มองธรรมถกทางมสขทกท

พระพรหมคณาภรณ(ป. อ. ปยตโต)

ธรรมปฏสนถาร

ในโอกาสท

สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร

เสดจฯ ทรงเปนประธานถวายผาพระกฐน

ในวาระท

โรงเรยนจตรลดา จดพธถวายผาพระกฐนพระราชทาน

ณ วดญาณเวศกวน ๔ พฤศจกายน ๒๕๔๙

มองธรรมถกทาง มสขทกท © พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

ISBN 974-94997-0-0

พมพครงท ๑ - พฤศจกายน ๒๕๔๙ ๓,๐๐๐ เลม (เกบขอความคดสรรจากคมภรและหนงสอทมอยกอนประมาณ ๑๐ เลม กบทงจดปรบตามควร) - ธรรมปฏสนถาร ในวาระทโรงเรยนจตรลดา จดพธถวายผาพระกฐนพระราชทาน ทวดญาณเวศกวน ๔ พ.ย. ๒๕๔๙ ๒,๐๐๐ เลม

แบบปก: พระชยยศ พทธวโร พมพท

สารบญ

อนโมทนา กมองธรรมถกทาง มสขทกทเยยมพระพทธบดา ๑เมอใจสะอาด ธรรมชาตมสขให ๔รกของพอแม ทงรกแท และรกยงยน ๗ใจด มความสข ๑๐ใจด ใหเขามความสข ๑๓ใจด กายพลอยมสขภาพ ๑๕นกแกปญหา เรมดวยปญญาทรทกข ๑๗ทกข ตองมองใหเหน – สข ตองมใหเปน ๑๙วตถนเรองใหญ ตองจดการใหด ๒๑สบาย ๗ ๒๔เมอทรพยและอานาจ มาเปนเครองมอของธรรม ๒๗ธรรม ทาไมตองมทรพยและอานาจเปนเครองมอ ๓๐“สนโดษ” ตองรบใช “ไมสนโดษ” ๓๒“เรยบงาย” ตองไมใช “มกงาย” ๓๕อนจจง! ปลงได แตระวงจะกลายเปนประมาท ๓๘ลจดหมาย เมอปลอยวางได โดยไมปลอยปละละเลย ๔๐ระวง! ยดมน ในความไมยดมน ๔๓ถาไมยดมนแท จะแนวแนในการสรางสรรค ๔๕พระเจาอโศก อกท! ๔๘สขคอโอกาส ทกขคอแบบฝกหด ๕๐มนษย: ปจจยพเศษในธรรมชาต ๕๕ประชาธปไตย อยาใหไรความหมาย ๕๙

หนง สอทม าของขอความเลอกสรร ๖๒

เยยมพระพทธบดา

เมอเจาชายสทธตถะตรสรเปนพระพทธเจา และเสดจออกจารกไปประกาศธรรม จนในปท ๒ ไดมาประทบอยทพระเวฬวน ในเขตพระนครราชคฤห พระเจาสทโธทนะ ทรงทราบสถานทประทบของพระราชโอรส จงทรงสงอามาตยมาทลเชญพระพทธเจาเสดจไปทรงเยยมพระพทธบดา ทพระนครกบลพสด

อามาตยหลายชดเดนทางไปแลวเงยบหาย จนกระทงในทสด พระเจาสทโธทนะทรงสงอามาตยใหญชอวากาฬทายไปทาหนาทน จงประสบความสาเรจ

ทานกาฬทายเดนทางถงเมองราชคฤห ไดฟงธรรม บรรลผลสงสดเปนพระอรหนตและอปสมบทแลว พอดถงกลางเดอน ๔ ทานเหนวาเปนระยะสนฤดหนาว เขาสวสนตกาล คอฤดใบไมผล อนเหมาะทจะเดนทาง จงเขาเฝาพระพทธเจา กลาวคารอยกรองอญเชญเสดจ โดยพรรณนาหนทางดาเนนจากเมองราชคฤหสเมองกบลพสด

คาประพนธอญเชญเสดจ ของทานพระกาฬทาย ตอนหนงวาดงนขาแตพระองคผเจรญ บดน ถงฤดทประดาตนไม ซงได

ผลดใบเกาทงไป ตางผลดอกออกผลใหม ดอกสแดงจดจา สดใสวะวาวราวกะมเปลวสองประกาย ขาแตองคพระมหาวระ เปนกาละอนเหมาะแลวทจะทรงอนเคราะหหมพระญาตวงศ

ขาแตองคพระวระเจา หมไมทงหลายมดอกบานสะพรง นารนรมยใจ สงกลนหอมฟงตระหลบไปทวทศ

ชวตจะงาม สงคมจะดฯ๒

โดยรอบ ทงใบเกาแลว กาลงออกผลใหม เปนกาลสมยอนเหมาะทจะเสดจจากทนออกทรงดาเนน

ไมตนมผลขนาดยอม อยางมะพลบ และมะหาด รสชนใจ มเปลอกสเหลองสวยดงสทอง หาไดตลอดทกเวลา ขาแตพระองคผทรงมหายศชย บดนเปนกาลสมยอนเหมาะทจะเสดจครรไล

ไมผลนานาชนด ทเปนคลายอยางน มากมายเปนอเนก มผลหอยยอยระยาอยทงสองขางทาง ขาแตพระองคผทรงยศใหญ บดนเปนเวลาทควรจะเสดจครรไล

จาปา ชางนาว กากะทง สงกลนหอม ยามลมราพายพด ยอดทมดอกสะพรง เดนตา ดงวามใจอาทร พากนนอมกงกรลงมา นบถวายบชาดวยกลนสคนธ ขาแตพระผทรงมหายศชย บดนเปนเวลาทควรจะเสดจครรไล

เหลานกแกว นกสาลกา มสสนงามวจตร รปสวย เสยงไพเราะ บนขนบนลงไปมา กลมรมยอดไม ขนรองอยสองขางทาง พากนสงเสยงกกนไปกกนมา บดนเปนเวลาทพระองคจะไดทรงเหนพระชนกแลว

ประดาสระนา ทะเลสาบ มฟากฝงชายทางามราบเรยบ นารนรมย ดารดาษไปดวยทรายสขาว เตมเปยมดวยนาทมรสสดชน เปนทซงหมชนลงไปอาบและดมกน งามโดดเดนอยเสมอแกสายตา เปนสมยอนเหมาะทจะทรงทศนาพระประยรญาต

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓

ถงทนน ถงทโนน กมสระโบกขรณ ทดารดาษดวยดอกบณฑรก ดาษดนดวยดอกปทม อยทงสองขางทาง สวยงาม มนาทชนทงหลายลงไปสรงสนานได เปนกาลสมยอนเหมาะทจะเสดจไปทรงเยยมเยยนพระประยรญาตแลว

ทงสองขางแหงหนทางดาเนน ประชาชนทอยกนเปนชมชนคบคง เปนคาม เปนนคม มศรทธา มความเลอมใส นบถอพระรตนตรย ประชาชนเหลานนกจะไดสมฤทธความคดหวงอยางสมบรณดวย เปนกาลสมยอนเหมาะแลวทจะเสดจไปทรงเยยมพระญาตวงศ…

พระพทธเจาทรงสดบคาอาราธนาเปนพจนประพนธอนไพเราะ รวมทงหมดประมาณ ๖๐ คาถา จบแลว กไดทรงรบนมนต แลวเสดจดาเนนทางไกลไปทรงเยยมพระพทธบดาและพระญาตวงศ ทเมองกบลพสด นาความเจรญธรรมเจรญปญญาและสนตนรามสสขมาประทานแกถนฐานพระชาตภม ในปท ๒ แหงการบาเพญพทธกจ สมฤทธพระราชประสงคของพระเจาสทโธทนะ

เมอใจสะอาด ธรรมชาตมสขให

พระพทธเจาทรงมพระวสทธคณ คอความบรสทธ อยางทเราพดกนคลมๆ วา ไมมกเลส เชน ไมมความโกรธความเกลยด ไมตดลาภตดยศ พระหฤทยไมขน ไมเคอง ไมขด ไมของ ไมตดคางกบความคดทจะเปนนนจะเอาน เปนตน พระทยของพระองคจงปลอดโปรง โลงเบา และสดใส เบกบาน อยเสมอ

เมอไมมความคดตดกเลสอยางทวานน พระพทธเจาจะประทบอยทไหน พระหฤทยและพระปรชาญาณของพระองคกเหมอนเปดรบ หรอถงกนทนทกบทกสงทกอยาง ทชดใกลหรอรายรอบพระองค ไมมอะไร โดยเฉพาะความคดตดกเลสของตนเอง ทจะปดบงขวางกน หรอจะทาใหเลยงหลกหลบขามไปเสย ถาเปนมนษยหรอชวตอน กรเขาใจมองเหนสขทกขและสภาพชวตของเขา ถาเปนธรรมชาตทวไป กทราบและซงถงความงามความสมพนธอนละเอยดละเมยดละไมอยางทวตลอด และนกเปนการเขาถงความสขอยางประณตดานหนง

ดงนน พระพทธองคจงทรงซาบซงในความงามของธรรมชาต และประทบอยทามกลางธรรมชาตอยางทรงมความสขตลอดเวลา ดงทปรากฏเปนบนทกเรองราวมากมายในพระไตรปฎก ตงแตพลนทตรสรแลว กทรงเสวยวมตตสข และเหตการณยอยอยางเรองททรงสดบคาอาราธนาเสดจของพระกาฬทายขางตนน

พระอรหนตอนทงหลายกมความบรสทธทวานเชนเดยวกน ดงทานพระกาฬทายทประพนธคาถาพรรณนาความงามของธรรมชาตถวายแดพระพทธองคได กเพราะทานเองมดวงใจทประณตอยางนน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕

เมอใกลกอนจะปรนพพาน มเรองเกยวของ พระไตรปฎกจงบนทกเหตการณทพระพทธเจาตรสกบพระอานนทบอยครง ถงสถานทอนเปนรมณยสถาน ทพระองคเคยเสดจผานและไดประทบ ดงคาบาลวา “รมณยา อานนท เวสาล, รมณย อเทนเจตย …” (อานนท! เมองเวสาล เปนทรนรมย, อเทนเจดย กเปนรมณย)

พระไตรปฎกไดบนทกบทประพนธของพระอรหนต ทงพระเถระและพระเถรไวมากหลายองค ทกลาวถงความสขของทานทามกลางธรรมชาต ในแดนปาเขาลาเนาไพร

ในทน จะยกคาถาของพระมหากสสปะมาดกนเปนตวอยางพระมหากสสปะนนทานถอขอปฏบตขดเกลา ทเรยกวาธดงค

มากเปนพเศษ เรมตงแตขออยปา เปนตวอยางของชวตทเรยบงายเมอใจไมมกเลสเชนทวาคดใฝจะเปนนนจะเอานแลว ความเรยบงาย

ทเปนของแทของจรง กยอมจะเกดจะมขนมาเอง เหมอนเปนอตโนมตเมอไมมความคดตดกเลสคางคากนขวางบงไว ใจเปด เปนอสระอย

กอยางทวาแลว คนกมความพอใจไดทนทเลย กบความดความงามตามธรรมดาของมน ซงไมจาเปนตองมาสนองความตองการสวนตวของเขา

นกคอ สงททานเรยกวา “สภาวฉนทะ”เมอมความพอใจน ความสขซงทถงกนกบธรรมชาตกมขนหรอ

เขามาเองทนท ดงคาถาจากใจของพระมหากสสปะ ทยกมาบางสวนเปนตวอยาง ตอไปน

พระมหากสสปะ ผบาราศอปาทาน ไรอาสวกเลส ทากจเสรจแลว กลบจากบณฑบาต ขนสภเขา เอาจตพนจธรรม

ชวตจะงาม สงคมจะดฯ๖

ภาคพนภผา เปนทราเรงใจ มตนกมมากมายเรยงรายเปนทวแถว มเสยงชางรองกองกงวาน เปนรมยสถาน ถนขนเขาทาใจเราใหรนรมย

ขนเขาสทะมนดจเมฆ งามเดน มธารนาเยนใสสะอาด ดารดาษดวยผนหญาแผคลม มสเหมอนแมลงคอมทอง ถนขนเขาทาใจเราใหรนรมย

ยอดภผาสงตระหงานเทยมเมฆ เขยวทะมน มองเหนเหมอนเปนปราสาท กมปนาทดวยเสยงชางคารนรอง เปนทราเรง ถนขนเขาทาใจเราใหรนรมย

พนภผานารนรมย ชมฉาดวยนาฝน เปนทอยอาศยของเหลาฤาษ เซงแซดวยเสยงนกยง ถนขนเขาทาใจเราใหรนรมย

แดนดอยถนไพร ไมพลกพลานดวยผคน มแตหมเนอเสพอาศย ดนดาไปดวยหมนกนานาหลากหลาย ถนขนเขาทาใจเราใหรนรมย

ผนแผนศลาลวนหนาใหญ เปนแหลงนาใสสะอาด เกลอนกลนดวยคางและมฤคชาต ดารดาษไปดวยสาหราย ถนขนเขาทาใจเราใหรนรมย …

ยามมกจมการมงานจะพงทา กทาดวยความสข เมอไมมเรองตองทา กอยกบความสขทมอยตลอดเวลาตามธรรมดาของมนเอง

รกของพอแม ทงรกแท และรกยงยน

ลกทกคนคงเหนชดวา ทคณพอคณแมทาทกอยางใหแกลกนน กทาดวยความรก เราจงควรรจกความรกของคณพอคณแมใหดสกหนอย

เรมแรก รจกกนไวกอนวา ความรกนน ถาแยกตามหลกธรรม กแบงงายๆ วา ม ๒ แบบ

ความรกแบบท ๑ คอ ความชอบใจอยากไดเขามาสนองความตองการของเรา เพอทาใหตวเรามความสข ความชอบใจทจะเอาเขามาบาเรอความสขของเรา ชอบใจคนนนสงนนเพราะจะมาสนองความตองการเปนเครองบารงบาเรอเรา ทาใหเรามความสขได ความรกแบบนมมากมายทวไป

ความรกแบบท ๒ คอ ความอยากใหเขามความสข ความตองการใหคนอนมความสข หรอความปรารถนาใหคนอนอยดมความสข ความรกของพอแมเปนแบบท ๒ น คอ อยากใหลกมความสข

ความรก ๒ แบบน แทบจะตรงขามกนเลยแบบท ๑ อยากไดเขามาบาเรอความสขของเรา (จะหาความสข

จากเขา หรอเอาเขามาทาใหเราเปนสข) แตแบบท ๒ อยากใหเขาเปนสข (จะใหความสขแกเขา หรอทาใหเขา

เปนสข)ความรกทหนมสาวมกพดกน คอแบบทหนงแตในครอบครว มความรกอกแบบหนงใหเหน คอ ความรกระหวาง

พอแมกบลก โดยเฉพาะความรกของพอแมตอลก คอความอยากใหลกเปนสขความรกชอบใจอยากไดเขามาบาเรอความสขของเรา กคอ ราคะสวนความรกทอยากใหเขาเปนสข ทานเรยกวา เมตตา

ชวตจะงาม สงคมจะดฯ๘

ความรก ๒ แบบน มลกษณะตางกน และมผลตางกนดวย อะไรจะตามมาจากความรกทง ๒ แบบน

ถามความรกแบบท ๑ กตองการได ตองการเอาเพอตนเอง เมอทกคนตางคนตางอยากได ความรกประเภทน กจะนามาซงปญหา คอ ความเหนแกตว และการเบยดเบยนแยงชงซงกนและกน

สวนความรกแบบท ๒ อยากใหผอนเปนสข เมออยากใหผอนเปนสข กจะพยายามทาใหเขาเปนสข เหมอนพอแมรกลก กพยายามทาใหลกเปนสข และเมอทาใหลกเปนสขได ตวเองกเปนสขดวย

ความรกแบบทหนง เปนความตองการทจะหาความสขใหตนเอง พอเขามความทกขลาบากเดอดรอน หรออยในสภาพทไมสามารถสนองความตองการของเราได เรากเบอหนาย รงเกยจ

แตความรกแบบทสองตองการใหเขามความสข พอเขามความทกขเดอดรอน เรากสงสาร อยากจะชวยปลดเปลองความทกข ใหเขาพนจากความลาบากเดอดรอนนน

ความรกแบบทหนงนน ตองไดจงจะเปนสข ซงเปนธรรมดาของปถชนทวไป ทวา เมอเอาเมอได จงมความสข แตถาตองใหตองเสย กเปนทกข

