&ΟΙΟΤΙΚΛ A/VAA

jL . 6 I A ) ] 2 C V G

&ΟΙΟΤΙΚΛ A/VAA<KTA .j

Δρ. Ά ργυρ. - Δημητρ. Σπυρίδω νος

ΕΥΘΥΜΙΟΣ Δ. ΔΑΛΚΑΣ «Ο ΔΑΣΚΑΛΟΣ» 1909-2003

Ό Ε υθύμ ιος Δ άλκας ό «Δάσκαλος» ή «Θ ύμιος» έγεννήθη εις την Λ εβάδειαν τό 1909 κα ί άπέθανεν τό 2003 πλήρης ημερών.

Ό πατήρ του Δ ημήτριος Κ. Δάλκας (1864-1944) έγεννήθη εις τόν "Α γιον Β λάσιον τής Β ο ιω τίας, τόν αρχα ίο Π ανοπέα. Ή μητέρα του άπέθανεν ενω ρίς κα ί ό πατήρ του ένυμ- φεύθη έκ νέου, μετο ικ ίζοντας εις τήν Ά ρ ά χω β α όπου έμαθε τήν τέχνη τοΰ τσαρουχά.

Μέ τήν ένηλικίω σί του έστρατεύθη καί κα τό π ιν έγκατεστάθη είς τήν Λ εβάδειαν όπου άνο ιξεν κατάστημα μέ υποδήματα, είδη - εξαρτήματα αλόγω ν κα ί ψ ιλικά.

Τό 1892 ένυμφεύθη τήν Ά σήμω Τσολάκου (1874-1953) μέ τήν όπ ο ια ν άπέκτησεν έννέα

τέκνα: Τόν Κ ω νστα ντίνον (1893-1954), τόν ’Α θανάσιον (1895-1975), τήν Α ικατερίνη (1897-1987), τήν Ά ν ν α (1899-1982), τόν Α ύσσανδο (1901-1962), τήν Μ αρία (1902-1995),

τόν Χ αρίλαο (1906-1984), τόν Ε υθύμιον (1909-2003) κα ί τήν Χ ρυσούλα (1911-1998).Ό Δημήτριος Δ άλκας Ιιτο ενεργητικός, δραστήριος, έντιμος καί βαθύτατα κο ινω νικός

άνδρας.

Ε ρ γα ζό μ ενο ς αύξησε τήν περ ιουσ ία του, άσχολήθηκε μέ τά κο ινά κα ί ώς επ ίτροπ ος τής εκκλησίας Α γ ίο υ Γεωργίου, τήν έστόλισε όπω ς επίσης έστόλισεν κα ί τό Ισ το ρ ικ ό

Ε κκλησ άκ ι τής 'Α γίας Παρασκευής, εκεί όπου ώρκίσθη ό ’Α θανάσιος Δ ιάκος. Τό εκκλησάκι αυτό μετετράπη εις ένοριακόν Ν αόν (τό 1967), έχασε τόν Ε θ ν ικ ό ν κα ί 'Ισ τορ ικόν του χαρακτήρα μέ συνέπεια τήν καταστροφ ήν τόν ’Α π ρ ίλ ιο ν 1994 τοΰ παρακειμ ένου

Τιμή

πώλη

σης

0,01

€

Συλλογή ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΛΕΒΑΔΕΙΑΣ

Ισ τορ ικού νεκ ρ ο τα φ είο υ , εκεί δ π ο υ είχε καταγραφ εί κα ί έναποθετήθη ή σύγχρονος ιστορία τής πόλεω ς Λ εβαδείας, από τό 1821...

Ό Δ ημήτριος Δ άλκας είχε ακόμη μεγαλύτερες φ ιλοδοξίες. Με την ύποστήριξιν φ ίλω ν του έγινε Δ ήμαρχος Λεβαδέων κατά τήν π ερ ίοδον 1925-

1927.Ή επ ιτυ χ ία τού Δημητρίου Δάλκα ήτο μεγάλη

δ ιό τ ι κατήλθεν εις τ ίς Δ ημοτικές εκλογές ώ ς ανε

ξάρτητος εις μ ίαν περ ίοδον δπου τά πάθη μεταξύ Β ενιζελικών καί Β ασιλικώ ν ήταν ιδ ια ιτέρω ς αυξη

μένα.Αυτή ή ανεξάρτητος κα ί πατριω τική στάσις τού

Δημητρίθου Δάκα δ ιεπότισ εν τά τέκνα του εις τήν π ορείαν τής ζωής τω ν. Ή περιρέουσα π ολιτική άτμόσφ αιρα τής ο ικ ία ς τοΰ Δ άλκα ήτο τό όρθιος ένεργεΐν κα ί πράττειν!!

Ώ ς Δ ήμαρχος συνέβαλεν κατά τό δυνατόν εις τήν εύρυθμον λειτουργίαν τοΰ Δήμου

Λ εβαδέων, ώ ς απόηχος τής θαυμαστής λειτουργίας τώ ν Δήμων, δ τα ν έδιο ικοΰντο υπό τών

δημογερόντων!Ή κατο ικ ία τοΰ Δ. Δ άλκα ήτο λίγο π ιό κάτω από τήν Ε κ κλ η σ ία ν τοΰ 'Α γίου Γεωργίου.

’Α πό εκεί άγνάντευε τήν Κ ω πά ΐδα κα ί τ ίς βροντές τοΰ ουρανού.’Α πό τά τέκνα του ό μέν Κ ω ν σ τα ντ ίνο ς είχε ένα ά π ό τά κ εντρ ικ ό τερ α

υποδημα τοπο ιεία τής πόλεω ς, επ ί τής όδοΰ Ν. Μ πουφίδου.Τό ύποδημα τοπο ιε ιον έκοσμεΐτο μέ αρχα ίες Τ αναγραίες Κ όρες, νομίσματα, μ ικρά

αγγεία , τσα ρούχια κα ί υποδήματα. Βοηθός του ήτο ό άδελφός του ’Α θανάσιος.Ό Κ ω νστα ντίνος ήτο βαθύτατα καλλιεργημένος καί μορφω μένος άνδρας. Ή τ ο δπ ω ς

έλέγετο βαθύς μελετητής κα ί γνώστης τοΰ επιστημονικού κο ινω νισμοΰ, αλλά δπ ω ς ό πατήρ του έχω ν πνεΰμα άνεξάρτητον δέν άνεμίχθη εις τά τοΰ ΕΑΜ κα ί Κ Κ Ε τής π ερ ιό δου 1940-1945. Ή πνευματική του δμω ς άκτινοβολία ήτο σημαντική, αν κα ί κανείς, άπό δσον γνω ρίζω , δέν τόν έθιξεν.

Ό Α ύσσανδρος ήτο εξαίρετος δικηγόρος τής πόλεω ς κα ί ώ ς λέγουν, μέ τό άνεξάρτητον πνεΰμα του έδειχνε κα ί κ ά π ο ια ν ιδ ιορρυθμίαν.

Ό Χ α ρ ίλ α ο ς ήτο υπά λ λη λο ς τοΰ Έ μ π ο ρ ικ ο ΰ Κ αταστήματος 'Υ φ α σ μ ά τω ν Ά η δονοπούλου έπ ί τής όδοΰ Α ιόλου. Ή τ ο άπό τά επιφανέστερα εμπορικά καταστήματα υφασμάτω ν τώ ν ’Αθηνών. Ό Χ αρίλαος ήτο ό υπάλληλος ό ό π ο ιο ς σέ προέτρεπε κα ί έφευ

γες μέ τό ύφασμα ενός ή δύο κοστουμιώ ν.Ή τ ο ένας χαριτω μ ένος άνθρω πος.Ό Ε υθύμ ιος Δ άλκας έπεράτωσε τετρατάξιο Γυμνάσιο Λ εβαδείας τό 1926, μετά έξαι-

ρέτου έπιδόσεω ς. Ά πεφ οίτησεν άπό τό Δ ιδασκαλεΐον ’Α θηνών μέ βαθμό Ά ρ ισ τ α τό 1928.

Ε ίς τ ις 8.1.1929 διω ρίσθη δάσκαλος εις τό Κ ίρ - Τ σ ιφλίκ τής Κομοτηνής, τό όπο ιον

Δημήτριος Κ. Δάλκας Δήμαρχος Λεβαδέων 1925-1927.


άργότερον μετονομάσθη είς Καβακλή κα ί τώ ρα φέρει τό όνομα Αΐγηρος.

Δέν κατώ ρθω σεν νά διορισθή δάσκαλος είς τήν Β ο ιω τίαν δ ιό τ ι ό πατήρ του όντας ανεξάρτητος, ύπέστη τήν δίνη τώ ν Β ενιζελικώ ν κα ί Β ασιλικώ ν καί τής ’Α στυνομίας!

Ε ις τ ίς 15.9.1930 έστρατεύθη, δ ιά νά κάνει τήν στρατιω τικήν του θητεία καί όταν άπελύθη

διω ρίσθη εις τό πενταθέσιο Δημοτικό Σχολείο Εύθύμιος Δ. Δάλκας μετά τής συζύγου του ’Α ραχώβης, μέ τήν βοήθειαν τοΰ Ίω ά ν. Κ ίν ια Παρασκευής ’Αρβανίτη, Ιτος 2000. Βουλευτοΰ τότε, κα ί δ ιά κ άπο ιο διάστημα αντιπροέδρου τής Γερουσίας.

Μ ετά άπό εξαετή υπηρεσία ε’ις τήν ’Α ράχωβα μετετέθη είς τό Β ' Δημοτικό Σχολείο Λ εβαδείας καί άκολούθω ς είς τό A ' Δημοτικό Σχολείο Λεβαδείας.

Ά π ό τό Λ ' Δ ημοτικό Σχολείο Λ εβαδείας άπεσπάσθη εις τά Ε λ λ η ν ικ ά Ε κ π α ιδευ τή ρ ια

τής Ε λλ η ν ικ ή ς Κ οινότητος Βουκουρεστίου Ρ ουμ ανίας είς τήν 3.10.1939. ’Α λλά μέ τήν κήρυξιν τοΰ Β ' Π αγκοσμίου Π ολέμου έπιστρατεύθη καί έπολέμησεν είς τήν ’Α λβανία ώς δεκανεύς άρχηγός στοιχείου πολυβολητών.

Κ ατά τήν δ ιά ρκ εια ν τής Κ ατοχής, ά ντ ιδρ ώ ντα ς ε ίς τ ίς π ρ ά ξε ις Έ π ιθεω ρ η το ΰ

Δ ημοτικώ ν Σχολείω ν ύπέστη μία δυσμενή μετάθεσιν εκτός Β οιω τίας, άλλά τελικώ ς έδι- καιώ θη ενώ ό ’Επιθεω ρητής κατεδικάσθη δ ιά πλαστογραφ ίαν.

Ώ ς Π ρόεδρος ’Ε π ιτροπή ς π α ιδ ικ ώ ν συσσιτίω ν Λ εβαδείας τοΰ Έ λλη νικοΰ Έ ρυθροΰ Σ ταυροΰ ήργάσθη σκληρά δ ιά τήν επαρκή σύττισ ιν τώ ν π α ιδ ιώ ν άπό ήλικ ίας 0 εως κα ί 14 χρόνω ν.

