พฤกษศิลป์ เฉลิมพระเกียรติ

เฉลมพระเกยรต พระบาทสมเดจพระเจาอยหว เนองในโอกาสมหามงคลเฉลมพระชนมพรรษา 83 พรรษา 5 ธนวาคม 2553

เฉลมพ

ระเกยรต

พระบ

าทสม

เดจพ

ระเจาอยหว เน

องใน

โอกาสม

หามงค

ลเฉลมพ

ระชนมพ

รรษา 8

3 พรรษ

า 5 ธนวาค

ม 2

553

ISBN 978-974-286-845-1กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช

กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

CMYK

SW 2331-Cover F in-P24-PC7.indd 3SW 2331-Cover F in-P24-PC7.indd 3 23/12/2553 20:20:4023/12/2553 20:20:40

20:57

SW 2331-Cover F in-P24-PC7.indd 5SW 2331-Cover F in-P24-PC7.indd 5 23/12/2553 20:23:0023/12/2553 20:23:00

20:57

คาปรารภ

ดวยสานกในพระมหากรณาธคณของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ไดจดกจกรรมเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระเจาอยหว เนองในโอกาสมหามงคลเฉลมพระชนมพรรษา 83 พรรษา 5 ธนวาคม 2553 ในฐานะพระมหากษตรยททรงเปนนกวทยาศาสตรโดยแท เปนตนแบบแหงการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม และการวาดภาพเปนศลปะอกประเภทหนงทพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงสนพระราชหฤทย และไดทรงฝกฝนวาดภาพมาตงแตยงทรงพระเยาว มผลงานศลปะใหพสกนกรชาวไทยไดชนชมตลอดมา หนงสอพฤกษศลป นอกจากจะแสดงถงความสวยงามในศลปะภาพวาดพรรณไม โดยการใชเทคนคสนา และสไม ยงประกอบดวยขอมลพรรณไมดานตางๆ ทงลกษณะทางพฤกษศาสตร การกระจายพนธ และการใชประโยชน เพอใหบคคลทวไปสามารถรบรเรองราวของพรรณไมเหลาน ซงลวนเปนพรรณไมพนเมองทพบในประเทศไทยทงหมด กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม คาดหวงวาจะเปนหนงสอททรงคณคาทงทางดานศลปะและดานการอนรกษพรรณพฤกษชาตไปพรอมๆ กน อนจะกอใหเกดความหวงแหน และเกดจตสานกแกบคคลทวไปของการมสวนรวมในการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม อนเปนภารกจหลกของหนวยงานภายใตสงกดกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

(นายสวทย คณกตต) รฐมนตรวาการกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

SW 2331-(7-9)-P17-New-PC7.indd 7SW 2331-(7-9)-P17-New-PC7.indd 7 11/1/2554 17:23:2011/1/2554 17:23:20

คานา

ภายใตกจกรรมเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระเจาอยหว เนองในโอกาสทพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงเจรญพระชนมพรรษาครบ 83 พรรษา กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม โดยกรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช ไดจดพมพหนงสอ “พฤกษศลป เฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระเจาอยหว เนองในโอกาสมหามงคลเฉลมพระชนมพรรษา 83 พรรษา 5 ธนวาคม 2553” ในฐานะทพระองคทรงดาเนนโครงการดานการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมมายาวนาน ตลอดระยะเวลาแหงการครองราชย การรวบรวมพรรณพฤกษชาตทมคณคาและมความสวยงามของประเทศไทยในรปแบบภาพวาดสนาและสไม แสดงถงความงดงามทางศลปะของพรรณไมทดเปนธรรมชาต โดยทบคคลทวไปสามารถชนชมความงามและลกษณะของพรรณไมโดยไมตองมความรดานพฤกษศาสตรแตอยางใด อนเปนการสานกถงพระอจฉรยภาพดานศลปะของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ททรงแสดงใหเปนทประจกษแกสายตาบคคลทวไปทงในประเทศและตางประเทศตลอดมา กระผมขอขอบคณกรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช ทไดรวมกนจดทาหนงสอพฤกษศลปเลมน และคาดหวงวาจะกอใหเกดความประทบใจขนในเบองตนจากความสวยงาม ออนชอย เสมอนจรง ของภาพวาด แกบคคลทวไป นกเรยน นกศกษา ตลอดจนเยาวชนของชาต นาไปสความสนใจดานพรรณไมมากขน เปนสอทมคณภาพในการเสรมสรางการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและมความมงมนทจะรกษาไวใหเปนมรดกแกลกหลานสบไป

(นายโชต ตราช) ปลดกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม


บทนา

กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช ไดจดพมพหนงสอ “พฤกษศลป” โดยมวตถประสงคเพอเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระเจาอยหว เนองในโอกาสมหามงคลเฉลมพระชนมพรรษา 83 พรรษา 5 ธนวาคม 2553 เพอแสดงถงความสวยงามของศลปะภาพวาดพรรณไม โดยการใชเทคนคสนา และสไม ในรปแบบภาพวาดทางพฤกษศาสตร โดยเนนถงศลปะภาพวาดพรรณไมเปนสาคญ แตยงประกอบดวยคาบรรยายลกษณะเดนของพชแตละชนด ตลอดจนสดสวนของภาพโดยประมาณ พรอมดวยขอมลดานการกระจายพนธ การใชประโยชน ตลอดจนเรองราวของพรรณไมชนดนนในดานตางๆ พอสงเขป โดยบคคลทวไปสามารถรบรเรองราวของพรรณไมตางๆ ทลวนเปนพรรณไมพนเมองของประเทศไทย พรอมอรรถรสดานความงามทางศลปะ โดยเลงเหนวาการวาดภาพเปนศลปะอกประเภททพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงสนพระราชหฤทย และไดทรงฝกฝนวาดภาพดวยพระองคเองมาตงแตทรงพระเยาว ภาพททรงวาดสวนมากจะเปนพระสาทสลกษณของสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ สมเดจพระเจาลกยาเธอ และสมเดจพระเจาลกเธอทกพระองค ซงจตรกรรมฝพระหตถสามารถแบงออกเปน 3 ลกษณะคอ ภาพแบบเหมอนจรง (Realist) แนวเอกซเพรสชนนสต (Expressionist) และศลปะแบบนามธรรม (Abstract) และเทคนคททรงใชมากคอเทคนคสนามนบนผาใบ ตอมาในป พ.ศ. 2508 มหาวทยาลยศลปากรจงไดทลเกลาฯ ถวายปรญญาดษฎบณฑตกตตมศกด สาขาจตรกรรม พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงเปนศลปนโดยแท และโปรดในงานของศลปนผอนเสมอ นอกจากนนยงทรงมพระราชดารเกยวเนองกบการอนรกษพนธไม โดยเฉพาะตนยางนาททรงพระกรณาโปรดเกลาใหทดลองปลกในพระตาหนกจตรลดารโหฐานตงแตป พ.ศ. 2504 และทรงเปนผใฝศกษาหาความรดานวทยาศาสตรอยางสมาเสมอ หนงสอภาพวาดทางพฤกษศาสตรเลมนจงเปนการเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระเจาอยหวในฐานะพระมหากษตรยททรงเปนนกวทยาศาสตร เปนตนแบบแหงการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมและมผลงานศลปะใหพสกนกรชาวไทยไดชนชมกนอยางทวถง กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช โดย สานกงานหอพรรณไม สานกวจยการอนรกษปาไมและพนธพช จงหวงเปนอยางยงวา หนงสอเลมนจะบรรลวตถประสงคดานศลปะของพรรณไมไทยทมความสวยงาม ควรคแกการอนรกษใหเปนสมบตทางธรรมชาตทมคาของประเทศสบไป เพอเปนการเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ททรงพระวรยอตสาหะ ตรากตราบาเพญพระราชกรณยกจดานการอนรกษทรพยากรธรรมชาตตลอดมา

(นายสนนต อรณนพรตน) อธบดกรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช


20:57

SW 2331-(5)-P21-Edit-PC7.indd 11SW 2331-(5)-P21-Edit-PC7.indd 11 27/12/2553 22:17:2227/12/2553 22:17:22

ภาพไมปรากฏชอ เทคนคสนามน

ทรงวาดเมอ ป พ.ศ. 2503 จากหนงสอ อครศลปน



สารบญหนา

ประวตความเปนมาหลกการวาดภาพทางพฤกษศาสตร

เฟนบวรศมเขากวางเฟนหรญสนสามใบ

ขนไมบอนเตากนปด

ปาลมเจาเมองตรงมนเทยน

วานแมยบดอกแตรวงกลวยบว

สงโตขยกขยยกระตายหล

เอองศรอาคเนยสามรอยตอใหญ

เตยชะงดหญาลอยลม

หนอนตายหยากกระเจยว

กลวยจะกาหลวงหงสเหนเปรยงกลาย

มหาพรหมราชนยานนมควาย

หยงสมทรหญาพนเกลยว

โมกราชนนวมอพระนารายณใบวน

นกกระจบเทยนสวางดาดนภา

สาเภาทองหมนทะเล

สายนาผงใหญกระทงลาย

กาแพงเจดชนเถากระดงชาง

เครอพงหมจนทรกลา

แตงขน

Matonia pectinata R. Br.Platycerium ridleyi H. Christ.Pteris blumeana J. AgardhPinus kesiya Royle ex GordonNageia wallichiana (C. Presl) KuntzeAriopsis protanthera N.E. Br.Licuala peltata Roxb. ex Buch.-Ham. var. sumawongii SawDioscorea brevipetiolata Prain & BurkillIris collettii Hook. f.Lilium primulinum Baker var. burmanicum StearnMusa laterita CheesemanBulbophyllum dayanum Rchb. f.Diploprora truncata Rolfe ex DownieSirindhornia monophylla (Collett & Hemsl.) H. A. Pedersen & SuksathanVanilla pilifera HolttumFreycinetia javanica BlumeSpinifex littoreus (Burm. f.) Merr.Stemona phyllantha Gagnep.Curcuma alismatifolia Gagnep.Globba winitii C. H. WrightHedychium khaomaenense Picheansoonthon & MokkamulSwintonia fl oribunda Griff .Mitrephora keithii Ridl.Mitrephora sirikitiae Weeras., Chalermglin & R. M. K. SaundersUvaria grandifl ora Roxb. ex Hornem var. grandifl oraAmalocalyx microlobus Pierre ex SpireCeropegia thailandica MeveWrightia sirikitiae D. J. Middleton & SantisukScheffl era poomae Esser & JebbAristolochia harmandiana Pierre ex LecomteImpatiens cardiophylla CraibBegonia soluta CraibRadermachera boniana DopCordia subcordata Lam.Lonicera hildebrandtiana Collett & Hemsl.Celastrus paniculatus Willd.Salacia chinensis L.Argyreia lanceolata ChoisyArgyreia leucantha Traiperm & StaplesMerremia mammosa (Lour.) Hallier. f.Cucumis hystrix Chakrav.

21526283032343638404244464850525456586062646668707274767880828486889092949698100102104106


บวบขนสาน

ยางกราดยางพลวง

ชนหอยมะพลบทะเล

ไครยอยเหงานำาทพยกหลาบแดง

ประกายแสดหลมพอทะเล

มะคาแตใบสทอง

เสยวพระวหารสรอยสยามสรนธรวลล

ขยนอรพมกนภยกอขาวกอดำา

กอสามเหลยมเอองหงอนไก

คำาปองแสดชามวง

นวลชมพบวทองดนหม

ทองแมวซอหน

จกทะเลกาฝากวงกลบบว

มณฑาปาโสมชบา

หมอแกงคางตานเหลอง

มะลวลยเถาเสาวรสสยาม

เขมดอยราชาวดหลวง

เมยงหลวงเหดเบย

เหดถวยแชมเปญ

Sinobaijiania smitinandii W. J. de Wilde & DuyfjesDillenia ovata Wall. ex Hook. f. & ThomsonDipterocarpus intricatus DyerDipterocarpus tuberculatus Roxb.Shorea macroptera DyerDiospyros areolata King & GambleElaeocarpus grandiflorus Sm.Agapetes saxicola CraibRhododendron simsii Planch.Mallotus kongkandae Welzen & Phattar.Intsia bijuga (Colebr.) KuntzeSindora siamensis Teijsm. & Miq.Bauhinia aureifolia K. Larsen & S. S. LarsenBauhinia saigonensis Pierre ex Gagnep. var. gagnepainiana K. Larsen & S. S. LarsenBauhinia siamensis K. Larsen & S. S. LarsenBauhinia sirindhorniae K. Larsen & S. S. LarsenBauhinia strychnifolia CraibBauhinia winitii CraibAfgekia sericea CraibCastanopsis inermis (Lindl. ex Wall.) Benth. & Hook. f.Lithocarpus lucidus (Roxb.) RehderTrigonobalanus doichangensis (A. Camus) FormanAeschynanthus fulgens Wall. ex R. Br.Ridleyandra flammea (Ridl.) A. WeberTrisepalum glanduliferum (Barnett) B. L. BurttRhodoleia championii Hook. f.Hypericum hookerianum Wight & Arn.Gonocaryum lobbianum (Miers) KurzGmelina elliptica Sm.Gmelina racemosa (Lour.) Merr.Barringtonia asiatica (L.) KurzTolypanthus pustulatus BarlowMagnolia garrettii (Craib) V. S. KumarAbelmoschus sagittifolius (Kurz) Merr.Nepenthes ampullaria JackOchna integerrima (Lour.) Merr.Jasminum siamense CraibPassiflora siamica CraibDuperrea pavettifolia Pit.Buddleja macrostachya Wall. ex Blume Polyspora axillaris (Roxb. ex Ker Gawl.) Sweet ex G. DonChaetocalathus columellifer (Berk.) SingerCookeina sulcipes (Berk.) Kuntze

108110112114116118120122124126128130132134136138140142144146148150152154156158160162164166168170172174176178180182184186188190192

สารบญ (ตอ)หนา

ภาพวาดทางพฤกษศาสตรหรอภาพวาดพรรณไม คองานจตรกรรมหรอภาพเขยน ทนาเสนอรปทรง ส รายละเอยดของพชแตละชนด

โดยสวนใหญเปนภาพลายเสนขาวดาหรอภาพสนา นยมพมพเผยแพรรวมกบการบรรยายลกษณะรปพรรณของพรรณไมในหนงสอ วารสาร และสงพมพอน ๆ ซงตองอาศยความรดานสณฐานและกายวภาคของพช ตวอยางพรรณไมทงสดและอดแหง พรอมเอกสารอางองตางๆ และความรวมมอของนกพฤกษศาสตร เพอแสดงลกษณะเดนสวนตางๆ ของพช จนสามารถระบไดวาเปนพชชนดใด แตกตางจากพชชนดอนอยางไร และยงมความสวยงามทางศลปะสมจรงอกดวย ภาพวาดสวนใหญมกมขนาดเทาของจรงหรอเปนภาพยอหรอขยายทมสดสวนกากบไว ดงนนภาพวาดทางพฤกษศาสตรโดยทวไปจะมองคประกอบเพยง 4 อยาง ไดแก ภาพพรรณไม ชอพรรณไม มาตราสวน และชอจตรกร

ภาพวาดทางพฤกษศาสตร Botanical Illustration

1

SW 2331-(5)-P21-Edit-PC7.indd intro1SW 2331-(5)-P21-Edit-PC7.indd intro1 27/12/2553 22:19:2827/12/2553 22:19:28

ประวตตความเปนมา

ยคกรกโบราณภาพวาดทางพฤกษศาสตร มประวตความเปนมาเชนเดยวกบการศกษาดาน

พฤกษศาสตร เรมตงแตมนษยเรมเรยนรการใชประโยชนพช พชสมนไพร พชกนได หรอพชทเปนพษ โดยการบนทกสวนตางๆ ของพชเปนภาพวาดในรปแบบตางๆ ตงแตสมยอยปตและกรกโบราณ ตามผนงกาแพง เครองปนดนเผา กระดาษ หรอหนงสตวขดมนทเรยกวา vellum ผลงานภาพวาดทางพฤกษศาสตรชนสาคญทมอายเกาแกทสดทยงคงสภาพถงปจจบนคอ De Materia Medica หรอ Regarding Medical Matters เขยนโดย Pedanius Dioscorides นายแพทยและนกปรงยาสมนไพรในสมยกรกโบราณ ในราว 40–90 ปกอนครสตกาลหรอครสตศตวรรษท 1 ซงมความสาคญไมเฉพาะดานพชสมนไพร แตยงใหประโยชนความรเรองพชและการใชประโยชนดานอนๆ กวา 600 ชนด พรอมภาพวาดประกอบจานวนมาก ตอมาภายหลงไดรบการคดลอก และแปลเปนภาษาตางๆ หลายครงทงในอตาล สเปน และกลมประเทศอาหรบ ตอเนองมาจนถงในราวครสตศตวรรษท 16 หนงสอ

ผลงานภาพวาดทางพฤกษศาสตรของ Crateuas

2

SW 2331-Cover F in-P24-PC7.indd intro2SW 2331-Cover F in-P24-PC7.indd intro2 23/12/2553 20:36:4023/12/2553 20:36:40

หนงสอ De Materia Medicaของ Pedanius Dioscorides

ดงกลาวยงไดกลาวถง Crateuas (Krateuas) นกพฤกษเภสชยค 120–63 ป กอนครสตกาล ในสมยของกษตรย Mithridates VI Eupator ผปกครองแผนดนเอเชยไมเนอร และยกยองวาเปนผวาดภาพประกอบขอมลพชสมนไพรทเปนภาษาลาตนและกรกโบราณเปนคนแรก กลาวไดวา Crateuas เปนบดาของการวาดภาพทางพฤกษศาสตรโดยแท โดยไดรบเกยรตนามาตงเปนชอพชสกล Crateva ในเวลาตอมา สวน Pedanius Dioscorides ไดรบเกยรตนามาตงเปนชอพชสกล Dioscorea

ยคฟนฟศลปวทยาในยคตอมา โดยเฉพาะในราวกลางครสตศตวรรษท 15–16 การ

ศกษาดานพฤกษศาสตรเปนระบบมากขน แตในเบองตนยงใชศกษาพชสมนไพรเพอใชเปนยารกษาโรคเปนหลก บคคลทมชอเสยงทศกษาดานพชสมนไพร เปนนายแพทย (physicians) มหลายคน เชน Carolus Clusius (ค.ศ. 1526–1609) ชาวออสเตรย ไดรบเกยรตตงเปนชอพชสกล Clusia Matthias de L’Obel ชาวฝรงเศส ไดรบเกยรตตงเปนชอพชสกล Lobelia และ Willum Turner ชาวองกฤษ ผรเรมเขยนผลงานเปนภาษาองกฤษ จนไดรบการยกยองวาเปนบดาของวงการพฤกษศาสตรทเปนภาษาองกฤษ หรอ Father of English Botany

3


ในยคนเปนยคฟนฟศลปวทยา หรอยคเรอเนสซองซ (Renaissance) อนเปนจดเรมตนของการฟนฟศลปวฒนธรรมรวมทงเทคโนโลย และวทยาศาสตร โดยเฉพาะในอตาลทมจตรกรวาดภาพผยงใหญหลายคนเชน Leonardo da Vinci และ Michelangelo Buonarroti เปนตน แตสวนใหญเปนภาพสนามน สวนผบกเบกการใชสนาเปนจตรกรชาวเยอรมน คอ Albrecht Durer ซงมลกศษยทวาดภาพทางพฤกษศาสตรทมชอเสยงคอ Hans Weiditz เปนผวาดภาพพรรณไมประกอบในหนงสอ Herbarum Vivae Eicones (Living Portraits of Plants) ของ Otto Brunfels ตพมพเมอป ค.ศ. 1530 นอกจากนยงมผลงานของ Leonard Fuchs ในหนงสอ De Historia Stirpum Commentarii Insignes (Notable Commentaries on the History of Plants) ทมจตรกรชอ Albert Meyer เปนผวาดภาพประกอบ ทาใหการวาดภาพทางพฤกษศาสตรเรมมคณคาและมความสาคญในการจดพมพหนงสอดานพรรณพฤกษชาตมากยงขน

การศกษาดานพฤกษศาสตรในยคฟนฟศลปวทยามความกาวหนามาก ไดมการเกบตวอยางพรรณไมอดแหงไวในพพธภณฑรปแบบหอพรรณไม ซงเดมเรยกกวา hortus hyemalis หมายถง the winter garden หรอ hortus siccus ทหมายถง the dried garden แทนทจะเปนการวาดภาพอยางเดยวหรอเกบเปนตวอยางพชสดในสวน อยางไรกตามการวาดภาพประกอบแสดงลกษณะตางๆ ของพชแตละชนดยงเปนทนยม เพราะสามารถรวบรวมตวอยางจากหลายตวอยางใหมาประกอบขนเปนภาพเดยวกน และยงแสดงสสนและภาพขยายสวนทสาคญของพชพรอมมาตราสวนไดอกดวย นอกจากการวาดภาพลายเสนและภาพสนา ภาพพมพจากแมพมพไม หรอ woodcut กเปนทนยมในชวงปลายครสตศตวรรษท 16 จตรกรภาพวาดทางพฤกษศาสตรทมชอเสยงไดแก Nicolas Robert (ค.ศ. 1614–1685) ชางเขยนชาวฝรงเศสของราชสานกของพระเจาหลยสท 14 นอกจากนยงมนกพฤกษศาสตรทมผลงานและมภาพวาดพรรณไมประกอบงานเขยน ซงนกพฤกษศาสตรเหลานสวนใหญทางานในสวนพฤกษชาตตางๆ ในยโรป เชน John Gerrard (ค.ศ. 1545–1611) ชาวองกฤษ เจาของผลงานหนงสอเรอง Gerrard’s Herball และ Basillus Besler (ค.ศ. 1561–1629) ชาวเยอรมน เจาของผลงานหนงสอเรอง Hortus Eystettensis เปนตน

ภาพพรรณไมในหนงสอ Herbarum Vivae Eiconesของ Otto Brunfels

4


ระบบการจาแนกพชของ Linnaeusในป ค.ศ. 1753 Carl Linnaeus (ค.ศ. 1707–1778) นกพฤกษศาสตร และ

นกสตวศาสตร ชาวสวเดน ไดตพมพหนงสอ Systema Naturae และ Species Plantarum เสนอการจาแนกพชโดยใชระบบลกษณะของเพศ โดยเฉพาะลกษณะของเกสรเพศผ และไดรวบรวมชอพชจานวนมากไวเปนหมวดหมอยางเปนระบบ นกวาดภาพทางพฤกษศาสตรทควรกลาวถงในยคนคอ Georg Dionysius Ehret (ค.ศ. 1707–1770) นกพฤกษศาสตรชาวเยอรมน ไดรบเกยรตตงเปนชอพชสกล Ehretia ซงอาจกลาวไดวาเปนปรมาจารยแหงการวาดภาพทางพฤกษศาสตร (the greatest of all botanical illustrators) ไดวาดภาพลกษณะของเกสรเพศผตามระบบลกษณะของเพศของ Linnaeus ในป ค.ศ. 1736 ซงภาพวาดทางพฤกษศาสตรในยคตอมามความสาคญและแสดงรายละเอยดของลกษณะเพศตามระบบของ Lin-naeus รวมถงระบบการใชตวอยางตนแบบ (type) ดวย

หนงสอ Species Plantarum ของ Carl Linnaeus (ซาย) และภาพลกษณะของเกสรเพศผตามระบบของ Linnaeus วาดโดย Georg Dionysius Ehret (ขวา)

5


ยคลาอาณานคมในยคลาอาณานคม มการพบพชพรรณใหมมากมายในตางแดน สวนมากม

การนากลบไปสประเทศผลาอาณานคมในรปแบบตวอยางพรรณไมอดแหงหรอพรรณไมสด นอกจากนยงมการเกบขอมลพชดวยการบนทกเปนภาพวาดโดยนกพฤกษศาสตรเองหรอใหจตรกรเปนผวาด การวาดภาพพรรณไมเหลานเปนแนวทางหนงทแสดงใหชาวยโรปทราบถงลกษณะพชแตละชนด และดวยเหตผลทการจะนาตวอยางพรรณไมกลบไปยงประเทศผลาอาณานคมเปนไปดวยความยากลาบาก และตวอยางจานวนมากถกทาลายดวยความชนหรอแมลง หรอสญหายในระหวางการขนสงไดงาย จงมภาพวาดทางพฤกษศาสตรเกดขนเปนจานวนมากสาหรบเปนหลกฐานอางอง บคคลทควรกลาวถงคอ Sir Joseph Banks (ค.ศ. 1743–1820) นกพฤกษศาสตรและนกธรรมชาตวทยาชาวองกฤษ (ไดรบเกยรตตงเปนชอสกล Banksia สกลพชถนเดยวของออสเตรเลย) ทรวมเดนทางไปทวโลกกบ Captain James Cook นกสารวจทมชอเสยง พรอมดวยจตรกรทชวยในการวาดภาพพรรณไมระหวางการสารวจ และนาตวอยางพชสดมาปลกทสวนพฤกษศาสตรคว กรงลอนดอน ประเทศองกฤษเปนจานวนมาก โดยเฉพาะพรรณไมพนเมองของออสเตรเลยและแอฟรกา และยงไดจางจตรกรอกหลายคนวาดภาพประกอบพชตางๆ ทไมไดวาดระหวางการสารวจ เชนจาง Sydney Parkinson จตรกรชาวสกอต

ตวอยางภาพวาดทางพฤกษศาสตรโดย Georg Dionysius Ehret ไดแก มะพราว สบปะรด และกลวย ตามลาดบ

6


นกพฤกษศาสตรอกคนหนงทสมควรกลาวถงในดานการวาดภาพทางพฤกษศาสตร คอ William Roxburgh (ค.ศ. 1751–1815) นกพฤกษศาสตรชาวสกอต บดาแหงวงการพฤกษศาสตรอนเดย ไดใหจตรกรโดยเฉพาะชาวพนเมองในอนเดยเปนผวาดภาพประกอบพรรณไมจานวนมาก ในชวงการสารวจและศกษาพรรณไมในสมยทองกฤษปกครองอนเดย โดยเฉพาะภาพสนา ซงมมากถง 2,572 ภาพทไดสงกลบประเทศองกฤษในชวงป ค.ศ. 1790–1814 และกวา 500 ภาพ ไดตพมพเปนภาพประกอบการบรรยายลกษณะพรรณไมในหนงสอ Plants of the Coast of Coro-mandel เลม 1–3 ในป ค.ศ. 1795, 1802 และ 1819 กลาวไดวาในยคครสตศตวรรษท 17 เปนยคทการวาดภาพทางพฤกษศาสตรเปนทนยมอยางกวางขวางจากการคนพบพรรณไมใหมจานวนมากในประเทศอาณานคม ซงนกสารวจพรรณไมไดนากลบไปสประเทศในยโรป โดยเฉพาะมการจดสรางสวนรวมพรรณไมในรปแบบสวนพฤกษศาสตรมากขน มพรรณไมใหมๆ ทนามาปลกเปนไมดอกไมประดบ มสสนสวยงาม และเปนทนยมของชาวยโรปมากขน เชนเดยวกบงานภาพวาดทางพฤกษศาสตรท ไดแพรหลายในยโรป ตางจากในสมยกอนทภาพวาดทางพฤกษศาสตรเปนภาพประกอบในหนงสอพชสมนไพรเปนสวนใหญ

ภาพวาดสนา Banksia serrata โดยSydney Parkinson (ซาย) และ กลวยผาEnsete superbum จากหนงสอ Plants of mthe Coast of Coromandel เลม 3 ในปค.ศ. 1819 (ขวา)

7


Curtis’s Botanical Magazineบคคลอนๆ ทสมควรไดรบการกลาวถงในดานการวาดภาพทางพฤกษศาสตร

ในยคเดยวกนน เชน Pierre-Joseph Redouté (ค.ศ. 1759–1840) นกพฤกษศาสตรและจตรกรชาวเบลเยยม ไดวาดภาพพรรณไมกวา 2,100 ภาพ ประมาณ 1,800 ชนด นอกจากนน Sir William Jackson Hooker (ค.ศ. 1785–1865) นกพฤกษศาสตรชาวสกอต ซงรวมมอกบจตรกรชอ Walter Hood Fitch (ค.ศ. 1817–1892) ยงไดตพมพหนงสอพรรณไมทมชอเสยงพรอมภาพวาดทางพฤกษศาสตรประกอบอยางละเอยดหลายเลมเชน Exotica Flora, Icons Filicum และ Icons Plantarum ซงไดนาลงพมพตอเนองในวารสารภาพวาดทางพฤกษศาสตรทเกาแกและมชอเสยง Curtis’s Botanical Magazine ทเรมตพมพครงแรกในป ค.ศ. 1787 โดย William Curtis นกพฤกษศาสตรและกฏวทยาชาวองกฤษ (ไดรบเกยรตนาไปตงเปนชอพชสกล Curtisia) นอกจากน W. H. Fitch ยงไดขยายงานภาพวาดทางพฤกษศาสตรของเขาอยางตอเนองในงานเขยนของนกพฤกษศาสตรอกหลายคนในยคนน รวมถง Sir Joseph Hooker (ค.ศ. 1817–1911) บตรชายของ W. J. Hooker เปนนกพฤกษศาสตรผมชอเสยงอกผหนงทไดเดนทางสารวจพรรณไมทวโลกและเปนเพอนสนทของ Charles Darwin เจาของหนงสอ Origin of Species อนโดงดง

