularına da göz atmakta
fayda vardır. Şekil 6’da da görüldüğü üzere gıda sektörünü kontrol eden ve rekabeti kendi aralarında
sağlayan büyük oyuncular, aynı zamanda market raflarında ürünlerine rahatlıkla ulaşılabilen
markalardır. Bu büyük oyunculardan ilk 5 sıranın için 3 tane ABD firması yer almaktadır.
34
Şekil 6: Dünya Gıda Ticaretinde Büyük Oyuncu Olan Firmalar
Kaynak: AB Gıda ve İçecek Raporu, Trendler ve Meydan Okumalar, 2018
Dünya gıda sektörüne yön veren gıda işleyen bu firmaların gelecekteki meydan okumaları ve
değişimleri yönetmeleri ihtiyacı her gün artmaktadır. Bu açıdan gelecek perspektiflerine ve
projeksiyonlarına göz atmakta fayda vardır.
3.3. Ülkelerin Nüfus Değişimi, Gıda Sektörü İlişkisi ve Bazı Projeksiyonlar
Birleşmiş Milletler Mülteci Ajansının (UNHCR) verilerine göre 2015 yılında 65 milyon kişi zorla
yerinden edildi. Bu nüfus hareketliliği tarihten ilk defa 60 milyonu geçmesi gibi bir durumun
oluşmasına neden oldu. Nüfus hareketleri gibi nüfusun hızlı artışı da gıda sistemleri ve gıda güvenliği
konusunda büyük sorunlara sebebiyet vermektedir. Gıda sistemi ve gıda güvenliği ile ilgili çalışma
yürüten ve politika belirleyen kurumlar bu nedenle değişim dinamiklerini ve bu dinamiklerin
gelecekteki gıda sektörüne etkisini analiz ederek çalışmalarını ve projeksiyonlarını ortaya
koymaktadır. 21. Yüzyılda değişimleri etkileyecek temel dinamikler şu şekilde sırlanabilir.
35
Tablo 1: 21. Yüzyıl Değişimleri Etkileyecek Temel Dinamikler
SN Değişimlerin Temel Dinamikleri
1 Nüfus büyümesi, kentleşme ve yaşlanma
2 Global ekonomik büyüme, yatırımlar ve ticaret
3 Doğal kaynaklar için rekabetin artması
4 İklim değişikliği
5 Tarımsal verimlilik ve inovasyon
6 Sınırları aşan pestisitler ve hastalıklar
7 Çatışma, krizler ve doğal felaketler
8 Yoksulluk, eşitsizlik ve gıda güvenliği eksikliği
9 Beslenme ve Sağlık
10 Yapısal dönüşümler ve istihdam
11 Göç ve tarım
12 Değişen gıda sistemleri
13 Gıda kayıpları ve israf
14 Gıda güvenliği ve beslenme için yönetişim ve beslenme
15 Kalkınma Finansı
Kaynak: Agro Foods Trend and Challenges, Birleşmiş Milletler, 2015; UNCHR, 2018
36
Grafik 3: Global Nüfus Tahminleri
Kaynak: Agro Foods Trend and Challenges, Birleşmiş Milletler, 2015
Yukarıdaki grafikte görüldüğü gibi tüm senaryolarda bile Dünya Nüfusu 2050 yılında 10 milyar, 2100
yılında ise 11.2 Milyar gibi bir rakama ulaşması beklenmektedir. Şehirleşmenin-Kentleşmenin giderek
artması beklenmekte ve günümüz gelişmiş ülkelerin temel sorunlarından olan yaşlanmanın kırsalda
da artması beklenmektedir. Tarımsal nüfusun azalması ile birlikte, gıda sektöründe daralma olması
beklenen bir durumdur. Bu açıdan birçok politika dokümanı küçük üreticinin korunmasının gıda
alanında olası risklere karşı bir korunma yöntemi olarak değerlendirilmesi gerektiğini belirtmektedir.
Gıda sektörü incelendiğinde ise gıda sistemi ve gıda güvenliği çok daha önemli bir düzeye ulaşacaktır.
Önümüzdeki dönemlerde değişimler çok yoğun olarak kendini dayatacaktır. Bu açıdan gıda
sistemlerinin değişen nüfusun ve diğer dinamiklerin ihtiyacına göre şekillenmesi gerekmektedir.
Tarladan-çiftlikten sofraya-nihai tüketiciye ulaşıncaya kadar tedarik ve değer zinciri içerisinde gıda
güvenliğinin insan ve çevre sağlığını gözetecek şekilde dizayn-edilmesi artık “olmazsa olmaz” bir
anlayış-sistem haline gelmektedir. Bu açıdan aşağıdaki grafik bu durumu özetlemektedir.
37
Şekil 7: Global Yeni Gıda Sistemi ve Bileşenleri
Kaynak: Avrupa Komisyonu Gıda 2030 Inovasyon ve Biyo-ekonomi Raporu, 2017-2018.
Avrupa Komisyonu tarafından gıda sektörü ve gıda güvenliği ile ilgili oluşturulan politika
dokümanında gıda sistemi ve temel dinamikleri yukarıdaki şekildeki tanımlanmıştır. Şekil 7’de Avrupa
Komisyonunun yeni gıda sistemine göre gelecekteki önemli meydan okumalar arasında iklim
değişikliği, gıda güvenliği için araştırma ve inovasyon ihtiyacı, kısa ve takip edilebilir değer zinciri,
israfın önlenmesi gibi konuları değerlendirerek gıda sistemlerinin geliştirilmesi için inovasyon ve
araştırmanın önemini vurgular. Bu açıdan belirlenecek tüm amaçlarda gıda sistemi Şekil 7’de deki gibi
bir sistemi oturtmak için işbirliğinin önemine vurgu yapar. Özellikle kentleşmenin artması ile birlikte
bu işbirliğinin Kır-Kent arasında süreklileşmesi gıda değer zinciri için, değer kayıplarının olmaması
bakımından büyük bir öneme sahip olduğu belirtilmiştir.
FAO’nun yaptığı başka bir projeksiyonda ülkelerin 2050 yılındaki GSMH ve kişi başı GSMH büyüme
tahminleridir. Buna göre yüksek gelirli ülkelerin hem GSMH’leri hem de kişi başı GSMH’leri orta,
düşük ve geri kalmış ülkelerin değerlerinden daha fazla olması beklenmektedir. Bu da refah dağılımın
zengin ülkelerde daha fazla birikmesi anlamına gelmektedir.
Gıda Sistemi
Gıda Üretimi
İşleme
Paketleme
Lojistik Sağlıklı İnsanlar
Atık Yönetimi
Dağıtım
Gıda üretimi yöntemi, sağlığı, çevreyi ve iyi olmayı nasıl etkiler,
38
Grafik 4: Global Tarım Ürünleri Ticareti Değişimi
Kaynak: FAO, Dünya Bankası, 2017
1961-2015 yılları arasındaki tarımsal üretim değerleri incelendiğinde artan trendin ekonomik büyüme
teorilerinden iş çevrimlerine uygun şekilde hareket ettiği görülmektedir. İş çevrimleri sayesinde belli
dönemler düşüş olmakla beraber 1961-2015 yılları arasında tarımsal üretimde sürekli bir artışın
olduğu, bu artışın aynı trendi takip etmesi beklenmektedir. Teknolojik altyapının, inovasyonun ve
küreselleşmenin etkisi ile tarımsal üretim büyük bir artış göstermiştir.
Mal(ürün) ticaretinde, ithalat ve ihracat değerleri bakımından ana oyuncu ülkeler aşağıdaki grafikte
belirtilmiştir. Tarımsal ve gıda ürünleri ihracatında ilk sırada ABD yer almaktadır. Dünya nüfusunun
1/5’ini oluşturan Çin de beklendiği gibi gıda ürünleri ithalatında ilk sırada yer almaktadır. Nüfusun
yoğunluğunun artması ile birlikte Çin hükümeti, artan gıda talebini karşılamak için yeterli gelmeyen
tarım alanlarını gıda sistemlerinin ve gıda değer zincirinin uluslararası piyasaya taşırarak karşılamaya
yönelik tarım ve gıda politikaları izlemektedir.
39
Grafik 5: Global Gıda ve Tarımsal Ürün Ticaretinde Ülkelerin İthalat ve İhracat Düzeyleri
Kaynak: Eurostat, 2018
http://ec.europa.eu/eurostat/statisticsexplained/index.php/File:Main_players_for_international_trade_in_goods,_2016_(billion_EUR)_YB
17.png
ABD ve Çin’den sonra AB gıda ve tarım ürünleri ticaretinde ön plana çıkmaktadır ki Türkiye de AB
üyelik sürecinde gıda sistemi uyumlaştırmak için başta CAP-OTP olmak üzere birçok alanda AB’den de
destek almıştır.
Dünya ticaretinde ülkelerin ihracat paylarına ilişkin grafik aşağıda verilmiştir. Grafik 6 incelendiğinde
ise global ihracatta gıda ürünleri ile birlikte diğer malların ticareti de dahil edildiğinde sonuçlar biraz
farklı çıkmaktadır. Düşük maliyetle üretim yapabilen Çin, global ticarette dominant bir rol oynamaya
başlamaktadır.
40
Grafik 6: Global İhracatta Ülkelerin Payları
Kaynak: Eurostat, 2018
Grafik 6’da görüldüğü gibi Çin, AB, ABD, Japonya, Güney Kore ve Kanada global ihracattın %56,7’sini
gerçekleştirmektedir.
AB’nin ihracat ticaretinde ürün grupları ihracat kalemleri incelendiğinde Grafik 7’deki gibi bir yelpaze
karşımıza çıkmaktadır. Grafik 7’de de belirtildiği üzere gıda ve içecek sektörü ihracatta gruplarında 4.
Sırada yer almaktadır.
41
Grafik 7: Global Ticarette AB İhracatı Sırasıyla Ürün Grupları
Kaynak: Eurostat, 2018 Eurostat, http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/International_trade_in_goods
Dünya ticaretinde ise gıda ve içecek grubu 5. Sırada yer almaktadır. Grafik 8’de dünya ticaretinde
ithalatta ürün gruplarının sırlaması verilmiştir.
42
Grafik 8: Global Ticarette AB İthalat Ürün Grupları
Kaynak: Eurostat, http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/International_trade_in_goods
Ürün gruplarına göre ithalat ve ihracat oranları
43
Grafik 9: Ürün Gruplarına Göre Global İthalat-İhracat Oranları
Kaynak: Eurostat, 2018
Grafik 9’da da belirtildiği üzere AB ülkelerinin ithalat ve ihracat kalemleri dikkate alındığında ihracat
kalemleri arasındaki ağırlığı %18, ithalat kalemleri arasındaki ağırlığı ise %10.8 olduğu görülmektedir.
Gıda ürünleri sektöründe AB’nin ticaretinde ilk sırada paketlenmiş hazır gıdalar yer almaktadır. 2015
yılına ait veriler incelendiğinde Grafik 10’da olduğu gibi hazır gıdalar ilk sırada yer almaktadır.
Grafik 10: Gıda Ürünlerinde Ticaret Payları
Kaynak: AB Gıda ve İçeçecek Raporu, 2018
44
Paketlenmiş Gıdada Dünya’daki öncü firmalar ise Tablo 2’de verilmiştir. Buna göre Nestle ilk sırada
yer almaktadır.
Tablo 2: Paketlenmiş Gıdada Global Firmalar
Sektör Firma Dünya Piyasa Payı %
Paketlenmiş Gıda Nestle % 3.2 Kraft % 2.4 Unilever % 2.1 PepsiCo % 1.8 Mars % 1.4 Danone % 1.3 Cadbury % 0.9 Kellogg % 0.8 General Mills % 0.7 Ferrero % 0.6
Top 10 Toplam % 16.2 Alkolsüz İçecek Coca Cola % 25.9
PepsiCo % 11.5 Nestle % 3.0 Diğer 7 % 11.0
Top 10 Toplam % 52.3 Kaynak: TİM Tarım ve Gıda Raporu, 2016
ABCD Grubu dünya tahıl, yağlı tohum, şeker ve diğer birçok tarım ürün ticaretinde liderliğini korurken
son yıllarda Wilmar International, Olam, Sinar Mas, Noble Group, COFCO, ve Glencore gibi eskiden
kurulmuş Ga- vilon, Libero, Agrotrade, Vitol, United Grain Company gibi nispeten yeni kurulmuş
şirketlerin rekabeti ile karşı karşıya kalmıştır.
Gıda zincirinin diğer ucundaki, yani tüketiciye sunulan gıda ürünlerinde dünya devlerine gelince,
içeceklerde PepsiCo, Coca Cola, Nestle, Danone, Cadbury öne çıkarken, paketlenmiş gıda ürünlerinde
Tyson Foods, JBS, Kraft Foods, Unilever, Mars, General Mills, Kel- logg gibi tüketicilerin de iyi bildiği
firmalar öne çıkmaktadır. Bu firmaların yıllık gıda ve alkolsüz içecek ciroları firma başına 2013 yılında
10-40 milyar dolar arasında değişmektedir. En büyük 10 üreticinin toplam cirosu 200, kârı 50 milyar
doları geçmektedir. Dünyada en büyük 10 paketlenmiş gıda firmasının pi- yasa payı 2009 yılında %
15, Nestle’nin tek başına payı ise % 3’ü aşmaktadır. Dünyada en büyük 10 alkolsüz içecek firmasının
piyasa payı 2009 yılında % 52, Coca Cola ve PepsiCo’nun ikisinin payı ise % 37’dir.(TİM, 2016)
45
4. AVRUPA BİRLİĞİ GIDA SEKTÖRÜ GÖRÜNÜMÜ
AB Birliğini oluşturan 27 ülkenin Gıda Sektörü incelendiğinde, AB ülkelerinin İçecek ve Gıda Sektörü
Veri ve Trendler 2016 raporuna göre sektörün toplam büyüklüğü yaklaşık 1.1 Trilyon Eurodur. Bu
değerle imalat sanayinde en büyük sektör konumundadır. Bununla birlikte sektörün genel
görünümünü yansıtan istatistikler ekonomideki önemini ve ağırlığını net bir şekilde ortaya
koymaktadır. AB Gıda ve İçecek politikalarının belirleyen EU Food & Drinks çalışmasına göre bazı
göstergeler sırasıyla aşağıdaki tabloda verilmiştir. AB Ortak Tarım Politikaları gereği hazırlanan uzun
vadeli stratejilerde tüm ülkelerin ortak pazar çerçevesinde birbirleri ile ticareti değerlendirilirken,
Gıda 2030 strateji çerçevesi daha çok gıda güvenliğini esas alarak bir yol haritası oluşturulmuştur. Bu
açıdan AB gıda ve içecek politikaları belirlenirken daha önce hazırlanan 2025 stratejisi ve bu stratejide
ortaya konulan mevcut durum üzerinden performans ölçümü yapılarak Avrupa Komisyonu Gıda 2030
strateji çerçevesi oluşturulmuştur. AB Ekonomisine Gıda Endüstrisinin temel özelliği, krizlere karşı
dirençli, sıkı ve stabil olmasıdır. Bu özelliği ile otomotiv endüstrisinden sonra AB ekonomisine en
büyük katkıyı sağlayan sektördür. AB Gıda ve İçecek birimi tarafından ortaya konulan mevcut duruma
ilişkin temel göstergeler sırasıyla aşağıdaki gibidir.
4.1. AB Gıda Sektörü Genel Görünümü
Gıda ve içecek endüstrisine ilişkin temel göstergeler aşağıdaki tabloda yer almaktadır. Buna göre Gıda
ve içecek sektöründe yaklaşık 1.1 milyar Euro’luk bir pazarın 356.6 milyar Euro’luk kısmı AB 27
ülkelerinin AB ortak pazarının dışındaki aktörler-ülkelerle gerçekleşmektedir.
Tablo 3: AB Ülkeleri Bazı Makro Göstergeler
Değişken/İndikatör Birim ve Değeri
Sektörün Büyüklüğü 1.098 Milyar Euro (1.1 Trilyon €)
Sektörün Yarattığı Katma Değer %1.8
Sektörün İmalat Sanayindeki Payı %15.6
Sektörün İstihdam Ettiği Nüfus 4.25 Milyon kişi
AB Ortak Pazarına yapılan satışın tüm satışlar içindeki payı %90
Hane halkı tüketiminde gıda ve içecek payı %14
Sektördeki firma sayısı 289.000
Ar-Ge Harcamaları Tutarı 2.8 Milyar Euro
Sektördeki KOBİ’lerin ağırlığı %49.5
Dış Ticaret(AB 27 dışı) 173.9 Milyar Euro
İthalat 71.9 Milyar Euro
İhracat 102 Milyar Euro
46
AB 27 ortak pazarında ihracat 254.6 Milyar Euro
Toplam Dış Ticaret 356.6 Milyar Euro
Dünya İhracatındaki AB Payı %17.3
Net Dış Ticaret Dengesi 30.1 Milyar Euro
AB’nin Global Gıda Ticaretteki Payı %17,3
Sektörün son 20 yılda yarattığı katma değer 423 Milyar Euro
Kaynak: Implementing the EU Food and Drink Industry’s Ambition for Growth and Jobs 2025,
Food&Drink Europe, 2017
4.1. AB Seçilmiş İstatistikler
AB ülkelerinde ithalat-ihracat dengesi aşağıdaki grafikte verilmiştir.
Grafik 11: AB Ülkelerinde Gıda Endüstrisi İthalat-İhracat Dengesi
Kaynak: EU Food and Drinks Report, 2018
Grafik 11’de de görüldüğü üzere AB ihracatı AB ithalatından daha fazladır. AB ülkeleri net ihracatçı
pozisyonundadır. 2009’dan sonra sürekli bir artış gözlenmiş olup, ithalat-ihracat dengesi bakımından
da AB’yi güçlü bir düzeye geldiği grafikte de anlaşılmaktadır. 2008-2009 finans krizinden sonra AB’nin
ihracatını arttırması, krizi atlatmak için ihracata odaklanıldığını da rahatlıkla söylemek mümkündür.
47
Değer ve tonaj bakımından gıda sektörünün görünümü incelendiğinde ise sonuçlar Grafik 12’de
olduğu gibidir. Buna göre AB ülkeleri hem hacim-yığın hem de parasal olarak ihracatlarını sürekli
arttırmıştır.
Grafik 12: AB Ülkelerinde Gıda Sektörü Ton ve Parasal Değer Gösterimi
Kaynak: Eurostat, 2018
4.2. Gıda Sektörü Dış Ticaret İstatistikleri
Avrupa Birliği üye ülkelerin kendi içinde OTP ve Ortak Pazar çerçevesinde gerçekleştirdikleri gıda ve
tarımsal ürün ticareti ile üçüncü ülkelere gerçekleştirdikleri ticaretin 2002-2016 yılları arasındaki
değişimin grafiği aşağıda verilmiştir. Buna göre sürekli bir artışın olduğu bariz şekilde görülmektedir.
