ПЕДАГОГИКАЛЫҚ äàìóaktobe-orleu.kz/attachments/article/519/peddamu1-2019.pdf · 2019-05-02 · институтының журналы №1 (9) 2019 жыл Басылым

www.aktobe-orleu.kz

ПЕДАГОГИКАЛЫҚПЕДАГОГИКАЛЫҚРеспубликалық журнал ● Республиканский информационно-педагогический журналақпараттық-педагогикалық

«Ақтөбе-Өрлеу»-«KazRobotics»:

сотрудничество в действии

№1 (9) 2019 жыл

Republican information and pedagogical magazine äàìóäàìóäàìó

институтының журналы№1 (9) 2019 жыл

Басылым Қазақстан Республикасы ақпарат жəне коммуникация министрлігінің байланыс,ақпараттандыру жəне БАҚ саласындағы

2016 жылғы 06 желтоқсанында берілген.

Бас редактор / Главный редактор:

Редакция алқасы / Редакционная коллегия

Бас редактордың орынбасары /

Дизайн:

Меншік иесі / Собственник

Авторлар қолжазбасы, суреттер өңделмейді жəне кері қайтарылмайды. Редакция авторлар мақаласының мазмұнына жауап бермейді. Журналда жарияланған материалдарды көшіріп немесе өңдеп басу үшін редакцияның жазбаша рұқсаты алынып, сілтеме жасалуы міндетті.

Редакцияның мекен-жайы: 030020, Ақтөбе қаласы Тургенев көшесі, 86тел.:+7/7132/ 56-06-09, 56-05-37

Таралымы: 9 данаҚазақ, орыс жəне ағылшын тілдерінде

«Педагогикалық даму» журналына байланысты өздеріңіздің ұсыныстарыңыз бен тілектеріңізді press.akt orleu-edu.kz@электронды поштасына жіберулеріңізге болады.

“Өрлеу” БАҰО” АҚФ “Ақтөбе облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институты” (Ақтөбе қаласы)

Ақтөбе облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру

ПЕДАГОГИКАЛЫҚАҚПАРАТТЫҚ-ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ЖУРНАЛЫ

äàìó

алынып, есепке қою туралы №16242-Ж куəлігі

мемлекеттік бақылау комитетінде тіркеуге

Абишева Н.М., кандидат филологических наук

Заместитель главного редактора

Кибатаева Н.К., кандидат педагогических наук

Ахметова Г.К., доктор пед. наук, профессорСальцева С.В., доктор пед. наук, профессор (Россия)Бекназаров Р.А., доктор ист. наук, профессорЖапакова Г.К., магистр фил. наукСугурбаева А.С., магистр фил. наук

Трнабаева Н.С., магистр техн. наук

Журнал 2017 жылдан бастап шығарылады. Кезеңдік басылым: 1 жылда 4 рет.

Ресми сайт: www.aktobe-orleu.kz

Білім мазмұны

Жаңартылған білім беру - əдістемелік тəжірибе

Қазіргі бастауыш білім беру жүйесі

Тəрбие тағылымы

МАЗМҰНЫ/ Содержание

Уақыт тынысы

Трнабаева Н.С. ..................................................................

67

10111215171921232527282930

323436384042

4446

485052545658

4

Абитова А.Ж .....................................................................Аминова Г.С. .....................................................................Аяпбергенов С.А. .............................................................Жолмурзина Ж.З ..............................................................Жулаева Ш.Б. ...................................................................Исказиева Д.А. .................................................................Кузембаева С.В. ...............................................................Курмангалиева А.С. .........................................................Құбаева Н.А. .....................................................................Маханова Б.А. ..................................................................Нуржанова С.О. ................................................................Нұртаева А.Ж ....................................................................Сарин С.А., Ідірісов Б. ....................................................Танжарикова Р.Е. ..............................................................Умарова Г.Қ. .......................................................................

Аяпбергенова К.С. ........................................................... Балгожиева А.Б. ...............................................................Даулетиярова Р.Е. ............................................................Доштиярова А.М., Акмурзина М.Е. ................................Синица Ю.А. ......................................................................Торебекова Э.А. ................................................................

Кадырова М.К. ..................................................................Сельбаева Ж.Е. ................................................................

Дауылбаева А.М. ..............................................................Елеуова С.С. .....................................................................Жимбаева Б.К. ..................................................................Қаленова Г.С. ....................................................................Көлкебаева Қ.Л. ................................................................Тақырова А.М., Муталиева Б.Н. .....................................

04 www.aktobe-orleu.kz


äàìóäàìó

ТРНАБАЕВА Н.С., начальник отдела филиала АО «НЦПК «Өрлеу» ИПК ПР по Актюбинской области,

магистр технических наук

Нужно ли внедрять робототехнику в дош-кольное образование? Каких роботов делают 5 и 6-летние дети? Какие методики и конструкторы использовать и как это происходит в дошкольной организации? Такие вопросы стали одной из центральных тем, затронутых на региональном семинаре «Вопросы развития дошкольной робототехники в Казахстане на примере опыта экспериментальной площадки федерации «Казроботикс».

1 марта 2019 года в Актюбинском филиале АО «НЦПК «Өрлеу» собрались около 100 педаго-гов дошкольных организаций, которые получили исчерпывающие ответы на теоретические и практические вопросы по робототехнике. Модератор регионального семинара директор Актюбинского филиала АО «НЦПК «Өрлеу», к.ф.н. Абишева Н.М. поприветствовала участни-ков, пожелав всем результативной работы, конструктивного диалога и эффективного взаимодействия. Жекеева А.А – Президент Федерации «КазРоботикс» (г.Астана) в своем приветственном слове ознакомила педагогов с развитием робототехники в Казахстане. Жаман-сарина Р.С. – представитель Управления образо-вания Актюбинской области, Пашкевич А.А. – директор городского центра технического творчества, Шоканов Б.С. – преподаватель информатики НИШ г.Актобе, Гончаров А.С. –

вице-президент Федерации «КазРоботикс» в своих выступлениях акцентировали внимание на то, что особое значение уделяется дошкольному воспитанию, т.к. в этот период закладываются все фундаментальные компоненты становления личности ребенка, творческой и познавательной деятельности детей, а это в свою очередь требует развития конструирования. Наработанным опытом по развитию робототехники в дошколь-ных организациях поделилась заведующая детского сада «Алтын бесік» г.Петропавловска Дарбаева М.Т.. Представители компании RadioMart.kz Лямцев Д.В., Синенко И.С. презенто-вали робо-оборудование для дошкольных организаций.

В практической части семинара участники посетили дошкольные организации г.Актобе - №33 «Нұрсəт», №43 «Гүлдəурен», №52 «Құла-гер», где увидели дошкольников, увлеченно презентовавших свои первые робо-проекты.

В заключительной части семинара участники высоко оценили уровень мероприятия и опыт дошкольных организаций, поблагодарили педагогические коллективы и детей.

Первый шаг в развитии дошкольной робото-техники - сделан! Выражаем надежду, что опыт, презентованный на семинаре, найдет воплоще-ние в дошкольных организациях нашей области!

СДЕЛАН ПЕРВЫЙ ШАГ к развитию робототехники

в дошкольных организациях г.Актобе

Уақыт тынысы/ Наши будни

1(9) 2019 05


АБИТОВА А.Ж.,Ақтөбе облысы Темір ауданы Құмсай негізгі орта мектебінің дене тəрбиесі пəні мұғалімі

Қазіргі кездегі əлеуметтік-экономикалық жағдай, тіршілік деңгейінің құлдырауы жəне экологиялық қолайсыздық Қазақстан Республи-касының бүкіл халқының, əсіресе, өскелең ұрпақтың денсаулығына кері əсерін тигізуде.

Қазіргі кездегі əлеуметтік-экономикалық жағдай, тіршілік деңгейінің құлдырауы жəне экологиялық қолайсыздық Қазақстан Республи-касының бүкіл халқының, əсіресе, өскелең ұрпақтың денсаулығына кері əсерін тигізуде. Осы ретте, Елбасымыз Н.Ə.Назарбаевтың «Қазақстан – 2030» бағдарламасындағы ұзақ мерзімді басымдықтың бірі – «Мемлекетіміздегі азаматтарың денсаулығы, білімі мен əл ауқаты тармағында» жəне кезекті Жолдауында дене шынықтыру мен спортты дамытуға айрықша көңіл бөлу қажеттілігі көрсетілген. Бүгінгі таңда өз тəуелсіздігін алған егеменді еліміз осы бағытта жалпы білім беретін орта мектепте жан-жақты, дамыған, денсаулығы мықты, салауатты өмір салтын мұрат тұтқан жеке тұлғаларды тəрбиелеу басты талап етіп қойыл-ған.

Барша азаматтардың денсаулығын нығай-ту, салауатты өмір салтына бағытталған елбасының жолдауын – егемендіктің кілтін

ұстар жастардың болашағына апаратын алтын сүрлеу десе болады. Бүгінде білім беру мекеме-лерінің алдында тұрған міндеттердің бірі – жас ұрпақтың салауатты өмір сүруге көзқарасын қалыптастыру, олардың денсаулығын сақтауға, қоршаған ортаны таза ұстауға жəне жоғары, сапалы білім алып, сол білімді келешектегі өмірінде пайдалана білуге тəрбиелеу. Адамның ақыл-ой интеллектісін оның білімділік деңгей-інен байқауға болады. Білім – ақыл-ойдың бастапқы түрткісі жəне негізгі құралы, əрі көрсеткіші болғандықтан, əрбір адам салауатты өмір сүру үшін біріншіден ақыл-ойын жетілдіру керек; екіншіден материалдық жағдайын түзеуі тиіс, ол үшін адал еңбек етуі қажет.

Егемен елдің ертеңі – бүгінгі жас ұрпақ десек, олардың білімді де білікті, жоғары мəдениетті, парасат-пайымы мол, сапалы азамат болып жетілуі тəлім-тəрбие беретін ұстазға, ата-анаға, өскен ортасына байланыс-ты. Сондықтан да білім саласын қазіргі заман-ның ұрпағын тəрбиелеуші орта ретінде оқушы-лардың бойына арнайы адамгершілік жəне мəдениеттілік құзіреттіліктерін қалыптастыру мен жандандыру күн тəртібіндегі басты мəселе.


äàìóäàìó

САЛАУАТТЫ ӨМІР САЛТЫНқалыптастыру – денсаулық кепілі

07

Білім мазмұны / Образовательный контент

1(9) 2019

АМИНОВА Г.С.,учитель русского языка и литературы Бозойской общеобразовательной средней

школы Шалкарского района Актюбинской области

Страна переживает сегодня сложный процесс становления государственности и построения общества с рыночной экономикой, и пользу могут принести прежде всего творчес-кие личности, умеющие применить свои способности, выдвигать оригинальные идеи и претворять их в жизнь, находить решение в нестандартной ситуации. Поэтому одна из важнейших задач учителя - наращивать интеллектуальный потенциал школьников. Ее решению способствует целенаправленное развитие творческих способностей. Это, как известно, зависит не только от умственных качеств, но и от определенных черт личности: самостоятельности, смелости мысли, готовнос-ти к волевому напряжению направленности на высокую самореализацию.

Сегодня меняются представления о социальной успешности, все большую важность приобретает индивидуализация мышления, и мы это видим на детях.

Однако педагогическому сознанию пока еще чужды идеи конкуренции. Необходимо признать, что сегодня реальностью стал кризис компетентности педагогов, который проявляет-ся как противоречие между их личностной и профессиональной адаптивностью и динами-кой социально-педагогической реальности. Поэтому система повышения квалификации предполагает не только частичное воспроизве-дение и периодическое обновление знаний и умений, полученных в ВУЗе. Задача состоит в том, чтобы преодолеть стереотипы профессио-нального мышления и поведения педагога. О важности этого говорят затруднения, которые испытывают учителя, когда им на курсах или семинарах предлагаются выполнить задания, заставляющих взглянуть на себя как бы изнут-ри, трезво оценить себя. А нам, педагогам, нужно детей учить выбирать цели, служащие

для самосовершенствования:џ быть пунктуальным;џ уметь планировать;џ быть правдивым; џ быть стойким к неудачам;џ быть ответственным; џ быть общительным;џ быть дружелюбным; џ быть мудрым.џ быть обязательным;А также о целях, служащих достижению

успехов, поощряемых обществом:Затем плавно продолжить разговор о

различных чертах характера, то есть о том, что нас, людей, отличает друг от друга. Перечис-лить и записать все черты характера, типы темперамента. Можно написать сочинение на тему «Что бы я хотел изменить в своем характе-ре, друга, родителей и т.д.». И дайте возмож-ность детям высказаться. Можно использовать игру «Волшебный магазин». Цель: развитие умения критически осмысливать свои личные качества. Задание: Какие качества вы хотели бы приобрести в волшебном магазине. На любом уроке эту форму можно использовать. Только от преподавателя зависит, как ВЫ построите эту работу. Какая бы не была группа (сильная или слабая) учащиеся все равно высказываются, спорят, шутят. Большую роль на таком уроке, конечно же, играет творчество самого преподавателя.

Каждый руководитель желает, чтобы его учителя, работали творчески. Зависит это, разумеется, от самих педагогов, но подчас решающую роль играет обстановка в образова-тельном учреждении. Творческая атмосфера педагогического коллектива - это прежде всего общее дело, интересы, взаимоуважение, ориентация каждого на настроение коллектива, умение владеть собой, высокий коэффициент

?ФОРМИРОВАНИЕ ТВОРЧЕСКОЙ ЛИЧНОСТИ В СОВРЕМЕННЫХ УСЛОВИЯХ ОБУЧЕНИЯ



äàìóäàìó

полезного проявления собственной личности.Педагогическое творчество не есть

свойство избранных, овладеть мастерством может каждый. Опыт учителя, выросший из его педагогической интуиции, углубленный и отточенный до профессионального мастерства, позволяет создать свою индивидуальную педагогическую систему. Иногда учителя интересует не вообще какой-то сложный вопрос, а комплекс проблем, помогающих пробудить у обучаемых интерес к познанию. Однако главное - умение вовлечь их в деятель-ность, которая пробуждает радость познания и вызывает стойкую любознательность. Чтобы развить творческий потенциал каждого обучае-мого, учащегося, каждому педагогу важно стать творческой личностью.

Чем отличается творческий учитель от нетворческого? Прежде всего тем, что хорошо знает пути достижения цели, постоянно анализирует собственные ошибки и просчеты, стремится на научной основе решать повсед-невные задачи обучения и воспитания. Его не пугают временные неудачи. Точно так же, как не обольщают «видимость дела» и мнимый успех. Он всегда в поиске.

Привлекательная сторона педагогической профессии именно в творчестве. По мере усиления творческой составляющей возрастает интерес учителя к профессии, становление педагога приобретает личностный смысл и набирает оптимальный темп. Такой учитель работает с перспективой; он не распаляется на сиюминутные педагогические задачи, знает им цену и место. Учитель-исследователь ставит п е р е д с о б о й с л о ж н ы е п с и х о л о г о -педагогические задачи, связанные с подготов-кой учащихся к творческому труду.

Во все времена педагоги понимали: полноценное человеческое общение, даже если оно происходит в рамках достаточно жестко организованного педагогического процесса, невозможно без доброго, мягкого юмора, смеха, снимающего излишнее напряже-ние и тем самым предотвращающего стрессы и школьные неврозы. Еще Джон Д.РокФеллер говорил: «Умение общаться с людьми - это товар который можно купить точно так же, как мы покупаем сахар или кофе... И я заплачу за такое умение больше» чем за что-либо другое на свете». Хороший тон нужен во всех сферах общения. «Самая главная роскошь на Земле - это роскошь человеческого общения» - эти слова принадлежат Антуану де Сент Экзюпери, и думаю, что все с этим, уважаемые коллеги, согласитесь.. Хороший тон нужен для всех и для каждого. Вот почему культуру поведения надо воспитывать с детства, сохранять приобретен-

ные навыки хорошего тона на всю жизнь.Образование, развитие и воспитание

определяется как гармоничное единство познания, творчества и общения детей и педагога, в основе которого лежит свободный поиск пути к мастерству и постижению смысла жизни. Творческими способностями наделен каждый человек, и все люди рождаются способными к творчеству. Исходя из этого, нужно лишь развить эти самые способности, обучить творческой деятельности, ознакомить с приемами творческого воображения. Самые правильные советы и рецепты смогут принести плоды только в том случае, если глубоко усвоены и крепко войдут в сознание. По сути, любое творческое задание представляет собой своеобразный вопрос учащимся. А потому такое задание уже внутренне-диалогично - оно направлено на вовлечение учащегося в диалог с самим собой, раскрытие его внутреннего, личностного смысла. Анализ показывает, что творческие способности учащихся проявляются особенно ярко в групповой деятельности и такая форма работы имеет наибольший коэф-фициент полезного действия.

Уверенность в себе - первое и необходимое условие успешности в любом виде обучения. Скука, злость и страх, а также тщеславие, недооценка, непринятие себя и всего мира, трусость и многое другое - все это мешает нам обрести уверенность в себе и тем самым мешает нашей творческой жизни. Неуверенность мешает нам быть личностями, творить, созда-вать что-то новое и оригинальное, достигать своих целей. Она изматывает наш организм, нервную систему и психику, забирая огромное количество энергии. Необходимо покончить с ней раз и навсегда.

Уверенность в себе - это главное качество для творческого человека. Психологи доказали, что самый быстрый и эффективный способ увеличения творчества - это тренинг уверен-ности в себе. Уверенность свойственна всем великим творческим личностям. Без нее они не смогли бы высказывать свои оригинальные мысли и идеи, показывать свое творчество всему миру. Все они без исключения проходили через скованность, но им удалось воспитать себя и стать уверенным. У нас это тоже получит-ся. Для того, чтобы избавиться от неувереннос-ти, необходимо этого очень сильно захотеть, т.е. не в мечтах хотеть быть уверенным, а на деле стать им.

Психологи говорят, что нашей психике неважно, как мы проживаем жизнь, в реальнос-ти или в воображении. Для нее это одно и то же.

Пока человек не попробует и не сделает что-либо, будь то выступление перед аудитори-

09


ей или создание чего-то нового, он никогда не будет чувствовать себя уверенно. Поэтому я использую задания, где дети высказываются, выходят к доске. Стоят красиво, уверенно, когда говорят о чем-либо. Например, «что такое жизнь, счастье, любовь и т.д.», «расска-жи свое любимое стихотворение».

Уверенность приходит с практикой и тренировкой. Пробуйте, ищите и тренируйтесь. Не думайте об уверенности, она проявится сама собой.

Любой образовательный процесс - это взаимодействие ученика и учителя.

Преподаватель любого предмета должен быть прежде всего САМ творческой личностью. На всех уроках, занятиях, тренировках должна звучать главная мысль, что все мы неповтори-мы, неподражаемы, по- своему талантливы и гениальны. Бессмысленно копировать Энштей-на или Моцарта, но учиться у них можно и нужно. При этом учиться быть самим собой. Это настоящее искусство.

Всегда хочется находиться рядом с челове-ком, излучающим нежность, заботу, радость, у которого есть, чему научиться. Но многие из нас не становятся хорошими учителями.

Вы заходите в кабинет или аудиторию, и только Вы - педагог, создаете там ту творчес-кую или доброжелательную атмосферу (ауру, если хотите), которая должна быть на уроке! Именно ВЫ создаете дух соревновательности личности в процессе обучения! И больше никто! Ведь прошли те времена, когда педагог 45 минут или 1 час 30 минут в однообразной и монотонной манере вел урок, лекцию. То есть, на сегодняшний день источник творчества учителя, а соответственно, уровень его профес-сиональной компетентности - эмоционально-художественное развитие его личности. Если педагог равнодушен, это и передается и ученикам. Эмоционально воздействовать на школьника и студента может только творчество педагога. А творческий подход предполагае-тстремление к совершенству, красоте, гармо-нии. А.С.Макаренко не раз говорил, что даже внешность учителя должна быть эстетически выразительной.

Современному образованию необходимы специалисты, обладающие исследовательским мышлением, современным научным мировоз-зрением, активной жизненной позицией, критическим умом, способностью самооценки, самостоятельностью в принятии решений и ответственностью за них, умением работать в команде, постоянно учиться и передавать свой опыт и знания.

Любую тему урока и лекции (теорию) можно связать с жизнью, то есть с практикой. А

коль мы начнем связывать теорию с практикой, то естественно, учащиеся будут высказывать свою точку зрения, мнение. И таким образом пойдет творческий процесс. То есть в современ-ном преподавании необходима «обратная связь». То, до чего ребята доходят своим чувством и умом, запечатлевается надолго, и в будущем даже может быть, применено в жизни. Без ежедневного диалога, без создания твор-ческой обстановки на уроках и занятиях, воспитать творческую, конкурентоспособную личность невозможно. Жизнь выдвигает все новые и новые серьезные требования к препо-даванию литературы. Удовлетворить эти требования наиболее полно помогает техноло-гия критического мышления й то определяю-щее, что она несет с собой:

џ самостоятельность мышления;џ умелая постановка вопросов, уяснение

проблем, которые нужно решить;џ убедительная организация;џ социальность мышления, т.е. обраще-

ние к аудитории.Можно использовать также технологию

проблемного обучения и здоровьесберегаю-щую технологию. Еще хотелось бы сказать о телекоммуникации и информационных техно-логиях, которые являются порождением и символов современного общества; они отража-ют ускорение темпа жизни человека, возраста-ющие объемы информации, ее дифференциа-цию. Естественно, вышеперечисленные черты информационного общества оказывают значительное влияние на личность, меняют ее устоявшиеся тысячелетиями основы общения, восприятия времени.

Кризисность образования объясняется превалированием воздействия на учащегося как на объект образования по сравнению с позицией к ученику как субъекту образователь-ного процесса. Т.е. дети из объекта обучения должны перейти в субъект обучения. Мы учим детей учиться не на всю жизнь, а обучению через всю жизнь.

Литература:1. Жданова К. Учитель словесности:

личность и достоинство. // Русский язык и литература в казахской школе. 1998, - №4. с.62-64.

2. Жидких Г.В. Творческие способности. От чего они зависят? // Методист. 2008. - № 4. с.35-41.

3. Карнеги Д. Искусство общения. М. 1990.4. Король А.Д. Информатизация образова-

ния и развитие личности: к проблеме становле-ния Ученика Вопрошающего. /7 Исследовате-льская работа школьников. 2008. - № 1. с.6-20.

1(9) 2019



äàìóäàìó

АЯПБЕРГЕНОВ С.А.,учитель физической культуры Курмансайской общеобразовательной средней школы

Мартукского района Актюбинской области

Глава нашего государства в своем послании «Казахстанский путь - 2050: Единая цель, единые интересы, единое будущее», четко обозначил цель и этапы вхождения Казахстана в число 30 самых развитых стран мира. Одним из этих этапов является улучшение качества всех звеньев национального образования, так как все развитые страны имеют уникальные качествен-ные образовательные системы.

Образованию как фактору устойчивого развития экономики и повышению конкурентос-пособности человеческого капитала отводится главная роль. Являясь основным конкурентным преимуществом, образование непосредственно влияет на конкурентоспособность государства.

Сегодня цель развития человеческого капитала должна формулироваться как основная задача модернизации целого ряда современных социально-экономических секторов - образова-ния, культуры, здравоохранения, науки, которые рассматриваются в первую очередь как сектора капитализации человеческого потенциала.

Человеческий капитал (ЧК) делится по степени эффективности на отрицательный и положительный. В положительную часть ЧК существенную долю вносят трудоголики, профессионалы, специалисты мирового уровня. Отрицательный человеческий капитал – это часть накопленного ЧК, не дающая какой-либо полезной отдачи от инвестиций в него для общества, экономики и препятствующая росту качества жизни населения, развитию общества и личности. В том числе это является результатом деятельности коррупционеров, преступников, наркоманов, лица с девиантным поведением.

Человеческий потенциал сегодня, как ядро человеческого капитала, в век глобализации и резкого расширения человеческих возможностей - это умение ставить сложные цели и задачи, готовность к современным формам мобильности, креативного мышления, способность проектного отношения к собственным перспективам. Вместе с тем в последнее время выпускники университе-тов, будучи в той или иной степени талантливы-ми и одаренными от природы, часто оказываются неспособными к удержанию на протяжении жизни высокой индивидуальной «планки» и высоких стандартов деятельности.

Тенденции рыночной экономики предъявля-ют новые требования к рынкам труда и системам образования. С расширением географии трудо-

вой миграции появляется вопрос о признании в других странах полученного образования и квалификации.

Способности, знания и навыки выпускников казахстанских вузов должны соответствовать все повышающимся требованиям к их личностным и профессиональным компетенциям. Практика показывает, что во многих секторах экономики уже имеется и ожидается в будущем нехватка определенных профессиональных навыков, в том числе навыков работы с клиентами, инициа-тивности, администрирования, навыков управле-ния качеством, коммуникации и языковых навыков.

Одновременно с этим к современной казахстанской модели образования предъявля-ются требования адекватных реакций на меняю-щиеся условия рынка. При этом потенциал учебных заведений еще недостаточно использу-ется для предоставления дополнительных образовательных услуг своим потребителям.

Реализация современных программ обуче-ния требует новой стратегии образования, основанной на нововведениях в его организаци-онной структуре, инновационных методах, формах обучения с учетом личностных характе-ристик обучающихся. Современные условия требуют перехода образовательной парадигмы от репродуктивного к продуктивному типу обучения, проведению большой работы по внедрению личностно-ориентированного подхода к образованию.

Таким образом, актуальность для Казахста-на новой модели образования с учетом междуна-родных экономических тенденций достаточно высока, и она получила отражение в проекте Государственной программы развития образова-ния до 2020 г. Реализация модели позволит наладить взаимодействие рынка труда и сферы образования. Необходимы систематизированные усилия по ее реализации в республике с учетом собственных особенностей и одновременно общеевропейского движения по этому пути.

Система образования, несомненно, являет-ся одним из основных факторов формирования и развития человеческого капитала Республики Казахстан. Прежде всего, это касается качества развития человеческого капитала и уровня интеллектуализации казахстанского общества в соответствии с новыми тенденциями XXI века.

ПОВЫШЕНИЕ КАЧЕСТВА ОБРАЗОВАНИЯКАК ОСНОВА РАЗВИТИЯ ЧЕЛОВЕЧЕСКОГО КАПИТАЛА

11


ЖОЛМУРЗИНА З.Ж.,Ақтөбе облысы Мұғалжар ауданы №2

орта мектебінің дене тəрбиесі пəні мұғалімі

Салауатты өмір салты дегеніміз - адамның тұрмыстағы күнделікті қалыптасқан дағдысы мен əдеті бойынша еңбек ету, бос уақытын дұрыс пайдалана білу, өзінің рухани жəне материалдық қажеттіліктерін қанағаттандырып, саяси жəне қоғамдық өмірге белсене қатысуы. Адам денсау-лығы көптеген факторларға қатысты десек те, ең алдымен, кейбір шарттардың орындалуы тиіс. Мəселен: тамақтану (бұл туралы жоғарыда жан-жақты сөз болғандықтан, тоқталып жатпаймыз), аурудың алдын алу, қозғалысы, шынығу, ұйқы…

Адам баласы күнделікті жəне ұзақ жылдар бойы əр түрлі тағамдарды тұтынғандықтан, оның денесінде тұздар тұнып, қалдықтардың жинала-тыны мəлім. Бірақ, соны ағзадан шығару жолда-рын көпшілігіміздің білмейтініміз де рас. Мысалы, итті, мысықты, жылқыны, сиырды алайықшы. Таңертең керіліп, созылып жатқанын байқайсыз. Бұл жайбарақат ұйқы емес, өзінің бойындағы қалдықтарды шығарып жатқаны. Қорыта айтқанда сырқаттың алдын алу -сыртқы ортаның жағымсыз əсер інен болатын, ағзадағы «тəртіпсіздіктерді» болдырмау үшін табиғи қажеттілік болып табылады.

Қозғалыс - барлық тіршіліктің көзі десек те біздің ағайындар өздеріне тəн бойкүйездігінің арқасында еңбек етуді қойып, жанның рахаты осы деп, дайын тамаққа тап болып, дене қозға-лысын шегеріп, түрлі кеселдерге ұшырауда.

Адам органдары мен мүшелеріне күш түсіп, қозғалып тұрмаса, онда олар өз қызметін нашарлатып, біртіндеп семіп қалатынын маман-дар дəлелдегені қашан. Сондықтан қозғалыссыз өмірдің жоқтығын түсінетін уақыт жетті. Қозға-лыстың жеткілікті болуы ағзаның тыныс алуын, қан айналымын жақсартып, дене мүшелерінің

оттегімен, қоректік заттармен жабдықталуын ж а қ с а р т ы п , ж ұ м ы с і с т е у қ а б і л е т і н жетілдіретіндігі белгілі. Ағзаның əрбір мүшесі белгілі бір уақытта пайда болып, қозғалыстың арқасында өсіп, жетіліп отыратындығы анық. Сондықтан сəби дүниеге келгеннен бастап, өмір-бақи күнделікті жəне тұрақты бір мөлшерде əр түрлі қозғалыс арқылы жаттығулар алып тұруы керек. Онсыз оның мүшелерінің дамуы жеткіліксіз болуы мүмкін. Бұл жағдай қазіргі жастарымызға тəн. Қозғалыс жеткіліксіз жағдай-да өкпенің жоғары бөлігі ғана жұмыс істеп, қалған бөлігі бітеліп, демалуға оттегі жетіспей, өкпеміз сырылдап, таяқ тастамдай жерге жаяу жүре алмайтынымыз сондықтан. Қозғалысты ауыстыратын ешқандай құрал жоқ.

Ғалымдардың дəлелдеуі бойынша, денсау-лықты жоғары дəрежеде ұстау үшін күніне 10 шақырым жол жүру керек екен. Жапондықтар сол көрсеткішті орындамаса, тыныш ұйықтай алмайтын сияқты. Қалтасындағы қадам өлшегіш тетігінің көрсеткіші белгіленген мөлшерге жетпесе, жұмыс соңында оны міндетті түрде жүгіріп орындауды əдетке айналдырған. Ал, біздер, дене тəрбиесін былай қойғанда, ішкен тағамымызды сіңіру үшін ептеп сергігіміз кел-мейді. Сөйтіп, «қанымыз тасыды, жүрегіміз ауырды» деп қыңқылдаймыз.

Өркениетті елдер тұрғындарының дене тəрбиесімен тұрақты шұғылдануына баса мəн беріп, өткізілетін жарыстарды көбейтіп, соның арқасында жүрек, қан ауруларын бірнеше есе азайтуға қол жеткізді.

Біздің Елбасымыз Н.Ə. Назарбаев салауатты өмір сүрудің арқасында жас жігітше таудың шыңына шығып, шаңғы теуіп, теннис ойнап, суға шомылып, атпен серуендеп, ауырмай өмір сүрудің үлгісін көрсетуде. Ендеше, Абай атамыз айтпақшы, «Тамағы тоқтық, жұмысы жоқтық, аздырар адам баласын» дегендей, еңбексіз, белсенді дене қозғалысынсыз мықты денсаулық, бақытты өмір жоқ.

Сонымен қозғалыс шын мəнінде адам ағзасының барлық мүшелерінің жұмысын жетілдіру үшін табиғи қажеттілік болып табыла-ды.

денсаулық кепілі СА

ЛА

УАТТ

ЫЛ

ЫҚ

–

1(9) 2019


ЖУЛАЕВА Ш.Б.,Ақтөбе облысы Мұғалжар ауданы «Ембі қалалық жанындағы интернатпен №7 ЖОББМ»

КММ қазақ тілі мен əдебиеті пəні мұғалімі

ОҚЫТУ МЕН ОҚУ ҮДЕРІСІН ЖАҚСАРТУ МАҚСАТЫНДА

САБАҚТЫ ЗЕРТТЕУ ӘДІСІН ҚОЛДАНУ

Егеменді еліміздің алғышарттары өркен-иетті елдер қатарына көтерілуді міндет етсе, өркениетке жету үшін жан-жақты дамыған, рухани бай тұлғаны өсіруде ұстаздар қауымы-ның алдына жаңа міндеттер қойылып отыр. Сол білім саласындағы міндеттерді жүзеге асыру үшін əр мұғалім күнделікті ізденіс арқылы барлық жаңалықтар мен өзгерістерді өз тəжіри-бесіне енгізіп отырады. Осы тұста оқушыға сапалы білім беруді мақсат тұтқан мұғалімнің өз сабақтарын оқушының идеясы мен білім-біліктілігін дамытуға ықпал ететін міндеттерге сай ұйымдастырылуын талап етеді. Ол мұғалімнің кəсіби құзыреттілігімен тікелей байланысты [2, 12-б.]. Мұғалімнің кəсіби құзы-реттілігі — оның жан-жақты білімімен, ұстаздық шеберлігімен, оқытудың жаңа əдістерін меңгеру-мен өлшенеді. Білім сапасы –басты көрсеткіш десек, сол білім сапасын арттыру мақсатында қолданылатын түрлі əдіс-тəсілдерді атап көрсетуге болады. Сондай тəсілдердің бірі - білім кеңістігінде кеңінен танымал жапондық Lesson Study тəсілі.

