Η περιβαλλοντική αδειοδότηση στην Ελλάδα σήμερα

Περιβαλλοντική Οργάνωση για την Άγρια Ζωή και τη Φύση ΚΑΛΛΙΣΤΩ

Έκθεση:

Η περιβαλλοντική αδειοδότηση στην Ελλάδα σήμερα

Πλαίσιο, προβλήματα, προτάσεις

Σύνταξη: Νίκος Νικήσιανης, υπ. Τμήματος Εκστρατειών και

Παρεμβάσεων

Θεσσαλονίκη, 11 Ιουλίου 2011

Η περιβαλλοντική αδειοδότηση στην Ελλάδα

2

Περιεχόμενα

Σύνοψη σ. 4 Μέρος Α: Η Περιβαλλοντική Εκτίμηση και Αδειοδότηση σήμερα 1. Εισαγωγή σ. 8 2. Το Ευρωπαϊκό πλαίσιο σ. 9 2.1. Οι Ευρωπαϊκές Οδηγίες σ. 9 2.1. Αξιολόγηση της Ευρωπαϊκής Εμπειρίας σ. 9 2.2.1. Έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σ. 9 2.2.2. Δεδομένα από την εφαρμογή της Οδηγίας σ. 11 3. Το ελληνικό νομικό πλαίσιο σ. 12 3.1. Ο Νόμος – Πλαίσιο 1650/86 σ. 13 3.2. Ο Νόμος 3010 του 2002 σ. 14 3.3. Η περιβαλλοντική διαδικασία όπως ισχύει μέχρι σήμερα σ. 15 3.4. Η εκπόνηση Μελετών Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων σ. 18 4. Αξιολόγηση της ελληνικής εμπειρίας σ. 19 4.1. Γενική Αξιολόγηση της ελληνικής εμπειρίας σ. 19 4.2. Αξιοπιστία των ΜΠΕ σ. 21 4.2.1. Ο σκοπός και το περιεχόμενο των ΜΠΕ σ. 21 4.2.2. Οι βασικές ελλείψεις και αδυναμίες των ΜΠΕ σ. 23 4.2.3. Οι αιτίες των αδυναμιών ΜΠΕ σ. 24 4.2.3.1. Σχέση εξάρτησης ελεγκτή – ελεγχόμενου σ. 24 4.2.3.2. Κόστος και ποιότητα ΜΠΕ σ. 25 4.2.3.3. Επιστημονικές ειδικότητες σ. 25

4.2.3.4. Ανεπαρκείς προδιαγραφές σ. 26 4.2.3.5. Έλλειψη δεδομένων σ. 26 4.2.3.6. Απουσία περιβαλλοντικής ευθύνης σ. 27 4.2.3.7. Ανεπαρκής αξιολόγηση σ. 27

4.2.3.8. Απουσία ελεγκτικών μηχανισμών σ. 28

Μέρος Β: Προτάσεις 1. Κατοχύρωση της ανεξαρτησίας των ΜΠΕ σ. 30 1.1. Ανάληψη ΜΠΕ από δημόσιες υπηρεσίες, φορείς ή αρχές σ. 30 1.2. Διαμεσολάβηση και εγγύηση του δημοσίου σ. 31 1.3. Δημιουργία δημόσιου φορέα επίβλεψης σ. 32 2. Περιβαλλοντική ευθύνη σ. 33 3. Προδιαγραφές και περιεχόμενο ΜΠΕ σ. 35 3.1. Επάρκεια και αξιοπιστία δεδομένων σ. 35 4. Χωροταξικός σχεδιασμός σ. 36 5. Κοινωνική συμμετοχή, δημόσια διαβούλευση σ. 36 Μέρος Γ: Μελέτη παραδείγματος – Τα Μικρά Υδροηλεκτρικά Έργα 1. Εισαγωγή σ. 40 2. Η ανάπτυξη των ΑΠΕ στην Ελλάδα σ. 40 2.1. Πλήθος αιτήσεων και αδειών σ. 41 3. Μικρά Υδροηλεκτρικά Έργα – γενική περιγραφή σ. 44 3.1. Γενικά τεχνικά χαρακτηριστικά σ. 44


3

3.2. Γενική εκτίμηση πιθανών περιβαλλοντικών επιπτώσεων σ. 45 3.3. Νομοθεσία για χωροθέτηση ΜΥΗΕ σ. 49 4. Ειδικότερα παραδείγματα σ. 50 4.1. Ε.Π. Β. Πίνδου σ. 50 4.1.1. ΜΥΗΕ Λουμνίτσας σ. 50 4.1.2. Άλλα ΜΥΗΕ εντός του Ε.Π. Β. Πίνδου σ. 55 4.1.3. Προβλέψεις της ΚΥΑ του ΕΠ Β. Πίνδου σ. 60 4.1.4. Συνοπτικά συμπεράσματα σ. 62 4.2. ΜΥΗΕ στη θέση Αετιά – Αλατόπετρα σ. 63 4.2.1. Συνοπτικά συμπεράσματα σ. 68 4.3. ΜΥΗΕ Φαρασινού στο Εθνικό Πάρκο Οροσειράς Ροδόπης σ. 68 4.3.1. Συνοπτικά συμπεράσματα σ. 72 5. Συνολικά συμπεράσματα από την μελέτη του παραδείγματος των ΜΥΗΕ σ. 73


4

Σύνοψη Η Έκθεση αποτελεί μια προσπάθεια αποτύπωσης και αξιολόγησης της διαδικασίας

περιβαλλοντικής αδειοδότησης, όπως αυτή εφαρμόζεται στην Ελλάδα σήμερα. Η προσπάθεια

αυτή στόχο έχει να καταλήξει στη διατύπωση προτάσεων, οι οποίες μπορούν να συνεισφέρουν

σε μία διαδικασία δημόσιας διαβούλευσης με σκοπό τη βελτίωση της όλης διαδικασίας.

Στο 1ο μέρος γίνεται η παρουσίαση και αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης στην Ευρώπη

και ιδιαίτερα στην Ελλάδα. Στην Ευρώπη, η Περιβαλλοντική Εκτίμηση θεσμοθετήθηκε ως

υποχρεωτική διαδικασία για την αδειοδότηση κάποιων ορισμένων κατηγοριών έργων και

δραστηριοτήτων από το 1985. Το σχετικό νομικό πλαίσιο εμπλουτίστηκε από τρεις

αναθεωρήσεις της πρώτης σχετικής Οδηγίας, οι οποίες διευκρίνισαν περαιτέρω τα κριτήρια που

καθορίζουν ποια έργα/δραστηριότητες πρέπει να υποβάλλονται σε αυτή τη διαδικασία, αλλά

και τους τρόπους συμμετοχής του κοινού στην όλη διαδικασία. Επίσης, από το 2001

θεσμοθετήθηκε η Στρατηγική Περιβαλλοντική Εκτίμηση, η οποία αφορά ευρύτερα αναπτυξιακά

σχέδια για τις χρήσεις της γης. Αξιολογώντας τη σχετική εμπειρία, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή

εντοπίζει ως βασικότερα σημεία προβληματισμού την ανομοιογένεια των κριτηρίων από χώρα σε

χώρα, την ποιότητα των μελετών περιβαλλοντικών επιπτώσεων και την μη εναρμόνιση όσο

αφορά τους τρόπους συμμετοχής του κοινού.

Στην Ελλάδα, η Περιβαλλοντική Εκτίμηση θεσμοθετήθηκε με τον Νόμο – Πλαίσιο 1650/86, ο

οποίος τροποποιήθηκε και εξειδικεύθηκε από μεταγενέστερα νομοθετήματα, με σημαντικότερο

το ν. 3010 του 2002. Το νομικό πλαίσιο αυτό κατατάσσει τα έργα/δραστηριότητες σε 2

κατηγορίες και 4 υποκατηγορίες και ορίζει τις αρμόδιες αδειοδοτούσες αρχές και την διαδικασία

αδειοδότησης για κάθε κατηγορία. Για τα έργα/δραστηριότητες της Α’ κατηγορίας

προβλέπονται δύο στάδια αδειοδότησης, το στάδιο της προέγκρισης (όπου ο ανάδοχος του

έργου/δραστηριότητας υποβάλλει μία Προμελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων με βάση την

οποία η αρμόδια αρχή εκδίδει μια απόφαση Προκαταρκτικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης και

Αξιολόγησης) και το στάδιο της οριστικής αξιολόγησης (όπου ο ανάδοχος υποβάλει την οριστική

Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων και η αρμόδια αρχή εκδίδει την Απόφαση Έγκρισης

Περιβαλλοντικών Όρων). Κομβικό σημείο σε όλη τη διαδικασία είναι η εκπόνηση των Μελετών

Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, η οποία γίνεται με ευθύνη του ανάδοχου, από ιδιώτες μελετητές,

τους οποίους διορίζει και αμείβει ο ίδιος ο ανάδοχος.

Στο βαθμό που εφαρμοζόταν στην πράξη, το παραπάνω πλαίσιο θα μπορούσε να κριθεί

ικανοποιητικό. Η αποτελεσματικότητά του ωστόσο περιορίζεται ή ακυρώνεται, καθώς εξαρτάται


5

από μια σειρά προϋποθέσεων που δεν πληρούνται, όπως η συμβατότητα και η συνέργεια του με

τις άλλες πλευρές της εθνικής και κοινοτικής περιβαλλοντικής πολιτικής, η αρτιότητα και η

αξιοπιστία των ΜΠΕ, η ορθή γνωμοδότηση των αρμόδιων φορέων και η αποτελεσματική

συμμετοχή του κοινού στη διαβούλευση, η επαρκής και ορθή αξιολόγηση των ΜΠΕ και η τελική

έγκριση των κατάλληλων Περιβαλλοντικών Όρων από τις αρμόδιες αρχές, ο έλεγχος για την

τήρηση των Περιβαλλοντικών Όρων τόσο στην κατασκευή, όσο και στη λειτουργία των

έργων/δραστηριοτήτων.

Στεκόμαστε ιδιαίτερα στο θέμα της αρτιότητας και αξιοπιστίας των ΜΠΕ, καθώς θεωρείται κλειδί

για την αποτελεσματικότητα της όλης η διαδικασία. Η εμπειρία υποδεικνύει ότι οι ΜΠΕ

παρουσιάζουν σημαντικές ελλείψεις, κυρίως όσο αφορά την περιγραφή του φυσικού και

κοινωνικού περιβάλλοντος, την ανακριβή ή υποκειμενική περιγραφή του προτεινόμενου έργου ή

δραστηριότητας και των επιπτώσεών του, τη μη συμπερίληψη και εξέταση των κατάλληλων

εναλλακτικών λύσεων, ή την ελλιπή τεκμηρίωση για την απόρριψή τους (συμπεριλαμβανομένης

της μηδενικής), την ανεπάρκεια των προτεινόμενων λύσεων για την άμβλυνση των

περιβαλλοντικών επιπτώσεων.

Οι αδυναμίες αυτές αποδίδονται σε μια σειρά παραγόντων, σημαντικότερος από τους οποίους

θεωρείται η δομική σχέση εξάρτηση του ελεγκτή (βλ. το μελετητή – συντάκτη της ΜΠΕ) και του

ελεγχόμενου (βλ. τον ανάδοχο του έργου), η οποία εγκαθιδρύεται από το γεγονός ότι ο

δεύτερος επιλέγει και πληρώνει τον πρώτο, χωρίς κάποιον άλλο έλεγχο της όλης διαδικασίας.

Ακόμα, ως αιτίες των αδυναμιών αναφέρονται το χαμηλό κόστος πολλών ΜΠΕ, η ανεπάρκεια

στον καθορισμό των αναγκαίων επιστημονικών ειδικοτήτων που πρέπει να εμπλέκονται στη

σύνταξή τους, η ανεπάρκεια των υποχρεωτικών προδιαγραφών, η έλλειψη ερευνητικών

δεδομένων πεδίου, η απουσία νομικά κατοχυρωμένης περιβαλλοντικής ευθύνης όλων των

εμπλεκομένων στη διαδικασία, ακόμα και στην περίπτωση που η Μελέτη αποδεδειγμένα περιέχει

ανεπαρκή, εσφαλμένα ή παραπλανητικά στοιχεία, η αδυναμία των αρμόδιων υπηρεσιών να

εξετάσουν και να αξιολογήσουν ολοκληρωμένα τον όγκο των αιτήσεων που δέχονται και η

απουσία ελεγκτικών μηχανισμών που θα επιβάλλουν την τήρηση των Περιβαλλοντικών Όρων

στην πράξη.

Με βάση τα παραπάνω, στο 2ο μέρος περνάμε στη διατύπωση προτάσεων για την βελτίωση της

διαδικασίας περιβαλλοντικής αδειοδότησης. Στην αρχή, προτείνονται διάφοροι μέθοδοι για την

κατοχύρωση της ανεξαρτησίας των ΜΠΕ και γενικότερα του ελεγκτή από το ελεγχόμενο, όπως η

ανάληψη ΜΠΕ για έργα με σημαντικές επιπτώσεις από δημόσιες υπηρεσίες, φορείς ή ερευνητικά

κέντρα, η διαμεσολάβηση και εγγύηση του Δημοσίου για Μελέτες που αναθέτονται σε ιδιώτες


6

μελετητές (όπου το κόστος θα καταβάλλεται από τον ανάδοχο του έργου/δραστηριότητες προς

κάποιο δημόσιο ταμείο, από το οποίο θα αμείβεται τελικά ο μελετητής), ή η δημιουργία ενός

δημόσιου φορέα επίβλεψης, στο πρότυπο των Ανεξάρτητων Αρχών, της διαδικασίας.

Επίσης, προτείνονται: η νομική κατοχύρωση της περιβαλλοντικής ευθύνης του μελετητή ή/και

του αναδόχου, ώστε η υποβληθείσα μελέτη να μην περιέχει ανεπαρκή, λανθασμένα ή

παραπλανητικά στοιχεία, η επικαιροποίηση και εξειδίκευση των προδιαγραφών των ΜΠΕ, ώστε

να καλύπτουν επίσης και νέες κατηγορίες έργων/δραστηριοτήτων, η διευκόλυνση της

πρόσβασης, μέσω πχ της συγκέντρωσής τους σε ειδικούς διαδικτυακούς τόπους, των

ερευνητικών δεδομένων που υπάρχουν διαθέσιμα για το ελληνικό φυσικό περιβάλλον αλλά και

η θεσμοθέτηση της υποχρέωσης των μελετητών να αναφέρονται σε αυτά, η θεσμοθέτηση της

υποχρέωσης εκπόνησης Προγραμμάτων Παρακολούθησης των επιπτώσεων μεγάλων έργων

υποδομής, πριν την κατασκευή, κατά την φάση κατασκευής και κατά τη φάση λειτουργίας των

έργων, η ενίσχυση του χωροταξικού σχεδιασμού και η βελτίωση, συγκεκριμενοποίηση και

εμβάθυνση των Ειδικών Χωροταξικών Πλαισίων και των αντίστοιχων Στρατηγικών Μελετών

Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων.

Τέλος, προτείνονται τρόποι για την εμβάθυνση της κοινωνικής συμμετοχής κατά τη διαδικασία

της δημόσιας διαβούλευσης, όπως η σύνταξη σε εθνική και περιφερειακή κλίμακα ενός

καταλόγου των φορέων που θα προσκαλούνται να γνωμοδοτούν για την περιβαλλοντική

αδειοδότηση έργων και δραστηριοτήτων, όπως Δήμοι, ΜΚΟ, συνδικαλιστικές ενώσεις κα, η

ανάρτηση όλων των εγγραφών και μελετών προς διαβούλευση σε διαδικτυακό τόπο και η

κατοχύρωση της δυνατότητας της αρμόδιας αρχής, κατόπιν σχετικού αιτήματος, να δίνει

παράταση στις διαδικασίες διαβούλευσης. Το σημαντικότερο όμως είναι η ουσιαστική

συμπερίληψη των αποτελεσμάτων της διαδικασίας διαβούλευσης στη λήψη των αποφάσεων. Σε

αυτή την κατεύθυνση, προτείνεται α) να περιλαμβάνεται υποχρεωτικά στο φάκελο της ΜΠΕ

τεκμηριωμένη απάντηση σε κάθε γνωμοδότηση που κατατέθηκε κατά τη διάρκεια της

διαβούλευσης στη φάση της προκαταρκτικής εξέτασης, και β) να περιλαμβάνεται στην τελική

απόφαση ΕΠΟ αντίστοιχα τεκμηριωμένη απάντηση σε κάθε γνωμοδότηση που κατατέθηκε κατά

τη διάρκεια της διαβούλευσης στη φάση της εξέτασης της ΜΠΕ.

Στο 3ο και τελευταίο μέρος γίνεται μια προσπάθεια επιπλέον τεκμηρίωσης των παραπάνω

θέσεων, μέσα από τη μελέτη του παραδείγματος των Μικρών Υδροηλεκτρικών Έργων (ΜΥΗΕ).

Το παράδειγμα επιλέχτηκε εξαιτίας του μεγάλου αριθμού των προτεινόμενων έργων ΜΥΗΕ και

γενικά ΑΠΕ. Επίσης, τα έργα αυτά είναι μεσαίας κλίμακας, ώστε να μπορούν να λειτουργήσουν

αντιπροσωπευτικά σε σχέση με πολλά άλλα έργα, ενώ πρόκειται κυρίως για έργα του ιδιωτικού


7

τομέα και οι ΜΠΕ τους είναι ενδεικτικές των προβλημάτων που εκδηλώνονται στην όλη

διαδικασία.

Γίνεται μια ανασκόπηση της πορείας ανάπτυξης των έργων ΑΠΕ στην Ελλάδα, καταγράφεται ο

τεράστιος όγκος των σχετικών αιτήσεων και περιγράφονται τα αδρά τεχνικά χαρακτηριστικά

ενός ΜΥΗΕ, καθώς και οι γενικές αναμενόμενες περιβαλλοντικές επιπτώσεις ενός τέτοιου έργου,

όπως η μείωση της παροχής στην κοίτη του υδατορέματος, η παρεμπόδιση της κίνησης της

ιχθυοπανίδας, η καταστροφή παραποτάμιων οικοσυστημάτων στη ζώνη κατάληψης του έργου.

Στη συνέχεια μελετώνται ως συγκεκριμένα παραδείγματα: α) τα ΜΥΗΕ εντός του Ε.Π. Β. Πίνδου

και ιδιαίτερα το ΜΥΗΕ στη θέση «Λουμνίτσα», β) το ΜΥΗΕ στη θέση Αλατιά – Αετόπετρα και γ) το

ΜΥΗΕ στη θέση «Φαρασινό», εντός του Ε.Π. της Οροσειράς Ροδόπης.

Η μελέτη των παραπάνω παραδειγμάτων επιβεβαιώνει ότι: α) Οι αδειοδοτούσες αρχές

καλούνται να εξετάσουν και να αξιολογήσουν ένα δυσανάλογο αριθμό έργων σε σχέση με τις

πρακτικές τους δυνατότητες. β) Οι εμπλεκόμενοι φορείς αδυνατούν στην πράξη να βοηθήσουν

στο έργο της περιβαλλοντικής εκτίμησης και του χωροταξικού σχεδιασμού. γ) Η ανάπτυξη των

έργων και των δραστηριοτήτων γίνεται χωρίς γενικό χωροταξικό σχεδιασμό και στρατηγική

περιβαλλοντική εκτίμηση. δ) Δεν λαμβάνονται υπόψη οι συσσωρευτικές επιπτώσεις έργων πάνω

στους ίδιους φυσικούς πόρους. ε) Το νομικό πλαίσιο για τους οριζόντιους κανόνες χωροθέτησης

και λειτουργίας των έργων/δραστηριοτήτων είναι ανεπαρκές ή/και δεν εφαρμόζεται. στ) Οι

νομοθετημένες προδιαγραφές για τη σύνταξη των Μελετών Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων είναι

ανεπαρκείς. ζ) Σε πολλές ΜΠΕ η καταγραφή του φυσικού περιβάλλοντος είναι ανεπαρκής, οι

εναλλακτικές λύσεις δεν εξετάζονται με ολοκληρωμένο και τεκμηριωμένο τρόπο και οι

περιβαλλοντικές επιπτώσεις δεν αξιολογούνται ορθά ή υποεκτιμώνται.


8

Α. Η Περιβαλλοντική Εκτίμηση και Αδειοδότηση σήμερα

1. Εισαγωγή

Καθώς οι αιτίες της οικολογικής κρίσης αποδίδονται σχεδόν στο σύνολό τους στις διάφορες

παραγωγικές δραστηριότητες (βιομηχανίες, έργα υποδομής, μεταφορές γεωργία κοκ), το

βασικό θεσμικό εργαλείο για την προστασία του περιβάλλοντος είναι η εκτίμηση και η άμβλυνση

της αρνητικής επίδρασης που έχουν οι δραστηριότητες αυτές στο φυσικό περιβάλλον (ρύπανση,

μόλυνση, κατανάλωση φυσικών πόρων, καταστροφή οικοσυστημάτων κοκ), μέσα από την

υποβολή της σε μια διαδικασία περιβαλλοντικής εκτίμησης και αδειοδότησης πριν την έναρξή

τους. Πυρήνας αυτής της διαδικασίας είναι η εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων

(Environmental Impact Assessment), η οποία ορίζεται διεθνώς ως η «διαδικασία του εντοπισμού,

της πρόβλεψης, της αξιολόγησης και της άμβλυνσης των βιοφυσικών κοινωνικών και άλλων

επιπτώσεων της αναπτυξιακών προτάσεων, η οποία προηγείται της λήψης αποφάσεων».1

Σε αυτή την κατεύθυνση, οι περισσότερες χώρες του κόσμου, είχαν νομοθετήσει μέχρι το τέλος

της δεκαετίας του 1980 διαδικασίες εκτίμησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, ως

προϋπόθεση για την περιβαλλοντική αδειοδότηση των έργων και των δραστηριοτήτων που

αναμένεται να επηρεάζουν το περιβάλλον.2

Έτσι, η περιβαλλοντική αδειοδότηση υπήρξε ο πυρήνας του πρώτου εθνικού Νόμου-Πλαισίου για

την προστασία του περιβάλλοντος (1650/86). Σύμφωνα με αυτόν, όπως τροποποιήθηκε από τα

ακόλουθα νομοθετήματα, σκοπός της διαδικασίας περιβαλλοντικής αδειοδότησης των έργων και

των δραστηριοτήτων είναι «η θέσπιση θεμελιωδών κανόνων και η καθιέρωση κριτηρίων και

μηχανισμών για την προστασία του περιβάλλοντος». Ειδικότερα, αποσκοπεί στην αποτροπή της

υποβάθμισης του περιβάλλοντος, τη διασφάλιση της ανθρώπινης υγείας, την προώθηση της

ισόρροπης ανάπτυξης, τη διασφάλιση ανανέωσης των φυσικών πόρων και τη διατήρηση της

οικολογικής ισορροπίας των φυσικών οικοσυστημάτων.

1 "Principle of Environmental Impact Assessment Best Practice." International Association for Impact Assessment. 1999. Πηγή http://en.wikipedia.org/wiki/Environmental_impact_assessment 2 Σημειώνουμε ωστόσο ότι οι διαδικασίες Εκτίμησης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων έχουν επικριθεί ως μια στενή, τεχνοκρατική ματιά στην αξιολόγηση της επίδρασης κάποιας δραστηριότητας στο φυσικό περιβάλλον. Οι επιπτώσεις μιας δραστηριότητας μπορεί να απλώνονται σε μεγάλο χρονικό και χωρικό εύρος, το οποίο πιθανά δεν καλύπτεται από μία μελέτη, η οποία εφαρμόζεται σε μια περιοχή με σαφή, και άρα αυθαίρετα, όρια.

http://en.wikipedia.org/wiki/Environmental_impact_assessment


9

2. Το Ευρωπαϊκό πλαίσιο

2.1. Οι Ευρωπαϊκές Οδηγίες

Η Ευρωπαϊκή Ένωση εξέδωσε το 1985 την πρώτη Οδηγία για την Περιβαλλοντική Εκτίμηση

(85/337/EEC), η οποία αφορούσε μεγάλο εύρος δημόσιων και ιδιωτικών δραστηριοτήτων. Η

Οδηγία έθετε τα κριτήρια για τον καθορισμό των έργων και των δραστηριοτήτων για τα οποία

χρειάζεται εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και κατοχύρωνε τη συμμετοχή του

κοινού στη διαδικασία.

Η βασική αυτή Οδηγία αναθεωρήθηκε έκτοτε τρεις φορές, το 1997 (οπότε και διευρύνθηκαν οι

κατηγορίες των δραστηριοτήτων που χρήζουν αξιολόγησης, αλλά και τα σχετικά κριτήρια, ενώ

διευκρινίστηκε η ελάχιστη παρεχόμενη πληροφορία), το 2003 (οπότε και διευρύνθηκαν οι

προβλέψεις για τη συμμετοχή του κοινού και την πρόσβαση στη δικαιοσύνη) και το 2009 (οπότε

προστέθηκαν νέες κατηγορίες δραστηριοτήτων). Το πλαίσιο της Περιβαλλοντικής Εκτίμησης

διευρύνθηκε το 2001, με την υιοθέτηση της Οδηγίας για τη Στρατηγική Περιβαλλοντική Εκτίμηση

(Strategic Environmental Assessment, SEA Directive - 2001/42/EC), η οποία αφορά δημόσια

σχέδια για τη χρήση γης, τη γεωργία, την ενέργεια, τη διαχείριση απορριμμάτων, τις μεταφορές

κα.

Τα δύο αρχικά, αλλά και βασικά, στάδια στην διαδικασία Εκτίμησης Περιβαλλοντικών

Επιπτώσεων (ΕΠΕ), με βάση το παραπάνω πλαίσιο, είναι:

- η «επιλογή» (screening), κατά την οποία καθορίζεται κατά πόσο μια ΕΠΕ είναι υποχρεωτική ή

όχι για τον τύπο του κάθε έργου και

- η «οριοθέτηση πεδίου εφαρμογής» (scoping), όπου καθορίζεται το περιεχόμενο και η έκταση

του πεδίου εφαρμογής σε ό,τι αφορά τις περιβαλλοντικές εφαρμογές που πρέπει να

υποβάλλονται σε αρμόδια αρχή.

