481

იმანუელ კანტი

1724-1804

გან­მა­ნათ­ლებ­ლო­ბა­ევ­რო­პუ­ლი­მეც­ნი­ე­რე­ბი­სა­და­

კულ­ტუ­რის­ის­ტო­რი­ა­ში­ეწო­დე­ბა­იმ­პე­რი­ოდს,­რო­ცა­

და­მა­ჯე­რებ­ლად­ით­ვ­ლე­ბა­მხო­ლოდ­ის,­რა­საც­ადა­მი­

ა­ნის­სა­ღი,­ნა­თე­ლი­გო­ნე­ბა­ტრა­დი­ცი­ის,­პო­ლი­ტი­კი­სა­

და­ რე­ლი­გი­ის­ მოთხოვ­ნე­ბი­სა­გან­ და­მო­უ­კი­დებ­ლად­

და­ა­სა­ბუ­თებს.­ ეს­ ეპო­ქა­ იწყე­ბა­ ფრ.­ ბე­კო­ნი­სა­ (1561­

–­ 1626)­და­რ.­დე­კარ­ტი­დან­ (1596­–­ 1650).­იგი­მრა­ვალ­

და­ხში­რად­ურ­თი­ერ­თ­და­პი­რის­პი­რე­ბულ­მო­აზ­როვ­ნეს­

აერ­თი­ა­ნებს.­ამი­ტომ­და­ის­ვა­კითხ­ვა:­„რა­არის­გან­

მა­ნათ­ლებ­ლო­ბა?“.­ბერ­ლი­ნის­მეც­ნი­ე­რე­ბა­თა­სა­მე­ფო­

აკა­დე­მი­ამ­ 1784წ.­გა­მო­აქ­ვეყ­ნა­მო­რი­გი­საპ­რე­მიო­კითხ­ვა:­რა­არის­გან­

მა­ნათ­ლებ­ლო­ბა?­მრა­ვალ­პა­სუხ­თა­შო­რის­იმ­თა­ვით­ვე­გა­მო­იკ­ვე­თა­დი­

დი­გერ­მა­ნე­ლი­ფი­ლო­სო­ფო­სის,­ი.­კან­ტის­პო­ზი­ცი­ა:­გან­მა­ნათ­ლებ­ლო­ბა­

არის­ადა­მი­ა­ნის­გა­მოს­ვ­ლა­არას­რულ­წ­ლო­ვა­ნე­ბი­დან,­ანუ­გა­ბე­დუ­ლე­ბა­

სხვი­სი­ზე­დამ­ხედ­ვე­ლო­ბის­გა­რე­შე­გა­მო­ი­ყე­ნოს­სა­კუ­თა­რი­გო­ნე­ბა,­სა­კუ­

თა­რი­ გან­ს­ჯა­და­და­უ­ჯე­როს­ მას.­ იგი­ გა­ბე­დუ­ლე­ბა­ა,­რად­გან­ მი­ღე­ბუ­ლი­

დას­კ­ვ­ნე­ბი,­შე­იძ­ლე­ბა­არა­მარ­ტო­ტრა­დი­ცი­ას­და­არ­სე­ბულ­პო­ლი­ტი­კას,­

არა­მედ,­ თა­ვად­ ღმერ­თის­ არ­სე­ბო­ბის­ წი­ნა­აღ­მ­დეგ­ იყოს­ მი­მარ­თუ­ლი.­

მარ­თ­ლაც­ გან­მა­ნათ­ლე­ბელ­თა­ შო­რის­ მორ­წ­მუ­ნე­თა­ ­ გვერ­დით,­ ბევ­რი­

იყო­სკეპ­ტი­კო­სი,­რო­მე­ლიც­ღმერ­თის­არ­სე­ბო­ბას­სა­ეჭ­ვოდ­მი­იჩ­ნევ­და­და­

ათე­ის­ტიც,­რო­მე­ლიც­„ღმერთის­პი­რა­დი­მტრის“­სა­ხელს­ ­იმ­სა­ხუ­რებ­და­

(მაგ.­ პ.ჰ.დ­ ჰოლ­ბა­ხი;­ 1723­1789).

მაგ­რამ­ კან­ტი­ არ­ იყო­ ათე­ის­ტი,­ თუმ­ცა­ სა­ეკ­ლე­სიო­რი­ტუ­ა­ლებს­ არ­

ას­რუ­ლებ­და.­ იგი­ დარ­წ­მუ­ნე­ბუ­ლი­ იყო,­ რომ­ ათე­ის­ტი,­ თუ­ იგი­ გულ­წ­

რ­ფე­ლი­ იქ­ნე­ბა,­ მი­ვა­ ღმერ­თის­ არ­სე­ბო­ბის­ აღი­ა­რე­ბამ­დე,­ რად­გან­ ეს­

უად­ვი­ლებს­ ადა­მი­ანს­ მის­ წი­ნა­შე­ მდგა­რი­ ურ­თუ­ლე­სი­ მსოფ­ლ­მ­ხედ­ვე­

ლობ­რი­ვი­პრობ­ლე­მე­ბის­გა­დაჭ­რას,­უნარ­ჩუ­ნებს­იმედს,­მაგ­რამ­ეს­რწმე­

ნის­სფე­როა­და­იქ­ყვე­ლა­ადა­მი­ანს­აქვს­უფ­ლე­ბა­თა­ვი­სი­გზა­აირ­ჩი­ოს,­

იმანუელ კანტი

482

ოღონდ­ისე,­რომ­სხვა­ადა­მი­ა­ნის­უფ­ლე­ბებს­და­ღი­რე­ბუ­ლე­ბას­არ­შე­ე­

ხოს.­ყვე­ლა­ადა­მი­ა­ნი­შე­უც­ვ­ლე­ლი,­თა­ვის­თა­ვა­დი­ღი­რე­ბუ­ლე­ბის­მქო­ნე­ა.­

ამ­სა­კითხ­ზე­თა­ვი­სი­შე­ხე­დუ­ლე­ბა­ნი­კან­ტ­მა­გა­მო­აქ­ვეყ­ნა­თა­ვის­ცნო­ბილ­

შრო­მა­ში­ –­ „რელიგია­ მხო­ლოდ­ გო­ნე­ბის­ საზღ­ვ­რებ­ში“­ (1793).­ ეს­ წიგ­ნი­

ემ­ყა­რე­ბო­და­ კან­ტის­ სა­ყო­ველ­თა­ოდ­ ცნო­ბილ,­ ეპო­ქის­შემ­ქ­მ­ნელ­ შრო­

მებს,­ ესე­ნი­ა:­ „წმინდა­გო­ნე­ბის­ კრი­ტი­კა“­ (1781),­ „პრაქტიკული­გო­ნე­ბის­

კრი­ტი­კა“­ (1788),­ „მსჯელობის­უნა­რის­კრი­ტი­კა“­ (1790).­ ისი­ნი­ ადა­მი­ა­ნის­

მოღ­ვა­წე­ო­ბის­სხვა­დას­ხ­ვა­ სფე­რო­ში­ (მეცნიერება,­ ზნე­ო­ბა,­ ხე­ლოვ­ნე­ბა)­

გო­ნე­ბის­ გა­ბე­დუ­ლი­გა­მო­ყე­ნე­ბის­ ნი­მუ­შებს­წარ­მო­ად­გე­ნენ.

პირ­ვე­ლი­ ქარ­თუ­ლი­ კან­ტი­ა­ნე­ლი­ იყო­ ს.­ დო­დაშ­ვი­ლი­ (1805­1835)­ შ.­

ნუ­ცუ­ბი­ძემ,­ მ.­ გო­გი­ბე­რი­ძემ,­ კ.­ ბაქ­რა­ძემ,­ ს.­და­ნე­ლი­ამ­ ბევ­რი­გა­ა­კე­თეს­­

იმი­სათ­ვის,­რომ­კან­ტის­ნა­აზ­რე­ვი­ქარ­თუ­ლი­აზ­როვ­ნე­ბის­შემ­დ­გო­მი­გან­

ვი­თა­რე­ბის­ მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვან­ სტი­მუ­ლად­ქცე­უ­ლი­ყო.