Яғни, Lesson Study – бұл сыныптағы іс-əрекеттегі зерттеу жұмысының ерекше түрі, ол мұғалімдер топтарының Lesson Study-ді бірлесіп жоспарлауын, оқуын, қадағалауын жəне талдауын көздейді. Бұл дегеніміз – оқушыға нақты білім беруді мақсат тұтқан мұғалімнен өз сабақтарын оқушының идеясы мен білім-

біліктілігін дамытуға ықпал ететін міндеттерге сай ұйымдастыру талап етіледі деген сөз. Əрбір оқу пəні бойынша білім, білік, дағдыны ғана игеру оқушы құзыреттілігі үшін жеткіліксіз болып отыр. Бүгінгі мұғалімнің жетістігін оқушыларға өзінің берген білімі мен біліктерін үйретумен бағалап қоймайды, сонымен бірге ол өсіп келе жатқан ұрпақты жаңа белгісіз жағдайда əрекет етуіне, олардың өз бетіндік əрекеті мен шығар-машылығын дамытуға, қоғам өміріне белсене қатысу үшін ақпаратты өз бетінше табу, талдау, қ ұ р ы л ы м д а у м е н т и і м д і п а й д а л а н у икемділіктерін қалыптастыруға қаншалықты тиімді жағдай жасағандығымен бағаланады. Ол үшін мұғалімнің кəсіби білімін жетілдірудің ең бір тиімді əдісі бұл – Lesson Study. Lesson Study – мұғалім тəжірибесі саласындағы білімді жетілдіруге бағытталған, сабақтағы іс-əрекеттегі зерттеудің ерекше үлгісі болып табылатын педагогикалық тəсіл екені бəрімізге белгілі. Динамика мен өзгерістерге толы бүгінгі күні əр педагогтың негізгі мақсаты – өз кəсіби деңгейін үнемі дамытып отыру керек. Дамыту жұмысының ең тиімді əрі қолжетімді екі түрі бар:

1) сабақтарды бірлесе жоспарлау; 2) өзара сабақтарға қатысып, оларды

жақсарту мақсатында талдау мен талқылау. Lesson Study тəжірибелі мұғалімдермен

қатар, еңбек жолын жаңа бастаған мамандарға да кəсіби жетілуге көмектесетіні сөзсіз . Себебі


äàìóäàìó

бірлесіп жоспарлау, бірлесіп қадағалау, бірлесіп талдау арқылы мұғалімдер оқыту туралы бірлескен пікір қалыптастырады. Lesson Study – ге жоспарлау, оқыту, қадағалау, оқыту мен оқуды талдау, өз қорытындыларын тұжырым-дап, құжаттарды бірлесіп жүзеге асыратын мұғалімдер тобы қатысады. Біз өз мектебімізде Lesson Study тəсілін жүзеге асыру үшін топ мүшелерін құрып алдық, жұмыстың жалғасы ретінде топ мүшелерімен ақылдаса келе, «Сабақ үрдісінде оқытудың сапасы мен тиімділігін жақсарту » тақырыбы бойынша 6 «а» сыныбын-да сабақтағы зерттеу (немесе Lesson Study) əдісін жүргізуді жоспарладық. Бұл сыныпты таңдауға негіз болған – жалпы сыныптың білім көрсеткіші 37% құрауы. Сыныптың білім деңгейі мен сыныптың белсенділігі мен бəсекелесе, жарыса оқу деңгейі орташа. Сондықтан осы сыныптың оқушыларының бойына оқу мен оқыту үрдісінде белсенді, бəсекелестік атмос-фера тудыру болды. Сонымен қатар сыни тұрғыдан ойлау арқылы оқушылардың таным белсенділігін арттыру, қызығушылығын ояту, білім сапасын көтеру. Алғашқы қадамды сыни тұрғыда ойлау арқылы топтық жұмыстарды жүзеге асыру бағытында əдіс-тəсілдерді тиімді пайдалана отырып, зерттеу сабақтарының кестесін жоспарладық.

Lesson Study тобы зерттеудің басты мақсаты мен міндеттерін анықтап алғаннан соң əр пəн мұғаліміне негізгі нысандарды анықтау міндет-телді.

Айталық: - осы сыныптағы зерттелетін үш оқушыны

анықтау;- Lesson Study бағытында жұмыс істейтін

əрбір оқушының деңгейін анықтау;- Lesson Study-дің аяғында əр оқушыдан

қандай нəтиже күтілетіні туралы қысқа да нұсқа жазу.

СТО-белсенді, бəсекелестік атмосфера тудырудың кепілі деп қаралғанмен,тəжірибе-дегі «белсенді емес сыныптың» мəселесі бірден шешілмеді, бірақ оқушыны топтық жұмысқа тарта отырып, ашық сөйлесу, пікірін тыңдау

арқылы ортаға бейімдеуді жəне «оқушы-мұғалім», «оқушы-оқушы» үдерісін үнемі дағдыға айналдырсақ, үнемі оқушы пікірімен санаса отырып, оларға ұнайтындай əдістерді қолдана отырып сабағымызды жоспарласақ ғасырдың талабына сай сындарлы ой айта алатын жеке тұлға тəрбиелей аламыз» - деген ойға келдік. Бұрынғы тəжірибемізде сабақ жоспарларын бірігіп құру, сабақты бірігіп зерттеу, бақылау, проблемаларды бірігіп шешу деген бұрын болмаған еді, Lesson Study мұға-лімдердің кəсіби біліктілігін көтерудің, білім жетілдірудің, тəжірибе алмасудың оңтайлы əдісі екендігіне көзіміз жетті. Оқушы тақырыпты жақсы меңгеруі үшін бірнеше сабақ бойы түрлі əдістерді( мəселен, ДАЕЛ, ПСМТ, ПОПС, СҮЗГІ, 4 СӨЙЛЕМ, АТАУЛЫ СҰРАҚТАР, т.б) қолданып, бақылап, зерттеп, соңында тиімді тəсілді анықтау арқылы жетістікке жетуге əрекет еттік. Қай кезде де мұғалім мектептегі негізгі тұлға болып қала бермек, себебі оқушы білімді өз бетімен меңгеруі үшін оған жетекшілік қызмет атқаратын мұғалім екені белгілі.

Дей тұрса да, қазіргі қоғамның талабы жеке тұлғаның дамуына байланысты болып отыр. Сондықтан сабақтағы зерттеу (Lesson Study) – оқушыға саналы білім беруді көздеген бір мақсатқа жұмылған ұстаздар шеберханасы десек артық айтқандық емес.

Осындай ұстаздар шеберханасына 4 түрлі пəн мұғалімдері бірлесіп, шағын топ құрып жұмыс жасап жатырмыз.

Сабақты зерттеу кезінде басшылыққа алынатын қадамдарды естен шығармауға тырыстық:

1) Оқушыларды оқыту мен дамытудың ұзақ мерзімді мақсаттарын тұжырымдап отыру;

2) Зерттеулер мен бақылауға негізделген сабақтарды жоспарлап отыру;

3) Оқушылардың оқу деңгейін, мінез-құлқын мұқият бақылап отыру;

4 Өткізілген сабақтар бойынша бірге рефлексия жасап отыру;

Сабақты зерттеуден кейін бірлесе отырып, дебрифинг сеансын өткіземіз. Мұғалім өзінің

13


1(9) 2019



äàìóäàìó

оқыту тəжірибесіндегі білім беру идеяларын түсініп, оқыту мен оқуға қатысты жеке көзқара-старын салыстырады, яғни оқушының көзқар-асы тұрғысынан көре алу үшін дерек жинайды.-Əрине, бəрі керемет болады деп айту да артық болар. Сабақтағы зерттеуде сəтті жəне сəтсіз тұстары да орын алып отырды .

Сабақтағы сəтті тұстары:1. Оқушылардың берілген деңгейлік

тапсырмаларды өз дəрежесінде орындай алуы;2. Оқушылар топтық жұмысқа белсене

араласа алды, А – деңгейлі оқушылардан көшбасшылық қабілеті шыңдалды.

3. Оқушылардың сыни тұрғыдан ойлау қабілеттері дамыды, яғни берілген сыни тапсыр-маларға жауап беру кезінде өз ойларын толық-қанды жеткізе алды.

4. Оқушылар тақырып мазмұнын жақсы түсіне алды.

Сабақтағы сəтсіз тұстары:1. С – деңгейлі оқушыларымның сабаққа

араласуға ен жарлық танытуы;2. «ББҮ» əдісінде «білемін» кестесін

толтыруда біршама балалардың тосылып қалуы, дегенмен түсіндірме жұмыстарды жүргізу нəтижесінде ары қарай тапсырманы алып кетті.

3. Постермен жұмыс жасатуда балалардың тіл байлықтарының аз, біршама балалар өз ойын жеткізуде қиналып тұрды.

Мұғалім осы үдерісті жүзеге асыру барысын-да бірлесе жоспарлап, бақылаған сабақтарында өзіндік бағалау дағдыларына аса мəн беруі керек. Негізінен жоспарланған іс-əрекеттерді оқушылар қалай қабылдады?, Несімен тиімді жəне тиімсіз болды?, Қандай өзгерістер мен жетілдірулер енгізуге болады?, Тағы да нелер ескерілмей қалды? т.б. осындай сұрақтарды жиі қою керек, ал оқушылар мен əріптестерінің кері байланыстары арқылы өзара бағалаулар

жүргізіліп жетілдіру жолдарын ұсынғанда ғана мұғалім даму жолына жол ашады. Демек, желілік қауымдастықтың дамуын қолға алу мектеп мұғалімдерінің шағын топта жұмыс істеу мəдени-еттерін қалыптастыру арқылы екшелі орын алады деп ойлаймын. Ойымды түйіндей келе, мектеп мұғалімдерінің кəсіби біліктілігін тұрақты түрде дамыту ісін 4-5 адамдық LS топтары ауқымында ұйымдастырған тиімді деп есептеуге тұрарлық. Өзін-өзі басқару, реттеу мен дамыту-дың ұтымды құралы ретінде LS топтары ұстаз-дарға бірлесе жоспарлау, тəжірибеде туындаған проблемаларды коучинг пен тəлімгерлік арқылы шешу, сабақ жоспарларын жақсарту үшін сабақтарды бірлесе талдау мен талқылау секілді тиімді əдіс-тəсілдерді қолдану дағдыларын үздіксіз дамыту мүмкіндігі ұсынылады.

«Елді түзету ісін, бала оқыту ісін түзетуден бастау керек»- деп, қазақтың ақыны, педагог, əрі ағартушы Ахмет Байтұрсынов айтқандай, болашақтың кілтін ұстайтын білімді ұрпақты тəрбиелеу əрбір мұғалімнің міндеті болып табылады. Ал, ол істің нəтижелі жүзеге асыры-луы үшін, сапалы білімнің белесіне жету мақса-тында мұғалімдер өзара бірлесіп, сабақты сапалы түрде жоспарлау арқылы шыңдала түседі деп ойлаймын. Себебі, осы зерттеу сабақтарында «бірлесе көтерген жүгіміздің жеңіл» болатынына көзім жетті. Яғни, анықтал-ған проблеманың шешімін табуда практикалық сабақтарымызды зерттеу кезеңдерінде бірлесе талдап, талқылау нəтижесіндегі жұмысымыздың жемісті болуының да бірден-бір себебі, ол – Lesson Study зерттеу үдерісі барысында əріптес-термен бірігіп отырып, тиімді оқу іс-əрекеттерін жоспарлап, ұйымдастыруда болды. Болашақта педагогикалық тəжірибемізді жетілдіру мақса-тында бұл бірлескен зерттеу жұмысымыз өз жалғасын табады деген ойдамын.

Əдебиеттер тізімі:1. Байгаринова Ж.К. Сабақты зерттеу

(Lesson study): А-дан Я-ға дейін: əдістемелік ұсынымдар. – Астана: «Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДББҰ Педагогикалық шеберлік орталығы, 2016. – 36 б.

2. Абдраманова Ж.Б., Биярова С.Б., Зейнол-дина Г.Т. Lesson Study: өз сабағын зерттегісі келетіндер үшін: əдістемелік ұсыным. – Астана: «Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДББҰ Педагогикалық шеберлік орталығы, 2015. – 52 б.

3. Əлімов А. Интербелсенді əдістемені мектепте қолдану. – Алматы, 2015. – 180 б.

4. El.kz/news, Елбасының Жастарға арнап айтқан 1000 сөзі, 06.09.2012 жыл.5.Пит Дадли, Lesson Study: Нұсқаулық.

15


ИСКАЗИЕВА Д.А.,учитель казахского языка и литературы в русских классах Покровской основной школы

Мартукского района Актюбинской области

Последние два десятилетия очень многое изменилось в образовании. Я думаю, что нет такого учителя, который бы не задумывался над вопросами: «Как сделать урок интересным, ярким? Как увлечь учеников свои предметом? Как создать на уроке ситуацию успеха для каждого ученика?». Каждый современный учитель мечтает, чтобы на его уроке ребята работали добровольно, с интересом, творчески.

Ведь именно интерес является основным стимулом деятельности ребенка, его обучения, развития. В современном уроке ученик открыва-ет мир для себя и себя в этом мире, а педагог ведет ребенка по пути субъективного открытия, он управляет проблемно-поисковой или иссле-довательской деятельность учащегося.

Сегодня основная цель обучения - это не только накопление учеником определённой суммы знаний, умений, навыков, но и подготовка школьника как самостоятельного субъекта образовательной деятельности. В основе современного образования лежит активность и учителя, и, что не менее важно, ученика. Именно этой цели - воспитанию творческой, активной личности, умеющей учиться, совершенствовать-ся самостоятельно, и подчиняются основные задачи современного образования.

Инновационный подход к обучению позво-ляет так организовать учебный процесс, что ребёнку урок и в радость, и приносит пользу, не превращаясь просто в забаву или игру. И, может быть, именно на таком уроке, как говорил Цицерон, «зажгутся глаза слушающего о глаза говорящего». Смысловую нагрузку вложил в термин «инновационное» в конце прошлого века Дж. Боткин. Он и наметил основные черты «дидактического портрета» этого метода, направленного на развитие способности учени-ка к самосовершенствованию, самостоятельно-му поиску решений, к совместной деятельности в

новой ситуации. Несколько подробнее мне хотелось бы

остановиться на некоторых приемах, используе-мых в технологии развития критического мышления.

Критическое мышление – это точка опоры для мышления человека, это естественный способ взаимодействия с идеями и информаци-ей. Мы и наши ученики часто стоим перед проблемой выбора, выбора информации. Необходимо умение не только овладеть инфор-мацией, но и критически ее оценить, осмыслить, применить. Встречаясь с новой информацией, обучающиеся 5-11 классов должны уметь рассматривать ее вдумчиво, критически, оценивать новые идеи с различных точек зрения, делая выводы относительно точности и ценности данной информации. Развитию критического мышления способствуют и нетра-диционные уроки, которые позволяют повысить интерес ученика как к предмету, так и к обуче-ния в целом. Попадая в необычную ситуацию, ребёнок включается в деятельность, сотрудни-чество с учителем, при этом создается положи-тельный эмоциональный фон, начинают активно функционировать интеллектуальная и волевая сферы, легче усваиваются знания, быстрее формируются умения и навыки. Этому спосо-бствует создание на нестандартных уроках условий для мобилизации творческих резервов и учителя, и ученика.

Методика развития критического мышле-ния включает три этапа или стадии. Это «Вызов – Осмысление – Рефлексия».

Первая стадия – вызов. Ее присутствие на каждом уроке обязательно.

Эта стадия позволяет:џ актуализировать и обобщить имеющиеся

у ученика знания по данной теме или проблеме;

РОЛЬ И ВЛИЯНИЕ ИННОВАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙНА КАЧЕСТВО ОБУЧЕНИЯ НА УРОКАХ РУССКОГО ЯЗЫКА И ЛИТЕРАТУРЫ

1(9) 2019



äàìóäàìó

џ вызвать устойчивый интерес к изучае-мой теме, мотивировать ученика к учебной деятельности;

џ сформулировать вопросы, на которые хотелось бы получить ответы;

џ побудить ученика к активной работе на уроке и дома.

Вторая стадия – осмысление. Здесь другие задачи. Эта стадия позволяет ученику:

џ получить новую информацию;џ осмыслить ее;џ соотнести с уже имеющимися знаниями;џ искать ответы на вопросы, поставленные

в первой части. Третья стадия – рефлексия. Здесь основным

является:џ целостное осмысление, обобщение

полученной информации;џ присвоение нового знания, новой

информации учеником;џ формирование у каждого из учащихся

собственного отношения к изучаемому материалу.

На стадии рефлексии осуществляется анализ, творческая переработка, интерпретация изученной информации. Работа ведется индиви-дуально, в парах или группах.

Эффективным я считаю прием «чтение с остановками». Этот прием требует подготови-тельной работы:

1. Учитель выбирает текст для чтения. Критерии отбора текста:џ он должен быть неизвестным для данной

аудитории;џ динамичный, событийный сюжет;џ неожиданная развязка, проблемный

финал. 2. Текст заранее делится на смысловые

части. Прямо в тексте отмечается, где следует прервать чтение, сделать остановку.

3. Учитель заранее продумывает вопросы и задания к тексту, направленные на развитие у учащихся различных мыслительных навыков.

Педагог дает инструкцию и организовывает процесс чтения с остановками, внимательно следя за соблюдением правил работы с текстом.

Данный прием я часто использую при подготовке учащихся к написанию сочинения-рассуждения, т. к. эта работа предполагает не только тщательный анализ текста, но и умение «идти» вслед за автором, «видеть», как он создает текст, что хочет «сказать» читателю на данном этапе.

При работе над частью «С» особую слож-ность представляет для обучающихся умение находить проблемы текста. Поможет в этом составление кластера.

Кластер-это способ графической организа-ции материала, позволяющий сделать нагляд-

ными те мыслительные процессы, которые происходят при погружении в ту или иную тему. Кластер является отражением нелинейной формы мышления. Иногда такой способ называ-ют «наглядным мозговым штурмом».

Последовательность действий логична и проста:

џ посередине чистого листа (или классной доски) написать ключевое слово, которое является «сердцем» темы, идеи;

џ вокруг «накидать» слова или предложе-ния, выражающие идеи, факты, образы, подходящие для данной темы;

џ по мере записи, появившиеся слова соединяются прямыми линиями с ключевым понятием. У каждого из «спутников» появляются новые «спутни-ки», устанавливаются новые логические связи.

В итоге получается структура, которая графически отображает наши размышления, определяет информационное поле данной теме.

Приведу пример кластера, который полу-чился на уроке русского языка в 5 классе. Тема урока: «Имя существительное как часть речи». Учащимся предлагается вспомнить, что им известно о существительном (фронтальная беседа, результаты которой учитель фиксирует на доске). Ученики оформляют полученную информацию в тетрадях в виде кластеров.

Система кластеров позволяет охватить избыточный объем информации.

5-минутное эссе. Этот вид письменного задания обычно применяется в конце занятия, чтобы помочь учащимся подытожить свои знания по изученной теме. Для учителя – это возможность получить обратную связь. Поэтому учащимся можно предложить два пункта:

1. написать, что они узнали по новой теме;2. задать один вопрос, на который они так и

не получили ответа. Особенно перспективным представляется

метод проектов, который позволяет эффективно развивать критическое мышление, исследовате-льские способности аудитории, активизировать ее творческую деятельность, медиакомпетен-тность обучающихся. К использованию на уроке данного метода нужно готовить ребят постепен-но. Так уже в 7 классе по русскому языку можно подготовить с учениками несколько проектов по изученным частям речи. Темы по морфологии очень обширны, имеют несколько микротем, требуют много работы при отработке навыков и умений, поэтому на стадии закрепления можно подготовить и проект по изученной теме. Еще один плюс этой работы психологический: 7-й класс это, так называемый, «трудный» возраст, когда ребёнка сложно чем- то заинтересовать.

17


КУЗЕМБАЕВА С.В., учитель русского языка и литературы Каратугайской средней школы Мартукского

района Актюбинской области

Качественное образование в Казахстане сегодня – это удовлетворение запросов совре-менного общества и потребностей экономики в высоком уровне подготовленности граждан к плодотворной социальной и профессиональной деятельности. В современной социально-экономической ситуации происходят преобра-зования во всех сферах деятельности, в том числе и школа не стала исключением. Согласно концепции личностно- ориентированного обучения, каждый ученик – индивидуальность, активно действующий субъект образовательно-го пространства, со своими особенностями, ценностями, отношением к окружающему миру, субъективным опытом. В условиях личностно-ориентированного обучения каждый ученик для учителя предстает как уникальное явление. Учитель помогает каждому ученику реализо-вать свой потенциал, достичь своих учебных целей и развить личностные смыслы обучения. Главное, на что работает учитель в личностно-ориентированном образовательном простра-нстве – организация «событийной общности» с

учеником, помощь ему в освоении позиции субъекта собственной жизнедеятельности. Важно, чтобы ученик сумел преодолеть пассив-ную позицию в учебном процессе и открыть себя как носителя активного преобразующего начала. Поэтому, сегодня можно говорить, о творческом подходе к уроку.

Как подойти творчески к уроку?Вопрос, казалось бы, ответить на который

не составит труда. У каждого учителя свой творческий подход. Главное в обучении - последовательные и взаимосвязанные действия учителя и учащихся. Они направлены на усвоение знаний, умений, навыков, примене-ние их в жизни, самостоятельность мыслитель-ной деятельности. Как же сделать, чтобы сам процесс обучения для учеников стал незабыва-емым и познавательным?

Как же увлечь детей, чтобы им было интересно, чтобы они спешили на каждый твой урок. Думаю, нужны новые подходы в организа-ции предмета.

Главное на уроках русского языка и

1(9) 2019

ТВОРЧЕСКИЙ ПОДХОД К ОРГАНИЗАЦИИ УРОКА РУССКОГО ЯЗЫКА И ЛИТЕРАТУРЫ



äàìóäàìó

литературы научить правильно излагать свои мысли, владеть речью, грамотно писать, креативно думать. Особое внимание в процессе обучения нужно уделять речи. Использовать уроки речевого мастерства, учить детей слышать, видеть, чувствовать текст, использо-вать речевые тренинги, которые развивают образное мышление учащихся, развивают устную и письменную речь. Больше внимания уделять взаимоконтролю и самоконтролю. Можно редактировать изложения одноклассни-ков. Так складывается благоприятная речевая среда, проявляется интерес к книге, к чтению. Здесь обнаруживается и стремление к высокой культуре. речи.

Можно использовать задания, которые требуют от учащихся самостоятельно размыш-лять, развивать мышление. Такие задания особой сложности. Например, написать эссе – на любые понравившиеся им литературные темы .Ученики должны ясно и кратко формули-ровать тезис в начале своего эссе, в основной части развивают их аргументацию и в заключе-нии чётко и прямо формулируют выводы, которые соотносятся с заявленными в начале эссе тезисами. Работа не должна являться плагиатом. Нарисовать героев этих произведе-ний, а затем презентовать. Почему именно этот герой, какие уроки жизни вынесли для себя сами ученики, познакомившись с произведени-ем. Рисование используется и в психологии коррекционной деятельности как средство релаксации, реабилитации и самовыражения человека. Бывает трудно ученику выразить свои мысли словами, они прибегают к рисова-нию, а затем в беседе раскрывают свои чувства и объясняют причины действий. Цель рисова-ния для учеников довольно проста- с помощью художественных средств передать своё эмоцио-нальное переживание, но её реализация имеет огромное значение для личностного развития. Предлагаю такие упражнения: «Креативность» по Хрящевой Н.Ю.

Цель задания – развитие креативного мышления, умения презентовать креативные решения. Каждый ученик презентует свой рисунок-слово. Можно предложить детям з а д а в а т ь в о п р о с ы . У п р а ж н е н и е «Аббревиатура» (по Ершовой А.П.) Каждый ученик должен придумать расшифровку аббревиатуры, ориентируя её на креативность. Такие задания ученикам очень нравятся и справляются они очень хорошо. Поэтому на таких уроках всегда шумное оживление , сразу видно, усвоена тема или нет. Ученики могут сами составлять разноуровневые вопросы по тексту, по теме. Нужно обучить детей правиль-но формулировать вопросы, на умение нахо-

дить причины, следствия в прочитанном. Смена различных видов деятельности на уроке делают урок интересным, содержательным. Как и традиционные методы обучения: объяснение, рассказ, беседа, практические упражнения, нужно использовать на уроках инновационные методы обучения: метод мозгового штурма, кейс- стади- метод, тренинговые занятия, работа в малых группах, деловые игры, роле-вые игры и др. Стратегии критического мышле-ния через чтение и письмо помогают ученикам думать и анализировать. Освоение стратегии позволит учащимся использовать виды речевой деятельности в жизни для получения отбора, обработки, передачи необходимой информа-ции в соответствии с коммуникативными задачами. Как можно определить понял ли ученик текст, главное в тексте, о чём в нём сообщается. Для этого учащийся внимательно читает, слушает, определяет основную мысль. Можно спросить пересказ от другого лица, краткий, подробный, озаглавить текст, нарисо-вать схематически главную мысль. Вид пере-сказа будет зависеть от целей урока. Продук-тивными будут задания на прогнозирование, предложить, озвучить и сформулировать в письменном виде, что было до и после какого-то прослушанного отрывка или просмотренного фрагмента видео, позволяет учащимся осоз-нать, что у людей могут быть разные идеи.

Диалог-работа в парах, дебаты, дискуссии, диспуты. Ученики должны чувствовать себя комфортно в любой ситуации общения.

Используя возможности интерактивной доски учащиеся быстро воспринимают новые знания. За короткий промежуток времени, наглядно, ярко с музыкальным сопровождени-ем и визуальными эффектами, позволяет показать детям и запомнить надолго информа-цию. Эффективность урока и качество возрас-тёт. Можно использовать схемы, рисунки, таблицы, иллюстрации для понимания темы, текстов. Легче находить общее и различия в текстах, сопоставлять иллюстрации с художес-твенными произведениями, описания авторов и художников, услышать поэтическое слово. Ученики сами создают презентации. Обучение учащихся должно быть эффективным. Всё зависит от мастерства учителя, его компетен-ций. Теперь учитель готовится не к тому, как лучше провести объяснение нового, а к тому, как лучше управлять деятельностью учеников. Учащиеся постепенно привыкают к комплексу задач и дают всё более высокую оценку своей деятельности, деятельности своих товарищей, достижению поставленных целей. Меняются подходы, меняется и качество образования.

19


КУРМАНГАЛИЕВА А.С.,учитель русского языка и литературы Кайындысайской основной школы Алгинского

района Актюбинской области

ОРГАНИЗАЦИЯ ГРУППОВОЙ РАБОТЫ НА УРОКЕ

Меняется образовательная система в XXI веке, меняется ученик и меняется учитель. Теперь учитель должен применять инновацион-ные методы в своей работе, быть творчески ищущим человеком. Для мировой педагогики нового столетия характерен переход к таким моделям обучения, которые ставят ученика в активную позицию. Учебный процесс строится как поисковая, исследовательская деятель-ность, в ходе которой происходит обмен мнения-ми, разворачиваются дискуссии. Переход классно-урочной системы от фронтальной к индивидуальным и групповым формам работы – это требование времени, а не дань моде. И в этой связи представляется не совсем оправданным то скромное место, которое пока еще занимает в школе групповая работа. Одной из актуальных форм развития коммуникативных возможностей является организация групповой деятельности на уроке. Групповая работа – это прежде всего игра, игра в организацию, игра в обучение. Игровые приемы помогают ученикам глубже понять учебную тему, выявить пробелы в своих знаниях. Основная цель групповой работы – развитие мышления учащихся. Важно научить ребят учиться вместе. Чтобы новые знания дети

открывали совместными усилиями, обдумывали, решали проблемы сообща.

Для нас учителей, требованием нынешнего обновленного содержания образования, именно групповая форма работы является единственной и приемлемой формой организацией урока, т.к. она изменила функцию учителя: если на традиционном уроке мы передавали знания, в основном, в готовом виде, то при групповой форме работы становимся организатором и режиссёром урока, соучастником коллективной деятельности. Следуя принципам конструктиви-стского преподавания, используя новые подхо-ды к обучению, действия учителя сводятся к следующему:

џ объяснение цели предстоящей работы;џ деление учащихся на группы;џ комментарии к заданиям для групп;џ участие в работе групп, с целью побуж-

дения к активному поиску.Одно из важных условий эффективной

организации групповой работы – правильное, продуманное комплектование групп. При комплектовании групп на своих уроках мы используем следующие приемы:

№ Способ деления Описание способа

1 Деление детей по их общим интересам

Учащиеся находят общие интересы (не менее 3-6) и объединяются в группы

2 Деление по счету Учитель каждому называет число от 1 до 4-6

3 По предметным категориям

Учитель называет категории: например: биология: яблоко, апельсин, ананас, персик, слива; химия: оксиды, кислоты, соли, основания; физика: сила, скорость, ускорение, время, путь

4 По предметным категориям

Учитель раздает карточки, где написаны категории: например: биология: белки, жиры, углеводы, ДНК, РНК; химия: атом, молекула, катион, анион; физика: снег, дождь, град, пар, иней

5 Деление покачествам человека

Учащиеся выбирают 1 из 4-6 предложенных человеческих качеств, близких им: например, умные, добрые, веселые, творческие, скромные

6 Деление по цвету Учащиеся выбирают стикеры, бумажные фигурки и т.п. разных цветов

7 Деление по форме Учащиеся выбирают стикеры, бумажные фигурки и т.п. разных форм: круглые, треугольные, квадратные, овальные, звездчатые

8 Деление по вкусовым предпочтениям

Учащиеся выбирают одну из 4-6 видов конфет, или одну из 4-6 фигурных печенья (буквы, животные)

1(9) 2019



äàìóäàìó

В процессе использования групповой работы как одного из способов развития коммуникатив-ных компетенций учащихся, мы увидим ряд преимуществ: возрастает объем усваиваемого материала и глубина его понимания; на формиро-вание понятий, умений, навыков тратится меньше времени, чем при фронтальном обучении; приобретаются навыки, необходимые для жизни в обществе: самостоятельность, ответственность, такт, умение строить свое поведение с учетом позиций других людей; учитель получает возмож-ность реально осуществлять индивидуальный подход к учащимся; учитывать их взаимные склонности, способности, темп работы при делении класса на группы, давать группам задания, дифференцированные по трудности.

Как распределить учащихся по груп-пам? Величина групп может варьироваться от 3 до 6 человек. Состав группы должен зависеть от содержания и характера предстоящей работы. При этом не менее половины должны составлять ученики, способные успешно заниматься самосто-ятельной работой. Группы формируются в зависимости от уровня обученности, внеурочной информированности по данному предмету, совместимости учащихся — это позволит им взаимно дополнять и компенсировать достои-нства и недостатки друг друга.

Как подвести итоги? В конце занятия выработанные каждой группой решения обсужда-ются всем классом. Обязательно должен быть заключительный этап работы с подведением итогов, когда учитель (класс/группа наблюдате-лей) выносит решение о результатах выполнения заданий и работе групп. Таким образом оценива-ется не только результат решения задачи, но и работа группы. Оценка работы группы не должна

приводить к конфликтам и обесцениванию результатов работы отдельных групп или учени-ков.

Одним из способов вовлечения ребёнка в групповую работу является распределение ролей в группе. Это позволяет каждому из учеников занять активную позицию в общей деятельности, поскольку приходится отвечать за свой «участок» работы и быть лидером группы в данный момент. Какие роли должны быть в группе? Здесь есть много вариантов, например:

џ организатор – отвечает за работу группы в целом;

џ чтец – читает вслух;џ секретарь – записывает от лица группы;џ спикер – рассказывает, что решила

группа;џ хронометрист – следит за временем;џ критик – высказывает противоположную

точку зрения, провоцирует возражения;џ контролёр – проверяет, все ли поняли

принятое решение;џ «Почемучка» - задает уточняющие

вопросы.џ наблюдатель – следит за соблюдением

правил групповой работы и вмешивается в случае их нарушения.

Итак, можно сделать вывод, что при органи-зации учебной деятельности в группах, каждый обучающийся вовлекается в учебный процесс, в систему, требующую от него, с одной стороны, самостоятельности и продвижения в своем темпе, а с другой, умения общаться, сотрудничать и решать учебные задачи. Таким образом, внедре-ние обновленной программы обучения сложный и многоплановый процесс, рассчитанный на долгосрочную перспективу.

9 Деление по строчкам песен

Дети берут одну строку известной всем песни; ищут друг друга, чтобы составить куплет песни. Можно пропеть каждой группе свою песню

10 «Сложи мозаику» Учащиеся выбирают один фрагмент фото (картины, рисунка), ищут друг друга, чтобы составить общее

11 «Составь формулу» Учащиеся выбирают один из символов любых формул

12 По картинкам,pисункам, фото и...

Учащиеся выбирают одну из 4-6 картинок или рисунков, формул, единиц измерения и т.д.

13 По результатам примеров (расчетов)

Учащиеся выбирают один из стикеров с примерами (3+7, 2+5, 8+2, 12-2, 4+3, 1+4, 7-2 и т.д. По одинаковым ответам примеров учащихся идет объединение в группы

14 Деление по списку ФИ учащихся

По алфавитному порядку ФИ учащихся в школьном журнале

15 Деление «по цепочке» Учитель выбирает 4–6 учеников, они в свою очередь выбирают по одному человеку, с кем бы они хотели; выбранные в свою очередь определяют, кого они хотят видеть в своей группе и т.д.

16 По желанию учащихся По личным симпатиям учащиеся сами объединяются в группы

21


ҚҰБАЕВА Н.А.,Ақтөбе облысы Ойыл ауданы «Қараой мектеп-балабақшасы» КММ жанындағы

балабақшаның тəрбиешісі

МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ СЕНСОМАТОРЛЫҚ ДАМУЫН ЖЕТІЛДІРУДЕ

М.МОНТЕССОРИ ТЕХНОЛОГИЯСЫН ҚОЛДАНУ МҮМКІНДІКТЕРІ

Баланың сенсорлық тəрбиесі – бұл заттар-дың сыртқы қасиеті туралы көзқарастарын қалыптастыру жəне қабылдау тəрбиесі, яғни олардың формасы пішіні, түсі, көлемі, кеңістікте орналасуы, сонымен қатар иіс жəне дəмін сезу т.б.