2.2. Αξιολόγηση της Ευρωπαϊκής Εμπειρίας

2.2.1. Έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής

Την προηγούμενη περίοδο, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης των 25 χρόνων από την Οδηγία

85/337 (Οδηγία ΕΠΕ), ξεκίνησε μια ευρεία διαδικασία αποτίμησης και αξιολόγησης όλης της


10

σχετικής εμπειρίας. Το 2009 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε Έκθεσή3 της εκτιμά ότι τα Κράτη Μέλη

(ΚΜ) έχουν προβεί στη μεταφορά και εφαρμογή της οδηγίας ΕΠΕ, ευθυγραμμιζόμενα εν γένει με

τους στόχους και τις απαιτήσεις της οδηγίας. Αυτό ισχύει όσον αφορά τα βασικά στάδια της

ΕΠΕ, όπως είναι η «επιλογή» (screening) και η «οριοθέτηση πεδίου εφαρμογής» (scoping).

Πολλά ΚΜ έχουν προχωρήσει ακόμη περισσότερο από τις ελάχιστες απαιτήσεις της οδηγίας,

καθιστώντας την «οριοθέτηση πεδίου εφαρμογής» υποχρεωτική και προβλέποντας δημόσιο

διάλογο (διαβούλευση) κατά τη διάρκεια της οριοθέτησης.

Ταυτόχρονα, η ίδια Έκθεση αναφέρει ως βασικές εστίες προβληματισμού:

α) Τη διαδικασία και τα κριτήρια επιλογής των έργων και των δραστηριοτήτων που χρήζουν

εκτίμησης. Εξαιτίας της ασάφειας και της απόκλισης αυτών κριτηρίων, οι ΕΠΕ που

διενεργούνται στα διάφορα (ΚΜ παρουσιάζουν σημαντικές διακυμάνσεις (100 έως 5.000).

β) Την ποιότητα της Εκτίμησης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων. Όπως αναφέρεται, (σ. 6), «η

διασφάλιση του ελέγχου της ποιότητας σε μια ΕΠΕ επαφίεται σε μεγάλο βαθμό στις εθνικές

αρμόδιες αρχές. Ωστόσο, η ικανότητα λήψης έγκαιρων αποφάσεων εξαρτάται από την ποιότητα

των πληροφοριών που χρησιμοποιούνται στην τεκμηρίωση ΕΠΕ και την ποιότητα της

διαδικασίας ΕΠΕ. Ως εκ τούτου, η ποιότητα αποτελεί μια κρίσιμης σημασίας παράμετρο για την

αποτελεσματικότητα της οδηγίας.» Ειδικότερη αναφορά γίνεται στην ποιότητα των

πληροφοριών που χρησιμοποιούνται στην τεκμηρίωση ΕΠΕ, όπου αναφέρεται ότι πολλά ΚΜ

επεσήμαναν ότι η έλλειψη επαρκούς ποιότητας των πληροφοριών που χρησιμοποιούνται στην

τεκμηρίωση ΕΠΕ συνιστά πρόβλημα.

Η ίδια Έκθεση επισημαίνει και τρόπους διασφάλισης του κατάλληλου ελέγχου ποιότητας της

τεκμηρίωσης ΕΠΕ, (δηλ. της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων για τα ελληνικά δεδομένα),

όπως: «κατάλληλη διαπίστευση συμβούλων που αναλαμβάνουν καθήκοντα ΕΠΕ, κατάρτιση

εκθέσεων από ανεξάρτητους συμβούλους, χρήση ανεξάρτητου εξωτερικού ελέγχου ή βοήθειας

ειδικών, χρήση κατευθυντηρίων γραμμών επί εξειδικευμένων θεμάτων οι οποίες θα λαμβάνονται

υπόψη για ορισμένους τύπους έργων, επικαιροποίηση των δεδομένων».

γ) Την έλλειψη εναρμονισμένων πρακτικών σε ότι αφορά τη συμμετοχή του κοινού.

3 Έκθεση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών «Για την εφαρμογή και την αποτελεσματικότητα της οδηγίας ΕΠΕ (Οδηγία 85/337/EΟΚ, όπως τροποποιήθηκε από τις οδηγίες 97/11/EΚ και 2003/35/EΚ)». Βρυξέλλες, 23.7.2009 COM(2009) 378. Πηγή: http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:52009DC0378:EN:NOT

http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:52009DC0378:EN:NOT


11

2.2.2. Δεδομένα από την εφαρμογή της Οδηγίας

Το 2010, η Ευρωπαϊκή Ένωση συνέλλεξε δεδομένα ως προς την Εκτίμηση Περιβαλλοντικών

Επιπτώσεων (ΕΠΕ) και την εφαρμογή της Οδηγίας 85/337 σε όλα τα Κράτη – Μέλη. Η Τελική

Αναφορά αυτής της έρευνας, η οποία παραδόθηκε στην Επιτροπή τον Σεπτέμβριο του 2010,

περιλαμβάνει χρήσιμα ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία.4

Αριθμός ΕΠΕ

Σύμφωνα με τους υπολογισμούς, κάθε χρόνο γίνονται περίπου 16.000 Εκτιμήσεις

Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων σε όλη την Ε.Ε. των 27 ΚΜ. Ο αριθμός αυτός κυμαίνεται όμως

σημαντικά, αφού ο μέσος όρος για ένα ΚΜ φτάνει από τις 10 ως τις 4.000 Εκτιμήσεις το χρόνο.

Η Ελλάδα βρίσκεται, με βάση τα στοιχεία που έχει δώσει, στη μέση περίπου της κλίμακας.

Επίσης, εκτιμάται ότι συνολικά στην Ε.Ε. των 27 πραγματοποιούνται ετησίως 34.000 διαδικασίες

ελέγχου (screening), ώστε να κριθεί αν για ένα έργο απαιτείται ΕΠΕ (η Ελλάδα δεν έχει δώσει τα

αντίστοιχα στοιχεία).

Λίγα συμπεράσματα μπορούν ωστόσο να προκύψουν από αυτούς τους αριθμούς, καθώς κάθε

εθνικό σύστημα έχει διαφορετικά κριτήρια για να καθορίσει ποια έργα και δραστηριότητες

χρήζουν ΕΠΕ, ενώ η ΕΠΕ εφαρμόζεται με πολύ διαφορετικές διαδικασίες σε κάθε περίπτωση. Η

Έκθεση παρατηρεί ακόμα ότι ο ετήσιος μέσος όρος κάθε χώρας δεν σχετίζεται ισχυρά με το

βαθμό της οικονομικής ανάπτυξης (κατά κεφαλή ΑΕΠ) και σχετίζεται μέτρια με το μέγεθος

πληθυσμού κάθε χώρας.

Επίσης, δεν φαίνεται να συσχετίζεται άμεσα ούτε και με τον εγνωσμένο βαθμό περιβαλλοντικής

ευαισθησίας κάθε εθνικού νομικού συστήματος, αφού χώρες με παρόμοιο επίπεδο, εκτελούν

δυσανάλογα διαφορετικό αριθμό μελετών (παράδειγμα η Αυστρία με 30 το χρόνο και η

μικρότερη Δανία με 1000). Με βάση πάντως τα παραπάνω, δεν προκύπτει, ούτε φυσικά

αναφέρεται στην Έκθεση, ότι οι χώρες με μεγάλο αριθμό ΕΠΕ πρέπει να τον μειώσουν, ενώ από

πουθενά δεν προκύπτει επίσης ότι η Ελλάδα είναι στην κορυφή της σχετικής λίστας.

4 Collection of information and data to support the Impact Assessment study of the review of the EIA Directive – Final Report, 2010/. Πηγή http://ec.europa.eu/environment/eia/pdf/collection_data.pdf

http://ec.europa.eu/environment/eia/pdf/collection_data.pdf


12

Κόστος και διάρκεια

Το μέσο κόστος κάθε ΕΠΕ υπολογίστηκε κατά μέσο όρο σε 62.000€, το οποίο αντιστοιχεί σε 1%

περίπου του συνολικού κόστους της επένδυσης. Το κόστος αυτό βαραίνει συνήθως τους

αναδόχους, αλλά υπάρχει και ένα σημαντικό κόστος για το δημόσιο, κυρίως από τη διαδικασία

αξιολόγησης των ΕΠΕ.

Αξίζει να σημειωθεί ακόμα ότι διαφαίνεται μια τάση ανισορροπίας υπέρ των μεγάλων και εις

βάρος των μικρών επενδύσεων. Για τις μικρότερες επενδύσεις, κάτω των 20 εκ.€, το μέσο

κόστος της ΕΠΕ ανέρχεται σε 1,36%, ενώ για τα μεγαλύτερα, άνω των 30 εκ., το αντίστοιχο

κόστος πέφτει στο 0,07, δηλαδή 20 φορές μικρότερο.

Η μέση διάρκεια της διαδικασίας ΕΠΕ στην Ευρώπη είναι 11,3 μήνες, με την πλειονότητα των

ΕΠΕ να κυμαίνονται ανάμεσα στους 12-14 μήνες. Ο χρόνος αυτός πολλές φορές επικαλύπτεται

με την υπόλοιπη αδειοδοτική διαδικασία, μειώνοντας την επιβάρυνση για τον επενδυτή. Επίσης,

όπως αναφέρεται στην Έκθεση, μια σωστή διαδικασία ΕΠΕ μπορεί να απαλλάξει τον επενδυτή

από μελλοντικά εμπόδια και άρα επιπλέον απρόβλεπτες καθυστερήσεις.

Στις 18-19 Νοεμβρίου 2010 έλαβε χώρα στο Leuven του Βελγίου Συνέδριο για την 25η επέτειο

από την έκδοση της Οδηγίας του 19855. Τα συμπεράσματα ήταν ανάλογα με αυτά που

αναφέρονται παραπάνω στην έκθεση της Επιτροπής. Στην εναρκτήρια ομιλία του ο εκπρόσωπος

της Βελγικής Προεδρίας Joke Schauvliege, φλαμανδός υπουργός Περιβάλλοντος, επισήμανε ότι

«δεν πρέπει να βλέπουμε την ΕΠΕ σαν ένα είδος προϊόντας που μπορεί να αγοραστεί στην

αγορά, που κοστίζει κάποιο χρόνο και που πρέπει να γίνει από έναν σοφό. Μια καλή ΕΠΕ είναι

στην πραγματικότητα μια διαδικασία».

3. Το ελληνικό νομικό πλαίσιο

Η διαδικασία της Εκτίμησης των Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων στην Ελλάδα στηρίχτηκε εξ

αρχής στην εκπόνηση, εκ μέρους του ανάδοχου του προτεινόμενου έργου ή δραστηριότητας,

μιας Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ), η οποία θα παρείχε στις αρμόδιες αρχές τα

αναγκαία στοιχεία για να αποφασίσουν για την αδειοδότηση ή μη του έργου.

Η πρώτη Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων εκπονήθηκε το 1977, εκ μέρους της ΔΕΗ, για το

Υδροηλεκτρικό Έργο του Θησαυρού στον ποταμό Νέστο (Ν. Δράμας), χωρίς να υπάρχει ακόμα

5 "25th Anniversary of the EIA Directive: Successes – Failures – Prospects". Leuven (Belgium), 18-19 November 2010.


13

το σχετικό νομικό πλαίσιο. Η υποβολή ΜΠΕ για την εγκατάσταση ορισμένων βιομηχανικών

δραστηριοτήτων θεσμοθετήθηκε για πρώτη φορά με το Π.Δ. 1180/81.6 Στη συνέχεια, ως το

1985, γίνονται αναφορές και σε άλλα νομοθετήματα για υποχρέωση εκπόνησης ΜΠΕ για

διάφορες κατηγορίες έργων και δραστηριοτήτων (οικιστικά σχέδια, βιομηχανία, λατομεία, έργα

εντός της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης κα), χωρίς ωστόσο να συγκροτούν ακόμα ένα συνεκτικό

και σαφές νομικό πλαίσιο.

3.1. Ο Νόμος – Πλαίσιο 1650/86

Αυτό θα γίνει με το Νόμο – Πλαίσιο για την Προστασία του Περιβάλλοντος 1650 του 1986, ο

οποίος έτσι εναρμονίζει την ελληνική νομοθεσία με την πρόσφατη τότε Ευρωπαϊκή Οδηγία

85/337. Ο Νόμος αυτός θέτει τις βάσεις της διαδικασίας περιβαλλοντικής εκτίμησης και

αδειοδότησης, όπως ίσχυσε έκτοτε στην Ελλάδα.

Σύμφωνα με το 1650/86, τα έργα και οι δραστηριότητες κατατάσσονται σε τρεις κατηγορίες με

βάση μια σειρά κριτηρίων, όπως το είδος και το μέγεθός τους, το είδος και η ποσότητα των

ρύπων ή ο κίνδυνος ατυχήματος. Η πρώτη (Α) κατηγορία περιλαμβάνει έργα και δραστηριότητες

που είναι πιθανό να προκαλέσουν σοβαρούς κινδύνους για το περιβάλλον και στα οποία

επιβάλλονται, πέρα από τους γενικούς όρους και τις προδιαγραφές, ειδικοί όροι και περιορισμοί

για την προστασία του περιβάλλοντος. Αντίθετα, τα έργα και τις δραστηριότητες της δεύτερης

(Β) κατηγορίας υποβάλλονται μόνο σε γενικές προδιαγραφές που προβλέπονται από

κανονιστικές διατάξεις, ενώ η τρίτη (Γ) κατηγορία περιλαμβάνει έργα και δραστηριότητες με

μικρές επιπτώσεις για τα οποία δεν λαμβάνεται ιδιαίτερη μέριμνα.

Για την έγκριση των Περιβαλλοντικών Όρων (ΠΟ) για τα έργα/δραστηριότητες της Α κατηγορίας

απαιτείται υποβολή Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων. Η απόφαση Έγκρισης

Περιβαλλοντικών Όρων (ΕΠΟ) χορηγείται με κοινή απόφαση του Υπουργού Περιβάλλοντος,

Χωροταξίας και Δημόσιων Έργων και των κατά περίπτωση συναρμόδιων υπουργών, αλλά

προβλέπεται επίσης και η δυνατότητα ανάθεσης αυτής της αρμοδιότητας στους κατά τόπους

Νομάρχες. Τα επόμενα χρόνια με μια σειρά Υπουργικών Αποφάσεων όντως, μεγάλο μέρος αυτής

της διαδικασίας μετακυλίστηκε στις νομαρχίες. Αντίθετα, για τα έργα και τις δραστηριότητες της

Β και της Γ κατηγορίας αρχικά προβλέπεται η υποβολή δικαιολογητικών που τεκμηριώνουν τη

συμμόρφωση με τις διατάξεις που αφορούν την προστασία του περιβάλλοντος (όπως θα δούμε

παρακάτω, αργότερα αυτό αλλάζει). Η έγκριση των περιβαλλοντικών όρων γίνεται αντίστοιχα

από το Νομάρχη για τη Β’ κατ. και τον Δήμαρχο ή Κοινοτάρχη για την Γ.

6 «Οδηγός για το Περιβάλλον. Νομικός Οδηγός». WWF, Συνήγορος του Πολίτη, Αθήνα 2009.


14

Ο ίδιος νόμος προβλέπει για την Α κατ. και «δυνητικά» για τη Β την απαίτηση προέγκρισης που

αφορά τη χωροθέτηση, χωρίς ωστόσο παραπάνω διευκρινίσεις. Προβλέπει ακόμα χρονικά όρια

για τις παραπάνω διαδικασίες (60 ημέρες για την Α, 40 για τις Β και Γ), καθορίζει το ελάχιστο

περιεχόμενο των ΜΠΕ και κατοχυρώνει την ενημέρωση του κοινού και των φορέων. Τέλος,

αναθέτει τον έλεγχο για την τήρηση των περιβαλλοντικών όρων στα όργανα της υπηρεσίας που

είναι αρμόδια και για την αδειοδότηση, ενώ θεσμοθετεί και την επιβολή ανταποδοτικών τελών

στις επιχειρήσεις που ασκούν τις δραστηριότητες ή εκτελούν τα έργα των Α και Β κατ., με

σκοπό τη χρηματοδότηση έργων και προγραμμάτων προστασίας του περιβάλλοντος που

προβλέπονται από τους περιβαλλοντικούς όρους.

Συνολικά, ο Νόμος 1650/86 αποτέλεσε μια τομή για το ελληνικό περιβαλλοντικό δίκαιο,

υιοθετώντας μια σειρά νέων, σε σχέση με τα τότε δεδομένα, νομικών εργαλείων για την

προστασία του περιβάλλοντος και ανοίγοντας, πέρα από την περιβαλλοντική αδειοδότηση, για

πρώτη φορά πεδία όπως η προστασία της ατμόσφαιρας, των νερών, του εδάφους, η διαχείριση

των αποβλήτων, η προστασία από το θόρυβο ή τη ραδιενέργεια, αλλά και η θέσμιση εθνικού

δικτύου Προστατευόμενων Περιοχών.

Ωστόσο, για μια σειρά λόγων, όπως η ανεπάρκεια των αρχών, η έλλειψη πολιτικής βούλησης

για ελέγχους και η ασυμβατότητα με το υπόλοιπο νομικό πλαίσιο, οι περισσότερες από αυτές τις

ρυθμίσεις στην πράξη εφαρμόστηκαν ελάχιστα ή καθόλου. Ειδικότερα, οι προβλεπόμενες

ρυθμίσεις για την περιβαλλοντική αδειοδότηση, άρχισαν να υλοποιούνται μόνο μετά από 4

χρόνια, με την έκδοση της Υπουργικής Απόφασης 69269/5387/90, η οποία εμπεριείχε την πρώτη

κατάταξη των έργων και των δραστηριοτήτων στις προβλεπόμενες κατηγορίες και εξειδίκευε τη

διαδικασίας έγκρισης ΕΠΟ για κάθε κατηγορία. Επίσης, διευκρίνιζε περαιτέρω το περιεχόμενο

των ΜΠΕ αλλά και των Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών (ΕΠΜ). Η ΥΑ θα τροποποιηθεί αρκετές

φορές στο μέλλον. Για λόγους εναρμόνισης με το κοινοτικό δίκαιο, την ίδια χρονιά (1990) θα

εκδοθεί και η ΥΑ 75308/5512/26.10.90, για την ενημέρωση των πολιτών και των φορέων

εκπροσώπησής τους για το περιεχόμενο των ΜΠΕ.

3.2. Ο Νόμος 3010 του 2002

Οι προβλέψεις του 1650/86 επεκτείνονται και επικαιροποιούνται, με βάση πάντα το ισχύον

κοινοτικό δίκαιο, από τον νέο Νόμο 3010 του 2002. Ο νόμος διατηρεί τις κατηγορίες και τα

κριτήρια του 1650 και περιγράφει τις αναγκαίες διαδικασίες για την έκδοση Απόφασης ΕΠΟ. Οι

προβλέψεις αυτές θα εξειδικευθούν:


15

α) με την ΚΥΑ 15393/2332/2002, η οποία ανανεώνει την κατάταξη των έργων και των

δραστηριοτήτων στις προβλεπόμενες κατηγορίες, διαχωρίζοντας τις κατηγορίες Α και Β σε

τέσσερις υποκατηγορίες (Α1, Α2, Β3 και Β4).

β) με την ΥΑ 11014/703/Φ104/2003 η οποία αναλύει τα στάδια στη διαδικασία περιβαλλοντικής

αδειοδότησης. Ειδικότερα, εξειδικεύει την πρόβλεψη για προέγκριση μέσα από την θεσμοθέτηση

της Διαδικασίας Προκαταρκτικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης και Αξιολόγησης (ΠΠΕΑ). Ο

ενδιαφερόμενος υποβάλλει μία Προμελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΠΠΕ) και με βάση

αυτή η αρμόδια υπηρεσία εκδίδει μια θετική γνωμοδότηση ή μία αρνητική απόφαση. Στην πρώτη

περίπτωση, ο ανάδοχος υποβάλλει την οριστική ΜΠΕ, με βάση και τις παρατηρήσεις που έχει

δεχθεί, ώστε να εκδοθεί και η τελική Απόφαση ΕΠΟ. Το στάδιο της Π.Π.Ε.Α. προβλέπεται για

όλα τα έργα των υποκατηγοριών Α1, Α2 και Β3, ενώ απαλλάσσονται μόνο αυτά της υποκατ. Β4.

3.3. Η περιβαλλοντική διαδικασία όπως ισχύει μέχρι σήμερα

Με βάση το παραπάνω πλαίσιο, τα έργα/δραστηριότητες για τα οποία απαιτείται

περιβαλλοντική αδειοδότηση χωρίζονται σε τέσσερις κατηγορίες και υποκατηγορίες: Α1, Α2, Β3

και Β4. Παρακάτω περιγράφονται σύντομα οι προβλεπόμενες διαδικασίες για κάθε κατηγορία.

Κατ. Α1: Αρμόδιο για την αδειοδότηση είναι το Υπουργείο Περιβάλλοντος. Στο στάδιο της

Προκαταρκτικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης και Αξιολόγησης (ΠΠΕΑ), ο ενδιαφερόμενος

υποβάλλει μια Προμελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΠΠΕ). Αν πάρει θετική γνωμοδότηση,

συντάσσει και υποβάλει την οριστική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ), η οποία,

μετά από διαβούλευση με το κοινό και τους φορείς, αξιολογείται από τις αρμόδιες υπηρεσίες

του Υπουργείου, οι οποίες εκδίδουν και την τελική Απόφαση Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων

(ΕΠΟ).

Κατ. Α2: Ίδια διαδικασία, αλλά αρμόδια είναι η (πρώην) Περιφέρεια (νυν Αποκεντρωμένη

Διοίκηση).

Κατ. Β3: Αρμόδια είναι η Περιφέρεια (νυν Αποκεντρωμένη Διοίκηση). Ο ενδιαφερόμενος

υποβάλλει αρχικά την ΠΠΕ. Οι αρμόδιες υπηρεσίες της Περιφέρειας κρίνουν κατά περίπτωση αν

το συγκεκριμένο έργο ή δραστηριότητα πρέπει να περάσει τη διαδικασία όπως προβλέπεται για

την κατ. Α2 (Θετική Γνωμοδότηση, υποβολή οριστικής ΜΠΕ, Απόφαση ΕΠΟ), ή όπως

προβλέπεται για την κατ. Β4 (βλ. παρακάτω).


16

Κατ. Β4: Αρμόδιες ήταν οι οικείες Νομαρχίες. Ο ενδιαφερόμενος υποβάλλει μια «Περιβαλλοντική

Έκθεση», όπου περιγράφονται τα βασικά χαρακτηριστικά του έργου ή της δραστηριότητας και

οι αναμενόμενες συνέπειες. Με βάση την Έκθεση, η αρμόδια αρχή εκδίδει την Απόφαση ΕΠΟ.

Η παραπάνω διαδικασία περιγράφεται στο παρακάτω σχήμα (πηγή: «Οδηγός για το

Περιβάλλον. Νομικός Οδηγός». WWF, Συνήγορος του Πολίτη, Αθήνα 2009)


16


18

3.4 Η εκπόνηση Μελετών Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων

Όπως φαίνεται από τα παραπάνω, στο ελληνικό πλαίσιο η διαδικασία Εκτίμησης

Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΕΠΕ), στηρίζεται βασικά στις Περιβαλλοντικές Μελέτες (ΠΠΕ και

ΜΠΕ), οι οποίες συντάσσονται και υποβάλλονται με ευθύνη του ανάδοχου του έργου ή της

δραστηριότητας. Οι Μελέτες αυτές εκπονούνται από ιδιώτες Μελετητές ή Μελετητικά Γραφεία.

Παρά το γεγονός ότι οι Περιβαλλοντικές Μελέτες θεσμοθετήθηκαν από το 1986, η κατηγορία

περιβαλλοντικών Μελετών προστέθηκε στο σχετικό κατάλογο κατηγοριών μελετών (βλ. Π.Δ.

541/1978) 12 χρόνια μετά, με το Π.Δ. 256/1998. Σύμφωνα με το τελευταίο, η –νέα- «Κατηγορία

27» περιλαμβάνει όλες τις Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, καθώς και τις Ειδικές

Περιβαλλοντικές Μελέτες, τις μελέτες προστασίας και διαχείρισης περιβάλλοντος και

αποκατάστασης περιβάλλοντος και ρυπασμένων αποδεκτών.

Όλες οι περιβαλλοντικές μελέτες μπορούν έτσι να εκπονούνται από οποιονδήποτε κάτοχο

μελετητικού πτυχίου κατ. 27. Τέτοιο πτυχίο μπορεί να λάβει μια μεγάλη γκάμα επιστημόνων,

όπως χημικοί, φυσικοί, βιολόγοι, γεωλόγοι, περιβαλλοντολόγοι, δασολόγοι, γεωπόνοι, χημικοί

μηχανικοί, μηχανικοί περιβάλλοντος, αρχιτέκτονες, μεταλλειολόγοι και άλλοι.

Για ιδιωτικά έργα ή δραστηριότητες, όλοι οι κάτοχοι πτυχίου κατ. 27 μπορούν να αναλάβουν

οποιαδήποτε μελέτη. Για έργα του δημοσίου κάθε μελέτη, ανάλογα με τα ειδικά χαρακτηριστικά

του έργου, απαιτεί διαφορετική τάξη πτυχίου (Α, Β, Γ), τα οποία οι μελετητές αποκτούν με βάση

την εμπειρία τους. Επίσης, σύμφωνα πάντα με το Π.Δ. 256/98, μελέτες με τάξη πτυχίου Δ

πρέπει να γίνονται από δύο τουλάχιστον μελετητές, έναν μηχανικό και έναν άλλης ειδικότητας.

Το αρμόδιο Υπουργείο τηρεί για αυτό το λόγο «Μητρώο Μελετητών», όπου μπορούν να

γραφτούν ως Μελετητές οι κάτοχοι αντίστοιχου ανώτατου τίτλου σπουδών που ασκούν αυτό το

επάγγελμα, με τον όρο να μην είναι και εγγεγραμμένοι στο Μητρώο Εργοληπτικών

Επιχειρήσεων (ΜΕΕΠ) ή στο Μητρώο Εμπειρίας Κατασκευών (ΜΕΚ).

Στο αντίστοιχο Μητρώο Εταιρειών Μελετών δικαίωμα εγγραφής έχουν τα νομικά πρόσωπα που

έχουν την έδρα τους στην Ελλάδα και τα οποία δεν είναι εξαρτημένα από εργοληπτική

επιχείρηση εγγεγραμμένη στο ΜΕΕΠ, εφόσον οι εταίροι και όσοι ασκούν τη διαχείρισή τους είναι

εγγεγραμμένοι στο Μητρώο Μελετητών.

Αξίζει τέλος να σημειωθεί ότι τα ιδιωτικά Μελετητικά Γραφεία συγκροτούν σήμερα στην Ελλάδα

μια σημαντική αγορά, με πάνω από 200 επιχειρήσεις και κύκλο εργασιών της τάξης των


19

εκατοντάδων εκ. € ετησίως, μεγάλο μέρος των οποίων αποτελεί η εκπόνηση ΜΠΕ.7 Η αγορά

αυτή βρίσκεται σε στενή συνάφεια συμφερόντων με τον κατασκευαστικό κλάδο και άλλους

βιομηχανικούς κλάδους, οι οποίοι αποτελούν και τους βασικούς της πελάτες.

