АПАТ АЙТЫП КЕЛМЕЙДІ. БҰЛ ЖОЛЫ ДА ТӨТЕН-ШЕ ЖАҒДАЙ АЯҚАСТЫНАН ТУЫНДАДЫ. ОҒАН СЕБЕП – КӨРШІЛЕС ӨЗБЕКСТАНДАҒЫ САРДОБА СУ ҚОЙМАСЫНЫҢ ЖАРЫЛУЫ. РЕСМИ МӘЛІМЕТКЕ СЕНСЕК, СУ ҚОЙМАСЫНЫҢ ЖАРЫЛУЫНА АУА РАЙЫНЫҢ БҰЗЫЛУЫ, ЖОЙҚЫН ДАУЫЛ ӘСЕР ЕТ-КЕН. АЛ БЕЙРЕСМИ ДЕРЕК МҰНЫҢ ЖАЙ СЫЛТАУ ЕКЕНІН, АПАТТЫҢ АРТЫНДА ШЫРМАУЫ ШЫҢЫ-РАУҒА КЕТКЕН ЖЕМҚОРЛЫҚ ЖАТҚАНЫН АЙТУ-ДА. РАСЫНДА СУ ҚОЙМАСЫН САЛУҒА АЗ ҚАРЖЫ ЖҰМСАЛМАҒАН. ЖЕТІ ЖЫЛ ІШІНДЕ БИПАЗДАП ЖАСАЛҒАН 25 МИЛЛИОН ДОЛЛАРЛЫҚ ЖОБАНЫҢ ҮШ ЖЫЛ БОЛМАЙ СЫР БЕРУІ, ӘРИНЕ, ӨКІНІШТІ. ЖАЙ ҒАНА СЫР БЕРІП ҚОЙСА ЖАҚСЫ. ӨЗБЕКСТАН ХАЛҚЫН БЫЛАЙ ҚОЙҒАНДА, СУ ҚОЙМАСЫНЫҢ ЗАРДАБЫНАН ҚАЗАҚСТАННЫҢ БІРНЕШЕ АУЫЛЫ ДА АУЫР ЗАРДАП ШЕГІП ОТЫР.

Бүгінде Сырдария облысының Сардоба, Ақалтын және Мырзаобод аудандарындағы 22 елдімекеннің 70 мыңнан астам тұрғыны эваку-ацияланған. Өзбекстанның денсаулық сақтау

СӘТІ ТҮСКЕН СҰХБАТ

(Соңы 5-бетте)

ОЙТАЛҚЫ

МҮГЕДЕКТЕР ҚҰҚЫҒЫ ҚАЛАЙ ҚОРҒАЛАДЫ?

Мемлекет-тің бас ты құнды лығы

саналатын адам құқығы туралы сөз болған кезде

мүмкіндігі шектеулі жандар еске түседі. Алайда, еліміз БҰҰ-

ның арнайы конвенциясына қол қойғанымен, онда сөз болған

көп жағдайлар әлі де өзек-тілігін жоймай отыр. Бұл

туралы сарапшылар-дың ойы қандай?

(Соңы 3-бетте)

Қанат ЖҰМАБАЙ, Халықаралық адам құқығын қорғау комитетінің Қазақстандағы өкілдігі төрағасының орынбасары:

– Мүгедектердің құқықтары дегенде бірден олардың материалдық, тұрмыстық жағдайы еске түседі. Мемлекет тарапынан мүгедектерге көмек көп жағдайда жәрдемақы беру мен зейнетақы тағайындаумен ғана шектеледі. Баспа-на беру жолдары нақты шешілмеген. Заңында мүгедектер жергілікті әкімшілік тарапынан есепке қойылады, тұрғын-жай беріледі дегенмен, бұл норма кемтарлар үшін кепілдік болып табылмайды. Қазақстан Республикасында мүгедек-тердi әлеуметтiк қорғау туралы 2005 жылғы 13 сәуірдегі №39 ҚР заңында шикіліктер аз емес. Ондағы мүгедектердi тұрғын үймен қамтамасыз ету туралы 26-бапта: «Жер-гiлiктi атқарушы органдар Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген тәртiппен:

Захира БЕГАЛИЕВА, «Ерекше Таңдау-Шелек» КҚ бағдарламалық директоры, ҚР Білім және ғылым министрінің кеңесшісі:

– Біздің елде 690 мыңнан астам мүгедек адам бар. Олар-дың құқын қорғау бағытында үкімет тарапынан түрлі заңнамалар қабылданған. Алайда, атқарылып жатқан іс-шараларға барлық адамның көңілі тола бермейді. Бұл коронавирус індетінің таралуына байланысты жария-ланған төтенше жағдай кезінде де айқын аңғарылды. Мү-гедектігі бар көптеген адамдардың цифрландырудан сау-аттылығы әлі де нашар. Электронды үкіметті жасамас бұрын жаңашылдыққа ең алдымен адамдарды үйрету ке-рек еді. Сондықтан, халықтың оған көңілі толып отырған жоқ. Әрине мүгедектердің барлық салада түрлі қоғамдық ұйымдары бар. Алайда инфрақұрылымдық қолжетімділік барлық жерде бірдей емес. Енді шалғай аудандарға да көбірек көңіл аудару қажет деп ойлаймын. (С

оңы

3-б

етт

е)

ТӨТЕНШЕ ЖАҒДАЙ

(Соңы 3-бетте)

– Гүлжаухар Кәкенқызы, екін-ші дүниежүзілік соғысқа кеңес әскері қатарында Қазақстан-нан және одақтас республика-лардан қатысқан қазақтар-дың нақты саны анықталды ма?– Қазақстаннан және басқа респуб ликалардан қатысқан қа-зақтар саны толық анықталды деп айта алмаймыз, өйткені, соғысқа қатысты статисти-калық жинақтарда көбінесе мәліметтер ұлттар бойынша емес, республикалар бойынша беріледі.

уәзірлігінің дерегінше, тасқыннан кейін 17,3 мыңдай адамға медициналық көмек беріліп, 56 адам ауруханаға жатқызылған. Көңілге дем бе-ретіні – адам шығыны жоқ.

Көрші ел әбігерге түсіп жатқанда біздің әкім-қаралар да бейжайлық танытпай, сақтық шараларын жасап, апаттың алдын алуға ты-рысқанда залалдың көлемі бүгінгідей болмас па еді. Бұл сөзді қазір мақтааралдықтардың кез келгенінің аузынан естуге болады. Шындығында төтенше жағдай шекаралас аудандардың көрші елдермен байланысының жоқтығын аңғартты. «Ауласы бірдің ауасы бір» дейді қазақ. Сол айтпақшы, көршіге келген қатердің өзімізді де айналып өтпейтінін түсіну үшін асқан білімдар болудың қажеті жоқ. Бәлкім, көрші елдегі жан-таласты елетпеген 1 Мамыр мейрамы шығар, кім білсін!

Бүгінде Түркістан облысындағы Мақтаарал ауданының бірнеше ауылы тасқын су құрсауын-да қалып отыр. Өңір басшысы Өмірзақ Шөкеевтің есебіне сенсек, «Әзірге есептеліп үлгерген ауда-ны 7 639 гектар егістік жерді су басқан. Төтенше жағдай салдарынан 845 тұрғын үй, үш мектеп,

5 бала-бақша, 4 медицина нысандары мен бір мәдениет үйі, 10 дүкен су астында қалды. Жеңіс ауылындағы көлемі 60 шаршы метр болатын не-гізгі көпірді және республикалық-облыстық маңы-зы бар 54,7 шақырым жолды су шайды. Сонымен қатар, мал шығыны есептеліп жатыр». Жалпы 31 606 тұрғын 14 елді мекеннен эвакуацияланған.Мырзакент пен Ақжол ауылының тұрғындары өз үй-жайына оралғанымен, Жеңіс, Жаңатұрмыс, Фердоуси, Өргебас және Достық елдімекеніне төнген қауіптің беті қайтпаған.

Мұндай жағдайда мемлекеттік комиссия құрылатыны басы ашық жағдай. Комиссия тобы шығын көлемі мен тұрғындарды қолдау шараларын қолға алуда. Мақтааралдықтарға көмек қолын созып, қаржысын аударып, қажетті заттарды жөнелтіп жатқан жұртта да есеп жоқ. Арыстағы алапат жарылыс кезінде де жергілікті халықпен бірге болған жұртшылық, қиындықты бірге көтеруге бұл жолы да бейіл. Бірақ, бейбіт күнде әбігерге салып, берекені кетірген көрші елден қандай қайран күтсек болады?

Биыл Жеңіске 75 жыл. Отанның ыстық екенін, идео-логияның қуатты қару екенін сездірген бұл соғыстың сал-дары оңай болған жоқ. Бұл майданға Қазақстандағы әр-бір төртінші адам аттанды. Оның 603 мыңнан астамы туған жерге қай-тып оралған жоқ. Күннен күнге көмес-кіленіп, көзден кет-кен соң көңілден де кетіп бара жатқан атаулы мереке қазір бұрынғы сән-салта-натынан ажырап барады. Өйт кені, сұм соғыстың тірі куәгері болған ардагерлер тым аз. Жылдар алға жылжыған сайын олардың да қатары кеміген. Еңбек және халықты әлеумет-тік қорғау министр-лігінің дерегінше, Қазақстанда Ұлы Отан соғысына қатысқан 1016 ар-дагердің ғана қазір көзі тірі.

№33-34 (3258) 8 мамыр 2020

БҮГІНГІНІҢ БАС ТАҚЫРЫБЫ

ZANMEDIA.KZ

zangazet@mail.ru

Қоғамдық-саяси, құқықтық газет

МАҚТААРАЛДЫҚТАРМЕН МҰҢЫМЫЗ БІР

Гүлжаухар КӨКЕБАЕВА, Ш.Уәлиханов атындағы тарих және этнология институтының Дүниежүзі тарихы бөлімінің меңгерушісі:

«СОҒЫС ТҰТҚЫНДАРЫНЫҢ

САНЫ ТОЛЫҚ АНЫҚТАЛҒАН ЖОҚ»

Қайрат МӘМИ, Қазақстан РеспубликасыКонституциялық Кеңесінің төрағасы

ҚҰРМЕТТІ АРДАГЕРЛЕР, ҚЫМБАТТЫ

ҚАЗАҚСТАНДЫҚТАР! Сіздерді 9

мамыр – Ұлы Жеңістің 75

жылдығымен шын жүрек-

тен құт-тықтаймын!

Ұ л ы О т а н соғысындағы жеңіс халық­тың жадын да, е л д і ң т а р и ­хын да айрық­ша орын алады. Ол бейбітшілік сүйгіш бүкіл адамзат қауымының, фашизмді талқандаған бүкіл кеңес халқының, соның ішінде әрбір төртінші азама­тын соғысқа аттандырған қазақстан­дықтардың мерекесі. Ардагер аға­ апаларымыздың соғыс жылдарында көрсеткен ерлігі мен қайсарлығы Отанға адал қызмет етудің үлгісі болып табылады. «Барлығы да майдан үшін, барлығы да жеңіс үшін!» деген ұранмен еңбектеген баладан еңкейген қартқа дейін тылда еңбек етті.

Ұлы Жеңіс мерекесі – бұл батылдық пен ерліктің символы болып қала бер­мек. Ендігі жерде халықтың бірлігін сақтап, Отанымызда ерекше қорғала­тын конституциялық құндылықтар – ынтымақ пен татулықты одан әрі нығайта түсу біздің басты парызымыз.

Баршаңыздың дендеріңізге саулық, шаңырақтарыңызға шаттық, бақ пен береке тілеймін!

ЕРЛІК – ЕЛГЕ МҰРА, ҰРПАҚҚА – ҮЛГІ

2№33-34 (3258) 8 мамыр 2020

zangazet@mail.ru ҚҰҚЫҚ

МІНБЕР

ӘДІЛЕТ

МОБИЛЬДІК ЖҮЙЕ – САПАЛЫ ҚЫЗМЕТ КЕПІЛІ

ЕЛБАСЫНЫҢ «ТӨРТІНШІ ӨНЕРКӘСІП ЖАҒДАЙЫН-ДАҒЫ ДАМУДЫҢ ЖАҢА МҮМКІНДІКТЕРІ» АТТЫ

ЖОЛДАУЫНДА КӨЗДЕЛГЕН «ЦИФРЛЫ ҚАЗАҚСТАН» БАҒДАРЛАМАСЫНЫҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫНЫҢ БІРІ – ЭЛЕКТРОНДЫҚ ЖӘНЕ МОБИЛЬДІК ҮКІМЕТ ЖҮЙЕ­СІН ЖЕТІЛДІРУ, МЕМЛЕКЕТТІК ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУДІ ОҢТАЙЛАНДЫРУҒА БАҒЫТТАЛҒАН. ОСЫҒАН ОРАЙ, «ЦИФРЛЫ ҚАЗАҚСТАН» БАҒДАРЛАМАСЫН ЖҮЗЕ-ГЕ АСЫРУ ҮШІН ҮКІМЕТ МҮШЕЛЕРІНЕ ТАПСЫРМА БЕРІЛГЕН БОЛАТЫН. МЕМЛЕКЕТТІК МЕКЕМЕЛЕР, ХАЛЫҚҚА ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУ ОРТАЛЫҒЫ, ДЕН-САУЛЫҚ, БІЛІМ САЛАСЫ БҮГІНДЕ ЭЛЕКТРОНДЫҚ ЖӘНЕ МОБИЛЬДІК ЖҮЙЕГЕ КӨШІП ҮЛГЕРДІ. БҰЛ ЖҮЙЕНІҢ ТИІМДІ ТҰСЫ ӨТЕ КӨП. БАҒДАРЛАМАНЫҢ 4 НЕГІЗГІ БАҒЫТЫ БАР. БІРІНШІ – АУЫЛ­АЙМАҚТЫ КЕҢ ЖОЛАҚТЫ ИНТЕРНЕТПЕН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТІП, ЕЛІМІЗДІҢ ТРАНЗИТТІК МҮМКІНДІКТЕРІН АРТТЫРУ. ЕКІНШІ – ЭКОНОМИКАНЫҢ САЛАЛАРЫНА (КӨЛІК ЖӘНЕ ЛОГИСТИКА, ДЕНСАУ ЛЫҚ САҚТАУ, БІЛІМ БЕРУ, АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ ЖӘНЕ ЭЛЕКТРОНДЫ САУДА) ЦИФРЛЫ ТЕХНОЛОГИЯНЫ ЕНГІЗУ. ҮШІН-ШІСІ – МЕМЛЕКЕТТІК ОРГАНДАРДАҒЫ ЭЛЕКТРОНДЫ ЖҮЙЕ ЖҰМЫСЫНЫҢ САПАСЫН АРТТЫРУ. ТӨРТІНШІ – ІT МАМАНДАРДЫ ДАЯРЛАУ.

Орынбасар ТАСТАНОВ, Шымкент қаласының

Әділет департаментінің басшысы

Жаңа технология жетістіктері

Жалпы жайлы өмір сүру жолын қарастырғанда оның тиімді тұстарын тізбелеп шығамыз. Соның ішінде адамдардың алтын уақытын үнемдеуде бүгінгі біздің сөз етіп отырған электронды үкіметтің рөлі зор. Қазақстанда ақпараттық технологиялар ды мемлекеттік секторға ендіру жұмыстары осы-дан он жыл бұрын сәтті басталған. Оған мысал – «eGov» жүйесі немесе Қазақстанның электронды үкіметі. Дәл осы жүйенің көмегімен бүгінде жүзде-ген операцияны компьютер алдында отырып-ақ жүргізе аласыз. Құжат рәсімдеу, коммуналдық қызмет ақысын, салық, айыппұл, сақтандыру және өзге де қызмет түрін үйде отырып төлеуге кез кел-ген азаматтың мүмкіндігі бар. Өтініштерді қабыл-дау «Азаматтарға арналған үкімет» мемлекеттік корпорациясы» коммерциялық емес акционерлік қоғамы және «электрондық үкіметтің» веб-порталы арқылы жүзеге асырылады. Өркениетті елдердің барлығы осы цифрлы жүйеге көшіп, өнеркәсібінің дамуын және халқының әл-ауқатын жылдан-жылға жақсартып келеді.

Мемлекет саясаты мемлекеттік көрсетілетін қызметтерді толығымен автоматтандыруға бағыт-талған. Осы үрдіспен Әділет министрлігі АХАТ саласындағы мемлекеттік көрсетілетін қызмет-терді электронды нысанға көшіру үшін қарқынды жұмыс жүргізуде. Азаматтық хал-актілерін тіркеу саласындағы мемлекеттік қызметтерді оңтайлан-дыру мақсатында «Неке және отбасы туралы» кодексінің 50-ден астам бабына өзгеріс енгізілді. Оның мақсаты – азаматтық хал актілерін тіркеу тәртібін жеңілдету, артық құжаттан арылу, мем-лекеттік қызметтер көрсету мерзімін айтарлықтай қысқарту, балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау.

Жаңартылған ақпаратты енгізу жеңіл

Бүгінде «Неке және отбасы туралы» кодекстің талаптарына сәйкес тууды тіркеу, неке қиюды тір-кеу, некені бұзуды тіркеу, тегін, атын, әкесінің атын өзгертуді тіркеу өтініштері қабылдануда. Элек-тронды үкімет порталы арқылы азаматтық хал актілерін тіркеу қызметін алу үшін міндетті түрде электрондық сандық қолтаңба болуы қажет, оны Электрондық үкімет порталынан немесе тұратын қалаңыздағы Халыққа қызмет көрсету орталықта-рынан алуға болады. Электрондық өтінішті беру үшін порталда авторизациялау жүргізіп, өтінішті толтыру жеткілікті. Жүйеге қажетті деректерді енгізеді, электрондық сандық қолтаңба көмегімен өтінішке қол қояды. Өтінішті беруге мемлекеттік баж төлемі электронды үкіметтің төлем шлюзінің автоматтандырылған жүйесі арқылы іске асы-рылады. Осылайша кезекке тұрып, мемлекеттік органдарға барудың қажеті болмай қалды. Қазіргі таңда Шымкент қаласының Әділет департаментін-де мемлекеттік қызмет көрсетуді оңтайландыру бағытында 2008 жылға дейін тіркелген азаматтық хал актілерінің түрлерін «АХАЖ ТП» ақпараттық

жүйесіне экспортталып, жаңартылған ақпаратты енгізу жұмыстары жүргізілуде.

Сонымен қатар, Әділет департаментімен мемлекеттік органдарынан және нотариустар-дан шығатын ресми құжаттарға апостиль қою жұмыс тары жүзеге асырылады. Апостиль – құ-жаттамаға қол қойған адамның қолын және оның өкiлеттiгiн, сондай-ақ, осы құжат бекiтiлген мөрдiң немесе мөртаңбаның түпнұсқалығын растайтын арнайы мөртаңба. Ел Үкiметiнiң 2001 жылғы 24 сәуiрдегi №545 қаулысына сай, апостиль қоюға жататын құжаттарға: мемлекеттiк органдардан (мекемелерден, нотариустардан) және Қазақстан Рес публикасының лауазымды адамдарынан, сондай-ақ, сот органдарынан, прокуратура, әкiм-дерден және басқаларынан шығатын құжаттар, нотариаттық расталған құжаттар қабылданады.

Жылжымайтын мүлікке қатысты нотариустар жасаған мәмілелер де электронды түрде тірке-леді. Сонымен қатар меншік құқығы, атында мүлкі бар-жоқтығы және жылжымайтын мүлікке қатысты мәліметті электронды қолтаңба арқылы «eGov» жүйесі арқылы алу қарастырылған.

Шектеудің барын анықтау оңай

Сот актілерін орындауда да цифрлы жүйені қолдану кеңеюде. Сот орындаушыларының бар-лық атқарушылық іс жүргізулерін қозғау, есепке алу, тоқтату Атқарушылық іс жүргізудің автомат-тандырылған ақпараттық жүйесі арқылы іске асырылуда. Өндіріс шеңберінде де бірқатар шара электронды тәртіпте жүргізілуде. Мысалы, бо-рышкерлердің шетелге шығуын шектеу және оны алып тастау, банктегі есеп-шотына тыйым қою, жылжымайтын мүлікке қатысты тыйым шаралары электронды нысанда жүзеге асырылуда. Ақпарат-тық жүйе арқылы борышкерлердің мүліктерін сату үшін аукционды жүргізу әрекеттері толығымен автоматтандырылған. Бүгінгі таңда борышкерлер өз қарыздарын мобильді жүктемелердің көме-гімен жүргізе алады. Өндіріс тараптары да оларға қатысты қозғалған атқарушылық өндіріс жайлы мәліметтерді ақпараттық жүйеден біле алады. Сондай-ақ, әрбір азамат өзіне қатысты істердің және шетелге шығуға шектеудің бар-жоғын, Әділет министрлігінің сайтында орналасқан Борышкер-лердің бірыңғай тізілімінен біле алады. Алдағы уақытта аталған ақпараттық жүйенің мүмкіндігін одан әрі кеңейту, соның ішінде борышкерлердің автокөліктеріне тыйым салу, басқа да банктермен электронды тәртіппен құжат алмасу мәселелері қаралуда.