Ab pazarı dışına satılan ürünlerin çoğunluğunun oluşturduğu ticaret hacminin oranları içeriye yapılan
ticaretten daha fazladır.
48
Grafik 13: AB Ülkeleri İçinde ve AB Dışında Gıda Ticareti
Kaynak: Eurostat, http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/File:Extra-
EU_and_intra-EU_trade_in_agricultural_products,_EU-28,_2002-2016.png
Ticarete konu olan ürün gruplarına ilişkin pasta grafiği hem ihracat hem de ithalat yapılan ana
ürünlerin yüzdelerini göstermektedir. Grafik 14 hem ihracat hem de ithalatta gıda ürünlerinin
pozisyonunu ve paylarını göstermektedir.
Grafik 14: AB Ülkeleirnde Gıda Ürünleri Ürün Dağılımları
Kaynak: Eurostat, http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Extra-
EU_trade_in_agricultural_goods
49
Buna göre tarımsal ürün ihracatının %54 gıda ürünleri, %21’i hayvansal ürünler, %25’i ise sebzelerden
oluşmaktadır. Yine ithalatın %61’i sebzeler, %20’si hayvansal ürünler %29’u ise gıda ürünleri
olmaktadır.
Ürün grupları kategorilerine göre yapılan dış ticarete bakıldığında ise aşağıdaki gibi bir tablo ortaya
çıkmaktadır.
Grafik 15: AB Gıda Dış Ticaretinde Ürünler ve Payları
Kaynak: Eurostat, 2018
Eurostat’ın verilerine göre Türkiye agro-food olarak tanımlanan AB ile gıda ve tarımsal ürünler
ticaretinde %5’lik bir paya sahiptir.
50
Grafik 16: AB Ülkelerinde İhracat-İthalat Yapılan Ülkeler ve Ticaret Payları
AB gıda ve içecek sektöründe net ihracatçı konumdadır. 2006-2016 yılları arasında yapılan ithalat-
ihracat karşılaştırıldığında aşağıdaki grafikler ortaya çıkmaktadır. Buna göre AB 27 ülkelerinin net
ihracatı 30.1 Milyar dolardır.
Şekil 8: AB Ülkelerinde Dış Ticaret Dengesi - İhracat Fazlasının Yıllara göre Değişimi
51
Şekil 9: AB İçinde ve AB Dışına Yapılan İhracatın Yıllara Göre Değişimi
Kaynak: Eurostat, 2018
Bununla birlikte ticaret yapılan ülkeler incelendiğinde ihracatta birinci sırada ABD yer alırken sırasıyla
Çin, İsviçre, Japonya ve Rusya pazarları yer almaktadır. İthalatta ise en büyük pay Brezilya olmak
üzere sırasıyla ABD, Arjantin, Çin İsviçre ve Endonezya yer almaktadır. Türkiye Cumhuriyeti ise AB
ülkelerinin ithalat yaptığı önemli ülkelerden birisidir. AB ülkelerinin yaptığı ithalatta Türkiye 7. Sırada
yer almaktadır.
AB ülkelerinde ürün gruplarına göre ticarete konu olan ilk beş grup içerisinde yer alan gıda sektörü,
ülkelere göre ticaret oranları aşağıdaki grafikte gösterilmiştir. NACE sınıflandırmasına göre yapılan bu
gruplandırmada 2016 yılında 10-Gıda Ürünleri sektörü AB içinde 446.859 Milyon Euro’luk bir ticaret
hacmine ulaşmıştır.
52
Tablo 4: Ülke ve Ürün Bazında AB İçi Ticaret Hacmi
Kaynak: Eurostat, http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-
explained/index.php/File:Top_5_most_traded_product_groups_by_Member_State,_EU-28,_2016.png
Ticaret hacimleri bakımında AB incelendiğinde ise ülkelerin birbirleri ile olan ticaretinde toplamda
yaklaşık 445 milyar Euro’luk bir hacim gözlemlenmektedir. Gıda ve içecek sektörü AB ülkeleri arasında
ticaret büyüklüğü bakımında 5. Sırada yer almaktadır.
53
5. TÜRKİYE GIDA SEKTÖRÜ GÖRÜNÜMÜ
Türkiye, tarımsal üretim bakımından Dünya’nın 7. Avrupa’nın ise en büyük ülkesidir. Buna rağmen
tarımsal üretim potansiyelini yüksek katma değerli ürün üretimi ve ihracatını yapacak düzeye henüz
getirememiştir. 80 milyonluk nüfusu ile büyük bir tüketim pazarı olan Türkiye, tarımsal üretim, gıda
ve içecek bakımından üretimi henüz istediği seviyeye getirememiştir.
Tablo 5: Türkiye'de Bazı Temel Göstergeler
Gösterge/İndikatör Dönem Veri Değeri
GSMH ($ USD) 2017 857 Milyar
Enflasyon (TÜFE) 2017 11,92 (Yıllık)
Büyüme Oranı (%) 2017 11.1 (3. Çeyrek)
İşsizlik Oranı (%) 2017 10,3 (Ekim 2017)
Gini Katsayısı 2017 0,404
Nüfus 2017 79.814.871
Kişi Başı Gelir ($ USD) 2016 10.883
İhracat Büyüklüğü ($ USD) 2017 158 Milyar
İthalat Büyüklüğü ($ USD) 2017 234 Milyar
Dış Ticaret Dengesi ($ USD) 2017 76.7 Milyar
GSMH’de Gıda ve İçecek Sektörü Payı (%) 2017 18,7
İhracat’ta Gıda ve içecek Sektörü Payı (%) 2017 6,80
İthalatta Gıda ve İçecek Sektörü Payı (%) 2017 2,09
En büyük İhracat Pazarları 2017 ALMANYA, UK, İTALYA, IRAK, ABD
En Büyük İthalat Kaynağı Ülkeler 2017 ALMANYA, RUSYA, İTALYA, FRANSA
İhracatın İthalatı Karşılama Oranı 2017 %60,1
SEGE Bingöl Sıralaması 2011 72
Bölgesel Gelir Dağılımı Gini Katsayısı (TRB1) 2016 0, 367
P80/P20 2016 6,3
İllerde Yaşam Endeksi Bingöl Sıralaması 2015 63
Bingöl GSYİH Katma Değeri 2014 0,167
Kaynak: Yazar tarafında oluşturulmuştur.
54
5.1. Türkiye Gıda Sektörü Genel Görünümü, Üretimi ve Ticareti
2017 yılı Türkiye GSMH nominal değeri yaklaşık 857 Milyar ABD dolarıdır. Türkiye Gıda Sektörü
Dünyadaki gıda sektörüne paralellik göstermektedir. Türkiye GSMH’nin yaklaşık %20’sini gıda ve
içecek sektöründen oluşmaktadır. Fortune dergisinin her sene yayınladığı ilk 500 büyük firma
listesinde ilk sıralarda yine gıda ve içecek sanayi sektöründe firmalar yer almakta olup ilk 500 içinde
48 firma yer almaktadır.
Türkiye ithalat ve ihracatının 1990-2017 yılları arasındaki değişimi aşağıdaki grafikte verilmiştir. Grafik
17’de de görüldüğü üzere Türkiye’de ihracatın ithalatı karşılama oranı bakımından makas giderek
açılmıştır. 2018 Ocak ayı itibari ile İhracatın ithalatı karşılama oran %60 civarındadır. Türkiye sürekli
dış ticaret açığı vermektedir.
Grafik 17: Türkiye Dış Ticaret Dengesi
Kaynak: TUİK, 2018
Grafik 17 Türkiye Dış ticaret dengesini göstermektedir. Özellikle gıda sektörünün toplam ithalat payı
%2 civarındadır. İthalat kompozisyonuna bakıldığında çoğunluk imalat sanayine ait olmak üzere 233,7
Milyar dolarlık ithalatın 190 milyar dolardan fazlası imalat sanayine aittir. Türkiye’nin gıda ihracatı
gıda ithalatından daha fazladır. Buna rağmen Türkiye kalori değeri bakımından net ithalatçı
ülkedir.(Bknz Şekil 4)
Gıda sektöründe irdelenmesi gereken bir başka konu da gıda firmalarının büyüklüğüdür. Ülkemizde
genelde küçük firmalar ve KOBİ’ler ekonominin temel motorunu oluşturmaktadır. Ancak Fortune
$0
$50.000.000
$100.000.000
$150.000.000
$200.000.000
$250.000.000
$300.000.000
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
*
Yıllara Göre Dış Ticaret, 1990-2017 (Bin USD)
İhracat İthalat
55
dergisinin her sene hazırlamış olduğu ilk 500 büyük firma sıralamasında kaç tane gıda firmasının yer
aldığına bakmakta fayda vardır.
Fortune 500 Türkiye 2016 Listesinde gıda ve içecek şirketleri aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Tablo 6: Fortune Dergisi İlk 500 Sanayi Kuruluşu Listesindeki Gıda Firmaları ve Sıralamaları
SN Fortune 500 Sırası
Firma Adı Net Satış (Net Ciro) (TL)
1 10 Anadolu Efes 10.205.146.000
2 34 Unilever 4.089.786.842
3 36 Türkiye Şeker Fabrikaları 3.526.662.181
4 37 Tiryaki Agro Gıda 3.507.457.334
5 46 Ülker Bisküvi 3.075.120.076
6 58 Eti Gıda 2.672.130.313
7 70 Konya Şeker 2.164.112.451
8 74 Çaykur 2.045.655.085
9 79 Banvit 2.001.062.565
10 82 Sütaş 1.886.569.421
11 94 Abalıoğlu Yem Soya 1.693.489.001
12 109 TAB Gıda 1.475.130.644
13 119 Altınmarka Gıda 1.304.879.800
14 125 Namet Gıda 1.225.791.816
15 153 Erpiliç 1.036.074.539
16 177 Beypiliç 930.178.649
17 183 Tat Gıda 910.554.577
18 186 Küçükbay Yağ 896.572.628
19 190 Trakya Birlik 849.009.876
20 218 Beşler Makarna 743.687.580
21 219 Türk Tuborg 742.680.000
22 223 Aves Enerji Yağ Gıda 730.200.933
23 224 Matlı Yem 728.144.413
24 236 Yayla Agro Gıda 673.848.886
25 251 Torunlar Gıda 634.307.992
26 268 Doğuş Çay 587.801.721
27 269 Reka Bitkisel Yağ 587.374.902
56
28 271 Çekok Gıda 581.984.636
29 278 Elita Gıda 564.063.904
30 279 Oba Makarnacılık 562.589.604
31 285 Kent Gıda 554.794.738
32 294 Kadooğlu Yağ 540.652.985
33 325 Kale Gıda 473.368.735
34 342 Yörsan 448.070.594
35 345 Unat Yağ Gıda 446.856.665
36 348 Gedik Tavukçuluk 442.051.483
37 356 Erbak-Uludağ İçecek 434.433.827
38 358 BTA Yiyecek-İçecek 429.924.000
39 366 Hastavuk 419.098.445
40 382 Tat Bakliyat 404.574.952
41 388 Göknur Gıda 397.163.161
42 395 Kerevitaş Gıda 382.760.013
43 401 Gümüşdoğa Su Ürünleri 375.456.345
44 441 KLC Gıda Ürünleri 345.896.257
45 458 Helvacızade Gıda 333.818.672
46 464 Çamlı Yem Besicilik 329.994.544
47 493 Nadir Yağ 303.778.619
48 495 Akova Süt 303.090.108
Kaynak: Fortune 500 Dergisi, 2016, http://www.fortuneturkey.com/fortune500
Tabloya göre ilk 500 sıralamasına giren 48 gıda firması vardır.
İngiltere merkezli Dünya’nın önde gelen bankalarından olan LLoyds Bank’ın 2017 yılında hazırlamış
olduğu gıda ve içecek sektörü raporunda önümüzdeki 5 yıl içerisinde sektörün en az %21 büyüyeceği
öngörüsüne yer verilmiştir. Sektörün önde gelen firmaları ile yapılan ankette sektörün büyüme
iştahının çok fazla olduğu tespit edilmiştir. Özellikle sektörün uluslararası boyutunda ciddi yatırımların
gerçekleşmesi beklentisinin çok yüksek olduğu, buna paralel olarak sektörde inovasyon, ar-ge ve
insan kaynağının niteliğinin geliştirilmesinin önemli meydan okuma ve rekabet gücü noktaları
olduğunu vurgulamıştır. Bu minvalde Yatırım ve Ticaret Pazar Araştırması şirketi Flanders adlı
uluslararası Pazar araştırması kuruluşunun 2015 yılında Türkiye’deki Gıda ve İçecek sektörüne yönelik
hazırlamış olduğu raporda benzer konuların altı çizilmiştir. Yine Flanders’ın hazırlamış olduğu gıda ve
57
içecek sektör raporuna göre Türkiye’nin GSMH’sı incelendiğinde 2015 verilerine göre Gıda ve İçecek
sektörünün payı %18.9 olarak tespit edilmiştir. 2017 yılı verilerine göre ise bu oran %20 civarındadır.
AB EUROSTAT istatistiklerine göre Türkiye’nin AB ülkeleri ile olan gıda ticaretinde Türkiye net
ihracatçı konumdadır.
Grafik 18: Türkiye Gıda Sektöründeki Üretimin Yıllık Değişimleri
Kaynak: TİM, Eurostat
58
Grafik 19: Türkiye Gıda Sektörü İhracatının Yıllara Göre Değişimi
Kaynak: TİM, Eurostat
5.2. Türkiye Gıda Sektörü Projeksiyonları
En Fazla İhracat Yapılan 10 Ülke aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Tablo 7: Türkiye'nin En Fazla İhracat Yaptığı ilk 10 Ülke
ÜLKE (Bin$) 2016; 1 - 31 ARALIK 2017; 1 - 31 ARALIK Değ. %
ALMANYA 1.164.985 1.279.334 9,8
BİRLEŞİK KRALLIK 736.587 814.554 10,6
İTALYA 694.520 756.874 9,0
IRAK 731.197 705.310 -3,5
BİRLEŞİK DEVLETLER 625.190 704.253 12,6
FRANSA 555.418 629.536 13,3
İSPANYA 438.218 544.413 24,2
HOLLANDA 318.484 375.341 17,9
İSRAİL 300.243 363.313 21,0
İRAN (İSLAM CUM.) 332.202 361.715 8,9
Kaynak: TIM, 2018
Türkiye’de paketlenmiş gıda satış payları aşağıdaki tabloda verilmiştir.
59
Tablo 8: Türkiye'de Firmaların Paketlenmiş Gıdada Satış Payları
Sektör Firma Dünya Piyasa Payı % Paketlenmiş Gıda Ülker % 7.6
Unilever % 3.2 Yaşar % 1.6 Eti % 1.5 Sütaş % 1.3 Danone % 1.2 Cadbury % 1.2 Tat % 1.1 PepsiCo % 1.1 Marsan % 0.9
Top 10 Toplam % 20.7 Alkolsüz İçecek Coca Cola % 32.3
PepsiCo % 6.9 Yıldız % 6.1
Diğer 7 % 26.72 Top 10 Toplam % 68.8
Kaynak: TİM Tarım Raporu, 2016.
Türkiye’de paketlenmiş gıda ve alkolsüz içecek üreten firmaların piyasa paylarına baktığımızda diğer
pek çok ülke gibi gıda sanayi devleri öne çıkmaktadır. Unilever, Danone, Cadbury, PepsiCo’nun
Türkiye paketlenmiş gıda piyasasındaki payı % 7’ye yaklaşmaktadır. Coca-Cola ve PepsiCo’nun
alkolsüz içecek piyasasındaki payı is % 40’ı bulmaktadır.(TİM Tarım Raporu, 2016)Türkiye’nin 1998-
2015 yılları arasında bazı ekonomik göstergelerin değişimi aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Tablo 9: Tarım ve Gıda ile İlgili Bazı Temel Göstergeler
Makroekonomik Göstergeler 1998-99 2006-07 2014-15 GSYH büyüme -0.1 5.8 3.5 Kişi başına GSYH’da büyüme -1.6 4.2 2.1 Enflasyon 69.3 9.0 8.5 İhracat/GSYH 10.4 16.5 19.9 İhracat/İthalat (oran) 0.62 0.62 0.67 İşgücü verimliliğinde büyüme -2.1 4.1 1.3 Tarım Göstergeleri
Tarımsal katma değerde büyüme 0.6 -2.9 2.8 Arazi verimliliğinde büyüme 0.7 -0.6 2.6 İşgücü verimliliğinde büyüme 0.4 0.2 7.5 İşgücü verimliliği: Tarım-dışı/Tarım (oran) 4.8 2.9 2.7 Tarım-gıda ihracatı/Tarım-gıda ithalatı (oran) 1.8 1.4 1.3
Kaynak: TİM Tarım Raporu, 2016.
60
6. BİNGÖL GIDA SEKTÖRÜ GÖRÜNÜMÜ
Bingöl’ün coğrafi konumu tarım ve gıda ürünleri imalatı konusunda bir dizi fırsatlar sunabilme potansiyeli taşımaktadır. Bingöl’ün coğrafik koordinatları incelendiğinde aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi bir geçiş noktası iklimi ve coğrafyasıdır.
Şekil 10: Bingöl ve Periferisi, Hinderlandı, Tarım ve Gıda Sektörü
Kaynak: Invest in Turkey, 2017
Bingöl Türkiye tarım topraklarının %30’unu oluşturan bölge olan, GAP olarak değerlendirilen tarım
havzasında yer almaktadır. DAP Bölgesinin ise tarıma elverişli arazisi ülke arazilerinin %7.7 sine denk
gelmektedir. Bingöl ili DAP ve GAP’ın geçiş noktalarında yer almaktadır. DAP ve GAP birlikte
düşünüldüğünde nüfusun %75’inden fazlası tarım ve hayvancılıkla uğraşmakta ve gıda değer zincirinin
birinci halkasının yoğun olarak görüldüğü bir bölge olarak tanımlanabilir. Bu açıdan tarıma ve gıdaya
dayalı sanayi verilerine bakmakta fayda vardır.
İhracatı en fazla arttıran İlk 10 İl aşağıdaki tabloda verilmiştir. Buna göre Bingöl ihracat konusunda
yeni yeni adımlar atmaya başladığından listenin onuncu sırasında yer almaktadır. Gelişmişlik
bakımından Türkiye’nin en SEGE endeksine göre Türkiye’de 73’üncü sırada yer alan Bingöl’ün gıda
61
ürünleri bakımından ihracat yapabilir düzeye gelmiş olması potansiyelinin de olduğunun
göstergesidir.