4. Αξιολόγηση της ελληνικής εμπειρίας

4.1. Γενική Αξιολόγηση της ελληνικής εμπειρίας

Από τυπικής πλευράς, το ισχύον μέχρι τώρα πλαίσιο καλύπτει την ανάγκη για μια

ολοκληρωμένη αξιολόγηση του προτεινόμενου έργου ή δραστηριότητας, πριν την αδειοδότησή

του. Στην πράξη ωστόσο, η παραπάνω διαδικασία συναντά διάφορα εμπόδια ή δεν ακολουθείται

όπως περιγράφεται από το νόμο.

Ο Συνήγορος του Πολίτη8 σημειώνει ότι τα βασικότερα προβλήματα που αναδύονται κατά τη

διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης είναι:

- Εκ των υστέρων νομιμοποίηση έργων/δραστηριοτήτων, ακόμα και χωρίς τήρηση

ολοκληρωμένων διαδικασιών περιβαλλοντικής αδειοδότησης.

- Ελλιπή κριτήρια κατάταξης των έργων/δραστηριοτήτων στις επιμέρους κατηγορίες από τις

υπηρεσίες, με αποτέλεσμα σε σημαντικά από αυτά να μη μελετάται το σύνολο των επιπτώσεων

στο περιβάλλον.

- Μη τήρηση των σταδίων περιβαλλοντικής αδειοδότησης

- Ελλιπής έλεγχος τήρησης περιβαλλοντικών όρων.

- Λειτουργία έργων χωρίς περιβαλλοντική αδειοδότηση.

- Ελλιπής πληροφόρηση κοινού και κοινωνικών φορέων.

- Εκ των υστέρων υποβολή ΜΠΕ για νομιμοποίηση ήδη υλοποιημένων έργων.

Ακόμα όμως και όταν η προβλεπόμενη διαδικασία τυπικά εφαρμόζεται, η αποτελεσματικότητά

της όσο αφορά την προστασία του περιβάλλοντος μπορεί να ακυρώνεται, αφού εξαρτάται από

παράγοντες όπως:

7 Ο Σύνδεσμος Ελληνικών Εταιριών – Γραφείων Μελετών έχει περίπου 210 εταιρίες – μέλη, με δηλωμένο κύκλο εργασιών 120 εκ. €. Σε αυτό, θα πρέπει να προσθέσουμε και πολλές εταιρίες ή ιδιώτες μελετητές που δεν είναι μέλη. Πηγή: www.segm.gr/ 8 «Οδηγός για το Περιβάλλον. Νομικός Οδηγός». WWF, Συνήγορος του Πολίτη, Αθήνα 2009.

http://www.segm.gr/


20

- Η συμβατότητα και η συνέργεια με τις άλλες πλευρές της εθνικής και κοινοτικής

περιβαλλοντικής πολιτικής.

Η αποτελεσματικότητα της διαδικασίας περιβαλλοντικής αδειοδότησης περιορίστηκε σε μεγάλο

βαθμό από τη χρόνια αδυναμία του ελληνικού κράτους να αναπτύξει άλλα αναγκαία

περιβαλλοντικά εργαλεία, ώστε να συνδυαστούν με τα εργαλεία που προσφέρει αυτή η

διαδικασία. Τέτοια εργαλεία είναι ο χωροταξικός σχεδιασμός, το Δασολόγιο και το

Κτηματολόγιο, οι Στρατηγικές Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων για τα ευρύτερα

αναπτυξιακά σχέδια, η ολοκληρωμένη θέσμιση και διαχείριση του Εθνικού Συστήματος

Προστατευόμενων Περιοχών, ολοκληρωμένα προγράμματα περιορισμού και διαχείρισης των

αποβλήτων και ανακύκλωσης κα.

- Η αρτιότητα και η αξιοπιστία των ΜΠΕ

Το κομβικό στοιχείο για την αξιολόγηση, την επιβολή των κατάλληλων Περιβαλλοντικών Όρων

και τελικά την αδειοδότηση των έργων και των δραστηριοτήτων σε όλη τη παραπάνω

διαδικασία είναι οι Προμελέτες και οι Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων. Η

αποτελεσματικότητά της διαδικασίας εξαρτάται από την αρτιότητα των Μελετών όσο αφορά την

περιγραφή του έργου και του φυσικού περιβάλλοντος, την αξιοπιστία τους όσο αφορά την

εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, τη φερεγγυότητά τους όσο αφορά την εξέταση των

κατάλληλων εναλλακτικών λύσεων κοκ. Με βάση τα παραπάνω κριτήρια, μεγάλο μέρος των

ΜΠΕ ήταν ανεπαρκείς, περιορίζοντας την αποτελεσματικότητα της όλης διαδικασίας.

- Η γνωμοδότηση των αρμόδιων φορέων και η συμμετοχή του κοινού στη διαβούλευση

Καθώς καμία αρμόδια αδειοδότηση υπηρεσία δεν έχει ούτε την αρμοδιότητα, ούτε τα μέσα για

να εκτιμήσει μια σειρά επιπτώσεων κάθε έργου στο φυσικό και κοινωνικό του περιβάλλον, η

γνωμοδότηση των πλέον αρμόδιων υπηρεσιών (Δασαρχεία, Εφορείες Αρχαιοτήτων, ΟΤΑ, Φορείς

Διαχείρισης κα) είναι κρίσιμο στοιχείο για την αξιολόγηση κάθε έργου. Ωστόσο, πολλές φορές

αυτή εκλείπει τελείως ή δεν αντιστοιχεί στην πραγματικότητα. Επιπλέον, η ενημέρωση και η

συμμετοχή του κοινού αποτελεί αναγκαίο όρο όχι μόνο για τη δημοκρατική λήψη των

κατάλληλων αποφάσεων, αλλά και για την ορθή εκτίμηση των επιπτώσεων. Παρότι αυτή η

αναγκαιότητα έχει γίνει αποδεκτή σε κάθε θεσμικό επίπεδο, υπάρχει ακόμα μεγάλη

καθυστέρηση στην ανάπτυξη των τρόπων εκείνων που θα καταστήσουν εφικτή τη συμμετοχή

του κοινού, αλλά και έλλειψη πολιτικής βούλησης για την ουσιαστική συμπερίληψη των

αποτελεσμάτων της δημόσιας διαβούλευσης στη λήψη των αποφάσεων.


21

- Η επαρκής και ορθή αξιολόγηση των ΜΠΕ και η τελική έγκριση των κατάλληλων ΠΟ

Ακόμα και αν ισχύουν οι παραπάνω όροι, η βασική ευθύνη για την ορθή αξιολόγηση των ΜΠΕ

και την επιβολή των αναγκαίων ΠΟ, βαραίνει τις αρμόδιες υπηρεσίες του Υπουργείου

Περιβάλλοντος, των Περιφερειών και, μέχρι πρόσφατα, των Νομαρχιών. Η ανεπάρκεια πόρων

και ο μικρός αριθμός υπαλλήλων σε σχέση με τον αριθμό των αιτήσεων, καθιστούσε πολλές

φορές αδύνατη στην πράξη την ουσιαστική, ξεχωριστή εξέταση κάθε περίπτωσης, ακυρώνοντας

την αποτελεσματικότητα της αδειοδότησης.

- Ο έλεγχος για την τήρηση των ΠΟ τόσο στην κατασκευή, όσο και στη λειτουργία

Τέλος, όλη η παραπάνω διαδικασία, ακόμα και με τα όποια προβλήματα και κενά, αποκτούσε

πρακτικό νόημα, μόνο στο βαθμό που οι Περιβαλλοντικοί Όροι που επιβαλλόταν στα έργα και

τις δραστηριότητες τηρούνταν στην πράξη. Για να επιβεβαιωθεί και να επιβληθεί αυτό,

απαιτούνταν εκτενείς και αποτελεσματικοί ελεγκτικοί μηχανισμοί, τους οποίους οι αρμόδιες

υπηρεσίες ουδέποτε απέκτησαν.

4.2. Αξιοπιστία των ΜΠΕ

4.2.1. Ο σκοπός και το περιεχόμενο των ΜΠΕ

Στη συνέχεια, θα σταθούμε περισσότερο στο δεύτερο σημείο κριτικής, την αξιοπιστία των ΜΠΕ,9

καθώς αν και σημείο – κλειδί, αποτελεί πολλές φορές τον αδύναμο κρίκο της όλης διαδικασίας.

Όπως αναφέρθηκε από την αρχή, σκοπός μιας ΜΠΕ είναι ο εντοπισμός, η πρόβλεψη, η

αξιολόγηση και η άμβλυνση των επιπτώσεων στο φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον των

προτεινόμενων έργων και δραστηριοτήτων.

Σύμφωνα με την ΚΥΑ 69269/5387/1990 μια ΜΠΕ (για τα έργα και τις δραστηριότητες της κατ. Α),

περιλαμβάνει υποχρεωτικά:

- στοιχεία για τη γεωγραφική θέση και το μέγεθος του έργου

- καταγραφή της υπάρχουσας κατάστασης του περιβάλλοντος. Αυτή γίνεται μέσα α) από

τους χάρτες υψηλής ανάλυσης της ευρύτερης περιοχής όπου αποτυπώνονται και άλλα

σημαντικά φυσικά και κοινωνικά στοιχεία (δρόμοι, οικισμοί, έργα, αρχαιολογικοί τόποι,

9 Όπου δεν διευκρινίζεται διαφορετικά, από εδώ και παρακάτω ο όρος ΜΠΕ αναφέρεται συνολικά στις μελέτες εκτίμησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, ανεξαρτήτου της συγκεκριμένης τους μορφής (Προμελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, οριστική ΜΠΕ, ή ακόμα και τα αντίστοιχα προβλεπόμενα Ερωτηματολόγια που προβλέπονται για την κατηγορία Β από την ΚΥΑ 69269/90, ή την Περιβαλλοντική Έκθεση που προβλέπεται για τα έργα Β4 σύμφωνα με την ΚΥΑ 11014/03.


22

καλλιέργειες, υγρότοποι, δάση κα) και β) από την έκθεση περιγραφής του φυσικού

περιβάλλοντος (οικοσυστήματα, έδαφος, μετεωρολογικά και υδρογραφικά – υδρολογικά

στοιχεία, χλωρίδα, πανίδα) και του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος (οικισμοί, παραγωγικοί

τομείς, φυσικοί πόροι, υποδομές, άλλες πιέσεις στο περιβάλλον)

- περιγραφή του προτεινόμενου έργου ή δραστηριότητας τόσο κατά τη φάση κατασκευής,

όσο και κατά τη φάση λειτουργίας, στην οποία περιλαμβάνονται στοιχεία όπως οι

προβλεπόμενοι χρόνοι κατασκευής και λειτουργίας, το προσωπικό, οι πρώτες ύλες και τα

προϊόντα της παραγωγικής διαδικασίας, η περιγραφή της ίδιας της παραγωγικής διαδικασίας, η

προβλεπόμενη χρήση νερού και ενέργειας, η εκτιμώμενη παραγωγή αέριων, υγρών και στερεών

αποβλήτων, ο σχεδιασμός για την επεξεργασία και τη διάθεση των υγρών και στερεών

αποβλήτων και οι πιθανοί αποδέκτες, η παραγωγή θορύβου και άλλων πιθανών οχλήσεων.

- Εναλλακτικές λύσεις σε σχέση με το προσδοκώμενο προϊόν (πχ για ένα θερμοηλεκτρικό

σταθμό η παραγωγή της ίδιας ποσότητας ενέργειας από άλλη πηγή), σε σχέση με τις

επιλεγόμενες τεχνολογίες, τη χωροθέτηση κοκ. Οι εναλλακτικές λύσεις περιλαμβάνουν

υποχρεωτικά και τη μηδενική (δηλ. τη μη κατασκευή του έργου ή της δραστηριότητας). Η ΜΠΕ

οφείλει να τεκμηριώνει την απόρριψη των λοιπών εναλλακτικών λύσεων και την πρόκριση της

τελικής προτεινόμενης.

- Εκτίμηση και αξιολόγηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων στην ατμόσφαιρα, τα νερά, το

έδαφος, τη χλωρίδα, την πανίδα, αλλά και σε άλλα υφιστάμενα δίκτυα ή υποδομές.

- Προτεινόμενες λύσεις και τρόπους αντιμετώπισης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, όπως

επιλογή κατάλληλων ενεργειακών πηγών, μέτρα περιορισμού των αποβλήτων, μεθόδους

επεξεργασία ρύπων, αλλά και εκπόνηση προγραμμάτων παρακολούθησης των επιπτώσεων.

Από τα παραπάνω, προκύπτουν τα εξής συμπεράσματα:

- Το πρακτικό μέρος μιας ΜΠΕ, δηλαδή η εκτίμηση, αξιολόγηση και αντιμετώπιση των

περιβαλλοντικών επιπτώσεων, στηρίζεται υποχρεωτικά στην ολοκληρωμένη και ορθή

καταγραφή του φυσικού και κοινωνικού περιβάλλοντος.

- Η αποτελεσματικότητα των ΜΠΕ ως προς την προστασία του περιβάλλοντος προϋποθέτει

όχι μόνο την ορθή εκτίμηση και αξιολόγηση των επιπτώσεων, αλλά κυρίως την πρόταση των

κατάλληλων μέτρων για την άμβλυνσή τους. Αυτά τα μέτρα ωστόσο, είναι πιθανό να ανεβάζουν

το οικονομικό κόστος του σχεδίου, ακόμα και αν μειώνουν συνολικά το μακροπρόθεσμο

περιβαλλοντικό και κοινωνικό του κόστος.


23

- Η ουσιαστική και σε βάθος εξέταση των εναλλακτικών λύσεων, συμπεριλαμβανομένης της

μηδενικής, αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο της περιβαλλοντικής εκτίμησης και αξιολόγησης,

αφού μόνο μέσω αυτής μπορεί να αποτιμηθεί το περιβαλλοντικό και κοινωνικό κόστος του

προτεινόμενου έργου σε σχέση με τις εναλλακτικές.

- Τέλος, η εκπόνηση της Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, ως ο πυρήνας της

διαδικασίας της περιβαλλοντικής αξιολόγησης, αποτελεί ουσιαστικά μία διαδικασία ελέγχου του

προτεινόμενου έργου ή δραστηριότητας.

4.2.2. Οι βασικές ελλείψεις και αδυναμίες των ΜΠΕ

Στην πράξη δυστυχώς, πολλές ΜΠΕ παρουσιάζουν βασικές ελλείψεις περιεχόμενου. Συνηθισμένα

κενά είναι10:

- Η ελλιπής περιγραφή του φυσικού και κοινωνικού περιβάλλοντος, λόγω της απουσίας

στοιχείων για τα οικοσυστήματα, τη χλωρίδα ή την πανίδα. Η απουσία αυτών των στοιχείων

μπορεί να είναι κρίσιμη για την αξιολόγηση ενός έργου.

- Η ανακριβής ή υποκειμενική περιγραφή του προτεινόμενου έργου ή δραστηριότητας και

των επιπτώσεών του (παραγωγή ρύπων κοκ). Τα κενά αυτά μπορεί να οφείλονται σε ελλείψεις

σχεδιασμού του ίδιου του έργου, σε καθυστερήσεις και υπέρβαση του προγραμματισμένου

χρόνου κατασκευής, σε αλλαγή των όρων λειτουργίας, σε υπερεκτίμηση των διαθέσιμων

πόρων, σε υποεκτίμηση των παραγόμενων αποβλήτων, σε πιθανές συνδυαζόμενες και

πολλαπλασιαστικές επιπτώσεις άλλων έργων στην ευρύτερη περιοχή που δεν λήφθηκαν υπόψη

κατά την εκπόνηση των ξεχωριστών ΜΠΕ, στη συνολικότερη μακροπρόθεσμη περιβαλλοντική

υποβάθμιση ή σε μεγάλης κλίμακας αλλαγές (όπως η αλλαγή του κλίματος), οι οποίες μπορεί να

επιδεινώνουν τις αναμενόμενες επιπτώσεις κοκ.

- Η μη συμπερίληψη και εξέταση των κατάλληλων εναλλακτικών λύσεων, ή η ελλιπής

τεκμηρίωση για την απόρριψή τους (συμπεριλαμβανομένης της μηδενικής).

- Η ανεπάρκεια των προτεινόμενων λύσεων για την άμβλυνση των περιβαλλοντικών

επιπτώσεων.

10 Τα συμπεράσματα αυτά προκύπτουν από την εμπειρική αξιολόγηση ΜΠΕ που έχουν πέσει στην αντίληψή μας, καθώς αφορούσαν κυρίως έργα σε περιοχές υψηλής οικολογικής σημασίας, στις οποίες δραστηριοποιούμαστε ως Περιβαλλοντική Οργάνωση. Δυστυχώς, δεν έχουμε υπόψη κάποια αναλυτική, ποσοτική έρευνα αξιολόγησης των κενών και των ελλείψεων των ΜΠΕ στην Ελλάδα, η οποία θα είχε σημαντικό επιστημονικό και διαχειριστικό ενδιαφέρον. Στο 3ο μέρος της Έκθεσης, γίνεται επίσης μια προσπάθεια να τεκμηριωθούν τα παρακάτω συμπεράσματα με βάση της μελέτη ενός συγκεκριμένου παραδείγματος, τα Μικρά Υδροηλεκτρικά Έργα.


24

4.2.3. Οι αιτίες των αδυναμιών ΜΠΕ

Βασική πεποίθησή μας είναι ότι οι παραπάνω αδυναμίες δεν οφείλεται στην ανεπάρκεια του

επιστημονικού δυναμικού της χώρας, το οποίο απασχολείται στην εκπόνηση των ΜΠΕ, και το

οποίο κατά κανόνα διαθέτει τα αναγκαία επιστημονικά εφόδια. Πιστεύουμε ότι οι λόγοι θα

πρέπει να αναζητηθούν κυρίως στις δομικές αντιφάσεις και ελλείψεις του εθνικού συστήματος

περιβαλλοντικής εκτίμησης, όπως αυτό θεμελιώνεται από το νομικό πλαίσιο που αναφέρθηκε

παραπάνω. Σε αυτή την κατεύθυνση, εντοπίζουμε ενδεικτικά τις παρακάτω βασικές αιτίες.

4.2.3.1. Σχέση εξάρτησης ελεγκτή – ελεγχόμενου

Στο ελληνικό σύστημα περιβαλλοντικής εκτίμησης, η εκπόνηση της ΜΠΕ αποτελεί υποχρέωση

και αρμοδιότητα του ανάδοχου του υπό ελέγχου έργου ή δραστηριότητας. Αυτός, το αναθέτει

συνήθως σε ένα εξωτερικό μελετητή ή μάλλον μελετητικό γραφείο, το οποίο επιλέγεται και

αμείβεται από τον ίδιο τον ανάδοχο.

Δημιουργείται έτσι το παράδοξο ο «ελεγκτής», δηλαδή ο συντάκτης της ΜΠΕ, να διορίζεται και

να αμείβεται από τον «ελεγχόμενο», δηλαδή τον ανάδοχο του έργου ή της δραστηριότητας,

γεγονός που εγκαθιδρύει μια σχέση εξάρτησης του ελεγκτή από τον ελεγχόμενο. Αυτή η σχέση

εξάρτησης βρίσκεται στον πυρήνα πολλών προβλημάτων σε σχέση με την αξιοπιστία, την

ποιότητα και την πληρότητα των ΜΠΕ.

Πιθανές επιπτώσεις αυτής της σχέσης εξάρτησης είναι:

- Η ανεπαρκής εξέταση των εναλλακτικών λύσεων και ειδικότερα της μηδενικής. Είναι

εξαιρετικά δύσκολο για το μελετητή να προκρίνει την απόρριψη ή το ριζικό ανασχεδιασμό του

έργου ή της δραστηριότητας που προτίθεται να κάνει ο εργοδότης του. Έτσι, η εξέταση των

εναλλακτικών λύσεων γίνεται μόνο τυπικά, για να τεκμηριωθεί η απόρριψή τους. Δεν έχουμε

υπόψη μας κανένα παράδειγμα, όπου ένα έργο αναβλήθηκε ή επανασχεδιάστηκε επειδή κατά

την εκπόνηση της ΜΠΕ ο μελετητής πρόκρινε τελικά μία άλλη εναλλακτική λύση.

- Η τάση για υποτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, μέσω της ελλιπούς περιγραφής

του υφιστάμενου φυσικού και κοινωνικού περιβάλλοντος, της ελλιπούς περιγραφής του έργου ή

της δραστηριότητας ιδιαίτερα κατά τη φάση της μελλοντικής λειτουργίας, της υποεκτίμησης των

αναμενόμενων φορτίων ρύπανσης ή άλλων επιπτώσεων, της υποεκτίμησης της πιθανότητας και

των κινδύνων για ατυχήματα κοκ.


25

- Η αποφυγή τεχνικών λύσεων και προτάσεων που θα άμβλυναν το περιβαλλοντικό κόστος

αλλά θα ανέβαζαν σημαντικά το κόστος κατασκευής ή/και λειτουργίας.

Τέλος, από πηγές της αγοράς των μελετητικών γραφείων αναφέρεται ότι στο πλαίσιο του

παραπάνω συστήματος ανάθεσης και εκπόνησης των ΜΠΕ, αναπτύσσονται ιδιαίτερες σχέσεις και

εξαρτήσεις μεταξύ πελατών, μελετητών και παραγόντων των υπηρεσιών, οι οποίες

διευκολύνουν στην πράξη την έγκριση των μελετών χωρίς τον απαιτούμενο έλεγχο,

υποβαθμίζοντας έτσι ακόμα περισσότερο την όλη διαδικασία.

4.2.3.2. Κόστος και ποιότητα ΜΠΕ

Οι αμοιβές για ΜΠΕ που αφορούν δημόσια έργα καθορίζονται από τον «Κανονισμό

Προεκτιμώμενων Αμοιβών και Υπηρεσιών» (απόφαση ΔΜΕΟ/α/ο/1257/9.8.2005, σύμφωνα με το

Ν. 3316/2005). Αντίθετα, για τις ΜΠΕ των ιδιωτικών έργων ή δραστηριοτήτων δεν έχουν οριστεί

ελάχιστες αμοιβές. Έτσι, οι τιμές των ΜΠΕ καθορίζονται από την αγορά και οι μελετητές

πιέζονται να τις κάνουν όλο φθηνότερες. Και στις δύο περιπτώσεις, η γενική εκτίμηση είναι ότι

οι χαμηλές αμοιβές οδηγούν σε πτώση της ποιότητας των μελετών.

Ειδικότερα, για τις ΜΠΕ ιδιωτικών έργων και δραστηριοτήτων, ακόμα και για αυτά που ανήκουν

στην Α1 ή Α2 κατ., οι αμοιβές ξεκινούν από τα 4.000 ή 3.000 € αντίστοιχα, ή ακόμα και

χαμηλότερα.11 Ο αυθαίρετος καθορισμός της αμοιβής συμπιέζει τις τιμές σε τέτοιο βαθμό, που

είναι αδύνατο να καλύψει τις βασικές απαιτήσεις μιας ουσιαστικής ΜΠΕ. Αναφέρονται ακόμα και

παραδείγματα που οι ΜΠΕ προσφέρονται ως «δώρο», μαζί με την ανάληψη κάποιας άλλης

απαιτούμενης μελέτης για το ίδιο έργο η δραστηριότητα.

4.2.3.3. Επιστημονικές ειδικότητες

Σύμφωνα με όλους τους διεθνείς ορισμούς, η διαδικασία περιβαλλοντικής εκτίμησης απαιτεί μια

διαθεματική προσέγγιση, αφού αφορά ζητήματα διαφορετικών επιστημονικών αντικειμένων

(οικολογικά, γεωλογικά, μηχανικά, οικονομικά, κοινωνικά κα). Η απαίτηση αυτή επικυρώνεται

και από τη σχετική νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣΕ 1950/99, 258/04), σύμφωνα

με την οποία στην κατάρτιση της ΜΠΕ απαιτείται η συμμετοχή των επιστημόνων εκείνων που

έχουν την απαιτούμενη για την εξέταση των επιπτώσεων του έργου ή της δραστηριότητας

ειδικότητα.

11 Βλ. ενδεικτικά τον Πίνακα Αμοιβών που εγκρίθηκε με την από 10 Απριλίου 2009 Απόφαση Αντιπροσωπείας ΤΕΕ-Κεντρ. Δυτ. Θεσσαλίας.


26

Ωστόσο, το σχετικό νομικό πλαίσιο, όπως περιγράφτηκε παραπάνω, δεν περιλαμβάνει σχετικές

προβλέψεις, καθώς για την εκπόνηση ΜΠΕ αρκεί η κατοχή μελετητικού πτυχίου κατ. 27, το

οποίο μπορεί να λάβει οποιοσδήποτε μελετητής από μια μεγάλη γκάμα ειδικοτήτων, αρκεί να

έχει απλά συμπληρώσει 4 χρόνια από τη λήψη του πανεπιστημιακού του διπλώματος. Οι

ελάχιστες επιπλέον προδιαγραφές που περιλαμβάνονται στο σχετικό Π.Δ. 256/1998, δεν

βελτιώνουν αισθητά την κατάσταση και έτσι η σωστή σύνθεση της ομάδας που αναλάβει τη ΜΠΕ,

τουλάχιστον για έργα ή δραστηριότητες με σημαντικές επιπτώσεις, επαφίεται μόνο στην καλή

θέληση του ανάδοχου του έργου, του Μελετητικού Γραφείου ή στη σχετική αυστηρότητα της

εκάστοτε επιβλέπουσας αρχής.

Σημειώνεται ακόμα ότι για έργα κατ. Β4 δεν απαιτείται καν αυτό το μελετητικό πτυχίο, ενώ το

τοπίο παραμένει ακόμα ασαφές για κάποια έργα κατ. Β3. Γενικά, οι αρμοδιότητες των

διαφόρων μελετητών αποτελούν ένα πεδίο συγκρούσεων και αντιφάσεων, με αποτέλεσμα να

μην διευκρινίζονται ποτέ σαφώς τα όποια όρια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η

πρόσφατη υπογραφή του Π.Δ. 138/2009, του οποίου η ισχύς αναστάλθηκε λίγους μήνες μετά,

ως και την 16.11.2011 (ΦΕΚ 192/Α/16.11.2010).

Τελικά, το νομικό πλαίσιο δεν κατοχυρώνει την εκπόνηση των ΜΠΕ από επιστήμονες των

αναγκαίων ειδικοτήτων που θα μπορούσαν να εκτιμήσουν ορθά όλες τις βιολογικές,

οικολογικές, γεωλογικές, φυσικές, κοινωνικές και οικονομικές παραμέτρους.

