Γυμνάσιο & Δημοτικό ΣχολείοΣταυρακίου Ιωαννίνων

Ένας Χιώτης υμνεί την Ήπειρο

Ο Ηπειρομάχος Λεωνής Μιλτ. Καλβοκορέσηςκαι η «Περί Ηπείρου» διάλεξή του

«...με αφορμή τη συμπλήρωση ενός αιώνα ελευθερίας της Ηπείρου»

___________________________________

Γιάννινα, Φεβρουάριος 2014

2

Τυπογραφείο: Αφοί Καμηνά – ΙωάννιναΑραβαντινού 12, Ιωάννινατηλ. 26510 26880-27554Εκδότης: Γυμνάσιο Σταυρακίουhttp :// gym - stavr . ioa . sch . gr Συνεκδότης: Δημοτικό Σχολείο Σταυρακίουhttp :// blogs . sch . gr /1 dimstrv Συγγραφέας: Λεωνής Μιλτ. ΚαλβοκορέσηςΕπιμέλεια κειμένων και σχολιασμός: Λεωνίδας Πυργάρης, φιλόλογοςe-mail: alliloneneka @ gmail . com Επιμέλεια έκδοσης και εικονογράφηση εξώφυλλων:Σταματούλα Λογοθέτη, φιλόλογος, Δ/ντρια Γυμνασίου ΣταυρακίουΒασίλειος Ράπτης, δάσκαλος, Δ/ντής Δημοτικού Σχολείου ΣταυρακίουΧριστόφορος Πουλίζος, δάσκαλος Δημοτικού Σχολείου Σταυρακίουhttp://21february1913.blogspot.gr

3

Ένας Χιώτης υμνεί την Ήπειρο

Ο Ηπειρομάχος Λεωνής Μιλτ. Καλβοκορέσηςκαι η «Περί Ηπείρου» διάλεξή του

Λεωνής Μιλτ. Καλβοκορέσης (1881-1962)Χίος ευπατρίδης και μέγας ευεργέτης

4

5

Στους εθελοντές Μπιζανομάχους, που πολέμησαν για να γεννηθούμε εμείς ελεύθεροι…

6

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Της νικηφόρας έκβασης των Βαλκανικών Πολέμων (1912-1913) προηγήθηκε μια σημαντική ιστορική ημέρα για τη Βουλήτων Ελλήνων και τη χώρα γενικότερα. Η 1η Οκτωβρίου 1912καταγράφεται από ιστορικούς ως ιστορική ημέρα για την πατρίδαμας. Χαρακτηρίζεται ιστορική και μέγιστης εθνικής σημασίας,γιατί τη μέρα εκείνη, στη Βουλή των Ελλήνων, συνέβη κάτι τομοναδικό για το εθνικό κοινοβούλιο της χώρας. Ο ΕλευθέριοςΒενιζέλος, ύστερα από πυρετώδεις πολεμικές προπαρασκευές, μεβαθειά επίγνωση των ευθυνών και θυσιών, χωρίς άκαιρουςθορύβους, δήλωνε στη Βουλή με σαφήνεια, πεποίθηση καιαδιάσειστη πίστη τον επί θύρας εθνικό αγώνα, συμπληρώνονταςεν κατακλείδι τα εξής, όπως αυτά καταγράφονται στα Πρακτικάτης Βουλής της 11ης Οκτωβρίου 1912: «…πλην της δυνάμεωςταύτης της στρατιωτικής υπό της οποίας στηρίζεται κατά πρώτονη Ελλάς και το Ελληνικόν Έθνος, κατά την κρίσιμον ταύτηνπερίοδον του εθνικού βίου, είναι εν πρόσθετον στοιχείονδυνάμεως δια την διέπουσαν σήμερον τα πράγματα κυβέρνησιν…και η δύναμις αυτή είναι η ενότητα του λαού, είναι η εθνικήενότητα».

Αυτή, η ενότητα, φαίνεται από το γεγονός ότι τα τρίακόμματα της αντιπολίτευσης, δια των αρχηγών των, δήλωναν ότιαίρουν πλέον κάθε αντιπολιτευτική εργασία και εν λευκώ «…κατετίθετο εις χείρας της κυβερνήσεως η διαχείρισις των εθνικώνζητημάτων…». Σε μια ευτυχή στιγμή για την ιστορία το ομόθυμοκαι ομόψυχο της Βουλής των Ελλήνων τελεί σε απόλυτη αρμονίαμε το όνειρο της ελευθερίας και της εθνικής ολοκλήρωσης.

Σε τέτοιες ώριμες-μεγάλες εθνικές στιγμές είναι πουκαλλιεργούνται και εκφράζονται δυνατά εθνικά συναισθήματα,κυρίως αυτό του εθελοντισμού. Σε αυτές τις στιγμές είναι πουσυναντάμε και τον Ηπειρομάχο εθελοντή από τη Χίο, το ΛεωνήΜιλτ. Καλβοκορέση.

Δεν είναι λίγες οι ηρωικές μορφές που αγωνίστηκανεθελοντικά για την απελευθέρωση της πόλης μας και για μαςτους Ηπειρώτες αποτελεί τιμή κι ευγνωμοσύνη να τις

7

ανακαλύπτουμε συνεχώς. Αποτελεί τιμή κι ευγνωμοσύνη προςτον ευπατρίδη από τη Χίο, Λεωνή Καλβοκορέση, ο οποίος,μεγαλωμένος στην Αγγλία, συμμετείχε εθελοντικά - μάλιστατραυματίστηκε κιόλας - στις στρατιωτικές επιχειρήσειςαπελευθέρωσης των Ιωαννίνων με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τηνεθνική ολοκλήρωση.

Η παρούσα, όμως, έκδοση, με κεντρικό πρόσωπο τονΚαλβοκορέση, δε θα έπαιρνε σάρκα και οστά, αν ο εξαίρετοςσυνάδελφος, φιλόλογος από τη Χίο, ο Λεωνίδας Πυργάρης, δεμας έστελνε την επιμεληθείσα από τον ίδιο αυτοβιογραφία καιομιλία που εκφώνησε ο Καλβοκορέσης το 1914 στη Χίο, σταπλαίσια εκδήλωσης για την απελευθέρωση της πόλης τωνΙωαννίνων στις 21 Φεβρουαρίου 1913. Για το Λεωνίδα Πυργάρη,φιλόλογο σήμερα στο 2ο Γενικό Λύκειο Χίου, οι ευχαριστίες μαςδεν αποδίδονται με λόγια. Μας εγχειρίστηκε ένα σημαντικόιστορικό ντοκουμέντο για την πόλη των Ιωαννίνων και τηνΉπειρο, άγνωστο εν πολλοίς στο Ηπειρωτικό κοινό. Έχουμε χρέοςνα του το ανταποδώσουμε εμπράκτως…

Σε μια ευτυχή, λοιπόν, συγκυρία με τον εορτασμό 100χρόνων από την απελευθέρωση της πόλης των Ιωαννίνων τοΓυμνάσιο, μαζί με το Δημοτικό Σχολείο Σταυρακίου και ειδικότεραμε τον ακούραστο συνάδελφο δάσκαλο, το Χριστόφορο Πουλίζο,αφιερώνουν την παρούσα έκδοση σε όλους εκείνους που μεσημαία τον εθελοντισμό αγωνίστηκαν για την πατρίδα, αλλά καιστη νέα γενιά του τόπου μας, για να γνωρίσει το χθες και να γίνεισοφότερη στο σήμερα και το αύριο της χώρας μας.

Σταυράκι, Φεβρουάριος 2014

Σταματούλα Γ. ΛογοθέτηΦιλόλογος, Δ/ντρια Γυμνασίου Σταυρακίου

8

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η 21η Φεβρ. 1914, η πρώτη επέτειος απελευθέρωσης τώνΙωαννίνων, εορτάσθηκε στη Χίο ως Εθνική εορτή: Ο ΝομάρχηςΧίου Δημήτριος Μαλασπίνας είχε εκδώσει σχετική Νομαρχιακήεγκύκλιο (515/13 Φεβρ. 1914)1 με την οποία έδινε εντολή στουςΔημάρχους και Προέδρους τών Δημογεροντιών τής νήσου νατελέσουν δοξολογίες στις 21 Φεβρ. 1914. Επίσης, κατ’ αίτηση τούίδιου Νομάρχη είχαν αποσταλεί από το Υπουργείο Στρατιωτικώνδέκα χιλιάδες μικρές σημαίες,2 με σκοπό την προώθηση τήςπώλησής τους στις 21 Φεβρ. 1914. Το έργο τής πώλησης τώνσημαιών είχαν αναλάβει ευγενείς κυρίες τής Χίου, οι δε εισπράξειςπου θα προέκυπταν από την πώλησή τους θα διετίθεντο υπέρ τώνοικογενειών τών πεσόντων. Τελικά, συνελέγη το ποσόν τών9.192,30 δραχμών από την πόλη τής Χίου, έναντι τού αντιστοίχουτών 3.296,50 δραχμών τής Λέσβου.3 Επίσης ο ΔήμοςΜαστιχοχωρίων με έδρα την Καλαμωτή συγκέντρωσε το ποσόντών 3.805 δραχμών υπέρ των οικογενειών τών πεσόντων.4 Aκόμη οΔήμος Βολισσού και τα χωριά τής ΝΑ και ΝΔ Χίου συγκέντρωσαντο ποσόν τών 4.465 δραχμών.5 Ομοίως το χωριό Βασιλεώνοικοσυγκέντρωσε το ποσόν τών 200 δρχ. υπέρ του Ηπειρωτικού αγώνα.6

Τα παραπάνω ποσά, καθώς και χορηγίες σε είδη ένδυσηςκαι υπόδησης, εστάλησαν στην «Ηπειρωτική Επιτροπή

1 Εφημ. «ΝΕΑ ΧΙΟΣ», 13 Φεβρ. 1914.

2 Εφημ. «ΝΕΑ ΧΙΟΣ», 18 Φεβρ. 1914: «Πας Χίος δίδων τον οβολόν του δια την μικράνσημαίαν ήτις συμβολίζει μίαν δόξαν, ένα θρίαμβον τού νεωτέρου Ελληνισμού, τηνγιγαντομαχίαν και άλωσιν τού απορθήτου νομιζομένου Μπιζανίου, διπλήν θα αισθάνεταιτην χαράν, χαράν τής γλυκείας αναμνήσεως τού υπερλάμπρου πολεμικού μαςανδραγαθήματος και την χαράν τής γλυκείας ανακουφίσεως ότι έρχεται αρωγός εις ταςαπορφανισθείσας οικογενείας εκείνων οίτινες προσέφερον εις τον βωμόν τής πατρίδος τοτίμιον αίμα των, πεσόντες ενδόξως υπέρ του μεγαλείου και της δόξης τής Ελλάδος μας,δίδοντες την ελευθερίαν εις χιλιάδας κατατυραννουμένους αδελφούς μας».

3 Εφημ. «ΝΕΑ ΧΙΟΣ», 27 Φεβρ. 1914.4 Εφημ. «ΝΕΑ ΧΙΟΣ», 3 Μαρτ. 1914.5 Εφημ. «ΝΕΑ ΧΙΟΣ», 6 Μαρτ. 1914.6 Εφημ. «ΝΕΑ ΧΙΟΣ», 28 Απρ. 1914.

9

Δεσποινίδων»7 (Καψάλη 4-Αθήναι), αποτελούμενη από τις Ελένη Π.Δαγκλή, Σοφία Φ. Πάλλη, Λίνα Σ. Λάμπρου, Νινή Α. Αραβαντινού,Αικατερίνη Π. Κουτσαλέξη, Ασπασία Α. Βότσαρη, Χρηστίνα Π.Δαγκλή και Νέλλη Β. Μελά.

Η ανωτέρω Επιτροπή, η «Επιτροπή Ηπειρωτίδων Κυριών» (μεΠρόεδρο τη Μαρία Τυπάλδου-Φορέστη, και Γραμματέα τον Σ. Α.Βορνάκη), μαζί με τον «Όμιλο τών Δεσποινίδων Ιωαννίνων» είχαναναλάβει τη συγκέντρωση οικονομικής και υλικής βοήθειας προςανακούφιση τών θυμάτων τού Ηπειρωτικού πολέμου.

Επίσης από περιφορά δίσκου στις Εκκλησίες τής Χίου κατάτη Μ. Εβδομάδα τού 1914 εισπράχθηκε το ποσόν τών 2.400 δρχ., τοοποίο εστάλη ως έμβασμα προς τον Πρόεδρο τής ΕπαναστατικήςΚυβερνήσεως Ηπείρου Γεώργιο Χρηστάκη Ζωγράφο.8 Ανάλογηδραστηριοποίηση οικονομικής στήριξης τών Ηπειρωτώνπροσφύγων παρατηρήθηκε τότε και σε άλλες περιοχές τήςΕλλάδας.9

Στις 5 Μαΐου 1914, η τοπική Εφημερίδα «ΝΕΑ ΧΙΟΣ»απηύθυνε έκκληση για ζωηρότερη οικονομική συνδρομή προς τουςΗπειρώτες πρόσφυγες, την οποία έκκληση κυρίως εξέπεμπε προςτους ευκατάστατους Χίους.10

7 Ό.π.8 Εφημ. «ΝΕΑ ΧΙΟΣ», 14 Απρ. 1914.

9 Στην Εφημ. «ΝΕΑ ΧΙΟΣ» (1ης Μαϊου 1914), σε ανακοίνωση τής «ΕπιτροπήςΗπειρωτίδων Κυριών» φαίνονται διάφορα ποσά δοθέντα προς ενίσχυση τούΗπειρωτικού αγώνα : «…Η Α. Μεγαλειότης η Βασίλισσα δρχ. 30.000. Η Ιερά Σύνοδος774,90. Η κόμισσα Ρανκούρ 3.000. Η Ένωσις τών Ελληνίδων Κυριών 2.000. Η Επιτροπήτών Ηπειρωτικών Κυριών Λαρίσσης 1.400. Ο Δήμος Καλαμών 4.000. Το ΕμπορικόνΕπιμελητήριον Πειραιώς 5.000. Ο κ. Μύλερ, Άγγλος δημοσιογράφος, 100. Εκ δίσκουΕκκλησιών Ιωαννίνων 345,65. Ο κ. Στεφάνου δρχ. 2.000. Ο κ. Κωνστ. Στεμένου Υιός 100δρχ. Ο κ. Λάμπρος Στεφάνου 50 δρχ. Η Χριστοδούλη Στεφάνου 50 δρχ. Η κ. Τάτη 20 δρχ.Η κ. Οικονόμου 5 δρχ. Η κ. Οικονόμου εξ εισφορών 144,40 δρχ. Ο κ. Μίμης Παπάς 500δρχ.

Μετά θερμών ευχαριστιών

Η Πρόεδρος: Μ. Α. Τυπάλδου-Φορέστη Ο Γενικός Γραμματεύς: Αλ.Βορνάκης».