22 мемлекеттік қызмет қолжетімді

Қазіргі таңда Түркістан облысында да жеке және заңды тұлғаларға электронды форматтағы 22 мемлекеттік қызмет толық қолжетімді. Бұл қызметтер әзірге Түркістан, Кентау, Арыс қалала-рында онлайн көрсетіледі. Алдағы уақытта толық аудандар осы жүйемен қамтылатын болады.

БАТЫРЛАРҒА БАС ИЕМІЗ!

на кепілдік жасау механизмі енгізілді. Көпте-ген елдерде адам баласына мемлекетке міндетті, құқы шектелген, ешкім санаспайтын пенде емес, ерікті құқық субъектісі деп қарау концепциясы басымдық алды. Мемлекет-аралық қатынастарды реттейтін, тежеу функ-циясы бар халықаралық институттар пайда болды. Біріккен Ұлттар Ұйымы құрылды. Адам құқығын қорғайтын декларация, конвенция, хартиялар қабылданды. Конституция нор-маларының үстемдігін орнатып, заңдылықты қалыптастыру мақсатында Конституциялық соттар құрылды. Көптеген дамыған елдер қоғам өмірін конституция аясында дамыту үрдісіне көшті. Ұлы Жеңістің арқасында тота-литарлық, жеке дара биліктің астамшылдығы реттелді. Конституция құндылығы, оның бақылау функциясы қалыптасты. Тәуелсіздік, дербестік бостандығы осы Конституция қу-атымен жүзеге асты, посткеңестік елдердің құқықтық мәртебесі Негізгі заң нормаларымен айқындалды.

Жұрт болып құрметтеп жатқан Ұлы Жеңіс күні Қазақстанның Конституциялық Кеңесі де аға ұрпақ ерлігін дәріптеп, еске алып, тағзым ету шараларын ұйымдастыруда. Жеңіс күні жасынан жадында қалған, оның қадірі отба-сында қастерленген майдангерлердің бала-лары, немере, шөберелері біздің ұжымда да еңбек етуде. Кеңес төрағасы Қ.Мәмидің әкесі – Әбдіразақ Мәмиев Брест қамалын қорғаған, соғысты ерлікпен аяқтаған батыр жауынгер екенін барша жұрт біледі. Баспасөзде бірне-ше рет жазылып, майдангерлер естелігінде аталып өтілген. «Батыр қала – Брест қама-лы» музейінде ілінген жауынгерлер тізімінде Ә.Мәмиевтің тұсында «Командирін құтқарып қалған, ерлігімен ерекше көзге түскен» деген анықтама бар.

Кеңес мүшесі А.Дауылбаевтың атасы – Дәрмеш Дауылбаев Сталинград қорғаушы-сы, ал оның әріптесі Ә.Темірбековтың атасы – Анғашинов Нұрғазы соғыс басталғанда кетіп, қан майданда қаза тапқан. Кеңес аппа-ратының басшысы Б.Нұрмұхановтың атасы – Солтанғали Нұрмұханұлы артиллерист ретінде Берлинге дейін жетіп, бейбіт өмірде ұстаздықпен айналысқан. Аппарат қызмет-керлері М.Бадалиевтің атасы – Қадыр Жүні-сов, А.Кравцовтың екі атасы – Андрей Юдин мен Виктор Кравцов, С.Аханованың атасы – Аяш Атарбаев, Ә.Мұқышеваның үш атасы – М.Мұқышев, Әбдіғалым Ибраев, Амантай Жұмабаев, Ә.Бекенованың атасы – Сары Ерішев, Г.Жұмаханованың атасы – Дүйсенбай Айшанов, Н.Марипованың атасы – Файзулла Халметов, М. Сүлейменованың атасы – Мырзағали Сүлейменов соғыс қаһарманда-ры, өз борышын абыроймен өтеген ардагер тұлғалар. Оларды ұрпақтары мақтан тұтады, ерлігін үлгі етеді.

Конституциялық Кеңестің шағын ұжымы-ның жартысына жуығының аталары соғысқа қатысқан. Осындай жағдайды көптеген ме-кемелерде байқауға болады. Бұл зұлматтың кең ауқымын, Жеңістің әрбір қазақстандық үшін зор маңызын көрсетеді. Ұлы мереке қарсаңында баршаға бейбіт өмір әкелген ба-тырларымыздың ұмытылмас қайсарлығы мен патриотизміне біз тағы бір бас иеміз. Бола-шақта бейбітшілік салты, заңдылық пен адам сүю мәдениеті ешқашан естен шықпауы тиіс.

Қ.Ә.ӘБІШЕВ, Қазақстан Республикасы Конституциялық

Кеңесі төрағасының кеңесшісі

МЕЖЕ

Елімізде коронавирус індетінің кең тарауына байланысты төтенше жағдай ен-гізіліп, мемлекет басшысы Қ.Тоқаев барлық қоғамдық шараларды тоқтату туралы тапсырма бергені белгілі. Алайда, өңірде төтенше жағдайдың талаптарын көзге іл-мей, туған күн мерекелеу үшін пәтерін жалға беріп немесе ойын-сауық мекемелерінің жұмыс істеуіне жол бергендер азаяр емес.Мәселен, Ақтау қаласының мамандандырылған әкімшілік сотында төтенше жағдай кезінде

ҚР Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінің 476-бабымен 387 әкімшілік іс, 478-бабымен 1 әкімшілік іс қаралды. 383 құқық бұзушы әкімшілік жауапкершілікке тартылды. Оның 294-не ескерту беріліп, 56-на әкімшілік айыппұл салынып, 33-і әкімшілік қамаққа алынды.

Осы орайда, ҚР Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінің 476-бабына, яғни төтенше жағдай режимiн бұзғандарға қандай жауапкершілік көзделгеніне назар аударсақ. Төтенше жағдай кезінде келу мен кетудiң ерекше режимi белгіленіп, жеке тұлғалар үшiн белгiленген мерзiмде өзiнiң пәтерiнен (үйiнен) кетуге тыйым салу, жиналыстар, митингiлер, шерулер және демонстрациялар, сондай-ақ, ойын-сауық, спорттық және басқа да бұқаралық iс-шараларды өткiзуге тыйым салу, ереуiлдер өткiзуге тыйым салу, карантин және басқа да мiндеттi санита-риялық-эпидемияға қарсы iс-шараларды өткiзуге, көлiк құралдарының жүруіне шектеу қойылуы мүмкін. Мұндай шектеулерге бағынбағандарға ҚР Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінің 476-бабымен ескерту жасалып немесе он айлық есептiк көрсеткiш мөлшерiнде айыппұл са-лынып, он бес тәулікке дейін әкімшілік қамаққа алу жазасы қолданылады. Сондай-ақ, төтенше жағдай кезiнде құқықтық тәртiпті бұзуға итермелейтiн әрекеттер үшін аталған кодекстің 478-ба-бына сәйкес қырық айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл салу не отыз тәулікке дейінгі мерзімге әкімшілік қамаққа алу жазасы қолданылады.

Аталған санаттағы істерді Ақтау қаласының мамандандырылған әкімшілік соты карантиндік талаптарды қатаң сақтап, ақпараттық технологиялардың көмегімен қарауда. Құқық бұзушы тұлғалар сот отырыстарына «TrueConf», «Skype», «WhatsApp», «Zoom» мүмкіндіктерін пай-даланып, қашықтан қатысуда. Осы ретте, сот процесіне қашықтан қатысар кезде мобильді құрылғыдағы интернет жылдамдығын назарға алып, интернет жақсы ұстайтын орында болып, 4G технологиясын қолдануды, мобильді құрылғыларға интернет желісін өткізу мүмкіндігі 8 мб/с.-тен төмен емес Wi-Fi-ды қосуды, артық шуылдың болмауын, мини-гарнитураны (микро-фон, құлаққап) қолдануды ұсынамыз.

Мемлекет басшысы Қ.Тоқаев өз үндеуінде «Бұл – уақытша дүрбелең. Осы дағдарыстан абыроймен өтуіміз керек! Енгізілген шектеулерге әр азамат жауапкершілікпен қарауы тиіс», – деген еді. Сондықтан, «Тәртіпсіз ел болмайды, тәртіпке бағынған құл болмайды» – демекші, ортақ тәртіпке бағынғанымыз абзал.

Гүлмира СҮЙЕУОВА,Ақтау қаласының мамандандырылған ауданаралық әкімшілік сотының судьясы

«ТӘРТІПКЕ БАҒЫНҒАН ҚҰЛ БОЛМАЙДЫ»

ҚЫЗМЕТКЕ КІРІСКЕНДЕРГЕ СӘТТІЛІК!Төтенше жағдайдың «тосын сыйы» аз болмай тұр. Сенат төрағасы Дариға Назарбаеваның қызметтен

кетуі жаңалықтың басы іспетті. Мұның соңы тағы біраз ауыс-түйіске түрткі болған. Осылайша бұған дейін Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілік басшысының бірінші орынбасары болған Мәулен Әшімбаев Парламент Сенатының Төрағасы болып сайланды. Әшімбаев атқарған қызметті бұған дейін Ақпарат және қоғамдық даму министрі болған Дәурен Абаев атқармақ. Абаевтың та орны бос тұрмады. Бұл орынға Қазақстан Республикасы Президентінің көмекшісі – Қазақстан Республикасы Президенті Әкімшілігінің Өтініштерді қарауды бақылау бөлімінің меңгерушісі қызметін атқарған Аида Балаева лайық деп танылып отыр.

Сонымен қатар, апта ішінде Тамара Дүйсенованың да жаңа қызметке келгені белгілі болды. Әлеуметке жақсы таныс Дүйсенованы енді Президент көмекшісі, Қазақстан Республикасы Президенті Әкімшілігінің Өтініштерді қарауды бақылау бөлімінің меңгерушісі лауазымынан көреміз. Жаңа қызмет иелерінің жұмысына сәттілік тілейміз!

«Заң газеті»

ТАҒАЙЫНДАУ

Соғыс деген сөзден суық ызғар сезіледі. Адамзатқа орасан қайғы мен орны толмас қасірет әкелген Ұлы Отан соғысының жүздеген жауынгері, оның салдары мен тауқыметін жүрегінен өткізген ұрпақ өкілдері әлі арамызда. Жеңістің 75-жылдығы олардың ерлі-гі мен қаһармандығын тағы бір еске алып, өскелең ұрпаққа паш етуге бір-ден-бір негіз. Бұл соғыс адамзат тарихындағы ең тра-

гедиялық, адам шығыны жүз миллионнан асқан және оның өмірі ойыншыққа айналған алапат зұлмат болды. Соғыстан соң әлемдік геосаяси тәртіп өзгеріп, ғасырдан ғасырға қалыптасқан адами құндылықтар жаңа фор-матқа ауысты немесе мүлде жойылды. Осы дүниежүзілік соғыс салдары адамзатты даму-дың жаңа жолына бағыттады.

Соғыс зардабын зердемізден өткізсек, екі сезім бойға келеді. Біріншісі, соғыс зор қиын-дық, таусылмас қайғы әкелді. Оның салқыны жүректі сыздатып, әлі де көпті күйзелтеді. Екіншісі, осындай жан пидалықпен жеткен жеңістің адамзатқа берген тосын игіліктері қандай болды.

Ұлы Жеңістің маңызы Еуропада індет бо-лып жайылу қаупі болған нәсілшілдік, кемсіту, қорлау, фашизм идеологиясын ауыздықтап, оның әлемге таралуына жол бермеуінде. Бәлкім фашистік немесе нәсіл артықшылығы идеологиясы планетаның басқа өңірлеріне тарап, бойына сіңсе, адам сүю емес, оны жек көру, құрту қағидасы бел алса, адамзаттың қандай жағдайда болатынын елестетудің өзі қорқынышты. Осыны жете түсінген ірі мем-лекеттердің көзі қарақты басшылары И.Ста-лин, Ф.Рузвельт, У.Черчильдердің адамзатқа туындаған қатерді дұрыс бағалап, бір-біріне кереғар саяси жүйелер соғыстың орта тұсында ымыраға келіп, екінші майданды ашып, фа-шизмге бірлесе күресіп, оны түпкілікті жоюы, қатерді дұрыс бағалай білгендерін көрсетеді.

Бұл соғыста 42 миллион адам өлген, ұрыс 1418 күнге созылған, демек күніне 30 мың адам шейіт болған. Майданға Қазақстаннан 1200000 жауынгер қатысты. Соның алты жүз мыңы майдан даласында қалды. Бес жүзден астамы Кеңес Одағының батыры атанды. Әкелеріміз қыршын жасын, өмірін текке қиған жоқ. Олар фашизм індетін тоқтату, ортақ Отанды жаудан қорғау идеясымен соғысты. Ал, жаудан жерді, елді қорғау қанымызда бар қасиет.

Қазақстан бар экономикалық, адами мүм-кіншілігін сарқа пайдаланып, соғыс мұқтаж-дығын қамтамасыз ете білді. Әрбір ұшқан он оқтың сегізі Қазақстанда жасалды. Еуропалық беткейден көшіп келген 220 завод, фабрика қайта құрылып, майданға қару-жарақты, жаб-дықты толассыз жіберіп жатты. Қазақ дала-сында өндіріс қайнап, ол да майдан шебіне айналып еді.

Ұлы Жеңістің нәтижесінде әлемде бейбіт-шілікті уағыздау, тепе-теңдік қағидатын кіргізу, адам құқын қорғау, оның еркі мен бостандығы-

3№33-34 (3258) 8 мамыр 2020zangazet@mail.ruҚОҒАМ

ОЙТАЛҚЫ

МҮГЕДЕКТЕР ҚҰҚЫҒЫ ҚАЛАЙ ҚОРҒАЛАДЫ?

1) тұрғын үйге мұқтаж мүгедектердi есепке қояды және олардың пайдалануына тұрғынжай бередi; 2) мүгедектерге немесе құрамында мүгедектер бар отбасыларға берiлетiн тұрғын үй-жайларды арнайы құралдармен және жабдықпен жабдықтауды қамтамасыз етедi» деп көрсетілген. Парламентке ұсыныс: І немесе ІІ топтағы мүгедектікке шалдыққан адамды, үй-жайы жоқ болса 30 күн ішінде арнайы есепке алып, үй-жаймен қамтып, оларды психологиялық жағынан да қолдау қажет. Және үймен қамтамасыз ету заңда көрсетілген жергілікті әкімшілік бюд-жеті тарапынан емес, респуб ликалық бюджет есебінен шешілуі тиіс. Бұл ойдың төркіні, жергілікті әкімдік бюджет те үй сатып алатын ақша жоқ

Менің пікірімше, ең алдымен мүміндігі шектеулі жандарға деген қоғамның көзқарасын өзгер-ту керек. Бізді көп жағдайда бейшара деп мүсіркейді. Егер қолайлы жағдай жасалса мүгедектер де өз жұмысын жасап, елге пайдасын тигізер еді. Ешкімге алақан жаймауы үшін кемтарларды жұмыспен қамту мәселесі де өзекті болып отыр. Мен өзім мүгедектігі бар балалармен жұмыс жасағандықтан ІТ саласын меңгеріп жатырмыз. Республикадағы ең талантты балаларға инклю-зивті лагерь ұйымдастырып, үйде отырып-ақ ақша табуға болатынын үйретіп, кәсіп меңгерсе ешкімге тәуелді болмайтынын ұғындырамыз. Ең үздік жобаларын жүзеге асыруы үшін жүлде немесе шағын грант береміз. Әрине оның көлемі шағын болғандықтан стартап бола қоймайды. Сондықтан, фрилансерлікке үйретіп, сайт, СММ, ролик жасауды меңгертуге тырысамыз. Ал, қазір-гі таңда біз аса мұқтаж 65 адамға азық-түлік себетін тараттық. Енді 1-2 күнде тағы 120 адамға

Сауалнаманы дайындаған Ерлік ЕРЖАНҰЛЫ, «Заң газеті»

БҮГІНГІНІҢ БАС ТАҚЫРЫБЫ

бергелі отырмыз. Олардың арасында мүгедектер ғана емес, көп балалы аналар мен мүгедек балаларды асырап жатқан ата-а-налар да бар. Оның бәрін демеушілер мен донорлар көмегі арқылы жүзеге асырып отырмыз. Адам болған соң бір-бірімізге көңіл бөліп, қолдауымыз керек. Бірақ, масылдыққа да үйретпеген жөн. Ең алдымен кәсіпке баулып, аяғынан тік тұрып кетуіне жағдай жасаған дұрыс деп ойлаймын. Көмек жасай берсең, елдің бәрі оңай дүниені қиындықсыз ала берсем дейді. Сондықтан, мүмкіндігі шектеулі жандарды азын-аулақ ақшамен алдарқатқаннан, өз бетінше табыс табуына жағдай жасау маңызды болып отыр.

деген сылтаумен мүгедектерді үймен қамтамасыз ету жағдайының шешілуін созбалаңға салады. Мүгедектер өздерін қоғамдық қатынастардың толыққанды мүшесі ретінде сезіну үшін оларға кө-

шеде жүруі, үйге кіруі үшін пандус жолын жасаумен немесе зейнетақы тағайындаумен ғана шектелмей, өмірге ынталандыру үшін кәсіппен айналысуына, білім алуына, спортпен шұғылдануына, емханада емде-луіне мемлекетпен кепілдендіріліп, қолдарына арнайы карта берілуі тиіс. Заң нормаларында мүгедектер статусы туралы арнайы жеңілдіктер нақты бекітілуі керек.

(Соңы. Басы 1-бетте)

МӘСЕЛЕ

КЕМТАРЛЫҚТЫ ДӘЛЕЛДЕУ ҚИЫН

Оның қаншасы жеңістің 75-көк-темін қарсы алатыны белгісіз. Сон-дықтан барды бағалай білу, батыр-ларды ұлықтай білу міндет. Ерлік қай кезде де елге – мұра, ұрпаққа – аманат!

Ал, енді аманатқа бүгінгі ұрпақ қаншалықты адалдық танытып келе жатыр? Жастығын зұлмат жылдарға ұрлатып, күш-қайратын жеңісті жақын-датуға жұмсаған ардагерлерге қан-шалықты қамқор болып отырмыз? Әрине, қарттардың қолдауды ең бір қажетсінетін кезінде мемлекет сараң-дық танытып отыр дей алмаймыз. Былтырғы жылы да ардагерлерге биліктен бөлінген жәрдемақыдан бөлек, өңірлердің арнайы ақшалай көмек бергенінен, мұндай жақсы істен қалталы азаматтардың да шет қал-мағанынан хабарымыз бар. Биыл да сол жақсы іс жалғасын табады. Ең-бек және халықты әлеуметтік қорғау ми нистрі Біржан Нұрымбетовтің ай-туынша, Жеңістің 75-жылдығына орай соғыс ардагерлеріне берілетін төлемақы көлемі нақтыланған. «Жеңіс күніне орайластырылған төлемақы-лар көлемін бірдей етпекпіз. Әкімдерге тиісті ұсыныс енгіземіз. Бұл ретте ардагерлер үшін әдетте ең төменгі төлем 300 мың теңгеден аз болмауға тиіс. Тыл еңбеккерлеріне – 30 мың теңгеден кем болмауы керек», – деді министр.

Дегенмен бұл ардагерлерге ар-налған сый-сияпат осымен шектеледі деген сөз емес. Сыйақы көлемінің көбеюі әкімдердің патша көңіліне тікелей байланысты. Әзірге жомарт-тықтың үлгісін Павлодар және Қа-рағанды облыстары көрсетіп отыр. Олар әр ардагерге миллион теңгеден үлестірмек. Қалған өңірлер де қалыс қалмай, «Көрпесіне қарай көсіліп» жатыр. Бұған қоса, ресейлік батыр-қа-лаларға, ТМД мемлекеттеріндегі және еліміздегі жауынгерлік даңқ нысанда-рына, әскери жерлеу орындарына, әскери ескерткіштерге бару үшін қа-зақстандық ардагерлердің 2020 жыл

Әлемде халықтың өмір сүру деңгейі ғана емес, ғылым мен техника да қарыштап дамығанымен, мүгедектікке душар болып жатқан адамдар саны өспесе, кеміген жоқ. Оны Дүние­жүзілік денсаулық сақтау ұйымы (ДДҰ) жариялаған дерек­терден айқын аңғаруға болады. Мәселен, 1970 –2010 жылдар аралығында әлем тұрғындары арасындағы мүгедектердің үлесі 10­нан 15 пайызға дейін жетіп, жалпы саны 1 миллиард­қа жуықтаған. Ұйымның «Денсаулық сақтау саласындағы бүкіләлемдік шолу» деп аталатын баяндамасында оның 95 миллионы 14 жасқа дейінгілер, 785 миллионы 15 жастан асқандар екені айтылған.