4.2.3.4. Ανεπαρκείς προδιαγραφές

Οι προδιαγραφές και το περιεχόμενο των Μελετών Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων καθορίζεται

ακόμα από την Υ.Α. 69269 του 1990, η οποία μάλιστα βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στο αρχικό

Π.Δ. 1180 του 1981. Έτσι, οι προδιαγραφές αυτές δεν έχουν ανανεωθεί σύμφωνα με τις

επιστημονικές, τεχνολογικές και περιβαλλοντικές εξελίξεις για πάνω από 20 χρόνια, με

αποτέλεσμα σε αρκετά σημεία να αποδεικνύονται ανεπαρκείς και γενικές, ενώ αδυνατούν να

καλύψουν ιδιαίτερα τις κατηγορίες των έργων και των δραστηριοτήτων που αναπτύχθηκαν μετά

από αυτές τις χρονολογίες.

4.2.3.5. Έλλειψη δεδομένων

Εξαιτίας των συνθηκών που αναφέρθηκαν παραπάνω (κόστος, διάρκεια, διαδικασία ανάθεσης,

ειδικότητες, προδιαγραφές κοκ), η εκπόνηση των Μελετών Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων

στηρίζεται περισσότερο σε βιβλιογραφικά δεδομένα και λιγότερο στην επιτόπια έρευνα, ακόμα


27

και εκεί που αυτή θα ήταν αναγκαία για την ακριβή αποτύπωση του φυσικού και κοινωνικού

περιβάλλοντος και των αναμενόμενων συνεπειών. Φυσικά, τα δεδομένα που υπάρχουν από

προηγούμενες έρευνες και μελέτες (ΜΠΕ, ΕΠΜ, Προγράμματα Παρακολούθησης κα) στην ίδια

περιοχή αποτελούν βασική αναφορά για τις επόμενες και πρέπει να αξιοποιούνται.

Εάν όμως η ΜΠΕ στηρίζεται σχεδόν αποκλειστικά στα βιβλιογραφικά δεδομένα προκύπτουν οι

κίνδυνοι τα στοιχεία να είναι ανεπαρκή, στο βαθμό ιδιαίτερα που δεν έχει εκπονηθεί για την

περιοχή κάποια ευρύτερη μελέτη, ή ετεροχρονισμένα. Σημειώνεται ακόμα ότι ο βαθμός μελέτης

της ελληνικής φύσης είναι ακόμα χαμηλότερος από τον αναγκαίο, ενώ τα όποια δεδομένα που

υπάρχουν, ακόμα και όταν προέρχονται από δημόσια χρηματοδοτημένες έρευνες, δεν είναι

εύκολα ανακτήσιμα και διαθέσιμα στον κάθε ενδιαφερόμενο.

4.2.3.6. Απουσία περιβαλλοντικής ευθύνης

Ένα βασικό σημείο, που εντείνει και αναπαράγει τις παραπάνω αδυναμίες είναι η πλήρης σχεδόν

απουσία νομικά κατοχυρωμένης ευθύνης των εμπλεκομένων κατά τη διαδικασία εκπόνησης και

αξιολόγησης των ΜΠΕ. Στην πράξη, ο μελετητής που συντάσσει και υπογράφει μια ΜΠΕ, ο

ανάδοχος που την υποβάλλει προς αξιολόγηση, ακόμα και η αρμόδια αρχή που αναλαμβάνει την

αξιολόγησή και την έγκριση ή μη του έργου/δραστηριότητας, δεν φέρει καμία νομική ευθύνη

για όσα αναφέρονται εντός της μελέτης, αφού δεν προβλέπεται καμία σχετική κύρωση ή

επίπτωση, ακόμα και στην περίπτωση που μπορεί να αποδειχθεί ότι η μελέτη περιέχει

ανεπαρκή, εσφαλμένα ή ακόμα και ψευδή στοιχεία, με βάση τα οποία η αρμόδια αρχή καλείται

να αποφασίσει και να προφυλάξει το δημόσιο συμφέρον.

4.2.3.7. Ανεπαρκής αξιολόγηση

Όλη η διαδικασία περιβαλλοντικής εκτίμησης και αδειοδότησης στηρίζεται στην ορθή

αξιολόγηση των υποβεβλημένων ΜΠΕ από τις αρμόδιες αρχές και υπηρεσίες. Στα βαθμό μάλιστα

που, όπως αναφέρθηκε εκτενώς παραπάνω, η εξάρτηση του Μελετητή – ελεγκτή από τον

ανάδοχο του έργου – ελεγχόμενου, αποδυναμώνει την αξιοπιστία και την αποτελεσματικότητα

των ΜΠΕ ως ελεγκτικών εργαλείων, η αξιολόγηση των ΜΠΕ αποτελεί τη μόνη συνθήκη που

εξασφαλίζει επαρκή περιβαλλοντική εκτίμηση των επιπτώσεων και ορθές αποφάσεις.

Ωστόσο, αποτελεί κοινό τόπο ότι οι αρμόδιες υπηρεσίες, τόσο στο κέντρο (ΥΠΕΚΑ), όσο και στην

περιφέρεια (ΟΤΑ, Περιφέρειες) δεν διέθεταν επάρκεια προσωπικού και πόρων για την

αξιολόγηση του όγκου των ΜΠΕ που τους αναλογεί. Αναφέρουμε για παράδειγμα ότι μόνο για


28

την κατασκευή Αιολικών Πάρκων και Μικρών Υδροηλεκτρικών Έργων, δυο κατηγορίες

δραστηριοτήτων που παρά την επίσημη αναγνώρισή τους ως «πράσινες» φέρουν σημαντικές

περιβαλλοντικές συνέπειες και ξεσηκώνουν συχνά έντονες κοινωνικές αντιπαραθέσεις, τα

τελευταία τρία χρόνια κατατίθενται περίπου 30 αιτήσεις το μήνα.

Κυριότερο πρόβλημα είναι ο μικρός αριθμός υπαλλήλων, ο οποίος δυστυχώς μάλιστα αναμένεται

να μειωθεί περισσότερο εξαιτίας της συγκυρίας και των προοπτικών συρρίκνωσης του δημόσιου

τομέα. Ειδικότερα στις μικρότερες, περιφερειακές υπηρεσίες (Διευθύνσεις Περιβάλλοντος στις

Νομαρχίες και τις Περιφέρειες), ο ελάχιστος αριθμός των υπαλλήλων, ο οποίος οριακά σε

κάποιες από αυτές μπορεί να πέφτει και στα 1 ή 2 άτομα, είναι προφανές ότι δεν αρκεί για να

διαθέτει τις κατάλληλες ειδικότητες για την αξιολόγηση τόσο διαφορετικών, περιβαλλοντικά και

τεχνολογικά, ζητημάτων. Επιπλέον, απουσιάζουν σημαντικά οι κατάλληλοι θεσμοί διαρκούς

επιμόρφωσης του προσωπικού.

Ενδεικτικά αναφέρεται ότι στη Διεύθυνση Περιβάλλοντος της –πρώην- Περιφέρειας

Πελοποννήσου το 2005 είχαν μείνει μόνο 6 υπάλληλοι. Την ίδια χρονιά, η Υπηρεσία δέχθηκε

5.235 αιτήσεις. Αυτό σημαίνει ότι ο κάθε υπάλληλος έπρεπε να διεκπεραιώνει πάνω από 3

υποθέσεις την ημέρα.12

Εξαιτίας της υποστελέχωσης, οι αρμόδιες υπηρεσίες αδυνατούν να αξιολογήσουν επαρκώς τις

ΜΠΕ, με αποτέλεσμα μεγάλες καθυστερήσεις αλλά και τάση για επιφανειακή εξέταση και εύκολη

αδειοδότηση. Οι αναπόφευκτες αυτές καθυστερήσεις αυξάνουν ακόμα περισσότερο την πίεση

για θετικές απαντήσεις, αλλά και τις ευρύτερες πολιτικές πιέσεις για ελάφρυνση της διαδικασία

αδειοδότησης και μαζική απαλλαγή έργων και δραστηριοτήτων από αυτή την υποχρέωση.

Επίσης, οι λιγοστοί υπάλληλοι σπάνια έχουν την ευκαιρία να κάνουν αυτοψίες στο πεδίο,

πράγμα που συνήθως γίνεται έτσι μόνο κατόπιν σχετικής καταγγελίας.

4.2.3.8. Απουσία ελεγκτικών μηχανισμών

Τέλος, όλες οι παραπάνω διαδικασίες έχουν νόημα μόνο όταν τα έργα και οι δραστηριότητες

κατασκευάζονται και λειτουργούν με τον τρόπο που περιγράφεται εντός των ΜΠΕ βάση των

οποίων αξιολογούνται και αδειοδοτούνται, όταν τα μέτρα πρόληψης που προβλέπονται από τις

ίδιες ΜΠΕ υιοθετούνται και στην πράξη και όταν οι Περιβαλλοντικοί Όροι που περιλαμβάνονται

στις σχετικές αποφάσεις ΕΠΟ επιβάλλονται και τηρούνται από τους αναδόχους.

12 Πηγή: http://old.eyploia.gr/modules.php?name=News&file=print&sid=344

http://old.eyploia.gr/modules.php?name=News&file=print&sid=344


29

Τα παραπάνω προϋποθέτουν την ύπαρξη και λειτουργία αποτελεσματικών ελεγκτικών

μηχανισμών που θα ελέγχουν την τήρηση των επιβεβλημένων Περιβαλλοντικών Όρων.

Δυστυχώς, και αυτή η αρμοδιότητα ανήκει στις ίδιες υποστελεχωμένες υπηρεσίες, οι οποίες στην

πράξη διαθέτουν ελάχιστα μέσα, χρόνο και προσωπικό για να εκτελέσουν τους αναγκαίους

ελέγχους, ακόμα και μετά από σχετική καταγγελία.


30

Β. Προτάσεις

Στο 2ο μέρος περνάμε στη διατύπωση κάποιων προτάσεων, στην κατεύθυνση της αντιμετώπισης

των παραπάνω προβλημάτων και της ενίσχυσης της αποτελεσματικότητας, της αξιοπιστίας και

της διαφάνειας της διαδικασίας περιβαλλοντικής αδειοδότησης.

1. Κατοχύρωση της ανεξαρτησίας των ΜΠΕ

Με βάση την παραπάνω αξιολόγηση, εκτιμούμε ότι η πιο βασική θεσμική αλλαγή που θα

διαφύλασσε την αξιοπιστία, διαφάνεια και αποτελεσματικότητα της περιβαλλοντικής εκτίμησης

και αδειοδότησης, είναι η κατοχύρωση της ανεξαρτησίας των Μελετών Περιβαλλοντικών

Επιπτώσεων και των μελετητών που τις αναλαμβάνουν από τα συμφέροντα του ανάδοχου του

έργου ή της δραστηριότητας, δηλαδή η θεσμική και οικονομική απεξάρτηση του ελεγκτή από

τον ελεγχόμενο. Οι προτάσεις, λιγότερο ή περισσότερο ριζικές, που θα μπορούσαν να

συμβάλλουν σε αυτή την κατεύθυνση είναι πολλές. Όλες όμως προϋποθέτουν επανασχεδιασμό

της διαδικασίας, ευρείες νομικές μεταρρυθμίσεις και ενίσχυση, πολιτικά και πρακτικά, του

δημόσιου και κοινωνικού ελέγχου στις οικονομικές δραστηριότητες.

Ενδεικτικά, παραθέτουμε κάποιες από τις προτάσεις που θα μπορούσαν να συμβάλλουν προς

αυτή την κατεύθυνση. Σημειώνουμε ότι, προφανώς, όλες οι προτάσεις αυτές θα απαιτούσαν

εκτενή νομική και πολιτική επεξεργασία, ευρείες διαδικασίες διαβούλευσης για την εξασφάλιση

της αναγκαίας συναίνεσης και –κυρίως- αντίστοιχη πολιτική βούληση των υπευθύνων.

Κατανοούμε επίσης ότι η σημερινή οικονομική και πολιτική συγκυρία κάθε άλλο παρά

ενδείκνυται για προτάσεις που προϋποθέτουν τη διεύρυνση των δημόσιων δομών. Τις

καταθέτουμε ωστόσο στο δημόσιο διάλογο τόσο ως ενδεικτικές των απόψεων μας, όσο και για

να υποστηρίξουμε πιο άμεσα εναλλακτικά μέτρα που μπορούν να ληφθούν προς αυτή την

κατεύθυνση.

1.1. Ανάληψη ΜΠΕ από δημόσιες υπηρεσίες, φορείς ή αρχές

Οριστική λύση στο παραπάνω πρόβλημα θα μπορούσε να δοθεί με την ανάληψη της σύνταξης

των ΜΠΕ, ιδιαίτερα για τα έργα και τις δραστηριότητες με σημαντικές επιπτώσεις, από αρμόδιες

δημόσιες υπηρεσίες ή άλλους δημόσιους φορείς που μπορούν να εκτελέσουν επαρκώς σχετικές

ερευνητικές εργασίες (πανεπιστήμια, δημόσια ερευνητικά κέντρα κοκ). Σημειώνεται μάλιστα ότι

το παράδειγμα αυτό ακολουθούν, για κάποιες τουλάχιστον κατηγορίες έργων, και άλλες

ευρωπαϊκές χώρες (πχ Δανία).


31

Σε αυτή την περίπτωση βέβαια, θα έπρεπε κατ’ ελάχιστο να εξασφαλιστεί ότι:

- οι υπηρεσίες ή οι φορείς αυτοί διαθέτουν το αναγκαίο προσωπικό, με τις απαιτούμενες

ειδικότητες, την αναγκαία χρηματοδότηση και την υλική και τεχνική υποδομή (όργανα

μετρήσεων, οχήματα κοκ)

- οι απαιτούμενοι πόροι για τη χρηματοδότηση αυτών των Μελετών βαραίνουν πάλι, άμεσα ή

έμμεσα (μέσω κάποιας ειδικής εισφοράς προς κάποιο αντίστοιχο δημόσιο ταμείο), τον ανάδοχο

του έργου ή της δραστηριότητας και όχι το δημόσιο

- η δημόσια αρχή ή υπηρεσία που θα αξιολογεί την Μελέτη δεν ταυτίζεται με αυτή που την

συντάσσει, για να υπάρχει δυνατότητα δεύτερου ελέγχου

1.2. Διαμεσολάβηση και εγγύηση του δημοσίου

Στο βαθμό που οι Μελέτες ανατίθενται σε ιδιωτικά μελετητικά γραφεία ή ιδιώτες μελετητές, και

το κόστος τους καλύπτεται, ως οφείλουν, από τους ανάδοχους του έργου/δραστηριότητας, η

σχέση εξάρτησης θα μπορούσε να αμβλυνθεί με τη διαμεσολάβηση και την εγγύηση του

δημοσίου.

Για παράδειγμα, θα μπορούσε ο ανάδοχος να καταβάλλει το σχετικό αναμενόμενο κόστος σε

κάποιο δημόσιο ταμείο, όπως είναι το Πράσινο Ταμείο, και αυτό με τη σειρά του να προκηρύσσει

και να πληρώνει το έργο της εκπόνησης της ανάλογης ΜΠΕ. Η προκαθορισμένη τιμή μπορεί

εύκολα να υπολογίζεται, όπως πχ γίνεται ήδη για τις Μελέτες του Δημοσίου.

Αυτή η λύση, πέρα από την αποτροπή της άμεσης, οικονομικής εξάρτησης του Μελετητή –

ελεγκτή από τον ανάδοχο – ελεγχόμενο, θα μπορούσε να συγκρατήσει το κόστος των ΜΠΕ στο

ύψος που συνομολογείται ως κατάλληλο για κάθε είδους μελέτης, αντί για να συμπιέζεται

ανεξέλεγκτα από τον ανταγωνισμό της αγοράς, προστατεύοντας την ερευνητική δουλειά των

επιστημόνων, καταργώντας στρεβλώσεις και αδιαφανείς μεσολαβήσεις που λαμβάνουν χώρα

σήμερα στην αγορά και διαφυλάσσοντας έτσι ακόμα περισσότερο και την ποιότητα των

Μελετών.

Η λύση αυτή θα μπορούσε να συνδυαστεί με την προαναφερόμενη και να εφαρμόζονται σε

διαφορετικές κατηγορίες έργων.


32

1.3. Δημιουργία δημόσιου φορέα – ομπρέλα της διαδικασίας αδειοδότησης

Όλη η διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης θα μπορούσε να αποκτήσει μεγαλύτερο βαθμό

ανεξαρτησίας, αν έμπαινε κάτω από τον έλεγχο κάποιας ανεξάρτητης δημόσιας αρχής, όπως

έγινε το τελευταίο διάστημα με άλλες επίσης σημαντικές κοινωνικές διαδικασίες.

Σε αυτή την κατεύθυνση, ένα πρότυπο αποτελεί ο ρόλος του «Συνήγορου του Πολίτη» (ΣτΠ), και

συγκεκριμένα του «Κύκλου Ποιότητας Ζωής» που ασχολείται με τα ζητήματα περιβάλλοντος. Ο

ΣτΠ είναι Ανεξάρτητη Αρχή που διαμεσολαβεί μεταξύ των πολιτών και των δημόσιων υπηρεσιών

με σκοπό την προστασία των δικαιωμάτων του πολίτη, την καταπολέμηση της κακοδιοίκησης

και την τήρηση της νομιμότητας. Παρεμβαίνει, μεταξύ άλλων, σε υποθέσεις έλλειψης ή άρνησης

παροχής πληροφοριών, υπερβολικής καθυστέρησης απάντησης ή επιτέλεσης ενέργειας,

παράβασης νόμου και παράνομων διαδικασιών, διοικητικών παρατυπιών ή παραλείψεων και

διακρίσεων.13

Στην περίπτωση της περιβαλλοντικής εκτίμησης και αδειοδότησης, τα προηγούμενα θα

μπορούσαν να αφορούν αντίστοιχα άρνησης κοινοποίησης ΜΠΕ ή άλλων στοιχείων σε πολίτες

και φορείς, καθυστέρηση απόφασης, λήψη απόφασης με βάση λανθασμένα στοιχεία κοκ.

Σημειώνεται ωστόσο ότι για να ασχοληθεί ο ΣτΠ με μια υπόθεση θα πρέπει να έχει προηγηθεί

κατά κανόνα κάποια σχετική πράξη, ή παράλειψη, για την ίδια υπόθεση κάποιας άλλης

δημόσιας υπηρεσίας, αλλά και να υπάρξει σχετική αναφορά – καταγγελία κάποιου πολίτη

(σημειώνεται βέβαια ότι πρόσφατα ο ΣτΠ έχει δραστηριοποιηθεί αυτεπάγγελτα για σημαντικά

περιβαλλοντικά ζητήματα, όπως πχ αυτό της κατάστασης του ποταμού Νέστου). Επίσης, όπως

διευκρινίζεται, είναι αναρμόδιος για θέματα που αφορούν στην υπηρεσιακή κατάσταση του

προσωπικού των δημόσιων υπηρεσιών, έναν όπως είδαμε σημαντικό ανασταλτικό παράγοντα

στη διαδικασία περιβαλλοντικής εκτίμησης.

Πράγματι, ο αρμόδιος «Κύκλος Ποιότητας Ζωής» έχει ασχοληθεί με περιπτώσεις

περιβαλλοντικής αδειοδότησης, συμβάλλοντας στον έλεγχο της όλης της διαδικασίας

(παραδείγματα: καθεστώς αδειοδότησης ατμοηλεκτρικών σταθμών της ΔΕΗ στην Κοζάνη,14

τήρηση Περιβαλλοντικών Όρων από την τσιμεντοβιομηχανία της ΑΓΕΤ ΗΡΑΚΛΗΣ στο Βόλο,15

13 Βλ. http://www.synigoros.gr/what_mission.htm 14 Βλ. ενδεικτικά http://www.synigoros.gr/perivallon/docs/deh.pdf, http://www.synigoros.gr/reports/dei_ptolemaida.pdf, http://www.synigoros.gr/perivallon/pdf_01/7687_1_Porisma_DEH_Ioulios_2005.pdf, και http://www.synigoros.gr/perivallon/pdfs/8755_3_prosfates_exelixeis-neo_eggrafo_tou_StP.pdf. 15 http://www.synigoros.gr/perivallon/pdf_01/aget.pdf

http://www.synigoros.gr/what_mission.htm

http://www.synigoros.gr/perivallon/docs/deh.pdf

http://www.synigoros.gr/reports/dei_ptolemaida.pdf

http://www.synigoros.gr/perivallon/pdf_01/7687_1_Porisma_DEH_Ioulios_2005.pdf

http://www.synigoros.gr/perivallon/pdfs/8755_3_prosfates_exelixeis-neo_eggrafo_tou_StP.pdf

http://www.synigoros.gr/perivallon/pdf_01/aget.pdf


33

λειτουργία χωρίς άδεια ηλεκτρικού σταθμού στη Σάμο,16 παράτυπη λειτουργία ελαιοτρίβιων,

παραλείψεις περιβαλλοντικής αδειοδότησης λειτουργίας υδατοδρομίου στη λίμνη Παμβώτιδα17

κα).

Σύμφωνα με την Ετήσια Έκθεση 2009 του Συνήγορου, οι υποθέσεις αυτές έφτασαν περίπου τις

20 (αν και πολλές από τις άλλες υποθέσεις με τις οποίες ασχολείται ο Κύκλος Ποιότητας Ζωής

εφάπτονται επίσης θεμάτων περιβαλλοντικής αδειοδότησης). Αν και αυτός ο απολογισμός

υποδεικνύει τη χρησιμότητα μιας ανεξάρτητης, εποπτικής αρχής, ο αριθμός των υποθέσεων

είναι ακόμα πολύ μικρός σε σχέση με το σύνολο των αντίστοιχων υποθέσεων αδειοδότησης, ή

σε σχέση με το σύνολο των υποθέσεων που απασχολούν το Συνήγορο, αν σκεφτούμε ότι

αποτελούν μόλις το 0,6% περίπου των υποθέσεων του Κύκλου Ποιότητας Ζωής και το 0,15% των

υποθέσεων του Συνήγορου.18

Η παραπάνω εμπειρία υποδεικνύει την εν δυνάμει σημασία μιας ανεξάρτητης, ελεγκτικής αρχής

που θα επόπτευε όλη τη διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης, θα παρέμβαινε σε

περιπτώσεις κακοδιοίκησης και θα συντελούσε στην επίλυση των αναδυόμενων αντιθέσεων.

Ένας τέτοιος θεσμός μπορεί να προκύψει είτε αυτοδύναμα, είτε με ενίσχυση και ανάπτυξη του

αντίστοιχου τμήματος του Συνήγορου του Πολίτη.

Από την άλλη, η ίδρυση ενός νέου τέτοιου θεσμού, θα μπορούσε να συμβάλλει σημαντικά και

στη συμμετοχή της κοινωνίας και την εμβάθυνση της δημόσιας διαβούλευσης, αν υιοθετούνταν

μια δομή στην οποία να συμμετέχουν και εκπρόσωποι άλλων δημόσιων ή μη-κυβερνητικών

οργανισμών, όπως για παράδειγμα έχει γίνει στην Εθνική Επιτροπή Φύση 2000.

2. Περιβαλλοντική ευθύνη

Στο βαθμό που δεν υιοθετηθεί κάποιο μέτρο απεξάρτησης της διαδικασίας ΜΠΕ από τα

συμφέροντα του ανάδοχου, είναι επιτακτική ανάγκη η λήψη μέτρων που θα εξασφαλίζουν την

αξιοπιστία των ΜΠΕ. Όπως τονίσαμε παραπάνω, η έλλειψη αξιοπιστίας δεν οφείλεται στην

ανεπάρκεια του επιστημονικού δυναμικού της χώρας που εργάζεται στο συγκεκριμένο τομέα,

αλλά στις δομικές αδυναμίες της όλης διαδικασίας.

Σε αυτή την κατεύθυνση, μπορούν να προταθούν άμεσα μέτρα διασφάλισης της αξιοπιστίας,

μέσω της νομικής και θεσμικής κατοχύρωσης της ευθύνης τόσο του Μελετητή, όσο και του

16 http://www.synigoros.gr/reports/por_1114_98_894_99_pz.doc 17 http://www.synigoros.gr/perivallon/pdfs/ydatodromia.pdf 18 Δικοί μας υπολογισμοί με βάση τα στατιστικά στοιχεία που παρατίθενται στην Ετήσια Έκθεση 2009 (σ. 20, 86-87).

http://www.synigoros.gr/reports/por_1114_98_894_99_pz.doc

http://www.synigoros.gr/perivallon/pdfs/ydatodromia.pdf


34

ανάδοχου του έργου/δραστηριότητας για το ορθό, ακριβές και επαρκές περιεχόμενο της

Μελέτης.

Μια τέτοια πρόταση δεν επιδιώκει την ποινικοποίηση της επιστημονικής έρευνας, αλλά την

κατοχύρωση του δημόσιου συμφέροντος. Καθώς οι ΜΠΕ παρέχουν στις αρχές τα αναγκαία

στοιχεία, δεδομένα και εκτιμήσεις για να αποφανθούν όσο αφορά την έγκριση και τους

Περιβαλλοντικούς Όρους κάθε έργου/δραστηριότητας, κάθε παράλειψη, κενό ή σφάλμα που

περιέχεται σε αυτές είτε λόγω συνειδητής προσπάθειας παραποίησης στοιχείων και

υποβάθμισης των συνεπειών, είτε λόγω ανεπαρκούς έρευνας, προκαλεί αυτόματα φαινόμενα

κακοδιοίκησης και εμποδίζει την υπεράσπιση του δημόσιου συμφέροντος.

Συνεπώς, οι μελετητές και οι μελετητικές εταιρίες που αναλαμβάνουν την ευθύνη της σύνταξης

και της υπογραφής των ΜΠΕ και των άλλων Μελετών, ουσιαστικά εκτελούν ένα δημόσιο,

κοινωνικό έργο. Για αυτό άλλωστε λαμβάνουν από το κράτος τη σχετική άδεια και είναι

υποχρεωτικά εγγεγραμμένοι σε δημόσια Μητρώα. Συνεπώς, η ευθύνη για την ορθή εκτέλεση της

εργασίας τους, βαραίνει όχι μόνο τους ίδιους, αλλά και το κράτος. Αν για παράδειγμα

αποδειχθεί ότι μια ΜΠΕ αποκρύπτει σημαντικά στοιχεία του φυσικού περιβάλλοντος, τα οποία

περιγράφονται σε άλλες σχετικές μελέτες (λχ ΕΠΜ) ή θα μπορούσαν να καταγραφούν κατά την

αναγκαία για τη μελέτη έρευνα πεδίου, ο μελετητής ή η εταιρία που την υπογράφει θα έπρεπε

να μην θεωρείται πια κατάλληλος για να αναλαμβάνει το δημόσιο αυτό έργο.