* * *

483

პასუხი კითხვაზე:

რა არის განმანათლებლობა?

გან­მა­ნათ­ლებ­ლო­ბა­ –­ ესაა­ ადა­მი­ა­ნის­ გა­მოს­ვ­ლა­ უმ­წიფ­რო­ბი­დან,­რო­მე­ლიც­მი­სი­ვე­ბრა­ლი­ა.­უმ­წიფ­რო­ბა­უუნა­რო­ბა­ა,­სა­კუ­თა­რი­გან­ს­ჯა­სხვი­სი­ხელ­მ­ძღ­ვა­ნე­ლო­ბის­გა­რე­შე­მო­იხ­მა­რო.­უმ­წიფ­რო­ბა­სა­კუ­თა­რი­თა­ვის­ბრა­ლია­­მა­შინ,­რო­ცა­მი­სი­მი­ზე­ზი­გან­ს­ჯის­ნაკ­ლუ­ლო­ბა­ში­კი­არა,­გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბი­სა­და­სი­მა­მა­ცის­არ­ქო­ნა­ში­ძევს.­Sapere Aude!­ გა­ბე­დე­სა­კუ­თა­რი­გან­ს­ჯის­გა­მო­ყე­ნე­ბა!­–­ესაა­გან­მა­ნათ­ლებ­ლო­ბის­ლო­ზუნ­გი.­

სი­ზარ­მა­ცე­და­სი­ლაჩ­რე­–­ესაა­მი­ზე­ზე­ბი,­რო­მელ­თა­გა­მოც­ადა­მი­ან­თა­დი­დი­ნა­წი­ლი,­მას­შემ­დეგ,­რაც­ბუ­ნე­ბამ­ისი­ნი­კარ­გა­ხნის­წინ­გა­ა­თა­ვი­სუფ­ლა­უცხო­ხელ­მ­ძღ­ვა­ნე­ლო­ბის­გან,­მი­უ­ხე­დე­ვად­ამი­სა,­მთე­ლი­ცხოვ­რე­ბა­უმ­წიფ­რად­რჩე­ბი­ან;­და­რო­მელ­თა­გა­მოც­მათ­მე­ურ­ვე­ე­ბად­ად­ვი­ლად­იქ­ცე­ვი­ან­ხოლ­მე­სხვე­ბი.­უმ­წიფ­რო­ბა­ში­ყოფ­ნა­ძალ­ზე­კომ­ფორ­ტუ­ლი­ა.­თუ­მაქვს­წიგ­ნი,­რო­მე­ლიც­გან­ს­ჯას­შე­მიც­ვ­ლის,­მოძღ­ვა­რი,­რო­მე­ლიც­სინ­დი­სის­მა­გივ­რო­ბას­გა­მი­წევს,­ექი­მი,­რო­მე­ლიც­დი­ე­ტას­ჩემს­მა­გივ­რად­გან­საზღ­ვ­რავს­და­ა.­შ.­–­მა­შინ­სა­კუ­თა­რი­ძა­ლის­ხ­მე­ვა­აღარ­მჭირ­დე­ბა.­არ­მჭირ­დე­ბა­აზ­როვ­ნე­ბა,­თუ­შე­მიძ­ლია­ფუ­ლის­გა­დახ­და­–­სხვე­ბი­ჩემს­მა­გივ­რად­შე­ას­რუ­ლე­ბენ­მო­სა­ბეზ­რე­ბელ­ სა­მუ­შა­ოს.­ მე­ურ­ვე­ე­ბი,­ რომ­ლებ­მაც­ ასე­ კე­თი­ლად­აიღეს­სა­კუ­თარ­თავ­ზე­ზე­დამ­ხედ­ვე­ლო­ბის­საქ­მე,­ იმა­ზე­ზრუ­ნა­ვენ,­რომ­ ადა­მი­ან­თა­ უდი­დეს­მა­ ნა­წილ­მა­ (მათ­ შო­რის­ მთელ­მა­ მშვე­ნი­ერ­მა­სქეს­მა)­ეს­რთუ­ლი­ნა­ბი­ჯი­სიმ­წი­ფის­კენ­­სა­ში­შა­დაც­ჩათ­ვა­ლოს.­მას­შემ­დეგ,­რაც­მე­ურ­ვე­ებ­მა­სა­კუ­თარ­ში­ნა­ურ­პი­რუტყვს­ჯერ­­ჭკუა­გა­მო­ა­ცა­ლეს­და­სა­გულ­და­გუ­ლოდ­უზ­რუნ­ველ­ყ­ვეს,­რომ­ეს­მშვი­დი­არ­სე­ბა­ნი­ერთ­ნა­ბიჯ­საც­კი­ვერ­გა­დად­გა­მენ­სა­ბავ­შ­ვო­ეტ­ლის­გა­რე­შე,­რო­მელ­შიც­ჩა­კე­ტი­ლე­ბი­არი­ან­–­ყო­ვე­ლი­ვე­ამის­შემ­დეგ­ისი­ნი­მათ­საფ­რ­თხეს­აჩ­ვე­ნე­ბენ,­რო­მე­ლიც­ემუქ­რე­ბათ,­თუ­მარ­ტო­გავ­ლას­შე­ეც­დე­ბი­ან.­არა­და,­ეს­საფ­რ­თხე­ასე­დი­დი­სუ­ლაც­არა­ა,­რად­გან­რამ­დე­ნი­მე­და­ცე­მით­ისი­ნი­სა­ბო­ლო­ოდ­სი­ა­რულს­ის­წავ­ლიდ­ნენ.­მაგ­რამ­ამ­სა­ხის­მა­გა­ლი­თი­ადა­მი­ა­ნებ­ში­გა­უ­ბე­და­ვო­ბას­იწ­ვევს­და­მათ,­ჩვე­უ­ლებ­რივ,­ში­შის­გა­მო­სხვა­მცდე­ლო­ბე­ბის­გან­ხელს­აღე­ბი­ნებს.­

იმანუელ კანტი

484

ასე­ რომ,­ თი­თო­ე­უ­ლი­ ადა­მი­ა­ნის­თ­ვის­ რთუ­ლი­ა,­ გა­მო­აღ­წი­ოს­მის­თ­ვის­ ლა­მის­ უკ­ვე­ ბუ­ნე­ბად­ ქცე­უ­ლი­ უმ­წიფ­რო­ბის­გან.­ მან­ ეს­მდგო­მა­რე­ო­ე­ბა­თით­ქ­მის­უკ­ვე­შე­იყ­ვა­რა­და­თავ­და­პირ­ვე­ლად­მარ­თ­ლაც­არ­ძა­ლუძს­სა­კუ­თა­რი­გან­ს­ჯის­მოხ­მა­რე­ბა,­რად­გან­მის­თ­ვის­არა­სო­დეს­მი­უ­ცი­ათ­ამი­სი­ცდის­შე­საძ­ლებ­ლო­ბა.­დად­გე­ნი­ლე­ბე­ბი­და­ფორ­მუ­ლე­ბი,­მი­სი­ბუ­ნებ­რი­ვი­ნი­ჭის­გო­ნებ­რი­ვი­გა­მო­ყე­ნე­ბი­სა­ან,­უფ­რო­ სწო­რად,­ ვერ­გა­მო­ყე­ნე­ბის­ ეს­ მე­ქა­ნი­კუ­რი­ ინ­ს­ტ­რუ­მენ­ტე­ბი,­მუდ­მი­ვი­უმ­წიფ­რო­ბის­ბორ­კი­ლე­ბი­ა.­ისიც­კი,­ ვინც­ამ­ბორ­კი­ლებს­მო­ი­შო­რებს,­ ყვე­ლა­ზე­ პა­ტა­რა­ ორ­მო­საც­ კი­ არამ­ტ­კი­ცე­ ნახ­ტო­მით­თუ­გა­და­ევ­ლე­ბა­თავს,­რად­გან­არაა­მიჩ­ვე­უ­ლი­თა­ვი­სუ­ფალ­მოძ­რა­ო­ბას.­ამი­ტო­მაც­ცო­ტა­ნი­არ­სე­ბო­ბენ,­რომ­ლებ­მაც­სა­კუ­თარ­გონ­ზე­მუ­შა­ო­ბით­წარ­მა­ტე­ბას­მი­აღ­წი­ეს­­უმ­წიფ­რო­ბი­დან­გა­მოღ­წე­ვი­სა­და­მტკი­ცე­ნა­ბი­ჯე­ბის­გა­დად­გ­მის­საქ­მე­ში.­