10 «…Ποία Ελληνική ψυχή, ποία συνείδησις χριστιανική δύναται να μένη απαθής προ τωνστερήσεων, των κακουχιών, της γύμνιας, της πείνης, της δυστυχίας, η οποία σήμερονμαστίζει τάς οικογενείας, τας συζύγους, τα τέκνα, τους γονείς, των υπέρ Πίστεως και

10

Επιστέγασμα τής έμπρακτης αρωγής τών Χίων προς τουςΗπειρώτες υπήρξε και η εορτή που υλοποιήθηκε προς ανάδειξηκαι οικονομική στήριξη τού Ηπειρωτικού ζητήματος. Έτσι, στηναίθουσα τελετών τού παλαιφάτου Γυμνασίου Χίου,11 στις 13Απριλίου 1914, διοργανώθηκε εορτή υπέρ των Ηπειρωτών, η οποίαέτυχε ένθερμης και γενικής υποστήριξης. Την εορτή (διάλεξη,απαγγελίες ποιημάτων για την Ήπειρο, διενέργεια λαχειοφόρου)διοργάνωσε η «Φιλόπτωχος Αδελφότης τών Κυριών Χίου»12. Τα έσοδα που προέκυψαν από εκείνη τη διοργάνωση, 1.675 δρχ.,εμβάσθηκαν πάλι στο Γεώργιο Χρηστάκη Ζωγράφο.13

Πατρίδος αγωνιζομένων αδελφών μας Ηπειρωτών; Ρίγη φρίκης εμποιούσι αι εκείθενκραυγαί τής οδύνης και αισθήματα οίκτου διατρέχουσι την ψυχήν τού Έλληνος τού κατ’εξοχήν ενθουσιώδους εις έργα γενναία και ευγενή, αναγιγνώσκοντος εις τας εφημερίδας τηνδυστυχίαν τών θυμάτων τών Ιταλοαυστριακών ραδιουργιών, ενώ ανάλγητοι αληθώς πρότων στερήσεων και των συμφορών αυτών πολλοί ίστανται μάρτυρες και θεαταί απαθείς… .Έλεος δια τους Ηπειρώτας! Έλεος δια τας οικογενείας τών ηρωικών προμάχων τήςΕλληνικής μας Ηπείρου! Έχομεν οι πάντες καθήκον, έχομεν υποχρέωσιν ιεράν εκ τωνυστερημάτων, εξ ενόντων να έλθωμεν αρωγοί και να συνδράμωμεν αυτούς. Επιβάλλεται ναμοιρασθώμεν τον επιούσιον άρτον μετ’ αυτών δια να ανακουφίσωμεν την δυστυχίαν των,να γλυκάνωμεν τον πόνον των, να τους παρηγορήσωμεν, να τους ενθαρρύνωμεν!

Ο αγών των είνε αγών ιδικός μας. Ο θρίαμβός των είνε ιδικός μας θρίαμβος. Είνεαγών και θρίαμβος τής Ελληνικής ιδέας και του Ελληνικού πολιτισμού κατά των εχθρώνμας, κατά των στραγγαλιστών τών δικαίων μας. Ολόκληρος η Ελλάς και σύμπας οΕλληνισμός συνέτρεξε και συντρέχει τον τίμιον αγώνα τών Ηπειρωτών. …ενώ ημείςδυστυχώς ηρκέσθημεν εις τα ολίγα μόνον εκ των δίσκων τής εισφοράς και του οβολού τώνπτωχών, μετά ευτελούς εράνου τού πλουσίου μας!!

Και όμως οι πλούσιοί μας, οι ταλαντούχοι μας έμειναν και μένουν απαθείς.Εθησαύρισαν και θησαυρίζουν μόνον δια να ικανοποιήσουν το πάθος τής φιλαργυρίας τωνκαι να εντρυφώσι εις τα αγαθά των, ενώ ολίγον απωτέρω αυτών αποθνήσκουν εις τηνδυστυχίαν άλλοι αδελφοί των, θύματα μιάς των περιστάσεων ιδιοτροπίας. …ανοίγομενστήλην εισφορών εν τη εφημερίδι μας, αναμένοντες την εισφοράν τών πλουσίων μας, υπέρτων ατυχών προσφύγων Ηπειρωτών»: Eφημ. «ΝΕΑ ΧΙΟΣ», 5 Μαϊου 1914.

11 Πρόκειται για την περιώνυμη «Σχολή τής Χίου», ιδρυθείσα το 1792, εφάμιλληπολλών Σχολών τής εποχής εκείνης (Ιωαννίνων, Πάτμου, Κυδωνιών κ. ά).

12 Εφημ. «ΝΕΑ ΧΙΟΣ», 6 Απρ. 1914.

13 Εφημ. «ΝΕΑ ΧΙΟΣ», 21 Απρ. 1914.

11

Κατά την εορτή εκείνη, πραγματοποίησε επίκαιρη καιπεριεκτική διάλεξη ο εμβριθής Χίος ευπατρίδης Λεωνής Μιλτ.Καλβοκορέσης.14

Ο Λεωνής Καλβοκορέσης έλαβε μέρος15 στις πολεμικέςεπιχειρήσεις απελευθέρωσης τής Ηπείρου το 1912-13, όπωςφαίνεται από τη διάλεξή του «Περί Ηπείρου» που ακολουθεί.Αλλά, όπως προκύπτει και από το «Ημερολόγιο - ΒαλκανικοίΠόλεμοι 1912-13»16 τού Φιλίππου Στεφ. Δραγούμη, υπηρέτησε στο1ο Πεζικό Σύνταγμα και πληγώθηκε σοβαρά στην κοιλιακή χώρακατά την επίθεση τής Μανωλιάσσας. Επίσης ο αδελφός του, ΔήμοςΜιλτ. Καλβοκορέσης, εμφανίζεται στις 10 Ιανουαρίου 191317 ναυπηρετεί στο Στρατιωτικό Νοσοκομείο Πρέβεζας, περιποιούμενοςτραυματίες τού Ηπειρωτικού πολέμου. .

Χίος, Μάρτιος 2013

Λεωνίδας Πυργάρης, φιλόλογος

14 Ο Λεωνής Μιλτ. Καλβοκορέσης (1881-1962) υπήρξε γόνος αριστοκρατικήςΒυζαντινής οικογένειας, η οποία κατέφυγε στη Χίο μετά την άλωση τής Πόλης το 1453.Διακεκριμένος νομικός διετέλεσε βουλευτής (1915-20) και δήμαρχος Χίου επί 16 συνεχήέτη (1928-44). Λόγω τής πολύπλευρης κοινωνικής, πολιτικής και φιλανθρωπικήςδράσης του, αναδείχθηκε μέγας ευεργέτης τής Χίου.

15 Ο Λ. Καλβοκορέσης το 1912 είναι 32 ετών. Κατά πάσα πιθανότητα η συμμετοχή τουστον Ηπειρωτικό πόλεμο υπήρξε εθελοντική. Τούτο τεκμαίρεται και από την ηλικίατου (υπόχρεοι στράτευσης ήταν οι γεννηθέντες τών ετών 1890 κ.ε.) αλλά και από τογεγονός ότι διέμενε προ του πολέμου οικογενειακώς στην Αγγλία.

16 «Ημερολόγιο - Βαλκανικοί Πόλεμοι 1912-13», Φιλίππου Στεφ. Δραγούμη, σελ. 208,Δωδώνη 2006.

17 Ο Φίλιππος Δραγούμης σημειώνει στο παραπάνω «Ημερολόγιο»: «Στην Πρέβεζααντάμωσα…και άλλον συμμαθητή μου, το Δήμο, τον Καλβοκορέση (Χιώτη), που δενυπηρετεί στο στρατό αλλά βοηθεί στην περιποίηση τών πληγωμένων. Ο αδελφός του, οΛεωνής, που υπηρετούσε στο Α΄ Πεζικό, πληγώθηκε στην επίθεση τής Μανωλιάσσαςαρκετά σοβαρά στην κοιλιά, μα ευτυχώς σώθηκε. Χαίρω που ανταμώνω συμμαθητές μουπου συμπαθούσα και που εργάζονται κατά τη δύναμή του ο καθένας για τον ίδιο σκοπό».

12

13

ΠΕΡΙ ΗΠΕΙΡΟΥ18

(Διάλεξις19 Λεωνή Μιλτ. Καλβοκορέση)

Κύριε Νομάρχα, Κυρίαι και κύριοι. Αξιότιμος ομήγυρις,

Δεν θα ελάμβανον τον λόγον, διότι ούτε ιστορικός είμαι ούτεκέκτημαι το χάρισμα τού λόγου, αν μη ήλπιζον εις την επιεικήκρίσιν τού ακροατηρίου, ομολογών άλλως τε ότι είνε η πρώτη φοράκαθ’ ην δημοσία ομιλώ.

Την δ’ επιεική υμών κρίσιν εξαιτούμαι βασιζόμενος εις αυτόντούτον τον λόγον όστις μάς συνήθροισεν ενταύθα20, την αρωγήνδηλονότι ην αιτείται η Ελληνική καρδία, βαρυαλγούσα επί τωαδικήματι όπερ γίγνεται εις άπαντα τον Ελληνισμόν, ιδίως εις τουςΗπειρώτας.21

18 Η διάλεξη τού Λ. Καλβοκορέση δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα «ΝΕΑ ΧΙΟΣ» τού1914, σε συνέχειες (από 17 Απρ. έως 24 Απρ. 1914).

19 Προβήκαμε σε επεμβάσεις στη στίξη, παραγραφοποίηση, και εν μέρει ορθογραφίατού κειμένου, όπου το κρίναμε επιβεβλημένο. Καμία επέμβαση επί του περιεχομένου.

20 Η διάλεξη δόθηκε στις 13 Απρ. 1914.

21 Η Συνδιάσκεψη τών Πρεσβευτών τού Λονδίνου είχε αφήσει σε εκκρεμότητα τοζήτημα τών νησιών τού Ανατ. Αιγαίου και της Βορείου Ηπείρου, διότι πρόβαλλεαντιρρήσεις η Τουρκία συνεπικουρούμενη από την Ιταλία και Αυστρία. Τέλος, οιΔυνάμεις, αποσιωπώντας το ζήτημα τών Δωδεκανήσων, κατακύρωσαν στην Ελλάδα τανησιά τού Ανατολικού Αιγαίου, υπό τον όρο να εκκενώσει η Ελλάδα τη Βόρειο Ήπειρο,αρχίζοντας την εκκένωση την 1η Μαρτίου 1914 και περατώνοντάς την στις 18 Μαρτίου.Η έναρξη τής εκκένωσης πραγματοποιήθηκε με την παράδοση στην Αλβανία τήςΚορυτσάς και της Κολωνίας. Όμως η ολοκλήρωση τής εκκένωσης τών ελληνικώνπεριοχών ναυάγησε, λόγω της άρνησης τών Ηπειρωτών να εγκαταλείψουν τιςπρογονικές εστίες τους. Η Ελληνική Κυβέρνηση ευρισκόμενη μπροστά σε μια τέτοιαέκρυθμη κατάσταση, που ανέτρεπε όχι μόνο τις αποφάσεις τών Δυνάμεων αλλά και τιςυποχρεώσεις που είχε η ίδια αναλάβει, σταμάτησε την εκκένωση, με σκοπό ναπρολάβει τις αιματηρές συρράξεις μεταξύ Αλβανικών ορδών και Ηπειρωτών, οι οποίοι,στηριζόμενοι στο δόγμα τής εθνικής αυτοδιάθεσης και στους μακρούς αγώνες τους,επιδίωξαν την ένωση με τη μητέρα Ελλάδα. Επειδή όμως οι Βορειοηπειρώτες, δια τουΠρωτοκόλλου τής Φλωρεντίας, παραδίδονταν στην Αλβανία, επιδίωξαν τηναυτοδιοίκηση, ανακηρύσσοντας στο Αργυρόκαστρο και στις λοιπές επαρχίες τηνΑυτονομία.

14

Σκοπός τής παρούσης διαλέξεως είνε να θέσω ενώπιόν σας ταπερί της χώρας, την ιστορίαν και τα περί της ανωμαλωτάτηςκαταστάσεως ήτις εγεννήθη εν χώρα Ελληνική εκ τηςσυμφεροντολογίας και αδιαφορίας τών κρατών τής Ευρώπης. Θασας είπω δηλαδή ολίγα περί Ηπείρου.

Η Ήπειρος είνε η χώρα η κειμένη προς δυσμάς τής Θεσσαλίαςκαι Μακεδονίας, χωριζομένη απ’ αυτών δια της οροσειράς τήςΠίνδου.

Οι Βορειοηπειρώτες δεν ήταν διατεθειμένοι να υποταχθούν στους Αλβανούς,αλλά αγωνίσθηκαν για την πλήρη αυτονόμησή τους. Σχηματίσθηκε Κυβέρνηση στοΑργυρόκαστρο, το Φεβρουάριο του 1914, υπό τον Γ. Χρηστάκη Ζωγράφο ως Πρόεδροκαι υπουργούς τον Αλέξανδρο Κ. Καραπάνο, το Μητροπολίτη Βελλάς και ΚονίτσηςΣπυρίδωνα, το Μητροπολίτη Δρυϊνουπόλεως Βασίλειο, και τον ΑντισυνταγματάρχηΔούλη. Την αρχηγία τής Χειμάρας ανέλαβε ο Σπηρομήλιος, ενώ την αρχηγία τήςΚορυτσάς ο Συνταγματάρχης Τσόντος. Οι Βορειοπειρώτες αντιστάθηκαν σκληρά στηνκατάληψη τής πατρίδας τους από τους Αλβανούς. Οι Αλβανοί συγκέντρωσαν δυνάμειςδιοικούμενες από Τούρκους αξιωματικούς και επιτέθηκαν κατά των Ηπειρωτών στησυμβολή τών ποταμών Δρίνου και Αώου, κοντά στο Τεπελένι, όπου και τους νίκησαν.Νίκησαν ξανά τους Ηπειρώτες κοντά στη Μονή Τσέπου, δίπλα στο Αργυρόκαστρο.Όμως οι επιτιθέμενοι Αλβανοί απειλήθηκαν από Χειμαριώτες και Έλληνες τήςΠρεμετής, οι οποίοι προήλασαν μέχρι το Βεράτι. Οι Αλβανοί τού Βερατίουπανικοβλημένοι ζήτησαν καταφύγιο στο Δυρράχιο. Τέλος, νικήθηκαν οι Αλβανοί στηνΚολωνία.

Μπροστά σ’ αυτά τα δεδομένα, η Διεθνής Επιτροπή τηλεγράφησε στον Γ.Ζωγράφο να παύσει την προέλασή του και να μεταβεί στην Κέρκυρα προςδιαπραγματεύσεις. Έτσι, μεταβαίνουν στην Κέρκυρα αφενός ο Γ. ΧρηστάκηςΖωγράφος και Αλέξ. Καραπάνος και αφετέρου η Διεθνής Επιτροπή. Η ΠροσωρινήΚυβέρνηση τών Βορειοηπειρωτών, δεχόμενη πιέσεις από τις Μ. Δυνάμεις (Αυστρία καιΙταλία) αλλά και από την ίδια την Ελληνική Κυβέρνηση – η οποία συναντούσεδυσκολίες από την πλευρά τής Τουρκίας ως προς την προσάρτηση τών νησιών τούΑιγαίου – συμβιβάστηκε: απαίτησε τουλάχιστον εγγυήσεις για την ασφάλεια τώνΒορειοηπειρωτών και για την εθνική και θρησκευτική τους ελευθερία.

Συνομολογήθηκε στις 17 Μαίου 1914 το Πρωτόκολλο τής Κέρκυρας, σύμφωναμε το οποίο: α) Προβλέπεται η ειδική οργάνωση των επαρχιών Αργυροκάστρου καιΚορυτσάς, β)Η πρόσληψη τών Βορειοηπειρωτών ως υπαλλήλων θα είναι αναλογικήτής θρησκευτικής τους ποσόστωσης, γ)Ομοίως η συγκρότηση εγχώριας Χωροφυλακήςθα γίνεται σύμφωνα με την προηγούμενη θρησκευτική αναλογία, δ)Αναγνωρίζονται οιΟρθόδοξες Κοινότητες, ε)Εξασφαλίζεται η διδασκαλία τής Ελληνικής στα ΟρθόδοξαΣχολεία, στ)Εξασφαλίζεται η ισότιμη χρήση τής Ελληνικής προς την Αλβανικήενώπιον κρατικών Αρχών και δικαστηρίων, ζ)Χορηγείται αμνηστία.

Στα πλαίσια, συνεπώς, τής στήριξης τού Βορειοηπειρωτικού αγώνα, το Μάρτιοκαι Απρίλιο τού 1914, διενεργείται ο έρανος στη Χίο υπέρ των Ηπειρωτών, καιπραγματοποιείται η διάλεξη «Περί Ηπείρου».

15

Κατά τα νότια συνορεύει προς την Αιτωλοακαρνανίαν καιμέρος βρέχεται υπό του Αμβρακικού κόλπου. Τα δυτικά της όριααποτελεί το Ιόνιον πέλαγος.

Τα δε βόρεια τής Ηπείρου συνορεύουν με την Ιλλυρίαν ή τηνσημερινήν Αλβανίαν. Το ζήτημα γεννάται: έως πού εκτείνεται ηΉπειρος προς βορράν.