Tablo 10:İhracatı En Çok Arttıran İller ve Bingöl
İL (Bin$) 2016 1 - 31 ARALıK 2017 1 - 31 ARALıK Değ. %
GÜMÜŞHANE 397 11.002 2672,4
ÇANKIRI 6.415 19.060 197,1
KARS 58 164 183,8
ÇORUM 12.370 34.318 177,4
OSMANIYE 11.958 30.372 154,0
BARTIN 832 1.854 122,9
DÜZCE 9.034 16.645 84,3
IĞDIR 4.627 8.262 78,5
NEVŞEHIR 5.099 8.811 72,8
BINGÖL 64 110 71,1 Kaynak: TİM, 2018
6.1. Bingöl Gıda Sektörü Yapısı
Bununla birlikte Gıda, Tarım ve Hayvancılık(GTH) il müdürlüğünün izni doğrultusunda gıda üretimi
gerçekleştirdiğini beyan eden ve GTH il müdürlüğünün verilerine göre denetime tabi olan 223 gıda
üretimi yeri vardır. Bunların 158 tanesi Bingöl Merkez, 5 tanesi Adaklı, 17 tanesi Genç, 13 tanesi
Karlıova, 5 tanesi Kıği, 21 tanesi Solhan, 1 tanesi Yayladere ve 3 tanesi Yedisu olduğu belirtilmiştir.
Tablo 11: Gıda Ürünleri İmalatı Yapan Firmalar ile Gıda Satışı Yapan Firmaların Dağılımı
İlçe Adı Gıda Üretim Yeri Gıda Satış ve Toplu Tüketim Yeri
Mevcut Sayı Mevcut Sayı
Merkez 158 901 Adaklı 5 23 Genç 17 168 Karlıova 13 91 Kiğı 5 41 Solhan 21 199 Yayladere 1 6 Yedisu 3 19 Toplam 223 1.448 Kaynak: GTH İl Müdürlüğü
62
KOSGEB ve İl GTH Müdürlüğünün verilerine göre gıda ürünleri imalatı sektöründe faaliyet gösteren
firmaların sayıları aşağıdaki tablo ve grafikte verilmiştir.
Grafik 20: KOSGEB Verilerine Göre Bingöl İmalat Sanayi Verileri
Kaynak: Bingöl KOSGEB İl Müdürlüğü, 2018
Yukarıdaki pasta grafiği KOSGEB’e kayıtlı imalat sektöründe faaliyet gösterdiğini beyan eden 516
firmanın sektörel dağılımını göstermektedir. Görüldüğü üzere Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü (NACE
10) %21 oranla imalat sektöründe en büyük ağırlığa sahiptir.
6.2. Bingöl’de Gıda Üretimi Sektörü ve Ticareti
Bingöl iline faaliyet gösteren firmalara ilişkin gerek sahadan elde edilen veriler, gerek kurumlardan
elde edilen ikincil veriler incelendiğinde aşağıdaki grafik ve şekillerde belirtilen sonuçlar ortaya
çıkmıştır.
6% 7% 1%
2%
7%
6%
0% 1% 21%
10%
0%
2%
9%
2%
12%
2%
10%
0%
KOSGEB İmalat Sanayi Verileri
Ağaç, ağaç ürünleri ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç); saz,saman ve benzeri malzemelerden örülerek eşyaların imalatıBaşka yerde sınıflandırılmamış makine ve ekipman imalatı
Bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatı
Deri ve ilgili ürünlerin imalatı
Diğer imalatlar
Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı
Diğer ulaşım araçlarının imalatı
Elektrikli teçhizat imalatı
Gıda ürünlerinin imalatı
Giyim eşyalarının imalatı
İçeceklerin imalatı
Kağıt ve kağıt ürünlerinin imalatı
Kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı
Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı
Mobilya imalatı
Motorlu kara taşıtı, treyler (römork) ve yarı treyler (yarı römork)imalatıTekstil ürünlerinin imalatı
Temel eczacılık ürünlerinin ve eczacılığa ilişkin malzemelerinimalatı
63
Grafik 21: Bingöl'de Seçilmiş Sektörlerin Girişim Sayısının Yıllara Göre Değişimi
Kaynak: Yerel kurumlardan elde edilen verilerden derlenmiştir.
Bazı sektörlerin Bingöl ekonomisindeki istihdam ve girişim bakımından yarattığı değişim
incelendiğinde Gıda Sektörü girişim sayısı bakımından en hızlı gelişim göstermekte olup, 2011
sektörde kayıtlı firma sayısı 21 iken bu rakam 2016’da 41 olmuştur. Buna göre aşağıdaki grafikte
kayıtlı istihdamın yıllar içindeki değişimi görülmektedir. Yine gıda sektörü hızlı bir artış gösterirken
gıda sektörü ile birlikte tekstil(14-Giyim Eşyalarının imalatı) gözle görülür bir istihdam artışı
sağlamıştır. Bilim Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğünün imalat sanayisi verilere göre ise Gıda İmalatı
sektöründe toplam çalışan sayısı 612’dir.
Grafik 22: Öne Çıkan Sektörlerin Yarattıkları İstihdamın Yıllara Göre Değişimi
Kaynak: Yerel kurumlardan elde edilen verilerden derlenmiştir.
21 21 21
28
35
41
9 10 10 12
18 21
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
2011 2012 2013 2014 2015 2016
İşye
ri Sa
yısı
Yıl ve Sektör Bazında Girişim Sayısı Değişimi 10 - Gıda Ürünlerinin İmalatı
14 - Giyim Eşyalarının İmalatı
16 - Ağaç, Ağaç Ürünleri Ve MantarÜrünleri İmalatı (Mobilya Hariç); Saz,Saman Ve Benzeri MalzemelerdenÖrülerek Yapılan Eşyaların İmalatı18 - Kayıtlı Medyanın Basılması VeÇoğaltılması
22 - Kauçuk Ve Plastik Ürünlerin İmalatı
23 - Diğer Metalik Olmayan MineralÜrünlerin İmalatı
31 - Mobilya İmalatı
221 252
330
274
347
414
133 127
63 106 104
159
050
100150200250300350400450
2011 2012 2013 2014 2015 2016
İstih
dam
Say
ısı
Yıl ve Sektör Bazında İstihdam Değişimi
10 - Gıda Ürünlerinin İmalatı
14 - Giyim Eşyalarının İmalatı
18 - Kayıtlı Medyanın Basılması VeÇoğaltılması22 - Kauçuk Ve Plastik Ürünlerin İmalatı
23 - Diğer Metalik Olmayan MineralÜrünlerin İmalatı31 - Mobilya İmalatı
32 - Diğer İmalatlar
64
Grafik 23: Bingöl İmalat Sanayi İstihdam Payları (%)
Kaynak: Kalkınma Ajansı, BİNTSO ile Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü verilerinden derlenmiştir.
Gıda ürünlerinin imalatı sektörü Bingöl’de sektör karşılaştırılmalarında %31 pay ile ilk sırada yer
almaktadır. Sektörün dikkate alınması gereken başka bir göstergesi de girişim sayısı ile istihdam
arasındaki ilişkidir. Buna göre Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektöründe 2011-2016 yılları arasında
girişim sayısı ile istihdam sayısının yıllara göre grafiği aşağıda verilmiştir.
Grafik 24: Gıda Sektörü Girişim Sayısı ve İstihdamın Yıllara Göre Değişim Trendi
Kaynak: TUİK, BİNTSO ve Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü İmalat Verileri
31%
16%
3%
28%
6% 1% 1%
12% 2%
Bingöl İmalat Sanayinde Sektörlerin İstihdam Payları 10 - GIDA ÜRÜNLERİNİN İMALATI
14 - GİYİM EŞYALARININ İMALATI
22 - KAUÇUK VE PLASTİK ÜRÜNLERİN İMALATI
23 - DİĞER METALİK OLMAYAN MİNERALÜRÜNLERİN İMALATI
24 - ANA METAL SANAYİİ
25 - FABRİKASYON METAL ÜRÜNLERİ İMALATI(MAKİNE VE TEÇHİZAT HARİÇ)
28 - BAŞKA YERDE SINIFLANDIRILMAMIŞMAKİNE VE EKİPMAN İMALATI
31 - MOBİLYA İMALATI
32 - DİĞER İMALATLAR
21 21 21 28 35 41
221 252
330
274
347
414
0
50
100
150
200
250
300
350
400
450
500
2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019
Gıda Sektörü Girişim Sayısı ve İstihdam Değişimi
Girişim Sayısı İstihdam Sayısı Doğrusal (İstihdam Sayısı)
65
Buna göre grafiğin regresyon modelinde İstihdam Sayısının zamanla değişimini gösteren modelin
ortalamaları dikkate alındığında istihdam için R2 değeri 0.87, girişim sayısı için ise 0,81 çıkmaktadır. Bu
da regresyon tahmininde önümüzdeki dönemlerde eğilimin artış yönünde olduğunu göstermektedir.
Eğilim fonksiyonu ve trend tahmin çizgisine göre gıda sektöründe önümüzdeki yıllarda hem istihdam
hem de girişim sayısı bakımından artışın olacağını göstermektedir.
Yine aşağıdaki grafikte yıllık net satışlar bakımından gıda ürünleri imalatının gösterdiği performans
görülmektedir. Yine cirolardaki değişim yıllara göre incelendiğinde sürekli bir artışın olduğu, özellikle
2013-2014 yıllarında bölgedeki istikrar ve güven ortamının cirolarda olumlu etki yaptığı sonrasında
düşüş yaşanmasına rağmen gelecekte artma eğilimde olduğu trend çizgisinde de görülmektedir.
Grafik 25: Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Cirolarının Yıllara Göre Değişimi, Sektör Büyüklüğü
Kaynak: TUİK, BİNTSO ve Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü İmalat Verileri
Gıda firmalarının ciro büyüklüklerinin yıllara göre değişimini ve bu değişimin izlediği trendi gösteren
Grafik 25’e ek olarak incelenmesi gereken grafikler et üretimi grafiği (grafik 26) ile Süt üretimi grafiği
(grafik 27)’dir. Gıda Sektörü Global Değer Zinciri analizinde de belirtildiği üzere, gıda sektöründe en
büyük katma değer tarımsal ürünlerin işlenmesi aşamasında yaratılan katma değerdir. Tarımsal
ürünler kategorisi incelendiğinde 3 tane temel ürün olan Et, Süt ve Tahıl bu katma değerin
yaratılmasında en büyük girdiyi oluşturmaktadır. Bu açıdan Bingöl Et ve Süt üretimi değerleri ile
Bingöl’de ön plana çıkan bal üretimi değerleri de ayrıca incelenmelidir. Grafik 26 Bingöl İl GTH
Müdürlüğünden elde edilen verilerden türetilmiştir.
Bingöl et üretimi yıllara göre değişimi incelendiğinde aşağıdaki sonuçlar ortaya çıkmaktadır.
₺19.865.688 ₺19.199.508 ₺20.906.371
₺46.920.903 ₺44.010.000
₺41.087.733
₺0
₺10.000.000
₺20.000.000
₺30.000.000
₺40.000.000
₺50.000.000
₺60.000.000
2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Yıllara Göre Ciro (Net Satışlar) Değişimi
66
Grafik 26: Bingöl Et Üretimi Yıllara Göre Değişim (Ton)
Kaynak: Bingöl GTH İl Müdürlüğü, 2018
Et üretiminde dalgalanmalar olmakla beraber genel trendin düşüş eğiliminde olduğu Grafik 26’da
açıkça görülmektedir. Mevcut hayvancılık politikalarının devam etmesi durumunda bu düşüşün
önümüzdeki yıllarda da devam etmesi öngörülmektedir. İki dönemli tahmin regresyonu
incelendiğinde ise doğrusal eğilim çizgisinin düşüş trendine paralel bir seyir izlediği görülmektedir.
Bingöl Süt üretimi yıllara göre değişimi grafiği incelendiğinde sürekli bir artış trendinin olduğu, 2013-
2014 yılları arasında keskin bir düşüş olmakla beraber trendin toparlanma yönünde bir artışa geçtiği
ve bu artışı sonraki dönemlerde de devam edeceğine yönelik bir trend eğilim çizgisi görülmektedir.
Doğrusal tahmin regresyonuna göre bu eğilimin önümüzdeki dönemlerde de devam edeceği
görülmektedir.
2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016Et Üretimi (Ton) 4.561 6.023 7.469 6.254,50 5.636 6.029 4.250 4.750
0
1.000
2.000
3.000
4.000
5.000
6.000
7.000
8.000
Et Üretimi (Ton) Doğrusal (Et Üretimi (Ton))
67
Grafik 27: Bingöl Süt Üretiminin Yıllara Göre Değşimi, (Ton)
Kaynak: Bingöl GTH İl Müdürlüğü
Bingöl Et ve süt üretimi birlikte analiz edildiğinde süt ürünleri değerinde artışın aynı şekilde et
üretimine de yansıması beklenmektedir. GTH il müdürlüğü ve Keçi, Koyun yetiştiricileri birliğinin
verilerine göre hayvan sayısı bu dönemlerde sürekli artış göstermiştir. Ancak hayvan saysındaki artışa
paralel olarak verimlilikte bir artışın olmaması, verimlilik arttırıcı politika ve eylemlerin hayata
geçirilmesi gerektiği sonucunu ortaya çıkarmaktadır.
Bingöl Bal Üretimi değerleri incelendiğinde 2012 yılında zirve yaptıktan sonra sürekli bir düşüşün
yaşandığı gözlemlenmektedir. Eğilim regresyonu çizgisi düşüş trendinin devam edeceğini
göstermektedir. Bingöl balının bilinirliliği artmasına rağmen bal üretiminde bir düşüş yaşanmıştır.
Grafik 28: Bingöl Bal Üretiminin Yıllara Göre Değişimi, (Ton)
Kaynak: Bingöl GTH İl Müdürlüğü
2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016Süt Üretimi (Ton) 68.603 87.295 103.398 117.013 123.625 104.801 114.159 118.829
0
20.000
40.000
60.000
80.000
100.000
120.000
140.000
Süt Üretimi (Ton) Doğrusal (Süt Üretimi (Ton))
2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016Bal Üretimi (Ton) 784 1.264 1.494 1.523 1.294 1.288 1.071 873
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
1600
Bal Üretimi (Ton)
Doğrusal (Bal Üretimi (Ton))
68
Arılı kovan sayısındaki artışa paralel olarak bal üretiminin de artması beklenmesine rağmen bal
üretiminde düşüş yaşanmıştır. Bunun temel sebebi ise kovanların artması aynı zamanda konaklama
alanlarının da daralmasına sebebiyet vermesinden kaynaklı verimlilik düşüşüdür. İklim koşulları birinci
dereceden etken olması sebebiyle de bu artış istenilen düzeyde bal üretimine engel olmuştur.
Bingöl İli Hayvan Varlığının 2002 yılı ile 2017 yılları arasındaki değerlerine bakıldığında ise sonuçlar
aşağıdaki grafikte olduğu gibidir. 2002 ile 2009 yılları arasında bir düşüş olmakla birlikte 2010’dan
sonra küçükbaş, büyükbaş, kanatlı ve arılı kovan sayısında sürekli bir artışın olduğu gözlenmektedir.
Grafik 29: Bingöl Hayvan Varlığı Yıllara Göre Değişimi, (Baş)
Kaynak: GTH İl Müdürlüğü
Bingöl Üniversitesi havza bazlı kalkınma için pilot kalkınma öncelikli merkez (PİKOM) kapsamına
alındığında hayvan sayısı ile birlikte verimlilik artışının sağlanması için Kamu-Üniversite-Sanayi
İşbirliğinin geliştirmesini sağlayacak projelerin oluşturulması potansiyeline haizdir. Mevcut durumda
yürütülen çalışmalar kapsamında üniversiteye 60 milyon TL’lik bir bütçe ayrılmış olup, bu bütçenin
inovatif ve verimliliği arttırıcı projelerde değerlendirilmesi başta et ve süt ürünleri olmak üzere yöreye
has ürünlerin ekonomik değere dönüştürülmesi sağlanabilir. Bu açıdan mevcut durumun ötesine
geçilip geçmişte olduğu gibi Bingöl’ün et ve süt ürünleri ihracatına odaklanması sağlanmalıdır. Bingöl-
Murad havzası yenilikçi et ve süt ürünleri başta olmak üzere bitkisel üretimin ve su ürünlerinin
üretimini ve ihracatını sağlayacak düzeyde bir flora ve iklime sahiptir.
0
200.000
400.000
600.000
800.000
1.000.000
1.200.000
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
Bingöl İli Hayvan Varlığı
KÜÇÜKBAŞ BÜYÜKBAŞ ARILI KOVAN KANATLI
69
Bingöl GTH il müdürlüğünün verilerine göre Bingöl’deki hayvan varlığı rakamları aşağıdaki tabloda
verilmiştir. Hayvan varlığının ilçeler bazında değerlendirildiğinde ise Karlıova’nın birinci dereceden
hayvan üretiminin ve hayvansal ürünlerinin üretildiği ilçedir. Kırsal kesimlerde bireysel-ailelerin temel
geçim kaynağı olması ile birlikte son dönemlerde entansif tarım ve modern tarım uygulamalarının
yaygınlaşması, teşviklerin etkisi ile modern çiftliklerde de üretimler başlamıştır.
Tablo 12: Yıllara Göre Bingöl Hayvan Varlığı
Yıllar Küçükbaş Büyükbaş Arılı Kovan Kanatlı Kanatlı (Broiler)
2002 664.555 63.170 43.457 82.652 - 2003 647.140 63.174 43.057 89.138 - 2004 714.858 62.398 50.409 150.663 - 2005 575.993 66.718 52.675 161.512 - 2006 623.980 73.546 78.257 172.140 - 2007 510.482 57.643 91.502 144.760 - 2008 517.888 66.050 82.468 125.536 - 2009 329.420 64.822 82.384 119.743 - 2010 396.305 76.890 84.269 164.152 - 2011 398.680 97.961 96.997 129.344 - 2012 437.800 106.960 94.952 77.425 - 2013 466.495 143.618 110.043 164.058 - 2014 485.599 143.784 111.778 142.845 - 2015 545.342 114.954 122.611 150.734 - 2016 575.840 125.089 126.843 152.055 1.680.000 2017 596.373 132.025 130.070 154.360 1.680.000
Kaynak: GTH İl Müdürlüğü
70
6.3. Saha Çalışması Sonuçları
Saha çalışmasında Kalkınma Ajansı, İŞGEM Teknik Destek Ekibi ve aşağıda belirtilen kurumlarla
görüşülerek öncelikle sektörün genel durumu değerlendirilmiştir. Daha sonra anket uygulanacak
firmalar ile sektörün temel paydaşları belirlenmiştir. İkincil veriler ve yapılan değerlendirmelerle
birlikte ziyaret edilecek firmalar belirlenmiş olup TDE anket yapmak ve derinlemesine mülakat için
paydaşları ziyarete başlamıştır. Görüşülen kurumlar/paydaşlar ve şirketlerin listesi aşağıdaki tabloda
verilmiştir. Bu tabloda yer alan firmalarla birlikte değer zincirinde aktör olduğu ve gıda endüstrisinde
karar alıcıları etkileyen kurum ve kuruluşlarla da görüşmeler gerçekleştirilerek değer zinciri analizi
raporuna girdiler sağlanmıştır.