Τό 1944 ένυμφεΰθη τήν σ υνά δελφ όν του Π αρασκευή Π. ’Α ρβα νίτου ή ο π ο ία

ύπηρετοΰσε είς τό Α ' Έ ξα θέσ ιο Π ρότυπο Δ ημοτικό Σχολείο Λ εβαδείας.Έ ζη σ α ν «έν πλήρη άρμονΐα» χω ρ ίς τέκνα άσχολοΰμενοι κατά τήν σύνταξίν τους μέ

τήν ζω γραφική καί τήν συγγραφήν.

Ή Παρασκευή ’Α ρβανίτου - Δάλκα ύπήρξε άψ ογος δ ιδασκάλισσα βαθύτατα άφοσιω - μένη είς τό εργον της. "Εργον τό ό π ο ιο ν δέν τό διετυμπάνιζεν. Α ύτοί ο ί σ ιω πηλοί κα ί

εργατικο ί ά νθρω ποι μυστηριω δώς εκπέμπουν τά κύματα τής εύσυνειδησίας κα ί άξιοπρε- πείας.

Π νευματική συνεργάτης τοΰ άνδρός της έζω γράφιζεν τά δρομάκια τής Λ εβαδείας, τούς γύρω λόφ ους κα ί άπέδιδεν εκείνη τήν Λ ιβαδείτικη άτμόσφαιρα, ενώ ό Ε ύθύμ ιος περιέ- γραφεν ώσάν ζω γράφ ος τήν γύρω περιοχήν. Θά ελεγε κανείς δ τ ι τό ζεΰγος συνεπλήρω νεν ό ενας τόν άλλον, έκαστος μέ τόν τρόπον του.

Ό Ε ύθύμ ιος όταν ήτο είς τό Β ' Δ ημοτικόν Σ χολεΐον είχε τήν φήμη τοΰ τρομεροΰ δ ιδ α σκάλου.

Π α ιδ ιά εμείς τότε, ό ύποφ α ινόμ ενος έπήγαινε είς τό Α ' Δ ημοτικόν Σχολεΐον, όταν

συναντούσαμε π α ιδ ιά άπό τό Β ' Δημοτικό ή συζήτησις περιεστρέφετο δ ιά τόν Δάλκα! Ό


Δ άλκας είπε αυτό, ό Δάλκας

έκανε αυτό.Ό διδάσκαλος δέν μπορεί

νά είνα ι ό αυτόματος δ ιακι- νητής γνώ σεων κα ί πα ιδεία ς. Ό δ ιδάσκαλος, ό δάσκαλος

Ε υθύμ ιο ς Δ ά λκα ς ήτο ή ένσάρκωσις τοΰ καλοΰ καί

άγαθοΰ πού πρέπε ι νά δια- λάμψη π ρ ό ς τήν τρυφ ερόν

η λ ικ ία ν τώ ν π α ιδ ιώ ν . Ό

δά σ κα λος π ρ έπ ε ι νά έχει

Εκλεκτή συνάθροισις Λεβαδέων από άριστερά πρός τά δεξιά: χαρακτηρ ιστικά ηγέτου καί Ευθύμιος Δ. Δάλκας, Παναγ. Καράντζαλης (Βαμβακέμπορος), ν ά ά π ο σ τ α λ ε ϊ ή στάσις του ’Αθηνόδωρος Κούστας (’Ιατρός), Δημ. Μητάς (’Ιατρός), Νικ.Κούστας (Κτηματίας), Νικ. Πολυζώης (’Ιατρός), Κων. Πελέκης κ α ι σ υμ π ερ ιφ ο ρ ά του το(Καφεπώλης), Λεων. Ευθύμιος (Δάσκαλος) 1930 εις τά πλατάνια παράδειγμα . Τά π α ιδ ιά ώςτής όδοϋ Θεσσαλονίκης, Λεβάδεια. σ φ όγγο ι συλλαμ βάνουν τά

άόρατα αυτά μηνύματα.Π όσοι δάσκαλοι, σήμερον, κατορθώ νουν νά φτάσουν τήν έπ ίδοσ ιν τοΰ Ε. Δάλκα, νά

γ ίνο ντα ι άντικείμενον συζητήσεων κα ί παραδειγματισμού; Νά α ισθάνοντα ι ο ί μαθηταί δτι άπένα ντί τω ν έχουν έναν άνθρω πο, πού φ α ινομενικά ήταν αύστηρός, άλλά εις τό βάθος ξεχύλιζε άπό άγάπη; Α ύτό τό συναίσθημα έπέρασε τελ ικώ ς εις τά π α ιδ ιά . Κ α ί αυτό τό

συναίσθημα διετηρήθη εις τήν ζωήν τους.Ό Δάλκας έδερνε, είχε τήν βέργα του άλλά ό Δάλκας ήταν σωστός, ό Δ άλκας ήταν

δ ίκα ιος. Είχε έμφυσήσει εις τούς μαθητάς του δ τ ι υπάρχει ό νόμος, ή δ ικαιοσύνη καί τ ίπ ο

τε δέν γ ίνετα ι άπό κακία ή Ιδιορρυθμία!Αυτή ή άντίληψ ις τοΰ όρθοΰ, τοΰ δ ικα ίου σηματοδοτοΰσεν δλες τ ίς π ρ ά ξε ις καί ενέρ

γειες τοΰ Εύθ. Δάλκα.Ε ν ερ γό ς πολίτης παρείχε τ ίς υπηρεσίες του, πολλές φορές άμ ισθεί εις τά νυκτερινά

σχολεία, ε’ις τά κατηχητικά, ε’ις τ ίς δενδροφυτεύσεις, εις τούς εράνους κα ί δπου άλλοΰ έχρειάζοντο τήν βοήθειάν του.

Δ ιά άρκετόν διάστημα κατά τό 1961 άντικατέστησε τόν Ε π ιθεω ρητήν τώ ν Δ ημοτικών

Σχολείων.Ά π ό τό 1962 όρίσθη ώ ς άναπληρω τής έπιθεωρητοΰ καί έργάσθηκε μέχρι τό 1966 όπότε

έσυνταξιοδοτήθη.Κ ατά τήν δ ιά ρκειαν τής στα διοδρομ ία ς του κα ί τώ ν προβιβασμώ ν ο ί κρ ίσεις τώ ν άνω-

τέρων του ήσαν πάντοτε κολακευτικοί «Σεμνός τό ήθος, σοβαρός τόν χαρακτήρα, λεπτός στούς τρόπους, λ ίαν άξ ιοπρεπής κ α ί ευπαρουσίαστος, πρόθυμ ος πάντοτε κα ί προσηνής π ρ ό ς π ά ντα ς, έπιβάλλετο άβιάστω ς κα ί προσήλκυεν τήν άγάπην τώ ν συνεργατώ ν του καί


τήν καθολικήν έκτίμησιν τής κο ινω νία ς, π α ρ ’ ή δ ιά γει β ίον υποδειγματικόν. Π ροσεκτικός, φ ιλότιμ ος, φ ιλ όπονος καί πειθα ρχ ικός μέ εύρείαν γενικήν μόρφω σιν, άρτία ν επαγγελματικήν κατάστασιν, πλουσ ίαν πείραν, ορθήν κρίσιν».

’Α λλά αν ο ί ανώ τεροι υπηρεσιακοί παράγοντες ε ίχον τήν καλλίτερον γνώ μην δ ι ’ αυτόν, τό πλήθος τώ ν μαθητών του δέν τόν ξεχνά κα ί δέν τόν ξεχνούσε ά ντιμ ετω πίζοντάς τον όντας πλέον σ υνταξιούχος μέ σεβασμόν βαθυτάτην έκτίμησιν κα ί άγάπην.

Θεωρώ τό δεύτερον ότι ε ίνα ι τό πλέον ουσιαστικόν, όταν ή κο ινω νία , ο ί μαθητές του, άνδρες κα ί γυνα ίκες τής Λ εβαδείας τόν ατένιζαν μέ αυτήν τήν ανεκδήλωτη αγάπη.

Ό Ε ύθύμ ιος Δάλκας πέραν τής δημιουργικής του δραστηριότητος καί τής πλούσιας κο ινω νικής του προσφ οράς, αγαπούσε τήν π α τρ ίδα του τήν Λ εβάδεια, τά περ ίχω ρά της, τήν περ ιοχήν της π ερ ιγράφ οντάς την εις τά έργα του.

Υ μνητής τής ώ ρα ίας υπα ίθρου αναζητούσε τά αρχα ία κτίσματα, τούς μύθους, τά πολεμικά Ιστορήματα, αύτή ή γή τής Β ο ιω τίας μέ τόν άγέρω χο κα ί μεγαλοπρεπή Π αρνασσόν,

τόν έλισσόμενον Έ λικώ να , μέ τ ίς δροσερές πηγές τω ν τά α νο ιξ ιά τικ α κελα ϊδ ίσματα τώ ν

πτηνών, τά έξωκκλήσια.Υ μνητής τής χώ ρα ς του, μέ καρδ ίαν παλλομένην άπό συγκίνησιν μάς δ ίδει ώ ραιότα-

τες λυρικές περ ιγραφ ές καί είκόνες. Α ύτός πού έφαίνετο σκληρός ή καρδιά του ήτο γεμάτη τρυφεράδα.

Ε ις τό καφενειον Έ λ ικώ ν όπου έσύχναζεν τελευταίω ς είς τήν Λ εβάδειαν ήτο πάντοτε

μεγάλη εύχαρίστησις νά κάθεται δ ίπλα του καί νά σού λέει, παληές ιστορίες καί γεγονότα.

Δημοσιεύσεις Ευθυμίου Δάλκα1. Ό "Οσιος Λ ουκάς καί τό Μ οναστήρι τού 1969.2. Χ α ιρώ νεια 1981.

3. Λ υκούρεσι, τό όρμητήριον τοΰ Δ ιάκου 1981.4. Λ ειβαδιά Α ' 'Ισ τορ ικο ί π ερ ίπ α το ι στά Ν-’Α νατολικά της 1982.5. Λ ειβαδιά Β ' 'Ισ τορ ικο ί π ερ ίπ α το ι στά Δ υτικά της 1983.6. Λ ειβαδιά Γ ' 'Ισ τορ ικο ί π ερ ίπ α το ι στά Β-’Α νατολικά της 1985.Π έραν τώ ν εκδόσεων αύτώ ν είχε δημοιεύσει δ ιάφορες πραγματείες, άρθρα είς τόν

τοπ ικόν τύπον.

* Ο ί φ ω τογραφ ίες είνα ι άπό τό άρχεΐο τοΰ κ. Ε λ ευθερ ίου Ί . Τσόγκα.

Βιβλιογραφία1. Λ ειβαδιά 19ος α ιώ να ς Ν ικος Μ έλιος, Δήμος Λεβαδέων 1997.2. Θ ύμιος Δάλκας, Ν ίκος Δ. Κ ελερμένος, Ή ώρα στά γεγονότα Έ φ η μερ ίς Β οιω τική Ώ ρ α

25 Ά π ρ . 2003.3. Συνέντευξη μέ τόν 'Ιστορ ικό Θ ύμιο Δάλκα, Μ άνια Πάσσου.