Hooker ยงไดจางจตรกรเพมเพอวาดภาพพรรณไมทไดจากการสารวจจานวนมาก ในจานวนนมหลายภาพท Hooker เปนผรางภาพเอง และไดรวบรวมตพมพเปนหนงสอหลายเลม เชน Rhododendrons of Sikkim-Himalaya ในป ค.ศ. 1849 และ ค.ศ. 1851 และ Illustration Himalayan Plants ในป ค.ศ. 1855 ซงสวนใหญ W. H. Fitch เปนผแตงเตมภาพของ Hooker ใหสมบรณกอนทจะตพมพ ในชวงครสตศตวรรษท 18 ซงงานพมพมการพฒนามากขน การวาดภาพประกอบทางพฤกษศาสตรแพรหลายมากขน โดยเฉพาะภาพวาดสนาทนยมพมพประกอบในหนงสอผลงานการศกษาดานพฤกษศาสตรตลอดมา แมเทคนคดานการถายภาพในสมยนนจะไดรบการพฒนามากขน แตเนองจากภาพวาดทางพฤกษศาสตรใหรายละเอยดทดกวา บางครงกตพมพเฉพาะภาพวาดทางพฤกษศาสตรของพชชนดใหมของโลก รวบรวมเปนเลม โดยเฉพาะในชวงครสตศตวรรษท 18 และ 19

ภาพ Rhododendron argenteum โดย Walter Hood Fitch จากmหนงสอ Rhododendrons of Sikkim-Himalaya

8


ประเทศองกฤษผนาดานภาพวาดสนาสาหรบนกวาดภาพทางพฤกษศาสตรในชวงครสตศตวรรษท 19 จนถงตน

ครสตศตวรรษท 20 นมจตรกรหญง 2 คนสมควรไดรบการกลาวถง ไดแก Matilda Smith (ค.ศ. 1854–1926) ชาวองกฤษ (ไดรบเกยรตตงเปนชอสกล Smithiantha และ Smithiella) ผวาดภาพลงใน Curtis’s Botanical Magazine ตอเนองกวา 40 ป และ Celia Rosser (เกดในป ค.ศ. 1930) ชาวออสเตรเลย ผวาดภาพพชในสกล Banksia ทกชนด ในหนงสอ The Banksias จานวน 3 เลม ตอเนองยาวนานถง 25 ป โดยเรมวาดตงแตป ค.ศ. 1974 และตพมพเลมแรกในป ค.ศ. 1981 และยงวาดตอเนองอกเมอพชในสกลนไดรบการตพมพเปนชนดใหมของโลกเพมเตม อยางไรกตามในยคนและตอๆ มา กลาวไดวาองกฤษเปนผนาในดานการวาดภาพทางพฤกษศาสตรอยางแทจรง และเผยแพรผลงานภาพวาดทางพฤกษศาสตรใหเปนทรจกไปทวโลก ประกอบกบการทประเทศองกฤษไดรบการยกยองวาเปนผนาดานภาพวาดสนา อกทงยงเปนผผลตวสดอปกรณทใชกบภาพวาดสนาจาหนายเปนทรจกกนไปทวโลก รวมทงในสหรฐอเมรกา

Jackson Hooker และ Walter Hood Fitch

9


ภาพวาดทางพฤกษศาสตรของพรรณไมตนแบบอนง ในยคครสตศตวรรษท 16 และ 17 มการตพมพพรรณไม

ใหมของโลก (new taxa) จานวนมาก โดยอางตวอยางตนแบบ (type) ทเปนภาพวาดทางพฤกษศาสตร และไดรบการยอมรบในการศกษาดานอนกรมวธานพช เนองจากปญหาในการเกบตวอยางพรรณไมและการนากลบไปยงประเทศของนกพฤกษศาสตรในอดต ทาใหพรรณไมเหลานมปรากฏเฉพาะทเปนภาพวาดตนแบบ นอกจากนยงรวมถงพชทมขนาดเลกทตองใชกลองจลทรรศนในการศกษา การวาดภาพพชเหลานสามารถแสดงรายละเอยดไดดกวาแผนสไลดทมขนาดเลก ซงการยอมรบใหเปนตวอยางตนแบบดงกลาวตองเปนไปตามกฎของ International Code of Botanical Nomenclature (Vienna Code, 2006) ดงตวอยางในภาพเปนของภาพวาดทางพฤกษศาสตรตนแบบ หรอ type illustration ของเฟนชนด Lecanopteris pumila Blume จากหนงสอ Flora Javae ภาพท 94B ตพมพซาในวารสาร Thai Forest Bulletin (Botany) ของหอพรรณไม กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช เลม 37 เมอป ค.ศ. 2009 วาเปนพชพบใหม (new record) ของไทย และกลาวอางถงภาพตวอยางตนแบบดงกลาวทแสดงรายละเอยดครบถวนทงวสย (habit) ลกษณะของกลมสปอร (sori) การเรยงเสนใบ (venation) และอบสปอร (sporangia) เปนไปตามกฎ ICBN ในขอท 42.3 และ 42.4

ภาพวาดทางพฤกษศาสตร ในโลกตะวนออกในซกโลกตะวนออก กลาวกนวาการวาดภาพสนาเฟองฟใน

ประเทศจนสมยราชวงศซง (Sung Dynasty) โดยเฉพาะในสมยจกรพรรด Hui-Tsung (ค.ศ. 1082–1135) ทมชอเสยงในดานการวาดภาพเปนอยางมาก จตรกรชาวจนมกนยมวาดภาพนก สตวตางๆ หรอแมลง ประกอบกบภเขา พรรณไมหรอตนไม เนองจากชนชาตจนเชอวาธรรมชาตเปนมารดาของสรรพสงทงหลายในโลก จตรกรชาวจนไดชอวาเปนผบกเบกสาคญในการวาดภาพสนา ทงการวาดภาพสนาบนกระดาษและผาไหม กลาวไดวาสงอทธพลมาสภาพสนาในหลายประเทศของเอเชยรวมทงญปนและไทย สาหรบภาพวาดทางพฤกษศาสตรทเปนวทยาศาสตรมากขนตามแบบซกโลกตะวนตก ปรากฏในสมยราชวงศหมง (Ming Dynasty) เปนหนงสอสมนไพรชอ Bencao Gangmu หรอ Compendium of Meteria Medicain เขยนโดยหมอสมนไพรจนทมชอเสยง Li Shi-zhen (ค.ศ. 1688) รวบรวมสมนไพรทเปนทงพช สตว และแรธาต ถอวาเปนตาราสมนไพรจน

ภาพ type illustration ของ Lecanopteris pumila Blume จากaหนงสอ Flora Javae ในป ค.ศ. 1851 ตพมพซาในวารสาร ThaiForest Bulletin (Botany) เลมท 37 ป ค.ศ. 2009

10


โบราณทสมบรณทสดเลมหนงของจน สาหรบจตรกรรมภาพวาดทเปนงานทางดานพฤกษศาสตรโดยเฉพาะ เรมปรากฏในศตวรรษท 19 โดยนกพฤกษศาสตรเปนผพมพหนงสอพรรณไมประกอบภาพลายเสน ตอมาในป ค.ศ. 1983 มการจดตงสมาคม Chinese Botanical Artist และมกจกรรมเผยแพรงานภาพวาดทางพฤกษศาสตรสสาธารณชนมากขน และในประเทศญปนกมการจดตง Japanese Society of Botanical Illustrations ขนในป ค.ศ. 1991

บรษท East India Company

ในประเทศอนเดยและประเทศทนบถอศาสนาอสลามในแถบเอเชยตะวนออก ภาพวาดสนาสวนมากไดรบอทธพลมาจากประเทศตะวนตก โดยเฉพาะในอนเดยทไดวาจางจากนกวทยาศาสตรชาวตะวนตกเขามาสารวจพรรณไมหรอสงมชวตอนๆ เพอนาไปเผยแพรตอไปในซกโลกตะวนตกในยคอาณานคมขององกฤษ โดยไดรบการสนบสนนจากบรษท East India Company นกพฤกษศาสตรทมความสาคญดานการวาดภาพทางพฤกษศาสตรในอนเดย ไดแก Nathaniel Wallich (ค.ศ. 1786–1854) นกพฤกษศาสตรเชอสายเดนมารก ผชวยของ William Roxburgh นกพฤกษศาสตรชาวองกฤษของบรษท East India Company ไดสารวจและเกบตวอยางพรรณไมกวา 20,000 ชน และได รวบรวมตพมพ เปน เลมท ร จ กกนด ในแวดวงของนกพฤกษศาสตร คอ “Wallich Catalog” นอกจากนยงไดตพมพหนงสอทมภาพวาดทางพฤกษศาสตรทไดวาจางจตรกรพนเมองของอนเดยหลายคนอก 2 เลม คอ Tentamen Florae Nepalensis Illustratae (เลม 1–2 ป ค.ศ. 1824–26) และ Plantae Asiaticae Rariores (เลม 1–3 ป ค.ศ. 1830–32) รวมถงภาพโสกระยา (orchid tree) หรอ Amherstia nobilis Wall. ทพบครงแรกในประเทศพมาโดย Wallich เอง

ภาพวาดสนา โสกระยา Amherstia nobilis Wall. จากsหนงสอ Plantae Asiaticae Rariores เลม 1 (ค.ศ. 1830),plate 1–2

11


ความงดงามทางศลปะของพรรณไมกลาวโดยสรปไดวา ภาพวาดทางพฤกษศาสตรเปนภาพประกอบแสดง

ลกษณะโครงสรางสวนตางๆ ของพรรณไม ภาพวาดทเปนภาพลายเสนขาวดาสามารถแสดงรายละเอยดลกษณะโครงสรางของพรรณไมไดอยางชดเจน โดยเฉพาะสวนขยายของลกษณะทมขนาดเลกมาก (microscopic character) ทตองใชเลนสขยายหรอกลองจลทรรศน การตพมพพรรณไมใหมของโลกในปจจบนยงนยมใชภาพลายเสนขาวดาแสดงรายละเอยดของลกษณะพชประกอบทงสน สวนภาพวาดสของพรรณไมเกดขนจากความตองการแสดงสสนทเดนชดของพรรณไม โดยทภาพวาดลายเสนไมสามารถแสดงได โดยเฉพาะในยคตนของอนกรมวธานพช ตงแตป ค.ศ. 1753 ท Carl Linnaeus ไดเสนอระบบการจาแนกพชโดยใชลกษณะเพศและการตงชอวทยาศาสตรเปนตนมา ยงไมปรากฏภาพถายส แมแตภาพถายขาวดากยงอยในระดบหองถายภาพในสถานทเทานน เมอนกพฤกษศาสตรตองการบนทกและแสดงลกษณะเดนทเปนสสนของพรรณไม จงตองอาศยจตรกรแนววจตรศลปมาวาดภาพพรรณไม โดยแสดงสของใบ ดอก และผล โดยเฉพาะลายใบ ลายดอก หรอจดประตางๆ ภาพวาดสโดยเฉพาะสนาในยคตอมาจนถงปจจบนตองการแสดงความงดงามทางศลปะของพรรณไมทมลกษณะเดนสะดดตาแกผพบเหน จนเกดความประทบใจขนในเบองตน นาไปสความสนใจรายละเอยดลกษณะปลกยอยสวนตางๆ ของพรรณไม ภาพวาดทางพฤกษศาสตรจงเปนการวาดภาพประกอบการศกษาพรรณไมอยางมระบบ ถายทอดรายละเอยดลกษณะพรรณไมใหเสมอนจรง ทงขนาดและมาตราสวน ทชวยระบชนดของพรรณไมไดในเบองตน ภาพวาดจงเลอกแสดงรายละเอยดสวนตางๆ ของพชทสาคญ เพอประกอบผลงานการศกษาวจยพรรณพชไดชดเจนมากขน ทงดานกายวภาค สณฐาน และอนกรมวธาน ซงสวนมากนกพฤกษศาสตรเปนผแนะนาหรอกากบการวาดใหแกจตรกร และจตรกรจะเปนผถายทอดความสวยงาม ออนชอย เสมอนจรง เปนไปตามหลกองคประกอบศลป จตรกรตองรจกเทคนคทเหมาะสมตอการนาเสนอ อกทงตองมการศกษาขอมลดานตางๆ ของพชอยางละเอยดเพอใหไดภาพทสมจรงและบรรลวตถประสงคในการวาด

ศาสตราจารยศลป พระศร กบหลกวชาศลปะในประเทศไทยกอนทจะกลาวถงภาพวาดทางพฤกษศาสตรของประเทศไทย ขอกลาวถงงาน

จตรกรรมทเปนสนาตงแตอดตจนถงปจจบนพอสงเขป คอ จตรกรรมภาพสนาของไทยสมยเรมตนไดรบอทธพลจากทางตะวนตกทไดเขามามบทบาทในสงคมไทยอยางเดนชด โดยเรมตงแตในรชสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 4 จตรกรทไดรบอทธพลในการวาดภาพสนาจากจตรกรชาวองกฤษทเปนทรจกกนดในสมยน คอ ขรวอนโขง ตอมาในรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5 ททรงชนชมศลปะตะวนตกโดยเฉพาะศลปะสมยฟนฟศลปวทยา

12


โดยมสมเดจเจาฟากรมขนนรศรานวดตวงศ เปนนายชางประจาพระองค และเปนจตรกรทสามารถใชสนาในการวาดภาพไดอยางด และไดนาศลปะตะวนตกมาปรบรปแบบใหเขากบสงคมแบบไทย ตอมาในรชสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว รชกาลท 6 ไดทรงสถาปนาโรงเรยนเพาะชางขน อกทงทรงสนพระทยในศลปะภาพวาดสนา และยงไดทรงสงภาพฝพระหตถในการประกวดภาพเขยนอกดวย สวนโรงเรยนประณตศลปกรรมหรอมหาวทยาลยศลปากรไดกอตงขนในรชสมยพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว รชกาลท 7 อนเปนชวงแหงการเปลยนแปลงการปกครองครงสาคญของไทย และยงเปนชวงทศลปะเรมพฒนาเขาสหลกวชาศลปะ ไดเรมมการเรยนการสอนการใชสนาอยางจรงจง โดยเฉพาะในสมยทศาสตราจารยศลป พระศร หรอ Corrado Feroci (คศ. 1892–1962) ชาวอตาล เปนอาจารยและเปนผวางรากฐานการศกษาศลปะในประเทศไทย สาหรบจตรกรรมสนาสมยใหมไดพฒนามาสระบบการสอนและการสรางสรรคมาจนถงยคปจจบน เกดกลมศลปนรนใหมๆ มากขนและสถาบนศลปะใหความสนใจการสอนสนามากขนเชนเดยวกน แตยงไมปรากฏการสอนการวาดภาพทางพฤกษศาสตรขนโดยเฉพาะ

ประวตภาพวาดทางพฤกษศาสตรของไทย

การวาดภาพทางพฤกษศาสตรของไทยคาดวาเรมพรอมๆ กบการสารวจพรรณไมในยคแรกๆ โดยม Englebert Kaempfer (ค.ศ. 1651–1716) นายแพทย

ชาวเยอรมน (ไดรบเกยรตนาไปตงเปนชอพชสกล Kaempferia) ทเดนทางเขามาสารวจพรรณไมและพชสมนไพรกบพอคาชาวดชท ในประเทศแถบเอเชยโดยเฉพาะญปน เมอราวป ค.ศ. 1690 ตรงกบสมยกรงศรอยธยา ในระหวางการเดนทางไดแวะทประเทศไทย และไดบนทกเรองราวตางๆ ของไทยรวมถงพรรณไมทมการใชประโยชน นบวาเปนชาวยโรปคนแรกทเขามาสารวจและบนทกขอมลพรรณไมใน

ภาพวาดไมผลตาง ๆ ทปรากฏในหนงสอ Du Royaume deSiam ของ Simon de la Loubére: ตนขนน (ซาย), ตนมะมวง (กลาง) และตนกลวย(ขวา)

13


ประเทศไทย นอกจากนยงไดวาดภาพพรรณไมประกอบดวย เชน ภาพเปราะหอมหรอวานหอม Kaempferia galanga L. ซงในหนงสอ “ขอเพยงแตเหน” ของลลตา โรจนกร จตรกรภาพวาดทางพฤกษศาสตรอกคนหนงของไทย ระบวาเปนภาพวาดทางพฤกษศาสตรทบนทกภาพพรรณไมของไทยเปนภาพแรก ในยคสมยเดยวกนนน ยงมจดหมายเหตสาคญอกฉบบหนง ไดแก หนงสอจดหมายเหต ลา ลแบร ราชอาณาจกรสยาม หรอ Du Royaume de Siam ของ Simon de la Loubére ตพมพเมอป ค.ศ. 1691 และฉบบแปลเปนภาษาองกฤษ หรอ A New Historical Relation of the Kingdom of Siam ทตพมพในป ค.ศ. 1963 บนทกเรองราวตางๆ ของกรงศรอยธยาในสมยสมเดจพระนารายณมหาราช เชน การกสกรรม ภมอากาศ ขนบธรรมเนยมประเพณ รวมทงพรรณนาถงพรรณไมทนามาใชประโยชนโดยเฉพาะไมผล เชน กลวย ฝรง ขนน ทเรยน มะขาม และมะมวง เปนตน พรอมมภาพวาดไมผลเหลานประกอบโดยใชหมกสดา และมคาบรรยายสนๆ ในเนอหาของจดหมายเหต

ภาพวาดทางพฤกษศาสตรของหอพรรณไมภาพวาดทางพฤกษศาสตรของพรรณไมไทย สวนมากจะเปนภาพวาดลาย

เสนขาวดาประกอบคาบรรยายลกษณะของพรรณไมตพมพลงในวารสารตางๆ ของนกพฤกษศาสตรทเดนทางเขามาสารวจพรรณไมของไทยในอดต หนงสอพรรณพฤกษชาตทเกาแกทสดของประเทศไทย ไดแก Flora of Koh Chang ตพมพในป ค.ศ. 1910–1916 โดย Johannes Schmidt (ค.ศ. 1877–1933) นกสมทรศาสตรชาวเดนมารก ซงศกษาครอบคลมไปถงกลมพช โดยไดรบความรวมมอจากนกพฤกษศาสตรในประเทศทางตะวนตก แตภาพประกอบในหนงสอสวนใหญเปนภาพสงมชวตในทะเลจาพวกพวกสาหรายและแพลงกตอนซงมขนาดเลก จงตองใชภาพประกอบเพอแสดงรายละเอยดลกษณะตางๆ ตอมาไดมการพมพเผยแพรผลงานดานพฤกษศาสตรโดยเฉพาะอยางตอเนอง โดยมภาพวาดทางพฤกษศาสตรประกอบบาง แตสวนใหญเปนภาพลายเสนขาวดา ในสวนของหอพรรณไม กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช (กรมปาไม เดม) มผลงานการวจยดานพรรณไมทมภาพวาดทางพฤกษศาสตรตพมพประกอบเปนภาพแรกในวารสาร Thai Forest Bulletin (Botany) เลม 1 หนา 7 เรอง Identifi cation keys to genera and species of the Dipterocarpaceae of Thailand โดย ศ.ดร.เตม สมตนนทน ผอานวยการหอพรรณไมคนแรก ไดแก ภาพเตงควน Shorea rogersiana Raizada & Smitinand (ชอยตปจจบนคอ Shorea laevis Ridl.) วาดโดยนางพนทรพย สงหษฐต ชางเขยนประจาหอพรรณไม กลาวไดวาเปนภาพวาดทางพฤกษศาสตรทเปนวทยาศาสตรภาพแรกของหอพรรณไม ตอมาหอพรรณไมไดตพมพหนงสอพรรณพฤกษชาตของประเทศไทยเลมแรก ไดแก Flora of Thailand เลม 2 ตอน 1 มภาพวาดลายเสนของพรรณไมวงศกหลาบ (Rosaceae) ประกอบ วาดโดยจตรกร

14


ชาวฝรงเศส ภาพวาดทางพฤกษศาสตรจงปรากฏเรอยมาควบคกบผลงานวจยดานพรรณพฤกษชาต ทงในหนงสอ Flora of Thailand และวารสาร Thai Forest Bulletin (Botany) จนถงปจจบน สาหรบงานภาพวาดทางพฤกษศาสตรทเปนภาพสนา เรมตนจากการออกแบบปกหนงสอพรรณพฤกษชาตของประเทศไทย ตงแตเลม 6 ตอน 4 เปนตนมา และยงไดจางจตรกรภายนอกเปนผวาดภาพเพอเผยแพรออกสอทางเวบไซตของหอพรรณไม และเปนการเผยแพรผลงานวจยดานอนกรมวธานพชสสาธารณชนมากขน

จตรกรชาวไทย 6 ทานทเกยวของกบการวาดภาพทางพฤกษศาสตรของหอพรรณไม กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช บคคลแรกไดแก นางพนทรพย สงหษฐต ตาแหนงชางเขยนประจาหอพรรณไมรนบกเบก ในชวงป พ.ศ. 2500–2525 วาดภาพลายเสนขาวดาและภาพสนาประกอบการศกษาพรรณไมใหกบนก

ภาพ Shorea rogersiana Raizada & aSmitinand (Shorea laevis Ridl.) ภาพวาดsลายเสนภาพแรกทตพมพในวารสาร ThaiForest Bulletin (Botany) เลม 1 หนา 7วาดโดยนางพนทรพย สงหษฐต

15


ภาพวาดสนาสมอไทย Terminalia chebula Retz. และชมพพวงหรอaหสคณเทศ Kleinhovia hospita L. โดยนางพนทรพย สงหษฐตa

พฤกษศาสตรในสมยของศาสตราจารย ดร. เตม สมตนนทน เปนผอานวยการหอพรรณไม

บคคลทสอง นางอวยพร อาภาพพฒนกล ตาแหนงลกจางประจา วาดภาพลายเสนประกอบการศกษาวจยดานพรรณไมโดยเฉพาะเพอประกอบหนงสอสมนไพร บคคลทสามนางอรทย เกดแกว ตาแหนงชางศลปประจาหอพรรณไมในปจจบน ถนดการวาดภาพลายเสนประกอบผลงานวจยดานอนกรมวธานพช และวาดภาพสนาบาง เพอประกอบปกหนงสอพรรณพฤกษชาตของประเทศไทย บคคลทสนางสาวปาจรย อนทะชบ อดตผชวยนกวจยของหอพรรณไม ปจจบนเปนขาราชการสงกดกรมวชาการเกษตร ถนดวาดภาพลาย

16


เสน แตไดเขารบการอบรมการวาดภาพทางพฤกษศาสตรโดยใชเทคนคสนา ทาใหมภาพวาดสนามรายละเอยดสง และไดวาดภาพสนาปกหนงสอพรรณพฤกษชาตของประเทศไทยหลายเลม บคคลทหานางอาทตย คากาเนด ตาแหนงลกจาง ของหอพรรณไม วาดเฉพาะภาพลายเสนขาวดาประกอบงานวจย และบคคลสดทายนางธญลกษณ สนทรมฎฐ จตรกรทเคยทางานใหเขตรกษาพนธสตวปาหวยขาแขง สนใจวาดภาพนก ไดรบการตดตอจากหอพรรณไมใหวาดภาพพรรณไมโดยใชสนาเพอประกอบผลงานวจยและเผยแพรทางเวบไซตของหอพรรณไมตงแตป พ.ศ. 2549 จนถงปจจบน ผลงานลาสดไดจดพมพในรปแบบปฏทนครบรอบ 80 ป หอพรรณไม ป พ.ศ. 2553 และเปนผวาดภาพสวนใหญในหนงสอเลมน โดยมนกพฤกษศาสตรหอพรรณไมเปนผคดเลอกภาพ และกากบดแลการวาดภาพใหเปนไปตามลกษณะทางพฤกษศาสตรทถกตอง

ภาพวาดลายเสน Scaphium scaphigerum (Wall. ex G. Don) G. Planch. โดยนางอรทย เกดแกว ตพมพในวารสาร Thai Forest Bulletin (Botany) เลมท 36mหนาท 66 (ซาย) ภาพวาดลายเสน Mallotus brevipetiolatus Gage โดยนาง อาทตย คากาเนด ตพมพในหนงสอ Flora of Thailand เลมท 8 ตอนท 2 หนา 392s(กลาง) และภาพวาดลายเสน Blinkworthia lycioides Choisy โดยนางสาวปาจรย อนทะชบ ตพมพในหนงสอ Flora of Thailand เลมท 10 ตอนท 3 หนา 242 (ขวา)s

ภาพปกหนงสอ Flora of Thailand เลม 7 ตอน 3 (ภาพ1) และเลม 8 ตอน 1 (ภาพ 2)วาดโดยนางอรทย เกดแกว ภาพปกหนงสอFlora of Thailand เลม 10 ตอน 2 (ภาพ 3)วาดโดยนางสาวปาจรย อนทะชบ และเลม 10ตอน 3 (ภาพ 4) วาดโดยนางธญลกษณ สนทรมฎฐ

17

SW 2331-(7-9)-P17-New-PC7.indd intro17SW 2331-(7-9)-P17-New-PC7.indd intro17 5/1/2554 14:54:385/1/2554 14:54:38

ในประเทศไทย ผลงานทางดานภาพวาดทางพฤกษศาสตรยงไมเปนทรจกและแพรหลายมากนก เนองจากยงไมมการเรยนการสอนอยางเปนระบบ นอกจากบางคนทมความสนใจสวนตวเปนพนฐานและมทกษะในงานศลปะ ประกอบกบมใจรกในการทางานภาพวาดทางพฤกษศาสตร นอกจากนในการศกษาวจยดานพฤกษศาสตร นกพฤกษศาสตรบางคนจาเปนตองวาดภาพพรรณไมแสดงรายละเอยดลกษณะตางๆ ขนเอง โดยเฉพาะภาพลายเสนเพอแสดงสวนตางๆ ของพชไดอยางละเอยด ซงสวนมากไมมทกษะดานงานศลปะ ดงนนหอพรรณไมจงไดพฒนาแนวทางการวาดภาพทางพฤกษศาสตรขนอยางจรงจง โดยใหจตรกรเปนผวาด ภายใตการแนะนาของนกพฤกษศาสตร ทาใหไดภาพทมความสวยงามและแสดงรายละเอยดทางดานพฤกษศาสตรครบถวน นอกจากนการใชสนาในการวาดทาใหภาพมความสวยงามดเปนธรรมชาตมากขน ทาใหผลงานแพรหลายในวงกวาง โดยทบคคลทวไปสามารถชนชมความงามของพรรณไมโดยไมตองมความรดานพฤกษศาสตรแตอยางใด

ปฏทนครบรอบ 80 ป หอพรรณไม ป พ.ศ. 2553แสดงภาพวาดทางพฤกษศาสตรโดยใชเทคนคสนาโดยนางธญลกษณ สนทรมฎฐ

18


เครอขายวทยสานศลปสาหรบภาพวาดทางพฤกษศาสตรโดยใชเทคนคสนาในสวน

อนๆ ในประเทศไทย ไดปรากฏสสาธารณชนผานงานแสดงภาพ การพมพเผยแพรในรปปฏทน โปสการด หนงสอ หรอแสตมป โดยจตรกรทนยมชมชอบในการมองดอกไมหรอตนไมผานองคประกอบรปทรงและสสน แตสวนมากไมใชหรอเกยวของกบนกพฤกษศาสตร จตรกรภาพวาดเหลานจะเนนความสวยงามสมจรง และมบางคนทไดเรยนรเพมเตมในการวาดภาพพรรณไมในแนวพฤกษศาสตร เชน อาจารยพนธศกด จกกะพาก ทใชความประณตวาดภาพพรรณไมทมรายละเอยดสง ซงอาจารยพนธศกดเคยกลาวไววา “ดอกไม” เปนแรงบนดาลใจในการวาดรปตงแตเดก และมกจะวาดจากตนจรง คณเอกชย ออดอาไพ คณสมพล ศรรอดบาง และคณลลตา โรจนกร ซงลวนมความเชยวชาญวาดภาพกลวยไม เปนตน นอกจากนยงมจตรกร นกธรรมชาตวทยา และนกวทยาศาสตร ทรวมกลมกนตงเปนเครอขายวทยสานศลป (Sci-Art Network) (ชอเดมคอ Natural Scientifi c Illustrator Guild of Thailand) ในป พ.ศ. 2542 เพอเปนเครอขายของผวาดภาพทางวทยาศาสตรทงพช สตว และแมลง ในการสงเสรมและพฒนาบคลากรดานน ตลอดจนใหภาพวาดทางวทยาศาสตรเปนสอเพอเสรมสรางการอนรกษธรรมชาต โดยมอาจารย ดร.ศศวมล แสวงผล อาจารยประจาภาควชาพฤกษศาสตร คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยมหดล เปนประธานเครอขาย โดยเปนผรเรมบกเบกการเรยนการสอน การฝกอบรมการวาดภาพทางพฤกษศาสตรในประเทศไทย และยงมกจกรรมอยางตอเนองแพรหลายสสาธารณชน ตงแตในระยะแรกเมอป พ.ศ. 2542 เปนตนมา โดยเฉพาะกบเยาวชนตลอดมาจนถงปจจบน กจกรรมการวาดภาพพฤกษศาสตรไดรบการสนบสนนอยางดยง จากโครงการอนรกษพนธกรรมพชอนเนองมาจากพระราชดาร สมเดจพระเทพรตนราชสดา สยามบรมราชกมารฯ ใหรวมสนองพระราชดาร โดยจดใหมการอบรมการวาดภาพพรรณไมแกครและนกเรยนในโครงการฯ อยางสมาเสมอ

