Прирачникот за спречување и заштита од дискриминација во воспитно-образовниот систем

РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈАМИНИСТЕРСТВО ЗА ОБРАЗОВАНИЕ И НАУКА

РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈАМИНИСТЕРСТВО ЗА ОБРАЗОВАНИЕ И НАУКА

CIP- Каталогизација во публикација

Национална и универзитетска библиотека „Св. Климент Охридски”, Скопје

37.043.1/.2(497.7)(035)

ПРИРАЧНИК за спречување и заштита од дискриминацијатаво воспитно-образовниот систем на Република Македонија. - Скопје: Министерство за образование и наука на Република Македонија, 2010. - 48 стр. ; 21 cm

Фусноти кон текстот. - Библиографија: стр. 47

ISBN 978-608-4575-67-2

а) Интегрирано образование - Спречување дискриминација - Македонија - Прирачници

COBISS.MK-ID 83510794

Координатор на работната група:

• Реџеп Али Чупи, директор на Управа за развој и унапредување на образованието на јазиците на припадниците на заедниците

Работна група:

• Георге Николов, Министерство за образование и наука на Република Македонија•Дана Бишкоска, Министерство за образование и наука на Република Македонија• Катерина Шојиќ, З.Г. „Национален ромски центар” - Куманово•Љупчо Спасовски, Министерство за образование и наука на Република Македонија•Назихтере Сулејмани, Министерство за образование и наука на Република Македонија•Нада Стоименова, Министерство за образование и наука на Република Македонија

Лектор:

Аниса Беќировиќ

Содржината на овој прирачник е одобрена од:

МИНИСТЕР ЗА ОБРАЗОВАНИЕ И НАУКА Никола Тодоров

Издавач: Министерство за образование и наука на Република Македонија

Печати: ДООЕЛ „Генекс” - Кочани

Тираж: 1.000

Печатењето на Прирачникот за спречување и заштита од дискриминација во воспитно-образовниот систем во Република Македонија е овозможено со финансиска и стручна поддршка на Здружението на граѓани „Национален ромски центар” - Куманово во рамките на проектот Кампања за образование на Ромите, финансирана од Ромскиот образовен фонд.

PE nY5!l i!!KA MAKE,[\OHV1JA MI-1H~CTEl~CTBJ ,;;,. OGPA~OBAHlt1E V1 HAYKA

6p. Q;?;-47o7/ll tJ§ (}Z ?o_j]}_roA.

CKO r!J E

PEllYiiJIIIKA MAKE,l(OHIIJA MIIHIICTEPCTBO 3A 06PA30BAHIIE II HAYKA

Bo cornacHOCT co HaiJ,H.Ol-!aJIHaTa CTpaTemja 3a PoMH. , MefyHapo)..I,HaTa J1.HHUHjanma ,IJ:eKa)..l,a 3a BKJiy'-lysaJ-be Ha PoMH.Te 2005 - 20 15 ro)..I,HHa, KaKo H. AKUHOHHOT H. OnepaTH.BHHOT TIJiaH 3a o6pa30BaHH.e H CHTe OCTaHaTH CTpaTeWKH )..I,OKyMeHTH Ha MHHHCTepcTBOTO 3a o6pa3osaHH.e H HayKa, ny6JIHKysaH e DpHpaYHHK 3a 3aWTHTa H. cnpe4yBaihe Ha )..I,H.CKpHMH.HaUHJ3 BO BOCTIH.THO - o6pa30BHHOT CHCTeM BO Peny6JIHKa MaKe)..I,OHHja.

Osoj DpHpa4HHK Tpe6a )],a OB03MO)!(H ocHosa 3a )..I,OHecysaJ-be npocpecHOHaJIHH O)..I,JIYKH H peweHHja BO TIJiaHHpai-beTO, peaJIH3aUHjaTa H KOHTpOJiaTa Ha BOCTIHTHO -o6pa30BHaTa pa60Ta CO y'-leHHIJ,HTe KaKO 6H Ce cnpe'-IHJia )..I,HCKpHMHHaUHja H cerperauHja BO o6pa30B3HHeTO. 0)..1, Taa 11pH'-IHHa, HaMeHeT e 3a BOCTIHTHO - o6pa30BHH ycTaHOBH BO CMHCOJ1 Ha KOpHCTei-be 0)..1, CTPaHa Ha CHTe y'-leCHHUH BKJiy'-leHH BO )KHBOTOT H. pa6oTaTa Ha BOCTIHTHO - o6pa30BHHTe HHCTHTYUHH, H3CTaBHHUH.Te/npocj)eCOpHTe, yYeHHUHTe, pOllHTeJIHTe, llHpeKTOpHTe H CTPY'-lHHTe cJiy)!(6H, KaKo H Ha npecTaBHHUHTe Ha JIOKaJIHaTa caMoynpasa.

Bo H3pa6oTKaTa Ha osoj DpHpa'-IHHK noj)..l,oBeH )..I,Or<yMeHT 6ewe HauHoHaJIHaTa CTpaTemj a 1a PoMH, MefyHapo)..I,HaTa l1HH.UHjaTHBa ,IJ:er<a)..l,a 3a BKJiy'-lysaJ-be Ha PoMHTe 2005 - 20 15 ro)..I,HHa, AKIJ,HOHHOT H OnepamBHHOT nnaH 3a o6pa30BaHHe H CHTe OCTaHaTH CTpaTeWKH )..I,OKyMeHTH Ha MHHHCTepCTBOTO 3a o6pa30BaHHe H HayKa KOH 3ae)lHO ro onpeLJ,enysaaT npaseuoT H Ha'-IHHOT, 3a pa3soj Ha KBaJIHTeTI-IO o6pa3oBaHHe 3a CHTe y'-leHHIJ,H.

J1.CTO TaKa 3eMeHH Ce npe)lBH)..I, CHTe 33KOHCKH )..I,OKyMeHTH KaKO H CO 3aKOH )..l,ecjmHHpaHH 11pHHLI,HI1H BO BOCTIHTHO - o6pa30BHHOT npoiJ,eC, OC06eHO Ha 3aKOHOT 3a ocHOBHO o6pa3oBaHHe ("Cn. secHHK Ha Peny6JIHKa MaKe)..I,OHHja" 6p.l 03/08 H 33/201 0) H 3aKOHOT 3a cpe)..I,HO o6pa3osaHHe ("Cn. secHHK Ha Peny6nHr<a M aKe)lOHHja" 6p.44/95, 24/96, 35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03, 67/04, 55/05, 113/05, 36/06, 30/07, 49/07, 81/08, 92/08 H 33/1 0). .

DpHpa4HHKOT MO)KaT )],a ro KOpH.CTaT CIHe y'-leHHIJ,H, HaCTaBHHUH H pO)..I,IHeJIH, O)..I,HOCHO CHTe 3aCerHaTH BO o6pa30BHHOT npouec, 6e3 pa3JIHKa Ha eTHHYKa rpyna. HaUHOHaJIHa npHnaLJ,HOCT HJIH penHrH03Ha sepoHcnosecT. Co HerosoTo pa36Hpai-be H npHMeHyBai-be Ce 110'-lHTyBaaT npaBaTa, ynoraTa H. O)..l,fOBOpHOCTHTe KOH Ce )..l,ecjmHHpaHH co penesaTHaTa 3aKOHCKa perynaTHBa.

,.

VlcTo TaKa, 0pHpaYHI1KOT Ke ro KopMcTaT 11 rrpeTcTaBHMUMTe Ha MI1HI1CTepcTBo

3a o6pa30BaHI1e 11 HayKa KOI1 BO CBOeTO pa6oTeae ja MMaaT KOHTpOIIaTa Ha BOCIJI1THO -

o6pa30BHa pa6oTa Bo 11HCTHTYUHHTe 11 .uaBaThe Ha CTPY'-IHa coBeTO.UaBHa rroMow:

.up)KaBHI1 11 osnaCTeHH rrpocBeTHH MHcrreKTopw, KaKo 11 CTPYYHI1 cny)K611 Ha

MHHMcTepcTBOTO 3a o6pa3oBaHMe 11 HayKa.

Op11MeHaTa Ha osoj 0pMpaYHI1K Ke rrpM.UOHecy sa 11 o6e36e.uysa rro6p3o

pa3BHBa!-he 11 flOKBaJII1TeTHO yHarrpe,UyBathe BO BOCIJHTHO-o6pa30BHI10T npo ec Ha CMTe

yYeH11U11 11 HCTI10T Ke OB03M0)KJ1 I10,U06pa peaiiH3aUHja Ha l1HTerpaiiHaTa esa auwja.

7

С О Д Р Ж И Н А1. ПРЕДГОВОР ��9

2. ЗА ПРИРАЧНИКОТ �� 11

3. ЦЕЛИ И ЗАДАЧИ �� 13

4. ПОИМ И ВИДОВИ ДИСКРИМИНАЦИЈА �� 154.1. СТЕРЕОТИПИ И ПРЕДРАСУДИ ��164.2. ОБЛИЦИ НА ДИСКРИМИНАЦИЈА �� 174.3. ИСКЛУЧОЦИ ОД ДИСКРИМИНАЦИЈА[8] ��17

5. ЗАКОНСКА РЕГУЛАТИВА ��195.1. МЕЃУНАРОДНА РЕГУЛАТИВА ��19Универзална декларација за човекови права ��19Конвенција за заштита на човековите права и основни слободи и протоколот бр. 11 заедно со протоколите бр. 1, 4, 6, 7, 12 и 13 �� 20Меѓународна конвенција за елиминирање на сите форми на расна дискриминација �� 20Меѓународен пакт за економски, социјални и културни права на човекот �� 20Конвенција за заштита на правата на детето �� 21Конвенција за правата на лицата со попреченост �� 21Декларација за правата на лицата коишто им припаѓаат на националните или етничките, религиозните и на јазичните малцинства ��22Рамковна конвенција за заштита на националните малцинства ��22

5.2. ЗАКОНСКА РЕГУЛАТИВА НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА ��22Извадоци од Законот за основно образование ��23Извадоци од Законот за учебници ��24Извадоци од Законот за средно образование ��24Извадоци од Законот за Просветна инспекција ��24Извадоци од Законот за Бирото за развој на образованието ��25Правилник за оцена на специфичните потреби на лицата со пречки во физички или психички развој ��25

6. ПРИМЕНА НА ПРИРАЧНИКОТ ��276.1. ПРОЦЕНКА НА СОСТОЈБАТА ВО УЧИЛИШТАТА �� 28Согледувања �� 28

6.2. ИНДИКАТОРИ И ДЕСКРИПТОРИ �� 29ИНДИКАТОРИ �� 29

7. УЛОГИ И ОДГОВОРНОСТИ �� 397.1. Улоги и одговорности на непосредните учесници во воспитно-образовниот процес �� 397.2. Одговорности на просветните инспектори �� 417.3. Улоги и одговорности на граѓанскиот сектор ��42Изјави на непосредните актери вклучени во воспитно - образовната работа ��43

8. ПРОЦЕДУРИ ��458.1. Процедури за постигнување и одржување на антидискриминациска клима во училиштата ��458.2. Процеси за решавање на случаи на дискриминација ��45

9. КОРИСТЕНА ЛИТЕРАТУРА ��47

9

Прирачникот е инспириран од идеjата за јакнење на свеста меѓу сите учесници во воспитно - образовниот процес за информирање, препознавање, превенција и заштита од дискриминација и спроведување на мерки коишто ќе доведат до забрзано изедначување на можностите на сите ученици и управување со различностите.