მაგ­რამ­ ის,­ რომ­ სა­ზო­გა­დო­ე­ბამ­ სა­კუ­თა­რი­ თა­ვი­ გა­ა­ნათ­ლოს,­უფ­როა­ შე­საძ­ლე­ბე­ლი;­ მე­ტიც,­ თუ­ მას­ თა­ვი­სუფ­ლე­ბა­ მი­ე­ცე­მა,­ ეს­თით­ქ­მის­ გარ­და­უ­ვა­ლი­ა.­ ყო­ველ­თ­ვის­ გა­მოჩ­ნ­დე­ბა­ რამ­დე­ნი­მე­ და­მო­უ­კი­დებ­ლად­მო­აზ­როვ­ნე,­მათ­შო­რის­დი­დი­მა­სე­ბის­მე­ურ­ვე­ე­ბად­და­ყე­ნე­ბულ­თა­ შო­რის,­ რომ­ლე­ბიც,­ მას­ შემ­დეგ­ რაც­ თა­ვად­ გა­და­აგ­დე­ბენ­ უმ­წიფ­რო­ბის­ უღელს,­ ირ­გ­ვ­ლი­ვაც­ გა­ავ­რ­ცე­ლე­ბენ­ სა­კუ­თა­რი­ღი­რე­ბუ­ლე­ბი­სა­და­თი­თო­ე­უ­ლი­ადა­მი­ა­ნის­და­მო­უ­კი­დე­ბე­ლი­აზ­როვ­ნე­ბი­სა­კენ­მო­წო­დე­ბის­გო­ნი­ე­რი­და­ფა­სე­ბის­სუ­ლის­კ­ვე­თე­ბას.­გან­სა­კუთ­რე­ბით­გა­სათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბე­ლი­აქ­შემ­დე­გი­ა:­ის­სა­ზო­გა­დო­ე­ბა,­რო­მელ­საც­მათ­მა­ნამ­დე­უღე­ლი­და­ად­გეს,­ამის­შემ­დეგ­მათ­ვე­აიძუ­ლებს­ ამ­ უღელ­ქ­ვეშ­ დარ­ჩე­ნას,­ თუ­ ამის­კენ­ მას­ ზო­გი­ერ­თი­ ის­მე­ურ­ვე­ წა­ა­ქე­ზებს,­ რო­მელ­საც­ თა­ვად­ გა­ნათ­ლე­ბა­ არ­ ძა­ლუძს;­ აი,­ასე­სა­ზი­ა­ნოა­ცრურ­წ­მე­ნე­ბის­გავ­რ­ცე­ლე­ბა,­რად­გან­ისი­ნი­სა­ბო­ლო­ოდ­სა­კუ­თარ­შემ­ქ­მ­ნე­ლებ­ზე­ან­მათ­მემ­კ­ვიდ­რე­ებ­ზე­იძი­ე­ბენ­შურს.­ამი­ტომ­სა­ზო­გა­დო­ე­ბა­მხო­ლოდ­ნელ­­­ნე­ლა­შე­იძ­ლე­ბა­გან­მა­ნათ­ლებ­ლო­ბას­მი­უ­ახ­ლოვ­დეს.­რე­ვო­ლუ­ცი­ით­ალ­ბათ­შე­იძ­ლე­ბა­პი­როვ­ნუ­ლი­დეს­პო­ტი­ი­სა­და­მო­გე­ბა­სა­ან­ბა­ტო­ნო­ბა­ზე­მი­მარ­თუ­ლი­ჩაგ­ვ­რის­დამ­ხო­ბა,­მაგ­რამ­არა­სო­დეს­–­ნამ­დ­ვი­ლი­აზ­როვ­ნე­ბის­წე­სის­რე­ფორ­მა;­ახა­ლი­ცრურ­წ­მე­ნე­ბი,­ზუს­ტად­ისე­ვე,­რო­გორც­ძვე­ლე­ბი,­დი­დი­­უგო­ნო­მა­სის­და­საბ­მელ­ღვე­დად­იქ­ცე­ვა.­

რა არის განმანათლებლობა?