สมาชกเครอขาย (บน) การอบรมการวาดภาพวทยาศาสตรใหแกเยาวชนและบคคลทวไป (ขวา)

19


หลกการวาดภาพทางพฤกษศาสตร

ในการวาดภาพทางพฤกษศาสตร นกพฤกษศาสตรและจตรกรผวาดภาพทางพฤกษศาสตรควรเรยนรถงลกษณะเดนๆ ของพชในแตละกลมทจะวาด รวมถงลกษณะทสาคญทางพฤกษศาสตรตางๆ เชน ราก ลาตน เปลอก ชนดของใบ ใบประดบ ดอก ชอดอก ผล ชอผล ตลอดจนเมลด เพอเลอกเทคนคทจะใชวาดภาพใหเหมาะสม ตามหลกวทยาศาสตรซงมรายละเอยดและขนตอนโดยสงเขป คอ

• เตรยมการวาดภาพลายเสนขาวดาหรอภาพสแลวแตวตถประสงคของการนาไปใช รวมถงการกาหนดขนาดภาพ พรอมมาตราสวนทจะใชใหถกตอง พรรณไมทวาดอาจเปนตวอยางพรรณไมอดแหง ตวอยางสด หรอภาพถายส

• ศกษาขอมลตวอยางพรรณไมหรอภาพพรรณไมทจะวาด ภายใตคาแนะนาของนกพฤกษศาสตรผเชยวชาญพชกลมนนๆ เพอแสดงรายละเอยดสวนสาคญของพรรณไมไดครบถวน พรอมชอพฤกษศาสตรทถกตอง

• รางภาพในมาตราสวนทถกตอง ดวยการวดขนาด แลววางตาแหนงของภาพทงภาพหลกและภาพยอยประกอบหรอสวนขยาย (ถาม) ตามวสยของพรรณไมในธรรมชาต

• เพมเตมรายละเอยดลกษณะพรรณไม ส และแสงเงา• ตรวจสอบความถกตองของภาพวาดขนสดทาย รวมกบนกพฤกษศาสตร

วนทวาดเสรจสมบรณ และลายมอชอของผวาด

ภาพวาดทางพฤกษศาสตรในหนงสอเลมน มคาบรรยายโดยยอลกษณะทางพฤกษศาสตรทสาคญของสกลและชนดทวาด ขอมลการกระจายพนธ บางชนดมการใชประโยชนและเรองราวตางๆ ทนาสนใจประกอบ เพอใหบคคลทวไปทไมใชนกพฤกษศาสตรสามารถเขาใจพชกลมตางๆ ไดในเบองตน และเพมอรรถรสดานความงามทางศลปะของภาพวาดทางพฤกษศาสตรใหมคณคามากขน ขอมลสวนใหญไดมาจากหนงสอพรรณพฤกษชาตของประเทศไทย หรอ Flora of Thailand และหนงสอพรรณพฤกษชาตของประเทศใกลเคยง เชน Flora Malesiana และ Flora of China เปนตน บางสวนไดจากขอมลบนเวบไซตทมอยมากมาย สาหรบการจาแนกพรรณไมออกเปนวงศตางๆ จะอางองโดยใชหลกการววฒนาการททนสมย โดยเฉพาะจากเวบไซต Angiosperm Phylogeny หรอ APweb การบรรยายลกษณะทางพฤกษศาสตรแตละชนด นอกจากมวตถประสงคหลกเพอใหรจกชนดพรรณไมทวาดในเบองตน ยงเปนการบอกสดสวนคราวๆ ของภาพวาดทางพฤกษศาสตรอกดวย เนองจากภาพวาดในหนงสอเลมนสวนใหญเปนการวาดจากภาพถาย ไมใชจากตนจรงในธรรมชาต การแสดงมาตราสวนจงเปนเรองยาก ดงนนขนาดตางๆ ของใบ ดอก ผล หรอสวนตางๆ ทสาคญทปรากฏในคาบรรยาย จงเปนการแสดงสดสวนของภาพแทนมาตราสวน

20


ภาพวาดพรรณไมมจานวนทงสน 84 ภาพ ครอบคลมสงมชวต 2 อาณาจกร ไดแก อาณาจกรเหดรา หรอ Fungi kingdom และอาณาจกรพช หรอ Plant kingdom สวนเหดจดอยในอาณาจกรแยกจากอาณาจกรพช อาณาจกรสตว และอาณาจกรแบคทเรย จากลกษณะสาคญทผนงเซลลของพวกเหดรามไคทน (chitin) เปนสวนประกอบ สวนอาณาจกรพชผนงเซลลมเซลลโลส เปนสวนประกอบ อาณาจกรเหดราคาดวามจานวนมากกวา 1.5 ลาน ชนด จานวนนมเพยงรอยละ 5 หรอประมาณ 100,000 ชนด ทไดรบการระบชอตามหลกวชาการแลว เหดราเปนสงทมชวตทมประโยชนมากมาย ทงเปนอาหาร ยารกษาโรค ใชควบคมและกาจดศตรพช และเปนสงมชวตทมความสาคญและจาเปนในระบบนเวศ โดยเฉพาะการมความสมพนธ แบบพงพาอาศยกน (symbiosis) กบพชตางๆ เชน เชอราไมคอรไรซา เปนตน สาหรบ อาณาจกรพช โดยทวไปแลวหมายถงสงมชวตจาพวกไมตน ไมพม ไมลมลก ไมเถา เฟน มอส ตลอดจนสาหรายสเขยว ม 2 กลมใหญๆ คอ พชไรดอกและพชดอก พชไรดอกมพชกลมเฟน (ferns) และพชเมลดเปลอย (gymnosperms) สวนพชดอกหรอ angiosperms แบงเปนประเภทใหญๆ ได 4 ประเภท คอ พชใบเลยงเดยว (mono-cotyledons) พชพวกแมกโนเลย (magnolids) พชใบเลยงคแท (eudicots) และประเภทสดทายคอพชทจดในกลมบรรพบรษของพชดอกในแผนผงการววฒนาการ หรอกลม basal angiosperms เชนพชวงศบวเผอน หรอบวสาย Nymphaeaceae เปนตน อยางไรกตาม เพอไมใหเกดความสบสน หนงสอพฤกษศลปเลมนไดแยกกลมพชอยางกวางๆ ออกเปนเพยงพชใบเลยงเดยวและพชใบเลยงค นอกจากนยงไดเรยงลาดบภาพวาดตามระบบการจาแนกดงกลาว สวนพชภายในกลมตางๆ เรยงตามวงศ สกล และชนดตามลาดบ

ตวอยางพชในกลม gymnosperms สนสามใบPinus kesiya Royle ex Gordona

ตวอยางพชในกลม eudicots สานใบเลก Dillenia ovata Wall. ex aHook. f. & Thomson วงศ Dilleniaceae

ตวอยางเหด fungi เหดแชมเปญ Cookeina sulcipes (Berk.) Kuntze s(ภาพซาย) และตวอยางพช ในกลม monocots บอนเตากนปดAriopsis protanthera N. E. Br. (ภาพขวา)a

ตวอยางพชในกลม magnolids มณฑาดอย Magnolia garrettii(Craib) V. S. Kumar วงศ Magnoliaceae

21


บรรณานกรมกรมศลปากร. 2530. อครศลปน. หางหนสวนจากด ป. สมพนธพาณชย กรงเทพฯ

249 หนานสากร ปานประสงค. 2544. ภาพวาดทางพฤกษศาสตร: ศลปะแหงเรองจรง

นตยสาร Update ปท 16 ฉบบท 169 กนยายน 2544 หนา 52–60.พนธศกด จกกะพาก. 2545. บานมรโรย. โรงพมพ ก. การพมพเทยนกวง กรงเทพฯ

239 หนาพเชษฐ สนทรโชต. 2547. การศกษาภาพจตรกรรมสนาของ สวสด ตนตสข. รายงาน

วจย วจ ND2430 พ654 ก2547. มหาวทยาลยราชภฏสวนดสต กรงเทพฯ ลลตา โรจนกร. 2548. ขอเพยงแตเหน. สถาบนเอเชยศกษา จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย บรษท เพอรเฟคท พรนท แอนด แอดเวอรไทซง จากด กรงเทพฯ วรรณรตน ตงเจรญ. 2546. สนาสรางสรรค. สานกพมพอแอนดไอคว. กรงเทพฯ

208 หนาวรณ ตงเจรญ. 2551. พระราชอจฉรยภาพ อครศลปน ศนยหนงสอมหาวทยาลย

ศรนครนทรวโรฒ กรงเทพฯ 256 หนาศศวมล แสวงผล. 2549. เรยนวาดเพอเรยนร. ภาควชาพฤกษศาสตร คณะ

วทยาศาสตร มหาวทยาลยมหดล และเครอขายวทยสานศลป 120 หนาBlume, C. L. 1851. Flora Javae nec non insularum adjecentium, part 40, t.

94B. Desmond, R. 1999 (reprinted 2006). Sir Joseph Dalton Hooker: Traveller and

plant collector. Antique Colletors’ Club Ltd., Woodbridge, Suff olk.Hemsley, W.B. 1906. A new and complete index to the Botanical Magazine.

Lovell Reeve & Co. Ltd. London. Hulton, P. and L. Smith. 1979. Flowers in art from east and west. British

Museum Publication. London.Lindsay, S. and D.J. Middleton. 2009. Lecanopteris pumila Blume (Polypo-

diaceae), a new record for Thailand. Thai Forest Bulletin (Botany) no. 37: 59–63.

Robinson, T. 2008. William Roxburgh. The founding father of Indian botany. Phillimore & Co.Ltd. Chichester, West Sussex, England.

Saunder, G. 1995. Picturing Plants: An analytical history of botanical illustra-tion. University of California Press. Berkeley and Los Angeles, California.

Schmidt, J. 1900–1916. Flora of Koh Chang. Contribution to the knowledge of the vegetation in the Gulf of Siam. B. Luno Publication, Copenhagen.

22


Sherwood, S. and M. Rix. 2008. Treasures of botanical art. Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, Kew. London.

Simblet, S. 2010. Botany for the artist. Dorling Kindersley Ltd. London.Smitinand, T. 1989. Thailand. In Campbell, D.G. and H.D. Hammond (ed 3.)

Floristic Inventory of Tropical Countries. The New York Botanical Gar-dens. 1989: 63–82.

Stern, W. 1990. Flower artists of Kew. The Herbert Press in association with the Royal Botanic Gardens, Kew. London.

Stevens, P. F. (2001 onwards). Angiosperm Phylogeny Website. Version 9, June 2008 [and more or less continuously updated since].” will do. http://www.mobot.org/MOBOT/research/APweb/.

23



ภาพวาดทางพฤกษศาสตร Botanical Illustrations

SW 2331-P25-197-PC7.indd 25SW 2331-P25-197-PC7.indd 25 10/1/2554 15:43:4810/1/2554 15:43:48

26

Matonia pectinata R. Br. Matoniaceae

เฟนสกล Matonia สวนมากพบเจรญเตบโตบนพนดน ใบขนาดใหญรปพด กลมอบสปอรเรยงเปนวง เยอคลมรปโล มสมาชกเพยง 2 ชนด เคยเปนสกลทมการกระจายพนธกวางในเขตรอน แตในปจจบนพบเฉพาะในภมภาคมาเลเซย และภาคใตของไทย ขนตามทโลงบนภเขาสงหรอเขาหนปน ในประเทศไทยพบเพยงชนดเดยว ทจงหวดตรงและยะลา ขนหนาแนนปนกบเฟนบวแฉก Dipteris conjugata Reinw. และ เฟนแฉกคขนนก Gleichenia microphylla R. Br. บนพนทภเขาทสงจากระดบนาทะเล 1,200–1,500 เมตร

เฟนบวรศม

เฟนเจรญเตบโตบนพนดน มเหงาเกาะเลอย มขนยาวสนาตาลหนาแนน ใบขนาดใหญเรยงสลบหางๆ กานใบสนาตาลเขม ยาว 82–115 เซนตเมตร เกลยง ตงตรงชแผนใบสเขยวเขมแผออกคลายรปรม กวาง 35–75 เซนตเมตร ยาว 42–80 เซนตเมตร แผนใบแบบตนเปด มใบยอย 22–30 ใบ ใบยอยกลางแผนใบ กวาง 2.7–5.5 เซนตเมตร ยาว 35–75 เซนตเมตร ขอบใบมวนลง แฉกลก ปลายมน เนอใบหนา ทองใบมนวลและมปมขนาดเลก กลมอบสปอรมอบสปอร 5–10 อน เรยงเปนวงลอมรอบรเซปตาเคล เยอคลมกลมอบสปอรรปโล

เทคนคสนา ขนาด 30 x 40 เซนตเมตรโดย ธญลกษณ สนทรมฏฐ

ลขสทธของหอพรรณไม กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธ พช พ.ศ. 2553



28

Platycerium ridleyi H. Christ. Polypodiaceae

เฟนสกล Platycerium หรอสกลชายผาสดา เปนเฟนองอาศย ใบมใบประกบตนและใบสรางสปอร กลมอบสปอรเรยงชดกนเปนผนสนาตาลขนาดใหญ มสมาชกประมาณ 18 ชนด พบเฉพาะในเขตรอน ในไทยพบ 4 ชนด นยมปลกเปนไมประดบ สวนรากนามาใชเปนวสดปลกกลวยไมไดเปนอยางด บางชนดใบสรางสปอรใชเปนสมนไพรได เขากวางมเขตการกระจายพนธในคาบสมทรมาเลเซย บอรเนยว สมาตรา และภาคใตของไทย ขนตามคบไมในปาดบชนระดบตา และปาพร

เขากวาง

เฟนองอาศย เหงาขนาดใหญ มเกลดสนาตาลปกคลม ใบประกบตนรปคลายวงกลม กวาง 20–40 เซนตเมตร ยาว 20–50 เซนตเมตร เสนใบนนเดนชดเจน ใบเรยงชดกนหมสวนของเหงาและประกบแนนตดกบคาคบไมองอาศย ใบสรางสปอร ยาว 25–50 เซนตเมตร ตงขนและแตกแขนงแบบแยกสองหลายครงคลายเขากวาง สวยงามแปลกตากวาเฟนในสกลชายผาสดาชนดอนๆ แฉกใบสรางสปอรมกานยาว 2–10 เซนตเมตร ปลายแผออกรปรคลายชอน กวาง 3–15 เซนตเมตร ยาว 5–17 เซนตเมตร ภายในมกลมอบสปอรเรยงอดกนแนน





30

Pteris blumeana J. Agardh Pteridaceae

เฟนสกล Pteris สวนมากเจรญเตบโตบนพนดน ใบประกอบแบบขนนก 2 ชน ใบยอยสวนมากรปแถบ ขอบพบงอ กลมอบสปอรเทยมซงเกดจากขอบแผนใบโปรงใสพบเขาหาตวใบ มสมาชกประมาณ 250 ชนด สวนใหญกระจายพนธในเขตรอนและกงเขตรอน ในประเทศไทยมประมาณ 28 ชนด เปนเฟนทสวยงาม หลายชนดนยมนามาปลกเปนไมประดบ เฟนหรญ หรอชอเรยกตามตลาดตนไมวา เฟนอะลาบา มเขตการกระจายพนธกวาง พบตงแตอนเดยถงเวยดนามใต และภมภาคมาเลเซย ในไทยพบทวทกภาค ขนใตรมเงาในปาดบแลงและปาดบชน

เฟนหรญ

เฟนเจรญเตบโตบนพนดน ลาตนสน ตงตรง มเกลดสนาตาลหนาแนน ใบประกอบแบบขนนกสองชน มทงใบดางและไมดาง กานใบยาวไดถง 80 เซนตเมตร แผนใบกวาง 35–50 เซนตเมตร ยาวไดถง 70 เซนตเมตร มใบยอยประมาณ 10 ค เรยงตรงขาม กวาง 3–5.5 เซนตเมตร ยาวไดถง 25 เซนตเมตร ปลายยาวคลายหาง แผนใบเวาเกอบจรดแกนกลางใบ ขอบใบยอยเรยบ แผนใบบาง ใบยอยคสดทายแตกแขนงอกชนหนงใกลโคนใบ มเยอคลมกลมอบสปอรเทยม





32

Pinus kesiya Royle ex Gordon Pinaceae

สกล Pinus หรอสกลสนเขา เปนพชเมลดเปลอย สวนมากเปนไมตน ไมผลดใบ ใบเรยวยาว รปเขม ออกเปนกระจกตดกนทโคนกาบหมใบ ชอผลหรอโคน (cone) รปเจดยมเกลดแขงคลายเนอไม เรยงซอนเหลอม แตละเกลดมออวล 2 เมด มสมาชกมากกวา 100 ชนด พบทงในทวปแอฟรกา เอเชย ยโรป และอเมรกาเหนอ ขนไดดในดนทเสอมโทรม ลาตนสงชลดหรอแคระแกรน มอายยนนาน ในประเทศไทยมเพยง 2 ชนด อกชนด ไดแก สนสองใบ Pinus merkusii Jungh. & de Vriese ซงแตกตางกนตามจานวนใบในแตละกระจก สนเขาทงสองชนดมชนและนามนสนทใชในอตสาหกรรมหลายประเภท โดยเฉพาะการผลตสและนามนชกเงา สนสามใบ พบตงแตอนเดย พมา จนตอนใต ภมภาคอนโดจน จนถงฟลปปนส ในไทยพบแทบทกภาคยกเวนภาคตะวนออกเฉยงใตและภาคใต บนพนทสงใกลระดบนาทะเลจนถงระดบความสงประมาณ 1,800 เมตร

สนสามใบ

ไมตน ชนมกลนหอม เปลอกลาตนแตกเปนรองลก สนาตาลปนเทาลอกเปนแผนบางๆ ใบม 3 ใบในแตละกระจก ใบรปเขม เรยวยาว หนาตดขวางเปนรปสามเหลยม ยาว 10–22 เซนตเมตร กาบหมกานใบยาว 1–2 เซนตเมตร ตดทน ชอเพศผออกเปนกระจก ชอเพศเมยออกเดยวๆ หรอเปนค ยาว 5–8 เซนตเมตร ตดทนหลายป เกลดหนาแนน ยาว 2.5–3 เซนตเมตร เมลดสนาตาลดา ยาว 5–6 มม. ปลายมปก

เทคนคสนา ขนาด 30 x 40 เซนตเมตรโดย ปาจรย อนทะชบ




34

Nageia wallichiana (C. Presl) Kuntze Podocarpaceae

สกล Nageia เปนพชเมลดเปลอย แผนใบไมมเสนกลางใบ และเมลดมเยอหมทเจรญหมเมลด แยกจากสกล Podocarpus หรอ พญาไมทแผนใบมเสนกลางใบ สวนทเจรญหมเมลดเปนเกลดประดบ มสมาชก 5–7 ชนด ในประเทศไทยพบเพยง 2 ชนด อกชนดหนงคอซางจน Nageia motleyi (C. Presl) de Laub พบเฉพาะทเขากวบ จงหวดตราด ขนไม เดมชอ Podocarpus wallichianus C. Presl มเขตการกระจายพนธกวาง พบตงแตอนเดย บงกลาเทศ จนตอนใต พมา ภมภาคอนโดจนและมาเลเซย จนถงฟลปปนสและปาปวนวกน ในไทยพบกระจายหางๆ แทบทกภาค ขนตามทลาดชน บนสนเขา ลกษณะภายนอกดคลายกบพชในสกล Agathis โดยเฉพาะ สนขาวเมา Agathis dammara (Lamb.) Rich. หรอ damar minyak ซงเปนพรรณไมพนเมองของฟลปปนส นามาจาหนายเปนไมปลกประดบตามตลาดตนไมทวไป

ขนไม

ไมตนไมผลดใบ สงไดถง 50 เมตร ลาตนเปลาตรง มชอแยกเพศตางตน เปลอกเรยบลอกเปนแผนขนาดใหญ ใบเรยงตรงขามสลบตงฉาก ใบมขนาดและรปทรงผนแปรมาก ยาว 10–18 เซนตเมตร ไมมเสนกลางใบ เสนใบเรยงขนานกน เหนเปนเสนปากใบทงสองดานของแผนใบ โคนเพศผออกเปนกลมตามซอกใบ ชอเพศเมยออกตามปลายกง มเกลดประดบจานวนมาก แตเจรญเพยง 1–2 เกลด ฐานรองเมลดอวบนา เมลดมเยอเปนเนอหมเมลดจนมด สกสดา กลม เสนผานศนยกลางประมาณ 2 เซนตเมตร





36

Ariopsis protanthera N. E. Br. Araceae

สกล Ariopsis เปนไมลมลกขนาดเลก ขนตามโขดหน มนายางสขาว สวนมากมใบเดยว กานใบยาว ใบแบบกนปด ชอดอกม 1–3 ชอ อบเรณ หรอ synandria เชอมตดกนทปลายตอเนองกน ดอกเพศเมยอยดานลาง ดอกเพศผเรยงแนนดานบน รงไขม 1 ชอง ยอดเกสรเพศเมยม 4–6 พ ตดทน มสมาชกเพยง 2 ชนด อกชนดหนงคอ Ariopsis peltata J. Graham พบเฉพาะในอนเดย บอนเตากนปดมเขตการกระจายพนธในอนเดย พมา ในไทยพบทจงหวดตากใกลชายแดนพมา และหนองคายทเขตรกษาพนธสตวปาภวว ขนหนาแนนเกาะตามโขดหนปนหรอหนทราย รมลาธารใตรมเงาในปาเบญจพรรณและปาดบแลง

บอนเตากนปด

พชลมลก ขนาดเลก ลาตนกลมคลายหวใตดน ใบแบบกนปด มใบเดยว รปหวใจ ยาว 5–10 เซนตเมตร กานใบยาว 6–14 เซนตเมตร แผนใบดานลางมนวล ชอดอกม 1–3 ชอออกกอนแตกใบใหม กาบหมชอดอกรปเรอ ยาว 2–2.5 เซนตเมตร ชอดอก หรอ spadix เปนแกนทรงกระบอกสนๆ ยาวประมาณ 1.5 เซนตเมตร ตดผลพรอมใบ ผลขนาดเลก เปนเหลยม 4–6 เหลยม





38

Licuala peltata Roxb. ex Buch.-Ham. var. sumawongii Saw Arecaceae (Palmae)

สกล Licuala เปนปาลมลาตนเดยวหรอเปนกอ มทงดอกสมบรณเพศและดอกแยกเพศอยตางตน ใบประกอบแบบนวมอ ใบยอยมกจะแยกออกเปนสวนๆ แตละสวนแยกจากกนลกถงกานใบหรอเชอมตดกนทโคน บางชนดกเชอมตดกนเปนแผน กานใบมหนามหรอไมม ชอดอกออกระหวางใบ มการกระจายพนธสวนใหญอยในคาบสมทรมาเลเซย บอรเนยว และนวกน ในประเทศไทยมประมาณ 14 ชนด เปนปาลมทสวยงามและมศกยภาพสงสาหรบเปนปาลมประดบ มสมาชก 134 ชนด พบตงแตอนเดย จนตอนใต ภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต จนถงออสเตรเลยตอนบน ปาลมเจาเมองตรงเปนพชถนเดยวของไทยทางภาคใต ปจจบนไมพบในปาธรรมชาต ลกษณะทวไปคลายกบกะพอ Licuala peltata Roxb. ex Buch.-Ham. var. peltata ตางกนทแผนใบไมแยกเปนสวนเหมอนกะพอ และดอกมขนาดเลกกวาเลกนอย เดมเขาใจผดวาชอพฤกษศาสตรคอ Licuala elegans Blume ปจจบนเปนชอพองของ Licuala pumila Blume ซงพบเฉพาะในชวาและสมาตราของอนโดนเซยเทานน ปาลมเจาเมองตรงจดวาเปนปาลมทสวยงามทสดในสกลกะพอ

ปาลมเจาเมองตรง

ปาลมลาตนเดยว สงไดถง 5 เมตร ใบประกอบแบบนวมอ ใบยอยเชอมตดกนเปนแผนจบคลายแบบกนปด เสนผานศนยกลางประมาณ 1.5 เมตร ใบสเขยวเขม กานใบยาวประมาณ 2 เมตร ขอบกานมหนามแหลม ชอดอกแบบชอแยกแขนงยาวประมาณ 3 เมตร โนมลง ดอกเลกสขาวแกมเขยว ผลรปร แกมสสม




SW 2331-P34-195-Edit-PC7.indd 39SW 2331-P34-195-Edit-PC7.indd 39 27/12/2553 23:07:5327/12/2553 23:07:53

40

Dioscorea brevipetiolata Prain & Burkill Dioscoreaceae

สกล Dioscorea เปนไมเถาลมลก สวนมากแยกเพศตางตน มหวใตดน บางครงมหวยอย หรอ bulblet บนลาตน ใบเรยบ หยกเปนพ หรอรปฝามอ เรยงตรงขามหรอเรยงเวยน เสนโคนใบ 3–9 เสน ชอดอกแบบชอกระจะหรอชอเชงลด ออกตามซอกใบ กลบรวม 6 กลบ เรยง 2 วง เกสรเพศผสวนมากม 6 อน ผลแหงแตก ม 3 ปก เมลดมปกบางๆ มสมาชก 450–600 ชนด มศนยกลางการกระจายพนธในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต ในประเทศไทยพบประมาณ 120 ชนด เปนพชทมประโยชนและมมลคาทางเศรษฐกจสง เปนทงพชอาหารและสมนไพร หลายชนดนยมปลกเปนอาหาร เชน มนเสา Dioscorea alata L. หรอ Winged yam และมนมอเสอ Dioscorea esculenta (Lour.) Burkill หรอ Lesser yam เปนตน มนเทยน พบในกมพชา เวยดนาม และไทย ในไทยพบแทบทกภาค ยกเวนภาคใต หวสเหลองคลายเทยนไข จงมชอเรยกวามนเทยน รบประทานได

มนเทยน

ไมเถา ยาวไดถงประมาณ 5 เมตร หวใตดนรปทรงกระบอก ยาว 10–15 เซนตเมตร มเกลดหมยอด ใบเรยงตรงขาม ยาวถงประมาณ 10 เซนตเมตร แผนใบหนา ชอดอกเพศผม 1–6 ชอ แยกแขนงคลายชอเชงลด 1–2 ชอ ชอดอกเพศเมยคลายชอดอกเพศผ ผลขนาดกวาง 2–3 เซนตเมตร ยาว 1.2–1.6 เซนตเมตร เมลดกลม แบน เสนผานศนยกลางประมาณ 0.3 เซนตเมตร ปกยาว 1–1.5 เซนตเมตร





42

Iris collettii Hook. f. Iridaceae

สกล Iris เปนไมลมลก ใบเรยงสลบในระนาบเดยวกนเปน 2 แถว กลบดอกวงนอกใหญกวาวงใน หลากส กลบดอกดานในมขนเคราหรอเปนสน เกสรเพศผ 3 อน ตดตรงขามกานแขนงเกสรเพศเมยทคลายแผนกลบดอก มสสด ปลายแยก 2 พ ผลแหงแตกตามยาว มสมาชกประมาณ 225 ชนด สวนมากพบในเขตอบอนเหนอ หลายชนดมดอกสวยงาม นยมปลกเปนไมประดบ โดยเฉพาะในทวปยโรป ในประเทศไทยพบชนดเดยวในปาธรรมชาต มหลายชนดนาเขามาปลกเปนไมประดบ วานแมยบพบตงแตอนเดย พมา จนตอนใต เวยดนาม และภาคเหนอของไทย ในจงหวดแมฮองสอน เชยงใหม และเชยงราย ขนตามปาสนเขา ทสงจากระดบนาทะเลระหวาง 700–1,500 เมตร