Не помалку важен беше и самиот процес на создавање на публикацијата.

Прирачникот произлезе како заедничка активност на Министерството за образование и наука, здружението на граѓани Национален ромски центар и Ромскиот образовен фонд од Будимпешта, во рамките на проектот „Кампања за образование на Ромите (вклучување и континуитет во образовниот процес)” финансиски поддржан од Ромскиот образовен фонд.

Прирачникот е наш придонес за идентификување на можните начини на дискриминација, презентирање на можните добри практики и воведување на мерки на позитивна дискриминација коишто ќе доведат до забрзано изедначување на можностите, за подеднакво уживање на правoто на образование и надминување на стереотипите и предрасудите.

Вредноста на Прирачникот е уште поголема за сите што непосредно учествуваа во процесот. Во него се вградени нивните погледи, изјави, сфаќања на дискриминацијата во сопствената средина, нивните сугестии и предлози за креирање на стратегии за недискриминација во своето училиште, институција или заедница.

Сите заедно - учениците, наставниците, директорите, советниците, инспекторите и родителите се клучните фактори за воспоставување на недискриминациска култура и иднина. Нивните погледи, говор или постапување ги обликуваат погледите кон сите, што се различни од нив.

Прирачникот претставува корисна алатка и придонес за правилно планирање, реализација и контрола на воспитно - образовниот процес, за да се спречат појавите на сегрегација и дискриминација и да се промовира антидискриминациска политика.

Да продолжиме како што започнавме!

Заедно да градиме и обезбедиме квалитетно образование за секој ученик, без исклучок.

Благодарност до сите чиј ентузијазам и соработка придонесоа за појаву-вавањето на Прирачникот и неговата понатамошна имплементација.

Министер, Никола Тодоров

1.

ПР

ЕД

ГО

ВО

Р

Пред вас е Прирачникот за спречување и заштита од дискриминација во воспитно-образовниот систем во Република Македонија.

1 1

2.

ЗА

ПР

ИР

АЧ

НИ

КО

Т

Прирачникот за спречување и заштита од дискриминација во воспитно - образовниот процес е инструмент на Министерството за образование и наука, за понатамошно унапредување на еднаквиот пристап до квалитетно образование во Република Македонија.

Изработката и издавањето на Прирач-никот за спречување и заштита од дискриминација во воспитно - образовниот процес во Република Македонија, е овозможено од страна на Министерството за образование и наука, „Националниот ромски центар”[1] преку проектот „Кампања за образование на Ромите (вклучување и континуитет во образовниот процес)” финансиски поддржан од Ромскиот образовен фонд[2].

Читателите и оние кои ќе го користат и применуваат овој прирачник, на самиот почеток ќе се запознаат со целите и задачите на истиот, поимот и видовите на дискриминација и ќе дознаат што претставуваат стереотипите, а што предрасудите.

[1] Национален ромски центар (НРЦ) е здружение на граѓани за промоција и заштита на човековите права на граѓаните во Република Македонија. НРЦ како организација посебно се залага за почитување и остварување на правата на припадниците на ромската заедница, како основа за вклучување на Ромите во општествените процеси, како активни граѓани и еднаков субјект во процесот на интеграција и инклузија. http://www.nationalromacentrum.org

[2] Ромски образовен фонд е создаден во рамките на Декадата за вклучување на Ромите 2005-2015 сѐ со цел да се намалат разликите во образовното ниво меѓу Ромите и неромското население преку стратегии и програми кои даваат поддршка за квалитетно образование на Ромите и десегрегација на образовните системи. http://romaeducationfund.hu/

Понатаму, следува претставување на меѓународната и домашната регулатива, која се однесува на недискриминацијата во воспитно-образовниот систем во која експлицитно се објаснети одредени членови од документите.

За подготовката на овој прирачник беа организирани работни средби и беше спроведена анкета за да се добијат првични согледувања околу состојбата во училиштата.

Во понатамошниот дел од текстот наведени се индикатори со конкретни примери преку кои може да се направи разлика меѓу ситуации во кои има дискриминација и посакувани ситуации кои ја исклучуваат оваа несакана појава.

Пред самиот крај претставени се улогите и одговорностите на сите непосредни страни вклучени во воспитно - образовната работа, а на самиот крај се прикажани постоечките процедури за постигнување и одржување на култура на недискриминациско однесување и решенија за можни дискриминациски ситуации.

1 3

Конкретни цели на овој прирачник се:

3.

ЦЕ

ЛИ

И З

АД

АЧ

И

• запознавање на надлежните институции на централно и локално ниво, училиш-ните одбори, директорите на основните и средните училишта, педагошко - психолошките служби, наставниците, родителите, учениците и социјалните партнери (во понатамошниот текст, сите заинтересирани страни) со поимот и можните форми на дискриминација во воспитно - образовниот систем во Република Македонија со фокус на учениците Роми;

• развивање и донесување на стратегии и програми за заштита и спречување на дискриминација во воспитно - образовниот систем;

• изготвување на процедури за заштита од дискриминација во основните и средните училишта;

• вклучување на сите заинтересирани страни во изготвувањето на годишните програми за работа на училиштата, за да се опфатат различните потреби на учениците;

• промовирање и имплементирање на принципите на мултикултура, заедништво и толеранција меѓу сите заинтересирани страни во годишните програми за работа на училиштата;

• идентификување, постапување и разрешување на ситуации во кои има елементи на дискриминација по различни основи;

• согледување на реалната состојба во училиштата во однос на заштитата и спречувањето на дискриминација;

• прикажување на меѓународната и домашната легислатива во однос на заштитата и спречувањето на дискриминација и

• поддржување на процесот на креирање клима на недискриминација во училиштата.

Општа цел на овој прирачник е да ја подобри и зајакне соработката и координацијата меѓу сите надлежни институции и индивидуи вклучени во воспитно - образовниот систем, во насока на обезбедување на еднакви услови и можности за квалитетно образование на сите ученици без разлика на верска, национална, религиозна или каква било друга основа.

1 5

4.

ПО

ИМ

И В

ИД

ОВ

И Д

ИС

КР

ИМ

ИН

АЦ

ИЈА

Под дискриминација се подразбира нееднаков третман на индивидуи, односно, различно постапување со индивидуи, врз основа на некоја недозволена причина и има за цел или последица, загрозување или оневозможување на човековите права и основни слободи. Нееднаквиот третман може да биде видлив и прикриен.

Дискриминација е секое неоправдано правно или фактичко, непосредно или посредно правење на разлика или не-еднакво постапување, односно, пропуш-тање (исклучување, ограничување, или давање првенство) во однос на лица или групи кое се заснова на пол, раса, боја на кожа, род, припадност на маргинализирана група, етничка припадност, јазик, државјанство, социјално потекло, религија или верско уверување, образование, политичка припадност, личен или општествен статус, ментална и телесна попреченост, возраст, семејна или брачна состојба, имотен статус, здравствена состојба или која било друга основа[3].

Во областа на човековите права каде што припаѓа и правото на образование, дискриминацијата претставува разли-кување во поглед на поседувањето и обемот на правата.

Конвенцијата на УНЕСКО против дискриминација во образованието, исто така, содржи дефиниција на дискрими-нација која опфаќа „секаква разлика, исклучување, ограничување или давање предност што се темели врз расата, бојата на кожата, полот, јазикот, религијата, политичкото или друго мислење, националното или социјалното потекло, економската состојба или раѓањето и кои имаат за цел или како последица да го оневозможат или загрозат еднаквиот третман во образованието”[4].

Дискриминација може да биде од страна на државата, институциите или пак од поединци.

Дискриминацијата во најголем број случаи е поради присуство на стереотипи и предрасуди кон индивидуи или кон припадници на одредена група.

Дискриминацијата опфаќа секаква разлика,

исклучување, ограничување или давање предност што се темели

врз расата, бојата на кожата, полот, јазикот, религијата, политичкото или друго

мислење, националното или социјалното потекло, економската состојба или

раѓањето и кои имаат за цел или како последица да го оневозможат или загрозат еднаквиот третман во

образованието.„

„

[3] Закон за спречување и заштита од дискриминација (Службен весник на РМ бр.50 од 13.04.2010)

[4] Член 1 од Конвенција против дискриминација во образование, Организација за образование, наука и култура на Обединетите нации, УНЕСКО, 14 декември 1960 година,

http://www.unesco.org/education/pdf/DISCRI�E.PDF

1 6

Пример:

Горан и Џенгиз се мрзливи ученици и ништо не учат, тоа го слушнавме од наставничката по историја.

Ромите се најлошите и најмрзеливите ученици и тие секогаш ги прават најголемите проблеми во училиште.

Предрасудите претставуваат вреднувања, односно, оценки за индивидуи или за припадници на одредена група кои најчесто се базираат на погрешни и нецелосни информации, а кои се пренесуваат како својство на сите припадници од таа заедница.

Предрасудите најчесто се засноваат на пренесени информации за некое трето лице или група на луѓе, а не врз наше сопствено искуство.

Стереотипите и предрасудите придонесуваат за одбивност и неприфаќање на индивидуи или припадници на одредена група, и се причина за постоењето на дискриминацијата како појава.

4.1. СТЕРЕОТИПИ И ПРЕДРАСУДИ

Пример:

Учениците Роми се најмузикални.

Учениците Роми не сакаат да одат во училиште.

Стереотипите кои се јавуваат кон индивидуи или кон припадници на одредена група, влијаат врз градењето на ставовите и однесувањата кон сите припадници на таа заедница.

Стереотипите претставуваат перцепции, односно, видувања кон индивидуи или кон припадници на одредена група поврзани со дел од нивните карактеристики, кои, пак, општо се рефлектираат како карактеристики на сите припадници од таа заедница.

1 7

4.2. ОБЛИЦИ НА ДИСКРИМИНАЦИЈА

Директна дискриминација врз дискри-минациска основа е секое неповолно постапување, разликување, исклучување или ограничување кое како последица има или би можело да има одземање, нарушување или ограничување на еднаквото признавање или уживање на човековите права и основни слободи, споредено со третманот кој го има или би можело да го има друго лице во исти или слични услови[5].