Жалпы мүгедектігі құзырлы органдар тарапынан мойындалған адамдар бізде ел халқының 4 пайызын құрайды. Яғни, әлемдік орташа көрсеткішпен салыс-тырғанда оның айтарлықтай төмендігін көңілге медеу қылғанымызбен, кейбір сарапшылар олардың саны бұдан әлдеқайда көп екенін айтып жүр. Бұқаралық ақпарат құралдарында да мүгедектікті тағайындайтын арнайы комиссия мүше-лері алдында өзінің кемтарлығын дәлелдей алмай, пұшайман болып жүрген адамдардың жанайқайы аз айтылып жатқан жоқ. Сондықтан, мәселенің ақ-қа-расын ажыратуды өкілетті органдардың еншісіне қалдырып, бұл жолы негізгі түйткілді жағдайды қоғам талқысына салған жөн шығар.

1992 жылы Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясы Мүгедектер онжыл-дығының соңында (1983–1992 жж.) 5-мамыр күнін Халықаралық мүгедектер құқын қорғау күні деп жариялаған еді. Бұл шара олардың мәселелеріне көңіл бөлуге, қадір-қасиетін, құқығы мен аман-саулығын қорғауға, саяси, әлеуметтік, экономикалық және мәдени өмірге қатысуынан қоғамға келетін басымдыққа назар аударуға бағытталды. Сол себепті ҚР Президентінің 1993 жылғы 15 мау-сымдағы №1224 Жарлығымен қазан айының екінші жексенбісі Мүгедектер күні деп жарияланды. Ал, 2006 жылы 13 желтоқсанда Нью-Йоркте қабылданған БҰҰ мүгедектер құқын қорғау конвенциясына Қазақстан 2008 жылы 11 желтоқсанда қол қойып, 2015 жылы 20 ақпанда оны ратификациялады. Конвенцияның 1-ба-бында оның мақсаты барша мүгедектердің адам құқықтары мен негізгі бостан-дықтары толық және тең дәрежеде қорғалуын қамтамасыз етуді, сондай-ақ, оларға тән қадір-қасиетті құрметтеу болып табылатыны айтылды. 3-бапта: адамға тән оның өз таңдауын жасау еркіндігін қоса алғандағы жеке дербестігін және тәуелсіздігін құрметтеу; кемсітпеушілік; қоғамға толық және тиімді тарту, қосу; мүгедектердің ерекшеліктерін құрметтеу және оларды адами алуан түр-ліліктің компоненті және адамзаттың бір бөлшегі ретінде қабылдау; мүмкіндік-тер теңдігі; қолжетімділік; ерлер мен әйелдердің теңдігі; мүгедек балалардың даму қабілеттерін құрметтеу және мүгедек балалардың өз жеке қасиетін сақтау құқықтарын құрметтеу осы Конвенцияның қағидаттары болып табылатыны ту-ралы айтылады. Жалпы мүгедектерге қатысты түйткілді мәселелер бұл конвен-цияда барынша ауқымды түрде қамтылған. Сондықтан, «Қазақстан Республика-сында мүгедек адамдардың құқықтарын қамтамасыз ету және тұрмыс сапасын жақсарту жөніндегі 2025 жылға дейінгі ұлттық жоспарды» жүзеге асыруда ол назардан тыс қалған жоқ. Мәселен, 15 қарашада ҚР Премьер-Министрі орын-басарының төрағалығымен өткен Мүгедектерді әлеуметтік қорғау саласындағы үйлестіру кеңесінің отырысында Индустрия және инфрақұрылымды дамыту министрлігі сәулет-қала құрылыс және құрылыс қызметі саласындағы жергілікті атқарушы органдарға объектілердің қолжетімді болуын бақылау тапсырылды. Білім және ғылым министрлігіне мүгедектігі бар адамдарды оқыту үшін гранттар бөлу квотасын 2 пайызға ұлғайту ұсынылды.

Әрине елдің қарапайым мүшелерінің ғана емес, атқарушы және заң шыға-рушы билік өкілдерінің де мүгедектерге деген көзқарасын өзгертіп, масыл деп қарамай, олардың да елдің дамуына қосар үлесі аз еместігін, тіпті кейбір жағдай-да қол-аяғы сау өзге адамдардай мүмкіндікке ие екенін дәлелдеуіне жағдай жасау бір күнде емес, күн сайынғы тынымсыз жұмыстың нәтижесінде жүзеге асатынына ешкімнің күмәні жоқ. Дегенмен, мүгедектер құқығының бұзылмауы мен қорғалуын қадағалауда қоғамдық ұйымдардың да белсенділігі маңызды рөл атқаратынын тағы да еске сала кеткен артық болмас.

Ерлік ЕРЖАНҰЛЫ, «Заң газеті»

ішінде темір жолмен немесе ұшақпен бір рет тегін барып-келуі қамтамасыз етіледі. Жеңіс туын желбіреткендерге деген құрмет ақшаның көлемімен өл-шенбейді. Баладай аңғал қарияларға қаржыдан гөрі, көңіл қымбатырақ, жылы сөз жақынырақ. Соған орай, ардагерлер мәртебесін айқындайтын, жеңілдіктер шеңберін кеңейтетін ар-найы заң қабылдау мәселесі қоғам ішінде жиі көтеріліп жүрген еді. Жыл-дар бойы шешімін таппай, сағызша созылып келген осы заң Жеңістің 75 жылдығына орай қабылданатын сыңайлы. «Ардагерлер туралы» деген атау алған заң жобасы 2007 жылы парламентте таныстырылғаны есіміз-де. Бірақ, иіні қанбай, шикілігі бірден көзге түскен жобаны кейінірек Үкімет өзіне қайтарып алып, заң шығарушы-ларға қайта ұсынбаған. «Сабақты ине сәтімен» дегендей, жауапты министр-лік жаңа заңды мерейтойлық тарту ретінде ұсынуды жөн көргендей.

Парламент қабырғасында қызу талқыға түскен «Ардагерлер туралы» заң жобасының жаңалығы аз емес. Бұған дейін тек Ұлы Отан соғысының қатысушылары ғана ардагер стату-сын иеленетін. Кейіннен бұл қатарға Ауған соғысының 15 мыңдай ардагері қосылғанын білеміз. Жаңа жобаға сәйкес енді бұл қатарға қосылатын-дар қарасы көбеймек. Мәжілістің қарауынан өтіп, сенаторлар алдына жеткен заңға сәйкес, ардагерлердің 5 әлеуметтік қорғалатын санаты бекітіл-мек. Әрине, ең алдымен бұл қатарға Ұлы Отан соғысының ардагерлері кіреді. Екіншіден, басқа мемлекеттер аумағындағы ұрыстарға қатысқандар да ардагерлермен теңестірілмек. Үшіншіден, жеңілдіктер мен кепіл-діктер бойынша ҰОС ардагерлеріне теңестірілгендер, төртіншіден, еңбек ардагерлері; бесіншіден, заңның күші қолданылатын басқа да санаттағы адамдар жаңа статусқа ие болады. Соның ішінде тікелей соғысқа қа-тыспаған, бірақ, оны реттеуге тар-тылғандар, 1992–2001 жылдар ара-лығында тәжік-ауған шекарасында ТМД-ның сыртқы шекарасын күзетуді

күшейтуге, 1968 жылы Чехослова-киядағы жанжалды реттеуге, Таулы Қарабахтағы этносаралық жанжалды реттеуге қатысқандар, сондай-ақ, Ирактағы бітімгершілік операцияла-рына қатысқан ұлттық контингент те ауған соғысы ардагерлерімен бірдей мәртебеге ие. Заңнама күшіне енген-де ардагер статусын иеленгендерге арнаулы мемлекеттік жәрдемақы төленеді. Оларды тұрғын үймен қамтамасыз ету жергілікті атқарушы органдарға жүктеледі. Сондай-ақ, медициналық қызметті пайдалануға, ауруханаға кезектен тыс емделуге, санаториялық-курорттық орындарға баруға жағдай жасалады. Жаңадан енгізілетін санат ардагерлеріне 4,8 АЕК (2020 жылы – 12 725 теңге) мөлшерінде арнайы мемлекеттік жәр-демақы беріледі. Ал 1988–1989 жыл-дары Чернобыль АЭС-індегі апат-тың зардаптарын жоюға қатысқан адамдар 2,13 АЕК-тен (2020 жылы 5 647 теңге) 4,8 АЕК-ке дейін (2020 жылы 12 725 теңге) жәрдемақы ала-тын болады. Аз ба, көп пе? Тәубәшіл жанға бұл да бір демеу.

Әлемді алаңдатқан коронавирус індетінің жеңістің мерейлі датасын атап өтуге де көлденең болғаны жасырын емес. Әшейінде Мәскеу-дегі әскери шеруге жол тартатын отандастарымыз биыл мейрамды өз отбасында қарсы алуға мәжбүр. Жеңіс күні қарсаңында ардагерлерді мектепке шақырып, оқу орында-рында әдемі кештер ұйымдастыру жұмыстары да тоқтады. Қарттардың жас ұрпаққа қажеттігін сезіндіретін мерекенің онлайн форматқа ауысуы көңілдеріне қаяу салмай қоймайды. Сондықтан, үлкендерге деген құрмет-ті бір мерекенің айналасына топтас-тырып қоймау керек. Ардагерлерге көмек беру, қол ұшын созу, қалін білу науқандық шараға айналмағаны жөн. Оларға деген құрмет 565 күн үзілмеуі қажет. Өйткені біз бүгінгі бейбіт өмір, жарқын болашағымыз үшін ардагер-лерге қарыздармыз!

Нұрлан ШЫНТАЕВ

Бәрінің сұрайтыны осы. Тіпті, Қа-зақстанның Сыртқы істер министрлігі арнайы нота жіберіп, келген шығын-ды Өзбекстаннан өндіріп алсын деп талап қойғандар қатары да қалың. Алайда, біздің елдің билігі «Айырыл-мас қоңсыға ауыр сөз айтпа» деген қазақтың ежелгі тәмсілін басшылыққа алған сыңайлы. «Су басу салдарын бірлесіп жою бойынша үкімет пен шекаралас өңірлер басшыларының тығыз өзара іс-қимылын назарға ала отырып, өзбек тарапына ҚР Сыртқы істер министрлігінің нотасын жолдау мәселесі қарастырылмайды», – де-генді алға тартуда.

Оның үстіне, Өзбекстан да қатесін түсінбей отырған жоқ. Күні кеше Қа-зақстан халқынан қолайсыздық үшін кешірім сұраған көрші ел президенті Шавкат Мирзиёев «Біз бауырлас қазақ халқымен бір өзеннен су ішкен едік, біз туыс сияқты жақынбыз. Біз әрқашан бір-бірімізді жарқын сәттер мен сынақ кезеңдерінде де қолдай-мыз. Бұл күтпеген техногендік апат-

ТӨТЕНШЕ ЖАҒДАЙ

МАҚТААРАЛДЫҚТАРМЕН МҰҢЫМЫЗ БІР(Соңы. Басы 1-бетте)

ЕРЛІК – ЕЛГЕ МҰРА,

тың біздің халыққа ғана емес, көрші бауырлас елдегі елді мекендерге де зиян келтіргеніне өкінеміз»,– деп жүрекке тиетіндей жылы сөзін арна-ды. Табиғи апаттың салдарын жоюға қажетті көмек беруге дайын екенін

білдірді. «Иілген басты қылыш кессін ба?» Онсыз да мәмілегер халық осы сөзден кейін өз-ағасына өкпе арта қоймас. Тек кеңдіктің кесірін тартпа-сақ болғаны.

Нұрлан ШЫНТАЕВ

ҰРПАҚҚА – ҮЛГІ

Қанат ЖҰМАБАЙ, Халықаралық адам құқығын қорғау комитетінің Қазақстандағы өкілдігі төрағасының орынбасары:

Захира БЕГАЛИЕВА, «Ерекше Таңдау­Шелек» КҚ бағдарламалық директоры, ҚР Білім және ғылым министрінің кеңесшісі:

4№33-34 (3258) 8 мамыр 2020

zangazet@mail.ru ТАҒЗЫМ

Ұлы Отан со ғы сына қа тысқан туыс­та ры мыз туралы ес теліктер әр қа шан жа дымыз­ да. Со ның бі рі на ға шы атам – Каб ден Нурмуханов. 1941 жылы қылшыл­даған жас жігіт Қызыл Әскер қатарына шақырылады. Ол кезде 2 айдан кейін соғыс басталатынын ешкім де білмеген. Атам соғысты Смоленскіде қарсы алған. Бұл қала үшін шайқас қатты болған. Сталиннің Қызыл Әскер жауынгерлеріне «Жан тапсырсақ та, Смоленскіні бермей­міз» деген бұйрығы осы кезде берілді. Қала 3 рет бірде бізге, бірде немістерге өтті. Нәтижесінде, атамның жасағы фа­шистердің қоршауында қалып қойды. Тек, 1941 жылдың қараша айында ғана жау­дың қолынан азат етілді. Командирі атам­ды қайтыс болды деп, үйіне қара қағаз жіберген. Қоршаудан шыққан соң нағашы атам ІІҰК (НКВД) және шпиондарға өлім (СМЕРШ) тексерулерінен өткеннен кейін, басқа фронтқа жіберілген. 1943 жылдың жазында Курская дуга атты қан майданында болып, «Қызыл Жұлдыз» орденімен марапатталған. Бұл соғыста ауыр жарақат алып, госпиталге түседі. Емделгеннен кейін жарты жылдан соң,

1944 жылдың қаңтарында фронтқа қай­тып келіп, Ленинград түбіндегі шайқасқа қатысып, тағы да жарақат алады. Соғы­стағы батылдығы үшін Ұлы Отан соғысы­ның 1 дәрежелі орденімен және басқа да медальдармен марапатталған.

Әскерден босатылғаннан кейін К.Нур­муханов аудандық комиссариат пар­тиясының ұсынымы бойынша Көкпекті ауданының прокуратурасында тергеуші болып жұмыс істейді. Сол кездегі қиын­дық пен жұмыстағы жауаптылық туралы атам: «Тергеудегілердің туыстары маған жағу үшін аулама бал, май, киім алып келеді. Бірақ, отбасымның аш болғанына қарамастан, әкелгеннің барлығын үйімнің артындағы арыққа тастай бердім. Тек­серушілер келіп үйімді, қора­қопсымды тінтіп ештеңе таба алмайтын. Ол кезде пара алғаны үшін ату жазасы берілген еді. Мені сатып алу мүмкін еместігін түсін­ген соң, әртүрлі лақап әңгімелер тарата бастады, «мені тұтқында болды, ендеше ол «власовец» деп шу көтерді. Сол үшін мені партиядан шығарып жіберіп, Отанын сатқан деген айыппен үстімнен іс қозға­ды» дейді.

Сол қиын кезде рі көп­теген жақ ­ сы а д а м ­дар ды жо­ғары да ғы жеткен сөз­дер «құрт­ты». Бірақ, менің атам, с о ғ ы с п е н шы ныққан, оңай шы лықпен беріле қоймады. Ол Иосиф Сталинге, өзінің Отанға деген адалдығы туралы хат жазды. Кейіннен Мәскеуге Кремльге келіп, өзімен жүз­десіп, Сталиннің қабылдауында болады. Тиянақты тексеруден кейін К.Нурмуханов ақталып шығып партияға және қызметіне қайта келді. Өзінің қайтпас табандылығы­ның арқасында атам өзінің адал есімін қайта қалпына келтірді.

Н.НУРАЛИНОВ,Семей қаласы

№2 сотының судьясы

Жеңіс үшін қан мен тер төк кен Ұлы Отан со ғы сының ар дагер лері алдында әрқашан басымызды иеміз. Олар нағыз батырлар, олардың ерлікте рі мәңгі ұмы­тылмайды! Сондай ар дақты жанның бірі – Шығыс Қазақстан прокуратура органда­рының ардагері Зәйнел Таңсықбайұлы ағамыз. 1940 жылдың қазан айынан 1941 жылдың мамырына дейін Самар ауда­нының халық соты, 1941 жылы мамыр айынан Шығыс Қазақстан облыстық со­тының мүшесі болып сайланған оны 1941 жылдың қыркүйегінде әскерге шақырып, майданға аттанады. Аталмыш дивизи­яның құрамында жүріп Тула, Алексино қалаларының түбінде болған қантөгіс ұрыстарда шайқасады.

Әкесі туралы естелігімен бөліскен Әлихан Зәйнел ұлы: «Әкеміз қарапайым адам болды. Өзі нің ерліктері туралы, шайқастарға қатысқаны жө нінде сирек ай тушы еді. Ол рота команди рінің саяси іс тер бойынша орынбасары болды. Күн сайын жауынгерлердің жасаған ерлігін көрсетіп, медаль немесе орден алу үшін марапаттауға ұсынған әкеміз өзін мара­паттауды ойламаған» – дейді.

Зәйнел ағамыз қан майданның орта­сында жүріп, сыналған жан. Өз жазбасын­да ол: «Бір жолы бесеуміз немістерден «тіл» ұстап әкелуге бардық. Бұл шамамен 1941 жылдың қараша айының 13­14 күн­дері. Тапсырма ала салысымен, құжатта­

Семей, Талдықорған, Алматы және Жамбыл облыстарының 18­19 жастағы жастарынан құралды. Әскери жаттығу дай­ындықтары біткен соң бригада 1942 жылының тамыз айында Москва түбіндегі Бабушкино қаласына келіп, біраз уақыт соғысқа дайындық шараларын пысықтап, дайындықты күшей­те түсті. Бұдан кейін бригада майданға аттанып, Ржев қала­сының сол жағына орналасты. Бұл қызу ұрыстар жүріп жатқан кез болатын. Біздің құрама Молодой Туд деген жерде алғашқы рет неміс әскерлері­не қарсы айқасқа кірген еді.

1942 жылдың күзінде Ржев қаласы маңындағы селолар­ды жаудан босату ұрыстары жүргізіліп, 15­тен аса елдіме­кен босатылды. Молодой Туд, Великие Луки қалалары жау қолынан азат етілді. Великие Луки ­фашистердің аса маңыз­ды, орталық магистралі еді. Сондықтан фашистер айы­рылып қалған қаланы қайтару

үшін екі дивизия, 60 танктің қолдауымен толассыз шабуыл ұйымдастырса да, ойлағанын жүзеге асыра алмады.

Біздің 3­ші батарея Сахны елдімекенінің маңындағы по­зицияны ұстады, негізгі мақсат – жауды ілгері қарай өткізбеу. Сол күні біздің түрған позици­яға жаудың жаяу әскері бар 30 танкісі шабуыл жасады, қасқайып қарсы тұрып бір­де­бір танкіні қалаға өткіз­бедік. Бірақ, батареямыздың барлық зеңбірегі істен шығып, 34 жауынгердің 20 шақтысы қаза болып, оншақтысы жара­ланды. Біздің батарея құрамы­ның басым көпшілігі Семей­дің Белағашынан еді. Олар: Әбдірақман Бимурзин, Рымбек Байсеитов, Мұқан Омарбаев, Қабдулқай Байжанов, Атам­бай Оразбаев. Осы сұрапыл ұрыста мен де ауыр жарақат алып, госпитальға түстім. Одан сауығып шығып, 1943 жылдың тамыз айында 158­ші дивизия құрамында ұрыстарға

қатыстым. Үлкен шайқастың бірі – Невель қаласын азат етуге бағытталды. Невель ау­данында болған ұрыстарда қазақ халқының батыр қызы пулеметші Мәншүк Маметова өзінің өшпейтін ерлігін жаса­ды. Шайқаста ауыр жарақат алып, госпитальға түстім. 1944 жылдың басына дейін госпи­тальда болып, жарақатым­ның ауырлағына байланысты елге қайтарылдым. Осы күн­ге дейін соғыстың ескерткіші болған оқтың жарқыншағы сол аяғымда жүр. Майданнан кей­ін білім беру саласында 1982 жылға дейін қызмет атқарып, құрметті демалысқа шықтым. Қазіргі таңда Ұлы Жеңістің 75 жылдық мерейтойы қарсаңын­да 3­ші батарея құрамынан тірі қалған семейлік соғыс ар­дагері екеу міз ғана, мен және Мұқан Омарбаев.