วานแมยบ

ไมลมลก มหวใตดน ลาตนสนมชอดอกทปลาย แผนใบมนวล ยาว 10–25 เซนตเมตร และยาวไดถง 35 เซนตเมตรในชวงตดผล ดอกออกเปนชอยาว 2–8 เซนตเมตร คลายพดมกาบหม ม 2–4 ดอก กลบดอก 6 กลบ หลอดกลบดอกยาว 3–5 เซนตเมตร วงกลบนอกโคนมสนเปนคลนสสม กานเกสรเพศเมยเปนแผน ยาวประมาณ 2 เซนตเมตร ผลสเขยวออน ยาว 1.5–2.5 เซนตเมตร ปลายมจงอยสนๆ เมลดมเยอหม

เทคนคสนา ขนาด 25 x 36 เซนตเมตรโดย อรทย เกดแกว




44

Lilium primulinum Baker var. burmanicum StearnLiliaceae

สกล Lilium เปนไมลมลกอายหลายป หวใตดนมเกลดหนาขนาดใหญเรยงซอนเหลอมจานวนมาก ดอกสวนมากรปแตรหรอรประฆง กลบรวม 6 กลบ มตอมนาตอยทโคนกลบ เกสรเพศผ 6 อน อบเรณตดดานหลงไหวได รงไขอยเหนอวงกลบ ผลแหงแตกตามยาว มสมาชกประมาณ 115 ชนด สวนใหญกระจายพนธในเขตอบอนและเขตภเขาสง โดยเฉพาะในภมภาคเอเชยตะวนออก ในไทยม 2 ชนด อกชนดคอดอกแตรวงขาว Lilium bakerianum Collett & Hemsl. พบเฉพาะทดอยเชยงดาว ดอกแตรวงมชอสามญวา Primulinum lily พบทจนตอนใต พมา และภาคเหนอของไทย ขนในปาดบเขา ทสงจากระดบนาทะเลมากกวา 800 เมตร

ดอกแตรวง

ไมลมลกอวบนา สงประมาณ 2 เมตร หวใตดนยาว 5–6 เซนตเมตร เนอในสเหลองครม ใบเรยงเวยน ยาว 5.5–12 เซนตเมตร เสนโคนใบ 3 เสน ชอดอกม 4–9 ดอก รปแตร กลบรวมสเหลองหรออมเขยว มปนสมวงนาตาลแซม แผนกลบยาว 6.5–9 เซนตเมตร ผลเปนฝกรปขอบขนาน ยาว 4–7 เซนตเมตร เมลดเรยงตงคลายเหรยญ แบน มปกโดยรอบ





46

Musa laterita CheesemanMusaceae

สกล Musa หรอกลวยปา เปนไมลมลก แตกกอ มลาตนเทยม ใบประดบหรอปล สเขยว นาตาล หรอมวง มสมาชกประมาณ 30 ชนด สวนมากพบในเขตรอนของทวปเอเชย สวนสกล Ensete หรอกลวยผา เปนกลวยไมแตกกอ และสกล Musella ทคลายกลวยผา แตใบประดบสเหลอง นยมปลกเปนไมประดบ กลวยบวหรอกลวยบวสสม ทางภาคเหนอเรยก กลวยแค หรอกลวยแวก ตามตลาดตนไมสวนมากใชชอทางพฤกษศาสตรวา Musa ornata ‘Bronze’ คอเปนลกผสมของกลวยบวสชมพ หรอ Musa ornata Roxb. ซงเปนชอทไมถกตอง มถนกาเนดในอนเดย สาหรบกลวยบวมเขตการกระจายพนธในอนเดย พมา และภาคเหนอของไทย ขนตามปาเบญจพรรณทมไมสก นามาปลกเปนไมประดบกนบางแตนอยกวากลวยบวสชมพ

กลวยบว

ไมลมลก แตกหนอไปไดไกลจากตนแม ลาตนเทยมสง 1–2.5 เมตร แผนใบยาวไดถง 1.5 เมตร กวางประมาณ 40 เซนตเมตร เสนกลางใบเปนรองลกมสแดง ชอดอกตงขน ใบประดบสแดง ยาว 20–30 เซนตเมตร ชอดอกเพศเมยม 4–6 ดอก ดอกยาว 7–8 เซนตเมตร ชอดอกเพศผม 6–10 ดอก เรยง 2 แถว ชอผลเรยงแนน ผลยอยรปทรงกระบอกเหลยม ยาว 8–10 เซนตเมตร เมลดจานวนมาก





48

Bulbophyllum dayanum Rchb. f.Orchidaceae

สกล Bulbophyllum หรอสกลสงโต เปนกลวยไมองอาศย มเหงา สวนมากมใบเดยวออกจากลาลกกลวย ชอดอกออกทโคนลาลกกลวยหรอเหงา กลบดอกแยกกน ขนาดเลกกวากลบเลยง กลบปากตดทโคนเสาเกสรทคลายบานพบ กลมอบเรณม 2 ค ไมมรยางค เปนกลวยไมสกลใหญรองจากสกล Dendrobium มสมาชกกวา 1,900 ชนด เขตการกระจายพนธอยในเขตรอน ในประเทศไทยมประมาณ 130 ชนด สงโตขยกขยยพบในพมาและกมพชา ในไทยกระจายหางๆ ทางภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอทจงหวดเลย (ภกระดงและภหลวง) ภาคตะวนออกเฉยงใตทจงหวดตราด (เขากวบ) และภาคใตทจงหวดระนอง และกระบ (เขาพนมเบญจา) ขนตามคบไมในปาดบชนและปาดบเขา

สงโตขยกขยย

กลวยไมองอาศย ลาลกกลวยอวน สมวง ยาวประมาณ 3 เซนตเมตร ออกหางๆ ใบยาวประมาณ 10 เซนตเมตร แผนใบหนา สเขยวอมนาตาลมวง ชอดอกสน ตามขอของเหงา ม 2–5 ดอก กานดอกหนา ยาว 1.5–2 เซนตเมตร ดอกสเขยวอมนาตาลแดงหรอมวง ขอบมขนครยสเหลอง กลบเลยงขนาดเทาๆ กน ยาวประมาณ 2 เซนตเมตร กลบดอกมสเขมกวา ยาว 0.7–1 เซนตเมตร กลบปากสออนกวา ขอบจกซฟนไมเปนระเบยบตนๆ มตงทโคน แผนกลบมปมยาว เสาเกสรสเหลอง





50

Diploprora truncata Rolfe ex DownieOrchidaceae

สกล Diploprora เปนกลวยไมองอาศย ชอดอกแบบชอกระจะ ยาวเทาหรอยาวกวาใบ ดอกกระจายหางๆ กลบเลยงมสนดานหลง กลบปากอวบนา โคนกลบโคงเปนแอง มกอนนนสเหลองตรงกลาง ปลายกลบปากแคบ ปลายตดหรอแยกเปน 2 แฉก เสาเกสรสน กลมเรณม 4 กอน ขนาดไมเทากน มสมาชกเพยง 2 ชนด พบตงแตอนเดย เวยดนาม พมา ถงไตหวน ในประเทศไทยพบทง 2 ชนด อกชนดคอ เอองปากแฉก Diploprora championii (Lindl.) Hook. f. กระตายหลมเขตการกระจายพนธทางภาคตะวนออกของอนเดย ภาคเหนอและภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบนของไทย พบตามปาดบเขาทสงจากระดบนาทะเลมากกวา 1,000 เมตร

กระตายหล

กลวยไมองอาศย ลาตนยาว 10–12 เซนตเมตร รากหนา เกลยง ใบหนา ยาว 4–7.5 เซนตเมตร กวาง 0.7–1 เซนตเมตร โคนชอดอกมใบประดบหมเกอบรอบ 2–3 ใบ ใบประดบเหนอขนไปรปสามเหลยม มสนทดานหลง ดอกกวางประมาณ 1 เซนตเมตร กลบเลยงบนรปขอบขนานแกมรปไขกลบ กลบเลยงคขางรปชอน กลบดอกรปไขกลบ ทงกลบเลยงและกลบดอกเมอบานเตมทลไปดานหลง กลบปากโคง ปลายตด โคนกลบโคงเปนแอง มจดประ มกอนนนตามยาว ฝกยาว 3–4 เซนตเมตร





52

Sirindhornia monophylla (Collett & Hemsl.) H. A. Pedersen & SuksathanOrchidaceae

สกล Sirindhornia เปนกลวยไมดน ม 1–2 ใบ แผนใบหนา ดานบนสเขยว มจดประสมวงถงเขยวเขม ดานลางสมวงแกมเขยว ชอดอกแบบชอกระจะ กลบเลยงมกมขนทดานหลง กลบดอกคลมเหนอเสาเกสร กลบปาก 3 แฉก มจดประ โคนกลบมเดอย เสาเกสรม 2 ตง กลมเรณ 2 กอน มสมาชกเพยง 3 ชนด พบตงแตตอนใตของจนถงพมาและไทย ในประเทศไทยพบทง 3 ชนด อก 2 ชนด คอ เอองศรประจม Sirindhornia mirabilis H. A. Pedersen & Suksathan และเอองศรเชยงดาว Sirindhornia pulchella H. A. Pedersen & Indham. เอองศรอาคเนยมเขตการกระจายพนธทจนตอนใต พมา และภาคตะวนตกของไทยตดชายแดนพมา ขนบนเขาหนปนทผกรอน สงจากระดบนาทะเล 800–900 เมตร ชอสกลตงเพอเฉลมพระเกยรตสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร

เอองศรอาคเนย

กลวยไมดน สงไดถง 40 เซนตเมตร ม 1–2 ใบ รปรหรอรปไข ยาว 3–12 เซนตเมตร กวาง 2.5–5 เซนตเมตร ใบประดบรปใบหอกหรอสามเหลยมแกมรปไข ดอกกวางประมาณ 0.7 เซนตเมตร กลบเลยงมจดประ กลบเลยงบนรปขอบขนาน กลบเลยงคขางรปร กลบดอกรปขอบขนานแกมรปไข กลบปากม 3 แฉก มจดประ แฉกกลางปลายเรยบ แฉกขาง 2 แฉก ปลายหยกมนถ





54

Vanilla pilifera Holttum Orchidaceae

สกล Vanilla เปนกลวยไมเถาอวบนา ยาวไดหลายเมตร มรากอากาศตามขอ แผนใบสวนมากหนาและอวบนา ชอดอกแบบชอกระจะ ออกสนๆ ตามขอ กลบเลยงและกลบดอกขนาดเทาๆ กน กลบปากโคนตดกบดานขางเสาเกสร ไมมเดอย กลางกลบมกมขนครย กลมเรณม 2 หรอ 4 กลม ผลรปทรงกระบอก สวนมากแหงแลวไมแตก มสมาชกประมาณ 100 ชนด เขตการกระจายพนธสวนใหญอยในเขตรอน ในประเทศไทยม 5 ชนด สาหรบชนดทฝกใชในการผลตกลนวานลามถนกาเนดในอเมรกาใต โดยเฉพาะ Vanilla planifolia Jacks. ex Andrews เปนพชเศรษฐกจทสาคญในอตสาหกรรมทาเบเกอร ไอศกรม และนาหอม ปลกแพรหลายทวโลก สาหรบสามรอยตอใหญหรองดมเขตการกระจายพนธในคาบสมทรมาเลเซย ภาคตะวนตกเฉยงใตและภาคใตของไทย ขนทอดเลอยตนไมอนในปาดบแลง

สามรอยตอใหญ

กลวยไมทอดเลอยตามพนดนหรอตนไมอน ปลองยาว 7–10 เซนตเมตร ใบยาว 8–18 เซนตเมตร ชอดอกยาวประมาณ 5 เซนตเมตร ม 6–12 ดอก กานดอกยาว 1.5–3.5 เซนตเมตร กลบเลยงและกลบดอกยาว 4–4.5 เซนตเมตร กลบปากสขาวมสชมพแซม มเสนกลบสมวงดานใน มรยางคเปนแผงขนแปรงใกลปลายกลบดานใน อยตรงขามอบเรณ กลบดานในมขนสแดงเขม เสาเกสรเรยว ยาว 1–1.8 เซนตเมตร ตดกลบปากเกอบตลอดแนวความยาว





56

Freycinetia javanica Blume Pandanaceae

สกล Freycinetia เปนเตยทเกาะพาดเลอย ไมมรากคายนเหมอนสกลเตยทมลาตน หรอ Pandanus ผลเปนแบบผลสดมหลายเมลด สวนเตยทวไปมผลแบบผนงชนในแขง กาบชอดอกเพศผ (spathe) ม 2–5 อน สวนเตยมกาบเดยว มสมาชกประมาณ 180 ชนด พบในศรลงกา ภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต จนถงออสเตรเลย หลายชนดมกาบประดบสสนสวยงาม นยมปลกเปนไมประดบ ในประเทศไทยมประมาณ 5 ชนด เตยชะงดมเขตการกระจายพนธในคาบสมทรมาเลเซย สมาตรา ชวา และบอรเนยว ในไทยพบทจงหวดกระบ พงงา นครศรธรรมราช ปตตาน และนราธวาส ขนพาดเลอยตามตนไมตามรมลาธารในปาดบชน ปาพรนาจด หรอตามยอดเขาในปาดบเขา

เตยชะงด

ไมพมเกาะหรอพาดเลอย ยาวไดกวา 20 เมตร มรากอากาศ ไมผลดใบ ใบเรยงเวยน ออกหนาแนนทปลายยอด ใบยาว 5–25 เซนตเมตร กานใบสนโอบรอบลาตน โคนมตงกาบบางๆ ขอบใบจกฟนเลอยหางๆ ชวงปลายใบ เสนใบจานวนมาก ชอดอกแบบชอเชงลดมกาบ ออกสนๆ ทปลายยอด เรยงแบบชอซรม ยาว 4–5 เซนตเมตร ใบประดบม 3 วง สสมหรอเหลอง ยาว 5–7 เซนตเมตร ปลายจกฟนเลอยคลายใบ ไมมวงกลบ เกสรเพศผและเพศเมยเรยงอดกนแนนบนแกนชอเปนแทงทรงกระบอก





58

Spinifex littoreus (Burm. f.) Merr.Poaceae (Gramineae)

สกล Spinifex หรอสกลหญาลอยลม เปนหญาลมลกอายหลายป มไหล ดอกแยกเพศตางตน หรอมทงตนสมบรณเพศและเพศเดยว ลนใบเปนเยอปลายเปนขน แผนใบแขงคลายเขม ชอดอกเพศผแบบชอกระจะมกาบ ชอดอกยอยรปใบหอก ชอดอกสมบรณเพศแบบชอเชงลดมกาบประดบ ออกเปนกระจก มดอกยอย 2 ดอก ดอกลางเพศผ ดอกบนสมบรณเพศ เกสรเพศผ 3 อน มสมาชก 4 ชนด กระจายพนธอยในเขตอบอนและเขตรอนของเอเชย จนถงออสเตรเลย ในไทยพบ 1 ชนด หญาลอยลมหรอหญาลกลม พบตามชายหาด ทวไปในเอเชยเขตรอน

หญาลอยลม

หญาลมลก แยกเพศตางตน ลาตนใตดนทอดยาว ใบเรยงสลบในระนาบเดยว ยาว 3.5–22.5 เซนตเมตร ชอดอกมชอยอยจานวนมาก ชอดอกเพศผชอดอกยอยยาวประมาณ 1 เซนตเมตร มดอกยอย 2 ดอก ชอดอกสมบรณเพศแบบกระจกหรอชอกระจกแนน มกาบประดบรปแถบ ยาว 21–27 เซนตเมตร มหนามยาวประมาณ 11 เซนตเมตร ชอดอกยอยยาวประมาณ 1 เซนตเมตร มดอกยอย 2 ดอก ดอกลางเพศผ ดอกบนสมบรณเพศ กลบเกลดม 2 อน ยอดเกสรเพศเมยปลายแยกเปนพขนนก

เทคนคสไม ขนาด 30 x 40 เซนตเมตรโดย ธญลกษณ สนทรมฏฐ




60

Stemona phyllantha Gagnep. Stemonaceae

สกล Stemona เปนไมเถาลมลก อายหลายป มรากเปนหวใตดนเปนกระจก ใบเรยงเวยนรอบขอ หรอตรงขาม ชอดอกคลายชอกระจะ กลบรวม 4 กลบ เรยง 2 วง เกสรเพศผ 4 อน อบเรณตดดานหลง รงไขอยเหนอวงกลบ มชองเดยว ผลแหงแตกเปน 2 สวน เมลดมขวเปนเยอคลายถง มสมาชกประมาณ 20 ชนด ในประเทศไทยพบเพยง 2 สกล อกสกล คอ Stichoneuron ตางกนทมหวใตดนกบไมม เสนแขนงใบออกจากโคนและออกจากเสนกลางใบ อบเรณตดดานหลงและอบเรณตดทโคน ตามลาดบ สกล Stemona มเขตการกระจายพนธในเอเชยเขตรอนจนถงออสเตรเลยตอนบน ในไทยมสมาชกประมาณ 10 ชนด มหลายชนดเปนพชสมนไพร เชน Stemona tuberosa Lour. หนอนตายหยากหรอเครอสามสบ มการกระจายพนธแคบๆ พบทกมพชาและไทย ในไทยพบทางภาคเหนอตอนลาง ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคตะวนออก และภาคตะวนออกเฉยงใต ขนใตรมเงาในปาเบญจพรรณและปาดบแลง บนพนทใกลระดบนาทะเลจนถงระดบสงประมาณ 1,200 เมตร

หนอนตายหยาก

ไมเถาลมลก ยาวถง 6 เมตร รากรปกระสวย ออกเปนกระจก ยาว 40–50 เซนตเมตร เสนผานศนยกลาง 2–4 เซนตเมตร ใบรปใขกวาง ยาว 12–17 เซนตเมตร ปลายเรยวแหลม เสนใบ 9–13 เสน ออกจากโคน ชอดอกออกตามซอกใบหรอตดบนกานใบ กานชอยาว 3–8 เซนตเมตร ดอกขนาดใหญ สเหลองอมเขยว ยาว 5.5–6.5 เซนตเมตร ผลยาว 3–4 เซนตเมตร ม 20–25 เมลด





62

Curcuma alismatifolia Gagnep. Zingiberaceae

สกล Curcuma เปนพชลมลก มลาตนใตดนเปนเหงา มรากคลายหว ใบเรยงเวยนเปนกระจกใกลราก โคนกาบใบหอแนนเปนลาตนเทยม ชอดอกออกทปลายยอดหรอออกจากเหงา บางครงออกกอนผลใบ ใบประดบโคนเชอมตดกนเปนถงหมชอดอกยอย ใบประดบชวงปลายชอไมมดอกและมสตางไป ชอดอกยอยม 2–7 ดอก กลบเลยงแยกดานเดยว กลบดอกรปแตร เกสรเพศผทเปนหมนคลายกลบดอก โคนเชอมตดกบกานชอบเรณและกลบปาก ผลแหงแตก มสมาชกประมาณ 50 ชนด สวนมากพบในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต ในประเทศไทยมประมาณ 35 ชนด กระเจยว หรอขมนโคก หรอทเรยกกนในชออนๆ วา กระเจยวบว ปทมมา หรอบวสวรรค พบเฉพาะในกมพชา และไทย ขนตามพนทโลงในปาผลดใบทางภาคกลางและภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนลาง นยมปลกเปนไมประดบ ภายใตชอ Siamese tulip

กระเจยว

ไมลมลก สง 45–60 เซนตเมตร ใบมประมาณ 4 ใบ รปรแคบหรอรปแถบแกมใบหอกกลบ ผวใบเกลยงทง 2 ดาน กาบใบยาวประมาณ 10 เซนตเมตร ชอดอกออกทปลายลาตนเทยม กานชอยาวประมาณ 50 เซนตเมตร ใบประดบสเขยวหรอแกมชมพ ใบประดบสวนบนมขนาดใหญกวา สชมพหรอชมพแกมมวง กลบดอกสขาวหรอขาวแกมชมพ กลบปากสมวง โคนกลบสขาวหรอชมพ ตรงกลางกลบดานในมแถบสเหลอง





64

Globba winitii C. H. Wright Zingiberaceae

สกล Globba เปนไมลมลกขนาดเลก มเหงาสนๆ เกสรเพศผทเปนหมนอนขางเปนแผนคลายกลบดอก กลบปากแนบตดกานชอบเรณเปนรปหลอดยาว รงไขม 1 ชอง มสมาชกประมาณ 100 ชนด สวนมากพบในเอเชยเขตรอน มเพยงชนดเดยวทพบในออสเตรเลย ในประเทศไทยมประมาณ 35 ชนด หลายชนดมศกยภาพเปนไมประดบ กลวยจะกาหลวงหรอบางครงเรยกวา ขาเจาคณวนจ เปนพชถนเดยวของไทย พบทางภาคเหนอและภาคกลาง ในปาเบญจพรรณและปาดบเขา

กลวยจะกาหลวง

ไมลมลกอายหลายป ลาตนสง 50-70 เซนตเมตร ใบยาว 15-25 เซนตเมตร โคนใบรปหวใจแคบๆ เวาลก ชอดอกยาว 8-15 เซนตเมตร หอยโคงลง ใบประดบสขาว ชมพ หรอสมวงเขม ยาว 1-3 เซนตเมตร กลบเลยงปลายแยกเปน 3 แฉก หลอดกลบดอกยาวประมาณ 1.5 เซนตเมตร กลบดอกสน ยาวประมาณ 0.5 เซนตเมตร เกสรเพศผทเปนหมนยาวเสมอหลอดกลบดอก กลบปากรปสามเหลยมกางออกสองขาง เกสรเพศผ 1 อน กานชอบเรณโคงลง ยาวประมาณ 2 เซนตเมตร อบเรณมรยางคขางละ 2 แฉก ผลม 3 พ ตนๆ ผวขรขระ





66

Hedychium khaomaenense Picheansoonthon & MokkamulZingiberaceae

สกล Hedychium เปนพชลมลกขนบนพนดนหรอองอาศย เหงาอาจมอายไดนานหลายป เกสรเพศผทเปนหมนเปนแผนคลายกลบดอก กานชอบเรณยาว ปลายอบเรณไมมรยางคและเดอยทโคน กลบปากไมตดบนกานชอบเรณ มสมาชกประมาณ 50 ชนด มเขตการกระจายพนธในมาดากสการ เอเชยเขตรอนและกงอบอน หลายชนดนยมปลกเปนไมประดบ ในประเทศไทยมประมาณ 25 ชนด หงสเหนเปนพชถนเดยวของไทย พบเฉพาะทางภาคใตตอนกลางทเขาเหมน จงหวดนครศรธรรมราช และเขาพนมเบญจา จงหวดกระบ ขนตามทงหญาทพนเปนหนบรเวณยอดเขาทมลมแรง บางครงพบเกาะตามคบไมในปาดบเขา ทสงจากระดบนาทะเล 1,000–1,200 เมตร

หงสเหน

ไมลมลกอายหลายป ลาตนสง 40–60 เซนตเมตร ใบยาว 25–30 เซนตเมตร ลนกาบใบสแดง ปลายแยกเปน 2 แฉก ขอบกาบใบสแดง ชอดอกยาว 15–30 เซนตเมตร ม 2–8 ดอก ใบประดบเรยงอดกนแนน ขอบสแดง ดอกสขาวเปลยนเปนสเหลองออนกอนหลดรวง มกลนหอม หลอดกลบเลยงยาวประมาณ 10 เซนตเมตร หลอดกลบดอกยาวประมาณ 14 เซนตเมตร กลบดอกรปแถบ 3 กลบ มวนงอ สแดง ยาว 6–7 เซนตเมตร เกสรเพศผทเปนหมนยาว 7–8 เซนตเมตร ปลายกลบปากแยกเปนแฉกลกประมาณกงหนง กานเกสรเพศผยาว 5.5-6 เซนตเมตร ผลรปร ยาว 3–3.5 เซนตเมตร





68

Swintonia fl oribunda Griff . Anacardiaceae

สกล Swintonia เปนไมตน ใบเดยว เรยงเวยน กานใบยาว ชอดอกแยกแขนงขนาดใหญ ดอกขนาดเลก กลบเลยงและกลบดอกมจานวนอยางละ 5 กลบ กลบดอกขยายเปนปกในผล ตดทน เกสรเพศผ 5 อน จานฐานดอกหยก 5 พ รงไขม 1 ชอง ซงตางจากสกลอนในวงศ Anacardiaceae ทม 2 ชองหรอมากกวา ผลผนงชนในแขง มสมาชกประมาณ 12 ชนด พบในพมา ภมภาคอนโดจน และคาบสมทรมาเลเซย ในประเทศไทยมเพยง 2 ชนด อกชนดคอกานทอง Swintonia schwenkii Teijsm. & Binn ex Hook. f. เปรยงมเขตกระจายพนธในพมา เวยดนาม คาบสมทรมาเลเซย และภาคใตของไทย ขนในปาดบชน ทสงจากระดบนาทะเลไมเกน 100 เมตร เนอไมนยมใชทาเรอ ไมอดหรอไมประกอบ กลอง และของเลนตางๆ

เปรยง

ไมตน สงถงประมาณ 30 เมตร มนามนยางกลนคลายยางสน เมอถกอากาศเปลยนเปนสดา ใบเรยว ยาว 9–17 เซนตเมตร ชอดอกขนาดใหญ ดอกขนาดเลกตดบนใบประดบ จานฐานดอกรปเบาะ รงไขม 1 ชอง ออวลมเมดเดยว ผลกลมแปนๆ กวางประมาณ 1.7 เซนตเมตร มปกยาว 5 ปก สนาตาลออนแลวเปลยนเปนสแดง ยาว 4.5–7.5 เซนตเมตร





70

Mitrephora keithii Ridl. Annonaceae

สกล Mitrephora หรอสกลมหาพรหม เปนไมตน ชอดอกออกทปลายกงหรอซอกใบใกลปลายกง กลบเลยง 3 กลบ กลบดอก 6 กลบ เรยงสองวง กลบวงนอกมขนาดใหญกวาวงใน กลบวงในประกบกนคลายรปหมวก หรอ mitriform อนเปนทมาของชอสกล พบตงแตอนเดย จน จนถงออสเตรเลย แตมศนยกลางการกระจายพนธในบอรเนยวและฟลปปนส ในประเทศไทยมประมาณ 8 ชนด กลายมเขตการกระจายพนธในพมา คาบสมทรมาเลเซย และภาคตะวนตกเฉยงใตของไทย ขนตามปาดบแลง ทสงจากระดบนาทะเลไมเกน 700 เมตร ดอกสเหลองสวยงาม เปนชนดทมขนาดเลกทสดในสกล เหมาะทจะนามาปลกเปนไมกระถางหรอไมแคระ

กลาย

ไมตนขนาดเลก ใบเรยงสลบในระนาบเดยว ยาว 3–5.5 เซนตเมตร แผนใบเปนมนทงสองดาน ดอกออกเดยวๆ สเหลองนวล มกลนหอม ดอกบานเสนผานศนยกลาง 2.5–3 เซนตเมตร กลบชนนอกรปไข กลบชนในปลายเรยงจรดกนคลายกระเชา ขอบและเสนกลางกลบเปนสนนน มลายเสนสมวงแดงบนกลบ ชอผลมผลยอยจานวนมาก ผลออนสเขยว เมอแกเปลยนเปนสนวล





72

Mitrephora sirikitiae Weeras., Chalermglin & R. M. K. Saunders Annonaceae

มหาพรหมราชน เปนพชถนเดยวของไทย พบเฉพาะทจงหวดแมฮองสอน บรเวณอทยานแหงชาตนาตกแมสรนทร ขนในปาดบเขาทเปนหนปน ดอกคลายกบมหาพรหม Mitrephora winitii Craib แตมขนาดใหญกวา และกานดอกยาวกวา เปนชนดทมดอกใหญทสดของไทย คาระบชนดตงเพอเฉลมพระเกยรตสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ

มหาพรหมราชน

ไมตนขนาดเลก ใบเดยวเรยงสลบในระนาบเดยว ใบใหญ ยาวไดถง 22 เซนตเมตร แผนใบดานลางมขน ชอดอกสนๆ ออกตามซอกใบหรอตามรอยแผลใบของกงแก แตสวนมากมดอกเดยวทเจรญ กลบเลยงมขนสนาตาลแดงหนาแนน กลบดอกขนาดใหญ มกลนหอมออนๆ กลบวงนอกยาว 4–5.5 เซนตเมตร กลบวงในสนกวาเลกนอย หยกเปนคลน ม 10–15 ชอผลมผลรปทรงกระบอกจานวนมาก ยาว 5–6 เซนตเมตร มขนละเอยดปกคลมหนาแนน