Π εριοδικόν Έ μβόλιμον Τεΰχος 23-24 Φ θινόπω ρο 1994 - Χ ειμώ νας 1995Ά σπρα Σ π ίτ ια - Β ο ιω τίας (Π αραλία Δ ιστόμου)


ΑΡΒΑΝΓΓΙΚΕΣ ΠΑΡΟΙΜΙΕΣΠαναγιώτα Πολίτη

Διδάκτωρ Φιλοσοφικής τοΰ Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης

Οί παροιμ ίες ', μαζί μέ τή μεταφορική εικόνα πού περιέχουν εκφράζουν τή βιοθεωρία, τήν κοσμοαντίληψη καθώς καί τά συλλογικά βιώματα μιας πολιτισμ ικής ομάδας. Ε π ίσ η ς , τά μέλη τής όμάδας προβάλλουν τ ίς σκέψεις τους, τούς προβληματισμούς τους, τ ίς αντιλήψεις τους, τίς πεποιθήσεις τους κρίνουν καί σχολιάζουν2. "Ολα τά παραπάνω λοιπόν εκφράζονται μεταφορικά μέσα άπό τίς παροιμ ίες είτε ώς συμβουλή, είτε ώς σοφή γνώμη, είτε ώς άπλή δ ια πίστωση. Παράλληλα, άποβλέπουν στή διδαχή καθώς χρησιμοποιούνται καί ώς συμβουλές πού άπευθύνοντια τόσο πρός τά π α ιδ ιά δσο καί πρός τούς νέους3.

Ο ί παροιμ ίες, όπω ς καί τά άλλα ειδη τής λα ϊκής λογοτεχνίας, έχουν άμεση σχέση μέ τό ιστορικό κα ί κοινω νικό - πολιτισ μ ικό περιβάλλον μέσα στό όπο ιο δημιουργούντα ι καί άναπαράγοντα ι. Έ δ ώ θά μάς άπασχολήσουν ο ί παρο ιμ ίες πού σώ ζονται προφ ορικά στά άρβανίτικα , δηλαδή μεταβιβάζονται άπό στόμα σέ στόμα καί άπό γενιά σέ γενιά μέ π ρ ο φορικό τρόπο, καθώ ς πρόκειτα ι γ ιά προφορική γλώσσα χω ρίς γραφή καί γραπτή λογοτεχνική παράδοση. Κ α τ ’ α ύτόν τόν τρ ό π ο δ ια τη ρούντα ι στή συλλογική μνήμη τής πολιτισμ ικής όμάδας.

Στή συνέχεια άναφέρουμε μερικές ενδεικτικές άρβανίτικες παροιμ ίες πού καταγράψαμε σ ’ ένα άρβανιτοχώ ρι, τήν Α γ ία Ά ν ν α (πρώην Κούκουρα) Λ ιβαδειάς, τοΰ όποιου ο ί κάτο ικοι είναι σήμερα δίγλωσσοι Α ρβανίτες, δηλαδή μιλοΰν παράλληλα μέ τά άρβανίτικα καί τά ελληνικά.

Δελεπερά τσ ’ φλιέ νούκου ζέ ποΰν (άλεποΰ πού κοιμάται δέν π ιάνει δουλειά).Γιά τούς οκνηρούς.

Ντρέκιε φούριν περέ καρβέλιετ (φτιάξε φούρνο γιά τά καρβέλια σου).Ά ναφέρεται στήν προνοητικότητα.

Πο έ ’ κε γα ϊδουρ ίν λίδουρ νούκου έ μπάρ (όταν έχεις τό γάιδαρο δεμένο δέν τόν χάνεις).Ά ναφέρεται στήν νοικοκυροσύνη.

Ίκ ο υ γκομάρι μπέτ σαμάρι (έφυγε τό γα ϊδούρι, έμεινε τό σαμάρι).Γιά τούς άδιάφορους πού δέν λαμβάνουν πρόνοια γ ιά τό μέλλον.

Κάμ μπούκεν καί δέ θίκενε (έχω τό ψωμί, έχω κα ί τό μαχαίρι).Ά ναφέρεται στήν εκμετάλλευση τώ ν ευκαιριών.

Ρ ί λιέπουρι έ σέκον μπρέσεκα (κάθεται ό λαγός κα ί τόν περνάει ή χελώνα).Γιά τούς κατώτερους πού περιγελούν τούς άνώτερους.

Π ρίφτ π ά μιέκερ νούκου μπένετ (παπάς δ ίχω ς γένια δέν γίνεται)."Οταν πρόκειται γ ιά άσυμβίβαστα.


Ίντεΐμ γ ιά πά βέρ’ (μεθυσμένος είναι δ ίχω ς κρασί).Ά ναφ έρετα ι σε αυτούς πού δέν έχουν δρια.Ν ιέρι λιέμαργο νούκου γκόπετ (λαίμαργος άνθρω πος δέν χορταίνει).Γιά τούς πλεονέκτες.

Βέρ ούλέκουν τ ’ ρούανε δένε’ τ (βάλε τό λύκο νά σοΰ φυλάει τά πρόβατα).Γιά πράγματα ασυμβίβαστα.

Γιουάμ’ ούλέκουν μπέτετ δελέπερα (διώ χνουν τό λύκο καί μένει ή αλεπού).Γιά όποιους καλούν άλλους γ ιά βοήθεια, γ ιά καλό, άλλά τελικά τούς κάνουν κακό.

Ά γ ιό θά σά μπλιέδ θιμαρέα (αυτή είπε όσα μαζεύει ή σκούπα).Γιά αυτές πού μιλάνε πολύ ή λένε άσκημα λόγια.

Κ ένι νά στάνη έδέ νιέρι νά σόι (σκυλί άπό στάνη καί άνθρω πος άπό σόι).Ά ναφέρεται στήν ύποψήφια νύφη καί τήν καταγωγή της, ή όποία παίζει σημαντικό ρόλο γ ιά τήν επιλογή της).

Σεκόνεν βίτρατ μπλίδετ δέμεσι (περνάνε τά χρόνια, μαζεύεται τό κουβάρι).Δηλώνει τή μικρή διάρκεια τής άνθρώ πινης ζωής καθώς περνάνε τά χρόνια.

Μ ούαρ σαμάριν νά μπάρκου (πήρε τό σαμάρι άπό τήν κοιλιά).Γιά όσους δέν ελέγχουν τόν εαυτό τους.

Π αιμάρι τ ’ ντεϊμ ίν δέ ού τρέμπε (είδε ό τρελός τό μεθυσμένο καί φοβήθηκε).Ά ναφ έρετα ι σέ δύο άνθρώ πους μέ παρόμοια χαρακτηριστικά.

Νιέρι σιέχ ζέμπερ νούκου ντί (άνθρωπο βλέπεις κα ί καρδιά δέν ξέρεις).Δηλώνει ότι κάποιος δέν κρίνεται άπό τήν εξωτερική του εμφάνιση.

Κένι άτιε τσέ χά άτιε θρέτ (σκύλος εκεί πού τρώει, εκεί γαβρίζει).Γιά αυτούς πού πηγαίνουν εκεί πού είναι τό συμφέρον τους.

Βλέπει τόν τορό (= ίχνος) καί όχι τό λύκο.Στήν περίπτωση αύτών πού δέν εκμεταλλεύονται τίς εύκαιρίες.

Τ σ’ ρ ί σί νούσε Κουκουριότε; (Τί κάθεσαι σάν νύφη άπό τά Κούκουρα)Γιά τ ίς ντροπαλές καί σεμνότυφες.(Τό άρθρο περιλαμβάνει στοιχεία άπό τήν ερευνά μου κατά τή διάρκεια εκπόνησης τής Δ ιδακτορικής μου Διατριβής)

1. Υπάρχει πλούσια βιβλιογραφία. Βλ. ενδεικτικά Μ. Μερακλής, Παροιμίες ελληνικές καί τών άλλων βαλκανικών λαών, ’Αθήνα 1985. Βλ. έπίσης τήν έκδοση άπό τόν Ν. Πολίτη τών πρώτων τεσσάρων τόμων τών Παροιμιών (1899-1902), Ν. Πολίτης, Μελέται περί τοϋ βίου καί τής γλώσσης τοΰ έλληνικον λαού, τόμ. Α ', Β ’, Γ ' , Δ ' Αθήνα.

2. Μερακλής, Λαϊκή τέχνη, Αθήνα 1992, σ. 33-6.3. Ε. Ανδίκος, Τό παιδί στήν παραδοσιακή καί τή σύγχρονη κοινωνία, Αθήνα 1996, σ. 248-251.


ΟΡΧΟΜΕΝΟΣ

Πόλη τής Β οιω τίας, άπό τ ίς άρχαιότερες καί ισχυρότερες, πού πήρε τό όνομά της άπό τό γ ιό τοΰ μυθικού βασιλέα Μ ινύα, τόν Ό ρχομενό. Οί κάτοικοί του, ο ί Μ ινύες, πανάρχαιος λαός, εγκαταστάθηκαν στήν περιοχή, προερχόμενοι άπό τή Μ ικρά Ά σ ία , άνέπτυξαν δε σπουδαίο εμπόριο καί κατέστησαν τήν πόλη τους τόσο ισχυρή, ώστε ό "Ομηρος τή συνέκρινε μέ τ ίς Θήβες τής Α ίγύπτου. Χαρακτηριστικά τής ισχύος καί προόδου τών Μ ινυών είναι τά μεγάλα τεχνικά έργα, λείψανα τών οποίω ν σώ ζονται καί σήμερα, πού χρησίμευαν γ ιά τή διαρκή αποχέτευση τώ ν ύδάτω ν τής Κ ωπάίδας. Κ ατά τόν Τ ρω ικό πόλεμο, ο ί Ό ρχομένιο ι έκστράτευσαν μέ τούς ’Α χαιούς, μετέχοντας στήν εκστρατεία μέ τρ ιάντα πλοία, ύπό τούς Ά σκάλαφο κα ί Ίάλμενο. Κ ατά τούς μεταγενέστερους ιστορικούς χρόνους, ό Ό ρχομενός άποτελούσε μία άπό τίς πόλεις τής Βοιωτικής όμοσπονδίας. Τό 367 π.Χ ., καταστράφηκε όλοσχερώς άπό τούς Θηβαίους, ο ί όποιο ι σκότωσαν όλους τούς άνδρες καί εξανδραπόδισαν τ ίς γυναίκες καί τά πα ιδιά . Μ ετά άπό λίγες δεκαετίες, οί βασιλείς τής Μ ακεδονίας ξα νάχτισαν τήν πόλη, πού, όμως, δέν μπόρεσε νά άνακτήσει τήν παλα ιά αίγλη της.