Ерте жас сезім мүшесінің іс-əрекетін жетілдірудің сəтті кезеңі. Қоршаған ортаға деген көзқарасының жиынтығы. Сондықтан сенсорлық тəрбие – бұл мектеп жасына дейінгі тəрбиенің аса маңызды жағы.

Сенсорлық тəрбие жалпы ақыл-ой дамуы-ның негізін қалайды, ол баланың сəтті оқуының қажеттілігі. Заттарды қабылдау жəне қоршаған ортаға деген танымдылық айғағы.Барлық танымдық форма игерілуі үшін қабылдаудың негізгі бейнесіне құрылады. Заттардың сыртқы қасиетіне үнемі көңіл аудару керек.

Танымдық тапсырмаларды шешуде сенсор-лық мəдениетте-сенсорлық эталон қолданыла-ды.

Сенсорлық эталон формасы сапасына-геометриялық фигуралар кіреді:

Көлем эталоны-өлшем жүйесі. Пішіні, түсі, көлемі.

1 кезең. Алғашқы эталон 3 жастағы сəби: џ үшбұрышты пішінді: төбе, шатыр

ретінде;џ дөңгелектерді: доп т.б.бір затты қабыл-

дауда басқа затты үлгі ретінде қабылдай-ды.

2 кезең. Нақты заттар дидактикалық ойындар мысалы: пішіндер эталондарымен танысады. Өлшем эталоны орын алады. Қарбыз – үлкен, алма – кішкентай салыстыру.

3 кезең. 4-5 жас. Сенсорлық эталондарды игеруде балалар оларды жүйелейді. Дидактика-лық ойындар күрделенеді. Параметрлер: биік, кең, ұзын т.б.

Сенсорлық мəдениет мектепке дейінгі педагогикаға М.Монтессори жұмысының нəтижесінде келді. Бала өмірде көптеген пішін, түстер жəне заттардың қасиеттерімен кездеседі. Баланы қоршаған орта барлық сенсорлық көріністермен қоршайды (түстер, иістер, дыбыс-тар)

Əр жаста сенсорлық тəрбие алдында тапсырмалар тұрады. Сенсорлық мəдениет анықтайтын звено қалыптасады.

Сенсорлық эталоны – алғашқы белгілер. Балаға сенсорлық тəрбие беруде А.В. Запорожец ұсынды. Мектеп жасына дейінгілерге туғаннан 6 жасқа дейін сенсорлық тəрбие берудегі негізгі тапсырмаларды былай бөлуге болады:

џ Алғашқы бірінші жаста баланың көзқа-расы. Балаға жағдай жасау, қозғалыста-ры түрлі-түсті ойыншықтарды қарау үшін, түрлі форма мен өлшемі əр түрлі заттарды ұстап алу үшін;

џ 2-3 жаста балалар түстерді ажырату, заттардың негізгі қасиеттерін білу;

џ 4 жастан бастап кіші жастағы балалар-дың эталондары қалыптасады, түстер туралы көзқарастары қалыптасады. Заттарды зерттеу тəсілі үйретіледі, түсіне қарай заттарды топтау формасы қалып-тасады.

Дидактикалық ойындарды ұйымдастыру түрлері үш негізгі бағытта:

џ дидактикалық ойындарды жүргізуге

1(9) 2019



äàìóäàìó

дайындық;џ оларды қолдану;џ сараптама жасау. Дайындық оқыту тапсырмасына сəйкес

ойындар алу, іріктеу (тереңдетілген біліктілік, белсенділігін арттыру) - жас ерекшелігіне сай оқыту бағдарламасын талапқа сай анықтау, дидактикалық ойынды өткізудің тиімді уақытын анықтау

џ орынды таңдау;џ ойнаушылар санын анықтау;џ дидактикалық материалдарды дайын-

дау; џ тəрбиешінің ойынға дайындалуы;џ кіші жас балаларының ойынға дайында-

луы.Ойынды жүргізу:џ ойынның шеберлігімен таныстыру; џ ойын ережесін айту, жүрг із ілу ін

түсіндіру. Ойын ережесі: Кіші жастағы ойын ережесінің негізгі

мақсаты – жүргізу, ұйымдастыру. Кіші жастағы балалардан талап етілер: өз құрдастарымен қарым-қатынас жасау, жағымды сезімдерін көрсету, сəтті шешілуі.

Оқу–тəрбиелеу процесінде дидактикалық ойындарды қолдануда, кіші жастағы балаларда нақтылық, мейірімділік, ұстанымдылық қалыпта-сады. Дидактикалық ойын, ойын жаттығулары-мен ерекшеленеді, ойын ережесін орындауда іс-əрекет бақылауы ойын əрекетінің негізінде тəрбиелеу тəрбиешінің ойынынан туындайды. Оқыту əдісі – бұл тəрбиеші əрекетінің жүйесі, яғни практикалық жəне танымдық əрекет ұйымдастыру.

Əдіс мəні. Кіші жастағы балалардың өзіндік тəрбиелеу жəне өзіндік даму жүйесінде ең басты көңіл балалардың өздігінен тəрбиеленуге, сезімін дамытуға(көру, есту, таңырқау, дəмін сезу т.б.) жəне ұсақ моторикасын дамытуына бөлінді. Бұл жүйеде бірегей талап жəне оқыту бағдарламасы жоқ. Əр бала өзінің жылдамды-ғында жəне өзіне ұнайтын, қызықты затымен шұғылданады.

Дамытушы орта. Монтессори жүйесін негізгі құрушы баланың дамуының жеке жолын жүзеге асыруға мүмкіндік береді:үлкендер, дамытушы орта, дидактикалық материалдар.

Үлкендердің ролі. Монтессори жүйесінде үлкендер балаларға кең ауқымды көмектесу керек. Өзінің тəжірибесін, ойын, ақылдылығын пайдалана отырып, тиімді əдістерді меңгеру арқылы алдын-ала дайындық (даму ортасы-н,əсерлі дидактикалық материалды жасақтау үшін алдын-ала дайындық жұмыстарын жүргізу керек).

Үлкендердің негізгі қызметі. Оқу -тəрбие процесінде балаға қатысты қоршаған ортаны меңгеруде кедергі жасамау, өзінің білімін

жеткізбеу, керісінше жинақтауға, талдау жасау-ға, өз ойын жүйелендіруге көмектесу керек. Монтессори ойландырады, үлкендер баланың іс-əрекетіне бақылау жасайды. Оның икемдігін анықтайды жəне баланың таңдауымен алынған дидактикалық материалдармен қарапайым жəне күрделі тапсырмаларды ұсынады.

ҰОІƏ-де үлкендердің жұмысы қалай көрінеді?

Алдымен педагог аңғарымды баланың өзіне қандай материалды таңдайтынын бақылайды. Егер бала таңдаған құралына алғашқы рет көңіл аударса, онда үлкендер баланы оған қызықтыру-ға көмектеседі. Ал балаға, бұл тапсырмамен қалай дұрыс қолдануды көрсетеді. Бұнымен тəрбиеші көп сөйлемейді жəне іс бойынша айтады. Бұдан əрі бала өздігінен ойнайды, тек қана қалай оған көрсеткені бойынша емес жасап көру жəне қателесу əдісі бойынша материалдар-ды қолданудың жаңа тəсілдерін ойлайды. Монтессори жүйесінде баланың дамуы ойланды-рады. Осындай шығармашылық жəне ұлы істер ашылады. Үлкендер балаларға өздігінен жасауға мүмкіндік туғызу қажет. Кішкентай ескертудің өзі қажет бағыттағы қадамына кедергі жасауы мүмкін.

џ Орта нақты құрылым дамуы қамтиды. Монтессори оқулықтарында, арнайы əзірленген орта оқыту құралдары болып саналатындығына акцент жасайды.

џ Бес сала бойынша ортаның орналасты-рылуы.

џ Күнделікті өмірдегі жаттығу саласы. џ Материалдар күнделікті өмірдегі бала-

ның өзінің заттарымен жəне өзін қарауға үйрететіні.

џ Сенсорлық тəрбие беру саласы – сезім мүшелерін дамытып, кеңістікті бағдар-лық пішіндер, форма т.б.

џ Математикалық зона-санау, пішіндер т.б. џ Сөздік қорын кеңейту. џ Қоршаған ортамен таныстыру. Ерекшеліктер. УОІƏ өткізілетін: џ Балаларды шектейтін партаның болма-

уы. џ Кішкентай орындықтар мен үстелдер,

өздерінің қалауы бойынша, кішкентай балалар.

Пайдаланылған əдебиеттер:1.Система М.Монтессори теория и практика,

М.Г. Сорокова – М.Академия, 2005г. 2-ое изда-ние.

2.Процесс адаптации метода М.Монтессори в совремменной системе образование США и России. Никольская А.С.

3.Педагог қызметкерлердің біліктілігін арттырудың оқу бағдарламалары жəне оқу-тақырыптық жоспарлары. – Алматы 2013. 45-52 бб.

23


МАХАНОВА Б.А.,Ақтөбе қаласы №51 гимназиясының еңбек пəні мұғалімі

Бүгінгі жас ұрпаққа жан-жақты білім беру, тəрбиелеу - əрбір ұстаздың басты міндеті. Білім негізі мектепте қаланатын болғандықтан, оқушының жеке тұлғалық күшін дамыту, оның шығармашылық мүмкіндігінің дамуы басты рөл атқарып отыр. Олай болса, қазіргі ұстаздар қауымының алдындағы үлкен мақсат: өмірдің барлық саласындағы белсенді, шығармашылық іс-əрекетіне қабілетті, еркін жəне жан-жақты жетілген тұлға тəрбиелеу.

Бұл мақсатқа жетуде ұстаздар терең білімді, əдістемелік жағынан толық қаруланған жəне жоғары мəдени деңгейі болуы тиіс. Мұғалім алғашқы сабақтан бастап əрбір оқушының жеке ерекшеліктерін, ынтасы мен бейімділігін, оқу мен еңбекке ұқыптылығын ескере отырып оқу үрдісін жүргізуі керек.

Шығармашылық – бұл адамның өмір шындығында өзін-өзі тануға ұмтылу, іздену. Өмірде дұрыс жол табу үшін адам дұрыс ой түйіп, өздігінен сапалы, дəлелді шешімдер қабылдай білуге үйренуі қажет. Адам бойындағы қабілет-терін дамытып, олардың өмірден өз орнын табуға көмектеседі.

Шығармашылық жұмыста, əсіресе, бала қиялының орны ерекше. Бұл жөнінде М.Жұмаба-евтың айтқан тамаша пікірі бар: «Жаратылыстың құшағында, меруерт себілген көк шатырдың астында, хош иісті жасыл кілем үстінде, күнмен бірге күліп, түнмен бірге түнеріп, желмен бірге жүгіріп, алдындағы малымен бірге өріп, сары сайран далада тұрып өсетін қазақ баласының

қиялы жүйрік, өткір, терең болуға тиісті». «…Баланың атаға тартуы рас болса, сиқырлы даланың баласы – қазақ баласы қиялқұмар болуға тисті». Педагог ғалымның айтқанының сөз өнері — əдебиетке тікелей қатысы бар. Өйткені М.Жұмабаевтың сөзімен айтқанда, «қазақ баласының жаратылысы соны тілейді». Сабақтарды түрлендіріп өткізудің маңызы ерекше. Мұндай сабақтардың тиімділігін атап өтсек: сабақ құрылымының ұйымдастырылуы, сыныптағы оқушылардың іс-əрекетін бақылауға қолайлылық, оқу-танымдық тапсырмаларды орындаудағы ұжымдық бірлескен əрекеттің жүзеге асуы, оқу уақытының үнемделуі. [5,102]

Шығармашылық сипаттағы сабақтар түрлерін жүйелі ұйымдастыру арқылы оқушы-лардың танымдық белсенділігі қалыптасып, ұстазы берген ақпаратты, іс-əрекет тəсілдерімен бағалау өлшемдерін қамтитын қоғамдық жəне ұжымдық тəжірибе тағылымдарын игеріп қана қоймай, оқушы барлық іс-əрекетте шығармашы-лық бағыт ұстанады, қабілет білігін ұштай түседі.

Заман талабына сай білім бере отырып, оқушы бойында танымдық қабілетін дамыту бүгінгі таңда ұстаз үшін үлкен жауапкершілік іс болып табылады. Бұл туралы Елбасы Н.Ə.Назар-баев: «Ғасырлар мақсаты – қоғамның нарықтық қарым-қатынасқа көшу кез інде саяси-экономикалық жəне рухани дағдарыстарды жеңіп шыға алатын, ізгіленген ХХІ ғасырды құрушы, іскер, өмірге икемделген, жан-жақты мəдениетті жеке тұлғаны қалыптастыру», –

ОҚУШЫЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ӘЛЕУЕТІН дамытудың тиімді жолдары

1(9) 2019



äàìóäàìó

деген тұжырымдамасында ашып көрсеткен.[2,3]Қоғамның осындай дарынды адамдарға

деген қажеттілігін қанағаттандыру талабы білім беру жүйесінің алдына баланың жеке қабілеті мен əлеуметтік белсенділігінің дамуына жол ашу, шығармашылық қабілеті зор жеке тұлғаны қалыптастыру міндетін қойып отыр. Бұл жердегі мұғалімнің міндеті: əр оқушының бойындағы бейімділікті дер кезінде көре біліп, оны дамыту.

Оқушының шығармашылық іс - əрекеті жəне оның мəнін түсіну үшін жеке тұлғаның ғылыми - педагогикалық зерттеулердің обьектісі ретінде анықталу сипатын білу қажеттілік болып табыла-ды. Шығармашылық іс - əрекет тұлғаны құраушы жəне оны айқындаушы фактор ретінде де қарастырылады.

Жеке тұлғаның ерекшеліктеріне тəн қасиеттер оның санасына, өзіне - өзінің сын көзімен қарауына, адам баласының есіне əсер ететін ішкі жəне сыртқы түйсік, түйсіктердің əсеріне жəне оның ерік - жігер күші мен əсерле-нушілік сезім дүниесіне байланысты құбылыс деген пікірді біздер қуаттаймыз. Оның себебі, ұлы ғұламаларымыз осы ой - пікірде болған деп білеміз. Оқушылардың шығармашылық бел-сенділ іг ін қалыптастыруда сабақтарды түрлендіріп өткізудің маңызы ерекше. Мұндай сабақтардың тиімділігін атап өтсек: сабақ құрылымының ұйымдастырылуы, сыныптағы оқушылардың іс - əрекетін бақылауға қолайлы-лық, оқу - танымдық тапсырмаларды орындауда-ғы ұжымдық бірлескен əрекеттің жүзеге асуы, оқыту уақытының үнемделуі.

Оқыту сабақтарының шығармашылық сипаты оқушының танымдық белсенділігін оятып оның шығармашылық қабілеттерінің дамуына адамгершілік қасиеттеріне əсер етеді. Ұжымдық сабақтарда өзінің сыныптасының кемшілігін көруге өзгелердің ісінен сабақ алуға танымдық əлеуметтік ұстанымының қалыптасуына өз ортасының пікірінің əсері зор. Мұндай сабақтар-да оқушылардың ұжымдық ой - пікірлері қалып-тасады.

Сабақ үстінде ұжымдық шығармашылық қалыптасуы үшін оқушылардың міндеттерін көрсетсек:

џ өзіндік пікірлерін дəлелдеу;џ пікірталастар мен талқылауларға

қатысуы қажет;џ өзінің жолдасына мұғалімдерге сұрақ

қоюы;џ жолдасының жауабына пікір айту;џ сыныптасының жауабы мен жазбаша

жұмысын бағалау;џ үлгерімі нашар сыныптастарын оқыту-

мен айналысу;џ үлгермеушілерге түсін ікс із жерін

түсіндіру;џ өз бетімен қиындау тапсырмаларды

таңдау;

џ танымдық тапсырманың шешімдерін табуда бірнеше нұсқасын көрсету;

џ өзіндік бағалауға жағдай туғызу өзінің танымдық жəне практикалық əрекетін талдау;

џ танымдық тапсырмаларды шешуде бұрыннан білетін əдісті қолдану арқылы орындау.

Оқушының дарындылығының дамуы, қабілетінің ашылуы көбінесе мұғалімнің кəсіби біліктілігіне, жəне оның тұлғалық қасиетіне байланысты екені айдан анық. Көбінесе “дарын-ды оқушы – бұл жақсы оқитын оқушы” деген пікір қалыптасқан. Белгілі ағылшын психологы П. Торранстың зерттеулері бұл пікірдің мұғалімдер арасында жиі кездесетінін анықтады. Оларға оқуда қиыншылық туғызбайтын, тəртіпті, ұйымшыл, білімді, тұрақты, ұғымтал, өз ойын нақты жəне түсінікті жеткізе алатын оқушылар көбірек ұнайды. Ал қисынсыз сұрақ қоятын, өз жұмысымен ғана айналысатын, тəуелсіз, көбіне түсініспеушілік туғызатын, қияли, əр нəрсеге көзқарасы бөлек оқушылар ұнамайды. П. Торранстың зерттеулері нақ осы қасиеттер оқушының шығармашылық дарындылығын көрсететін жəне оның нашар оқитын оқушылар-дың арасында да аз емес екендігін айқындаған. Сондықтан мұғалімдер осы зерттеулердің нəтижесін есте ұстағаны жөн. [3,20]

Дарынды оқушымен жұмыстың негізгі мақсаты - олардың шығармашылық жұмыста өзінің қабілетін іске асыруға дайындығын қалыптастыру. Ал мақсатқа жету оқу бағдарла-масын тереңдетіп оқыту жəне оқушының танымдық белсенділігін дамыту арқылы жүзеге асады.

Қорыта айтқанда, оқушы бойында шығар-машылықты дамытуда үздіксіз құлшыныс, оқуға, білім алуға деген ұмтылыс ұдайы өшпей, күннен-күнге дами түсуі қажет. Сонда ғана оқушы бойында білім нұры тасып, сыныптан-сыныпқа көшкен сайын оқушының ішкі дүниесі, сыртқы ортамен байланысы дамып, оқушы дүниетанымы арта түсері анық.

Пайдаланылған əдебиеттер:1.ҚР Білім туралы Заңы. Астана. 2004 жыл.2.Н.Назарбаев “Біздің халқымыз жаңа

өмірге бейімделуі керек”.//”Егемен Қазақстан”. 31 мамыр. 2000 ж.

3.Бабаева Ю.Д. Динамическая теория одаренности. Основные современные концеп-ции творчества и одаренности. М. 1997г.

4.Хмель Н.Д. Теоретические основы профессиональной подготовки учителя. – Алматы. “Ғылым”. 1988 г.

5.Дамыта оқыту технологиялары.Алматы 2000.Б.А.Тұрғынбаева

6.Ұстаздық шығармашылық.Алматы 2007. Б.А.Тұрғынбаева

25


НУРЖАНОВА С.О., Ақтөбе облысы Мəртөк ауданы Құрмансай орта мектебінің ағылшын тілі пəні мұғалімі

Ағылшын тілі сабағында дидактикалық ойындар арқылыКОММУНИКАТИВТИК ҚҰЗІРЕТТІЛІКТІ ДАМЫТУ

Ойын дегеніміз – жас ерекшелікке қарамай-тын, адамның көңіл-күйін көтеретін, ойландыра-тын үрдіс. Ойын – төзімділікті, алғырлықты, тапқырлықты, ұқыптылықты, ізденімпаздықты, іскерлікті, дүниетаным өрісінің көлемділігін, көп білуді, сондай-ақ басқа да толып жатқан сапалы-лық қасиеттерді қалыптастыруға үлкен мүмкіндігі бар педагогикалық тиімді əдістердің бірі. Ойындар баланың тапқырлығын, байқағыштығын, зейінділігін арттырумен қатар, ерік, сезім түрлерін де дамытады. Ойын түрлері көп. Соның ішінде бастауыш жəне орта буын сыныптарда пайдалана-тын ойын сабақ, ойын жаттығу, сергіту ойындары, дидактикалық мақсаттағы ойындардың оқыту үрдісінде оқушылардың коммуникативтік құзірет-тіліктерін дамытуда үлесі зор.

Психологиялық тұрғыдан алып қарағанда бастауыш жəне орта буында оқушылар белсенді жəне өте қозғалмалы болып келеді. Бұл жастағы балалар өздерін еркін ұстап, сабаққа аса қызығу-

шылықпен қатысады, өзінің айналасындағы нəрселерді көріп, соны бейнелеуді ұнатады. Рөлдік о й ы н д а р д ы

табысты жəне қ а р қ ы н д ы жүргізе біледі. Сөйлеу əреке-тінде қозғаушы

к ү ш ы р ғ а қ . Сөйлеу ырғағын

құру мұғалімдердің рөлдік ойындарды ұйымдастырудағы ең қиын і с - əрекет і . О қ у ш ы л а р д ы ң қ ы з ы ғ у ш ы л ы ғ ы н арттыру мақсатында м ұ ғ а л і м о й ы н ғ а қ а т ы с у ш ы н ы ң өзіндік сөз ырғағын бейнелеп көрсетіп, тапсырманы дұрыс құра білуі керек. Т а қ ы р ы п т ы қ

«рөльдік ойындар» оқушылардың сөйлеу дағдысының қалып-тасуын дамытады.

Ойынның сабақ барысындағы басты мақсаты – б іл ім беруд і ойынмен

ұштастыру. Баланың ойынға белсенді түрде қатысуы оның ұжымдағы басқа да əрекеттерін айқындайды. Ойын бір қарағанда қарапайым құбылыс не əрекет сияқты болғанымен, ол ұжымдық əрекет. Ойын арқылы оқушының сөздік қоры баийды, тілі дамиды, зейіні қалыптасады, байқампаздығы артады, өзара сыйластыққа үйренеді, бір-біріне деген оқушы сенімділігі артады, сабаққа қызығушылығы артады.

Сабақ барысында оқушы зейінін сабаққа аудару, ауызша сөйлей алу жəне жазу дағдысын қалыптастыру, пəнге деген қызығушылығымен өз бетінше жұмыс жасай алу қабілетін дамытуда дидактикалық ойындардың үлесі зор десек болады. Мəтінді мазмұндауға үйрету, жоспар құруға, белгілі бір суретке тақырып қоя білуге, суретке қарап сөйлем құрауға, мұғалімнің көме-гімен өздерінің ойларын, қызықты іс-əрекеттерін əңгімелеуге үйрету дидактикалық ойындарды ойнау барысында қалыптасады. Балалар білімді ойын арқылы қабылдап үйренеді.

Ойындардың қажеттілігін іріктеп ала білу – ұстаз шеберлігіне байланысты. Оқушының тілін дамытуда сөздік ойындарды қолдану тиімдірек. Сондай ойындардың бірі – «керекті сөзді тауып айт». Ойынның мақсаты – қажетті сөздерді дұрыс тауып айтуға жаттықтыру, оқушы зейінін қалып-тастыру. Мұғалім сол сабаққа қатысты жалпыла-ма сөзді атайды, оқушылар қажетті сөздерді айтады немесе жазады. Сондай-ақ оқушы зейінін қалыптастыруда “Who is faster?” ойынын өткізуге болады. Бұл ойынды барлық сабақтарда қолдану-ға болады. Сабақ барысында оқушылардың қызығушылығын, зейінін, тілін дамыту үшін дидактикалық ойындар мен тапсырмалардан басқа грамматикалық ойындардың орны ерекше.

Сабақта тиімді қолданылған ойын оқушылар-дың грамматиканы толық меңгеріп, сауатты жазу дағдысына мол мүмкіндік береді. Оқушыларды өз беттерімен жұмыс істеуге дағдыландырады, ізденімпаздыққа баулиды. Грамматикалық ойындардың ерекшеліктері де бар. Бұл ойын əр түрлі жағдаяттар арқылы жүзеге асады. Ойын сабақтың əр бөлігінде, əр мақсатта жекеленіп, дараланып қолданылады. Жаңа тақырыпты түсіндіруде, өткенді қайталауда, пысықтау сабақтарында пайдаланылады. Сабақ барысында оқушының тілін дамытатындай, коммуникативтік құзіреттілігін қалыптастыратындай ойындарды қолданамын. «Доппен» ойынында балалар допты бір-біріне лақтырып, тез заттың атын немесе түсін айтып жалғастыру керек. «Сұрақ қой» ойынында

1(9) 2019

hola!

hi!

salam!

guten tag!



äàìóäàìó

үстелдің үстінде бірнеше заттар жатады, оқушы-лар əр затқа сұрақ қою керек. «Затты тап» ойынында мұғалім əлдебір затты газетпен жауып, сұрақтар қою барысында оқушылар ол не зат екенін шешу керек. «Сөз құра» суретке қарап атын атау жəне осы сөздің бірінші əрпіне сөз құрау керек.

Əр ойын сабақ мақсатына сай қолданыс табады. Бұл ойындар оқушының сөйлеу тілін жаттықтырады, яғни, коммуникативтік құзы-реттілікті арттырады. Қимылдары дамуымен қатар ойын барысында өлең, тақпақ жаттайды, мысалы, «сolours», «friends», «school», «family». Сонымен қатар оқушы құзыреттіліктерін дамытатындай рөлдік, сюжеттік, ситуациялық ойындарға үлкен мəн беремін. Ойын үстінде бала сұранысы мен мұғалім тапсырмасы өзара ұштасады. Мысалы, “Our house” ойыны. Топ өздері тұрғысы келетін үйдің сұлбасын сызады немесе суретін салады. Одан кейін осы үйді салу үшін материалдарды анықтап алады. Осылайша ойын өмірмен байла-нысты болып, оқушы құзыреттілігін дамытуға септігін тигізеді. Баланың əр қырынан көрінуіне интеллектуалдық, шығармашылық, коммуника-тивтік жағынан жəне əртүрлі қиындықтарды жеңуге жағдай жасайды. Осы орайда сабағымда қолданатын коммуникативтік құзіреттілікке құрылған тапсырмалардың мынадай үлгілерін атап өтуге болады.

“Where am I?” Aims: to put oneself in the role of a native

speaker, to experience an everyday situation that requires the use of the English language, to build self- confidence, to practice asking for and giving information, to use vocabulary of directions, to use clear and specific words.

Procedure:1. After pupils have had an appropriate

grammar \vocabulary lesson regarding asking for and giving directions, tell them that you would like them to practice what they have learned by pretending to be people who need information in order to get to a specific place and people who give that information.

2. Divide the group into parts and give each person a role card. Students should not show their cards to each other . When they have had opportu-nity to read their roles and ask questions about their roles call each pair to the front of the classroom where theywill enact their roles.

Recalling words.A. You could write 15 or 20 words on the

blackboard. Make sure your students know all the words. these words may be the words they have recently learnt and can be counted with a certain topic. Give them a minute to look at them the erase. Individually or in pairs or groups the students try to recall as many as they can and write them down .you should find out who remembered the most and spelt them more correctly.

B. You should write about 20 words on the blackboard. divide the class into small groups. Give them one or two minutes to look at them, then erase.

Students write a story using as many words as possible. Find out whose story is the best.

“A street in your city”Situation 1. Your role: A student asking direc-

tions. You have just taken a bus from your new apartment. you are looking for the First National Bank where you wish to open an account. You see a kind – looking woman who is selling flowers. Ask her for directions to the bank.

Situation 2. Your role: An old woman selling flowers. A student gets off the bus in front of the place where you sell flowers everyday. The student asks for direction to a bank. Give the student the directions he or she needs.

“A bus stop”Your role: The bus driver You are a bus driver who is helpful and enjoys

meeting new people. An international student who is new to town gets on your bus and needs help.

You role :The international studentIn the end of your first day in the English

language program, and you must take a bus home for the first time. You have been told that bus is the Number 67,but you don`t know how much money the bus costs and you don`t know where to get off. Ask the driver for help.

“Put the words in the correct column”Elephant, hill, river, castle, snake dog, wolf,

bank, insect, shop, tiger ,sea, fox, forest ,valley, supermarket, cow, field, mountain, theatre, house, horse, beach, cat, channel, post office. Building Animal Natural feature

Бастапқы жəне кейінгі кезеңдерде ағылшын тілін оқытудағы бір негізгі аспект ол ойын элемент-терін тиімді пайдалану болып табылады. Ойын арқылы бала қоғамдық тəжірибені меңгереді, сондықтан əр сабақ үрдісінде қандай ойын қолдануға болатынын сабақтың мақсатына, жас ерекшелігіне сəйкес таңдау керек. Қорытындылай келе, дидактикалық ойындар оқушылардың таным белсенділігін жандандыратын, өздігінен ойлауын дамытатын тəсілдердің бірі. Олар кез келген оқу материалын қызықты да тартымды қылып, оқушылардың көңіл-күйін көтеруге, өздерінің жұмыстарына қанағаттануға жəне білім үрдісін жеңіл меңгеруге көмектеседі. Сабақ барысында ойын арқылы дамытуға арналған тапсырмалар жүйелі бағытталып, ұйымдастырылып отырса ғана мұғалімнің сабақ мақсатына жеткізуіне мүмкіндік береді.

Пайдаланылған əдебиеттер:1. «Мектептегі шет тілі» Республикалық

əдістемелік педагогикалық журнал № 3, 20102. «Ағылшын тілі мектепте» Республикалық

əдістемелік журнал. № 6, 20123. Рогова Г.В. «Методика обучения англий-

скому языку». Москва , 19754. Əбдіғалиев А. «Шет тілін оқытудың

əдістемесі» Алматы, 19865. Ағылшын тілін оқыту əдістемесі. Алматы .

«Атамұра». 2003

27


НҰРТАЕВА А.Ж.,Ақтөбе облысы Шалқар ауданы «Бозой жалпы орта білім беретін мектебі» КММ тарих

пəні мұғалімі

Халқымызда «Өткенін еске алған - өскендіктің белгісі, өткенін ұмытқан-өшкендіктің белгісі» деген нақыл сөз бар. Биыл – ұлттық тарихымызды ұлықтау жəне бүгінгі биіктерімізді бағалау тұрғысынан мерейлі белестер жылы екені белгілі. Бұл орайда Бозой орта мектебінде Астана қаласының 20 жылдық мерейтойына, 1 желтоқсан -Тұңғыш президент күніне орай, 16 желтоқсан-Тəуелсіздік күніне байланысты мағыналы іс-шаралар өткізілуде. Тарих пəні бірлестігінің «Халық бірлігі – ел бірлігі» атты апталық барысында 5-6 кластар аралығында «Ұлы тұлға – бейнесі» тақырыбында сурет көрмесі ұйымдастырылды. 7-8 класс оқушылары аралығында шығармалар байқауы жүргізілді. 8-9 кластар аралығында «Болашақ жас ұрпақтың қолында» атты дөңгелек үстел өткізілді. Шарада оқушылар Қазақстандағы жастардың алатын орны мен саяси көзқарастарын айқындап, слайд-шоу дайындады. Бұл шара оқушылар бойындағы ұлттық сана-сезімді оятып, патриоттық рух ұялата білді. Апталықтың қорытынды кешінде сонау Керей мен Жəнібек хандарының заманы-нан бастап егемендік алған жылдарға дейінгі оқиғаларды тарих пəні мұғалімдері оқушылар-мен бірлесе отырып, сахналық қойылымдармен сомдап, тəуелсіздік жылдарына презентациялық композиция тарту етілді. Апталық бойы үзілістерде Н.Ə.Назарбаевтің «Қазақстандық-тардың əл-ауқатының өсуі: табыс пен тұрмыс сапасын арттыру» атты жолдауын насихаттау мақсатында радио хабарлама жүргізілді. Тарих пəні мұғалімі Ж.Рсқалиева өзі жетекшілік ететін 5 «Б» класында «Астана – асқақ абыройымыздың айғағы» тақырыбында ашық тəрбие сағатын өткізді. Сабақ барысында оқушылар Қазақстан Республикасының картасын облыстар бойынша құрастырып, артынша композициялық қойылым арқылы қаланың құрылыс алаңдарынан бастап қазіргі деңгейіне дейін шолу жасады. Қален Алдияр мен Нұрмұханбет Қуанышбек мерекелік

шараға күй тарту етті.Г.Əбшүкірова мен Ж.Жайлаубай «Гүл

Астана» атты əн жолдады. Сабақ соңында оқушылар бес саусаққа «Біз – тəуелсіз Қазақстан ұрпағымыз» деп тілек білдіреді. Осы бір тəрбие сағатынан балаларды патриоттық тəрбиеге баулып, бойында Отанына деген сүйіспеншілік сезім оятып, Астана қаласын мақтан тұтқызып, жас буыннын ұлттық сана-сезімін қалыптасты-рып жүрген ұстазға алғыс білдіремін. Бұл іс-шаралар аудан көлемінде жалғасын тауып, аудандық «Тəуелсіздікке тарту» шығармалар сайысына қатысып 11 «Б» класс оқушысы Түлкібаева Ақжарқын жүлделі ІІІ орынға ие болса, жетекшісі қазақ тілі пəні мұғалімі Е.Алашбаева, 11 «А» класс оқушысы Жаулыбае-ва Аружан алғыс хатпен марапатталды - жетекшісі тарих пəні мұғалімі А.Нұртаева жəне 10 класс оқушысы Аюпнабиева Айгерім -жетекшісі қазақ тілі пəні мұғалімі С.Мақпырова алғыс хатпен марапатталды. Өз кезегінде «Тəуелсіздікке тарту» атты республикалық эссе байқауына 8 «Б» класс оқушысы Əлен Бегімай жəне Нағымов Дияр «Тəуелсіз елімді өркенд-ететін - жас ұрпақ!» атты эссе жолдап, екеуі де жүлделі І орынға ие болды. Бұл оқушыларды жетелеп, шығармашылыққа баулыған тарих пəні мұғалімі А.Нуртаева.