Tablo 13: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Öne Çıkan Firmalar ve Aktörlerle Görüşmeler
Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektöründe Öne Çıkan Firmalar
SN Unvan Ziyaret Tarihi Yetkili/İrtibat Kişisi Faaliyet Alanı
1 Binbal 21.12.2017 Raif ATALAY Bal üretimi ve Satışı
2 Bingöl Arı Yetiştiricileri Birliği 21.12.2017 Mehmet Can ÜZER Birlik
3 Tijda 21.12.2017 Samet ÖNAL Gıda ürünleri
4 Probin 21.12.2017 Suheyl TUĞ Reçel
5 Boliç Ayran(Ensoy Hayvancılık) 22.12.2017 Enver BOLLUK Süt Ürünleri
6 Asilkan Kavurma 22.12.2017 Halim ASİLKAN Et Ürünleri
7 Yıldız Katık ve Bal Merkezi 23.12.2017 Mehmet YILDIZ, Nedim YILDIZ
Et ve Süt Ürünleri Satışı
8 Kamer Tavukçuluk 23.12.2017 Riyad USLU Et Ürünleri
9 Şok Marketler Zinciri(Perakende) Mehmet MOYAN Perakende
10 Toptancı – Distribütör 25.12.2017 Hüseyin KOÇ Perakende
11 Et ve Süt Kurumu(ESK) 25.12.2017 Burhan COŞKUN Et ve Süt Ürünleri Üretimi
12 Tunç Ticaret(Bakliyat) 27.12.2017 Ahmet TUNÇ Kuru Bakliyat
13 Meyve ve Sebze Hali Yönetimi 28.12.2017 Ersin ÖZATEŞ Meyve Sebze Toptan Satışı
14 Soğukçeşme Kavurma 26.12.2017 Doğan KOÇ Et Ürünleri
15 Damızlık Koyun ve Keçi Yetiştiricileri Birliği 26.12.2017 Ali KAYSADU Canlı hayvan
16 Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği 26.12.2017 Doğan KOÇ Canlı Hayvan ve Süt
17 Binpınar Hüseyin Tütünel Görüşülmedi
71
18 Birikim Gıda(Toptancı) Görüşülmedi
19 İclal Gıda 25.12.2017 Abdurrezak DANIŞ Görüşülmedi
20 Avser Gıda(Toptancı) Selahattin bey Görüşülmedi
21 Memiş Gıda(Toptancı) Sait Bey Görüşülmedi
22 Sütaş Görüşülmedi
23 Toptancı – Distribütör 23.12.2017 Ağa KOÇER Görüşülmedi
24 Serpa Gıda 22.12.2017 Mehmet BUHAN Görüşülmedi
25 Sütbir (Solhan) 22.12.2017 Mehmet Agit KARAGÖZ Görüşülmedi
Tabloda listelenen 25 kurumun 16 tanesi ile birebir görüşme yapılmıştır. Bu kurumlardan uygun
görülen ve örneklem grubuna dahil edilebilecek olan firmalardan 11 tanesi derinlemesine mülakat
yapılıp yetkinlik analizi için anket uygulanmıştır. Rekabet gücü ve yetkinliğin değerlendirilmesinde
kullanılan anketten elde edilen veriler aşağıdaki şekilde sırlanmıştır.
6.4. Anket ve Görüşmelerde Elde Edilen Veriler
Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı sektöründe önde gelen firmalarla görüşmeler gerçekleştirilmiş olup
uygulanan ankette elde edilen sonuçları sırasıyla aşağıdaki gibi olmuştur.
Firmaların sektördeki deneyimlerini ölçmek için sorulan soruya verilen cevaplara göre oluşturulan
pasta grafiğine göre sektörde faaliyet gösteren firmaların %18’i 21 yıl ve daha fazla, %18’i 16-20 arası,
%27’si 11-15 yıl, %28’i 6-10 yıl arasında %9 ise 1-5 yıl arasında sektör deneyimine sahiptir. Genel
olarak bakıldığında sektörde faaliyet gösteren firmaların %63’ü 10 yıl ve üzeri sektör tecrübesine
sahiptir. Bu da sektör ana motoru olacak firmaların artık sektörde kalıcı olma potansiyeline sahip
olduklarını göstermektedir. İşletme yaşam eğrisi bakımından bu firmaların büyüme evresinde olduğu
bu nedenle verimlilik düzeyleri ile ürün çeşitliliği sağlama konusunda bir potansiyelin olduğunu
göstermektedir.
72
Grafik 30: Sektör Firmalarının Deneyimleri
Firma sahiplerinin eğitim düzeyi bakımından sektör değerlendirildiğinde Bingöl’de Gıda Sektöründe
önemli bir düzeyin yakalandığını gözlemlemekteyiz. Firma sahiplerinin %37’sinin eğitim düzeyi lisans
ve üzeri, %27’sinin Lise, %27’sinin Ortaokul ve %9’unun İlkokul eğitim seviyesinde olduğu
görülmektedir. Bilgi ve inovasyonun absorbe edilmesi, araştırma ve yeniliğe açık olma düzeyi
bakımından firma sahipleri öncülük yapabilecek düzeyde bir eğitim almışlardır.
Grafik 31: Firma Sahiplerinin Eğitim Düzeyi
9%
28%
27%
18%
18%
Sektör Deneyimi
1-5 Yıl
6-10 Yıl
11-15 Yıl
16-20 Yıl
21 Yıl ve daha fazla
9%
27%
27%
37%
Firma Sahiplerinin Eğitim Düzeyi
İlkokul
Ortaokul
Lise
Lisans ve Üzeri
73
Firmaların ciro büyüklükleri bakımından elde edilen veriler aşağıdaki grafikte verilmiştir. Buna göre
Bingöl ölçeğinde Gıda Sektöründe faaliyet gösteren firmaların hepsi KOBİ’dir. Özellikle Basel kriterleri
bakımında değerlendirildiğinde mikro KOBİ düzeyinde olabilecek Küçük firmaların daha yoğunlukta
olduğu sahadaki ve ikincil verilerden kolaylıkla söylenebilir. Grafik üzerinde de belirtildiği gibi yıllık net
cirosu 12 milyon TL ve üzeri olan sadece bir firma vardır. İki firma ciro tutarlarını belirtmemiştir. Diğer
firmaların ise ciro tutarları yıllık 6 milyon TL’den daha azdır.
Grafik 32: Firmaların Ciro Büyüklükleri, (Milyon TL)
Firmaların çalışan sayıları aralığı bakımında değerlendirilmesinde aşağıdaki grafikte gösterilmiştir.
Bingöl’deki firmalar küçük aile işletmeleri olduğundan çalışan sayıları da bu küçük aile işletmelerine
göre şekillenmiştir. Ankete katılan firmaların %18’i 1-5 arasında, %37’si 6-10 arasında, %18’i 11-15
arasında ve %27’si 21’den fazla personel çalıştırmaktadır.
Grafik 33: Firmaların Çalışan Sayısı Aralığı, (Kişi)
3 3 2
1 2
00,5
11,5
22,5
33,5
0-1 Milyon 1-3 Milyon 4-6 Milyon 7-9 Milyon 10-12 Milyon 12 Milyonüzeri
Belirtmedi
Firmaların Ciro Büyüklüğü
Firma Sayısı
18%
37% 18%
0%
27%
Firmaların Çalışan Sayıları Aralığı
1- 5 Arası
6-10 Arası
11-15 Arası
16-20 Arası
21 fazlası
74
Çalışanların cinsiyet dağılımları incelendiğinde %15 kadın, %85 erkek çalışandan ibaret olan sektörde
kadın istihdamının geliştirilmesi ve kadının çalışma hayatına entegre olması için verilen teşviklere
rağmen çalışma hayatına katılım oranının düşük olması dikkat çekicidir.
Grafik 34: Firma Çalışanlarının Sektörel Dağılımları
Hammadde ve yarı mamul tedariki esnasında karşılaşılan sorunlar bakımından sektörde firmaların
hepsi fiyat riskinin kendiişlerini olumsuz etkilediğini, istikrarın olmayışından doğrudan etkilendiklerini
ifade etmiştir. Hammadde ve yarı mamule erişim ile lojistik fiyat riskini takip eden tedarik problemleri
arasında sıralanmıştır. İthalat ve ihracat yapabilen firmalarda ise kayda değer bir tedarik problemi de
döviz kuru riskidir.
Grafik 35: Firmaların Karşılaştığı Tedarik Problemleri
15%
85%
Çalışanların cinsiyete göre dağılımları
Kadın Çalışan
Erkek Çalışan
Lojistik(Taşıma-Nakliye)
Döviz kurudalgalanmaları
Tedarikçisayısınınyeterli
düzeydeolmaması
Zamanındateslimatınolmaması
Hammadde veyarı mamulünkısıtlı olması
Fiyatlarınsürekli
değişkenlikgöstermesi-
fiyatistikrarının
olmayışı
Yarı Mamül Tedarik Problemleri 4 2 2 1 6 11
0
2
4
6
8
10
12Yarı Mamül Tedarik Problemleri
75
Nitelikli işgücüne erişim kolaylığı bakımında firmaların çok büyük sorun yaşamamasına rağmen,
sektördeki firmaların %18’i nitelikli personele erişim konusunda zorlanmaktadır.
Grafik 36: Nitelikli İşgücü Bulma Durumu
Üretimde karşılaşılan temel sorunların birbirilerine olan ilgisi-bağı etkileşimi incelendiğinde aşağıdaki
ağ diyagramda görüldüğü üzere finansmana erişim, kaliteli hammadde temini, piyasa ve belirsizlikleri
ve fiyatların sürekli değişmesi, teşviklerin yetersizliği aynı düzeyde, diğer sorunlar ise daha alt
düzeyde bir önemlilik düzeyinde olduğu görülmektedir.
Grafik 37: Gıda Ürünlerinin Üretiminde Temel Sorunlar Ağı
27%
55%
18%
Nitelikli işgücü bulma durumu
Kolaylıkla buluyorum
Buluyorum
Zorlukla buluyorum
0
5
10
15Nitelikli eleman eksikliği
Hammadde Maliyeti
İş gücü maliyeti
Finansman yetersizliği
Enerji Maliyetleri
Taşıma ve Lojistik Maliyetleri
İşletme yönetimi ve planlama
Kaliteli Hammadde temini
Piyasanın belirsizlikleri ve Fiyatlarınsürekli değişmesi
Teşviklerin yetersizliği
Üretimde karşılaşılan temel sorunlar
76
Potansiyel yurtdışı pazarlar bakımından firmaların değerlendirme yapmaları istenmiştir. Firmaların
%27’si Irak’ı potansiyel bir Pazar olarak görmektedir. Irak’ı %14 Suriye ve %18’le diğer Ortadoğu
ülkelere izlemektedir. Buna göre Uluslararası ticarette geçerli olan ve Krugman’ın yaklaşımı olan
Gravity-Yerçekimi modeline daha uygun hareket etme potansiyeli mevcuttur. Bu açıdan komşu
ülkelerdeki istikrar ve refahın artması, piyasaya erişim kolaylığı bakımında Bingöl gıda sektöründe
fırsatların değerlendirmesini sağlayacak bir potansiyel mevcuttur.
Grafik 38: Gıda Ürünlerinin Potansiyel Yurtdışı Pazarları
İhtiyaç duyulan eğitimler bakımından firmalara sorulan sorularda tespit edilen ihtiyaçlar aşağıdaki ağ
diyagramında, radar grafikte gösterilmiştir. Kurumsallaşma, pazarlama ve satış, finansal yönetim ve
dış ticaret birincil öncelikli eğitim ihtiyaçları kategorisinde yer almaktadır. Stratejik planlama ve kalite,
inovasyon ise daha çok ikincil düzeyde olarak tanımlanmış ihtiyaçlar kategorisinde yer almaktadır.
Grafik 39: Gıda Ürünleri İmalatı Endüstrisi Eğitim İhtiyaç Diyagramı
27%
14%
9% 9% 4%
14%
18%
5%
Potansiyel Yurtdışı Pazarları
IRAK
SURİYE
IRAN
RUSYA
ALMANYA
AFRİKA ÜLKELERİ
AVRUPA ÜLKELERİ
ORTADOĞU ÜLKELERİ
ORTA ASYA ÜLKELERİ
02468
10Kurumsallaşma
Dış Ticaret
Üretim Yönetimi
Pazarlama ve Satış
Finansal Yönetim ve…
Tedarik ve Satın alma
Müşteri ilişkileri
Çevre Yönetimi
Stratejik Planlama ve…
Vergi ve Mevzuat…
Kalite Kontrol ve Kalite…
Ar-ge, İnovasyon ve…
Eğitim İhtiyaçları Analizi
77
Hammadde, yarı mamul tedarik merkezleri bakımından sektör incelendiğinde, firmaların hepsi Bingöl
merkezden birinci sırada tedarik sağlamaktadır. %90’ı merkezle birlikte Bingöl’e yakın yerlerden
tedarik ihtiyaçlarını karşılamaktadır. Girdi bakımından ithalat yapan firmalar da mevcut olmakla
beraber firmaların çoğunluğu Bingöl merkez ve periferisindeki yerlerden girdi tedariki yapmaktadır.
Grafik 40: Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Hammadde Tedarik Merkezleri
Sektördeki rekabet koşullarının değerşendirilmeside ise firmaların verdikleri cevaplar aşağıdaki
gibidir. Firmaların %37’si sektördeki rekabeti yüksek olarak görmektedir. %36’sı düşük %27’si orta
olarak görmektedir.
Grafik 41: Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Rekbat Koşulları
Yönetim ve Organizasyon Yetkinliği Analizi
Firmaların yönetim ve organizasyon yetkinliği bakımından incelenmesinde elde edilen sonuçlar
aşağıdaki grafiklerde gösterilmştir.
Bingöl Bingöl’e yakın bölge(ler)den
Bingöl’e uzak bölge(ler)den
Türkiyedışından
Yarı Mamül Tedarik Merkezleri 11 10 5 5
0
2
4
6
8
10
12
37%
27%
36%
Sektörde Rekabet Koşulları
Yüksek
Orta
Düşük
78
Tanımlanmış misyon ve vizyon var mı sorusana verilen cevaplara göre firmaların %55’inin
tanımlanmış bir misyon ve vizyon cümlesi bulunmamaktadır. Kalite Güvence Sistemlerinin
kullanılmayışı, TKY gibi ihtiyaçların firmaların kurumsallaşma düzeylerinde önem sıralamasında
sonlarda yer alması nedeniyle firmalar çoğunlukla yerele hitap edecek ürünler üretmeye odaklanmış
durumda. Bu nedenle KGS sertifikasyonu gibi konularda bilgi ve kapasite açığı mevcuttur.
Grafik 42: Yönetim ve Organizasyon Becerisi Göstergesi, Vizyon ve Misyon Tanımlaması
Organizasyon şeması görev dağılımlarının yapılmayışı yine KGS ile alakalıdır. Misyon ve vizyon
açıklamalarının yapılıp yapılmadığına paralel bir sonuç ortaya çıkmıştır. Firmaların %55’i
kurumsallaşmasının temel çekirdeği olan organizasyon şeması çizme, görev tanımları yapma ve
prosedürleri belirleme konusunda olumsuz görüş beyan etmiştir.
Grafik 43: Yönetim ve Organizasyon Becerisi, Organizasyon Şeması
55%
45%
Tanımlanmış Misyon ve Vizyon var mı?
Hayır
Evet
55%
45%
Organizasyon Şeması çizilerek görev dağılımları belirlenmiş mi?
Hayır
Evet
79
İK Politikası ve Performans sisteminin kurulması değer zincirinde önemli destekleyici
faaliyetlerdendir. Firmaların %64’ünün İK politikası yoktur. Performans sistemi oluşturmamıştır.
Grafik 44: Sektördeki İK Yönetimi ve Politikası
Kalite sistemine bağlı iş akışları ve prosedürleri var mı sorusuna verilen cevaplara göre elde edilen
sonuçlar aşağıdaki pasta grafiğinde belirtilmiştir. Firmaların %64’ü iş akış şeması, iş prosedürlerini
tanımlamamıştır. Geri kalan kısım ise kısmen uyguladıklarını, tam anlamıyla sistemi oturtamadıklarını
belirtmiştir.
Grafik 45: Gıda Sektöründe KGS ve Uygulamaları Becerisi
64%
36%
İK politikası ve performans sistemi var mı?
Hayır
Evet
64%
36%
Kalite sistemine bağlı İş Akışları ve Prosedürleri var mı?
Hayır
Evet
80
Stratejik planlama ve yönetim konusunda eğitim aldınız mı? Sorusuna firmaların %73’ü hayır cevabı
vermiştir.
Grafik 46: Bingöl Gıda Sektöründe Stratejik Planlama Becerisi
Hammadde, Yarı Mamül ve Tedarik Zinciri Yetkinliği Analizi
Satın alma prosedürleri tanımlanmış mı? Sorusuna firmaların %55’i hayır cevabı vermiştir.
Grafik 47:Bingöl Gıda Sektöründe Tedarik Zinciri, Satınalam Prosedürleri
Firmaların %55’i depolama alanlarının yeterli olduğunu, %45’i ise yeterli olmadığını belirtmiştir.
73%
27%
Stratejik planlama ve yönetim konusunda eğitim aldınız mı?
Hayır
Evet
55%
45%
Satın alma prosedürü tanımlanmış mı?
Hayır
Evet
81
Grafik 48: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektöründe Fiziksel Koşullar
Stok yönetimi prosedürü yazılı halde var mı? Sorusuna firmaların %45’i hayır, %55’i evet demiştir.
Grafik 49: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektöründe Stok Yönetimi Becerisi
Üretim, işleme ve Teknoloji Altyapısı Yetkinliği Analizi
Gıda ürünleri imalatı yapan firmaların %73’ü üretim planlamasına bağlı olarak bir üretim yaptıklarını
dile getirmiştir.
45%
55%
Depolama alanlarınız yeterli mi? Değilse nasıl bir önlem alıyorsunuz?
Hayır
Evet
45%
55%
Stok Yönetimi Prosedürü yazılı halde var mı?
Hayır
Evet
82
Grafik 50: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Üretim Planlaması Becerisi
Son yıllarda üretim teknolojinizi yenilediniz mi?
Firmaların %64’ü teknolojilerini yenilediklerini belirtmiştir.
Grafik 51: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Üretim Teknolojisi Becerisi
Üretim sisteminiz tam otomasyon mu?
Firmaların %64’ünün üretim sistemi tam otomasyonlu değil.
27%
73%
Üretim planlamasını yapıyor musunuz?
Hayır
Evet
36%
64%
Son yıllarda üretim teknolojinizi yenilediniz mi?
Hayır
Evet
83
Grafik 52: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Otomasyon Becerisi
YBS ve KDS kullanılıyor mu?