74

Uvaria grandifl ora Roxb. ex Hornem var. grandifl ora Annonaceae

สกล Uvaria เปนไมพมรอเลอยหรอไมเถาเนอแขง กลบดอก 6 กลบ เรยง 2 วง ขนาดใกลเคยงกน เกสรเพศเมยแยกกน ผลมเมลดจานวนมาก ขอมลโมเลกลรวมสกล Anomianthus, Cyathostemma, Ellipeia, Ellipeiopsis และ Rauwenhoffi a ไวดวยกน ทาใหมสมาชกมากกวา 210 ชนด มเขตการกระจายพนธในแอฟรกา มาดากสการ และเอเชยเขตรอน ในประเทศไทยมประมาณ 27 ชนด ยานนมควายมชอเรยกทางภาคใตวากลวยหมสง พบในพมา ภมภาคอนโดจน และภมภาคมาเลเซย ในไทยพบทางภาคตะวนออกเฉยงใต ภาคตะวนตกเฉยงใต และภาคใต ในปาดบแลงและปาดบชน ดอกสวยงามขนาดใหญ นยมนามาเปนไมเลอยประดบ ผลสกมกลนหอม รสหวานอมเปรยว สวนกลวยหมสงสนวลเปนพนธหนงของยานนมควาย Uvaria grandifl ora Roxb. ex Hornem var. fl ava (Teijsm. & Binn.) J. Sinclair พบทางภาคตะวนออกเฉยงใตของไทย ดอกสขาวนวล

ยานนมควาย

ไมเถาเนอแขง เลอยพนตนไมใหญ ลาตนมชองอากาศหนาแนน มขนรปดาวตามกงออนและแผนใบดานลาง ใบเดยวเรยงสลบในระนาบเดยว ชอดอกออกตรงขามใบสนๆ ใบประดบคลายใบ ดอกออกเดยวๆ กลบเลยงมขนสนนมดานนอก กลบดอกสแดงเลอดนก โคนกลบมสออน ยาว 3.5–4 เซนตเมตร มนาตอยสเหลองเปลยนเปนสเขม ชอผลมประมาณ 15 ผล รปทรงกระบอก มขนสนนมหนาแนนปกคลม ผลแกสเหลองอมสสม





76

Amalocalyx microlobus Pierre ex Spire Apocynaceae

สกล Amalocalyx เปนสกลทมชนดเดยว (monotypic genus) มเขตการกระจายพนธในพมา จนตอนใต และภมภาคอนโดจน ในประเทศไทยพบแทบทกภาคยกเวนภาคใต ตามปาเบญจพรรณ ปาเตงรง ชายปาดบแลง บางครงพบตามเขาหนปน หยงสมทรมชอเรยกทางภาคเหนอหลายชอ เชน เครอขาวนง เครอกวคา แตงเถอน มะคะแนง มะจนดา สมจนดา สมจ สมปอง สมมะแงง หรอสมเสยน ดอกมสสนสวยงาม

หยงสมทร

ไมเถาเนอแขง สวนตางๆ มนายางสขาว ใบเรยงตรงขาม ยาว 4–24 เซนตเมตร ชอดอกยาว 9–25 เซนตเมตร ดอกรปแตร กลบเลยงมตอมทโคนดานใน กลบดอกสขาวอมมวงหรอชมพ มสเขมดานใน หลอดกลบยาว 2–3 เซนตเมตร กลบดอกสน เกสรเพศผเกอบไรกาน ตดประมาณกลางหลอดกลบดอก ผลเปนฝกแตกแนวเดยวออกเปนค ตดกนทโคนและปลาย ยาว 6–9 เซนตเมตร ผนงเปนคอรก มขนสนนม ปลายเมลดมกระจกขนยาวประมาณ 4 เซนตเมตร





78

Ceropegia thailandica Meve Apocynaceae

สกล Ceropegia สวนมากเปนไมเถา มยางใส มหวใตดน ใบเรยงตรงขาม ชอดอกคลายชอซรม บางครงแยกแขนง กลบเลยง 5 กลบ มตอมทโคน กลบดอกตดกนเปนหลอด โคนปอง ปลายกลบมกตดกน กะบงรอบม 2 ชน ชนนอกหยกเปนพ ชนในแยกเปนแฉก กานชอบเรณเชอมตดกนเปนหลอดสนๆ ผลเปนฝกค เดมจดอยในวงศ Asclepiadaceae ปจจบนเปนวงศยอยหนง Asclepianoideae ของวงศ Apocynaceae มสมาชกประมาณ 170 ชนด สวนมากพบในแอฟรกา ในประเทศไทยคาดวามประมาณ 8–10 ชนด หญาพนเกลยว เปนพชถนเดยวของไทย พบเฉพาะทเขตรกษาพนธสตวปาภวว จงหวดหนองคาย บนทราบยอดภเขาหนทรายตามทงหญาและชายปาดบแลง ทสงจากระดบนาทะเลประมาณ 300 เมตร

หญาพนเกลยว

ไมลมลกขนาดเลก สง 10–30 เซนตเมตร มหวใตดน ใบคลายใบหญา ยาว 3.5–7 เซนตเมตร ไรกาน ชอดอกมเพยงดอกเดยว หลอดกลบดอกโคนโปงพอง ปลายกลบเรยวยาวเชอมตดกน รปลมแคบ บดเปนเกลยว ยาว 4–5.5 เซนตเมตร โคนกลบเปนตง มขนกามะหยสมวงดา ขอบกลบมขนครย ปลายขนเปนตอมคลายรปกระบอง กะบงชนนอกม 10 หยกตนๆ ชนในแยกเปน 5 แฉก ผลเปนฝกค รปกระสวย





80

Wrightia sirikitiae D. J. Middleton & Santisuk Apocynaceae

สกล Wrightia เปนไมพมหรอไมตนขนาดเลก มยางขาว ใบเรยงตรงขาม ชอดอกออกทปลายกง ดอกบานรปกงหน สวนมากมกะบงรอบ กานชอบเรณสน อบเรณรปหวลกศร ตดแนบกบยอดเกสรเพศเมย ม 2 อน แยกกนหรอตดกน ผลเปนฝกค เมลดมขนกระจก มสมาชกประมาณ 25 ชนด พบในแอฟรกา เอเชย และออสเตรเลย ในประเทศไทยม 14 ชนด โมกราชนเปนพชถนเดยวของไทย ขนตามเขาหนปนเตยๆ ทแหงแลง ในจงหวดนครสวรรค สระบร ลพบร และสระแกว ดอกมกะบงทสวยงาม คาระบชนดตงเพอเฉลมพระเกยรตสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ทางหอพรรณไม กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช ไดนามาเปนตราสญลกษณของหนวยงาน กะบงทม 3 ชน และมแฉกจานวนมาก สอความหมายถงจานวนของสวนพฤกษศาสตร สวนรกขชาต และสวนประเภทอนๆ ภายใตสงกดหอพรรณไม

โมกราชน

ไมพมหรอไมตนขนาดเลก ลาตนและกงมชองอากาศ ใบรปรหรอรปขอบขนาน ยาว 3–10 เซนตเมตร ชอดอกออกสนๆ ตามปลายกง กลบเลยงดานในมตอมทโคน ดอกบานเสนผานศนยกลาง 3–5 เซนตเมตร มกระบง 3 ชน แยกเปนแฉกๆ ปลายแฉกเปนตม ผลเปนฝกค กางออก มชองอากาศหนาแนน





82

Scheffl era poomae Esser & Jebb Araliaceae

สกล Scheffl era เปนไมองอาศยหรอเตบโตบนพนดนได ลาตนไมมหนาม หใบเชอมตดกานใบ ใบประกอบสวนมากรปฝามอ กานใบยอยไมเชอมตดกนเหมอนในสกล Trevesia ชอดอกแบบชอแยกแขนงหรอชอกระจะเชงประกอบ ชอดอกยอยสวนมากเปนชอซรม กานดอกยอยไมมขอตอใตรงไข กลบเลยงเรยบหรอม 5 หยก กลบดอก 5–11 กลบ เกสรเพศผ 5–11 อน รงไขอยใตวงกลบ ผลผนงชนในแขง มสมาชกมากกวา 1,000 ชนด ซงในอนาคตอาจจาแนกออกเปนหลายสกล สวนสกล Scheffl era จรงๆ พบเฉพาะแถบหมเกาะในมหาสมทรแปซฟก ชนดทพบในเอเชยอาจปรบเปลยนยายไปอยสกลอนๆ ในประเทศไทยมประมาณ 20 ชนด นวมอพระนารายณใบวนเปนพชถนเดยวของไทย เพงไดรบการตพมพเปนพชชนดใหมของโลกในป พ.ศ. 2553 พบเพยงแหงเดยวทดอยหวหมด เขตรกษาพนธสตวปาอมผาง จงหวดตาก ขนตามเขาหนปนทเปดโลง ทสงจากระดบนาทะเลประมาณ 1,000 เมตร

นวมอพระนารายณใบวน

ไมพมองอาศย ขนตามโขดหน สง 2–5 เมตร ใบประกอบรปฝามอเรยงเวยน มใบยอย 7–10 ใบ ใบยอยยาว 16–20 เซนตเมตร แผนใบดานลางมขนสนนมชดเจน เสนแขนงใบขางละ 18–20 เสน ชอดอกแบบชอซรมเชงประกอบ ม 8–9 ชอ กานชอยอยยาว 30–45 เซนตเมตร ชอซรมม 15–25 ชอ เกอบไรกาน เสนผานศนยกลาง 1.6–2 เซนตเมตร ม 9–13 ดอก กลบดอกสขาว ม 6 กลบ ยาวประมาณ 0.3 เซนตเมตร เกสรเพศผ 6 อน ยอดเกสรเพศเมยแยกเปน 6 หยก ผลยาวประมาณ 0.5 เซนตเมตร เปนรองตามยาว





84

Aristolochia harmandiana Pierre ex Lecomte Aristolochiaceae

สกล Aristolochia เปนไมเถาลมลก ไมเถาเนอแขง หรอไมพมทอดนอน ไมมหใบ ใบเดยวเรยงเวยน จก 3 พหรอรปฝามอ กานดอกเชอมตดรงไข กลบรวมเชอมตดกนขยายเปนกระเปาะ แลวคอดเรยวเปนหลอด ปลายกลบบานออกม 1–2 กลบ เกสรเพศผ 6 อน แนบตดกานเกสรเพศเมยเปนเสาเกสร รงไขอยใตวงกลบ ผลแตกแนวเดยวตามรอยประสาน โคนกานและปลายผลตดกนคลายกระเชา ม 6 ซก เมลดจานวนมาก มปกหรอไมม มสมาชกประมาณ 400 ชนด มเขตการกระจายพนธในเขตรอนหรอกงเขตรอน ในประเทศไทยมประมาณ 20 ชนด และนาเขามาปลกเปนไมประดบอก 2–3 ชนด นกกระจบ พบเฉพาะทลาว กมพชา และทางภาคตะวนตกเฉยงใตของไทย ทจงหวดประจวบครขนธ ขนตามเขาหนปนทแหงแลง

นกกระจบ

ไมลมลก โคนตนมเนอไม ตงตรงหรอหอยลง ลาตนมขนสนนม ใบยาว 6–12 เซนตเมตร แผนใบมขนละเอยดทงสองดาน ชอดอกออกสนๆ ตามซอกใบ ยาว 1–2 เซนตเมตร ดอกสนาตาลแดง กระเปาะกลมหรอรปไข ยาว 0.4–0.5 เซนตเมตร หลอดกลบดอกงอขนเลกนอย ยาวประมาณ 0.8 เซนตเมตร ปลายกลบบานออกยาว 1.2–1.5 เซนตเมตร ผลรปไข ม 6 สน ยาว 1.2–1.6 เซนตเมตร





86

Impatiens cardiophylla Craib Balsaminaceae

สกล Impatiens หรอสกลเทยน เปนพชลมลกอวบนา ดอกสมมาตรดานขาง กลบปากสวนมากเปนถง มกมเดอย กลบดอกกลบกลางบานออกหรอรปคม กลบขางหรอกลบปกตดกนหรอแยกกน อบเรณตดกนเปนวงคลายหมวก ผลแหงแตก ซงตางจากสกล Hydrocera ทมผลเปนแบบผลสดมหลายเมลด สกลเทยนมสมาชกกวา 1,000 ชนด สวนใหญกระจายพนธในทวปแอฟรกาและเอเชย ในประเทศไทยอาจพบมากถง 100 ชนด เทยนสวางเปนพชถนเดยวของไทย พบเฉพาะทางภาคใตตอนบนบรเวณจงหวดประจวบครขนธและชมพร ขนตามเขาหนปนเตยๆ ใกลชายทะเล

เทยนสวาง

ไมลมลก ลาตนอวบนา สงไดถง 60 เซนตเมตร ใบเรยงเวยน แผนใบอวบนา ยาว 3–6 เซนตเมตร ขอบใบจกซฟนตนหางๆ บางครงมตอม 1 ค ใกลโคนใบดานลาง ดอกออกเดยวๆ ตามซอกใบ ใบประดบรปเสนดายตดทขอกานดอก กลบปากกวางประมาณ 2 เซนตเมตร เดอยยาวประมาณ 1 เซนตเมตร โคงตอนปลาย กลบดอกกลบกลางรปหวใจ กวางประมาณ 3 เซนตเมตร กลบปกแฉกลก ยาวประมาณ 2.5 เซนตเมตร ผลเกลยง เมลด ผวเปนรางแห มขนบดเวยน





88

Begonia soluta Craib Begoniaceae

สกล Begonia เปนไมลมลกอวบนา มเหงาใตดน ดอกแยกเพศรวมตน เสนใบรปฝามอ กลบรวม 2–4 กลบในดอกเพศผ ในดอกเพศเมยอาจมไดถง 10 กลบ กลบคนอกสวนมากมขนาดใหญกวาคใน เกสรเพศผจานวนมาก รงไขอยใตวงกลบ ผลแหงแตก สวนมากม 3 ปก เมลดจานวนมาก มสมาชกกวา 1,400 ชนด พบทงในแอฟรกา อเมรกากลาง อเมรกาใต และเอเชย ในประเทศไทยมมากกวา 50 ชนด หลายชนดนาเขามาปลกเปนไมประดบ มใบสวยงาม มสสนและลวดลายแปลกตา ปลกและขยายพนธงาย ดาดนภาเปนพชถนเดยวของไทย พบเฉพาะทดอยหวหมด เขตรกษาพนธสตวปาอมผาง จงหวดตาก ขนกระจายเปนกลมๆ บนเขาหนปนทเปดโลง ทสงจากระดบนาทะเลประมาณ 1,000 เมตร

ดาดนภา

ไมลมลกขนาดเลก ไมมลาตน ใบเกอบกลม เสนผานศนยกลาง 2–5 เซนตเมตร ดอกเพศผมกลบรวม 4 กลบ กลบคนอกรปไขกลบ ยาว 1–1.2 เซนตเมตร กลบคในรปแถบ ยาว 0.7–1.2 เซนตเมตร ดอกเพศเมยคลายดอกเพศผ ผลหอยลง ยาวประมาณ 5 เซนตเมตร ปกขางยาวประมาณ 0.6 เซนตเมตร





90

Radermachera boniana Dop Bignoniaceae

สกล Radermachera หรอสกลกาซะลองคา เปนไมตนขนาดเลกถงขนาดกลาง ใบประกอบแบบขนนก 1–3 ชน เรยงตรงขามสลบฉาก ชอดอกแบบชอกระจกแยกแขนง หรอแขนงลดรปคลายชอกระจะ ออกทปลายกงหรอตามกง กลบเลยงไมเทากน กลบดอกรปแจกนหรอรปแตร ปลายแยกเปน 5 แฉก เกสรเพศผ 4 อน รงไขอยเหนอวงกลบ ม 2 ชอง ผลแหงแตกกลางพ มเมลดจานวนมาก เมลดแบน มปกใสๆ ดานขาง มสมาชกประมาณ 15 ชนด สวนใหญกระจายพนธอยในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต ในประเทศไทยพบ 7 ชนด สาเภาทองมการกระจายพนธแคบๆ พบเฉพาะในเวยดนามภาคเหนอ และภาคเหนอของไทยทดอยตง จงหวดเชยงราย ขนในปาดบเขาตาทเปนเขาหนปน สงจากระดบนาทะเลประมาณ 1,300 เมตร

สาเภาทอง

ไมตน สง 10–15 เมตร ใบประกอบแบบขนนก 2 ชน ยาว 20–25 เซนตเมตร ใบประกอบยอยม 2-3 ค ใบยอยม 1–2 ค ยาว 2–7 เซนตเมตร โคนใบเบยว แผนใบดานลางมตอมประปราย ปลายใบอาจยาวไดถง 3 เซนตเมตร ชอดอกแบบชอกระจก แยกแขนงสนๆ ออกตามลาตนหรอกง ยาว 5–12 เซนตเมตร กลบเลยงตดกนเปนรปถวย ปลายเปนแฉกตนๆ กลบดอกสเหลองสด หลอดกลบยาวประมาณ 4 เซนตเมตร โคนแคบ ปลายบานออก ฝกยาวคลายฝกถว บดงอ ยาว 35–45 เซนตเมตร





92

Cordia subcordata Lam. Boraginaceae

สกล Cordia เปนไมตนหรอไมพม ใบเดยวเรยงเวยน ชอดอกแบบชอเชงหลน ดอกสขาว เหลอง หรอสม เกสรเพศเมยแยกสอง 2 ครง มสมาชกประมาณ 325 ชนด สวนใหญพบในอเมรกาเขตรอน ในประเทศไทยมประมาณ 10 ชนด ม 2 ชนดทนาเขามาปลกเปนไมประดบ คอสวรรณพฤกษ Cordia dentata Poir. และ คอรเดย Cordia sebestina L. หรอ Sea Trumpet หมนทะเล พบตามชายหาดทเปนทรายหรอโขดหน ตงแตแอฟรกาตะวนออก อนเดย จน (เกาะไหหลา) กมพชา เวยดนาม ภาคใตของไทย ภมภาคมาเลเซย ไปจนถงทางตอนเหนอของออสเตรเลย แตจานวนประชากรไมหนาแนนมากนก ออกดอกและตดผลตลอดทงป เมลดรบประทานได เนอไมทนปลวกไดด ในปาปวนวกนใชทาภาชนะใสอาหารซงจะไมทาใหรสอาหารเปลยน

หมนทะเล

ไมตนขนาดเลก เนอไมมสสม ใบยาว 8–20 เซนตเมตร ชอดอกออกสนๆ ตามปลายกง ม 4–20 ดอก กลบเลยงตดกนเปนหลอด ยาว 1–2 เซนตเมตร ปลายแยกเปนแฉกสนๆ ไมเทากน กลบดอกรปแตร สสม ยาว 3–5 เซนตเมตร ม 5–8 กลบ เกสรเพศผมจานวนเทากบกลบดอก ผลหมดวยกลบเลยงทเจรญจนมด ยาว 2–3 เซนตเมตร ม 1–4 เมลด





94

Lonicera hildebrandtiana Collett & Hemsl. Caprifoliaceae

สกล Lonicera เปนไมพมและไมเถา ใบเดยวเรยงตรงขาม ชอดอกแบบชอกระจกแยกแขนง ดอกคลายรปปากเปด กลบดอก 5 กลบ กลบบน 4 กลบ ดอกสวนมากเปลยนเปนสเขมตามอาย หลอดกลบดอกยาว มตอมนาตอย มสมาชกประมาณ 180 ชนด พบในอเมรกาเหนอ ยโรป แอฟรกาและเอเชย ในประเทศจนมกวา 100 ชนด ชอสามญของสกล คอ Honeysuckle จากลกษณะของดอกทมกลนหอมและนาหวานจานวนมาก เชน สายนาผง Lonicera japonica Thunb. ทนยมปลกเปนไมประดบทวไปในเขตรอน สวนสายนาผงใหญมเขตการกระจายพนธในพมา จนตอนใต และภาคเหนอของไทย ขนตามพนทโลงในปาดบเขา ระดบความสง 1,300–1,900 เมตร

สายนาผงใหญ

ไมพมรอเลอย ใบยาว 7–12 เซนตเมตร แผนใบมจดเลกๆ สขาวกระจายทงสองดาน โดยเฉพาะบรเวณเสนกลางใบ ชอดอกแบบกระจกดานเดยว ม 2 ดอกยอย กลบดอกเปนหลอดยาวปลายผายออกเปนรปปากเปด ยาว 10–15 เซนตเมตร มกลนหอม เกสรเพศผ 5 อน ผลแบบผลสดทเนอหมผลเจรญจากฐานดอก ยาวประมาณ 2.5 เซนตเมตร





96

Celastrus paniculatus Willd. Celastraceae

สกล Celastrus เปนไมเถาหรอไมพมรอเลอย แยกเพศตางตน กงมชองอากาศ ใบเรยงเวยน ชอดอกแบบชอกระจกหรอแยกแขนง ดอกสวนมากมสเขยว กลบเลยงและกลบดอกมจานวนอยางละ 5 กลบ เกสรเพศผตดบนจานฐานดอก รงไขไมเชอมตดจานฐานดอก ผลแหงแตกเปน 3 สวน เมลดมเยอหม มสมาชกประมาณ 30 ชนด มเขตการกระจายพนธในอเมรกา มาดากสการ เอเชย และออสเตรเลย ในประเทศไทยม 5 ชนด กระทงลาย หรอทางภาคเหนอเรยกวา มะแตก พบตงแตอนเดย พมา จนตอนใต ภมภาคอนโดจนและมาเลเซย จนถงออสเตรเลย ในไทยพบทวไปทกภาค ขนตามชายปาทวไป บนพนทราบลมจนถงทสงจากระดบนาทะเลประมาณ 1,300 เมตร

กระทงลาย

ไมเถาเนอแขง กงมชองอากาศ ตามเกลดหมเรยงซอนเหลอม ใบยาว 6–15 เซนตเมตร ขอบใบจกฟนเลอยหรอจกมนหางๆ แผนใบเกลยง ชอดอกแบบแยกแขนงออกตามปลายกง ยาว 5–20 เซนตเมตร ดอกขนาดเลกจานวนมาก สเขยวออน เกสรเพศผเปนหมน ผลทรงกลม ยาว 0.5–1 เซนตเมตร ม 3–6 เมลด มเยอหม เมลดสเหลองอมสม





98

Salacia chinensis L. Celastraceae

สกล Salacia เปนไมเถาหรอไมพมรอเลอย ใบเดยวเรยงตรงขาม ขอบใบเรยบหรอจกมน ชอดอกแบบชอกระจกหรอแยกแขนงสนๆ ออกตามซอกใบ กลบเลยง 5 กลบ กลบดอกสวนมาก 5 กลบ เรยงซอนเหลอม จานฐานดอกชดเจน เกสรเพศผสวนมากม 3 อน รงไขจมอยในจานฐานดอก ผลผนงชนในแขง มสมาชกประมาณ 200 ชนด พบทวไปในเขตรอน ในประเทศไทยม 11 ชนด กาแพงเจดชน มชอเรยกอนๆ วา เครอนานอง เครอตากวาง ตากวางหรอตาไก และหลมนก ชอสามญคอ Chinese salacia หรอ Saptarangi นยมนาไปผสมกบสมนไพรชนดอนๆ ผลตเปนยาดองเหลา มสรรพคณฟอกโลหต แกปวดตามขอ แกประดง พบตงแตอนเดย จน พมา ภมภาคอนโดจน ภมภาคมาเลเซย จนถงออสเตรเลย ในไทยพบทวไปทกภาค ขนในปาหลายประเภท และปาโปรง ทแหงแลง บนพนทระดบตาจนถงทสงจากระดบนาทะเลประมาณ 1,600 เมตร

กาแพงเจดชน

ไมเถาเนอแขงหรอไมพมรอเลอย ทอดยาวถง 8 เมตร ใบยาว 4–17 เซนตเมตร ชอดอกม 3–6 ดอก กานดอกยาว 0.6–1 เซนตเมตร ดอกสเขยวอมเหลองหรอสเขยว ขอบกลบเลยงเปนชายครย กลบดอกยาว 0.3–0.4 เซนตเมตร ปลายกลบกลม พบงอกลบ จานฐานดอกรปถวยคลายเปนถง มปมเลกๆ ตามขอบ เกสรเพศผตดบนขอบจานฐานดอก ผลคอนขางกลม เสนผานศนยกลาง 1–2 เซนตเมตร สกสแดงหรอแดงอมสม มเมลดเดยว





100

Argyreia lanceolata Choisy Convolvulaceae

สกล Argyreia เปนไมเถา มนายางสขาว ใบเดยว เรยงเวยน ชอดอกสวนมากออกตามซอกใบ กลบเลยงขยายในผล ตดทน มกมขนดานนอก กลบดอกรประฆงหรอรปลาโพง ปลายแยกเปน 5 กลบตนๆ หรอแฉกลก กลางกลบมกมแถบขน อบเรณเปนหนามละเอยด ผลสดมหลายเมลด มสมาชกประมาณ 90 ชนด สวนมากพบในเอเชยเขตรอน มเพยงชนดเดยวในออสเตรเลย ในประเทศไทยมประมาณ 35 ชนด หลายชนดมดอกสวยงามและมศกยภาพเปนไมประดบได ชนดทนยมปลกเปนไมประดบ คอ ใบระบาด Argyreia nervosa (Burm. f.) Choisy ทมใบประดบขนาดใหญ มถนกาเนดในอนเดย สวนเถากระดงชางมเขตการกระจายพนธในอนเดย พมา และภมภาคอนโดจน ในไทยพบเกอบทกภาคยกเวนภาคตะวนตกเฉยงใตและภาคใต ขนตามทโลงในปาเตงรง ปาเตงรงผสมสนหรอกอ บนพนทสงจากระดบนาทะเลระหวาง 100–800 เมตร มรากแขงแรง ทาใหทนไฟและความแหงแลง เปนพรรณไมในวงศผกบงทสวยงามมากชนดหนง

เถากระดงชาง

ไมเถาลมลก ทอดยาวถง 5 เมตร สวนตางๆ มขนยาวสเงนปกคลม ใบยาว 6–17 เซนตเมตร ชอดอกออกสนๆ สวนมากม 1–3 ดอก ใบประดบยาวประมาณ 1.2 เซนตเมตร รวงงาย กลบเลยงขนาดไมเทากน กลบนอก 3 กลบยาว 1.2–2 เซนตเมตร มขนหยาบดานนอก กลบใน 2 กลบกวางกวาเลกนอย กลบดอกรปปากแตร ยาว 5–6.3 เซนตเมตร สมวงแดง โคนกานชอบเรณมขนยาว ผลเกอบกลม เสนผานศนยกลาง 0.7–0.8 เซนตเมตร





102

Argyreia leucantha Traiperm & Staples Convolvulaceae

เครอพงหม เปนพชถนเดยวของไทย พบเฉพาะทางภาคตะวนออกเฉยงเหนอทจงหวดมกดาหารและอบลราชธาน ขนตามปาเตงรงทเปนหนทราย สงจากระดบนาทะเล 100–300 เมตร ลกษณะทวไปคลายกบเครอพทองโดยเฉพาะตนและใบทมขนสนาตาลหนาแนน แตดอกมลกษณะแตกตางกนอยางชดเจน โดยทดอกเครอพงหมรประฆง (campanulate) สวนดอกเครอพทองรปแจกน (salverform)

เครอพงหม

ไมเถาลมลก กงมขนยาวสนาตาล ใบเดยว ยาว 6–12 เซนตเมตร แผนใบมขนกระจายทงสองดาน ชอดอกออกสนๆ ดคลายชอกระจก ม 2–9 ดอก ใบประดบยาว 1.5–2 เซนตเมตร ตดทน มขนยาวสนาตาล กลบเลยงขนาดไมเทากน 2 กลบนอกยาวกวา 3 กลบในเลกนอย กลางกลบดานนอกมแถบขนสนาตาล กลบดอกรประฆง ยาว 5–6 เซนตเมตร มรวสเขยว โคนกานชอบเรณมขนยาว อบเรณเปนหนาม ผลเกอบกลม เสนผานศนยกลาง 0.7–0.8 เซนตเมตร





104

Merremia mammosa (Lour.) Hallier. f. Convolvulaceae

สกล Merremia เปนไมเถา ชอดอกแบบชอกระจะ ใบประดบขนาดเลก ขยายตดทนในผล ดอกสวนมากมสขาวหรอเหลอง เกสรเพศผมกบดเวยน ผลแหงแตกอาออก ลกษณะดอกคลายกบสกล Ipomoea แตละอองเรณไมมหนาม และคลายกบสกล Operculina แตผลของสกล Operculina มฝาปดตามขวาง มสมาชกประมาณ 100 ชนด มเขตการกระจายพนธในเขตรอนและเขตอบอน ในประเทศไทยม 16 ชนด จนทรกลาพบตงแตอนเดย พมา เวยดนาม และชวา ในไทยพบเกอบทกภาคยกเวนภาคใตและภาคตะวนออกเฉยงใต ขนตามปาเบญจพรรณหรอชายปาดบแลง บนเขาหนปน ทสงจากระดบนาทะเลไมเกน 400 เมตร