Мерейлі мерекені атап өтуде Бозой ауылы-ның «Арай» мəдениет үйі жəне ауыл жастары бірлесіп, «Астана – бас қала!» атты əн кешін ұйымдастырып, ауыл халқын əсем əуенімен балқытып, күмбірлеген дорбыраның үнімен сусындатып мерекелік көңіл-күй сыйлады. Жоғарыда аталған мерекелерді атап өтуде Бозой ауылы жоғары дəрежеде үлес қосып қана қоймай, жас буынды ұлттық мəдени құндылық-тар рухына баулып, еліміздің тұтқасын нық ұстайтын азаматтарды тəрбиелеуде.

ӨТКЕНДІ ЕСКЕ АЛУ - ӨСКЕНДІКТІҢ БЕЛГІСІ

1(9) 2019



äàìóäàìó

САРИН С.А., Ақтөбе облысы Ырғыз ауданы №1 қазақ орта мектебінің дене шынықтыру пəні мұғаліміІДІРІСОВ Б., Ақтөбе облысы Ырғыз гимназиясының дене шынықтыру пəні мұғалімі

Спорттың адам өмірінде алатын орны ерекше. Спортпен айналысқан адамның денсаулығы мықты, шыдамды, шымыр болады. Біздің ата- бабаларымыз «тəні саудың – жаны сау» немесе «бірінші байлық-денсаулық»,- деп бекер айтпаған. Бірақ, осы нақыл сөздің салмағын, жүктер жауапкершіліг ін сезінбейтін де, мойындамайтын да сыңайлымыз.

Салауатты өмір сүрудің, тазалықты сақтаудың белгілі ережелерін білмейтін де жан кемде-кем. Тіпті ол мектеп бағдарламасына да енгізілген. Бірақ оған көпшілігіміз күнделікті өмірде аса мəн бер-мейміз. Неге? Оның басты себебі, өз бойымызда қалыптасып қалған жалқаулық жеңетін күш-жігердің əлсіздігі. Бұл əлсіздікке мойынбас үшін күнде таңертеңгілік уақытта 20-30 минуттай ертерек тұрып шама келгенше жүгіріп, секіріп əртүрлі қимыл-қозғалыс жаттығуларын жасап соңынан салқын сумен шайынып денені шынықты-руға болады ғой. Бірақ көпшілігіміз жас кезімізде бұл мəселеге көңіл бөлмей есейген соң жалқаулық-тың құрсауынан босай алмай, жасымызға жетпей қартайып, əртүрлі созылмалы ауруларға шалды-ғып, қайғы-қасірет пен өлім қорқынышынан қалтырап күн өткіземіз. Денсаулығымыз мықты болу үшін мынадай төрт шартты бұлжытпай орындау қажет. Олар: дене еңбегі, тамақты уақтылы ішуді, уақытты дұрыс пайдалану, шынығу жəне демала білу. Оның бесінші шарты – бақытты өмір сүру!

Жастар үшін тағы бір арнайы айта кететін кеңесім бар. Спортпен айналысу денсаулықты жақсартады. Спорттың ең қарапайым түрі – жүгіру. Күн сайын таңертең үйдің маңайында, саябақта, алаңда жарты сағаттай жүгіру қажет. Егер, жүгіруге дəрігер рұқсат етпесе таңғы таза ауада серуендеуге болады. Сондай-ақ, əртүрлі жаттығулар жасауға болады.

Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ə.Назарбаевтың еліміздің халқына Жолдауында 2030 жылға дейін эканомикалық, əлеуметтік биіктерге көтерілу үшін рухани байлықтың, денсаулықтың қажеттігі атап көрсетілгені мəлім.

«Тазалық – саулық негізі, саулық – байлық негізі»,- деп бекер айтпаса керек. Гүлденген эканомиканы дені сау, саналы азаматтар жасайды. Сондықтан Жолдаудағы салауатты өмір салтын қалыптастыру, насихаттау шараларын белсендірек жүргізгеніміз абзал. Əсіресе, жас ұрпақтың бойына тазалық пен сергектікті орнықтыру – біздің міндетіміз.

«Салауатты өмір сүру дегеніміз – тазалық сақтап, дене тəрбиесі жəне спортпен шұғылдану».

Бала тəрбиесіне қазақ халқы ерте кезден көңіл бөліп, баланың ақыл – ойының, дене бітімінің дұрыс қалыптасуына ерекше көңіл бөліп отырған. Осыған дəлел қазақтың спорттық ойындары. Жас кезінен бастап балаларға дұрыс тəрбие беріп, асық атып, атқа мініп, теңге іліп, бəйгеге шауып, күреске түсіп өскен балалар шымыр да шыныққан, епті де икемді болғанын білеміз. Қазіргі уақытты өткен кезеңмен салыстыра алмайсың. Себебі, уақыт өте көптеген өзгерістер өмірге енді. Тіпті, бала тəрбиесіне жаңаша көз-қараспен қараймыз. Қазіргі таңдағы қоғамдағы жат қылықтар жастарға кері əсерін тигізуде. Жастар арасындағы темекі, ішімдікке еліктеушілік, тіпті нашақұмарлық та дендеп бара жатқандай. Қазіргі ғаламдық жаңару кезінде компьютерге тəуелділік мəселесі де қосылып отыр. Қызығушылықпен істеген əрекеттің соңы немен тынарын да түсінбей істеп, опық жеуі мүмкін. Демек, қазақ халқы «тəрбие басы – тал бесік»,- деп бекер айтпаса керек. Жат қылықтарға қарсы тəрбиені отбасы ошақ қасынан бастаған жөн.

Салауатты өмір салтын қалыптаструда дене тəрбиесінің маңызы зор. Жастарды болашақтың тірегі болатын, денсаулығы мықты азамат ретінде қалыптастыру керек. Елбасымыз қазіргі жастардың болашағына зор сеніммен қарап, үміт артады. Яғни, дені сау, білімді, білікті, жан-жақты қалыптасқан болашақ жастарды елестетеді. Елбасымыздың қолдауымен 2003 жыл – денсаулық жылы болып жарияланғаны белгілі, расында да бүгінгі таңда еліміздің ақсақалдарынан кішкентай баласына дейін дене тəрбиесіне ерекше мəн беруі біздерді қуантып отыр.

Спорт – қоғамдағы жалпы мəдениеттің бір бөлігі, адамның дене қабілеттерін дамыту мен денсаулығын нығайтуға бағытталған əлеуметтік қызметтің бір саласы. Жастардың жан-жақты дамуын спортсыз елестету мүмкін емес. Денесі жақсы дамыған деп күн режиміне спортпен жүйелі айналысуды енгізген, ағзаның шынығуы үшін табиғи факторларды тұрақты пайдаланатын, жұмысты белсенді демалыс пен ауыстырып отыратын жас адамды айтамыз. Бір сөзбен айтқан-да, спорт – барлық тəрбие атаулының бір саласы. Оның түп қазығы – қозғалыс, ал қозғалыссыз тіршілік жоқ. Спорт сөзінің мағынасы кең. Дене тəрбиесі соның құрамдас бөлігі, дəлірек айтқанда бастапқы баспалдағы. Онымен тұрақты шұғылдан-ған адамның денсаулығы мықты, зор болмақ. Бірінші байлық – денсаулық, ал сол денсаулықтың кепілі – спорт.

СПОРТ – біздің серігіміз!

29


ТАНЖАРИКОВА Р.Е.,учитель русского языка и литературы СШЛ №23 г.Актобе

Сегодня меняются представления о социаль-ной успешности, все большую важность приобре-тает индивидуализация мышления, и мы это видим на детях.

Однако педагогическому сознанию пока еще чужды идеи конкуренции. Необходимо признать, что сегодня реальностью стал кризис компетен-тности педагогов, который проявляется как противоречие между их личностной и профессио-нальной адаптивностью и динамикой социально-педагогической реальности. Поэтому система повышения квалификации предполагает не только частичное воспроизведение и периодичес-кое обновление знаний и умений, полученных в ВУЗе. Задача состоит в том, чтобы преодолеть стереотипы профессионального мышления и поведения педагога. О важности этого говорят затруднения, которые испытывают учителя, когда им на курсах или семинарах предлагаются выполнить задания, заставляющих взглянуть на себя как бы изнутри, трезво оценить себя. А нам, педагогам, нужно детей учить выбирать цели, служащие для самосовершенствования:

џ быть пунктуальным; џ уметь планировать;џ быть правдивым; џ быть стойким к неудачам;џ быть ответственным; џ быть общительным;џ быть дружелюбным; џ быть мудрым.џ быть обязательным;Творческая атмосфера педагогического

коллектива - это прежде всего общее дело, интересы, взаимоуважение, ориентация каждого на настроение коллектива, умение владеть собой, высокий коэффициент полезного проявления собственной личности.

Педагогическое творчество не есть свойство избранных, овладеть мастерством может каждый. Опыт учителя, выросший из его педагогической интуиции, углубленный и отточенный до профес-сионального мастерства, позволяет создать свою индивидуальную педагогическую систему. Иногда учителя интересует не вообще какой-то сложный вопрос, а комплекс проблем, помогающих пробудить у обучаемых интерес к познанию. Однако главное - умение вовлечь их в деятель-ность, которая пробуждает радость познания и вызывает стойкую любознательность. Чтобы развить творческий потенциал каждого обучаемо-го, учащегося, каждому педагогу важно стать творческой личностью.

В коллективах, где бурлит мысль и учителя идут навстречу сложньм вопросам, не боясь столкновения, не возникает тягостных ссор, мелочных дрязг; эти коллективы готовы преодо-леть затруднения, рождаемые жизнью, подвер-гать анализу свои неудачи и радоваться успехам. Такие коллективы живут бодро, интересно.

Кризисность образования объясняется превалированием воздействия на учащегося как на объект образования по сравнению с позицией к ученику как субъекту образовательного процесса. Т.е. дети из объекта обучения должны перейти в субъект обучения. Мы учим детей учиться не на всю жизнь, а обучению через всю жизнь.

Использованная литература:1. Жданова К. Учитель словесности:

личность и достоинство. // Русский язык и литера-тура в казахской школе. 1998, - №4. с.62-64.

2. Жидких Г.В. Творческие способности. От чего они зависят? // Методист. 2008. - № 4. с.35-41.

3. Карнеги Д. Искусство общения. М. 1990.

ФОРМИРОВАНИЕ ТВОРЧЕСКОЙ ЛИЧНОСТИ

В СОВРЕМЕННЫХ УСЛОВИЯХ ОБУЧЕНИЯ

1(9) 2019



äàìóäàìó

УМАРОВА Г. Қ.,Ақтөбе қаласы №41 «Назерке» балабақшасының тəрбиешісі

Мектеп жасына дейінгі балалардың тілін дамытудағы ойын технологиясының түрі - ұсақ қол моториканың маңызы

Балабақшадағы оқыту-тəрбиелеу жұмы-сында балалардың тілін дамыту, сөздік қорларын молайту, ауызша сөйлеуге үйрете отырып, үйренген сөздерін өмірде еркін қолдану, одан əрі күнделікті іс-əрекет кезіндегі тілдік қарым-қатынаста қолдана білуге жаттықтыру əсəне ерекше мəн берілген. Ерте жəне мектепке дейінгі кіші жаста қарапайым жаттығуларды жасауда өлеңмен, тақпақпен ұйқастырылған жаттығуларды пайдалану ұсынылады. Сонымен қатар өзіне-өзі қызмет ету дағдысын қалыптастыру: қасық пен қарындаш ұстау, түйме тиегін өзі салып, өзі ағыту, бауын байлау, т.б. Өмірінің бастапқы кезеңінде баланың ұсақ қол моторикасы қалай дамып жатқандығын, жеке интеллектуалды қабілетін байқауға болады. Қасықты, қарын-дашты ұстау алмайтын, түймесін түймелей алмайтын жəне бəтеңке бауын байлай алмай-тын балалардың қолының кіші моторикасы нашар дамыған болып есептеледі. Олар шашылған конструкторларды жинау, пазла-мен жұмыс жасау, есептейтін таяқша жəне мозаикамен ойнау өте қиын.

Əрине, мектепке дейінгі жасында бала тілінің дамуы, өзіне-өзі қызмет көрсету жəне жазуға дайындық дағдысын қалыптастыруда ұсақ қол моторикасын дамыту жəне үйлестіру жұмыстарын жүргізудің маңызы өте зор. Ұсақ моториканы дамытудың маңыздығы неде? Адамның бас миында саусақ қимылына жəне сөйлеуге жауап беретін орталықтар өте жақын орналасқан. Ұсақ моторикаға əсер ете жəне оны белсендіре отырып, көрші орналасқан сөйлеуге жауап беретін орталықты да дамыта аламыз. Сондықтан ұсақ моторикасын дамыта

отырып, адамның ішкі ағзасына ықпал етеміз. Су-Джок терапиясының авторы Паджев адамның ағзасының белсенді нүктелері қол саусағында орналасатынын дəлелдеген болатын.

Балалармен күнделікті жұмыста əр баланың жеке қабілетін ескере отырып, жалпы жəне арнайы моторикасын дамыту үшін ойындар мен тапсырмалар беріп отыру қажет. Ойын жаттығуларын беруде мына принцип-терге сүйену қажет:

џ ойын жаттығулары балаларға қызық-ты, тартымды болуы қажет, ересек пен бала арасындағы қарым-қатынас сенімділікке құрылуы қажет.

џ саусақ жаттығулары қарапайымнан күрделігі қарай ойысады.

Қолдың саусақ қызметін анықтайтын бірыңғай ұғым əдебиетте кездеспейді. Десек те оларды жинақтасақ: қолға арналған гимнастика, саусақ ойындары мен жаттығула-ры, саусақ гимнастикасы жəне массаждар. Саусақ ойындары мен жаттығуларын орында-ту үшін де əр түрлі тəсілдер қолданамыз. Саусақ қозғалыстары əр түрлі қысқа ырғақты тақпақтармен айтылады. Ол екіге бөлінеді:

џ Отырып ойнайтын саусақ ойындары.џ Қолдың нəзік бұлшық еттерімен бірге

дененің барлық мүшелері қатысып секіру, бір орында жүгіру, қол, аяқ, бас қимылдары да бірге орындалады.

Бала өз саусақтарын қаншалықты басқа-ра алса, оның одан əрі дамуы да соған тікелей байланысты. Ұсақ қол моторикамен қоса есте сақтау қабілеті мен назары, сондай-ақ, сөздік қоры да дами түседі. Осыларды ескере оты-

31


рып, өз жұмысымды анықтадым: мектеп жасына дейінгі балаларды түрлі қызметтер арқылы ұсақ қол моториканы дамыту жəне қол қызметін үйлестіру. Ұсақ қол моторикасын дамыту жəне қозғалысын үйлестіру мақсатын-да түрлі қабылдаулар мен əдіс-тəсілдер қолдандым:

џ саусақ ойынды тақпақтар мен жаңыл-тпаштар;

џ саусақ гимнастикасы, сергіту сəті;џ саусақ театры;џ құрылыс жасау: қағаздан, ЛЕГО

конструктормен;џ бастырмалардың түрлері;џ трафаретпен сурет салу;џ дидактикалық ойындар;џ кіші заттармен ойнау;џ пазл, мозаика қолдану.Көптеген жаңашыл зерттеушілер ұсақ

моториканы дамытуға байланысты саусақ моторикасын дамытуға саусақ ойындары, саусақ ойындарын сипаттауды, сергіту сəттерін, ойын-ертегілер пайдалануды ұсынады. Т.А Ткаченко сергіту сəтіне жаттығу енгізу бас миының сөйлеу зонасын қимылын белсендіреді, ол баланың сөйлеу тілін түзетуге мүмкіндік береді деп тұжырым жасаған. В.В. Цвынтарный ұсақ қол моторикасын дамытуға есептеу таяқшалар мен сіріңкемен жұмыстар жасатудың əсері мол деген көзқарас білдіреді.

Халық даналығында «Ойнай білмеген, ойлай да білмейді», «Ойында озған, өмірде де озады» деген аталы сөздер сырына жүгінсек, мектепке дейінгі жастағы баланың ойынға деген құлқы, қарым-қатынасы, мінез-құлық көріністері олар өсіп-есейгенде де жалғасы береді. Ойынды қолданумен бірге ойлауға, тілді дамытуға, шығармашылық əрекетін байытуға бағыт алады. Сондықтан екі жыл ортаңғы топта жұмыс жасағанда осы ұсақ қол моторикасын дамытуға көңіл бөлгенмін. 2016-17 оқу жылында ортаңғы логопед тобында жұмыс жасағанда «Саусақ ойындары» тақы-рыбына картотека жасадым. Бұл картотекаға ойынның 12 түрін енгіздім:

1. Саусақтарды жаттықтырамыз-сөйлеп үйренеміз. Өлең жинағы.

2. Халық ауыз əдебиеті. Өлең жинағы.3. Таяқшалармен жұмыс (ойынның 2 түрі

бар).4. Бауларды өткізу(4 тəсілі бар).5. Сиқырлы жіптер.6. Дөңгелектерді жіпке тізіп теру(2 тəсілі

бар).7. Көңілді қыстырғыштар .8. Қақпақтарды толықтыру.9. Суретшілер.

10. Ойыншықтарды тап.11. Саусақ театры.12. «Тəй-тəй» театры.Саусақ ойыны – бұл ұрпақтан-ұрпаққа

жалғасын тауып келе жатқан, əрі үлкен мəні бар мəдени шығармашылық. Саусақ ойыны – саусақтардың көмегімен қандай да болмасын ертегіні немесе өлең- тақпақ шумағын сахна-лау болып табылады. Сонымен қатар ертеден бізге жеткен «Қуырмаш» ойынның саусақ атауларын бала тəрбиелеуге, оның тілін жетілдіруге, ойын ұштауға əдемі пайдаланға-нын білеміз:

Қуыр, қуыр, қуырмаш, Тауықтарға тары шаш.Балапанға бидай шаш,Балаларға тəтті шаш.Сурет салу кезіңде балалардың жалпы

елестері, шығармашылығы дами түседі, ақиқатқа деген эмоционалды қатынастары тереңдейд і , графикалық дағдылары қалыптасады.

Жапсыру ісімен айналысу қол мойнының буыны жəне ұсақ əрі жалпы қол моторикасын дамытуға маңызы зор.

Күнделікте жұмыстың ІІ-ші күнінде бұл жұмыстарды тиянақты жəне жүйелі түрде жүргізсе, балалар жетістіктерге жетеді.

2018-19 оқу жылында вариативтік бөлімде «Шахмат ойнайық, балақай!» атты менің жеке бағдарламамен жұмыс жасап жатырмын. Бұл бағдарламаны құрғанда менің негізгі мақсатым – балалардың логикалық ойлау қабілетін дамыту. Бірақ бір жұмысты жүргізгенде сен қосымша 2-3 мақсатты шешіп отырасың. Мысалы: балалар шахмат ойнаған кезде, олардың логикалық ойлау қабілеті жəне қосымша ұсақ қол моторикасы дамиды. Өткені шахмат фигурасын жүргізу үшін бала шахмат фигурасын саусақтармен ұстап жүргізеді.

Мектепалды даярлық тобында күннің ІІ-ші жартысында балалармен «Танграм» ойынын жүргіземін. Онда əр балаға 7 бірдей үшбұрыш беріледі. Балалар үлгіге қарап түрлі заттардың пішінің құрастырады. Бұл тапсыр-маны орындағанда балалар барлық 10 саусақ-пен жұмыс жасайды.

Саусақ ойынын ойнай отырып, балалар қоршаған ортадағы заттар мен құбылыстарды, жан-жануарларды, құстарды, ағаштарды т.б. көптеген бейнелерді бейнелей алады. Сөйлеу тілі мүшелері əрекетінің қозғалуларының дамуы қол саусақтарының ептілігін толық жетілдіру, түзету-тəрбие жұмысын жүйелі жүргізуді қалайды.

1(9) 2019


АЯПБЕРГЕНОВА К.С.,Ақтөбе облысы Қобда ауданы Жарсай негізгі мектебінің ағылшын тілі пəні мұғалімі

Қазіргі заман талабына орай ұрпақтарымыз-да парасатты да, білікті, мəдениетті де білімді етіп тəрбиелеп, олардың дүниетанымын адамзаттық деңгейде дамытамыз десек,бойында ұлттық жəне азаматтық намысы бар ұрпақ өсіргіміз келетін болса, онда білім берудің түрлерімен əдістерін түрлендіріп, жаңартып отыруымыз керек. Үйреншікті əдіс-тəсілдер баланы қызықтырмайды. Сондықтан қайткенде баланың ойына, сезіміне серпіліс ендіруді мақсат етіп қою керек. Білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын меңгермейінше сауатты, жан-жақты маман болуы мүмкін емес. Жаңа технологияны меңгеру мұғалімнің өзін-өзі дамытып, оқу-тəрбие үрдісін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі. Қазіргі таңда мұғалімдер инновациялық жəне интерактивтік əдістемелерін сабақ барысында пайдалана отырып, сабақтың сапалы əрі қызықты өтуіне ықпал етеді.

«Инновация» - латынша аударғанда «жаңа», «жаңалық», «жаңарту» дегенді білдіреді екен.

«Инновация» - бірінші рет шыққан, жасалған, жуық арада пайда болған, бұрынғының орнын басқан, алғаш ашылған, бұрыннан таныс емес енгізілген жаңалық болып шығады. Инновациялық технологияны іске асыру үшін мектептегі компью-терлер санын көбейту, оны түгелдей интернет жүйесіне қосу, əдістемелік жұмыстарға жаңаша бағыт беру, əрбір мұғалімнің шығармашылық мүмкіндігін ашу керек. Инновациялық технология-ны пайдалану арқылы педогогикалық əрекетте үздік тəжрибелерді таратып, дарынды балаларды анықтайды.

Елбасымыз Н.Ə.Назарбаев Қазақстан халқына арналған Жолдауында «Біздің жас мемлекетіміз өсіп, жетіліп, кемелденеді, біздің балаларымыз бен немерелеріміз онымен бірге ер жетеді. Олар қазақ, орыс, ағылшын тілдерін еркін меңгереді, күллі əлемге əйгілі, əрі сыйлы өз елінің патриоты болады» дегендей жас мемлекетіміздің болашағы – бүгінгі мектеп оқушылары. Оларға бірдей талап қойып, олардың табиғи қабілеттерін,


äàìóäàìó

БІЛІМ БЕРУДІҢ ЖАҢАРУ ЖАҒДАЙЫНДА ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ƏРЕКЕТТЕ

ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯНЫ ПАЙДАЛАНУ

нақты мүмкіндіктерін анықтап, соған негіздеп оқыту- бүгінгі күннің өзекті мəселесі.

Ғылыми əдебиеттерде инновацияны үш түрге бөледі.

1. Модификациялық инновация – бұл қолда барды дамытумен, түрін өзгертумен айналысу.

2. Комбинаторлық инновация – бұрын пайдаланылмаған, белгілі əдістеме элементтерін жаңаша құрастыру.

3. Радикалдық инновация – білімге мемле-кеттік стандарттарды енгізу жатады.

Ғылым мен техниканың жедел дамыған, ақпараттық мəліметтер ағыны күшейген заманда ақыл-ой мүмкіндігін қалыптастырып, адамның қабілетін, талантын дамыту білім беру мекеме-лерінің басты міндеті болып отыр. Ол бүгінгі білім кеңістігіндегі ауадай қажет жаңарту əрбір оқыту-шының қажымас ізденімпаздығы мен шығармашы-лығының жемісімен келмек. Сондықтан да əрбір білім алушының қабілетіне қарай білім беруді, оны дербестікке, ізденімпаздыққа, шығармашылыққа тəрбиелеуді жүзеге асыратын жаңартылған педагогикалық технологияны меңгеруге үлкен бетбұрыс жасалуы қажет. Өйткені, мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқу процесін ұйымдас-тыру жаңа инновациялық педагогикалық техноло-гияны ендіруді міндеттейді.

Уақыт алдыға жылжыған сайын мұғалімдерге қойылатын талаптар да жоғары деңгейге көтеріліп келеді. Ұстаз қолында адам тағдыры, болашақ ел тағдыры тұрады, мұғалім өсіп, дамып келе жатқан ұрпақпен жұмыс істейді. Сол жас бүгінгі күннің жаңалығынан қалмай ізденісте болуы үшін заман талабына лайық жаңа білім, жаңа тəрбие керек. Мұғалім сөзімен, ісімен, мəдениетімен, білікті білімімен, ұйымдастырушылық қабілетімен, балалармен тіл табысудағы қасиетімен асқақ, өз кəсібін қадірлеген ұстаз ғана педагогтік мəрте-бесін биік ұстай алады. Қазіргі қоғамда қажетті де осындай ұстаздар. Мұғалім - жеке көзқарасы бар, соны қорғай білетін жігерлі тұлға, зерттеушілік, ойшылдық, шығармашылық қасиеті бар əрі оқушысын осы қасиеттері арқылы өз бетінше оқып, ізденіп кеңейтілген білім алуға үйрете алатын маман болуы керек. Сонымен бірге оның ұлттық құндылықтарды, яғни этнопедагогика, этнопсихология негіздерін меңгерген жəне əлемдік білімге сай, мəдениеті жоғары жеке тұлға тəрбиелей алатын ұстаз болуы – бүгінгі заман талабы.

Мектебімізде осы тұрғыда атқарылатын жұмыстардың негізі қаланған. Мектеп жұмысында инновациялық процесті жобалау жəне бағдарлы білім берудегі мақсатымыз – шығармашылық ізденістегі ұстаздар қатарын толықтыру, білім беру мен оқыту əдістемесін жаңа технологиялар-мен байыту, жаңа əлемдегі жаңа Қазақстанның бəсекеге қабілетті жеке тұлғасын тəрбиелеу.

Жаңа мазмұнға жаңа əдістер қажет. Мұғалімнің басты талабы – сабақтың сапасын арттыра отырып, сабақ түрлері мен əдістерін танымдылық, білімділік деңгейге жеткізу. Қазіргі

уақыт талабына сай мен де өз сабақтарымды жаңаша ұйымдастырып, ізденіп отырамын. Сабақтың жаңа түрлері де сабақтың мазмұнына, мақсатына, жүру барысына қарай интерактивті сабақтар, интеллектуалды ойын сабақтар, панорамалық, ертегі сабақтар өткізіп келемін. Оқытудың сапалы болатындығы жəне ең бастысы, оқушылардың пəнге деген жауапкершілігі, қызығуы, өз бетінше жұмыс істеу ынтасы, шығар-машылық зерттеушілік əрекеттері артады. Демек, əрбір жаңашыл педагог оқу үрдісінде түрлі инновациялық жəне интерактивтік əдістемесін пайдалана білсе, сабақ сапасы жақсара түсетіні сөзсіз.

Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамытуға пайдаланатын ақпараттық коммуникал-дық технологиялардың түрлерін пайдалана білу. Олар: электронды оқулықтар, бейнетаспалар, компьютерлік ойындар, үнтаспалар, компьютер, диафильмдер.

Мұғалім – мектептің айнасы. Мұғалімдеріміз өздерінің алдында үлкен міндеттер тұрғанын жауапкершілікпен сезінеді жəне өздерінің басты міндеті – оқу мен тəрбие процесінде қазіргі талапқа сай жоғары дəрежеге жету жолында ізденіспен еңбек етуде. Осы орайда біздің де мектебімізде озық тəжрибені оқып, үйретіп, жинақтап тарату жұмыстары дұрыс жолға қойыл-ған. Білім берудің жаңару жағдайында педагогика-лық əрекетте инновациялық технологияны пайдалануда мұғалімдердің арасында да түрлі жұмыстар жүргізілуде. Мектептегі жас мұға-лімдердің бейімделуін жетілдіру мақсатында тəжірибелі, озық мұғалімдерден құрылған тəлімгер ұстаздар жұмыс істейді. Олар өз білген-дерін жас мамандарға үйретеді, көрсетеді.

Мұғалімдердің педагогтік шеберлігі мен инновациялық қолдану біліктілігін, талантын шыңдаудың бір жолы – əр түрлі сайыстар өткізу. Мектептегі қызмет етіп жүрген мұғалімдердің кəсіби деңгейінің көтерілуіне, оның жаңа ұстаным-ға сай болуына, шығармашылықпен жұмыс істеуіне, бүгінгі білім беру ісіндегі инновациялық процеске тікелей араласуына, бағдарлы білім беруде нəтижеге жетулеріне жағдай жасау – басқарушының міндетінде. Жүйелі еңбек қашанда нəтижелі болмақ. Инновациялық əдістеменің негізінде үйренушінің дербес қабілеті, бел-сенділігін қалыптастыру, оқу материалдарын өзінше пайдалану арқылы танымдық белсенділігін арттыру алға шығады. Инновациялық технология-ны пайдаланудағы мақсатым – əр оқушыны оның қабілеті мен мүмкіндік деңгейіне қарай оқыту. Оқытуды оқушының əр түрлі топтарының ерекш-елігіне сəйкес бейімдеу, ыңғайлау.

Қорыта келгенде айтарым, қоғамымыздың экономикалық, саяси, мəдени дамуына үлес қосатын, əлемдік талапқа сай келетін білімді, мəдениетті азамат дайындап, тəрбиелеп шығару жолында оқыту мен тəрбиелеудің осы технология-ларын сабақта жие қолдансақ оң нəтиже береді деп ойлаймын.

33

Жаңартылған білім беру - əдістемелік тəжірибе/Обновленное образование - методологический опыт

1(9) 2019



äàìóäàìó

БАЛГОЖИЕВА А.Б.,Ақтөбе қаласы Есет батыр атындағы олимпиада резервінің облыстық

мамандандырылған мектеп-интернат-колледжінің информатика пəні мұғалімі

2017 жылы 31 қаңтарда Қазақстан Респуб-ликасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев-тың «Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһан-дық бəсекеге қабілеттілік» Жолдауындағы ең маңызды басымдықтарының бірі экономиканы технологиялық жаңғыртуды жеделдету болып табылады: «Біз цифрлық технологияны қолда-ну арқылы құрылатын жаңа индустрияларды өркендетуге тиіспіз. Бұл – маңызды кешенді міндет. Елде 3D-принтинг, онлайн-сауда, мобильді банкинг, цифрлық қызмет көрсету секілді денсаулық сақтау, білім беру ісінде қолданылатын жəне басқа да перспективалы салаларды дамыту керек».

Қазіргі уақытта түрлі АҚТ құрылғыларының мүмкіндіктері жоғары жəне жылдам жаңарып, өзгеріп отырады. Сондықтан білім берудегі заманауи Web технологияларды қолдану дəстүрлі сабақты жандандырып, оған өзгешелік енгізуге мүмкіндік береді, пəнге деген оқушы-лардың қызығушылығын арттырып, нəтиже-сінде оқыту сапасын арттырады. Сабақтарды мəнді жəне қызықты өткізу барысында педагог-ке түрлі əдіс-тəсілдер мен АҚТ-құралдарына талдау жүргізіп, жинақтауға, тəжірибеден өткізуге тура келеді. Осы жұмыстың нəтижесі болып коллаборативті оқыту (ағылш. – collaborative learning) жəне Web 2.0 Kahoot!

Сервисінің синтезі болып табылады.Коллаборативті (бірлескен) оқыту – білім

алушылар мен оқытушы арасында немесе білім алушылардың өзара тығыз қарым-қатынас жасау аясында құрылған оқыту түрі. Оқыту процесіне қатысушылар ақпаратты белсенді түрде бірлесе іздеу арқылы, түсініктерді талдау мен талқылау, түсіну арқылы білім алады. Коллабротивті оқыту топтық жобалар, бірлес-кен əзірлемелер жəне т.б. қамтиды.

Kahoot! – коллабротивті оқыту режимінде тегін тестілеу, сауалнама мен пікірталас (ағыл-шын тілінде) жүргізуге мүмкіндік беретін клиент серверлік білім беру Web платформасы.

Kahoot — əр түрлі платформалар арасын-дағы қайышылықты сынып ішінде шешкен сервис болып табылады. Ол арқылы көптеген тест тапсырмаларын сурет, видео қойып жасауға болады. Онымен тест тапсырмасын құрастырып, тест өткізу үшін интернетке қосылу керек. Бұл сервис арқылы сондай-ақ сайыс өткізуге болады. Мысалы мұғалім ком-пьютері арқылы бір мезетте бір тесті əртүрлі гаджеттермен қатыстыра аласыз.

Kahoot!сервисінің жұмысын сатылы қадамдар алгоритмі түрінде сипаттауға болады:

џ Педагог create.kahoot.it сайтында kahoot-ты құрады. (2-сурет қараңыз)

ОҚЫТУ ҮРДІСІНДЕ KAHOOT! ЦИФРЛЫҚ SMART СЕРВИСІН ҚОЛДАНУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ

35


џ Педао г жасаған kahoot тапсырмаларын (create.kahoot.it сайтынан play.kahoot.it сайтында орындалады. Мысалы, тест жұмысын, оқу аудиториясындағы интерактивті тақтасы бар компьютерде, Тв-панельде жəне т.б. осыған ұқсас құрылғыда ашады жəне білім алушы-лардың қосылуын күтеді. (3-сурет қараңыз).

џ Білім алушылар өз смартфондарында, планшеттерінде, ноутбуктарында kahoot.it сайты ашады, педагогтің экранында көрсетілген ойын кодын (game pin) енгізіп, ортақ коллабора-тивтік желіге іске қосылады.

