ХУВЬСГАЛЫН ДУУ Ард түмнээс эрх чөлөөнийхөө төлөө

тэмцлийг явуулж байсан ширүүн тулалдаан

дунд шинэ утга зохиол үүсэхдээ ардын

аман зохиолын яруу найргийн хэлбэрээр

ардын дууны баялаг уламжлалаар

хөгжижээ. 1921 онд ялсан ардын хувьсгал

нь Шивээ хиагт, Магнаг үсэгтэй туг, Улаан

туг, өвгөн Лувсан хуурчийн зохиолсон

“Агаараар нисдэг аэроплан” зэрэг дуунууд

орно.

1921 îíû 3-ð ñàðûí 18-íä àðäûí æóðàìò

öýðýã Øèâýý Õèàãò õîòûã õàðü õÿòàäûí

ò¿ðýìãèéëýã÷äýýñ ÷ºëººëñºí õóâüñãàëûí àíõíû

ò¿¿õò ÿëàëòûí îðîé áºãòºð Äàìäèíñ¿ðýíãèéí

äàðãàëñàí ïóëåìёíòын ñóìàíãèéõàí õóó÷èí

äóóãàà îðõèæ õóâüñãàëûí äóó çîõèîõîîð ñàíàë

íýãäýí õóóð÷ Ãàâàð,äóó÷ Ãîìáîæàâ ìºí

×èìýääîðæ, Áÿìáàà, Íàâààíæàâ íàðûí çýðýã

àâúÿàñòíóóä îðîëöîí “Øèâýý Õèàãò” äóóã

çîõèîæýý. Шивээ хиагт дуунд:

Шивээ хиагтыг авàхад

Шилэн дэнлүү хэрэггүй

Шийдэж ирсэн гаминг

Ширмэн бөмбөгөөр сөнөөв

Дөрвөлжин сүмийн үүдэнд

Дөрвөн пулемонт зоогоод

Дүрэмгүй муусайн гамиг

Дөтийн замаар тонилгов

МАГНАГ ҮСЭГТЭЙ ТУГ ДУУ

Аðäûí æóðàìò öýðýã Íèéñëýë õ¿ðýýã ÷ºëººëºõººð ÿâàõ çàìäаа “Ìàãíàã

¿ñýãòýé òóã” дууг зохиожээ. “Ìàãíàã ¿ñýãòýé òóã” дуунд:

Магнаг үсэгтэй тугийг ээ

Магнай дээрээ мандуулсан юм аа хө

Мандаж баршгүй гамин чандрууг

Магад үнэнээр дарсан юм аа хө

Ай хө зэ хө

Ардын намын журамт цэрэг ээ хө

Тодхон үсэгтэй тугийг ээ

Толгой дээрээ мандуулсан юм аа хө

Тоолж баршгүй гамин чандрууг

Тойрч бүслээд дарсан юм аа хө

УЛААН ТУГ“Óëààí òóã” äóóã çîõèîõîä õóâüñãàëûí ¿éë õýðãèéí òóëãûí ÷óëóóã òàâèëöñàí òºäèéã¿é, ìîíãîëûí øèíý

¿åèéí õºãæìèéí

óðëàãèéã ¿íäýñëýñýí Ì.Äóãàðæàâ îðîëöæýý. Улаан туг дуунд:

Улаан тугийг мандуулаад

Улсын сүрийг бадруулаад

Урвасан хулгай Найданванг

Уухай хийгээд дарсан юм аа хө

хэмээн түүхэн хүний нэрийг дурдсан болон

Шар тугийг мандуулаад

Шашны сүрийг бадруулаад

Шавь нар болсон бандь нар бид

Шамбалын дайнд мордов оо хө

хэмээн дуулснаас үзхэд энэ дуу нь хувьсгалын эрх ашигаас уравсан Найдан ван болон энэхүү

хувьсгалд оролцож яваа ч чухам учрыг нь үл ойлгосон лам сүсэгтэн цэргүүд “Шамбалын дайнд

”оролцож явна хэмээн итгэж байгаа зэргээс Хиагтыг ялсны дараа журамт цэрэг хүрээг эзлэхээр

явах замдаа зохиосон болох нь харагдаж байна.

Ýäãýýð äóó õóâüñãàëûí øèíý ¿çýë ñàíààãààðàà òýð ¿åä ýðñ

ÿëãàð÷ àðä ò¿ìíèéã õóâüñãàëûí ¿éëñò óðèàëàí äóóäàæ áàéëàà.

Òýãýõäýý “Õóâüñãàëûí àíõíû äóóíóóä íü øèíý óòãà ñàíààã õóó÷èí

õýëáýðýýð èëýðõèéëñýí àíòèòåçèéí õóóëèàð çîõèîãäñîí áºãººä

/Ø.Ãààäàìáà 1964/ “Øèâýý Õèàãò”äóóã àíõ “Õ¿ðýë сүмийн үүдэнд

хүжээ тавиад мөргөнө” õýìýýõ õóó÷èí äóóíû àÿ ø¿ëãèéí

õýëáýðèéã äóóðàéëãàí çîõèîñîí áîë “Ìàãíàã ¿ñýãòýé òóã”, “"Арван

өнгийн цэцэг” гэдэг дууны аяаар зохиогдсон бол “Óëààí òóã”

çýðýã àðäûí æóðàìò öýðãèéí æàãñààëûí äóóã “Дүнжин гаравын

ард ”äóóíаас óëàìæëàë áîëгон зохиожээ. /Д.Цэдэв “Монгол яруу

найргийн уламжлал шинэчлэл” Уб.1974 тал.150-154/

Агаараар нисдэг аэроплан дуу нь 1921 онд алдарт хуурч

Лувсан зохиожээ. Гол санаа нь ардын журамт цэргийн сүр хүч

түүний байлдааны хүчит шинэ техникийг иагтсан байна.

Тухайлбал:

Агаараар нисдэг аэроплан нь

Ардын намын журамт цэргийн зэвсгээ

Алимад муусайн гамин чандрууг

Алдалгүй сөнөөн дарсан юм аа хө

хэмээн дуулдаг.

Зураач Ү.Ядамсүрэн “Лувсан хуурч” 1968 70х 50

см

А Г А А Р А А Р Н И С Д Э Г А Э Р О П Л А Н Д У У