จนทรกลา

ไมเถาลมลก กงมขนยาวสนาตาล ใบเดยว เรยงเวยน ยาว 6–12 เซนตเมตร แผนใบมขนกระจายทงสองดาน ชอดอกออกสนๆ ดคลายชอกระจก ม 2–9 ดอก ใบประดบยาว 1.5–2 เซนตเมตร ตดทน มขนยาวสนาตาล กลบเลยงขนาดไมเทากน 2 กลบนอกยาวกวา 3 กลบในเลกนอย กลางกลบดานนอกมแถบขนสนาตาล กลบดอกรประฆง ยาว 5–6 เซนตเมตร มรวสเขยว โคนกานชอบเรณมขนยาว อบเรณเปนหนาม ผลเกอบกลม เสนผานศนยกลาง 0.7–0.8 เซนตเมตร





106

Cucumis hystrix Chakrav. Cucurbitaceae

สกล Cucumis หรอสกลแตงกวา หรอแตงไทย เปนไมเถาลมลก มอจบไมแยกแขนง ใบเดยว เรยงเวยน รปฝามอหรอเวาเปนพ ดอกออกเดยวๆ หรอออกเปนกระจก เกสรเพศผ 3 อน รงไขอยใตวงกลบ ผลสดสวนมากมขนาดใหญ มหรอไมมหนาม มสมาชกประมาณ 30 ชนด สวนใหญพบในแอฟรกา ในประเทศไทยพบตามธรรมชาตเพยงชนดเดยว แตงขนมเขตการกระจายพนธในอนเดย พมา จนตอนใต ภาคเหนอและภาคตะวนตกเฉยงใตของไทย ตามชายปา บางครงพบตามเขาหนปน บนพนทระดบตาจนถงระดบความสงประมาณ 1,800 เมตร

แตงขน

ไมเถาลมลก ดอกแยกเพศรวมตน ไมมใบประดบเทยม (probract) มอจบไมแยกแขนง แผนใบเวา 3–5 พ เสนผานศนยกลาง 5–15 เซนตเมตร กานใบยาวประมาณ 8 เซนตเมตร ดอกออกตามซอกใบทขอ ดอกเพศเมยออกเดยวๆ ดอกเพศผออกเปนกระจก 2–7 ดอก กลบดอกสเหลอง ยาว 0.4–0.6 เซนตเมตร ผลหอยลง ยาว 3–5 เซนตเมตร ผวมขนแขงคลายหนาม เมลดไมมปก





108

Sinobaijiania smitinandii W. J. de Wilde & Duy es Cucurbitaceae

สกล Sinobaijiania เปนไมเถาลมลก ดอกแยกเพศตางตน มหวใตดน มอจบแยกเปน 2 แฉก ใบเรยบหรอเวาเปนพตนๆ ดอกสเหลอง ชอดอกเพศผแบบชอกระจะ เกสรเพศผ 5 อน ดอกเพศเมยออกเดยวๆ หรอเปนชอสนๆ มไมเกน 3 ดอก มเกสรเพศผทเปนหมน 5 อน รงไขอยใตวงกลบ ผลสด เมลดจานวนมาก มสมาชกเพยง 4 ชนด มเขตการกระจายพนธในจนตอนใต ไตหวน และภมภาคอนโดจน ในประเทศไทยมชนดเดยว บวบขนเปนพชถนเดยวของไทย พบทางภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคกลาง และภาคตะวนออกเฉยงใต ตามชายปาดบแลง ทสงจากระดบนาทะเล 100–400 เมตร

บวบขน

ไมเถา ยาวไดถง 10 เมตร หวใตดนมเสนผานศนยกลางประมาณ 10 เซนตเมตร ใบรปไข ยาว 7–20 เซนตเมตร แผนใบมขนสนนมทงสองดาน ชอดอกเพศผยาว 1–5 เซนตเมตร ม 5–15 ดอก ฐานดอกม 10 รว กลบดอกยาวประมาณ 1 เซนตเมตร ดานในมตอมขนหนาแนน ดอกเพศเมยออกเดยวๆ ตามขอ คลายดอกเพศผ ผลทรงกลมร ยาว 6–8.5 เซนตเมตร





110

Dillenia ovata Wall. ex Hook. f. & Thomson Dilleniaceae

สกล Dillenia หรอสกลสาน เปนไมตนหรอไมพม มทงผลดใบและไมผลดใบ ดอกขนาดใหญ ออกเดยวๆ หรอเปนชอ กลบเลยงสวนใหญม 5 กลบ หรอมากกวา มกขยายหมผล กลบดอก 4–7 กลบ เกสรเพศผจานวนมาก อบเรณวงในยาวกวาวงนอก ปลายมรยางค เกสรเพศเมยม 4–20 อน ผลมกลบเลยงทขยายหม มสมาชกประมาณ 65 ชนด สวนใหญพบในเอเชยเขตรอน ในประเทศไทยมประมาณ 10 ชนด สาน บางครงเรยกวาสานใบเลก สวนทางภาคอสานเรยกสามกลบหรอตานกกด พบทวไปในภมภาคอนโดจน คาบสมทรมาเลเซย และสมาตรา ขนตามทโลงในปาเบญจพรรณ ปาเตงรง ปาดบแลง และปาดบชน

สาน

ไมตน ไมผลดใบ สง 8–15 เมตร ใบเดยว เรยงเวยน ยาว 10–20 เซนตเมตร เสนใบเรยงขนานกน ขอบใบจกเปนตงหนาม ดอกขนาดใหญ กลบเลยงและกลบดอกมจานวนอยางละ 5 กลบ ดอกบานมเสนผานศนยกลาง 15–20 เซนตเมตร เกสรเพศเมยม 8–12 อน ผลแบบผลสด เสนผานศนยกลาง 5–6 เซนตเมตร รวมกลบเลยงหนาทขยายขนหมตวผลจนมด





112

Dipterocarpus intricatus DyerDipterocarpaceae

สกล Dipterocarpus สวนใหญเปนไมตนขนาดใหญ ใบคอนขางหนา พบจบ เสนแขนงใบขนานกน หใบขนาดใหญ กลบเลยงเชอมตดกนรปถวย กลบดอกขนาดใหญ บดเวยน อบเรณมรยางคยาว กลบเลยงขยายเปนปกยาว 2 ปกในผล สวนใหญกระจายพนธในเอเชยเขตรอน โดยเฉพาะภมภาคมาเลเซย เปนไมเศรษฐกจทสาคญ ทงเนอไม ชน และนามนยาง มสมาชกประมาณ 70 ชนด ในประเทศไทยม 17 ชนด ยางกราดบางครงเรยกเหยงกราด หรอกราด สวนภาคอสานตอนลางเรยกสะแบงหรอตะแบง ในไทยพบทวไปในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ขนหนาแนนเปนกลมในปาเตงรง นยมเกบไวตามหวไรปลายนาใหรมเงา เนอไมแขงใชในการกอสราง ทาเครองเรอน ถาน ชนใชทาขไตหรอขกะบอง (ใชตดไฟ)

ยางกราด

ไมตนขนาดกลางถงขนาดใหญ สง 18–25 เมตร เปลอกหนาแตกเปนรองลก ใบเดยว เรยงเวยน มขนกระจกหนาแนน ชอดอกมตาหม ดอกออกเปนชอแยกแขนงสนๆ กลบดอก 5 กลบ บดเวยนคลายกงหน หลอดกลบเลยงมครบยาวพบไปมา ในผลกลบเลยงขยายเปนปกยาวสแดง 2 ปก ยาว 6–7 เซนตเมตร





114

Dipterocarpus tuberculatus Roxb. Dipterocarpaceae

ยางพลวงมเขตการกระจายพนธกวางในภมภาคอนโดจน และยงพบในพมาและบงกลาเทศ ในประเทศไทยพบแทบทกภาคยกเวนภาคใต ขนเปนกลมหนาแนนในปาเตงรงระดบตาและปาเตงรงผสมสนเขา บนพนทสงจากระดบนาทะเล 700–1,300 เมตร ทางภาคเหนอเรยกวา ตง ตงขาว ตองตง หรอกง เนอไมแขง ใชในการกอสราง ใบมขนาดใหญใชมงหลงคาและหออาหาร

ยางพลวง

ไมตนขนาดใหญ สงไดถง 40 เมตร หใบยาวประมาณ 13 เซนตเมตร ใบเดยว เรยงเวยน รปรกวางหรอรปไข ยาว 12–70 เซนตเมตร ชอดอกแยกแขนงสนๆ ยาว 5–15 เซนตเมตร ม 5–7 ดอก ตดดานเดยว กลบดอกยาว 2.5–3 เซนตเมตร เกสรเพศผมประมาณ 30 อน ผลทรงกลม เกลยง เสนผานศนยกลาง 2–2.5 เซนตเมตร สวนบนมปกยาว 2 ปก ยาว 9–15 เซนตเมตร ปกสน 3 ปก รปหหน ยาว 1.5–2 เซนตเมตร





116

Shorea macroptera DyerDipterocarpaceae

สกล Shorea เปนไมตน สวนใหญไมผลดใบ ใบไมพบจบ ชอดอกแบบแยกแขนง กลบเลยงเรยงซอนเหลอม รงไขดานบนมโคนกานเกสรเพศเมยตดคาง (stylopodium) ไมชดเจน กลบเลยงขยายเปนปกยาว 3 ปก ปกสน 2 ปก ในผล โคนกลบมกหนา ผลไมเชอมตดหลอดกลบเลยง เปนสกลขนาดใหญและมความสาคญทางเศรษฐกจมากทสดในวงศยาง มสมาชกเกอบ 200 ชนด สวนใหญมเขตการกระจายพนธในภมภาคมาเลเซย ในประเทศไทยมประมาณ 25 ชนด ชนหอยพบหนาแนนในคาบสมทรมาเลเซย และสมาตรา ในไทยพบเปนกลมเลกๆ ทางภาคใตตอนลางทอาเภอเบตง จงหวดยะลา ขนตามสนเขาในปาดบชน ทความสงจากระดบนาทะเลประมาณ 600 เมตร

ชนหอย

ไมตนขนาดใหญ โคนตนมพพอนเตยๆ ตกชนสขาว ใบเดยว เรยงเวยน ยาว 8–15 เซนตเมตร เสนแขนงใบยอยแบบขนบนได ชอดอกยาวประมาณ 10 เซนตเมตร ดอกสครมหรอชมพ เกสรเพศผ 15 อน เรยง 3 วง อบเรณมรยางคเปนตง รงไขมขนหนาแนน ผลทรงกลม เสนผานศนยกลาง 0.7–1.2 เซนตเมตร ดานบนมปกยาว 3 ปก ยาว 6–12 เซนตเมตร ปกสน 2 ปก ยาว 2–6 เซนตเมตร โคนแผเปนแผนปกหมตวผล





118

Diospyros areolata King & GambleEbenaceae

สกล Diospyros หรอสกลมะพลบ เปนไมตน ดอกแยกเพศตางตน เปลอกลาตนมกมสดา เนอไมแขง ใบเดยวเรยงสลบในระนาบเดยว ดอกเพศผออกเปนกระจกสนๆ ดอกเพศเมยออกเดยวๆ มหลายชนดทออกดอกตามกงและลาตน กลบเลยงตดทนมกขยายใหญขนในผล รงไขอยเหนอวงกลบ ผลแบบมเนอหลายเมลด เอนโดสเปรมมทงแบบเรยบหรอเปนชนๆ มสมาชกมากกวา 500 ชนด ในประเทศไทยพบประมาณ 65 ชนด มะพลบทะเลมเขตการกระจายพนธในพมา คาบสมทรมาเลเซย บอรเนยว ชวา สมาตรา และภาคใตของไทย ขนตามชายปาดานหลงปาโกงกางและรองนาทมนากรอย โดยเฉพาะเขตรอยตอระหวางปาบกกบปาโกงกาง เนอไมสดา ใชทาเครองมอเกษตรและเครองเรอน

มะพลบทะเล

ไมตนขนาดเลกถงขนาดกลาง ใบหนา รปขอบขนาน ยาว 7–20 เซนตเมตร กลบเลยงและกลบดอกมจานวนอยางละ 4–5 กลบ กลบเลยงมขนคลายขนแกะ กลบดอกรปคนโท ในดอกเพศผยาวประมาณ 0.7 เซนตเมตร ในดอกเพศเมยยาวกวาเลกนอย เกสรเพศผมประมาณ 20 อน รงไขม 8 ชอง ผลทรงกลม เสนผานศนยกลาง 3–5 เซนตเมตร ผวมคราบสนาตาลปกคลม กลบเลยงขยายตดทน แตละกลบแยกจรดโคน เมลดมเอนโดสเปรมเรยบ





120

Elaeocarpus grandifl orus Sm.Elaeocarpaceae

สกล Elaeocarpus สวนมากเปนไมตน ใบเดยว เรยงเวยน มกเปลยนเปนสแดงกอนหลดรวง ชอดอกแบบชอกระจะ กลบเลยงและกลบดอกมจานวนอยางละ 4–5 กลบ ขอบกลบดอกจกเปนชายครย ผลมผนงชนในแขง สวนมากเปนรพรน มสมาชกประมาณ 350 ชนด สวนใหญมเขตการกระจายพนธในเอเชยเขตรอน ในประเทศไทยม 17 ชนด ไครยอย บางครงเรยกวาไครนาหรอสารภนาทางภาคเหนอ สวนภาคตะวนตกเรยกวาจกหรอดอกปใหม และภาคใตเรยกวาผหนาย พบตงแตอนเดย พมา ภมภาคอนโดจน คาบสมทรมาเลเซย และสมาตรา ในไทยพบทวไปทกภาค ขนตามรมฝงนาในปาดบแลงและปาดบชน นยมปลกเปนไมประดบ และเปนไมกระถาง ออกดอกตงแตตนยงมขนาดเลก มชอสามญวา Fairy Petticoat ตามลกษณะกลบดอกดคลายชายกระโปรง บางครงมชอสามญวา Bead tree หรอ Lily of the valley tree ตามถนทอยทชอบขนตามรมนาหรอทลม หรอ Blue olive berry ตามลกษณะของผล

ไครยอย

ไมตนขนาดเลกแตกกงตาระเกะระกะ ใบเรยงเวยน รปไขกลบหรอรปใบหอกกลบ ยาว 7–19 เซนตเมตร กลบเลยงสวนมากสชมพหรออมเขยว กลบดอกสขาวหรอขาวอมชมพ ยาวประมาณ 1.5 เซนตเมตร มรวขนทโคนกลบดานใน 2 รว ขอบกลบจกเปนชายครย ยาวประมาณ 0.3 เซนตเมตร ปลายอบเรณมรยางคแขง ผลทรงกลมร ยาว 3–4 เซนตเมตร ปลายและโคนแหลม





122

Agapetes saxicola CraibEricaceae

สกล Agapetes เปนไมพม สวนมากองอาศย ใบเดยว เรยงเกอบตรงขาม หรอเรยงเวยน ชอดอกออกตามซอกใบ กลบเลยงและกลบดอกมจานวนอยางละ 5 กลบ กลบดอกสวนมากตดกนเปนหลอด เกสรเพศผ 10 อน รงไขอยใตวงกลบ ผลสดมหลายเมลด มสมาชกประมาณ 80 ชนด มเขตการกระจายพนธในภมภาคหมาลย จน ภมภาคอนโดจน และภมภาคมาเลเซย ในประเทศไทยมประมาณ 10 ชนด หรอมากกวา เหงานาทพยเปนพชถนเดยวของไทย พบทางภาคเหนอและภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ขนตามคบไมหรอกอนหนทมอนทรยวตถสะสม ในปาดบเขา ทสงจากระดบนาทะเล 1,200–1,500 เมตร

เหงานาทพย

ไมพมองอาศย สงประมาณ 1 เมตร มรากสะสมอาหารขนาดใหญ ใบยาว 2–4 เซนตเมตร ขอบใบมวนงอเลกนอย ชอดอกแบบชอเชงหลนออกตามปลายกงหรอซอกใบ ยาว 2–4 เซนตเมตร มขนยาวหนาแนน ม 3–7 ดอก ในแตละชอ ฐานดอกรปถวย กลบดอกรประฆงยาว 0.7–1 เซนตเมตร ปลายแยก 5 แฉก มวนออก ผลทรงกลม เสนผานศนยกลางประมาณ 0.4 เซนตเมตร เมอสกสมวงอมดา





124

Rhododendron simsii Planch.Ericaceae

สกล Rhododendron สวนมากเปนไมพม ขนตามพนดนหรอองอาศย ใบเดยว เรยงเวยน ชอดอกแบบชอกระจะหรอชอกระจก กลบดอกเชอมตดกน เกสรเพศเมยสวนมากม 5–10 อน หรอมากกวา ผลแหงแตกตามแนวประสาน เมลดจานวนมาก มปก มสมาชกกวา 1,000 ชนด พบมากในจนประมาณ 600 ชนด แยกเปนสกลยอยอกเกอบ 10 สกลยอย สวนมากดอกมขนาดใหญสวยงาม นยมปลกเปนไมประดบ ในประเทศไทยมประมาณ 10 ชนด มทงไมตน ไมพม และองอาศย กหลาบแดง พบทจน พมา ลาว ไตหวน ญปน ภาคเหนอ และภาคตะวนออกเฉยงเหนอของไทยทภกระดงและภหลวง จงหวดเลย

กหลาบแดง

ไมตนขนาดเลกกงไมพม กงมขนละเอยดสนาตาลหนาแนน ใบเดยว เรยงเวยนเปนกลมแนนตามปลายกง ใบยาว 1.5–7 เซนตเมตร แผนใบหนา มขนแขงเอนหนาแนนดานลาง กลบเลยงและกลบดอกมจานวนอยางละ 5 กลบ กลบดอกสแดงอมชมพหรอแดงเขม รประฆง ยาว 3.5–6 เซนตเมตร เกสรเพศผ 10 อน กานชอบเรณมขนชวงลาง ผลยาว 0.5–1 เซนตเมตร มขนแขงเอน





126

Mallotus kongkandae Welzen & Phattar. Euphorbiaceae

สกล Mallotus เปนไมตน ไมพม หรอไมพมรอเลอย ดอกแยกเพศตางตน ใบเดยว เรยงตรงขามขนาดไมเทากน หรอเรยงเวยน ขอบใบจกซฟน แผนใบดานลางมกมเกลดตอม และตมใบ ดอกเปนชอ กลบเลยง 3–6 กลบ ไมมกลบดอก ดอกเพศผสวนมากออกเปนกลมบนแกนชอ เกสรเพศผจานวนมาก ดอกเพศเมยออกเดยวๆ หรอเปนค บนแกนชอ กลบเลยงตดทน รงไขม 3 ชอง เกสรเพศเมยตดทน ผลแหงแตกหรอมผนงชนในแขง มสมาชกประมาณ 150 ชนด พบในแอฟรกา มาดากสการ เอเชย และออสเตรเลย ในประเทศไทยม 40 ชนด อยภายใตวงศยอย Acalyphoideae ประกายแสดมเขตการกระจายพนธทจนตอนใตและภาคเหนอของไทย ทอทยานแหงชาตแมวงก จงหวดกาแพงเพชร และดอยตง จงหวดเชยงราย ขนในปาดบเขา ทสงจากระดบนาทะเล 1,300–1,400 เมตร

ประกายแสด

ไมตนขนาดเลก มขนรปดาวและขนตอมทวไป ใบเรยงเวยน ยาว 8–18 เซนตเมตร แผนใบดานลางมขนสนนมและสะเกดสขาวหนาแนน เสนใบ 1 ค ออกจากโคนใบ ทโคนมตอมสดา 1 ค กานใบยาว 1.5–5 เซนตเมตร ชอผลออกตามปลายกง ยาว 3.5–8 เซนตเมตร ผลทรงกลม เมอแหงแตกตามพ มขนตอมสสมแลวเปลยนเปนสเขยวหนาแนน แกนกลางรปตว T รวงงาย





128

Intsia bijuga (Colebr.) KuntzeFabaceae (Leguminosae-Caesalpinioideae)

สกล Intsia เปนไมตน ใบประกอบแบบขนนกปลายค เรยงเวยน ม 2–5 ใบยอย ใบยอยเรยงตรงขาม ชอดอกออกสนๆ ตามปลายกง กลบเลยง 4 กลบ กลบดอกมกลบเดยว เกสรเพศผ 3 อน เกสรเพศผทเปนหมน 4–7 อน ฝกบาง แตกเปน 2 ซก เปนสกลขนาดเลก อยภายใตวงศยอย Caesalpinioideae มสมาชก 6–7 ชนด ในประเทศไทยพบ 2 ชนด อกชนดคอ หลมพอ Intsia palembanica Miq. เปนไมขนาดใหญในปาดบชนทางภาคใต หลมพอทะเลหรอเรยกอกชอหนงวาประดทะเล มเขตการกระจายพนธกวาง พบตงแตมาดากสการ อนเดย พมาตอนใต กมพชา เวยดนามตอนใต ภมภาคมาเลเซย จนถงทางเหนอของออสเตรเลย ในไทยพบทางภาคตะวนออกเฉยงใตและภาคใต ขนในปาพร ปาใกลชายฝง ดานหลงชายปาโกงกาง

หลมพอทะเล

ไมตนขนาดเลกถงขนาดกลาง มพพอนสงกวา 2 เมตร ใบประกอบมใบยอย 2–3 ค แกนกลางใบยาว 2–5 เซนตเมตร กานใบประกอบยาว 1.5–4 เซนตเมตร โคนใบยอยเบยว ยาว 5–18 เซนตเมตร ชอดอกยาว 5–8 เซนตเมตร กลบเลยงสเขยว ยาว 0.8–1 เซนตเมตร กลบดอกสขาว เปลยนเปนสชมพหรอสแดง ม 1 กลบ แผนกลบกลม กวางยาวประมาณ 1–1.5 เซนตเมตร เกสรเพศผยาวประมาณ 3 เซนตเมตร ฝกยาว 8.8–25 เซนตเมตร ม 6–8 เมลด





130

Sindora siamensis Teijsm. & Miq. Fabaceae (Leguminosae-Caesalpinioideae)

สกล Sindora เปนไมตน ใบประกอบแบบขนนก ชอดอกแบบชอแยกแขนงออกตามปลายกง กลบเลยง 4 กลบ ขนาดเลก กลบดอกมกลบเดยว เกสรเพศผ 10 อน ตด 2 กลม อนบนแยกจรดโคน 1 อน ไมมอบเรณ 9 อนลางกานชอบเรณเชอมตดกน 2 อนบนยาวกวา 7 อนลาง ผลเปนฝกแบน มหนามหรอเกลยง ม 1–2 เมลด ทโคนมเยอหม มสมาชกประมาณ 20 ชนด ในแอฟรกา จนตอนใต และภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต ในประเทศไทยม 3 ชนด มะคาแต พบในภมภาคอนโดจนและคาบสมทรมาเลเซย ในไทยพบทวไปทกภาค ตามปาเตงรง ปาเบญจพรรณ ชายปาดบแลง และปาชายหาด ทสงจากระดบนาทะเลไมเกน 400 เมตร

มะคาแต

ไมตน ขนาดกลาง สงประมาณ 15 เมตร ใบประกอบมใบยอย 3–4 ค เรยงตรงขาม ใบยาว 6–15 เซนตเมตร ปลายใบกลม เวาตนๆ แผนใบหนา ดานลางมขนสนนม สวนมากมตอมใกลขอบใบดานใดดานหนง ชอดอกยาว 10–25 เซนตเมตรมขนสนนมสนาตาลหนาแนน ใบประดบรปไข ยาว 3–6 เซนตเมตรตดทน ใบประดบยอยขนาดเลก ตดใตกงกลางกานดอก กลบเลยงรปเรอ 1 กลบ รปใบหอก 3 กลบ ยาวประมาณ 0.7 เซนตเมตรปลายกลบมหนามเลกๆ กลบดอกสเหลองอมแดง ยาวประมาณ 0.7 เซนตเมตรฝกแบน ยาว 4.5–10 เซนตเมตร ปลายเปนจะงอยสนๆ ผวมหนามกระจาย (var. siamensis) หรอไมมหนาม (var. maritima (Pierre) K. Larsen & S. S. Larsen ทเรยกกนวามะคาลง)





132

Bauhinia aureifolia K. Larsen & S. S. LarsenFabaceae (Leguminosae-Cercideae)

สกล Bauhinia หรอสกลชงโค มทงไมตน ไมพม และไมเถา ปลายเสนกลางใบมกเปนตง ดอกออกเดยวๆ หรอเปนชอ กลบเลยงแยกเปน 2–5 สวน กลบดอก 5 กลบ ขนาดเทาหรอไมเทากน เกสรเพศผม 2, 3, 5 หรอ 10 อน ฝกไมมปก มสมาชกประมาณ 300 ชนด พบทวไปในเขตรอน ในประเทศไทยมประมาณ 40 ชนด เดมอยภายใตวงศยอย Caesalpinioideae ขอมลดานววฒนาการในปจจบนจดใหอยภายใตกลมยอย Cercideae ทแยกออกมาจากกลมยอยเดม ซงทงหมดมใบเดยวหรอใบแยกเปน 2 แฉก ไมใชใบประกอบดงเชนในวงศยอย Caesalpinioideae ใบสทองเปนพชถนเดยวของไทย พบเฉพาะทางภาคใตตอนลางในจงหวดนราธวาส ปตตาน และยะลา ขนในปาดบชน ทสงจากระดบนาทะเลไมเกน 300 เมตร นยมปลกเปนไมประดบทวไป เนองจากใบมสทองสวยงาม

ใบสทอง

ไมเถาเนอแขงขนาดใหญ มมอเกาะ กงและใบมขนสนนมสนาตาลแดงปกคลม ใบขนาดใหญ ยาวกวา 20 เซนตเมตร ปลายใบแฉกลกประมาณ 1 ใน 3 ชอดอกออกตามปลายกง ใบประดบยอยตดใกลใตฐานรองดอก กลบเลยงแยกเปน 3–5 สวน กลบดอกสขาว รปใบพาย ยาว 1.5–1.8 เซนตเมตร เกสรเพศผม 3 อน เกสรเพศผทเปนหมนม 1–2 อน รงไขมขนยาวสนาตาลหนาแนน ฝกแบน รปขอบขนาน ยาว 20–23 เซนตเมตร มขนกามะหยสนาตาล





134

Bauhinia saigonensis Pierre ex Gagnep. var. gagnepainiana K. Larsen & S. S. Larsen Fabaceae (Leguminosae-Cercideae)

เสยวพระวหาร มเขตการกระจายพนธในประเทศลาวและกมพชา ในไทยพบตามชายแดนไทย-กมพชา บรเวณจงหวดสรนทร และศรสะเกษ (เขาพระวหาร) ในปาดบแลง ทสงจากระดบนาทะเล 200–300 เมตร ม 3 พนธ อก 2 พนธ พบเฉพาะในเวยดนาม พนธ var. gagnepainiana มลกษณะเดนทชอดอกเรยงแนนเปนรปพระมด กานดอกสนกวาพนธอนๆ

เสยวพระวหาร

ไมเถาเนอแขง ยาวไดถง 14 เมตร ใบเกอบกลม ปลายเวาลกประมาณกงหนง ใบยาว 3–8 เซนตเมตร ชอดอกรปพระมด ม 1–3 ชอ ออกตามปลายกง ยาวไดถง 15 เซนตเมตร ตาดอกยาวประมาณ 1 เซนตเมตร โคงคลายเคยว ปลายเปนแฉกสนๆ 5 แฉก ใบประดบยอยตดประมาณกลางกานดอก กลบเลยงยาว 1–1.5 เซนตเมตร กลบดอกสขาวอมเขยว กลบในรปสามเหลยม ยาว 0.5–0.7 เซนตเมตร มวนงอ กลบขางยาว 0.6–1 เซนตเมตร เกสรเพศผ 3 อน กานเกสรยาว 2–3 เซนตเมตร เกสรเพศผเปนหมน 2 อน ยาว 0.2–0.3 เซนตเมตร รงไขมขนคลายไหมปกคลม ฝกแบน รปขอบขนาน ยาวประมาณ 10 เซนตเมตร





136

Bauhinia siamensis K. Larsen & S. S. LarsenFabaceae (Leguminosae-Cercideae)

สรอยสยามหรอเสยวแดง เปนพชถนเดยวของไทย พบครงแรกทภเมยง จงหวดพษณโลกเมอไมนานมาน ขนเปนกลมหนาแนนในปาเบญจพรรณทมไผหรอชายปาดบแลง เหมาะสาหรบนามาปลกเปนไมประดบ

สรอยสยาม

ไมเถาเนอแขง มมอจบ กงออนมขนสนาตาลแดง หใบกลมถงรปไขกลบ เสนผานศนยกลาง 0.6–1 เซนตเมตร ใบรปไข ยาว 4–7.5 เซนตเมตร ปลายเวาลกประมาณ 1/3 ของแผนใบ ชอดอกหอยลง ยาวไดถง 1 เมตร กลบเลยงรปปากเปด กลบดอก 5 กลบ ขนาดไมเทากน สชมพอมขาวถงสชมพเขม ยาว 1.5–2 เซนตเมตร เกสรเพศผทสมบรณ 3 อน เกสรเพศผทเปนหมน 6 อน ผลเปนฝกแบน รปขอบขนาน ยาว 16–18 เซนตเมตร มจะงอยสนๆ