Και παραδεχόμεθα ως βόρειον όριον τής Ελληνικής Ηπείρουουχί βεβαίως εσωτερικόν αλλά διπλωματικόν τοιούτον τον ποταμόνΑώον.

Η Ήπειρος υπήρξε και είνε χώρα Ελληνικωτάτη. Αι φυλαίαίτινες την κατώκουν, οι Θεσπρωτοί, Χάονες, Κασσωπαίοι,Μολοσσοί, Αθαμάνες, φέρονται υπό των συγγραφέων ως Έλληνεςέχοντες την αυτήν γλώσσαν και την αυτήν θρησκείαν με τουςλοιπούς ομοφύλους μας. Ο Αριστοτέλης μάλιστα αναφέρει ότι ηπερί την Δωδώνην χώρα (παρά την Μανωλιάσσαν πλησίον τώνΙωαννίνων) έφερε προ πάσης άλλης το όνομα Ελλάς. Αλλ’ ηθετικωτέρα και σπουδαιοτέρα απόδειξις τής Ελληνικότητος τήςχώρας είνε το μαντείον τής Δωδώνης, το αρχαιότερον μαντείον τήςΕλλάδος. Όσοι επεσκέφθησαν το Αρχαιολογικόν Μουσείον τώνΑθηνών θ’ απεθαύμασαν την υπό του κ. Καραπάνου δωρηθείσανπλουσίαν συλλογήν, κυρίως χαλκίνων αντικειμένων, ευρημάτων τήςΔωδώνης. Σπουδαιότατον τεκμήριον τής σημερινής Ελληνικότητοςτής χώρας είνε τόσον η μορφή τών κατοίκων- και δη περί τοΑργυρόκαστρον ως μαρτυρεί ο Βύρων,- όσον και η δημώδης τηςποίησις, τα λυπητερά της μυρολόγια, καθαρώς ελληνικής ψυχήςγνήσια προϊόντα, τον θαυμασμόν προκαλούντα τών ασχοληθέντωνπερί ταύτα. Το μαντείον τής Δωδώνης ετιμάτο τα μέγιστα παρά τοιςπρογόνοις ημών, διότι εδώ ο ίδιος ο Ζευς εχρησμοδότει καιαπεκαλύπτετο η βούλησίς του, είτε δια ψιθύρου τών ιερών δρυώνείτε δια του ήχου ον απέπνεε μετάλλινον αγγείον, το οποίον εκτύπαμαστίγιον κρεμάμενον από της χειρός αγάλματος όταν το εφύσα οάνεμος.

Ένεκα της ολίγης επιμιξίας, ήν είχον οι Ηπειρώται μετά τωννοτιώτερον Ελλήνων, δεν συνεπροώδευσαν εις τον πολιτισμόν, δι’ ο,έστιν ότε, ονομάζονται βάρβαροι υπό των συγγραφέων. Μετ’ ολίγονοι ηγεμόνες ήρχισαν να επωφελώνται του Ελληνικού πολιτισμού και

16

να αναφαίνεται καθαρώς ο τοιούτος πολιτισμός. Κατά τον μέσοναιώνα και την νεωτέραν εποχήν, διετέλεσεν η Ήπειρος εκ τωνκυριωτέρων εστιών τού Ελληνισμού.

Η χώρα είνε ορεινή. «Ο Θεός», λέγουν οι Ηπειρώται, «έρριψενεκεί πέτρες που του επερίσσεψαν όταν έκτισεν τον κόσμον».Κυριώτεραι πεδιάδες είνε η των Ιωαννίνων και Αργυροκάστρου. Αισπουδαιότεραι πόλεις τής σημερινής Ηπείρου είνε η πρωτεύουσα, ταΙωάννινα, η Πρέβεζα, η Φιλιππιάς, το Αργυρόκαστρον, η Κόνιτσα, οΑυλών, το Μέτσοβον, το Δέλβινον, οι Άγ. Σαράντα, η Χειμάρα,Μαργαρίτι, Κονίσπολις, Πάργα, Σούλι, Ζαγοροχώρια, Κορυτσά,Ερσέκα, Λιασκοβίκι, περί ων ο λόγος εν τοις καθ’ έκαστον.

Η γη δεν είνε γόνιμος επί του όλου. Τούτο δ’ ίσως είνε εκ τωνσοβαρωτέρων αιτιών τού εκπατρισμού τών Ηπειρωτών. Ούτοιουδέποτε λησμονούσι ότι είνε Έλληνες. Και οι δια πλούτονδιακριθέντες εθεώρησαν ως εκ των πρωτίστων αυτών καθηκόντωννα περικοσμήσωσι την τε γενέτειραν εις την πρωτεύουσαν διαμεγάλων δωρεών. Υπάρχουσι χωρία ολόκληρα τής σημερινήςΗπείρου ων αι κοινότητες έχουσι σπουδαία εισοδήματα εκ δωρεώντών εν τη αλλοδαπή πλουτισάντων τέκνων των. Αι Αθήναι έχουν ναμας επιδείξουν δωρεάς Ηπειρωτών, το Μετσόβειον Πολυτεχνείον,την Ακαδημίαν τού Σίνα, το Στάδιον, την Σχολήν τών Ευελπίδων, τοΕφηβείον τού Αβέρωφ, το Βαρβάκειον, το Ζάππειον, το Αρσάκειον.Και ίσως εμμέσως είδομεν και ημείς οι Χίοι την εθνικήν μαςαποκατάστασιν δια του δια χρημάτων εν μέρει τού Αβέρωφ22

αγορασθέντος ομωνύμου αυτώ θωρηκτού. Η Ήπειρος είνε μία των ολίγων Ελληνικών χωρών αίτινες και

επί ιστορικών ακόμη χρόνων διετήρησαν την βασιλείαν. Οι Μολοσσοίβασιλείς ανήγον την δυναστείαν των εις το πολυθρύλητον τώνΑιακιδών γένος και τον Αχιλλέα, διέσωσαν δ’ επί μακρόν τονχαρακτήρα τής ηρωικής βασιλείας. Εις Πασσαρώνα, χωρίον τής

22 Ο Καλβοκορέσης ως καλλιεργημένος Χίος αναγνωρίζει ότι χρεωστεί, σε μεγάλοβαθμό, την τοπική του ελευθερία στο πολεμικό σκάφος που απελευθέρωσε το νησίτου στις 11 Νοεμβρίου 1912, το ναυπηγημένο από το Μετσοβίτη Γεώργιο Αβέρωφ! Ωςεκ τούτου ως ευεργετημένος φιλοτιμείται, και ανταποδίδει την ευεργεσία στονευεργέτη (ιδιαίτερη πατρίδα τού Γ. Αβέρωφ), λαμβάνοντας ενεργό μέρος στονΗπειρωτικό πόλεμο! Δηλαδή ισχύει το σχήμα «ευεργεσία-αντευεργεσία», «προσφορά-ανταπόδοση».

17

Μολοσσίδος, οι βασιλείς ούτοι ωρκίζοντο εις τον Δία ότι θα άρξωσικατά τους νόμους. Οι δε Μολοσσοί ωρκίζοντο να διαφυλάξωσι τηνβασιλείαν κατά τους νόμους.

Δεν θα απασχολήσω υμάς με σειράν όλην βασιλέων οίτινεςολίγον κατ’ ολίγον επεξέτειναν την αρχήν των εφ’ όλης τήςΗπείρου, και περί ων ξηροτάτη θα ήτο η αφήγησις ένεκα τηςελλείψεως ειδήσεων ενδιαφερουσών και γεγονότων σημασίας.Άλλως τε δυνάμεθα να είπωμεν ότι ένεκα της σπάνεως τώνειδήσεων η ιστορία τής Ηπείρου είνε δυσερεύνητος και σκοτεινή.

Πρόσωπον εξέχον μάς παρουσιάζει η Ηπειρωτική ιστορία τονΠύρρον, τον υιόν τού βασιλέως Αιακίδου. Μυθικά σχεδόν είνε ταπερί της διασώσεώς του, καθ’ ήν εποχήν ο πατήρ του είχεναποβληθή της βασιλείας. Ο Πύρρος είχεν καταφύγη εις τονΓλαυκίαν, τον βασιλέα τών Ιλλυριών, ούτος δε ο Γλαυκίας εβοήθησετον Πύρρον να εγκατασταθή εις την βασιλείαν ότε οι Ηπειρώταιεθανάτωσαν τον άγριον αδελφόν του Αλκίταν, βασιλεύοντα.Αποβληθείς της βασιλείας και ο Πύρρος, ανέκτησε ταύτην τω 296π.Χ. δια βοηθείας τού βασιλέως τής Αιγύπτου Πτολεμαίου όστιςείχεν εκτιμήση τον άνδρα καθ’ ον χρόνον διετέλει όμηρος παρ’ αυτώ.Ο Πύρρος υπήρξεν ο τολμηρότερος, ο ερασμιώτερος, οευτυχέστερος, ο αγαθότερος τών πρωταγωνιστών τής εποχήςεκείνης. Είχε την τέχνην τού δελεάζειν τους ανθρώπους καιαπέκτησε φίλους ισχυρούς και χρηστούς. Εχειρίζετο τον λόγονθαυμασίως, είχε παιδευθή εις τα ελληνικά γράμματα, και εκόσμησετην πρωτεύουσάν του Αμβρακίαν δια λαμπρών έργων τέχνης. ΟΠύρρος ηύρυνε τα όρια τού κράτους του, αλλ’ αντί να προσπαθήσηνα άρξη τής Ελλάδος επεδίωξε τύχας παραβόλους και πλάνητα βίον,εις ον η κακή του τύχη τον είχεν ίσως συνειθίση κατά την παιδικήντου ηλικίαν. Μεγαλεπήβουλος ων παρεσύρθη εις την επί τηνΙταλίαν περιώνυμον εκστρατείαν του, εν η εξήντλησε τας δυνάμειςτου μη δυνηθείς τούτου ένεκα να αναλάβη την ηγεμονίαν τήςΕλλάδος. Εις Ιταλίαν διεπεραιώθη τω 280 π.Χ. προσκληθείς υπότων Ταραντίνων οίτινες κατεπιέζοντο υπό των Ρωμαίων. Ηγείτο 20χιλ. στρατού και 20 ελεφάντων. Και ενίκησε μεν επί δύο συνεχή έτητους Ρωμαίους, αλλά τόσην φθοράν έπαθεν ώστε ανεφώνησεν «Ανέτι μίαν μάχην Ρωμαίους νικήσωμεν, απολούμεθα παντελώς». Εκ

18

της Ιταλίας διεπεραιώθη εις Σικελίαν προς βοήθειαν τώνΣυρακουσίων. Εκεί διέμεινεν επί τριετίαν, επιστρέψας δ’ εις Ιταλίαν και ηττηθείςεπανέκαμψεν εις Ήπειρον.

Υπουργός23 και φίλος τού Πύρρου υπήρξεν ο ΘεσσαλόςΚινέας, ανήρ συνετός και μετριοπαθής και του οποίου η ρητορικήτέχνη ανεμίμνησκε τον Δημοσθένην. Παραθέτω ενταύθα την μεταξύΚινέα και ηγεμόνος συνομιλίαν επί τη προταθείση εις Ιταλίανεκστρατείαν, ην δεν ενέκρινεν ο Κινέας:

-«Οι Ρωμαίοι», είπεν αυτώ, «ω Πύρρε, λέγονται πολεμισταίαγαθοί και πολλών εθνών άρχουσι. Αλλ’ έστω ότι τη θεία συνάρσει24

θέλομεν νικήσει, τι θα πράξωμεν μετά την νίκην;» -«Καταβαλόντες άπαξ τους Ρωμαίους, θέλομεν έχει ευθύς

άπασαν την Ιταλίαν, ης τον πλούτον και την δύναμιν υπέρ πάνταάλλον δεν επιτρέπεται εις σε, ω Κινέα, να αγνοής!».

Σιωπήσας δ’ ο Κινέας επί τι ηρώτησε.-«Ιταλίαν δε λαβόντες τι ποιήσωμεν ω βασιλεύ;». -«Εγγύς είνε η Σικελία, ήτις διατελεί εν αναρχία»-«Ορθά λέγεις», απήντησεν ο υπουργός, «αλλ’ άρα γε η

κατάκτησις τής Σικελίας θα είνε το πέρας τής εκστρατείας;». -«Εάν δώση ο Θεός και κατορθώσωμεν ταύτα, θα

μεταχειρισθώμεν τούς αγώνας τούτους ως προοίμιον μεγάλωνέργων. Διότι πώς να μη γίνωμεν κύριοι τής Λιβύης και Καρχηδόνος;Και αφ’ ού καθυποτάξωμεν ταύτας τας χώρας, δεν δύνασαι νααρνηθής ότι ουδείς τών σημερινών πολεμίων μας θα δυνηθή να μαςαντισταθή».

-«Βεβαίως όχι», απήντησεν ο Κινέας, «διότι είνε φανερόν ότιθα ηγεμονεύσωμεν και της Ελλάδος και της Μακεδονίας. Αλλ’ ότανκαθυποτάξωμεν όλον τον κόσμον, τότε τι θα κάμνωμεν;».

-«Τότε», είπεν ο Πύρρος, «θέλομεν αναπαυθή ευφραινόμενοιδια καθημερινών πότων και συνομιλιών».

Ο δε Κινέας, αφ’ ου έφερε τον Πύρρον εις το συμπέρασματούτο το οποίον ήθελε, ηρώτησε:23 Θεράπων, υπηρέτης, χρήσιμος, βοηθητικός.

24 «Σύναρσις»: συμβοήθεια, συμπαράσταση. (Από το ρ. «συναίρω»=σηκώνω κάτι μαζί με άλλον).

19

-«Αλλά τι μας εμποδίζει και τώρα να διασκεδάζωμεν καιευφραινώμεθα, έχοντες ταύτα εις την διάθεσίν μας άνευ τωνκινδύνων, κόπων και θυσιών εις ας θα υποβληθώμεν;».

Ο Πλούταρχος δεν αναφέρει τι απήντησεν ο Πύρρος. Αλλ’ηδύνατο ευκόλως να απαντήση ότι άνευ κόπων και κινδύνων ουδένμέγα είνε κατορθωτόν. Ο Πύρρος όμως δεν ανεμέτρησε ταςδυνάμεις του επιδιώξας το ανέφικτον δι’ αυτόν, αντί της δυνατήςηγεμονίας τής Ελλάδος.

Κατά τους μετέπειτα χρόνους, η Ήπειρος ως και η λοιπήΕλλάς έπεσεν υπό τον ζυγόν τών Ρωμαίων. Η παρά το Άκτιονθάλασσα υπήρξε το πεδίον τής ναυμαχίας μεταξύ Οκταβίου καιΑντωνίου τω 31 μ.Χ., καθ’ ην ο τελευταίος, ηττηθείς μετά τηςσυμμάχου και ερωμένης του βασιλίσσης Κλεοπάτρας, κατέφυγεν ειςΑίγυπτον. Εις ανάμνησιν τής νίκης ταύτης ο Οκτάβιος έκτισε τηνΝικόπολιν παρά την σημερινήν Πρέβεζαν, ώρισε δε αγώνας, τα«Άκτια», κατά 5ετίαν τελουμένους.

Επί Βυζαντινών η Ήπειρος απετέλει μέρος τού θέματος (τουνομού δηλαδή) Νικοπόλεως με την πόλιν ταύτην ως πρωτεύουσαν. ΗΉπειρος υπέστη τας επιδρομάς τών Αράβων, Σλαύων, Γότθων,Βουλγάρων, αλλ’ ουδέν διάφορον τής τύχης τής άλλης Ελλάδοςπαρουσιάζει η τύχη αυτής. Η αρχή τής αναμίξεως τών Φράγκων ειςτα της Βυζαντινής αυτοκρατορίας εγένετο φυσικώς δι’ αποβάσεωςεις την προς την Ιταλίαν γειτνιάζουσαν Ήπειρον τω 1081 μ.Χ., διατης αποβάσεως τού Νορμανδού Ροβέρτου Γισκάρδου. Κατά τουςχρόνους τούτους αναφαίνονται οι άγνωστον πόθεν ορμηθέντεςΑλβανοί – αλβανικής πιθανώς καταγωγής – και λαμβάνουσιπολιτικήν ύπαρξιν υπό τον ηγεμόνα των Δημήτριον.