Г. ДЖУМАБЕКОВА, Семей қаласы №2 сотының

кеңсе меңгерушісі

ҚАНДЫ МАЙДАН ҚАҺАРМАНЫқазақ мем­л е к е т т і к универси­тетінің заң факульте­тіне түсіп, құ қықтану маманды­ғы бойын­ша диплом а л а д ы . Одан кейін тергеуш і , С а м а р , Тав рия, Үл ­кен Нарын, Зайсан ау­данда ры­н ы ң п р о ­к у р о р ы қыз метте­рін атқарып, 1974 жылдың қараша айын­да зейнеткерлікке шыққан прокуратура ар дагері 1984 жылы қайтыс болды.

Соғыстың тауқыметін тартқан қария зейнетке шыққанша әділеттің ақ жолымен жүрді. Адалдығымен ұрпағына өнеге болды.

Ғазиз НАЙЗАБАЕВ,«Шығыс Қазақстан облысы

прокуратурасының ардагерлері» қоғамдық бірлестігінің төрағасы

СОҒЫС САРДАРЫ

ЕШКІМ ДЕ, ЕШТЕҢЕ ДЕ ҰМЫТЫЛМАЙДЫ

Н а ғ а ш ы а т а м Қадылбек Нұрғазин 1922 жылы Шығыс Қазақстан облысы Күршім ауданының Егіндібұлақ ауы лын­да туып өскен. 1941 жылдың бірінші жел­тоқсанында осы ау­дандағы әскери комисса риаттың ұйғаруымен Қызыл әскер қатары на шақырылды. 1947 жылы жазда міндетін өтеп, майданнан елге аман­сау оралған атамыз ұзақ уақыт «Қа лғұты» кеңшарының есеп­қисап жұмысын жүргізіп, ел игілігін молайту жолында адал еңбек етті.

Бала кезімде атамның Же ңіс күні мерекесін атап өту сал­танатына шыққанда костюмінің омырауына таққан орден дері мен медальдарын көріп те жүретінмін. Осыдан біраз жыл бұрын атамның қандай ерлік жасағанын, сол орден­медальдардың қандай сыры бар екенін білгім келіп, Мәскеу маңындағы КСРО Қарулы Күштерінің бас мұрағаты басқармасына хат жазған едім. Сондағы қызметкерлер хатыма жауап ретінде атама арнап толтырылған марапаттау парағын жіберіпті. Сол ерліктің естелігі мынау...

1945 жылдың басында Қызыл тулы 1­ші Брест дивизиясы 226­шы зеңбірекшілер атқыштар полкінің екінші дивизионы да әскери құрылымдармен бірге қиян­кескі шайқастарда шабуылды ілгері үдете түсіп, неміс фашист басқыншыларын батысқа қарай тықсыра қуып келе жатқан. Біздің жауынгерлер жаудың қалың қолы шоғырланып бекінген қорғанысына тап болды. Соны талқандап, ілгері жылжу үшін неміс армиясына қарсы ұрысқа шығуға қамданып, шабуыл бастағалы тұрған.

Сұрапыл атыста немістер барлық қаруынан оқты боратып қатты қарсыласты. Біздің жауынгерлер де қайткен күнде де соларға тойтарыс берудің амалын жасап жатты. Ұрыс барысында жарылған снарядтар төңіректің ойран­топырын шығарып, байланыс желісін әлденеше рет үзіп тастады. Байланыс бөлімшесінің командирі, кіші сержант Қадылбек Нұрғазинге алғы шептегі жауынгерлер мен дивизион басқармасы арасындағы өзара телефон байланысының үзіліссіз істеп тұруын қамтамасыз ету жүктелді. Бұл міндеттің жүгі аса ауыр әрі жауапты болғандықтан ол өз парызын әрдайым абыроймен орындауға тырысып бақты. Байланысшы командирдің кезекті бұйрық­тапсырмасын орындауға аттанды. Арнайы қорапқа салған телефон аппаратын иығына асып алып, қолындағы автоматын кез келген сәтте атуға ыңғайлы ұстап жолсыз, елсіз тоғайдағы қалың қарды кешіп келеді. Бұл ақпанның ақырып тұрған күндерінің бірі еді. Қақаған қыс, қатты аяз, айналаны қалың қар басқан.

Жау жақын. Байланысшы алғы шепке шыққанда ағаш­ағаштың тұсын тасалап, бұршақтай сіркіреген оқ астында жер бауырлай жылжи жөнелді. Ажал нөсері төгіліп тұрғанда паналауға қолайлы жер де жоқ. Жуан еменнің жанынан үзілген телефон сымын тапқаннан кейін екі ұшын жалғаумен айналысып жатып, жан­жағына абайлап қарап қояды. Басын сәл көтеріп еді, алдыңғы жақтан әлдене қараң ете қалғандай болды. Соған қадала қарағанда жан­жағына жалтақтап, жүгіре басып бара жатқан өгіздей бір немісті көзі шалып қалды. Байланысшы өзіне үлкен қауіп төніп тұрғанын сезді, бір сәтке қапы қалса біткені. Бұған дейін бастан кешкен тайталастың ең ауыры осы еді. Байланысшы басын көтерместен одан бұрын еппен жылдам қимылдап, жалма­жан автоматын кезеп, үсті­үстіне оқ атып, жауды сұлатты.

Содан кейін де байланысшы жауынгерлік тапсырма алып, орманға аттанды. Сұрапыл ұрыс кезінде ол бірнеше рет жеке өзі от пен оқтың ішінде жүріп өміріне төнген қатерге қарамастан үзілген сымды тауып, жалғап іске қосты. Соның нәтижесінде полк басшылығы алғы шептегі жаяу әскер бөлімдерінің жағдайын да, телефон арқылы берілген бұйрық­жарлықтардан да түгел хабардар болып отырды. Мәліметтер телефон байланысы арқылы кідіріссіз жеткізіліп, біздің жауынгерлер жау бекіністеріне дәлдеп оқ атып, арғы беттегі шоғырланған топтың күшін жойды.

Хризтино селосының маңындағы шешуші шайқастың шарықтау шегіне жеткен шағы. Ұрыс үдеп барады. Біздің артиллерияшылар мен минометшілердің оқ атуы барған сайын күшейе түсті. Ысылдап келе жатқан снаряд даусы күрс ете түсті де киіз үйдің орнындай аумақтың қара топырағын аспанға бұрқ еткізе түсірді. Оқтың ортасында жүрген байланысшы төңіректің жайын, алды­артын зер сала шолып, тағы бір үзікті көзі шалды. Соған жете бергенде ағаштың арасынан тұтқиылдан тап бермек болып, жұлқына ентелеген тағы бір жау әскері шыға келді. Өмір мен өлім белдескен жағдайға бетпе­бет келген байланысшы жан­дәрменімен жанталаса қимылдап, жанына таяп­ақ қалған дұшпанды автоматымен атып үлгерді. Фашист солдаты сылқ етіп құлап түсті. Байланысшы телефон желісін қалпына келтірді.

Гитлершілдер түс ауа қарсы шабуылға шығып, кеңес әскерінің жолын бөгеу әрекетін жасап бақты. Олар артиллериядан оқты төгіп жатыр. Жау бекінісімен арадағы ашық алаңқай снаряд қазып кеткен ойдым­ойдым ор, жыраға айналған. Тағы бір снаряд телефон сымы жатқан жерге түсіп жарылып, ондағы топырақ пен қарды қоса аударып тастады. Байланысшы бораған оқтың астында жау әскерінің қатты қыспағына түссе де тайынбай ілгері тартып, көз ұшындағы ашық қыратқа қарай тартылған сымды қуалай жүріп үзілген тұсын тауып, байланысты іске қосты.

Тасада тұрып біздің әскерлерге қарай үсті­үстіне оқ жаудырған ордалы дұшпанның орналасқан атыс позициясын барлаушылар алдымен анықтап алды да содан кейін жау артиллериясының тұрған жерін дивизияның бақылау пунктіндегі басшылығына телефон арқылы хабарлап, өзіміздің зеңбірекшілердің нысананы дәл көздеп атуына, жаудың бекінісін жоюына мүмкіншілік туғызды. Қарулас достары немістер зеңбірегінің үнін өшіріп, шабуылын тойтарып, қорғанысын қиратып, дұшпандарын жусата қырып ілгері жылжыды. Байланысшы сондағы ұрыс кезінде бораған оқ астында жүріп отыз бес үзікті жалғады. Сол байланысшы – менің атам Қадылбек Нұрғазин болатын.

1945 жылдың 14­қаңтарынан бастап 28­не дейінгі аралықта неміс­фашист басқыншыларына қарсы жүргізілген алапат ұрыстарда асқан ерлік жасап, командирлер бұйрығын бұлжытпай орындағаны, екі дұшпанның көзін жойғаны үшін 1945 жылдың 20­ақпанында атамды 226­шы Қызыл Тулы Зеңбірек полкінің командирі, полковник А.Фуфаев мемлекеттік награда «Үшінші дәрежелі Даңқ» орденіне ұсынды. Ал, Қызыл Тулы 1­шi Брест атқыштар дивизиясының командирі, полковник А.Карпелюктің ұйғаруымен сол жылы 26­ақпанда «Қызыл Жұлдыз» орденімен марапатталды. Мұның алдында майдандағы ерлік қимылы үшін атам екі мәрте «Жауынгерлік ерлігі үшін» медалін өңіріне қадаған болатын.

Әлімбек НҰРҒАЗИН,Ұлан аудандық сотының судьясы

ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫ

ОҚ пен ОТТЫҢ АРАСЫНДА

партиялық ұйымның босатылған хатшы­сы міндетін атқарады. Сөйтіп, Зәйнел ағамызды жарақатына қарамастан, қол­даныстағы әскер қатарында, алғы шепте қалдырады. Қанды майданның аяғына дейін болып Жеңіс күніне жеткен Зәйнел ағамыз 1945 жылдың желтоқсанында де­мобилизацияға түсіп, өзінің туған өлкесі Самар ауданына қайтып оралған.

1948 жылы ҚазССР­і Әділет министрлі­гінің Алматы әділет мектебіне түсіп, оның толық курсын 1951 жылы тәмамдады. Оған заңгер деген біліктілік берілді. 1953 жылы Алматыдағы С.Киров атындағы

рымызды рота старшинасы­на тапсырып, қараңғы түсе жаудың тылы­на бет алдық. Жолдастарым­ның фамилия­сы Зависляк, Косяков және Б а й ж ұ м а н о в еді. Әрқайсы­сымыз 2 гра­ната, фин пы­

шағы, 2 автоматпен жарақтандық, екі адамда винтовка болды. Орман ішімен келе жатып, немістердің тылынан бір­ақ шықтық. Әрі қарай жүріп едік, байланыс желісінің сымдарына келіп тірелдік. Осы жерде желі сымын үзіп, жөндеуге келетін байланысшыны тұтқындап алып кетпекші болып, күтіп жаттық. Біраз уақыттан кейін келген екі неміс сымның зақымданғанын көріп, өз тілдерінде сөйлесе бастады. Сол мезетте, біз екі жақтан «Хенде хох!» деп, оларға тап бердік. Оларды қарусы­здандырып, қолдарын байлап, ауыздарын тығындап, әскери бөлімге алып кел­дік. «Тілдердің» берген мәліметтері көп көмектесті» – дейді.

1941 жылдың 17­ші желтоқсанында Алексино қаласы түбіндегі шайқаста Зей­нел ағамыз жарақаттанып, 1941 жылдың желтоқсан айынан 1942 жылдың наурыз айына дейін Иванов облысы Наволоки қаласындағы госпитальде емделеді. Жарақаты ауыр болады, сол иығы мен саусақтарының сіңірлері үзіліп, сол қолы іске жарамай, басбармағынан басқа сау­сақтары бүгілмей қалады. Емделіп болған соң, Калинин шебіндегі қосалқы атқыштар полкіне жіберіледі. Ол жерде 1942 жыл­дың наурызынан шілдеге дейін болады. 1942 жылдың шілде айынан 1945 жылдың желтоқсан айына дейін алдыңғы шепті қамтамасыз ететін 88­ші жеке ротаға жі­беріледі, кейінірек 189­шы жеке ротада

Ұлы Отан соғысының ал­ғашқы жылдарында Қазақстан­да жасалған ұлттық әскери құраманың бірі – қазақтың 100­дербес атқыштар бригада­сы. Бұл бригада 1941 жылдың соңғы айларында Алматы қа­ласында жасақталған еді. Бри­гаданың жеке құрамы негізінен

5№33-34 (3258) 8 мамыр 2020zangazet@mail.ru

(Соңы. Басы 1-бетте)

СӘТІ ТҮСКЕН СҰХБАТ

Гүлжаухар КӨКЕБАЕВА, Ш.Уәлиханов атындағы тарих және этнология институтының Дүниежүзі тарихы бөлімінің меңгерушісі:

«СОҒЫС ТҰТҚЫНДАРЫНЫҢ САНЫ ТОЛЫҚ АНЫҚТАЛҒАН ЖОҚ»

Жалпы алғанда соғысқа қатысқан-дар саны туралы мәлімет те әртүрлі, қазір 1 196 мың немесе 1 366 мың қазақстандық майданға шақырылды, олардың 610-630 мыңы соғыстан орал-мады деген мәлімет жиі кездеседі. Бұл құрғақ санның ар жағында қанша адам-ның ауыр тағдыры тұр. Генерал-пол-ковник Г.Ф.Кривошеевтің жетекшілі-гімен құрастырылған статистикалық жинақта да соғысқа қатысқандар мен қаза тапқандар туралы мәліметтер ұлттар бойынша берілмеген. Бұл жи-нақта ұлттар бойынша берілген екі ғана мәлімет бар: 1941–1945 жылдардағы алапат шайқастарда 125 500 қазақ қаза тапты; тұтқыннан 23 143 қазақ қайтып келді. Егер сол қаза тапқандар санына хабарсыз кеткендерді және фашистік тұтқында қаза болғандарды қоссаңыз, ол бірнеше есеге көбеюі мүмкін. Сон-дай-ақ, осы сандық мәліметтердің бар-лығында 1939 жылдың қыркүйегіндегі Польшамен соғысқа, 1939–1940 жыл-дардағы Финляндиямен болған 105 күндік соғысқа қатысқандар және қаза тапқандар енгізілмегенін де ескерейік.

– Соңғы жылдары Кеңес Одағына оқуға келіп, кейін өздері сұранып соғысқа қатысқан Қытай қазақтары туралы да бірқатар мәлімет жарық көре бастады. Өз тарапыңыздан алып-қосарыңыз бар ма?

– Мұндай мәліметтер негізінен ғаламторда беріліп жүр, ал, ғылыми деректерде кездеспейді. Жалпы ХІХ ғасырдың 30-шы жылдарында КСРО Шыңжаң өлкесіне айрықша мән бергені және тығыз қарым-қатынас жасағаны белгілі. 1934 жылы Кеңес өкіметі Шың-жаң жастарын Кеңес Одағында оқыту туралы шешім қабылдады, осыдан кейін Қазақстанның, Өзбекстанның және Сібірдің бірқатар қалаларында Шыңжаңда тұратын әртүрлі халық өкіл-дері оқыды. 1940 жылға қарай жалпы алғанда Шыңжаң өлкесінен келген 30 мыңнан астам адам білім алды, олардың ішінде сол өлкеде тұратын бардық халық өкілі болды. 1934–1937 жылдар аралығында Алматыда, Шым-кентте және Ташкентте Шыңжаңнан келген 586 студент медицина, ауыл шаруашылығы, педагогика, мемлекет-тік басқару салалары бойынша білім алған. Олардың ұлттық құрамы туралы мәлімет мардымсыз, тек 1934 жылы келген 106 студенттің қатарында 2 ғана қазақ болғаны белгілі. Әрине, бұл мәселе бойынша Мәскеудің архивтері-нен мәліметтер табуға болады. Бірақ, олардың соғысқа өз еркімен кетуі тура-лы мәселеге сену қиын, өйткені, Кеңес Одағының мемлекеттік әскері қатарын-да шетел азаматының қызмет етуі үшін ол КСРО азаматтығын алуға тиісті еді. Сондықтан, Шыңжаңнан оқуға келген қазақтар Кеңес Одағының мемлекеттік әскері қатарына өз тілегімен де бара алмайды. Әрине, барлау мекемелері-не, партизандық күреске шетелдіктерді пайдаланды, бірақ ол ресми түрде мемлекеттік әскер қатарында соғысқа қатысу болып саналмайды. Шыңжаң қазақтары 1945 жылы Квантун әскерін талқандауға Қытай әскерінің құрамын-да қатысуы әбден мүмкін.

– Соғыс кезінде тұтқынға түскен және ауру-сырқау мен ондағы азап-таулардан түрмеде қайтыс болған-дар, кейін елге аман қайтқандар мен шетелде қалып қойғандардың санына қатысты деректерді бір ізге түсіру қалай жүріп жатыр?

– Соғыс тұтқындары туралы мәселе-мен айналысқаныма 30 жылдай болып қалыпты. Германияның архивтерінде бірнеше рет зерттеу-ізденіс жұмыста-рын жүргіздім. Сол деректерге негіз-делген монографиялық зерттеуім 2009 жылы басылып шықты. Онда соғыс тұтқындарының халықаралық-құқықтық статусы, кеңес және неміс тұтқындары-ның саны, қазасы, ауруы, халықаралық ұйымдардың көмегі сияқты ауқымды мәселелер зерттелген.

Қазірге дейін кеңестік соғыс тұтқын-дарының жалпы саны толық анықтал-ды деп айта алмаймын. Бұрынғы кеңестік елдер соғыс тұтқыны туралы мәселеде үнемі неміс зерттеушісі Х.Штрайттың орыс тіліне аударылған еңбегіндегі мәліметтерге сүйенеді. Онда кеңес тұтқындарының жалпы саны, қаза тапқандар туралы, тағы басқа мәліметтер баршылық және бұл мәселеге жан-жақты, терең талдау жа-салған. Алайда, неміс зерттеу шілерінің еңбектерінде, неміс және кеңес ресми құжаттарында кеңестік соғыс тұтқын-дарының жалпы саны туралы әртүрлі мәлімет беріледі: Х.Штрайттың моно-графиясында – 5 734 528, Й.Хофф-манның зерттеуінде –5, 24 миллион, Вермахт тұтқындар бөлімі дайындаған анықтамалық құжатта 1944 жылғы кеңес тұтқындарының саны – 5 165 381 деп көрсетілген. КСРО қорғаныс ми-нистрлігінің 1988 жылы құрған комис-сиясының анықтамасында 1941–1945 жылдары тұтқынға түскендер және хабарсыз кеткендер саны 4,559 млн деген мәлімет берілген. Соғыс кезінде кеңес жауынгерлерін фин және румын әскерлері де тұтқындады. 1941–1944

жоба бойынша тұтқындарға қатысты бірталай мәліметтер жиналды, ашық неміс сайттары мен зерттеулер бойын-ша қазақстандық тұтқындардың тізімі жасалды. Алайда бұл тізім әлі толық емес, өйткені, қазақстандық тұтқындар тағдырын анықтау үшін Германияның архивтерінде жұмыс істеу керек.

– Зерттеу жасауға не кедергі?.– 2017 жылы қазақстандық соғыс

тұтқындарының тағдырын зерттеу тақырыбына арналған ғылыми жоба жасап, 3 жыл сайын өткізілетін жоба-лар сайысына берген едік, оған ақша бөлінбеді. Егер қаржы бөлінсе, Гер-манияның архивтеріндегі құжаттарды зерттемекші болғанбыз, бұл қазақстан-дық соғыс тұтқындарының тізімін то-лықтыра түсуге, мәліметтер базасын жасауға мүмкіндік берген болар еді.