Индиректна дискриминација врз дискри-минациска основа е секое ставање на некое лице или група во неповолна положба во споредба со други лица, со донесување привидно неутрални одредби, освен кога таквите одредби, произлегуваат

од оправдана цел, а средствата за постигнување на таа цел се соодветни и неопходни[6].

Како потежок облик на дискриминација во смисла на овој закон ќе се смета дискриминацијата направена кон одреде-но лице по повеќе дискриминациски основи (повеќекратна дискриминација), дискриминација направена повеќе пати (повторена дискриминација), којашто е правена подолго време (продолжена дискриминација) или која што со своите последици особено тешко го погодува дискриминираното лице[7].

Нема да се смета за дискриминација:

• преземање на мерки во областа на образованието и обуката насочени кон воспоставување на еднакви можности за вработување на мажите и жените;

• преземање на мерки за заштита на посебноста и идентитетот на лицата, припадници на различните заедници и нивното право да го негуваат и развиваат сопствениот идентитет, индивидуално или во заедница со другите членови;

• преземање на афирмативни мерки кои имаат за цел заштита на маргинализираните групи, односно, елиминирање или редуцирање на фактичките нееднаквости, доколку преземањето на мерките со разумни средства е оправдано и пропорционално на целта.

Позитивната дискриминација, односно, афирмативните акции во правото претставуваат поединечни, временски ограничени акции на државата за поткрепа на можностите за реализација на некои загарантирани права за поединци и групи, кои тие самите не можат да ги искористат поради различен социјален, физички или политички хендикеп. Афирмативните акции се со цел да ја намалат разликата меѓу формалната и реалната еднаквост[9].





[9] Општ коментар бр. 18, на членот 26 на Меѓународниот пакт за граѓански и политички права на Комитетот за човекови права 1989 година - „Принципот на еднаквост понекогаш бара од државите да преземат афирмативна акција за да се намалат или елиминираат условите што предизвикуваат дискриминација забранета со Пактот. На пример, во држава во која општите услови за одреден дел од населението го оневозможуваат или отежнуваат уживањето на неговите права, државата треба да преземе посебна акција за исправање на овие услови. Ваквата акција може да опфати привремено давање соодветен преференцијален третман на дел од населението, во споредба со другиот дел од населението, во некои области. Сé додека е потребна ваквата акција за да се исправи фактичката дискриминација, станува збор за легитимна диференција согласно Пактот”.

http://www.unhchr.ch/tbs/doc.nsf/%28Symbol%29/3888b0541f8501c9c12563ed004b8d0e?Opendocument

4.3. ИСКЛУЧОЦИ ОД ДИСКРИМИНАЦИЈА[8]

Дискриминацијата се појавува во директна и индиректна форма.

1 9

Постои цела серија на меѓународна и домашна законска регулатива која го промовира принципот на недискримина-ција во воспитно–образованиот систем. Исто така, постои законска регулатива која предвидува одреден механизам и ја санкционира дискриминацијата во повеќе аспекти од општественото живеење меѓу кои се наоѓа и правото на образование како човеково право.

Во овој дел од прирачникот следува претставување на меѓународната и домашната законска регулатива која ја санкционира дискриминацијата, со цел лицата за кои е наменет овој прирачник да се запознаат со истата и доколку имаат потреба да користат дел од овие меѓународни и домашни документи.

ЗАКОНСКА РЕГУЛАТИВА ВО ОДНОС НА ДИСКРИМИНАЦИЈАТА ВО ВОСПИТНО–ОБРАЗОВНИОТ СИСТЕМ

5.1. МЕЃУНАРОДНА РЕГУЛАТИВА

Прашањето на недискриминација, општо и посебно во делот на воспитно-образовниот систем се третира во многу меѓународни документи од кои подолу се наведени само дел од нив.

Универзална декларација за човекови права

5.

ЗА

КО

НС

КА

РЕ

ГУ

ЛА

ТИ

ВА

Член 7Ситe луѓe сe eднaкви прeд зaкoнoт и нa ситe им припaѓa, бeз никaквa дискриминaциja, eднaквa зaштитa сo зaкoн. Нa ситe им припaѓa eднaквa зaштитa oд кaквa и дa e дискриминaциja, штo e вo спрoтивнoст нa oвaa Дeклaрaциja и oд кaквo и дa e пoттикнувaњe нa тaквa дискриминациja. [10]

Член 26Секој има право на образование. Образованието треба да биде бесплатно, барем во основните училишта. Основното образование е задолжително. Техничкото и стручното образование треба да им бидат достапни подеднакво на сите, врз основа на нивната способност, а пристапот кон високото образование да е достапен за сите врз основа на заслужените оценки.

Образованието треба да биде насочено кон полн развој на човековата личност и зацврстување на почитта за човековите права и основни слободи. Тоа треба да го унапредува разбирањето, трпеливоста и пријателството меѓу сите народи, расни и верски групации, како и дејноста на Обединетите нации за одржување на мирот.

Родителите имаат првенствено право да го изберат видот на образованието за своите деца.[11]

[10] Член 7, Универзална декларација за човекови права, Генерално собрание на Обединети нации, 10 декември 1948 година, http://www.ohchr.org/EN/UDHR/Pages/Language.aspx?LangID=mkj

[11] Член 26, Универзална декларација за човекови права, Генерално собрание на Обединети нации, 10 декември 1948 година,

http://www.ohchr.org/EN/UDHR/Pages/Language.aspx?LangID=mkj

Секој има право на образование.

Образованието треба да биде насочено кон полн развој на

човековата личност и зацврстување на почитта за човековите права и

основни слободи.„

„

2 0

Државите - членки на овој пакт го приз-наваат правото на образование на секое лице. Тие се согласуваат дека образова-нието треба да е насочено кон целосен раз-вој на човековата личност и достоинство и да го зајакнува почитувањето на човековите права и основни слободи. Освен тоа, тие се согласни дека образованието треба да му овозможи на секое лице да игра корисна улога во слободното општество, да го унапредува разбирањето, толеранцијата и пријателството меѓу сите народи и сите расни, етнички или верски групи и да го поттикнува развојот на дејноста на Обединетите нации за зачувување на мирот.

Државите - членки на овој пакт, со цел - обезбедување на потполно користење на ова право, признаваат дека:

а) основното образование треба да биде задолжително и бесплатно, достапно за сите;

б) средното образование во своите разни

Конвенција за заштита на човековите права и основни слободи и Протоколот бр. 11 заедно со протоколите бр. 1, 4, 6, 7, 12 и 13

Член 14

Меѓународна конвенција за елиминирање на сите форми на расна дискриминација

Член 7

Меѓународен пакт за економски, социјални и културни права на човекот

Член 13видови, вклучувајќи го тука и средно-техничкото и стручното образование, треба да биде општо и достапно за сите преку соодветни мерки, а особено, преку постепено воведување на бесплатно образование;

в) високото образование треба да им биде достапно на сите подеднакво, зависно од способноста на секој поединец, преку соодветни средства, а особено преку постепено воведување на бесплатно образование;

г) основната настава треба да биде поттикнувана или засилена колку што може повеќе за лицата што не добиле основно образование или што не го добиле во потполност;

д) треба активно да се работи врз развојот на училишната мрежа на сите степени, да се воспостави адекватен систем на стипендии и постојано да се подобруваат материјалните услови на наставниот кадар.[14]

[12] Член 14 од Конвенцијата за заштита на човековите права и основните слободи изменета со Протоколот 11, заедно со протоколите 1 ,4, 6, 7, 12 и 13, Совет на Европа, септември 2003

[13] Член 7 од Меѓународната конвенцијата за елиминирање на сите форми на расна дискриминација, Генерално собрание на Обединетите нации, 21 декември 1965, http://www2.ohchr.org/english/law/cerd.htm

[14] Член 13 на Меѓународниот пакт за економски, социјални и културни права на човекот, Генерално собрание на Обединети нации, 16 декемеври 1966 година,

http://www2.ohchr.org/english/law/pdf/cescr.pdf

Уживањето на правата и слободите, признати со оваа Конвенција, ќе им се обезбеди на сите без дискриминација, без оглед на пол, раса, боја на кожа, јазик,

религија, политичко или друго уверување, национално или социјално потекло, припадност на национално малцинство, сопственост, род или друг статус.[12]

Државите - членки се обврзуваат да преземат итни и ефикасни мерки, особено, во областа на наставата, воспитувањето, културата и информациите со цел - борба против предрасудите што водат кон расна дискриминација и помагање на разбирањето, толеранцијата и пријателството меѓу народите, расните

или етничките групи, како и унапредување на целите и принципите на Повелбата на Обединетите нации, Универзалната декларација за правата на човекот, Декларацијата на Обединетите нации за укинување на сите форми на расна дискриминација и оваа конвенција.[13]

2 1

Државите - членки му го признаваат правото на детето на образование и поради постепено остварување на ова право врз основа на еднакви можности, посебно:

• го прогласуваат основното образование за задолжително и бесплатно за сите;

• го поттикнуваат развојот на различ-ните облици на средно образование, вклучувајќи го општото и стручното образование кое им е достапно на сите деца, и преземаат соодветни мерки, како што се воведувањето на бесплатно образование и давање финансиска помош во случај на потреба;

• на сите им овозможуваат добивање на високо образование врз основа

на способност користејќи погодни средства;

• на сите деца на располагање им ги ставаат образовните и стручните информации и услугите за про-фесионална ориентација;

• преземаат мерки за поттикнување на редовно посетување на училиштата и за намалено испишување од училиштата.[15]

Државите - членки ги преземаат сите соодветни мерки, дисциплината во училиштата да може да се спроведува на начин кој е во согласност со човечкото достоинство и со оваа Конвенција.