Firmaların %55’i işlemlerinde mutlaka bir yazılım sistemi kullanmaktadır. Teknoloji ve yazılım birlikte
kullanılarak işlemlerini gerçekleştirdiklerini beyan etmiştir.
Grafik 53: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü YBS ve KDS Becerisi
E-ticaret konusunda firmalar henüz bir altyapı oluşturmamıştır. Firmaların %55’i e-ticaret konusunda
bilgilerinin olmadığını, %45’i ise bilgilerinin olduğunu ancak henüz satış yapacak bir kapasitelerinin
olmadığını belirtmiştir. Uzaktan satıl yapan firmalar olmakla beraber bu satış daha çok kapıda ödeme
imkanı sunan telefon üzerinden satış olmaktadır.
64%
36%
Üretim sisteminiz tam otomasyon mu?
Hayır
Evet
45%
55%
YBS Yazılımı ve KDS kullanıyor musunuz?
Hayır
Evet
84
Grafik 54: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü E-Ticaret Becerisi
KGS var mı?
Firmaların %64’ünün kullandığı bir kalite güvence sistemi yok. Ankete katılan firmaların %36’sı ise
kısmen olarak bir KGS kullanmaktadır.
Grafik 55: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü KGS Becerisi
55%
45%
Ürünlerinizin internet üzerinden tanıtım ve satışını yapabilecek teknoloji & bilişim altyapınız var mı?
Hayır
Evet
64%
36%
Kullandığınız kalite güvence sistemi var mı? TKY, EFQM, ISO vb.
Hayır
Evet
85
Fiziki koşullar yeterli mi?
Firmaların %73’ü fiziki imkânların yeterli olduğunu belirtmiştir.
Grafik 56: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Üretim için Fiziki Koşullar
Pazarlama, Markalaşma ve Satış Yetkinliği Analizi
Marka tescil belgesi var mı? Firmaların %73’ünün marka tescil belgesi var. %27’sinin marka tescil
belgesi yok.
Grafik 57: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Markalaşma Becerisi
27%
73%
Üretim için fiziki koşullar ihtiyacınızı karşılamaya yeterli mi?
Hayır
Evet
27%
73%
Marka tescil belgeniz var mı?
Hayır
Evet
86
Pazarlama satış bölümüz var mı?
Üretici firmaların %73’ünün pazarlama ve satış bölümü var ve iç içedir. Satış ve pazarlama birimi iç
içedir. Birbirlerinden ayrılmamıştır.
Grafik 58: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Pazarlama ve Satış Becerisi
Pazarlama ve satış planlaması çıkartıyor musunuz?
Pazarlama satış planlaması yaptığını belirten firmaların sayısı %64’tür.
Grafik 59: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Pazarlama Planlaması Becerisi
Ürünlerinizin yer aldığı katalog var mı?
27%
73%
Pazarlama ve satış bölümünüz var mı?
Hayır
Evet
36%
64%
Pazarlama ve Satış Planlaması çıkartıyor musunuz?
Hayır
Evet
87
Grafik 60: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Reklam ve Tanıtım Becerisi
Firmaların %55’inin ürün kataloğu vardır, geri kalanların kataloğu yoktur.
Ankete katılan firmaların %73’ünün ürün kataloğu vardır.
Grafik 61: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Internet Becerisi
45%
55%
Ürünlerinizin yer aldığı katalog var mı?
Hayır
Evet
27%
73%
Web siteniz var mı?
Hayır
Evet
88
Pazar Koşullarını Yönetme Yetkinliği Analizi
Fuarlara katılım oranları yüksektir. Ankete katılan firmaların %73’ü fuarlara katıldığını beyan etmiştir.
Grafik 62: Reklam, Pazarlama ve Pazar Koşulları Yönetme Becerisi
Ürünlerinize olan talebi karşılayabiliyor musunuz?
Firmaların %64’ü ürünlere olan talebi karşılayabilecek üretim kapasitesine sahiptir.
Grafik 63: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Talebi Karşılama Becerisi
Ürünlerinizi istediğiniz fiyatta satabiliyor musunuz?
Fiyat belirleme konusunda piyasa dinamikleri daha etkindir. Firmaların %55’i istediği fiyatta ürün
satamıyor. Alıcılar fiyat konusunda daha belirleyici olabiliyor.
27%
73%
Fuarlara katılıyor musunuz?
Hayır
Evet
36%
64%
Ürünlerinize olan talebi karşılayabiliyor musunuz?
Hayır
Evet
89
Grafik 64: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Fiyat Rekabeti Becerisi
Pazar bölümlendirme var mı?
Üretilen ürünler homojen bir piyasaya sürülüyor. Pazar bölümlendirme yapılmamış. Firmaların %73’ü
Pazar bölümlendirme yapmamıştır.
Grafik 65: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Pazarı Yönetme Becerisi
Yeni Pazar hedefi belirleme konusunda firmaların %55’i herhangi bir çalışma yürütmemiştir. Mevcut
pazarları kendilerine yetiğini belirtmiştir.
55%
45%
İstediğiniz fiyatta ürün satabiliyor musunuz?
Hayır
Evet
73%
27%
Pazar bölümlendirme var mı?
Hayır
Evet
90
Grafik 66: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Yeni Pazarlara Girme Hedefi
Düzenli Pazar araştırması yapılıyor mu?
Firmaların %55’i düzenli Pazar araştırması yapmamaktadır.
Grafik 67: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Pazar Araştırması Yapma-yaptırma Becerisi
İhracat var mı?
Firmaların sadece %18’i ihracat yaptığını, yapabildiği belirtmiştir. %82’si ihracat yapmamaktadır.
Sadece iç piyasaya satış yapmaktadır.
55%
45%
Yeni pazarlara girme konusunda hedefiniz var mı?
Hayır
Evet
55%
45%
Düzenli pazar araştırması çalışmalarınız var mı?
Hayır
Evet
91
Grafik 68: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı İhracat Becerileri
İhracat hedefi var mı?
İhracat yapmayan firmaların %55’i ihracat yapma hedefi olduğunu belirtmiştir.
Grafik 69: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü İhracat Hedefleri
Yurt dışı fuar katılımı
Firmaların sadece %27’si yurtdışı fuarlara katılım sağladığını belirtmiştir.
82%
18%
İhracatınız var mı?
Hayır
Evet
45%
55%
İhracat hedefiniz var mı?
Hayır
Evet
92
Grafik 70: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Yurtdışı Fuar Katılım Becerisi
İhracat kredileri bilgisi
İhracat kredileri konusunda firmaların sadece %9’u çalışma yürüttüğünü ve bilgi sahibi olduğunu
belirtmiştir.
Grafik 71: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü İhracat Kredileri Becerisi
73%
27%
Yurtdışı fuarlara katılıyor musunuz?
Hayır
Evet
91%
9%
İhracat kredileri ve destekleri hakkında araştırma yaptınız mı? Eximbank, Kalkınma Bankası vb.
Hayır
Evet
93
Ar-Ge ve İnovasyon Yetkinliği Analizi
Ar-Ge ve/veya Ür-Ge birimi var mı?
Ar-Ge ve inovasyon kapasitesi düşük olan sektörde firmaların sadece %9’u ar-ge ve inovasyon
konusunda çalışmalar yürüttüğünü belirtmiştir.
Grafik 72: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Ar-Ge/Ür-Ge Becerisi
Ar-Ge Bütçesi konusunda firmlaarın hiçbirisi bütçe ayırmamktadır/ayıramamaktadır.
Grafik 73: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Ar-Ge ve İnovasyon Bütçesi Ayırma Becerisi
91%
9%
Ar-Ge ve/veya Ür-Ge biriminiz var mı?
Hayır
Evet
100%
Ar-Ge ve inovasyon için bütçe ayırabiliyor musunuz? Ya da herhangi bir destek aldınız mı?
Hayır
Evet
94
Üniversite sanayi işbirliği konusunda firmaların sadece %9’u farkındalık sahibidir ve bu konuda
çalışma yapmaya isteklidir.
Grafik 74: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü İş Birliği Kurma Konusunda Beceri
Fikri Mülkiyet haklarının korunması konusunda firmaların %45’i farkındalık sahibi ve koruma için
başvuruda bulunmaktadır.
Grafik 75: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Fikri Mülkiyet Hakları Becerisi
Yatırım Ortamı, Finansa Erişim ve Finansal Yönetim Yetkinliği
Teşvik ve hibelerden faydalanma konusunda firmaların %73’ü pozitif cevap beyan etmiştir. Firmaların
%27’si teşvik ve hibelerden faydalanmamıştır.
82%
18%
Üniversite veya araştırma enstitüsü gibi kurumlarla işbirliği yapıyor musunuz?
Hayır
Evet
55%
45%
Fikri mülkiyet hakkı koruma amaçlı patent, faydalı model, endüstriyel tasarım tescili başvurusu var mı?
Hayır
Evet
95
Grafik 76: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Teşvik ve Hibe Kullanma Becerisi
Bankalardan kredi kullanma konusunda firmalar muhafazakâr davranmaktadır. Firmaların %73’ü
bankalardan kredi kullanmamaktadır.
Grafik 77: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Kredi Kullanma ve Bankalarla Çalışma Becerisi
Yurtdışından fon kullanma
27%
73%
Teşvik ve hibelerden yararlanıyor musunuz? Cevabınız Evet ise hangi konu(lar)da kullandınız?
Hayır
Evet
73%
27%
Bankalardan kredi kullanıyor musunuz? Cevabınız Evet ise hangi konuda kullandınız?
Hayır
Evet
96
Grafik 78: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Yurtdışı Fon Kullanma Becerisi
Firmaların hiçbirisi yurtdışından herhangi bir fon kullanmamıştır.
Risk ve Portföy Yönetimi
Firmaların sadece %9’u Risk ve Portföy Yönetimi konusunda bilgi sahibi olduğunu beyan etmiştir.
Grafik 79: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Risk ve Portföy Yönetimi Becerisi
Finansal analiz personeli konusunda firmaların %18’i olumlu yanıt beyan etmiştir. Firmaların %82’si
finansal analiz yapan personeli yoktur.
100%
Yurtdışında fon kullandınız mı? Cevabınız Evet ise hangi konuda kullandınız?
Hayır
Evet
91%
9%
Risk ve Portföy yönetimi konusunda eğitimli personeliniz var mı? Ya da eğitimler aldınız mı?
Hayır
Evet
97
Grafik 80: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Finansal Analiz Becerisi
Büyüme, Gelişme Hedef ve Beklentileri Yetkinliği Analizi
Firma büyüme hedefi belirleme konusunda firmaların %45 planlama yapmış ve kaynaklarını ona göre
yönetmeye yönelik eylem planı oluşturmuştur.
Grafik 81: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Büyüme Hedefleri Becerisi
Büyümeye engel olacak sorunları tespit ettiniz mi? Soruna firmaların %64’ü hayır, %36’sı evet cevabı
vermiştir.
82%
18%
Finansal analizleriniz yapan personel var mı? Evet ise, Hangi analiz tekniklerini kullanıyorsunuz?
Hayır
Evet
55%
45%
Firmanızın büyüme hedeflerini belirlediniz mi?
Hayır
Evet
98
Grafik 82: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Büyüme Yönetme Becerileri
Çalışan sayınızı arttırmayı düşünüyor musunuz* sorusuna firmaların %55’i evet, %45’i hayır cevabı
vermiştir.
Grafik 83: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Çalışan Sayıları Arttırma Hedefleri
64%
36%
Büyümenize engel olan-olacak sorunları tespit ettiniz mi?
Hayır
Evet
45%
55%
Çalışan sayınızı önümüzdeki yıllarda arttırmayı düşünüyor musunuz?
Hayır
Evet
99
Desteğe en çok ihtiyaç duyduğunuz 5 konu nedir? Lütfen yazınız. (İŞGEM hangi konularda size destek
sağlamalıdır, Beklentiniz nedir? Sorusuna verilen cevaplara göre aşağıdaki tablo oluşturulmuştur.
SN İhtiyaç duyulan konu başlığı 1 Girdi Tedariki 2 Kurumsallaşma Eğitimleri 3 Ar-Ge 4 Desteklere Erişim 5 Yeni Pazar(lar) 6 Finansa Erişim 7 İhracat/Dış Ticaret 8 Hibe ve fonlara erişim 9 Kalite standartlarının geliştirilmesi
10 Pazar Araştırması 11 Kurumsallaşma Eğitimleri 12 Pazarlama ve Satış 13 Ür-Ge 14 Markalaşma 15 Nitelikli Personel 16 Yenilik ve Ürün Çeşitliliği 17 Yanlış Gıda Politikaları 18 Standartlaştırma ve Etiket
Tablo 14: Desteğe İhtiyaç Duyulan Eğitim ve Danışmanlık Alanları
Sektörde en çok üretilen ürünler sorulduğunda ise firmaların daha çok yerel ürünlere odaklandığı ve
Bingöl’e has ürünler üretmek konusunda bir odaklanmaya yöneldikleri tespit edilmiştir. Bingöl’de
yerelde üretilen ürünlerin başlıcaları aşağıdaki tabloda belirtilmiştir.
Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektöründe Üretilen Yerel-Bölgesel Ürünler
1 Pestil 11 Kavurma
2 Köme 12 Polen
3 Lokum 13 Reçel
4 Cezerye 14 Tereyağı
5 Pekmez 15 Ayran
6 Nar Ekşisi 16 Peynir
7 Kuruyemiş 17 Yoğurt
8 Baharat 18 Kahve
9 Bitki Çayları 19 Gıda Paketleme
10 Bal 20 Süt Ürünleri
Tablo 15: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Yerelde Üretilen ve İşlenen Ürünler Listesi
100
Ayrıca BİNTSO, İl GTH Müdürlüğü ve Ziraat Odasının ortaklaşa yapmış olduğu ve Bingöl ili tarım
havzasında üretilen başlıca gıda ürünleri ve coğrafi yerleri aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Tablo 16: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Yerel Ürünler Listesi
SN Ürün Adı Üretildiği Yer Dağıtım/Satış
1 Badem Yamaç ve Servi Bölgesi Uygun Arazi 2 Balık Murat Çayı ve Havzası, Çatak, Genç,
Kıği, Adaklı, Yayladere ve Uzunsavat, Balık Çiftlikleri
3 Bingöl Balı Yaylalar /zengin Flora Muhtelif Yerler/Flora 4 Bingöl Burma Kadayıfı Bingöl Merkez 5 Bingöl Karpuzu Bingöl ve Genç Ovası 6 Bingöl Kuru Fasulyesi Yedisu, Yamaç, Bingöl Ovası, Genç
İlçesi Muhtelif Yerler
7 Böğürtlen Bingöl Muhtelif Yerler 8 Ceviz Bingöl Merkez, Adaklı, Solhan ve Genç Muhtelif Yerler 9 Çilek Bingöl Merkez, Genç, Solhan Muhtelif Yerler 10 Domates Bingöl Merkez, Güldar, Yeşilköy ve
Alzan), Genç İlçesi Muhtelif Yerler
11 Dut Pekmezi Sivan/Bingöl Muhtelif Yerler 12 Dut ve Üzüm Pestili Genç, Servi, Yamaç Muhtelif Yerler 13 Elma Bingöl Merkez, Ilıcalar, Elmalı,
Yenibaşlar, Solhan ve Genç İlçeleri Muhtelif Yerler
14 Erik Bingöl Merkez, Genç ve Solhan Muhtelif Yerler 15 Ev Turşusu Bingöl Muhtelif Yerler 16 Ev Yapımı Salça Bingöl Muhtelif Yerler 17 Işgın ve Kenger Bingöl Merkez, Karlıova, Genç ve
Solhan Muhtelif Yerler
18 Kavurma Soğukçeşme Kavurma 19 Kaymak Bingöl Merkez, Kuruca(Gazik) Muhtelif Yerler 20 Kuru Dut Sivan/Bingöl Muhtelif Yerler 21 Kurutulmuş Tarhana (Keşk) Bingöl Merkez, Sancak, Genç Muhtelif Yerler 22 Kuşburnu Bingöl Muhtelif Yerler 23 Nohut Bingöl Ovası ve Genç İlçesi Muhtelif Yerler 24 Patates Bingöl Merkez ve Genç İlçesi Muhtelif Yerler 25 Pirinç Bingöl Ovası, Yamaç Bölgesi, Genç
Murat Nehri Havzası Muhtelif Yerler
26 Salatalık Bingöl Merkez Kadran ve Genç Yayla Muhtelif Yerler 27 Tandır Ekmeği Bingöl Muhtelif Yerler 28 Taze Fasulye Bingöl Merkez ve Genç İlçesi Muhtelif Yerler 29 Taze ve Kuru Çökelek Bingöl Merkez, Karlıova, Sancak,
Solhan, Genç Muhtelif Yerler
30 Tulum Peyniri Sancak ve Karlıova Süt Ürünleri 31 Yabani (Dağ) Kekik Bingöl Muhtelif Yerler 32 Yabani Armut 33 Yelik (Çiriş Otu), Yabani
Pırasa Bingöl Merkez, Yelesen, Sancak Muhtelif Yerlerde
Kaynak: Bingöl Ziraat Odası
101
Sizce sektörün çözülmesi gereken en acil sorunları nelerdir? Maddeler halinde belirtiniz sorusuna
verilen cevaplara göre hazırlanan tablo aşağıda verilmiştir. Tablo 17 Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı
Endüstrisinin Değer Zincirinde aynı zamanda çözülmesi gereken, değer kayıplarına neden olan
sorunların listesidir. Değer kayıplarının en çok yaşandığı kısım olarak ürün işleme-proses halkasıdır.
Zira bu halka Dünya Gıda Değer Zincirinde de en büyük katma değer yaratılan halkadır. (Deloitte,
2013, Global Food Value Chain).
Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Çözülmesi Gereken Acil Sorunlar Listesi
1 Pazarlama – Markalaşma
2 Floranın Korunması ve Çiçek çeşitliliğinin korunması
3 Vergi oranlarının yüksekliği
4 SGK Primlerinin Yüksekliği
5 Birlikte iş yapabilme kültürünün zayıf olması/olmaması
6 Piyasayı düzenleyen ve destekleyen aktörlerin sektöre kayıtsızlığı/duyarsızlığı
7 Kalite standardının olmaması
8 Kaliteli malzemeye ulaşımın zor olması
9 Gelişme Potansiyeli Olan Sektörlere daha fazla destek
10 Yarı işlenmiş malzeme (Hammadde) tedarikinin maliyetinin yüksek olması
11 Girişimciliğin biraz daha geliştirilmesi
12 Yenilikçi ürünlerin olmayışı
13 Üniversite ve Sanayi işbirliğine yönelik alışmaların yapılamaması
14 İşletme Yönetiminde Profesyonelliğin olmaması
15 Fiyat İstikrarının olmayışı
16 Yeni pazarlar
17 Yanlış Gıda Politikaları
18 Kaliteli hammaddeyi bulmanın zor olması
19 Standart ürün kalitesinin olmayışı
20 Ambalaj
21 Verimlilik Düşük
22 Sığır ve Koyun Yetiştiriciliği
23 Hayvansal Üretim Destekleri
24 Mazot Desteği
25 Hayvansal Girdi Maliyetlerinin Yüksekliği
Tablo 17: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Çözülmesi Gereken Acil Sorunlar
102
Yukarıdaki tabloda da görüldüğü üzere Bingöl’de eğitim ve danışmanlık konusunda firmaların
beslenmeleri gerekmektedir. Değer Zinciri içerisinde temel faaliyetler ve destekleyici faaliyetlerin
güçlendirilmesi gerekmektedir.