Қазақстандық соғыс тұтқындарына қатысты кезек күттірмей шешуді талап ететін бір мәселе бар. Оны түсіну үшін соғыс тұтқындарының елге қайтқан-нан кейінгі тағдырына көз салайық. 1941 жылы 16 тамызда КСРО Мем-лекеттік қорғаныс комитеті тұтқынға түскен кеңес жауынгерлерінің отбасы-лары мен туыстарын қуғындау туралы №270 бұйрықты шығарды. Осылайша кеңестік әскери тұтқындар ұзақ жылдар бойы қоғамдық санада «сатқындар», «опасыздар», «халық жаулары» деген түсінікпен теңестірілді. Елге қайтқан соғыс тұтқындарын жинақтап, тексеру үшін 127 лагерь және 57 жинақтау- іріктеу пункттері құрылды. Осы жер-лерге жинақталған соғыс тұтқындары тексеруден өткізіліп, біреулері НКВД қарамағындағы арнайы лагерьлерге, екіншілері соғыста қираған аудандарды қалпына келтіруге жіберілді, үшіншілері туған жерлеріне қайтты. Арнайы ла-герьлерге жіберілгендердің басым

Жоғарғы Кеңесі Президиумының «Аса қауіпті мемлекеттік қылмыскерлерді жазасын өтеу үшін КСРО-ның қашық өңірлеріне жер аудару туралы» Жар-лығы шықты. «Аса қауіпті мемлекеттік қылмыскерлер» қатарына бұрынғы әскери тұтқындар да жатқызылды. Осылайша 1948–1949 жылдары қайта оралғандарға қарсы қуғынның екінші толқыны басталды. 1955 жылы 17 қыркүйекте КСРО Жоғарғы Кеңесі Пре-зидиумының «1941–1945 жж. Ұлы Отан соғысы кезеңінде басқыншылармен ынтымақтасқан кеңес азаматтары-на кешірім жасау туралы» Жарлығы шықты. Осы Жарлық бойынша бұрынғы соғыс тұтқындары кеңестік лагерьлер-ден босап шықты. Алайда «кешірім жасау» (амнистия) ақтау емес, демек бұл жарлық фашистік тұтқында азап көріп, елге қайтқан соң тағы да «сатқын» атауымен лагерьде отырған кеңес жа-уынгерлерін тағы да қорлау болған еді, сондай-ақ, «басқыншылармен ынты-мақтасқан» деген сипаттаманың өзі соғыс тұтқындарының барлық катего-рияларына тән емес екенін де ескеру керек. КСРО ыдырап кеткен соң Ресейде саяси қайраткерлер мен ғалымдардың бастамасымен әскери тұтқындар туралы мәселе қайта қаралды. РФ Президенті 1995 жылы 24 қаңтарда «Ұлы Отан соғысы кезеңінде және соғыстан кейінгі кезеңде елге оралған бұрынғы әскери тұтқындардың және бейбіт адамдардың – Ресей азаматтарының заңды құқығын қалпына келтіру туралы» Жарлыққа қол қойды. Ал, қазақстандық соғыс тұтқын-дары әлі заң жүзінде ақталған жоқ. Бұл мәселені біз соңғы 15-20 жыл бойы айтып жүрміз. Қазақстандық соғыс тұтқындарының заңды құқығын қалпына келтіріп, «сатқын» деген айыптан арылтып, соғыс ардагерлері

басталғаны көрсетілген. Мария Шоқайдың естеліктерінде

Мұстафа Шоқайдың лагерьдегі түр-кістандық тұтқындардың ауыр жағда-йына ашық наразылық білдіріп, неміс әкімшілік орындарына хат жазғаны, оны тиісті орындарға тапсыру үшін В.Каюмге бергені, Мұстафа Шоқай қайтыс болған-да Берлинге келген Мария Шоқайға Каюм осы хаттың көшірмесін бергені туралы айтылады. П.ф.ц.Мюленнің бұл пікірі У.Каюммен жеке кездесіп, сұхбат алуының нәтижесінде туған болуы мүмкін.

Шығыс министрлігі түркістандықтар ішіндегі ірі тұлға Мұстафа Шоқайды түркі тектес тұтқындардың арасында жүргізілетін үгіт-насихат жұмысында пайдалану үшін алып келді, алайда Шоқайдың лагерьлерді аралаған кез-дегі көңіл-күйі бұл мақсатқа сай келмей қалды. Сондықтан да болар, фашистер Мұстафа Шоқайға күдікпен қарап, оның өмірбаянын қайта тексерген сияқты. Мұстафа Шоқайдың қазасы туралы анықтаманы мазмұнын келісу үшін Сыртқы істер министрлігіне жібер-ген. Министрліктің VII саяси бөлімінің қызметкері Швербель анықтаманың Шоқайды «Түркістан ұлттық комитетінің жетекшісі және алғашқы Түркістан ұлттық үкіметінің бұрынғы басшысы» деген жолдарына күдік білдіріп: «Жал-пы алғанда, Шоқайоғлы бүкіл Түркістан үкіметінің емес, жеке Қоқан ұлттық үкіметінің жетекшілерінің бірі болған. Ал, ол жетекшісі болды деп аталған «Түркістан ұлттық комитеті» бұл жерде аса белгілі емес. Берлинде одан басқа жалғыз түркістандық Вели Каюм бар, анықтамаға да сол қол қойыпты, ал, оны Түркияда тұратын түркістандықтар-дың көпшілігі білмейді»,– деп жазған. Құжаттағы «Түркістан ұлттық комитеті

де ғана аталған. Тұтқындардан ерікті әскер бөлімдерін құру сияқты маңыз-ды мәселені фашистерге өте сенімді адамдар ғана көтере алатын еді. Ал, Па-рижде тұрған, Берлинге немістер өздері алып келген адам осындай ұсыныс жасай ала ма? Жоғарыда аталған Ә.Ыдырыс-тың сипаттамасына қарасақ, Германия-ның қауіпсіздік мекемелерінде М.Шоқай туралы «сенімсіз эмигрант» деген пікір қалыптасқан сияқты. Сондай-ақ, егер Ре-сей архивтерінде Шоқайды айыптайтын құжат бар болса, ол неге осы уақытқа дейін жарияланған жоқ? Германияның архивінен КСРО Мемлекеттік қауіпсіздік комитетінің ГДР Мемлекеттік қауіпсіздік министрлігіне Татар эмигранттары тура-лы материал жинауды тапсырған хатын көрдім, ал Шоқайға байланысты мұндай тапсырыс берілмеген. Сондықтан, Мұста-фа Шоқайды Түркістан легионын құрушы ретінде қарау шындыққа сәйкес келмейді.

– 1941–1945 жылдардағы соғыс тарихи оқулықтарда әлі күнге дейін Отан соғысы деп жазылып, оқы-тылып жүр. Оны Екінші дүниежүзілік соғыстан бөліп қарастыру қанша-лықты дұрыс?

– Екінші дүниежүзілік соғыс 1939 жылдың 1 қыркүйегінде Германияның Польшаға шабуылынан басталып, 1945 жылдың 2 қыркүйегінде Жапония-ның талқандалуымен аяқталды. Ұлы Отан соғысы деп кеңестік тарихнамада осы екінші дүниежүзілік соғыстың 1941 жылдың 22 маусымында Германияның Кеңес Одағына шабуыл жасауынан басталып, 1945 жылдың 9 мамырын-да Германияның сөзсіз тізе бүгуімен аяқталатын бір кезеңін айтады. Ұлы Отан соғысын екінші дүниежүзілік соғыстан бөліп алу, біріншіден, кеңес кезіндегі Кеңес Одағы тек қана әділетті соғыс, Отан қорғау соғысын ғана жүр-гізді деген идеологиядан туған. Екінші-ден, Кеңес Одағының 1939 жылғы 17 қыркүйектегі Польшаға, 30 қарашадағы Финляндияға шабуылын соғыс ретінде емес, елдің қорғанысын күшейту ша-ралары ретінде көрсетуге тырысуымен байланысты. Егер Польша мен Финлян-дияға шабуыл 1939 жылдың 23 тамы-зындағы кеңес-герман келісімінің құпия хаттамаларында көрсетілген шарттар-ды орындау екенін ескерсек, Кеңес Одағының екінші дүниежүзілік соғысқа кірісуі 1939 жылдың 17 қыркүйегінде басталғанын мойындар едік те, бүкіл әлемнің барлық халықтарына ауыртпа-лық пен қайғы-қасірет әкелген бұл ала-пат соғысты Екінші дүниежүзілік соғыс деп атап, Ұлы отан соғысы деген тер-минді ғылыми термин ретінде емес, тек моральдық-адамшылық тұрғыдан ғана қарар едік. 2003 жылы шыққан шетел-дер тарихына арналған оқулығымызда біз бұл соғысты «Екінші дүниежүзілік соғыс» деп бердік және соғыс кезіндегі кеңес-герман майданындағы сұрапыл шайқастармен қоса Атлантикадағы, Тынық мұхитындағы, Африкадағы, тағы басқа аймақтардағы шайқастарды да сипаттадық. Бұл бұрынғы кеңестік ел-дердің біреуінде сынға ұшырады, бірақ өз еліміздегі ұстаздар мен оқырман оқулығымызды жақсы ниетпен қабыл-дады. Кейбір ардагерлер 1939 жылғы кеңес-финн соғысына да, кеңес-герман соғысына да қатысқан. Сонда олардың 3 ай бойы Жер шарының солтүстігіндегі елде қақап тұрған суықта, қалың қар, көк мұзда шайқасқаны есептелмей ме? Кеңес-финн соғысында кеңес әскері жағынан 65 384 адам қаза тапты, 19 610 адам хабарсыз кетті, 186 584 адам жа-раланды және 1 892 адам үсікке шалын-ды, оларды еске алмаймыз ба? «Екінші дүниежүзілік соғыс» деген атау соғыс ардагерлерінің есімін есте қалдыру үшін де керек, өйткені, кеңес-финн соғысын-да қаза тапқандар да соғыс ардагері саналуы керек қой.

– Сұхбатыңызға рақмет.Ерлік ЕРЖАНҰЛЫ,

«Заң газеті»

бұл жерде аса белгілі емес» деген сөздер аталған ұйымның фашистерге жағымды ұйымдар қатарында бол-мағанын көрсетеді. Түркістан ұлттық комитеті кейіннен, легиондар құрылған соң және басшылығына В.Каюм келген соң ғана нацистермен ымыраласқан болуы керек. Германияның архивтерін-дегі Түркістан легионының құрылуына қатысты 1941–1942 жылғы бұйрықтар, есепті баяндамалар, анықтамалықтар, т.б. мұрағаттық құжаттарда М.Шоқай есімі мүлде аталмайды, ал 1943–1945 жылғы құжаттарда ол Түркістан ұлттық бірлестігінің бұрынғы жетекшісі ретін-

қатарына қосатын уақыт жетті.– Екінші дүниежүзілік соғыс тура-

лы сөз болған кезде Түркістан легио-нына және Мұстафа Шоқайға соқпай кету мүмкін емес. Кейде тарихшылар арасында Мұстафаның фашистік Гер-мания басшылығы мен Түркістанды азат ету идеясы на қатыс ты қарым-қа-тысы туралы пікір қайшылығы боп қалады. Бұл мәселеге сіздің жеке көзқарасыңыз қандай?

– Кеңес соғыс тұтқынының тағ-дыры тек фашистік лагерьде азап көрумен және қырылумен ғана шек-телмейді, ол міндетті түрде сталиндік

жылдары 64 188 кеңес соғыс тұтқыны Финляндияда болды, оның 10 016-сы қаза тапты, Румынияда болған 82 090 кеңес тұтқынының 5221-і қаза тапты.

Қазақстандық тұтқындардың тағ-дырын анықтау және біртұтас элек-трондық база құру мәселесін ҚР Пре-зиденттік Архиві көтерген болатын. Архивте «Екінші дүниежүзілік соғыс-тың қазақстандық әскери тұтқындары. Республикалық деректер базасы» тақырыбымен жоба жасалып, сайт ашылған және осы мәселемен айна-лысатын, мәліметтер жинауға көмекте-сетін ғылыми кеңес құрылған еді. Осы

бөлігі сотталып, Сібірге, Карлагқа, тағы басқа лагерьлерге ұзақ жылдарға ай-далып кетті. Туған жеріне оралғандарға төлқұжаттың орнына арнайы куәлік берілді және басқа облыс, аудандарға шығуға тыйым салынды. Соғыста қаны мен жанын беріп, аямай алысқан, бірақ қапияда қолға түсіп қалған арыстай азаматтардың бетіне шіркеу түсті. Олардың ақ-қарасын айырып, арына түскен таңбадан арылуына жол беріл-ген жоқ, осылайша қаншама адамның отанына сіңірген еңбегі ескерілмей қалды.

1948 жылы 21 ақпанда КСРО

КСРО ЫДЫРАП КЕТКЕН СОҢ РЕСЕЙДЕ САЯСИ ҚАЙРАТКЕРЛЕР МЕН ҒАЛЫМДАРДЫҢ БАСТАМАСЫМЕН ӘСКЕРИ ТҰТҚЫНДАР ТУРАЛЫ МӘСЕЛЕ ҚАЙТА ҚАРАЛДЫ. РФ ПРЕЗИДЕНТІ 1995 ЖЫЛЫ 24 ҚАҢТАРДА «ҰЛЫ ОТАН СОҒЫСЫ КЕЗЕҢІНДЕ ЖӘНЕ СОҒЫСТАН КЕЙІНГІ КЕЗЕҢДЕ ЕЛГЕ ОРАЛҒАН БҰРЫНҒЫ ӘСКЕРИ ТҰТҚЫНДАРДЫҢ

жазалау мәселесіне және Түркістан легионы туралы мәселеге де қатысты.

Кеңестік тарихнамада Мұстафа Шоқайдың тұтқын лагерьлерін арала-уын тілге тиек қылып, оны легионды құрушы ретінде қарады. 1941 жылдың жазында тұтқын лагерьлерін аралау, тұтқындардың санын анықтау және олардың көңіл-күйін бағдарлау мақ-сатымен құрылған 25 комиссияның құрамындағы 600-ге жуық адамның ішінде барлық кеңес халықтарының өкілдері – саяси эмигранттар болды. П.ф.ц.Мюлен: «Лагерьлерді аралаған фон Менде басқарған алғашқы комис-сияға гауптман А.Майер-Мадермен бірге Каюм да кірді. 1941 жылдың күзінде комиссияға қосылу үшін Па-рижден Мұстафа Шоқайоғлы келді», – деп жазады. Бірақ Шоқай Германияға өз еркімен келмеген, оны Парижден Шығыс министрлігінің талабымен алып келген. Мария Шоқайдың естелік-терінен Мұстафа Шоқайды нацистер Францияда 1941 жылдың 22 маусы-мында тұтқынға алғанын, кейінірек бо-сатқанын, ал, тамыз айының басында әскери адамдар келіп, Берлинге алып кеткенін білеміз. Вермахт Жоғарғы Қолбасшылығының 1941 жылы 20 қарашада Сыртқы істер министрлігіне жіберген хатында да комиссиялардың лагерьлерді аралауы тамыз айында

ЖӘНЕ БЕЙБІТ АДАМДАРДЫҢ – РЕСЕЙ АЗАМАТТАРЫНЫҢ ЗАҢДЫ ҚҰҚЫҒЫН ҚАЛПЫНА КЕЛ-ТІРУ ТУРАЛЫ» ЖАРЛЫҚҚА ҚОЛ ҚОЙДЫ. АЛ, ҚАЗАҚСТАНДЫҚ СОҒЫС ТҰТҚЫНДАРЫ ӘЛІ ЗАҢ ЖҮЗІНДЕ АҚТАЛҒАН ЖОҚ. БҰЛ МӘСЕЛЕНІ БІЗ СОҢҒЫ 15-20 ЖЫЛ БОЙЫ АЙТЫП ЖҮРМІЗ. ҚА-ЗАҚСТАНДЫҚ СОҒЫС ТҰТҚЫНДАРЫНЫҢ ЗАҢДЫ ҚҰҚЫҒЫН ҚАЛПЫНА КЕЛТІРІП, «САТҚЫН» ДЕГЕН АЙЫПТАН АРЫЛТЫП, СОҒЫС АРДАГЕРЛЕРІ ҚАТАРЫНА ҚОСАТЫН УАҚЫТ ЖЕТТІ.

6№33-34 (3258) 8 мамыр 2020

zangazet@mail.ru ТЕМІРҚАЗЫҚ

ПАЙЫМ АЛТЫН КӨПІР

ЖАЗАНЫ КҮШЕЙТУ ЖАУАПТЫЛЫҚТЫ АРТТЫРАДЫПӘРМЕН

ӘДІЛ СОТ – МЕМЛЕКЕТ МӘРТЕБЕСІ

Қолданыстағы қылмыстық заңна-маға 2014 жылы күрделі өзгерістер ен-гізілді. Онда бас бостандығынан айы-ру жазасының айыппұл салу, қоғамдық жұмысқа тарту секілді балама түрлері қарастырылды, ерікті түрде келтіріл-ген зиянды өтеген жағдайда шартты түрде босату немесе жаза мерзімін қысқарту тетіктері қолданылған бола-тын. Ал, адам құқықтарына қатысты баптардың бірқатары сол кезде-ақ қатаңдатылды.

М емлек ет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев былтырғы «Сындар-лы қоғамдық диалог – Қазақстанның тұрақ тылығы мен өркендеуінің негізі» атты Қазақстан халқына Жолдауында жыныстық зорлық, педофилия, есірткі тарату, адам саудасы, әйелдерге қа-тысты тұрмыстық зорлық-зомбылық және басқа да ауыр қылмыстарға, әсіресе, балаларға қатысты қылмыс-тарға қолданылатын жазаны шұғыл түрде қатаңдатуды тапсырды.

Осы орайда Жоғарғы Сот қылмыс-тардың қайталануы, азаматтардың негізгі құқықтарын қорғау, сот шешім-дерінің сапасын арттыру, заңның орындалысы, азаматтармен ашық байланыс орнату, сот шешімдерін

Елімізде халықтың сотқа деген сенімі жыл-дан жылға артып келеді. Ол азаматтардың заңды құқықтары мен бостандықтарын қорғап сотқа шағым беруінің көбеюінен көрінеді. Қазақстан Республикасы сот жүйе сінің даму тұжырымдамасында да елімізде жүзеге асы-рылған сот жүйесінің даму кезеңдері, қазіргі сот жүйесінің жай-күйі, сот құрылысын одан әрі жетілдіру қажеттілігі, сотта іс жүргізу, олардың қызметін үйлестіру, ұйымдастыру, заңдар-ды түсіндірудегі Жоғарғы Соттың атқаратын қызметі мен маңызы туралы мәселелермен қатар, болашақта осы салада іске асырылуы қажет проблемаларға да ерекше мән беріл-ген. Мамандандырылған соттар институтын дамыту, тараптардың бәсекелестігі мен тең құқықтылығын қамтамасыз ету, алдын ала тер-геу әрекеттеріне соттық бақылауды белгілеу, алқабилерді қатыстыра отырып, өлім жазасы көзделген қылмыстық істерді қарау, азаматтық істерді жүргізудегі сот прецеденттерін енгізу, Жоғарғы Сотқа заңдарға ресми түсіндіру құ-зыретін беру сияқты аса құнды ұсыныстардың осы тұжырымдамада көрініс табуы өте құп-тарлық. Бұл толғағы жеткен мәселелердің көбі заң жүзінде шешімін тапты. Республикамызда мамандандырылған соттардың құрылуы айтар-лықтай жетістік.

Әділетті сот қалыптастыру – судьяларға тікелей байланысты. Осыған орай судьялық қызметке іріктеп, таңдап алу, білікті де білімді адамды тағайындау мәселесіне ерекше мән берілмек. Білікті судьяларды конкурстық жол-мен таңдап алу ісіне білікті заңгер ғалымдар-ды көбірек тарту қажет. Өйткені, судьялыққа талапкерлердің сапалы білім деңгейін анықтау аса қажет. Судьялыққа кандидат болып Басқа-ру академиясын бітірген заң магистрі ғана емес, еліміздің заңгерлер дайындайтын іргелі университетінің магистратурасын бітірген, заң магистрлері де бірдей құқыққа ие болуы қажет. Сондай-ақ, болашақ судьяларды ақылы түрде оқытуды доғару керек. Өйткені, ақы төлеген адам қашанда оны қайтаруды ойлайды. Менің пікірім – болашақ судьяларды тегін оқытып, олардан адал қызмет талап ету қажет. Судья-ларды даярлайтын арнайы жоғары оқу орны – өз академиясының болғаны дұрыс болды. Дегенмен, сот жүйесін одан әрі дамыту үшін болашақта елімізде мынадай мәселелердің жүзеге асырылуы қажет деп ойлаймын. Бірін-шіден, аудандық деңгейдегі судьялардың қызметінің ұйымдастырылуына ерекше көңіл

бөлінуі керек. Судьяның ай сайынғы жүкте-месі реттелсе, әрбір іс бойынша заңға сәйкес әділ шешім шығаруға мүмкіндігі болады. Ел-басымыздың 2012 жылы 14 желтоқсандағы «Қазақстан–2050» Стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Жол-дауында сот саласының 2050 жылға дейінгі міндеттері мен қызметінің негізгі бағыттары айқындалған. «Біз үшін сот төрелігін жүзеге асыру процесін оңайлату, оны басы артық бю-рократиялық рәсімдерден арылту керек. Жаңа ақпараттық технологияларды белсенді енгізген жағдайда мұны істеу қиын емес. Сонымен бір мезгілде, соттардың жұмысын жеңілдету мақсатында дауларды соттардан тыс реттеу институттарын дамытуды жалғас тырған жөн. Жеңілдету мәселелері бойынша дауларды шешу соттардан тыс тәртіппен жүргізілетіндей тетіктер қарастыру қажет», деп еді осы ретте Нұрсұлтан Назарбаев. Осыған орай қабыл-данған Медиация туралы заңды белсенді жү-зеге асыру қажеттілігі туындап отыр.