485

ამ­გან­მა­ნათ­ლებ­ლო­ბი­სათ­ვის­მხო­ლოდ­თა­ვი­სუფ­ლე­ბაა­სა­ჭი­რო,­თა­ნაც­ყვე­ლა­ზე­უწყი­ნა­რი­მათ­შო­რის,­რა­საც­თა­ვი­სუფ­ლე­ბა­შე­იძ­ლე­ბა­ეწო­დოს,­კერ­ძოდ­კი:­თა­ვი­სუფ­ლე­ბა­სა­კუ­თა­რი­გან­ს­ჯის­სა­ჯა­რო­მოხ­მა­რე­ბი­სა­ყვე­ლა­სა­კითხ­ში.­არა­და,­ყვე­ლა­მხრი­დან­ეს­მეს­მის:­„ნუ­მსჯე­ლობთ!”.­ოფი­ცე­რი­ამ­ბობს:­„ნუ­მსჯე­ლობთ,­ივარ­ჯი­შეთ!”­ფი­ნან­ს­თა­სა­მი­ნის­ტ­როს­მრჩე­ვე­ლი:­ „ნუ­მსჯე­ლობთ,­გა­და­ი­ხა­დეთ!”­სა­სუ­ლი­ე­რო­ პი­რი:­ „ნუ­ მსჯე­ლობთ,­ იწა­მეთ!”­ (მსოფლიოში­ მხო­ლოდ­ერ­თა­დერ­თი­ მმარ­თ­ვე­ლი­ ამ­ბობს:­ „იმსჯელეთ,­ რამ­დე­ნიც­ გინ­დათ­და­ რა­ზეც­ გინ­დათ,­ ოღონდ­ დამ­მორ­ჩილ­დით!”)­ აქ­ ყველ­გან­ თა­ვი­სუფ­ლე­ბის­შეზღუდ­ვას­აქვს­ად­გი­ლი.­მაგ­რამ­რო­მე­ლი­შეზღუდ­ვაა­სა­ზი­ა­ნო­გან­მა­ნათ­ლებ­ლო­ბის­თ­ვის,­ხო­ლო­რო­მე­ლი­–­არა­თუ­სა­ზი­ა­ნო,­არა­მედ­სა­სარ­გებ­ლოც­კი?­–­ჩე­მი­პა­სუ­ხი­ა:­სა­კუ­თა­რი­გო­ნე­ბის­სა­ჯა­რო­ მოხ­მა­რე­ბა­ ყო­ველ­თ­ვის­ თა­ვი­სუ­ფა­ლი­ უნ­და­ იყოს­ და­ მხო­ლოდ­მას­შე­უძ­ლია­ადა­მი­ა­ნებს­შო­რის­გან­მა­ნათ­ლებ­ლო­ბა­მო­ი­ტა­ნოს;­ხო­ლო­გო­ნე­ბის­კერ­ძო­მოხ­მა­რე­ბა­შე­იძ­ლე­ბა­ხში­რად­ძალ­ზე­დაც­შე­იზღუ­დოს­ და­ ამით­ გან­მა­ნათ­ლებ­ლო­ბის­ პროგ­რე­სი­ დი­დად­ არ­დაბ­რ­კოლ­დე­ბა.­სა­კუ­თა­რი­გო­ნე­ბის­სა­ჯა­რო­მოხ­მა­რე­ბა­ზე­სა­უბ­რი­სას­ ­ვგუ­ლის­ხ­მობ­გო­ნე­ბის­ისეთ­გა­მო­ყე­ნე­ბას,­რო­მელ­საც­ადა­მი­ა­ნი­რო­გორც­ მეც­ნი­ე­რი­ მი­მარ­თავს­ მთე­ლი­ მკითხ­ვე­ლი­ სა­ზო­გა­დო­ე­ბის­წი­ნა­შე.­კერ­ძო­მოხ­მა­რე­ბას­კი­იმას­ვუ­წო­დებ,­რო­მელ­საც­მან­მას­ზე­მინ­დო­ბილ­სა­მო­ქა­ლა­ქო­პოს­ტ­სა­ან­თა­ნამ­დე­ბო­ბა­ზე­სა­კუ­თა­რი­გო­ნე­ბის­გა­მო­ყე­ნე­ბი­სას­შე­იძ­ლე­ბა­მი­მარ­თოს.­ზო­გი­ერ­თი­საქ­მი­სათ­ვის,­რო­მე­ლიც­სა­ზო­გა­დო­ერ­თო­ბის­ინ­ტე­რე­სის­გა­მო­იწარ­მო­ე­ბა,­აუცი­ლე­ბე­ლია­მე­ქა­ნიზ­მი,­რომ­ლის­დახ­მა­რე­ბი­თაც­სა­ზო­გა­დო­ერ­თო­ბის­ესა­თუ­ის­წევ­რი­მხო­ლოდ­და­მხო­ლოდ­პა­სი­უ­რად­მო­იქ­ცე­ვა,­რა­თა­ამ­ხე­ლოვ­ნუ­რი­ერ­თ­სუ­ლოვ­ნე­ბით­ხე­ლი­სუფ­ლე­ბამ­ისი­ნი­სა­ჯა­რო­მიზ­ნებ­ზე­მი­მარ­თოს­ან,­ ყვე­ლა­ზე­მცი­რე,­ ­ ხე­ლი­ააღე­ბი­ნოს­მათ­ამ­მიზ­ნე­ბის­გა­ნად­გუ­რე­ბა­ზე.­ აქ,­რა­საკ­ვირ­ვე­ლი­ა,­ მსჯე­ლო­ბა­არაა­ნე­ბა­დარ­თუ­ლი;­აქ­სა­ჭი­როა­და­მორ­ჩი­ლე­ბა.­მაგ­რამ­რამ­დე­ნა­დაც­მან­ქა­ნის­ეს­ნა­წი­ლი­სა­კუ­თარ­თავს­ამავ­დ­რო­უ­ლად­მთე­ლი­სა­ზო­გა­დო­ერ­თო­ბის,­თა­ვად­მსოფ­ლიო­მო­ქა­ლა­ქე­თა­სა­ზო­გა­დო­ე­ბის­წევ­რად­გა­ნი­ხი­ლავს­–­­ესე­იგი­მეც­ნი­ე­რის­ხა­რის­ხ­ში,­რო­მე­ლიც,­სა­კუ­თარ­გან­ს­ჯა­ზე­დაყ­რ­დ­ნო­ბით,­სა­ზო­გა­დო­ე­ბას­ნა­წე­რე­ბით­მი­მარ­თავს­–­ ­მას,­ცხა­დი­ა,­ შე­უძ­ლია­ მსჯე­ლო­ბა­ იმის­ გა­რე­შე,­ რომ­ ამით­ იმ­ საქ­მე­ებს­

იმანუელ კანტი

486

მი­ად­გეს­ ზი­ა­ნი,­ რომ­ლებ­შიც­ იგი­ ნა­წი­ლობ­რივ,­ რო­გორც­ პა­სი­უ­რი­წევ­რი,­არის­ჩარ­თუ­ლი.­ძა­ლი­ან­მავ­ნებ­ლუ­რი­იქ­ნე­ბო­და,­თუ­ოფი­ცე­რი,­რო­მელ­საც­ზემ­დ­გო­მი­ბრძა­ნე­ბას­მის­ცემს,­სამ­სა­ხუ­რი­სას­ამ­ბრძა­ნე­ბის­მი­ზან­შე­წო­ნი­ლო­ბი­სა­და­სარ­გებ­ლი­ა­ნო­ბის­შე­სა­ხებ­და­იწყებ­და­ აზ­რე­ბის­ გა­მოთ­ქ­მას;­ ის­ უნ­და­ და­მორ­ჩილ­დეს.­ მაგ­რამ­ სა­მარ­თ­ლი­ა­ნად­ ვერ­ აუკ­რ­ძა­ლავ­ მას,­ რო­გორც­ მეც­ნი­ერს,­ სამ­ხედ­რო­სამ­სა­ხუ­რის­ შეც­დო­მე­ბის­ შე­სა­ხებ­ შე­ხე­დუ­ლე­ბე­ბის­ გა­მოთ­ქ­მას­ და­მათ­ სა­ზო­გა­დო­ე­ბის­ სამ­ს­ჯავ­რო­ზე­ გა­მო­ტა­ნას.­ მო­ქა­ლა­ქე­ ვერ­ იტყ­ვის­უარს­მას­ზე­და­კის­რე­ბულ­გა­და­სა­ხად­თა­გა­დახ­და­ზე;­მე­ტიც,­გა­და­სა­ხა­დე­ბის­კად­ნი­ე­რი­კრი­ტი­კა­ (რომელმაც­შე­საძ­ლოა­სა­ზო­გა­დო­და­უ­მორ­ჩი­ლებ­ლო­ბა­ გა­მო­იწ­ვი­ოს)­ შე­იძ­ლე­ბა­ და­ი­სა­ჯოს,­ რო­გორც­სკან­და­ლი.­ მაგ­რამ­ იგი­ვე­ ადა­მი­ა­ნი­ არ­ ეწი­ნა­აღ­მ­დე­გე­ბა­ მო­ქა­ლა­ქის­ვალ­დე­ბუ­ლე­ბას,­თუ­ის,­რო­გორც­მეც­ნი­ე­რი,­ამ­გა­და­სა­ხა­დე­ბის­შე­მო­ღე­ბის­შე­უ­ფე­რებ­ლო­ბი­სა­და­თუნ­დაც­უსა­მარ­თ­ლო­ბის­წი­ნა­აღ­მ­დეგ­სა­ჯა­როდ­გა­მოთ­ქ­ვამს­სა­კუ­თარ­აზრს.­ასე­ვე,­სა­სუ­ლი­ე­რო­პი­რი­ვალ­დე­ბუ­ლი­ა,­ სა­კუ­თარ­ კა­თაკ­მევ­ლებ­სა­ და­ მრევლს­ იმ­ ეკ­ლე­სი­ის­სიმ­ბო­ლოს­ მი­ხედ­ვით­ უქა­და­გოს,­ რო­მელ­შიც­ მსა­ხუ­რობს,­ რად­გან­სწო­რედ­ამ­პი­რო­ბით­იქ­ნა­ის­მი­ღე­ბუ­ლი­სამ­სა­ხურ­ში.­მაგ­რამ­რო­გორც­მეც­ნი­ერს,­მას­სრუ­ლი­თა­ვი­სუფ­ლე­ბა­ ­აქვს­–­მე­ტიც,­მო­წო­დე­ბუ­ლიც­კია­–­ყვე­ლა­თა­ვი­სი­კარ­გად­აწო­ნილ­­­და­წო­ნი­ლი­და­კე­თი­ლად­გან­ზ­რა­ხუ­ლი­აზ­რი­რო­გორც­ამ­სიმ­ბო­ლოს­შეც­დო­მე­ბი­სა,­ისე­ რე­ლი­გი­ი­სა­ და­ ეკ­ლე­სი­ის­ საქ­მე­ე­ბის­ უკეთ­ მოწყო­ბის­ შე­სა­ხებ­სა­ზო­გა­დო­ე­ბას­გა­უ­ზი­ა­როს.­ აქ­არა­ფე­რია­ისე­თი,­რა­მაც­შე­იძ­ლე­ბა­მი­სი­სინ­დი­სი­შე­ა­წუ­ხოს.­მარ­თ­ლაც,­რა­საც­ის­სა­კუ­თა­რი,­რო­გორც­ეკ­ლე­სი­ის­მსა­ხუ­რის,­მო­ვა­ლე­ო­ბის­მი­ხედ­ვით­ას­წავ­ლის,­მას­ის­რო­გორც­რა­ღაც­ისეთს­წარ­მო­ად­გენს,­რი­სი­სწავ­ლე­ბაც­არ­შე­უძ­ლია­სა­კუ­თა­რი­ნე­ბა­­სურ­ვი­ლი­სა­მებრ;­ის­მან­უნ­და­გად­მოს­ცეს­რო­გორც­სხვი­სი­მი­თი­თე­ბი­სა­და­სხვი­სი­სა­ხე­ლის­შე­სა­ბა­მი­სად­მოქ­მედ­მა.­ის­იტყ­ვის:­ ”ჩვენი­ ეკ­ლე­სია­ ამა­სა­ და­ ამას­ ას­წავ­ლის;­ ესაა­ სა­ბუ­თე­ბი,­რომ­ლებ­საც­ის­იყე­ნებს”.­ამის­შემ­დეგ­მას­სა­კუ­თა­რი­მრევ­ლის­თ­ვის­გა­მო­აქვს­ყვე­ლა­პრაქ­ტი­კუ­ლი­სარ­გე­ბე­ლი­იმ­დე­ბუ­ლე­ბე­ბი­დან,­რომ­ლებ­ზეც­თვი­თონ­მთე­ლი­დარ­წ­მუ­ნე­ბუ­ლო­ბით­ხელს­ვერ­მო­ა­წერ­და,­მაგ­რამ­რო­მელ­თა­ქა­და­გე­ბა­საც­შე­უძ­ლია­ხე­ლი­მოჰ­კი­დოს,­რად­გან­არაა­შე­უძ­ლე­ბე­ლი,­რომ­მათ­ში­ჭეშ­მა­რი­ტე­ბა­იმა­ლე­ბო­დეს,­ან,­ყო­