Κατά την υπό των Φράγκων διανομήν τού ΒυζαντινούΚράτους η Ήπειρος έλαχεν εις τον κλήρον τών Ενετών. Αλλ’ η σειράτών γεγονότων έφερεν ώστε ν’ αποτελέση μέρος τού υπό τονΜιχαήλ Αγγέλου περί το 1210 μ.Χ. σχηματισθέντος Δεσποτάτου τήςΕλλάδος. Το Δεσποτάτον25 τούτο πρωτεύουσαν είχε την Άρταν, καιφρούρια το Βεράτι, τα Ιωάννινα και την Βόνιτσαν, εξετείνετο δε από

25 Το Δεσποτάτο τής Ηπείρου ιδρύθηκε από το Μιχαήλ Άγγελο Κομνηνό, μεπρωτεύουσα αρχικά την Άρτα και αργότερα τα Ιωάννινα.

20

Δυρραχίου μέχρι Κορινθιακού. Σκοπόν είχεν ο Μιχαήλ τηνκαταπολέμησιν τών ξένων. Αλλά με τους Ενετούς συνωμολόγησεσύμβασιν δι’ ης πληρώνων μεν 42 λίτρ. χρυσού ετύγχανε τηςαναγνωρίσεως τού Δεσποτάτου υπ’ αυτών. Οι διάδοχοι τού Μιχαήλπεριήλθον εις πόλεμον προς τους Βυζαντινούς και στρατός τούαυτοκράτορος Ανδρονίκου επολιόρκησε τα Ιωάννινα. Ο ΔεσπότηςΝικηφόρος στενοχωρηθείς υπό των Βυζαντινών προέβη ειςπαραχωρήσεις προς τους Φράγκους ίνα τύχη τής βοηθείας αυτών.

Δια τοιούτων δε εδαφικών παραχωρήσεων βαθμηδόνπεριήλθεν ολόκληρος η Ήπειρος εις Φραγκικάς χείρας, και δη ειςτας του Φιλίππου τού Ταραντίνου τω 1314 μ.Χ. Οικογενειακαίέριδες τών Φράγκων προεκάλεσαν νέαν ανάμιξιν τών Βυζαντινών,οίτινες καταλαβόντες την Αυλώνα, την Άρταν και τα Ιωάννιναπροεχείρησαν Δεσπότην τον Ιωάννην, επωνομασθέντα ΆγγελονΚομνηνόν (1323-1335 μ.Χ.). Από της εποχής ταύτης, δια του εν έτει1319 εκδοθέντος Χρυσοβούλλου, η Εκκλησία τών Ιωαννίνωνανηγορεύθη Μητρόπολις και απεδόθησαν αυτή τα υπό τωνδυναστών δημευθέντα κτήματά της. Εκ του σωζωμένου τούτουεγγράφου εξάγεται ότι τα Ιωάννινα ήσαν ήδη τότε πλουσία καιπολυάνθρωπος πόλις.

Κατά τους πολυταράχους τούτους χρόνους φαίνεται λαβούσαχώραν και η μετανάστευσις τών Αλβανών εις την Ελλάδα. Αλλά τοέτος 1358 μάς παρουσιάζει νέα γεγονότα. Ο Αλβανός ΚάρολοςΤόπιας κατατροπώσας Νικηφόρον τον Β΄, τελευταίον απόγονον τώνδυναστών τής Ηπείρου, κατέλυσε την Ηγεμονίαν. Έκτοτε διάφοροιΑλβανικοί οίκοι26 επεκράτησαν τής χώρας τής μεταξύ Δυρραχίουκαι Ναυπάκτου. Της δε Ηπείρου ειδικώς δύο οίκοι ηγεμόνευσαν: οτου Γκίνη Μπούα,27 επικαλουμένου Σπάτα, με έδραν το

26 Από το έτος 1360 αρχίζει η νεότερη ιστορία τής Αλβανίας, δια της ίδρυσηςαλβανικών κρατιδίων. Τμήμα τής άνω Αλβανίας κυβέρνησε η εγχώρια δυναστεία τώνΒαλσίων (1366-1421). Η δυναστεία τών Δουκαγίνων κυβέρνησε το Αλέσιο και τηνπεριοχή μέχρι το Ιπέκ. Το Δυρράχιο με την Κρόια, δηλαδή το «Βασίλειο τήςΑλβανίας», περιήλθε αρχικά στον Κάρολο Τόπια (1359-1392) και κατόπιν στονΚαστριώτη. Τέλος, το νότιο μέρος τής Αλβανίας, που περιελάμβανε το Βεράτιο,διοικήθηκε από τη δυναστεία τών Μουζακίων (1368-1476).

27 Ο Γκίνη Μπούα ή Σπάτας υπήρξε αρχηγός αλβανικού βασιλικού οίκου, περί το 1350.Βρισκόταν πάντοτε σε εμπόλεμη κατάσταση με τον Δεσπότη τής Ηπείρου Θωμά

21

Αγγελόκαστρον, και ο του Πέτρου Λιόσα,28 εν Άρτη και Ρωγού. Οιδύο ούτοι ηγεμόνες ανεγνώριζον την επικυριαρχίαν τού εν Θεσσαλίαηγεμόνος Συμεών Ουρός, αδελφού τού μεγίστου τών Σέρβωνβασιλέως Στεφάνου Δουσάν.29 Ο Συμεών επέτρεψε την ηγεμονίαντών Ιωαννίνων εις Θωμάν Παυλιβόλοβιτζ, εξ ου νέοι πόλεμοικαταλήξαντες υπέρ τούτου.

Αλλ’ έκτοτε αρχίζουσιν οι Οθωμανοί αναμιγνυόμενοι εις τατης Ηπείρου κατά πρόσκλησιν διαφόρων δυναστών, και εν έτει 1385έχομεν επιδρομήν αυτών μέχρις Άρτης. Κατ’ εκείνους τους χρόνουςμεγίστη αναρχία επεκράτησε εις τα της Ηπείρου, ήτιςαλληλοδιαδόχως εις διαφόρους Λατίνους Ηγεμόνας περιήλθε.

Τω 1430 μ.Χ. πολιορκηθείσα υπό του Σινάν Μπέηεσυνθηκολόγησεν η πόλις τών Ιωαννίνων. Ο Σινάν Μπέης υπεσχέθηεις τον Μητροπολίτην και τους λοιπούς προύχοντας την διατήρησιν

Πρελούμποβιτς. Επιχείρησε να καταλάβει τα Ιωάννινα, αλλά απέτυχε. Ωστόσοκυριάρχησε σε σημαντικά τμήματα τής Ηπείρου, της Αιτωλίας και της Ακαρνανίας,καθιστώντας ως έδρα του την Άρτα. Το 1378 κατέλαβε τη Ναύπακτο, την οποία ωςτότε κατείχαν οι Ανδεγαυηνοί. Με το Δεσπότη τής Ηπείρου Ισαού συνήψε ειρήνη,παντρεύοντας τη θυγατέρα του Ειρήνη μαζί του.

28 Ο Πέτρος Λιόσα υπήρξε Αλβανός φύλαρχος τού 14ου αι. Ανήκε σε βασιλικό οίκοαντίπαλο τού Γκίνη Μπούα. Το 1365 κατείχε την Άρτα και τους Ραγούς, κατάπαραχώρηση τού Δεσπότη τής Μεγαλοβλαχίας Συμεών Ούρεση. Το 1368 σεσυνεργασία με τους ομοφύλους του Μαζαρακαίους και Μαλακασαίους πολιόρκησε επίχρόνια τα Ιωάννινα. Σταμάτησε την πολιορκία τών Ιωαννίνων όταν ο γιός του Ιωάννηςνυμφεύθηκε την Ειρήνη, θυγατέρα τού Θωμά Πρελούμποβιτς, κυρίου τότε τώνΙωαννίνων. Ο Λιόσα πέθανε το 1374 στην Άρτα εξαιτίας λοιμού, ο δε γιος του Ιωάννηςέχασε αργότερα την Άρτα, την οποία κατέλαβε ο Ιωάννης Σπάτας. Η Ειρήνη, ησύζυγος τού Ιωάννου Λιόσα, πέθανε το 1375 και αυτή λόγω λοιμού.

29 «Ο Στέφανος Ούρεσις ο Δ΄ ή Δουσάν (1331-1355) υπήρξε βασιλιάς και αυτοκράτορας τώνΣέρβων. Μεγάλη στρατιωτική φυσιογνωμία και εξαίρετος νομοθέτης. Μέσω επιγαμίας,αποκατάστησε τη σερβική κυριαρχία επί της Βουλγαρίας. Κατέλαβε τη Δ. Μακεδονία,αλλά ανέβαλε την επίθεση κατά της Κων/πολης επειδή δέχθηκε επίθεση τών Ούγγρων.Αργότερα, επωφελούμενος τής διαμάχης τού Ιωάννου ΣΤ΄ και Ιωάννου Ε΄ έγινε κύριος τήςΜακεδονίας, Θεσσαλίας και Ηπείρου. Σχεδίαζε να κυριαρχήσει στη Βαλκανική και το 1346στέφθηκε στα Σκόπια Τσάρος Ρωμαίων, Σέρβων, Βουλγάρων και Αλβανών. Δημιούργησετο Σερβικό Πατριαρχείο με έδρα το Ιπέκ. Το 1355 κατέλαβε την Αδριανούπολη και όλη τηΘράκη, σκοπεύοντας να γίνει κύριος τής Κων/πολης».

[Σαράντου Καργάκου, «Γενική Ιστορία, σελ. 276, Gutenberg, 1972»].

22

τών αρχαίων προνομίων30 απαιτήσας έναντι τούτων την πληρωμήνχαρατσίου και πιστήν υποταγήν τω Σουλτάνω. Έκτοτε η πόλιςυπήρξεν Οθωμανική κτήσις. Και μετά όμως την υπό του Μωάμεθυποταγήν τής Ηπείρου, χώραι αυτής απήλαυσαν προνομίων. Ούτωλ.χ. η περιοχή τής Χειμάρας.

Αύτη αρχικώς συνέκειτο εκ 31 χωρίων, εκτεινομένη μέχριςΑυλώνος. Τα πλείστα όμως των χωρίων τούτων εξισλαμίσθησαν31

περί το 1750, και απέμειναν μόνον 7 χριστιανικά μέχρι της σήμερονδιατηρήσαντα την ακραιφνή ελληνικότητα αυτών. Εν τούτοιςυφίστανται συγγένειαι μεταξύ τών καθολικών τών ελληνικών καιοθωμανικών χωρίων. Αφορμήν εις την εξισλάμισιν κατά παράδοσίντινα έδωκε ο φανατισμός και η αμάθεια τού Επισκόπου Δελβίνου,όστις δεν επέτρεψε εις τους ένεκα σιτοδείας λιμώττοντας κατοίκουςτην κατάλυσιν τυρού και γάλακτος κατά την νηστείαν τών ΑγίωνΑποστόλων. Τα προνόμια ταύτα των Χειμαριωτών ήσαν:

1) ασυδοσία,32 2) εκδίκασις των υποθέσεών των υπό τηςδημογεροντίας,33 3) η συντήρησις ιδίου αντιπροσώπου εν Κων/πόλει,

30 Το 1430 πολιορκήθηκαν τα Ιωάννινα από το Σινάν πασά. Του παραδόθηκαν στις 10Οκτ. 1431. Πριν την κατάληψη τής πόλης, είχε υποσχεθεί εγγράφως στους Ιωαννίτεςότι σε περίπτωση που θα του παραδοθούν, «ο δεσπότης(=αρχιερέας) να έχη την κρίσιντην ρωμαϊκήν και όλα του τα εκκλησιαστικά δικαιώματα, οι άρχοντες όσοι έχουσι τιμάριαπάλιν να τα έχωσι τα γονικά τους, τα υποστατικά τους και τα πράγματά τους όλα να ταέχωσι χωρίς τινός λόγου και άλλα ό,τι ζητείτε να σας τα δώσωμεν».

31 Την κατάληψη ελληνικών περιοχών από τους Τούρκους συνόδευαν σφαγές,εξανδραποδισμοί Χριστιανών και εξισλαμισμός, είτε εκούσιος είτε βίαιος. Οι εκουσίωςυποτασσόμενοι Χριστιανοί συνήθως διατηρούσαν το δικαίωμα στη ζωή και στηθρησκεία. Κίνητρο τών εκούσιων εξισλαμισμών ήταν κυρίως οικονομικοί λόγοι: οιασπαζόμενοι το Μωαμεθανισμό διατηρούσαν τις ιδιωτικές τους περιουσίες. Ωστόσο οιεκουσίως εξισλαμισθέντες Έλληνες υπήρξαν κατά πολύ λιγότεροι τών Αλβανών καιτων Σλάβων τής Βαλκανικής, οι οποίοι για να κρατήσουν τις περιουσίες τουςαλλαξοπίστησαν. Και στην Κρήτη, επί παραδείγματι, τούρκεψαν όχι Έλληνες αλλάΦράγκοι, από τους εγκατεστημένους στο νησί. Το ίδιο συνέβη και στην Εύβοια. Γενικάο σχεδιασμός τών Τούρκων να μεταστρέψουν τούς Έλληνες Χριστιανούς σεΜωαμεθανούς απέτυχε. Τα μεγάλα λαϊκά στρώματα έμειναν πιστά στην ελληνικήγλώσσα, στα παραδοσιακά ήθη και στη χριστιανική πίστη.

32 Φορολογική απαλλαγή.

33 Οι δημογέροντες, επί Τουρκοκρατίας, ήταν αιρετοί άρχοντες ελληνικών κοινοτήτων,στους οποίους ανέθετε η τουρκική διοίκηση διοικητικά και αστυνομικά καθήκοντα,ανάμεσα στα οποία και η κατανομή και είσπραξη τών φόρων. Οι χριστιανικές

23

4) οι Χειμαριώται επεσκέπτοντο τας επαρχίας Αυλώνος, Δελβίνουκαι Αργυροκάστρου ένοπλοι, 5) εστρατεύοντο υπό τους ιδίους τωναρχηγούς, και 6) δεν επλήρωνον τελωνειακά τέλη εις τους λιμέναςΑυλώνος και Δυρραχίου. Την σήμερον, οι Χειμαριώται υπό τηναρχηγίαν τού Σπηρομήλιου πρώτοι ανεπέτασαν την σημαίαν τήςελευθερίας και αποτελούν μέρος τής Αυτονόμου Ηπείρου.Προνομίων απελάμβανον και τα Ζαγοροχώρια.34

κοινότητες τών χρόνων τής Τουρκοκρατίας είχαν την αναγνώριση και πολλές φορέςτην προστασία τών κατακτητών. Το κοινοτικό σύστημα υπήρξε η μόνη εκδήλωση«πολιτικού βίου» τών υποδούλων. Η σύσταση και οργάνωση αυτών τών κοινοτήτωνδεν ήταν σε όλες τις κατακτημένες περιοχές ομοιόμορφη. Αλλού οι προεστοί τώνκοινοτήτων επιβάλλονται και διορίζονται από τους Τούρκους, αλλού πάλι εκλέγονταιάμεσα ή έμμεσα από τα μέλη τής κοινότητας.

Αλλά και ομοσπονδίες κοινοτήτων αναπτύσσονται, όπως συμβαίνει με τηδημοκρατική συμπολιτεία τού Σουλίου τών μέσων του 17ου αι., με τις συμπολιτείες τώνΖαγοροχωρίων και Βλαχοχωρίων τής Ηπείρου, του Πηλίου, των Μαδεμοχωρίων τήςΧαλκιδικής.