วถของปถชนน จะทาใหไมสามารถพฒนาในเรองคณธรรม เพราะวา ถาการใหเปนทกขเสยแลว คณธรรมกมาไมได มนษยจะตองเบยดเบยนกน แกปญหาสงคมไมได

แตถาเมอไรเราสามารถมความสขจากการให เมอไรการใหกลายเปนความสข เมอนนปญหาสงคมจะลดนอยลงไป หรอแกไขไดทนท เพราะมนษยจะเกอกลกน

ตามปกต การใหคอการสละหรอยอมเสยไป ซงมกตองฝนใจ จงเปนความทกข แตพอมความรกแบบทสอง กใหดวยความสข ดงนน ความรก

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๙

คอเมตตาจงมาสรางความเปลยนแปลงใหม ทาใหการใหกลายเปนความสขความรกแบบทสอง ททาใหคนมความสขจากการให จงเปนความ

รกทสรางสรรคและแกปญหาเมอมนษยมความสขจากการให จะเปนความสขแบบทงสองฝาย

สขดวยกน คอ ผใหกสขเมอเหนเขามความสข สวนผไดรบกมความสขจากการไดรบอยแลว สองฝายสขดวยกน จงเปนความสขแบบประสาน

ความสขแบบนดแกชวตของตนเองดวย คอ ตนเองกมทางไดความสขเพมขน แลวกดตอสงคม เพราะเปนการเกอกลกน ชวยใหเพอนมนษยมความสข ทาใหอยรวมกนดวยด

ความรกของพอแมคอ อยากเหนลกมความสข และอยากทาใหลกเปนสข แลวกมความสขเมอเหนลกเปนสข

เมออยากเหนลกมความสข พอแมกพยายามทาทกอยางใหลกมความสข วธสาคญอยางหนงทจะทาใหลกมความสข กคอการใหแกลก เพราะฉะนนพอแมกจะมความสขในการใหแกลก เพราะการใหนนเปนการทาใหลกมความสข

ในขณะทคนทวไปตองไดจงจะมความสข แตพอแมใหแกลกกมความสข บางทตวเองตองลาบากเดอดรอน แตพอเหนลกมความสข กมความสข ในทางตรงขาม ถาเหนลกไมสบายหรอตกทกขลาบาก พอแมกพลอยทกข หาทางแกไข ไมมความรงเกยจ ไมมความเบอหนาย แลวยงทนทกขทนลาบากเพอลกไดดวย

รกของพอแมนเปนรกแททยงยน ลกจะขนสง ลงตา ด ราย พอแมกรก ตดลกไมขาด ลกจะไปไหนหางไกล ยาวนานเทาใด จะเกดเหตการณผนแปรอยางไร แมแตจะถกคนทงโลกเกลยดชง ไมมใครเอาดวยแลว พอแมผใหกาเนดกยงเปนออมอกสดทายทจะโอบกอดลกไว

ใจด มความสข

ชวตทเปนอยถกตอง หรออยเปนนน ตองดาเนนไปดวยด หรออยใหด ครบทง ๓ แดน คอ แดนสมพนธกบสงแวดลอม แดนจตใจ และแดนปญญา ทง ๓ แดนนทางานไปดวยกนเปนชวตอนเดยว

ในยคทผานมา จะเหนวา คนสมยใหมตนเตนสนใจแดนโนนท แดนนท กอนนไมนานนก กเนนแดนปญญา พดกนนกหนาในเรอง IQ จนกระทงไมกปมานเอง กหนมาจกนในแดนจตใจ พดกนนกถง EQ แลวก emotional intelligence ทแปลกนวา “ความฉลาดเชงอารมณ” หรอ “ปรชาเชงอารมณ” หรออะไรทานองน คอมาเนนท emotion (ถาไมระวง จะเหมอนกบมแฟชนทางวชาการ)

Emotion นนแปลกนมาวา “อารมณ” ซงเปนคาแปลทไมอยากใชในทน เพราะ “อารมณ” เปนคาพระทเอามาใชในภาษาไทย แตความหมายเพยนไปจนสบสนกบความหมายเดม ขอใชคาเผอเลอกวา “ภาวะจตใจ” หรอสนๆ วา “ภาวะจต”

เราตองการใหคนมจตใจด ทเขาเรยกวาม positive emotions (อารมณบวก) คอมภาวะจตด หรอภาวะจตกศล เชน มความรกความปรารถนาด เออเฟอ ราเรงแจมใส กระตอรอรน ฯลฯ ไมใหมภาวะจตอกศล เชน โกรธ เกลยด กลว รษยา เศรา ซม เปนตน ทเปน negative emotions

เพอไมใหพรา คลมเครอ หรอฟนเฝอ เราควรรหลกในการพฒนาจตใจ ซงทานสอนไวชดเจนวา เราควรมภาวะจตด หรอภาวะจตกศล ทเปนพนฐานไวประจาตว ๒ ชด คอ ชดพฒนาในตว ๕ อยาง กบชดแผออกนอกตว ๔ อยาง

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๑

เรยกใหเปนวชาการวา ภาวะจตดเพอชวต กบ ภาวะจตดเพอสงคมชดแรก เปนภาวะจตดทควรมประจาอยในตวตลอดเวลา เพอ

ความอยดของตนเอง และเปนพนฐานของการพฒนาชวตตอไปชดน พทธศาสนาเนนมากวา เปนเครองวดความกาวหนาของการ

พฒนาจตใจ คนไหนทไปปฏบตธรรม ถายงไมไดคณสมบต ๕ อยางนถอวายงไมประสบความสาเรจ (ยงไมกาวหนาดวยซา) ไดแก

๑. ปราโมทย คอ ความราเรงเบกบานใจ ขอนเปนพนใจเลยทกคนควรมภาวะจตนเปนประจา

ปราโมทยนสาคญมาก พระพทธเจาตรสวา “ปาโมชชพหโล ภกข ทกขสสนต กรสสต” แปลวา ภกษผมากดวยปราโมทยจะทาทกขใหหมดสนไป ทกคนจงควรมจตใจทราเรงเบกบานอยเสมอ

๒. ปต คอ ความอมใจ ปลมใจ หมายความวา เวลาทางานทาการถาจตของเราไมตงไวผด ใจของเราไมฟงเฟอ ไมไปมวหวงเพอกบกาลขางหนา เราจะไดความอมใจจากงานททา เราทางานไป งานกเดนหนาไป จตของเรากปต อมใจไปกบงานทเดนหนานน ถาไดผลสาเรจสาคญ กปลมใจ

๓. ปสสทธ คอ ความผอนคลาย เรยบรน สงบเยน ไมเครยดขอสามน ตรงขามกบทเราเปนปญหากนนกในปจจบน อยางทบนกนวาคนมกจะเครยด แสดงวาดาเนนชวตผด

เราบอกวาโลกเจรญ ถาเจรญจรง คนกตองมชวตทดขน คอตองดาเนนชวตถก ใจตองสบาย ไมเครยด ตองมปสสทธ

สามขอนตามกนมาเองโดยธรรมชาต เมอมปราโมทยแลว ปตกเกดได พอมปต อมใจ ปลมใจแลว ปสสทธกตามมาเองโดยอตโนมต คอจะรสกผอนคลายสงบเยน

ชวตจะงาม สงคมจะดฯ๑๒

มแงพเศษวา ปสสทธนเปนขอทโยงระหวางกายกบใจ คอพอเกดปสสทธแลว ความผอนคลายกจะมทงทางกายและทางใจ (ความเครยดกเชนเดยวกน ถาเกดความเครยดแลว กจะเครยดทงกายและใจ)

๔. สข คอ ความฉาชนรนใจ พอมปสสทธผอนคลายแลว คนกมความสข แลวความสขกเปนตวเออเปดโอกาสใหจตเปนสมาธ

๕. สมาธ คอ ภาวะจตตงมน แนว อยตว ไมมอะไรรบกวน จะคด จะพจารณา จะทาอะไร ใจกอยกบเรองนน ไมฟงซาน ไมวอกแวกหวนไหว เขาท อะไรๆ รบกวนไมได อยกบสงทตองการไดตามตองการ

ดงายๆ วา จตทเปนสมาธ กคอจตทอยกบสงทตองการไดตามตองการ และจตนนไมถกรบกวน หรออะไรๆ มากวนมนไมได

เปนอนวา คณสมบต ๕ อยางน ควรทาใหมในจตใจอยเสมอ เปนภาวะจตทด จะเรยกวาสขภาวะทางจตกแลวแต คอ ปราโมทย ปต ปสสทธ สข สมาธ

พอจตเปนสมาธแลว กเปน “กมมนย” (หรอ กรรมนย) แปลวา ควรแกงาน คอเปนจตทเหมาะแกการใชงาน หรอใชงานไดด ถาเอาไปใชงานทางปญญากจะถกตองและดทสด เปนไปตามระบบของการพฒนาชวต

ควรยาวา ทกคนอยากมความสข ถาความสขมากบภาวะจตดขออนๆ ในชดนครบทงหาอยาง กจะเปนความสขทมความปลอดภยสง และมศกยภาพทจะพฒนาเปนความสขทมากและสงขนไปอกไกลทเดยว

ใจด ใหเขามความสข

ใจเราน ตองอยกบตวเองขางในดวย และตองนกคดตอคนอนขางนอกดวย ดงนน ในการพฒนาจตใจ ทานจงใหเรามภาวะจตด หรอภาวะจตกศล ไวเปนพนฐานประจาตวทงสองดาน ดงนน จงมภาวะจตด ๒ ชด คอ ชดพฒนาในตว ๕ อยาง กบชดแผออกนอกตว ๔ อยาง แลวสองชดนนกเปนปจจยหนนกนและกนในการพฒนาชวตของเรา

ภาวะจตดชดในตวไดพดไปแลว ทน ชด ๒ ทแผออกนอกตว ๔ อยางเราควรมไว เพอการสมพนธทดกบเพอนมนษย และเปนพนฐานของการชวยผอนใหพฒนา พรอมกนนนมนกแสดงถงการพฒนาของตวเราเองดวย

ธรรม คอคณสมบต ทพงพฒนาขนไวเปนพนฐานในการสมพนธทางสงคม กคอภาวะจตทเรยกวา พรหมวหาร ๔ ซงคนไทยไดยนชอกนจนคน แตกมกเขาใจคลาดเคลอนไปไกลดวย ในทน จะพดกนแคหวขอและคาอธบายยอ ดงน

๑. เมตตา คอ ความรก ความปรารถนาด อยากใหเขามความสข ความมใจแผไมตร และใฝทาประโยชนแกผอน

๒.กรณา คอ ความสงสาร อยากชวยเขาใหพนทกข ใฝใจจะปลดเปลองบาบดความทกขยากเดอดรอนของผประสบทกข

๓. มทตา คอ ความชนบานพลอยยนด เมอเขาอยดมสข กมใจราเรงบนเทงดวย ชนชมตอผททาความดงามประสบความสขความสาเรจ พลอยเบกบานยนดดวย มใจสงเสรมเมอเขาไดดมสข เจรญงอกงามยงขนไป

๔. อเบกขา คอ ความมใจเปนกลาง วางตวตงอยในธรรมตามทไดพจารณาเหนดวยปญญา คอมจตเรยบตรงเทยงธรรมดจตราช ไมเอนเอยง

ชวตจะงาม สงคมจะดฯ๑๔

ดวยรกหรอชง พจารณาเหนกรรมทสตวทงหลายกระทาแลว อนควรไดรบผลดหรอชว สมควรแกเหตทตนประกอบ พรอมทจะวนจฉยและปฏบตไปตามธรรม รวมทงรจกวางเฉยสงบใจมองด ไมเขาไปกาวกายแทรกแซง ในเมอไมมกจทควรทา เพราะเขารบผดชอบตวไดดแลว เขาสมควรรบผดชอบตนเอง หรอเขาควรไดรบผลอนสมกบความรบผดชอบของตน

ใครมธรรมครบ ๔ ขอน ถาปฏบตถกตอง กจะมใจทแผกวางขวางครอบคลมสรรพสตว หรอคนสตวทกถวนหนา เปนจตใจทสากล

ทวาเปนสากลครอบคลมทงหมดนน นอกจากทวทกตวคนเสมอกนแลว กเพราะครบทกสถานการณ ซงมวธดงายๆ ดงน๑. เมตตา มตอคนสตว ในสถานการณทเขาอยเปนปกต๒. กรณา มตอคนสตว ในสถานการณทเขาตกทกขเดอดรอน๓. มทตา มตอคนสตว ในสถานการณทเขาไดดมสขเจรญยงขน๔. อเบกขา มตอคนสตว ในสถานการณทเขาพงรบผดชอบกรรมทเขาทา

การทเรามธรรมชดน สาระกอยทตองการใหเพอนรวมโลกหรอรวมสงคมมความสข ใหคนอนสตวอนทกคนทกตนเปนสขกบเราดวย

ถามธรรมชดน ความสขของเขากเปนความสขของเราดวย เชน เมตตาคออยากใหเขาเปนสข พอเหนเขาเปนสข เรากเปนสขดวย จงเปนความสขรวมกน แลวกชดดวยวา ภาวะจตดเพอสงคมชดน กลบไปหนนภาวะจตดเพอชวตใหพฒนามากขน เชน เราชวยเขาได เรากยงอมใจปลมใจ มความสข แลวใจเรากสงบ (ทงสขอน ใชฝกสมาธไดหมด)

ทงน ไมใชสขเรอยเปอย แตใหสขในความดงามถกตองชอบธรรม หรอมสขทเปนธรรม เฉพาะอยางยงใหเปนความสขทเกอหนนการพฒนาชวตของเขาเอง และไมใชสขเฉพาะตว แตเออใหทงโลกเปนสข ☺

ใจด กายพลอยมสขภาพ

จตใจทด หรอภาวะจตกศล ไมวาจะเปนความราเรง เบกบาน ผองใส ปราโมทย ปต ทเปนชดพฒนาในตว กตาม จะเปนเมตตา กรณา เปนตน ทเปนชดแผออกไปนอกตว กตาม นอกจากมความสาคญในการพฒนาจตใจ เออตอการทางานของปญญา และชวยใหคนอยรวมกนรมเยนเปนสขแลว กสงผลดตอรางกาย เกอหนนสขภาพกายดวย

ไมวาใครกคงรดวา การทางานของจตใจอาศยระบบของรางกาย และภาวะจตใจมความสมพนธสงผลตอกนกบระบบของรางกายนน

เมอคนโกรธ (มภาวะจตโกรธ หรอจะยงใชคาวามอารมณโกรธ กแลวแต) กลามเนอจะเครยดเขมงเกรง แมแตกลามเนอหนา หวใจเตนแรง หายใจแรงและเรว เกดความเรารอน ระบบการเผาผลาญทงหมดเรงทางานหนก ฯลฯ เลอดคง ลมขด

ในระยะยาว ถามกโกรธ หงดหงด รางกายจะทรดโทรมไว แกเรว อาจเปนโรคบางอยางงาย เชน เปนแผลในกระเพาะอาหาร

ในทางกลบกน ถาโกรธหรอกลวขนมา แตตงสตได คอยๆ ผอนลมหายใจ โดยหายใจเขา-ออกยาว ชาๆ สมาเสมอ อาการเครยดเกรง เปนตน ของรางกาย กจะบรรเทาลง แมแตอาการประหมากอาจหายได และภาวะจตกจะดขนดวย เรยกวา ผอนคลายสบายขนทงองคาพยพ

อยางงายๆ ถากายเครยด ใจกเครยดดวย ถาใจเครยด กายกเครยดดวย

ตรงขามกบความโกรธ กคอเมตตา พอเมตตาเกดขนในใจ กลามเนอทงหลายไดพก การหายใจเรยบรน การเผาผลาญลดนอย

ชวตจะงาม สงคมจะดฯ๑๖

ความสงบเยนเกดขน ทงระบบของรางกายผอนคลาย เลอดลมเดนดถามเมตตาประจาใจในระยะยาว นอกจากแกชาแลว กจะมบคลก

ภาพออนโยน มเสนห หรอชวนคบหา และใหเกดความสขแกผเขามาใกลชดดวย

คนทมภาวะจตอกศล (ภาวะจตดานลบ - negative emotions) เชน งนงาน หงดหงด ขโกรธ โศกเศรา หวงกงวล เบอหนาย ทอแท หมดกาลงใจ ฯลฯ นอกจากรางกายจะทรดโทรมไปชนหนงแลว บางทยงทาใหเบออาหาร เปนตน ซาเขาอกชนหนงดวย ทาใหเกดผลเสยรายแรง อาจจะเสอมสขภาพกายถงขนเสยงชวตกได