6.5. Bingöl Gıda Sektörü GZFT(SWOT) Analizi
GZFT analizi ya da SWOT analizi bir sektör, firma ya da konu hakkında strateji belirlemek için
performansın, potansiyelin ve mevcut durumun nitel bilgilere dayandırılarak ölçülmesini sağlayan bir
araç, bir metodolojidir. Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı sektörü için yapılan görüşmelerde aktörler,
firmalar ve karar alıcılardan sektöre yönelik değerlendirmeleri alınmış ve bu değerlendirmelere ek
olarak uygun görülen görüşmelerde Form-4 doldurularak sonuçları aşağıdaki tabloya aktarılmıştır.
Ayrıca çalışma grubu toplantılarında oluşturulan grupların bu formu ortaklaşa doldurmaları
istenmiştir. Ortaya çıkan kümülatif değerlendirmelere göre Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörünün
SWOT analizi sonuçları aşağıdaki tablodaki gibi olmuştur.
Güçlü Yönler Fırsatlar
-Bal üretiminde maliyetin düşük olması -Bingöl Meyve kalitesinin yüksek olması -Genç nüfusun fazla olması -Bingöl’ün potansiyel yurtdışı Pazar olan Ortadoğu pazarına yakın olması -İşgücünün ucuz olması -Gıda ürünleri birinci derecede tüketimi zorunlu olan ürünler olması -Coğrafya ve iklim koşullarının Hayvancılık ve gıda ürünleri için elverişli olması -Kurumlar arası iletişimin giderek güçlenmesi -Diğer illerin geçiş güzergâhında olması ve bu illerin potansiyelinden faydalanma imkânının olması -Doğal ürünlerin üretilmesi imkânının olması -Ulaşım ağının güçlü olması -Teşviklerin sürekli olması -Yerli ürünler üretme potansiyeli -Destek mekanizmasından faydalanabilecek bir bölgede olması -Arazi yapsının hayvancılığa elverişli olması -Ürünlerin doğal olması
-Sektörün büyüme iştahının yüksek olması ve sektörün sürekli büyümesi -Bingöl’ün güçlü ve geniş bir florasının olması(Tıbbi ve hoş kokulu (aromatik) bitkiler) -Yurtdışı fuarlara katılma iştahının giderek artması -Organik ve Doğal ürünler pazarının giderek büyümesi -Ürün çeşitliliğinin fazla olması -Mikro-klimalar sayesinde farklı ürünler yetiştirme imkânı -Sütaş’ın Gıda Sektöründe Yatırım Yapma kararını almış olması -Kalkınma Ajansı ve İŞGEM’in faaliyetleri -Bingöl Üniversitesinin Kalkınmada Öncelikli Pilot Üniversiteler arasına alınması (PİKOM) -Üniversite, Kamu ve Sanayi İşbirliği desteklerinin olması -Kümelenme ile ilgili kamu desteklerinin cazip olması -Bingöl Balının dünyada ikinci olması
Zayıf Yönler Tehditler
-Reklam, Tanıtım Markalaşma ve pazarlama bilgisinin zayıf olması -İhracat limanlarına uzak olması -Teknoloji yetersizliği -Finansman Kaynaklarına erişimin kısıtlı olması
-Merdiven altı üretimin önüne geçilmemesi -Obezite ve Şeker hastalıklarının artmasının gıda ürünleri üzerindeki olumsuz etkisi -Ulusal ve Uluslararası markalar ve market zincirleri ile rekabet edilememesi
103
-Enerji altyapısı zayıf -Kamu kurumlarının desteği ve sektörler ilgili düzenlemeler yetersiz -Potansiyel pazarlarda istikrar ve güvenlik sorunu -Nitelikli eleman eksikliği -Lojistiğin az gelişmiş olması -Fiziki altyapı yetersizliği -Markalaşmanın yeterli düzeyde sağlanamaması -Sektördeki aktörlerin birbirleri ile iş yapabilme iştahının düşük olması -Hammaddeye erişimin zor olması -Desteklerin/Teşviklerin liyakata dayalı olmaması ve dengesiz dağılması -nitelikli eleman eksikliği -Kamu kurumların desteğinin yetersiz olması -Yenilikçiliğin zayıf olması -Girişimcilik kültürünün zayıf olması -Kurumlar arası işbirliğinin zayıf olması -Büyük pazarlar olan metropollerden uzak olunması -Kurumsallaşmanın yetersiz olması -Ürün ve üretim denetimlerinin-kontrollerinin yeterli düzeyde olmaması -Lobiciliğin fazla gelişmemiş olması -Ürün çeşitliliğinin az olması
-Diğer Bölgelerden temin edilen kalitesi düşük ürünler -Rekabetin giderek artması
Tablo 18: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü SWOT Analizi Sonuçları
Tablo 19: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü GZFT (SWOT ) Analizi Tablosu
6.6. Bingöl Gıda Sektörü PESTLE Analizi
PESTLE analizi SWOT analizinden daha ayrıntılı, kapsamlı bir analiz yöntemidir. Karar almada gerçekçi
durumun tespit edilmesinde büyük katkı sunar. Değer zinciri analiz kadar yaygın olmasa da önemli bir
mevcut durum tespit aracıdır. Bingöl gıda ürünleri imalatı sektöründe faaliyet gösteren firmalar ile
aktörlerle yapılan görüşmelerde elde edilen veriler doğrultusunda ortaya çıkan özet PESTLE analizi
aşağıdaki şekilde verilmiştir.
104
Şekil 11: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörünü Etkileyen Faktörler(PESTLE) Analizi
Şekil üzerinden de görüldüğü üzere PESTLE analizinde Bingöl’deki aşağıdaki tematik alanlar Bingöl
Gıda Ürünleri İmalatı Sektörünün performansını etkilemektedir.
Politik
• Hükümetin Desteği
• Yerel Aktörler
• Vergiler ve Tarifeler
• SGK Primleri
• Hibe ve Teşvikler
Ekonomik
• Fiyat İstikrarı
• Finansa Erişim
• Sermaye Birikimi
• Yatırım Ortamı
• GSMH Büyümesi
• Vergi Oranları
• Maliyetlerin Yüksekliği
Politik
• Hükümetin Desteği • Yerel Aktörler • Vergiler ve Tarifeler • SGK Primleri • Hibe ve Teşvikler
Ekonomik
• Fiyat İstikrarı • Finansa Erişim • Sermaye Birikimi • Yatırım Ortamı • GSMH Büyümesi • Vergi Oranları • Maliyetlerin Yüksekliği • Hammaddeye Uzaklık
Sosyolojik - Kültürel
• Birlikte iş Yapabilme Kültürü • Müşterilerle formel ve in-formel
ilişkiler • İletişim ve Rekabet Anlayışı • Ürün Sınıflandırma • Marka İmajı • Nitelikli Eleman-İşgücü • Genç Nüfus Potansiyeli ve Gelişme
Potansiyeli • Güven
Teknolojik
• Ür-Ge • Ar-Ge • Üretim Teknolojisine Uyum • Tasarım Kapasitesi • İnovasyon • Bilişim ve İletişim Teknolojisi
Legal (Yasal)
• Sektöre Yönelik Yasal Düzenlemeler • Destekleyici Yasal Altyapı • İstihdam ile ilgili Yasal Mevzuat • İşyeri Açma Prosedürü • ISG ve Diğer Zorunluluklar • Teşvik Yasasının Uzun Vadeli Olmaması
Çevresel
• Çevre Politikalarının Sektöre Etkisi • Hammadde ve Yarı Mamule Erişim
Kolaylığı • Atık ve Geri Dönüşüm • İklim • Değişikliği
105
• Hammaddeye Uzaklık
Sosyolojik-Kültürel
• Birlikte iş Yapabilme Kültürü
• Müşterilerle formel ve in-formel ilişkiler
• İletişim ve Rekabet Anlayışı
• Ürün Sınıflandırma
• Marka İmajı
• Nitelikli Eleman-İşgücü
• Genç Nüfus Potansiyeli ve Gelişme Potansiyeli
• Güven
Teknolojik
• Ür-Ge
• Ar-Ge
• Üretim Teknolojisine Uyum
• Tasarım Kapasitesi
• İnovasyon
• Bilişim ve İletişim Teknolojisi
Legal (Yasal)
• Sektöre Yönelik Yasal Düzenlemeler
• Destekleyici Yasal Altyapı
• İstihdam ile ilgili Yasal Mevzuat
• İşyeri Açma Prosedürü
• ISG ve Diğer Zorunluluklar
• Teşvik Yasasının Uzun Vadeli Olmaması
Çevresel
• Çevre Politikalarının Sektöre Etkisi
• Hammadde ve Yarı Mamule Erişim Kolaylığı
• Atık ve Geri Dönüşüm
• İklim Değişikliği
106
8. KAYNAKÇA
1. FAO Global Food Policy Report 2017, IFPRI:2017.
http://ebrary.ifpri.org/utils/getfile/collection/p15738coll2/id/131085/filename/131296.pdf
2. R. KAPLINSKY ve M. MORRIS “Spreading the Gains from Globalization: what can be Learned
from Value Chain Analysis”,2000.
3. ERASLAN, İ.H., KUYUCU, A.D.H ve BAKAN, İ. 2008. Değer Zinciri Yöntemiyle Türk Tekstil ve
Hazır Giyim Sektörünün Değerlendirilmesi. Afyon Kocatepe Üniversitesi, İ.İ.B.F. Dergisi (C.X ,S
II, 2008).
4. TR72 Gıda Sektör Raporu, 2016. Orta Anadolu (ORAN) Kalkınma Ajansı, Haziran 2016.
5. Onuncu Kalkınma Planı (2014-2018) Gıda Çalışma Grubu Raporu. T.C. Kalkınma Bakanlığı,
Ankara 2015.
6. TOBB Türkiye Gıda Ürünleri Meclisi Sektör Raporu, 2015. TOBB Yayın No: 2016/281, Ankara.
www.tobb.org.tr
7. PORTER, M.E., “Competitive Advantage: Creating and Sustaining Superior Performance”, New
York: The Free Press, 1985.
8. Porter, M, (1990) The Competitive Advantage of Nations. New York : Free Press.
9. The Global Competitivenes Report 2015-2916. World Economic Forum (WEF). Editor: Klaus
Scwab, Chief Advisor: Xavier Sala-i Martin.
10. Onucu Kalkınma Planı (2014-2018)
11. TRB1 Bölge Planı, 2014-2023. Fırat Kalkınma Ajansı (FKA), Aralık 2014.
12. https://www.marketwatch.com/story/10-companies-that-control-the-worlds-food-2014-09-
01
13. http://danishfoodcluster.dk/
14. http://247wallst.com/special-report/2014/08/15/companies-that-control-the-worlds-food/
15. http://www.foodvalley.nl/
16. https://www.worldfoodinnovations.com/
17. Jeroen Wouters, Food Valley and the golden triangle for food innovation, may 2014
18. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, 2015 Faaliyet Raporu
19. The State of Food Security and Nutrition in the World 2017, FAO, IFAD, WFP, UNICEF
20. Global Report on Food Crises 2017, Food Security Information Network(FSIN)
21. European Commission Agricultural and Food Trade Report 2017, DG Agriculture and Rural
Development, Unit Farm Economics
107
22. Eurpean Commission, Directorate-General for Agriculture and Rural DevelopmentAgri-Food
Trade Statistics Factsheet EU-USA, September 2017
23. Food and Agriculture Organization of United Nations(FAO), The Future of Food and
Agriculture-Trend and Challenge 2017
24. Implementing the EU Food and Drink Industry’s Ambition for Growth and Job, Food&Drink
Europe, 2017
25. Urszula Bronisz and Wim Heijman, Competitiveness of Polish regional Agro-clusters, Applied
Studies in Agribusiness and Commerce, Agroinform Publishing House, Budapest.
26. Danish Food Cluster, European hub for food innovation 2013
27. Food&Drink Europe, Data & Trends 2016 EU Food And Drink Industry
28. Food&Drink Europe, Data & Trends 2017 EU Food And Drink Industry
29. Demography and Management Toward 2050, TUSİAD, December 2011
30. Dönüşürken Büyüyen Türkiye Perakende Sektör, PWC Türkiye, 2016.
31. European Food Systems in a Changing World 2017, European Science Foundation
32. European Union Statsitical Factsheets, 2017
33. Eurostat Agriculture, forestry and fishery statistics, 2017 Edition
34. FAO Statistical Pocketbook World Food and Agriculture 2015
35. FAO Statistical Yearbook 2011
36. IFPRI Global Food Policy Report 2017
37. FAO and Turkey Leaflet 2016
38. FAO, the future of food and agriculture infographs 2017
39. Agricultural cooperatives in Israel FAO Regional Office for Europe and Central Asia Policy
Studies on Rural Transition No. 2013-5
40. Food & Agriculture in Turkey, Republic of Turkey Prime Ministry Investment Support and
Promotion Agency, March 2014
41. European Commission Bioeconomy Innovation CommBeBiz Magazine 2017-2018
42. European Research and İnnovation for Food and Nutrition Security, Food 2030 High-level
Conferencebackground document
43. Cities for Food Systems Innovation and Green Job, Food 2030 Workshop Outcomes Brief
44. Barclays Food For Thoght Food and Drink Repor, May 2015
45. FoodDrinkEurope priorities for modernising and simplifying the CAP, April 2017
46. UK Food Statistics Pocket Book, 2017
47. Food Waste Reduction Alliance, Fall 2016, USA
48. Gümrük ve Ticaret Baknalığı Gıda Sektörü Raporu, 2016
49. Gıda Ürünleri ve İçeçecek Sektörü Analiz Raporu, ÇKA, Temmuz 2015
108
50. Istanbul Sanayi Odası Gıda Sektörü Raporu, 2006
51. İzmir Atatürk OSB Gıda ve İçecek Sanayi Raporu, 2012
52. Uluslararası Rekabet Stratejileri, Türkiye Gıda Sanayii, TUSİAD, 2007
53. Future of Food Provision four possible scenarious for the AgriFood Industry, PWC, 2016
54. Agro-based clusters in developing countries: staying competitive in a globalized economy,
FAO, 2010
55. Cushman&Wakefield, The Global Food & Beverage Market, What’s on the Menu?, Summer
2017
56. Gıda, Tarım vehayvancılık bakanlığı 2018-2022 Stratejik Planı
57. Gıda Ürünleri İmalatı Sektör Raporu, iş Bankası 2017
58. LLoyds Banks, Food & Drink Report 2017
59. Global Food and Drink Trends 2018, Mintel 2018
60. OECD-FAO Agricultural Outlook 2015-2024
61. Türkiye perakende sektörü 2017 yarıyıl gündemi, Deloitte
62. TİM Tarım Raporu, 2016
63. The Formation of Agro-food Clusters as a Competitiveness Growth Factor, International
Journal of Economics and Financial Issues, 2015, 5(Special Issue) 238-247
64. The future of food and agriculture Trends and challenges 2017, FAO
65. The State of Food and Agriculture, FAO 2016
66. Flanders Investment & Trade Market Survey, The Food and Beverage Sector in Turkey,2015
67. Vision 2050, the New Agenda for Business, TUSİAD
68. World Agriculture Toward 2030, Revision 2012
69. The agricultural and food value chain: Entering a new era of cooperation, KPMG 2013
70. The food value chain: A challenge for the next century, London 2013
71. Developing sustainable food value chains Guiding principles, FAO 2014
72. Global value chains in the agrifood sector, working papers, UNIDO, Strategic Research and
Economics Branc, 2006.
109
EKLER
Ek-1: Sektör Sorun-Çözüm Öneri Formu SEKTÖR SORUN-ÇÖZÜM ÖNERİ FORMU Bingöl İŞGEM Projesi kapsamında DZA ve Kümelenme Yol Haritası için 17/01/2018 tarihinde gerçekleştirilen çalışma grubu toplantılarında her bir gruptan elde edilen çıktılar kümülatif hale getirilerek aşağıdaki tabloya aktarılmıştır. Tespit edilen sorunlar ve olası çözüm önerileri aşağıda sıralandığı gibi olmuştur.