რა არის განმანათლებლობა?

487

ველ­შემ­თხ­ვე­ვა­ში,­ მათ­ში­არა­ფე­რი­მო­ი­ნა­ხე­ბა­ში­ნა­გა­ნი­რე­ლი­გი­ის­სა­წი­ნა­აღ­მ­დე­გო.­იმი­ტომ,­რომ­რა­მე­ასე­თი­სა­წი­ნა­აღ­მ­დე­გოს­აღ­მო­ჩე­ნა­ თუ­ და­ი­ჯე­რა,­ მა­შინ­ მას­ არ­ შე­ეძ­ლე­ბა­ სინ­დი­სი­ე­რად­ შე­ას­რუ­ლოს­სა­კუ­თა­რი­სამ­სა­ხუ­რი­და­ის­უნ­და­და­ტო­ვოს.­მა­შა­სა­და­მე,­გო­ნე­ბის­გა­მო­ყე­ნე­ბა,­რო­მელ­საც­მღვდე­ლი­სა­კუ­თა­რი­მრევ­ლის­წი­ნა­შე­მი­მარ­თავს,­მხო­ლოდ­კერ­ძო­გა­მო­ყე­ნე­ბა­ა,­რად­გა­ნაც,­რამ­დე­ნა­დაც­დი­დი­ არ­ უნ­და­ იყოს­ ეს­ მრევ­ლი,­ გა­მო­ყე­ნე­ბა­ მა­ინც­ ში­ნა­უ­რო­ბა­ში­ხდე­ბა;­ამის­გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბით,­მღვდე­ლი­არაა­თა­ვი­სუ­ფა­ლი­და­არც­შე­იძ­ლე­ბა­იყოს,­რად­გან­ის­სხვის­და­ვა­ლე­ბას­ას­რუ­ლებს.­ ამის­სა­პი­რის­პი­როდ,­ მეც­ნი­ე­რი­ –­ რო­გორც­ სა­სუ­ლი­ე­რო­ პი­რი­ სა­კუ­თა­რი­გო­ნე­ბის­ სა­ჯა­რო­ გა­მო­ყე­ნე­ბი­სას,­ ­ რო­მე­ლიც­ ნა­წე­რე­ბით­ სა­კუთ­რივ­სა­ზო­გა­დო­ე­ბას,­ანუ­მსოფ­ლი­ოს­ესა­უბ­რე­ბა­–­­ფლობს­შე­უზღუ­დავ­თა­ვი­სუფ­ლე­ბას,­გა­მო­ი­ყე­ნოს­სა­კუ­თა­რი­გო­ნე­ბა­და­სა­კუ­თა­რი­სა­ხე­ლით­ილა­პა­რა­კოს.­ხალ­ხის­მე­ურ­ვე­ე­ბი­(სასულიერო­საქ­მე­ებ­ში)­რომ­თა­ვად­უმ­წიფ­რე­ბი­უნ­და­იყ­ვ­ნენ­–­ეს­უაზ­რო­ბა­ა,­რო­მე­ლიც­უაზ­რო­ბა­თა­უკ­ვ­დავ­ყო­ფას­ნიშ­ნავს.­

მაგ­რამ­ხომ­არ­უნ­და­ჰქონ­დეს­უფ­ლე­ბა­სა­სუ­ლი­ე­რო­პირ­თა­გარ­კ­ვე­ულ­სა­ზო­გა­დო­ე­ბას,­მა­გა­ლი­თად­ეკ­ლე­სი­ის­კრე­ბას,­რა­თა­ფი­ცით­გარ­კ­ვე­ულ­უც­ვ­ლელ­სიმ­ბო­ლო­ზე­შე­თან­ხ­მ­დეს,­რი­თაც­უწყ­ვეტ­მე­ურ­ვე­ო­ბას­მი­აღ­წევს­ყვე­ლა­სა­კუ­თარ­წევ­რ­ზე,­მა­თი­სა­შუ­ა­ლე­ბით­–­ხალ­ხ­ზე­და­ამ­მე­ურ­ვე­ო­ბას­სა­მა­რა­დი­სოდ­გახ­დის?­ჩე­მი­პა­სუ­ხი­ა:­ეს­სრუ­ლი­ად­შე­უძ­ლე­ბე­ლი­ა.­ასე­თი­ხელ­შეკ­რუ­ლე­ბა,­რო­მელ­საც­ადა­მი­ან­თა­მოდ­გ­მის­შემ­დ­გო­მი­გან­მა­ნათ­ლებ­ლო­ბის­სა­მუ­და­მოდ­შე­სა­ჩე­რებ­ლად­ და­დებ­დ­ნენ,­ სრუ­ლი­ად­ ბა­თი­ლი­ და­ ძა­ლა­და­კარ­გუ­ლი­იქ­ნე­ბო­და,­თუნ­დაც­უმაღ­ლე­სი­ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის,­პარ­ლა­მენ­ტე­ბი­სა­და­ყვე­ლა­ზე­სა­ზე­ი­მო­სამ­შ­ვ­დო­ბო­შე­თან­ხ­მე­ბე­ბის­მი­ერ­იყოს­და­დას­ტუ­რე­ბუ­ლი.­ერთ­ეპო­ქას­არ­შე­უძ­ლია­შე­თან­ხ­მ­დეს­და­და­ი­ფი­ცოს,­რომ­მი­სი­მომ­დევ­ნო­ეპო­ქა­ისეთ­მდგო­მა­რე­ო­ბა­ში­ჩა­აგ­დოს,­რო­მელ­შიც­შე­უძ­ლე­ბე­ლი­იქ­ნე­ბა­მი­სი­ (პირველ­რიგ­ში,­ყვე­ლა­ზე­აუცი­ლე­ბე­ლი)­შე­მეც­ნე­ბა­გა­ფარ­თოვ­დეს,­შეც­დო­მე­ბი­სა­გან­გა­იწ­მინ­დოს­და­გან­მა­ნათ­ლებ­ლო­ბის­საქ­მე­ში­წინ­წა­ი­წი­ოს.­ეს­იქ­ნე­ბო­და­და­ნა­შა­უ­ლი­ადა­მი­ა­ნის­ბუ­ნე­ბის­წი­ნა­აღ­მ­დეგ,­რომ­ლის­პირ­ვე­ლა­დი­გან­საზღ­ვ­რე­ბა­სწო­რედ­ამ­წინ­ს­ვ­ლა­ში­მდგო­მა­რე­ობს;­ხო­ლო­შთა­მო­მავ­ლებს­სრუ­ლი­უფ­ლე­ბა­აქვთ,­უარ­ყონ­ის­გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბე­ბი,­რომ­ლე­ბიც­უკა­ნო­