Προτείνουμε λοιπόν τη θεσμοθέτηση σχετικών κυρώσεων, με σκοπό την πρόληψη τέτοιων

περιστατικών και, κατ’ επέκταση, την προστασία του περιβάλλοντος και την προάσπιση του

δημόσιου συμφέροντος. Το πιο άμεσο μέσο θα ήταν ο αποκλεισμός του Μελετητή που

αποδεδειγμένα ευθύνεται για ελλείψεις όπως οι παραπάνω για κάποια χρονικό διάστημα

ανάλογο με το βαθμό του παραπτώματος από τα σχετικά Μητρώα, καθώς αποδείχθηκε

ανεπαρκής στο ρόλο που του ανατέθηκε. Η περιβαλλοντική ευθύνη αυτή θα πρέπει να

επεκτείνεται και στον ανάδοχο του έργου/δραστηριότητας, ο οποίος θα πρέπει να επιβαρύνεται

με το κόστος που προκάλεσε στο περιβάλλον και την κοινωνία η μη ορθή λειτουργία της

επιχείρησής του.

Επίσης, προτείνεται η νομική κατοχύρωση της περιβαλλοντικής ευθύνης των αρμόδιων αρχών,

υπηρεσιών και δημόσιων λειτουργών κατά τη διαδικασία αξιολόγησης των ΜΠΕ και λήψης

αποφάσεων. Στην περίπτωση αμελούς αξιολόγησης, αποδοχής ανεπαρκών ΜΠΕ κοκ, και

κατόπιν σχετικής τεκμηριωμένης καταγγελίας, οι αρμόδιες υπηρεσίες βαρύνονται με την ευθύνη

κακοδιοίκησης, η οποία πρέπει να μεταφράζεται σε αντίστοιχες διοικητικές κυρώσεις.


35

3. Προδιαγραφές και περιεχόμενο ΜΠΕ

Είναι επιτακτική η ανάγκη επικαιροποίησης, εμπλουτισμού και εξειδίκευσης των προδιαγραφών

των ΜΠΕ, ώστε να καλύπτουν και νέες κατηγορίες έργων/δραστηριοτήτων. Είναι θετικό ότι το

ΥΠΕΚΑ κινείται προς αυτή την κατεύθυνση και αναμένουμε να δούμε τα αποτελέσματα. Στη

διαδικασία αυτή είναι σημαντικό να συμβάλλουν όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς που διαθέτουν

αντίστοιχες γνώσεις και εμπειρία, όπως ερευνητικά κέντρα, πανεπιστήμια, περιβαλλοντικές

ΜΚΟ κα. Επίσης σημαντική είναι η θεσμοθέτηση μιας διαδικασίας διαρκούς επικαιροποίησης των

προδιαγραφών, τόσο ανά περιβαλλοντικό πεδίο (πανίδα, χλωρίδα, νερά), όσο και ανά

κατηγορία έργων.

Στην ανανέωση των προδιαγραφών για τις ΜΠΕ, θα πρέπει να αξιοποιηθούν και οι διαθέσιμες

μελέτες – master plan που έχουν εκπονηθεί στο πλαίσιο του Γ΄ ΚΠΣ - ΕΠΠΕΡ 3 και έχουν γίνει

αποδεκτά (όπως π.χ. το Master Plan για τους μεγάλους οδικούς άξονες19). Επίσης, προτείνεται

η αναμόρφωση του Κανονισμού Μελετών και Έργων της Διεύθυνσης Μελετών Έργων Οδοποιίας,

προκειμένου να περιλάβει την αποκτηθείσα εμπειρία από πρόσφατα προγράμματα

Παρακολούθησης των επιπτώσεων στο φυσικό περιβάλλον (π.χ. Εγνατία, Ε65, ΣΓΥΤ).

3.1. Επάρκεια και αξιοπιστία δεδομένων

Πρώτο βήμα σε αυτή την κατεύθυνση είναι η αξιοποίηση όλων των συσσωρευμένων δεδομένων,

μελετών και ερευνών που έχουν γίνει για το ελληνικό φυσικό περιβάλλον, από εκπαιδευτικά

ιδρύματα, ερευνητικά κέντρα, φορείς διαχείρισης, ευρωπαϊκά και εθνικά προγράμματα, ΜΚΟ

κοκ. Για να αξιοποιούνται καλύτερα αυτά τα στοιχεία θα πρέπει:

- να διευκολυνθεί η πρόσβαση σε αυτά, μέσω πχ της συγκέντρωσής τους σε ειδικές

ιστοσελίδες ή/και ηλεκτρονικές βιβλιοθήκες με ευθύνη του δημοσίου

- να υποχρεωθούν οι μελετητές να τα χρησιμοποιούν κατά τη σύνταξη των ΜΠΕ όταν η

περιοχή ή/και το αντικείμενο μελέτης τους (πχ επιπτώσεις σε πανίδα και χλωρίδα) έχει ήδη

μελετηθεί

Παρόλα αυτά, ιδιαίτερα για μεγάλα έργα υποδομής με ευρύτατες περιβαλλοντικές επιπτώσεις οι

οποίες απλώνονται σε μεγάλες εκτάσεις (όπως πχ οι αυτοκινητόδρομοι), τα διαθέσιμα στοιχεία,

ή όσα μπορούν να αποκτηθούν κατά την εκτέλεση μιας συμβατικής ΜΠΕ πριν την έναρξη της

19 Πρόγραμμα ΕΠΠΕΡ ΙΙΙ – «Τεχνική βοήθεια» - «Σχέδιο Δράσης για την Ελαχιστοποίηση του κατακερματισμού βιοτόπων λόγω ειδικών και συμπληρωματικών έργων». Περιβαλλοντική Οργάνωση «Καλλιστώ», Ιούλιος 2008.


36

κατασκευής του έργου, δεν αρκούν για την εκτίμηση και την άμβλυνση των περιβαλλοντικών

επιπτώσεων. Έτσι, σε αυτές τις περιπτώσεις προτείνεται η θεσμοθέτηση της υποχρέωσης

εκπόνησης Προγραμμάτων Παρακολούθησης των επιπτώσεων, σε τρεις φάσεις: πριν την

κατασκευή, κατά την φάση κατασκευής και κατά τη φάση λειτουργίας των έργων. Το κόστος

αυτών των προγραμμάτων θα πρέπει να βαραίνει τον ανάδοχο. Για λόγους ακύρωσης πιθανής

εξάρτησης του μελετητή από τον ανάδοχο, προτείνεται το κόστος αυτό να καταβάλλεται από τον

ανάδοχο σε κάποιο Δημόσιο Ταμείο (πχ Πράσινο Ταμείο), το έργο του Προγράμματος

Παρακολούθησης να προκηρύσσεται και να επιβλέπεται από μια αρμόδια δημόσια αρχή και να

πληρώνεται από το παραπάνω ποσό.

4. Χωροταξικός σχεδιασμός

Η αποτελεσματικότητα κάθε επιμέρους διαδικασίας περιβαλλοντικής εκτίμησης εξαρτάται από

το γενικότερο πλαίσιο του χωροταξικού σχεδιασμού της χώρας Οι περιβαλλοντικές μη-

κυβερνητικές οργανώσεις τονίζουν σε κάθε ευκαιρία πόσο σημαντική είναι η ολοκλήρωση των

εργαλείων περιβαλλοντικής διακυβέρνησης (δασικοί χάρτες και δασολόγιο, κτηματολόγιο,

χωροταξικός σχεδιασμός, σχέδια διαχείρισης υδάτων κ.α.). Η ύπαρξη των εργαλείων αυτών

οδηγεί στην απλοποίηση των διαδικασιών και την αποτελεσματική αξιολόγηση των

περιβαλλοντικών επιπτώσεων των επιτρεπόμενων έργων ή δραστηριοτήτων. Η ολοκλήρωση

αυτών των εργαλείων είναι επιτακτική.

Επιπλέον, σύμφωνα και με τις κοινές κατευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης, βασικός πυλώνας

της περιβαλλοντικής εκτίμησης είναι η Στρατηγική Περιβαλλοντική Εκτίμηση. Η πολιτική αυτή

εφαρμόστηκε στην Ελλάδα τελικά με την εκπόνηση του Γενικού και των Ειδικών Χωροταξικών

Πλαισίων και των αντίστοιχων Στρατηγικών Μελετών Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων. Οι Μελέτες

και τα Πλαίσια αυτά ωστόσο χαρακτηρίζονται από γενικότητα, ασάφεια και κενά και χρήζουν

ανανέωσης και εμβάθυνσης για να μπορούν να συμβάλλουν ως αποτελεσματικά εργαλεία

περιβαλλοντικής διακυβέρνησης.

5. Κοινωνική συμμετοχή, δημόσια διαβούλευση

Ακόμα και αν η εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και η εξέταση των εναλλακτικών

λύσεων για κάποιο έργο/δραστηριότητα γινόταν με όση ποιότητα, αξιοπιστία και

αντικειμενικότητα επιτρέπουν οι επιστημονικές μέθοδοι, η διαδικασία περιβαλλοντικής

αδειοδότησης παραμένει μια πολιτική διαδικασία λήψης αποφάσεων. Κανένα αντικειμενικό –

ποσοτικό κριτήριο δεν μπορεί να αναιρέσει την υποκειμενικότητα της τελικής απόφασης, η


37

οποία στηρίζεται αναπόφευκτα σε πολλά, περίπλοκα, αλληλοεξαρτώμενα και

αλληλοσυγκρουόμενα περιβαλλοντικά, κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά κριτήρια που δεν

μπορούν να συμψηφιστούν.

Έτσι, η ευρύτερη δυνατή συμμετοχή των διαφόρων κοινωνικών ομάδων στη διαδικασία λήψης

αποφάσεων αποτελεί αναγκαία συνθήκη για τη σφαιρικότερη εξέταση του έργου και των

συνεπειών του. Επίσης, είναι πιθανό οι κοινωνικές ομάδες που υφίστανται τις περιβαλλοντικές

επιπτώσεις από ένα έργο να είναι διαφορετικές από τις άμεσα ενδιαφερόμενες που ωφελούνται

από αυτό, και άρα πρέπει να εξασφαλιστεί η δυνατότητα συμμετοχής όλων των ομάδων στη

διαδικασία. Γενικότερα, η ευρύτερη δυνατή κοινωνική συμμετοχή διασφαλίζει τη μεγαλύτερη

δυνατή σφαιρικότητα, αποτελεσματικότητα, κοινωνική και περιβαλλοντική δικαιοσύνη, ενώ

αμβλύνει τις πιθανές συγκρούσεις που μπορεί να ξεσπάσουν μετά την αδειοδότηση ενός έργου,

και οι οποίες δυσκολεύουν ακόμα περισσότερο την ολοκλήρωσή του.

Ακόμα περισσότερο, αν λάβουμε υπόψη όλες τις παραπάνω αδυναμίες και στρεβλώσεις της

διαδικασίας περιβαλλοντικής αδειοδότησης, μια ανοιχτή, δημόσια διαβούλευση γύρω από κάθε

προτεινόμενο έργο/δραστηριότητα με σημαντικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις, μπορεί ως ένα

βαθμό να καλύψει τα κενά, τα σφάλματα και τις παραλείψεις των ΜΠΕ, λειτουργώντας ως μια

δεύτερη, άτυπη διαδικασία περιβαλλοντικού ελέγχου.

Από αυτή τη σκοπιά, είναι θετικό ότι το ελληνικό νομικό πλαίσιο, εναρμονιζόμενο με τις

ευρωπαϊκές κατευθύνσεις (Σύμβαση Aarhenius, Ευρωπαϊκή Οδηγία 2003/35/EC), έχει θέσει σε

προτεραιότητα την κοινωνική συμμετοχή στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων σε σχέση με την

περιβαλλοντική αδειοδότηση, μέσα από τη θεσμοθέτηση της δημόσιας διαβούλευσης.

Αυτή ωστόσο η τυπική κατεύθυνση δεν επιβεβαιώνεται και στην πράξη, καθώς η ουσιαστική

κοινωνική συμμετοχή εξαρτάται από μια σειρά προϋποθέσεων όπως:

- Έγκαιρη ενημέρωση όλων των εν δυνάμει ενδιαφερόμενων πλευρών για τα προτεινόμενα

έργα/δραστηριότητες

- Ακριβής, περιεκτική και κατανοητή αποτύπωση των εκτιμώμενων επιπτώσεων και των

εναλλακτικών λύσεων στις σχετικές ΜΠΕ, ώστε, εκτός από τις αρμόδιες αρχές, να μπορούν να

κρίνουν και οι πολίτες

- Απρόσκοπτη πρόσβαση στην περιβαλλοντική πληροφορία (πχ ΜΠΕ) για όλες τις κοινωνικές

ομάδες


38

- Επαρκή χρονικά περιθώρια παρέμβασης, ειδικά για κοινωνικές ομάδες και φορείς που δεν

έχουν τη δυνατότητα επαγγελματικών ρυθμών

- Διοργάνωση ανοιχτών και αποκεντρωμένων διαδικασιών διαβούλευσης, πχ με επιτόπιες

παρουσιάσεις – εκδηλώσεις, οι οποίες διευκολύνουν ιδιαίτερα τις τοπικές κοινωνίες και τους

πολίτες ή φορείς που δεν έχουν εύκολη πρόσβαση σε πιο κεντρικές διαδικασίες

- Ενδελεχή διερεύνηση των κατατεθειμένων απόψεων και προτάσεων, συμπερίληψή τους

στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, μέσα από τεκμηριωμένη απάντηση (αποδοχής ή απόρριψης)

Οι παραπάνω προϋποθέσεις σπάνια ισχύουν κατά τη διαδικασία περιβαλλοντικής εκτίμησης.

Έτσι, πολύ λίγοι κοινωνικοί φορείς, και κυρίως εκείνοι που έχουν είτε άμεσο επαγγελματικό

ενδιαφέρον για το έργο/δραστηριότητα, είτε εκείνοι που συνδυάζουν το ενδιαφέρον με τη

δυνατότητα επαγγελματικής ενασχόλησης (πχ μεγάλες περιβαλλοντικές ΜΚΟ). Για παράδειγμα,

παρά τα βήματα που έχουν γίνει, η ενημέρωση για τις εξελίξεις και η πρόσβαση στην

περιβαλλοντική πληροφορία παραμένει προβληματική.

Το μεγάλο πρόβλημα είναι όμως ότι ακόμα και όσοι φορείς καταφέρουν να καταθέσουν τις

απόψεις τους, σπάνια αυτές επηρεάζουν σημαντικά τις τελικές αποφάσεις. Αυτό το πρόβλημα

βέβαια είναι δομικό, αφού εξ ορισμού η διαδικασία διαβούλευσης δεν μπορεί να έχει δεσμευτικό

χαρακτήρα για τις αρχές που παίρνουν τις τελικές αποφάσεις. Ωστόσο, αν τα συμπεράσματα

που προκύπτουν από τη διαβούλευση δεν ενσωματώνονται στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, η

πρώτη καθίσταται ανούσια. Σε αυτή την κατεύθυνση προτείνεται:

α) με ευθύνη του φορέα του έργου ή της δραστηριότητας, ο φάκελος ΜΠΕ να περιλαμβάνει

τεκμηριωμένη απάντηση σε κάθε γνωμοδότηση που κατατέθηκε κατά τη διάρκεια της

διαβούλευσης στη φάση της προκαταρκτικής εξέτασης. Σε αντίθετη περίπτωση, ο φάκελος ΜΠΕ

να θεωρείται ελλιπής.

β) με ευθύνη της αρμόδιας για την αδειοδότηση αρχή, η τελική απόφαση ΕΠΟ να περιλαμβάνει

αντίστοιχα τεκμηριωμένη απάντηση σε κάθε γνωμοδότηση που κατατέθηκε κατά τη διάρκεια της

διαβούλευσης στη φάση της εξέτασης της ΜΠΕ.

Επίσης, προτείνεται:

- Η θέσμιση της δυνατότητας της αρμόδιας αρχής, κατόπιν σχετικού αιτήματος, να δίνει

παράταση στις διαδικασίες διαβούλευσης.


39

- Το έγγραφο ή μελέτη προς διαβούλευση να αναρτάται σε ορισμένη ιστοσελίδα, και να

ισχύει για όλες τις δημόσιες διαβουλεύσεις που αφορούν το περιβάλλον, σε περιφερειακό και

εθνικό επίπεδο.

- Η σύνταξη σε εθνική και περιφερειακή κλίμακα, με ευθύνη αντίστοιχα του ΥΠΕΚΑ και των

Περιφερειακών Συμβουλίων ενός καταλόγου των φορέων που θα προσκαλούνται να

γνωμοδοτούν για την περιβαλλοντικών αδειοδότηση έργων και δραστηριοτήτων, όπως Δήμοι,

ΜΚΟ, συνδικαλιστικές ενώσεις κα. Οι κατάλογοι αυτοί μπορούν να συμπληρωθούν μετά από

σχετική πρόσκληση της αρμόδιας αρχής. Στη συνέχεια, με την έναρξη της διαδικασίας

διαβούλευσης και την κοινοποίηση των σχετικών εγγράφων, η αρμόδια αρχή θα αποστέλει

πρόσκληση σε όλους τους παραπάνω φορείς, χωρίς φυσικά αυτό να αποκλείει τη δυνατότητα

γνωμοδότησης μη εγγεγραμένων φορέων.


40

Γ. Μελέτη παραδείγματος – Τα Μικρά Υδροηλεκτρικά Έργα

1. Εισαγωγή

Ως συγκεκριμένο παράδειγμα για την κατάδειξη όσων αναφέρονται στο 1ο μέρος της Έκθεσης,

επιλέχτηκαν τα Μικρά Υδροηλεκτρικά Έργα γενικά, και ειδικότερα τρία συγκεκριμένα ΜΥΗΕ που

κατασκευάστηκαν ή προτάθηκαν προς κατασκευή εντός ή πέριξ σημαντικών προστατευόμων

περιοχών.

Το παράδειγμα επιλέχτηκε κυρίως εξαιτίας του μεγάλου όγκου των προτεινόμενων έργων ΜΥΗΕ

και γενικά ΑΠΕ, τα οποία αποτελούν σημαντικό τμήμα του όλου όγκου των έργων που

προτείνονται προς αδειοδότηση. Επίσης, τα έργα αυτά είναι μεσαίας κλίμακας, ώστε να

μπορούν να λειτουργήσουν αντιπροσωπευτικά σε σχέση με πολλά άλλα έργα (η επιλογή

κάποιου μεγάλου έργου υποδομής για παράδειγμα δεν θα ήταν το ίδιο αντιπροσωπευτική,

καθώς καθένα από αυτά έχει συγκεκριμένο και ιδιαίτερο ιστορικό όσο αφορά την

περιβαλλοντική εκτίμηση και αξιολόγηση). Στη μεγάλη πλειονότητας τους πρόκειται για έργα

του ιδιωτικού τομέα και οι Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων είναι ενδεικτικές των

προβλημάτων που εκδηλώνονται στην όλη διαδικασία.

2. Η ανάπτυξη των ΑΠΕ στην Ελλάδα

Σύμφωνα με την πρόσφατη Κοινή Υπουργική Απόφαση (2464/3-12-2008) για την «ΕΓΚΡΙΣΗ

ΕΙΔΙΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ

ΠΗΓΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΑΥΤΟΥ»

«…οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (Α.Π.Ε.) συνιστούν πηγές ενέργειας φιλικές προς το

περιβάλλον και συνιστούν ειδικότερη έκφανση αλλά και βασική συνιστώσα της αειφόρου

ανάπτυξης συμβάλλοντας παράλληλα στην απεξάρτηση της χώρας στον ενεργειακό τομέα και

στην καλύτερη χωρική αξιοποίηση των φυσικών πόρων» (Εισαγωγή, παρ. ΙΙ 1). Ως Ανανεώσιµες

Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) ορίζονται σύμφωνα με το «ΕΙΔΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ

ΚΑΙ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ», οι µη ορυκτές

ανανεώσιµες πηγές ενέργειας, όπως η αιολική ενέργεια, η ηλιακή ενέργεια, η κυµατική

ενέργεια, η παλιρροϊκή ενέργεια, η ενέργεια από βιοµάζα, ή άλλα αέρια που εκλύονται από

χώρους υγειονοµικής ταφής και από εγκαταστάσεις βιολογικού καθαρισµού, βιοαέρια, η

γεωθερµική ενέργεια, η υδραυλική ενέργεια που αξιοποιείται από υδροηλεκτρικούς σταθµούς.


41

Σύμφωνα με την κείμενη νομοθεσία, η διαδικασία αδειοδότησης για την κατασκευή ενός έργου

ΑΠΕ, ξεκινά από τη γνωμοδότηση της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας (ΡΑΕ), μία ανεξάρτητη

διοικητική αρχή επιφορτισμένη με την παρακολούθηση και τον έλεγχο της λειτουργίας της

αγοράς ενέργειας. Ο ενδιαφερόμενος φορέας υποβάλλει αίτηση στη ΡΑΕ, μαζί με την Προμελέτη

Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΠΠΕ). Η ΡΑΕ ελέγχει τη δυνατότητα απορρόφησης ισχύος στη

συγκεκριμένη περιοχή και αξιολογεί την αίτηση με βάση 8 κριτήρια, εκ των οποίων τα

σημαντικότερα είναι η αποδοτικότητα του έργου και η οικονομική ικανότητα του αιτούντος. Αν η

παραπάνω αξιολόγηση είναι θετική, η ΠΠΕ προωθείται στην Περιφέρεια ή στην Ειδική Υπηρεσία

Περιβάλλοντος (ΕΥΠΕ), ώστε να ακολουθηθεί η διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης και

να εκδοθεί η απόφαση Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων. Αν η απόφαση της Περιφέρειας ή της

ΕΥΠΕ είναι θετική, εκδίδεται μετά και η άδεια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας

(Εμ.Σαντοριναίος,2007). Στη συνέχεια, ο ανάδοχος οφείλει να ακολουθήσει την κανονική

διαδικασία για την έκδοση της Άδειας Εγκατάστασης και την Άδεια Λειτουργίας.

2.1. Πλήθος αιτήσεων και αδειών

Η αναγκαιότητα για κάλυψη των εθνικών στόχων ανάπτυξης των ΑΠΕ έχει οδηγήσει στην

παροχή νομικών και οικονομικών κινήτρων ώστε να ενθαρρυνθούν οι ιδιωτικές επενδύσεις, με

στόχο την ταχύτερη ανάπτυξη έργων που θα εκμεταλλεύονται το εθνικό δυναμικό σε ΑΠΕ. Το

αποτέλεσμα είναι να κατατίθενται ετησίως εκατοντάδες αιτήσεις για αδειοδότηση, η οποία

περιλαμβάνει και την περιβαλλοντική εκτίμηση και την έγκριση των Περιβαλλοντικών Όρων.

Σύμφωνα με τα όλα τα διαθέσιμα στοιχεία της ΡΑΕ (βλ. Πίν. 1) από τον 06/2007 ως και τον

04/2011 έχουν κατατεθεί συνολικά 3071 αιτήσεις για παραγωγή ρεύματος από ΑΠΕ και ΣΗΘΥΑ

(Σταθμοί Συμπαραγωγής Ηλεκτρισμού και Θερμότητας Υψηλής Απόδοσης), ποσό που αντιστοιχεί

περίπου σε 67 αιτήσεις το μήνα. Από αυτές, η πλειονότητα αφορά τα ηλιοθερμικά /

φωτοβολταϊκά συστήματα (1650 αιτήσεις), τα αιολικά (1030) και τα Μικρά Υδροηλεκτρικά Έργα

(223). Αν εξαιρέσουμε μάλιστα τον πρώτο (6/2007) και τους επόμενους κύκλους, στους οποίους

κατατέθηκαν συσσωρευμένες αιτήσεις οι οποίες αφορούσαν κυρίως φωτοβολταϊκούς σταθμούς,

ο ρυθμός κατάθεσης αιτήσεων παραμένει μάλλον σταθερός, με μέσο όρο το τελευταίο χρόνο 59

περίπου αιτήσεις το μήνα (βλ. Διαγρ. 1).

Από τα έργα ΑΠΕ, τις σημαντικότερες περιβαλλοντικές επιπτώσεις, και άρα τις μεγαλύτερες

απαιτήσεις όσο αφορά τη διαδικασία περιβαλλοντικής εκτίμησης και αδειοδότησης,

παρουσιάζουν τα Αιολικά Πάρκα και τα Μικρά Υδροηλεκτρικά Έργα (ΜΥΗΕ). Αιτήσεις για τέτοια

έργα συνεχίζουν να κατατίθενται με σταθερό ρυθμό, με περίπου νέες 22 αιτήσεις για αιολικά και


42

5 αιτήσεις για ΜΥΗΕ κάθε μήνα (βλ. Διαγρ. 2). Τα στοιχεία αυτά είναι αρκετά για να υποδείξουν

τον όγκο των αιτήσεων που έχουν να διεκπεραιώσουν οι υποστελεχωμένες αρμόδιες υπηρεσίες.

Κύκλος

Αιτήσεων Σύνολο Αιολικά ΜΥΗΕ

Ηλιοθερμικά/

φωτοβολταϊκά Βιομάζα Υβριδικά

04 2011 106 16 4 80 6

02 2011 106 43 3 54 4 1

12 2010 135 29 4 96 6

10 2010 115 25 3 81 4

08 2010 93 50 2 35 5

06 2010 152 89 10 30 15 1

04 2010 91 50 4 18 10

02 2010 66 41 10 2 7

12 2009 126 92 9 17 3 1

10 2009 73 61 5 4 2

08 2009 80 50 8 8 5 5

06 2009 56 43 10 2

04 2009 70 60 5 1 1

02 2009 63 37 19 7 0 0

12 2008 76 56 8 8 3 0

10 2008 79 43 16 14 2 3

08 2008 59 35 9 4 1 9

06 2008 80 61 14 2 0 1

04 2008 47 27 14 1 1 0

02 2008 147 40 4 100 0 0

12 2007 206 22 15 161 0 1

10 2007 150 40 23 83 2 1

08 2007 261 13 11 235 1 1

06 2007 634 7 13 607

Σύνολο 3071 1030 223 1650 77 25


43

Πίνακας 1: Αιτήσεις στη ΡΑΕ για ΑΠΕ και ΣΗΘΥΑ 6/2007 - 04/2011. Σύνολο και βασικές

κατηγορίες έργων ΑΠΕ (επεξεργασία στοιχείων από ΡΑΕ)

Διάγραμμα 1: Αιτήσεις στη ΡΑΕ για ΑΠΕ και ΣΗΘΥΑ 6/2007 - 04/2011

0

100

200

300

400

500

600

700

042011

022011

122010

102010

08 2010

062010

042010

022010

122009

102009

082009

062009

042009

022009

122008

102008

082008

062008

042008

022008

122007

10 2007

082007

062007

Διάγραμμα 1: Αιτήσεις στη ΡΑΕ για ΑΠΕ και ΣΗΘΥΑ 6/2007 - 04/2011.