34 Ζαγόρια ή Ζαγοροχώρια καλούνται τα 46 χωριά τα διεσπαρμένα στην περιοχή Ζαγόριτού Νομού Ιωαννίνων. Αυτά είναι: τα Άνω και Κάτω Ραβένια, το Μεσοβούνι, τοΜαυροβούνι, το Αλιζότ-Τσιφλίκι, η Αρτσίστα, ο Άγιος Μηνάς, το Πάπιγκο, το Βιτσικό,το Τσερβάρι, η Άνω και Κάτω Σουδενά, το Μονοδένδρι, η Άνω και Κάτω Βίτσα, τοΣιουπουτσέλι, η Δοβρά, το Μπούλτσι, η Τσουτίλα, η Μανανσή, η Καλωτά, η Καμνιά, οιΛιγκιάδες, το Καβαλλάριο, το Στολοβό, οι Νεγάδες, οι Φραγκάδες, το Λιασκοβέτι, ηΔόλιανη, το Ντρεστένικο, το Γρεβενίτι, η Βωβούσα, η Λάϊτσα, το Παλαιοχώρι Λάϊτσας,το Ντομπρίνοβο, η Λεσνίτσα, το Τσερνέσι, η Μακρυνού, το Φλαμπράριο, το Δραγάϊ, τοΣκαμνέλιο, το Τσεπέλοβο, το Βραδέκο, το Καπέσσοβο, το Κουκούλιο και η Μπάγια.

Το Ζαγόρι υπήρξε επί Τουρκοκρατίας επαρχία τής Ηπείρου. Έλαβε το όνομάτου από σλαβικά φύλα που εισήλθαν στην εν λόγω περιοχή περί το 600 μ.Χ. Το Ζαγόριβρίσκεται βορείως τών Ιωαννίνων, περί τα όρη Μιτσικέλι (Τόμαρος) και Ζαγοριακό. Ηπεριοχή τού Ζαγορίου είναι πετρώδης και άγονη. Παρήγε ελάχιστα σιτηρά στο δυτικότμήμα της, επίσης ελάχιστο κρασί στο ανατολικό μέρος της. Γι’ αυτό και εξωθούσετούς κατοίκους της σε εκπατρισμό. Όταν κυριάρχησαν οι Τούρκοι στην Ήπειρο, τοΖαγόρι κατόπιν συμφωνίας τών Ζαγορίων με τον Μουράτ τον Β΄ διατήρησε τηναυτονομία του. Κατέβαλλε μόνο κάποιους φόρους και απέστελλε κατ’ έτος μερικούςάνδρες, τους «Βοϊνίκιδες», προς επιμέλεια τών αλόγων τού αυτοκρατορικού στρατού.Το Ζαγόρι συνιστούσε ένα είδος ομοσπονδίας, της οποίας ο γενικός διοικητής – πουεκλεγόταν από τους προεστούς τών χωριών – διέμενε στα Ιωάννινα. Το Ζαγόρι, απόδιοικητική και εκκλησιαστική άποψη, υπαγόταν στη Μητρόπολη Ιωαννίνων. Όμως ταπρονόμια αυτά τών Ζαγορίων καταργήθηκαν, το 1845 εν μέρει και το 1860 ολοσχερώς.Το Ζαγόρι απελευθερώθηκε μαζί με την υπόλοιπη Ήπειρο κατά τις στρατιωτικέςεπιχειρήσεις τού Φεβρουαρίου 1913.

[Περί Ζαγορίου βλ. «Ζαγοριακά», Ιωάννου Λαμπρίδου, Αθήναι, 1870]

24

Ο εν Ιωαννίνοις εδρεύων Βεκίλης35 Ζαγορίσιος εδίκαζε πάσαςτας υποθέσεις τελεσιδίκως, απαγορευομένης τής εις τα οθωμανικάδικαστήρια προσφυγής.

Ετέρα προνομιούχος χώρα ήτο το Τετραχώρι,36 ήτοι τογνωστόν Σούλι με τα τρία γειτονικά του χωριά. Επί βράχων υψηλώνκαι αγρίων εν μέσω ορέων, όπου δια δυσβάτων ατραπών ανέρχεταίτις, έζων αυτόνομοι οι Σουλιώται με δημοκρατικόν πολίτευμα.Φόρον επλήρωναν κατ’ αρχάς εις τον Σουλτάνον, αλλά βραδύτεροντον κατήργησαν. Ως σας είπον τα Ιωάννινα έγιναν τουρκικά.

«Επέσανε τα Γιάννενα, σιγά να κοιμηθούνε,εσβήσανε τα φώτα τους, εκλείσανε τα μάτια.

Η μάννα σφίγγει το παιδί βαθειά στην αγκαλιά τηςγιατ’ είν’ οι χρόνοι δύστυχοι και τρέμει μην το χάση.

Τραγούδι δεν ακούεται, ψυχή δεν ανασαίνει.Ο ύπνος είνε θάνατος και μνήμα το κρεββάτι,κι η χώρα κοιμητήριο κι η νύχτα ρημοκλήσι».

35 Η λ. αραβοτουρκική. Σημαίνει «πληρεξούσιος, αντιπρόσωπος, επίτροπος».

36 «Οι Σουλιώτες υπήρξαν γέννημα τού πόθου για ελευθερία. Πολλοί απ’ αυτούς ήτανΧριστιανοί αλβανικής καταγωγής, από τη φυλή τών Τσάμηδων. Από τον 17ο αιώνα,προσπαθώντας να αποφύγουν την τουρκική καταδίωξη, εγκαταστάθηκαν στα απρόσιταΚασσιόπια όρη, υπεράνω τού Αχέροντα ποταμού, σε απόσταση 10 ωρών από τα Ιωάννινα.Στο χώρο εγκατάστασής τους αναμείχθηκαν με Έλληνες και εξελληνίσθηκαν. Πρώτοςοικιστικός πυρήνας τών Σουλιωτών υπήρξαν τα χωριά Σούλι, Κιάφα, Σαμονίβα καιΑβαρίκο (Τετραχώρι). Αργότερα διευρύνθηκαν και δημιούργησαν άλλα 7 χωριά(Επταχώρι), και έθεσαν υπό τον έλεγχό τους περισσότερα από 60 χωριά. Στην αρχή ήτανκτηνοτρόφοι αλλά βαθμηδόν μεταβλήθηκαν σε πολεμιστές. ‘Όλη τους η γύμνασιςπαιδιόθεν’, γράφει ο Περραιβός, ‘είναι εις τα άρματα. Με αυτά τρώγουν, με αυτάκοιμούνται και με αυτά ξυπνούν’. Τυπικά ήταν υποτελείς στο Σουλτάνο και πλήρωνανμικρό φόρο. Ουσιαστικά ζούσαν αυτόνομοι, κατανεμημένοι σε πατριές, τις καλούμενεςφάρες, από τις οποίες ισχυρότερες ήταν αυτές των Μποτσαραίων, των Τζαβελαίων,των Ζερβαίων.

Όλες οι φάρες αποτελούσαν ένα είδος ομοσπονδίας. Ύστερα από σύγκλησηΣυνέλευσης, καθοριζόταν ο πολεμικός αρχηγός όλων τών Σουλιωτών. Με Συνέλευσηεπίσης λαμβάνονταν όλες οι σημαντικές αποφάσεις. Ο μεγαλύτερος εχθρός τώνΣουλιωτών ήταν ο ξακουστός Αλή Πασάς τών Ιωαννίνων».

[Σαράντου Καργάκου «Γενική Ιστορία, σελ. 398-399, Gutenberg, 1972»].

25

Ο εθνικός μας ποιητής Βαλαωρίτης μ’ αυτούς τους στίχουςαρχίζει την «Κυρά Φροσύνη» και μ’ αυτάς τας γραμμάς περιγράφειτόσον ζωντανά όλον τον τρόμον όστις εβασίλευε εις τουςταραγμένους αυτούς χρόνους εις τον ελληνικόν πληθυσμόν τώνΙωαννίνων. Υπέρ παν άλλο μέρος ίσως του Ελληνισμού, μετά τηνΚων/πολιν, τα Ιωάννινα είχον εισέλθη εις την καρδίαν του έθνουςμας.

«Στα Γιάννενα θα πάμε να πολεμήσομε, και ή θα σκοτωθούμε ή θα νικήσομε»

λέγει η δημοτική μούσα. Εις την πόλιν ταύτην μεταφέρεται ήδη και συγκεντρούται

ούτως ειπείν η ιστορία τής Ηπείρου. Και εις την γραφικήν ταύτηνπόλιν θα παρακαλέσω το ακροατήριόν μου να μ’ ακολουθήση, καιανατρέχοντες περί τα 100 έως 120 έτη φθάσωμεν ομού εις τηνγνωστήν εκείνην εποχήν, καθ’ ην τύραννος τών Ιωαννίνων ήτο οπερίφημος Αλή πασάς. Η πόλις τών χρόνων εκείνων διαφέρειβεβαίως της σημερινής, διότι τώρα το φρούριον δεν χωρίζεται απότης πόλεως. Τα Ιωάννινα κείνται εν τω μέσω κοιλάδος εχούσηςμήκος 20 μιλίων από Β. προς Ν. επί της ομωνύμου λίμνης. Από του ύψους τής Μανωλιάσσας πρώτην φοράν είδον μεσυγκίνησιν την γραφικήν ταύτην πόλιν, την οποίαν όλοιελαχταρούσαμεν37 να ίδωμεν ελευθέραν.

Περαιτέρω εφαίνετο η ιστορική λίμνη. Προς τα Β.Δ. υψηλάόρη, παραφυάδες τού Πίνδου, κατέρχονται μέχρι τών υδάτων τήςλίμνης, ήτις καλύπτεται κατά πολύ υπό καλαμώνων. Προς το έναντιμέρος είνε ο κατάφυτος κάμπος και αι ωραίαι εξοχαί τών Ιωαννίνων.Πλήθος λέμβων διατρέχουσι την λίμνην, και εν τω μέσω αυτής ηγνωστή νησίς με το τριγύρω τείχος και τας μονάς, ένθα εφονεύθη οΑλή πασάς. Και ενθυμούμαι ότι εις την βοήν τής μάχης38, ατενίζων

37 Γνώρισμα τών Ελλήνων τής εποχής τών Βαλκανικών Πολέμων (1912-13) υπήρξε οαγνός και άδολος πατριωτισμός, και η υγιής εθνική συνείδηση. Μ’ εκείνη τηνψυχολογική και ηθική ανάταση μπόρεσαν να αποτινάξουν το ζυγό τής δουλείας τώνσκλαβωμένων στους Τούρκους περιοχών!

26

τα Γιάννενα και την λίμνην, δύο πράγματα μού ήλθον εις τον νουν, οΑλή πασάς και η Φροσύνη.39

«Ακούσατε τι γίνηκε στα Γιάννενα στη λίμνη,που πνίξανε τις δεκαφτά με την Κυρά Φροσύνη!

Αχ Φροσύνη παινεμένη, τι κακό ’παθες καϋμένη!»

«Χίλια καντάρια ζάχαρι θα ρίψω μες στην λίμνη,για να γλυκάνη το νερό να πιή η Κυρά Φροσύνη!

Αχ Φροσύνη πέρδικά μου, τι κακό ’παθες Κυρά μου!»

«Φύσα βορειά, πικρέ βορειά, για ν’ αγριέψ’ η λίμνη,να βγάλη τις αρχόντισσες και την Κυρά Φροσύνη».

Η πόλις καταλαμβάνει χερσόννησον απέναντι τής νησίδος,εκτεινομένη δεξιά και αριστερά ταύτης ως και επί των εις το βάθοςλοφίσκων, ους επιστέφει σήμερον το στρατιωτικόν νοσοκομείον.

Θα ήτο μεγάλη μου παράλειψις να μη σας ομιλήσω περί τηςπεδιάδος τών Ιωαννίνων, ήτις υπήρξεν το θέατρον γεγονότωνπολεμικών άτινα αποτελούσι μίαν των ωραιοτέρων σελίδων τήςιστορίας τού τελευταίου μας νικηφόρου πολέμου.

Η κοιλάς όλη κλείεται προς βορράν υπό του γυμνού Δρίσκου,επί του οποίου ελίσσεται η προς το Μέτσοβον οδός. Όστις σταθή ειςτον Δρίσκον, έχει ενώπιόν του μεγαλοπρεπές και μαγευτικόν θέαμα.

38 Κινητήριος δύναμη τού πολεμιστή είναι η ίδια η Ιστορία: κατά τη στιγμή που μάχεται,το ίδιο το Ηπειρωτικό τοπίο – με του οποίου το ιστορικό παρελθόν είναι ταυτισμένος!– τού χορηγεί την απαιτούμενη εσωτερική ενέργεια και ορμή.

39 Φροσύνη ή Κυρά Φροσύνη. Σύζυγος τού Γιαννιώτη ευπατρίδη Δημητρίου Βασιλείουκαι ανιψιά τού Γαβριήλ Γκάγκα, Μητροπολίτη Λαρίσης αρχικά και Ιωαννίνωναργότερα. Ήταν εξαιρετικής ωραιότητας γυναίκα. Υπήρξε ερωμένη τού Μουχτάρπασά, γιου τού Αλή πασά. Ο Αλής, επωφελούμενος τής απουσίας τού γιού τουΜουχτάρ και του συζύγου τής Φροσύνης, την αιχμαλώτισε τη νύχτα τής 10ης

Ιανουαρίου 1801. Μετά από δυό μέρες, η Φροσύνη μαζί με άλλες 16 Χριστιανέςγυναίκες κατά διαταγή τού Αλή οδηγήθηκαν στον πνιγμό, στα νερά τής λίμνης τώνΙωαννίνων.

Η ιστορία τής Κυρά Φροσύνης ενέπνευσε τη δημοτική ποίηση καθώς και τονΑριστοτέλη Βαλαωρίτη.

27

Εις τους πόδας του εξαπλούται ονειρωδώς η γεγαληνικυία40

λίμνη τών Ιωαννίνων με την πόλιν και γύρω γύρω τας πρασίνουςεξοχάς και ευρείαν πεδιάδα. Εις τα δεξιά του, εμπρός, λόφοιεκτεινόμενοι με διεύθυνσιν προς νότον. Είνε οι ωχυρομένοι λόφοι τήςΣαδοβίτσας και Αγ. Νικολάου. Ολίγον οπίσω των η Τσούκα, ηκαταληφθείσα δι’ αιφνιδιασμού υπό του γνωστού υμίν 1ου πεζ.Συντάγματος. Εις το βάθος όπισθεν ο υψηλός χιονοσκεπήςΟλύτσικας υψώνει την υπερήφανον κορυφήν του.

Εις την προέκτασιν τού Αγ. Νικόλα η Μανωλιάσσα.41 Τώραπρος τ’ αριστερά του βλέπει τις την Γαστρίτσα και προς το ίδιονμέρος μακρύτερα τας κορυφάς τής Αετορράχης. Εις το βάθος,εντελώς κατέναντι τού θεατού, κλείουν τον ορίζοντα τα υψηλάβουνά τών Πεστών, η πρώτη γραμμή τής αμύνης τών Ιωαννίνων. Μίαλευκή ταινία επάνω εις την καταπράσινη πεδιάδα εξέρχεται από ταΠεστά και ελισσομένη εις τον Κάμπον πλησιάζει προς την πόλιν.Είνε ο γνωστός δρόμος Πρεβέζης - Ιωαννίνων. Αριστερά τού δρόμουτούτου και παραλλήλως μ’ αυτόν υψούται μία μακρά λοφοσειρά.Δεν είνε ανάγκη να ονομάσω τον λόφον αυτόν με τας πολλάς τουοχυρώσεις. Τον γνωρίζετε όλοι! Η εθνική αγωνία ενός ολοκλήρουχειμώνος! Οι παλμοί τής καρδίας τόσων Ελλήνων και αι σκέψειςεστρέφοντο πέρυσι περί το ποσάκις επαναλαμβανόμενον όνομά του.

Είνε το τρομερόν Μπιζάνι,42 το κλειδί τής τόσον υπό της

40 «γαληνιάω-ώ»=είμαι γαλήνιος, ήρεμος.