იმანუელ კანტი

488

ნოდ­და­და­ნა­შა­უ­ლებ­რი­ვად­იქ­ნა­მი­ღე­ბუ­ლი.­კრი­ტე­რი­უ­მი­ყო­ვე­ლი­ვე­იმი­სა,­რაც­ხალხს­რო­გორც­კა­ნო­ნი­შე­იძ­ლე­ბა­და­ე­წე­სოს,­შემ­დეგ­შე­კითხ­ვა­ში­ა:­და­უ­წე­სებ­და­თუ­არა­ხალ­ხი­ამ­კა­ნონს­სა­კუ­თარ­თავს?­ეს­ კა­ნო­ნი­ შე­საძ­ლე­ბე­ლი­ იქ­ნე­ბო­და,­ უკე­თე­სის­ მო­ლო­დინ­ში,­ გან­საზღ­ვ­რუ­ლი­მოკ­ლე­დრო­ით,­რა­თა­გარ­კ­ვე­უ­ლი­წეს­რი­გი­ყო­ფი­ლი­ყო­შე­მო­ტა­ნი­ლი:­ყო­ველ­მო­ქა­ლა­ქეს,­უპირ­ვე­ლეს­ყოვ­ლი­სა,­სა­სუ­ლი­ე­რო­პირს,­ექ­ნე­ბო­და­ნე­ბარ­თ­ვა,­მეც­ნი­ე­რის­ხა­რის­ხ­ში­სა­ჯა­როდ­ე.­ი.­სა­კუ­თა­რი­ნა­წე­რე­ბით,­თა­ნა­მედ­რო­ვე­მოწყო­ბის­შეც­დო­მებ­ზე­აზ­რი­გა­მოთ­ქ­ვას,­მაგ­რამ­შე­მო­ტა­ნი­ლი­წეს­რი­გი­იქამ­დე­შე­ნარ­ჩუნ­დე­ბო­და,­სა­ნამ­ამ­ვი­თა­რე­ბე­ბის­შე­სა­ხებ­ცოდ­ნა­სა­ჯა­როდ­იმ­დე­ნად­არ­გავ­რ­ცელ­დე­ბო­და­და­ცხა­დი­არ­გახ­დე­ბო­და,­რომ­მო­ქა­ლა­ქე­ე­ბი­სა­კუ­თა­რი­ხმე­ბის­გა­ერ­თი­ა­ნე­ბით­(თუმცა­არა­ყვე­ლა­სი)­ტახტს­წი­ნა­და­დე­ბით­მი­მარ­თავ­დ­ნენ,­ ის­ მრევ­ლ­ნი­ მი­ე­ღო­ დაც­ვის­ ქვეშ,­ რომ­ლე­ბიც­ უკე­თე­სი­გა­გე­ბის­შე­სა­ხებ­სა­კუ­თა­რი­წარ­მოდ­გე­ნე­ბის­შე­სა­ბა­მი­სად­გა­ერ­თი­ან­დ­ნენ­შეც­ვ­ლი­ლი­რე­ლი­გი­უ­რი­მოწყო­ბი­სათ­ვის,­იმის­გა­რე­შე,­რომ­მათ­შე­უ­შა­ლონ­ხე­ლი,­ვი­საც­ძველ­წეს­ზე­დარ­ჩე­ნა­სურს.­მაგ­რამ­სრუ­ლი­ად­ და­უშ­ვე­ბე­ლია­ შე­თან­ხ­მე­ბა­ –­ თუნ­დაც­ ერ­თი­ ადა­მი­ა­ნის­ცხოვ­რე­ბის­მან­ძილ­ზე­–­მუდ­მივ,­არა­ვის­გან­სა­ჯა­როდ­ეჭ­ვ­ქ­ვეშ­და­ყე­ნე­ბად­რე­ლი­გი­ურ­მოწყო­ბა­ზე­და­ამით­კა­ცობ­რი­ო­ბის­სრულ­ყო­ფის­საქ­მე­ში­წინ­ს­ვ­ლის­ერ­თი­ეპო­ქის­გა­ნად­გუ­რე­ბა­და­მი­სი­ქცე­ვა­შთა­მო­მავ­ლო­ბი­სათ­ვის­უნა­ყო­ფოდ­და­სა­ზი­ა­ნო­დაც­კი.­ადა­მი­ანს­შე­უძ­ლია­სა­კუ­თა­რი­თა­ვის­თ­ვის­–­და­ისიც­მხო­ლოდ­გარ­კ­ვე­უ­ლი­დრო­ით­–­გა­და­დოს­გა­ნათ­ლე­ბა­იმის­შე­სა­ხებ,­რაც­უნ­და­იცო­დეს;­მაგ­რამ­მი­სი­უკუგ­დე­ბა,­გინ­და­სა­კუ­თა­რი­თა­ვის­თ­ვის­და­გინ­დაც­–­შთა­მო­მავ­ლო­ბი­სათ­ვის­ნიშ­ნავს­კა­ცობ­რი­ო­ბის­წმინ­და­უფ­ლე­ბე­ბის­შე­ლახ­ვა­სა­და­ფე­ხით­გა­თელ­ვას.­ის,­რი­სი­და­წე­სე­ბის­უფ­ლე­ბაც­სა­კუ­თა­რი­თა­ვის­თ­ვის­ხალ­ხ­საც­კი­არ­აქვს,­კი­დევ­უფ­რო­ნაკ­ლე­ბად­შე­იძ­ლე­ბა­მო­ნარ­ქ­მა­და­უ­წე­სოს­ხალხს,­რად­გან­მო­ნარ­ქის­სა­კა­ნომ­დებ­ლო­ავ­ტო­რი­ტე­ტი­სწო­რედ­იმას­ეფუძ­ნე­ბა,­რომ­ის­ხალ­ხის­მთელს­ნე­ბას­სა­კუ­თარ­ში­აერ­თი­ა­ნებს.­თუ­ის­მხო­ლოდ­იმას­აქ­ცევს­ყუ­რადღე­ბას,­რომ­ყო­ვე­ლი­ჭეშ­მა­რი­ტი­თუ­წარ­მო­სახ­ვი­თი­გა­უმ­ჯო­ბე­სე­ბა­სა­მო­ქა­ლა­ქო­წეს­რიგ­თან­თან­ხ­მო­ბა­ში­იყოს,­მას­შე­უძ­ლია­სა­კუ­თარ­ქვე­შევ­რ­დო­მებს­მის­ცეს­სა­შუ­ა­ლე­ბა,­თა­ვად­გა­დაწყ­ვი­ტონ,­რი­სი­გა­კე­თე­ბა­სურთ­ სუ­ლის­ გა­დარ­ჩე­ნი­სათ­ვის;­ მას­ ეს­ სა­ერ­თოდ­ არ­ ეხე­ბა.­ მი­სი­

რა არის განმანათლებლობა?