Η ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΟΥ ΟΡΧΟΜΕΝΟΥ ΜΙΝΥΑΣ, ΜΙΝΥΑΔΕΣ, ΜΙΝΥΕΣ

Ό Ά λ μ ο ς, πού κληρονόμησε τή βασιλεία τοΰ Ό ρχομενοΰ άπό τόν παλαιό καί άκληρο βασιλιά Ετεοκλή, είχε δύο θυγατέρες, τή Χρύση καί τή Χρυσογένεια. Ή πρώτη άπό αύτές ζευγαρώθηκε μέ τόν ’ Αρη καί έκανε γυιό τόν Φλεγύα, όπω ς είδαμε. Ή άλλη κόρη τοΰ Ά λμ ου , ή Χρυσογένεια, έσμιξε μέ τόν Π οσειδώνα κ ι έφερε στόν κόσμο τόν Χρύση. Ό Χρύσης έγινε πατέρας τοΰ Μ ινύα, πού άναδείχτηκε ό πρώ τος άπό τούς Μ ινύες, μιά ξακουσμένη φυλή τής Β οιω τίας, πού ο ί στερνοί βλαστοί της βρίσκονταν άργότερα σέ πολλά μέρη, όπω ς στήν Ίω λ κό , στή Λήμνο, στήν ’Ιω νία , στή Λ ακω νία , στή Θήρα καί στήν Κυρήνη. Ό Μ ινύας άπόχτησε πλοΰτο καί δόξα, καί ή χώ ρα του έγινε μεγάλη καί εύτυχισμένη, έτσι πού ό κόσμος τή θαύμαζε καί τή μακάριζε.Α πόχτησε άκόμα ό Μ ινύας τρεις κόρες κι ένα μοναχογιό , τόν Ό ρ χο μ ενό . Α υτός ό Ό ρ χο μ ενό ς έδωσε τό όνομά του στόν τόπο, πού ώς τότε τόν έλεγαν ’Α νδρηίδα, άπό τόν Ά νδρ έα , τόν πρώ το οικιστή του, πού ήταν ό πατέρας τοΰ παλαιοΰ

Ο ΘΗΣΑΥΡΟΣ ΤΟΥ ΜΙΝΩΑΛείψανα τού τάφου τοΰ Μίνωα, τοϋ γενάρχη τών πρώτων κατοίκων

τοϋ Βοιωτικοΰ Όρχομενοΰ, τών Μινυών. ’Ανάγεται στά 1600 περίπου π.Χ. Κατά τόν Παυσανία (Βοιωτικά, Λ Η ' , 38), «ό Θησαυρός τοϋ Μινύα, πού είναι κτίσμα θαυμαστό καί άπό κανένα άλλο κατώτερο μέσα στήν Ελλάδα ή άλλου, έχει ο’ικοδομηθεΐ ώς εξής: είναι λίθινος, κυκλικού σχήματος καί όχι ύπερολικά οξυκόρυφος. Ό λίθος τής κορυφής λένε πώς εξασφαλίζει τή συνοχή σέ ολόκληρο τό οικοδόμημα» (μτφρ. Ν. Παπαχατζής, Παυσανίου, Ελλάδος Περιήγησι,ς, έκδ. ’Εκδοτικής ’Αθηνών.


καί άκληρου βασιλιά Ετεοκλή. Τόση ήταν ή φήμη τής γενιάς τοΰ Μ ινύα, πού καί μεγάλοι βασιλιάδες γύρευαν νύφη άπό τόν Ό ρχομενό. Έ τ σ ι καί ό Νηλέας, ό βασιλιάς τής Πύλου, πήρε γυναίκα τήν κόρη τοΰ Ά μ φ ίονα καί τής Νιόβης, τή Χ λω ρίδα, πού έγινε μητέρα τού Νέστορα (σ. 224). Κ αί γιά τή μητέρα τοΰ Ίάσονα, τοΰ άρχηγοΰ τής Ά ργοναυτικής Εκστρατείας, έλεγαν πώ ς κρατούσε άπό τή γενιά τοΰ Μινύα.

Ο ί κόρες τοΰ Μ ινύα, εϊτε γ ιατί ήταν άφοσιωμένες στό νοικοκυριό τους εϊτε γ ιατί άγαποΰσαν πολύ τούς άντρες τους, δέν ήθελαν νά μποΰν στήν άκολουθία τοΰ Διονύσου. Έ τσ ι, άπασχολημένες τόν περισσότερο καιρό μέ τόν άργαλειό, έμεναν στό σπίτι καί κακολογούσαν τίς άλλες γυναίκες πού, ξεμυαλισμένες μέ τήν οργιαστική λατρεία αυτού τοΰ θεοΰ, ξεπόρτιζαν κάθε τόσο κ ι έπαιρναν τά βουνά καί τά λαγκάδια. "Ομως ό Δ ιόνυσος οργίστηκε μέ τίς κόρες τού Μ ινύα. Γ ι’ αυτό, μιά φορά πού αύτές έμειναν ήσυχες στό σπίτι τους, τήν ώρα πού όλες ο ί άλλες γυναίκες γιόρταζαν τόν Διόνυσο, παρουσιάστηκε μπροστά τους ό ίδ ιο ς ό θεός, μεταμορφωμένος σε κοπέλα, καί τ ίς παρακίνησε νά μή λείψουν άπό τή γ ιορτή. Αύτές όμως δέν έδωσαν σημασία. Τότε ό Δ ιόνυσος μεταμορφώθηκε σέ ταύρο, σέ λιοντάρι, σέ τίγρη, φ ίδ ια κουλουριάστηκαν στούς άργαλειούς, φυλλώματα άπό άμπέλια καί κισσό άπλώθηκαν άποπάνω τους, κ ι άπό τή στέγη άρχισε νά στάζει μέλι καί γάλα καί κρασί. Τότε ο ί κόρες τοΰ Μ ινύα τρελάθηκαν. Πάνω στήν παραφορά τους, άρπαξαν μιανής τό πα ιδ ί καί, νομίζοντας πώ ς είναι έλαφάκι, τό κατασπάραξαν. Ύ στερα άφησαν τά σπίτια τους καί κατέφυγαν στά βουνά. Έ κεΐ τίς βρήκε ό Έ ρμης, τίς σπλαχνίστηκε, τίς άγγιξε μέ τό χρυσό ραβδί του καί τίς μεταμόρφωσε σέ νυχτοπούλια: τή μιά σέ νυχτερίδα, τήν άλλη σέ κουκουβάγια καί τήν τρίτη σέ κουρούνα.

Α π ό τίς κόρες τοΰ Μ ινύα, έλεγαν άργότερα, κρατούσαν οί π ιό ξακουσμένοι άπό τούς ’Αργοναύτες. Ό γ ιός όμως τοΰ Μ ινύα, ό Ό ρχομενός, δέν άφησε παιδιά . Έ τσ ι ή βασιλεία πέρασε στά χέρια τοΰ Κλύμενου, πού ήταν έγγονός τοΰ Φρίξου. Ό Κλύμενος άπέκτησε δύο γιούς, τόν Έ ργίνο καί τόν Α ζέα. Τόν Κλύμενο, όπω ς είδαμε (σ. 98), τόν σκότωσαν οί Θηβαίοι. Έ τ σ ι ό πρώ τος γ ιός του, ό Έ ργίνος, έχοντας άπό τόν πατέρα του ευχή καί κατάρα νά πάρει έκδίκηση γιά τό θάνατό του, κίνησε πόλεμο κατά τής Θήβας καί τήν άνάγκασε σέ ύποτέλεια. Ή δύναμη τοΰ Ό ρχομενοΰ στά χρόνια τοΰ Έ ργίνου ήταν μεγάλη. Ό Έ ργίνος άπέκτησε καί δύο γιούς, τόν Τροφώνιο καί τόν ’Αγαμήδη, πού έγιναν ξακουστοί μέ τήν τέχνη τους νά χτίζουν ναούς, παλάτια καί άλλα θαυμαστά έργα (βλ. π ιό κάτω). Ή ύπεροχή τοΰ Ό ρχομενοΰ άπέναντι στή Θήβα πήρε τέλος όταν άντρώθηκε ό ’Ηρακλής, πού πέτυχε μέ πόλεμο νά ελευθερώσει τήν πατρίδα του. Τότε σκοτώθηκε ό Έ ργίνος σέ μάχη μέ τούς Θηβαίους, πού είχαν άρχηγό τόν ’Ηρακλή. Ό άλλος γ ιός τοΰ Κλύμενου, ό άδελφός τοΰ Έ ργίνου , ό Ά ζέας, είχε γιά τόν Ά κ το ρ α . Αύτός πάλι άφησε μιά κόρη, τήν Ά στυόχη, πού όταν έσμιξε μέ τόν Ά ρ η , έφερε στόν κόσμο δύο γιούς, τόν Ά σκάλαφο κα ί τόν Ίάλμενο. Ό Ά κάλα φ ος καί ό Ίάλμενος οδήγησαν τούς Ό ρχομένιους στόν Τ ρω ικό Πόλεμο, μέ μιά δύναμη άπό 30 καράβια. ’Αργότερα άλλοι άπό τούος Μ ινύες πήγαν μαζί μέ τούς γιούς τοΰ Κ όδρου καί εγκαταστάθηκαν στήν ’Ιωνία καί άλλοι, διωγμένοι άπό τή Λήμνο, όπου τούς είχαν σπείρει οί ’Αργοναύτες στό πέρασμά τους, κατέληξαν στή Λ ακωνία κι άπό έκεΐ μοιράστηκαν σέ νέες πατρίδες, στήν ’Α χαΐα καί στήν ’Ή λιδα, στή Θήβα καί άπό έκεΐ στήν Κυρήνη.

ΤΡΟΦΩΝΙΟΣ ΚΑΙ ΑΓΑΜΗΔΗΣΌ Τ ροφ ώ νιος καί ό Ά γαμήδης ήταν π α ιδ ιά τοΰ Έ ργίνου , τοΰ βασιλιά τώ ν Μ ινύων.

Ή τ α ν σπουδαίο ι αρχιτέκτονες καί ή φήμη τους είχε άπλιοθεΐ σ ’ όλη τήν Ε λλ ά δα . Έ χ τ ιζ α ν ναούς, όπω ς τοΰ Π οσειδώ να στήν ’Α ρκαδία, κα ί σπ ίτια , όπω ς τής ’Αλκμήνης στή Θήβα, καί άλλα. "Οταν ό Ά π ό λλω να ς ήθελε νά φ τιάξει τό ναό του στούς Δελφούς, τούς έδωσε πα ρ α γ


γελία νά τόν χτίσουν άφοΰ ό Ιδ ιο ς χάραξε τά θεμέλια. Τά δύο άδέλφια πού έχτισαν τό ναό κα ί μετά τού ζήτησαν νά πληρω θούν γ ιά τόν κόπο τους. Δέν τοΰ ζήτησαν κάτι τό συγκεκριμένο, άλλά αύτό πού θά ήταν τό καλύτερο γ ιά τούς ανθρώ πους. Ό Α π ό λλω να ς ύποσχέ- θηκε νά τούς πληρώσει σέ εφτά ήμέρες κα ί αύτο ί έπρεπε ώ ς τότε νά περιμένουν τρώ γοντας καί π ίνοντα ς. Τά δύο αδέλφια έκαναν όπω ς τούς είπε ό Θεός. Τήν έβδομη μέρα, έπεσαν νά κοιμηθούν καί δέν ξαναξύπνησαν. Ό Α π ό λλω να ς τούς είχε χαρίσει έναν εύτυχισμένο θάνατο.

ΦΛΕΓΥΑΣ ΚΑΙ ΦΛΕΓΥΕΣΌ Φλεγύας ήταν γ ιός τοΰ "Αρη καί τής Χρύσης, τής κόρης τοΰ Ά λ μ ο υ (άλλοι έλεγαν τής

Δωτίδας) καί πατέρας τής Κ ορωνίδας, πού γέννησε τόν Α σκληπιό άπό τήν ένωσή της μέ τόν Α πόλλω να. Γιά τόν Φλεγύα πίστευαν πώ ς ήταν καί πατέρας ή άδελφός τοΰ Ίξίονα .