แตในทางตรงขาม คนมภาวะจตด เอาทชดๆ เชน มปต อมใจ ปลมใจ ถงแมกายจะอด กอยดไดนาน แถมมผวพรรณผองใสดวย

มเรองตวอยางวา ครงหนง พระพทธเจาเสดจเขาไปบณฑบาตในหมบานพราหมณแหงหนง ไมทรงไดรบอาหารเลย เสดจกลบออกมาโดยมบาตรเปลา มารมาเยาะ พระพทธเจาตรสวา (ส.ส.๑๕/๔๖๙/๑๖๗)

เราทงหลายไมมอะไรกงวล อยเปนสขสบายนกหนา จะมปตเปนภกษา เหมอนดงเหลาเทวาพวกอาภสสรพรหมตวอยางงายๆ เหนกนทวไป คอคนเจบไข ทมกาลงใจด หรอม

เรองมขาวใหดใจ ปลมใจ หรอเกดกาลงใจ แลวมอาการฟนดขนทนตา หรอหายวนหายคน

ในทางตรงขาม ผปวยอกมากหลาย ทงทโรคกยงไมทรดหนกนกหนา แตเกดใจเสยขนมา หมดกาลงใจ เลยทรดหนกลงไปเรวไวเหนกบตา เรองอยางน หลายทานรเหนมา และเลาไดด จงไมตองบรรยาย

นกแกปญหา เรมดวยปญญาทรทกข

พอมองทหลกอรยสจกเหนวา พระพทธศาสนาเรมตนททกขบางทคนภายนอก หรอแมแตคนภายในนเอง มองวาพระพทธ

ศาสนาสอนแตเรองทกข อะไรกเปนทกข ชวตกเปนทกขบางคนพดถงพระพทธศาสนาวาเปน pessimism คอมองโลกแงราย

ตาราฝรงหลายเลมเรมเรองวาพระพทธศาสนามองชวตเปนทกข บอกวา life หรอ existence เปน suffering อะไรทานองน ซงชวนใหเขาใจผด

ตรงนชาวพทธเองจะตองชดเจนกอนจะชแจงอะไร ขอตงขอสงเกตอยางหนงวาคนพวกทไมไดเรยนพระพทธศาสนาในแงของตารบตาราหรอ

ทฤษฎ ถาอยๆ เขามาเมองไทย อาจจะไดภาพของพระพทธศาสนาทเขาประทบใจในทางตรงกนขามกบพวกทอานหนงสอ

พวกทอานหนงสออาจเขาใจวา พระพทธศาสนานสอนอะไรตออะไรใหมองชวตเปนทกข ไมสบายเลย

แตพวกทไมไดอานหนงสอ อยๆ เขามาเมองไทย เพยงแตรวาเมองไทยเปนเมองพทธ พอมาเหนคนเมองไทยยมแยมแจมใส อยางทเรยกวาเปน the land of smile สยามเมองยม เลยรสกวาคนไทยเปนสข

เคยมฝรงหนมสาวไปหาอาตมาทวด ไมรจกกน ไมรวาใครแนะนาไป ถามเขาวามาทาไม

เขาบอกวาเขาอยากรเรองพระพทธศาสนา กอนมาไมไดสนใจ แตมาแลว ตอนเชายนทหนาตาง มองลงไป เหนคนไทยหนาตายมแยมแจมใส ดคนไทยมความสขด พทธศาสนาสอนอะไรทาใหคนไทยมความสข

ชวตจะงาม สงคมจะดฯ๑๘

บางรายถงขนาดบอกวา เขาไปเทยวตามบานนอก ไปเหนแมแตงานศพ สนกสนานกนจง (อาจจะมากไปหนอย!) เมองฝรงไมเปนอยางน เวลามงานศพ ฝรงหนาตาเครงเครยดเหลอเกน จตใจไมสบายเลย

นเปนความประทบใจ สาหรบคนทมาเหนภาพในชวตจรงวาชาวพทธมความสข ตรงกนขามกบเมองฝรงทมแตหนาตาเครงเครยด ยมยาก มความทกขมาก เปนโรคจตมาก

จะโยงอยางไร ใหสขกบทกขรวมอยในภาพของพระพทธศาสนาอนเดยวกน ถาจบหลกได จะไมมปญหาในเรองน

คาตอบอยทหลกกจในอรยสจ หรอหนาทตออรยสจเมอพดถงอรยสจส กตองพดถงหนาทตออรยสจดวย จะรอรยสจ

อยางเดยวไมได ตองรหนาทตออรยสจและปฏบตหนาทนนใหถกตองจนเสรจสนดวย การเรยนอรยสจโดยไมรหนาทตออรยสจจะทาใหสบสน

พระพทธศาสนาสอนอรยสจส เรมดวยทกขหนาทตอทกข ไดแก ปรญญา คอ ตองรทนมนเมอมปญหา ถาเราจะแกไข กตองรเขาใจมนกอน จงจะแกไขได

ปญหาจงเปนสงทเราตองรเขาใจ ตองจบจดปญหาใหไดนคอทวา ทกข เราตองรเทาทน แตเราไมมหนาทเปนทกขไมเฉพาะตวปญหาเทานน เราจะตองรเขาใจสงทเกยวของกบ

ปญหา สงซงเปนทตงของปญหา คอรเทาทนชวตสงขาร หรอรเทาทนโลกทงหมดนเปนเรองของการร หนาทตอทกขมอยางเดยวคอ

ปรญญา พดงายๆ ทกข สาหรบปญญาร... จบแคนถาใครเอาทกขมาเขาตว ใครทาตวใหเปนทกข แสดงวาปฏบตผด

หลก ไมมทไหนพระพทธเจาสอนใหคนเปนทกข สอนแตใหรเทาทนทกข เพอจะไดแกไขมน

ทกข ตองมองใหเหน – สข ตองมใหเปน

สขตรงขามกบทกข สขอยในอรยสจขอไหน สขอยในขอนโรธ คอในขอจดหมาย

แตเราไมนยมใชคาวาสข เพราะสขนเปนสมพทธตลอด เปน relative เพราะตราบใดทมสข กหมายความวายงมทกขแฝง ปน หรอเปนคชง เปนตวเลอกอย คอยงไมพนทกข ยงไมชดวาทกขหมดหรอยง

แตถาเมอไรทกขไมมเหลอ อนนจะพดวาสขหรอวาอะไรกแลวแต ถาพดวาสข กพดเชงเทยบ คอหมายถงสขสมบรณ ไมมทกขเหลอเลย

นโรธนน ทแทไมใชแปลแคดบทกข เพราะถาดบทกข กแสดงวาเรามทกข จงตองดบมน แลวกตองคอยดบกนอยเรอย

ขอใหสงเกตวา “นโรธ” แท แปลวา การไมเกดขนแหงทกขจดหมายของพระพทธศาสนา คอภาวะไรทกข ไมมทกขเหลอ ไม

มการเกดขนแหงทกขอกตอไปเลยระหวางปฏบต ทยงเปนสมพทธ ทกขกนอยลงๆ และสขมากขนๆ

เปนความกาวหนาไป ฉะนน สขจงจดอยในฝายนโรธ อยขางจดหมายหนาทตอนโรธ คอ “สจฉกรยา” แปลวา ทาใหประจกษแจง คอทา

ใหประจกษกบตว หรอบรรลถง สขจงเปนภาวะทเราควรมเพมขนๆฉะนน ในชวตจรง คอภาคปฏบต ชาวพทธจงตองมสขมากขน

และทกขนอยลงไปเรอยๆ นคอการทเราดพทธศาสนาในเชงปฏบต ซงเปนชวตจรง ฝรงจงเหนชาวพทธมความสขยมแยมแจมใส

แตกตองระวงดวย ถายงไมเปนความสขแท ทไรทกข กอยางทบอกแลววา เปนความสขทยงมทกขแอบแฝงหรอคอยแขงคอยแซง ยงกลบ

ชวตจะงาม สงคมจะดฯ๒๐

กลายเปนทกขได จงยงจดอยในจาพวกทกขดวย หมายความวา เรายงตองอยกบมนดวยความรเทาทน เพราะยงตองจดการ ตองแกไขพฒนาตอไป

สขทยงแฝงทกขน ถาอยกบมนโดยไมใชปญญารเทาทน เรากจะตกอยในความประมาท ลมหลงมวเมา กลายเปนโทษ กคอทกขนนเอง

ทฝรงเหนคนไทยเปนสขสนกกนนกนน ไมใชดเสมอไป บางครงคงจะเปนเพยงความประมาททวาน เทานนเอง

พระพทธเจาทรงใหหลกไวแลววา ถาเปนความสขทชอบธรรม กเสพมนเถด แตอยาตดหลง อยาสยบ เฉพาะอยางยง ตองไมลมเอาใจใสทจะกาวไปกาจดเหตแหงทกขใหหมดสน

พทธศาสนกตองจบหลกเรองกจหรอหนาทตออรยสจใหชดวา...๑. ทกข เรามหนาท ปรญญา รทน ศกษาใหเขาใจวามนอยทไหน มนเปนอยางไร จบตวมนใหชด เพอใหพรอมทจะแกไข๒. สมทย สาเหตของทกขนน เราจงมหนาท ปหานะ กาจดแกไข๓. นโรธ เรามหนาท สจฉกรยา ทาใหประจกษแจง หรอทาใหเปนจรงขนมา เปนสขมากขนๆ จนบรรลจดหมายทไรทกข๔. มรรค ขอนเทานนทเรามหนาท ภาวนา คอปฏบต ลงมอทา

สรปความวา พระพทธศาสนาสอนเรองทกขไวสาหรบปญญาร แตสอนเรองสขสาหรบใหเรามชวตเปนจรงอยางนน

พดอยางสนวา พทธศาสนาสอนใหรทนทกข และใหอยเปนสขหรอ ใหสนกวานนอกวา พทธศาสนาสอนใหเหนทกข แตใหเปนสข

คอ ทกขสาหรบเหน แตสขสาหรบเปนเพราะฉะนน ตองมองพระพทธศาสนาวาเปนศาสนาแหงความสข ไมใช

ศาสนาแหงความทกข ถาจบจดไมถก กเขาใจพลาด แลวเตลดไปเลย

วตถนเรองใหญ ตองจดการใหด

วตถเปนเรองใหญ มความสาคญมาก ในทางธรรม ทานไมมองขามความสาคญขอน เฉพาะอยางยง วตถซงเปนสงจาเปนสาหรบชวต ทเรยกวาปจจยส กลาวคอ อาหาร เครองนงหม ทอยอาศย ยาบาบดโรค

ในพระพทธศาสนามองวตถวาสาคญมากแคไหน ดไดทวนยของพระ ซงบอกใหเรารวา แมแตในชวตของพระสงฆ ทจดวามความตองการดานวตถนอยทสดแลว ปจจยสกยงเปนเรองทมความสาคญยง

วนยของพระนตงครงตงคอน วาดวยเรองปจจยส ในคาสงสอนของพระพทธเจานน เรมตนทเดยวทานวาจะตองจดสรรเรองปจจยสใหเรยบรอย ไมอยางนนแลวมนจะยง แตถาจดดแลว มนจะเปนฐาน ทาใหเราสามารถกาวไปสชวตทดงาม มการพฒนาอยางอนตอไปได จงขอใหมองดวนยของพระเปนแบบอยางในเรองน

จะเหนวา ปจจยสมความสาคญในขอบเขตหนง คอ พระพทธ-ศาสนาไมไดยตแคนน แตทานใหถอเปนฐานทสาคญ

ปจจยสสาคญ แตไมใชทงหมด คนเราไมใชอยแควตถ สวนบางคนกไมเหนความสาคญของวตถเอาเสยเลย กไมถกตองเหมอนกน

ใหระลกถงวา คาสอนของพระพทธศาสนาน จะครบทงหมด ตองเปนพระธรรมวนย คอ ตองประกอบดวยธรรมและวนย ครบทงสองอยางจงจะเปนพระพทธศาสนา วนย ซงเกยวของกบวตถ จงเปนสวนหนงหรอดานหนงในหลกใหญ ๒ อยางของพระพทธศาสนา

วนยนน กวาดวยเรองทวามานแหละ คอ การจดสรรในดานวตถหรอรปธรรม เรองระเบยบชวต และระบบกจการ ทงของบคคล ชมชน

ชวตจะงาม สงคมจะดฯ๒๒

และสงคมทงหมด เกยวกบเรองความเปนอย และสภาพแวดลอม เรมตงแตเรองปจจยสเปนตนไป

ทน ทวาสาคญมากแตไมใชทงหมดนน อยากใหชดหนอยวา สาคญแคไหน บางคนอาจบอกวาเทาทจาเปน แตคาวา “จาเปน” นน กสอไมชด

ทจรง สาคญแคไหน กบอกชดเจนอยแลวในคาวา “ปจจย” นนเอง และยงกวานน ในวนยของพระ ยงมคาเฉพาะสาหรบเรยก ปจจย ๔ สาหรบพระอกวา นสสย ๔

ทง “ปจจย” และ “นสสย” สอความหมายชดใหเรารวา ทานถอเรองวตถวาสาคญแงไหน เทาใด

“ปจจย” แปลวา ตวหนนใหเกดผล ตวเออ เงอนไข เครองเกอหนน“นสสย” แปลวา ทอาศย สงทตองพงพา เครองคาจนหมายความวา เรามจดหมาย เรามกจมหนาท หรอมสงทจะทาให

สาเรจ วตถเหลาน กมาเปนทซงเราจะไดพงพา ไดอาศย ซงจะชวยเกอหนนใหเราสามารถทาสงทตองการไดสาเรจ จนบรรลจดหมายทตงไว

สาหรบพระสงฆ กชดเลยวา ทานไดอาศยวตถเหลานแลว กจะไดมกาลง มความพรอม มเครองชวยใหสามารถศกษา ดาเนนชวตแหงการฝกฝนพฒนาตนในไตรสกขา ปฏบตขดเกลาตน ตลอดจนจารกไปแสดงธรรมสงสอนประชาชน

พดงายๆ วา วตถทงหลายนน เปนปจจย มใชเปนจดหมาย เปน means ไมใชเปน end

เมอมนเปนปจจย กเทากบมนบอกขอบเขต เชนปรมาณเสรจไปดวยเลยวา แคไหนจะ “พอด” คอ พงใชพงมเทาทเพยงพอทจะเกอหนนใหเราไดอาศยมนแลวสามารถกาวหนาหรอกาวขนไปถงจดหมายไดดวยด

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๓

ตรงขามกบพวกทเอาวตถเปนจดหมาย หรอพวกทอยอยางเลอนลอยเหมอนกบวาชวตและสงคมจบทวตถ ซงหาจดพอดไมได ไมมขอบเขต แลวไปๆ มาๆ กฟงเฟอ หลงระเรงมวเมา มแตเสอมลงไป (ปจจบนน กดเหมอนอาจจะไมรตววา กาลงพากนยดเอาวตถเปนจดหมาย)

บอกแลววา สาหรบพระสงฆนน ชดวาวตถแคไหนเพยงพอ เทาไหนพอด ทจะเปนปจจยใหอาศยกาวไปสจดหมาย

แตชาวบาน มจดหมายกจหนาทตางจากพระสงฆ เพราะฉะนน จดเพยงพอหรอพอดจงไมเทากบพระ และชาวบานเอง กมความแตกตางหลากหลาย เปนชาวเมอง เปนชาวนา เปนแพทย เปนนายกเทศมนตร ฯลฯ

แตทงหมดน ไมวาใคร เมอไดหลกแลว การจะบอกวาเราควรพงอาศยวตถแคไหน กไมยากอะไรนก ขอใหมนชวยใหทากจหนาทบาเพญคณความดมชวตทสรางสรรครมเยนเปนสขกบครอบครวในสงคมไดกแลวกน

ชวตและสงคมไมใชจะอยแคกบวตถ แตจะตองอาศยวตถนน กาวขนไปในความดงามหรอคณคาทางจตใจและทางปญญา ในนามแหงวฒนธรรม และอารยธรรม เปนตน

เมอวตถพรอมพอแลว ทางทจะเดนไปขางหนากยงอกยาวไกล กวาจะไดสมฤทธภาวะซงเรยกวาประเสรฐ ทสมกบความเปนมนษย