489

საქ­მეა­უზ­რუნ­ველ­ყოს,­რომ­ერ­თი­მე­ო­რეს­ძა­ლა­დობ­რი­ვად­არ­აბ­რ­კო­ლებ­დეს,­რომ­მთე­ლი­სა­კუ­თა­რი­უნა­რით­ამ­გა­დარ­ჩე­ნის­გან­საზღ­ვ­რა­სა­ და­ მიღ­წე­ვა­ზე­ იმუ­შა­ვოს.­ ის­ თა­ვად­ აყე­ნებს­ ზი­ანს­ სა­კუ­თარ­სი­დი­ა­დეს,­რო­დე­საც­ამ­სფე­რო­ში­ერე­ვა­და­ნა­წე­რებს,­რომ­ლებ­შიც­მი­სი­ქვე­შევ­რ­დო­მე­ბი­სა­კუ­თარ­აზ­რებ­ში­გარ­კ­ვე­ვას­ცდი­ლო­ბენ,­მთავ­რო­ბის­ ზე­დამ­ხედ­ვე­ლო­ბას­ უქ­ვემ­დე­ბა­რებს­ –­ მა­ში­ნაც,­ რო­დე­საც­ის­ ამას­ სა­კუ­თა­რი­ მა­ღა­ლი­ გა­გე­ბით­ აკე­თებს­ და­ საყ­ვე­დურს­ იმ­სა­ხუ­რებს,­რომ­ლის­მი­ხედ­ვი­თაც­ ”კეისარი­არ­დგას­გრა­მა­ტი­კო­სებ­ზე­მაღ­ლა”;­გან­სა­კუთ­რე­ბით­კი­მა­შინ,­რო­დე­საც­თა­ვის­უმაღ­ლეს­ძა­ლა­უფ­ლე­ბას­იმ­დე­ნად­ამ­ცი­რებს,­რომ­მხარს­უჭერს­სა­კუ­თარ­სა­ხელ­მ­წი­ფო­ში­ზო­გი­ერ­თი­ტი­რა­ნის­სა­სუ­ლი­ე­რო­დეს­პო­ტიზმს­თა­ვი­სი­სხვა­ქვე­შევ­რ­დო­მე­ბის­წი­ნა­აღ­მ­დეგ.­

რო­დე­საც­ამის­შემ­დეგ­კითხ­ვა­და­ის­მის:­ვცხოვ­რობთ­თუ­არა­ახ­ლა­ ჩვენ­ გა­ნათ­ლე­ბულ­ ეპო­ქა­ში?­ პა­სუ­ხი­ ასე­თი­ა:­ არა,­ მაგ­რამ­ ჩვენ­ვცხოვ­რობთ­გან­მა­ნათ­ლებ­ლო­ბის­ეპო­ქა­ში.­ჯერ­კი­დევ­ძა­ლი­ან­ბევ­რი­აკ­ლია­იქამ­დე,­რომ­ადა­მი­ა­ნებს­ჰქონ­დეთ­იმი­სი­უნა­რი,­რე­ლი­გი­ურ­სა­კითხებ­ში­სა­კუ­თა­რი­გან­ს­ჯა­სან­დოდ­და­სწო­რად­მო­იხ­მა­რონ­სხვი­სი­ხელ­მ­ძღ­ვა­ნე­ლო­ბის­გა­რე­შე.­ოღონდ­ცხა­დი­ნიშ­ნე­ბი­გვაქვს­იმი­სა,­რომ­ახ­ლა­მათ­წი­ნა­შე­ეს­ვე­ლი­თა­ვი­სუ­ფა­ლი­და­მუ­შა­ვე­ბი­სათ­ვის­გა­იხ­ს­ნა­და­ზო­გა­დი­გან­მა­ნათ­ლებ­ლო­ბის­–­ანუ­უმ­წიფ­რო­ბი­დან­გა­მოს­ვ­ლის,­რო­მელ­ში­ყოფ­ნაც­ადა­მი­ა­ნე­ბის­ბრა­ლია­–­დაბ­რ­კო­ლე­ბე­ბი­მცირ­დე­ბა.­ამ­აზ­რით­ეს­ეპო­ქა­გან­მა­ნათ­ლებ­ლო­ბის­ეპო­ქაა­ანუ­ფრიდ­რი­ხის­სა­უ­კუ­ნე­ა.­

მე­ფე,­რო­მე­ლიც­უღირ­სად­არ­მი­იჩ­ნევს­იმის­თქმას,­რომ­სა­კუ­თარ­ მო­ვა­ლე­ო­ბად­ მი­აჩ­ნი­ა,­ რე­ლი­გი­ის­ სფე­რო­ში­ ადა­მი­ა­ნებს­ არა­ფე­რი­ და­უ­წე­სოს­ და­ მათ­ აქ­ სრულ­ თა­ვი­სუფ­ლე­ბას­ ანი­ჭებს,­ და­რო­მე­ლიც,­შე­სა­ბა­მი­სად,­სა­კუ­თარ­თავ­თან­მი­მარ­თე­ბით­ტო­ლე­რან­ტო­ბის­ქედ­მაღ­ლურ­სა­ხელს­უარ­ყოფს,­თა­ვად­არის­გა­ნათ­ლე­ბუ­ლი­და­იმ­სა­ხუ­რებს­იმას,­რომ­მად­ლი­ერ­მა­თა­ნა­მედ­რო­ვე­ებ­მა­და­შთა­მო­მავ­ლო­ბამ­შე­ა­ქონ,­რო­გორც­ის,­ვინც­ადა­მი­ა­ნის­გვა­რი­პირ­ველ­მა­–­ყო­ველ­შემ­თხ­ვე­ვა­ში,­ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის­მხრი­დან­–­უმ­წიფ­რო­ბი­დან­გა­მო­იყ­ვა­ნა­და­თი­თო­ე­ულს­თა­ვი­სუფ­ლე­ბა­მის­ცა,­სინ­დი­სის­საქ­მე­ებ­ში­სა­კუ­თა­რი­გო­ნე­ბა­მო­იხ­მა­როს.­მი­სი­მმარ­თ­ვე­ლო­ბი­სას­პა­ტივ­სა­ცემ­ სა­სუ­ლი­ე­რო­ პი­რებს­ შე­უძ­ლი­ათ,­ სა­კუ­თა­რი­ თა­ნამ­დე­ბო­ბის­

იმანუელ კანტი

490

მო­ვა­ლე­ო­ბი­სათ­ვის­ ზი­ა­ნის­ მი­ყე­ნე­ბის­ გა­რე­შე,­ რწმე­ნის­ მი­ღე­ბუ­ლი­სიმ­ბო­ლოს­გან­აქა­­იქ­გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბუ­ლი­დას­კ­ვ­ნე­ბი­და­შე­ხე­დუ­ლე­ბე­ბი­მეც­ნი­ე­რის­ხა­რის­ხ­ში­თა­ვი­სუფ­ლად­და­სა­ჯა­როდ­და­დონ­მსოფ­ლი­ოს­სამ­ს­ჯავ­რო­ზე;­კი­დევ­უფ­რო­მე­ტად­კი­მათ,­ვინც­თა­ნამ­დე­ბობ­რი­ვი­მო­ვა­ლე­ო­ბით­არაა­შეზღუ­დუ­ლი.­თა­ვი­სუფ­ლე­ბის­ეს­სუ­ლი­იქაც­კი­ვრცელ­დე­ბა,­სა­დაც­მას­იმ­მთავ­რო­ბა­თა­გა­რე­გან­დაბ­რ­კო­ლე­ბებ­თან­უხ­დე­ბა­ ბრძო­ლა,­ რომ­ლებ­საც­ სა­კუ­თა­რი­ ფუნ­ქ­ცია­ ვერ­ გა­უ­გი­ათ.­რად­გან­ის­ანა­თებს,­რო­გორც­მა­გა­ლი­თი­იმი­სა,­რომ­თა­ვი­სუფ­ლე­ბის­არ­სე­ბო­ბა­სა­ჯა­რო­სიმ­შ­ვი­დი­სა­და­სა­ზო­გა­დო­ე­ბის­ერ­თი­ა­ნო­ბის­შე­სა­ხებ­წუ­ხილს­სუ­ლაც­არ­უნ­და­იწ­ვევ­დეს.­ადა­მი­ა­ნე­ბი­თან­და­თა­ნო­ბით­თვი­თონ­ვე­ ახერ­ხე­ბენ­ სი­უ­ხე­შის­ მდგო­მა­რე­ო­ბი­დან­ გა­მოს­ვ­ლას,­ თუ­მათ­გან­ზ­რახ­გა­მო­გო­ნი­ლი­ხერ­ხე­ბით­არ­აიძუ­ლე­ბენ,­მას­ში­დარ­ჩ­ნენ.­