SN
Güncel Durum (Temel Sorun/lar)
Çözüm Önerisi (Nasıl Çözülür, Hangi Araçlar Gerekli)
Çözüm Süresi ve Süreci (Kısa, Orta ve Uzun Vade)*
Sorun Çözümünde Kurumsal Yapı ve Roller ( Paydaşlar, Kaynaklar ve Kurumlar)
1. Yerel ürünlerin standardizasyonun yetersizlik olması
Ulusal ve Uluslararası Standartlara göre faaliyet gösteren Akreditasyon ve Standardizasyon Merkezinin Kurulması
Kısa Üniversite, Kamu kurumları, İlgili STK’lar, BİNTSO
2. Teşviklerin dengeli şekilde dağıtılmaması
Mevcut Durum Analizini önceleyen sektörel raporların hazırlanması
Kısa Üniversite, Kamu kurumları STK’lar, Kalkınma Ajansı, İŞGEM, KOSGEB
3. Alt yapı eksiklikleri İnşaat ve altyapı projelerinin geliştirilmesi ve sektörün ihtiyaçlarını karşılayacak düzeyde denetlenmesi
Kısa Kamu Kurumları
4. Yerelde Pazarlama, Reklam, Tanıtım ve Markalaşma düzeyinin düşük olması
Üniversite öncülüğünde pazarlama, Markalaşma ve Tanıtım Hamlesi
Kısa Üniversite, Kamu, Sanayi İşbirliği ile STK’lar
5. Bürokratik engellerin çok fazla olması motivasyonu düşürmesi
Merkezi hükümet ile yerel yönetimler arasında hızlı işlev görecek ve bürokratların karar
Orta İl Genel Meclisi, Milletvekilleri, Bakanlar, Müsteşar, vb ilgili aktörler
110
almasını etkileyecek faaliyetler yürütülmeli
6. Üretim altyapısının zayıf olması
7. Profesyonel Yönetici ve Üretici Eksikliği
Sektördeki yöneticiler ile üreticilere eğitim ve danışmanlık aktivitelerinin geliştirilmesi
Kısa, Orta Üniversite, Tarım İl Müdürleri, Birlikler, Halk Eğitim, İŞGEM, KOSGE, Kalkınma Ajansı
8. Pazar Payının Geliştirilmesi İhtiyacının yüksek olması
Üretim kalitesinin güçlendirilmesi ve fuarlara katılarak yeni pazarların bulunması, Yurtdışı fuarlara katılım
Kısa, Orta FKA, Valilik, KOSGEB, TSO, Üniversite
9. Eğitim ve Teknik Bilgi Kapasitesinin Düşük Olması
Sektör bilişenlerini teknik kapasitesinin geliştirilmesi Meslek Örgütleri
Uzun Kamu Kurumları, Üniversite, AB Teşvik mekanizmalarını sağlayan kuruluşlar
10. Örgütleme ve Organizasyon Eksikliği
Sorun çözme kapasitesi olan bir mekanizmanın kurulması ve sorun çözümü için koordinasyon görevi
Orta Kümelenme ve ilgili aktörler
11. Ar-Ge, Teknoloji ve İnovasyon kapasitesi düşük
Üniversite-Sanayi-Kamu işbirliği modelleri ile Ar-Ge geliştirilmeli Teknoloji ve ilgili fuarlara katılım sağlanmalı
Orta İşbirliği projelerini geliştirmek ve ilgili aktörleri dahil etmek
12. Pazarlama Kapasitesinin Düşük Olması
Reklam, Tanıtım ve Markalaşmanın Sağlanması
Kısa Eğitimler, Farkındalık, Tanıtım
13. Sermaye Birikiminin Eksik Olması Finansa erişimin kolaylaştırılması sağlanmalı, Daha çok hibe desteği sunulmalı
Kısa KOSGEB, Kalkınma Ajansı,
111
14. Finansa Erişim Kapasitesinin Düşük Olması
Hibe ve Teşvik mekanizmasının üretimi ve üretim altyapısını güçlendirmesi için yeniden dizayn edilmesi
Kısa KOSGEB, İl Müdürlükleri
15. Teşviklerin Yetersiz Olması Teşvikler daha fazla genişletilmelidir Kısa Kamu Kurumları, Ekonomi Bakanlığı, Kalkınma Bakanlığı, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı
16. Bingöl Lobicilik Kapasitesinin Düşük Olması
Bingöl’e daha fazla yatırım çekilmesi için çalışma yürütecek ortak bir mekanizmanın lobi yapması
Orta TSO, Kalkınma Ajansı, İŞGEM, Birlikler
17. Yeni Pazarlara açılma kapasitesinin düşük olması
Yurtdışı fuarlara katılım ve ihracat destekleri ile ihracat eğitimleri arttırılmalı
Orta TSO, KOSGEB, Tarım İl Müdürlükleri
18. Yerel ürünlerin tanıtımının yeterli yapılmaması
Yerel ürünler pazarının oluşturulması
Orta Kalkınma Ajansı, KOSGEB, TSO, Tarım İl Müdürlüğü
19. İnsanların üretimden kopması ve tembelleşmesi
Üretim ve Hayvancılık Teşvikleri Yeniden Dizayn Edilmeli
Orta Bakanlıklar
20. Kırsaldan Kente olan göçün tarım ve hayvancılığı geriletmesi
Kırsala yönelik yeni teşvikler üretimi artırmaya yönelik olmalı
Orta Bakanlıklar
*Kısa Vade: 1-3 Yıl, Orta Vade: 3-5 Yıl, Uzun Vade: 5 yıl ve fazlası
112
Ek-2: Bingöl Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Paydaş Analiz Formu Form-9
Tarih: BİNGÖL GIDA ÜRÜNLERİ İMALATI SEKTÖRÜ PAYDAŞ ANALİZİ FORMU
S.N.
PAYDAŞ ADI
SEKTÖRDEKİ KONUMU (İç Paydaş-Dış Paydaş Mı)
ROL VE GÖREV (Sağlayacağı Katkı)
ÖNEMLİLİK VE ETKİLİLİK DÜZEYİ
(1 İLE 5 PUAN ARASI)* 1. Koç Soğukçeşme Kavurmacısı Ltd. Şti Dış Paydaş Kalite, fiyat dengesi sağlanarak
markalaşmaya öncü olmak 4
2. Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği Dış Paydaş Üreticilerin örgütlenmesi Hayvancılık Teşviklerinin Şekillenmesinde Rol Oynamak
4
3. Ziraat Mühendisleri Odası Dış Paydaş Üreticileri Örgütlemek, Eğitmek Tarım Yayınları Yapmak
4
4. Damızlık Koyun ve Keçi Yetiştiricileri Birliği Dış Paydaş Üreticilerin örgütlenmesi Hayvancılık Teşviklerinin Şekillenmesinde Rol Oynamak
4
5. Bingöl Arı Yetiştiricileri Birliği Dış Paydaş Üreticilerin örgütlenmesi Hayvancılık Teşviklerinin Şekillenmesinde Rol Oynamak
4
6. Bingöl Üniversitesi Dış Paydaş Kalifiye eleman açığını kapatmak Inivasyon ve Teknoloji düzeyini iyileştirmek Sektörün sorunlarının ortak projelerle çözülmesine katkıda bulunmak Eğitimler vermek
5
7. Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü İç Paydaş Gerekli politikaları belirlemek ve denetimini yapmak
5
113
8. Valilik -Belediye İç Paydaş Lojistik ve Altyapı Sağlamak 5
9. Bilim Sanayi ve Teknoloji il Müdürlüğü İç Paydaş Sosyal ve Kültürel Olguları Desteklemek
5
10. Bingöl Ticaret ve Sanayi Odası İç Paydaş 5
11. Bingöl Et ve Süt Kurumu İç Paydaş 5
12. Fırat Kalkınma Ajansı Dış Paydaş 5
13. Bingöl İŞGEM Dış Paydaş 5
14. KOSGEB Dış Paydaş 4
15. İŞKUR Dış Paydaş 4
16. Ziraat Odası İç Paydaş 4
17. Toptancılar ve Perakendeciler Dış Paydaş 3
18. Esnaf ve Sanatkârlar Odası Dış Paydaş 3
19. Sebze ve Meyve Hali İç Paydaş 3
20. Organize Sanayi Bölgesi Müdürlüğü İç Paydaş 4
*Her bir paydaşa 1 ile 5 arasında puan verilecektir. 1 En az etki, 2 Düşük etki, 3 Orta etki, 4 Etkili, 5 En etkili
114
Ek-3: Rekabet Stratejisi Kümelenme Yol haritası Bilgi Formu Form-8
Tarih:
Vizyon, Misyon, Hedef, Strateji Formu Bingöl İŞGEM Projesi kapsamında gerçekleştirilen Çalışma Grubu toplantılarında elde edilen sonuçlar aşağıdaki gibi olmuştur. Oluşturulan 4 farklı gruplardan aşağıdaki formu doldurmaları istenmiştir. Böylelikle katılımcılık sağlanarak üzerinde uzlaşılan değerlendirmeler bu forma aktarılmıştır.
Küme Adı Bingöl-Murad Gıda Vadisi Kümelenmesi Çevlik Gıda Kümelenmesi Göller Vadisi Gıda Kümelenmesi Bingöl Şaban Köyü Balı Kümelenmesi Karlıova Süt Ürünleri Gıda Kümelenmesi Bingöl Tarım ve Hayvancılık Kümelenmesi Bingöl Bal Vadisi Kümelenmesi Bingöl Şifa Vadisi Kümelenmesi
Vizyon Gıda ürünleri konusunda Türkiye’de ihracatta ilk 10 il arasına girmek Her ülkeye Bingöl balı satmak Kaliteyi tesadüfe bırakmadan kaliteyi yükseltmek Kalite standartları belirlenmiş yenilikçi ürünler üretmek Uluslararası standartlarda üreten, ihracat yapısı güçlü, yöresel potansiyeli değerlendiren, Türkiye’deki öncü gıda kümelerinden biri olmak
Misyon Firmaların kar marjını, ürün kalitesini ve istihdamı arttırmak Gıda Sektöründe Lider Olmak Doğallıktan uzaklaşmayan yenilikçi ürünler üretmek Kümelenmenin alt kurumsal yapısını oluşturarak, sektörün katma değerini arttıran bir yapı kurmak
Hedef Kalifiye eleman yetiştirmek Üretimde teknolojinin payını arttırmak Bölge’de üretilen ürünleri Dünya’ya tanıtmak Dünya markası olmak, Avrupa pazarlarında her rafta Bingöl ürününü satılmasını sağlamak Ulusal ve uluslararası piyasalarda/platformlarda söz sahibi ürünler ve markalar oluşturmak Ürün yelpazesini geliştirmek/genişletmek Verimliliği arttırmak Üretim kültürünü geliştirmek Üretimde sürekliliği ve devamlılığı sağlamak Bölge’de örnek kümelenme kültürünü oluşturmak
115
Rekabet Stratejileri Yeni ürün geliştirmek Ürün çeşitlendirmek Maliyetlerin azaltılması ve üretim verimliliğini arttırılması Her türlü üründe zamanında teslim Reklam ve Tanıtım çalışmalarını arttırmak Kalite standardının tescillenerek yurtdışı pazarlara ulaşılması Her ürün için ortak paydada yer alacak kamu kurumları, STK’lar, özel kuruluşların belirlenmesi, gerekli eksikliklerin avantaj, dezavantajları yeniliklerin paylaşılacağı birlikler haline gelmesini sağlamak Yenilikçi ürün geliştirmek Bölgesel potansiyeli açığa çıkarıp optimum düzeyde kullanmak Ulusal ve uluslararası standartlarda üretim yapmak Üreticilere eğitim ve danışmanlık hizmeti sağlamak Firmaların dış pazarlara kolay açılmasını sağlamak
116
Ek-4: Kümelenme-Hedef ve Stratejiler Açık Analizi Formu
AÇIK ANALİZİ FORMU Bingöl İŞGEM Projesi kapsamında 17.01.2018 tarihinde gerçekleştirilen çalışma grubu toplantılarında katılımcılardan stratejik amaçlar konusunda gelen önerilerle, ortaklaşılan stratejik amaç ile mevcut durum arasındaki “açık-gap” analizini aşağıdaki tabloya aktarmaları istenmiştir. Sonuçlar DZA, Kümelenme ve Rekabet Gücü Yol Haritası için kullanılarak aşağıdaki çıktılar elde edilmiştir.
SN
Stratejik Amaç
(Nerede olmak istiyoruz?)
Mevcut Pozisyon
(Neredeyiz)
Açık(gap), Noksanlıklar
Eylem Önerisi
1. Gıda ürünleri imalatı sektörünün üretim altyapısını güçlendirmek
Paketleme altyapısı zayıf Dışa bağımlı teknolojik altyapı İmalatçı firma yoğunluğu düşük Pazar analizleri az yapılıyor
Kaliteli Paketleme yok Ar-Ge Düşük Lojistik kurumlarının eksikliği Kaliteli Hammadde az
Sektörde Eğitim Arttırılmalı Teşvikler arttırılmalı Ürün çeşitliliği için destekler arttırılmalı
2. Markalaşma, Coğrafi işaret ve Patent çalışmalarının arttırılması
Marka ve Patent Başvuruları az Coğrafi işaret başvurusu yapılabilecek ürün potansiyeli yüksek
Fikri mülkiyet farkındalık yok Ürün standartları eksik
Fikri mülkiyet hakları önemi ve eğitimleri Başvuru süreçleri eğitimleri Firma eşleştirmeleri Yurtiçi ve yurtdışı fuar katılımının arttırılması
3. Sektörde İhracat kapasitesini güçlendirmek
İhracat yapabilen firma sayısı çok az
İhracat hedefi ve motivasyonu olan firma çok az
Gıda sektöründe lojistik altyapısının güçlendirilmesi İhracat destekleri ve kapasitesi hakkında eğitimler
4. Kümelenme ile Rekabet ve Verimlilik Altyapısını Güçlendirmek
Sektörün Rekabet Gücü Düşük İşbirliği yapma kültürü yok Kümelenme için kurumsal Yapı Yok
Kümelenme bilinci ve farkındalığı yok İşbirliği Faydaları ve Önemi hakkında farkındalık düşük
Üniversite – PİKOM çerçevesinde Kümelenme konusunda çalışma yürütülmeli Kümelenme Modelinin belirlenmesi için sektör aktörleri platform-inisiyatif oluşturmalı
5. Pazarlama ve Markalaşma Kapasitesini güçlendirmek
Bingöl’de üretilen ürünlerin ülke çapındaki bilinirlikleri az Tanıtım faaliyetleri yeteri değil
Pazarlama eksikliği Ar-Ge eksikliği Tanıtım eksikliği
Pazarlama Eğitimleri Ar-Ge altyapısının güçlendirilmesi Reklam tanıtım ve 4P’nin uygulanması
117
Nitelikli eleman eksikliği Desteklerin yetersizliği
Üniversite ile işbirliği Desteklerin çeşitlendirilmesi ve mekanizmanın hızlandırılması
6. Yerel, Doğal ve Organik Ürünler Pazarında Ülkede Pazar payının arttırılması
Et ürünleri üretimi Süt ürünleri üretimi Bal üretimi Diğer yerel spesifik gıda ürünleri üretimi yapılıyor
Et ve süt ürünleri potansiyeli yüksek ama katma değerli üretim az Meraları ıslah ihtiyacı Flora zenginleştirilebilir
Et üretimi nicelik ve nitelik arttırılmalı Süt ve süt ürünleri üretimi arttırılmalı SGK ve işçilik giderleri azaltılmalı Eğitimler arttırılmalı
7. Hayvancılık (Keçi, Koyun, Sığır) yetiştiriciliğinde ülkede ön sıralara yükselmek
Eskiden ihracat yapılıyordu Mevcut durumda iç talebe bile cevap verilemiyor
Meralar ıslah Projeleri hızlandırılmalı Et üretimi ve canlı hayvan teşvik edilmeli
Nitelikli eleman yetiştirimeli Hayvancılık ve tarımın ekonomik değeri cazip hale getirilmeli Sosyal haklar geliştirilmeli
8. Su ürünleri sektöründe ihracat yapacak düzeye gelmek
Bingöl Murat Havzası akarsuları su ürünleri üretimi konusunda bakir Su ürünleri ve ekonomik değeri konusunda yeteri kadar çalışma yapılmamış
Su ürünleri katma değeri ve ekonomik değeri konusunda raporlar hazırlanmalı Planlamalar çıkartılarak projeler üretilmeli
Destek mekanizması su ürünlerini kapsayacak şekilde revize edilmeli Üniversite-Kamu-Sanayi işbirliği çerçevesinde projeler üretilmeli Gıda Kümelenmesinde Su ürünleri konusunda potansiyel çalışmalar yapılmalı
9. Doğal ve Organik Gıda Ürünlerde ulusal ve uluslararası pazarlarda söz sahibi olmak
Pazar araştırması ve pazarlara erişim düzeyi düşük
Pazar payı düşük Sertifikalandırma yapacak akreditasyon kuruluşu ve laboratuvar yok
Doğal ve organik ürünler pazarı araştırması yapılmalı Fuarlar takip edilip katılım sağlanmalı Akreditasyon kuruluşları ve lab. Hizmetlerine erişim sağlanmalı
10. Tarım ürünlerinde Yüksek Katma Değer Yaratan ürünler üretmek
Bingöl Florası geniş Mikro klima özelliği olan yerlerde farklı ürünler üretme imkanı
Tarıma dayalı sanayi ve paketleme imkanları kısıtlı
Ekonomik değeri yüksek gıda ürünlerinin üretilmesini sağlanması ve teşvik edilmesi Sözleşmeli tarımla üreticinin ürettiğini satmasının garantiye alınması
11. Ürün Kalite Düzeyinin Yükseltilmesi
Kalite standartları düşük Kalitesizliğin düşürülmesi için TKY vb araçların uygulanmasının teşvik edilmesi
Eğitimler ve kalite-katma değer ilişkisi üzerine çalışmalar yürütülmeli
118
12. Ürün Çeşitliliğinin Arttırılması Ürün çeşidi az Ürün çeşidi potansiyeli yüksek Ürün çeşitliliği için çalışmalar Verimlilik ve Rekabet Gücü açısından faaliyetler ve işbirliği mekanizması geliştirilmeli
13. Ulusal ve Uluslararası Pazarlara Ürün Arz Etmek
Reklam ve tanıtım eksikliği var Ürünler hakkettiği değere gitmiyor
Online satışlar ve tanıtımlar az Kataloglar yok
Online satış Online tanıtım Yenilikçi ürünler ve teknoloji iyi kullanılmalı Online kataloglar oluşturulmalı Pazar araştırmaları desteklenmeli
14. Teknoloji ve Interneti en iyi şekilde kullanmak
Web sitesi olan firma sayısı az Web siteleri teşvikleri yeterli değil Bilişim teknolojileri ve uzaktan satış kapasitesi arttırılmalı
15. Bingöl Ürünlerinin Markalaşmasını ve Tanıtımını Yapmak
Markalaşma düzeyi düşük Reklam ve Tanıtım çok az
Ürün katalogları oluşturma zayıf Markalaşma farkındalığı düşük Özsermaye-Özkaynaklar düzeyi yeterli değil
Kataloglar Marka Tescil başvuruları Reklam ve tanıtım geliştirilmeli Markalaşma, reklam ve tanıtım destekleri arttırılmalı
16. Rekabet Gücünü Geliştirmek Kalite düşük Rekabet gücü düşük
Rekabet gücü geliştirecek projelere ihtiyaç var
Ürün çeşitliliği ve verimlilik stratejisi oluşturulmalı Rekabet Stratejisi ve Kümelenme yol Haritası oluşturulmalı
17. Katma Değeri Arttırmak ve Yüksek Katma Değerli ürün Üretmek
Teknoloji üretme ve kullanma düzeyi düşük Ar-Ge kapasitesi düşük Pazar ihtiyaçlarını anlama düzeyi düşük İnovasyon kapasitesi düşük
Pazar araştırmalarına ihtiyaç var Ambalaj kalitesi ve tasarımı düzeyi yeterli değil Pazar araştırması eksik
Ar-Ge destekleri arttırılmalı Farklı ürünlerin farklı pazarlara erişimin sağlanması Doğal ve Organik ürünler pazarlarına erişim sağlanmalı Kümelenme ile verimlilik arttırıcı uygulamalrın gekliştirilmesi Kümelenmenin Gıda ürünleri İnovasyonunun hedeflemesi gerekir.
18.
119
Ek-5: Çalışma Grubu Toplantıları Davet Edilenler ve Katılımcılar ile İligili Formlar Saha çalışmasında sonra yapılan görüşmeler rapor haline getirilerek TDE’ye sunulmuştur. Ayrıca elde
edilen veriler doğrultusunda DZA ve Kümelenme Yol Haritasının oluşturulmasına yönelik yapılan odak
grup toplantıları ve çalışma gruplarına davet edilecek kişiler belirlenmiştir.
Aşağıda isimleri verilen kurum ve aktörler Çalışma grubu toplantılarına davet edilmişlerdir.