Жалпы, судьялық лауазым штаттарын кө-бейтудің де пайдасы мол болар еді. Сондай-ақ, судьялардың және оның жақын туыстарын қылмыстық немесе басқадай құқықтық қол-сұғушылықтан қорғау мәселелерін реттейтін нормативтік актілерді қайта қарау қажет сияқты. Судьяларды қызметтік жағдайына байланысты күзетке алу, жұмысқа, тұрғын жайына қауіпсіз түрде шығарып салу мәселелері де дұрыс шешілуі керек. Судьялық қызметті мүлтіксіз әрі ұзақ жылдар адал атқарғандардың еңбек өтілін есепке алып, жалақысына қосымшалар белгілеу мәселелері заңды көрініс табуы қа-жет. Адам тағдырына байланысты қарақылды қақ жарған әділ шешім қабылдау әруақытта да өте қиын, ол адамның денсаулығына, сөз жоқ, әсер етеді. Осыған байланысты зейнеткерлік жасқа жеткен судялардың зейнетақы мөлшері де оларды алаңдататын жағдайда болмауы керек. Судьялық қызмет атқарған адамның жа-лақы, зейнетақы немесе басқадай мемлекеттік қамқорлықпен нақты қамтамасыз етілетіндігіне еш күмән болмауы керек, сонда ғана олар тек заңға тәуелді болады.

Арықбай АҒЫБАЕВ,әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дің

профессоры, заң ғылымдарының докторы,

Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері

«Астана» халықаралық қаржы орталығының (АХҚО) азаматтық қатынас құқықтары ағылшын құқығына сүйенетіні белгілі. Ағылшын құқығы де-геніміз – Англия мен Уэльстің құқығының қағидаттары, нор-малары мен прецеденттері. Бірден айта кетерлігі, бұл аза-маттық қатынасқа ғана қатысты, ал, әкімшілік және қылмыс тық құқықтар ҚР Конс титуциясы мен заңнамасына сүйенеді. Әрине, ағылшын заңнамасына сүйенген азаматтық қатынастар да Қазақстанның заңдарына қайшы келмейтіні анық. Оның үстіне, АХҚО-ның заң намасы тұтастай ағылшын құқығы-ның көшірмесі емес. Ағылшын құқығының негізінде және ха-лықаралық қаржы орталықта-рының стандарттарына сүйене отырып АХҚО-ның актілері жа-зылған. Сонымен, АХҚО-дағы қолданыстағы заңнама қандай? Тарқатып айтар болсақ.

АХҚО басқарушы директоры – заң департаментінің дирек-торы Нұржан Қоспаевтың ай-туынша, «Астана» халықаралық қаржы орталығында ағылшын заңнамасы, яғни Англия мен Уэльстің құқықтық жүйесі тіке-лей жұмыс істемейді.

«АХҚО заңнамасы халықа-ралық стандарттарға негіз-делген және ағылшын құқық жүйесінің ең қажетті деген қағидаттарын ғана алып, олар АХҚО актілері деген құжатқа ен-гізілген. Бұл құжатта қаржы ор-талығына қажетті барлық нәр-селер жазылған. Сондықтан, АХҚО заңнамасында Конститу-цияға қарама-қайшылықтар мен Қазақстан мен Британ заңнама-сының қабыспай қалған тұстары жоқ», – дейді Нұржан Қоспаев.

Н.Қоспаевтың айтуынша, қаржы орталығының құқықтық актілерін дайындау барысын-да орталықтың құқықтық-кон-сультативтік кеңесі үздік он

компанияда жұмыс істеген, Британияның ең беделді қыз-меткерлерінің көмегімен 74 акті жазылды. Соның ішінде 46 акт жалпы қатынас ты реттесе, 28 акт қаржылық қатынас тарды реттейді. Қаржы орта лығының қолданыстағы заң намасы осы актілер бойынша рет теледі. Бұл актілер азаматтық қатынастар-ды және қаржылық қатынастар-ды қарастырады.

Жалпы, қазіргі таңда әлем бойынша ұлттық заңнаманы британизациялау деген ұғым қалыптасты. Бұл құқықтық жүйені ағылшын заңнамасына бейімдеу. Оның себебі, қазіргі таңда әлем бойынша жасала-тын іскерлік келісімшарттардың 70 пайыздан астамы ағылшын құқықтық жүйесі негізінде және ағылшын тілінде жасалады. Осы орайда, дүниежүзі бойын-ша бизнес жасап жүрген ком-паниялар қандай да бір жерге ақшасын салу үшін ол жердегі заңнама өздерінің үйреншікті жүйеге ұқсас болғанын қалай-ды. Халықаралық инвесторлар-ды тарту үшін қаржы орталықта-рының ағылшын заңнамасына жүгінетіні сондықтан.

Осы орайда , а ғылшын құқық тық жүйесіне сұраныстың арту себебін АХҚО Әкімшілігінің аға заңгері Зәуре Еспаева сара-лап берген еді. Оның айтуынша, әлемдегі ең үздік 5 қаржы орта-лығының 4-еуі ағылшын заңна-масына сүйенеді. Сонымен қатар, Корольдік Сот пен Арби-траждық Лондон Сотының ста-тистикасына сүйенсек, аталған екі сотқа жүгінетіндердің 80 пайызы шетелдіктер. Бұл әлем бойынша ағылшын құқықтық жүйесіне сұраныстың жоғары екенінің тағы бір көрсеткіші.

Жалпы, әлемде үш түр-лі заң жүйесі бар. Ағылшын құқықтық жүйесі, Роман-Герман (Континенталды) заң жүйесі және Мұсылмандық заң жүйесі.

Ағылшын заңнамасы ғасырлар бойы жинақталған прецедент-тер негізінде жұмыс істейтін соттық тәжірибе. Ал, континен-талды жүйе бекітілген белгілі бір заңнаманың шеңберінен шықпайды. Қарапайым тілмен айтқанда, континенталды жүй-еде сот шешім немесе үкім шығарғанда заңнама шеңбері-нен шыға алмайды. Ал, ағыл-шын жүйесінде соттың еркін ой-лауға мүмкіндігі бар. Екіншіден, Қазақстанның қолданыстағы заңнамасында жоқ терминдер мен ұғымдар ағылшын құқық жүйесінде бар. АХҚО заңнама-сының ағылшын жүйесіне сүйе-нуінің бір себебі де осы.

«Астана» халықа ралық қаржы орталығында қатып қалған қағида жоқ. Егер биз-нестің сұранысына сай заңна-маға өзгеріс қажет болса, орта лықтағы құқықтық-кон-сультативтік кеңес АХҚО-ның заңнамасын да сұранысқа қа-рай өзгерте алады. Заңгерлер сонымен қатар әлемдік тренд-терді де қарап отырады. Мәсе-лен, Дубай, Сингапур, Гонконг, Катар секілді қаржы орталықта-рындағы прогрессивті идеялар мен заңнамалар да біздің наза-рымызда»,– дейді АХҚО басқа-рушы директоры.

Қорыта айтар болсақ, АХҚО заңнамасы ағылшын құқық жүйе сінің көшірмесі емес. Ол ҚР Конс титуциясына негізделе отырып, АХҚО туралы консти-туциялық заңына; Англия мен Уэльстің прецеденттері мен нормаларының және халықа-ралық қаржы орталықтарының стандарттарына негізделген актілер. Ал, бұл актілерде қа-растырылмаған мәселелер Қа-зақстанның заңнамасы бойын-ша реттеледі.

Бауыржан МҰҚАНОВ, АХҚО әкімшілігінің

пиар менеджері

мұқият талдау жұмыстарын шұғыл түрде жолға қойды. Адамның қадір-қа-сиетіне нұқсан келтіріп, қатыгездік жасайтын, азаптауға қарсы және әйелдер, балалар саудасы мен зор-лығына тосқауыл қою мақсатында заң күшінің пәрменді болуын қарастырды. Яғни, қылмыстық заңнамаға 2019 жыл соңында айтулы өзгеріс енгізілді.

Ал, қаңтар айынан бастап рес-публика соттары адамға жасалған

ауыр қылмыстарға қолданылатын жаза түрлері күшейтілген заң өзгеріс-терін қолдануға кірісіп кетті. Енді құқық бұзушылық пен қылмыс үшін жаза тағайындау бойынша сот прак-тикасы да өзгерді. Ұрлық, алаяқтық секілді қылмыстардың қайталануы, жыныстық зорлау, автокөлікті мас күйінде жүргізу секілді кейбір бөлік-тер үшін жауапкершілік күшейтілді. Жыныстық қатынасқа мәжбүрлегені

үшін жаза көлемі бұрын 1 жыл бас бостандығынан айыру болса, енді 3 жылға дейін артты. Әрине кәмелетке толмаған адамға қатысты жаза одан да қатаң, 5 жыл мерзімге бас бостан-дығынан айыру, ал енді осындай қыл-мыстарды жасыру 6 жылға дейін бас бостандығынан айырады.

Қылмыстық кодексте мал ұрлығы туралы жеке бап пен браконьерлік және табиғат қорғау инспекторларына жасалған қастандық үшін тартылатын жаза да қатаңдатылды. Заңсыз аң аулау теріс қылықтар санатынан қыл-мысқа ауыстырылып, қатаң жазалар бекітілді.

Ең қауіпті қылмыскер саналатын педофильдердің жазасы да айтар-лықтай қатаңдатылды. Республика соттарында осы тәжірибемен бірнеше істер қаралып, жас балаларды зорлау немесе оларды өлтіру деректерімен өмір бойына бас бостандығынан айы-ру жазалары тағайындалуда.

Жол ережесіне қатысты мас күйде көлік жүргізіп, адам денсаулығына орташа және ауыр зиян келтіретін жол апаты үшін кінәлі тұлға өмір бойына жүргізуші құқығынан және 10 жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан

айырылуы мүмкін. Мысалы, жақында ғана Бейнеу ау-

дандық сотында бұрын әкімшілік сот қаулысымен көлік жүргізу құқығынан айырылғанына қарамастан, мас күйде қайта көлік рөліне отырып, бірнеше көліктерге соқтығысқан сотталушыға қатысты іс қаралды. Сот оны Қылмыс-тық кодекстің жаңа редакцияда жа-зылған 346-бабының 2-бөлігімен кінәлі деп танып, оған жаза ретінде көлік құралын басқару құқығынан өмір бо-йына айыра отырып, 4 жыл мерзімге бас бостандығынан айыру жазасын тағайындады.

Жазаның қатаңдатылуы сот-құқық қорғау органдарына азаматтардың құқығы мен бостандығын кеңінен қорғауға мүмкіндік берсе, қылмыскер-лердің қатаң сабақ алуына септігін тигізері сөзсіз. Осылайша қоғамда жантүршігерлік қылмыстар саны төмендейді, ал, азаматтар заңның қорғауында болады деп сенеміз.

Айнагул УСЕРБАЕВА,Бейнеу аудандық сотының

судьясыМАҢҒЫСТАУ ОБЛЫСЫ

ЗАҢНАМА АҒЫЛШЫН ҚҰҚЫҒЫНЫҢ КӨШІРМЕСІ ЕМЕС

Түркістан облысының төтенше жағдай ре-жимін қамтамасыз ету жөніндегі мемлекеттік ко-миссия шешімімен 4 мамырдан бастап Түркістан қаласында заңды түлғаларға қызмет көрсету үшін бір ХҚО ашылды.

Естеріңізге сала кетейік, дәл осындай ХҚО Ал-маты, Павлодар мен Петропавл қалаларында өз жұмысын бастаған, таяу уақытта төтенше жағдай тәртібін қамтамасыз ету жөніндегі облыстық штаб тардың шешімімен заңды тұлғаларға қызмет көрсету үшін Қазақстанның өзге қалаларында да ХҚО ашылатын болады. Құжаттарды қабылдау тек алдын ала кезек брондау тәртібіне сәйкес жүзеге асырылады. Бұл ретте, ХҚО-лар тек биз-

неске қызмет көрсету үшін ғана жұмыс істейді. Облыс тұрғындары мемлекеттік қызметтерді онлайн жолмен ала береді.

Бүгінгі таңда мемлекеттік қызметтердің 87%-ы электрондық үкімет порталы арқылы қолже тімді, сондай-ақ, қажетті анықтамаларды eGov Mobile мобильді қосымшасы және теле-грамдағы egovkzbot2.0 боты, Facebook және Vk әлеуметтік желілерінің чаттары арқылы алуға болатындығын еске саламыз.

«Азаматтарға арналған үкімет» мемлекеттік корпорациясы» КЕАҚ

Түркістан облысы бойынша филиалының баспасөз қызметі

ОҢ ҚАДАМ

Түркістанда заңды тұлғалар үшін ХҚО ашылды

7№33-34 (3258) 8 мамыр 2020

zangazet@mail.ru

Алматы қаласы Ұялы тел.: 8(747)428-26-10Тел.: 8(727) 292-29-27, 292-40-89

E-mail: zanreklama@mail.ru

«GoldKapital» ЖК Нұр-Сұлтан қ.,Абай көшесі, 78, 105-кеңсе.Тел.: 8 (7172) 52-02-11

ЖАРНАМА БӨЛІМІ:

«Қандыбаева» ЖК, Газеттерге, журналдарға және сайттарға хабарландыру қабылдау агенттігі: 8(727)327 30 92, тел/факс: 273 47 98, 8 707 895 21 99, 8 701 739 27 83, 8 705 185 75 73www.gazetyіsaіty.kz, e-maіl: vsegazety@maіl.ruАлматы қ., Абылай хан даң., 60, Мақатаев көш.қиылысы, 208 кеңсе.

ТОО Арлан-консалтинг, Семей қ., К.Мұхаметханов көшесі, 23 «А». Тел.: 8 (705) 798-58-18

«TRade and service» ЖК, Алматы қ., ш/а Жетісу-3, 55/133.

«ЮрСлужба» ЖШС, Көкшетау қ., М.Горький көшесі, 37, 107-бөлме. Тел.: 8 (7162) 25-77-17.

ЖАРНАМА ҚАБЫЛДАЙТЫН ОРЫНДАР:

«Версия-Пресс» ЖШС, Павлодар қ., Естай кө-шесі 40. Тел.: 8 (7182) 32-47-67, 32-49-04«Айди» ЖШС, Қарағанды қ., Жамбыл кө шесі, 11. Тел.: 8 (7112) 42-00-71.Қалиасқаров Нұрлан Нұрғисынұлы ЖК, Петропавл қ., К.Сүтішов көшесі, 58, 30-бөлме, 3-қабат.Тел.: 8 (7152) 46-02-57, ұялы тел.: 8 (777) 572-29-91, 8 (701) 315-54-59.

Михеева Ольга Станиславовна ЖК, Қос-танай қ., Гоголь көшесі, 110, ВП 67 (Чехов- Гоголь көш. қиылысы), Тел.: 8-714-2-50-97-07, ұялы тел.: 8-7758847211, 8-7053506918.

«Озат-1» ЖШС, Ақтөбе қ., Алтынсарин көшесі 31. Тел.: 8 (7132) 40-41-05, ұялы тел.: 87774348344 және Ақтау қаласы.

ИП «SAPA KZ» Атырау қаласы, ұялы тел.: 87781063779, e-maіl:zan-at@maіl.ru. Ершова Людмила ЖК, Шымкент қ., Жел тоқсан көшесі, 20 б.

«Назар-1 фирмасы» ЖШС («РУТА» ЖА), ди-ректоры Кривилова Татьяна Ивановна. Шым-кент қ., Г.Иляев көшесі, 47 (Шаймер денов к. бұрышы) RBK банктің жанында, Тел.: 8 (7252) 53-40-48. WhatsApp : +7-705-705-31-31. E-maіl: nazar.reklama@gmaіl.com

«Юридическая фирма «Консультант» ЖШС Орал қ., Л.Толстой көшесі, 28. Тел.: 8 (7112) 50-88-05.

«Реклама» ЖШС, Орал қ., Достық-Дружба даңғылы, 182. Тел.: 8 (7112) 50-47-34.

ИП «Сагидоллина Б.», 1 Теміржол вокза-лы, Р.Зорге көшесі 8, «Лина» шаштаразы. ardawka_94@maіl.ru, Тел: 87058762218.«Компания Жете» ЖШС, Талдықорған қ., ш/а, Молодежный 3-үй, 1-п. Тел.: 8(7282) 24-29-66, 87058147221.ЖК Гавриленко И.И., Қостанай қ.,пр. әл-Фа-раби 119-үй, 407-А бөлме. Тел/факс: 8 (7142) 53-63-21.

«Жас Отау» ЖК Қыдырбаева Н.Н. Қызыл-орда қ., Әйтеке би көшесі, 27. Тел.: 26-45-89, ұялы тел: 8 (777)402-28-28; 8 (700) 332-24-78ЖК Тажибаева, Тараз қаласы, Қойкелді көшесі 158 а, ХҚО аумағы. Ұялы тел.: 87017268772, 87054422939.

ИП Новоселова, Петропавл қаласы, Қазақстан Конституциясы көшесі, 28-үй, 1-қабат. Тел.: (87152) 46-74-77.

«Версаль Бизнес», Атырау қаласы, Сырым Да-тов көшесі, 35-үй, «Сырым Тобе» БО, 102-бөлме. Тел.: 32-14-29, 30-65-24, ұялы тел.: 8701 920 45 38.

ЖК «Выдай», Өскемен қаласы, 60. Тел.: 8(7232) 578414, ұялы тел.: 87772256506.

ЖК «KAIROS», Алматы қ., Жібек жолы көшесі, 55, Алма сауда орталығы, 4-қабат, 419в-бөлім, 426-нүкте. Тел.: 2714939, ұялы тел.: 8707-705-9222 Emaіl:kaldybayeva@maіl.ru.

ӘРТҮРЛІ

ТАРАТУ7. «Lannacher Heilmittel Ges.m.b.H» («Лан-

нахер Хайль миттель ГмбХ») Компаниясының «Алматыдағы Ланнахердің өкілдігі», БСН 010242006385, өзінің таратылатынын хабарлай-ды. Талап-шағымдар осы хабарландыру жария-ланған күннен бастап 2 (екі) ай мерзім ішінде мына мекенжайда қабылданады: Қазақстан Республикасы, 050051, Алматы қаласы, Достық даңғылы, 188, 801-кеңсе.

8. «Пейтех» жауапкершілігі шектеулі серік-тес тігі, БСН 180340011467, өзінің таратылаты-ны туралы хабарлайды. Талап-шағымдар осы хабарландыру жарияланған күннен бастап екі ай мерзім ішінде мына мекенжайда қабылдана-ды: Қазақстан Республикасы, Алматы қаласы, Бостандық ауданы, Байзақов көшесі, 280-үй, 29-тұрғын емес ғимарат, «SmArt.Point» кеңісті-гі, эл.пошта: info@paytech.kz

4. Алматы облысының мамандандырылған ауданаралық экономикалық сотының 2020 жылғы 27 сәуірдегі ұйғарымымен борышкер «Жигули» жауапкершілігі шектеулі серіктесті-гінің арызы бойынша оңалту туралы іс бойын-ша іс жүргізу қозғалды.

5. «Softrack» жауапкершілігі шектеулі серік-тестігі, БСН 170640028728, «InnoForce CA» жауапкершілігі шектеулі серіктестігіне, БСН 090240014796, қосылу арқылы өзінің қайта ұйымдастырылатыны туралы хабарлайды. Та-лап-шағымдар мына мекенжайда қабылданады: Алматы қаласы, Жібек жолы даңғылы, 135, ІТ-орам, 3-блок, 11-қабат.

6. «InnoForce CA» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі, БСН 090240014796, «Softrack» жауапкершілігі шектеулі серіктестігіне, БСН 170640028728, қосылу арқылы өзінің қайта ұйымдастырылатыны туралы хабарлайды. Та-лап-шағымдар мына мекенжайда қабылданады: Алматы қаласы, Жібек жолы даңғылы, 135, ІТ-орам, 3-блок, 11-қабат.

9. Алматы облысының МАЭС-ның 2020 жылғы 17 сәуірдегі №1912-20-5-29/6137 ұй-ғарымымен Талдықорған қаласы, «Көктал» ықшамауданы, Жансүгіров көшесі, 26 мекен-жайында орналасқан «Шымыр» ЖШС ұйы-мын, БСН 981040002219, сауықтыру жөніндегі іс өндіріске алынды.

«Екібастұз ГРЭС-2 станциясы»АҚ Акционерлері мен Директорлар кеңесіне тәуелсіз аудитордың аудиторлық есебі

Ескертпесі бар пікірБіз 2019 жылдың 31 желтоқсанына қараған жағдай бойынша қаржы жағдайы

туралы есебінен, жиынтық табысы туралы есебінен, капиталдағы өзгерістер тура-лы есебінен және көрсетілген күнге аяқталған жыл үшін ақшалай қаражаттардың қозғалысы туралы есебінен, сондай-ақ, есеп саясатының негізгі ережелерінің қысқаша шолуларын қоса, қаржы есептілігіне ескертулерден тұратын «Екібастұз ГРЭС-2 станциясы»АҚ (бұдан әрі – «Ұйым») қаржы есептілігінің аудитін жүргіздік.