138

Bauhinia sirindhorniae K. Larsen & S. S. LarsenFabaceae (Leguminosae-Cercideae)

สรนธรวลล เปนพชถนเดยวของไทย พบเฉพาะทางภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบนทจงหวดอดรธาน หนองคาย (เขตรกษาพนธสตวปาภวว) นครพนม (อทยานแหงชาตภลงกา) และสกลนคร (อทยานแหงชาตภพาน) ขนทวไปตามชายปาดบแลง และปาโปรง ทสงจากระดบนาทะเล 150–200 เมตร คาระบชนดตงเพอเฉลมพระเกยรตสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร

สรนธรวลล

ไมเถาเนอแขง เลอยพาดพนไปไดไกล กงออน ชอดอก กลบดอก รงไข และผลมขนสนาตาลแดงหนาแนน ใบยาว 5–18 เซนตเมตร ปลายเวาเปน 2 แฉกตนๆ หรอเวาลกจนจรดโคนใบ แผนใบหนาเหนยว เสนแขนงใบ 9–11 เสน ชอดอกยาว 2–10 เซนตเมตร กานดอกยาว 1.5–2 เซนตเมตร กลบเลยงแยกจรดโคน ดานตรงขามแยกเฉพาะทปลายกลบ กลบดอกยาว 1–1.3 เซนตเมตร รวมกานกลบ เกสรเพศผ 3 อน เกสรทเปนหมน 2 อนขนาดเลก รงไขมกานสนๆ ผลเปนฝกแบนๆ ยาว 15–18 เซนตเมตร ม 5–7 เมลด





140

Bauhinia strychnifolia CraibFabaceae (Leguminosae-Cercideae)

ขยน หรอเครอขยน เปนพชถนเดยวของไทย พบทางภาคเหนอในจงหวดเชยงใหม ลาปาง ตาก สโขทย กาแพงเพชร และภาคตะวนออกเฉยงเหนอทจงหวดเลย และกาฬสนธ พบบางในภาคกลาง ขนในปาเบญจพรรณทแหงแลง หรอขนตามทรกราง ทสงจากระดบนาทะเลไมเกน 300 เมตร บางครงพบปลกเปนไมประดบตามบานเรอน ยอดและดอกออนรบประทานเปนผกสด เปลอกรสฝาดและตนใชตมดมบารงโลหต แกเบอเมา อาการทองเสย หรออาบทาแกโรคผวหนง

ขยน

ไมเถา เนอแขง มมอเกาะ ใบเรยงเวยน ยาว 4–15 เซนตเมตร ปลายไมเวาเปนแฉกเหมอนใบชงโค ชอดอกแบบชอกระจะออกตามปลายกง บางครงยาวไดถง 1 เมตร ใบประดบตดทน ยาวประมาณ 1 เซนตเมตร กลบเลยง 5 กลบ สชมพออนหรอสแดง มขนสนนม กลบดอก 5 กลบ ยาว 1.2–1.5 เซนตเมตร สแดงถงแดงเขม เกสรเพศผ 3 อน กานเกสรสแดง เกสรเพศผเปนหมน 7 อน ยาวไมเทากน รงไขมขนสนนม ฝกแหงแตกอาออก ยาว 15–16 เซนตเมตร





142

Bauhinia winitii CraibFabaceae (Leguminosae-Cercideae)

อรพม หรอ ควนาง เปนพชถนเดยวของไทย พบทางภาคเหนอตอนลางและภาคกลางในจงหวดนครสวรรค ลพบร สระบร และภาคตะวนตกเฉยงใตทจงหวดกาญจนบร ชอบขนตามทโลงบนเขาหนปนเตยๆ ทสงจากระดบนาทะเลประมาณ 100 เมตร นยมปลกเปนไมประดบทวไป

อรพม

ไมเถาเนอแขง เลอยพาดพนไปไดไกล กงออนมขนสนนมสนาตาลเขม ใบเวาแยกเปน 2 แฉก จรดโคน คลาย 1 คใบ ใบยอยรปไขเบยว ยาว 3–4.5 เซนตเมตร เสนใบ 3–4 เสน ชอดอกออกตามซอกใบหรอปลายกง ยาวไดถง 20 เซนตเมตร ตาดอกรปกระสวย ยาวประมาณ 3 เซนตเมตร ฐานรองดอกรปหลอด ยาว 4–6 เซนตเมตร มขนสนนมสนาตาลเขม เปนรว กลบดอก 5 กลบ ขนาดเทาๆ กน ยน ยาวประมาณ 9 เซนตเมตรรวมกานกลบ กลบหนามสเหลองออนแซม เกสรเพศผ 10 อน ผลเปนฝกแบน บดเลกนอย ยาวไดถง 30 เซนตเมตร





144

Afgekia sericea Craib

Fabaceae (Leguminosae-Papilionoideae)

สกล Afgekia เปนไมพมรอเลอยหรอไมเถาเนอแขงขนาดใหญ ใบประกอบ

แบบขนนกปลายค เรยงเวยน มหใบยอยตดทน ชอดอกแบบชอกระจะ บางครง

แยกแขนง ออกตามซอกใบหรอตามกง ใบประดบขนาดใหญ เรยงซอนเหลอมหม

ดอก มขนยาวคลายไหมปกคลม รวงพรอมดอก ใบประดบยอยมขนาดเลกกวา

กลบเลยงปลายแยกเปน 5 หยก กลบดอกกลบกลางมสนนนคลายเดอยทโคน 1

ค ซงเขาใจวาเปนตวชตอมนำาตอย กลบคลางเชอมตดกนรปคม รงไขมขนยาว

ออวล 2 เมด ผลเปนฝกแขง เปลอกหนา ม 1-2 เมลด มขวเมลด มสมาชกเพยง

3 ชนด พบเฉพาะในประเทศไทย กนภยเปนพชถนเดยวของไทย พบทางภาคกลาง

และภาคเหนอ ตามทโลงในปาเบญจพรรณและปาเตงรง จนถงทสงจากระดบนำา

ทะเลประมาณ 300 เมตร นยมปลกเปนไมประดบตามสวนและบานเรอนทวไป

ตามความเชอถอเปนไมมงคล

กนภย

ไมเถาเนอแขง เปนพมแนน ยาวไดถง 15 เมตร มขนสนนมคลายไหมหนาแนนตามกง หใบ กานใบ แกนใบประกอบ แผนใบ ชอดอก ใบประดบ กลบเลยงและกลบดอกดานนอก หใบออกเปนค แนบตดโคนกานใบ รปเคยว ยาว 1.5–2 เซนตเมตร ใบประกอบแกนกลางยาว 15–23 เซนตเมตร โคนโปงพอง หใบยอยตดเปนค ยาวประมาณ 3 มม. ใบยอยม 4–8 ค เรยงตรงขาม ยาว 4–8 เซนตเมตร ใบประดบยาว 1–2.5 เซนตเมตร ตดทน ชอดอกยาวไดถง 0.5 เมตร ดอกเรยงเวยนรอบแกนชอ ใบประดบยอยยาว 3–3.5 เซนตเมตร กลบเลยงรปปากเปด กลบดอกกลบกลางยาว 2.5–3 เซนตเมตร กลบปกยาวประมาณ 2.5 เซนตเมตร กลบคลางยาวเทาๆ กลบปก ฝกยาว 7–9 เซนตเมตร หนาประมาณ 3 เซนตเมตร

เทคนคสน ำ� ขน�ด 30 x 40 เซนตเมตรโดย ป�จรย อนทะชบ

ลขสทธ ของหอพรรณไม กรมอทย�นแหงช�ต สตวป� และพนธ พช พ.ศ. 2553

146

Castanopsis inermis (Lindl. ex Wall.) Benth. & Hook. f. Fagaceae

สกล Castanopsis หรอสกลกอหนาม มลกษณะเดนทกานใบบวมทโคนและมกเปนขอ ชอดอกทงเพศผและเพศเมยตงขน กาบหมผลมกออกเดยวๆ บนแกนชอ ขอบกาบแตกออกเปนพไมเทากน ผวสวนมากมหนาม มสมาชกประมาณ 120 ชนด ในประเทศไทยพบ 33 ชนด กอขาวเปนชอเรยกทางภาคใต มเขตการกระจายพนธในพมา และภมภาคมาเลเซย ในไทยพบทวไปแทบทกภาค ยกเวนภาคตะวนออกเฉยงใต ขนในปาดบแลงและปาดบชน ทระดบความสงไมเกน 300 เมตร

กอขาว

ไมตนขนาดกลาง ใบเดยว เรยงเวยน ยาว 7–17 เซนตเมตร ขอบใบเรยบหรอจกฟนเลอยเลกนอย ดอกเพศผและดอกเพศเมยอยชอเดยวกนหรอแยกกน ชอดอกเพศผแยกแขนง ชอดอกเพศเมยแบบชอเชงลด ชอผลยาว 15–20 เซนตเมตร ผลไรกาน กวาง 1.5–3.5 เซนตเมตร ยาว 1.5–2.5 เซนตเมตร รวมกาบหมทหมผลจนมด ยกเวนปลายผลทเปนตง ม 1–3 ผล ในแตละกาบ ผวกาบมแนวหนามสนๆ มวนงอ หางๆ ม 3–5 แนว รอบๆ ผล





148

Lithocarpus lucidus (Roxb.) Rehder Fagaceae

สกล Lithocarpus หรอสกลกอหม มลกษณะเดนทขอบใบเรยบ กานใบไมมขอ ชอดอกตงขน กาบหมผลออกเปนชอกระจกบนแกนชอ ขอบกาบเรยบไมแยกออกเปนสวนๆ มสมาชกประมาณ 300 ชนด ในประเทศไทยพบ 56 ชนด กอดาพบทอนเดยและภมภาคมาเลเซย ในไทยพบทางภาคตะวนออกเฉยงใตทจงหวดจนทบร และภาคใตทจงหวดสงขลาและนราธวาส ในปาดบชนระดบตา

กอดา

ไมตนขนาดกลาง ดอกแยกเพศอยชอเดยวกนหรอตางชอ กงมชองอากาศ ใบเดยว เรยงเวยน ยาว 7–15 เซนตเมตร ชอดอกยาว 9–20 เซนตเมตร ดอกเพศผออกเปนกระจก 3–4 ดอก ดอกเพศเมยออกเดยวๆ หรอเปนกระจก 2–3 ดอก เสนผานศนยกลางผล 2–3 เซนตเมตร เกอบไรกาน กาบหมผลเฉพาะชวงลางประมาณหนงสวนสาม ไมเชอมตดกน ผวกาบมเกลดประดบเชอมตดกน เรยงเปนวง 5–7 วง แตละกาบม 1 ผล





150

Trigonobalanus doichangensis (A. Camus) Forman Fagaceae

สกล Trigonobalanus หรอกอสามเหลยม มลกษณะเดนทกาบหมผลแตกออกเปน 3–5 ซก ไมมหนาม ในแตละกาบม 1–3 ผล หรอมากกวาน เปนสนคลายปกรปสามเหลยม มสมาชกเพยง 3 ชนด พบในภมภาคเอเชยใต เอเชยตะวนออกเฉยงใต และอเมรกาใต ใน Flora of China จดอยในสกล Formanodendron และมเพยงชนดเดยว กอสามเหลยมพบทจนตอนใต และภาคเหนอตอนบนของไทยทจงหวดเชยงใหม เชยงราย แมฮองสอน แพร และอตรดตถ ขนตามทลาดชนและตามสนเขาในปาดบเขาทสงจากระดบนาทะเล 900–1,600 เมตร

กอสามเหลยม

ไมตนขนาดกลาง ดอกแยกเพศตางชอแตอยรวมตน ใบเดยว เรยงเวยน ยาว 6–12 เซนตเมตร ขอบใบเรยบ ชอดอกเพศผยาว 8–14 เซนตเมตร หอยลง ดอกออกเปนกระจก 1–7 ดอก กลบรวมมขนหนาแนน ชอดอกเพศเมยยาว 8–10 เซนตเมตร ดอกออกเดยวหรอออกเปนกระจก 3–7 ดอก ผลสวนมากม 1–3 ผล รปไขกลบกวาง ยาว 0.5–1 เซนตเมตร มปก 3 ปก กาบหมผลมเกลดหนาแนน





152

Aeschynanthus fulgens Wall. ex R. Br. Gesneriaceae

สกล Aeschynanthus สวนมากเปนพชองอาศย ใบเดยว เรยงตรงขามหรอเรยงรอบขอ ชอดอกคลายชอซรม มใบประดบ 2 ใบ เรยงตรงขามกน กลบดอกสมมาตรดานขาง กลบปากบน 2 กลบ กลบปากลาง 3 กลบ โคนกลบเปนหลอดยาว เกสรเพศผ 4 อน มกเจรญกอนเกสรเพศเมย ทาใหขนาดของเกสรเพศผและเพศเมยมความผนแปรมากในแตละดอก ผลแหงแตก เมลดจานวนมาก มสมาชกประมาณ 160 ชนด พบในเอเชย และหมเกาะในมหาสมทรแปซฟก ในประเทศไทยมประมาณ 20 ชนด เอองหงอนไกมเขตการกระจายพนธทางจนตอนใต (มณฑลยนนาน) ลาว เวยดนามตอนเหนอ และภาคเหนอของไทยทจงหวดเชยงใหม เชยงราย และแมฮองสอน ขนตามคบไมในปาดบเขาระดบสง

เอองหงอนไก

พชองอาศย ลาตนทอดยาว 40–60 เซนตเมตร ผวเกลยง ใบยาว 8–13 เซนตเมตร แผนใบหนา ชอดอกไรกาน ออกตามปลายกง ม 8–10 ดอก หลอดกลบเลยงยาว 1.2–1.5 เซนตเมตร ปลายแยกเปน 5 แฉก แฉกยาวนอยกวา 1 เซนตเมตร ปลายแฉกแหลมหรอมน กลบดอกสสมอมแดง ยาว 4–5 เซนตเมตร เกสรเพศผยนพนปากหลอดกลบดอก รงไขเกลยง ผลยาว 20–30 เซนตเมตร เมลดมขนคลายรยางคยาวประมาณ 1 เซนตเมตร





154

Ridleyandra fl ammea (Ridl.) A. Weber Gesneriaceae

สกล Ridleyandra เปนไมลมลกอายหลายป โคนลาตนมเนอไม ใบเรยงเวยนเปนกระจก ชอดอกออกตามซอกใบ กลบเลยง 5 กลบ แยกกน กลบดอกตดกนเปนหลอด ปลายผายออกเปนรปปากเปด เกสรเพศผสน 2 อน ยาว 2 อน ผลแหงแตกแตกชวงปลาย เมลดจานวนมาก มสมาชกประมาณ 23 ชนด ในคาบสมทรมาเลเซย บอรเนยว และภาคใตของไทย ขนในปาดบชนโดยเฉพาะบนภเขาสง คาปองแสด เดมชอ Didissandra fl ammea Ridl. พบทางตอนบนของคาบสมทรมาเลเซยและภาคใตตอนลางของไทยบรเวณอาเภอสครน จงหวดนราธวาส ขนบนกอนหนหรอพนดนตามทลาดชนภายใตรมไม ใกลลาธารในปาดบชน

คาปองแสด

ไมลมลก สงไดถง 10 เซนตเมตร ใบยาว 5–18 เซนตเมตร ชอดอกกานชอยาว 8–10 เซนตเมตร กลบเลยงยาว 1.5–2 เซนตเมตร ดอกสสม กลบดอกยาว 4–6 เซนตเมตร เมอบานมเสนผานศนยกลางประมาณ 1.5 เซนตเมตร เกสรเพศผยาว 1.5–1.8 เซนตเมตร รงไขมขนตอมหนาแนน ยอดเกสรเพศเมยแผบานออก ผลยาวประมาณ 5 เซนตเมตร มขนตอมปกคลมหนาแนน





156

Trisepalum glanduliferum (Barnett) B. L. Burtt Gesneriaceae

สกล Trisepalum เปนไมลมลก อายหลายป กงออนมขนหนาแนน ชอดอกแบบชอกระจกแยกแขนง ออกตามซอกใบ กานดอกมกยาวไมเทากน ใบประดบบางครงขยายใหญขนในผลคลายรปโคน กลบเลยงเชอมตดกน แยกเปน 3 สวน กลบดอกรประฆง เบยว สขาวหรอสมวง เกสรเพศผ 2 อน ยอดเกสรเพศเมยรปลนโคงงอ ผลแหงแตก สวนมากบดเวยน มสมาชกประมาณ 13 ชนด พบในพมา จนตอนใต และคาบสมทรมาเลเซย ในประเทศไทยมประมาณ 10 ชนด ชามวงเปนพชถนเดยวของไทย พบเฉพาะทางภาคเหนอทดอยหวหมด เขตรกษาพนธสตวปาอมผาง จงหวดตาก ขนตามทโลงบนเขาหนปน ทสงจากระดบนาทะเลประมาณ 1,000 เมตร

ชามวง

ไมลมลกแตกกอ สงไดถง 20 เซนตเมตร ใบยาว 2–4 เซนตเมตร ขอบใบหยกมน แผนใบมตอมสเหลองกระจายทงสองดาน ดานลางมขนสนาตาลอมเหลอง กานชอดอกยาวประมาณ 6 เซนตเมตร ใบประดบและใบประดบยอยออกเปนค หมกานชอและกานดอก ขยายใหญขนในผล มตอมกระจาย กลบดอกเบยว กลบบน 2 กลบ แฉกลกประมาณ 1 เซนตเมตร กลบดานลาง 3 กลบ ขนาดเทาๆ กน เกสรเพศผตดทโคนกลบดอกดานบน ผลยาวประมาณ 2.5 เซนตเมตร แตกเปน 4 สวน บดเปนเกลยวเลกนอย





158

Rhodoleia championii Hook. f. Hamamelidaceae

สกล Rhodoleia เปนไมตน ใบเรยงเวยน ชอดอกแบบชอกระจกแนน ลอมรอบดวยวงใบประดบ กลบเลยงไมเจรญ กลบดอกมเฉพาะดอกทอยวงนอกสด รงไขอยกงใตวงกลบ ม 2 ชอง ผลแหงแตก เชอมตดกน แขง เมลดมปกแคบๆ มสมาชกประมาณ 10 ชนด หรออาจจะยบรวมกนใหมเพยงชนดเดยว และบางตาราจดอยในวงศ Rhodoleiaceae และกลาววาไมมหใบ แตการศกษาตอมาพบวามหใบเชนเดยวกบสกลอนๆ นวลชมพพบตงแตจนตอนใต พมา เวยดนาม คาบสมทรมาเลเซยและสมาตรา ในไทยพบทางภาคตะวนตกเฉยงใต (อทยานแหงชาตแกงกระจาน) และภาคใตทจงหวดนราธวาส ขนตามชายปาดบแลงและปาดบชนระดบตาๆ

นวลชมพ

ไมตน สงไดถง 30 เมตร เปลอกสนาตาลเขม มชองอากาศขนาดใหญ ใบรปไข ยาว 4–12 เซนตเมตร เสนแขนงใบเรยงจรดกนตรงปลาย แผนใบมนวลดานลาง กานใบสแดง ชอดอกหอยลง ใบประดบเรยงหนาแนน วงในมขนาดใหญทสด มขนสนหนานมสนาตาลดานนอก กลบเลยงไมพฒนา กลบดอกสแดงอมชมพ รปใบพาย ยาวประมาณ 1.8 เซนตเมตร เกลยง ผลแกสนาตาล ทรงกลม เสนผานศนยกลาง 2–2.5 เซนตเมตร เมลดทสมบรณมปกแคบ เมลดทเปนหมนไมมปก





160

Hypericum hookerianum Wight & Arn. Hypericaceae

สกล Hypericum หรอสกลบวทอง บางครงจดอยในวงศ Clusiaceae แตขอมลดานววฒนาการไดแยกออกมาเปนอกวงศหนง รวมกบสกล Cratoxylum จากลกษณะทแผนใบมจดโปรงแสงหรอจดสดา เกสรเพศผแยกเปนมดๆ และมเมลดจานวนมาก สวนวงศ Clusiaceae มสมาชกในสกลบนนาค Mesua สกลตงหน Calophyllum สกลสารภ Mammea และสกลพะวา Garcinia เปนตน สกลบวทองหลายชนดมดอกสวยงาม มศกยภาพนามาเปนไมดอกประดบได ในประเทศไทยมประมาณ 5 ชนด มเขตการกระจายพนธตงแตอนเดย เนปาล ภฏาน บงกลาเทศ พมา และเวยดนามตอนเหนอ ในไทยพบเฉพาะทางภาคเหนอทดอยอนทนนท และดอยเชยงดาว ขนตามชายปาดบเขา ทสงจากระดบนาทะเล 1,600–2,500 เมตร

บวทอง

ไมพมทรงกลม ใบเดยว เรยงตรงขาม ยาว 2–7 เซนตเมตร แผนใบดานลางมนวล ดอกออกเปนชอกระจกสนๆ ม 1–5 ดอก ดอกรปถวย ขนาดเสนผานศนยกลาง 3–6 เซนตเมตร กลบเลยงมตอมยาว เกสรเพศผแยกเปน 5 มด มดละประมาณ 60–80 อน เกสรเพศเมยแยกเปน 5 แฉก ผลแบบแหงแตก ยาว 1–1.7 เซนตเมตร เมลดจานวนมาก





162

Gonocaryum lobbianum (Miers) Kurz Icacinaceae

สกล Gonocaryum เปนไมพมหรอไมตนขนาดเลก ดอกแยกเพศตางตนแกมดอกสมบรณเพศ หรอมเฉพาะดอกสมบรณเพศ ใบเดยวเรยงเวยนสลบ ดอกออกเดยวๆ เปนกระจก ออกเปนชอแบบชอเชงลด หรอชอกระจะสนๆ ตามซอกใบ กลบเลยงและกลบดอกมจานวนอยางละ 5 กลบ กลบเลยงเรยงซอนเหลอม กลบดอกตดกนเปนหลอด เกสรเพศผ 5 อน อบเรณตดดานหลง ในดอกเพศเมยแปนหมน รงไขอยเหนอวงกลบ ผลผนงชนในแขง เปนเสนใย มสมาชกประมาณ 10 ชนด พบในเอเชยเขตรอน ในประเทศไทยมชนดเดยว ดนหม พบในจน (มณฑลยนนาน เกาะไหหลา) พมา ภมภาคอนโดจน คาบสมทรมาเลเซย และบอรเนยว ในไทยพบทวทกภาค ขนในปาดบแลง ปาดบชน และปาดบเขา เมลดใหนามน ใชผสมในการทาสบและนามนหลอลน

ดนหม

ไมพมหรอไมตนขนาดเลก สงไดถง 15 เมตร ใบยาว 8–25 เซนตเมตร แผนใบหนา กานใบอวบหนา สเหลองอมสม ยาว 1–2 เซนตเมตร ชอดอกเพศผแบบชอเชงลด ยาวไมเกน 1 เซนตเมตร กลบเลยงขอบมขนครย กลบดอกสขาวนวล หลอดกลบดอกยาวประมาณ 0.5–0.6 เซนตเมตร ดอกเพศเมยหรอดอกสมบรณเพศออกปนชอกระจะสนๆ คลายดอกเพศผ ขนาดเลกกวาเลกนอย ผลกลมรหรอรปทรงกระบอกสนๆ ยาว 3–5 เซนตเมตร สกสดาอมมวง ผนงผลหนาคลายฟองนา มเสนใยหนา





164

Gmelina elliptica Sm. Lamiaceae (Labiatae)

สกล Gmelina หรอสกลซอ เปนไมตนขนาดเลกถงขนาดใหญ ไมพม หรอไมพมรอเลอย ใบเรยงตรงขามสลบตงฉาก ชอดอกแบบชอกระจก กลบดอกแบบปากเปด โคนกลบคอดเปนหลอดสน มสมาชกประมาณ 38 ชนด พบในเอเชยเขตรอนจนถงหมเกาะแปซฟก ในประเทศไทยพบประมาณ 8 ชนด ทองแมวมเขตการกระจายพนธตงแตพมาจนถงออสเตรเลย ในไทยพบแทบทกภาค ขนตามปาละเมาะและปาผลดใบ นยมปลกเปนไมประดบ ออกดอกออกผลเกอบตลอดป และใชเปนสมนไพรพนบาน

ทองแมว

ไมตนขนาดเลก กงมกหอยยอยลง ใบยาว 3–10 เซนตเมตร กวาง 3–5 เซนตเมตร แผนใบดานบนมขนประปราย ดานลางมขนหนาแนน เสนแขนงใบขางละ 6–10 เสน ใบประดบรปรางคลายใบ กลบเลยงมตอมขนาดใหญ 1–3 ตอม กลบดอกยาว 3–4 เซนตเมตร โคนเชอมกนเปนหลอด ปลายแยกเปน 4 แฉก เกสรเพศผ 4 อน ผลแบบผลผนงชนในแขง สเขยวอมเหลอง ยาว 1.5–2 เซนตเมตร





166

Gmelina racemosa (Lour.) Merr. Lamiaceae (Labiatae)

ซอหน พบทจนตอนใตและภมภาคอนโดจน ในไทยพบเพยงแหงเดยวทเขตรกษาพนธสตวปาภวว จงหวดหนองคาย ในปาดบแลง ทความสงจากระดบนาทะเลประมาณ 200 เมตร

ซอหน

ไมตนขนาดกลาง ใบเดยว เรยงตรงขามสลบตงฉาก รปไข ยาว 9–20 เซนตเมตร แผนใบดานลางมนวลและขนสนนม เสนแขนงใบออกจากโคน 1 ค ชอดอกออกตามปลายกง ยาวประมาณ 15 เซนตเมตร กลบเลยงรประฆง ปลายตด กลบดอกยาว 3–5 เซนตเมตร ดานนอกมสขาวอมมวง ดานในสมวง มขนสนนมทงสองดาน กลบกลางลางมขนาดใหญกวากลบอนๆ กลบปากมสเหลองเขมดานใน กานชอบเรณตดประมาณกงกลางหลอดกลบดอก รงไขมขนสนนม ผลทรงกลม สกสเหลอง ยาว 2.5–4 เซนตเมตร





168

Barringtonia asiatica (L.) Kurz Lecythidaceae

สกล Barringtonia เปนไมตน ใบเรยงเวยน ชอดอกแบบชอกระจะหรอชอเชงลด หอยลงหรอตงขน ฐานดอกเปนเหลยมหรอมปก กลบเลยง 4-5 กลบ ตดทน บางครงดคลายถวย กลบดอกสวนมากม 4 กลบ เกสรเพศผจานวนมาก เชอมตดกนทโคน เรยง 3-8 วง วงดานนอกสวนมากเปนหมน รงไขอยเหนอวงกลบหรอกงใตวงกลบ ม 2-4 ชอง ผลมเนอมเมลดเดยวหรอหลายเมลด แตสวนมากมเมลดเดยวทพฒนา มสมาชกประมาณ 56 ชนด มเขตการกระจายพนธทแอฟรกา เอเชย และออสเตรเลย จกทะเล พบทางภาคใตของไทย ขนตามชายฝงทะเลทวไปตงแตมาดากสการ อนเดย ศรลงกา ไตหวน ญปน ภมภาคมาเลเซย ฟลปปนส หมเกาะในมหาสมทรแปซฟก ถงออสเตรเลยตอนบน สวนตางๆ โดยเฉพาะเมลดมพษ จงมชอสามญวา Sea poison tree หรอ Fish poison tree ใชเบอปลาได บางครงเรยกวา Box fruit ตามลกษณะของผลขนาดใหญ ทเปนเหลยม

จกทะเล

ไมตนขนาดกลางถงขนาดใหญ ใบเรยงเวยนเปนกลมแนนตามปลายกง ยาว 20–40 เซนตเมตร ปลายใบมน แผนใบหนาเปนมนวาวดานบน ไรกาน ชอดอกตงตรง ยาว 5–15 เซนตเมตร มประมาณ 20 ดอกในแตละชอ ใบประดบตดทน กลบเลยงแยกเปน 2 สวนไมเทากน ยาว 2.5–3.5 เซนตเมตร กลบดอก 4 กลบ ตดทโคนหลอดเกสรเพศผ ซงมจานวนมากเปนพ แผนกลบยาว 4.5–6.5 เซนตเมตร ผลขนาดใหญ โคนกวางเปนเหลยม ยาว 10–11 เซนตเมตร ปลายเรยวจรดกลบเลยงทขยายขน