เปนอนวา ชาวพทธจะตองใหความสาคญกบเรองวตถ วาเราจะดาเนนการกบปจจยส จดสรรมนอยางไร เพอทาใหเปนฐานอนมนคง ทเราจะไดกาวตอไปดวยด พฒนาสงขนไปในดานจต และในดานปญญา

พดภาษาพระกไดวา เอาวนยมาจดการชวยใหมนษยกาวไปในธรรมเพอความมชวตทดงามประเสรฐ แมกระทงถงขนมชวตทสมบรณ

สบาย ๗

ไดพดกนแลวในเรองทวา คณภาพชวตดานวตถ หรอรปธรรมนน ทานถอวาสาคญ ในฐานะเปนปจจยเกอหนนใหเราอาศยมนเปนฐานทจะกาวขนสการพฒนา และสความดงามหรอการสรางสรรคทสงขนไป ดงนนทานจงเอาใจใสมาก เพยงแตตองระวงไมใหเอาเปนจดหมายทจะไปหลงตดวนเวยนจมอย แตถาปฏบตใหถก กเปนการเตรยมฐานชวตใหพรอม

ทน ในทางปฏบต กควรจะมความชดเจนอกสกหนอย พอใหเหนภาพหรอเหนแนวทางวา เราจะม จะจดสรรในเรองวตถและสภาพแวดลอมกนอยางไร จะไดเปนปจจย เปนเครองอาศยทไดผลดอยางทวานน

ดงายๆ แมแตพระทจะไปฝกจตเจรญสมาธ ทานยงใหดใหเตรยมสภาพเออและสงเกอกลหลายอยาง เพอหนนใหกาวไปในการปฏบตดวยด

สภาพเออและสงเกอกลเหลาน มชอเรยกเปนคาบาลวา สปปายะคอทเราเอามาแปลวา “สบาย” นนเอง แตความหมายในภาษาไทยของเราเพยนไปหนอย

สบายของเรา มกเขาใจกนวา หมายถง ไมตดขด ไมมอะไรบบคนกดดน หรออดอด แลวกหยดแคนน คลายกบวาพรอมจะลงนอน หรอพกผอนได (มองทการไมตองทา)

แตสบาย หรอสปปายะของเดม หมายถง สภาพทเออ เกอหนน เหมาะ ชวยใหเปนอย ทากจกรรม หรอดาเนนกจการตางๆ อยางไดผลด หรอเออตอการทจะปฏบตใหสาเรจผล (มงเพอการกระทา) เชน จะไปฝกสมาธ ทานใหมสปปายะ เพอชวยเออใหการปฏบตไดผลด

สปปายะ คอ สบาย หรอสภาพเออและสงเกอกลเหลาน มหลาย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๒๕

อยาง เหนวาเอามาเทยบใชสาหรบคนทวไปไดเปนอยางด อาจจะเรยกวาเปนคณภาพชวตขนพนฐาน เรยกตามคาของทานวา สปปายะ ๗ ประการ

ภาวะสบาย หรอสภาพเออ คอ สปปายะ ๗ นน มดงน๑. อตสบาย (อตสปปายะ) คอ สภาพแวดลอม ดน นา อากาศ

อณหภม ทเกอกลตอชวต เออตอสขภาพ ธรรมชาตสดชนรนรมย ไมรอนเกนไป ไมหนาวเกนไป มบรรยากาศทวไป ทด ทเหมาะ ทเออ

๒. อาหารสบาย หรอโภชนะสบาย (อาหารสปปายะ/โภชนสปปายะ) มอาหารเพยงพอ ไมขาดแคลน และเปนอาหารทมคณภาพ ถกกบรางกาย เกอกลตอสขภาพ มรสชาดตามสมควร

๓. อาวาสสบาย หรอเสนาสนะสบาย (อาวาสสปปายะ/เสนาสนสปปายะ) คอ ทอยอาศย ทนงทนอน มนคง ปลอดภย อยอาศยใชทากจทประสงคไดด เปนทผาสก

๔. บคคลสบาย (ปคคลสปปายะ) คอ มบคคลทถกกนเหมาะกน ไมมคนทเปนภยอนตราย หรอกอความเดอดรอนวนวาย จะใหด ควรมคนทเปนกลยาณมตร มปญญาความร ทจะเกอหนนใหเกดการพฒนาชวต พฒนาจตใจ และพฒนาปญญาใหดยงขน อยางนอยไดคนทเหมาะใจ

๕. อรยาบถสบาย (อรยาปถสปปายะ) คอ การบรหารอรยาบถ การเคลอนไหวของรางกาย การไดนงนอนยนเดนอยางสมดลและเพยงพอ บรหารรางกายไดคลองไมตดขด

๖. โคจรสบาย (โคจรสปปายะ) คอ มแหลงอาหาร แหลงปจจย ๔ สงจาเปนในการใชสอยเปนอย หาไมยาก เชน มหมบาน รานตลาด หรอชมชน ทไมไกล ไมใกลเกนไป

ชวตจะงาม สงคมจะดฯ๒๖

๗. สวนะสบาย (ธรรมสวนสปปายะ/ภสสสปปายะ) คอ มโอกาสไดยนไดฟงคาสอนคาแนะนาและเรองราวทชวยใหเกดปญญา เขาถงขาวสารขอมลทสรางสรรค ผดงจตใจ จรรโลงปญญา เออตอการศกษา ตลอดจนมการพดคยถกเถยงสนทนาแลกเปลยนความรความคดกน

ทง ๗ ขอสบายทงนน สบายสมชอทกขอ ไดแค ๗ ขอนกสบายแลว สบายทงในตวมนเอง และชดเจนวา มนจะชวยหนนใหการพฒนาชวตกาวหนาตอไป

เมอทรพยและอานาจ มาเปนเครองมอของธรรม

คนไทยทวๆ ไปรจกพระนามพระเจาอโศกมหาราช และสวนมากรวาพระองคเปนผทไดทรงสงพระศาสนทตมาประกาศพระพทธศาสนาในสวรรณภม ซงเปนดนแดนโบราณ ทประเทศไทยปจจบนตงอย

เรองราวเกยวกบพระเจาอโศกมมากมายยดยาว แตพดใหสนทสดไดวา พระองคเปนมหาราชแหงชมพทวป สมย ๒๐๐ ปเศษหลงพทธกาล ตอนแรกเปนกษตรยโหดรายกระหายอานาจ แลวไดละเลกการสงครามอยางสนเชง หนมานบถอพระพทธศาสนา กลายเปนพระเจาอโศกผทรงธรรม มงมนบารงพระพทธศาสนาและประโยชนสขของประชาชน

ตรงนเปนบทสรปทแทบทกคนร แตบางทกมองขามธรรมสาระทเปนแกนของเรองทงหมดไปเสย นแหละคอจดทสาคญยง

จงขอตงขอสงเกตในเรองนไว พดงายๆ กคอ คตเกยวกบการปฏบตตอทรพยสนเงนทอง

เดมนน พระเจาอโศกกเชนเดยวกบกษตรยสมยโบราณจานวนมาก ทมงแสวงความยงใหญ และใฝหาเครองบารงบาเรอความสขสวนตน อยางทเรยกวา แสวงหาทรพยและอานาจ เพอบารงบาเรอตวเอง และเพอแสดงความยงใหญของตน

ทรพยและอานาจ โดยทวไปมกจะมความหมายอยางนทน เมอพระเจาอโศกมหาราชหนมานบถอพระพทธศาสนาแลว

ทางธรรมสอนวา ทรพยสนเงนทองและความยงใหญ ทกอยางลวนเปนอนจจง เปนสงทไมเทยง เกดขน ตงอย แลวกดบไป ไมมสาระทแทจรง

เมอทรพยและอานาจไมมความหมายท เปนแกนสารแทจรง

มองธรรมถกทางฯ๒๘

๒๘

ทรพยสนเงนทองเปนเพยงของนอกกาย เปนอนจจง ไมมคณคาทแทจรงแลว มองในแงหนง กจะทาใหเกดความเบอหนาย นาจะสละทงไปเสย

ถาพระเจาอโศกทรงมองเหนอยางนน พระองคกคงจะไมเอาพระทยใสกบพระราชทรพยและอานาจตอไป ซงกจะตองตงคาถามวา จะเปนการปฏบตทถกตองหรอไม

ปรากฏวา พระเจาอโศกไดทาสงหนงทถอไดวาเปนแบบอยางแกชาวพทธทสาคญ คอ พระองคไมไดทรงทงทรพยและอานาจ แตไดทรงเปลยนความหมายและวธปฏบตตอทรพยและอานาจเสยใหม

อยางทพดเมอกวา ทรพยและอานาจนน มความหมายสาหรบปถชนจานวนมาก ในแงทเปนเครองบารงบาเรอความสขของตน และแสดงความยงใหญ

แตพระเจาอโศกไดทรงเปลยนความหมายของทรพยและอานาจใหมเปนวา ทรพยและอานาจนน สามารถใชเปนเครองมอของธรรมได คอใชเปนเครองมอในการทาความดงาม และสรางสรรคประโยชนสขแกประชาชน

ดวยพระดารเชนน พระเจาอโศกกทรงนาเอาทรพยและอานาจทพระองคเคยมนนแหละมาใช แตเปลยนใหม คอแทนทจะเอามาบารงบาเรอตนเอง กเอามาใชสรางสรรคความดงามและประโยชนสขอยางทวา

จงไดทรงสรางโรงพยาบาลคน โรงพยาบาลสตว ทวพระราชอาณา-จกร สรางถนนหนทางเชอมตอใหกวางขวางทวถง ปลกตนไม สรางทพกคนเดนทาง สรางอางเกบนา และทาศลาจารกประกาศธรรมและแถลงนโยบายของรฐในทางธรรม ตลอดจนอปถมภพระศาสนาอยางมากมาย

งานใหญยงอยางหนงคอ ไดทรงสรางวหารคอวดมากมายใหเปน

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

/ 71

๒๙

๒๙

ศนยกลางทจะใหการศกษาแกพระสงฆและประชาชน ซงตอมาบางแหงไดเจรญเตบโตขนเปนมหาวทยาลย โดยเฉพาะนาลนทามหาวหาร ทตาราทวไปพดถงในชอวา มหาวทยาลยนาลนทา

พระเจาอโศกมหาราชไดทรงใหความหมายใหมแกทรพยและอานาจแลวกทรงจารกไวในศลาจารกของพระองค

มขอความเปน ธรรมโองการ ในจารกศลา ฉบบท ๑๐ วาดงนสมเดจพระเจาอยหวปยทสส ผเปนทรกแหงทวย

เทพ ไมทรงถอวา ยศหรอเกยรตจะเปนสงมประโยชนมาก เวนแตจะทรงปรารถนายศหรอเกยรตเพอความมงหมายนวา ทงในบดนและเบองหนา ขอประชาชนทงหลายจงตงใจสดบฟงคาสอนธรรมของขาฯ และจงปฏบตตามหลกความประพฤตทางธรรมจารกนมสาระสาคญวา ยศ คอความยงใหญของพระองคนน จะ

ไมมความหมายเลย ถาไมเปนไปเพอชวยใหประชาชนไดประพฤตธรรมหมายความวา พระเจาอโศกไดทรงใชทรพยและอานาจ เปนเครอง

มอของธรรม เพอเผยแพรธรรม หรอสรางสรรคธรรม ทาใหความดงามหรอธรรมนแผขยายไปในหมมนษย เพอสรางสรรคใหเกดประโยชนสขทแทจรง อนนเปนคตทสาคญมาก

ธรรม ทาไมตองมทรพยและอานาจเปนเครองมอ

จากเรองพระเจาอโศกมหาราช กเกดมเรองสบเนองขนมา จะวาเปนควนหลงหรออะไรกแลวแต

เรองนนกคอ ทพดวาพระเจาอโศกทรงเปลยนความหมายของทรพยและอานาจ จากการเปนเครองบารงบาเรอและประกาศศกดาเดช มาเปนเครองมอของธรรม พดสนๆ อยางนนกพอเขาใจ แตบางคนรสกวายงลางๆ อย นาจะแสดงเหตผลใหชดอกสกหนอย

กจงเพมเตมเรองนอกนดมองดในสงคมมนษยทวไปนแหละ จะเหนวา คนทมความคดดๆ

มเจตนาด มสตปญญาด แตถาไมมทรพย ไมมอานาจ ไมมยศ กไมสามารถสรางสรรคความดงามหรอประโยชนสขไดมาก

เราคดขนมาวาจะทาการทดเปนประโยชนสกอยาง แตไมมเงน ไมมบรวาร ไมมอานาจ พอลงมอทาไป กตดโนนขดนขาดนน ถงทาไปไดบาง กแสนยาก และมกทาไดในขอบเขตจากดอยางยง ไมสมกบความคดดทเรามนนเลย

แตทน ถามทรพย มอานาจ มบรวาร เมอมความคดด มสตปญญาด กสามารถออกผลกระจายขยายออกไปไดกวางขวาง เหมอนดงพระเจาอโศกมหาราช

เรองพระเจาอโศกมหาราชน จงเปนคต เปนแบบอยางทด ทใหหลกแกเราในการปฏบตตอทรพยและอานาจอยางทวาไปแลว

ชาวพทธมคตวา เราไดเรยนรธรรมแลววา ทรพยสนเงนทอง และอานาจน เปนของนอกกาย จงไมควรยดถอเปนจดหมายของชวต

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

/ 71

๓๑

๓๑

ขอนหมายความวา เราไมไดเหนความหมายของทรพยและอานาจในแงทเปนเรองของความเหนแกตว หรอเปนประโยชนสวนตน และไมยดตดตกเปนทาสของมน ใหเกดกอทกขทงแกตนและผอน แตเรามองอยางพระเจาอโศก คอ คดทจะใชมนเปนเครองมอของธรรม

ไมใชหมายความวา ทรพยและอานาจเปนอนจจง ทกขง อนตตา แลวกเลยไมเอาใจใส ไมบรหาร ไมใชอยางนน เราตองรจกเอามนมาใชเปนเครองมอสรางสรรคสงทดงามและบาเพญประโยชนสข อนนถอวา เปนวธปฏบตอยางถกตองของชาวพทธทเปนคฤหสถ

แตถาไมอยากเกยวของกบทรพยและอานาจ กออกบวชไปเลย จะไดไปทาหนาททางธรรมอกแบบหนง คอ นาธรรมทเปนตวนามธรรม ไดแกสตปญญา ไปแจกจายแกประชาชน เพอใหประชาชนทวไปดาเนนชวตใหถกตองเปนประโยชนแกชวตและสงคมของเขา

ฉะนน จงมคต ๒ อยาง คอถาอยเปนคฤหสถ กใชทรพยและอานาจเปนเครองมอของธรรม ในการสรางสรรคความดงามและประโยชนสข หรอถาเบอหนายไมอยากเกยวของกบทรพยและอานาจ กออกบวชไปเผยแพรธรรม ใหเปนเครองเจรญบญกรยาแกประชาชน

ถามฉะนน จะกลายเปนคนครงๆ กลางๆ มทรพยมอานาจแลวบอกวาเบอหนาย ไมเอาเรองเอาราว จะทาอยางไรกไมทา ไมรบผดชอบ กลายเปนผตกอยในความประมาท ทรพยและอานาจนน เมอไมไดรบการบรหาร ไมมคนรบผดชอบ กเสยหายหมด ไมเกดประโยชนทงแกตนเองและสงคม และชวตของคนผนนเองกไมไดเจรญงอกงามอะไรขนมา

เรองพระเจาอโศก อยางนอยกใหคตแกเราอยางน

“สนโดษ” ตองรบใช “ไมสนโดษ”

ถามคนมาถามวา พระพทธเจาสอนใหสนโดษใชไหม? ใครตอบวา “ใช” กตองวาตอบผด ถาใหคะแนน กคอศนย หรอกรณาทสด กให ๕๐%

ทาไมเปนอยางนน นแหละทตองใหรอบคอบ ขอบอกสนๆ วา ตองแยกแยะออกไปใหชดวา พระพทธเจาสอนใหสนโดษในเรองไหน หรอใหไมสนโดษในเรองไหน ไมใชตอบโผงผางลงไปแงเดยว เลยผด!