"Οταν ό περίφημος βασιλιάς τοΰ Ό ρχομενοΰ Ε τεοκλής πέθανε άκληρος, ή βασιλεία πέρασε στό γένος τοΰ Ά λ μ ο υ , τοΰ γιοΰ τού Σίσυφου, πού κυβερνούσε ένα μέρος άπό τήν έπι- κράτεια τοΰ Ετεοκλή. Ε π ειδή ό Ά λ μ ο ς δέν είχε γιούς, άνέβηκε στό θρόνο ό έγγονός του ό Φλεγύας. Ό Φλεγύας έχτισε στή Βοιωτία τήν πόλη Φλεγύα καί μάζεψε γύρω του τούς π ιό άντρειωμένους "Ελληνες, πού άπό τόν άρχηγό τους ειπώθηκαν Φλεγύες.

Ό Φλεγύας καί ό στρατός του, μεθυσμένοι άπό τή δύναμή τους, άδικοι και παράνομοι, άψηφώντας τό θυμό τώ ν θεών, άφοΰ πρώ τα βασάνισαν τούς γείτονές τους γύρω άπό τή λίμνη τής Κ ωπάΐδας, αρπάζοντας τά ζώα καί τά γεννήματά τους, άρχισαν νά άπειλοΰν καί τή Θήβα. Μ προστά στόν κ ίνδυνο αύτόν άποφάσισαν ό Α μ φ ίονα ς καί ό Ζήθος νά χτίσουν τά τείχη τής πόλης. Α ργότερα όμως, όταν τά δύο άδέλφια είχαν π ιά πεθάνει, ο ί Φλεγύες μέ βασιλιά τόν Εύρύμαχο κατόρθωσαν νά πατήσουν τή Θήβα καί νά τή λεηλατήσουν. Α π ό τότε ή Θήβα έμεινε έρημη, ώσπου ήρθε ό Κ άδμος καί τήν ξανάχτισε.

Ή άσέβεια τών Φλεγύων ήταν τόση, ώστε κάποτε άποφάσισαν νά έκστρατεύσουν στούς Δελφούς, γ ιά ν ’ άρπάξουν τά πλούτη τοΰ ίεροΰ, ή καί γ ιατί ό Φλεγύας ήθελε νά εκδικηθεί τόν Α πόλλω να πού τού είχε σκοτώσει τή θυγατέρα (βλ. τόμ. 2, Α σκληπιός). Στήν άρχή πολέμησαν καί σκότωσαν τό μάντη καί ποιητή Φ ιλάμμονα καί τόν λίγο, μά έκλεκτό, στρατό του - πού είχαν έρθει άπό τό Ά ρ γ ο ς γ ιά νά ύπερασπίσουν τό μαντείο - , έβαλαν μάλιστα καί φωτιά στό να ό - έπειτα όμως μπήκε στή μέση ό ίδ ιο ς ό θεός καί τούς εξόντωσε μέ κεραυνούς άπα- νω τούς καί μέ σεισμούς δυνατούς πρώτα, μέ θανατικό έπειτα. Οί λίγοι πού γλίτωσαν έμειναν στή Φωκίδα.

Κ αί στήν Πελοπόννησο ιστορούσαν γιά τίς άρπακτικές διαθέσεις τοΰ Φλεγύα. Σχεδίαζε, έλεγαν, νά κάνει έπιδρομή στά μέρη τους, γ ιατί είχε άκουστά γ ιά τά πολλά τους πλούτη, ήθελε όμως πρώ τα νά έξακριβώσει πόσο πολλοί ήταν οί κάτοικοι καί άν θά είχαν τή δύναμη νά τού άντισταθοΰν. Πήρε λο ιπόν τήν κόρη του τήν Κ ορωνίδα καί ήρθε στήν Α ργολ ίδα , τάχα σάν άπλός έπισκέπτης. Ή κόρη όμως έκρυβε στά σπλάχνα της έναν γιό άπό τόν Α πόλλω να καί όταν ήρθε ή ώρα της, γέννησε τόν Α σκληπιό. Ε π ειδή φοβόταν τόν πατέρα της, άφήκε τό νεογέννητο πλάσμα σ ’ ένα βουνό τής Έ π ιδα υρ ία ς, όπου τό βύζαξε μιά γίδα. Ή έκστρατεία τοΰ Φλεγύα στήν Πελοπόννησο δέν φαίνεται νά πραγματώθηκε· μιά φορά, ή παράδοση δέν μάς είχε διασώσει καμία σχετική μαρτυρία.

CAMBRIDGE UNIVERSITY PRESS ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

έκδ. Ελληνικά Γράμματα


ΠΟΛΥΧΡΟΝΗ Κ. ΕΝΕΠΕΚΙΔΗ ’Από τό βιβλίο του “ΑΘΗΝΑΪΚΑ - ΑΊΤΙΚΟΒΟΙΩΤΙΚΑ - ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΙΑΚΑ” Έκδ. ΩΚΕΑΝΙΔΑ

ΠΟΛΕΙΣ ΚΑΙ ΤΟΠΙΑ ΤΗΣ ΒΟΙΩΤΙΑΣ ΟΠΩΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΓΕΡΜΑΝΟΥΣ ΕΡΕΥΝΗΤΕΣ

ΚΑΙ ΤΑΞΙΔΙΩΤΕΣ ΤΟΥ 19ου ΑΙΩΝΑ*Στή γερμανόφωνη περιηγητική φ ιλολογία τοΰ 19ου αιώ να κάνει εντύπωση τό γεγονός ότι

ελάχισ το ι ά ρχα ιολόγο ι, ισ τορ ικο ί ερευνητές κα ί λόγ ιο ι ή κα ί α π λο ί τα ξ ιδ ιώ τες άποφ ασ ί- ζουν, όταν βρίσκονται στήν ’Αθήνα ή στούς Δελφούς, νά έπισκεφθοΰν ή νά ερευνήσουν καί τίς πανάρχα ιες πολιτείες τής Β οιω τίας. Οί λόγοι είνα ι τεχνικοί καί πρέπει νά άναζητηθοΰν φ υσικά στήν άνυπαρξία άμαξιτώ ν δρόμω ν κα ί κατάλληλων ξενώ νω ν, έπειτα στίς επικ ίνδυνες ελώδεις περιοχές καί στίς όχ ι σπάνιες ληστρικές επιθέσεις πού τ ίς εύνοοΰσε καί ή γεωλογική διαμόρφωση τοΰ εδάφους. Ή Βοιω τία ώς terra incognita!

Σ ’ ένα αύστριακό σχολικό βιβλίο γεω γραφίας πού είχε ένταχθεΐ «κατά τρόπο πού νά δ ια βάζεται εύχάριστα κα ί όχ ι βαρετά», ό πω ς τον ίζετα ι ήδη στό εξώφυλλό του - τό βιβλίο έχει έκδοθεΐ τό 1743 στό Salzburg, έχει 432 σελίδες, πολλούς χάρτες καί εύρετήριο πόλεω ν - , δ ια βάζουμε στή σελίδα 363 μεταξύ άλλων: «Στήν εποχή μας επικρατεί σ ’ όλη τήν Ε λ λ ά δα βαθύτατη σιω πή (altum silentium), γ ι ’ αύτό κα ί άφήνουμε τή νεολαία μας ν ’ άσχολειτα ι μόνο μέ τούς 'Έλληνες ποιητές», εννοεί όχ ι μέ τ ίς σημερινές συνθήκες στήν Ε λλ ά δα . Κ ι άμέσως π α ρακάτω: «Στήν έποχή μας ή πόλη τής Λ ειβαδιάς καί τοΰ Λ επάντο έχουν καλή φήμη. ’Αλλά ή αύταρχική ’Αθήνα πού τή λένε σήμερα Setines καί ή περήφανη Θήβα μέ τό τω ρινό της όνομα Stives έχουν γ ίνε ι άγνώ ριστες. Fuimus Troes - κα ί δ ιηγώ ντας τα νά κλα ΐς. Ά φ α ν τ ο ς κα ί ό να ό ς σ τούς Δ ελφ ούς, στέρεψε κ α ί ή Κ α σ τα λ ία πηγή, τώ ν π ο ιη τά δ ω ν τό ά θά να το νερό». Έ τ σ ι έπρεπε ν ’ άπαντήσουν ο ί νεαροί σ υμπατρ ιώ τες τοΰ M ozart (πού γεννήθηκε τό 1756, δηλαδή 13 χρόνια μετά τήν έκδοση τοΰ σχολικοΰ αύτοΰ βιβλίου μέ τ ίς ερωτήσεις καί τ ίς έτοιμες άπαντήσεις γιά τούς μαθητές - καί δέν άποκλείεται καθόλου νά τό πρόφτασε κ ι ό ίδ ιο ς ό μουσουργός). Καί στό ερώτημα: «Καί πο ιά είναι ή όγδοη χώρα τής εύρωπαϊκής Τουρκίας κάτω άπό τή δεξιά όχθη τοΰ Δούναβη;» ίσ ω ς ν ’ άναμάσησε ό μεγαλοφυής μαθητής τήν έτοιμη άπάντηση τοΰ τυφλοσούρτη: «Ή Λειβαδιά, παλαιότερα Ά χα ΐα , δηλαδή ή κυρίω ς Ε λλ ά δα πού συμπεριλαμβάνει τήν ’Αττική, τή Βοιωτία κ.τ.λ.».

Ά νά φ ερα σάν εισαγωγή τό παραπάνω άπόσπασμα άπό τό σχολικό βιβλίο τοΰ Salzburg όχι μόνο γιά τήν άφέλειά του, πού καί αύτή εΐναι κληρονομημένη, δηλαδή ξεσηκωμένη άπό άλλα σχετικά έγχειρίδια γεω γραφίας τής κεντρικής καί δυτικής γερμανόφω νης Ευρώπης, άλλά καί έπειδή είνα ι χαρακτηριστική γ ιά τήν άγνοια πού κυριαρχούσε κ α θ’ όλο τόν 18ο αιώνα στή Γερμανία ώ ς πρός τή ζωή γενικά στίς ελληνικές πόλεις. Έ λ ε ιπ α ν γ ιά τή συγγραφή καλών γεω γραφικών βιβλίων ο ί άμεσες πηγές, ο ί έπιτόπιες έρευνες, ο ί επιστημονικές άπο- στολές καί οί άξιόπιστοι μάρτυρες αύτοψίας καί αύτηκόίας - όλα αυτά πού διέθεταν οί Ά γ γ λ ο ι καί ο ί Γάλλοι ήδη άπό τόν 16ο αιώνα. Ή Γερμανία, κατακερματισμένη σέ κρατίδια μέ άντιμαχόμενα συμφέροντα ώς τόν 19ο αιώνα, περιορίζετα ι στό νά μεταφράζει τά καλά βιβλία τής ξένης περιηγητικής φ ιλολογίας στίς ελληνικές χώρες καί κυρίω ς τή Μ ικρά ’Ασία. Οί Γερμανοί άφήνουν, θά έλεγε κανείς, τούς ’Αγγλογάλλους νά κάνουν τά επικίνδυνα καί πολυέξοδα ταξίδ ια τής μακρινής εκείνης έποχής καί περιμένουν τρόπον τινά μέ άγω νία νά δημοσιευθοΰν τά άποτελέσματα γιά νά τά μεταφράσουν άμέσως, κάποτε ταυτόχρονα μάλιστα μέ τήν έκδοση τοΰ πρωτοτύπου. Έ τ σ ι μεταφράζουν άπληστα τόν Chandler, τόν Weeler, τόν Spon, τόν Tournefort, τόν Tavernier, τόν Beaujour καί τούς άλλους γνωστούς καί λιγότε-

συνέγεια στή σελ. 428


’Από τήν «ΕΙρήνη τοϋ Βασιλέως» ώς τή μάχη στά Λεύκτρα (387-371 π.Χ.)