41 Παρόλο που ο ομιλητής Καλβοκορέσης, ένα χρόνο πριν, είχε δεχθεί σοβαρό τραύμαστην κοιλιακή χώρα κατά τη μάχη τής Μανωλιάσσας, ούτε καν το αναφέρει στοακροατήριο, προφανώς για λόγους σεμνότητας και συστολής!

42 Στη γιγαντομαχία τού Μπιζανίου έλαβαν μέρος και πολλοί Χιώτες, είτε εθελοντέςείτε υπόχρεοι στρατεύσεως. Θυσιάστηκαν, εξ όσων γνωρίζουμε, στις επιχειρήσειςεκείνου τού οχυρού ο Ιπποκράτης Λιβανίδης από τη Βολισσό τής Χίου, ο ΝικόλαοςΠαλαιούδης από τον Βροντάδο τής Χίου, και ο Νικόλαος Απέσος από την πόλη τήςΧίου. Επίσης ο στρατιώτης που κατά την κατάληψη τού Μπιζανίου πρώτος υπέστειλετην τουρκική ημισέληνο, - την οποία και κράτησε, ύστερα από άδεια τήςΣτρατιωτικής Διοίκησης, ως προσωπικό ενθύμιο, και η οποία σήμερα αποτελεί έκθεμαστο «Μουσείο Ζυγομαλά» στον Αυλώνα Αττικής - ο Ανδρέας Ζυγομαλάς τούΑντωνίου Ζυγομαλά και της Λουκίας Μπαλάνου, ήταν Χιωτογιαννιώτης: ο ΑντώνιοςΖυγομαλάς καταγόταν από ιστορική Χιώτικη οικογένεια (Ο πατέρας του ΑνδρέαςΖυγομαλάς, γεννημένος το 1801 ή 1803 στη Χίο, σπούδασε Ιατρική στην Πάδοβα καιστο Παρίσι με υποτροφία τού Κοραή και του Καποδίστρια. Αγωνίστηκε στην

28

φύσεως ωχυρωμένης πόλεως τών Ιωαννίνων. Και αφού σας έδωσαμίαν ιδέαν τής τοπογραφίας, επανέρχομαι εις τον Αλή πασά,43

δεσπότην τής πόλεως ταύτης.Ο άνθρωπος ούτος, Αλβανός την καταγωγήν, ήτο εξ εκείνων

εις ους η φύσις επεδαψίλευσεν44 αφειδώς αφθόνους κακίας καιελάχιστα προσόντα. Δραστήριος, έξυπνος, ραδιούργος, άγριος,πονηρός, δόλιος, αιμοβόρος, εκδικητικός, παρουσιάζεται ημίν κράμαπεριεργότατον ανθρωπίνου χαρακτήρος. Κατήγετο ο Αλή πασάς εκτου χωρίου Τεπελένι, όπερ κατά τινα παράδοσιν ήτο κατηραμένοχωριό. Του είχε καταρασθή Μουσουλμάνος μοναχός, όπως ο αριθμόςτων οικογενειών μηδέποτε υπερβή τας 39. Ο πατήρ τού Αλή πασά,Βελή βέης, κατόπιν τυχοδιωκτικού βίου κατώρθωσε να γίνη πρώτοςΑγάς τού Τεπελενίου, και ενυμφεύθη την οξύνουν και φιλόδοξονΧάκμαν, ήτις χηρεύσασα τα πάντα εμηχανεύθη ίνα εξασφαλίση τηνεξουσίαν εις τον υιόν της, μη φεισθείσα ουδέ της ζωής τών

Επανάσταση τής Χίου το 1822, στο Μεσολόγγι, στο Ναύπλιο, στην Τρίπολη και στηνΑθήνα.) και νυμφεύθηκε τη Γιαννιώτισσα Λουκία Μπαλάνου.

43 «Ο Αλή Πασάς (1744-1822) ήταν Αλβανός από το Τεπελένι, ταπεινής καταγωγής. Ληστήςστα πρώτα του βήματα, ευφυέστατος και ραδιούργος κατόρθωσε δια πλαστογραφήσεωςτής διαταγής τού Σουλτάνου να γίνει κύριος τών Ιωαννίνων. Φιλόδοξος στο έπακρο, ήθελενα δημιουργήσει εκτεταμένο κράτος, ανεξάρτητο από το κράτος τού Σουλτάνου. Γι’ αυτόεκδήλωνε υποκριτική φιλία προς όλους. Για να υλοποιήσει τα μεγαλεπήβολα σχέδιά του,μεταχειρίσθηκε και πολλούς Έλληνες. Το στρατό του, αποτελούμενο από Αλβανούς καιΈλληνες, οργάνωσε κατά το γαλλικό πρότυπο. Αρκετοί οπλαρχηγοί τής Επανάστασηςκοντά του διδάχτηκαν την τέχνη τού πολέμου (Οδυσσέας Ανδρούτσος, ΓεώργιοςΚαραϊσκάκης, Αθανάσιος Διάκος). Δια της βίας, πανουργίας και διπλωματικής ευστροφίαςεπεξέτεινε την κυριαρχία του σε όλη την Ήπειρο, Ν. Αλβανία, Μακεδονία, Α. Ελλάδα καιΠελοπόννησο.

Παρά τη σκληρότητά του, επί των ημερών του τα Ιωάννινα άκμασαν σεοικονομικό και πνευματικό επίπεδο, και αποτέλεσαν το μεγαλύτερο αστικό κέντρο τήςπροεπαναστατικής Ελλάδας. Κατά τις παραμονές τής Ελληνικής Επανάστασης, ο Αλήςεπαναστάτησε κατά του Σουλτάνου, ηττήθηκε και αποκεφαλίστηκε. Η αποστασία τουωφέλησε ποικίλως τον Ελληνισμό: Επισπεύθηκε η έκρηξη τής Επανάστασης, και μεγάλεςΤουρκικές δυνάμεις χρησιμοποιήθηκαν εναντίον του. Έτσι δόθηκε η δυνατότητα στουςυπόδουλους Έλληνες να εξεγερθούν».

[Σαράντου Καργάκου «Γενική Ιστορία, σελ. 399, Gutenberg, 1972»]

44 «επεδαψίλευσεν»: χορήγησε κατά πλουσιοπάροχο τρόπο. Ο ορθός τύπος«επεδαψιλεύσατο».

29

ανδραδέλφων. Ο ίδιος ο Αλής βραδύτερον διηγείτο προς τονπρόξενον45 τής Γαλλίας κ. Πουκεβίλ:

«Ότε απέθανεν ο πατήρ μου, μοι αφήκεν μόνον μίαν τρύπανκαι ολίγα στρέμματα γης. Η φαντασία μου αναρριπιζομένη υπό τωνσυμβουλών τής γυναικός ήτις μοι έδωκε δις την ζωήν, διότι μεέκαμεν και άνθρωπον και Βεζύρην, μοι απεκάλυψεν το μυστήριοντού προορισμού μου. Έκτοτε δεν εθεώρησα το Τεπελένι ή ως τογενέθλιον έδαφος εκ του οποίου ορμήσας ώφειλον να επιπέσω κατάτης λείας, ην κατεσπάρασσον εν τη διανοία μου. Δεν ωνειρευόμηνάλλο ή δύναμιν, θησαυρούς, παλάτια και όσα επραγματοποίησεν οχρόνος και όσα ακόμη υπόσχεται, διότι το σημείον όπου έφθασα δενείνε ακόμη το τέρμα τών ελπίδων μου».

Αλλ’ οι εχθροί τού Αλή ήσαν ισχυροί, και ο Αλής διήγε βίονπλάνητα, οτέ μεν αγροφύλακος ή φύλακος τής τάξεως οτέ δεληστάρχου. Όπως εδραιώση σταθερώς την αρχήν του, μετεχειρίσθησατανικόν όντως τέχνασμα, όπερ παραλαμβάνω από την προς τονΠουκεβίλ αφήγησίν του:

«Έπρεπε να εξοντώσω τους εχθρούς μου, ενοχοποιών όμωςσυγχρόνως αυτούς. Συνείθιζα επανερχόμενος εκ του κυνηγίου νακοιμώμαι υπό σκιάν δένδρου. Επρότεινα εις τους αντιπάλους μου διατινός τών πιστών μου να με δολοφονήσωσι. Έδωκα το σχέδιον τήςσυνωμοσίας και απήλθον καλύψας δια του μανδύου μου αίγά τινα, ηνφιμώσας προσέδεσα εις το δένδρον. Επανέκαμψα εις το σεράι, εν ωοι δολοφόνοι μου πυροβολήσαντες την αίγα και νομίσαντες ότι μ’εφόνευσαν επέστρεψαν εις Τεπελένι φωνάζοντες ‘Η γενεά τού Βελήβέη δεν υπάρχει πλέον! Απηλλάγημεν εκείνου!’. Οι αντίπαλοί μουεμέθυσαν, και προ της ανατολής τού ηλίου τούς είχον εξοντώση. ΤοΤεπελένι ήτο ιδικόν μου!».

45 Την αυλή τού Αλή πολλοί Ευρωπαίοι επισκέφθηκαν: ο Άγγλος συνταγματάρχης Ληκπαρέμεινε δίπλα στον Αλή ως στρατιωτικός σύμβουλος και πολιτικός πράκτορας τήςΑγγλίας. Ο Πουκεβίλ επίσης ήταν γενικός Πρόξενος τής Γαλλίας στα Ιωάννινα. Ακόμαφιλοξενήθηκε από τον Αλή ο έκπτωτος βασιλιάς τής Σουηδίας Γουσταύος Αδόλφος.

30

Επιδείξας πλαστόν ιραδέ46 και δωροδοκήσας τον μέγα Βεζύρη,ανέλαβε το Πασαλήκι47 τών Ιωαννίνων. Έκτοτε διενοήθη ναεπεκτείνη το κράτος του, και δεν υπήρξεν δόλος ή φόνος ον να μημετεχειρίσθη προς επίτευξιν τού σκοπού του. Από του 1790 αρχίζουνοι κατά των Σουλιωτών48 αγώνες του, του ορεσιβίου και γενναίουτούτου λαού, ου έκαστος ανήρ ήτο πολεμιστής και εκάστη γυνήεγνώριζε να χειρίζηται το όπλον. Η τόλμη και ανδρεία των είνε

46 Σουλτανικό διάταγμα (τουρκ. irade).

47 Η τουρκική αυτοκρατορία είναι δομημένη ως εξής: Ο απόλυτος μονάρχης-Σουλτάνος,ο οποίος στηρίζεται στον απολύτως αφοσιωμένο του Στρατό. Ο πρωθυπουργός-Βεζύρης και οι υπουργοί του-Εφέντες (Διβάνιο)=Υπουργικό συμβούλιο. Σουλτάνος καιΔιβάνιο συνιστούν την Υψηλή Πύλη.

Η Αυτοκρατορία διαιρείται σε πασαλίκια, δηλαδή γενικές διοικήσεις υπό τηνεξουσία τών Πασάδων. Τα πασαλίκια πάλι υποδιαιρούνται σε επαρχίες-βιλαέτια υπό τηδιοίκηση τών μπέηδων. Και οι πόλεις διοικούνται από τους αγάδες.

Τα πασαλίκια τής ελλαδικής επικράτειας ήταν επτά.

48 «Ο Αλής αφού υπόταξε όλους όσοι πρόβαλλαν αντίσταση στην εξουσία του, στράφηκεκατά τών αγέρωχων Σουλιωτών οι οποίοι μέσα στην ίδια του την επικράτεια ήταν κράτοςεν κράτει. Εναντίον τους διενήργησε τρεις εκστρατείες:

Πρώτη εκστρατεία (1791): Ο ηρωισμός τών Σουλιωτών και το απρόσιτο τούεδάφους έσωσαν το Σούλι. Οι Αλβανοί τού Αλή διασκορπίσθηκαν και αποδεκατίστηκαν.

Δεύτερη εκστρατεία (1792): Ο Αλής μεταχειρίζεται δόλο. Προφασιζόμενοςεκστρατεία κατά τού Αργυροκάστρου, ζητεί τη βοήθεια τών Σουλιωτών, οι οποίοιαποστέλλουν στο πλευρό τού Αλή τούς Λάμπρο και Φώτο Τζαβέλλα συνεπικουρούμενουςαπό 70 παλληκάρια. Ο Αλής τούς συλλαμβάνει όλους. Ο Λάμπρος Τζαβέλλας κατορθώνεινα διαφύγει υποσχόμενος παράδοση τού Σουλίου. Όταν όμως επέστρεψε στο Σούλι,οργάνωσε με τη βοήθεια τού Γεωργίου Μπότσαρη την αντίσταση, μέσω της οποίαςαποκρούσθηκε η επίθεση τών Αλβανών τού Αλή.

Τρίτη εκστρατεία (1800-1803): Ο Αλής απασχολημένος επί μακρόν με τηνπολιορκία τής Πρέβεζας, δεν ενοχλεί επί οκτώ χρόνια τούς Σουλιώτες. Όμως το 1800,αφού ολοκλήρωσε την πολεμική του προετοιμασία, τους επιτίθεται με 10.000 άνδρες.Απέκλεισε όλα τα περάσματα που οδηγούσαν στο Σούλι και έσφιξε με στενή πολιορκία τηνπεριοχή, η οποία δοκιμάστηκε σκληρά από την έλλειψη τροφίμων. Οι Σουλιώτες μεαρχηγό το Φώτο Τζαβέλλα αντιστάθηκαν σθεναρά επί τριετία. Οι Αλβανοί τελικάμπόρεσαν να καταλάβουν το Σούλι με προδοσία. Οι Σουλιώτες ζήτησαν τελικό καταφύγιοστην οχυρωμένη θέση Κούγκι. Ο Βελής, ο γιός τού Αλή, πρότεινε στους Σουλιώτεςσυνθηκολόγηση με τον όρο να αποχωρήσουν από το Σούλι. Έτσι οι Σουλιώτες χωρίστηκανσε τρία τμήματα και αποχώρησαν. Όμως κατά την αποχώρησή τους, ο Αλήςεκμεταλλευόμενος την ανατίναξη τού Κουγκίου από το μοναχό Σαμουήλ, επιτέθηκεαιφνιδιαστικά κατά τών Σουλιωτών. Το ένα σώμα υπό την αρχηγία τού Φώτου Τζαβέλλαπέρασε στην Πάργα, και από εκεί στην Κέρκυρα. Το άλλο σώμα υπό την αρχηγία τούΚουτσονίκα αποκλείσθηκε στο Ζάλογγο (χορός τού Ζαλόγγου). Τέλος, το τρίτο σώμα υπότον Κίτσο Μπότσαρη αποδεκατίστηκε στη Μονή Σέλτσου. Τα υπολείμματα τών

31

τόσον γνωσταί ώστε περιττεύει η διεξοδικώτερον ανάλυσις αυτών.Εξ όλας εκστρατείας είχον κατά καιρούς επιχειρήση κατ’ αυτών οιΤούρκοι. Και μόλις δια της πείνης ηναγκάσθη να κύψη τον αυχένα ουπερήφανος, παλλικαρίσιος λαός ούτος τών ορέων. Με συνθήκηνέντιμον εξεκένωσαν το Σούλι των, καί τινές των κατοίκωνετράπησαν προς την Πάργαν, τινές δε προς το Ζάλογγον, δια ναίδωσι τον Αλή κατά την συνήθειάν του καταπατούντα τασυμφωνηθέντα.

Δεν δύναμαι να παραλείψω ποία ρίγη συγκινήσεωςησθάνθην,49 όταν βαίνων προς τα Ιωάννινα μού έδειξαν τον βουνόντού Ζαλόγγου!50

Εφαντάσθην εν όλη τη αγρία μεγαλοπρεπεία τας γενναίαςεκείνας 117 γυναίκας αίτινες εχόρευον τον χορόν τού θανάτου,

Σουλιωτών διέφυγαν στα Επτάνησα, όπου και παρέμειναν μέχρι το 1820, όταν ύστερα απόπρόσκληση του Αλή Πασά ξαναγύρισαν στην Ήπειρο για να λάβουν μέρος στον αγώνακατά τών Τούρκων.