แลวจะตอบอยางไร จงจะถก กแยกแยะออกไปสวา- พระพทธเจาสอนใหสนโดษในสงเสพ หรอในวตถบาเรอความสข- แต พระพทธเจาสอนใหไมสนโดษในกศลธรรม หรอพดใหคนยคนเขาใจงายขนวา ใหไมสนโดษในการสรางสรรคสงทดงาม

เพอรวบรด กยกคาตรสของพระพทธเจามาใหดกนเลยเอาขอหลง คอ “ไมสนโดษในกศลธรรม” กอนพระพทธเจาตรสไววา ทพระองคตรสรนน

ภกษทงหลาย เรารซงถงคณของธรรม ๒ ประการ คอ*

๑. ความเปนผไมสนโดษในกศลธรรมทงหลาย๒. ความเปนผไมระยอในการบาเพญเพยร

หมายความวา พระพทธเจาตรสรเพราะไมสนโดษ (ในกศลธรรม)ตองเนนวา ในสงทดงาม ในการสรางสรรคสงทดงามเปนประโยชน

แลว ทานไมยอมใหสนโดษเปนอนขาด ถาเปนกศลธรรมแลว พระพทธเจาไมเคยใหสนโดษเลย (ถาสนโดษในกศลธรรม กคอประมาทนนเอง)

* เรยกวา อปญญาตธรรม แปลวา ธรรมทพระพทธเจาเหนคณ ธรรม ๒ ขอชดน เปนหลกทงในพระสตรและอภธรรม ในพระอภธรรม มในมาตกา ชด ๒ (อง.ทก.๒๐/๒๕๑; อภ.ส.๓๔/๑๕)

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

/ 71

๓๓

๓๓

เปนอนวา หลกความไมสนโดษ (ในกศลธรรม) นน ชดเจนแลวทนกมาด “สนโดษ” บาง พระพทธเจาตรสไว (ตรสแกพระภกษ)

ในหลกทเรยกวาอรยวงศ ๔ (เชน อง.จตกก.๒๑/๒๘/๓๕) วา๑. ภกษสนโดษในจวร ตามมตามได๒. ภกษสนโดษในบณฑบาต ตามมตามได๓. ภกษสนโดษในเสนาสนะ ตามมตามได๔. ภกษเปนผยนดในปหานะและภาวนา(ขอ ๔ หมายความวา พอใจ ใสใจ เพยรพยายาม ในปหานะ คอ

การละอกศล และในภาวนา คอการเจรญกศล เพอบรรลธรรมทยงไมบรรล)จะเหนวา พระพทธเจาทรงสอนใหพระภกษสนโดษในวตถสงเสพ

บรโภค (จวร-เครองนงหม บณฑบาต-อาหาร เสนาสนะ-ทอยอาศย) สนโดษมา ๓ ขอ พอถงขอท ๔ เปลยนเปนวา ใหเอาใจใสเพยรพยายามละอกศลและเจรญกศล เพอจดหมายคอจะไดบรรลธรรมทยงไมบรรล

ขอท ๔ น กคอขอทใหไมสนโดษในกศลธรรมนนเองเพราะฉะนน หลกอรยวงศ ๔ น จงบอกอะไรๆ หลายอยางความไมสนโดษ (ในกศลธรรม) เปนหลกใหญอยในขนปฏบต

การทจะใหบรรลจดหมายความสนโดษ (ในสงเสพ) เปนขอปฏบตขนบพภาคของความไม

สนโดษ (ในกศลธรรม) นนหมายความวา ความสนโดษในวตถ เปนการเตรยมชวตความเปน

อยใหเออใหพรอมทจะเดนหนากาวไปกบความไมสนโดษในกศลธรรมพดอกอยางหนงวา ความสนโดษในวตถเปนธรรมยอย ทมาสนอง

งาน มารองรบ หรอมารบใชความไมสนโดษในกศลธรรม

มองธรรมถกทางฯ๓๔

๓๔

ถามวา สนโดษใน ๓ ขอแรก สมพนธกบสงทจะทาในขอ ๔ อยางไร หรอถามสนๆ วาทาไมจงสนโดษ

กตอบวา เพราะวา สนโดษเปนตวออมหรอชวยสงวนเวลา-แรงงาน-ความคดไว ถาภกษไมสนโดษในจวร บณฑบาต เสนาสนะ คอไมสนโดษในวตถเสพ มวยงกบการหาอาหารอรอยๆ ฉน มววนวายอยกบการหาสงของเครองใชฟมเฟอย มวหมกมนกบวตถบาเรอความสข

๑. เวลากหมดไป กบการหาการเสพสงเหลาน๒. แรงงานกหมดไป เพราะมววนวายกบเรองเหลาน๓. ความคดกหมดไป กบการครนคดหาทางใหไดสงเหลานมาเสพเลยไมเปนอนไดเพยรพยายามเจรญสกขาทาหนาทแตเมอภกษสนโดษในปจจย ๔ เวลากเหลออย แรงงานกเหลออย

ความคดกเหลออย กเอาเวลา แรงงาน และความคดนนมาระดมทากจหนาทของตน ดงนน ทงสนโดษและไมสนโดษ จงมาออกผลทความเพยร

นอกจากนนยงใจสงบ สบาย ไมหวง ไมพะวกพะวง ในเรองวตถหนไปมงหนาทากจหนาทและสรางสรรคความดตางๆ ไดอยางแนวแนเตมทโดยมความสขดวย ตอนนสนโดษกมผลครบตลอดตามวตถประสงค

คฤหสถกเชนกน ถาญาตโยมไปมววนวายอยกบการแสวงสงเสพบารงบาเรอหาความสขสวนตว กจะหมดเวลา หมดเรยวแรง หมดความคดไปกบเรองเหลานน จนไมเปนอนปฏบตหนาทหรอทางานสรางสรรค หนาทงานการสรางสรรคทพงทา กไมเปนอนทา อยางนอยกยอหยอน

การทาความด ทาประโยชนสงสง จนแมกระทงบรรลโพธญาณ เปนไปไมได ถามวสนโดษในกศลธรรม โดยไมสนโดษในวตถเสพ

“เรยบงาย” ตองไมใช “มกงาย”

เมอพดถงหลกธรรมสาคญขอวา “ไมสนโดษในกศลธรรม” หลายคนไมเคยไดยนมากอนเลย

กตองยาวา ขอใหจาหลกนใหแมน และเอาไปใชในชวตจรงดวยไมแตความไมสนโดษในกศลธรรม เทานน แมแตความสนโดษ

หลายคนกไมไดสงเกตวา ทานจากดไวใหสนโดษในวตถหรอสงเสพบรโภค ไมใชสนโดษไปเรอยๆ หรอสนโดษลอยๆ ไมวาอะไรกสนโดษไปหมด

ลกลงไปอก แมแตในเรองวตถ กไมเคยถามวา เราควรจะสนโดษเพออะไร หรอวา ทาไมพระพทธเจาจงสอนใหสนโดษ ไดแตนกไปเอง หรอพดตามๆ กนไปวา คนสนโดษเปนอยงาย พอใจตามทม ไมทะเยอทะยาน จงเปนคนมความสข นคอ สนโดษแลวจะไดมความสข หรอสนโดษเพอมความสข

ทงหมดนเปนตวอยางทเตอนวา เราควรศกษาธรรมหรออะไรๆ กนใหชดสกหนอย ไมควรทกทกวาทเรานกวารนคอใชละ

เราบอกวาเปนอยเรยบงาย พอใจแคทม สนโดษในวตถน ดนะ แตตองระวง เชน ความเปนอยงาย ถาไรจดหมายทดงาม (พดภาษาพระวา ไมเปนเครองเจรญกศล) ไมมากบความเพยร ถงจะมความสขด แตอาจจะเสอมอยางเดยวกได

อยเรยบงาย แตเรยบงายไมเปน บอกวาฉนเปนอยงาย อยอยางไรกได เอาอยางไรกได งายไปงายมา กลายเปนมกงาย ตอไปถงสกปรกอยางไรกอยได ไมมระเบยบรงรงอยางไรกอยได ใครจะเปนจะตายอยางไร กอยกนไป อยางไรกไดทงนน นแหละ อยงาย กลายเปน

มองธรรมถกทางฯ๓๖

๓๖

มกงาย เรยบงาย กลายเปนอยางไรกได มนจะเปนโทษราย ตองระวงพอมกงายแลว ทน อะไรทควรจะทา กไมทา อะไรทควรจะแกไข

กไมแกไข ไมกระตอรอรนขวนขวายทงนนการททานใหเปนอยงาย มความสนโดษเพออะไร กเพอใหเปน

ตวเออ เกอหนน ใหโอกาสแกการเพยรพยายามทจะกาวไปใหถงจดหมายอนประเสรฐทมงมนอยในใจ ดงนน ความเปนอยงาย จงตองควบมากบความเพยรมงมน เพอจดหมายทเปนกศล

ถาไมสนโดษ เราจะหาโอกาสเพยรพยายามปฏบตการเพอจดหมายนนไดยาก เพราะจะมวยงนงนงหรอวนวายอยกบเรองอน อยางคนทมงหาเสพวตถ มวหาทกนใหอรอย หาทเทยวใหสนก เปนตน กตองแยงเวลาเรยวแรงและความคดของตวออกไปจากงานการหนาท ถาไมสนโดษอยางนหนกนก กเสยงานเสยการไปเลย

ความสนโดษเปนอยงายทถกตอง กคอการออมเวลา-เรยวแรง-ความคดเอาไว ทาตวใหพรอมทจะมงหนาเพยรปฏบตกจทาการไดเตมท เพอกาวไปใหถงจดหมายอนประเสรฐทตองการ

ความสนโดษเปนอยงาย จงมากบการทาความเพยรอยางยง ถาไมมตวประกอบนมาประกบ ความงายมนจะมากบความขเกยจ

หลายคนบอกวา สนโดษจะไดมความสข ถาอยางนอนตราย นแหละจะนาไปสความมกงาย พระพทธเจาไมเคยตรสวา สนโดษเพอความสข แตสนโดษแลวเปนสข อนนนถกตอง

ความสขของคนเราอยทความพอใจ สนโดษเปนความพอใจ เมอพอใจมนกสข ในแงนความสนโดษกทาใหเปนสข แตมนไมใชวตถประสงค หมายความวา สนโดษทาใหเปนสข แตไมใชสนโดษเพอความสข

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต)

/ 71

๓๗

๓๗

ถา สนโดษโดดเดยว เพอความสข สนโดษคอพอใจ ฉนสขสบาย แลวจบ เลยไมทาอะไร กเขากบดกทวา ขเกยจ

เพราะฉะนน สนโดษทาใหคนขเกยจได ถาไมมาประสานสงตอกบธรรมทเปนคกนหรอเปนตวรบชวง

พระพทธเจาตรสสนโดษทไหน จะตรสความเพยรไวท นน (เหมอนกบตรสศรทธาไวทไหน กจะตรสปญญาไวทนน)

สนโดษจงมาคกบความเพยร คอความเพยรในการทากจหนาทของตน (พดใหครอบคลมวา เพยรในการเจรญกศล)

ถาอธบายใหลกลงไปหนอย กบอกวา นเปนเรองของความสมพนธระหวางธรรมตางๆ ขอธรรมทงหลายนนเราจะมองโดดเดยวจากกนไมได บางทเราจะบอกวา ธรรมขอนนดหรอรายทนทไมได ตองดกอนวามนไปสมพนธประกอบกนกบธรรมอนตวไหน คอตองดตวประกอบ หรอตวรวมทอยกบมนดวย

ลงทายวา สนโดษเพอใหพรอมทจะเพยร และเมอเพยรทาการไปโดยมสนโดษ กจะมความสขในการทาการนนดวย

ถาอยางน เรยบงายกไมมทางกลายเปนมกงาย

อนจจง! ปลงได แตระวงจะกลายเปนประมาท

คนไทยชอบเอาอนจจง มาใชปลง เพอใหใจผอนสบายคลายโศกหรอหายทกข เรยกกนวา “ปลงอนจจง”

อะไรแตกหก สญสลาย พลดพรากจากไป กวา “อนจจง!” แลวปลอยวางได ผานไป

การใชอนจจงอยางนน เปนเรองของการรเทาทนความจรง ททาใหสละละลดความยดตดถอมนลงไปได จงผอนคลายบรรเทาทกขโศก

การรเทาทนและความสบายใจหายทกขไดนนดแน แตกตองระวงไวอยางยงทเดยววา ถาสบายใจแลวกปลอยอะไรๆ ไปเรอยๆ สงทควรแกไขจดทา กไมกระตอรอรนขวนขวาย ถาอยางนกจะกลายเปนการปฏบตผดธรรมขอใหญ ทเปนหลกสาคญอยางยง

ถาบอกวาปฏบตธรรม กเปนการปฏบตครงๆ กลางๆ และไมเกดจากความเขาใจจรงดวย ไดแคถอหรอทาตามๆ กนมา นาจะไดไมคมเสย

บานเมองจะลมจมพงพนาศ กบอกวา อนจจง! เกดขน ตงอย ดบไป เจรญแลวกเสอม เสอมแลวกเจรญ เปนธรรมดา

วาอยางน คอ “ปลง” แลวไมยดตดถอมน หายเครยด กดเหมอนกน ใจสบาย แลวกไมตองคด ไมตองทาอะไร เรยกวา “ปลอยวาง”

“ปลง” และ “ปลอยวาง” อยางน ทาทาวามหลก กคอหลกรเทาทนธรรมดาแลวไมยดตดถอมนนนแหละ

แตอกดานหนง ไมไดมองวาผดหลกใหญทถอวาสาคญยง คออะไร

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๓๙

(๓๙)

ลองดพทธพจนตอไปนสงขารทงหลายมความเสอมสลายไปเปนธรรมดา,

เธอทงหลายจงยงความไมประมาทใหถงพรอม

ทอนท ๑ ตรสถงความเปนอนจจง คอบอกแจงความจรงของธรรมดาทวา สงทงหลายไมเทยง ในทสดกตองดบสน

ทอนท ๒ ทรงเตอนใหไมประมาท คอทรงสอนแนะนาการปฏบตของเราวา ใหบาเพญความไมประมาท

ทตรสวา “จงยงความไมประมาทใหถงพรอม” กคอใหมความไมประมาทอยางพรอมบรบรณ หรอเปนอยดวยความไมประมาทอยางเตมท

พทธพจนทงสองทอนนนโยงกน คอ เมอสงทงหลายเปนอนจจง ไมเทยงแท เราจะมวนงนอนใจทาเฉยอยไมได จงตองไมประมาท

พทธพจนนเปนปจฉมวาจา คอพระดารสสดทาย เหมอนเปนคาฝากฝงสงเสย ชาวพทธจะตองถอเปนเรองสาคญอยางยง ตองปฏบตใหไดและใหเขมขนแขงขนจรงจง

เพราะฉะนน เหนอนจจง ปลงได แตตองไมประมาทดวย

ลจดหมาย เมอปลอยวางได โดยไมปลอยปละละเลย

เรองอนจจง ไดพดไปแลว แตเพยงบอกใหรในภาคปฏบตวาตองทาใหครบหลก คอตองใหถงความไมประมาท

ทน ในแงความรเขาใจเหตผล เรากควรศกษาใหชดดวยกเลยยกพทธพจนทเปนหลก มาดกนอกท พระองคตรสวา

สงขารทงหลายมความเสอมสลายไปเปนธรรมดา, เธอทงหลายจงยงความไมประมาทใหถงพรอมมาวเคราะหกนหนอยวา คนไทยเราถอหลกอนจจง ทาไมปลงแลว

จงปลอยเรอยเปอย ทงทมพทธพจนสาคญทสดตรสไววา ปลงอนจจงเพอใหตงอยในความไมประมาท

วเคราะหแลว กจบไดโดยสรปวาเราบอกวา เมอสงทงหลายเปนอนจจงตามธรรมดาของมน เราจะ

ทาอะไรได กตองปลอยวาง ปลอยมนไปทานสอนวา เมอสงทงหลายเปนอนจจงตามธรรมดาของมน ม

อะไรทควรทา เราจะตองเรงรดจดการ จะรรอปลอยเรอยเปอยไปไมไดของเรา โยงอนจจง กบความรเทาทนธรรมดา แลวปลอยวางของทาน โยงอนจจง กบความรเทาทนธรรมดา แลวไมประมาทแลวจะเอาอยางไร เราปฏบตผดใชไหม ถาตอบแบบปลอบใจกวา

ไมถงกบผด แตไมพอ (ไมผดเตมท ยงถกนอยไป จงตองแกไขปรบปรง)เราถกไมเตมทตรงไหน จะรไดอยางไร ควรจะมองกนใหชดเจนเอาแค “ธรรมดา” ทเราเขาใจ กไมตรงกบททานสอนไว“ธรรมดา” แบบของเรา คอ สงทงหลายเปนอนจจง ไมเทยง เกด