Біздің пікіріміз бойынша біздің есептің «Ескертумен пікірді айту үшін негіздеме» бөлімінде мазмұндалған сауал ықпалынан басқа, келтірілген қаржы есептілігі 2019 жылдың 31 желтоқсанына қараған жағдай бойынша Ұйымның барлық маңызды аспектілердегі қаржы жағдайын, сондай-ақ, оның қаржы нәтижелері мен Халықа-ралық қаржылық есептілік стандарттарына (бұдан әрі – «ХҚЕС») сәйкес көрсетіл-ген күнге аяқталған жыл үшін ақшалай қаражаттар қозғалысын шынайы көрсетеді.

Ескертпесі бар пікір білдіру негізіҰйым №3 энергоблок құрылысына 2012 жылдың қыркүйек-желтоқсан айла-

рында «КВАРЦ KZ» ЖШС («КВАРЦ КЗ») ұзақ мерзімді активтеріне алғытөлемдер төледі. «КВАРЦ KZ» ЖШС 2013 жылдың сәуірінен 2015 жылдың тамызына дейінгі кезеңде Ұйымның аумағына 16.807.200 мың теңге сомасына жабдықтар жеткізді. Ұйым осы жабдықтарды қабылдау үшін барлық қажетті құжаттарға қол қойған жоқ. Ұйым жеткізілген жабдықтардың жалпы бағасынан 50 % төлем жүргізуге міндетті, сондай-ақ, берілген алғытөлемдерге қарсы 50 % қалған бөлігін есепке алумен. 2019 жылдың 31 желтоқсанына және 2018 жылдың 31 желтоқсанына қараған жағдай бойынша Ұйым жоғарыда аталған жабдықтарды негізгі құралдар құрамына енгізген жоқ. Нәтижесінде 2019 жылдың 31 желтоқсанына және 2018 жылдың 31 желтоқсанына қараған жағдай бойынша негізгі құралдар 16.807.200 мың теңгеге төмендетілді, 2019 жылдың 31 желтоқсанына және 2018 жылдың 31 желтоқса-нына қараған жағдай бойынша ұзақ мерзімді активтерге берілген алғытөлемде 8.403.600 мың теңге сомасынан асты, сауда және басқа кредиторлық қарыз 8.403.600 мың теңге сомасына төмендетілді.

2019 жылдың 31 желтоқсанына қараған жағдай бойынша осы кредиторлық қарызды есептеу «Даму және Сыртқы экономикалық қызмет банкі (Сыртқы эко-номбанкі)» мемлекеттік корпорациясымен және Еуразиялық Даму Банкісімен жасалған 2010 жылғы 23 маусымдағы кредиттік келісім бойынша шарт міндетте-мелерін айтарлықтай жағымсыз өзгерту мен бұзу ретінде қаралуы мүмкін.

Осыған сәйкес, «Сыртқыэкономбанк» пен Еуразиялық Даму Банкі осы қарыздың барлық сомасын немесе кез келген бөлігін проценттерімен бірге төлеуге мерзімінен бұрын өтеуді талап ете алады. Салдары ретінде 2019 жылдың 31 желтоқсанына және 2018 жылдың 31 желтоқсанына қараған жағдай бойынша 93.223.679 мың теңге және 59.055.560 мың теңге баланстық құнымен осы қарыз қысқа мерзімді міндеттеме ретінде саралануы қажет, өйткені Ұйымның көрсетілген күннен кейін кемінде он екі айды құрастыратын мерзімге оны өтеуді шартсыз қалдыру құқығы жоқ. Ұйым осы қарызды 2019 жылдың 31 желтоқсанына қараған жағдай бойынша ұзақ мерзімді міндеттемелер құрамында саралады. Осы қарызды қысқа мерзімді міндеттемелер құрамында қайта сыныптау 97.481.703 мың теңге сомасына қысқа мерзімді активтерден қысқа мерзімді міндеттемелерді асыруға әкелетін еді. Осы жағдай Ұйымның өз қызметін үздіксіз жалғастыру қабілеттілігіне елеулі күмән кел-тіретін біраз тұрлаусыздықтың барын көрсетеді, соның салдарынан өзінің активтерін сата алмайды және міндеттемелерді кәдімгі қызмет барысында орындай алмайды. Осы қаржылық есептілік бұл міндеттемені тиісті ашып көрсетпейді.

Біз аудитті Халықаралық аудит стандарттарына (бұдан әрі – «ХАС») сәйкес жүргіздік. Осы стандарттарға сәйкес біздің міндетіміз біздің есебіміздің «Қаржылық есептіліктің аудиті үшін аудитордың жауапкершілігі» бөлімінде сипатталған. Біз бухгалтерлерге арналған Халықаралық этика стандарттары жөніндегі кеңестің кәсіби бухгалтерлер этикасының кодексіне (бұдан әрі – БХЭСК кодексі) сәйкес Ұйымға қатысты тәуелсізбіз және бізбен БХЭСК кодексіне сәйкес басқа этикалық міндеттер орындалды.

Біз алынған аудиторлық дәлелдер өз пікірімізді білдіру үшін негіздеме ретінде болуы үшін жеткілікті әрі лайықты болып табылады деп пайымдаймыз.

Қаржылық есептілігі үшін басшылық пен Директорлар кеңесінің жау-апкершілігі

Басшылық ХҚЕС сәйкес көрсетілген қаржылық есептілікті дайындауға және шынайы ұсынуға және басшылық алаяқтық немесе қате жіберу нәтижесінде маңыз ды бұрмалауды қамтымайтын қаржылық есептілікті дайындау үшін қажетті деп санайтын ішкі бақылау жүйесі үшін жауапты.

Қаржылық есептілікті дайындау кезінде басшылық өз қызметін үздіксіз жалғас-тыруын бағалауға, үздіксіз қызметке қатысты тиісті ақпаратты жария еткені үшін, сондай-ақ, қызметтің толассыздығын негізге негізделген қаржылық есептілікті дайындауға, бірақ өз қызметін тоқтатуға немесе оны тарату және жойылу басқа кез келген өзге жағдайлардан болмаса, басшылық қабілетін бағалау үшін жауапты болып табылады.

Директорлар кеңесі Ұйымның қаржылық есептілігін дайындау процесін қадаға-лау үшін жауапты.

Қаржылық есептілігіне аудит жүргізу үшін аудитор жауапкершілігіБіздің мақсатымыз қаржылық есептіліктің жосықсыз іс-қимылдар мен қателер

салдарынан болған бұрмалаушылықтардың жоқ екендігіне және аудиторлық қоры-тынды қамтитын біздің пікірге сенімді болуына көз жеткізу болып табылады. Сана-лы сенімділік бұл жоғары сенімділік дәрежесі, бірақ ол өткізілген аудит пен елеулі бұрмалаушылықтарды анықтауына кепілдік бермейді. Бұрмалаушылықтардың нәтижесі жосықсыз әрекеттер мен қателіктер салдарынан болуы мүмкін және егер де ол пайдаланушылар қаржылық есептіліктің негізінде қабылдаған экономикалық шешімдеріне әсерін тигізетін жағдайда, оны елеулі деп санауға болады.

Халықаралық аудит стандарттарына сәйкес өткізілетін аудит барысында, біз кәсіби пайымдауды қолданамыз және кәсіби скептицизмді аудит бойы сақтаймыз. Сонымен қатар, біз:

Қаржылық есептіліктің жосықсыз әрекеттер мен қателер салдарынан елеулі бұрмалаушылықтардың тәуекелдерін анықтаймыз және бағалаймыз; осы тәуекел-дерге жауап ретінде аудиторлық процедураларды әзірлеп өткіземіз; аудиторлық дәлелдемелерді жеткілікті және тиісті түрде алып, пікірді білдіреміз. Қателер сал-дарынан болған елеулі бұрмалаушылықтардың тәуекеліне қарағанда, жосықсыз әрекеттер салдарынан болған елеулі бұрмалаушылықтардың тәуекелін анықта-мау қаупі маңыздырақ, өйткені жосықсыз әрекеттерге сөз байласып, жалғандық жасау, қасақана олқылық, ақпаратты немесе әрекетті бұрмалап, қолданыстағы ішкі бақылау жүйесін айналып өту сияқты әрекеттер жасалуы мүмкін;

Ұйымның ішкі бақылау жүйесінің тиімділігіне пікір білдіру мақсатында емес, мән-жайларға сәйкес аудиторлық процедураларды әзірлеу мақсатында, аудит үшін мәні бар ішкі бақылау жүйесінің түсінігін аламыз;

қолданылатын есеп саясатының тиісті сипаты мен басшылықпен белгіленген бағалаулар мәндерінің негізділігін және тиісті ақпаратты ашық көрсетуді бағалай-мыз;

үздіксіздік қызмет туралы басшылықтың қолданған пайымдауларын заң-дылығына, ал алынған аудиторлық дәлелдемелер негізінде оқиғалар мен жағдай-лар нәтижесінде Ұйымның үздіксіздік қызметін жалғастыру қабілеті туралы елеулі күмән туындауы мүмкін елеулі тұрлаусыздықтарына қорытынды жасаймыз. Егер біз елеулі тұрлаусыздықты бар деген қорытындыға келсек, біз қаржылық есептілік-тің аудиторлық қорытындысының тиісті ақпараттың ашықтығына назар аударып немесе тиісінше ашылмаған жағдайда, пікірін өзгерту. Біздің қорытындылар біздің аудиторлық есептің күніне дейін алынған аудиторлық дәлелдемелерге негіздел-ген. Алайда, болашақ оқиғалар немесе жағдайлар Ұйымның үздіксіз өз қызметін жалғастыру қабілетін жоғалту фактісіне әкелуі мүмкін.

қаржылық есептілікті бүтіндей ұсынуды, оның құрылымын және мазмұнын, ақпаратты ашып көрсетуді қоса, бағалауды жүргіземіз және де қаржылық есептілік негізінде жатқан операциялар мен оқиғаларды олардың шынайы ұсынылуын қамтамасыз ететіндігіне де бағалау жүргіземіз.

Біз анықтаған аудит барысында жоспарланған көлемі мен аудит мерзімдері ту-ралы ақпаратты, сондай-ақ, аудит нәтижелері бойынша елеулі кемшіліктер туралы, оның ішінде ішкі бақылау жүйесінің елеулі кемшіліктері туралы ақпаратты мәлім-деумен, Директорлар кеңесімен ақпараттық өзара іс-қимылды жүзеге асырамыз.

«Эрнст энд Янг» ЖШС Динара МалаеваАудитор/Бас директордың міндетін атқарушы 2016 жылғы 25 ақпандағы №МФ-0000323аудитордың біліктілік куәлігі

Қазақстан Республикасында аудиторлық қызмет-пен айналысуға мемлекеттік лицензиясы: 2005 жылдың 15 шілдесінде Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігімен берілген №0000003, сериясы МФЮ-2.

050060, Қазақстан Республикасы,Алматы қ., Әл-Фараби даңғылы, 77/7, «Есентай Тауэр» ғимараты2020 жылғы 25 ақпан

«Екібастұз ГРЭС-2 станциясы» АҚ Қаржылық есептілік

ҚАРЖЫ ЖАҒДАЙЫ ТУРАЛЫ ЕСЕБІ2019 жылғы 31 желтоқсанға қараған жағдай бойынша

Мың теңгемен Ескерт.2019 жылдың

31 желтоқсаны 2018 жылдың

31 желтоқсаны

АктивтерАйналымнан тыс активтерНегізгі құрал-жабдықтар 5 85.632.414 87.940.167Материал емес активтер 22.811 3.389Ұзақ мерзімді активтерге берілген аванстар 6 41.213.940 41.213.940Кейінгіге қалдырылған салық активтері 25 - 692.776Пайдалану шектелген ақша қаражаттары 7, 15 86.279 76 103

126.955.444 129.926.375

Айналымдық активтерТауар-материалдық қорлар 8 2.649.738 2.295.682Саудалық дебиторлық берешек 9 2.602.005 3.291.278Берілген аванстар мен өзге қысқа мерзімді активтер 10 1.006.006 1.378.553Табыс салығы бойынша алдын ала төлем 1.744.217 1.656.916Ақша қаражаттары және олардың баламалары 11 1.579.310 4.613.012

9.581.276 13.235.441Активтер жиыны 136.536.720 143.161.816

Капитал мен міндеттемелерКапиталАкционерлік капитал 12 15.118.052 15.118.052Үлестірілмеген пайда 20.467.711 23.520.165Капитал жиыны 35.585.763 38.638.217

Ұзақ мерзімді міндеттемелерЗаймдар 13 93.223.679 59.055.560Белгіленген төлемдермен зейнетақы бағдарламасыныңміндеттемелері 14 451.708 434.155Кейінгіге қалдырылған салық міндеттемелері Бағалау міндеттемелері

2515

1.361.859478.011

-324.308

95.515.257 59.814.023

Қысқа мерзімді міндеттемелерЗаймдар− ағымдағы бөлігі 13 863.537 39.632.817Саудалық және басқа кредиторлық берешек 16 1.776.130 1.751.214Шарттар бойынша міндеттер 17 302.642 147.238Табыс салығынан басқа төлеуге салықтар 18 1.909.042 2.243.983Бағалау міндеттемелері –ағымдағы бөлігі 15 584.349 934.324

5.435.700 44.709.576Міндеттемелер жиыны 100.950.957 104.523.599Капитал мен міндеттемелер жиыны 136.536.720 143.161.816

Басқарма төрағасының экономика және қаржы жөніндегі орынбасары А.К. Сейдигалиева Бас бухгалтердің м.а. Е.Ж.Жангазин .

«Екібастұз ГРЭС-2 станциясы» АҚ Қаржылық есептілік

ЖИЫНТЫҚ ТАБЫСЫ ТУРАЛЫ ЕСЕБІ2019 жылғы 31 желтоқсанға қараған жағдай бойынша

Мың теңгемен Ескер. 2019 жыл 2018 жыл

Сатып алушылармен шарттар бойынша ақшалай түсім 19 40.933.644 38.922.163Өзіндік құн 20 (23.816.652) (23.145.823)Жалпы пайда 17.116.992 15.776.340

Өткізу бойынша шығыстар 21 (1.661.459) (1.877.061)Жалпы және әкімшілік шығыстар 22 (1.993.064) (1.411.769)Басқа шығыстар 23 (559.895) (586.312)Басқа табыстар 140.958 126.285Операциялық пайда (шығын) 13.043.532 (12.027.483)

Қаржылық табыс 278.524 98.635Қаржылық шығындар 24 (14.251.120) (18.089.235)Курстық айырмашылық, нетто 82.395 91.811Салық салғанға дейінгі шығын (1.011.459) (5.871.306)

Салық табысы бойынша шығыс 25 (2.051.907) 952.135Жыл ішінде шығын (3.063.366) (6 823.441)

Басқа жиынтық табыс Келесі кезеңдерде пайда немесе шығын құрамына қайта саралануға жатпайтын басқа жиынтық шығын Белгіленген төлемдермен зейнетақы бағдарламасы бойынша қайта бағалаудан табыс (шығын) (10.912) (30.338)Салықтарды шегерумен жыл ішінде басқа жиынтық шығын (10.912) (30.338)Салықтарды шегерумен жыл ішінде басқа жиынтық шығын жиыны (3.052.454) (6.853.779)

Басқарма төрағасының экономика және қаржы жөніндегі орынбасары А.К.СейдигалиеваБас бухгалтердің м.а. Е.Ж.Жангазин

«Екібастұз ГРЭС-2 станциясы» АҚ Қаржылық есептілік

АҚШАЛАЙ ҚАРАЖАТТАР ҚОЗҒАЛЫСЫ ТУРАЛЫ ЕСЕБІ2019 жылғы 31 желтоқсанға аяқталған жыл үшін

Мың теңгемен Ескер. 2019 жыл 2018 жыл

Операциялық қызметтен ақша қаражаттарының қозға-лысыЭлектр энергияны өткізуден түсімдер 46.196.055 41.456.380Басқа түсімдер 14.337 6.679Алынған проценттер 235.362 82.636Жеткізушілерге тауарлар мен қызметтер үшін төлеу (20.628.147) (19.368.262)Жалақы төлеу (2.939.450) (2.765.831)Төленген проценттер (10.578.516) (9.839.159)Төленген табыс салығы (133.640) (14.583)Бюджетке басқа төлемдер (5.623.466) (5.327.835)Операциялық қызметтен ақша қаражатының таза сомасы 6.542.53 4.230.025

Инвестициялық қызметтен ақша қаражатының қозғалысыНегізгі құралдарды сатып алу және айналымнан тыс актив-тер үшін берілген алғытөлемдер (1.663.866) (910.135)

Банктік депозиттерді жайғастыру (10.176) (10.176)Инвестициялық қызметте пайдаланылған таз ақша қозғалысы (1. 674.042) (920.311)

Қаржы қызметінен ақша қаражаттарының қозғалысыЗаймдарды төлеу (7.821.409) -Қаржы қызметінде пайдаланылған ақша қаражатының таза сомасы (7.821.409) -Ақша қаражаттарында және олардың баламаларында таза өзгеріс (2.952.916) 3.309.714

Таза курстық айырмашылық (80.786) 90.5491 қаңтарға ақша қаражаттары және олардың баламалары 4.613.012 1.212.74931 желтоқсанға ақша қаражаттары және олардың баламалары 11 1.579.310 4.613.012

АҚШАЛАЙ ЕМЕС ОПЕРАЦИЯЛАР − АҚПАРАТТЫ ҚОСЫМША АШУКелесі ақшалай емес қаражаттар ақшалай қаражаттардың қозғалысы туралы есептен шығарылды: 2019 жылғы 31желтоқсанға аяқталған жыл ішінде, Компания (2018 жылға: нөл теңге) са-лық табысы бойынша алдын ала төлеммен 87.873 мың теңге сомасында қосылған құнға салық пен эмиссия үшін төлемді, мүлікке салықты қоса төлеуге салықтардың өзара есебін жүргізді.

Басқарма төрағасының экономика және қаржы жөніндегі орынбасары А.К.Сейдигалиева Бас бухгалтердің м.а. Е.Ж.Жангазин

«Екібастұз ГРЭС-2 станциясы» АҚ Қаржылық есептілік

КАПИТАЛДАҒЫ ӨЗГЕРІСТЕР ТУРАЛЫ ЕСЕБІ2019 жылғы 31 желтоқсанға аяқталған жыл үшін

Мың теңгемен Ескер. Акционерлік капитал

Үлестірілме-ген пайда Жиыны

2018 жылдың 1 қаңтарына 15.118.052 29.343.379 44.461.431ҚЕХС –ті қолданудан алынған нәтиже (IFRS) 9 − 1.030.565 1.030.565ҚЕХС сәйкес қайта есептелген, кезең басындағы қалдық (IFRS) 9 15.118.052 30.373.944 45.491.996

Бір жылға шығын − (6.823.441) (6.823.441)Салықтар шегерімімен, бір жылға басқа жиынтық шығыны − (30.338) (30.338)Бір жылға жиынтық шығыны жиыны − (6.853.799) (6.853.779) 2018 жылдың 31 желтоқсанына 15.118.052 23.520.165 38.638.217 Бір жылға шығын − (3.063.366) (3.063.366)Салықтар шегерімімен, бір жылға басқа жиынтық шығыны − 10.912 10.912Бір жылға жиынтық шығыны жиыны − (3.052.454) (3.052.454) 2019 жылдың 31 желтоқсанына 15.118.052 20.467.711 35.585.763

Басқарма төрағасының экономика және қаржы жөніндегі орынбасары А.К.СейдигалиеваБас бухгалтердің м.а. Е.Ж.Жангазин

2. «СК «Kompetenz» (Алматы қаласы, Бөген-бай батыр көшесі, 176/48, тел.: 87272273161) тарату комиссиясымен 2020 жылғы 14 сәуірде «еңбек (қызметтік) міндеттемелерін орындау барысында қызметкердің денсаулығы мен өміріне зиян келтіргені үшін жұмыс берушінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін міндетті сақтандыру» санаты бойынша сақтандыру порт-фелі Алматы қаласы, Республика алаңы, 15, тел.: 87273201060, Call center: 3260 мекенжайында орналасқан «КСЖ «Nomad Life» АҚ-на берілді.