Државите - потписнички го признаваат правото на образование на лицата со попреченост. Во однос на остварување на ова право без дискриминација и врз основа на еднакви можности, државите - потписнички ќе обезбедат вклучен систем на образование на сите нивоа и доживотно учење насочено кон:

(a)Целосен развој на човековиот потенцијал и чувство на достоинство и самовреднување, и зајакнувањето на почитта за човековите права, основните слободи и човековата различност;

(б)Развој на личноста, талентите и креативноста, како и менталните и физичките способности на лицата со попреченост до ниво на целосен потенцијал;

(в)Оспособување на лицата со попреченост ефективно да учествуваат во слободното општество.[16]

При реализирањето на ова право, државите - потписнички ќе обезбедат:

(а)Лицата со попреченост не се исклучени од општиот образовен систем врз основа на попреченост, и дека децата со попреченост не се исклучени од бесплатно и задолжително основно образование, или од средно образо-вание, врз основа на попреченост;

(б)Лицата со попреченост имаат пристап до вклучено, квалитетно, бесплатно основно и средно образование, на еднаква основа со другите, во местата каде живеат;

(г)Лицата со попреченост ја добиваат потребната поддршка, во рамките на општиот образовен систем, за да го олеснат нивното ефективно образование.[17]

Конвенција за заштита на правата на детето

Член 28

[15] Член 28 на Конвенција за заштита на правата на дететот, Генерално собрание на Обединети нации, 20 ноември 1989 година,

http://www2.ohchr.org/english/law/crc.htm

[16] Член 24, Конвенција за правата на лицата со опреченост, Обединети нации, 13 декември 2006,

http://www.un.org/disabilities/default.asp?id=259

[17] Член 24, Конвенција за правата на лицата со опреченост, Обединети нации, 13 декември 2006,

http://www.un.org/disabilities/default.asp?id=259

Конвенција за правата на лицата со попреченост

Член 24

2 2

Член 6, став 1Страните ќе го поттикнуваат духот на толеранција и меѓукултурен дијалог, а ќе преземаат и ефикасни мерки за унапредување на заемното почитување и разбирање и соработката меѓу сите

лица кои живеат на нивната територија, без оглед на нивниот етнички, културен, јазичен или верски идентитет, посебно во областа на образованието, културата и медиумите.[19]

Член 12Страните ќе преземат, доколку е потребно, мерки во образованието и истражувањата, за унапредување на сознанијата за културата, историјата, јазикот и верата на нивните национални малцинства како и на мнозинството.

Во овој контекст, страните, меѓу другото, ќе понудат соодветни можности за образование на наставници и пристап до

учебници, а ќе ги олеснат контактите меѓу учениците и наставниците од различните заедници.

Страните се обврзуваат да ја унапредуваат еднаквоста на можностите во пристапот до образованието во сите степени за припадниците на националните малцинства.[20]

[18] Член 4, став 4, на Декларација за правата на лицата коишто им припаѓаат на национални или етнички, религиозни и јазични малцинства, Генерално собрание на Обединети нации, 18 декември 1992 година,

http://www2.ohchr.org/english/law/minorities.htm

[19] Член 6, став 1, на Рамковна конвенција за заштита на националните малцинства, Совет на Европа, февруари 1995 година,

http://conventions.coe.int/treaty/en/Treaties/Html/157.htm

[20] Член 6, став 1, на Рамковна конвенција за заштита на националните малцинства, Совет на Европа, февруари 1995 година,

http://conventions.coe.int/treaty/en/Treaties/Html/157.htm

5.2. ЗАКОНСКА РЕГУЛАТИВА НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

Во законската регулатива експлицитно се забранува дискриминација во воспитно-образовниот систем по неколку основи и тоа:

Уставот на Република Македонија како највисок правен акт, во делот на економски, социјални и културни права го регулира и правото на образование:

Член 44Секој има право на образование. Образованието е достапно за секого, под

еднакви услови. Основното образование е задолжително и бесплатно.

Член 48Припадниците на заедниците имаат право на настава на својот јазик во основното и

средното образование на начин утврден со закон.

Декларација за правата на лицата коишто им припаѓаат на националните или етничките, религиозните и на јазичните малцинства

Член 4, став 4

Државите, онаму каде што е погодно, ќе преземаат мерки во полето на образованието, за да го охрабрат

познавањето на историјата, традицијата, јазикот и културата на малцинствата кои постојат во нивната територија[18]...

Рамковна конвенција за заштита на националните малцинства

2 3

Извадоци од Законот за основно образование („Сл. весник на Република Македонија” бр.103/08 и 33/2010)

Член 2Секое дете има право на основно образование.

Се забранува дискриминација по основ на пол, раса, боја на кожата, национална,

социјална, политичка, верска, имотна и општествена припадност во остварување на правата од основно воспитание и образование, утврдени со овој закон.

Член 3Целите на основното воспитание и образование се:

• развивање на писменоста и способностите на учениците за разбирање, информирање и изразување на македонски јазик и неговото кирилско писмо;

• развивање на писменоста и способностите на учениците за разбирање, информирање и изразување, на македонски јазик и неговото кирилско писмо, и на јазик и писмо на припадниците на заедниците кои зборуваат јазик поразличен од македонскиот јазик;

• развивање самодоверба и свест кај ученикот за сопствената индивидуал-ност и одговорност за своите постапки;

• воспитување за меѓусебна толеранција, соработка, почитување на различноста, основните човекови слободи и права;

• развивање свест кај учениците за припадност на Република Македонија и негување на сопствениот национален и културен идентитет;

• воспитување за општи културни и цивилизациски вредности кои произлегуваат од светските традиции;

• усвојување општи и применливи знаења кои овозможуваат самостојно креативно дејствување во општествената и природната околина и развивање способности за расудување и за изразување во уметноста и културните традиции;

• развивање на способностите за истражување, експериментирање и решавање на проблеми;

• вклучување и водење грижа за развојот на учениците со посебни образовни потреби;

• развивање на надареноста на учениците во различни области и унапредување на здравиот начин на живеење и воспитување за преземање одговорност за сопственото здравје и за заштита на животната средина - воспитување за меѓусебна толеранција, соработка, почитување на различноста, основните човекови слободи и права;

• воспитување за општи културни и цивилизациски вредности кои произлегуваат од светските традиции.

Член 6За учениците со посебни образовни потреби се обезбедуваат соодветни услови за стекнување на основно воспитание и образование во редовните и посебните основни училишта и имаат право и на индивидуална помош за стекнување на основното образование и воспитание.

Секое дете има право на основно

образование.

Се забранува дискриминација по основ на пол, раса, боја на кожата,

национална, социјална, политичка, верска, имотна и општествена припадност во остварување на

правата од основно воспитание и образование, утврдени со овој

закон.„

„

2 4

Член 7За децата на граѓаните на Република Македонија кои престојуваат во странство се организира настава за учење на македонскиот јазик и култура, а за припадниците на заедниците кои зборуваат јазик различен од македонскиот јазик и на мајчиниот јазик, во согласност со меѓународни договори ратификувани согласно со Уставот на Република Македонија.

На децата на граѓаните на Република Македонија кои престојувале во странство и се вратиле во Република Македонија

онаму каде што го започнуваат, односно, продолжуваат основното образование, основните училишта се должни да им помогнат во изучување на мајчиниот јазик.

Заради успешно вклучување во воспитно-образовниот процес на учениците од став 2 на овој член, основното училиште во коешто е запишан ученикот организира индивидуална и групна дополнителна настава за совладување на мајчиниот јазик и за надоместување на знаењето од одредени наставни предмети.

Член 8Деца со странско државјанство или деца без државјанство, кои престојуваат во Република Македонија имаат право на

основно образование под еднакви услови како децата државјани на Република Македонија.

Член 9Воспитно - образовната работа во основ-ното училиште се остварува на македонски јазик и неговото кирилско писмо.

За учениците на припадниците на заедниците кои следат настава на јазик

различен од македонскиот јазик и неговото кирилско писмо, воспитно - образовната работа се изведува на јазикот и писмото на соодветната заедница, на начин утврден со овој закон.

Извадоци од Законот за учебници(„Сл. весник на Република Македонија” бр. 98/08, 99/09)

Член 3Учебниците се издаваат на македонски јазик и неговото кирилско писмо.

За учениците од припадниците на заед-ниците кои наставата ја следат на јазик и

писмо различен од македонскиот јазик и неговото кирилско писмо, учебниците се издаваат на јазикот и писмото на којшто се остварува наставата.

Извадоци од Законот за средно образование(„Сл. весник на Република Македонија” бр.44/95, 24/96, 35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03,

67/04, 55/05, 113/05, 36/06, 30/07, 49/07, 81/08, 92/08 и 33/10)

Член 3Средното образование е задолжително за секој граѓанин, под еднакви услови утврдени со овој закон.

Средното образование во јавните средни училишта е бесплатно.

Не се дозволени дискриминации засно-вани на пол, раса, боја на кожата, национално и социјално потекло, поли-тичко и верско уверување, имотната и општествената положба.

Извадоци од Законот за Просветна инспекција(„Службен весник на Република Македонија” бр. 52/05 и 148/09)

Член 2„...Просветен инспекциски надзор се врши во: основните училишта, средните

училишта, детските градинки, установите за образование на возрасните, установите

2 5

за образование и оспособување на ученици со посебни образовни потреби (во натамошниот текст: воспитно - образовни установи)...”

Инспекциски надзор се врши и над извршувањето на законите, другите прописи и акти со кои се уредуваат ученичките и студентските домови.

Член 8Државниот просветен инспекторат врши надзор врз исполнувањето на образовните стандарди, обезбедувањето на квалитетот на образованието, ефективноста преку евалуацијата на работата на воспитно - образовните установи, како и примената

на законите, другите прописи и општите акти од областа на воспитанието и образованието.

Државниот просветен инспекторат врши надзор во воспитно - образовните установи.

Член 19Државниот просветен инспектор надзорот го врши преку:

• интегрална евалуација на воспитно - образовните установи;• вонреден надзор и• контролен надзор.

Член 20Интегралната евалуација на воспитно - образовната установа опфаќа: организа-ција и реализација на наставата, условите и културата во воспитно - образовните уста-нови, менаџмент, професионален развој на воспитно - образовните и раководните кадри, комуникации и односи со јавноста, соработка со родителите и средината и слично.

Интегралната евалуација од ставот 1 на овој член се врши на секоја трета учебна година. За спроведената интегрална евалуација од ставот 1 на овој член, Државниот просветен инспекторат изработува писмен извештај за работата на наставниците и стручните соработници од основните и средните училишта и го доставува до училиштето и до Државниот испитен центар.

Извадоци од Законот за Биро за развој на образованието („Службен весник на Република Македонија” бр. 37/06, 142/08 и 148/09)

Член 5Бирото е надлежно за следење, истражување, унапредување и развој на воспитно - образовната дејност во областа на предучилишното, основното, гимназиското образование, уметничкото образование, општообразовните предмети во средното стручно образование, во специјалистичкото образование

и во образованието на возрасните, образованието на децата со посебни образовни потреби, воспитно - образовната дејност на ученичките домови, како и за образованието на децата на граѓаните на Република Македонија во странство за учење на мајчиниот јазик и култура.

Правилник за оцена на специфичните потреби на лицата со пречки во физички или психички развој

(„Службен весник на Република Македонија”, бр.30/2000)

Член 19По потреба на сите лица со пречки во физичкиот или психичкиот развој им се овозможува да бидат упатени на повторно дијагностицирање доколку за тоа се достави барање од лицето, родителот, односно, старателот, од социјалната,

односно воспитно - образовната установа и одделни стручни лица вклучени во процесот на третманот на овие деца, заради промена на условите на живеење со што можат да побараат преоценка на специфичните потреби.