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๑

(๔๑)

ขน ตงอยดบไป จะเปนอยางไรกเปนของมนเอง เราจะทาอยางไรได กตองปลอยมนไป (นหมนเหม จะเขาลทธอเหตวาท ทเปนมจฉาทฏฐ)

“ธรรมดา” แบบของทาน คอ สงทงหลายเปนอนจจง ไมเทยง เกดขน ตงอย ดบไป จะเปนอยางไรกแลวแตเหตปจจยของมน เราจะปลอยเรอยเปอยไมได ตองรเทาทนและจดการทเหตปจจย

พอจบจดนได กมองเหนปมปญหา รวาทาไมและเหนทางแกไขของเรา เมอเปนอนจจงตามธรรมดาของมน มนจะตองเปนของ

มนอยางนน เราทาอะไรไมได เรากปลอยวาง แลวกไมตองทาอะไร (กลายเปนปลอยปละละเลย)

ของทาน เมอเปนอนจจงตามธรรมดาของมน มนจะตองเปนอยางนนตามเหตปจจยของมน เราจะใหเปนอยางทใจเราไปอยากไปยดไมได ใจเรากปลอยวาง แลวกไปศกษาไปทาทเหตปจจย (ไมปลอยปละละเลย)

นกคอ ของเรา ปลอยวาง แลวกปลอยปละละเลยสวน ของทาน ปลอยวาง แตไมปลอยปละละเลย“ปลอยวาง” คอ มปญญารเทาทนความจรง จงมใจเปนอสระ ไม

เอาอะไรมาผกรดมดตวคงคางบบคนใจทจะใหมนเปนไปตามทอยากทยดแต “ปลอยปละละเลย” คอ ตกอยในความประมาทเราปฏบตไมพอ คอ ปลงอนจจง ปลอยวาง แลวหยด จบแคนน

พอหยด กกลายเปนปลอยปละละเลย จงพลาด ไปตกหลมความประมาท (ปลอยปละละเลย กคอประมาท) เรองกแคนเอง

เมอรตววาปฏบตไมพอ ทาไมเตมตามหลก กแกไขปรบปรงตวใหมถงตอนนกสรปลงทายไดแลววา การเหนความจรงแหงอนจจง

เรงเราเราใหไมประมาท โดยมแงดานการพจารณาและปฏบต ดงน

มองธรรมถกทางฯ๔๒

(๔๒)

ก) เพราะทกสง ทงในตว และรอบตวเรา ไมเทยงแทแนนอน ความเปลยนแปลงเปนไปตางๆ อาจเกดขนโดยไมทนคาดหมาย จงไมควรนงนอนใจ มอะไรควรทา กใสใจเรงจดทาใหเสรจหรอเตรยมไว ไมผดเพยน ไมรรอ

ข) เพราะสงทงหลายเปลยนแปลงไปตลอดเวลา ทกขณะ ไมรอใคร เวลาผานไปๆ แมกระทงมหาบรษ และอารยธรรมยงใหญ รงแลวกลวงลบดบหาย ชวตเรากสนลงๆ เวลากเหลอนอยลงๆ ควรเรงทาชวตนใหดมคณคาพฒนากศล ใชเวลาทาประโยชนใหมากทสด ถามวหลงระเรงหรอทาชวอะไรอย กควรฉกใจไดคด แลวหยดละเลกเสย และตนตวขนมารบขวนขวายทาสงทควรทา

ค) เพราะคนทรก ทเคารพ คนใน คนใกล คนรวมองคกรหรอชมชน ไมนานนก กจะจากจะพรากกนไป ควรสามคคทาดตอกนไว ความดงาม ความเอออาทร การดแลปฏบต การบชาคณอะไรทควรทาตอทาน หรอตอกน ควรทาเลยทเดยว ไมรอชา อยาใหตองเสยใจหรอเสยดายภายหลงวาเราไมนาจะชาไป

ง) เพราะสงทงหลายเปนไปตามเหตปจจยของมน ไมใชเปนไปตามใจของเรา มนไมขนตอความอยากความยดถอของเรา จงไมควรเอาใจอยากใจยดของเราเขาไปกาหนดบงคบสงทงหลาย ซงเปนไปไมไดไรเหตผล มแตจะทาใหจตใจของตนถกบบคนกระทนกระแทกทวทกข แตควรหนไปทาการดวยปญญาทรเขาใจเหตปจจย โดยมใจคงอยปกตเปนอสระ (นคอปลอยวาง ทถกตอง)

จ) เพราะสงทงหลายเปลยนแปลงไป และมใชเปลยนแปลงอยางเลอนลอย แตเปลยนแปลงไปตามเหตปจจยของมน เราจงตองศกษาใหรเขาใจ แลวปองกนแกไขเหตปจจยแหงความเสอม และสงเสรมสรางสรรคเหตปจจยแหงความเจรญ เพอจะไดไมเสอม แตใหเจรญและเจรญยงขนไป

พดใหสนวา เพราะสงทงหลายไมเทยง เราจงตองไมประมาท ทจะใชปญญาจดการกบเหตปจจย โดยมจตใจเปนอสระ (= เอาประโยชนจากอนจจงได)

พดอกอยางวา มปญญารเทาทนอนจจง ทาจตเปนอสระได และดวยปญญารทวถงเหตปจจย กทากจใหสาเรจดวยความไมประมาท

ระวง! ยดมน ในความไมยดมน

บางคนไปฟงพระเทศนวา สงทงหลายไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา จะไปยดมนถอมนไมได ถาไปยดมนถอมนแลว มนเปลยนแปลงไป เรากจะเกดความทกขบบคนจตใจ ฟงแลวกชอบใจ เหนวาเปนความจรงอยางนน และคดวาจะตองเอาไปปฏบต

บอกวา ตอไปนเราจะไมยดมนถอมนอะไรแลวกลบไปบานกไมเอาเรองเอาราวอะไรทงนน บอกวา ฉนไมยดมน

ถอมน ไปๆ มาๆ กทานองวา ลกกไมใชของเรา ภรรยากไมใชของเรา เงนทอง บานชอง กไมใชของเรา ฯลฯ

บอกวาไมยดมน แตเจอความยดมนอยางหนกเขาไปแลว โดยไมรตว นกคอ “ความยดมนในความไมยดมน” เพราะวาความไมยดมนทเขาอางนน เกดจากสญญา (ขอทกาหนดหมายจาไว) ซงรบเอามาถอตาม แลวกยดมนวาฉนจะไมยดมน เทานนเอง

คนทเอาความไมยดมนขนมายดไว แลวไมทาอะไร ไมเอาอะไร แลวกบอกวาฉนไมยดมนนน เขาไมรตววาเขาทาไปตามความไมยดมนทเอามายดไว คอเปนเพยงความยดมนในความไมยดมนนน เปนความยดมนซอนเขาไปอก แถมยงตกลงไปในความประมาทอกดวย

ความไมยดมนทแทนนเปนไปเองดวยปญญา ไมตองเอาความไมยดมนขนมายดไว

ถา ‘ไมยดมน’ เปนอยางวาเมอก กจะเจอพวกไมยดมนแปลก ๆอกเยอะอกรายหนงบอกวา หลวงพอของเขามคนอปฐากมากมาย มหญง

สาวคอยดแลนวดใหดวย ทานเปนพระอรยะ ทานหมดกเลสแลว ทาน

มองธรรมถกทางฯ๔๔

(๔๔)

จะทาอะไรกได เพราะทานไมยดมนถอมน ญาตโยมหลายทานฟงแลววานาจะจรงนะ เพราะพระอรหนตทานไมยดมนถอมน จะไปเอาอะไรกบสงเหลาน ซงไมจรงแทแนนอน เปนของสมมต เปนอนจจง ทกขง อนตตา

ทนอกพวกหนงกบอกวา อะไรๆ กเปนอนตตา ไมมตวตน คนกเปนเพยงขนธ ๕ มาประกอบกนเขา ไมมอะไรจะพงยดถอ ไมมนาย ก.ไมมนาง ข. เมอไมยดมนถอมนแลว จะฆาจะฟนใครกไมบาป

กรณเหลาน เปนตวอยางของการทผมกเลสยกเอาสภาวธรรมขนมาเปนขออาง สาหรบการกระทาดวยความยดมนถอมนของตน

อยางในกรณหลงน ถาไมมความยดมนในคนทจะถกฆา ถาไมมเจตนายดมนทเจาะจงมงรายตอเปาของการกระทา จะมการยกศสตราวธขนฟนแทงพงเขาใสไดอยางไร อนนเปนการกระทาดวยความยดมนถอมนอยางรนแรงเลยทเดยว

ความไมยดมนทแทนน เกดจากปญญาทรความจรง อยางพระอรหนตททานไมยดมนนน ทานมจตใจเปนอสระ แตในการดาเนนชวตทวไป ทเรยกวาอยในโลกอยในสงคม ทานวาไปตามความจรงของสมมต และปฏบตไปตามเหตตามผล

สาหรบปถชน ความไมยดมนถอมนเปนไดแคเครองฝกตนเทานน เพราะความไมยดมนของปถชนทเอามาปฏบตนน ไมใชความไมยดมนทแทจรง มนเปนเพยงความไมยดมนทรบมาดวยสญญา ไมใชเกดจากปญญา คอเอาตวความไมยดมนนมาจบยดเขาไวอกทหนง จงเปนความยดมนในความไมยดมน ถาเปนปถชน กทาไดแคน หรอแคฝก

ดงนน สาหรบคนทวไป ถาจะไมยดมน จงตองระวง ถาจะใหคอนขางปลอดภย กตระหนกใจวา “เราฝกตนในความไมยดมน”

ถาไมยดมนแท จะแนวแนในการสรางสรรค

ในสงคมไทยยคใกลๆ น คนเอาคาวา “ไมยดมนถอมน” มาใชกนบอย ทจรง ความไมยดมนถอมนน เปนเรองทควรศกษาใหด อยาไดดเบา

ความไมยดมนทแทนน เกดจากปญญาทรความจรงแลว ใจไมตด จตเปนอสระ แลวกปฏบตไปตามเหตผลอยางจรงจง ตามหนาทหรอตามกตกาทไดตกลงกนไว เพอความดงามบางอยาง มอะไรเปนไป ใจกไมตกเปนทาส ไมถกครอบงา จดสาคญอยตรงน สวนการปฏบตในทางรปธรรมกวาไปตามแบบแผนกตกาทตกลงไว ถามนชอบธรรมสมเหตสมผล

ถารจกมองวนยของพระ จะเขาใจเรองความไมยดมนถอมนไดชดตวอยางวา วนยกาหนดใหพระภกษรปหนงๆ มจวรเปนสมบต

ประจาตวไดชดเดยว ดจะเปนการไมใหความสาคญแกวตถเสอผา จงไมใหมมาก เขาแนววาจะใหไมยดมนถอมน หมายความวา ใหไมยดตด เชน ไมเหนแกลาภ ไมโลภ ไมหมายมนในการทจะตองไดจวรอยางนอยางนน ทจะเอาแตใจ หรอจะมของในครอบครองใหมาก เพราะฉะนนจงมไวเพยงปรมาณจากด เพยงเทาทพอแกการใชประโยชนทแทจรง

แตทน มองอกชนหนง สงของอยางไหนทตกลง (สมมต) วาเปนของทานแลว พระตองมความรบผดชอบอยางเตมท

พระจะบอกวา เรองจวรนไมสาคญ ฉนไมยดมนถอมน มนไมใชของของเราจรง เราเกดมามนกไมไดตดมาดวย ตายแลวกเอาไปไมได แลวกไมเอาใจใส ปลอยสกปรก ไมซก หรอวาปลอยใหขาดเปนร ไมปะชน

พระจะปลอยปละละเลยอยางนนไมได วนยกาหนดวา ภกษปลอยใหจวรขาด ไมปะชน ถาเปนรเทาหลงเลบนวกอย กมความผด เปนอาบต

มองธรรมถกทางฯ๔๖

(๔๖)

เอาละซ จวรผนเดยว ตองรกษาอยางดขนาดน ปลอยใหขาดนดเดยว ไมปะ กโดนปรบความผดแลว

ยงกวานน ภกษมจวรชดเดยวนตองรกษาใหดดวย ถาอยปราศจากจวรชดนนแมแตคนเดยว กเปนอาบต

ญาตโยมไมเขาใจหลกการ กจะพดวา เรองจวรแคน พระทาไมยดมนถอมนกนนก สาคญอะไรนกหนา - นตใหแตก

วนย เปนการสรางแบบแผนตวอยางของการมชวตทดงาม และเปนเครองฝกคนดวยแบบแผนนน เปนระบบแหงวถชวตของการฝกตน เพราะฉะนน เราจะศกษาไดวา ทาไม ทงทพระพทธเจาทรงสอนหลกความไมยดมน แตวนยของพระกลบใหเอาจรงเอาจงกบสงตางๆ อยางยง

นแหละ วนย เปนตวแสดงใหเหนชดวา ในระบบการฝกมนษยทแท จนถงชวตทดจรงนน ความไมยดมนทถกตองเปนอยางน

นอกจากนน วนยเปนเรองสมมต เมอทานเอาจรงกบวนย และวนยเปนเรองเอาจรง กแสดงวาตองเอาจรงกบเรองสมมต - นถกตองสมมต คอสงทมนษยตกลงกน ม “มตรวมกน” โดยกาหนดวางไวตามเหตผล เพอวตถประสงคทเปนประโยชน ไมใชตงขนมาลอยๆ

ในขนสงสด กเปนอนวา พระอรหนตเปนผปฏบตจรงจงตามสมมต และเปนแบบอยางในการปฏบตตามวนยอยางเครงครด

ถาคนยงเหนแกประโยชนสวนตว กฎเกณฑกตกาจะขดผลประโยชนของเขา อยางนอยการตามใจตว ความไมสะดวกสบายทตองไปทาตามกฎ ความขเกยจ จะมาขดขวาง ทาใหคนไมอยากปฏบตตามกตกาสงคม เพราะฉะนน คนมกเลสจงปฏบตตามกฎหรอรกษาวนยไดยาก

สวนพระอรหนตอยดวยปญญาทตระหนกในเหตผลรเขาใจวตถ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๗

(๔๗)

ประสงคของสมมตนน และทานไมมกเลสทจะใหทาเพอเหนแกประโยชนของตน ไมมอะไรตองทาเพอตวเอง ไมมเรองสวนตวทจะยดตดกดกน ใหตองฝนใจหรอหลบเลยง ทานพรอมจะทาในสงทมเหตผลดงามชอบธรรมทกอยาง ดงนน พระอรหนตจงเปนผพรอมทสด ทจะปฏบตตามวนยหรอกฎกตกาทเปนสมมต และเปนผนาในการปฏบตตามสมมตทชอบธรรม

ทานผลธรรม จงทาจรง ไมทงธระ ทงรบผดชอบ และทาอยางจรงจงยาวา ความปลอยวางไมยดมน ไมใชการปลอยทงความรบผดชอบ

พระอรหนตจงเปนตวอยางในการมความรบผดชอบตอสงทตนเกยวของ รวมทงรบผดชอบทางสงคม เมอมเหตการณอะไรกระทบกระเทอนตอสงฆตอสวนรวม พระอรหนตจงออกนาในการเรยกประชมและหาทางจดการแกไข

ความไมยดมนทแทเกดจากปญญา เมอเหนอนจจง ทกขง อนตตา รทนสจธรรมแลว สงทงหลายกไมมอทธพลทจะบบคนบงการจตใจของเรา เมอใจเปนอสระ เรากจะปฏบตตอทกสงตามเหตตามผลดวยปญญา

หลกการนสาคญมาก ถาเรามทรพย กปฏบตตอทรพยใหถกตองตามเหตผล ทรพยมเพออะไร กนาไปใชใหเกดผลตามวตถประสงคนน ไมใชไปมวยดมนถอมนใหเปนเหตบบคนจตใจใหมความทกข แตกไมใชปลอยปละละเลยไมเอาใจใสไมรบผดชอบ เราตองใชมนใหถกตองตามความหมาย ใหสมคณคาของมน ใหทรพยเกดประโยชนแทจรง

นก ปลอยวางได แตไมปลอยปละละเลย อกเหมอนกนสาหรบคนทวไปนน ถาจะถอหลกความไมยดมน กเอาแคฝกทา

อยางพระเจาอโศกมหาราช กจะดทงแกตนเอง และแกเพอนมนษยเปนอยางมาก ทาไดแคขนพระเจาอโศก กไดคะแนนไมยดมนเยอะแลว

พระเจาอโศก อกท!