Μέ τήν ειρήνη τοΰ 387 π.Χ. ή Σπάρτη ξανακέρδισε την ήγεμονικήτης θέση στην Ελλάδα. Είχε χάσει όμως τήν πρώτη δύναμή της, καί χαρακτηριστικό είναι ότι, γιά νά άποτρέψει τή δημιουργία μιας όμοσπονδίας τών χαλκιδικών πόλεων μέ επικεφαλής τήν Ό λυνθο, γεγονός πού παραβίαζε τούς όρους τής ειρήνης, χρειάστηκε νά κάνει αλλεπάλληλες εκστρατείες 5 χρόνια συνεχώς.

Σέ μιά άπό τίς εκστρατείες αυτές καί ενώ ό σπαρτιατικός στρατός μέ αρχηγό τό Φοιβίδα περνούσε άπό τή Βοιωτία, κατέλαβε πραξικοπηματικά τήν άκρόπολη τής Θήβας Καδμεία ύστερα άπό πρόσκληση τοΰ ολιγαρχικού Θηβαίου Λεοντιάδη. Στήν πόλη εγκαταστάθηκε ολιγαρχικό πολίτευμα καί πολλοί δημοκρατικοί Θηβαίοι κατέφυγαν στήν ’Αθήνα (382 π.Χ.).

Ή ενέργεια αυτή προκάλεσε πολλές διαμαρτυρίες τών ελληνικών πόλεων εναντίον τών Σπαρτιατών. Οί τελευταίοι όμως άρκέστηκαν νά άντικαταστήσουν τό Φοιβίδα, ενώ άντίθετα καταδίκασαν σέ θάνατο τόν ηγέτη τών δημοκρατικών Θηβαίων Ίσμηνία.

Τό ολιγαρχικό καθεστώς δέ διατηρήθηκε πολύ στή Θήβα. Τό 379 π.Χ. εφτά Θηβαίοι πολιτικοί φυγάδες ήρθαν κρυφά άπό τήν ’Αθήνα στή Θήβα καί, σέ συνεργασία μέ δημοκρατικούς μέσα άπό τήν πόλη, κατόρθωσαν νά σκοτώσουν τούς ολιγαρχικούς άρχοντες. Ό λαός οπλίστηκε καί πολιόρκησε μέ τή βοήθεια τών ’Αθηναίων τή σπαρτιατική φρουρά, πού τελικά έγκατέλειψε τήν πόλη ύστερα άπό συμφωνία. Στά χρόνια πού άκολούθησαν ώς τό376 π.Χ. οί Σπαρτιάτες έκαναν πολλές εισβολές στή Βοιωτία, άλλά αποκρούονταν κάθε φορά άπό τούς Θηβαίους καί τούς ’Αθηναίους, πού είχαν συμμαχήσει.

Σημαντικό γεγονός ήταν καί ή ίδρυση τής Β ' ’Αθηναϊκής συμμαχίας τό 377 π.Χ. Σκοπός τής συμμαχίας ήταν νά άποτρέψει τίς σπαρτιατικές επεμβάσεις στίς ελληνικές πόλεις καί νά συμβάλει στή διατήρηση τής «Ειρήνης τοΰ βασιλέως». Τά μέλη της διατηρούσαν τήν αυτονομία τους καί ήταν άπαλλαγμένα άπό τήν καταβολή φόρου. Ό άριθμός τους έφτασε τελικά τά 70.

Γιά νά σταματήσουν τό δυνάμωμα τής ’Αθήνας, οί Σπαρτιάτες καί οί σύμμαχοί τους αποφάσισαν νά τήν άποκλείσουν άπό τή θάλασσα. Ή προσπάθειά τους όμως αύτή άπέτυχε, όταν ό στόλος τους νικήθηκε άπό τόν άθηναϊκό στή Νάξο (376 π.Χ.).

Τ ό 375 π.Χ. άθηναϊκά πλοία μέ τό στρατηγό Τιμόθεο, καί ύστερα άπό αίτημα τών Θηβαίων, κινήθηκαν στά παράλια τής Πελοποννήσου καί ματαίωσαν έτσι τή σπαρτιατική εισβολή στή Βοιωτία γιά τό χρόνο εκείνο. Οί Θηβαίοι βρήκαν τότε τήν ευκαιρία νά κυριαρχήσουν σ ’ όλη τή Βοιωτία καί νά βάλουν τίς βάσεις τής ήγεμονίας τους, καί στή συνέχεια έκαναν εισβολή στή Φωκίδα. Οί Φωκεις ζήτησαν τή βοήθεια τής Σπάρτης, πού έστειλε δικό της καί συμμαχικό στρατό μέ επικεφαλής τό βασιλιά Κλεόμβροτο. συνέχεια στή σελ. 430

συνέχεια άπό τή σελ. 427ρο γνωστούς περιηγητές καί έρευνητές τοΰ ελληνικού χώρου. Ό 18ος α ιώ νας είνα ι γ ιά τούς Γερμανούς αιώ νας μεταφράσεων, χω ρίς νά λείπουν φυσικά, ήδη άπό τήν ’Αναγέννηση καί π ρ ίν άκόμη, ο ί άνοργάνω τοι καί τυχα ίο ι εκείνοι άπό τούς γερμανικούς χώ ρους ταξιδιώ τες πού πήγαιναν κυρίω ς σάν προσκυνητές στούς Α γ ίο υ ς Τόπους, έπιαναν καί στά ελληνικά νησιά τοΰ Ίονίου , τοΰ Α ιγαίου καί τοΰ ’Α ρχιπελάγους, περιδιάβαζαν γ ιά μερικές μέρες ή καί ώρες στίς άρχαιότητες, παρατηροΰσαν έπιπόλαια τή ζωή τώ ν κατοίκων, τά ήθη καί τά έθιμά τους, άκόμη καί τή διάλεκτό τους καί τά έβαζαν κι αυτά περιθω ριακά στίς πλατιές, επίμονες περιγραφές τώ ν 'Α γίω ν Τόπω ν πού ήταν καί ό κύριος στόχος τους. Μ όλις στίς άρχές τοΰ 19ου αιώ να άρχίζει ή συστηματική περιήγηση τοΰ ελληνικού χώρου άπό τούς Γερμανούς λογίους, στούς όποιους συμπεριλαμβάνουμε φυσικά λόγω γλώσσας κα ί τούς Α ύστριακούς καί τούς Ελβετούς.


Ή ηγεμονία τής Θήβας (371-362 π.Χ.)Ή ηγεμονία τής Θήβας, πού άρχισε μετά τή μάχη στά Λεύκτρα, είναι ουσιαστικά δημιούργημα

δύο άντρων, τοΰ ’Επαμεινώνδα καί τοΰ Πελοπίδα. Αυτοί θεμελίωσαν τό μεγαλείο καί τή δύναμη τής πατρίδας τους, γ ι’ αύτό ή θηβαϊκή ήγεμονία έζησε όσο εζησαν καί οί δημιουργοί της.

Μιά άπό τίς σοβαρές συνέπειες τής ήττας τών Σπαρτιατών στά Λεύκτρα ήταν καί ή εξάρθρωση τής Πελοποννησιακής συμμαχίας. Τήν άρχή έκαναν οί ’Αρκάδες, πού μέ πρωτοβουλία τής Μαντεινίας άρχισαν νά οργανώνουν ομοσπονδία καί κάλεσαν σέ βοήθεια τούς Θηβαίους. Τό χειμώνα τοΰ 370 π.Χ. ό ’Επαμεινώνδας πραγματοποίησε τήν πρώτη εισβολή του στήν Πελοπόννησο μέ επιβλητική στρατιωτική δύναμη, στήν όποία ήρθαν νά προστεθούν οί ’Αρκάδες καί δυνάμεις άπό πολλές άλλες γειτονικές πόλεις. Ό Θηβαίος στρατηγός λεηλατώντας τή Λακωνική πέρασε έξω από τήν περίτρομη Σπάρτη καί έφτασε ώς τό Γύθειο. Στή συνέχεια οργάνωσε τό κοινόν τών !Αρκάδων μέ πρωτεύουσα τή Μεγαλόπολη, καθώς καί ένα άνεξάρτητο άπό τή Σπάρτη μεσσηνιακό κράτος μέ πρωτεύουσα τή Μεσσήνη. Οί Σπαρτιάτες βρέθηκαν σέ πολύ δύσκολη θέση καί ζήτησαν τή βοήθεια τών ’Αθηναίων, μέ τούς όποιους είχαν κλείσει συμμαχία.

’Ενώ αύτά συνέβαιναν στήν Πελοπόννησο, ό άλλος Θηβαίος στρατηγός, ό Πελοπίδας, έκστρά- τευσε στή Θεσσαλία καί τήν προσάρτησε στή θηβαϊκή συμμαχία, άφοΰ νίκησε τόν τύραννο τών Φερών ’Αλέξανδρο. Στή συνέχεια άνάγκασε τό βασιλιά τής Μακεδονίας ’Αλέξανδρο Β ' νά γίνει υπήκοος τού βοιωτικοΰ κοινού καί πήρε όμήρους 30 εύγενεΐς Μακεδόνες γιά εγγύηση. Άνάμεσά τους ήταν καί ό νεώτερος άδερφός τοΰ βασιλιά τής Μακεδονίας, ό Φίλιππος (369 π.Χ.).

Τό 369 π.Χ. ό ’Επαμεινώνδας κατέβηκε γιά δεύτερη φορά στήν Πελοπόννησο καί παρά τίς προσπάθειες Σπαρτιατών καί ’Αθηναίων λεηλάτησε τήν περιοχή τής Έπιδαύρου καί τής Κορινθίας.

Γιά νά μπορέσουν νά εδραιώσουν καί νά ένισχύσουν τήν ήγεμονία τους οί Θηβαίοι, εκτός άπό τίς στρατιωτικές επιχειρήσεις πού έκαναν, επιχείρησαν νά κερδίσουν τήν εύνοια τοΰΠέρση βασιλιά καί νά εξασφαλίσουν τήν ύποστήριξή του. Τό 368 π.Χ. λοιπόν ό Πελοπίδας επικεφαλής θηβαϊκής άντιπροσωπείας πήρε κι αύτός τό δρόμο γιά τά Σοΰσα, όπου είχαν συγκεντρωθεί πρεσβευτές καί άπό άλλες ελληνικές πόλεις μέ τόν ϊδιο σκοπό. Τελικά οί Θηβαίοι κατόρθωσαν νά ύπογράψουν μιά συμφωνία μέ τόν Αρταξέρξη. Καμιά όμως άπό τίς άλλες ελληνικές πόλεις δέν τήν άναγνώρισε καί αύτό ήταν μιά σοβαρή διπλωματική άποτυχία γιά τή Θήβα.