2 6

Националната програма за развој на образованието во Република Македонија од 2005 до 2015 година, изготвена од Министерството за образование и наука, ја дефинира мисијата во сферата на образованието, како: „образование за сите преку обезбедување на образовна еднаквост; зголемување на можностите за партиципација; зголемување на образовната, културната и на економската компетитивност на македонското општество.”;

Покрај ова во националната програма предвидена е и глобална матрица на компетенции на наставниците во однос на развојот на учениците, почитување на индивидуалните разлики на учениците, развој на меѓусебна доверба и почитување меѓу учениците, развој на системи за

поддршка на учениците со тешкотии во учењето како и помагање на секој ученик и создавање на услови ученикот да се радува на сопствените постигнувања.

Концепцијата за деветгодишното основно воспитание и образование, покрај другите, го содржи и принципот на разбирање на другите и мултикултурност: „Мултикултурноста на македонското општество бара основното училиште да го промовира развивањето на вредностите кај учениците за заедничко живеење, почитување на разликите меѓу луѓето и нивната култура, јазикот и традициите. Училиштето е одговорно за развивање свест кај учениците за своето културно потекло, а, исто така, и за поттикнување на интересот за запознавање на културното наследство на другите заедници.”

2 7

Прирачникот е наменет за сите учесници во воспитно - образовниот систем како дополнителна алатка за успешно следење и подобрување на воспитно

- образовната работа во училиштата.

6.

ПР

ИМ

ЕН

А Н

А П

РИ

РА

ЧН

ИК

ОТ

Прирачникот ќе најде соодветно место во подготовката и реализацијата на годишните програми за работа и програмите за развој/развојните планови на училиштата, самоевалуацијата на училиштата и интегралната евалуација.

Директорите ќе го користат за подобро и поуспешно раководење на училиштата.

Педагошко - психолошките служби пре-вентивно ќе делуваат и ќе ги решаваат секојдневните ситуации со учениците, наставниците и другите учесници во воспитно - образовниот процес.

Наставниците ќе го користат за препознавање, спречување или пак разрешување на ситуации во училницата.

На просветните и овластените инспектори, советниците и сите други заинтересирани за воспитно - образовниот процес ќе им послужи за успешно следење на реализацијата на воспитно - образовната работа во училиштата и подобрување на образовната практика.

Принцип на постојано подобрување на училиштето, вклучувајќи ја и недискриминацијата

Евалуација

Корекција

Планирање

РеализацијаМетод на самоевалуација

- Примена на Индикаторите за квалитет на работење на училиштата- Следење на описите на индикаторите за посакуванта состојба во прирачникот за недискриминација

1. Состојба без дискриманација-подобрување на планирање

2. Состојба со сомневање на можна или појава на дискриминација- активирање на системот мерки во училиштето -постапување на просветна инспекција во рамките на надлежностите-вклучување на советници од БРО-ангажирање на локална средина и НВО

Тежнеење кон постигање на посакуваната состојба опишана во Индикаторите за повискои постигања на училиштето и во прирачникот за недискриминација-училиште без дискриминација

- Програма за развој - Годишна програма за работа на училиштето

- Програма за воведување на повисоки стандарди

2 8

6.1. ПРОЦЕНКА НА СОСТОЈБАТА ВО УЧИЛИШТАТАПри изработката на овој прирачник се користеа информациите од работните средби и спроведената анкета со учесниците во воспитно - образовниот процес со цел да се направи проценка на состојбата во училиштата како основа за прирачникот.

Работните средби се организираа во 10 градови[21] во кои беа опфатени вкупно 110 училишта од кои 66 основни и 44 средни училишта.

Работните средби беа организирани посебно со директорите, претставниците од педагошко–психолошките служби, претставниците од локалната самоуправа одговорни за образование и наставниците.

Државните просветни инспектори, роди-телите и учениците беа опфатени преку анкета.

Согледувања

Директори и педагошко–психолошки служби во училиштата – во повеќето училиштата во кои беа одржани работни средби со директорите и стручните соработници произлезе дека во мал број училишта во рамките на годишните програми за работа на училиштата се планираат активности за негување и развој на мултикултурните разлики и вредности. Овие прашања најчесто ги обработуваат во рамките на некои од наставните предмети (најчесто се спомнуваше предметот граѓанско образование) и при одбележување на разни национални и верски прослави и денот на училиштето. Особена слабост претставува тоа што училиштата немаат информации за децата Роми кои се на училишна возраст, а не се вклучени во воспитно–образовниот систем. Дел од нив истакнаа дека информациите за децата Роми кои ги исполнуваат условите за запишување во прво одделение ги добиваат од претставниците на здруженијата на граѓани кои работат на образованието на Ромите. Имплементацијата на афирмативните мерки најголем број од училиштата редовно ја реализираат при уписот на ученици Роми во средните училишта согласно конкурсните услови кои ги пропишува Министерството за образование и наука и проектните активности на здруженијата на граѓани за стипендирање и менторство на средношколци Роми.

Наставници – очекуваат активностите кои се однесуваат на негување на мулти-културните вредности и толеранцијата да се планираат во годишната програма на училиштата. Активностите што се планираат да ги опфаќаат наставните и воннаставните активности и проектните активности. Во однос на дискриминација во училиштата, наставниците сметаат дека не е со загрижувачки размери. Најчесто се споменува социјалната дискриминација поради тешката социо-економска ситуација особено кај припадниците на ромската заедница.

Просветни инспектори - надлежностите и овластувањата на просветната инспекција се на локално и државно ниво и соодветно на тоа поделени. На локално ниво, дел од надлежностите и овластувањата ги имаат овластените општински просветни инспектори, а на државно ниво, дел од надлежностите и овластувањата ги имаат државните просветни инспектори. Согледувањата покажуваат дека има силен тренд кон целосен опфат на ромската популација во воспитно - образовниот процес и покрај проблемите со недостатокот од лична документација за мал дел од нив. Задржувањето во воспитно - образовниот процес е подобрен, но сеуште загрижува предвременото напуштање, а особено временото напуштање на училиштето поради мигрирање на семејствата во барање на работа, во времето на сезонски работи. Постигнувањата на децата Роми се подобруваат, но сеуште се ниски во споредба со просечните постигнувања на учениците во училиштата. Предрасудите и стереотипите се присутни, но присутен е тренд на опаѓање.

[21] Скопје, Куманово, Тетово, Гостивар, Велес, Кочани, Кавадарци, Штип, Прилеп, Битола

2 9

Родители – сите родители кои беа опфатени со анкетата истакнаа дека информациите околу уписот на нивните деца во основно и средно образование ги добиваат односно се информираат во самите училишта и преку медиумите. Во делот на познавањето на нивните права и обврски како родители заклучивме дека половина од вклучените многу добро ги знаат нивните права и обврски, додека, пак, останатите воопшто не знаат за нивните права и обврски. Генерално родителите се задоволни од односот на наставниците кон нивните деца и редовно присуствуваат на родителските средби. Најчесто кога има некој проблем се обраќаат кај директорот, стручните служби и самите класни или одделенски раководители.

Ученици – од анкетата со учениците заклучивме дека родителите се заинтересирани и ги поддржуваат своите деца и покрај лошите социо-економски услови со кои секојдневно се соочуваат. Учениците истакнаа дека нивните родители без никаков проблем им дозволуваат да одат во училиште. Интересно е што сите ученици истакнаа дека имаат другари во училиште од сите етнички заедници, но најголем број од нив во клупа седат со ученик Ром. Генерално се задоволни од односот на наставниците кон нив и секогаш кога бараат помош истата ја добиваат. Најголемиот дел од учениците не посетуваат дополнителна настава, бидејќи не се организира во училиштата, а таму каде што се организира, не присуствуваат по нивна волја.

6.2. ИНДИКАТОРИ И ДЕСКРИПТОРИ

Во овој дел на прирачникот е даден Опис на можни ситуации на дискриминација и Опис на посакувани ситуации. Во прирачникот, преку индикатори и дескриптори прикажани се различни конкретни ситуации, со цел сите непосредни страни вклучени во воспитно - образовниот процес да имаат претстава на можни дискриминациски и недискриминациски ситуации од повеќе аспекти. Индикаторите и дескрипторите се

реални и јасни. Доколку се следат можат да помогнат да се оформи јасна слика, во однос на прашањето, дали постои или не постои дискриминација, во кои облици се појавува, во која мера и во кој правец треба да се тргне со цел да се создаде клима и култура на недискриминациски однос на сите вклучени во воспитно - образовниот процес.

ИНДИКАТОРИ

1. Дискриминациски пристап во наставното планирање и програмирање;

2. Вербални и невербални форми на дискриминација;

3. Дискриминација во пристапот кон учениците низ наставниот процес;

4. Исклучување од наставните и воннаставните активности во воспитно-образовниот процес;

5. Облици на дискриминација низ насилство;

6. Сегрегација;

7. Неостварување на правото на задолжително образование;

8. Непочитување на демократските принципи за функционирање на училиштата.

(ПОКАЗАТЕЛИ НА ФОРМИ НА ДИСКРИМИНАЦИЈА/ПОСАКУВАНИ СИТУАЦИИ БЕЗ ДИСКРИМИНАЦИЈА И НИВЕН ОПИС)

3 0

1. Дискриминациски пристап во наставното планирање и програмирање

Годишната програма е документ за целокупната работа на училиштето и имплементира стратешки активности од програмата за развој[22].

Недискриминацијата и активностите за нејзино надминување треба да претставуваат нејзин суштински дел.

Согледувањата добиени од работните средби укажуваат на следните можни причини за дискриминација:

• при реализацијата на наставните планови и програми не се земаат предвид потребите на учениците;

• родителите и учениците недоволно се информирани за наставните планови и програми;

• наставните програми не се прилагодени на децата со посебни образовни потреби;

• наставните програми и помагала не ги земаат предвид родовата, етничката и мултикултурната сензитивност на учениците;

• карактеристиките и потребите на локалната средина не се интегрирани во наставната програма и наставните помагала;

• годишната програма и програмата за развој на училиштето не се усогласени со реалните услови во кои функционира училиштето и различните услови во коишто живеат учениците;

Опис на можни ситуации на дискриминација

[22] Во Законот за средно образование „Развоен план”

• при подготовка и изработка на годишните и месечните планови за задолжителните и изборните наставни предмети, наставниците не ги земаат предвид елементите поврзани со јазичниот и културниот идентитет на учениците припадници на различни етнички заедници;

• стручните служби не планираат доволно активности за јакнење на свеста за различноста и надминување на стереотипите, предрасудите и нетолеранцијата;

• наставниците не се целосно вклучени во изработката на годишната програма;

• наставниците не се доволно информирани и обучени за можноста за вклучување на содржини и активности кои се однесуваат на културата, традицијата и обичаите на припадниците на заедниците во задолжителните и изборните предмети;

• тимската работа на наставниците од исти или различни стручни подрачја во планирањата за реализација на наставната програма е недоволна;

• родителите не се навремено и правилно информирани за можноста за избор на изборниот предмет Јазик и култура на Бошњаците, Власите и Ромите.