เรองไมยดมนถอมนนสาคญ เลยพดซะบอยบอกวา ญาตโยมชาวบาน ควรถอเอาพระเจาอโศกมหาราชเปน

แบบอยางในการปฏบตตามคต “ไมยดตดถอมน” นสาหรบชาวบาน (ชาวเมอง ยงสาคญ) เอาหลกไมยดตดถอมนนน

มาใชกบเรองทรพยและอานาจ (ผลประโยชนและความยงใหญ) ใหไดกอนเถอะ นแหละบททดสอบขนตนทชะงด ถาทาได กกาวตอไหว

ตงคาถามวา: รารวย-ยงใหญ แคเลอนลอย หรอเพออะไร?เอาแนวธรรมมาเรยบเรยง ไดความเปนพระราชดารของพระเจา

อโศกมหาราชวา:ทรพยยศนเปนของนอกกาย ไมเทยงแทแนนอน ไมอยใตอานาจ

ความปรารถนาของเรา แตเปนไปตามเหตปจจย เราจะไปยดมนถอมนไมได และมนกไมใชความหมาย ไมใชแกนสารของชวต มนใหความสขทแทและยงยนแกชวตไมได เราเคยลมหลงแสวงหาทรพยและอานาจมาบารงบาเรอความสขสบายและแสดงความยงใหญของตนเอง เดยวเถด ทงทรพยยศอานาจ และทงตวเรา กจะดบสนสญเปลาหายไปจากกน

เพราะฉะนน จะปลอยใหตณหาอปาทานบงการครอบงาเรา มวเขลายดตดถอมนมนอยทาไม ไมเอาแลว ตอไปน ถอนตวเปนอสระออกมา เราจะปฏบตการดวยปญญา จะใชทรพยและอานาจนนใหเปนประโยชนตามเหตผล ตามความชอบธรรม

ทรพยทมเกนจาเปนสาหรบชวตของเรา จะอาศยอานาจเปนอปกรณในการสรางสรรคประโยชนสขแกเพอนรวมโลก เปนเครองมอ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๔๙

(๔๙)

ของธรรมทจะทาความดงามใหแกสงคมสบตอไปแลวพระเจาอโศกมหาราชกไดทรงใชทรพยและอานาจทพระองค

ม ในการทาความด สรางสรรคประโยชนสขแกประชาชน เปนการใหญ ตามนโยบายธรรมวชย

ถาพระเจาอโศกไมมทรพย ไมมอานาจ พระเจาอโศกกทาความดอยางนนไมสาเรจ

ถาพระเจาอโศกมทรพยมอานาจ แตมวยดตดถอมนในทรพยและอานาจ พระเจาอโศกกไดแตลมหลงมวเมา แลวกคงจะใชทรพยและอานาจนน ขมเหงเบยดเบยนคนอนไดมากมายและรนแรง

แตน เพราะเหตทพระเจาอโศก ทงมทรพยมอานาจ และทงไมมวเมายดตดถอมนในทรพยและอานาจ แตมธรรม รความหมาย ใชเปน ทรพยและอานาจกเลยกลายเปนอปกรณสรางสรรคประโยชนสขและความดงาม ทาใหเกดประโยชนมหาศาล อยางทวามา

รวมทงทาใหพระพทธศาสนามาถงเราในประเทศไทยดวย

สขคอโอกาส ทกขคอแบบฝกหด

ความสขเปนเรองใหญ เหมอนวาทกคนจะถอเปนจดหมายของชวต แตตามปกต หายากทจะไดยนใครพดวาเขามชวตทมความสข นอกจากพระพทธเจาและพระอรหนต ซงกลาวออกมาชดเจนเหมอนเปนคาประกาศวา “สสข วต ชวาม” - “เรามชวตเปนสขนกหนอ” ผทสนทนากบพระพทธเจายอมรบวาพระองคทรงมความสขยงกวาองคพระราชามหากษตรย

เรองเกยวกบความสขนน พระพทธเจาตรสไวมากมาย ทงประเภทและระดบของความสข ทมมากหลาย ทงขอดขอเสยของความสขตางประเภทตางระดบเหลานน ตลอดจนวธปฏบตตอความสขความทกข ใหไดแตคณ โดยไมเกดผลราย

ทกเรองทเกยวกบความสขนน นาสนใจ แตหลกทนารไวกอนตงแตตน กคอ วธปฏบตตอความสข (รวมทงตอความทกข) ทตรสไว ๔ ขอ คอ

๑. ไมเอาทกขทบถมตนทมไดถกทกขบบอด๒. ไมละทงความสขทชอบธรรม๓. ไมสยบหมกมน(แมแต)ในความสขทชอบธรรมนน๔. เพยรพยายามทาเหตแหงทกขใหหมดสนไป

(โดยนยคอ เพยรปฏบตใหลถงสขทประณตขนไปจนสงสด)ขอโอกาสไวกอนวา เรองนขนาดรวบรด กจะพดยาวทสด (สาระ

ของเรองนใหญครอบคลมพระพทธศาสนาทงหมด)ขอท ๑ ไมเอาทกขทบถมตนทไมไดโดนทกข ตามเรองเดม พระ

พทธเจาตรสสนทนากบพวกนครนถ จงเนนไปทการบาเพญตบะของเขา คอการทรมานตวเอง เชน จะโกนศรษะ แทนทจะใชมดโกน กถอนผมท

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๑

(๕๑)

ละเสน จะนอน กใชเตยงหนามหรอตดตะปไวทมแทงตวถาดทคนทวไป กเชนคนทนงนอนนงอยดๆ ไมมใครมาทารายตว

เลย กเกบเอาอาการกรยาและถอยคาทขดตาขดหจากคนโนนคนนมาคดปรงแตงไปตางๆ ใหหงดหงดขดเคองใจทารายตวเอง

ทตนกวานน กอยางคนดมสราอดยาเสพตด ทงทตวเองกเปนปกตดอย กลบไปเอาสารทรางกายไมไดตองการ แถมมพษภยเปนโทษตอชวตรางกายมาก สมครใจเองเอามนมาใสเขาไปในรางกาย แลวกทาลายสขภาพและคณภาพของตวเองเหมอนกบโดยตงใจและโดยเตมใจ

ตวอยางอนยงอกเยอะ เชน คนขบรถซง หรอคนทาอะไรเสยงๆ โดยไมมเหตผล เปนตน มมาก

แตในขนลก ปถชนทวไปนแหละมกเอาทกขมาใสตวอยเรอย หมายความวา เปนธรรมดาของสงขารทวา มนไมเทยง เปนทกข คงอยในสภาพเดมไมได ผนแปรไป เปนอนตตา เรารทนความจรง เรากดาเนนชวตใหด ทกขตามธรรมชาตกมของมนไป เรากไมเอามนเขามาเปนทกขทจะทบถมตวเรา เรากโลงเบาไปขนหนง

แตนตรงขาม คนมกปฏบตไมถกตอง ไมเอาปญญาทรเทาทนมารกษาตวใหเปนอสระไว จงเอาทกขทมอยในธรรมชาตนน มาปรงแตงเปนทกขในใจของตว กลายเปนเอาทกขมาทบถมตนเองกนมากมาย

แมแตโลกธรรมทงหลาย ถาเราเอาปญญาทรเทาทนมาวางใจใหถกตอง แทนทจะบอบชาหรอเสยหาย กสามารถเอาประโยชนจากมนได

เรมตนกมองเปนประสบการณทเราไดเรยนร วา ออ น เราไดเหนแลวไง ทพระพทธเจาตรสไววา เราอยในโลก จะตองเจอโลกธรรมเปนธรรมดา เรากเจอจรงๆ ความจรงมนกเปนอยางนเอง เราไดเหน ไดรแลว

เมอมองเปนประสบการณสาหรบศกษา เรากเรมวางใจตอมนถก

มองธรรมถกทางฯ๕๒

(๕๒)

ตอง ตงหลกได ไมไปรบกระทบเอามาเปนทกขขางในทบถมใจตวเองยงกวานน เรากาวตอไป โดยคดจะฝกตนเอง พอทาใจวาจะฝก

ตว เราจะมองทกอยางในแงมมใหม เรมดวยมองเปนบททดสอบ คอทดสอบใจและทดสอบสตปญญาความสามารถ ไมวาดหรอรายเขามา เรากไดทกท อยางนอยกทาใหเราเขมแขงยงขน เหนอกวานนกไดฝกฝน ไดพฒนาตวยงขนไป โดยใชเปนบทเรยน เปนตน

เฉพาะอยางยง ทกขเปนแบบฝกหด เปนเครองฝกสต ฝกปญญา ฝกการแกปญหา เปนตน แมแตเคราะห ซงเปนโลกธรรมทราย กกลายเปนโอกาสทตวเราจะไดฝกฝนพฒนา

ขอท ๒ ไมละทงสขทชอบธรรม อนไดแกสขทเราควรไดควรมตามเหตปจจย ซงเรามสทธทจะได เชนถาเปนความสขทางวตถ กเนนทผลจากการประกอบอาชพการงานดวยความขยนหมนเพยรโดยชอบธรรม

พงระวงมใหสขของเราเกดมโดยตงอยบนความทกขของผอน ไมใหเปนความสขทเบยดเบยน กอความเดอดรอนแกใครๆ จงจะเปนความสขทชอบธรรม เราสข ผอนกไมทกข ถาใหดยงกวานน กใหเปนสขดวยกน เปนสขทเผอแผ ซงชวยใหเกดความสขขยายกวางขวางออกไป

คนเรานจะตองรจกพฒนาความสข ไมใชวาชอบความสข อยากมมนนก แตขาดความรเขาใจไมรจกความสขเลย ไดแคอยอยางพรามวกบความยดถอดวยโมหะในภาวะอยางหนงวาเปนความสข แลวกใชเวลาทงชวตตะเกยกตะกายวงไลไขวควาไมทนถงความสขนน ชวตกจบไปกอน

โดยวธพดอยางหนง ซงสอดคลองกบหลกพระพทธศาสนา การพฒนาความสขนนแหละ คอ การศกษา

กรรมทเรยกวา “การปฏบตธรรม” จงกาวไปในสข และผานความสขตางๆ หลายแบบ และหลายขนหลายระดบ ดงททานจดแบงไวนานานย

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๓

(๕๓)

ขอรวบรดไวทนเปนสข ๓ คอ ๑. สขแบบแขงแยง หรอชงกน ๒. สขแบบประสาน หรอสขดวยกน และ ๓. สขแบบอสระ

แมแตผมสขทไมตงอยบนความทกขของผอน สวนมากกยงอยในขนมสขแบบแขงแยงหรอชงกน ซงโดยทวไปเปนความสขเนองดวยวตถ อนจะตองไดตองเอา ถาเขาไดเรากเสย ถาเราไดเขากเสย ถาเขาสขเรากทกข ถาเราสขเขากทกข พอเราไดมาเราสข คนอนเสยหรออด เขากทกข แตพอเขาไดเราเสยหรออด เขาสขเรากทกข เปนความสขทไมเออกน ยงกอปญหา

เมอพฒนาจตใจขนไป พอมความรกแท คอเมตตา ทตองการใหคนอนเปนสข เรากเรมมความสขแบบประสาน คอ เราทาใหเขาสข เรากสขดวย เหมอนความรกของพอแม ทอยากใหลกเปนสข แลวกพยายามทาอะไรๆ เพอใหลกเปนสข และมความสขเมอเหนลกเปนสข

เมอเราพฒนาจตใจ โดยแผขยายเมตตาหรอธรรมอนเชนศรทธา เรากมความสขเพมขน โดยทคนอนกมความสขดวย เปนความสขจากการให ทเจรญในธรรม ซงทาใหโลกมสนตสข เรมตงแตในครอบครวไปเลย

นพดพอเปนแนว ในเรองการพฒนาความสข ซงจะตองกาวตอไป ในความสขทชอบธรรม ขนไปจนถงความสขทเปนอสระ อนบรรจบเปนจดหมายของวธปฏบตตอความสขทครบตลอดทงสขอ

ขอท ๓ ไมสยบมวเมาในความสขแมทประณต แมวาความสขทชอบธรรมนน เรามสทธเสพ ไมตองไปสละละทง แตทานกใหระวง เพราะแมแตในการเสพความสขทชอบธรรมนน เรากอาจจะปฏบตผดได

จดพลาดอยตรงทวา เราเสวยสขชอบธรรมทเรามสทธเสพนแหละแตถาเราเกดไปตดเพลนหลงมวเมา ความสขกจะกลบกลายเปนปจจยของความทกข และทาใหเกดโทษได ขอสาคญคอทาใหเกดความประมาท

มองธรรมถกทางฯ๕๔

(๕๔)

“สข” แปลวา คลอง งาย สะดวก เมอมสข จะทาอะไร กทาไดงาย ไดคลอง ไดสะดวก ความสขจงเปนโอกาส มอะไรควรทากรบทา จะไดผลมาก ดงนน ยามสข เมอเราไมประมาท กทาการดงามสรางสรรคไดมากทสด

ความสขกเปนโลกธรรมอยางหนง ซงเปนอนจจง เกด-ดบ ม-หมด กลบกลายได ถาเรารทนความจรง และไมประมาท เมอโชคหรอโลกธรรมทดมมา เราเปนสข เรากใชโชค เชน ลาภ ยศ เปนเครองมอเพมพนแผขยายความสข คอใชมนทาความด ชวยเหลอเกอกลเพอนมนษย ทาใหความสขขยายจากตวเรา แผกวางออกไปสผคนมากมายในโลก

นกคอ ใชความสขเปนโอกาสสรางสรรคแผขยายความสขขอท ๔ เพยรทาเหตแหงทกขใหหมดสนไป คอพฒนาความสขท

ประณต และสงยงๆ ขนไป จนถงภาวะไรทกข หรอบรมสขความสขทกระดบทพดมา เปนสขสมพทธ ยงมเชอทกข ผนผวน

ผกผนได ทานจงใหปฏบตอยางทวามาแลว คอ ไมตดเพลนแมแตในสขทชอบธรรม คอใหไมประมาท เพอจะไดกาวตอไป นนกคอ ใหพฒนาการมความสขตอไป จนถงความสขสงสด

ความสขสงสด กคอความสขทไมเหลอเชอแหงทกข จงเรยกวาบรมสข กคอภาวะไรทกขนนเอง ซงยอมถงไดดวยการทาเหตแหงทกขใหหมดสนไป อนเปนวธปฏบตขอ ๔ ทเปนสดทายน

นคอสขแท ของจตทเปนอสระ ซงเกดจากปญญาสวางแจง อนเปนความสขเตมอม ทมประจาอยในตวตลอดทกททกเวลา ไมตองแสวงหาอกตอไป

สาหรบบคคลผเชนน ชวตทเปนอยกดาเนนดวยปญญา ททาการไปใหทนกนถงกนกบกระบวนแหงเหตปจจยทเกยวของ ใหไดผลดทสด สวนในจตใจกมความรทวทน เปนอสระ อมเตมดวยความสข

มนษย: ปจจยพเศษในธรรมชาต

แนวคดและถอยคาสอสารสมยใหม ทรบตอทอดมาจากฝรงวา มนษยทาอยางนนทาอยางนตอธรรมชาต ถาไมระวง ไมใชอยางรเทาทน จะพราง จะบง หรอแมกระทงบดเบนความคดของเรา ออกจากความเปนจรง

ไปๆ มาๆ คนสมยนกเลยมองเหมอนวา มนษยเปนอะไรอกประเภทหนงตางหาก ทไมใช ไมเปนธรรมชาต แลวมาทาอะไรๆ อยางเปนมตรบาง เปนศตรบาง เปนตน ตอธรรมชาตนน

ไมตองไปเสยเวลาพดถงการทฝรงยอมรบความผดพลาด ในการทพวกเขาไดมองมนษยแยกตางหากจากธรรมชาต และบอกกนใหมองใหม โดยใหถอมนษยเปนสวนหนงของธรรมชาต อนเปนขอทเขายากนนกในเรองการอนรกษธรรมชาต หรอการรกษาสงแวดลอม ในบดน

เรามองงายๆ ในแงเปนวธสอสาร ทพงรเทาทน ขอใหเขาใจวา มนษยกเปนธรรมชาตอยางหนงหรอสวนหนง

ทวา มนษยทาอยางนนทาอยางนตอธรรมชาต กหมายความวา ธรรมชาตสวนทมชอเรยกวามนษย ทาอยางนนทาอยางนตอธรรมชาตสวนอนหรอสวนทเหลอ หรอทจรงคอ สาแดงอาการเปนปจจยตอมวลธรรมชาตนน