Τό 369 π.Χ. ό ’Επαμεινώνδας έκανε μιά τρίτη εισβολή στήν Πελοπόννησο καί υποχρέωσε τίς πόλεις τής Ά χαΐας νά ένταχθοΰν στή θηβαϊκή συμμαχία.

Ή Θήβα είχε φτάσει π ιά στό κορύφωμα τής δύναμής της. Ή κυριαρχία της απλωνόταν στή Μακεδονία, στή Θεσσαλία, σ’ όλη τήν ’Ανατολική Στερεά (εκτός άπό τήν ’Αττική) καί στό μεγαλύτερο μέρος τής Πελοποννήσου. Είχε όμως λιγότερη σταθερότητα άπό κάθε προηγούμενη ήγεμονία, γιατί, εκτός άπό τίς βαθιές άντιθέσεις πού χώριζαν τά σύμμαχά της κράτη, ή ιδια ή Θήβα δέν είχε θεμελιωμένη δύναμη καί τής έλειπε ή απαραίτητη πείρα. Τέλος, σοβαρό εμπόδιο στή σταθεροποίηση τής θηβαϊκής ήγεμονίας ήταν τό ότι είχε νά άντιμετωπίσει συνασπισμένους εναντίον της τούς ’Αθηναίους καί τούς Σπαρτιάτες.

Ταυτόχρονα μέ τήν τρίτη εισβολή τού ’Επαμεινώνδα στήν Πελοπόννησο (367 π.Χ.), ό Πελοπίδας πραγματοποίησε μιά έκστρατεία εναντίον τοΰ τυράννου τών Φερών ’Αλέξανδρου. Στή σύγκρουση πού έγινε στίς «Κυνός Κεφαλές», τοποθεσία κοντά στά Φάρσαλα, ό Πελοπίδας σκοτώθηκε κι έτσι χάθηκε ό ένας άπό τούς δημιορυγούς τοΰ θηβαϊκοΰ μεγαλείου.

Στή συνέχεια ό Επαμεινώνδας έπιχείρησε νά δημιουργήσει στόλο, γιά νά άπλώσει τήν κυριαρχία τής Θήβας καί στή θάλασσα. Εΐχε μάλιστα μερικές επιτυχίες κατά τών ’Αθηναίων. ’Αναγκάστηκε όμως νά έγκαταλείψει τήν προσπάθειά του αύτή, γιατί ή κατάσταση στήν Πελοπόννησο είχε άρχίσει νά παίρνει δυσάρεστη τροπή γιά τούς Θηβαίους. ’Εκτός άπό τίς άχαϊ- κές πόλεις, πού είχαν προσχωρήσει στή σπαρτιατική συμμαχία άμέσως μετά τήν αποχώρηση τοΰ ’Επαμεινώνδα τό 367 π.Χ., είχαν άκόμη συμμαχήσει μέ τή Σπάρτη οί Ή λεΐοι έξαιτίας τής διαμάχης


τους μέ ιούς ’Αρκάδες. Τό σοβαρότερο όμως ήταν ότι ή άρκαδική ομοσπονδία είχε διασπαστεί καί οί βόρειοι ’Αρκάδες μέ τήν υποκίνηση τής Μαντινείας πέρασαν στή συμμαχία τής Σπάρτης.

Γιά νά ένισχύσει τίς έξασθενημένες θηβαϊκές θέσεις, ό ’Επαμεινώνδας πραγματοποίησε τήν τέταρτη εισβολή του στήν Πελοπόννησο τό 362 π.Χ. Οί αντίπαλοί του, Λακεδαιμόνιοι, ’Αθηναίοι, ’Αχαιοί, Ήλεΐοι, Μαντινεΐς καί πολλοί ’Αρκάδες, τόν περίμεναν συγκεντρωμένοι στή Μαντινεία. Ό Θηβαίος στρατηγός οδηγώντας ένα στράτευμα άπό Θηβαίους, Θεσσαλούς, Εύβοεΐς, Άργείους, Μεσσήνιους καί πολλούς ’Αρκάδες, επιχείρησε μιά αιφνιδιαστική επίθεση εναντίον τής Σπάρτης, πού ήταν άδεια άπό στρατό. Τήν πόλη έσωσε τήν τελευταία στιγμή ό βασιλιάς ’Αγησίλαος, πού, ενώ είχε φύγει άπό τή Σπάρτη καί προχωρούσε μέ στρατό πρός τή Μαντινεία, ειδοποιήθηκε έγκαιρα καί πρόλαβε νά γυρίσει πίσω καί νά αποκρούσει μέ τή βοήθεια τοΰ πληθυσμοΰ τόν Επαμεινώνδα. Οί Θηβαίοι άναγκάστηκαν νά γυρίσουν πίσω στή Μαντινεία, όπου τό καλοκαίρι τοΰ 362 π.Χ. τά δύο άντίπαλα στρατεύματα άναμετρήθηκαν σέ μιά άμφίρροπη σύγκρουση. Οί Θηβαίοι εφάρμοσαν καί πάλι τήν τακτική τής λοξής φάλαγγας, άλλά, ενώ ή μάχη έκλινε πρός τό μέρος τους, ό ’Επαμεινώνδας τραυματίστηκε θανάσιμα. Ή σύγκρουση σταμάτησε σ’ ένα στάδιο πού κανένας δέν μποροΰσε νά διεκδικήσει άναμφισβήτητα τή νίκη. Ό θάνατος όμως τοϋ Επαμεινώνδα ήταν τό αποφασιστικό πλήγμα κατά τής θηβαϊκής ήγεμονίας.

Μετά τή μάχη στή Μαντινεία καί τήν πτώση τής θηβαϊκής ήγεμονίας πού άκολούθησε, καμιά άπό τίς πόλεις τής Νότιας Ελλάδας δέν ήταν σέ θέση νά διαδραματίσει ήγετικό ρόλο στόν ελληνικό κόσμο. Ή Σπάρτη μαστιζόταν άπό όλιγανθρωπία καί γρήγορα βρέθηκε στήν άνάγκη νά άγωνί- ζεται γιά τήν επιβίωσή της. Ή Β ' ’Αθηναϊκή συμμαχία διαλύθηκε μετά τήν αποστασία τών πόλεων πού τή συγκροτούσαν καί τήν ήττα τής ’Αθήνας στό «Συμμαχικό πόλεμο» (357-355 π.Χ.). Ή ώρα τής Μακεδονίας είχε φτάσει.

(ΕΛΛΑΔΑ ΙΣΤΟΡΙΑ & ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΕΚΔ. ΜΑΛΛΙΑΡΗ - ΠΑΙΔΕΙΑ, 1995 τόμ. 2)

συνέχεια άπό τή σελ. 428Στό μεταξύ οί ’Αθηναίοι φοβισμένοι άπό τό γρήγορο δυνάμωμα τών Θηβαίων έκλεισαν ειρήνη

μέ τή Σπάρτη. Ή ειρήνη αυτή παραβιάστηκε σχεδόν άμέσως μέ ένα ναυτικό πόλεμο στό Ίόνιο, όπου ό ’Αθηναίος στρατηγός Ίφικράτης είχε σημαντικές επιτυχίες κατά τών Σπαρτιατών. Π αρ’ όλα αυτά όμως, ό ίδ ιος φόβος έκανε τούς ’Αθηναίους νά πάρουν τήν πρωτοβουλία γιά καινούργιες διαπραγματεύσεις. Έ τσ ι τό 371 π.Χ. ύπογράφτηκε ειρήνη άνάμεσα στούς ’Αθηναίους, τούς Σπαρτιάτες καί πολλά άλλα ελληνικά κράτη μέ βασικό όρο τη διατήρηση τής αυτονομίας τών πόλεων. Ή απαίτηση τοΰ άντιπρόσωπου τών Θηβαίων ’Επαμεινώνδα νά υπογράψει γιά λογαριασμό όλων τών βοιωτικών πόλεων δέν έγινε δεκτή, γιατί διαφορετικά θά άναγνωριζόταν ή ήγεμονία τής Θήβας στή Βοιωτία.

Μετά τήν αποχώρηση τοΰ Θηβαίου άντιπρόσωπου, οί Σπαρτιάτες έδωσαν εντολή στό βασιλιά τους Κλεόμβροτο, πού βρισκόταν μέ τό στρατό του στή Φωκίδα, νά εισβάλει στή Βοιωτία καί νά υποχρεώσει τή Θήβα νά άφήσει τίς βοιωτικές πόλεις αυτόνομες. Ό Κλεόμβροτος προχώρησε ώς τά Λεύκτρα, όπου συγκρούστηκε μέ τό θηβαϊκό στρατό, πού τόν διοικοΰσε ό ’Επαμεινώνδας. Ό Θηβαίος στρατηγός εφαρμόζοντας μιά επαναστατική γιά τήν εποχή τακτική, τήν τακτική τής «λοξής φάλαγγας», όπως ονομάστηκε, κατόρθωσε νά συντρίψει τό σπαρτιατικό στρατό. Ό ϊδιος ό Κλεόμβροτος καί 400 άπό τούς 700 Σπαρτιάτες πού τόν άκολουθοΰσαν σκοτώθηκαν (μάχη στά Λεύκτρα, ’Ιούλιος τοΰ 371 π.Χ.).

Ή μάχη αυτή διέλυσε τό μύθο γιά τό άήττητο τοΰ σπαρτιατικοΰ στρατού καί σημείωσε τό οριστικό τέλος τής σπαρτιατικής ήγεμονίας καί τήν άρχή τής θηβαϊκής. Ακόμη εγκαινίασε νέα τακτική στίς πολεμικές συγκρούσεις, πού χρησιμοποιήθηκε άπό τότε μέ διάφορες παραλλαγές σ’ όλους σχεδόν τούς πολέμους.

(ΕΛΛΑΔΑ ΙΣΤΟΡΙΑ & ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΕΚΔ.: ΜΑΛΛΙΑΡΗΣ - ΠΑΙΔΕΙΑ, 1995 τόμ. 2)


^ Ο Ι Α Τ Ι Κ « Επιμέλεια στήλης: Κατερίνα Γ. Κωνσταντέλλου■■μ μ μ μ η μ ιμ μ η μ β η ν η η ν η ν μ ιη μ μ μ η η η η β ν η μ μ β η η η η η η ιιμ μ η η η η ν ν η η η μ ι

Ο ΙΣΚΙΟΣ ΤΗΣ ΛΙΒΑΔΕΙΑΣ, καταγραφές μνήμης στό τόπο καί στό χρόνο, 7° Δημοτικό σχολείο Λιβαδειάς.

Σ Κ Ε Ψ Ε ΙΣ .....Ζοϋμε σέ μιά φευγαλέα εποχή, στή δίνη τοΰ παράλληλου

χρόνου.Ή τεχνικοοικονομική πρόοδος κάνει άλματα, όμως, ά π ’

τήν άλλη χάνεται τό άνθρώ πινο άρωμα.Ή άνθρωπιά, ο ί σχέσεις, ο ί γιορτές, τά μεράκια καί τά

βάσανα τώ ν άνθρώπω ν τοΰ μόχθου πού είχαν κοινω νικούς άποδέκτες.

