Минерани материиМинерани материи::Макро и микро елементиМакро и микро елементи

Главни минерални материиГлавни минерални материи

• НатриумНатриум

• хлоридихлориди

• КалиумКалиум

• КалциумКалциум

• фосфорфосфор

• магнезиуммагнезиум

• сулфурсулфур

Минерали во 60-kg на човечко тело

Минерали присутни во трагиГи има повеќе од десет.

Amount (g)

Главни МинералиСе оние што се застапени во маса над 5 g. Такви се само калциум и фосфор.

Натриум-присутен како Натриум-присутен како NaNa++ јонјон• Главна компонента во електролитите Главна компонента во електролитите

во телотово телото• Извори на натриумИзвори на натриум– Го има во секоја хранаГо има во секоја храна

• недостатокнедостаток– Доколку падне концентрацијата на Доколку падне концентрацијата на

натриум, треба да се надополне со натриум, треба да се надополне со внесување на електролитивнесување на електролити

• токсичносттоксичност– Висок притисокВисок притисок

ХлоридиХлориди

• Есенцијален нутриентЕсенцијален нутриент

• Главен дел од телесните електролитиГлавен дел од телесните електролити

• Го има во секој храна најчесто во Го има во секој храна најчесто во форма на готварска сол форма на готварска сол NaClNaCl

• Многу ретко се јавува недостатокМногу ретко се јавува недостаток

• Настанува недостаток на хлориди при Настанува недостаток на хлориди при дехидратација-недостаток на водадехидратација-недостаток на вода

Калим-присутен во форма на К+ јонКалим-присутен во форма на К+ јон• Присутен во телесните електролитиПрисутен во телесните електролити– Влијае врз правилна работа на срцетоВлијае врз правилна работа на срцето

• Го има и во животинските и во растителните Го има и во животинските и во растителните клеткиклетки– Го има помалку во преработената хранаГо има помалку во преработената храна

• Аномалии поради недостаток од К+Аномалии поради недостаток од К+– Висок притисокВисок притисок– Електролитен дисбалансЕлектролитен дисбаланс– Слабост на мускулитеСлабост на мускулите

• токсичносттоксичност– Многу ретко се појавува токсичностМногу ретко се појавува токсичност

Што настанува со содржината на натриум и калиум при преработката на храната

Milk (whole)

Непрепработена

Peach pie

преработена

Canned,cream corn

Instantpudding

Oat cereal

Fresh peaches

Milks

Chipped beef

Vegetables

Fresh corn

Meats

Roast beef

Fruits

Rolled oats

Grains

натриумкалиум

клуч:

Калциум-приусутен како Са2+ јонКалциум-приусутен како Са2+ јон

• Најзастапен минерал во телотоНајзастапен минерал во телото• Учествува во изградбата на коскитеУчествува во изградбата на коските• Го има во млекото и млечните производиГо има во млекото и млечните производи• Последици од недостаток на калциумПоследици од недостаток на калциум– Болести на коскитеБолести на коските

• Проблеми со растотПроблеми со растот• Концентрацијата на Концентрацијата на калциум се намалувакалциум се намалувасо годинитесо годините

Label

Key:

Fruits

Milk and milk products

Legumes, nuts, seeds

Meats

Best sources per kcalorie

Breads and cereals

Vegetables

CALCIUMAs in the riboflavin figure, milk and milk products (white)dominate the calcium figure. Most people need at least threeselections from the milk group to meet recommendations.a Values based on products containing added calcium salts;the calcium in 1⁄2 c soybeans is about 1⁄3 as much as in1⁄2 c tofu. b If bones are discarded, calcium declines dramatically.

Food Serving size (kcalories)Milligrams

AI formen

19–50

AI formen51+

AI forwomen19–50

AI forwomen

51+

Cодржина на Са2+ во одредени хранливи производи

Фосфор-најчесто присутен во Фосфор-најчесто присутен во форма на фосфати РОформа на фосфати РО44

3-3-

• 22орор најзастапен елемент во телотонајзастапен елемент во телото

• Учествува во енергетскиот Учествува во енергетскиот метаболизам во телото, во метаболизам во телото, во трансферот на липидите, и во трансферот на липидите, и во мембраните на клетките, го има во мембраните на клетките, го има во коските заедно со калциумот во коските заедно со калциумот во форма на калциум фосфатформа на калциум фосфат

• Го има во месото претежноГо има во месото претежно

Key:

Fruits

Milk and milk products

Legumes, nuts, seeds

Meats

Best sources per kcalorie

Breads and cereals

Vegetables

PHOSPHORUSProtein-rich sources, such asmilk (white), meats (red), andlegumes (brown), provideabundant phosphorus as well.