џ kahoot-қа қажетті білім алушылар саны қосылғаннан кейін педагог kahoot-ты «start» батырмасына баса отырып, іске қосады, білім алушылар сұрақтарды, жауап нұсқаларын көре отыра, оларға өз гаджеттері арқылы жауап береді.

џ Тест тапсырмасы түгел орындалғанда

б і л і м алушылар интерактивті тақтада өз нəтижелерін көре алады. Осы кезеңде педагог рефлексия жүргізе

алады. Білім алушыларға тест жұмысын 5-балды шкала бойын-ша бағалауға, өз эмоцияла-рын\сезімдерін білдіруге, тест жұмысының өтілген тақырып-тар\материалдарға сəйкестігін бағалауға жəне осы тест жұмы-сын өз əріптестеріне, сыныптас-тарына ұсыну туралы шешім қабылдауға ұсыныс жасалады.

џ Бұдан əрі педагог білім алушы-лардың барлық нəтижелерін Excel-құжатына экспорттау жəне

өз компьютеріне немесе Google Disk-ке сақтай алады.

Сонымен қатар Kahoot! «Ghost mode» режимін қолдануға болады, тесттен өткеннен кейін оны өткен нəтижелерді ескере отырып, қайта өтуге болады, осылайша, Kahoot! білім алушылардың бірінші тестілеу мен екінші

тестілеу арасындағы білім деңгейін анықтауға мүмкіндік береді.

Қорыта келгенде, білім беру процес-іне осындай замануи технологияларды енгізу нəтижелі болып табылады. Ең маңыздысы Kahoot — тегін білімді тексерудің ыңғайлы, қызықты ресурс болып саналады. Web 2.0 сияқты жүйе-лерді педагогикалық қызметте оңтайлы

қолдану «Цифрлы Қазақстан» бағдарламасын жүзеге асыруда педагогикалық қауымның аз да болса маңызды қадамдарының бірі.

Пайдаланылған əдебиеттер:1. Садыбекова Ж. Оқу – тəрбие үрдісінде

ақпараттық – коммуникациялық технологияны қолдану қажетт іл і г і»// «Информатика негіздері» журналы. 2008. №4. С - 4-5.

2. Б.А. Əлмұхамбетов, М.А. Ғалымжанова. «Білім беру жүйесі қызметкерлерінің біліктілігін арттыруда ақпараттық –коммуникациялық

технологиялардың қолданылуы» - 17б. 3 . И н т е р н е т р е с у р с

www.kahhot.com.4 . И н т е р н е т р е с у р с

www.getkahoot.com

1(9) 2019

http://www.kahhot.com

http://www.getkahoot.com

http://www.getkahoot.com



äàìóäàìó

ДАУЛЕТИЯРОВА Р.Е.,Ақтөбе гуманитарлық колледжінің арнайы пəн оқытушысы

Білім беру мазмұны жаңарып, жаңа көзқарас қалыптасқан кезеңде жеке тұлға-ны жан-жақты дамытуда оқытудың қазіргі заманғы əд і стер ін оқытушылардың күнделікті іс-əрекетінде кеңінен қолданы-луы талап етіледі. Өйткені біз қарқынды дамып келе жатқан еліміздің болашағына қызмет ететін адамдарды тəрбиелеушіміз.

«Халық пен халықты теңестіретін -білім», -деп қазақтың заңғар жазушысы Мұхтар Əуезов айтқандай, білім бəсекесіне бейім шəкірт тəрбиелеу – біздің мақтанышы-мыз, сондықтан да жаңалық жаршысы болуымыз керек. Ол үшін педагогтердің кəсіби дамуына уақыт арнап, күш-қуат, əдістемелік ресурс жұмсау қажеттігі түсінікті. Осы ретте сингапурлық реформаторлардың:

«егер сіздерде өз ісін сүйетін, əрі жетілдіруге талпынатын мұғалім болмаса, білім алғысы келетін əрі дамуға талпынатын оқушы қайдан келсін?» деген сөздерін əрдайым есте ұстағанымыз абзал демекпін.

Оқушының жетістігі – мұғалімнің жетістігі, ал мұғалімнің жетістігі жаңа əдіс - тəсілдерді тиімді қолдануында дегендей, əр мұғалім білім беру саласында қоғамның дамуының басты айғағы болып саналатын жаңа технологияларды ұтқыр қолдана білсе, сабақтың дамытушылық сипаты да тиімді болатындығы сөзсіз. Сол үшін оқытушының кəсіби жетілуі жолында үздіксіз ізденуі – ел болашағын өркендетуге қосып жатқан үлесі десек, ал кəсіби оқытушылардың қасиеттері – ол өз жұмысын жүйелі жолға қоя білетін,

ЖАҢАРТЫЛҒАН БІЛІМ ІЗДЕНІСКЕ ЖЕТЕЛЕЙДІ

37


студенттің жан дүниесін түсіне білетін, өз сабағына жауапкершілікпен қарайтын, жан-жақты білімді, жаңалыққа жаны құмар жан.

Қазіргі жаңартылған білім мазмұнын енгізу үдерісінде табысқа жетудің жалғыз жолы – мұғалімнің күнделікті жұмысын тұрақты түрде жақсартып отыруға қол жеткізуі. Мұғалім өз жұмысының тиімділігін, əрине, студенттерден алынған кері байла-ныс арқылы көре алады деп айтсақ болады. «Студенттерді заманға сай қалай оқытуымыз керек?» оқытудың жаңа əдістерін тиімді пайдаланып, сабақты дұрыс ұйымдастыра алсақ, білім алушыларды сабаққа қызықты-ра білсек нəтиже берері анық. Ол дара тұлғаны жетілдіруге, белгілі бір мақсатқа жету жолында арнайы ықпалды ұйғаруға қажетті байланысқан əдіс-тəсілдер.

Оқытушы жаңартылған білім беру мазмұнын жүзеге асыруға қажетті барлық біліммен жəне дағдылармен, түсінікті ресур-стармен қамтамасыз етіліп, оған үнемі əдістемелік қолдау көрсетілуі қажет деп есептеймін.

Өз іс-тəжірибеме келер болсам оқыту мен оқудың қазіргі заманғы əдістерін тиімді пайдалануға мүмкіндік беріп отырған бұл Қазақстан Республикасының педагог қыз-меткерлерінің біліктілігін арттырудың деңгейлік бағдарламасының негізінде əзірленген педагог кадрларды даярлайтын гуманитарлық колледждердің бітіруші курс студенттеріне қосымша кəсіби білім беру бағдарламасы. Курс бағдарламасының 7 модулі аясында жаңа əдіс-тəсілдерді үйреніп, болашақ мұғалімдер «Бастауыш білім беру» мамандығы 4 курс студенттеріне тəжірибелік сабақтар өткізіп мақсатты түрде күткен нəтижеге жетуге болатынды-ғын, тиімділігін əрекетті зерттеу барысында көз жеткіздім. Зерттеу барысында бағдарла-ма идеясы аясында қарастырған оқыту модульдерінің студенттерге тигізген əсері мол болды. Соның ішінде сыни тұрғыдан ойлау көбінесе қарсы пікір айтуға, баламалы шешімдерді қабылдауға, ойлау жəне іс-əрекетімізге жаңа немесе түрлендірілген тəс і лдерд і ен г і з у ге дайын болуды көздейтінін жəне білім алушыны сыни тұрғыдан ойлауға баулудың маңыздылығын түсіндім, ол білімді студенттердің бойында өздері қалыптастыруларына көмектеседі.

Əрбір ұстаз алдында отырған студент үшін жауапты. Сол себептен қазіргі уақытта

сабақтарымызға курс барысында үйренген оқу мен оқытудағы жаңа əдістер, қалыптас-тырушы бағалаудың түрлі əдіс- тəсілдерін, жас ерекшеліктеріне сай білім беру, талант пен дарынды айқындау, олардың көшбас-шылық қабілеттерін ашу модульдерін енгізіп өз бетімен білім ала алатын, түрлі адамдар-мен тиімді қарым- қатынас жүргізе алатын тұлға тəрбиелеу басты мақсатымыз . Тəжіри-бе барысында оқытудың модульдерін пайдалана отырып өткізген сабақтарымыз нəтижесі бойынша студенттердің тек қана білімділігін дамытып қана қоймай, оларды сындарлы ойлауға, өз ойларын еркін айтуға, ынтымақтастыққа, озық технологияның əдіс –тəсілдерін меңгертуге жəне өзара бағалауға ықпалын тигізе алады деп ойлай-мын. Егер біз кəсіби құзіреттілігімді үздіксіз арттырып отырсақ, заманға сай студенттерді тəрбиелей аламыз, ал заманға сай студент – елдің болашағы. Сондықтан да тəрбиелеп отырған студенттер мамандық бойынша тек диплом иеленушісі ғана емес, нағыз маман болуы өте маңызды.

О.Бальзактың «Ұдайы еңбек ету – өнердің де, өмірдің де заңы» дегендей білім алушылардың шығармашылық қабілеті мен белсенділігін арттыруда оқытушыға өз біліктілігін арттырып, үнемі ізденіп шығарма-шылықпен, жаңашылдықпен жұмыс жасау қажеттігі түсінікті. Осыған орай бағдарлама-ның əдіс-тəсілдерін жетік меңгеріп оны тəжірибе жүзінде қолданып, одан əрі дамыту біздің міндетіміз. Тəжірибеме енген өзге-рістерді болашақта əлі де жетілдіре түсіп, өз əріптестеріммен əрі қарай біріге жұмыс жасайтыныма сенімім мол.

Əдебиеттер тізімі:1. Қазақстан Республикасы біліктілікті

арттыру жүйесін дамытудың 2015 жылға дейінгі тұжырымдамасы. 2004 ж.

2 . " П р а к т и ч е с к а я М о н т е с с о р и -педагогика" Елена Хилту

3. Оқыту ізденіс ретінде жəне ізденіс оқыту ретінде. \сын тұрғысынан оқыту əдістемесі\. С. Мирсеитова.- Қарағанды, 2011.

1(9) 2019



äàìóäàìó

ДОШТИЯРОВА А.М.,Ақтөбе облысы Шалқар ауданы Қаратоғай ЖОББМ қазақ тілі мен əдебиеті пəні мұғаліміАКМУРЗИНА М.Е.,Ақтөбе облысы Əйтеке би ауданы Қарашатау ЖОББМ қазақ тілі мен əдебиеті пəні

мұғалімі

ОҚЫТУ МЕН ОҚУДА ЖАҢА ИННОВАЦИЯЛЫҚТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУ

Қазіргі кезде егемен елімізде білім берудің жаңа жүйесі жасалып, əлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл оқу-тəрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр. Себебі, білім беру парадигмасы өзгерді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа көзқарас, жаңаша қарым-қатынас пайда болуда. Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тəрбие мен білім беруде мұғалімдердің иннова-циялық іс-əрекетінің ғылыми-педагогикалық негіздерін меңгеруі маңызды мəселелердің бірі. Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тəрбие мен білім беруде мұғалімдердің инновациялық іс-əрекетінің ғылыми-педагогикалық негіздерін меңгеруі маңызды мəселелердің бірі. Өйткені, жаңа педагогикалық технологияны меңгеруге оқытушыларды даярлау – оларды кəсіби білімін көтеруге дайындау аспектісінің бірі жəне педагогтың жеке тұлғасын қалыптастырудың үрдісіндегі іс-əрекеттің нəтижесі болып табыла-ды. Ғылым мен техниканың жедел дамыған, ақпараттық мəліметтер ағыны күшейген заманда ақыл-ой мүмкіндігін қалыптастырып, адамның қабілетін, талантын дамыту білім беру мекемелерінің басты міндеті болып отыр. Ол бүгінгі білім беру кеңістігіндегі ауадай қажет жаңару студенттің қажымас ізденімпаздығы мен шығармашылық жемісімен келмек. Сондық-тан да əрбір студенттің қабілетіне қарай білім беруді, оны дербестікке, ізденімпаздыққа, шығармашылыққа тəрбиелеуді жүзеге асыра-тын жаңартылған педагогикалық технологияны меңгеруге үлкен бетбұрыс жасалуы қажет.

Қазіргі таңда білім берушілер инновация-лық жəне интерактивтік əдістемелерін сабақ барысында пайдалана отырып сабақтың сапалы əрі қызықты өтуіне ықпалын тигізуде. Қазіргі білім берудің басты мақсаты да сол жан-жақты дамыған басқа тілдерді еркін меңгерген жастар-дың қолында. Бүгінгі таңда ағылшын тілін оқыту үлкен шығармашылық, ізденіс пен біліктілікті талап етеді. Мұғалім педагогикалық заңдылық-тарды неғұрлым жақсы білсе, оқу технологиясы-

ның талаптары соғұрлым нақты орындалады. Бұл уақытта білім берудің жаңа инновациялық технологияларды қолдану, оқыту мен тəрбиеле-удің соңғы əдіс-тəсілдерін игерген, нақты тəжірибелік іс-əрекет кезінде даңғыл жол салуға икемді, ойшыл мұғалім болуын қажет етеді.

Білімді ұрпақ – болашағымыздың кепілі. Егеменді еліміздің тағдыры – жас ұрпақтың қолында болса, ал жас ұрпақтың тағдыры - бүгінгі ұстаздың қолында. Заман талабына сай сабақтарда жаңа инновациялық тахнология-ларды қолдану – бүгінгі күннің өзекті мəселесі. Ұстаз еңбегі – студент білімінің өлшемі. Оқыту процесі басқарылатын процесс болғандықтан, жеке студенттің ерекшеліктерін ескеру – мұғалімнің міндеті. Жаңа оқыту технологиясы-ның түрлері көп. Кейбіреуін атап айтатын болсақ, оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту М.М.Жанпейісованың «Мо-дульдік оқыту технологиясы» (оқушылардың интеллектуалды жəне шығармашылық потенци-алын дамытуға бағытталған), Ж.Қараев пен Ж.Кобдикованың «Үш өлшемді əдістемелік жүйесі» (деңгейлік тапсырмалар беру арқылы дамыта оқыту идеясы жүзеге асырылады). Оқушылармен жұмыс жасағанда еркін ойлауға мүмкіндік беру, ақыл-ойын дамыту,шығармашы-лық белсенділігін арттыру, ұжымдық іс-əрекетке тəрбиелеу, тіл байлығын жетілдіру, жан-жақты ізденушілікті қажет етеді. Инноваци-ялық технологияны жүзеге асыруда сабақ барысындағы міндеттеріміз:

џ Оқытудың интерактивті əдістерін белсенді қолдану;

џ Əр оқушының ерекшеліктерін ескеру;џ Деңгейлік тапсырма беріп, оқушының

мүмкіндік деңгейлерін ашу.Осыған орай мұғалім оқушылардың

қабылдау қабілеттерін дамытуда өзіндік жұмыс жасауда түрлі білім беру технологиялары аясында қалыптасқан əдіс-тəсілдерді ұтымды пайдалана білуі тиіс. Осы тұста «дамыта оқыту» технологиясын, оқу мен жазуды сын тұрғысы-

39

нан ойлауды дамыту технологиясын қолдана отырып, оқушылармен шығармашылық жұмыс жасауға мүмкіндік туады. Əрине, оқушының шығармашылық қабілетін қалыптастыру, дамыту бағытындағы іс-əрекет педагогқа үздіксіз ізденісті талап ететіні белгілі. Оларды тиімді етіп, өз сабағында қолдану мұғалім шеберлігіне байланысты. Қоғам талабына сай оқытуда қойылып отырған ортақ міндет – оқушы қабілеттерін аша отырып, коммуникативтік бағытта оқыту. Ондағы мақсат оқушылардың өз ойларын жеткізумен шектеліп қана қоймай, өзара тіл табысып, пікір алмасуға үйрету, өз жұмысына, топтағы немесе жұптасқан оқушы-ның жұмысына, жауабына сыни тұрғыдан ойлап талдау жасай алу, өз ойын қорытындылай білу, интерактивті жұмыс жүргізу.

«Технология дегеніміз – күрделі процесті өзара байланысты, мақсатқа тиімді жеткізетін əрі нақты орындалатын бірізді процедуралар мен амалдар жүйесіне бөлу арқылы орындау тəсілі болып табылады» – деп анықтама береді.

Оқыту саласында əлемдік деңгейде танылған озат оқыту технологиялары қазіргі мектепте, жоғары оқу орындарында кеңінен қолдау тауып, жан-жақты пайдаланылып келеді.

«Білімге деген ынталанушылық, - деп жазады Ж.Аймауытов, - адам бойындағы ой еңбегі күшінің қайнар көзі, сондай көздерді көбірек ашу, бөгетсіз саулатып ағызу, өркендету өнері – мұғалімнің бойына біткен қасиет болуы керек». Сондықтан да əрбір мұғалім сабақ беру процесінде балалардың пəнге деген қызығушы-лығын арттыру үшін жəне сабақтың мазмұнына олардың ынта-ықыласын, зейін-зердесін аудару мақсатында түрлі дидактикалық əдіс-тəсілдерді үнемі жандандыра, түрлендіре қолданып отыруы қажет.

Ғалым-ұстаз М. Əуезов «Оқытушылар – замана талабын дұрыс түсінген, адам баласы-ның қас жауы надандық пен қараңғылыққа, қапастыққа қарсы күресуші адамзаттың өткен тарихындағы барлық мəртебелі де игілікті істердің жалғастырушылары болуы шарт» - деп тұжырымдай келе, «Мұғалім жоғары ұждан-дықпен қатар, ұстазға тəн қасиеттерді де бойына сіңірулері керек, яғни, олар өзі сабақ беретін пəнді толық түсініп, ол пəннің мақсатын, оқыту жөні мен жолдарын терең игеру, ұдайы өзінің педагогикалық шеберлігін жетілдіре отырып, өтілетін тақырыптарды анық та ашық түсіндіруге ұмтылуы тиіс» -дейді. Сондықтан əрбір мұғалім оқу материалын оқушыларға қалай меңгертуге болатыны жайында үнемі шығармашылықпен жұмыс жасауы қажет.

Бүгінгі шəкірт – ертеңгі маман. Ендеше, қоғам талабына сəйкес мұғалімнің негізгі мақсаты – оқушының білім сапасын көтеру. Ол

үшін мұғалімнің алдында сабақ сапасын көтеру түрін жетілдіру, оқушының сабаққа деген қызығушылығын арттыру, қабілетін дамыту міндеттері тұр. Демек, мұғалім бір ғана əдіспен шектелмей, шығармашылығын шыңдап, озық іс-тəжірибелерді пайдалана білуі шарт. Оқушы үшін пəнге қызығушылықты оятатын, ойласты-ратын негіз – мұғалімнің интеллектуалдық ізденісінде. Олай дейтініміз, қазіргі кезде сабақты ұйымдастырудың, оқытудың жаңа технологиясы дамып, оны қолдану тəжірибеге енген кезеңде одан алыс қалу кешірілмейтін жағдай. Сабақ ұйымдастырудың түрлеріне басты назар аудару керек. Əр мұғалім өз сабақтарында оқыту мен тəрбиелеудің əр түрлі тиімді формаларын оқып - үйреніп, қолданып отыруға тырысуы керек. Жаңа педагогикалық технологиялар бір-біріне ұқсамайды, тек дұрыс пайдаланып, шəкірт жүрегіне жол таба білу қажет. Кез келген технологиямен жұмыс жүргізгенде, сол технологияны мұғалім өзі жақсы меңгеруі тиіс. Технологиямен жұмыс жүргізу 4 саты арқылы іске асады. Олар:

џ оқып меңгеру; џ тəжірибеде қолдану; џ шығармашылық бағытта дамыту; џ нəтиже.Оқушыларға білім берудегі негізгі мақсат

əр түрлі əдістерді пайдалана отырып, тыңдап, түсіну, сөйлеу, оқу, жазу іскерліктерін арттыру.

Жалпы алғанда, оқушылар тек жаңа тақырыпты меңгеру ғана емес, сонымен қатар, гуманитарлық мəдениетін, этикалық жəне құқықтық нормаларын меңгерген, ойлау мəдениеті жоғары, өз еңбегін ұтымды ұйымдас-тыра алатын, үздік дағдыларын тəжірибеде қолдана білетін жоғары білікті де, терең білімді тұлға болуы керек. Қоғамға, бүгінгі саяси-экономикалық, мəдени өмірге жеке ойлау қабілеті бар, əртүрлі проблемалардың шешімін өз бетінше таба алатын, шығармашылық ойлау қабілеті жоғары жеке тұлға тəрбиелеу үдерісінде жаңа технологиялардың кеңінен қолданылуы маңызды орында болып отыр.

Əдебиеттер тізімі:1. А.А.Турабаева. Мектеп мұғалімдерінің

инновациялық біліктіліктерін жетілдіру. bilimdiler.kz

2. Марков М. «Технология и эффектив-ность социального управления» М., 1992 г.

3. Əуезов М .О . Əр жылдар ойла-ры.Алматы.ҚМКƏБ, 1957. Əдебиет тарихы. Алматы, «Ана тілі»,1991 ж.


1(9) 2019

СИНИЦА Ю.А.,учитель русского языка и литературы Курманской средней школы Мартукского района

Актюбинской области

В настоящее время в начальных классах школ Республики Казахстан реализуется идея развивающего обучения. При переходе к 12-и летнему обучению каждый учитель должен осознанно понимать, на какие психологические закономерности и особенности развития школь-ников он опирается в педагогическом процессе, и над развитием каких конкретных качеств и свойств личности младшего школьника необходи-мо работать в дальнейшем.

Информационно- коммуникационные технологии расширяют возможность организации учебной деятельности. Компьютер- это источник и хранитель информации, тренажёр, средство подвижной наглядности, средство контроля и мониторинга, средство успешной работы. Это будто живой организм, который порождает энергию для творческих планов, преодоления трудностей, которые возникают, когда ты занима-ешься творчеством. В то же время, это информа-ционно-пространственный аккумулятор пита-тельных сил, который создаёт успешного ученика, успешного человека.

Существует определение современного урока «как основной формы организации учебно-воспитательной работы». Урок призван обеспе-чить активную деятельность всех учащихся по овладению знаниями, умениями, учит школьника работать самостоятельно.

Нельзя забывать о том, что в младшем школьном возрасте преобладает наглядно-действенное и наглядно-образное мышление. С каждым годом роль аудиовизуальных и интерак-тивных технологий возрастает, они становятся неотъемлемой частью современного учебного процесса. Поэтому интеграция аудиовизуальных технологий с технологиями информационно-коммуникативными открывает новые возможнос-ти в построении учебного процесса.

Опыт показал, что такое сочетание различ-ных технологий с компьютерной способствует появлению интеллектуальных задатков, разви-тию творческого потенциала учащихся, формиро-ванию у них логики мышления, более глубокому овладению знаниями.

«Школа – это где трудно, весело, интересно, радостно. Хорошая школа всегда начинается с веры и любви», - К.Ушинский. Образование это то, что остается в сознание ученика, когда все выученное забыто. Что должно остаться в голове

ученика, когда забыты правила? Совершенно верно – умения, необходимые для самостоятель-ной, познавательной и практической деятельнос-ти. Одна из проблем любого обучения - проблема удерживания внимания учащихся. Компьютер, благодаря смене ярких впечатлений от увиденно-го, позволяет сосредоточить внимание в течении всего урока. Таким образом, у ребёнка возникает положительная мотивация усвоения знаний.

Проблема личности в настоящее время является одной из важнейших в общественных и гуманитарных дисциплинах. В законе РК «Об образовании» наблюдается широкий аспект взглядов на природу и сущность личности, на решение проблем ее формирование и развитие ее индивидуальности. Главная цель видится в том, чтобы сделать акцент на воспитание личности активной, творческой, осознающей глобальные проблемы человечества, готовой посильно участвовать в их решении.

Именно начальная школа является той базой, на которую опирается дальнейшее обуче-ние и воспитание школьника. Каждый возрастной период должен способствовать наполнению определённого опыта, чтобы стать затем прочным базисом для последующих надстроек, обеспечить безболезненный переход к следующему возрасту. Существенная роль в успешном прохождении периода адаптации отводится личностным особенностям детей - умению контактировать с другими людьми, владению необходимыми навыками общения, способности определить для себя оптимальную позицию в отношении с окружающими.

Использование ИКТ на уроках в начальной школе позволяет развивать умения учащихся ориентироваться в информационных потоках окружающего мира, овладевать практическими способами работы с информацией, развивать умения, позволяющие обмениваться информаци-ей с помощью современных технических средств. Использование ИКТ на уроках в начальной школе позволяет перейти от объяснительно -иллюстративного способа обучения к деятельно-му, при котором ученик становится субъектом учебной деятельности.

На современном этапе развития общества существуют различные подходы к достижению цели обучения и воспитания в школе. В современ-ной педагогической науке реально сосуществуют

ИНФОРМАЦИОННО-КОММУНИКАТИВНЫЕ ТЕХНОЛОГИИ

В ОБРАЗОВАНИИ И НАУКЕ XXI ВЕКА



äàìóäàìó

L=50,00099 = XCIX

P = C e rtB = A (1 + r/n)NT - P

Gamma(x) = r x(integral)(0 to inf) e -rt t (x-1) dt

4 × π × r2

(½) d1d2

|a – b| ≥ |a| – |b

a+b =c

41

две образовательные парадигмы: знаниевая и личностно-ориентированная. Знаниевая парадиг-ма сводит образование в первую очередь к аккумуляции готовых знаний и на этой основе решает задачу интеллектуального развития ребёнка, формирования умений и навыков, воспитания человека определённого типа. Личностно-ориентированная образовательная парадигма строится на признании ценностных отношений к ребёнку, неповторимости индивида и в связи с этим бережных к нему отношений.

Образование призвано организовать процесс становления и саморазвития человека, создать для этого необходимые социально-экономические и психолого-педагогические условия. Задача педагога заключается в форми-ровании для каждого ребёнка мощного мотиваци-онного поля, в котором каждый ученик может познавать новое, обогащать собственную картину мира, овладевать учебной деятельностью. Разнообразные формы работы на уроке в сочета-нии с демонстрацией видеоматериала, создают у учащихся эмоциональный подъем, снижает утомляемость детей, повышает интерес к предме-ту.

Труд детей в начальных классах должен быть радостным. Уроки - интересными. На первых порах самостоятельная мысль мелькает, как искорка, вначале несмелая, неуверенная. От первой маленькой искорки самостоятельной мысли до потребности думать, мыслить, рассуж-дать дети проходят немалый путь. И скорость прохождения этого пути у каждого школьника разная. Поэтому самая главная задача педагога – не упустить этот момент. Необходимо создать атмосферу, которая может вдохновлять детей, вселять уверенность в себе, поощрять интересы, развивать творческое начало, но не развлечение демонстрацией презентаций, с анимационными эффектами, звуками, тренажёрами. Основная ц е л ь и с п о л ь з о в а н и я и н ф о р м а ц и о н н о -коммуникативных технологий - совершенствова-ние образовательного процесса, повышение качества образования. Они должны выполнять образовательную функцию, помочь ребёнку разобраться в потоке информации, воспринять её, запомнить, а не в коем случае не подорвать здоровье.

Применение интерактивных методов содействует формированию творческой, актив-ной личности. Так педагогическая мастерская раскрывает учеников, они чувствуют себя раскованнее, охотнее обращаются к дополни-тельной литературе, приучаются к самостоятель-ной работе с книгой.

Трудно переоценить роль личности учителя, его духовного облика в пробуждении и развитии способностей, наклонностей, талантов ученика. Дать детям радость труда, радость успеха в учении, пробудить в их сердцах чувство гордости, собственного достоинства – задача каждого

учителя. Успех в учении – единственный источник внутренних сил ребенка, рождающих энергию для преодоления трудностей, желания учиться.

Необходимо, чтобы ребенок почувствовал: учение – это радость, а не только долг, учением можно заниматься с увлечением.

Педагогическая творческая мастерская создает условия для восхождения каждого участника к новому знанию и новому опыту путем самостоятельного или коллективного открытия. В мастерской достигается максимальное приближе-ние к реальному опыту истинно научного или художественного постижения мира, потому что каждый ее участник движется от осознания личного опыта к опыту национальной и общече-ловеческой культуры в свободной деятельности. Эта деятельность имитирует метод проб и ошибок, но реализуется по строгим правилам мастерской, что гарантирует нравственно - валеологическую охрану каждого. Всем участни-кам предоставляется право свободного выбора. Это создает условия, необходимые для творчес-тва.

Результатом работы в мастерской становится не только реальное знание или умение, важен сам процесс постижения истины и создание творчес-кого продукта. При этом важнейшим качеством процесса оказывается сотрудничество и сотвор-чество – явления самоценные. Ощущение свободы и полноценной жизни, которые пережи-вают и запоминают её участники – одно из замечательных качеств мастерской.

Исходя из вышесказанного, урок на совре-менном этапе можно определить как урок, на котором учитель использует все возможности для развития личности ученика, её активного умственного роста, глубокого и осмысленного усвоения знаний для формирования ее нра-вственных основ.

В научную основу обновления содержания образования в начальной ступени положена современная идея развивающего обучения, которая рассматривает ученика как носителя определенных навыков и умений, субъекта учебной деятельности, автора собственного видения мира, способного вступать в диалог с элементами разных культур и просто как ребенка, строящего свой возраст в соответствии со своими возможностями.

В настоящее время информация становится стратегическим ресурсом развития общества. Поэтому возникает необходимость организации процесса обучения на основе современных информационно-коммуникативных технологий. В качестве источников информации всё шире используются электронные средства.

Первейшая задача образовательной полити-ки на современном этапе–достижение современ-ного качества образования, его соответствие актуальным и перспективным потребностям личности, общества и государства.

4(8) 2018


1(9) 2019


БІЛІМ БЕРУДЕ ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ӘДІСТЕР МЕН АКТ ПАЙДАЛАНУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ

Қазіргі таңда оқытуда жаңа идеяларды əр сабақта жан-жақты қолданып, жаңаша оқыту-дың тиімді жолдарын тауып, жүйелі түрде қолдану – заман талабы болып отыр.

Оқытудың парадигмасы өзгерді. Білім берудің мазмұны жаңарып, жаңаша көзқарас пайда болды. Осыған байланысты ұстаздар алдында оқытудың əдіс-тəсілдерін үнемі жаңартып отыру жəне технологияларды меңгеру, оны тиімді қолдана білу міндеті тұр.

Жаңа бағдарлама мұғалімдерге қазіргі заманға оқыту əдістерін жеті модуль арқылы ұсынады.

1. Білім беру мен білім алудағы жаңа тəсілдер.

2. Сыни тұрғыдан ойлауға үйрету. 3. Білім беру үшін бағалау жəне оқуды

бағалау. 4 . Б і л і м б е р у д е а қ п а р а т т ы қ -

коммуникациялық технологиларды пйдалану. 5. Оқушылардың жас ерекшеліктеріне

қарай білім беру жəне оқыту. 6. Талантты жəне дарынды балаларды

оқыту. 7. Білім берудегі басқарушы жəне көшбас-

шылық. Қазіргі заман талабына сай білім беру – бұл

қоғам мүшелерінің адамгершілік, интеллектуал-ды, мəдени дамуының жоғары деңгейлік жəне кəсіби біліктілігін қамтамасыз етуге бағытталған тəрбие беру мен оқытудың үздіксіз үрдісі екендігі белгілі. Осы орайда оқушылардың танымдық қабілетін дамыту, білім сапасын арттырумен қатар ақыл-ой шығармашылық белсенділіктерін жетілдіру үшін жеке пəндерді оқытудың тиімді əдістері мен тəсілдерін іздес-тіру, қазіргі білім беру саласының алдындағы

өзекті мəселелердің бірі болыр отыр. «Біз өзіміздің болашағымызды, жеке

балаларымыздың болашағын қандай күйде көргіміз келеді осыны айқындап алатын уақыт жетті!» деп көрсетілген Елбасы Н.Ə. Назарбаев-тың 2030 жылға арналған стратегиялық бағдар-ламасында. Сондықтан еліміздегі ұлттық қоғамды кемелдендіру ел болашағы жас ұрпақты жаңа инновациялық əдісте рухтық тəлім жəне білім негіздерімен қаруландырып, қалыптастыру қажет.

Жаңа технологиялар теориялық тұрғыда дəлелденіп, тəжірибеде жақсы нəтижелер беруде.

Жаңа педагогикалық технологияларды күнделікті сабақ үрдісінде пайдалану үшін, əр мұғалім алдында отырған оқушылардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, педагогтық мақсатына, мүддесіне сай, өзінің шеберлігіне орай таңдап алады. Бұл жаңа технологиялар – оқушылардың шығармашылық қабілеттерін, терең ойлай білуін, теориялық негіздерін, эстетикалық көзқарастарын пайымдауын, баға беруін, танымдық белсенділігін дамытуға бағытталған. Жалпы оқу-тəрбие үрдісін жаңаша дамыту, яғни оның нəтижесінің жоғары деңгей-де болуын қадағалау жаңашыл педагогтердің қолында болды. Бұл жаңашыл педагогтердің мақсаты – оқушылардың алатын білімдерін сапалы ету, оның толыққанды жеке тұлға болып қалыптасуына негіз болу.