44

Αιτήσεις χορήγηση άδειας παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ

0

50

100

150

200

250

300

04 20

11

02 20

11

12 20

10

10 20

10

08 20

10

06 20

10

04 20

10

02 20

10

12 20

09

10 20

09

08 20

09

06 20

09

04 20

09

02 20

09

12 20

08

10 20

08

08 20

08

06 20

08

04 20

08

02 20

08

12 20

07

10 20

07

08 20

07

Κύκλοι αιτήσεων

Αριθμός

αιτήσ

εων

ΣύνολοΑιολικάΜικρά ΥδροηλεκτρικάΦωτοβολταϊκά

Εικόνα 1: Αιτήσεις στη ΡΑΕ για ΑΠΕ ανά κατηγορία έργου, 8/2007 - 04/2011

3. Μικρά Υδροηλεκτρικά Έργα – γενική περιγραφή

3.1. Γενικά τεχνικά χαρακτηριστικά

Ως ΜΥΗΕ ορίζονται εγκαταστάσεις παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας µε τη χρήση υδατικού

δυναµικού, η ισχύς των οποίων δεν υπερβαίνει τα 15 MW. Η αρχή λειτουργίας των ΜΥΗΕ

βασίζεται στην εκμετάλλευση της δυναμικής ενέργειας των επιφανειακών νερών, με μετατροπή

της αρχικά σε κινητική και εν συνεχεία σε ηλεκτρική ενέργεια. Η εγκατάσταση ενός ΜΥΗΕ

αξιοποιεί τη φυσική πτώση των επιφανειακών υδάτων, μέσω ενός υπό πίεση υδραυλικού

συστήματος που διοχετεύει το νερό στο στρόβιλο. Τα βασικά επιμέρους τεχνικά έργα είναι η

υδροληψία (intake), το σύστημα προσαγωγής και ο σταθμός παραγωγής (power house)

(στοιχεία από Δουριδάς Χρήστος, «Ανάπτυξη Συστήματος Πληροφοριών για τα Μικρά

Υδροηλεκτρικά Έργα στην Ελληνική Επικράτεια». Διπλωματική Μεταπτυχιακή Εργασία. Αθήνα,

Οκτώβριος 2006).


45

Το πρώτο εν σειρά, από ανάντη, έργο είναι ο σταθμός υδροληψίας με το οποίο αποσπάται η

ενεργειακά εκμεταλλεύσιμη παροχή από το φυσικό υδατόρευμα ή, γενικότερα από την πηγή

ύδατος. Οι κύριοι τύποι υδροληψίας είναι η ορεινή (tyrolean intake), η πλευρική (side intake)

και η υδροληψία τύπου σίφωνα (siphon intake). Η υδροληψία οφείλει να είναι σχεδιασμένη

ώστε ένα μέρος της παροχής (οικολογική παροχή) να αποδίδεται απευθείας στο φυσικό

υδατόρευμα, προκειμένου να διατηρούνται ικανές συνθήκες επιβίωσης για το παρόχθιο

οικοσύστημα. Αφού αποσπαστεί από την κοίτη το νερό διοχετεύεται με ελεύθερη ροή στη

δεξαμενή καθίζησης ή εξαμμωτή (desilter), όπου κατακάθονται οι φερτές ύλες. Στη συνέχεια

βρίσκεται η δεξαμενή φόρτισης (forebay) από όπου ξεκινά ο αγωγός που θα μεταφέρει το νερό

στο κτίριο του σταθμού παραγωγής. Ο αγωγός αυτός τοποθετείται συνήθως εντός του εδάφους

και κάτω από παραποτάμιο δρόμο. Καταλήγει στο Σταθμό Παραγωγής, όπου εγκαθίσταται ο

ηλεκτρομηχανολογικός (Η/Μ) εξοπλισμός, δηλαδή οι στρόβιλοι, οι γεννήτριες, οι

μετασχηματιστές και ο εξοπλισμός παρακολούθησης και ελέγχου του έργου. Το νερό, μετά από

την διέλευση του από τον υδροστρόβιλο, οδηγείται στην κοίτη του ποταμού μέσω της διώρυγας

φυγής (Γ.Ασημακόπουλος,2007).

Η ηλεκτρική ενέργεια που παράγεται από το ΜΥΗΕ, διοχετεύεται στο δίκτυο της ΔΕΗ, μέσω

απλής γραμμής μεταφοράς μέσης τάσης (ξύλινες κολώνες). Επιπλέον τα ΜΥΗΕ απαιτούν

συνήθως την κατασκευή δρόμων. Συγκεκριμένα, απαιτούνται μόνιμοι δρόμοι για την πρόσβαση

στην υδροληψία και στο σταθμό παραγωγής, αλλά και προσωρινοί, για την εγκατάσταση της

σωλήνωσης (οι οποίοι ωστόσο μπορεί και να παραμένουν και μετά την κατασκευή).

3.2. Γενική εκτίμηση πιθανών περιβαλλοντικών επιπτώσεων από την κατασκευή ΜΥΗΕ

Τόσο η –περιορισμένη- σχετική βιβλιογραφία20 αλλά και η σχετική νομοθεσία - ΚΥΑ 2464/3-12-

2008), όσο, κυρίως, η εμπειρία από την πρώτη φάση ανάπτυξης των ΜΥΗΕ στην Ελλάδα,

υποδεικνύουν ότι τα ΜΥΗΕ μπορούν να προκαλέσουν μια σειρά σημαντικών περιβαλλοντικών

επιπτώσεων. Οι επιπτώσεις αυτές απορρέουν τόσο από την κατασκευή του έργου και των

αναγκαίων συνοδών έργων (κυρίως οδοποιΐα), όσο και από τη λειτουργία του.

20 Ενδεικτικά: 1) Δουριδάς Χρήστος. «Ανάπτυξη Συστήματος Πληροφοριών για τα Μικρά Υδροηλεκτρικά Έργα στην Ελληνική Επικράτεια». Διπλωματική Μεταπτυχιακή Εργασία. Αθήνα, Οκτώβριος 2006. 2) Βασιλάκης Νίκος, «Μικρά Υδροηλεκτρικά Έργα. Ευρωπαϊκή Διάσταση και Προοπτική». Βλ. επίσης και το σχετικό υπόμνημα του ΓΕΩΤΕΕ (παρ. Ανατολικής Μακεδονίας) με θέμα «Σχεδιαζόμενη κατασκευή μικρών υδροηλεκτρικών έργων», 3/3/2008, αρ. πρωτ. 17.


46

Επιπτώσεις από τη μείωση της παροχής στην κοίτη του υδατορεύματος

Η πλέον άμεση συνέπεια της λειτουργίας ενός Μικρού Υδροηλεκτρικού Έργου είναι η αφαίρεση

από την κοίτη ανάμεσα στην Υδροληψία και στον Υδροηλεκτρικό Σταθμό του μεγαλύτερου

μέρους της παροχής νερού, το οποίο και υπάγεται στον υπόγειο σωλήνα. Η μείωση της

παροχής προκαλεί σημαντικές μεταβολές στο ίδιο το ποτάμιο οικοσύστημα, όπως και στα

παρακείμενα.

Για να αμβλυνθούν αυτές οι συνέπειες η σχετική ΚΥΑ (2464/3-12-2008) προβλέπει την

εξασφάλιση μιας ελάχιστης παροχής στο υδατόρεμα, η οποία και ονομάζεται «οικολογική

παροχή». Όμως, όπως αναφέρεται στην ίδια ΚΥΑ (ο.π. άρθρο 16) δεν έχουν καθοριστεί ακόμα

«…τα κριτήρια της ελάχιστης απαιτούμενης οικολογικής παροχής ανά λεκάνη απορροής,

σύμφωνα και με τις προβλέψεις του ν. 3199/2003». Μέχρι να καλυφθεί το σημαντικό νομικό

αυτό κενό, η ΚΥΑ προτείνει να καθορίζεται η οικολογική παροχή ως «…το μεγαλύτερο από τα

πιο κάτω μεγέθη, εκτός αν απαιτείται τεκμηριωμένα η αύξησή της, λόγω των απαιτήσεων του

κατάντη οικοσυστήματος (ύπαρξη σημαντικού οικοσυστήματος):

- 30% της μέσης παροχής των θερινών μηνών Ιουνίου - Ιουλίου – Αυγούστου ή

- 50% της μέσης παροχής του μηνός Σεπτεμβρίου ή

- 30 lt/sec σε κάθε περίπτωση».

Τα όρια αυτά για την οικολογική παροχή είναι πιθανό να μην αρκούν για την εξασφάλιση της

συνέχειας της ροής με τέτοιο τρόπο, ώστε να μην εμποδίζεται η κίνηση, η δραστηριότητα και

άρα η επιβίωση της ιχθυοπανίδας και κατ’ επέκταση οι λειτουργίες των ποτάμιων

οικοσυστημάτων. Έτσι, επιστημονικοί φορείς, όπως το ΓΕΩΤΕΕ, προτείνουν την αντικατάσταση

του παραπάνω αυθαίρετου ποσοστού με ένα οικολογικό κριτήριο που να προσδιορίζει το

αναγκαίο ελάχιστο ύψος της στάθμης του ποταμού σε κάθε σημείο της κοίτης του. Το ΓΕΩΤΕΕ

(2008) έτσι προτείνει «Η ελάχιστη ποσότητα νερού (οικολογική παροχή) που θα υπάρχει σε όλα

τα σημεία της κοίτης του ποταμού, έτσι ώστε να υπάρχει δυνατότητα επιβίωσης της

ιχθυοπανίδας, να εξασφαλίζει στάθμη πάνω από 20 cm». Επίσης, «ο υδραυλικός υπολογισμός

του βάθους ροής στο ρέμα κατάντη της υδροληψίας θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τις

δυσμενέστερες συνθήκες, δηλαδή εκείνες όπου μειώνεται το βάθος ροής και να εκτιμάται η

μέγιστη διαμήκης κλίση (και όχι η μέση κλίση) και η συντηρητικότερη / δυσμενέστερη διατομή


47

και όχι μια τυχαία ή τυπική διατομή του ρέματος». Η πρόταση αυτή φάνηκε ότι έγινε αποδεκτή

από το ΥΠΕΚΑ, όταν τον Αύγουστο του 2010 κατατέθηκε προς δημόσια διαβούλευση Υπουργική

Απόφαση. Μέχρι σήμερα όμως δεν έχει ακόμα υιοθετηθεί.

Επιπλέον, η ουσιαστική ικανοποίηση των παραπάνω νόμιμων όρων προϋποθέτει ακριβή και

σύγχρονα δεδομένα της μέσης παροχής του ποταμού καθόλη τη διάρκεια του έτους, ώστε να

εκτιμηθεί με ακρίβεια εκ των προτέρων η πραγματική δυνατότητα επιπλέον παροχής που θα

μπορεί να αξιοποιηθεί για τις ανάγκες της ηλεκτροπαραγωγής. Τέτοια δεδομένα μπορούν να

προκύψουν μόνο μετά από μετρήσεις της παροχής του ρέματος επί σειρά ετών. Πολλές ωστόσο

Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων στηρίζονται σε έμμεσους υπολογισμούς της παροχής, με

βάση δεδομένα από τον τελικό αποδέκτη του υδατορέματος υπό εξέταση και το σχετικό μέγεθος

της λεκάνης απορροής του. Η μέθοδος αυτή δεν προσφέρει ικανοποιητικά αποτελέσματα,

ιδιαίτερα στα ποτάμια συστήματα που τροφοδοτούνται από πηγές. Πολλές φορές επίσης τα

δεδομένα που χρησιμοποιούνται προέρχονται από μετρήσεις περασμένων δεκαετιών, οι οποίες

δεν ανταποκρίνονται πια στην πραγματικότητα. Και οι δύο πρακτικές θεωρούνται ωστόσο

αποδεκτές από τις αρχές που αξιολογούν τις ΜΠΕ.

Παρεμπόδιση της ανάδρομης/κατάδρομης κίνησης της ιχθυοπανίδας του υδατορεύματος.

Πέρα από τη μείωση της ροής, προβλήματα στην ιχθυοπανίδα, εφόσον τέτοια υφίσταται,

προκαλούν και τα εμπόδια που θέτουν στην κίνησή τους τα ΜΥΗΕ και ειδικότερα οι

εγκαταστάσεις υδροληψίας, οι οποίες συνήθως διακόπτουν τη ροή του ποταμού. Για την

εξασφάλιση της απρόσκοπτης κίνησης προτείνονται δύο λύσεις. Πρώτον, η χρήση πλευρικού

υπερχειλιστή για την υδροληψία, αντί για τη χρήση εγκάρσιου φράγματος. Σε αυτή την

περίπτωση δεν παρεμβάλλεται καθολικό εμπόδιο στη ροή του ποταμού, ενώ επίσης είναι πιο

εύκολη η εξασφάλιση της οικολογικής παροχής. Δεύτερο, η κατασκευή και ενσωμάτωση στο

έργο ειδικών διατάξεων για τη διευκόλυνση της μετακίνησης της ιχθυοπανίδας («σκάλας»).

Η μείωση της παροχής, η ανεπάρκεια της οικολογικής παροχής και η παρεμπόδιση της κίνησης

της ιχθυοπανίδας έχει αποδεδειγμένες επιπτώσεις τόσο στην ιχθυοπανίδα, όσο και στα άλλα

είδη που εξαρτώνται από αυτή, όπως η Βίδρα (Lutra lutra). Σε μια πρόσφατη μελέτη στο Εθνικό

Πάρκο Βόρειας Πίνδου21 διαπιστώθηκε παρουσία της Βίδρας στα 35 από τα 38 σημεία στο

ποτάμιο σύστημα της περιοχής. Από τα τρία ρέματα στα οποία δεν σημειώθηκε παρουσία

βίδρας, τα δύο έφεραν στην κοίτη τους φράγματα, (ρέμα Τοπόλιτσας και ρέμα Ελληνικό), ενώ

21 Πρόγραμμα Παρακολούθησης (monitoring) της πανίδας του Εθνικού Πάρκου Β. Πίνδου – Β’ Ενδιάμεση Αναφορά. Περιβαλλοντική Οργάνωση «Καλλιστώ»


48

το τρίτο δεν είχε κατάλληλη γεωμορφολογία, παρουσιάζοντας φυσικά εμπόδια και φράγματα

στην κίνηση των ψαριών). Με βάση αυτή την παρατήρηση, η Αναφορά εύλογα συμπεραίνει:

«Είναι πολύ πιθανό η διαθέσιμη για τη βίδρα τροφή στους σταθμούς αυτούς να επηρεάζεται από

την ύπαρξη των φραγμάτων αυτών. Η παρουσία φραγμάτων καθιστά απαγορευτική η πολύ

δύσκολη τη μετακίνηση των ψαριών. Είδη όπως η πέστροφα και το χέλι έχουν τη δυνατότητα να

ξεπερνούν ανάλογα μικρά εμπόδια, τουλάχιστον κατά την περίοδο των υψηλών παροχών. Όσον

αφορά στα υπόλοιπα είδη, είναι πιθανό τα δύο παραπάνω φράγματα να αποτελούν εμπόδιο στη

μετακίνηση των ψαριών προς τα ανάντη των ποταμών, καθώς η δυνατότητά τους να ξεπερνούν

τέτοιου είδους εμπόδια είναι μικρή. Για παράδειγμα, έχει διαπιστωθεί ότι τα άτομα του γένους

Barbus και του γένους Chondrostoma δυσκολεύονται να ξεπεράσουν ακόμα και μικρά εμπόδια.

Η Αναφορά καταλήγει ότι η κατασκευή ΜΥΗΕ αποτελεί τη σημαντικότερη απειλή για τον

πληθυσμό της βίδρας, αφού «στερεί από τη βίδρα τμήματα του ζωτικού της χώρου αφού η

διαθέσιμη για το είδος τροφή ανάντη των φραγμάτων αυτών είναι σημαντικά μειωμένη.

Επιπλέον η ίδια η διαδικασία της κατασκευής των φραγμάτων και κυριότερα των μικρών

υδροηλεκτρικών φραγμάτων για την παραγωγή «καθαρής» ενέργειας, απαιτεί την κατασκευή

δρόμων πρόσβασης, την επίχωση τμημάτων της κοίτης, την εκτεταμένη αφαίρεση της παρόχθιας

βλάστησης για την κατασκευή του αγωγού παροχέτευσης, και τελικά την ευρύτερη και

σημαντική υποβάθμιση του ενδιαιτήματος.»

Καταστροφή δασικής βλάστησης, πιθανή κατάληψη/καταστροφή οικοτόπων, αύξηση της

όχλησης.

Τα ΜΥΗΕ συνήθως δεν διαθέτουν ταμιευτήρα. Έτσι, η ζώνη κατάληψής τους περιλαμβάνει τις

εγκαταστάσεις της υδατοσυλλογής, το πεδίο του Σταθμού Ηλεκτροπαραγωγής και τα συνοδά

έργα οδοποιΐας. Οι δύο πρώτες εκτάσεις είναι σχετικά μικρές. Συχνά βρίσκονται όμως σε

ευαίσθητα σημεία των ποτάμιων οικοσυστημάτων, προκαλώντας σημαντικές απώλειες σε

κρίσιμα ενδιαιτήματα. Επίσης, εξαιτίας του έντονου ανάγλυφου του εδάφους που υπάρχει

συνήθως σε περιοχές που προτιμώνται για ΜΥΗΕ, η ζώνη που καταστρέφεται για την

εγκατάσταση το Σταθμού και της Υδροληψίας είναι πολύ μεγαλύτερη του πραγματικού μεγέθους

των τελευταίων. Οι μεγαλύτερες όμως απώλειες συνήθως προέρχονται από τα έργα οδοποιΐας,

τα οποία καταλαμβάνουν πολύ μεγαλύτερη έκταση. Το κρισιμότερο έργο είναι η οδός που

συνήθως ανοίγεται παράλληλα και πολύ κοντά στο ρέμα, ώστε να περάσει υπογείως ο αγωγός.

Η διάνοιξη αυτή προκαλεί ευρύτατες απώλειες τόσο στα παραποτάμια οικοσυστήματα (απώλεια

βλάστησης), όσο και στο ίδιο το ποτάμι, όπου συχνά καταλήγουν τα αδρανή υλικά από τις


49

εργασίες διάνοιξης. Όλες αυτές οι εργασίες προκαλούν ανάλογης έντασης όχλησης (θόρυβος,

αύξηση κινητικότητας και προσβασιμότητας, κίνηση οχημάτων, ρύπανση, παραγωγή στέρεων

απόβλητων κοκ), το μέγεθος και οι συνέπειας της οποίας πρέπει να εκτιμώνται ανάλογα.

Τέλος πρέπει να σημειωθεί ότι η χωρική διασπορά των ΜΥΗΕ μεταφράζεται σε αντίστοιχη

διασπορά της ανθρώπινης επέμβασης στο φυσικό περιβάλλον, πολλές φορές σε περιοχές που

απολάμβαναν χαμηλό βαθμό όχλησης ως τώρα. Σε συνδυασμό με το μεγάλο πλήθος των έργων,

που διαχειρίζεται κυρίως ο ιδιωτικός τομέας και των εμπλεκομένων υπηρεσιών που είναι

αρμόδιες για την παρακολούθηση των έργων, ο έλεγχος τήρησης των περιβαλλοντικών όρων

επέμβασης είναι ιδιαίτερα δύσκολος.

3.3. Νομοθεσία για χωροθέτηση ΜΥΗΕ

Η πρόσφατη ΚΥΑ (2464/3-12-2008) για την «ΕΓΚΡΙΣΗ ΕΙΔΙΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΥ

ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΑΥΤΟΥ», θέτει μια σειρά επιπλέον

όρους για τη νόμιμη χωροθέτηση αυτών των έργων, προσπαθώντας έτσι να εφαρμόσει το θεσμό

της Στρατηγικής Εκτίμησης των Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων. Σημαντικότεροι από αυτούς, σε

σχέση με τις ιδιαίτερες συνθήκες του Εθνικού Πάρκου Β. Πίνδου» είναι οι εξής:

• «Η χωροθέτηση Μ.ΥΗ.Ε. αποκλείεται εντός (…) των περιοχών απολύτου προστασίας της

φύσης και προστασίας της φύσης που καθορίζονται κατά τις διατάξεις των άρθρων 19

παρ. 1 και 2 και 21 του ν. 1650/1986, (…) των οικοτόπων προτεραιότητας περιοχών της

Επικράτειας που έχουν ενταχθεί ως τόποι κοινοτικής σημασίας στο δίκτυο ΦΥΣΗ 2000

σύμφωνα με την απόφαση 2006/613/ΕΚ της Επιτροπής (ΕΕ L 259 της 21.9.2006, σ.1).»

(Άρθρο 14, παρ. 1)

• «Στα έργα μέσου και μεγάλου ύψους υδραυλικής πτώσης (Η>20 m), τα οποία

χωροθετούνται εντός των περιοχών του Δικτύου ΦΥΣΗ 2000, κρίνεται σκόπιμη η

κατασκευή σηράγγων ή εγκιβωτισμένων αγωγών εντός του εδάφους στο υδραυλικό

σύστημα προσαγωγής και απαγωγής της παροχής, ώστε να μην υπάρχει πρόσθετη

περιβαλλοντική επιβάρυνση. Επιβάλλεται η αξιοποίηση / χρήση των υφιστάμενων

υποδομών (δρόμοι, δίκτυα κλπ.).» (Άρθρο 15, παρ. 2).

• «Το μήκος των συνοδών έργων πρόσβασης (οδοποιία) για τις κατηγορίες έργων με

ονομαστική ισχύ μικρότερη του 1 MW, δεν μπορεί να είναι δυσανάλογο των υπολοίπων

έργων που απαιτούνται για την κατασκευή του υδροηλεκτρικού έργου (μήκος


50

σωλήνωσης προσαγωγής) και σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να υπερβαίνει συνολικά τα

3,0 χλμ. Δεν πρέπει να επιτρέπονται έργα οδοποιίας η κατασκευή των οποίων απαιτεί

ουσιώδη μεταβολή στην παραποτάμια βλάστηση και σε γεωλογικούς σχηματισμούς ή

συνεπάγεται επίχωση της κοίτης του υδατορεύματος ή ενδέχεται να προκαλέσει

κατολισθήσεις, διαβρώσεις και ασταθείς εδαφικές συνθήκες.» (Άρθρο 15, παρ. 3)

• «Εφόσον στη ζώνη κατάληψης του έργου υφίσταται και άλλη χρήση νερού, πρέπει να

εξασφαλίζεται κατά προτεραιότητα η ικανοποίηση των υφιστάμενων υδρευτικών,

αρδευτικών και οικολογικών αναγκών.» (Άρθρο 16, παρ. 3)

• «Καθ’ όλο το μήκος του τμήματος της φυσικής κοίτης του υδατορεύματος από το οποίο

εκτρέπεται το νερό (Από το σημείο υδροληψίας έως το σημείο επαναφοράς του

νερού στη φυσική κοίτη), πρέπει να εξασφαλίζεται η ελάχιστη οικολογική παροχή όπως

προβλέπεται παρακάτω.» (ο.π.)

• «Όταν προβλέπεται εκτροπή του νερού από τη φυσική κοίτη του υδατορεύματος και για

μήκος μεγαλύτερο των 250m, το μήκος του τμήματος φυσικής κοίτης που θα αφήνεται

μεταξύ δύο επάλληλων Μ.ΥΗ.Ε. (δηλαδή μεταξύ του σημείου επαναφοράς του νερού στη

φυσική κοίτη για το ανάντη Μ.ΥΗ.Ε. και του σημείου υδροληψίας ή την αρχή της

τεχνητής λίμνης του πλησιέστερου κατάντη Μ.ΥΗ.Ε. δεν μπορεί να είναι μικρότερο των

1000 m.» (ο.π.)

Σημειώνεται ωστόσο ότι οι γενικοί αυτοί κανόνες χωροθέτησης δεν επαρκούν, καθώς δεν

προσδιορίζουν ούτε την αναμενόμενη παραγόμενη ενέργεια από ΜΥΗΕ, ούτε την κατανομή των

αναγκαίων έργων ανά λεκάνη απορροής. Το αποτέλεσμα είναι μια άναρχη, αυθαίρετη εξάπλωση

των ΜΥΗΕ σε όλα τα ποτάμια συστήματα της χώρας, με μοναδικό κριτήριο στην πράξη την

εκδήλωση επιχειρηματικού ενδιαφέροντος από υποψήφιους επενδυτές.

4. Ειδικότερα παραδείγματα

4.1. Ε.Π. Β. Πίνδου

4.1.1. ΜΥΗΕ Λουμνίτσας

Το ΜΥΗΕ στη θέση «ΡΕΜΑ ΛΟΥΜΝΙΤΣΗΣ» (ΑΔ-00513, Εταιρία «ΣΥΜΜΕΤΟΧΕΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

ΑΝΩΝΥΜΟΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑ», Ισχύος 3,14 MW, Νομός Γρεβενών, Κοινότητα Περιβολίου ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ

ΠΕΡΙΒΟΛΙΟΥ) αποτελεί το πρώτο από τα πρώτα δύο ΜΥΗΕ που έχουν ήδη κατασκευαστεί εντός


51

του Εθνικού Πάρκου Β. Πίνδου (Ε.Π.Β.Π). Η κατασκευή διήρκεσε δύο έτη και το ΜΥΗΕ

λειτουργεί από το Φεβρουάριο του 2008 (εικ. 2).

Εικόνα 2: Γραφική αποτύπωση του ΜΥΗΕ στη θέση "Λουμνίτσα" (κόκκινη γραμμή)

Η υδροληψία (βλ. εικ. 6) βρίσκεται πάνω στην κοίτη του ρέματος Λουμνίτσας (εικ. 3), σε

περιοχή κοντά τόσο στη ζώνη ΙΙα του Ε.Π.Β.Π., όσο και στη Ζώνη Ιγ. Η περιοχή καλύπτεται

κυρίως από δάση Μαύρης Πεύκης (Pinus nigra) και χαμηλότερα, προς την έξοδο του ρέματος με

δρυοδάση. Μετά την υδροληψία (εικ. 4), το νερό εισέρχεται σε υπόγειο αγωγό (εικ. 5) μήκους

2.800 μ. Ο δρόμος, κάτω από τον οποίο βρίσκεται ο αγωγός, και ο οποίος συνδέει το σημείο

υδροληψίας με το σταθμό παραγωγής προϋπήρχε του ΜΥΗΕ. Ωστόσο, οι εργασίες βελτίωσης

φαίνεται ότι έχουν επιβαρύνει επιπλέον την κοίτη του ρέματος και την παρακείμενη πλευρά (εικ.