გან­მა­ნათ­ლებ­ლო­ბის­–­ანუ­ადა­მი­ა­ნის­გა­მოს­ვ­ლი­სა­უმ­წიფ­რო­ბი­დან,­რო­მე­ლიც­მი­სი­ვე­ბრა­ლია­–­მთა­ვარ­სა­კითხად­რე­ლი­გი­ის­სფე­რო­მი­ვიჩ­ნი­ე,­რად­გან­ხე­ლოვ­ნე­ბა­თა­და­მეც­ნი­ე­რე­ბებ­თან­და­კავ­ში­რე­ბით­ჩვენს­მმარ­თ­ვე­ლებს­არ­აქვთ­ინ­ტე­რე­სი,­მე­ურ­ვე­ე­ბის­რო­ლი­შე­ას­რუ­ლონ;­გარ­და­ამი­სა,­ეს­უმ­წიფ­რო­ბა­ყვე­ლა­ზე­უფ­რო­სა­ზი­ა­ნო­და­ ღირ­სე­ბის­ შემ­ლახ­ვე­ლი­ა.­ მაგ­რამ­ სა­ხელ­მ­წი­ფოს­ მე­თა­უ­რის­ აზ­როვ­ნე­ბის­წე­სი,­რო­მე­ლიც­რე­ლი­გი­ურ­გან­მა­ნათ­ლებ­ლო­ბას­უწყობს­ხელს,­უფ­რო­შორს­მი­დის­და­ხვდე­ბა:­თა­ვად­კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბას­თან­მი­მარ­თე­ბა­შიც­უსაფ­რ­თხოა­სა­კუ­თა­რი­ქვე­შევ­რ­დო­მე­ბი­სათ­ვის­იმი­სი­უფ­ლე­ბის­მი­ცე­მა,­რომ­სა­კუ­თა­რი­გო­ნე­ბა­სა­ჯა­როდ­გა­მო­ი­ყე­ნონ­და­სა­კუ­თა­რი­აზ­რე­ბი­კა­ნო­ნე­ბის­უკე­თე­სი­ჩა­მო­ყა­ლი­ბე­ბის­შე­სა­ხებ,­ან­თუნ­დაც­თა­მა­მი­კრი­ტი­კა­უკ­ვე­არ­სე­ბუ­ლი­კა­ნო­ნე­ბი­სა,­სამ­ყა­როს­სა­ჯა­როდ­გა­უ­ზი­ა­რონ;­ჩვენს­წი­ნა­შე­ბრწყინ­ვა­ლე­მა­გა­ლი­თი­ა,­რო­მელ­თან­მი­მარ­თე­ბა­შიც­არ­ცერთ­მო­ნარქს­არ­გა­და­უ­ჭარ­ბე­ბია­იმის­თ­ვის,­ვი­საც­ჩვენ­პა­ტივს­მი­ვა­გებთ.­

მაგ­რამ­მხო­ლოდ­მას,­ ვი­საც,­თა­ვად­გა­ნათ­ლე­ბულს,­აჩ­რ­დი­ლე­ბის­არ­ეში­ნი­ა,­მაგ­რამ­ასე­ვე­კარ­გად­დის­ციპ­ლი­ნი­რე­ბუ­ლი­მრა­ვალ­რიცხო­ვა­ნი­ ჯა­რი­ ჰყავს­ სა­ზო­გა­დო­ებ­რი­ვი­ მშვი­დო­ბის­ და­სა­ცა­ვად­–­შე­უძ­ლია­თქვას,­რა­საც­ვერ­ბე­დავს­რეს­პუბ­ლი­კა:­”იმსჯელეთ,­რამ­დე­ნიც­გინ­დათ­და­რის­შე­სა­ხე­ბაც­გინ­დათ;­მაგ­რამ­დამ­მორ­ჩილ­დით!”­აქ­თავს­ავ­ლენს­ადა­მი­ან­თა­საქ­მე­ე­ბის­უც­ნა­უ­რი­და­მო­უ­ლოდ­ნე­ლი­მიმ­დი­ნა­რე­ო­ბა;­ ისე­ვე­ რო­გორც­ სხვა­ შემ­თხ­ვე­ვებ­ში,­ რო­დე­საც­ მას­

რა არის განმანათლებლობა?

491

მთლი­ა­ნო­ბა­ში­ვუ­ყუ­რებთ,­ყვე­ლა­ფე­რი­პა­რა­დოქ­სუ­ლი­გვეჩ­ვე­ნე­ბა.­სა­მო­ქა­ლა­ქო­თა­ვი­სუფ­ლე­ბის­უფ­რო­დი­დი­ხა­რის­ხი­ხალ­ხის­სუ­ლის­თა­ვი­სუფ­ლე­ბი­სათ­ვის­სა­სარ­გებ­ლო­ჩანს,­მაგ­რამ­ამავ­დ­რო­უ­ლად­მას­გა­და­უ­ლა­ხავ­საზღ­ვ­რებს­უწე­სებს;­თა­ვი­სუფ­ლე­ბის­უფ­რო­ნაკ­ლე­ბი­ხა­რის­ხი­კი­მას­უქ­მ­ნის­სივ­რ­ცეს,­რომ­მთე­ლი­თა­ვი­სი­ძა­ლით­გავ­რ­ცელ­დეს.­მას­შემ­დეგ,­რაც­ბუ­ნე­ბა­ამ­მა­გა­რი­გარ­სის­გან­ ­მარ­ც­ვალს­გა­მო­ა­თა­ვი­სუფ­ლებს,­ რო­მელ­ზე­დაც­ ის­ ყვე­ლა­ზე­ ნა­ზად­ ზრუ­ნავს,­კერ­ძოდ­კი­თა­ვი­სუ­ფა­ლი­აზ­როვ­ნე­ბი­სა­კენ­მიდ­რე­კი­ლე­ბა­სა­და­მო­წო­დე­ბას,­ეს­უკა­ნას­კ­ნე­ლი­ჯერ­ხალ­ხის­გრძნო­ბებ­ზე­ახ­დენს­უკუ­გავ­ლე­ნას­ (რის­ შე­დე­გა­დაც­ ხალ­ხი­ მე­ტად­ და­ მე­ტად­ იძენს­ თა­ვი­სუფ­ლად­ მოქ­მე­დე­ბის­ უნარს)­ და,­ სა­ბო­ლო­ოდ,­ თა­ვად­ მმარ­თ­ვე­ლო­ბის­პრინ­ცი­პებ­ზეც,­ რო­მე­ლიც­ სა­კუ­თა­რი­ თა­ვი­სათ­ვის­ სა­სარ­გებ­ლოდ­მი­იჩ­ნევს,­ადა­მი­ანს,­ ვინც­უკ­ვე­მე­ტი­ა,­ ვიდ­რე­მან­ქა­ნა,­მი­სი­ღირ­სე­ბის­შე­სა­ბა­მი­სად­მო­ექ­ცეს.­