170

Tolypanthus pustulatus Barlow Loranthaceae

สกล Tolypanthus หรอสกลกาฝากวงกลบ เปนกาฝากบนตนไม ใบเดยวเรยงตรงขาม บางครงใบตรงขามไมเจรญ เสนใบแบบขนนก ชอดอกออกเปนกระจกสนๆ หรอไรกานตามซอกใบ ตดบนวงกลบประดบขนาดใหญ กลบแยกจากกนหรอตดคลายรประฆง ดอกเกอบไรกาน มกเรยงแถวเดยว กลบเลยงขนาดเลก บาง เกสรเพศผ 5 อน อบเรณตดทฐาน รงไขอยใตวงกลบ ผลแบบมเนอมเมลดเดยว มสมาชก 6 ชนด พบในประเทศศรลงกา อนเดย และจนตอนใต ในประเทศไทยม 2 ชนดคอ กาฝากวงกลบบว Tolypanthus pustulatus Barlow และ กาฝากวงกลบระฆง Tolypanthus lageniferus (Wight) Tieghem กาฝากวงกลบบว เปนพชถนเดยวของไทย พบเฉพาะทเขตรกษาพนธสตวปาภวว จงหวดหนองคาย ทสงจากระดบนาทะเลประมาณ 200 เมตร ชอบขนบนตนไมในวงศอบเชย (Lauraceae)

กาฝากวงกลบบว

กาฝากพม สงประมาณ 50 เซนตเมตร ลาตนเกลยง มชองอากาศกระจาย ใบเรยงหางๆ ยาว 9–11 เซนตเมตร แผนใบหนา ชอดอกแบบกระจกสนๆ วงกลบประดบม 6–8 กลบ เปนสน ตดกนประมาณกงหนง ยาว 1.5–2 เซนตเมตร สแดงอมชมพ ดอกยอยม 4–6 ดอก กลบเลยงมขนหนาแนน กลบดอกสขาว แถบเปนสนสแดงอมชมพ ตดกนเปนหลอดยาวประมาณ 2 เซนตเมตร ปลายแยกเปน 5 กลบ ยาวประมาณ 1 เซนตเมตร พบงอ ผวดานนอกพองตงแตปลายกลบจนถงชวงพบงอ





172

Magnolia garrettii (Craib) V. S. Kumar Magnoliaceae

สกล Magnolia เปนไมตน ใบเรยงเวยน แผนใบมกมนวลดานลาง หใบขนาดใหญ ดอกออกเดยวๆ ขนาดใหญ กลบรวมหลายกลบเรยงหลายวง เกสรเพศผและคารเพลจานวนมาก เรยงเวยนรอบฐานดอก เกสรเพศผอยดานลาง เกสรเพศเมยแยกหรอเชอมตดกน ผลกลม แตกอาออก เมลดมเปลอกสแดง ขอมลดานววฒนาการในปจจบนรวมเอาสกลตางๆ เชน Michelia, Talauma, Manglietia และ Paramichelia เขาเปนสกลเดยวกนภายใตสกล Magnolia ทาใหสกล Magnolia มสมาชกกวา 225 ชนด ในประเทศไทยพบ 25 ชนด อยางไรกตามใน Flora of China ยงคงแยกออกเปนสกลตางๆ เชนเดม และยงแยกบางสกลเพมเตมอก เนองจากลกษณะของผลทแตกตางกนอยางชดเจนในหลายสกล มณฑาปาหรอมณฑาดอยเดมชอ Manglietia garrettii Craib พบทจนตอนใต (มณฑลยนนาน) เวยดนาม และภาคเหนอของไทยทจงหวดเชยงใหม เชยงราย แมฮองสอน นาน พษณโลก และตาก ขนในปาดบเขา ทสงจากระดบนาทะเล 1,000–1,900 เมตร

มณฑาปา

ไมตนขนาดใหญ สงไดถง 25 เมตร ใบเดยว เรยงเวยนเปนกลมตามปลายกง แผนใบหนา ยาว 18–30 เซนตเมตร ตาดอกรปขอบขนาน ยาว 6–7 เซนตเมตร สนาตาลอมเขยว กลบรวมสมวงอมเขยวและแดง อวบหนา กลบดานนอกยาว 6–9 เซนตเมตร ขอบกลบหอและปลายกลบโคงเขา กลบดานในแคบและเลกกวาเลกนอย ผลกลมทรงกระบอกสน ยาว 4–12 เซนตเมตร ผลยอยแตกอา เมลดหอยลง





174

Abelmoschus sagittifolius (Kurz) Merr. Malvaceae

สกล Abelmoschus เปนไมลมลกอายหลายป ดอกสเหลองหรอแดงมสเขมตรงกลาง ออกเดยวๆ รวประดบม 5–15 อน ตดทน กลบเลยงแยกดานหนง รวงพรอมดอก เกสรเพศผตดกนเปนเสาเกสร ปลายแยก 5 แฉก รงไขม 5 ชอง ผลแบบแหงแตก มสมาชกประมาณ 15 ชนด ในเอเชยเขตรอน ในประเทศไทยม 4–5 ชนด รวมชนดทนาเขามาปลกเปนพชสวนครว เชน กระเจยบมอญ Abelmoschus esculentus (L.) Moench เปนตน โสมชบาหรอเหงามหากาฬ เดมใชชอ Abelmoschus moschatus Medik subsp. tuberosus (Span.) Bross. Waalk. พบตงแตอนเดย พมา จน ภมภาคอนโดจน ไทย ภมภาคมาเลเซย จนถงออสเตรเลย

โสมชบา

ไมลมลกมเหงา กงมขนสากและหยาบ ใบเดยว เรยงเวยน ใบตอนกลางและตอนบนลาตนสวนมากรปหวลกศรหรอม 3–5 พ ยาว 3–10 เซนตเมตร แผนใบดานลางมขนแขง กานใบยาว ดอกสเหลองหรอสแดง รปกรวยควา เสนผานศนยกลาง 4–5 เซนตเมตรโคนกลบมสแดงเขม รวประดบ 6–12 อน ผลทรงกลมร เสนผานศนยกลางประมาณ 3 เซนตเมตร เมลดมจานวนมาก





176

Nepenthes ampullaria Jack Nepenthaceae

สกล Nepenthes เปนไมเถาประเภทพชกนแมลง เสนกลางใบยนยาวตอจากปลายใบเปนมอจบ และทดกจบแมลงรปเหยอกมฝาปด แบงเปน 2 แบบ ไดแก lower pitcher หมอรปเหยอกหนเขา มสนเปนปกจก 2 แนว มอจบไมมวนงอ และ upper pitcher หมอรปเหยอกหนออก สนแนวมกไมเปนจกหรอเปนสนตนๆ มอจบมวนงอ ชอดอกแบบชอกระจะออกทปลายกง กลบรวม 3–4 กลบ กานชอบเรณเชอมตดกนเปนเสาเกสร อบเรณม 4–24 อน รงไขอยเหนอวงกลบ ออวลจานวนมาก เรยงหลายแถว ผลแหงแตกตามยาว เมลดขนาดเลกคลายขนจานวนมาก มสมาชก 90–100 ชนด และมเพยงสกลเดยว พบในแอฟรกา เอเชย จนถงออสเตรเลย ในประเทศไทยม 12 ชนด หมอแกงคางกระจายพนธในภมภาคมาเลเซย ในไทยพบเฉพาะทางภาคใตตอนลาง ขนตามทโลงหรอมแดดราไรตามชายปาดบ มพนธผสมจานวนมาก เรยกวา “แอม” ตามคาระบชนด ampullaria เชน แอมเขยว แอมเขยวปากแดง เปนตน

หมอแกงคาง

ไมเถาลมลก ขนเปนกลมหนาแนน ใบจะลดรป พฒนาเปนทดกจบแมลงรปเหยอก คอนขางปอมเรยงชดกนแนนเปนแพ สวนมากเปน lower pitcher บางทเรยกวาหมอผด มสสนหลากหลาย สวน upper pitcher มกพบในตนทสมบรณเลอยเกาะตามยอดไม อาจสงไดถง 15 ม. ลาตนมขนสนนมสนาตาล ใบยาวถง 25 เซนตเมตร เปนชนดเดยวทไมมเซลล “รปจนทรเสยว” ทาใหฝาปดมขนาดเลก เศษใบไมหลนลงในหมอไดงาย หมอแกงคางจงสามารถยอยสลายสตวตวเลกๆ ทตดมากบซากใบไมแหงไดอกทางหนง





178

Ochna integerrima (Lour.) Merr. Ochnaceae

สกล Ochna เปนไมตนขนาดเลกหรอไมพม ชอดอกแบบชอแยกแขนงสนๆ กลบเลยง 4–5 กลบ ขยายใหญขนมสสนรองรบผล กลบดอก 5–12 กลบ เกสรเพศผจานวนมาก รงไข 3–15 ชอง แตละชองมออวล 1 เมด ผลแบบผนงชนในแขง ตดบนฐานดอกทขยาย สกสดา มสมาชกประมาณ 85 ชนด ในแอฟรกาเขตรอน ในประเทศไทยมเพยงชนดเดยวทเปนพรรณไมพนเมอง และพบปลกเปนไมประดบทนยมกนมากอก 1 ชนด ไดแก มกกเมาส Ochna kirkii Oliv. ตานเหลอง กระแจะ กาลงชางสาร หรอชางนาว มชอสามญวา Vietnamese Mickey Mouse พบตงแต ปากสถาน อนเดย พมา ภมภาคอนโดจน จนถงคาบสมทรมาเลเซย ในไทยพบทวทกภาค ตามปาเบญจพรรณ ปาเตงรง ชายปา หรอตามชายฝงทะเล ผลดใบจนหมดตนขณะออกดอกสเหลองสะพรงเตมตน รากใชเปนยาถายพยาธ

ตานเหลอง

ไมพมเตย หรอไมตนขนาดเลก สงไดถง 12 เมตร ใบเดยว เรยงเวยน ยาว 6–25 เซนตเมตร ขอบใบจกฟนเลอย ชอดอกยาวประมาณ 4 เซนตเมตร ดอกจานวนมากออกเปนชอสนๆ ตามกง ฐานดอกสแดงอมสเขยว กลบเลยง 4 กลบ กลบดอก 5–7 กลบ สเหลอง ยาว 1.5–2.5 เซนตเมตร มกานกลบ เกสรเพศผจานวนมาก เรยง 2–3 วง วงนอกยาวทสด แตละดอกม 3–10 ผล หรอมากกวา ตดบนโคนฐานดอก ยาวประมาณ 1 เซนตเมตร สเขยวเปนมนวาว สกสดา กลบเลยงตดทนสแดง ยาวประมาณ 2 เซนตเมตร แผนกลบพบงอกลบ





180

Jasminum siamense Craib Oleaceae

สกล Jasminum เปนไมเถา หรอไมพมรอเลอย ใบเดยวหรอใบประกอบแบบขนนกปลายค เรยงตรงขามหรอเรยงสลบ ชอดอกแบบชอกระจก แยกแขนง หรอแบบชอกระจะ หรอชอเชงหลน ดอกมกลนหอม กลบเลยงและกลบดอกมจานวนอยางละ 4–16 กลบ กลบดอกรปแจกนหรอรปแตร เรยงซอนเหลอม หรอกลบดอกซอนในบางพนธทปลกเปนไมประดบ เกสรเพศผ 2 อน ตดบนหลอดกลบดอก รงไขอยเหนอวงกลบ ผลสดออกเปนค ขนาดมกไมเทากน หรอลดรปเหลอผลเดยว มสมาชกมากกวา 200 ชนด พบในแอฟรกา เอเชย จนถงออสเตรเลย อก 1 ชนดพบในแถบเมดเตอรเรเนยน มะลวลยเถา เปนพชถนเดยวของไทย พบทางภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และภาคตะวนตกเฉยงใต ขนตามปาโปรง ชอบพนทหนปน จนถงทสงจากระดบนาทะเลประมาณ 1,000 เมตร

มะลวลยเถา

ไมพมรอเลอย ใบเดยว เรยงตรงขาม ยาว 1–10 เซนตเมตร เสนแขนงใบขางละ 3–4 เสน ดอกออกออกสนๆ ทปลายกง 1–3 ดอก กลบเลยงยาว 0.5–1.5 เซนตเมตร กลบดอกสขาว หลอดกลบยาว 1–1.8 เซนตเมตร แฉกกลบยาว 1.2–2 เซนตเมตร เกสรเพศผ 2 อน เกอบไรกานชอบเรณ เกสรเพศเมยปลายแยก 2 แฉก ผลทรงกลมร เสนผานศนยกลาง 0.6–0.8 เซนตเมตร สกสแดง





182

Passifl ora siamica Craib Passifl oraceae

สกล Passifl ora เปนไมเถา ไมมมอจบ ใบเดยว เรยงเวยน เรยบหรอเวาเปนพ ชอดอกมมอจบ 1 อน หรอไมม กลบเลยงและกลบดอกสวนมากมจานวนอยางละ 5 กลบ บางครงไมมกลบดอก กลบเลยงคลายกลบดอก มกะบง 2 ชน ขอบใน (operculum) บาง มกานชเกสรรวม ผลสดมหลายเมลด มสมาชกประมาณ 400 ชนด หลายชนดมดอกสวยงาม นยมปลกเปนไมประดบ และมหลายชนดทผลกนได เชน เสาวรส หรอ Passifl ora edulis Sims เสาวรสสยามพบตงแตอนเดย พมา จน ลาว และเวยดนาม ในไทยพบกระจายหางๆ ทางภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และภาคตะวนตกเฉยงใต ตามชายปาดบแลงและปาดบเขา หรอรมลาธาร ทสงจากระดบนาทะเล 400–1,500 เมตร

เสาวรสสยาม

ไมเถาลมลก ยาว 6–8 เมตร ลาตนเปนเหลยมมรว ใบเรยบ ยาว 5–20 เซนตเมตร มตอมนาตอยใกลขอบใบ กานใบมกมตอม 2 ตอมตรงกลางหรอโคนกาน ชอดอกออกตามซอกใบสนๆ ม 2–15 ดอก ดอกสครมอมชมพ ดอกบานมเสนผานศนยกลาง 2.5–3 เซนตเมตร กลบเลยงและกลบดอกคลายกน ยาว 1–1.5 เซนตเมตร กานชเกสรรวม ยาว 0.3–0.5 เซนตเมตร เกสรเพศผ 5–8 อน เชอมตดกนทโคน กานเกสรเพศเมย 3–5 อน ม 1–2 ผลในแตละชอ





184

Duperrea pavettifolia Pit. Rubiaceae

สกล Duperrea เปนสกลทมเพยงชนดเดยว มเขตการกระจายพนธในพมา จนตอนใต และภมภาคอนโดจน ในประเทศไทยพบทวทกภาค ขนใกลลาธารในปาเบญจพรรณ ปาดบแลง และปาดบชน บางครงพบตามเขาหนปนหรอหนทราย มลกษณะผนแปรหลากหลาย โดยเฉพาะความยาวของกลบเลยงและกลบดอก ใบมทงเกลยงและมขน ดอกสวยงามมศกยภาพทจะพฒนาเปนไมประดบได เดมชอ Duperrea scabrida Craib ตามลกษณะแผนใบดานลางทสวนมากมขนสาก

เขมดอย

ไมพมหรอไมตนขนาดเลกสง 3–5 เมตร กงออนเปนเหลยมมขนสนนมหนาแนน ปลายหใบมรยางคแขง ใบเรยงตรงขามลดรปหนงใบ หรอม 3 ใบเรยงรอบขอ ยาว 10–23 เซนตเมตร ชอดอกแบบชอกระจกคลายชอเชงหลน ออกตามปลายกง ดอกหนาแนนในแตละชอ มกลนหอม กลบเลยงตดทน หลอดกลบดอกยาว 1–2 เซนตเมตร เกสรเพศผตดทปากหลอดกลบดอก เกอบไรกานชอบเรณ รงไขมขนหนาแนน กานเกสรเพศเมยรปกระบองยาว 9.5–1.3 เซนตเมตร ผลเกอบกลม เสนผานศนยกลาง 0.8–1.5 เซนตเมตร มจานฐานดอกและกลบเลยงรปมงกฎตดอย สกสดา





186

Buddleja macrostachya Wall. ex Blume Scrophulariaceae

สกล Buddleja สวนใหญเปนไมพม หรอรอเลอย ใบเรยงตรงขาม ชอดอกออกเปนกระจกแยกแขนงสนๆ กลบเลยงและกลบดอกมจานวนอยางละ 4 กลบ รงไขอยเหนอวงกลบ ม 2–4 ชอง เมลดขนาดเลก สวนมากมปก มสมาชกประมาณ 100 ชนด พบทงในอเมรกา แอฟรกา และเอเชย ในไทยพบเพยง 2 ชนด มหลายชนดทนาเขามาปลกเปนไมประดบ อนง สกล Buddleja เดมอยภายใตวงศ Buddlejaceae หรอบางครงอยภายใตวงศ Loganiaceae ราชาวดหลวงมเขตการกระจายพนธตงแตอนเดย ภฏาน บงกลาเทศ สกขม พมา จนตอนใต เวยดนาม และภาคเหนอของไทย พบทจงหวดเชยงใหม (ดอยเชยงดาว ดอยผาหมปก) ขนตามทโลงบนเขาหนปน ทสงจากระดบนาทะเล 1,600–2,200 เมตร

ราชาวดหลวง

ไมพมหรอไมตนขนาดเลก สงไดประมาณ 5 เมตร กงเปนสเหลยมหรอมปก มขนคลายรปดาวตามกงออน แผนใบ กลบเลยงดานนอก หลอดกลบดอก รงไข และผล หใบรวมคลายใบ ใบยาว 4–4.5 เซนตเมตร ขอบใบจกมน ไรกานหรอเกอบไรกาน ชอดอกคลายชอเชงลด ยาว 5–20 เซนตเมตร กลบดอกสชมพอมมวง ปากหลอดสแดงสม หลอดกลบยาว 0.8–1 เซนตเมตร มขนยาวดานใน ผลแหงแตก ยาว 0.7–1 เซนตเมตร เมลดจานวนมาก





188

Polyspora axillaris (Roxb. ex Ker Gawl.) Sweet ex G. Don Theaceae

สกล Polyspora เปนไมตนขนาดเลกถงขนาดกลาง ใบเดยว เรยงเวยน ขอบใบเรยบหรอจกฟนเลอย ดอกออกเดยวๆ หรอเปนชอสนๆ ตามซอกใบ กลบเลยง 5 กลบ รวงงาย กลบดอกม 5–6 กลบเชอมตดกนทโคน เกสรเพศผจานวนมาก วงนอกเชอมตดกลบดอก อบเรณตดดานหลง ผลแบบแหงแตก รปทรงกระบอก เมลดมปกบางๆ สกล Polyspora มสมาชกประมาณ 40 ชนด พบในภมภาคเอเชยตะวนออกและเอเชยตะวนออกเฉยงใต เดมจดอยในสกล Gordonia แตขอมลดานววฒนาการระบวาสกล Gordonia พบเฉพาะในทวปอเมรกา เมยงหลวงเดมชอ Gordonia axillaris (Roxb. ex Ker Gawl.) D. Detr. ในจน ลาว และเวยดนาม ในไทยพบทางภาคตะวนออกเฉยงเหนอทภกระดงและภหลวง จงหวดเลย ขนเปนกลมตามรมลาธารในปาดบเขา ทสงจากระดบนาทะเลประมาณ 1,200 เมตร

เมยงหลวง

ไมตน สงถง 20 เมตร ใบยาว 12–18 เซนตเมตร แผนใบหนา ขอบใบเรยบหรอจกเลกนอย เสนแขนงใบไมชดเจน ดอกขนาดใหญ ออกเดยวๆ หรอเปนคตามซอกใบ ใบประดบ 6–7 อน รวงงาย กลบเลยงเรยงซอนเหลอม ยาว 1–1.5 เซนตเมตร กลบดอก 5 กลบ เรยงซอนเหลอม ยาว 3.5–5.5 เซนตเมตร ปลายกลบเวา กานชอบเรณยาว 1.5–3 เซนตเมตร กานเกสรเพศเมยมขนกามะหยหนาแนน ผลยาว 3–8 เซนตเมตร แตกอาออกมแกนกลางตดทน เมลดจานวนมาก รวมปก ยาว 1.5–2 เซนตเมตร





190

Chaetocalathus columellifer (Berk.) Singer Marasmiaceae

เหดสกล Chaetocalathus ทวโลกม 20 ชนด พบทวไปในเขตรอนชน เหดเบยเปนเหดขนาดเลก แรกเกดเปนเพยงกลมเสนใยรวมกนเปนตมเลกๆ ตอมาพฒนาเปนแกนกลางและเปนหมวกในทสด ขนกระจายเปนกลมใหญบนเศษทอนไมในพนปาดบชน เหดชนดนมรายงานพบในมาเลเซยดวย

เหดเบย

ดอกเหดรปชามหงาย ขนาดเสนผานศนยกลาง 0.3–1 เซนตเมตร สขาวแลวเปลยนเปนสนาตาลชมพ ผวหมวกมขนละเอยดสน าตาลแดงเหนเปนลายรวตามแนวรศม ปลายขอบมสออนกวา และมขนเรยงโดยรอบ ขอบหมวกมวนงอเขาเลกนอย เปนเหดทไมมกานเชนเหดสดทวไป โดยเอาหลงหมวกตดกบแหลงกาเนด กานลดรปเปนเพยงแทงแกนกลางสขาวสน ๆ ซงเสนใยทสานอดกนแนน ครบบาง สขาวเปลยนเปนสชมพอมเทา ครบยาวตดกบแทงแกนกลาง มครบสนเรยงสลบ 2–3 ระดบ สปอรรปรกวาง ขนาด 7–9 X 5–6 ไมครอน ผนงบาง ผวเรยบ





192

Cookeina sulcipes (Berk.) Kuntze Sarcoscyphaceae

เหดสกล Cookeina ทวโลกม 12 ชนด พบทวไปในเขตรอนชน เหดถวยแชมเปญมชอสามญวา Cup fungus, Goblet fungus หรอ Wine glass mushroom อาจขนเปนดอกเดยว หรอขนเปนกลมกระจายหางๆ บนเศษทอนไม พบทวไปในปาเบญจพรรณ ปาดบแลง และปาดบชน ในไทยพบเหดถวยแชมเปญสองชนด อกชนดเปนเหดถวยแชมเปญขน Cookeina tricholoma (Mont.) Kuntze ตางกนตรงทชนดหลงดอกเหดมสชมพออนถงสเหลองสม มขนสขาวยาวทงสองดานของดอกเหดและทกาน เหนไดอยางชดเจน

เหดถวยแชมเปญ

ดอกเหดมรปรางคลายแกวแชมเปญ มกานยาว สชมพออนถงชมพเขมอมแดง ขนาดเสนผานศนยกลาง 1.3–3.6 เซนตเมตร สง 1–3 เซนตเมตร ปลายขอบหมวกดานบนมขนสขาวสนๆ กระจายหางๆ ผวหมวกดานในเรยบ สชมพเขมหรอสชมพอมแดง ผวหมวกดานนอกสชมพออน ผวเรยบ มขนสขาวสนๆ เรยงเปนวง 2–3 วงใกลปลายขอบหมวก กานสขาว ผวเรยบ ตดกลางดอก ยาว 0.8–6.5 เซนตเมตร สปอรเกดในถงแอสคสรปทรงกระบอง ภายในบรรจ 8 สปอร เรยงแถวเดยว สปอรรปร ผนงบาง สใส ผวมลายรวตามยาว ภายในคลายมหยดนามนใหญ 1–2 หยด ขนาด 25–33 × 14–18 ไมครอน





เกยวกบผวาดภาพ

นางอรทย เกดแกวMrs Orathai Kerdkaew

การศกษาประกาศนยบตรวชาชพ (ศลปประยกต)วทยาลยอาชวศกษาขอนแกน

ศลปศาสตรบณฑต (ศลปกรรม)มหาวทยาลยราชภฏพระนคร

สถานททางาน สานกงานหอพรรณไม สานกวจยการอนรกษปาไมและพนธพช กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

นางสาวปาจรย อนทะชบMiss Pajaree Inthachub

การศกษาวทยาศาสตรบณฑต (ชววทยา)มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

วทยาศาสตรมหาบณฑต (พฤกษศาสตร) มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

สถานททางาน กลมงานวจยพฤกษศาสตรและพพธภณฑพช กองคมครองพนธพช กรมวชาการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ

นางธญลกษณ สนทรมฏฐMrs Thanyalak Suntaramud

การศกษาศลปะบณฑต สาขาศลปะไทย คณะวจตรศลป มหาวทยาลยเชยงใหม

สถานททางาน โรงเรยนรงอรณ 391 ซอยอนามยงามเจรญ 25 (ถนนพระราม 2 ซอย 33) แขวงทาขาม เขตบางขนเทยน กรงเทพ ฯ


คาขอบคณ

คณะผจดทาหนงสอพฤกษศลป ขอขอบคณ ดร. ศศวมล แสวงผล อาจารยประจาภาควชาพฤกษศาสตร คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยมหดล ประธานเครอขายวทยสานศลป ผตรวจและแกไขตนฉบบ พรอมใหคาแนะนาทมประโยชนอยางมาก โดยเฉพาะในสวนของประวตความเปนมา

ภาพถายสวนใหญทใชประกอบการวาดภาพในหนงสอพฤกษศลปเลมน เปนภาพทถายโดยคณะทางาน และยงไดรบความอนเคราะหภาพบางสวนจากบคคลตอไปน ไดแก นายมนตร ธนรส นายธรรมรตน พทธไทย นางสาวปาจรย อนทะชบ นายกนย จานงคภกด และ Dr. Brigitta E. E. Duy es และสดทายนขอขอบคณ Dr. Stuart Lindsay ทอนญาตใหใชภาพวาดตนแบบเฟน Lecanopteris pumila Blume

รายนามคณะทางาน

นายนพนธ โชตบาล ทปรกษา นายจาลอง เพงคลาย ทปรกษานายธวชชย สนตสข ทปรกษานายชวลต นยมธรรม ทปรกษานางลนา ผพฒนพงษ ทปรกษาผอานวยการสานกวจยการอนรกษปาไมและพนธพช ประธานคณะทางานนายธวชชย วงศประเสรฐ คณะทางานนายชนะ พรหมเดช คณะทางานนายธรวฒน บญทวคณ คณะทางานนายสมราน สดด คณะทางานนายวรดลต แจมจารญ คณะทางานนายธวช ตงหงะ คณะทางานนายปยชาต ไตรสารศร คณะทางานนางสาวสคนธทพย ศรมงคล คณะทางานนางสาวโสมนสสา แสงฤทธ คณะทางานนางสาวนนทวรรณ สปนต คณะทางานนายพาโชค พดจา คณะทางานนายบญยน ชนชมกลน คณะทางานนางอรทย เกดแกว คณะทางานนายราชนย ภมา คณะทางานและเลขานการนายปรชา การะเกต คณะทางานและผชวยเลขานการนายทนงศกด จงอนรกษ คณะทางานและผชวยเลขานการนางสาวนนทนภส ภทรหรญไตรสน คณะทางานและผชวยเลขานการ

SW 2331-P34-195-Edit-PC7.indd 195SW 2331-P34-195-Edit-PC7.indd 195 28/12/2553 0:09:2828/12/2553 0:09:28

พฤกษศลป เฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระเจาอยหว เนองในโอกาสมหามงคลเฉลมพระชนมพรรษา 83 พรรษา 5 ธนวาคม 2553.

พมพครงท 1จานวนพมพ 10,000 เลมพทธศกราช 2553

ขอมลทางบรรณานกรมของสานกหอสมดแหงชาตNational Library of Thailand Cataloging in Publication Dataกรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช. สานกงานหอพรรณไม. พฤกษศลป เฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระเจาอยหว เนองในโอกาสมหามงคลเฉลมพระชนมพรรษา 83 พรรษา 5 ธนวาคม 2553.-- กรงเทพฯ : กรม, 2553. 193 หนา.

1. การวาดภาพ. 2. พฤกษศาสตร. I. ชอเรอง.

745.723ISBN 978-974-286-845-1

หนงสอเผยแพร หามจาหนาย

พมพท : บรษท ประชาชน จากด 35 ซอยพพฒน 1 ถนนสลม บางรก กรงเทพฯ 10500 โทร 0 2636 6550-8 โทรสาร 0 2238 1074

แยกสท : บรษท ซเวลด กราฟฟค จากด 93/5 ซอยภมรนราชปกษ ถนนสมเดจพระปนเกลา แขวงอรณอมรนทร เขตบางกอกนอย กรงเทพฯ 10700 โทร 0 2433 4000, 0 2883 1755-6 โทรสาร 0 2883 1757

สานกงานหอพรรณไมกรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช



เฉลมพระเกยรต พระบาทสมเดจพระเจาอยหว เนองในโอกาสมหามงคลเฉลมพระชนมพรรษา 83 พรรษา 5 ธนวาคม 2553

เฉลมพ

ระเกยรต

พระบ

าทสม

เดจพ

ระเจาอยหว เน

องใน

โอกาสม

หามงค

ลเฉลมพ

ระชนมพ

รรษา 8

3 พรรษ

า 5 ธนวาค

ม 2

553

ISBN 978-974-286-845-1กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช


CMYK

Documents

พฤกษศิลป์ เฉลิมพระเกียรติ