Наставник

Не сум учествувал во изработката на годишната програма„

„

Директор

Активностите за мултикултурализам досега не

биле предвидувани во годишната програма„

„

3 1

Опис на посакувани ситуации

•Наставните планови и програми ги земаат предвид потребите на учениците;

•Родителите и учениците се информи-рани за наставните планови и програми;

•Наставните програми се прилагодени на децата со посебни образовни потреби;

•Наставните програми и учебните помагала ги земаат предвид родовата, етничката и мултикултурната сензи-тивност на учениците;

•Карактеристиките и потребите на локалната средина се интегрирани во наставната програма и наставните помагала;

• Годишната програма и програмата за развој на училиштето се усогласени со реалните услови во кои функционира училиштето и различните услови во коишто живеат учениците;

• Годишните и месечните планови за задолжителните и изборните наставни предмети, наставниците ги планираат и подготвуваат земајќи ги предвид елементите поврзани со јазичниот и

културниот идентитет на учениците припадници на различни етнички заедници;

•Стручните служби редовно планираат активности за јакнење на свеста за различноста и надминување на стереотипите, предрасудите и нетолеранцијата;

•Наставниците се целосно вклучени во изработката на годишната програма;

•Наставниците се информирани и обучени за можноста за вклучување на содржини и активности кои се однесуваат на културата, традицијата и обичаите на припадниците на заедниците во задолжителните и изборните предмети;

• Тимската работа на наставниците од исти или различни стручни подрачја во планирањата за реализација на наставната програма е присутна;

•Родителите се навремено и правилно информирани за можноста за избор на изборниот предмет Јазик и култура на Бошњаците, Власите и Ромите.

„Педагог

Во училиштето се подготвува драма од мултикултурен карактер во којашто актерите зборуваат на различни јазици. Успешноста на драмата ќе се оцени преку

спроведување на анкета.

„

Наставници, педагошко-психолошки служби

Годишните наставни програми по одредени предмети (пример по историја), вклучуваат содржини за негување на мултукултурното

општество кои најчесто ги има од 5-то до 8-мо одделение. Овие програми се одобрени од страна на

Бирото за развој на образованието.

Мултикултурноста ја изразуваат преку славење на празници, денови на училишта и посета

на верски и културни објекти.„

„

3 2

2. Вербални и невербални форми на дискриминација


„Учениците од ромската припадност се многу несериозни и неодговорни”

•Не се почитува мислењето на учениците;•Предлозите на учениците не се

прифаќаат;•Учениците не се поттикнуваат да

поставуваат прашања;•Прашањата и сугестиите што ги

поставуваат учениците се занемаруваат;•Учениците од маргинализираните

групи не се вклучуваат доволно во активностите за време на часот и во воннаставните активности.

• Заемните односи, комуникацијата и однесувањата на ученикот и наставникот се засноваат на отворена нетрпеливост која се изразува низ облици на вербално омаловажување и вознемирување, со гестови или дејствија, поради расна, верска, религиозна, етничка, полова, социјална или културна припадност како лично својство и како такви се повторуваат или негативно влијаат на воспитно-образовниот процес;

•Не постои систем за решавање на проблеми и конфликти меѓу ученик/ ученик и ученик/наставник;


•Училиштата доследно ги почитуваат и спроведуваат сите важечки одредби од домашното и меѓународното право кои се однесуваат на сферата на образованието. Со ова ќе се надмине нетрпеливоста, нетолеранцијата и насилната комуникација;

•Постои систем за решавање на проблеми и конфликти меѓу ученик/ ученик и ученик/наставник;

•Мислењето на учениците секогаш се почитува;

•Предлозите на учениците се прифаќаат;•Учениците редовно се поттикнуваат да

поставуваат прашања;•Прашањата и сугестиите што ги

поставуваат учениците се уважуваат;•Учениците од маргинализираните

групи се вклучуваат во сите активности за време на часот и во воннаставните активности.

„Учениците користат многу вулгарни изрази”

„Учениците се срамат, бидејќи се припадници на ромската заедница”

„Елвира е супер ученичка, но по часовите проси”

3 3

3. Дискриминација во пристапот кон учениците низ наставниот процес


• Знаењето и искуството на учениците од маргинализираните групи се занемарува;

•Поради пониските очекувања на наставниците од учениците кои припаѓаат на маргинализираните групи, наставниот план и програма се скратува;

•Училиштата не предвидуваат посебни програми и методи за надминување на јазичните бариери за оние ученици кои следат настава на јазик различен од мајчиниот;

•Наставниците за сметка на поголема група на ученици во училницата, не обрнуваат соодветно внимание и напор за мотивирање и укажување на дополнителна помош на оние ученици кои покажуваат послаби резултати поради нивните специфични околности на живеење и потреби;

•Не постои адекватен избор на методи, облици и техники за работа со маргинализираните групи;

•Наставниците применуваат нама-лени критериуми за оценување на учениците од маргинализираните групи поради ниските очекувања од овие ученици, што влијае на нивните постигнувања и знаења, а тоа е видливо при преминот од одделенска во предметна настава или од основно во средно образование;

• Задолженијата при тимска работа несоодветно се распределуваат;

•Училиштата не водат сметка за јазичниот, културниот, етничкиот и социо-економскиот состав на учениците при планирањето на активностите и задолженијата;

•Наставниците не ги уважуваат индивидуалните карактеристики, способности и знаења на учениците од маргинализираните групи што доведува до нивна немотивираност за дополнително стекнување на знаења и вештини.


• Знаењето и искуството на учениците од маргинализираните групи се почитува и вреднува;

•Наставниците за целосна реализација на наставниот план и програма вложуваат дополнителни напори и активности за учениците кои припаѓаат на маргинализираните групи;

•Училиштата предвидуваат посебни програми и методи за надминување на јазичните бариери за оние ученици кои следат настава на јазик различен од мајчиниот;

• За ученици кои покажуваат послаби резултати поради нивните специфични околности на живеење и потреби, наставниците обрнуваат соодветно внимание и напор кон мотивирање и укажување на дополнителна помош;

•Наставниците применуваат соодветни

методи, облици и техники за работа со маргинализирани групи;

•Наставниците преку дополнителни активности овозможуваат примена на исти критериуми за оценување на сите ученици;

• Задолженијата при тимска работа соодветно се распределуваат;

•Училиштата водат сметка за јазичниот, културниот, етничкиот и социо-економскиот состав на учениците при планирањето на активностите и задолженијата;

•Наставниците ги уважуваат инди-видуалните карактеристики, способ-ности и знаења на учениците од марги-нализираните групи што доведува до нивна поголема мотивираност за стекнување на дополнителни знаења и вештини.

3 4

4. Исклучување од наставните и воннаставните активности во воспитно-образовниот процес


•Учениците за нивните постигнувања и резултати не се пофалуваат и наградуваат без разлика на нивните способности и напредувања;

•Учениците не се доволно вклучени во воннаставните активности, односно, се вклучени без притоа да се земат предвид нивните афинитети и способности;

•Учениците и родителите не се доволно информирани за можностите за повторно вклучување во воспитно-образовниот процес доколку ученикот пред време го напуштил образованието или од кои било други причини не го завршил навреме;

•Учениците, родителите и наставни-ците не се запознаени со обврските и правилата за постапување при изрекување и спроведување на соодветни педагошки мерки;

•Учениците се префрлуваат во друго училиште без притоа да се има соработка со родителот и претседателот на Советот на родители и согласност од училиштето во кое се префрлува;

•Училиштата не нудат континуирана поддршка на учениците во насока на самопроценување на нивните способности и интересирања, ниту ги запознаваат со можностите за нивна афирмација;

•Во училиштата не постојат систематски процедури за пријавување, следење и решавање на пријавените случаи на насилство и дискриминација во и надвор од училиштата;

•Родителите не се доволно вклучени во планирањето и организирањето на работата на училиштето.


•Учениците за нивните постигнувања и резултати најчесто се пофалуваат и наградуваат, во согласност со нивните способности и напредувања;

•Учениците се вклучени во воннаставните активности според нивните афинитети и способности;

•Учениците и родителите се инфор-мирани за можностите за повторно вклучување во воспитно - образовниот процес доколку ученикот пред време го напуштил образованието или од кои било други причини не го завршил навреме;

•Учениците, родителите и наставниците се запознаени со обврските и правилата за постапување при изрекување и спроведување на соодветни педагошки мерки;

•Учениците се префрлуваат во друго училиште во соработка со родителот и претседателот на Советот на родители и со согласност од училиштето во кое учениците ќе се префрлуваат;

•Училиштата им нудат континуирана поддршка на учениците во насока на самопроценување на нивните способности и интересирања и се запознаени со можностите за нивна афирмација;

•Училиштата имаат воспоставено систе-матски процедури за пријавување, следење и решавање на пријавените случаи на насилство и дискриминација во и надвор од училиштата;

•Родителите се доволно вклучени во планирањето и организирањето на работата на училиштето.

3 5

5. Облици на дискриминација низ насилство

Насилството може да се манифестира во форма на закана или употреба на сила, кон друго лице, група или заедница.

Облиците на насилство во училиште се јавуваат во форма на физичко, психолошко и сексуално насилство и истите се манифестираат меѓу:

• ученик / ученик;• група ученици / ученик;• група ученици / група ученици;


• ученик / наставник;• група ученици / наставник;• ученици кон други вработени во

училиштето;• наставник / ученик;• наставник / ученици;•други вработени во училиштата / ученик

/ ученици;• родители / наставник;• родители / ученик / ученици;• родители / други вработени.

Во училиштата се присутни повеќе облици на насилство - емоционално, психолошко и физичко на национална, верска или социјална основа (навредување, уценување, обраќање со навредливи имиња, потсмевање, заплашување, манипулирање, етикетирање, игнорирање, итн.);

Училиштата не обезбедуваат услови за здрав, емоционален и социјален развој во согласност со потенцијалите на учениците;

Во училиштата е присутно и се повторува физичкото насилство кое доведува до

вистинско или потенцијално телесно повредување на учениците, проследено со вербални или невербални навреди;

Учениците недолично се однесуваат кон одредени наставници и други вработени во училиштето во текот на наставата и воннаставата;

Родителите вршат физичко и психолошко насилство и притисок кон наставниците, другите ученици и вработени во училиштата.


Во училиштата сите облици и форми на насилство се минимизирани;

Училиштата обезбедуваат услови за здрав, емоционален и социјален развој за сите ученици;

Учениците и родителите коректно се однесуваат кон сите наставници и другите вработени во училиштето.

Насилство е секоја намерна злоупотреба на физичка или психолошка сила или моќ.