RDAfor

adults

Food Serving size (kcalories)Milligrams

Содржина на фосфор во одредени производи

Магнезиум-присутен е како Магнезиум-присутен е како Mg2+ Mg2+ јонјон

• Го има во мали количини, но е многу битенГо има во мали количини, но е многу битен– Учествува во енергетскиот метаболизамУчествува во енергетскиот метаболизам, ,

како катализаторкако катализатор,, и при синтезата на и при синтезата на ATP ATP

• Битен за функцијата на срцетоБитен за функцијата на срцето

• Пиењето на тврда вода богата со магнезиум Пиењето на тврда вода богата со магнезиум обично го намалува ризикот од срцеви обично го намалува ризикот од срцеви заболувањазаболувања

• Токсичноста е ретка, но може да биде Токсичноста е ретка, но може да биде фаталнафатална

Присуство на магнезиум во дадени производи

Key:

Fruits

Milk and milk products

Legumes, nuts, seeds

Meats

Best sources per kcalorie

Breads and cereals

Vegetables

MAGNESIUMLegumes (brown) are a richsource of magnesium.

RDA forwomen19-31

RDA formen19-30

Food Serving size (kcalories)Milligrams

СулфурСулфур• Како чист елемент не се користи Како чист елемент не се користи

во телотово телото

– Може да се најде во витаминот Може да се најде во витаминот тиамин и во структурите на тиамин и во структурите на некои амино киселини и некои амино киселини и протеинипротеини

• Висока содржина на сулфур има Висока содржина на сулфур има во кожата, косата и ноктитево кожата, косата и ноктите

Елементи во траги Елементи во траги (микроелементи)(микроелементи)

• железожелезо• цинкцинк• јодјод• селенселен• бакарбакар• манганманган• флуоридифлуориди• хромхром• молибденмолибден

МикроелементиМикроелементи

• Нивната содржина во телото е многу мала, ноНивната содржина во телото е многу мала, но

• И мала содржина му е потребна на телотоИ мала содржина му е потребна на телото

• Опасно е да има недостаток од овие елементиОпасно е да има недостаток од овие елементи, , додека ако се во вишок се смртоноснидодека ако се во вишок се смртоносни– Микроелементите се активни во сите делови на Микроелементите се активни во сите делови на

телототелото

• Содржината на овие елементи во храната зависи Содржината на овие елементи во храната зависи од составот на земјата и водата каде растат од составот на земјата и водата каде растат растенијатарастенијата

Железо-застапено во форма Железо-застапено во форма на на Fe2+/Fe3+ Fe2+/Fe3+ јонијони• Есенцијален елементЕсенцијален елемент• Најчесто е присутен воНајчесто е присутен во– hemoglobin hemoglobin

• Хемоглобинот е преносник на Хемоглобинот е преносник на кислородкислород

– myoglobin myoglobin • Е протеин во мускулитеЕ протеин во мускулите, , го прави го прави

кислородот достапен за употребакислородот достапен за употреба• Последици од недостаток на железоПоследици од недостаток на железо– Измореност и анемијаИзмореност и анемија

ЖелезоЖелезо• Го има во Го има во

• Црвеното месо, Црвеното месо, рибите, месото од рибите, месото од живина, јајцата, и живина, јајцата, и зеленчукот-спанаќотзеленчукот-спанаќот

Содржина на железо во некои производи

Key:

Fruits

Milk and milk products

Legumes, nuts, seeds

Meats

Best sources per kcalorie

Breads and cereals

Vegetables

IRONMeats (red), legumes (brown),and some vegetables (green)make the greatest contributionsof iron to the diet.

RDA forwomen

51+

RDA forwomen19–50

RDAfor

men

Цинк-присутен како Цинк-присутен како Zn2+Zn2+ јон јон

• Е кофактор кај многу ензими што влијае Е кофактор кај многу ензими што влијае врз процесите на растење и при врз процесите на растење и при дигестијата на хранатадигестијата на храната

• Ако има недостаток од цинк се јавуваАко има недостаток од цинк се јавува

– Ретардација при растењеРетардација при растење

– Несосреаност на телотоНесосреаност на телото

• Протеините од храната се добри извори Протеините од храната се добри извори на цинкна цинк

Содржина на цинк во некои производи

Label

Key:

Fruits

Milk and milk products

Legumes, nuts, seeds

Meats

Best sources per kcalorie

Breads and cereals

Vegetables

ZINCMeat, fish, and poultry (red) areconcentrated sources of zinc.Milk (white) and legumes(brown) contain some zinc.