6 και 7).


52

Τέλος, διαπιστώθηκε δυστυχώς ότι παρά το πέρας των εργασιών, δεν έχει ολοκληρωθεί ο

καθαρισμός και η αποκατάσταση του τοπίου στις εγκαταστάσεις, καθώς παραμένουν σωροί

απορριμμάτων, ανάμεσα στα οποία και επικίνδυνα υλικά, όπως χρησιμοποιημένοι καταλύτες,

δοχεία λαδιών κοκ (εικ. 8). Σημειώνεται επίσης ότι τον πρώτο χρόνο της λειτουργίας του, το

ΜΥΗΕ ήταν αδύνατο να λειτουργήσει και τους θερινούς μήνες, λόγω ανεπάρκειας της παροχής,

γεγονός που διαφοροποιεί σημαντικά την πραγματική από την ονομαστική ισχύ.

Εικόνα 3: Το ρέμα Λουμνίτσα ανάντη της υδροληψίας


53

Εικόνα 4: Οι εγκαταστάσεις υδροληψίας στο ΜΥΗΕ Λούμνιτσας

Εικόνα 5: Ο υπόγειος αγωγός κάτω από το δρόμο


54

Εικόνα 6: Αδρανή υλικά απορρίπτονται στα πρανή του δρόμου ως το ρέμα

Εικόνα 7: Αδρανή υλικά και καταστραμμένα δέντρα ως την κοίτη του ρέματος


55

Εικόνα 8: Απορρίμματα κοντά στις εγκαταστάσεις υδροληψίας

4.1.2. Άλλα ΜΥΗΕ εντός του Ε.Π. Β. Πίνδου

Εκτός από το ΜΥΗΕ στη «Λουμνίτσα», πολλά ακόμα ΜΥΗΕ προγραμματίζονται εντός ή στην

ευρύτερη περιοχή του Ε.Π. Β. Πίνδου. Σύμφωνα πάντα με τα αρχεία της ΡΑΕ, από το 2001 ως το

2006, είχαν ήδη εκδοθεί 15 άδειες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας για ΜΥΗΕ εντός του Ε.Π.

(Βλ. Πιν.2 και εικ. 9).

Πίνακας 2: Άδειες ΜΥΗΕ στο Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου

α/α

Aρ.

Μητρώ

ου

Αδειών

Ημερ.

Εκδοσης

ΙΣΧΥΣ

(MW) Νομός Δήμος/Κοιν Θέση

Θέση

στο

Εθνικό

Πάρκο


56

1

ΑΔ-

00213

4/12/200

1 3,20 ΓΡΕΒΕΝΩΝ

ΘΕΟΔΩΡΟΥ

ΖΙΑΚΑ ΠΟΤ. ΒΕΝΕΤΙΚΟΣ Π3

2

ΑΔ-

00214

4/12/200


ΘΕΟΔΩΡΟΥ

ΖΙΑΚΑ ΤΡΙΚΩΜΟ Π3

3

ΑΔ-

00475

25/6/200

7 1,96 ΓΡΕΒΕΝΩΝ ΓΟΡΓΙΑΝΗΣ

ΡΕΜΑ ΠΕΡΑΣΜΑ

Εθνικό

Πάρκο

4

ΑΔ-

00511 1/9/2005 3,99 ΓΡΕΒΕΝΩΝ

ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ

ΠΕΡΙΒΟΛΙΟΥ

ΡΕΜΑ

ΑΣΠΡΟΠΟΤΑΜΟΣ Π3

5

ΑΔ-

00512 1/9/2005 2,60 ΓΡΕΒΕΝΩΝ ΓΟΡΓΙΑΝΗΣ

ΡΕΜΑ

ΠΑΛΑΙΟΧΩΡΙ

Εθνικό

Πάρκο

6

ΑΔ-

00513 1/9/2005 3,14 ΓΡΕΒΕΝΩΝ

ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ

ΠΕΡΙΒΟΛΙΟΥ

ΡΕΜΑ

ΛΟΥΜΝΙΤΣΗΣ

Εθνικό

Πάρκο

7

ΑΔ-

00514 1/9/2005 1,64 ΓΡΕΒΕΝΩΝ

ΘΕΟΔΩΡΟΥ

ΖΙΑΚΑ ΡΕΜΑ ΠΟΤΑΜΙΑΣ

ΤΡΥΠΗΜΕΝΗΣ

Όρια Π3

και

Εθνικού

Πάρκου

8

ΑΔ-

01065

12/11/20


ΘΕΟΔΩΡΟΥ

ΖΙΑΚΑ

ΔΕΣΗ ΕΠΙ ΤΟΥ

ΒΟΡΕΙΟΥ

ΚΛΑΔΟΥ ΤΟΥ

ΠΟΤΑΜΟΥ

ΒΕΝΕΤΙΚΟΥ Π3

9

ΑΔ-

00095

16/7/200

1 1,94 ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΔΙΣΤΡΑΤΟΥ

ΡΕΜΑ

ΝΕΡΟΤΡΙΒΗΣ

Εθνικό

Πάρκο

10

ΑΔ-

00309 1/9/2005 2,26 ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

ΚΟΝΙΤΣΑΣ

ΒΟΥΡΚΟΠΟΤΑΜΟ

Σ (ΓΕΦΥΡΑ

ΚΑΡΑΜΟΥΣΗ)

Όρια

Εθνικού

Πάρκου

11

ΑΔ-

00366

13/6/200

7 1,58 ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ

ΜΗΛΕΑΣ

ΡΕΜΑ

ΠΕΡΑΣΜΑ/ΡΑΧΗ

ΜΙΚΡΟΒΡΥΣΗ

Εθνικό

Πάρκο

12 ΑΔ- 4/3/2003 1,86 ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΡΕΜΑ ΖΟΡΙΚΑ Ανάμεσ


57

00474 Υ ΖΑΓΟΡΙΟΥ α σε Π4

και

Εθνικού

Πάρκου

13 ΑΔ-

00525

27/1/200

6 1,56 ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΤΥΜΦΗΣ

ΡΕΜΑ

ΒΡΥΣΟΧΩΡΙΟΥ

Εθνικό

Πάρκο

14 ΑΔ-

00567

14/10/20


ΚΟΝΙΤΣΑΣ

ΒΟΥΡΚΟΠΟΤΑΜΟ

Στα

όρια

της Π2

15 ΑΔ-

00720

21/7/200


ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ

Υ ΖΑΓΟΡΙΟΥ

ΠΟΤΑΜΟΣ

ΒΑΡΔΑΣ

Εθνικό

Πάρκο

Εικόνα 9: Γεωγραφική αποτύπωση ΜΥΗΕ εντός του Ε.Π.Β. Πίνδου


58

Επίσης, σύμφωνα πάντα με τα αρχεία αιτήσεων της ΡΑΕ, από τον Ιούνιο του 2007 ως και σήμερα

έχουν κατατεθεί άλλες 21 αιτήσεις για ΜΥΗΕ εντός ή πέριξ του Ε.Π. Β. Πίνδου (αν και πρέπει να

σημειωθεί ότι κάποιες από αυτές αλληλοκαλύπτονται, οπότε ο συνολικός αριθμός είναι

μικρότερος). Σημειώνεται τέλος ότι η διαδικασία αδειοδότησης είναι ανοιχτή, χωρίς κάποιο

σαφές χρονικό πλαίσιο, οπότε, αν λάβουμε υπόψη το υψηλό υδροδυναμικό της περιοχής (βλ.

εικ. 2 και 3), το αυξανόμενο επενδυτικό ενδιαφέρον και τα υψηλά ποσοστά αδειοδότησης, είναι

εξαιρετικά πιθανό νέες αιτήσεις να κατατεθούν και νέες άδειες να εκδοθούν το επόμενο

διάστημα από τη ΡΑΕ.

Η βασικότερη κατηγορία ζώων που αναμένεται να πληγεί άμεσα από την κατασκευή και

λειτουργία των ΜΥΗΕ είναι η ιχθυοπανίδα. Το υδατογραφικό σύστημα της ευρύτερης περιοχής

του Ε.Π. Β. Πίνδου χωρίζεται σε τρεις μεγάλες λεκάνες και αντίστοιχα υποσυστήματα:22

- Ποταμός Άραχθος, με βασικούς παραπόταμους τους Ρόνα, Ζαγορίτικο, Βάρδα και

Μετσοβίτικο.

- Ποταμός Αωός, με βασικούς παραποτάμους τους Σαραντάπορο, Βοϊδομάτη, και

Αρκουδόρεμα.

- Ποταμός Βενέτικος, ο οποίος συνδέεται και με τον Γρεβενίτη, μέσω του Αλιάκμονα του

οποίου αποτελούν και οι δύο παραποτάμους

Σε αυτά τα τρία συστήματα, σύμφωνα με την Αναφορά, καταγράφονται 19 είδη ψαριών,

ανάμεσα στα οποία και τάξα που χαρακτηρίζονται κινδυνεύοντα και / ή τρωτά.

Και στα τρία συστήματα έχουν κατασκευαστεί ή προγραμματίζονται Μικρά Υδροηλεκτρικά Έργα.

Είναι σημαντικό επίσης να δοθεί έμφαση στο γεγονός ότι η επίδραση ενός ΜΥΗΕ πάνω στην

ιχθυοπανίδα ενός ρέματος, δεν περιορίζεται στην έκταση που καταλαμβάνει το έργο και στο

μήκος της κοίτης όπου μειώνεται η παροχή. Η μείωση του ζωτικού χώρου και η λειτουργία του

ΜΥΗΕ – και κυρίως των εγκαταστάσεων υδροληψίας – ως φράγμα στην κίνηση των ψαριών

υποβαθμίζει συνολικά την ιχθυοπανίδα του ρέματος. Έτσι, οι επιπτώσεις αφορούν όλο το μήκος

του συγκεκριμένου ρέματος, αλλά και το ευρύτερο υδατογραφικό σύστημα του οποίου αποτελεί

μέρος, δηλαδή ολόκληρο το δίκτυο της λεκάνης απορροής.

22 Πρόγραμμα Παρακολούθησης (monitoring) της πανίδας του Εθνικού Πάρκου Β. Πίνδου – Β’ Ενδιάμεση Αναφορά. Περιβαλλοντική Οργάνωση «Καλλιστώ»


59

Κατά συνέπεια, άμεσες αρνητικές επιπτώσεις στην ιχθυοπανίδα του Ε.Π. Β. Πίνδου, αναμένεται

να έχουν όχι μόνο τα ΜΥΗΕ που λειτουργούν ή προγραμματίζονται στην επικράτειά του, αλλά

όλα τα σχεδιαζόμενα Μικρά Υδροηλεκτρικά Έργα, Φράγματα και Ταμιευτήρες σε όλο το

υδατογραφικό σύστημα μέρος του οποίου αποτελούν τα ποτάμια και τα ρέματα της περιοχής,

και ιδιαίτερα του μέρους αυτού του συστήματος που βρίσκεται στην ίδια οικογεωγραφική

ενότητα της Βόρειας Πίνδου.

Ο όγκος όλων αυτών των έργων που έχουν ήδη κατασκευαστεί ή προγραμματίζονται είναι

εξαιρετικά μεγάλος. Ενδεικτικά αναφέρεται, ότι σύμφωνα με τα στοιχεία της Ρυθμιστικής Αρχής

Ενέργειας (Μητρώο Αδειών Παραγωγής Ενέργειας) μόνο για τους Νομούς Ιωαννίνων και

Γρεβενών έχουν ήδη εκδοθεί (μέχρι το 2008) 40 άδειες παραγωγής, η πλειονότητα των οποίων

αφορά ποτάμια που ανήκουν στο ευρύτερο υδατογραφικό σύστημα του Ε.Π. Β. Πίνδου, ενώ για

όλο όλους τους νομούς του ορεινού όγκου της Βόρειας Πίνδου καταγράφονται τουλάχιστον 105

(βλ. πιν. 9). Σημειώνεται ότι πολύ περισσότερες είναι οι αιτήσεις που έχουν κατατεθεί και

περιμένουν έγκριση.

Πίνακας 3: Άδειες ΜΥΗΕ στη Βόρεια Πίνδο

Νομός Άδειες Παραγωγής για ΜΥΗΕ

Γρεβενών 11

Ιωαννίνων 29

Ευρυτανίας 30

Καρδίτσας 15

Τρικάλων 15

Φλώρινας 5

Σύνολο 105

Ειδική μνεία πρέπει να γίνει για το σύστημα του ποταμού Αλιάκμονα, το οποίο είναι από τα πιο

επιβαρυμένα της χώρας. Συγκεκριμένα, στο σύστημα του Αλιάκμονα συγκεντρώνονται:

- Τέσσερα μεγάλα φράγματα που ήδη λειτουργούν.

- Ένα νέο μεγάλο Φράγμα (Ιλαρίωνας) σε φάση κατασκευής.

- Ένα έκτο μεγάλο φράγμα το οποίο προγραμματίζεται στην περιοχή Ελάφι.


60

- 2 ΜΥΗΕ μεγάλης ισχύος στις θέσεις «Φελλί» και «Ταξιάρχης», δηλαδή πολύ κοντά στην

επικράτεια του Ε.Π. Β. Πίνδου, για τα οποία έχει ήδη άδεια.

- 2 ΜΥΗΕ στον άνω ρου του ποταμού (Ν. Καστοριάς).

- 3 ΜΥΗΕ επί του ποταμού Βενέτικου, βασικού παραπόταμου του Αλιάκμονα, εντός των

ορίων του Εθνικού Πάρκου, για τα οποία έχει ήδη άδεια.

- 3 επιπλέον ΜΥΗΕ σε μικρότερους παραποτάμους του Αλιάκμονα, εντός των ορίων του

Εθνικού Πάρκου, για τα οποία έχει ήδη άδεια.

- 3 ΜΥΗΕ σε τοποθεσίες του Νομού Γρεβενών, στο Δήμο Γρεβενών και πλησίον του Εθνικού

Πάρκου («Μεσόλακκος», «Ασπρόκαμπος», «Μελιδόνι»), για τα οποία έχει εκδοθεί θετική

γνωμοδότηση από τη ΡΑΕ

- 3 νέες αιτήσεις για ΜΥΗΕ που έχουν κατατεθεί και περιμένουν έγκριση.

Είναι προφανής η τεράστια επιβάρυνση για το ποτάμι, και ιδιαίτερα για την ιχθυοπανίδα του,

από τη λειτουργία όλων αυτών των φραγμάτων. Κατά συνέπεια, η αντιμετώπιση όλων των

προτάσεων για ΜΥΗΕ πρέπει να λαμβάνει υπόψη τη συνολική κατάσταση και όλα τα έργα που

προγραμματίζονται σε όλα τα ποτάμια που διέρχονται από το Εθνικό Πάρκο, ανεξάρτητα αν τα

ίδια τα έργα χωροθετούνται εντός ή εκτός των γεωγραφικών ορίων του Πάρκου.

4.1.3. Προβλέψεις της ΚΥΑ για το χαρακτηρισμό του ΕΠ Β. Πίνδου

Στην περίπτωση του Εθνικού Πάρκου Β. Πίνδου, για την εγκατάσταση ενός ΜΥΗΕ στο εσωτερικό

του πέρα από τις προβλέψεις της γενικής νομοθεσίας θα πρέπει να τηρούνται και οι σχετικές

προϋποθέσεις που προβλέπονται από την ΚΥΑ 23069/2005 για τον «Χαρακτηρισμό της

χερσαίας περιοχής των ορεινών όγκων της Βόρειας Πίνδου ως Εθνικού Πάρκου, καθορισμό

ζωνών προστασίας και καθορισμός χρήσεων, όρων και περιορισμών δόμησης». Σύμφωνα με

αυτήν (άρθρο 3, παρ. Α), «στην περιοχή του Εθνικού Πάρκου Β. Πίνδου (…) διαχειριστικός

στόχος είναι η διαφύλαξη της φυσικής κληρονομιάς και η διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας

σε συνάρτηση με τις ασκούμενες δραστηριότητες των κατοίκων οι οποίες θα βελτιώνονται με

κατεύθυνση τον παραδοσιακό χαρακτήρα τους, με παράλληλη παροχή δυνατοτήτων

οικοτουριστικών και εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων». Συνεχίζει επίσης: «στην περιοχή αυτή

επιτρέπεται να εκτελούνται έργα και εργασίες, να γίνονται έρευνες και να ασκούνται

δραστηριότητες, κυρίως παραδοσιακού χαρακτήρα, με τους όρους και περιορισμούς της

παρούσας και όπως αυτοί θα εξειδικευτούν από τον οικείο Κανονισμό Διοίκησης και Λειτουργίας

του Φορέα Διαχείρισης της προστατευόμενης περιοχής».


61

Ειδικότερα σε σχέση με την εγκατάσταση ΜΥΗΕ, η ΚΥΑ προβλέπει ότι επιτρέπεται (ο.π.): «Η

εγκατάσταση και λειτουργία μικρών υδροηλεκτρικών μονάδων έως 5 MW με την προϋπόθεση

ότι, με ευθύνη του Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Πάρκου Β. Πίνδου, θα εκπονηθεί ειδική μελέτη

εντός ενός έτους από τη δημοσίευση της παρούσας Κοινής Υπουργικής Απόφασης, στην οποία

θα προσδιορίζεται ο αριθμός των μονάδων που δύνανται να εγκατασταθούν, οι θέσεις και το

μέγεθός τους εκτιμώντας τις συνέπειες τους (συνολικά και μεμονωμένα) στο περιβάλλον. Η

μελέτη αυτή θα αξιοποιήσει τα υφιστάμενα στοιχεία και μελέτες και θα εκπονηθεί στο πλαίσιο

σχεδιασμού και διαχείρισης των υδατικών πόρων σύμφωνα με την Οδηγία 2000/60/ΕΟΚ και το

ν. 3199/2003 (ΦΕΚ 280 Α’). Τα αποτελέσματα της μελέτης αυτής θα συμπεριληφθούν στον

Κανονισμό Διοίκησης και Λειτουργίας του άρθρου 4 παρ. Ε της παρούσας σε συνεργασία με τους

οικείους ΟΤΑ. Μέχρι την ολοκλήρωση της ως άνω μελέτης δύναται να προωθείται η διαδικασία

αδειοδότησης μόνο των μονάδων, που τους έχει χορηγηθεί άδεια παραγωγής ηλεκτρικής

ενέργειας μέχρι 30.6.2004, μετά από γνώμη του Φορέα Διαχείρισης.»

Σύμφωνα επίσης με την ΚΥΑ δεν επιτρέπεται η εγκατάσταση ΜΥΗΕ εντός των Περιοχών

Προστασίας της Φύσης (Ζώνες Ι α,β και γ) και στις Ζώνες Διατήρησης Οικοτόπων και Ειδών

(Ζώνες ΙΙ α,β,γ και δ).

Στις Περιφερειακές Ζώνες (Π1,2,3 και 4) τέλος «στόχος είναι ο έλεγχος των χρήσεων γης, των

δραστηριοτήτων και των έργων που ενδέχεται να έχουν αρνητικές επιπτώσεις στο φυσικό

περιβάλλον του Εθνικού Πάρκου και η διατήρηση και αποκατάσταση περιοχών σημαντικών για

την προστασία της αρκούδας (Ursus arctos). (…) Στην περιοχή αυτή επιτρέπεται να εκτελούνται

έργα, να γίνονται έρευνες και να ασκούνται δραστηριότητες, με τους όρους και περιορισμούς

που καθορίζονται ειδικότερα από τον οικείο Κανονισμό Διοίκησης και Λειτουργίας…».

Η εγκατάσταση και η λειτουργία ενός ΜΥΗΕ στην κοίτη ενός ρέματος μπορεί να επηρεάσει άμεσα

την ιχθυοπανίδα, είτε λόγω χαμηλής παροχής νερού, είτε λόγω δημιουργίας φραγμάτων στην

κινητικότητά τους. Η πιθανή υποβάθμιση της ιχθυοπανίδας μπορεί να προκαλέσει αρνητικές

επιπτώσεις σε άλλα είδη και κυρίως σε αυτά που τρέφονται με αυτήν (κυρίως θηλαστικά, όπως

η βίδρα). Οι επιπτώσεις αυτές όμως δεν αφορούν μόνο τη θέση του ΜΥΗΕ και το μήκος της

κοίτης που επηρεάζεται άμεσα από τη λειτουργία και την αφαίρεση νερού, αλλά όλο το μήκος

του ρέματος. Κατά συνέπεια, η λειτουργία ενός ΜΥΗΕ στην Περιφερειακή Ζώνη του Εθνικού

Πάρκου αποτελεί μια χρήση γης η οποία ενδέχεται να έχει αρνητικές επιπτώσεις στο φυσικό

περιβάλλον του Εθνικού Πάρκου και άρα εντάσσεται στις δραστηριότητες και τα έργα που

πρέπει να ελέγχονται σύμφωνα με την ΚΥΑ. Όπως λοιπόν ορίζεται για τα ΜΥΗΕ που θα γίνουν

στο εσωτερικό του Εθνικού Πάρκου, ο οικείος Κανονισμός Διοίκησης και Λειτουργίας οφείλει


62

επίσης να προσδιορίζει τον «αριθμό των μονάδων που δύνανται να εγκατασταθούν, οι θέσεις

και το μέγεθός τους εκτιμώντας τις συνέπειες τους (συνολικά και μεμονωμένα) στο

περιβάλλον».

4.1.4. Συνοπτικά συμπεράσματα

Από την περιγραφή της υφιστάμενης κατάστασης στο ΜΥΗΕ στη Θέση «Λουμνίτσα» και από το

πλήθος των αιτήσεων και αδειών για ΜΥΗΕ εντός του Ε.Π. Β. Πίνδου, μπορούμε να εξάγουμε τα

παρακάτω συμπεράσματα σε σχέση με τη διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης:

Έλλειψη χωροταξικού σχεδιασμού και Στρατηγικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης. Ο

υπερβολικός αριθμός των αιτήσεων για κατασκευή ΜΥΗΕ εντός ή πέριξ του Εθνικού Πάρκου Β.

Πίνδου, η συγκέντρωση υπερβολικά πολλών ΜΥΗΕ και Μεγάλων ΥΗΕ στα ποτάμια συστήματα

της περιοχής, η αλληλεπικάλυψη σχεδιαζόμενων ΥΗΕ και ΜΥΗΕ, η συνεχής κατάθεση νέων

αιτήσεων για κατασκευή ΜΥΗΕ στις ίδιες ή παρόμοιες τοποθεσίες, καταδεικνύει την απουσία

ενός τεκμηριωμένου και ολοκληρωμένου σχεδιασμού χωροθέτησης των ΜΥΗΕ στο σύνολο της

χώρας, και ιδιαίτερα στις οικολογικά σημαντικές ορεινές περιοχές, ο οποίος θα υπολογίζει τις

δυνατότητες ηλεκτροπαραγωγής από ΜΥΗΕ με βάση τα πραγματικά ενεργειακά διαθέσιμα των

ορεινών ποταμών, λαμβάνοντας υπόψη και τις πραγματικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις σε

επίπεδο στρατηγικής εκτίμησης. Επίσης, η υπερπληθώρα σχεδιαζόμενων έργων εντός των ίδιων

λεκανών απορροής, καταδεικνύει τα προβλήματα που προκύπτουν από την απουσία

ολοκληρωμένων σχεδίων διαχείρισης ανά λεκάνη απορροής, τα οποία θα υπολογίζουν και τη

φέρουσα ικανότητα σε ΜΥΗΕ ανά λεκάνη και θα εξειδικεύουν τους γενικούς κανόνες

χωροθέτησης, όπως άλλωστε προβλέπεται από το σχετικό ευρωπαϊκό νομοθετικό πλαίσιο

(Οδηγία για τα Νερά).

Μη τήρηση των νομοθετικών ρυθμίσεων. Η μη εκπόνηση εκ μέρους του Φορέα Διαχείρισης του

Ε.Π. Β. Πίνδου της προβλεπόμενης από την ΚΥΑ για τον χαρακτηρισμό του Ε.Π. Β. Πίνδου

ειδικής μελέτης για τη χωροθέτηση των ΜΥΗΕ καταδεικνύει την αδυναμία των περιφερειακών

δομών, όπως οι Φορείς Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών, να συμβάλλουν ουσιαστικά

στο χωροταξικό σχεδιασμό και την εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των

σχεδιαζόμενων έργων / δραστηριοτήτων.

Ανεπάρκεια διαθέσιμων στοιχείων και σχεδιασμού. Η μη λειτουργία του έργου τους

καλοκαιρινούς μήνες, λόγω της χαμηλής παροχής, καταδεικνύει την ανεπάρκεια των

διαθέσιμων υδρολογικών στοιχείων κατά τη φάση της μελέτης και του σχεδιασμού των ΜΥΗΕ.


63

Μη τήρηση Περιβαλλοντικών Όρων. Οι διαπιστωμένες παραβιάσεις των Περιβαλλοντικών

Όρων (απόρριψη αδρανών υλικών στα πρανή του δρόμου και εντός του ρέματος, καταστροφή

βλάστησης στις όχθες πέρα από τη ζώνη κατάληψης του έργου, μη – καθαρισμός της περιοχής

μετά το πέρας των εργασιών κα), καταδεικνύει την αδυναμία για τη στοιχειώδη τήρηση των

επιβεβλημένων Περιβαλλοντικών Όρων.

4.2. ΜΥΗΕ στη θέση Αετιά – Αλατόπετρα

Το ΜΥΗΕ στη θέση «Αετιά – Αλατόπετρα», στο Δ.Δ. Αλατόπετρας του Ν. Γρεβενών και επί του

ρέματος «Σμιξιώτικο», παραπόταμο του Βενέτικου, βρίσκεται στην ευρύτερη περιοχή του όρους

Όρλιακας και στα όρια επίσης του Ε.Π. Β. Πίνδου. Η περιοχή αυτή έχει αξιολογηθεί ως

Σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά (ΣΠΠΕ)(IBA: Important Bird Area) με βάση την Κοινοτική

Οδηγία 79/409/ΕΟΚ. Το «Σμιξιώτικο» ρέμα επί του οποίου πρόκειται να κατασκευαστεί το έργο

εκτείνεται στην περιοχή κοινοτικού ενδιαφέροντος (pSCI: proposed site of Community

Importance) με την ονομασία «Ορος Βασιλίτσα» και κωδικό GR1310001 που περιλαμβάνεται

στον Εθνικό Κατάλογο Περιοχών Κοινοτικής Σημασίας του Ευρωπαϊκού Δικτύου σημαντικών

φυσικών περιοχών NATURA 2000 (εφαρμογή Κοινοτικής Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ).