«КСЖ «Nomad Life» АҚ-ның филиалдары:- Нұр-Сұлтан қаласы, Тұран даңғылы, 19/1,

«Эдем» ТК, 103-кеңсе;- Талдықорған қаласы, Тәуелсіздік көшесі, 44,

«Отау» БО, 15-кеңсе;- Көкшетау қаласы, Горький көшесі, 118,

2-қабат;- Қызылорда қаласы, Əйтеке би көшесі, 27,

16-пәтер;- Петропавл қаласы, Абай көшесі, 69, 20-кеңсе;- Өскемен қаласы, Қабанбай батыр көшесі,

111/2, 2-қабат;- Түркістан қаласы, 1 ықшамаудан, 3 Б үй;- Ақтөбе қаласы, Əбілқайыр хан даңғылы, 61А;- Тараз қаласы, Жамбыл даңғылы, 121;- Қарағанды қаласы, Бұқар жырау даңғылы,

49/Б, 106, 107 кеңсе;- Павлодар қаласы, Ак. Бектұров көшесі, 66;- Орал қаласы, Есқалиев көшесі, 177, «Сити

центр» БО, 601-бөлме;- Қостанай қаласы, әл-Фараби көшесі, 116,

319-кеңсе;- Шымкент қаласы, Адырбеков көшесі, 34;- Семей қаласы, Шайжүнісов көшесі, 133/1;- Ақтөбе қаласы, Əбілқайыр хан даңғылы, 77,

4-қабат.

«05.05.2020 ж. «ЕГРЭС-2 ст.» АҚ акционерлерінің жылдық жалпы жиналысымен 2019 жыл қорытындылары бойынша «ЕГРЭС-2 ст.» АҚ жай акциялары бойынша дивидендтерді есептемеу және төлемеу туралы шешім қабылданды».

8№33-34 (3258) 8 мамыр 2020

zangazet@mail.ru

Редакторлар кеңесінің төрағасы – директорЖанахмет АҒЫБАЕВ

РЕДАКЦИЯНЫҢ МЕКЕНЖАЙЫ:

050012, Алматы қаласы, Х.Досмұхамедұлы көшесi 68 «б»-үй.Қабылдау бөлмесi: 292-43-43; 292-79-61

E-mail: zanreklamaastana@mail.ru«Заң газеті» аптасына 2 рет – сейсенбі, жұма күндері жарық көреді.

Жеке таралым 5942 данаАпталық таралым 11884 дана

Тапсырыс №65 Индекс 65921

Газет Қазақстан Республикасы бойынша таралады

Газетіміздің электронды нұсқасын Zanmedia.kz сайтынан оқи аласыздар.

Газет бетiндегi жарияланым дардың пози циясы мен фактi лерi үшiн редакция жауап бермейдi.

Жарнама мен хабарландырулардың маз мұнына жарнама берушi жауап ты. Жарнама берушi нiң жiберген қа телiгiне байланысты та-лап-тiлектер хабарландыру жарияланған күн нен бастап екi ай мерзiм iшiнде қа былданады.

Газеттi есепке қою туралы №16297-Г куәлiктi 2017 жылғы 12 қаңтар-да Қазақстан Респуб лика сының Мәде ниет және ақпарат министрлiгi берген.

Газеттiң терiмi мен бет қаттау жұ мыс тары «Заң» Медиа-корпорация» ЖШС компьютерлiк орта лығында жа салды. Алматы облысы, Iле ауданы, Өтеген батыр ауылы, Сейфуллин кө шесi, 2«б», «Принт плюс» ЖШС баспаханасында басылып шығарылды. Тел.: факс. 8 (727) 51-78-27, 8 (727) 51-78-31

Меншiк иесi: «ЗАҢ» МЕДИА-КОРПОРА ЦИЯ»

ЖАУАПКЕРШIЛIГI ШЕКТЕУЛI СЕРIКТЕСТIГI

Нұр-Сұлтан Айша Құрманғали 8 707 851 91 13.

Алматы Нұрбол Әлдібаевоблысы 8 701 357 66 84.

Ақмола Қалкөз Жүсiпоблысы 8 701 300 14 74.

Түркістан Шадияр облысы Мекен бай ұлы 8 775 733 56 65.

МЕНШIКТI ТIЛШIЛЕР:

Бас редактор Айнұр СЕМБАЕВА

Бас редактордың орынбасары Шолпан ҚАРАЕВА

Нөмiрдiң кезекшi редакторы Ерлік КЕБЕКБАЙ

АЙНА

ҚР САУДА ЖӘНЕ ИНТЕГРАЦИЯ МИНИСТРЛІГІНІҢ НАЗАРЫНА!

АЙМАҚ ЖАСТАР ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ҚАРСЫрын автоматтандыру қолға алынған. Мұғалімдерді, техни-калық персоналды және дирек-торларды жұмысқа қабылдау, балабақшаларға кезекке қою және жолдама алу, балаларды мектепке қабылдау және басқа мектепке ауыстыру қызметтері автоматтандырылды.

Адами факторды азайту мақсатында Түркістан облы-сының барлық мектептерінде smart.nation жүйесі енгізілген. Аталған жүйе жалпы орта білім беру ұйымдары педагогтарын жұмысқа қабылдау және мек-теп директорларын кон курстық тағайындау процесіндегі ада-ми факторды тоқтатады. Со-нымен қатар, smart.nation пор-талы Enbek.kz порталымен интеграцияланды. Бұл жоба коррупция лық тәуекелді 50% пайыздан 2% төмендетті. 1 жыл бұрын арыздардың 60%-ы жұ-мысқа орналасуға байланысты болса, қазір – 55%-ға төмен-

деп 5%-ды құрайды. jumys.sitcen.kz жүйе сін ҚР Президенті Әкімшілігі «Ең үздік жоба» деп танып, басқа облыстарда ен-гізуге ұсынды.

Мемлекеттік орган мен қоғамның кері байланысын орнату мақсатында Түркістан облысының адами әлеу -етті дамыту басқармасы та-рапынан облыста шешімін таппаған мәселелер және арыз-шағымдарға сапалы жа-уап беруді қамтамасыз ету мақсатында «Open Space» форматы негізінде арнайы іс-шара жоспары қабылда-нып, халықты әлеуметтік желі-де және БАҚ-тарда тікелей эфирде қабылдау жұмыстары бастау алды. Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының Мемлекеттік қызмет істері агенттігінің Түркістан облысы бойынша департаментімен «Түркістан – адалдық алаңы» жо балық кеңсесінің «Ашық сұх-

ТҮРКІСТАН ОБЛЫСЫНЫҢ БІЛІМ САЛАСЫ ЕЛБАСЫНЫҢ 2018 ЖЫЛҒЫ ЖОЛДАУЫН-

ДАҒЫ ТАПСЫРМАҒА СӘЙКЕС ӨҢІРДЕ ҚҰРЫЛҒАН «ТҮРКІСТАН – АДАЛДЫҚ АЛАҢЫ» ЖОБАЛЫҚ КЕҢСЕСІМЕН БІРГЕ ЖҰМЫС АТҚАРЫП КЕЛЕДІ. СОНЫМЕН ҚАТАР, ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ҚАРСЫ ІС-ҚИМЫЛ АГЕНТТІГІНІҢ БАСТАМАСЫМЕН «SANALY URPAQ» ЖОБАСЫ ОБЛЫСТАҒЫ КОЛЛЕДЖДЕРДЕ ІСКЕ АСУДА.

Жақында Kaspi.kz қосымшасының қызметіне жүгініп, Telenova дүкенінен ноутбук алдырттым. Ірі дүкендер тапсырысты 5-7 күнде жеткізетіндік-тен, ноутбукті 1 күн ішінде табыстай-тын дүкенге таңдау жасағаным рас. Басты қателігім де осы. Себебі, жыл-дам жұмыс істейтін дүкендер сапаға мән бермейді екен. Алдын ала ха-барласқан кезімде тауарды қоймадан жеткізетіндерін, бағдарлама орнату қызметі жоқ екенін айтты. Келістім,

«TELENOVA» ЕЛ ЗАҢЫНА БАҒЫНБАЙ МА?

М ә с ел е н , с т уд е н т те р -ге фиктивті баға қоюға және олардың білім туралы құжат-тарды сатып алуына мүмкін-дік бермеу үшін, сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдени-етті қалыптастыру, білім беру ұйымдарында ашықтық пен жариялылық қағидаларын ор-нату, академиялық шынайы-лықты насихаттау маңызды. Соған орай колледждерде педагогтар, ата-аналар коми-тетінің мүшелері, белсенді сту-

денттерден «Саналы ұрпақ» жобалық кеңселері құрылды.

Жыл басынан бері Jastar.kz жобасы аясында «Жастар сыбайлас жемқорлыққа қарсы» тақырыбында студенттердің қатысуымен акциялар өткізіліп келеді. Осы ретте, әлеуметтік желілердегі білім беру ұйымда-рының парақшалары арқылы бейнероликтер таратылып, түсіндірме жұмыстары жүр-гізілді. Семестрдің аяқталуына орай колледждерде «Пара-

Сонымен тауардың несиесі менің мойнымда, заты қоймада, бірнеше рет хабарласып түсінісуге тырысқаным-мен, дүкен операторлары қашқақтап дұрыс жауап бермеді. «Кепілдік та-лонында не үшін тауар сатып алған мерзім көрсетілмеген?» деген сұрағы-ма «білмеймін, оны курьерден сұрау керек» деп қысқа қайырды. Бұларға бәрі оңай. Ал, ноутбуктың жәй істеп тұрғанына байланысты «кейде ноут-букте көрінбейтін жүктеулер (скрытые перезагрузки) болады, соның әсері шығар» десе, енді бірде «өзі сондай ноутбук» деп шорт кесті. Тіпті, ноутбук «тышқанының» өздеріне барған соң «істеп кеткенін» айтты. Алайда қажетті сұрақтарыма қанағаттанарлық жауап ала алмасам да, талабыма сай емес ноутбукты қайта алуым керектігін жет-кізді. Тауарды қабылдап алу тұрмақ, не ауыстыру, не кешірім сұрау ойла-рында жоқ. Әуелі мазақ қылғандай «алмасаңыз тауарыңыз қоймада қала береді, керек болса, жолдасыңызды жіберіп алдыртарсыз» деді сенімді үн-мен (оператордың сөздері диктафонға жазулы). Ең бастысы банк алдында мен жауаптымын, келер айдан бастап бас тартқан ноутбуктың ақысын төле-

арын кері қайтара алмай наразылық білдірген тұтынушылардың хаттары көп екен (скриндері сақтаулы).

ҚР «Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы» заңының 30-бабы 2-тармағына сәйкес, тұтынушы та-уардың кемшіліктерін тапқан және оны ауыстыру туралы талап қойған жағдайда, сатушы немесе дайындау-шы оны дереу ауыстыруға міндетті екені анық жазылған. Егер дүкен та-лапты орындауда заңда белгіленген мерзімнен асырса, әрбір мерзімін өткізіп алған күн үшін тауар құнының 1%-ы мөлшерінде тұрақсыздық айы-бын өндіріп алуға да болатыны көр-сетілген. Сондай-ақ, тұтынушыларға ішкі киімдер мен шұлықтан басқа тауарлардың көңілден шықпаған кез келген түрін екі аптадан соң кері әкеліп тапсыруға «Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы» заңның 14-ші және 15-ші баптары мүмкіндік береді. Сондай-ақ, заңда «Сатушы-да (дайындаушыда) айырбастауға қажетті тауар болмаған жағдайда сатып алушы сатып алынған тауарды сатушыға (дайындаушыға) қайтарып беруге және оған төленген ақшалай соманы қайтарып алуға құқылы» екені де айтылған.

Алайда бұл заңға «Telenova» дү-кенінің пысқырмайтыны байқалады. Шыны керек өз басым Telenova дү-кенімен түсінісуге тырысып бірнеше рет телефон соққаныммен, бір біріне сілтеген мамандардан шаршадым. Тұтынушылардың арызданбай қоя са-латыны осы шарасыздықтан екен ғой.

дында есеп те бермейді. Кейін зерттеп көрсем, дүкеннің инстаграм желісінде-гі парақшасында көңілі толмаған тау-

компьютер мамандарын шақырып бағдарламаны өзім орнатамын деп шештім. Хош, сонымен армандаған ноутбук те діттеген кезде қолға тиді. Бірақ, кепілдік талонында алынған мерзім көрсетілмеген. Ноутбукті қосқа-нымда электронды пошта, аты-жөнімді жаздым. Бірақ, қосымша бағдарлама орнату үшін келген маман, ноутбук-тың өте жай қосылатынын, тышқан қызметін атқаратын қондырғының істе-мей тұрғанын айтып, тезірек тауарды қайтаруға кеңес берді. Ноутбуктың ұзақ ойланатыны маған да ұнамаған. Маман пікірінен кейін ойым бекіп, қалай да жаңа тауарды кері қайтару жөн деп шештім. Дүкенге кері хабар-ласып, ноут буктан бас тартатынымды жеткіздім. Олар қанша үгіттесе де, жоғарыдағы ақауларға орай тауардың көңілімнен шықпай тұрғанын айтып, тауарды кері қайтардым. Алайда не тауарды қабылдап алғаны жөнінде, не несиенің қайтатыны жөнінде ешкім хабарласпаған соң, бірнеше рет өзім телефон соқтым. Кері қайтқан дүни-енің көп болуына байланысты үлгере алмай жатқандарын жеткізді (теле-фонмен сөйлескен сөздері сақтаулы).

Келесі күні Telenova дүкенінен

қоңырау шалған Шыңғыс есімді маман Windows бағдарламасы орнатылған-дықтан ноутбуктың кері қайтарылмай-тынын жеткізді. «Ол бағдарламаны мен орнатқам жоқ, сатып алған кезде ішінде болды», оның үстіне менің тұтынушы ретінде «сатып алған кез келген затымнан не тауардан кемшілік тапсам не көңілімнен шықпаған болса, күнтізбелік 14 күн ішінде сатушыға қай-таруға құқым бар» дегеніммен, маман келіспеді.

бат» жобасына қатысып және әр аптаның жұма күнінде қоғам-мен кері байланыс орнатып, жеке және заңды тұлғалардың сұрақтарына онлайн режимде жауап берудеміз.

Білім беру ұйымдарының лауазымды тұлғаларымен жасалған сыбайлас жемқор-лыққа байланысты қылмыс-тық істердің статистикасын қа райтын болсақ, елеулі өзге-ріс терді байқау қиын емес. Мәселен, 2018 жылы 9 лауа-зымды тұлғаға қатысты іс қозға-лып, тоғызы да сотталса, 2019 жылы 8 лауазымды тұлғаға қатысты іс қозғалған. Оның 5-іне қатысты іс дәлелін тауып, сотталса, 3-іне қатысты қыл-мыстық іс қысқартылған. Білім саласын жемқорлықтан таза сақтауға бағытталған жұмыстар алдағы уақытта да жанданатын болады.

Раушан СҮЛЕЙМЕНОВА

ӨТКЕН ЖЫЛЫ ХАЛҚЫМЫЗДЫҢ 60 ПАЙЫЗҒА ЖУЫҒЫ ТҰТЫНУШЫ РЕТІНДЕ ҚҰҚЫҒЫ БҰЗЫЛҒАНЫМЕН, ҚАЛЫПҚА КЕЛТІРУГЕ ТЫРЫСПАҒАН. САПА-

СЫЗ ТАУАР САТЫП АЛЫП, ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРДІҢ ҚАТЕЛІГІ МЕН ДӨРЕКІЛІГІН БАЙҚАСА ДА ШАҒЫМДАНУДЫ ЖӨН ДЕП ТАППАҒАН. САТЫП АЛҒАН ЗАТЫНА КӨҢІЛІ ТОЛМАҒАН ЖАНДАРДЫҢ ТЕК 14 ПАЙЫЗЫНЫҢ ҒАНА ШАҒЫМЫ СОТҚА ДЕЙІН ШЕШІЛГЕН. 4%-Ы ҒАНА СОТҚА ЖҮГІНГЕН, 24%-Ы ТҮРЛІ МЕМЛЕКЕТ-ТІК ҚҰРЫЛЫМДАРДАН КӨМЕК СҰРАҒАН. АТАП АЙТА КЕТЕР ЖАЙТ, ЗАҢДА БАРЛЫҒЫ ТАЙҒА ТАҢБА БАСҚАНДАЙ АНЫҚ КӨРІНІП ТҰРСА ДА, БҮЙРЕКТЕН СИРАҚ ШЫҒАРЫП, ТҰТЫНУШЫ ҚҰҚЫҒЫН АЯҚАСТЫ ЕТЕТІН КӘСІПКЕРЛЕР ЖЕТЕРЛІК. ӘСІРЕСЕ КАРАНТИН ТҰТЫНУШЫЛАРДЫҢ ҚҰҚЫҒЫН БҰЗУШЫЛАР-ДЫҢ ОҢ ЖАМБАСЫНА КЕЛГЕН СЕКІЛДІ.

уге міндеттімін. Ал, «есегі судан өтіп алған» олар жауапкершіліктен жұр-дай, сапасыз тауары үшін ешкімнің ал-

Ершат ИСКАНДАРОВ, Адам құқықтарын қорғау ЖШС директоры:

– Тұтынушы құқығына қатысты біздің мекемемізге арыз данатындар өте сирек. Бұл ең алдымен халықтың азаматтық ұстанымының төмендігінен, өз құқығын білме-уінен деп ойлаймын. Алған тауары көңілінен шықпаса кері қайтаруға немқұрайдылық танытады. Нәтижесінде дүкен иелері мұны өз пайдаларына тиімді қолданады. Біздің меке-мемізге былтыр 20 шақты тұтынушы хабарласты. Оның ішінде 8 тұтынушының талабы қанағаттандырылды. Біз ол істер бойынша ешкімге шағымданбадық, тек ауызша ескерту жасадық. Келісімшарт негізінде олқылықтардың орнын толтыру үшін 10 күн уақыт бердік. Ал, 12 адам жазған арыздарын қайтарып алып, істі аяқсыз қалдырды. Елімізде Тұтынушылардың құқығын қорғау департаменті бар. Олар жақсы жұмыс жасайды. Бірақ, қазіргі таңда Президенттің жарлығына сәйкес 2018–2021 жылдар ара-лығында кәсіпкерлерді тексеруге мораторий жариялануына орай, кәсіпкерлер жұмысына кедергі жасауға болмайтын-дықтан олар қимылдай алмай отыр. Тек дәмханаларда не-месе тамақтану орындарында жаппай улану жағдайлары

кездескенде ғана әрекетке көшеді. Атап айта кетер жайт, қазіргі таңда осы мораторийге орай көптеген кәсіпкерлер заң бұзушылықтарға жол беріп отыр. Сондықтан, халық та тұтынушы құқығын қорғайтын заңды пайдалана ал-мауда.Тұтынушылардың құқығын қорғау бірлестіктері де бар. Олар ақылы қызмет көрсетеді. Бірақ, шығынды са-тушыдан, өндірушіден өндіріп алады. Сотқа БАЖ салығын төлемейді, сот тарапынан тегін қызмет көрсетіледі. Осы орайда тұтынушылар өз құқығын қорғау кезінде табан-дылық танытса екен деймін.

Мырзабек БЕКБЕРДІ, заңгер:– Рас, бізде тұтынушының құқығына қол жеткізу өте

қиын. Заңда бәрі анық көрсетіліп тұрғанмен, дүкен иелері өздерінің ішкі ережелерін шығарып, заңнан айналып өтуге тырысады. Мүмкін болса карантин кезінде тапсырыспен мүлдем зат алмаған дұрыс. Біздің қоғам онлайн қызметке үйренбегендіктен алдыңыздан түрлі мәселелер шығуы әбден мүмкін. Мәселен, ноутбукты дүкеннен алсаңыз тексеріп, бағдарлама қойдырып алуға болады. Ал, қазір қоймадан тікелей әкелінген тауардың мәселесі көп.

Мамандар не дейді?

Қуаныш ӘБІЛДӘҚЫЗЫ

сыз сессия» акциялары мен «Жемқорлыққа жол жоқ!», «Сы-байлас жемқорлыққа деген әлеуметтік көзқарас», «Сыбай-лас жемқорлық – қауіпті індет» т.б. тақырыптарда семинарлар мен дөңгелек үстелдер тұрақты өткізіліп тұрады.

Облыстағы 66 колледжде Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл (Сыбайлас жемқор-лыққа қарсы қызмет) агентті-гінің Түркістан облысы бойын-ша департаментінің «Адалдық сағаты» өткізіліп, әлеуметтік желілерде «Ұстаздар сыйлық алмайды» бейнеэстафетасы жарияланды. Сонымен қатар, колледждерде Integrity Shop дүкендері ашылып, сыбайлас жемқорлыққа қарсы иммуни-тетті қалыптастыру жұмыстары жүргізілуде.

Өңірдегі білім ұяларында сыбайлас жемқорлыққа тәу-екелдікті жою мақсатында жұмысқа қабылдау шарала-