Ή ζωή βάδιζε στή χαρά καί στή λύπη στηριζόμενη ά π ’ τούς άνθρώ πους γ ιά τούς άνθρώπους.

Τό σχολικό έτος 2003-2004 στά πλαίσ ια τής σχολικής ζωής ενός άνοικτού - μέ τά παράθυρα στήν κο ινω νία - Σχολείου, συλλογιστήκαμε, μαθητές καί δάσκαλοι, νά καταγράψουμε τή ζωντανή ιστορία τής πόλης μας - πού άπομένει άκόμα σέ πείσμα τώ ν νέων εποχών.

Καταστηματάρχες, τεχνίτες, έπιτηδευματίες, μαγαζάτορες, μικροεπαγγελματίες, έζησαν άδυσώπητες ημέρες σέ μιά πορεία ζωής συνειδητών άγώνων καί άδιάκοπω ν δοκιμασιών, μιά έγχρονη περιπέτεια ψυχής, πού συνιστά άλλωστε καί τήν εκδοχή τής ύπάρξεώ ς τους.

Ε ίναι όμως παρήγορο πώ ς στά πρόσω πα αυτά - επώ νυμα κα ί άνώνυμα, εμφανή καί άφανή τώ ν γνήσιων άξιώ ν καί τίμ ιω ν παραδόσεων - διασώζονται άκόμα κα ί κάποια περ ιθώ ρια όλόφωτης ομορφιάς, ένας κόσμος, όπου δέν έχει εισβάλει ό βαρβαρισμός τώ ν μαζο- ποιημένων πόλεων καί τοΰ νεοφανοΰ μιμητισμού.

Κ οιτάζουμε τούς άνθρώ πους αύτούς, συνήθως στό πρόσωπο, τόν αύθεντικότερο διερμη- νευτή τής εσωτερικής κατάστασής τους καί, μέ τά χρόνια τής βαθύτερης ούσίας τους, τής ίδ ια ς τής μορφής τής ψυχής τους.

Γινόμαστε όρατοί μάρτυρες τής ικανότητας τώ ν κινήσεων καί τώ ν χειρονομιώ ν τους, πού είναι έμφορτες μέ ποιητικότητα, μέ άφηγηματική εξουσία, μέ χάρη καί μέ λειτουργικότητα ιερατική.

Τούς άκοΰμε κα ί τούς άκολουθοΰμε στό καταφύγιο τώ ν άναμνήσεών τους, στήν άγρυπνη έγνοια, όλων αύτών πού εξιστορούν κατά τή διαδρομή τής επαγγελματικής τους περιπλάνησης.

'Ε τσ ι σκεφτήκαμε νά φωτογραφίσουμε τά έναπομείναντα μαγαζιά τής Λ ιβαδειάς καί τούς μαγαζάτορες πού άντέχουν καί άντιστέκονται όρθιο ι σέ δύσκολους καί χαλεπούς καιρούς τής άνθρώ πινης παρουσίας καί άξιοπρέπειας.

Τά πα ιδ ιά τής Ε ' κα ί Σ τ ' τάξεως έκαναν τ ίς όμάδες τους, ώστε νά εντοπίσουν «τόν ίσκιο τής Λ ιβαδειάς πού φεύγει», παλα ιά μαγαζιά, παντοπω λεία , κουρεία, ύφασματάδικα, καφενεία, ραφεία, ύποδηματοποιεΐα , ράφια εργαλεία κ.λ.π.

Εύάγγελος Ποντιχόπουλος, Διευθυντής 7ΛΔημοτικοϋ Σχολείου Λιβαδειάς.

7ο Δ Η Μ Ο Τ ΙΚ Ο ΣΧΟ ΛΕΙΟ Λ ΙΒ Α Δ Ε ΙΑ Ι

Ο ΙΣΚ ΙΟ Σ-----------ΤΗ Σ ΛΙΒΑΔΕΙΑΣ

Κ Α Τ Α Γ Ρ Α Φ Ε Ι Μί,ΜΜΜί IT Ο ΤΟΟΟ Μ * *10 Χ ΤΟ Ν Ο

ΛΙΒ Α Δ ΕΙΑ 2005


432 _;_ ΠΟΙΟΤΙΚΑ Α Μ Λ < Κ Τ Α

Β Ι Β Λ Ι Ο Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ ΗΠαρουσίασις τοΰ βιβλίου τοΰ Γεωργίου Δ. Τσεβά εις τό Πνευματικόν Κέντρον τοΰ Δήμου

Θηβαίων Δημαρχοΰντος ’Αθανασίου Σκούμα τήν 30ήν Αυγούστου 2006.Τό σπάνιο καί σημαντικό αυτό βιβλίον τής 'Ιστορίας τών Θηβηών καί τής Βοιωτίας επανεκδί

δεται μέ τήν φροντίδα τοΰ Δήμου Θηβαίων, τήν ύποστήριξιν χορηγών καί ύστερον άπό χορηγηθεΐσα άδεια τών κληρονόμων τών πνευματικών δικαιωμάτων Γ.Δ. Τσεβά υπό τών αδελφών Γεωργίου καί Ίωάννου Δαούτη.

Τό βιβλίον αυτό ύπήρξεν καί είναι προϊόν διεισδυτικής καί κοπιώδους εργασίας άπό τόν ’Ιατρόν Γεώργιον Δ. Τσεβαν, αυτόν τόν φλογερόν Θηβαιολάτρην καί βαθύν μελετητήν τής ιστορίας τής περιοχής.

Ό μιληταί κατά τήν έκδήλωσιν ήσαν ή Χαρίκλεια Δαούτη, ό έπιμεληθείς τήν εκδοσιν διδάσκαλος ’Ιωάννης Κοίλης καί οί άναλυταί τοϋ κειμένου οί Κοιλάκου Χαρίκλεια, βυζαντινολόγος τής Πρώτης Εφορείας Βυζαντινών ’Αρχαιοτήτων, ό Καθηγητής Άνδρεάδης ’Ιωάννης τοΰ Παντείου Πανεπιστημίου Αθηνών καί ό Καθηγητής ’Αλκής Ρήγος τοϋ Παντείου Πανεπιστημίου ’Αθηνών.

Παρόντες εις τήν έκδήλωσιν ήσαν μεταξύ άλλων ό Πανοσιολογιότατος ’Αρχιμανδρίτης Σιλουανός, ό Νομάρχης Βοιωτίας Κλέαρχος Περγαντάς, ό Δήμαρχος Θηβαίων ’Αθανάσιος Σκούμας, ό Δήμαρχος Λεβαδέων ’Αριστείδης Ρούσσαρης, ο'ι Βουλευταί Μιχαήλ Γιαννάκης καί Βασίλειος Τόγιας, ό ’Ιωάννης Λάμπρου, ό Νικόλαος Νόκας, ό Λουκάς Άγγελόπουλος, ό Νικ. Κτιστάκης, ό Κωνσταντίνος Κουρκούτης, οί κληρονόμοι τών πνευματικών δικαιωμάτων Γεώργιος καί ’Ιωάννης Δαούτης, ό υποφαινόμενος καί πλήθος κόσμου.

Ή έπανέκδοσις αυτή δέν είναι μία άνατύπωσις τοϋ πρωτοτύπου, δπως κατά τήν γνώμην μου, θά έπρεπε.

Ό έπιμεληθείς τήν εκδοσιν ίσχυρίσθη ότι ή σημερινή νεολαία, εις τήν οποίαν απευθύνεται νά τό άναγνώση, δέν είναι εις θέσιν νά κατανοήσει τήν Ελληνικήν γλώσσαν τοϋ 1928, δταν έξεδόθη τό βιβλίον.

Όμολογών σαφώς τήν αποτυχίαν τοϋ εκπαιδευτικού μας συστήματος, ήτοι εις τήν άδυναμία παραγωγής ικανών διδασκάλων καί καθηγητών νά διδάξουν τήν καθαρεύουσαν ή τήν «δημοτικήν», ώς καί εκ τής έπιβολής διά νόμου τής «Δημοτικής» καί τοΰ μονοτονικοΰ υπό τού υπουργού Έλευθ. Βερυβάκη τό 1981, χωρίς νά έχει γίνει προηγουμένως ή άναγκαία προπαρασκευή, τής γραφής συντακτικού καί γραμματικής τά όποια «διετυπώθησαν» άργότερον. Ό ίδ ιος Εμμανουήλ Κριαράς είχε όμολογήσει καί έξοργισθεΐ διά τήν αποτυχίαν τής εφαρμογής τών ιδεών του.

’Εκτός δμως τής τρόπον τινά, θά έλεγα, μεταγλωττίσεως εις τήν νεωτέραν 'Ελληνικήν, έγιναν έπεμβάσεις - παρεμβάσεις εις τήν δομήν καί τό κείμενον τοΰ έργου χωρίς νά άλλοιώνεται κατά τόν εισηγητήν ή προσφερομένη πληροφορία μέ τήν δικαιολογίαν τής άλλαγής τών όνομάτων τών τοπο- νυμίων κ.λ.π.

Δέν γνωρίζω άν ό Γ. Δ. Τσεβάς θά έδέχετο τήν άλλοίωσιν τοΰ έργου του.Τό ακανθώδες αυτό θέμα τής γλώσσης θά προκύψει διά τό 'Ελληνικόν Κράτος, άν αυτό θά θέλει

νά κρατήσει τήν ιδιαιτέραν ιστορικήν του όντότητα καί φυσιογνωμία εις τήν Ευρωπαϊκήν Ένωσιν. Ά ς μήν καταλήξωμεν νά έχωμε μία γλώσσα έκφραζόμενη μόνο μέ Ελληνικούς χαρακτήρες.

’Εν πάση περιπτώσει τό βιβλίον αυτό είναι προσεγγίσιμον, παρά τίς όποιεσδήποτε άλλαγές του, άπό τοΰ νά μήν έχουμε τίποτα.

Δρ. ’Αργυρ. - Δημ. Β. Σπυρίδωνος

ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ: <ΤΑΙΝΙΑ &ΟΙΛΤΙΚΛΛ Λ<Λ<ΤΛΑ Σίνα & Δαφνομήλη 106 80 Αθήνα ΕΚΔΟΤΗΣ: Τούτουζας ΠαύλοςΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ: Δ.Σ. (Τούτουζας Π„ Ταμβίσκος I., Κρουσταλάκης Γ„ Κωνσταντέλλου Κ., Κάλλιας Ν., Σπυρίδωνος Α., Παύλου-Συμεωνίδου Ε.., Δούνια-Μάμαλη Ευ., Σοφού-Νομικού Σ.) ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΥΛΗΣ: Ταμβίσκος Ιωάννης, Κωνσταντέλλος ΓεώργιοςΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟΥ: Γραφικές Τέχνες ΛΥΧΝΙΑ Τηλ.: 210 3410436, Fax: 210 3425967 ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: Κατερίνα Κωνσταντέλλου (Ζ. Πηγής 8-10, Τηλ.: 210 3819319, Fax: 210 3823077)


Documents

&ΟΙΟΤΙΚΛ A/VAA