Ақпараттық технологиялар. Ақпараттық – коммуникациялық технологияны дамыту білім берудің бір бөлігі. Қазіргі таңда заман ағымына сай күнделікті сабақта компьютер, электрондық оқулық, интерактивті тақта қолдану жақсы нəтиже беруде. Білім беру жүйесі электрондық


äàìóäàìó

ТОРЕБЕКОВА Э.А., «Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша

педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институттың «Тұлғаны тəрбиелеу жəне əлеуметтендіру» кафедрасының меңгерушісі, қазақ тілі мен əдебиеті мамандығының магистрі

«Қазіргі заманда жастарға ақпараттық технологиямен байланысты əлемдік стандартқа сай мүдделі жаңа білім беру өте қажет»

Н.Ə. Назарбаев

43

байланыс, ақпарат алмасу, интернет, электрон-дық пошта, он-лайн сабақтар арқылы іске асырылуда. Жоспарланған сабақты тиімді өткізуге көмектеседі, оқушының ой-өрісінің дамуына, зерттеулік жұмыстар жүргізуіне ықпал етеді. Мұғалімдер ақпараттық- коммуни-кациялық технологияларды сенімді жəне сыни тұрғыдан пайдаланушыларға айналады. Оқытуда АКТ қолдану сабақты біржақты түсіндіруден екі жақты байланыс арқылы түсінуге ауысады. Бұнда оқушы оқу үрдісіне белсенді қатысу арқылы берілген материалды оңай меңгеруге мүмкіндік алады.

Сабақта ақпараттық – коммуникациялық технологияны пайдаланудың тиімділігі:

џ оқушының өз бетімен жұмысы; џ аз уақытта көп білім алып, уақытты

үнемдеу; џ білім-білік дағдыларын тест тапсырма-

лары арқылы тексеру; џ шығармашылық тапсырмалар орындау; џ қашықтықтан білім алу мүмкіндігінің

туындауы; џ қажетті ақпаратты жедел түрде алу

мүмкіндігі; џ оқушының ой-өрісін дүниетанымын

кеңейтуге ықпалы зор. Интерактивті тақта. «Активті экран»

кешені білім үрдісінде қолданылатын ақпаратты көрсетуге жəне оны компьютермен басқаруға тағайындалған əмбебап интерактивтік жүйе болып табылады. Сабақ түсіндіру барысында мұғалім тақта алдында тұрып, бір мезетте мəтіндік, аудио, бейне құжаттарды DVD, CD-ROM жəне Интернет ресустарын қарастыру, ақпарат сақтау, белгі жасау тышқанды ауысты-ратын арнайы қалам арқылы жазулар жазу жəне т.б. əрекеттерді жеңіл орындай алады.

Интерактивті құралдарды сабақта пайда-ланғанда дидактикалық бірнеше мəселелерді шешуге көмектеседі:

џ пəн бойынша базалық білімді меңгерту; џ алған білімді жүйелеу; џ өзін-өзі бақылау дағдыларын қалыптас-

тыру; џ жалпы оқуға деген ынтасын арттыру; џ оқушыларға оқу материалдарымен

өздігінен жұмыс істегенде əдістемелік көмек беру.

Бұл технологияны оқу материалын хабар-лау жəне оқушылардың ақпаратты меңгеруін ұйымдастыру арқылы көзбен көру жадын іске қосқанда арта түсетін қабылдау мүмкіндіктер-імен қамтамасыз ететін əдіс деп қарауға бола-ды.

Жаңа технологияның бізге ұсынып отырған тағы бір жетістігі бұл əрине мультимедиялық оқулығымыз – электрондық оқулық. Электрон-

дық оқулықты пайдалану мұғалімнің ғылыми-əдістемелік потенциалын дамытып, оның сабақ үстіндегі еңбегін жеңілдетеді. Электрондық оқулықты қарапайым оқулықтарға қарағанда пайдалану ыңғайлы жəне оларда өзін-өзі тексеру жүйесі бар. Мұғалім үшін электрондық оқулық бұл күнбе-күн дамытылып тұратын ашық түрдегі əдістемелік жүйе, оны əр мұғалім өз педагогикалық тəжірибесіндегі материалда-рымен толықтырып, əрі қарай жетілдіре алады. Электрондық оқулық арқылы түрлі суреттер, видеокөріністер, дыбыс жəне музыка тыңдатып көрсетуге болады.

Диалогтық оқыту. Мақсаты – оқушылардың бір-бірімен білім алмасуын, қарым-қатынас жасауын, ойлау деңгейін, сөйлеу дағдысын арттыруды көздейді. Оқушыларға өмірлік дағдыларды меңгерту барысында үнемі бала-лардың өміріне қатысты, қоршаған ортаға байланысты əрқилы жағдаяттарды қойып, балаларға өз бетімен шешуге ұсынуы, өз ойларын ашық жеткізуіне, ұсыныс-пікірлерін ортаға еркін салуына жағдай туғызып отыруды талап етеді.

Нəтижесінде əр оқушының сөздік қоры молаяды, сұраққа толық жауап беруді үйрену-де, оқушылардың ізденімпаздық қабілеті дами бастайды, еркін сөйлеуді, өз пікірін топ алдында қорғай алу қабілеті арта бастады.

Сыни тұрғыдан ойлау əдісі – өзіндік жеке ойлау болып табылады. Ол өз алдына өзіне сұрақ қойып жəне үнемі сол сұраққа жауап іздеп, шешімін табуды қажет ететін мəселені анықтауды сыни тұрғыдан ойлауға үйрету деп аталған бұл əдісті қолданудағы мақсат бір емес екі пайданы көздейді. Ол оқушылардың жəне мұғалімдердің сыни тұрғыдан ойлауын дамыту.

Қорыта айтқанда, Қазақстанның тəуелсіз мемлекет ретінде қалыптасуы орта білім беру жүйесінің дамуымен тығыз байланысты. Қай халықтың, қай ұлттың болсын толығып өсуіне рухани əрі мəдени дамуына басты ықпал жасайтын тірегі де, түп қазығы да – мектеп. Бүгінгі бала – ертеңгі жаңа əлем.

Сондықтан да, білім жүйесін дамытуда осы заманға сай білімді əрі білікті оқушы даярлау ұстаздардың басты міндеті болып табылады.

Əдебиеттер тізімі:1. Назарбаев Н.Ə. Қазақстан-2030 Жолда-

уы. – Алматы: Білім,1997, - 59-б. 2. Шардарбекова Д.Н. Юілім берудің жаңа

технологиялары. – А: Қазақстан мектебі,№9. 3. Бұзаубақова К.Ж. Жаңа педагогикалық

технология. – 2003. 4. Жонтаева Ж. Оқу бағдарламаларының

мазмұнын жаңарту. -2016, №15. 52.


1(9) 2019


КАДЫРОВА М.К.,Ақтөбе қаласы №2 жалпы

орта б іл ім берет ін орта мектеп-гимназиясының бастауыш сынып мұғалімі

БАСТАУЫШ СЫНЫП МҰҒАЛІМІНДЕ ҚҰЗЫРЕТТІЛІКТІ

ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖОЛДАРЫ

Қазіргі жаһандану үрдісі əлемдік бəсеке-лестікті күшейте түскен заманда адамның жалпы білімін көтеру кең де ауқымды мəселе болып отыр. Ал олардың біліктілігін, дағдыла-рын қалыптастыру қажеттігі еліміздегі ғылыми – техникалық жəне əлеуметт і к мəдени жетістіктердің қарыштап дамуынан туындайты-ны анық.

Əлемдік білім кеңістігінен жалпы білім берудің басымдылық мақсаты – өзгермелі білім жағдайына тез бейімделетін өз жолын дұрыс таңдай білетін, оң шешім қабылдай алатын тұлғаны даярлау. Яғни, қазіргі қоғам кез келген педагогтан өз пəнінің терең білгірі болуы ғана емес, теориялық, нормативтік-құқықтық, психологиялық-педагогикалық, дидактикалық əдістемелік тұрғыдан сауатты жəне ақпараттық компьютерлік технология құралдарының мүмкіндіктерін жан-жақты игерген ақпараттық құзырлылығы қалыптасқан мамандарды талап етіп отыр.

Ал бұл талапқа сəйкесінше, қазіргі ақпа-раттандыру қоғамында жаңа оқыту əдістерін, оқулықтарды, интернет, компьютер, т.б қажеттіліктерді пайдаланбай алға жылжу мүмкін емес. Оларды тиімді пайдаланып, білім беру жүйесін тұтастай ақпараттандыру арқылы жаңа оқыту технологиясының толыққанды дамуына мүмкіндік жасайды.

Бастауыш сынып мұғалімі – бұл қай кезде де ең алдымен, кəсіби деңгейі жоғары, интел-лектуалдық, шығармашылық əлеуеті мол тұлға.

Ол – оқытудың жаңа технологияларын өмірге енгізген, оқу-тəрбие ісіне жанашырлық танытатын, зерттеушілік ізденіске бейім, теория мен практика іс-əрекетін байланыстыра алатын, өмірлік құндылық қағидалары – адамгершілік, ізгілік, еңбекқорлық, парасатты мінез-құлық қасиеттерді бойына сіңірген ұстаз.

Бүгінгі білім беру жағдайында əрбір ұстаз жүрегіне ой салар өзекті мəселелердің бірі –


äàìóäàìó

45

өзгермелі əлеуметтік жəне экономикалық жағдайда өмір сүруге дайын ғана емес, айнала-сындағы шынайы өмірге белсенді қатынасын байқатып, оны жақсартуға ықпал ете алатын, бəсекеге қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру болып табылады. Осыған байланысты педагог-терге қойылатын талаптар да өте жоғары.Білім берудегі басты мақсат – өзінің жəне қоғамның мүддесінде өзін- өзі белсендіруге дайын өзгермелі даму үстіндегі ортада өмір сүруге бейім, бəсекеге қабілетті жəне құзіретті, шығармашыл, білімді тұлғаны дамыту жəне қ ал ыпта с тыру б о л с а , п е д а г о г и к ал ық құзіреттілікті дамыту, үнемі іздену – мұғалімнің басты міндеті.

Мұғалімнің барлық ақпаратты жағдайлар-дан хабардар болуы, азаматтылығы мен елжан-дылығы. Бұл құзырлылық өмірдегі түрлі жағдай-ларда шешім қабылдай білу білігін қамтамасыз етеді.

Бастауыш сынып мұғалімі жоғары деңгейдің бірнеше құзыреттілігін игеруге міндетті. Мысалы, арнайы əлеуметтілік, білімділік құзыреттілік түрінде жеке қол жеткізген нəтижелеріне жағымды эмоция туғызу, қолдау көрсету жəне психологиялық жағымды орта құру.

Мұғалімнің негізгі міндеті – сабақ үрдісін ұйымдастыру, жаңа технологияларды қолдану емес, керсінше, ол оқушылардың шығармашы-лық ойлау қабілетін дамыта отырып, өзіндік таным біліктілігінің дамуын ұйымдастыру. Міне, осы мұғалімнің іс- əрекетінің негізгі қағидасы болып табылады. Демек, қазіргі таңда мұғалім менеджер болуға тиісті.

Педагогикалық Білім Концепциясында «Мұғалім өз пəнін міндетті түрде терең білуге тиісті, бірақ сонымен қатар оқу үрдісіне қатыса-тын мүмкіндіктердің өз орнын біліп, оны уақы-тында бағыттап, нəтижеге жетелеп, дер кезінде түзетулер енгізе алатын құзіретті тұлға болуы керек» делінген.

Қазіргі жаңа формация мұғалімі дайын білім көзі ғана болмай, оқушылардың танымдық іс - əрекетінің ұйымдастырушысы жəне үйлес-тірушісі бола білуі, нəтижеге бағдарланған білім сапасын арттыруда жаңаша жолдар мен əдістер табуға дағдыланған маман болуы қажет.

Ұлы ағартушы А. Байтұрсынов «Бала оқытуды жақсы білейін деген адам, əуелі балаларға үйрететін нəрселерін өзі жақсы білуі керек» - деген тұжырымында.

«Шығармашыл мұғалім шығармашыл шəкірт дайындайды» деген ой айқын аңғарылады.

Білім беруде кəсіби құзырлы маман иесіне жеткен деп мамандығы бойынша өз пəнін жетік білетін, оқушының шығармашылығы мен дарындылығының дамуына жағдай жасай алатын, тұлғалық-ізгілік бағыттылығы жоғары, педагогикалық шеберлік пен өзінің іс-қимылын жүйелілікпен атқаруға қабілетті, оқытудың жаңа

технологияларын толық меңгерген жəне білімдік мониторинг негізінде ақпараттарды тауып, оларды таңдап сараптай алатын, отандық жəне шетелдік тəжірибелерді шығармашылықпен қолдана білетін кəсіби маман педагогты айта-мыз.

Ендеше құзыреттілік дегеніміздің өзін қазіргі заман талабына сай педагогтың өзін- өзі ашу қабілеттілігі деп түсінуге болады. Демек, педа-гогтеріміз ақпараттық қоғамнан қалыспай: жедел ойлаушы, жедел шешім қабылдаушы, ерекше ұйымдастырушылық қабілетті, нақты бағыт-бағдар беруші болуы – қазіргі заман талабы. Яғни, құзыреттілік қалыптастыру дегеніміздің өзі мұғалімдердің шығармашылық қабілеттерін дамыта отырып ойлауды, интеллек-туалдық белсенділіктің жоғары деңгейіне шығу, жаңаны түсіне білуге, ізденуге бағытталған күтілетін нəтижелер болып табылады. Мұның өзі қазіргі ұстаздардан шəкіртті оқытуда, білім беруде, тəрбиелеуде белгілі бір құзіретіліктерді бойына сіңірген жеке тұлғаны қалыптастыруды талап етеді.

Мұндай құзыреттіліктер қатарына мыналар жатады:

1. Бағдарлы құзыреттілік – өз Отанының патриоты болу

2. Мəдени-танымдылық құзыреттілік – өз халқының мəдениеті, жетістіктерін білу

3. Оқу-танымдық құзыреттілік – оқушының зерттеу əрекеті

4. Ақпараттық технологиялар құзыреттілігі – өз бетінше іздей білу, талдау, таңдай білу, өзгерте білу, ақпараттық технологияларды игеру.

5. Əлеуметтік-еңбек құзыреттілігі – отбасы, еңбек, экономика, саяси, қоғамдық қатынастар – білімге ие болу.

6. Тұлғалық өзін - өзі дамыту құзыреттілігі – өзінің өмірі мен ісіне жауапты қарау,өз алдына жоспар құру.

7. Коммуникативті құзыреттілік – адамдар-мен қарым – қатынас тəсілдерін білу, топтармен жұмыс жасау.

Бұл жерде арнайы назар аударатын мəселе – мұғалімнің ақпараттық құзыреттіліг і . Ақпараттық қарым-қатынас технологиясын игеру əр кадрдан талап етіледі. Ақпараттық ресурс – ақпарат көзін алу үшін династиялық оқыту, мультимедиялық, электрондық пробле-маларды меңгеру. Əрбір ұстаз, өзінің электрон-дық əдістемелік жүйесін құруы қажет.

Егер мұғалім өзінің кəсіби өсу жобасын дұрыс жолға қоя отырып, өзінің кəсіптік қызметі-не нақты берілу арқылы тұлғаның алған білімін өмірде қолдана білетіндей тапсырмалар жүйесін ұсына алатын жағдайда болғанда ғана оқушы құзыреттілігін қалыптастыруға мүмкіндік табады.

1(9) 2019

Қазіргі бастауыш білім беру жүйесі /Система современного начального образования


СЕЛЬБАЕВА Ж.Е.,Ақтөбе қаласы №51 гимназиясының бастауыш класс мұғалімі

Елбасымыз Н.А. Назарбаев «Дамыған, бəсекеге қабілетті мемлекет болу үшін, біз жоғары білімді ұлт болуымыз керек» дей келе, өскелең ұрпақтың функционалдық сауаттылығына аса назар аударуды талап етіп отыр. Қазіргі таңда қазақ тілі – мемлекеттік тіл, қарым-қатынас тілі – орыс тілі жəне ағылшын тілі – əлемдік кеңістікті тану тілін оқытуда жаңа идеяларды əр сабақта жан-жақты қолданып, жаңаша оқытудың тиімді жолдарын тауып, жүйелі түрде қолдану-заман талабы болып отыр. Оқытудың парадигмасы өзгерді. Білім берудің мазмұны жаңарып, жаңаша көзқарас пайда болды. Осыған байланысты ұстаздар алдында оқытудың əдіс-тəсілдерін үнемі жаңартып отыру жəне технологияларды меңгеру, оны тиімді қолдана білу міндеті тұр. Мемле-кетіміздің білім беру үдерісіне енген жаңартылған білім беру бағдарламасы – заман талабына сай келешек ұрпақтың сұранысын қанағаттандыра-тын тың бағдарлама.

Қай елдін болсын өсіп-өркендеуі, ғаламдық дүниеде өзіндік орын алуы оның ұлттық білім жүйесінің деңгейіне, даму бағытына байланысты. «Ұрпағы білімді халықтың болашағы бұлыңғыр болмайды» дегендей, жас ұрпаққа сапалы, мəн-мағыналы, өнегелі тəрбие мен білім беру – бүгінгі күннің басты талабы.

Шындығында мұғалімнің алдында оқушылар-ға білім мен тəрбие беруде үлкен жауапкершілік тұр. Кез келген ата-ананың көкейінде «Бұл бізге не береді?» деген жаңартылған білім беру мазмұны жайлы сауалдың болуы заңды. Қолда-ныстағы білім мазмұнымен салыстырып көретін болсақ, мəселен, қолданыстағы білім «Мектепте нені оқытады?» деген сұрақ аясында болып, баланың теориялық біліміне, яғни, бала біледі жəне түсінеді дегенге бағытталған. Ал қазіргі жаңартылған білім мазмұны «Мектепте не үшін оқу керек?» деген сұрақ аясында болып, білім мазмұны күтілетін нəтижеге жəне баланың бойындағы түрлі дағдыларды қалыптастыруға бағытталады. Əрбір оқушыны оқытып тəрбиелеу-ге байланысты мəселелерді өздігімен жəне шығармашылық ынтамен шешуге қабілетті жаңашыл мұғалім керек. Жаңа, тез өзгермелі, білімді де білікті, тың серпіліске, өзгеруге дайын жəне жаңа талап межесінен көріне алатын шығармашыл да кəсіби шебер мұғалімдерді қажет етіп отырғанына көзіміз жетті. Оқушылардың мектепте табысты оқуы ғана емес, өмірде де табысты болуы мұғалімнің қабілетіне, оның құзыреттілігіне байланысты екенін терең түсіндік. Мұғалім оқушылар үшін қандай да бір пəн бойын-

ша білім беретін адам ғана емес, сондай-ақ олардың оқудағы еңбегін қызықты, тиімді ұйым-дастыра алатын, оларға үлгі болатын ерекше тұлға болуы керек. Жаңа заман мұғалімнен күнделікті оқушылармен қарым-қатынас бары-сында əрбір жағдаят үстінде ерекше білім деңгейін көрсетуді жəне шығармашыл шешім қабылдай алуын талап етіп отыр. Оны қанағаттандыру үшін қазіргі заманның мұғалімі жаңашыл, икемді, өзгерісті тез қабылдай алатын, жан-жақты, жаңа педагогикалық инновациялық технологияларды меңгерген болуы керек.

Соңғы жылдары педагогикалық теорияда жəне оқу-тəрбие үдерісінде айтарлықтай өзге-рістер болып жатыр. Білім берудегі жаңғырту мен инновациялық үрдістердің жалғасуына ықпал етудің маңызды факторының бірі мұғалімнің кəсіби шеберлігі. Солай бола тұра «кəсіби шебер» түсінігіне пəндік, дидактикалық, əдістемелік, психология-педагогикалық білім мен дағды ғана емес, педогогтің жеке тұлғалық потенциалы, кəсіби құндылықтары да жатады. ҚР-ның педагог қызметкерлерінің біліктілігін арттыруға арналған үш айлық курс бағдарламалары, білім беру жүйесінде педагогтер алдына жаңа міндеттер қойып, оларға үн тастады десек те болады. Білім мазмұнын жаңарту тікелей шығармашылық ізденістегі мұғалімнің кəсіби шеберлігіне байла-нысты. «Мұғалім көп əдісті білуге тырысуы керек. Оны өзіне сүйеніш, қолғабыс нəрсе есебінде қолдануы керек»,-деп А. Байтұрсынов айтқандай, қазіргі заман талабына сай білім беру мəселесі сол қоғам мүддесіне сай болуы керек. Өз ісінің шебері ғана жоғары жетістіктерге жетеді. Қазіргі таңда пəнді жақсы, терең білетін, күнделікті сабақтағы тақырыпты толық қамтитын, оны оқушыға жеткізе алатын, əр түрлі деңгейдегі тапсырмаларды білу іскерлігі, оқытудың дəстүрлі жəне ғылыми жетілдірілген əдіс-амалдарын, құралдарын еркін меңгеретін, оқушылардың пəнге қызығушылығын арттыра отырып дарындылығын дамытудағы іздену-зерттеу бағытындағы тапсырмалар жүйесін ұсыну өмір талабы. Ал оның негізі бастауыш сыныптарда қаланбақ. Сондықтан да бастауыш сыныпта əр сабаққа əр түрлі тиімді əдіс-тəсілдерді қолдана отырып, оқушылардың білім сапасын арттыру ең басты мəселе.

Білім беру бағдарламасының негізгі мақсаты – білім мазмұнының жаңаруымен қатар, критери-алды бағалау жүйесін енгізу жəне оқытудың əдіс-тəсілдері мен əртүрлі құралдарын қолданудың тиімділігін арттыруды талап етеді.

Бастауыш сынып пəндеріне арналған оқу


äàìóäàìó

ЖАҢАРТЫЛҒАН БІЛІМ БЕРУ МАЗМҰНЫ - БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІ ҰРПАҚ КЕЛЕШЕГІ

47

бағдарламаларындағы оқу мақсаттары оқушылар-дан шынайы проблемаларды анықтап зерттей білуді талап етеді. Негізінен жаңартылған білім жүйесі құзыреттілікке жəне сапаға бағытталған бағдарлама. Жаңартылған білім берудің маңызды-лығы – оқушы тұлғасының үйлесімді қолайлы білім беру ортасын құра отырып сын тұрғысынан ойлау, зерттеу жұмыстарын жүргізу, тəжірибе жасау, АҚТ –ны қолдану, коммуникативті қарым-қатынасқа түсу, жеке, жұппен, топта жұмыс жасай білу. Жаңа білім беру бағдарламасы сыни тұрғыдан ойлауға, шығармашылықты қолдана білуді жəне оны тиімді жүзеге асыру үшін қажетті тиімді оқыту əдіс-тəсілдерді үйретеді. Жаңартылған білім беру бағдарламасының ерекшелігі спиральді қағидат-пен берілуі. Оған 1-2 класс мұғалімдерінің сабағы-на қатыса отырып жəне оқу мақсаттарын зерделей отыру барысында көз жеткіздік. Сабақ барысында-ғы немесе атқарылған барлық жұмыстарға кері байланыс беріп, сабақ соңында рефлексия беріп отырумыз керек. Себебі менің мектебімде, менің немесе əрітестерімнің сабағында оқушыға не тиімді болды, не тиімсіз болғанын білу - келесі сабақтың мақсаттары мен міндеттерін шешуге көмегін тигізеді. Біздің пайдаланып жүрген кері байланысымыз қаншалықты тиімді? Біздің кері байланысымыз қандай? Ұтарымыз не? Дəптердегі қып-қызыл сиямен түзетілген қателер, күнде-ліктегі бастырыла қойылған 3 немесе 2 деген сандар. Оқушыға осы қателерді түзету жолдарын көрсетпек түгілі не үшін 2 немесе 3 қойғаны туралы түсінік те берілмейді. Ал ондай дəптерлер мен күнделікті ашуға ешкім де құштар бола қоймас. Дəстүрлі оқыту барысында сабаққа бір ғана мақсат қойып, бірыңғай талап етілсе, жаңар-тылған білім бағдарламасы оқушыларды саралау-ға мүмкіндік береді. Белсенді оқу арқылы əр оқушының жеке қабілеттерін, шығармашылығын, ішкі мүмкіндіктерін дамытады. Ол үшін бастауыш класс мұғалімдері белсенді іс-əрекеттің стратегия-ларын қолданулары қажет. Мұғалім дайын білімді бермейді, ол бірақ оқушыларды өз бетімен ізденуге үйретеді , мұғалім тапсырмалары оқушы-лардың инициативасы үшін жағдай жасаушы болады.

Сонымен қатар, тыңдалым жəне айтылым, оқылым, жазылым – бастауыш сыныптардағы барлық пəндер үшін маңызды болып табылатын қарым-қатынас жасау дағдылары. Сондықтан оқушыларға осы дағдыларды барынша жетілдіру-ге мүмкіндік берудің маңызы зор. Нақты белгілі бір дағдыны жақсарту тəсілдерінің бірі – осы дағдыға ерекше назар аудара отырып, содан кейін бірнеше тілдік дағдыны қамтитын жаттығуларды біртіндеп енгізу болып табылады. Мысалы, тақырыпты талқылау тиісті лексиканы қолдануды көздейді, сол арқылы оқылым бойынша тапсырмаға қызығу-шылық туғызады, осыдан кейін оқығанның негізінде жазбаша тапсырма орындаудың үлгісі ұсынылады. Дағдыларды осылайша біртіндеп енгізудің тағы бір жолы – аудио-мəтін тыңдап немесе бейнематериал көрсетуге болады, содан

кейін пікірталас жүргізуге немесе жазбаша тапсырма орындауға болады. Сонымен қатар, қарым-қатынас жасау тəсілі тілді жай ғана пайда-ланып қоймай, тілдесуге арналған мақсатты қамтамасыз етеді. Қарым-қатынас жасаудың мақсаты, айталық, бірнəрсе туралы белгілі бір фактіні анықтау үшін сұхбаттасу немесе əңгімені тыңдап, содан кейін мазмұнын айту болуы мүмкін

Бағалау жүйесі де түбегейлі өзгеріске ұшырап, критериялық бағалау жүйесіне өтеді. Критериалды бағалау кезінде оқушылардың үлгерімі алдын ала белгіленген критерийлердің нақты жиынтығымен өлшенеді. Оқушылардың пəн бойынша үлгерімі екі тəсілмен бағаланады: қалыптастырушы бағалау жəне жиынтық бағалау. Бұл бағалау түрлері баланың жан-жақты ізденуіне ынталандырады. Критериялық бағалау жүйесі Филиппин, Сингапур, Жапония, Франция, Финлян-дия сынды дамыған елдерде пайдаланылады. Бұл бағалау жүйесінің артықшылығы, баланың ойлау қабілетін дамытып, ғылыммен айналысуына ықыласын туғызады. Қалыптастырушы бағалау күнделікті оқыту мен оқу үдерісінің ажырамас бөлігі болып табылады жəне тоқсан бойы жүйелі түрде өткізіледі. Қалыптастырушы бағалау үздіксіз жүргізіле отырып, оқушылар мен мұғалім арасын-дағы кері байланысты қамтамасыз етеді жəне балл не баға қоймастан оқу үдерісін түзетіп отыруға мүмкіндік береді.

Бүгінгі күні барлық елдер жоғары сапалы білім жүйесімен жұмыс істеуде. Өйткені қазіргі заманда елдің бəсекеге қабілеттілігі оның азамат-тарының парасаттылығымен анықталады, сондықтан білім беру жүйесі болашақтың талабы-на сəйкес дамуы тиіс. Оқушыларды заманауи əдіс-тəсілдермен оқытып, ой-өрісі кең, саналы, еркін азамат етіп тəрбиелеу қажеттілігі де осы себептен туындап отыр. Оның үстіне білім берудің жүйесін қарқынды дамытқан бұл үрдістің жалпы білім беретін мектептерге де енгізіле бастауы көңілді қуантады.

Қорыта айтқанда, жаңа бағдарламаның мəні, баланың функционалдық сауаттылығын қалып-тастыру. Оқушы өзінің мектеп қабырғасында алған білімін өмірінде пайдалана білуі керек. Сол үшін де бұл бағдарламаның негізі «Өмірмен байланыс» ұғымына құрылған.Ұстаздарға үлкен жауапкершілік міндеттелді. Оқушылардың бойына ХХІ ғасырда өмірдің барлық салаларында табысты болу үшін, қажетті дағдыларды дарыту үшін, мұғалімдер тынымсыз еңбектену керек. Жаңар-тылған оқу бағдарламасы аясында тек өз пəнін, өз мамандығын шексіз сүйетін, бала үшін ұстаз ғұмырын құдіретті деп санайтын білімді мұға-лімдер ғана жұмыс істей алады.

Үйренгеніміз де, үйренеріміз де көп Үнді халқының тарихи тұлғасы Махатма Гандидің «Егер сен болашақтағы өзгерісті байқағың келсе, сол өзгерісті уақытында жаса» деген ілімін негізге ала отырып, оқушы бойындағы қабілетті жетілдіріп, оқушыларды болашаққа жетелеу – біздің мақсаты-мыз.

1(9) 2019

Қазіргі бастауыш білім беру жүйесі /Система современного начального образования



äàìóäàìó

ДАУЫЛБАЕВА А.М.,Ақтөбе қаласы №51 гимназия бастауыш класс мұғалімі

Бүгінгі таңда көп ұлтты Қазақстан халқының болашағын қамтамасыз ету үшін жеткіншек жас ұрпақтарды елінің «Мəдени мұра» нысандарына, жалпы ұлттық құндылықтарды құрметтеу, қастерлеуге бағдарланған патриоттық тəрбие беру өзекті мəселеге айналуда. Патриотизм – адамның мыңдаған жылдар бойы бекіген ең терең сезімдерінің бірі. Туған жерге, тілге салт-дəстүрлерге адал болып, олардан қол үзбеу түрінде патриотизмнің тарихи элементтері көне заманда қалыптаса бастаған. Патриоттық сезімнің обьектісі мен қайнар көзі – Отан десек, оның мазмұны:туғанжер,табиғат, оның байлықта-ры , тіл, дəстүр, тарихи ескерткіштер, туған өлкедегі тамаша киелі орындар. Олардың адам көкірегіне жылылық, жақындық, туысқандық сезімдерді ұялатып, ізгі де ерлік істердің қайнар көзіне айналуы патриотизмге тəрбиелеудің арқауы.

Бүгінгі Қазақстан жағдайындағы ұлттық патриотизмнің басты көрінісі – қазақтың ана тілінде сөйлеуі, балаларына ұлттық тəрбие беруі, ұлттық мінез, жүріс-тұрыс қалыптастыру, ізет, құрмет-қайырым, мейірім тағы басқа сезімдерін дамытуы.

Қазақтың патриоттық-отансүйгіштік тəрбиесі тереңнен тамыр жайған. Қазақстан – арайлап атқан таңы бар, асу бермес асқарлары бар, дала, жазираны мекендеген халқы бар дербес респуб-лика. Адам шыр етіп дүниеге келгенде, кіндік қаны тамған жерін – Отан дейді. Адамзаттың парызы туған Отанын гүлдендіріп, сақтап, ұрпақтан ұрпаққа жеткізу. Қазақстан – бүкіл қазақ халқының ата-мекені, кіндік қаны тамған жері. Тəңірі жер қайсар мал беріп, асты-үсті байлыққа тұнып тұрған осындай өлкені мекенде-ген халқының арманы жоқ болар, сірə! Сонымен бірге мектеп оқушыларына оқу бағдарламасынан тыс тəлім- тəрбиелік жұмыстар жүргізу қажет. Олардың негізгі бағыты ұлттық санаға бағыттауы тиіс.

Бүгінгі таңдағы ең басты мəселе – ұлт-жанды, елінің патриоты болар Қазақстан азама-тын тəрбиелеу. Өз тарихын сыйлап, əдет-ғұрпын қастерлейтін ұрпақ тəрбиелеу үшін өткенімізді ұғындырып, бүгінгі күнге ризашылық білдіріп, келешекке айқын мақсат қойып елдікті құрметте-уге үйретуіміз керек.

Сырт қараған адамға елімізде “қазақстандық патриотизм” мəселесі жоқ тəрізді елес береді. Біріншіден, Елбасы Н.Ə.Назарбаевтың мəлімдеге-ніндей, қазақстандықтардың 90 пайызы, қай

ұлттық өкілі болғанына қарамастан, өздерінің Отаны Қазақстан деп мойындайды. Екіншіден, Қазақстан бұрынғы Кеңестер Одағынан бөлінген мемлекеттер арасында ұлтаралық, саяси, мүдде аралық, конституциялық тəртіп, т.б. жағынан алғанда тұрақтылығымен ерекшелінген. Бұның екеуі де тамаша көрсеткіш өлшемдері. Əйткен-мен, өкінішке орай осынау игіліктер қоғамның жекелеген мүшелері тарапынан саудаға түсіп, жиі- жиі кері мақсатқа пайдаланылады. Өзінің туған жерге, елге деген “шынайы” сезімін əсіресе ұранға толы пікірлеріне арқау еткен адамдары-ның халықтық патриоттық сенімдерін құралға айналдырып, дербес мүддеге жұмсағанын біз жақсы білеміз. Сондықтан, шын патриоттар мен жалған патриоттардың ара жігін ашу, олардың бір өлшеммен бағаламау қажеттігі туады. Елбасы сөзімен айтқанда, “Біз баршаға мүмкіндік беретін қоғам: əрбір адамның жеке басы мен бостанды-ғын құрметтейтін, өзіне-өзі қызмет етуге жағдайы жоқ жандарды қамқорлыққа бөлейтін қандай еңбекті болса да қадірлейтін, ана мен баланы қорғайтын, зейнеткерлерге қамқор болатын, ардагерлер мен отан қорғаушыларды ардақ тұтатын қоғам құруды аяқтауға тиіспіз!” Бұл - Қазақстанның шынайы патриоттарының пеше-несіне жазылған сыбаға. Дəл осы тұрғыдан алғанда, “Қазақстандық патриотизмді” еліміздің əрбір азаматының санасына сіңіру – кезек күттірмейтін мəселе. Ұлтына, нəсіліне, сенімі мен нанымына, саяси көз- қарасымен ұстанған бағыт-бағдарына, т.б. ерекшеліктеріне қарамастан республикамыздың əрбір азаматы өзі өмір сүріп, ауасын жұтып, игілігін пайдаланып отырған мемлекетін “Туған елім, Отаным” деп тануы қажет.