3 6

6. Сегрегација

Во одделни региони поради етничкиот и демографскиот состав на населението се појавува природна сегрегација на ученици од иста етничка припадност.

•Учениците од одредена етничка заедница намерно се запишуваат во одредено училиште во одреден реон и покрај тоа што во истиот реон има и други училишта;

•Учениците припадници од ромската заедница се групираат во иста паралелка;

•Учениците во една паралелка се распоредуваат според етничкиот состав.

•Учениците од одредена етничка заедница се запишуваат во одредено училиште, во согласност со постоечката реонизација и изборот на учениците и родителите;

•Учениците припадници на ромската заедница се распределуваат во сите паралелки во согласност со бројот на ученици;

•Распоредувањето и групирањето на учениците за време на наставата не е поврзано со нивната етничка припадност.

7. Неостварување на правото на задолжително образование

Во Република Македонија согласно Законот за основно и Законот за средно образование, основното и средното образование се задолжителни и бесплатни.

•Училиштата не ги запишуваат учениците во прво одделение и покрај тоа што ги исполнуваат сите услови во согласност со законот;

•Училиштата не ги спроведуваат законските одредби и не применуваат афирмативни мерки за запишување на ученици кои не поседуваат лична документација;

•Учениците од ромската етничка заед-ница неоправдано се категоризираат и запишуваат во училишта и паралелки за деца со посебни потреби;

•Неоправданите отсуства на учениците не се регистрираат редовно и не се

преземаат мерки за зголемување на редовноста;

•Училиштата не организираат индиви-дуална и групна дополнителна настава за совладување на мајчиниот јазик и за надоместување на знаењето од одредени наставни предмети за учениците кои се враќаат од странство;

•Основните училиштата не им помагаат на децата на граѓаните на Р.М. кои престојувале во странство и се вратиле во Р.М. каде што го започнуваат, односно, продолжуваат основното образование, во изучувањето на мајчиниот јазик.




3 7

•Училиштата ги запишуваат сите учениците кои ги исполнуваат сите услови предвидени со законот во прво одделение;

•Училиштата ги спроведуваат законските одредби и применуваат афирмативни мерки за упис на ученици кои не поседуваат лична документација;

•Учениците од ромската етничка заед-ница се категоризираат и запишуваат во училишта и паралелки за деца со посебни потреби во согласност со пропишаните и важечки процедури и прописи;

•Неоправданите отсуства на учениците редовно се регистрираат и се преземаат

мерки за зголемување на редовноста;•Училиштата организираат индиви-

дуална и групна дополнителна настава за совладување на мајчиниот јазик и за надоместување на знаењето од одредени наставни предмети за учениците кои се враќаат од странство;

•Основните училиштата им помагаат на децата на граѓаните на Р.М. кои престојувале во странство и се вратиле во Р.М. каде што го започнуваат, односно, продолжуваат основното образование, во изучувањето на мајчиниот јазик.

8. Непочитување на демократските принципи за функционирање на училиштата


•Учениците, родителите и наставниците од сите заедници не се подеднакво вклучени во раководните и упра-вувачките органи на училиштето, ниту во тимовите за планирање и реализација на стратешките документи на училиштето;

•Во текот на изработката на училишниот развоен план не се земаат предвид образовните потреби на заедниците;

•При спроведувањето на самоева-луацијата и интегралната евалуација на училиштето, родителите и учениците на заедниците не се доволно вклучени во репрезентативниот примерок за испитување на состојбата и анализата на резултатите;

•Училиштата не ги почитуваат во целост своите кодекси за однесување на учениците и наставниците во согласност со Правилникот за интегрална ева-луација на училиштето.

•Во училиштата се воспоставени процедури коишто на сите учесници (ученици, наставници, родители и други) им обезбедуваат рамноправни услови за учество во животот и работата на училиштето;

•Структурата, содржината и реали-зацијата на годишната програма и училишниот развоен план го одразуваат учеството на сите заинтересирани страни и претставници на заедниците кои се застапени во училиштето;

•Квалитетот на работата на училиштето е обезбеден преку процесот на самоевалуација и интегрална евалуација со почитување на застапеноста на претставниците на сите заинтересирани страни.



3 9

ДИРЕКТОРИ И ПЕДАГОШКО – ПСИХОЛОШКИ СЛУЖБИ ВО УЧИЛИШТАТА

7.

УЛ

ОГ

И И

ОД

ГО

ВО

РН

ОС

ТИ

7.1. УЛОГИ И ОДГОВОРНОСТИ НА НЕПОСРЕДНИТЕ УЧЕСНИЦИ ВО ВОСПИТНО-ОБРАЗОВНИОТ ПРОЦЕС

• во рамките на годишните програми за работа на училиштата да се предвидуваат активности за негување и развој на мултикултурните разлики и вредности, елиминирање на сите форми на дискриминација и да промовираат еднаков пристап и можности за развој за сите ученици;

•да обезбедат подеднакво учество на вработените и родителите во работата и управувањето со училиштето во согласност со етничкиот состав на учениците и вработените;

•да обезбедат еднакви критериуми за упис во училиштето, а притоа да реализираат афирмативни мерки за учениците кои припаѓаат на маргинализираните групи;

•да обезбедат еднакви услови и критериуми за успешна реализација на воспитно-образовниот процес за сите ученици и доследна примена на Правилникот за начинот на следење, проверување и оценување, полагање на испити и напредување на учениците, како и изрекување на педагошки мерки;

•да воспостават систем за нормално, безбедно и непречено одвивање на наставата и мерки за заштита на учениците кои се предмет на дискриминација во училиштето;

•да воспостават добра соработка со локалната власт, со заедницата и здруженијата на граѓани.

УЛОГИ И ОДГОВОРНОСТИ:

НАСТАВНИЦИ

УЛОГИ И ОДГОВОРНОСТИ:

• редовно да ја реализираат наставата, наставниот план и програма;

• при планирањето и реализацијата на наставниот план и програма да водат посебна грижа за индивидуалните потреби на учениците, особено за оние чиј мајчин јазик е различен од наставниот;

• имаат активна улога во развивањето на политиките за еднакви можности за сите ученици;

•доследно да ја почитуваат постоечката законска регулатива и Конвенцијата за правата на детето;

• реално да ги оценуваат постигнувањата на учениците во согласност со нивните индивидуални достигнувања;

•да ги информираат учениците за нивните права и обврски во смисла на почитување на еднаквоста како во училиштето така и надвор;

•да ги почитуваат сите ученици без оглед на нивната етничка, верска, социјална, расна и полова припадност;

•да развиваат атмосфера на толерант-ност и недискриминација;

•да воспостават соодветен начин за ефективна соработка со родителите на сите ученици;

•да располагаат со вештини и способ-ности за ефективно менаџирање со проблемите во и надвор од училницата.

4 0

УЧЕНИЦИТЕ ИМААТ ПРАВО ДА:

•добиваат квалитетно образование;• сестрано да се развиваат како личности;• бидат почитувани како личности;• им се обезбеди заштита од

дискриминација и насилство;• бидат информирани за своите права и

обврски;• бидат ослободени во одделни

активности во наставата;•добијат бесплатен превоз и учебници;• ја следат наставата на својот мајчин

јазик;•добијат индивидуална поддршка во

учењето;• се жалат за појави на дискриминација кај

нивните родители, наставници, управата на училиштата, итн;

• знаат како да поднесат приговор и каде да се обратат за помош;

• нивните приговори да бидат разгледани и да се постапува според истите;

• не бидат жигосани доколку се жалат.

УЧЕНИЦИ

УЧЕНИЦИТЕ ИМААТ ОБВРСКА ДА:

• редовно ја посетуваат наставата и да ги исполнуваат планираните обврски и задачи;

• ги почитуваат куќниот ред и Кодексот на однесување на учениците;

• не ги дискриминираат другите ученици, наставници и другите вработени;

• ги почитуваат правилата на воспитно-образовна работа;

• пружат поддршка на своите ученици кои биле дискриминирани;

• ја пријават одговорната личност, доколку сметаат дека извршила дискриминација;

• ги почитуваат другите соученици и персоналот во училиштата.

РОДИТЕЛИ

УЛОГИ И ОДГОВОРНОСТИ

•да ги запишат своите деца на училиште;•да бидат запознаени со законската

регулатива од областа на човековите и детските права;

•да им пружаат поддршка на децата во реализација на нивните права, незагрозувајќи ги правата на другите;

•да развиваат чувство на одговорност кај децата во смисла на негување на толеранција, хуманост и солидарност, почитување на човековите права, културните вредности и различностите;

•да преземат активна улога во креирање на развојот на училиштето и да учествуваат

во активности за квалитетна работа на училиштето;

•да одржуваат редовна и отворена комуникација со училиштата со цел ефикасно решавање на прашањата кои се однесуваат на децата;

•да развиваат свест кај децата за осудување и пријавување на случаи на дискриминација која е извршена кон нив или пак кон другите ученици;

•да не применуваат насилство и насилна комуникација кон нивните и другите ученици и останатите вработени во училиштата.

4 1

7.2. ОДГОВОРНОСТИ НА ПРОСВЕТНИТЕ ИНСПЕКТОРИ

Државните просветни инспектори имаат одговорности во согласност со надлежностите и овластувањата дадени во Законот за просветна инспекција.

Државните просветни инспектори имаат одговорност рано да ја препознаваат и да ја оневозможуваат дискриминицијата, или доколку е пријавена да ги санкционираат одговорните за дискриминација низ соодветни процедури.

Интегралната евалуација е клучен инструмент на Државната просветна инспекција за рано препознавање на можна дискриминација и преку соодветни препораки да се елиминираат можностите за појава на дискриминација.

Освен тоа, државните и овластените прос-ветни инспектори имаат одговорност за директно санкционирање на одговорните за појавите на дискриминација, или пре-земање активности за покренување проце-дура за санкционирање на одговорните за облиците на дискриминација што ги констатирале, а не се во нивна надлежност на постапување.

Законски процедури за постапување во случај на дискриминација

•Прием на претставка за дискриминација;•Поведување постапка по претставката;•Спроведување инспекциски надзор

заради утврдување на фактичката состојба;

•Донесување на решение за постапување за отстранување на неправилностите во определен рок;

•Спроведување на контролен надзор за реализација на наредените мерки;

•Покренување на соодветна постапка доколку не се спроведени наведените мерки;

•Покренување на постапка пред други органи, доколку обликот на дискриминација не е во надлежност на просветните инспектори;

•Соработка со здравствените и социјалните служби во случај на оправданоста/неоправданоста ромски-те деца да се запишат во училишта за деца со посебни потреби;

•Соработка со граѓанскиот сектор и стручните институции.

4 2

7.3. УЛОГИ И ОДГОВОРНОСТИ НА ГРАЃАНСКИОТ СЕКТОРГраѓанскиот сектор има значајна улога како партнер на државните институции при решавање на различните појави на дискриминација во општеството и при поддршка во развојот на антидискриминациска култура.