แลวกตองมองตอไปดวยวา ธรรมชาตสวนทเปนมนษยนน กไหลระคนปนคละเปนเหตเปนผลรวมไปในกระบวนและระบบของธรรมชาตทงมวลดวย

แตทงน มนษยนนเปนธรรมชาตสวนพเศษ ทมคณสมบตอนวเศษ คอปญญา พรอมดวยเจตนา คอเจตจานงทดหรอราย แฝงอยในศกยภาพ

มองธรรมถกทางฯ๕๖

(๕๖)

ทอาจพฒนาใหคลคลายขยายออกมาได ซงจะเปนปจจยอนยงใหญ ทผลกดนผนแปรกระบวนและระบบแหงธรรมชาต ใหปรากฏผลรวมแหงโลกทเปนไปไดตางๆ จนสดทจะคดคาดหมาย

เปนทหวงแบบพทธวา ดวยปญญาสวางแจงหยงเหนทวตลอด ซงสนองเจตนาอนเปยมคณความดทแผสากล แหงจตใจทไรพรมแดน ของมนษยทไดพฒนาตนทวรอบแลว ธรรมชาตสวนมนษยน จะเปนปจจยผลกผนใหมวลธรรมชาตทงระบบ ปรบแปรไปเปนโลกทมสนตสขอยางยงยน

โดยภาวะทเปนธรรมชาตสวนวเศษ มนษยไดมขอบเขตแหงความเคลอนไหวในระบบเหตปจจยอยางซบซอนกวางขวาง จนเหมอนเปนแดนแหงความสมพนธซอนขนมาอกระบบหนงตางหาก ดงทเรยกวาเปนโลกมนษย หรอสงคม ซงมมนษยแตละคน อนเรยกวาบคคล เปนสวนรวม

แตทแทนน มนหาไดเปนแดนตางหากจรงไม เพราะมนษยทมาเปนบคคล ซงเปนหนวยแหงสงคมนน ตวจรงของเขากคอ เปนชวต ทเปนหนวยแหงธรรมชาตนนเอง

มนษยมากมายในบดน แปลกแยกหลงเพรดเตลดไกล จนมองตวเองหยงไมถงชวตทเปนธรรมชาต ทาใหไมสามารถแกปมทเรยกวาปญหาชวตและสงคม เพราะไมสามารถโยงปจจยทางสงคมใหถงธรรมชาต

เรองนกไดเกดเปนปญหาในการมองและการศกษาเขาใจธรรมในพระพทธศาสนาดวย

ขอรวบรดแสดงหลกเลยวา ทานผรแจงระบบสมพนธทวตลอด เมอจะสรางสรรคแกปญหาของชวตและสงคม ทานตระหนกถงปจจยทโยงกนทวในระบบของธรรมชาตตลอดมาถงแดนทเรยกวาสงคม ทานจงวางวธปฏบตจดการ ทจะเอาปจจยวเศษในธรรมชาตสวนมนษย คอ

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๕๗

(๕๗)

ปญญาทสวางและเจตนาทสะอาด บรณาการเขาไปในกระบวนปจจยของธรรมชาตทเกยวของทงหมด เพอรวมเคลอนไหวผลกดนใหกระบวนปจจยนนคบเคลอนไปสการออกผลทพงตองการ

วธการและการจดการทางสงคม ในการนาเอาปจจยธรรมชาตอนวเศษของมนษย (ปญญาสง+เจตนาใส) บรณาการเขาไปในกระบวนปจจยของธรรมชาตทเกยวของทงหมด เพอผลกดนใหกอเกดผลทพงตองการน มคาพระเรยกวา “วนย” (ไมพงหดความหมายไปตามภาษาไทย)

นเปนเรองสาคญยงยวดทจะตองชวยกนทาใหชด เพอใหพระพทธศาสนาอานวยประโยชนสขสมจดหมาย เฉพาะอยางยงในยามทความเขาใจคลาดเคลอนสบสนแผขยายกวางขวาง

ยกตวอยาง เวลามเรองคนทาความผดชวราย บางคนชอบพดวา ไมตองไปจดการอะไร แลวเขากจะไดรบผลกรรมของเขาเอง การพดอยางนตองระวงใหมาก ทงจะขดหลกพทธศาสนา และทาใหตกอยในความประมาท

ในเรองน จรงอย คนรบผดชอบตอกรรมของตน ตามกระบวนการแหงเหตปจจยของมน นคอกรรม ทเปนกฎธรรมชาต (แบบพดกวางๆ)

แตทน ปญญาอนเปนธรรมชาตวเศษทมในมนษย กมารและรวมกฎธรรมชาตนนแหละ โดยวางวธการทเรยกวาวนย (กฎระเบยบกตกาขอบญญต และการปฏบตจดการตามนน; กฎหมาย และการปกครอง) เพอใหคนททาผดไดรบผลทเปนการรบผดชอบตอกรรมของเขา ใหสงคมไดประโยชน

ดงนน เมอมภกษทาความผด จะไมมการพดวารอใหภกษนนรบผลกรรมของตนเอง แตมกรรมตางๆ ซงเปนบญญตทางวนย ซงสงฆจะใชเปนเครองมอเพอดาเนนคดและลงโทษ เปนตน แกภกษททาความผดนนทนท โดยไมตองรอผลกรรมจากปจจยในธรรมชาตสวนอนๆ

มองธรรมถกทางฯ๕๘

(๕๘)

จะตองไปรอทาไม เราจงใจทาอะไรเมอไร กเปนกรรมตามธรรมชาตนนแหละทนท วนยหรอกฎทสมมตไว จงใหพระสงฆทากรรมใสปจจยใหมเขาไปชวยหนนหรอผลกดนใหกรรมแสดงผลบางอยางออกมา อยางนอยผลขางเคยงทเกอกลตอสงคม ใครรอกคอไมรธรรมนนเอง

พดอกสานวนหนง วนย กคอความสามารถพเศษของมนษย ทนาเอาปจจยธรรมชาตในสวนของมนษย เขาไปเปนสวนรวมในกระบวนการแหงเหตปจจยทวไปของธรรมชาต เพอใหบงเกดผลดแกมนษยในทางทดงามพงปรารถนา

มนษยทมปญญา ไดพฒนาดแลว เมอเขาไปเปนสวนรวมในกระบวนการแหงเหตปจจยของธรรมชาต ยอมเปนปจจยทมประสทธภาพอยางยง ทจะชวยใหกระบวนการแหงเหตปจจยทงหมดดาเนนไปในทางทจะกอใหเกดผลดทพงปรารถนาแกชวตและสงคมของมนษย

ประชาธปไตย อยาใหไรความหมาย

คนสวนใหญ แมจะอยในความเงยบ กกมชะตากรรมของสงคมไทยในระยะยาว

เรองสาคญทสดขณะน กคอ ขณะทคนสองพวกหรอหลายฝายทะเลาะกน สวนมากเขากมวแตหมกมนอยกบเรองเฉพาะหนาทเขาถอวาเปนปญหาของเขา ยงถาเขาเขมนหมายจะเอาชนะกนดวย บางทกมดมนจนลมอยางอนหมด ทาใหการงานสาคญของประเทศชาตพลอยชะงกงนไป

คนสวนใหญจะมวหมกจมอยแคนนไมได ประโยชนสขของสงคมประเทศชาต ไมใชแคปญหาทเขาทะเลาะกนอย การแกปญหาเฉพาะหนากตองคดตองทาไป แตจะละเลยเรองราวและปญหาใหญระยะยาวไมได

สถานการณปญหารายขณะน พดกนวาถงขนเปนวกฤตของสงคมไทย ทจรงควรเรยกวาเปนวกฤตรอน เพราะวาทแทนนสงคมไทยเขาสภาวะวกฤตมานานแลว

มปญหาเลวรายมากมายกดกรอนสงคมไทยอยตลอดเวลา ซงควรใสใจคดแกไขกนอยางจรงจงไมนอยกวาปญหาวกฤตรอนนน หรอยงกวาเสยอก เพราะมนเปนรากเหงาของวกฤตรอนนนดวยซา

ตวอยาง เชน สงคมไทยเกลอนไปดวยพฤตกรรมหวงลาภลอย นอนคอยโชค รอผลดลบนดาล ไมหวงผลจากการกระทาดวยเรยวแรงความเพยรพยายามของตน

สงคมไทยเตมไปดวยคานยมฟงเฟอ ชอบโกเกอวดกน ฉาบฉวย ออนแอ ขาดความใฝร ไมมวฒนธรรมแสวงปญญาสงคมไทยลมหลงบรโภคนยม คนเอาแตเสพบรโภค ไมมนสยเปนนกผลต

มองธรรมถกทางฯ๖๐

(๖๐)

คนไทยมกตนอยแคคอยตามกระแสความเจรญของประเทศทพฒนาแลว เชน ตามฝรง เหอญปน มโลกทศนแคบและวสยทศนจากด ขาดความรเทาทนและความมงมนทจะกาวขนไปสการแกปญหาของโลกและการสรางสรรคเพอมนษยชาตคนไทยมากมายหมกมนในกาม ปลอยตวมวเมาในเรองเพศและประดาอบายมข จนสดโตงยงกวาวฒนธรรมนอกทตนชอบตามอยางวฒนธรรมไทยเสอมถอยรวดเรว จตใจคนเหยมหนลงไป อาชญากรรมรนแรงแพรระบาดอยางทแทบจะคาดคดไมถง

ปญหาวยรนหนกหนา ทงเรองเพศ เรองความรนแรง ความเสอมดอยในดานการศกษา เกดปญหาสขภาพจากความหมกมนมวเมาดาเนนชวตผด เชน เปนโรคอวนแตเดกมากขนๆ

คนไทยมกไมรจกใชเทคโนโลย เอาประโยชนจากขาวสารขอมลไมได แตใชเทคโนโลยและเสพขอมลในทางทเกดโทษการทจรตฉอราษฎรบงหลวงในรปแบบหลากหลายระบาดแพรขยายจนกลายเปนเหมอนของปกตสามญ

ตองยอมรบวา สภาพผโทรมของสงคมอยางน เปนมลเหตอยเบองหลงวกฤตรอนทเรากาลงเผชญอย มนเปนวกฤตทางสงคมทยดเยอ และเปนวกฤตทลกลงไปในชวตจตใจของคน เปนวกฤตแหงคณภาพของคน

ทงทสภาพปญหาเหลานเกาะกนสงคมของเราอยางหนก แตมนกถกละเลย อยางดกแคแตะปญหากนอยางผานๆ ผวเผน ปลอยใหมนสะสมตวจนกลายเปนวกฤตลกทแกไขไดยาก

วกฤตรอนใหสตแลว จงตนขนมาขจดวกฤตลก ใหสงคมไทยมชยทแทเหตการณรายทงหลายทเกดขนมา นาจะกระตกเตอนคนไทยใหได

สต และเจรญปญญา

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๑

(๖๑)

แทนทจะมวรนแรงกนในการทะเลาะเบาะแวง เราควรเขมแขงในการทจะสรางสรรค และมนกเปนเรองทเรมไดตงแตบดน ขณะทกาลงมการทมตวแกไขวกฤตรอนกนอย เรากแกปญหาวกฤตลกทเปนฐานดวย เทากบใหสงคมแกปญหาทงวกฤตรอนและวกฤตลกไปพรอมกน

ไมชานานนก วกฤตรอนจะตองจบลง แลวไมวาเมองไทยจะมรฐบาลใด วกฤตลกกจะยงคงอย แลวเรากจะตองเดอดรอนกบมนตอไป

บางรฐบาล แมในยามปกต กอาจจะคดและทาการโดยไมแยบคาย แลวเสรมเตมวกฤตลกใหซาหนกลงไปอก

ถายงไมมการแกไขวกฤตลกนนอยางจรงจง มนกจะนาเราไปสวกฤตรอนครงใหม ทาใหสงคมหมนเวยนอยในวงจรบาป

ถงจะมวนทพดไดวา วกฤตรอนจบแลว ประชาธปไตยฟนคนมา แตถาวกฤตลกยงอย เราจะมประชาธปไตยทนาภมใจไดจรงหรอ มนจะเปนเพยงประชาธปไตยคณภาพตา ของสงคมทเปนเหยอในโลกแหงทนนยม ทถกซดพดพาลอยไปในกระแสโลกาภวตน เปนสงคมทถกกระทา ไมสามารถเปนผนาทมอะไรใหแกอารยธรรมของโลก

ถาใสใจทจะแกไขปญหาและเขมแขงในการสรางสรรคจรง ไมวาใครจะมาเปนรฐบาล คนไทยจะตองเรยกรองแนะนาอยางเอาจรงเอาจงใหรฐและใหสงคมตองมงมนในการแกปญหาวกฤตลกน

จะตองเรยกรองและเรงรด ใหมการพฒนาคณภาพคนไทยอยางจรงจง ทจะชวยใหสงคมไทยไมตองมาหวาดหวนเสยงภยกบปญหาวกฤตรอนซาซาก กบทงใหสามารถมความภมใจมนใจในประเทศชาตของตน วามสงคมทเจรญมนคง อนเออตอการพฒนาของชวตจตปญญา โดยมประชาธปไตยทควรแกความหมายอยางแทจรง

หนงสอทมาของขอความเลอกสรรใน

มองธรรมถกทาง มสขทกท

เยยมพระพทธบดา- อป.อ.๒/๓๑๘–๓๒๔เมอใจสะอาด ธรรมชาตมสขให - ข.เถร.๒๖/๔๙๘/๔๑๐รกของพอแม ทงรกแท และรกยงยน - คณบดามารดา สดพรรณนามหาศาล, ๗–๑๐ใจด มความสข - สขภาวะแนวพทธ, ๑๐๐ใจด ใหเขามความสข - สขภาวะแนวพทธ, ๑๐๔ใจด กายพลอยมสขภาพ - สขภาวะแนวพทธ, ๑๐๕นกแกปญหา เรมดวยปญญาทรทกข - ทกขสาหรบเหน แตสขสาหรบเปน, ๑๘–๒๐)ทกข ตองมองใหเหน – สข ตองมใหเปน - ทกขสาหรบเหน แตสขสาหรบเปน, ๒๐–๒๑)วตถนเรองใหญ ตองจดการใหด - ชวตทสมบรณ, (ตนเลม)สบาย ๗ - ความสขของครอบครว คอสนตสขของสงคม, ๑๖–๑๗เมอทรพยและอานาจ มาเปนเครองมอของธรรม - จารกบญ จารกธรรม, ๑๙–๒๒ธรรม ทาไมตองมทรพยและอานาจเปนเครองมอ - จารกบญ จารกธรรม, ๒๒–๒๔“สนโดษ” ตองรบใช “ไมสนโดษ” - จารกบญ จารกธรรม, ๓๘๗–๓๙๓

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๖๓

(๖๓)

“เรยบงาย” ตองไมใช “มกงาย” - จารกบญ จารกธรรม, ๓๘๗–๓๙๓อนจจง! ปลงได แตระวงจะกลายเปนประมาท - เคา จารกบญ จารกธรรม, ๒๙๘ลจดหมาย เมอปลอยวางได โดยไมปลอยปละละเลย- เคา จารกบญ จารกธรรม, ๒๙๘ระวง! ยดมน ในความไมยดมน - เคา นตศาสตรแนวพทธ, ๑๕๕–๑๕๘- เคา คนไทยไมใจแคบ แตระวงไวอยาใหปญญาแคบ, ๕๑–๕๒- เคา พธกรรม ใครวาไมสาคญ, (ชวงตอจากกลางเลม)- เคา พทธธรรม บทวาดวย “นพพาน”ถาไมยดมนแท จะแนวแนในการสรางสรรค - (เหมอนเรองกอน)พระเจาอโศก อกท! - จารกบญ จารกธรรม, ๔๖๘-๔๖๙สขคอโอกาส ทกขคอแบบฝกหด - ความสขทสมบรณ, ๓๑ หนา- สขภาวะแนวพทธ, ๑๑๔, ๑๒๑มนษย: ปจจยพเศษในธรรมชาต - จารกบญ จารกธรรม, ๔๖๕ประชาธปไตย อยาใหไรความหมาย- ธรรมาธปไตยไมมา จงหาประชาธปไตยไมเจอ, ๘๑-๘๕