Sıra No Kurum /Kuruluş/Firma Yetkili/İrtibat Kişisi Görevi
1 Binbal Raif ATALAY Firma Sahibi
2 Bingöl Arı Yetiştiricileri Birliği Mehmet Can ÜZER Birlik Başkanı
3 Tijda Samet ÖNAL Firma Sahibi
4 Probin Suheyl TUĞ Firma Sahibi
5 Boliç Ayran(Ensoy Hayvancılık) Enver BOLLUK Firma Sahibi
6 Asilkan Kavurma Halim ASİLKAN Firma Sahibi
7 Yıldız Katık ve Bal Merkezi Mehmet YILDIZ, Nedim YILDIZ
Firma Sahibi
8 Kamer Tavukçuluk Riyad USLU Firma Ortağı
9 Şok Marketler Zinciri(Perakende) Mehmet MOYAN Bölge Müdürü
10 Toptancı (Ülker)-Distribütör Hüseyin KOÇ Distribütör
11 Et ve Süt Kurumu(ESK) Burhan COŞKUN ESK Bingöl Kombina Müdürü
12 Et ve Süt Kurumu(ESK) Hüseyin ALTUN ESK Bingöl Kombina Müdür Yardımcısı
13 Tunç Ticaret(Bakliyat) Ahmet TUNÇ Firma Ortağı
14 Meyve ve Sebze Hali Yönetimi Müdürü Davet Edilecek
15 Soğukçeşme Kavurma Doğan KOÇ Firma Sahibi
16 Damızlık Koyun ve Keçi Yetiştiricileri Birliği Ali KAYSADU Birlik Başkanı
17 Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği
Doğan KOÇ-Fatma ERDOĞAN Birlik Başkanı
18 Binpınar Hüseyin Tütünel Firma Sahibi
19 İclal Gıda Abdurrezak DANIŞ
20 Avser Gıda(Toptancı) Selahattin bey
21 Memiş Gıda(Toptancı) Sait Bey
22 Toptancı (Coca-Cola)-Distribütör Ağa KOÇER Distribütör
120
23 Serpa Gıda Mehmet BUHAN
24 Sütbir (Solhan) Mehmet Agit KARAGÖZ
25 Bingöl İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü Mehmet YILDIRIM GTH İl Müdürü
26 KOSGEB Naci ÖZDEMİR KOSGEB İl Müdürü
27 Bilim Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü Mesut İLHAN BST İl Müdürü
28 BİNTSO Nurullah BOĞAÇ Genel Sekreter Yardımcısı
29 Fırat Kalkınma Ajansı İsa TELİMEN YDO Koordinatörü
30 Bingöl Üniversitesi Prof. Dr. İbrahim ÇAPAK Bingöl Üniversitesi Rektörü
31 Bingöl Üniversitesi Prof. Dr. Hakan OLGUN Bingöl Üniversitesi Rektör Yardımcısı
32 Bingöl Üniversitesi Ziraat Fakültesi Prof. Dr. Ramazan MERAL Bingöl Üniversitesi Ziraat Fakültesi
Dekanı ( PIKOM Projesi Koord.)
33 Bingöl Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi Prof. Dr. Abdurrahman GÜL Bingöl Üniversitesi Veterinerlik
Fakültesi
34 Bingöl Esnaf ve Sanatkarlar Odası Yılmaz ÇAPAK Esnaf Odası Başkanı
35 Bingöl Ziraat Odası Mustafa KARAASLAN Bingöl Ziraat Odası Başkanı
36 Bingöl Tarım ve Kredi Kooperatifleri Suphi ÇETKİ Tarım Kredi Kooperatifi Başkanı
37 Bingöl Üniversitesi Teknik Bilimler MYO Arıcılık Bölümü
38 Bingöl Organize Sanayi Bölgesi Nurullah ÇİFTÇİ Bingöl OSB
39 Bingöl Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Ramazan SOLMAZ Bingöl Üniversitesi Mühendislik
Fakültesi Dekanı
40 Bingöl Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Cemil AYDOĞAN Gıda Mühendisliği Bölüm Başkanı
Davet edilenler içinde toplantıya katılanlar
SN Ad Soyad Kurum 1 Ercan KAPLAN GTH İl Müdürlüğü 2 Ali Fuat BERDİBEK GTH İl Müdürlüğü 3 Cafer KALAN GTH İl Müdürlüğü 4 Nurhan KIZILKAYA GTH İl Müdürlüğü 5 Özge GENÇ GTH İl Müdürlüğü 6 M.Ali ÖZDEMİR GTH İl Müdürlüğü 7 S. KÜRÜMCÜOĞLU GTH İl Müdürlüğü 8 F. BOZKURT GTH İl Müdürlüğü 9 Sümeyra KILIÇLAR GTH İl Müdürlüğü 10 Keriman SERİN Bingöl Üniversitesi 11 Yahya ÇELİK Bingöl TSO 12 Hasan ÇELİKKAYA FKA
121
13 Yılmaz ÇAPAK Esnaf Odası Başkanı 14 Sedat ÇİFÇİ İŞGEM TAT 15 Mustafa KARAASLAN Ziraat Odası Başkanı 16 Hatice ASLAN BSTM 17 Harun MACİT İŞGEM TAT 18 Nurullah BOĞAÇ Bingöl TSO 19 Cüneyt ÇALIK İŞGEM Müdürü 20 Ahmet BARASI FKA 21 Hüseyin ALTUN ESK 22 Ramazan SOLMAZ Bingöl Üniversitesi 23 Ahmet CİBİK Bingöl GTH İl Müdürlüğü 24 Adnan BALKAYA Bingöl GTH İl Müdürlüğü 25 Doğan KOÇ Soğukçeşme Kavurma 26 Orhan ÇOMAK Bingöl TSO Bşk Vekili 27 İmran ASLAN Bingöl Üniversitesi 28 Veysel SÖZER Bingöl Üniversitesi 29 Süheyl TUĞ Probin Gıda 30 İsa TELİMEN FKA YDO Koordinatörü 31 Erdoğan YENER Bingöl Ziraat Mühendisleri Odası 32 Naci ÖZDEMİR KOSGEB 33 Cemil AYDOĞAN Bingöl Üniversitesi 34 Nurullah DEMİR Bingöl Üniversitesi 35 Hakiye ASLAN Bingöl Üniversitesi 36 Soren HJORT İŞGEM TAT 37 Sıddık BURULDAY Bingöl Üniversitesi 38 Fatma ERDOĞAN Bingöl Arı Yetiştiricileri Birliği 39 Nurullah ÇİFTÇİ Bingöl OSB 40 Mehmet BUHAN Serpa Gıda 41 Yunus Emre KATRANCI İŞGEM TAT 42 M. Mesut İLHAN Bilim, Sanayi, Teknoloji İl Müdürü 43 Ramazan TUNÇ İŞGEM TAT
Davet edilenler içinde toplantıya katılanlar ile aşağıdaki konular/gündeme uygun olarak detaylı bir
şekilde tartışılmıştır.
Sabah Oturumu: Gıda Ürünleri İmalatı Sektörü Değer Zinciri Analizi ve Ekosistemi: Aktörler ve Karar Alıcılar, Darboğazlar, Fırsatlar, Sorunlar ve Çözüm Önerileri
09:00-09:30 Kayıt
09:30-11:00 Sektörün Temel Aktörleri ve Bingöl’deki Mevcut Durumu: Darboğazlar, Sorunlar ve Çözüm Önerileri
11:00-11:10 Çay Molası - Ara
11:10 -12:30 Ürün Çeşitliliği, Sektörün Potansiyeli ve Katma Değer
122
Katılımcılara raporun Ek kısmında yer alann formlar doldurularak hem DZA hem de Rekabet Strateji
ve Kümelenme Yol Haritasına girdi olacak bilgiler kullanılmıştır.
Ek-6: Saha Çalışmasında Görüşülen Firmalara Uygulanan Anket Formu Form-7
Tarih: BİNGÖL İŞGEM SEKTÖREL MEVCUT DURUM ANALİZİ, DEĞER ZİNCİRİ VE BEKLENTİ ANKETİ
Bu anketin temel amacı, Bingöl İŞGEM kapsamında değerlendirilmek üzere Bingöl’de faaliyet gösteren firmaların mevcut durum, değer zincirindeki konumlarını ve beklentilerinin düzeyini ölçmektir. Bu anketle ortaya çıkacak olan bilgi sayesinde potansiyel sektörler, beklentiler, avantajlar, dar boğazlar, sorunlar ve olası çözüm önerilerinin tespiti yapılacaktır. Anket çıktıları DZA, MDA, Kümelenme Yol Haritasına ve karar alıcılara destek olmak için gerekli bilgileri sağlayacağından özenle doldurulması gerekmektedir. İlginize teşekkürler.
A. Temel Bilgiler
ŞİRKET /KURUM
Tam Adı:
Kuruluş Yılı:
Yetkili Kişisi:
Sektör Deneyimi:
1-5 Yıl 6-10 Yıl 11-15 Yıl 16-20 Yıl 21 Yıl ve daha fazla
İLETİŞİM BİLGİLERİ
Adres:
Telefon:
E-mail:
12:30-13:30 Yemek
Öğleden Sonra: Rekabet Stratejisi ve Kümelenme Yol Haritası
13:30-15:00 Rekabet Stratejisi olarak Kümelenme: Avantajlar ve Zorluklar
15:00-15:15 Çay Molası – Ara
15:15-16:30 Kümelenme için Temel Dinamikler, Vizyon, Misyon ve Stratejiler
16:30-17:30 Sunumlar, Soru ve Cevaplar
17:30 Bitiş
123
Web sitesi
FAALİYET GÖSTERDİĞİ SEKTÖR
Varsa sektör koduyla birlikte yazınız! KAPASİTE KULLANIM ORANI (KKO) (üretim varsa)
(ÜRETİM VARSA)
ÜRETİLEN ÜRÜNLER
ÇALIŞAN SAYISI
İşyerinizi açarken kaç çalışanla başladınız?
Mevcut
Kadın Çalışan Sayısı: Toplam Çalışan Sayısı:
Erkek Çalışan Sayısı:
GİRİŞİMCİ PROFİLİ
Cinsiyet?
( K:Kadın, E:Erkek )
Yaş Eğitim düzeyi Girişimci Sertifikası var mı?
Yeterli Sermayeniz olsa Bingöl’de hangi sektöre yatırım yaparsınız?
K E Var Yok
MEVCUT CİRO ARALIĞI
(YILLIK, TL)
0-1 Milyon 1-3 Milyon 4-6 Milyon 7-9 Milyon 10-12 Milyon 12 Milyon üzeri
B. Yönetim ve Organizasyon Yetkinliği
S.N. Soru Hayır Evet Açıklama 1. Tanımlanmış Misyon ve Vizyon var mı? 2. Organizasyon Şeması çizilerek görev dağılımları
belirlenmiş mi?
3. İK politikası ve performans sistemi var mı? 4. Kalite sistemine bağlı İş Akışları ve Prosedürleri var mı? 5. Stratejik planlama ve yönetim konusunda eğitim aldınız
mı?
C. Hammadde ve Tedarik Zinciri Yetkinliği
S.N. Soru Hayır Evet Açıklama 6. Satın alma prosedürü tanımlanmış mı? 7. Depolama alanlarınız yeterli mi? Değilse nasıl bir önlem
alıyorsunuz?
8. Stok Yönetimi Prosedürü yazılı halde var mı? 9.
Hangi hammaddelerde ve malzemelerde tekel veya az sayıda tedarikçi nedeniyle bağımlılık ve sorun yaşıyorsunuz? Lütfen yazınız.
1. 2. 3. 4. 5. 6.
Hangi dağıtım kanallarını kullanırsınız? Lütfen işaretleyiniz. Başka varsa belirtiniz.
124
10. Üretici-Tüketici(Nihai Kullanıcı) Üretici-Perakendeci-Tüketici(Nihai Kullanıcı) Üretici-Toptancı-Perakendeci-Tüketici(Nihai Kullanıcı) Üretici-Acente-Toptancı-Perakendeci-Tüketici(Nihai Kullanıcı)
Diğer: 11. Hammadde tedariki esnasında yaşadığınız en büyük sıkıntılarınız nelerdir?
Lojistik (Taşıma-Nakliye) Döviz kuru dalgalanmaları Tedarikçi sayısının yeterli düzeyde olmaması
Zamanında teslimatın olmaması Hammadde ve yarı mamulün kısıtlı olması Fiyatların sürekli değişkenlik göstermesi-fiyat istikrarının olmayışı
Diğer (Lütfen belirtiniz)
12.
Hammaddeyi nereden alırsınız?
Bingöl Merkez Bingöl’e yakın bölge(ler)den Bingöl’e uzak bölge(ler)den Türkiye dışından
D. Üretim, İşleme ve Teknoloji Altyapısı Yetkinliği
S.N. Soru Hayır Evet Açıklama 13 Üretim planlamasını yapıyor musunuz? 14. Son yıllarda üretim teknolojinizi yenilediniz mi? 15. Üretim sisteminiz tam otomasyon mu? 16. YBS Yazılımı ve KDS kullanıyor musunuz? 17. Ürünlerinizin internet üzerinden tanıtım ve satışını
yapabilecek teknoloji & bilişim altyapınız var mı?
18. Kullandığınız kalite güvence sistemi var mı? TKY, EFQM, ISO vb.
19. Üretim için fiziki koşullar ihtiyacınızı karşılamaya yeterli mi?
20. Üretim için aradığınız vasıflara sahip işçi bulabiliyor musunuz? Lütfen
Kolaylıkla buluyorum Buluyorum Zorlukla buluyorum Bulamıyorum Kesinlikle bulamıyorum
21. Üretimdeki en büyük 5 sorunu işaretleyiniz?
Nitelikli eleman eksikliği Hammadde maliyeti İş gücü maliyeti Finansman yetersizliği Enerji maliyetleri Taşıma ve lojistik maliyetleri İşletme yönetimi ve planlama
125
Kaliteli hammadde temini Piyasanın belirsizlikleri ve fiyatların sürekli değişmesi
Teşviklerin yetersizliği
E. Pazarlama, Markalaşma, Satış Yetkinliği
S.N. Soru Hayır Evet Açıklama 22. Marka tescil belgeniz var mı? 23. Pazarlama ve satış bölümünüz var mı? 24. Pazarlama ve Satış Planlaması çıkartıyor musunuz? 25. Ürünlerinizin yer aldığı katalog var mı? 26. Web siteniz var mı?
F. Pazar Koşulları
1. Yurtiçi Pazar Koşulları
S.N. Soru Hayır Evet Açıklama 27. Fuarlara katılıyor musunuz? 28. Ürünlerinize olan talebi karşılayabiliyor musunuz? 29. İstediğiniz fiyatta ürün satabiliyor musunuz? 30. Pazar bölümlendirme var mı? 31. Yeni pazarlara girme konusunda hedefiniz var mı? 32. Düzenli pazar araştırması çalışmalarınız var mı?
2. Yurtdışı Pazar Koşulları
S.N. Soru Hayır Evet Açıklama 33. İhracatınız var mı? 34. İhracat hedefiniz var mı? 35. Yurtdışı fuarlara katılıyor musunuz? 36. İhracat kredileri ve destekleri hakkında araştırma
yaptınız mı? Eximbank, Kalkınma Bankası vb.
37. Sektörünüzü göz önünde bulundurduğunuzda Sizce hangi ülkeler potansiyel pazardır? Lütfen işaretleyiniz.
IRAK SURİYE İRAN RUSYA ALMANYA AFRİKA ÜLKELERİ AVRUPA ÜLKELERİ ORTADOĞU ÜLKELERİ Orta Asya Ülkeleri
G. Ar-Ge ve İnovasyon Yetkinliği
S.N. Soru Hayır Evet Açıklama 38. Ar-Ge ve/veya Ür-Ge biriminiz var mı? 39. Ar-Ge ve inovasyon için bütçe ayırabiliyor musunuz?
Ya da herhangi bir destek aldınız mı?
40. Üniversite veya araştırma enstitüsü gibi kurumlarla işbirliği yapıyor musunuz?
126
41. Fikri mülkiyet hakkı koruma amaçlı patent, faydalı model, endüstriyel tasarım tescili başvurusu var mı?
H. Yatırım Ortamı, Finans ve Finansal Yönetim Yetkinliği
S.N. Soru Hayır Evet Açıklama 42. Teşvik ve hibelerden yararlanıyor musunuz? Cevabınız
Evet ise hangi konu(lar)da kullandınız? -
-
43. Bankalardan kredi kullanıyor musunuz? Cevabınız Evet ise hangi konuda kullandınız?
44. Yurtdışında fon kullandınız mı? Cevabınız Evet ise hangi konuda kullandınız?
45. Risk ve Portföy yönetimi konusunda eğitimli personeliniz var mı? Ya da eğitimler aldınız mı?
46. Finansal analizleriniz yapan personel var mı? Evet ise, Hangi analiz tekniklerini kullanıyorsunuz?
47. Firma olarak hangi alanlarda eğitim ve danışmanlığa ihtiyacınız olduğunu düşünüyorsunuz? Lütfen işaretleyiniz?
Kurumsallaşma
Dış ticaret
Üretim yönetimi
Pazarlama ve satış
Finansal yönetim ve fonlara erişim,
Tedarik ve satın alma
Müşteri ilişkileri
Stratejik planlama ve yönetim
Vergi ve mevzuat krediler ve teşvikler
Kalite Kontrol ve Kalite Güvence Sistemi
Ar-ge ve İnovasyon
İ. Büyüme - Gelişme Hedef ve Beklentileri
S.N. Soru Hayır Evet Açıklama 48. Firmanızın büyüme hedeflerini belirlediniz mi?
49. Büyümenize engel olan-olacak sorunları tespit
ettiniz mi?
50. Çalışan sayınızı önümüzdeki yıllarda arttırmayı düşünüyor musunuz? Cevap Evet ise Hangi birimlerde işe alım yapmayı planlıyorsunuz?
51. Sizce sektörün büyüme hızı nasıl gelişecek? Hızlı Büyücek Yavaş büyüyecek Ekonomik büyümeye paralel olacak
52. Sizce sektörde rekabet koşulları nasıl? Yüksek Orta Düşük
53. Desteğe en çok ihtiyaç duyduğunuz 5 konu nedir? Lütfen yazınız. (İŞGEM hangi konularda size destek sağlamalıdır, Beklentiniz nedir?
a.
b.
c.
d.
e.
J. Sektör Mevcut Durum Tespiti ve Çözüm Önerileri
127
Sizce Sektörün Çözülmesi Gereken En Acil Sorunları Nelerdir? Maddeler Halinde Belirtiniz
Sektör Sorunlarına Çözüm Önerileri Nelerdir? Maddeler Halinde Belirtiniz
1. 1.
2. 2.
3. 3.
4. 4.
5. 5.
6. 6.
7. 7.
8. 8.
9. 9.
10. 10.
KÜN
YE
Anketi Yapan Uzman
Anket Yapılan Kişi ve Görevi
Anket Tarihi …/…/2017