•Учествува во изработка и ревизија на национални и локални стратегии;

•Презема иницијативи за реализација на предвидените активности на нацио-нално и локално ниво и врши мониторинг на спроведувањето на активностите;

•Организира кампањи за упис на децата во основните и средните училишта;

•Врши едукација на родителите за важноста на образованието и дава логистичка поддршка;

• Го запознава населението со постоечките национални и јавни политики и документи кои се однесуваат на образованието на нивните деца;

•Реализира проекти за поддршка и помош на децата во заштита на нивните права;

•Собира статистички податоци за вклученоста на учениците во воспитно-образовниот систем и го следи нивниот напредок;

•Идентификува и нуди помош во решавањето на одредени случаи на дискриминација;

•Се залага за измени на правната рамка за заштита на припадниците на заедниците на национално и локално ниво;

•Соработува со медиумите за промовирање на заштитата на човековите права и правата на припадниците на заедниците;

•Издава публикации и магазини за промовирање на заштитата на човековите права и правата на припадниците на заедниците;

• Ги запознава граѓаните за нивните права и постоечките механизми и постапки пред државните органи и надлежните институции;

•Допринесува за организирање на акции и промовирање на демократските вредности во општеството.

4 3

Изјави на непосредните актери вклучени во воспитно - образовната работа

Првпат ги видовме родителите на учениците Роми кога ги делевме бесплатните учебници – предметен наставник, Битола.

Наша заедничка цел треба да биде да работиме со учениците Роми за да не се откажат од образование – предметна наставничка, Гостивар.

Во родителските совети и во училишниот одбор немаме претставници од припадниците на заедниците – наставник, Битола.

Ромските деца сѐ уште имаат проблем со личната документација. Има група на деца која не е евидентирана - директор, Кавадарци.

Потребни се почести работилници со родителите, затоа што на непосреден начин работиме со нив и тоа е многу ефективно – педагог, Велес.

Потребно е во училиштето да има вработено наставник од ромската етничка заедница заради полесна комуникација со

родителите на учениците Роми - наставник, Кавадарци.

Имаме појава на дискриминација врз основа на социо-економската положба на учениците и нивното потекло во смисла село-град - директор, Куманово.

Речиси сите имаат предрасуди, стереотипи и дискриминираат, но доколку се организираат обуки, сите ќе бидат информирани и ќе знаат како да ги препознаат – директор, Куманово.

Проблем се јавува во познавањето на јазикот во смисла на тоа дека децата Роми имаат потешкотии при уписното тестирање, затоа што

не го познаваат македонскиот јазик – педагог, Куманово.

Подобрен е бројот на запишани ученици Роми, но не и квалитетот - психолог, Куманово.

Децата вербално се навредуваат, Чергар еден, Шиптар еден, Циган еден, итн. – наставник, Велес.

Не гледам ништо лошо, ако имаме паралелки само со ученици Роми – директор, Штип.

Ние во нашето училиште имаме посебни паралелки во кои има ромски деца коишто се воспитно запуштени,

но сите деца имаат документација за категоризација - наставник, Кавадарци

4 5

ПРОЦЕДУРИ ЗА ПОСТИГНУВАЊЕ И ОДРЖУВАЊЕ НА КУЛТУРА НА НЕДИСКРИМИНАЦИСКО ОДНЕСУВАЊЕ И РЕШЕНИЈА ЗА МОЖНИ ДИСКРИМИНАЦИСКИ СИТУАЦИИ

Индикатори за обезбедување квалитет за работата на училиштата во подрачјето училишна клима. Во ова подрачје посебен фокус е ставен на следниве теми:

• училишната клима и односите во училиштето се рефлектираат преку углед/имиџ на училиштето, кодексот на однесување, училишната клима, поведението и дисциплината во училиштето и партиципацијата на учениците во решавањето проблеми и донесувањето одлуки;

• промовирање на постигнувањата се рефлектира преку промоција на

личните постигнувања на учениците и постигнувањата на училиштето;

• еднаквост и правичност се рефлектираат преку познавањето на правата на децата, еднаквиот и правичен третман на сите ученици и прифаќањето и промовирањето на мултикултурализмот;

• партнерски однос со родителите и со локалната и деловната заедница се рефлектира преку соработка на училиштето со родителите, соработка со локалната заедница и соработка со деловната заедница и граѓанскиот сектор.

8.2. ПРОЦЕСИ ЗА РЕШАВАЊЕ НА СЛУЧАИ НА ДИСКРИМИНАЦИЈА

1. Идентификација и пријавување на случаи поврзани со дискриминација во училиштата.Решавање на случаи поврзани со дискриминација од страна на училиштето;•Одредени случаи на дискриминација

се решаваат со преземање на соодветни мерки од страна на наставниците (од одделенска и предметна настава), раководител на паралелка, стручни соработници и директор на училиштето во соработка со родителите;

Решавање на случаи поврзани со дискриминација во надлежност на просветната инспекција;

•Во случај на појави на дискриминација пријавени до просветните инспектори, истите се решаваат со предлагање мерки или донесување на решение од страна на овластените и државните просветни инспектори;

•Потешки облици на дискриминација (сегрегација и неоправдано запишување на ученици од ранливите групи во посебни паралелки и училишта);

•Се решаваат со предлагање на решенија и мерки од страна на просветните инспектори, работни групи што се формираат по потреба на министерско ниво, народниот правобранител, граѓанскиот сектор и учество на меѓународни организации.

8.1. ПРОЦЕДУРИ ЗА ПОСТИГНУВАЊЕ И ОДРЖУВАЊЕ НА АНТИДИСКРИМИНАЦИСКА КЛИМА ВО УЧИЛИШТАТА

8.

ПР

ОЦ

ЕД

УР

И

4 6

2. Вреднување на состојбата во училиштата низ процесот на самоевалуација, изработка на развојните планови на училиштето, програма за воведување на повисоки стандарди и други програми во контекст на подобрување на процесите на решавање на случаите на дискриминација.

3. Утврдување на потребите и одредување на приоритетите за претставниците на сите заинтересирани групи на почетокот на секоја учебна година.

Прирачникот претставува алатка за поддршка во развојот на недискриминациска култура во училиштата и поттикнување на училиштата да планираат и реализираат активности за решавање на проблемите со кои се соочуваат во секојдневието.

4. Изработка или ревизија на постоечките стратешките документи на училиштето во насока на подобрување на процесите за решавање на случаи на дискриминација со временска рамка и со одредени улоги и одговорности.

5. Реализација на активностите низ активно учество на сите заинтере-сирани групи.

6. Мониторинг и евалуација на спрове-дените активности во училиштето.

4 7

9.

КО

РИ

СТ

ЕН

А Л

ИТ

ЕР

АТ

УР

А

1. Закон за спречување и заштита од дискриминација (Службен весник на РМ бр.50 од 13.04.2010);

2. Прирачникот за отстранување на дискриминацијата врз основа на етничка припадност, издавач – Фондација Институт Отворено Општество – Македонија и Здружение на граѓани за поддршка на меѓуетнички дијалог и развој на заедницата ,,Заеднички вредности”, септември, 2009 година;

3. Конвенција против дискриминација во образование, Организација за образование, наука и култура на Обединетите Нации, УНЕСКО, 14 декември 1960 година, http://www.unesco.org/education/pdf/DISCRI�E.PDF;

4. Меѓународниот пакт за граѓански и политички права на Комитетот за човекови права 1989 година http://www.unhchr.ch/tbs/doc.nsf/%28Symbol%29/3888b0541f8501c9c12563ed004b8d0e?Opendocument;

5. Универзална декларација за човекови права. Генерално собрание на Обединети нации, 10 декември 1948 година, http://www.ohchr.org/EN/UDHR/Pages/Language.aspx?LangID=mkj;

6. Конвенцијата за заштита на човековите права и основните слободи изменета со Протоколот 11, заедно со протоколите 1 ,4, 6, 7, 12 и 13, Совет на Европа, септември 2003, http://www.echr.coe.int/NR/rdonlyres/28 DB92A0-FCBC-40DB-86CB 645A8028A019/0/MacedonianMac%C3%A9donien.pdf;

7. Меѓународната конвенцијата за елиминирање на сите форми на расна дискриминација, Генерално собрание на Обединети нации, 21 декември 1965, http://www2.ohchr.org/english/law/cerd.htm;

8. Меѓународниот пакт за економски, социјални и културни права на човекот, Генерално собрание на Обединети нации, 16 декемеври 1966 година, http://www2.ohchr.org/english/law/pdf/cescr.pdf;

9. Конвенција за заштита на правата на детето, Генерално собрание на Обединети нации, 20 ноември 1989 година, http://www2.ohchr.org/english/law/crc.htm;

10. Конвенција за правата на лицата со спреченост, Обединети нации, 13 декември 2006, http://www.un.org/disabilities/default.asp?id=259;

11. Декларација за правата на лицата што припаѓаат на национални или етнички, религиозни и јазични малцинства, Генерално собрание на Обединети нации, 18 декември 1992 година, http://www2.ohchr.org/english/law/minorities.htm;

12. Рамковна конвенција за заштита на национални малцинства, Совет на Европа, февруари 1995 година, http://conventions.coe.int/treaty/en/Treaties/Html/157.htm;

13. Уставот на Република Македонија, http://www.uni-graz.at/opv1www�ustav�makedonija�mak.pdf;

14. Законот за основно образование (Службен весник на Република Македонија бр.103/08 и 33/2010);

15. Закон за учебници (Службен весник на Република Македонија бр.98/08, 99/09);16. Законот за средно образование (Службен. весник на Република Македонија бр.44/95,

24/96, 35/97, 82/99, 29/02, 40/03, 42/03, 67/04, 55/05, 113/05, 36/06, 30/07, 49/07, 81/08, 92/08 и 33/10);

17. Закон за Просветна инспекција (Службен весник на Република Македоанија бр. 52/05 и 148/09);

18. Закон за Биро за развој на образованието (Службен весник на Република Македонија бр. 37 од 28 март 2006 година);

19. Правилник за оцена на специфичните потреби на лицата со пречки во физички или психички развој (Службен весник на Република Македоанија, бр.30/2000);

20. Националната програмата за развој на образованието во Република Македонија од 2005 до 2015 година;

21. Концепцијата за деветгодишното основно воспитание и образование, http://www.bro.gov.mk/podracje/koncepciski/osnovno.html;

22. Правилник за интегрална евалуација.

Со одлука на Министерството за образование и наука број 23-4707/1 оваа публикација е одобрена за употреба во основните и средните училишта, училишни управи и во работата на просветната инспекција.

Documents

Прирачникот за спречување и заштита од дискриминација во воспитно-образовниот систем