“Патриотизм”, - деген болатын Б.Момышұлы, Отанға деген сүйіспеншілік, жеке адамның аман- саулығының қоғамдық- мемлекеттік қауіпсіздікке тікелей байланыстылығын сезіну, ал мемлекетті нығайту дегеніміз жеке адамды күшейту екенін мойындау, қысқасын айтқанда, патриотизмге мемлекет деген ұғымды, жеке адаммен, яғни оның өткенімен, бүгінгі күнімен жəне болашағы-мен қарым-қатынасты білдіреді.

Қазақстан Республикасы тəуелсіздік алған-нан бері балалардың, жасөспірімдердің оқу- тəрбие ісіне ұдайы көңіл бөлініп келеді. Оқу- тəрбие ісінде назар аударып отырған тəрбие салаларының бірі – патриоттық тəрбие. Қазақстан Республикасы көп ұлтты іргелі ел.

Халықтың патриоттық сезімін қалыптастыру

ОТАНСҮЙГІШ ҰРПАҚ ТӘРБИЕЛЕУ – МІНДЕТІМІЗ

49

үшін алғышарттар пісіп-жетілуі керек. Сол алғышарттардың пісіп – жетілуін сабақтаса адамдардың сана-сезімі артып, жаңа құндылық-тарды, оның ішінде интернационалдық жəне патриоттық сезімді бойына молырақ, сезінетін болады. Қазақстанда мекендеген халықтардың тіліне, дініне, аз- көптігіне қарамастан тең құқықтығын, іс- жүзіндегі теңдігін жария етіп, ешкімге де артықшылық жасамайтынын атап көрсетеді. Қазақстанды барша жұртшылықтың сүюіне жетелейтін бірінші саяси фактор – Консти-туцияның негізі.

Екінші арнасы – экономикалық негіз. Ұзақ мерзімді басым мақсаттар негізінде – экономика-лық өсіп-өркендеуін алға қойды. Интернационал-дық жəне патриоттық сезімді қалыптастырудың тағы бір алғышарты – халық пен мемлекет арасындағы өзара сенімді нығайту.

Президент Н.Назарбаев Қазақстан азаматта-рының интернационалдық жəне патриоттық сезімін қалыптастыруда ұлт қауіпсіздігін сақтау-дың стратегиялық элементінің бірі ретінде неліктен даралап көрсетті. Елдің елдігі, оның тұтастығы, тəуелсіздігі, қауіпсіздігі, мемлекеттік дербестігі халықтардың интернационалдық жəне патриоттық сезімінің, патриотизмнің қалыптасу-ында стратегиялық міндеттер дəрежесіне арнайы қарастырып отыр.

Тəуелсіз елдің ертеңі сенімді де серпінді дамуы үшін, əсіресе атадан балаға мұра болып келген ерлік дəстүрі, патриоттық тəрбие өрісті жолда, қамқорлық аясында болуы қажет. Ұлттық жауынгерлік, ерлік интернационалдық жəне патриоттық тəрбиесінің бастау көзі көне түркі халқының ерлігімен басталады. Патриоттық тəрбие өрісі – халықтың қымбат қазынасы. Патриоттық тəрбиені дамытудың негізгі дара тұлғаның жоғарғы əлеуметтік белсенділігін қалыптастыратын, адамгершілік, имандылық, ерлік, еңбек жəне дене тəрбиесіндегі сапалары-ның бір-бірімен байланысын саралау болып табылады.

Бастауыш сынып оқушылардың мектеп жағдайында патриоттық іс- əрекет кезінде көз-қарасының қалыптасуына қоғамдағы өзгерісті түсіну, жалпы адм баласына əрбір азаматқа тəн нормада не үшін жаңару керектігін ұғындыру жəне еліміздің мемлекеттік тəуелсіздігінің қасиетті нышандарын қастерлеу болып табыла-ды.

Бастауыш сынып оқушылардың патриоттық іс- əрекетке дайын болуы, оның өзін- өзі тəрбие-леу, өзін танытудың жоғарғы сатысына көтерілу-імен анықталады.

Патриоттық тəрбиенің құрамдас бөлігіне енетін рух тазалығы, еңбексүйгіштік, идеялық сенімділік. Дене шыңдалуының жетілуі психоло-гиялық дайындық мектептегі сабақтарда беріледі. Оқушылардың алған білімдері біртіндеп сенімге айналады. Алайда оқу процесінің мазмұны, уақыт жағынан белгіленген, бұл тəрбие мүмкіншілігін

шектейді. Сондықтан тек сабақта патриоттық тəрбиеге байланысты барлық мəліметті толық беру мүмкін емес. Ал сыныптан тыс жұмыс əдістері мен формалары оқушыларды қызықты іс-əрекетке тартуға мүмкіндік береді жəне өздерінің жеке қабілеттерін көрсете алады.

Оқушыларға білім мен тəрбие беруде сыныптан тыс жүргізілетін жұмыстар мектептегі оқу-тəрбие үрдісінің бір бөлігі болып табылады. Олардың түрлері өте көп. Жаратылыстану пəндері бойынша əңгімелер мен лекциялар, топсеруендер мен таным жорықтар, зерттеулер мен байқаулар, сынып бөлмелерінде жəне жергілікті жерлерде жүргізілетін сарамандық жəне зертханалық жұмыстар, апталықтар, кештер, интелектуалды шоу, т.б. өткізуге болады. Біз өткізген сыныптан тыс жұмыстардың мақсаты – баланы жан-жақты жетілдіру, халықтық дəстүрлерге деген құрмет сезімін дамыту жəне халық педагогикасы арқылы бойларында атаме-кенге сүйіспеншілікті қалыптастыру.

Халық педагогикасы арқылы оқушылардың атамекенге сүйіспеншілігін қалыптастыруда сыныптан тыс жұмыстар мына бағыттар бойынша жүргізілді:

1. Халық педагогикасы арқылы окушылар-дың бойында атамекенді сүю, қастерлеу жəне қорғауға даяр болу секілді сезімдерді дамыту;

2. Өтілетін жұмыстарды халық педагогикасы-мен байланыстыра отырып, окушылардың белсенділіктерін арттыру жəне ұлттық рухта тəрбиелеу;

3. Сыныптан тыс жұмыстар өткізу арқылы оқушыларды атамекенге бақылау жүргізуге, атамекендеріне қатысты əдебиеттер, бұқаралық ақпарат материалдарымен жүмыс жасай алуға үйрету.

Қорыта келгенде, ұлтына сенімі, нанымы, саяси көзқарасы, т.б қарамастан, əрбір қазақстан-дық өзі өмір сүріп, күн көріп отырған мемлекетін «Отаным» деп тануы, оның негізін салып отырған қазақ ұлтын сыйлау, оның заңдарына бас ию, рəміздеріне құрмет көрсету, жетістігіне сүйсініп, мақтану, кемшіліктерін болдырмаудың жолын қарастыру-қазақстандық патриотизмнің белгілері болуы керек деген ой келіп шығады.

Пайдаланылған əдебиеттер:1. Назарбаев Н. Қазақстан - 2030: Барлық

қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі жəне əл-ауқатының артуы. Ел Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы. Алматы, Білім, 1997. 176-6.

2. Жұмақанов Ə. Патриоттық жəне интерна-ционалдық тəрбие беру жолдары //Қазақстан мектебі. - 1971. - №3. - 206.

3. Сухомлинский В.А. О воспитании //Сост. С. Соловейчик 5-ое изд. - М., 1985.-870с.

4. Ушинский К.Д. О нравственном элементе в воспитании //Соч.: В 11 т. -М.-Л., 1948-1951.

1(9) 2019

Тəрбие тағылымы / Вопросы воспитания



äàìóäàìó

ЕЛЕУОВА С.С.,Ақтөбе облыстық арнайы (түзетім) есту қабілеті бұзылған балалар мектеп-интернат-

колледжінің тəрбиеші

«Тəрбие – бала дүниеге келген сəтінен басталады» деген сөздің жаны бар. Əр ата - ана ұрпағының қайырымды да адал, əділ де ержүрек, үлкенді құрметтеп, кішіге қамқор, ар-ұяты мол, кішіпейіл болып өскенін қалайды. Мектеп жасын-дағы баланы дамытатын, өсіретін əрі тəрбиелейтін де негізгі іс əрекет – ойын. Ойын арқылы бала өзін қоршаған ортамен, табиғатпен, қоғамдық құбы-лыстармен, адамдардың еңбегімен қарым - қатынастарымен танысады.

Халқымыз ойындар тек балаларды алданды-ру, көңілін көтеру, əдісі деп қарамай, жас ерекше-ліктеріне сай олардың көзқарастарын мінез-құлқын қалыптастыру құралы деп ерекше бағала-ған.

Бала кішкентайынан ата - анасының талап етуімен жəне өз еркімен əртүрлі ойындарға қатысып, өзінің икемділігін, тапқырлығы мен батылдығын байқатқан. Ойын негізінен балаларға дене шынықтыру жəне эстетикалық тəрбие берудің маңызды құралы. Балалар ойын барысын-да өзін еркін ұстап, тапқырлық əрекет байқататын, сезіну, қабылдау, ойлау, қиялдау, зейін қою, ықылас жəне т.б. психикалық түйсікпен сезім əлеміне сүңгиді. Маңызы өте ерекше, ойын балаларды ұйымшылдыққа үйретеді. Олар қай ойынды ойнаса да беріліп, шын мəнінде ойнаулары керек. Көптеген ойындар педагогикалық қызметте ақыл-ой міндеттерін шешу үшін сондай-ақ əртүрлі таным процестерін дамыту үшін кең қолданылуы керек. Педагог тəрбиеші неғұрлым ізденгіш білімді болса, жаңалық ұғымдарды мол меңгерсе, бала-ларды соғұрлым білгірлікке баулиды. Ойынның түрлері көп, соның ішінде маңыздысы – дидактика-лық ойын. Бұл ойынның пайдасы баланың ой-өрісінің қалыптасуын, дамуын мақсат етіп қояды. Дидактикалық ойындарды педагогикалық процес-терге қосқанда тəрбиеші солардың ішінен бала-ларға ыңғайлы ойындарды таңдап алады, олар бүлдіршіндерді ақыл-ой тəрбиесіне, адам-гершілікке, эстетикалық сезімге тəрбиелейді. Бала бойына ойындарды қызықты да, əсерлі сіңіру арқылы ақыл-ой өрістерін дамытуды мақсат етеді.

Сондай-ақ бүлдіршіндердің адамгершілік сезімін оятуға, адамдармен дұрыс қарым қатынас жасау, еңбек адамдарына, басқа ұлт өкілдеріне, достық, туған жеріне сүйіспеншілік сезімін тəрбиелеуге көңіл бөлінеді.

Балалар алдарына қойылған дидактикалық тапсырмаларды өз беттерінше орындау үшін тəрбиеші көркем əдебиет оқып беру, суреттер дайындау, декоративтік заттар тағайындау арқылы алдын ала жұмыс жүргізуі керек.

Берілген дидактикалық ойындарды балалар-дың білімдерін тексеру үшін туған жері, туған қаласы туралы білгендерін жүйеге бір келтіреді. Ойындардың бірінші жартысы педагогикадағы дидактикалық шекпен салыстыру ретінде құрыл-ған, ал екінші жартысы салыстырылмайды.

Салыстырмалы дидактикалық ойындарды бастайық.

Мысалы: «Үстел үсті» ойыны.«Бірдей суреттер».Керекті материал: Облысымызда өмір сүретін

аңдардың, құстар мен жəндіктер бейнеленген карточкілер.

Дидактикалық тапсырма:Балаларды суреттердің ұқсастығын бақылау

арқылы байқауға тəрбиелеу, өзінің туған еліне деген сүйіспеншілік сезімге тəрбиелеу, табиғатты аялауға, тілдерін, сөздік қорларын дамыту.

Ойын шарты: Бірдей суреттерді таңдап алу. Жаңылыспаған бала жеңеді, егер де бірдей аңдар мен құстарды əртүрлі жағдайда таңдап алса да, ойынды жүргізуге болады.

«Ұқсамайды- ұқсайды»Дидактикалық тапсырма: ойлау арқылы,

салыстыру арқылы суреттердің ұқсастықтары мен айырмашылықтарын білу, аңдарды сүюге баулу, тілдерін анық сөйлеуге жаттықтыру.

Ойында керекті құрал: аңдар мен құстар салынған карточкалар.

ЛотоӨлкенің аңдары мен өсімдіктері.Ойынға керекті құрал: Облысымыздың

аңдары мен өсімдіктері бейнеленген карточкалар

ОЙЫННЫҢ ТӘРБИЕЛІК МӘНІ

51

жəне облыс картасы.Дидактикалық тапсырма: Біздің өлкенің

(республиканың) аңдары мен құстары туралы балалардың əртүрлі көзқарастарын бір жүйеге келтіру, ойлауға баулу, жылдам ойлауға, табиғат-ты аялауға баулу, туған өлкеге сүйіспеншілік сезімін тəрбиелеу, балалардың сүйіспеншілік сезімін тəрбиелеу, балалардың белсенділік сезімдерін қарастыру.

Лото «Қазақстан сувенирлері»Ойынға керекті құрал: Қазақстанның қолдан-

балы қолөнері бейнеленген үлкен жəне кішкентай карточкілер.

Дидактикалық тапсырма: Қазақ халқының өнеріне қызығушылықтарын арттыру, республи-каның қолданбалы қолөнері, оның заттары туралы айту, ұлттық ою туралы білімдерін кеңейту, бақылауға, есте сақтауға, тілдік жəне ойлау белсенділігін арттыру.

Ойын ережесі: Бұрынғы ойындарға ұқсас.«Суретті жина» (Собери картинку).Ойынға керекті құрал: бірдей екі сурет, біреуі

8 бөлікке бөлінген. Суретте қалпақ, камзол, құмыра, шашбаулар бейнеленген.

Дидактикалық тапсырма: бөлік суреттерден тұтас бір сурет құрастыру, сурет мазмұны арқылы қазақтың ұлттық бұйымдары мен киімдері туралы білімдерін кеңейту, қазақтың ұлттық ою-өрнектерінің аттарын, қалпақ, камзол, торсық сөздерін есте сақтау үшін жаттату, Қазақстанның қолданбалы қолөнеріне деген қызығушылықтарын арттыру, тəрбиелеу.

Ойын шарты: бөліктерді тез жəне дұрыс жинау.

«Кім жылдам?» (кім қайда өмір сүреді?).

Ойынға керекті құрал: Егістік бос жер, ағаш, аңдар, құс, халық суреті.

Дидактикалық тапсырма: балалардың туған өлке, онда өмір сүретін аңдар мен өсімдіктер туралы білімдерін кеңейту, толықтыру, бекіту, табиғатты аялауға жылдамдылыққа, ептілікке баулу, сөздік қорларын кеңейту.

«Дастарханды өрнекте»Ойынға керекті құрал: жұмсақ (ФНМ қағазы)

материалдан тігілген дастархан (45/60) картоннан жасалған қазақша оюлар.

Дидактикалық тапсырма: бөлек, майда оюлардан бүтін өрнек құруға жаттықтыру, халық-тық əдет-ғұрыптар туралы айту.

«Мозайка» (кілемді өрнектейтін оюлар)Дидактикалық тапсырма: өз беттерінше

оюлар композицияларын жасауға үйрету, түрлі -түсті бояуларды, формаларды сəйкестендіру, түскиіз, сырмақ, текемет бұйымдарының əсем өрнектелуіне мəн беруге, қазақ халқының əдет- ғұрыптарын түсіну, елестету арқылы шығармашы-лық қызығушылықтарын арттыру, есте сақтауға жаттықтыру.

Ойынға керекті құрал: картоннан немесе фанерден қиылған тік бұрыштар (60/40) ақ, қызыл, қара, сары бояулармен боялған немесе бір жағы

қызыл, бір жағы ақпен боялған, картоннан қиылған, əртүрлі бояулармен боялған қазақтың ұлттық ою- өрнектері.

«Біздің қала»Ойынға керекті құрал: біздің қаламыздың

көрнекті жерлерінің суреттері. «Біздің қаладағы ескерткіштер», «Достық алаңы», «Біздің көше».

Дидактикалық тапсырма: туған қаласымен толығырақ танысу, туған жерге деген сүйіс-пеншілікке тəрбиелеу, өзінің қаласы туралы білуге қызығушылықтарын арттыру, сөздік қорларын кеңейту, ойларын дамыту.

Ойын барысы: тақырып бойынша суреттерді таңдап алу, сурет бойынша əңгіме құру.

«Кесені əшекейлеу»Ойынға керекті құрал: картоннан жасалған

оюлы, түрлі түсті бояулармен боялған кесе (силуюті).

Дидактикалық тапсырма: қазақша оюлар туралы білімдерін кеңейту, көркемдік, əсемдік туралы көзқарастарын қалыптастыру, тілдік қорларын кеңейту, жылдам ойлауға дағдыланды-ру.

Ойын барысы: тəрбиешінің айтуы (сигналы) бойынша кесені əшекейлейтін оюларды құрасты-ру.

«Киіз үйді əшекейлеу»Ойынға керект құрал: түрлі түсті, кез келген

өлшемді қараша үйдің суреті (силуэті), картоннан жасалған, қағаздан жасалған қараша үйдің ішін безендіретін əртүрлі оюлар.

Дидактикалық тапсырма: баланың əсемдік көзқарастарын қалыптастыру, қараша үйдің ішкі құрылысының, безендірілуіне оюлар таңдап алу, қазақ халқының өмірімен, тұрмысымен толығырақ таныстыру, балаларды ұлттық өнерді бағалай білуге тəрбиелеу, көркемдік ерекшеліктерін түсіндіру, тілдерін дамыту.

Дидактикалық құрал: эстетикалық, гигиена-лық талаптарға жауап беру, ойындар жасауға бояулар, барлық ойын құралдары сырты əдемі толықтырылған қораптарда, қалталарда тұру керек, құралдар ұзақ уақыт сақталуы керек.

Сабақтың тақырыбы: «Біздің қала».Дидактикалық ойын сабақтың мақсаты:

балалардың біздің қала туралы білімдерін кеңейту (ескерткіштер, орталық орындар, көшелер туралы) өзінің қаласы туралы қызыға айтуға тəрбиелеу, туған жерге сүйіспеншілігін арттыру, өзінің қаласы туралы көп білуге қызығушылықтарын арттыру, ойынға жақсы қатысуға тарту, ой-санасын, көңілін аудару.

Ойындарды қызықты да көңілді өткізу үшін тəрбиеші балаларға: ойынның шартын бұзбау, жолдастарын ренжітпеу, балалар ойынды бастау-шы мен төрешілердің айтқандарын мүлтіксіз орындауы, жеңілгенге күлмеу, жеңілсе ашуланбау, тəрбиеші ойын ойнайтын жерді, керекті құрал- жабдықты, ойын шартына байланысты күні бұрын дайындауы; əрбір ұлттық ойынды жүргізуде жеке ерекшелігін ескере отырып ұлттық ойынды іріктеп алу сияқты талаптарды қоюы қажет.

1(9) 2019




äàìóäàìó

ЖИМБАЕВА Б.К.,Ақтөбе қаласы № 51 гимназия музыка пəні мұғалімі

Əншілік дəстүр. Əн өнері жеке адам сезімінен бастап тұтас халық тағдырына дейін сергек үн қосуға мейлінше оңтай. Адам қоғамын-дағы үлкенді-кішілі барша құбылыс əнге арқау бола алады. Ұлы Абай əн өнерінің бұл қасиетін:

„Туғанда дүние есігін ашады өлең,Өлеңмен жер қойнына кірер денең",-деп

түйіндеген.Қазақтың əн өнері, оның көл-көсір мол

нұсқалары өзінің өн бойына айрықша қастерлі қасиеттер жинақтай отырып, шын мəнінде халық болмысының шежірелі сазы бола алған. Кейде творчество адамына замана тұлғасын сомдау керек, өлмес өнер тілімен уақыттың портретін жасау керек деген талап қойылады. Алайда, рухани үрдістердің қай-қайсысы да ең алдымен заманалық нəтиже екенін, уақыттың айғағы болатыны да қаперде бола бермейді. Көркем өнердің барша болмысы тарихи-əлеуметтік жағдайдан тыс болатын үрдіс емес. Тұтас бір тарихи кезеңдерде рухани құлдыраулардың, тіптен рухани ақтаңдақтардың болғаны өнер шежіресінен белгілі. Яғни, өнер түрлері өзінің

шырқау биігінде де немесе жер бауырлап құлдыраған кезінде де тек қана өз уақытының айғағы болып қалатыны кəміл. Өнердің осынау заңдылығы қазақ əндеріне де жат емес. Қазақ əн өнерінің тек қана музыкалық бітіміне назар аударып қоймай, оның тарихи тек- тамырына ден қойып, халықтың қатпарлы өмір жолындағы белгі-нышандарын бажайлауға көңіл аударған абзал. Халықтың алыс кезеңдерден бастау алған тарихымен рухани мұраларды шендестіре қарау ең алдымен сол өнер түрінің даму, жетілу диалектикасын саралауға дес берсе, екіншіден - халықтың өмір жолын жалаң хронология тұрғысында емес, тарихи-əлеуметтік құбылыс ретінде өнермен де шендестіре тануға мүмкіндік береді. Конфуций айтты дейтін тұжырым бар: „Егер белгілі бір елдің ахуалын білгің келсе, сол ел адамдарының жөн-жобасын танығың келсе, алдымен əніне құлақ түр",- депті. Ал, Конфу-цийдің ізбасары Сюнь-цзы: „Егер музыкасы салмақты да сабырлы сазымен баураса, ол халық - ұжымы жарасқан бақытты халық, егер музыка-сы сырбаз да сыршыл болса, онда ол халық

ҚАЗАҚТЫҢ ДӘСТҮРЛІ ӘН-КҮЙ ӨНЕРІ

53

кісілікті сүйеді, бүлік шығармайды, егер музыка-сы есіңнен айыра еліктіріп əкетсе, сонысымен қауіпті, себебі ондай музыкаға ден қойған халық кісіліктен жұрдай болып, жақсылықты жат санап, күйкілікке көңіл жұбатқыш болып алады... Музыка арқылы біз халыққа жол нұсқаймыз. Сондықтан да музыка- адамдарды басқарудың ең бір сыннан өткен құралы", дейді ("Музыкаль-ная эстетика...). Осынау ой жосықтары музыка-ның халықтанытқыштық, халықтəрбиелегіштік жəне тарихи-шежірешілдік қасиеттеріне мəн беріп отыр. Демек, қазақ əндерінің төл сипатын халықтың тарихи болмысымен сабақтастықта қараудың мəні зор.[2]

Қазіргі музыка зерттеуші ғалымдардың тұжырымына қарағанда музыка тілі халықтың рухани мəдениетінің ішіндегі ең бір тұрақты айғағы, өзгеріске оңайлықпен ұшырай қоймай-тын түрі болып есептелінеді. Славян музыкасы-ның тарихи тегін зерттеуші ғалым В. Гошов-скийдің: „Тарихи жағдайға орай ассимиляцияға түскен белгілі бір халық басқа бір халықтың өлеңдерінен гөрі заттық мəдениетін, тіпті тілін əлдеқайда оңай игереді" деген тұжырымы назар аударады.[5]

Қазақ халқының жалпы музыкалық мұрасы, оның ішінде əн өнері, əншілік дəстүрі əлі де болса жеріне жете зерттелмей келеді десек, тырнақ астынан кір іздегендік бола қоймас. Əсіресе, халық музыкасының жанрлық ерекшелігін, көркемдік ажарын ашатын ғылыми тұжырымдар қажет-ақ. Əзірше, „біздерде мынадай бар, мынадай болған!" деп кеуде қағудан аса алмай жүрміз. Одан қала берсе əннің сөзі мен əуенін, күйдің сазы мен авторын өзіміз бытыстырып алып, өзіміз тарқата алмай қызыл кеңірдек боламыз.

Жақсы дəстүрге саналы зерде қажет. Жаман дəстүрдің жұқпалы аурудай таралуы оңай. Əншінің міндеті — əсем сазды əуенмен тыңдау-шыға сұлу сезім сыйлау. Бишінің міндеті — мінсіз қимылмен көз қуанту. Осы күні қуыршақтай киініп алып, көзін ойнатып қазіргі би ырғағымен дөңгелене сабаланып, аз тыңдаушыны мəз қылғанға дəніккен əншілер төбе көрсете баста-ды. Олар асыл өнермен өнеге ұсынбайды. Жалған сый-құрмет дəметеді. Біреу үкісіне, біреу түзу сирағына қол соқса, қошамет деп түсінеді. Əрине, мұндай арзан даңғаза — əншілік мектеп-ке дерт.

Бүгінгі əншілердің репертуарлары да жұтаң. Бірінен-бірі сүйреп таласып жамырай салатын төрт-бес əннің төңірегін шиырлап шықпайды. „Ақкербез", „Еркем-ай", „Ақерке" пəлен терме, түген терме. Осылардың өзі қандай жақсы əндер еді. Қазір жұлмалай-жұлмалай тамтығы қалған жоқ.

Соңғы кезде терме, жыр дегенді желеу етіп, небір парасат-пайымға толы өсиет, үлгі өлең-дерін бірыңғай тасыр сарынға салып айту əуезе

бола бастады. Терменің жөні осы екен деп, Асанқайғыдан бастап, Мұқағалиға дейін бəрін бір сарынмен желпілдете беруге болмайды. Тым болмаса, əр ақынның өз əнін, өз сарынын өзіне бұйырту керек. Бүл тəртіп сақталмаса, халық мұрасына ғана қиянат емес, тыңдаушы жұртшы-лыққа да қиянат.

Қазақ əнді негізінен домбыраға қосып айтады. Бұл өзіндік үлгісі бар, ғасырлар бойы шыңдалған, қалыптасқан дəстүр. Əн өнері болса уақытқа жедел үн қоса алатын бір ілкімді, икемді жанр. Ал, домбырамен айтуда халықтың дəстүрлі эстетикалық-философиялық үлгісі бар. Домбы-рамен əн айту деген сөз — халықтың ғасырлар бойы қалыптастырған асыл дəстүрінен қол үзбеу деген сөз. Сол асыл дəстүрдің көсегесінің көгергені деген сөз. Мұқан Төлебаев, Ахмет Жұбанов бастаған жақсы дəстүр. Садық Кəрімба-евтың сазды əндері, одан берідегі Сыдық Мұхаметжанов, Нұрғиса Тілендиев, Илья Жақанов, Шəмші Қалдаяқов сияқты тамаша композиторлардың творчествосында сəтті жалғасын тауып жүр. Бір ғажабы, домбырамен айтылатын əндер өзінен-өзі дəстүрлі əуен сазымен табысып, төлтума қасиетін таза сақтай-ды. Бүл ретте домбыра аспабын қазақтың дəстүрлі музыкалық тілінің сарапшы сақтаушысы десе де болғандай. Композиторларға домбыра сүйемелдеуіне арнап əн шығару осы тұрғыдан да ден қойғызуға тиіс.[2]

Домбыра көмейі жеңіл ырғақ, желөкпе əуен, жылауық сарынды сүзіп тастайды. Ілгеріде құс жолындай сайрап жатқан Ақансерінің сыршыл-дығына, Біржан салдың, Мұхиттың өр үніне, Жарылғапбердінің, Үкілі Ыбырайдың, Əсеттің сазды əндеріне ұдайы мойын бұрып, сол жақсы дəстүрге жалғас іздеп отыру мейлінше қажет.

Əдебиеттер тізімі:1.«Əндер жинағы» Алматы «Қайнар» 1976

ж.2.«Ауыл кеші көңілді» Х. Тілемісов. Алматы

«Өнер» 1985 ж.3.«Ақ жауын» С. Бəйтереков. Алматы

«Өнер» 1991 ж.4.«Аққуым» А. Еспаев. Алматы «Өнер» 1978

ж.5.«Қазақ əндер антологиясы» Алматы

«Өнер» 1996 ж.6.«Музыка» Алматы «Өнер» 1988 ж.7.«Музыка сабағы» Ш.Құлманов, М.Ораза-

лиева, Б.Сүлейменов. Алматы «Атамұра» 1999 ж.8.«Музыка программасы» Астана2014ж9.«Музыка» Алматы «Атамұра» 2002 ж.10.«Қайырлы кеш!» Ə.Еспаев Алматы

«Өнер» 1982 ж.11.Бастауыш мектеп. №4,5.2004 ж.12.Қазақстан əйелдері. №1.2002 ж.

1(9) 2019




äàìóäàìó

ҚАЛЕНОВА Г.С.,«Өрлеу» БАҰО»АҚ филиалы Атырау облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің

біліктілігін арттыру институтының қоғаммен байланыс жəне баспа қызметі бөлімінің бастығы

Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ə.Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласы мазмұны мен мəні аса терең тарихи құжат іспетті. Мақаланың атауының өзі айтып тұрғандай, болашақта атқарылар іс-қимылдарымызды айшықтап берген құнды бағдарлама.

Тəуелсіз жылдарында еліміз екі бірдей жаңғыруды бастан кешті. Оның бірі 1991 жылдың 16 желтоқсанында Қазақстан Респуб-ликасы атты тəуелсіз мемлекеттің шаңырақ көтеруі болса, екіншісі «Қазақстан - 2030» стратегиялық бағдарламасының мерзімінен бұрын орындалып, еліміздің мейлінше дамыған 30 елдің санатына енуі болды.

2017 жылдың 31 қаңтарында Елбасы «Қазақстанның Үшінші жаңғыруы: жаһандық бəсекеге қабілеттілік» атты Жолдауын жария етті. Жолдаудың негізгі өзегі болған үшінші жаңғыру мəселелері Президентіміздің 2012 жылғы «Қазақстан-2050» стратегиялық бағдар-ламасында қойылған міндеттердің бірі еді. Сонымен бүгінгі таңда еліміз жаһандық бəсеке-лестікке қол жеткізуге арналған үшінші жаңғы-ру жұмысын бастап кетті. Межеміз – 2050 жылға қарай өркендеп дамыған 30 елдің қатарынан көріну. Айтуға оңай болғанмен, бұл аса ауқымды, өте күрделі міндет екендігі айтпасада түсінікті. Міне, осынау күрмеуі қиын, бірақ мейлінше өзекті əрі көкейкесті міндетті шешу тетіктерінің ең негізгісі ретінде Елбасы өз мақаласында бүкіл қоғамның рухани жаңғы-руы қажет екендігін атап өтіп, оны жүзеге асырудың 6 бағытын ұсынып отыр. Олар: бəсекеге қабілеттілік, прагматизм, ұлттық бірегейлікті сақтау, білімнің салтанат құруы, Қазақстанның революциялық емес эволюция-лық дамуы жəне сананың ашықтығы.

«Рухани жаңғырудың негізгі іргетасы ол–ұлттық кодты сақтай білу, онсыз жаңғыру деген құр жаңғырыққа айналады» деді өз мақаласында Президент. Біздің пайымдауымыз-ша, халқымыздың рухани мəдениеті мен салт-дəстүрлері жəне əдет-ғұрыптары. Міне, осылар топтаса келіп, қазақ халқының ұлттық

менталитетін құрайды. Кез келген ел халқының айрандай ұйып, жұдырықтай жұмылуында мемлекеттік тілдің алар орны айрықша. Ол – қоғамды топтастыруда теңдесі жоқ ерекше күш. Сондықтан да баршамыз Елбасының 2014 жылғы «Қазақстан жолы-2050»: Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ атты жолдауындағы қазақ тілінің мəңгі жасайтындығы туралы мəлімде-месін ту етіп ұстауға тиіспіз. Бұл, ең бірінші кезекте қазақ ұлтының өкілдеріне қатысты. Осы орайда дағыстандық ақын, Расұл Ғамзатов-тың: «Егер ертең авар тілі өлер болса, мен бүгін өлуге даярмын» деген аталы сөзі еске түседі.

Үшінші жаңғыру барысында нығая түсетін ұлттық рух - Президент ұсынған «Мəңгілік ел» идеологиясын қалыптастырудың негізгі кепілі. Сондықтан да бұл идеологияның арқауы етіп халқымыздың ғасырлар бойы қалыптасып, бізге мұра болып жеткен салт-дəстүрлеріміз бен əдет-ғұрыптарымыз болуы керек деп санаймыз. Дана халқымызда «дəстүрдің озығы бар, тозығы бар» деген ұлағатты сөз бар. Демек, озығын аламыз, тозығын тастаймыз. Рухани жаңғыру дегеніміздің өзі, міне осы. Салт-дəстүрлер мен əдет-ғұрыптар халқымыздың, əсіресе, өскелең ұрпақтың моральдық болмысын қалыптасты-ратын аса құнды қазына. Оларды ұмыт қалдыру орны толмас зардаптарға əкеліп соғады. Осы орайда күнделікті өмірімізде орын алып отырған бірді-екілі келеңсіз құбылыстарға тоқтала кетсек.