RDAfor

women

RDAfor

men

Micrograms RAEFood Serving size (kcalories)

Јод-присутен како Јод-присутен како I-/I2I-/I2

• Јодот од Јодот од I2 I2 се претвора во се претвора во I-I- во во гастроинтестиналниот трактгастроинтестиналниот тракт

• Есенцијален елемент во тироидниот хормон Есенцијален елемент во тироидниот хормон – Ја регулира температурата во телото, Ја регулира температурата во телото,

размножувањето, растењето и продкцијата размножувањето, растењето и продкцијата на клеткитена клетките

• Последици од недостаток на јодПоследици од недостаток на јод– Се зголемува тироидната жлездаСе зголемува тироидната жлезда – Појава на кретенизамПојава на кретенизам

• За време на бременост може да се За време на бременост може да се појават иреверзибилни ментални појават иреверзибилни ментални заболувања и ретардациизаболувања и ретардации

ЈодЈод• Морската вода и иодираната сол се Морската вода и иодираната сол се

најдобри извори на овој елементнајдобри извори на овој елемент

СеленСелен

• Есенцијален антиоксидантЕсенцијален антиоксидант

• Ако има недостаток се појавуваат срцеви Ако има недостаток се појавуваат срцеви заболувањазаболувања

• Го има во морската храна, месото, Го има во морската храна, месото, интегралните житарици, зеленчукотинтегралните житарици, зеленчукот

• Токсични ефекти како резултат на вишок Токсични ефекти како резултат на вишок на селен во организмотна селен во организмот– Губење на косата и на сјајот на ноктитеГубење на косата и на сјајот на ноктите

Бакар-е присутсен во форма Бакар-е присутсен во форма на на Cu2+/Cu1+ Cu2+/Cu1+ ЈониЈони

• Многу битен микроелемент кај некои Многу битен микроелемент кај некои ензиматски реакцииензиматски реакции

• Ретко се јавува недостатокРетко се јавува недостаток

• Извори на бакар се мешункастите Извори на бакар се мешункастите растенија, интегралните житарици, растенија, интегралните житарици, ореви и лешници, школки, семенски ореви и лешници, школки, семенски растенијарастенија

Манган-присутен во форма на Манган-присутен во форма на M3+/Mn2+ M3+/Mn2+ јонијони• Е кофактор кај голем број на ензими што Е кофактор кај голем број на ензими што

учествуваат во метаболизмот на шеќерите, учествуваат во метаболизмот на шеќерите, мастите и протеинитемастите и протеините

• Ретко се јавуваат недостатоци од манганРетко се јавуваат недостатоци од манган

• Ако го има во големи концентрации во телото, Ако го има во големи концентрации во телото, може да предизвика проблеми кај нервниот може да предизвика проблеми кај нервниот систем систем

• Го има во бадемите, оревите, интегралните Го има во бадемите, оревите, интегралните житарици и лиснатиот зеленчукжитарици и лиснатиот зеленчук

Флуор-го има во формаФлуор-го има во формана флуорид на флуорид F-F-

• Влијае врзВлијае врз– Цврстината на Цврстината на

коскитекоските– Забите се отпорни Забите се отпорни

на кариесна кариес• Најдобар извор е Најдобар извор е

флуорирана вода, го флуорирана вода, го има во флуорирано има во флуорирано млеко и во пасти за млеко и во пасти за забизаби

• Ако го има многу Ако го има многу предизвикува предизвикува оштетување на забитеоштетување на забите

Хром-присутен како Хром-присутен како Cr3+/Cr2+ Cr3+/Cr2+ јонијони

• Есенцијален микроелемент што Есенцијален микроелемент што учествува во метаболизмот на шеќерите учествува во метаболизмот на шеќерите и липидите и липидите

• Ако има недостаток од хром се јавуваатАко има недостаток од хром се јавуваат– Симптоми слични на дијабетисСимптоми слични на дијабетис

• Го има во црниот дроб, интегралните Го има во црниот дроб, интегралните житарици, квасецотжитарици, квасецот

• Е кофактор во голем број на ензимиЕ кофактор во голем број на ензими

• Го има во зеленчукот, житариците и Го има во зеленчукот, житариците и месотомесото

Молибден-го има во форма на Молибден-го има во форма на Mo3+/Mo2+ Mo3+/Mo2+ јонијони

Токсични елементиТоксични елементи

• Тешки металиТешки метали– оловоолово– живажива– кадмиумкадмиум

• Влегуваат во храната преку водата, почвата и Влегуваат во храната преку водата, почвата и преку загаден воздухпреку загаден воздух

• Можат да реагираат со голем број на важни Можат да реагираат со голем број на важни супстанци во организмотсупстанци во организмот

• Се акумулираат и се таложат во организмотСе акумулираат и се таложат во организмот