Η εποποιία τού Σουλίου υπήρξε το προανάκρουσμα τής ένδοξης ΕλληνικήςΕπανάστασης, κατά τη διάρκεια τής οποίας από τις χιλιάδες Σουλιωτών πολεμιστώνδιασώθηκαν μόνο 200!».

[Σαράντου Καργάκου «Γενική Ιστορία, σελ. 399-400, Gutenberg, 1972»]

49 Ο πολεμιστής Καλβοκορέσης «εμπνέεται» από το Ηπειρωτικό τοπίο. Το περιβάλλοντού Ζαλόγγου επηρεάζει καταλυτικά το ψυχοσυναισθηματικό του σύμπαν: αισθάνεταινα τον διαπερνούν οι επιστρώσεις τής Ιστορίας, οπότε η εσωτερική του ορμήγιγαντώνεται!!

50 Βουνό τής Ηπείρου, βορείως τής Καμαρίνας. Εκτείνεται από νότο προς βορά καιενώνεται με τα όρη τού Σουλίου. Ανατολικώς τού Ζαλόγγου ρέει ο ποταμός Λούρος.Επί του Ζαλόγγου υπάρχει βράχος κυλινδρικής μορφής, καλούμενος «Στεφάνι», οοποίος απαθανατίστηκε εξαιτίας τού ηρωϊσμού τών Σουλιωτισσών: όταν οι Σουλιώτεςτο 1803, κατόπιν συνθηκολόγησης με τον Αλή πασά, εγκατέλειπαν το Σούλι για ναμεταβούν στην Πάργα, και χωρίστηκαν σε τρία τμήματα λόγω δυσπιστίας προς τονΑλή, - ώστε αυτόνομα το κάθε τμήμα να πορευθεί προς την Πάργα – το δεύτερο τμήμαυπό την αρχηγία τού Κουτσονίκα, διερχόμενο από την περιοχή τού Ζαλόγγου, υπέστηκαταδίωξη από Τουρκαλβανούς στρατιώτες τού Αλή πασά και πολιορκήθηκε απόεκείνους πάνω στον απάτητο βράχο.

Το τμήμα τού Κουτσονίκα, μαχόμενο επί αρκετές μέρες, εξάντλησε τις τροφέςκαι τα πολεμοφόδια. Τότε οι Σουλιώτισσες εκσφενδόνησαν στην άβυσσο τούΑχέροντα ποταμού τα μικρά παιδιά τους. Στη συνέχεια, πιασμένες χέρι χέρι ρίχτηκανκαι οι ίδιες στην αγκαλιά τού Χάρου!

Επί της κορυφής τού Ζαλόγγου βρίσκεται η Μονή Ζαλόγγου.

32

πίπτουσα εκάστη με την σειράν της από τον απότομον εκείνον βράχονδια να μη πέση εις χείρας τών Τούρκων!

Ο Αλής δια τους ατομικούς σκοπούς του ήλθεν ειςσυνεννοήσεις με τους Γάλλους, τους Ρώσσους και με την ΦιλικήνΕταιρίαν. Ο Αλής επανεστάτησε, τέλος, φανερά κατά του Σουλτάνουκαι επυρπόλησε δια στρατηγικούς λόγους τα Ιωάννινα, αλλ’ ηβοήθεια ην προσέφερε δια του αντιπερισπασμού μικράς και βραχείαςυπήρξε διαρκείας, διότι ο Αλή πασάς εφονεύθη κατ’ Ιανουάριον 1822επί της νησίδος τής Λίμνης.

Και όμως επί της αρχής τού αιμοδιψούς αυτού τυράννου ταγράμματα έλαμψαν51 εις Ιωάννινα. Ποιά τις μεγαλοπρέπεια ετηρείτοεν τη αυλή και κίνησις πολιτισμού, διότι ο Αλή πασάς ήθελε ναφαίνεται ηγεμών προστατεύων τα γράμματα και φιλοπρόοδος!

Κατά την εθνικήν ημών Αποκατάστασιν52 η Ήπειρος δενπεριελήφθη εις το ελεύθερον Βασίλειον, και εξηκολούθησεστένουσα υπό τον βαρύν ζυγόν τής Τουρκικής δουλείας.

Η συνθήκη τού Βερολίνου τω 187853 ανεζωπύρωσε ταςελπίδας τών αδελφών μας, διότι δια προσθέτου πρωτοκόλλου51 Ο Αλής, αν και άξεστος και απαίδευτος ο ίδιος, υποστήριξε τα γράμματα και τασχολεία στα Ιωάννινα. Για τη μόρφωση τών εγγόνων του μετακάλεσε δασκάλους απότο Μεσολόγγι, τους Καλογερά και Καψάλη.

Στα Ιωάννινα, από το 1600 έως το 1821, λειτούργησαν οκτώ Σχολές. Σ’ αυτήτην πόλη, περί το 1520, δρα ο διδάσκαλος Μανασσής Πλέσσας. Περί το 1550,υφίσταται η Σχολή τών Φιλανθρωπηνών, στη Μονή Σπανού. Από τα μέσα του 17 ου αι.μέχρι το 1820, τα Σχολεία τού Επιφανείου, του Γκούμα, του Ζώη Καπλάνη γίνονται ταεπίσημα πνευματικά κέντρα τού Γένους. Ο Νεόφυτος Δούκας, εξαίροντας το έργοαυτών τών Σχολών, παρατηρούσε «εκ των σχολείων τών Ιωαννίνων εξερρύησαν ρύακεςικανοί να ποτίσωσι τήν διψώσαν Ελλάδα» και «κατά τον 18ον αι. όσοι εχρημάτισαν Έλληνεςσυγγραφείς υπήρξαν ή Ιωαννίται ή μαθηταί τής των Ιωαννίνων Σχολής». Σχολές επίσηςείχαν από το 1600 η Άρτα, το Μέτσοβο, το Ζαγόρι. Στις Σχολές εκείνες διδάσκονταν οιΑρχαίοι Έλληνες Συγγραφείς, η Ιστορία τών προγόνων, η Θεολογία, η Φιλοσοφία, ηΡητορική, αλλά και οι Φυσικές Επιστήμες. Τα σχολεία εκείνα δεν απέβλεπαν μονάχαστο φωτισμό τού μυαλού τών σκλαβωμένων Ελλήνων, αλλά προ πάντωναναζωπύρωναν το φρόνημά τους και προετοίμαζαν επιδέξια τον πόθο τής εθνικήςαποκατάστασης. Καλλιεργούσαν την εθνική συνείδηση τού Γένους, την κύριαπροϋπόθεση τού ξεσηκωμού!

[Σχετικά με το βίο και τα έργα τού Αλή πασά, βλ. «Χρονογραφία τής Ηπείρου»,Παν. Αραβαντινού. – «Ιστορία τού Αλή πασά», Σ. Π. Αραβαντινού – «Βίος τού Αλή πασά»,Λ. Κουτσονίκα].

52 Τον πόλεμο τής Εθνεγερσίας τού 1821.

33

ωρίζετο ότι θα επήρχετο διαρρύθμισις τών συνόρων Ελλάδος καιΤουρκίας, παραχωρουμένης προς την πρώτην τής προς νότον τούΘυάμιδος(Καλαμά) χώρας. Αλλά κατ’ εκείνην την εποχήν δενήμεθα αρκετά ισχυροί να διεκδικήσωμεν τα δίκαιά μας. Επήλθε δεκαι μεταβολή υποφρυγική54 εν Αγγλία, δυσμενής ημίν, ώστεηναγκάσθημεν να αρκεσθώμεν να λάβωμεν την Θεσσαλίαν καιμικρόν τμήμα τής Ηπείρου, τον νομόν Άρτης εις τα 1881. Ευτυχώςεπήλθεν ο νικηφόρος πόλεμός μας με την Τουρκίαν!55

53 Το 1878, με τη Συνθήκη τού Βερολίνου, παραχωρήθηκαν τα Ιωάννινα καθώς και ηπρος νότον τού Θυάμιδος περιοχή στην Ελλάδα. Ωστόσο αυτή η συμφωνία ουδέποτευλοποιήθηκε. Μόνο μετά την 21η Φεβρ. 1913 τα Ιωάννινα ενσωματώνονται στον εθνικόκορμό.

54 «κατάστασις υποφρυγική»: κλίμα βαρύ και δυσμενές για τα ελληνικά συμφέροντα.Ο όρος «υποφρυγικός ήχος» προέρχεται από το χώρο τής Μουσικής και δηλώνει τοβαρύ ήχο.

55 Ο Α΄ Βαλκανικός πόλεμος (1912-13): «Μια πτυχή τού λεγόμενου Ανατολικούζητήματος υπήρξαν οι Βαλκανικοί Πόλεμοι. Ασφαλώς βαθύτερη αιτία αυτών τών πολέμωνυπήρξε η επιθυμία τών βαλκανικών λαών να απελευθερώσουν όσα εδάφη τους κατείχαν οιΤούρκοι. Την αφορμή έναρξης τού πολέμου έδωσε η απόπειρα τών Νεοτούρκων ναεξισλαμίσουν βίαια όλους τούς υποδούλους των.

Βαλκανική συμμαχία – Δυνάμεις εμπολέμων: Προς αντιμετώπιση τής έκρυθμηςκατάστασης, τα βαλκανικά κράτη συγκρότησαν συμμαχία. Εκμεταλλευόμενα την εμπλοκήτής Τουρκίας σε πόλεμο με την Ιταλία, κήρυξαν εναντίον της τον πόλεμο υπό τιςακόλουθες συνθήκες: Στις 25 Σεπτ. κηρύττει πρώτος κατά τής Τουρκίας τον πόλεμο οΝικήτας τού Μαυροβουνίου. Ακολουθούν οι διακοινώσεις Σερβίας και Βουλγαρίας προςτην Πύλη, στις οποίες η Τουρκία απαντά με πόλεμο (3 Οκτωβρίου). Στις 5 Οκτ. εισέρχεταιστον πόλεμο και η Ελλάδα. Οι αντίπαλοι διέθεταν τις εξής δυνάμεις:

Τουρκία: 340.000 πεζούς, 6.000 ιππείς, 1.500 πυροβόλα Βουλγαρία:300.000 πεζούς, 5.000 ιππείς Σερβία: 200.000 πεζούς, 3.000 ιππείς Μαυροβούνιο: 35.000 πεζούς Ελλάδα: 90.000 πεζούς, 1.000 ιππείς. Η Ελλάδα διέθετε επιπλέον και αξιόλογη

ναυτική δύναμη, πρόσφατα ενισχυμένη με το θωρηκτό Αβέρωφ. Αρχιστράτηγος τώνελληνικών δυνάμεων τοποθετήθηκε ο διάδοχος Κωνσταντίνος και επιτελάρχης ο Δαγκλής.

Α΄ Φάση Πολέμου: Ο ελληνικός στρατός διαιρεμένος σε 8 μεραρχίες δρα σε δυόμέτωπα, στο Μέτωπο τής Ηπείρου με μια μεραρχία υπό τη διοίκηση τού Σαπουντζάκη,και στο Μέτωπο τής Μακεδονίας υπό την ηγεσία τού Κωνσταντίνου. Στις 6 Οκτ.καταλαμβάνει την Ελασσόνα. Μετά διήμερο αγώνα (8-9 Οκτ.) εκτοπίζει τούς Τούρκουςαπό τα στενά τού Σαρανταπόρου. Από εκεί στέλνεται μια μεραρχία και καταλαμβάνει ταΣέρβια, την Κοζάνη, τα Γρεβενά. Όμως αναχαιτίζεται κοντά στο Αμύνταιο. Ο όγκοςτού ελληνικού στρατού έχει αντικειμενικό σκοπό την κατάληψη τής Θεσσαλονίκης. Γι’αυτό και κυριεύει διαδοχικά την Κατερίνη, Βέροια, Νάουσα, Έδεσσα. Και μετά διήμερο

34

Τα Ιωάννινα μετά μακράν πολιορκίαν έπεσαν. Ο στρατός μαςεπροχώρησεν μέχρι Τεπελενίου. Όλη σχεδόν η Ελληνική Ήπειροςκατελήφθη υφ’ ημών. Δια διπλωματικούς λόγους όμως δεν εθέσαμενχείρα επί της Αυλώνος. Οι Ελληνικοί πληθυσμοί ενεθουσίων επί τηεκπληρώσει τών προαιωνίων πόθων των. Επήλθεν όμως ηΣυνδιάσκεψις τού Λονδίνου. Οι πρεσβευταί τών 6 ΜεγάλωνΔυνάμεων παραπειθόμενοι υπό της Αυστρίας και Ιταλίας

σκληρό αγώνα στα Γιαννιτσά (19-20 Οκτ.), προελαύνει μέχρι τη Θεσσαλονίκη η οποίαπαραδίδεται στον Κωνσταντίνο αμαχητί από τον Τούρκο διοικητή της. Ο ελλην. στρατόςεισέρχεται στη Θεσσαλονίκη στις 26 Οκτωβρίου, ημέρα εορτασμού τού πολιούχου αγίουτής πόλης. Ο βασιλιάς Γεώργιος εγκαθίσταται στη Θεσσαλονίκη. Όμως δολοφονείται στις5 Μαρτίου 1913. Μετά τους Έλληνες φτάνει στη Θεσσαλονίκη και μια βουλγαρικήμεραρχία, αλλά επειδή βρέθηκε προ τετελεσμένου γεγονότος ζήτησε απλώς ναστρατωνισθεί εντός τής πόλης. Εν τω μεταξύ στο Μέτωπο τής Ηπείρου, ο Σαπουντζάκηςκαταλαμβάνει την Πρέβεζα, τα Πέντε Πηγάδια, το Μέτσοβο, και βαδίζει κατά τώνΙωαννίνων. Καθηλώνεται όμως μπροστά στα οχυρά τού Μπιζανίου, που είχανκατασκευασθεί από Γερμανούς αξιωματικούς.

Παράλληλα με τις κατά ξηράν επιχειρήσεις, διεξάγεται και ο κατά θάλασσαναγώνας αποκλειστικά από τους Έλληνες. Το πρώτο ναυτικό κατόρθωμα έλαβε χώρα στολιμάνι τής Θεσσαλονίκης. Ο τολμηρός πλοίαρχος Βότσης εισχώρησε με το σκάφος του στολιμάνι τής Θεσσαλονίκης και καταβύθισε το τουρκικό θωρηκτό Φετίχ Μπουλέν. Τούτουπήρξε το πρώτο ναυτικό κατόρθωμα, και είχε πολύ ευεργετικές συνέπειες επί του ηθικούτών μαχομένων Ελλήνων. Ο ελλην. στόλος υπό την ηγεσία τού ναυάρχου ΠαύλουΚουντουριώτη καταλαμβάνει τη Χίο, Λέσβο, Θάσο, Ίμβρο, Τένεδο. Παρακωλύειεπίσης τις κινήσεις τού τουρκικού στόλου και τη μεταφορά στρατού στα διάφορα μέτωπα.Στη συνέχεια συντρίβει τον υπέρτερο τουρκικό στόλο σε δυό ναυμαχίες. Η πρώτη, ηναυμαχία τής Έλλης, διεξήχθη στις 3 Δεκ. 1912. Η τόλμη τού Κουντουριώτη και ταεύστοχα πυρά τού Αβέρωφ έδωσαν τη νίκη στους Έλληνες και υποχρέωσαν τούς Τούρκουςνα κλειστούν στα Στενά. Η δεύτερη ναυμαχία, γνωστή ως ναυμαχία τής Λήμνου,διεξήχθη στις 5 Ιαν. 1913. Οι Τούρκοι, φοβούμενοι τον Αβέρωφ, έστειλαν προςπαραπλάνηση τού Αβέρωφ το θωρηκτό Χαμιδιέ με κυβερνήτη τον τολμηρό πλοίαρχοΡεούφ. Ο Ρεούφ, ευνοημένος από τις συνθήκες κακοκαιρίας και θαλασσοταραχής, διέφυγετην προσοχή του ελλ. στόλου, και καταβυθίζει στο λιμάνι τής Σύρου το υπερωκεάνιοΜακεδονία, βοηθητικό τότε πλοίο τού στόλου. Στην Αθήνα επικρατεί σύγχυση. Αλλ’ευτυχώς ο Κουντουριώτης παρέμεινε στο Μούδρο και το στρατήγημα τών Τούρκωναπέτυχε. Κατά ευνοϊκή σύμπτωση, ο Ρεούφ εξέλαβε κάποιο άλλο πλοίο ως τον Αβέρωφ,έστειλε σήμα στην Κων/πολη ότι καταδιώκεται από αυτό, και στη συνέχεια κατέφυγε σταλιμάνια τής Μ. Ανατολής, όπου και παρέμεινε ως το τέλος τού πολέμου. Οι Τούρκοιβέβαιοι για τη διάσπαση τού ελλην. στόλου βγήκαν προς ναυμαχία στις 5 Ιανουαρίου,αλλά υπέστησαν αιφνιδιασμό από την απροσδόκητη παρουσία τού θρυλικού ελληνικούκαταδρομικού. Η ναυμαχία υπήρξε σύντομη αλλά πεισματώδης. Τα ελληνικά πυράπροξένησαν μεγάλες ζημιές στα εχθρικά πλοία, τα οποία οριστικά κλείστηκαν στα Στενά….