Ωστόσο, η ΜΠΕ του έργου αγνόησε την ένταξη της θέση στα παραπάνω δίκτυα

Προστατευόμενων Περιοχών και τους περιορισμούς που προκύπτουν από αυτή. Παρά τη

διαπιστωμένη σημασία της ορνιθοπανίδας, η ΜΠΕ αφιερώνει σε αυτή μόνο δύο παραγράφους.

Επίσης, αποσιωπά τον κίνδυνο επηρεασμού του ευρύτερου υδρογραφικού δικτύου της περιοχής

κοινοτικού ενδιαφέροντος από το συγκεκριμένο έργο.

Παρά τις ελλείψεις, το έργο αδειοδοτήθηκε και εκδόθηκαν οι Π.Ο. με την υπ. αριθ.

Α.Π.132859/07-07-2003 ΚΥΑ. Ακολούθησε τροποποιητική απόφαση της Περιφέρειας Δυτικής

Μακεδονίας, υπ. αριθ. 77/25.01.2005, για τη μείωση της ισχύος του ΜΥΗΕ από 5,2MW σε

4,95MW, ώστε να τηρεί την αντίστοιχη διάταξη της ΚΥΑ του Εθνικού Πάρκου Β. Πίνδου (άρθρο 3,

παρ. 25). Το έργο αδειοδοτήθηκε τελικά από τη ΡΑΕ στις 31.03.05.

Επιπλέον, αξίζει να σημειωθεί ότι λίγα χρόνια πριν την έγκριση του έργου, στην ίδια ακριβώς

θέση είχαν υλοποιηθεί εργασίες ανάδειξης της περιοχής ως χώρος επίσκεψης, με συντήρηση του

παλιού λιθόστρωτου μονοπατιού που οδηγεί κοντά στους καταρράκτες του φαραγγιού,

κατασκευή σκάλας, φυτεύσεις, χώροι αναψυχής κοκ. Μάλιστα, οι εργασίες αυτές είχαν

επιδοτηθεί από κοινοτικά και εθνικά κονδύλια. Με την κατασκευή ωστόσο του ΜΥΗΕ, οι

παραπάνω εργασίες ακυρωνόταν, αφού το σημείο δεν θα ήταν πια επισκέψιμο κατά τη διάρκεια


64

των εργασιών, ενώ μετά θα υποβαθμιζόταν έντονα λόγω της μείωσης της παροχής νερού στους

καταρράκτες. Παράλληλα, πριν την έναρξη των εργασιών για το ίδιο το ΜΥΗΕ, προηγήθηκε η

διάνοιξη δρόμου παράλληλα με το ρέμα, η οποία δεν συνδεόταν τυπικά με το ΜΥΗΕ, αλλά το

εξυπηρετούσε έμμεσα. Η διάνοιξη του δρόμου κατάστρεψε ολοσχερώς το ανακαινισμένο

μονοπάτι και τις κατασκευασμένες σκάλες και επιβάρυνε σημαντικά το ρέμα με αδρανή υλικά.

Εξαιτίας όλων των παραπάνω, το έργο συνάντησε την ισχυρή αντίδραση των τοπικών

κοινωνιών. Παρόλα αυτά, οι εργασίες για το κυρίως έργο ξεκίνησαν το Νοέμβριο του 2007. Την

ίδια ημέρα, οι κάτοικοι της περιοχής με επικεφαλής το Δήμο Θ. Ζιάκα διοργάνωσαν εκδήλωση

διαμαρτυρίας. Ο Δήμος Θ. Ζιάκα κατάφυγε στο Συμβούλιο της Επικρατείας. Περίπου ένα μήνα

μετά, το Νομαρχιακό Συμβούλιο Γρεβενών με ισχυρή πλειοψηφία γνωμοδότησε αρνητικά για το

έργο και ζήτησε τη διακοπή των εργασιών. Από τότε, και ως τουλάχιστον το καλοκαίρι του 2011

το έργο παραμένει στάσιμο και το φαράγγι παραμένει αποκλεισμένο εργοτάξιο. Τελευταίες

πληροφορίες αναφέρουν ότι γίνονται προσπάθειες εκ μέρους των αναδόχων για την

επανεκκίνηση του έργου.


65

Εικόνα 10: Αδρανή υλικά στα πρανή του Δρόμου - Αλατόπετρα


66

Εικόνα 11: Το καταστραμμένο μονοπάτι στην Αλατόπετρα

Εικόνα 12: Θαμμένο πέτρινο καλντερίμι κάτω από το νέο δασικό δρόμο – Αλατόπετρα


67

Εικόνα 13: Αλατόπετρα, άποψη του καταρράκτη

Εικόνα 5: ΜΥΗΕ Αλατόπετρας, είσοδος εργοταξίου. Διακρίνονται ακόμα οι πινακίδες για το

προηγούμενο έργο ανάπλασης και ανάδειξης του καταρράκτη


68


Ανεπάρκεια στοιχείων ΜΠΕ. Η ΜΠΕ του έργου δεν διέθετε επαρκή στοιχεία για το φυσικό και

κοινωνικό περιβάλλον της περιοχής και δεν αποτίμησε ορθά τις επιπτώσεις. Σημειώνεται

επιπλέον ότι δεν διέθετε ούτε τα στοιχεία που προκύπτουν από την ένταξη της περιοχής σε

δίκτυα προστατευόμενων περιοχών.

Αντίφαση με άλλες αναπτυξιακές προοπτικές. Ο σχεδιασμός και η αδειοδότηση του έργου

έγινε χωρίς να ληφθεί υπόψη ο προηγούμενος σχεδιασμός και τα προηγούμενα έργα που είχαν

γίνει για την ανάδειξη της περιοχής ως χώρος επίσκεψης, ακυρώνοντάς τα και οδηγώντας έτσι,

πέρα από την περιβαλλοντική υποβάθμιση, σε κατασπατάληση δημόσιων πόρων. Η αντίφαση

αυτή καταδεικνύει την απουσία χωροταξικού σχεδιασμού, αλλά και την αμέλεια της ΜΠΕ να

λάβει υπόψη της άλλες αναπτυξιακές προοπτικές της περιοχής και να εξετάσει δίκαια και

ορθολογικά τις εναλλακτικές λύσεις, συμπεριλαμβανομένης και της μηδενικής.

Ανεπαρκής κοινωνική συμμετοχή και διαβούλευση. Η καθολική αντίδραση της τοπικής

κοινωνίας καταδεικνύει την ανεπάρκεια των διαδικασιών κοινωνικής διαβούλευσης και

συμμετοχής που ακολουθήθηκαν. Το αποτέλεσμα ήταν να ακυρωθεί το έργο εκ των υστέρων,

πολλαπλασιάζοντας έτσι τόσο το περιβαλλοντικό, όσο και το οικονομικό και κοινωνικό κόστος.

4.3. ΜΥΗΕ Φαρασινού στο Εθνικό Πάρκο Οροσειράς Ροδόπης

Το ΜΥΗΕ στο ρέμα Φαρασινό, παραπόταμου του Νέστου, στο Δήμο Παρανεστίου (Ν. Δράμας) και

εντός του Εθνικού Πάρκου Οροσειράς Ροδόπης, έχει προταθεί από την εταιρία «Ηλέκτριση

Α.Ε.». Η Προμελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων κατατέθηκε τον Ιανουάριο του 2007 και

έλαβε προέγκριση (Προκαταρκτική Περιβαλλοντική Εκτίμηση και Αξιολόγηση) στις 09.04.08 από

την Ειδική Υπηρεσία Περιβάλλοντος (ΕΥΠΕ) του ΥΠΕΧΩΔΕ (αρ.πρωτ. 1874). Μέχρι το καλοκαίρι

του 2011, δεν είχε προχωρήσει η αδειοδότηση και η κατασκευή του έργου.

Το έργο σκοπεύει να εκμεταλλευτεί τα νερά του ρέματος Φαρασινό, μέρους του ποτάμιου

συστήματος του Νέστου που βρίσκεται εντός του Εθνικού Πάρκου. Το ρέμα Φαρασινό εκβάλλει

στο «Διαβολόρεμα», το οποίο με τη σειρά του εκβάλλει στο Αρκουδόρεμα, κύριο παραπόταμου

του Νέστου στην περιοχή. Σύμφωνα πάντα με την ΠΠΕ (σ. 11) , η υδροληψία βρίσκεται σε

υψόμετρο 650 μ. Ο αγωγός θα φτάνει στο σταθμό παραγωγής μετά 3.968 μ. Σε όλο αυτό το

μήκος θα βρίσκεται κάτω από δασικό δρόμο, ο οποίος σε μήκος 1193 μ. θα διανοιχθεί για αυτό

το σκοπό. Το κόστος του έργου προϋπολογίζεται σε 3.228.170 € (σ. 15), ενώ τα ετήσια έσοδα


69

σε 480.965 €. Αν δεν λάβουμε υπόψη τη δυνατότητα επιδοτήσεων, η επένδυση θα αποσβεστεί,

σύμφωνα με τον προϋπολογισμό, σε λιγότερα από εφτά χρόνια.

Σε αυτή τη μελέτη περίπτωσης, θα σταθούμε ιδιαίτερα στο περιεχόμενο και τις ελλείψεις της

Προμελέτης Περιβαλλοντικής Επιπτώσεων, η οποία ωστόσο μπορεί να θεωρηθεί ενδεικτική για

τα αντίστοιχα προβλήματα όλων των ΜΠΕ. Είναι κοινός τόπος στην αγορά των ΜΠΕ ότι σε

μεγάλο βαθμό, λόγω της πίεσης, οι Μελέτες αποτελούν προϊόντα αντιγραφής, όχι μόνο ως προς

τη μεθοδολογία αλλά και το περιεχόμενο.23

Εξέταση εναλλακτικών λύσεων. Στην περιγραφή των εναλλακτικών λύσεων (σ. 16), δεν

περιλαμβάνεται η μηδενική.24 Η εναλλακτική λύση 1 αφορά ένα διαφορετικό σχεδιασμό του

έργου, ώστε να μην χρειάζεται η χάραξη επιπλέον εκ των υπαρχόντων παραποτάμιου δασικού

δρόμου. Σημειώνεται ότι η διάνοιξη των νέων, παραποτάμιων δασικών αποτελεί και βασική

πηγή περιβαλλοντικής υποβάθμισης κατά την κατασκευή ΜΥΗΕ. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι

σε άλλο ΜΥΗΕ που έχει ήδη ολοκληρωθεί στην ίδια περιοχή, στην τοποθεσία «Μούσδα Ρέμα»,

στο Βαθύρεμα της Κοινότητας Σιδηρόνερου, η διάνοιξη του παραποτάμιου δρόμου προκάλεσε

μεγάλη καταστροφή στο ποτάμι και τα παραποτάμια οικοσυστήματα. Σύμφωνα με τη

συνηθισμένη πρακτική σε τέτοια έργα (βλ. και παραπάνω), τα αδρανή υλικά που προέκυψαν

από τις εργασίες διάνοιξης απορρίφθηκαν στην υποκείμενη πλαγιά. Έτσι, πέρα από την

καταστροφή της πλαγιάς και της παραποτάμιας βλάστησης, τα μπάζα έφτασαν στο σημείο να

μπαζώσουν στην κυριολεξία την κοίτη του ποταμού, αποφράσσοντας σε ορισμένα σημεία

εντελώς τη ροή του (βλ. εικ. 11).25

23 Ενδεικτικά αναφέρεται η ΠΠΕ για το έργο «ΜΥΗΣ στο ρέμα Σαραντάπορου Δήμου Ιταμού Νομού Καρδίτσας» η οποία εκπονήθηκε από την ίδια εταιρία, και ακολουθεί ακριβώς την ίδια μεθοδολογία, δομή και περιεχόμενο με την εν λόγω ΠΠΕ, με όλα τα προβλήματα που αναφέρονται παρακάτω. Μάλιστα, ο βαθμός αντιγραφής είναι τέτοιος που στη ΠΠΕ για το Σαραντάπορο αναφέρεται εκ παραδρομής εντός ακόμα και το όνομα του Φαρασινού στους τίτλους των κεφαλαίων (σ. 6 «Τεχνική Περιγραφή ΜΥΗΣ Φαρασινού»). 24 Αξίζει να τονιστεί ωστόσο ότι στις οριστικές Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων όπου και υποχρεωτικά περιλαμβάνεται, η απόρριψή της είναι βέβαιη. Η τεκμηρίωση της απόρριψης στηρίζεται σχεδόν πάντα σε μία κοινή επιχειρηματολογία για την ανάγκη παραγωγής ενέργειας από ΑΠΕ, τα έσοδα των τοπικών κοινωνιών και τη δημιουργία θέσεων εργασίας, χωρίς περαιτέρω αξιολόγηση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του κάθε ΜΥΗΕ. 25 Μετά τη διαπίστωση των παραπάνω, η Περιβαλλοντική Οργάνωση «Καλλιστώ» προχώρησε σε καταγγελία προς το αρμόδιο Δασαρχείο, το οποίο μετά από αυτοψία επιβεβαίωση την καταγγελία και κινήθηκε ενάντια στον εργολάβο. Ωστόσο, η περιοχή δεν έχει αποκατασταθεί.


70

Εικόνα 6: Μπάζα στην κοίτη του Διαβολορέματος, μετά τη διάνοιξη δρόμου για το ΜΥΗΕ

Ωστόσο, η λύση που δεν απαιτεί νέα διάνοιξη απορρίπτεται, με την αιτιολογία ότι το μήκος του

αγωγού σε αυτή την περίπτωση υπολογίζεται σε 7.000 μ, γεγονός το οποίο σύμφωνα με τους

μελετητές «δημιουργεί περιβαλλοντική επιβάρυνση, διότι για μεγάλο μήκος η κοίτη του ρέματος

θα έχει την ελάχιστη παροχή του 30% …» (σ. 17). Η απάντηση αυτή δεν εξηγεί: α) γιατί , στο

πλαίσιο αυτής της εναλλακτικής σχεδίασης, το μήκος του αγωγού πρέπει να είναι 7.000 μ και

δεν μπορεί να περιοριστεί, με την κατασκευή του σταθμού υδροληψίας σε μικρότερη απόσταση

από το σταθμό παραγωγής και όχι στο τέλος του υφιστάμενου δασικού δρόμου και β) γιατί το

μήκος των 7 χλμ είναι τόσο πολύ πιο επιβαρυντικό περιβαλλοντικά από το μήκος του

προτεινόμενου τελικά αγωγού, που φτάνει τα 4 χλμ, ιδιαίτερα αν λάβουμε υπόψη την αποφυγή

του περιβαλλοντικού κόστους από τη διάνοιξη του νέου δρόμου.

Τελικά, αφού απορρίπτεται και μια παραπλήσια με την επιλεγόμενη, επιλέγεται η εναλλακτική

λύση 3 (σ. 17), η οποία χρειάζεται την προαναφερόμενη διάνοιξη νέου παραποτάμιου δρόμου

μήκους περίπου 1,2 χλμ, καθώς, όπως σημειώνουν οι μελετητές «Η διάνοιξη του δρόμου δεν

αναμένεται να διαταράξει την τοπογραφία και την αισθητική της περιοχής».

Περιγραφή Φυσικού Περιβάλλοντος. Πουθενά δεν αναφέρεται η ένταξη της θέσης στην

Προστατεύομενη Περιοχή Οροσειράς Ροδόπης. Επίσης, ενώ αναφέρεται η παρουσία ειδών

προτεραιότητας όπως η Μαύρη Πεύκη Pinus nigra (σ. 24, 26), ή η Αρκούδα Ursus arctos (σ. 33),

δεν αναφέρεται το ειδικό καθεστώς προστασίας τους. Όλο το κεφάλαιο για την περιγραφή του


71

Φυσικού Περιβάλλοντος δεν αναφέρει καμία βιβλιογραφική πηγή για την πανίδα της περιοχής

και ιδιαίτερα τα θηλαστικά.

Χαρακτηριστικότερη είναι ωστόσο η περιγραφή της ιχθυοπανίδας, όπου αναφέρεται: «Από

μαρτυρίες ανθρώπων που δραστηριοποιούνται στην περιοχή (κυνηγοί, κτηνοτρόφοι) αλλά και

από παρατηρήσεις δικές μας κατά τις επισκέψεις μας στην περιοχή, δεν προέκυψε η ύπαρξη

ιχθυοπανίδας» (σ. 34). Ωστόσο, η παρουσία σημαντικής ιχθυοπανίδας στο Φαρασινό είναι όχι

μόνο εύκολο να διαπιστωθεί σε οποιαδήποτε επίσκεψη, αλλά είναι γνωστή σε όλη την περιοχή,

αφού η τοποθεσία αποτελεί δημοφιλή τόπο ψαρέματος και κατασκήνωσης ψαράδων και

κυνηγών.

Προς τεκμηρίωση των παραπάνω, αναφέρουμε ότι σύμφωνα με τα πορίσματα του Έργου

«Δράσεις Διαχείρισης, Προστασίας και Ανάδειξης Ιχθυοπανίδας Ποταμού Νέστου» (INTERREG IIIA

/ PHARE), της Διευρυμένης Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Δράμας – Καβάλας – Ξάνθης, με φορέα

υλοποίησης το Εθνικό Ίδρυμα Αγροτικής Έρευνας – Ινστιτούτο Αλιευτικής Έρευνας, στο σύστημα

Φαρασινού – Διαβολορέματος επιβιώνει επίσης η Μπριάνα και η Άγρια Πέστροφα, ενώ στο

Αρκουδόρεμα επιβιώνουν 8 είδη ψαριών, ανάμεσα στα οποία και τα παραπάνω είδη.

Σημειώνεται ότι η Άγρια Πέστροφα (Salmo macedonicus) και η Μπριάνα (Barbus strumicae) είναι

προστατευόμενα είδη και περιλαμβάνονται στο Παράρτημα ΙΙ της Οδηγίας 92/43. Επίσης, όλοι οι

παραπάνω ποταμοί αποτελούν τους σημαντικότερους παραποτάμους του Νέστου. Μετά την

κατασκευή των δύο Μεγάλων Υδροηλεκτρικών Φραγμάτων και των αντίστοιχων φραγμολιμών,

οι παραπόταμοι αυτοί αποτελούν σημαντικότατο καταφύγιο για την ιχθυοπανίδα όλου του

ποτάμιου συστήματος του Νέστου.

Η αρχική παραπλανητική διατύπωση ανασκευάζεται με τα «Συμπληρωματικά Στοιχεία

Π.Π.Ε.Α.», όπου με βάση το υπ. Αριθμ. Πρωτ. 12550 έγγραφο του Τμήματος Ζωικής Παραγωγής

της Διεύθυνσης Αγροτικής Ανάπτυξης, της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Δράμας στο ρέμα

Διαβολόρεμα, το οποίο συνδέεται με το Φαρασινό, γίνεται αποδεκτή η παρουσία ιχθυοπανίδας

αποτελούμενης από τέσσερα είδη. Καμία όμως επιπλέον μέριμνα δεν λαμβάνεται για τον εκ νέου

υπολογισμό της αναγκαίας οικολογικής παροχής που θα εξασφαλίσει την επιβίωση της

ιχθυοπανίδας, ή για οποιαδήποτε άλλη τροποποίηση των αρχικών εκτιμήσεων και προβλέψεων.

Υδρολογικά στοιχεία. Στο κεφάλαιο «Κατάστασης Περιβάλλοντος» (σ. 19) για τις βροχοπτώσεις

αναφέρονται στοιχεία από 9 υφιστάμενους βροχομετρικούς σταθμούς της ευρύτερης περιοχής,

οι οποίοι ωστόσο λειτουργούσαν ως το 1991 (ενόψει της κατασκευής των ΥΗΕ της ΔΕΗ στο


72

ποταμό Νέστο). Για το ίδιο θέμα, στο κεφάλαιο «Σύντομη Περιγραφή της περιοχής μελέτης»

αναφέρονται άλλες μετρήσεις, από 4 σταθμούς και από άλλες περιόδους (1980-2004).

Για τον υπολογισμό της παροχής του ρέματος, η ΠΠΕ σημειώνει (σ. 42): «στη λεκάνη

υδροληψίας δεν λειτουργεί προφανώς μόνιμος υδροηλεκτρικός σταθμός». Το έλλειμμα αυτό,

όπως είναι η συνήθης πρακτική, δεν αναπληρώθηκε με επιτόπιες μετρήσεις, αλλά

χρησιμοποιήθηκαν παλιότερες μετρήσεις της ΔΕΗ στο ρέμα «Διαβολόρεμα» και συγκεκριμένα

στη συμβολή του με το «Αρκουδόρεμα» (σ. 41). Οι μετρήσεις αυτές είναι άτακτα διάσπαρτες σε

όλο το χρονικό διάστημα από το 1970 ως το 1998, με την πλειονότητα ωστόσο να προέρχεται

από την περίοδο ως 1970-1978 (90 από τις 110 μετρήσεις). Με βάση αυτές τις εμφανώς

ετεροχρονισμένες μετρήσεις υπολογίστηκε η παροχή του ρέματος «Φαρασινό», με βάση το λόγο

της δικής του υπολεκάνης απορροής προς τη συνολική λεκάνη του Διαβολορέματος.

Σημειώνεται επιπλέον ότι η προσέγγιση αυτή ισχύει μόνο όταν η κύρια τροφοδοσία είναι τα νερά

της βροχής και όχι μόνιμες πηγές που μπορεί να μεταφέρουν νερό από άλλες λεκάνες

απορροής, γεγονός όχι ασυνήθιστό σε τέτοια μικρά μεγέθη. Ωστόσο, η ΠΠΕ δεν περιέχει καμία

τεκμηρίωση για τη χρήση αυτής της μεθόδου προσέγγισης.

Εκτίμηση και Αξιολόγηση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων. Με βάση τα παραπάνω, είναι

φανερό ότι η εν λόγω ΠΠΕ δεν μπορεί να εξασφαλίσει μια ολοκληρωμένη αξιολόγηση των

περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Έτσι, σε σχέση για παράδειγμα με τις επιπτώσεις στο φυσικό

περιβάλλον, εκτιμά μόνο ότι «Το συγκεκριμένο οικοσύστημα λόγων των αρίστων κλιματικών

συνθηκών έχει μια δυναμική ισορροπίας που μόνο ακραίες επεμβάσεις ή καταστροφές μπορούν

να διαταράξουν. Λόγω της πλούσιας χλωριδικής σύνθεσης που έχει καταγραφεί θεωρείται

αδύνατη η διατάραξη του με την κατασκευή και λειτουργία του συγκεκριμένου έργου. Σύμφωνα

με τοπικές μαρτυρίες, στο ρέμα Φαρασινό δεν υφίσταται ιχθυοπανίδα ανάντη της θέσης της

υδροληψίας του έργου, λόγων των απότομων υδατοπτώσεων που απαντώνται στο άνω τμήμα

της λεκάνης. Επίσης η εξασφάλιση μόνιμης ροής της κοίτης (τμήμα υδροληψία – εργοστάσιο)

εγγυάται την χρήση της για τις ανάγκες της πανίδας σε νερό». (σ. 50).


Από τα παραπάνω προκύπτει ότι οι προδιαγραφές και οι απαιτήσεις για τη σύνταξη ΜΠΕ και

ΠΠΕ είναι ελλείπεις (βλ. πχ υδρολογικά στοιχεία), με αποτέλεσμα η ποιότητα των Μελετών να

μην είναι αρκετή για την ορθολογική εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και τελικά την

αδειοδότηση των σχεδιαζόμενων έργων / δραστηριοτήτων.


73

Επίσης, η αποτύπωση του φυσικού περιβάλλοντος δεν λαμβάνει υπόψη υποχρεωτικά ούτε καν

τα στοιχεία και τα δεδομένα που έχει αποδεχθεί η ελληνική πολιτεία μέσω άλλων ερευνών.

Τέλος, ακόμα και εκεί που οι Μελέτες περιέχουν εμφανώς παραπλανητικά στοιχεία, αυτό δεν

έχει καμία επίπτωση στο Μελετητή, τον επενδυτή, ακόμα και στην πορεία αξιολόγησης της

Μελέτης.

5. Συνολικά συμπεράσματα από την μελέτη του παραδείγματος των ΜΥΗΕ

Από την αξιολόγηση των παραπάνω παραδειγμάτων και γενικότερα του τρόπου ανάπτυξης

των ΜΥΗΕ στην Ελλάδα, προκύπτουν τα παρακάτω γενικά συμπεράσματα:

- Οι αδειοδοτούσες αρχές καλούνται να εξετάσουν και να αξιολογήσουν ένα δυσανάλογο

αριθμό έργων σε σχέση με τις πρακτικές τους δυνατότητες.

- Οι εμπλεκόμενοι φορείς, όπως οι Φορείς Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών,

αδυνατούν πολλές φορές να βοηθήσουν στο έργο της περιβαλλοντικής εκτίμησης και του

χωροταξικού σχεδιασμού.

- Η ανάπτυξη των έργων και των δραστηριοτήτων γίνεται χωρίς γενικό χωροταξικό

σχεδιασμό και στρατηγική περιβαλλοντική εκτίμηση.

- Δεν λαμβάνονται επαρκώς υπόψη σε κανένα επίπεδο (χωροταξικός σχεδιασμός και

στρατηγική περιβαλλοντική εκτίμηση, σχεδίαση και πρόταση συγκεκριμένων έργων,

εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων για κάθε συγκεκριμένο έργο, αξιολόγηση ΜΠΕ

και απόφαση Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων) οι συσσωρευτικές επιπτώσεις έργων

πάνω στους ίδιους φυσικούς πόρους.

- Το νομικό πλαίσιο για τους οριζόντιους κανόνες χωροθέτησης και λειτουργίας των

έργων/δραστηριοτήτων είναι ανεπαρκές ή/και δεν εφαρμόζεται.

- Οι νομοθετημένες προδιαγραφές για τη σύνταξη των Μελετών Περιβαλλοντικών

Επιπτώσεων είναι ανεπαρκείς.

- Η καταγραφή του φυσικού περιβάλλοντος σε πολλές Μελέτες είναι ανεπαρκής.

- Οι εναλλακτικές λύσεις δεν εξετάζονται με ολοκληρωμένο και τεκμηριωμένο τρόπο σε

πολλές Μελέτες.

- Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις δεν αξιολογούνται ορθά ή υποεκτιμώνται.

Documents

Η περιβαλλοντική αδειοδότηση στην Ελλάδα σήμερα