Қазақтың салт–дəстүрлерінен туындаған мол қағидаттарының ішінде ең бастысы – перзентінің өзіне өмір сыйлаған ата-анасының алдындағы парызы мен қарызын, яғни боры-шын өтеуі. «Үлкенге құрмет, кішіге ізет, ата-анаға қошемет» деп тəрбиелеген қазақ халқының барлық ұл-қыздары осы қағиданы мүлтіксіз орындап жүр деп айта аламыз ба? Қайдам, күмəніміз бар. Мың өліп, мың тіріліп, небір зобалаңды бастан кешкен қазақ қоғамын-да бұрын-соңды ешқашан да қарттар үйі деген болмаған. Əке-шешеге бейəдептілік көрсету, қол көтеру барып тұрған көргенсіздік болып табылған. Тіпті Тəуке ханның жеті жарғысында

БАБАЛАР МҰРАСЫ - ҰРПАҚҚА АМАНАТ

55

мұндай сорақылықтарға заң жүзінде тыйым салынып тиісті жазалау шаралары қарастырыл-ған. Қазақта «əке-шешең жынды болса, байлап бақ» деген сөз бар. Ата-анаға деген сүйіспеншілік сезім əн мен күй, термелерге арқау болған. Қазақ музыкасы өнерінің жарық жұлдыздары Шəмші мен Нұрғисаның «Ана туралы жыр», «Əкеме» деген əндерін алайық-шы. Екеуінің де өне бойы тұнып тұрған тəрбие мен тағлым емес пе?! Ата-анасын ардақтап сыйламаған ұрпақта Отанның шынайы патрио-ты шығады деуіміз бос сөз, құрғақ қиял.

Н.Назарбаев: «Біз ХХІ ғасырдың жаһан-дық картасында ешкімге ұқсамайтын, дербес орны бар ұлт боламыз десек, «Жаһандану заманауи қазақстандық мəдениет» жобасын іске асыруға тиіспіз. Əлем бізді қара алтынмен немесе сыртқы саясаттағы ірі бастамаларымыз-бен ғана емес, мəдени жетістіктерімізбен де тануы керек ».

Қазақ халқының бойында тектілік болмыс-тың қалыптасуына ең алдымен ата-баба салт-дəстүрі мен əдет-ғұрпының жəне рухани құндылықтардың рөлі зор. Рухани құндылықтар – адам өмірінің ажырамас бөлігі. Кез келген халықтың болмысы мен болашағы өзіне тəн ұлттық құндылықтар арқылы қалыптасады. Ұлттық құндылықтар – тұтас бір жүйе. Оған халықтың тілі, діні мəдениеті, əдебиеті, өнері, сондай-ақ əдет-ғұрыптар, салт-дəстүрлер, жөн-жоралғылар, ұғым-түсініктер жатады.

Елбасы Н.Назарбаев «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласында бүгінгі əлемнің өзгергенін, заман дидары басқаша екенін айтқан болатын. Дүние жүзінде өріс алған мұндай өзгерістерден біздің еліміз де тыс қала алмайды. Осыған сəйкес Отанымыз да ізгі құндылықтарды басты негізге алып, жаңа қоғам құруға бет алғандығы мақалада баса айтылған. Жалпы рухани жаңғыру дегеніміз – адамдардың ішкі жан дүниесінің жаңаруы. Жаңару – бұрынғы дүниелерімізден бас тарту емес оны осы заманға сəйкестендіріп пайдала-ну. Өзгеру табиғатқа тəн құбылыс. Рухани дүние дегенде бірінші кезекте əдебиет пен мəдениетіміз ойға оралады. Сонымен қатар мақалада айтылған мəселелер елдің тарихына, мəдениетіне, этнографиясына, тілі мен дініне тікелей қатысты. Атадан балаға мұра болған дүниелерді білу өткенді айқын болашақты жарық ететіні ақиқат .

Қандай халық болса да өзінің өткенін, қайталанбас тарихын, салт-дəстүрін көзінің қарашығындай сақтап, қастерлеп ұрпақтан-ұрпаққа өсиет етеді. Сөз бен іске шебер халқымыздың зор мəдениеті мен өнерін танытатын құндылықтарымыздың бірі – оның қолөнері. Олай болса халқымыздың төл өнері,

ағаштан, темірден түйін түйген, жүннен көздің жауын алатындай бұйым жасаған, асыл тастар-дан сəн бұйымдарын соққан, сүйек пен мүйізден қиыннан қиыстырып өрнек салған ел арасында-ғы қас шеберлеріміздің болғанын сақталған жəдігерлерден көруге болады. Ұлттық ментали-тетіміздегі біз мақтаныш тұтатын ерекше бір қасиет – бұл халқымыздың меймандостығы мен қонақжайлығы. Біздің бабаларымыз өз дүниета-нымы мен тарихын тасқа қалдырған. Оған еліміздің əр бұрышынан табылған петроглиф-тер дəлел. Таңбалы тастар көнеден жеткен баға жетпес мұра. Таңба сөзінің мəні терең «Тамға», «Теңге» бəрі мазмұндас ұғымдар. Бұған қоса көшпелі ғұмыр кешкен бабала-рымыздың арман – мұңы, ерлік, елдік істері бай ауыз əдебиетінен, жыр-толғау, шежіре, тарихи жыр-дастан, мақал-мəтелдерінен бүгінге жеткен. Ұшы-қиырсыз құнды дүниелердің бəрін жадында сақтап, ұрпақтан ұрпаққа ауызша қалдырған. Мұндай рухани мұраға бай ел кемде-кем. Ел басқарған қаған, хан, би, абыздар ұрпаққа бала жасынан милиондаған жолдан тұратын рухани мұраларды арнайы жаттатқан. Кейін əр замандарда түрлі тарихи саяси жағдайлардан, қоғамдық формацияның салдарынан жазу, сызу өзгеріске ұшырап отырады. Əліпбиіміздің латын қарпіне көшу мəселесінің нақтылануы, сөз жоқ тарихи əділеттіліктің салтанат құруы болмақ 1940 жылға дейін қолданыста болған латын əліпбиі қайта қалпына келсе нұр үстіне нұр болар еді. Латын қарпіне көшу заман талабынан туында-ған қажеттілік. Сондықтан да Елбасының бастамасымен жүзеге асырылып жатқан бұл шешімге заман талабына лайық қадам деген баға берер едік.

Елбасы мақаласындағы əлемдегі ең үздік 100 оқулықты қазақ тіліне тəржімелеу, «Туған жер», «Қазақстанның киелі жерлер география-сы», «Қазақстандағы 100 жаңа есім» бағдарла-маларын толықтай қолдай, отырып тың жаңа-лықтар күтеміз. «Қалмақ қырылған», Орбұлақ жəне Аңырақай шайқастары өткен жерлері еліміздің киелі жерлері құрамына кіретініне сенімдіміз. Себебі ең тарихи сəттер сырлары сол жерлерде. Ата-бабамыз найзаның ұшымен, білектің күшімен отанды, жер-ананы сақтап біздерге аманат етіп қалдырды.

Сөз соңында айтарымыз, халқымыздың салт-дəстүрлері мен əдет ғұрыптары-қазақ елінің кескін келбеті, болмыс бітімі. Рухани жаңғыруымыздың ең тиімді тетігі. Ғасырларға созылған тарихымыздың айнасы. Сондықтан да біз оларды жадымыздан шығармай жаңғыр-тайық. «Өткенге топырақ шашпа, шашсаң болашақ саған тас атады» деген ата-баба өсиетін əрдайым есте ұстайық !

1(9) 2019




äàìóäàìó

КӨЛКЕБАЕВА Қ.Л.,Ақтөбе қаласы №51 гимназия бастауыш класс мұғалімі

ҚР Президенті Н.Ə. Назарбаевтың 21 қарашада «Ұлы даланың жеті қыры» бағдарла-малық мақаласы жарияланды.

Мақала стратегиялық сипатқа ие жəне тарихи сана қалыптастыруға, мемлекетшілдік сана орнықтауға негізделген. Ал тарихи сана-ның тұғыры қашанда ұлттық болмыстан екені белгілі. Елбасы еңбегі көпқырлы əрі ауқымды тарихымызды дұрыс түсініп, қабылдауға шақырады. «Біз басқа халықтардың рөлін төмендетіп, өзіміздің ұлылығымызды көр-сетейін деп отырғанымыз жоқ. Ең бастысы, біз нақты ғылыми деректерге сүйене отырып, жаһандық тарихтағы өз рөлімізді байыппен əрі дұрыс пайымдауға тиіспіз» - дей келе, негізінен, біздің əлемдік өркениетке қосқан үлесімізді, жаһандық даму үрдісіне тигізген айтарлықтай септігімізді қайтадан зерделеп, əлемге жаңаша заманауи түрде дəріптеуге үндейді. Мақала кіріспеден, екі ірі тараудан жəне қорытынды бөлімнен тұрады. Мақалада алты ірі жаңа жоба ұсынылып отыр. Олар қазақ тарихын зерттеуге жəне Қазақстан мəдени мұраларын насихаттау-ға бағытталған. Шын мəнінде, біздің Ұлы даламыздың ғалам мəдениеті мен өркениетінде өзіндік ойып алар орны бар екені рас. Оған ешкімнің таласы болмауы тиіс. Тек соны нақты-лап, шегелеу үшін алдымен оның мəні мен маңызын өзіміз жете түсініп, түйсінуіміз керек.

Ұлы даланың жеті қыры :1. АТҚА МІНУ МƏДЕНИЕТІ2. ҰЛЫ ДАЛАДАҒЫ ЕЖЕЛГІ МЕТАЛЛУРГИЯ3. АҢ СТИЛІ4. АЛТЫН АДАМ5. ТҮРКІ ƏЛЕМІНІҢ БЕСІГІ6. ҰЛЫ ЖІБЕК ЖОЛ7 . Қ А З А Қ С Т А Н – А Л М А М Е Н

ҚЫЗҒАЛДАҚТЫҢ ОТАНЫБұл бастама «Рухани жаңғыру» бағдарла-

масының жалғасы ретінде қаралады. «Рухани жаңғыру» жалпыұлттық бағдарламасының жаңа компоненттері ата-бабаларымыздың көп ғасырлық мұрасының цифрлық өркениет жағдайында түсінікті əрі сұранысқа ие болуын қамтамасыз етеді жəне оны жаңғыртуға мүмкіндік береді. «Төл тарихын білетін, баға-лайтын жəне мақтан ететін халықтың болашағы зор болады деп сенемін. Өткенін мақтан тұтып, бүгінін нақты бағалай білу жəне болашаққа оң көзқарас таныту - еліміздің табысты болуының кепілі дегеніміз осы» - деді Елбасы. [1]

Мұның барлығы – қазақта ғылымның, зиялы ортаның жəне жоғары мəдениеттің болғанын көрсететін басымдықтар. Осыны басшылыққа алып, бүгінгі кейбір стереотип-терді жойып, жаңаша ұғым, көзқарас қалыптас-тыруымыз керек. Дəл біздің даламыздан бастау алған мəдениеттердің игілігін дүние жүзінің əлі

«ҰЛЫ ДАЛАНЫҢ ЖЕТІ ҚЫРЫ» - ҰЛТ ЖАҢҒЫРУЫНА БАСТАР ЖОЛ

57

күнге дейін көріп отырғанын дəріптеуіміз қажет. Мұндай қадам Ұлы даланың тарихын тым тереңнен бастап, бірнеше мың жылды қамтуды талап етеді. Сондықтан түркі дүниесімен бірге ғұн, сақтарға дейінгі ата тарихымызды тыңғы-лықты зерттеп, зерделегеніміз абзал.

Елбасымыз «Ұлы даланың жеті қыры» атты терең мазмұнды, тағылымы мол мақаласын жариялап, қалың жұртшылықты бір серпілтіп тастады. Тарихымыздың жеті қырын атай отырып, Нұрсұлтан Əбішұлы Назарбаев өткенімізді тарих тұғырынан бағамдап, терең зерделеуге үндеп отыр.

Президент мақаласы елде қызу талқыла-нып жатыр. Мақаланың өзектілігі мен маңыз-дылығы туралы ұлт көшбасшылары өзіндік оң пікірлерін білдіруде.

«... «Ұлы даланың жеті қыры» — ұлтты жаңа ойларға жетелейтін кезекті бағдарлама-лық мақала. Мұның алдындағы «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақала қазақ қоғамының күн тəртібін анықтауға мүмкіндік берсе, бүгінгі мақала да ұлттық сана-сезімнің қалыптасуындағы жаңа дискурс.

Бүгінгі мақаланың ойы неде? Бүгінгі күнге дейін біз тарихымызды жинақтап, толықтырып, бары мен жоғын анықтаумен келдік. Ендігі ретте қазақ ұлтының əлемдік өркениеттегі орнын жəне үлесін көрсету. Түсінген адам үшін шын мəнісінде мемлекеттің тəуелсіздігі мен еге-мендігі шарттарының бірі. Мемлекеттің бола-шақтағы өміршеңдігінің тиісті институционалды шарттарға: мемлекеттік құрылымы, шекарасы, ұлттық валютасы, экономикасы, əскері, мемле-кеттік институттарымен қатар рухани құнды-лықтармен де анықталады.

Біз жапон, қытай, араб мəдениеттерімен тамсанып, сүйсінеміз. Олар сол мəдениеттерін көрсете алғандарының арқасында мемле-кеттілігінің өміршеңдігін де қалыптастыра алды. Бұл ұлттық мəдениеттер ертең оңай жоғалып кетпейді. Жаһандану заманында қазақ ұлты өз орнын сақтап қалуы үшін, сонымен қатар, басқаларға адамзат өркениетіне қосқан үлесімізді көрсете білуіміз керек. Біз кездейсоқ пайда болған, əлемдік периферияда кездейсоқ факторлар əсерінен қалыптасқан ұлт емеспіз. Біз мыңдаған жылдар бойы адамзат өркен-иетінің қалыптасуына əрқашан үлес қосып қоймай, тіпті үлкен əлемдік тарихи процес-тердің ортасында болдық. Біз Жібек жолының бойында емес — біз Жібек жолының тоғысқан орны болдық. Біз Батыс пен Шығыс арасындағы өркениеттерді байланыстырдық. Сол арқылы қазақ мəдениеті өз алдына бөлек өркениет болып қалыптаса алды.

Қазақ мəдениеті əлемдік мəдениеттің ажырамас бөлігі, өзегі. Түркі мəдениеті, ислам

мəдениеті, көшпелі мəдениеттердің эпиц-ентрінде болған қазақтың санасына өзінің бай мəдениетінің орнын анықтауымыз қажет. Бұл мемлекеттіліктің бір маңызды тірегі. Біз Мемле-кеттілікті құрдық, енді мемлекетшілдікті қалыптастыруымыз керек . Ал мемле-кетшілдіктің негізгі алғышарты — ұлттық сана-сезім мен тарихи сана-сезім. Бүгінгі мақала қазақ қоғамына терең пікір қалыптастыруға, көлемді дискуссияларға үлкен негіз болмақ»- деп «QAZAQSTAN» РТРК төрағасы Ерлан Қарин əлеуметтік желіде мақалаға байланысты өз пікірін білдірді. [2]

Мемлекет басшысының «Ұлы даланың жеті қыры» мақаласы өзге елдерде де қызығушылық тудырды. Əсіресе, Измирде өткен түркітілдес мемлекеттердің Парламенттік Ассамблеясында талқыланды. Мəжілістің жалпы отырысын ашқан Нұрлан Нығматулин Елбасының ауқым-ды мақаласы халықаралық парламентшілер арасында үлкен қызығушылыққа ие болғанын атап өтті.

«ТүркПа шараларына қатысқан бауырлас елдердің депутаттары, ғалымдар, сарапшылар өз сөздерінде ең алдымен Елбасымыздың мақаласына назар аударды. Онда айтылған ұсыныстар – бабаларымыздан келе жатқан ұлттық мұраларымызды терең тануға жəне түркі бірлігін бұрынғыдан да күшейтуге жаңа серпін, жаңа жігер беретінін ерекше атап өтті. Сондықтан «Ұлы даланың жеті қыры» тек Қазақстанда ғана емес, бауырлас түркі елде-рінде ұрпақтарға жалғасатын тарихи құжат болып қалатыны сөзсіз» - деп өз бағасын берді ҚР Парламенті Мəжілісінің төрағасы Нұрлан Нығматулин. [3]

Ендігі біздің, яғни ұстаздардың міндеті - осы құжаттың түп-төркінін, мəнін жас ұрпаққа жеткізу. Жəне олардың жүрегіндегі қазақилық пен патриотизмді күшейту болып отыр.

Елбасымыздың басты мақсатына айналған – өткенді саралай отыра, бүгініміз бен болаша-ғымызға сенімділік идеясы қалтқысыз орында-латынына сенім білдіреміз.

Пайдаланған əдебиеттер:1. ҚР Президенті Елбасы Н.Ə. Назарбаев-

тың «Ұлы даланың жеті қыры» бағдарламалық мақаласы ,21 қараша,2018 жыл

2.https://7kun.kz/e-karin-ly-dalanyn-zheti-qyry-ultty-zhana-oilarga-zheteleitin-kezekti-bagdarlamalyq-maqala/,21 қараша,2018 жыл

3 . h t t p s : / / 2 4 . k z / k z / z h a - a l y -tar/sayasat/item/279393-ly-dalany-zheti-yry-ma-alasy-t-rkiyada-tken-zhiynda-tal-ylandy, 21 қараша, 2018 жыл

1(9) 2019


https://www.facebook.com/erlan.karin/posts/2002666059777077

https://www.facebook.com/erlan.karin/posts/2002666059777077

https://24.kz/kz/zha-aly-tar/sayasat/item/279393-ly-dalany-zheti-yry-ma-alasy-t-rkiyada-tken-zhiynda-tal-ylandy






äàìóäàìóäàìóäàìó

ТАҚЫРОВА А.М., Ақтөбе облысы Мұғалжар ауданы Қожасай негізгі орта мектебінің қазақ тілі жəне

əдебиеті пəні мұғалімі МУТАЛИЕВА Б.Н.,Ақтөбе облысы Алға ауданы Сарықобда орта мектебінің қазақ тілі жəне əдебиеті пəні

мұғалімі

Тіл – халықтың жаны. Тілі құрыса, халық та жер бетінен жоғалады. Адамзат тарихында көптеген өркениетті елдердің өшіп кетуі алды-мен тілді жоғалтудан басталғанын ғылым дəлелдеп отыр. Бүгінгі қазақ қоғамындағы мəңгүрттіктің басы да өз тілін тəрк етуден туды. Тілі мен дінінен айырылған ондай жан рухани кемтарлығын, адамдық болмысын түсінбей, көлденең көк аттының қолжаулығына айналады. Ана тіліміздің тағдыры үшін күресте халқымыз қам-қарекетсіз болған емес. Жиырмасыншы жылдары тіл тəуелсіздігін ту етіп көтерген Əлихан, Ахмет, Міржақып, Мағжан, Мұхтарлар, сексенінші жылдардың аяғында бостандықтың лебі білінісімен басталған бүкілхалықтық қозғалыс соның айғағы.

Қазақстан – егеменді, тəуелсіз ел. Қазақ-станды дамыған өркениетті елу елдің қатарына енгізетін біздің болашағымыз – бүгінгі жастар. Олардың міндеті – елінің намысын қорғап, оны əлемге таныта білу. Əлемге таныту үшін əр жас өз елінің тарихын, тілін жетік білуі керек. Қазақ тілі – Қазақстан Республикасының тұрғы-лықты халқы қазақ халқының жəне оның шекарасынан тыс өмір сүріп жатқан қазақтардың (Ресей Федерациясы, Өзбекстан, Қытай, Монғо-лия т.б.) ұлттық тілі.

Қазіргі қазақ тілі - Қазақстан Республикасы-ның мемлекеттік тілі болып табылады. Қазақ тілінің сөздік құрамы өте бай, оған 67 мың тізімдік сөз, 24,5 мың фразеологиялық тіркес – барлығы 91,5 мың лексикалық бірлік кірген бір ғана он томдық "Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі” куə бола алады. Қазақ тілі түркі тілдерінің қыпшақ тобына кіреді (татар, башқұрт, қарашай-балқар, құмық, қырым-татар, қарақалпақ, ноғай) жəне ол, əсіресе, ноғай, қарақалпақ тілдеріне жақын болып табылады.

Қазақ тілі ең көне бастауын əр кездегі ежелгі түрік жазулары ескерткіштерінен: Талас-Орхон-Енисей жазулары (5-8 ғ.ғ.), Жүсіп Бала-сағұнның "Қүтадғу білік” еңбегі, Махмұт Қашқа-ридің "Диуани лұғатат түрік” еңбегі , Ахмет Йүгінекидің "Һибат Ұл һақайық” еңбегі, Қожа Ахмет Яссауидің "Хикметі” (10-12 ғ.ғ.), Алтын Орда, Шағатай жəне қыпшақ (13-14ғ.ғ.) тұсында-ғы жазулардан алады. Сонымен қатар, халық ауыз əдебиетінің дəстүрлері мен тілдік нормала-

рында қалыптасқан, кейінгі кезде ақындар, жыраулар мұрасы арнасына құйылған, ұлы Абай мен Ыбырай шығармашылығы арқылы бізге жеткен қазіргі қазақ əдеби тілі.

Қазақ жазуы 1929 жылға дейін араб графи-касын, ал 1929-1940 жылдары латын графика-сын қолданған. 1940 жылдан бастап қазіргі уақытқа дейін орыс графикасын қолдануда. Мемлекеттік тіл, яғни, қазақ тілі – əлемдегі алты мыңға жуық тілдердің ішіндегі қолдану өрісі жағынан жетпісінші, ал тіл байлығы мен көркемдігі, оралымдығы жағынан алғашқы ондықтар қатарындағы тіл. Сондай-ақ, ол дүние жүзіндегі ауызша жəне жазбаша тіл мəдениеті қалыптасқан алты жүз тілдің жəне мемлекеттік мəртебеге ие екі жүз тілдің қатарында тұр.

Қазақстанда тұратын жүзден аса ұлт өкілдері Қазақстанның халқын, соның ішінде қазақ халқының тұрмыс-əдебиетін, əдет-ғұрпын, мəдениетін, əдебиетін, тілін білуі міндетті.

Тілге деген құрмет – халыққа деген құрмет. Тілсіз халықтың, елдің өмір сүруі мүмкін емес. Əлем таныған ел болу үшін тіліміздің жұлдызын биіктетуіміз керек. Тіл – қастерлі де, қасиетті ұғым. Ол əрбір адамға ана сүтімен бірге еніп, қалыптасады. Ана тілін сүйген адам – туған жерін, елін, Отанын, атамекенін сүйеді деген сөз. Ал, бұлардың бəрі – адам баласы үшін ең қасиетті ұғымдар. Өмірдің алмастай қырын, абзал сырын түсіне білуіне басты себепкер – ана тілі.

Қазақстан Республикасының Конституция-сы (1995ж.), "Тіл саясаты туралы” Тұжырымда-масы (1996ж.) жəне осыларға негізделген "Тіл туралы” Заң (1997ж.) республикадағы тілдердің ұлтаралық жарастық пен рухани ынтымақтас-тықтың құралы ретінде қызмет етуін жəне тіл алуандығын көздейді. Республикада мемлекеттік тіл ретінде бір ғана тіл – қазақ тіліне конституци-ялық мəртебе беріліп отыр.

Қазақстан Республикасында қазақ тілінің мемлекеттік тіл ретінде қызмет етуінің бірнеше алғы шарты бар. Атап айтқанда, сол тілді қолданушылардың санының жеткілікті болуы, табиғи жəне табиғи емес тілдік ортаның болуы, республиканың барлық аймақтарына таралуы, қоғамдық өмірдің əр алуан саласында қызмет етуі жəне ауызша əрі жазбаша түрде қызмет етуі сияқты сыртқы факторлардың болуы, сондай-ақ

МЕМЛЕКЕТТІК ТІЛ – РУХАНИ БАЙЛЫҚ

59

қазақ тілінің құрылым-жүйесі жетілген, лексика-фразеологиялық қоры аса бай, ежелден келе жатқан жазба жəне ауызша дəстүрі бар ұлттық тілдердің бірі ретіндегі ішкі тілдік факторлардың болуы – қазақ тілінің мемлекеттік тіл ретінде қызмет етуіне мүмкіндік береді.

Сонымен, қазақ тілі – дəстүрлі, тұрақты, қатаң тілдік нормасы бар, стильдік тармақтары сараланған, жалпы халықтық тілден ұлттық деңгейге көтерілген тіл.

Біздің ана тіліміз - қазақ тілі: џ түпкі түрін сақтаған түркі туыстас

байырғы тіл; џ ежелден жазба мəдениеті бар тіл; џ əдеби тіл, жергілікті тіл (диалекті),

сөйлеу тілі, қарапайым сөйлеу тілі тəрізді формалары бар;

џ демографиялық тірегі мықты ұлттық тіл; џ құрылым-құрылысы кемелденген тіл; џ егеменді Қазақстан Республикасы өз

қамқорлығына алған мемлекеттік тіл. Қазақ тілінің таңғажайып кереметі жайында

пікір айтушылар көптеп саналады. Олардың а р а с ы н д а ө з ғ а л ы м д а р ы м ы з , а қ ы н -жазушыларымызбен қатар өзге жұрт өкілдері де баршылық. Əсіресе, ірі түркітанушылар мен саяхатшылардың ана тілімізге үлкен құрметпен қарап, ауыздарының суы құрып, тамсана жазғандары мəлім...

Байтұрсынов А. «Біз сияқты мəдениет жемісіне жаңа аузы тиген жұрт, өз тілінде жоқ деп мəдени жұрттардың тіліндегі даяр сөздерді алғыштап, ана тілі мен жат тілдің сөздерін араластыра-араластыра, ақырында ана тілінің қайда кеткенін білмей, айрылып қалуы мүмкін. Сондықтан мəдени жұрттардың тіліндегі əдеби-еттерін, ғылыми кітаптарын қазақ тіліне аудар-ғанда, пəн сөздерінің даярлығына қызықпай, ана тілімізден қарастырып сөз табуымыз керек. Сонда біздің əдебиетіміздің тілі таза болып, жоғарыда айтылған талғау салтының шарты орындалған болады».

Əуезов М. «Тілімнің ұшында жүрген сөз төмендегіше болмақ: тас үгітіліп құмға айнала-ды, темір тозады, ұрпақ озады, дүниеде өлмейтін сөз ғана, халқымызбен бірге жасап келе жатқан асыл мұра сөзімізді арзандатып алмайық».

Жұмабаев М. «... Қазақ тілінде қазақтың сары сайран даласы, біресе желсіз түндей тымық, біресе құйындай екпінді тарихы, сары далада үдере көшкен тұрмысы - асықпайтын, саспайтын мінезі көрініп тұр.

Радлов В.В. /ресейлік шығыс зерттеушісі/: «Қазақтардың тілі жатық та шешен, əрі өткір, көбіне іліп-қағып сұрақпен жауап беруге келген-де таң қалдырарлықтай оралымды сөйлейді. Кез келгені, тіптен сауатсыздарының өзі, ана тілінде біздің Еуропада байқап жүргенімізден тек француздар мен орыстардың дəрежесінде

сөйлей біледі». Мелиоранский П.М. /1868 – 1906, шығыс

зерттеушісі, профессор/: « Қазақ тілін зерттеуш-ілердің барлығы да бір ауыздан ең бай, ең таза түркі тілдердің бірі деп таниды».

Ильинский Н.И. /1822-1892, Қазан универ-ситеті, профессор/:« Ертедегі түркілер тұрмысы-ның көптеген іздерін өзінде сақтап қалған қазақ тілін мен ерекше ұнаттым. Қазақ даласы менің халық тіліне деген сүйіспеншілігімді мүлде қалыптастырды, оған мен тілдік зерттеу үшін нағыз таптырмайтын құжат ретінде қарай бастадым».

Бенцинг И. /түркітанушы/: «Ғылыми, əдеби, тілдік жəне тарихи тұрғыдан қарағанда қазақ тілі түркі тілдерінің ішіндегі ең əсем, өте бай тілдің бірі».

Малов С.В. /орыс ғалымы/: «Қазақ тілі өзінің бейнелілігі, суреттілігі жағынан басқа түрік, немесе түркі тілдерінен əрдайым бөлекшеленіп тұрады. Қазақ өзінің ауызекі көркем тілімен, айшықты əсем фольклорымен бұрын да, қазір де даңқы шығып жүрген халық».

Сағди А. /татар ғалымы/: «Қазіргі ең таза, ең бай, ең табиғи жəне бұзылмай, бұрынғы қалпын-да сақталып қалған бір тіл болса, ол қазақ тілі жəне қазақ əдебиеті, шын ғылым үшін біз мұны ашық айтуымыз керек».

Янушкевич А. /поляк журналисі/: «Қазақ-тардың ақыл-ой қабілетінің зорлығына барған сайын менің көзім жетуде. Қандай əсем сөйлейді. Кез келгені айтайын дегенін тез түсіндіре, қарсыласының сөзіне шебер тойтарыс бере біледі. Тіпті балаларының ақыл-есі де өте тез жетіледі».

Мемлекетің дамуы оның тілімен тығыз байланысты тілдің дамуы мен қолданыс аясын кеңейту үшін көптеген игі істер орындалу үстінде. Соның бір айғағы «Қазақстан Республи-касының 2020 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспары туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 1 ақпандағы № 922 Жарлығын іске асыру мақсатында Қазақстан Республикасында тілдерді дамыту мен қолдану-дың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы.

Мемлекет басшысы Н.Ə.Назарбаев: «Біз барша қазақстандықтарды біріктірудің басты факторы болып табылатын қазақ тілінің одан əрі дамуы үшін барлық күш-жігерімізді салуымыз керек. Сонымен бірге елімізде тұратын барлық халықтардың өкілдері ана тілдерінде еркін сөйлей, оқи алуына, оны дамытуға қолайлы жағдай тудыру қажет» деп атап көрсеткен болатын.Тіл тағдырын толғану – əрбір қазақ-стандықтың абыройлы борышы.

1(9) 2019


ТРЕБОВАНИЯ К СТАТЬЯМ И УСЛОВИЯ ПУБЛИКАЦИИ В ЖУРНАЛЕ:

Общие требования: - тема должна быть актуальной; - заголовок должен быть ясным и конкретным; - содержание статьи должно соответствовать тематике номера; - содержание статьи должно носить практический характер; - статья может быть написана в соавторстве; - статья может быть написана на казахском/русском/английском языке; - статья может содержать конкретные примеры ученических работ; - статья должна содержать список использованных ресурсов.Объем статьи: 3–4 страниц (включая рисунки, фотографии, таблицы).Сведения об авторах: Фамилия, имя, отчество (полностью), 2 фотографии автора (-ов) в формате jpeg отличного качества

(300 dpi); указание ученой степени (если есть), должности, места работы; контактный телефон и e-mail.

К публикации принимаются статьи, оформленные в соответствии с техническими требованиями:

1. Текст статьи набирается в программе Microsoft Word;2. Шрифт основного текста - Times New Roman;3. Размер шрифта основного текста - 14 пт;4. Межстрочный интервал одинарный;5. Выравнивание текста по ширине;6. Автоматическая расстановка переносов включена;7. Рисунки и таблицы по тексту, с кратким названием или описанием;

Редакция республиканского информационно-педагогического журнала «Педагогикалық даму» оставляет за собой право корректировки и сокращения объема статей по своему усмотрению.

Статьи могут быть отклонены без объяснения причин. Редакция вправе самостоятельно решать вопрос соответствия статей тематике номера и его рубрик.

Талаптар жəне шарттар/ Требования и условия

МАҚАЛАЛАРҒА ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР ЖƏНЕ ЖУРНАЛДЫ БАСЫП ШЫҒАРУ ШАРТТАРЫ:

Жалпы талаптар: - тақырып өзекті болуы тиіс;- атауы анық жəне нақты болуы тиіс;- мақала мазмұны журнал тақырыбына сəйкес келуі тиіс;- мақала мазмұны практикалық сипатқа ие болуы тиіс;- мақала қосарланған автормен де шығарылады;- мақала қазақ/орыс/ағылшын тілінде жазыла береді;- мақала оқушы жұмыстарының нақты мысалдарын қамти алады;- мақалада пайдаланылған əдебиеттер тізімі болуы тиіс.Мақала көлемі: 3–4 бет (суреттерді, фотосуреттерді, кестелерді қоса алғанда).Авторлар туралы мəліметтер: Тегі, аты, əкесінің аты (толық), автордың (авторлардың) jpeg форматтық, жоғары сапалы 2 фотосуреті

(300 dpi); ғылыми дəрежесі (бар болған жағдайда), лауазымдары, жұмыс орны; байланыс телефоны жəне e-mail.

Мынадай техникалық талаптарға сəйкес ресімделген мақалалар басылымға қабылданады:

1. Мақала Microsoft Word бағдарламасында терілуі тиіс;2. Негізгі мəтін қарпі - Times New Roman;3. Негізгі мəтін қарпінің мөлшері 14 пт;4. Жол аралық интервалы - бір жарым;5. Мəтіннің теңшелуі ені бойынша;6. Тасымалдардың автоматты орналастырылуы қосылған;7. Мəтін бойынша суреттер мен кестелер, қысқаша атауымен немесе сипаттамасымен

«Педагогикалық д » журналының редакциясы өз аму республикалық ақпараттық-педагогикалық қалауынша мақалаларды түзету жəне көлемін қысқарту құқығына ие.

Мақалалар себебін түсіндірусіз қабылданбауы мүмкін. Редакция мақалаларды журнал мен оның айдарларының тақырыптарына сəйкес өзі анықтайды.

twitter.com/AktobeOrleufacebook.com/aktobe.orleu instagram.com/aktobe_orleu/

Сдано в набор 06.02.19 г.Подписано в печать 20.02.19 г.Выход журнала 06.03.2019 г.Тираж 9 экз.

Теруге 06.02.19 ж. жіберілді. Баспаға 20.02.19 ж. қол қойылды.

Журналды шығару мерзімі 06.03.2019 ж. Таралымы 9 дана.

Documents

ПЕДАГОГИКАЛЫҚ äàìóaktobe-orleu.kz/attachments/article/519/peddamu1-2019.pdf · 2019-05-02 · институтының журналы №1 (9) 2019 жыл Басылым