Β΄Φάση Πολέμου: Οι Μ. Δυνάμεις αισθανόμενες διακύβευση τών συμφερόντων

τους στη Βαλκανική, θέλησαν να περισώσουν την Τουρκία από την ολοσχερή κατάρρευση.

35

απεφήναντο ότι πρέπει να ιδρυθή μία ηγεμονία, η Αλβανία. Και ωςνα μη ήρκει τούτο, η σκληρά διπλωματία μη λαμβάνουσα υπ’ όψειτας θυσίας56 τας οποίας υπέστη το Ελληνικόν Έθνος χάριν τώναδελφών του, εις ουδέν θεωρούσα το αίμα μας όπερ εχύθη και τουςκινδύνους ους διετρέξαμεν, δι’ ολίγων γραμμών ας χαράσσει επί τουχάρτου – βεβαίως η γλώσσα μου είνε ήκιστα διπλωματική, αλλάλέγω ό,τι αισθάνομαι ως Έλλην57, και ό,τι αισθάνομαι και σας λέγωδεν είνε μονοπώλιόν μου αλλά γνωρίζω ότι το αισθάνεσθε και σεις –

Προς τούτο υπογράφηκε ανακωχή στις 20 Νοεμβρίου στη Τσατάλτζα μεταξύ τώνεμπολέμων, πλην της Ελλάδας, και στις 3 Δεκ. 1912 συνήλθαν στο Λονδίνο οι πρέσβεις τώνΔυνάμεων υπό την προεδρία τού Άγγλου υπουργού τών Εξωτερικών Εδουάρδου Γκρέυ. Ηνέα επανάσταση τών Νεοτούρκων υπό τον Εμβέρ ανέτρεψε την κατάσταση. Οι Νεότουρκοιαπέρριψαν τη σύναψη ειρήνης. Έτσι, στις 21 Ιαν. 1913 οι πολεμικές επιχειρήσειςξανάρχισαν.

Στο Μέτωπο τής Ηπείρου, τη διεύθυνση τού πολέμου αναλαμβάνειαυτοπροσώπως ο Κωνσταντίνος. Οι Έλληνες, παρά το δριμύ ψύχος και τη θαυμάσιαοχύρωση τού Μπιζανίου, μπόρεσαν να το καταλάβουν. Και στις 21 Φεβρ. 1913εισέρχονται θριαμβευτές στα Ιωάννινα. Στη συνέχεια προελαύνουν μέχρι τοΑργυρόκαστρο, τη Χειμάρα, την Πρεμετή, και γίνονται κύριοι της Β. Ηπείρου μέχριτον Αυλώνα. Παράλληλα, οι Σέρβοι καταλαμβάνουν το Δυρράχιο, οι Μαυροβούνιοι τηΣκόδρα, και οι Βούλγαροι την Αδριανούπολη. Όταν πια υπέκυψαν και τα τελευταίαερείσματα τών Τούρκων στη Βαλκανική, υποχρεώθηκαν αυτοί να συνάψουν ανακωχή στηνΚαλλίπολη. Και στις 17 Μαϊου υπογράφουν ειρήνη στο Λονδίνο.

Δια της Συνθήκης τού Λονδίνου (17 Μαϊου 1913): α)η Τουρκία παραχωρεί όλεςτις βαλκανικές της κτήσεις στους εμπολέμους, εκτός από μικρό τμήμα τής Θράκης, β)ηΑλβανία ανακηρύσσεται ανεξάρτητο κράτος, σε βάρος τής Σερβίας, του Μαυροβουνίου,και κυρίως τής Ελλάδας, και γ)τα νησιά τού Αιγαίου (πλην Ίμβρου και Τενέδου) μαζί μετην Κρήτη θα διανέμονταν στους νικητές συμμάχους. Περί της τύχης τών νησιών τούΑιγαίου θα αποφάσιζαν οριστικά οι Μ. Δυνάμεις. Το ίδιο θα ίσχυε και για την τύχη τούΑγίου Όρους».

[Σαράντου Καργάκου, «Γενική Ιστορία, σελ. 459-462, Gutenberg, 1972»]

56 Οι απώλειες τού ελληνικού στρατού στον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο υπήρξαν: α) Μέτωπο Μακεδονίας (νεκροί 760, τραυματίες 3.670, σύνολο 4.530) β) Μέτωπο Ηπείρου (νεκροί 1.610, τραυματίες 5,620, σύνολο 7.230).

Προσθέτουμε και τους 600 παγόπληκτους τών βουνών τής Ηπείρου και τους 200αγνοούμενους!

Οι αντίστοιχες απώλειες τού Β΄ Βαλκανικού Πολέμου ήταν: νεκροί 5.850,τραυματίες 23.850.

Από το σύνολο τών τραυματιών τών δυό Πολέμων (33.150), οι 1.560απεβίωσαν υποκύπτοντας στα τραύματά τους και ανεβάζοντας τον συνολικό αριθμόνεκρών και των δυό Πολέμων σε 9.800!

[Πηγή: ΓΕΣ/ΔΙΣ «Επίτομη Ιστορία των Βαλκανικών Πολέμων 1912-13»,Αθήνα, 1987].

36

η ψυχρά διπλωματία επαναλαμβάνω χαράσσει τα όρια τήςΑλβανίας με τρόπον ώστε μας αφαιρεί μέρη κατακτηθέντα με τοαίμα μας, μέρη κατοικούμενα υπό 150 χιλ. Ελλήνων! Και μένει ούτωεις την Αλβανίαν το Αργυρόκαστρον, όθεν κατάγεται εις Ζάππας,εις Βαρβάκης! Και μας αφαιρείται η Κορυτσά, η ελληνικωτάτη, μετας 30 χιλ. κατοίκων! Πόλις ελληνικωτάτη, με ελληνικόν Γυμνάσιον,με κατοίκους υπερηφάνους δια τον εθνισμόν των, και εν τηαλλοδαπή όπου διαπρέπουσι δια του εμπορίου.

Και προς τι να σας απαριθμήσω πλήθος άλλων μερών άτιναδιεκήρυξαν επανειλημμένως, βροντοφώνως, «είμεθα Έλληνες!». Ταμέρη ταύτα, κύριοι, μάς αφαιρούνται! Αι χώραι αύται παραδίδονταιολοκαύτωμα εθνικόν εις την Αλβανίαν!.

Μία κυρία Χία, ην βλέπω μεταξύ υμών, μού έλεγε πρό τινος«Κάθε ευτυχία είνε παροδική! Η μόνη διαρκής είνε να αισθανώμεθατην Χίον ελληνικήν!». Τεθήτε παρακαλώ εις την θέσιν 150 χιλ.Ελλήνων, των ούτω υπό της Ευρώπης διατεθειμένων, καιφαντασθήτε προς στιγμήν ότι η νήσος μας επανέρχεται εις τονΤουρκικόν ζυγόν! Αλλ’ ο Αλβανικός ζυγός είνε πολύ βαρύτερος. ΗΑλβανία είνε κράτος ασύντακτον. Οι Αλβανοί ως σύνολον είνεκατωτέρου πολιτισμού άτομα, εκδικητικοί, άπιστοι.58 Και εις αυτούς

57Εκπλήσσει θετικότατα τον αναγνώστη η υπέρβαση τού τοπικισμού, από την οποίαεμφορείται ο Λ. Καλβοκορέσης, χάριν τής εθνικής ολοκλήρωσης και του κοινούαγώνα: ο νεαρός πολεμιστής από την ανατολική εσχατιά τής Ελλάδας (Χίο) γίνεται ησαρκωμένη συνείδηση τής εθνικής ενότητας με τη δυτική εσχατιά τής Χώρας(Ήπειρο). Δηλαδή η εθνική ενότητα πλαστουργείται αρχικά σε επίπεδο ατομικήςσυνείδησης από τον πολεμιστή Καλβοκορέση, και κατόπιν διαχέεται στο κοινωνικόσώμα από τον ομιλητή Καλβοκορέση. Η γρηγορούσα και φωτισμένη ατομικήσυνείδηση καθίσταται πρώτα ο φορέας τής εθνικής ενότητας, και έπειτα ο κοινωνόςαυτής τής συνείδησης στους άλλους!

Αντίθετα, στο σημερινό μας κόσμο, όπου ισχύει έντονα η παγκοσμιοποιημένησυνείδηση και η συνακόλουθη υποχώρηση τής τοπικής εθνικής αυτοσυνειδησίας, είναιαρκετά δύσκολο να ενεργοποιηθούν αυτού τού είδους τα εθνικά ανακλαστικά!

58 Οι σχετλιαστικοί χαρακτηρισμοί που αποδίδονται στους Αλβανούς πρέπει ναιδωθούν μέσα στο ιστορικό πλαίσιο τής εποχής εκείνης: ύστερα από τον αιματηρόένοπλο αγώνα τών Ελλήνων (Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο) κατά τών Τούρκων, είναιαυτονόητη και αναμενόμενη η γέννηση μιας ισχυρής συλλογικής εθνικής συνείδησης.Οπότε σε μια τέτοια περίπτωση οι «άλλοι» – στην προκειμένη περίπτωση οι Αλβανοί –γίνονται το αναμενόμενο «αντίπαλον δέος», εφόσον περιέρχονται σ’ αυτούςαπελευθερωμένα πρώην τουρκοκρατούμενα ελληνικά εδάφη εξαιτίας τής επιθυμίαςτών Μ. Δυνάμεων τής εποχής, της Αυστρίας και της Ιταλίας. Δηλαδή, σε περιόδους

37

τους ανθρώπους παραδίδονται αδελφοί απολαύσαντες τηνελευθερίαν των!! Ο ίδιος ειμπορώ να σας είπω ό,τι είδα με τα μάτιαμου! Πόσην ώραν επήρε τους Αλβανούς να καύσουν ενώπιόν μας 6 ή7 Ελληνικά χωρία. Και ήκουσα τας φωνάς και είδα τούς κατοίκουςνα φεύγουν έξαλλοι, οι περισσότεροι με μόνον ό,τι εφορούσαν! Καιείδα έπειτα την δυστυχίαν των εις την Κέρκυραν και εσυλλογίσθηνότι οι πάπποι ημών59 τών Χίων κατά την καταστροφήν τού ’21 τα ίδιαθα υπέστησαν. Οι περισσότεροι τα έχωμεν ακούση από εκείνους πουέπαθαν τότε. Γνωρίζομεν τι ήτο εκείνη η εποχή, και συνεπώςειμπορούμεν να κρίνωμεν τι θα πάθουν οι Ηπειρώται!!60 Και οιΗπειρώται, γνωρίζοντες την Αλβανικήν μπέσσαν και μη θέλοντες νααποσπασθώσιν από τας αγκάλας τής μεγάλης πατρίδος,απεφάσισαν ν’ αντιστούν.

Κ’ επειδή η μητέρα Ελλάς, περιστοιχιζομένη υπό πολλώνπερισπασμών και πιεζομένη έξωθεν με σπαραγμένη την καρδιά τηςδεν ειμπορούσε να βοηθήση τα παιδιά της, απεφάσισαν αυτά νααγωνισθούν μόνα των και ανεκήρυξαν την Αυτόνομον Ήπειρον.Ζητούν την διατήρησιν τής γλώσσης των, ζητούν να έχουν σχολείαΕλληνικά, ζητούν τον σεβασμόν τής θρησκείας και μικράναυτοδιοίκησιν. Ζητούν δηλαδή εκείνα τα οποία διετήρησαν τονΕλληνισμόν δια μέσου τών αιώνων.

Και οι Αλβανοί τ’ αρνούνται, και αι Δυνάμεις κωφεύουν! Και οιαγωνιζόμενοι υπέρ βωμών και εστιών Ηπειρώται επικαλούνται τηναρωγήν μας διά ν’ αγωνισθούν υπέρ των δικαίων των, την δεκραυγήν ταύτην του πόνου, αντηχούσαν βαθειά και συνταράσσουσαν

πολεμικών αγώνων που στοχεύουν στην εθνική αποκατάσταση, το σχήμα «εμείς-αυτοί» κατά τρόπο αναμενόμενο αναφύεται.

59 Βλέπε το διήγημα τού Λεωνή Μ. Καλβοκορέση «Η Ιστορία τού παππού». Σ’ αυτό, πουδημοσιεύθηκε το 1914, ο συγγραφέας καταγράφει τις συνθήκες αιχμαλωσίας από τουςΤούρκους τού παππού του Λεωνή Ι. Καλβοκορέση, όπως τού τις διηγήθηκε ο ίδιος οπαππούς του σε βαθύ γήρας! Η καταγραφή τής εμπειρίας τού αιχμάλωτου παππούΛεωνή Ι. Καλβοκορέση (1814-5/1903) έγινε από τον εγγονό Λ. Μ. Καλβοκορέση το1902.

60 Δυστυχώς η «προφητεία» τού Λ. Καλβοκορέση επαληθεύτηκε στα χρόνια πουεπακολούθησαν: ο Βορειοηπειρωτικός Ελληνισμός στέναξε υπό το καθεστώς ΕμβέρΧότζα!

38

πάσαν ελληνικήν ψυχήν, σας διαβιβάζω. Και παρακαλώ θερμώς τοακροατήριον διά την προθυμίαν μεθ’ ης αντεπεκρίθη και την φοράνταύτην εις την φωνήν τής ανάγκης τών Ηπειρωτών αδελφών μας.

1) Είνε μία των πολλών εθνικών αναγκών υπέρ ων πολλάκιςεζητήθη και θα ζητηθή η συνδρομή υμών. Οι Χίοι πάντοτεεδείχθησαν γενναίοι εις τας εθνικάς μας ανάγκας, ως μοι ωμολόγειπρό τινος ο Ναύαρχός μας.61 Και οφείλομεν την συνδρομήν μαςταύτην διά να διατηρηθή η φυλή μας δια της εθνικής μαςαλληλεγγύης, διότι η Ελλάς προώρισται να ζήση και θα ζήση!!

2) Πρόκειται να βοηθήσωμεν τους αγωνιζομένους και ν’ανακουφίσωμεν τας οικογενείας των.

61 Προφανώς ακροατής τής διάλεξης τού Λεωνή Καλβοκορέση ήταν και ο ναύαρχοςΠαύλος Κουντουριώτης, διοικητής τής Ναυτικής Μοίρας που απελευθέρωσε τοΝοέμβριο του 1912 τα νησιά τού Ανατολικού Αιγαίου.

39

40

«Σκοπός τής παρούσης διαλέξεως είνε να θέσω ενώπιόν σαςτα περί της χώρας, την ιστορίαν και τα περί της ανωμαλωτάτηςκαταστάσεως ήτις εγεννήθη εν χώρα Ελληνική εκ τηςσυμφεροντολογίας και αδιαφορίας τών κρατών τής Ευρώπης. Θασας είπω δηλαδή ολίγα περί Ηπείρου».

Λεωνής Μιλτ. ΚαλβοκορέσηςΧίος, Απρίλιος 1914

ISBN: 978-960-93-5778-4

41