Франц Кафка напишал извонреден роман "Процес" во кој Јозеф К. е обвинет, но не знае зошто. Тој настојува да се брани, а не знае од што, зошто, односно во името на што треба да се брани. Но, и во таквата апсурдна состојба, тој продолжува да живее, да ги исполнува секојдневните егзистенцијални потреби, сў до моментот на извршувањето на смртната казна, кога само ќе каже: "Како куче". 

Се наметнува прашањето: дали почувствувал вина, односно дали му ја наметнале вината, па ја загубил свеста, и од разумно станал неразумно суштество, животно, кое во парадоксалната ситуација живеел според животинскиот нагон, според инстинктот?

Ракописот од романот „Процес“ не бил предвиден за печатење, тој е и незавршен, и уште повеќе од тоа, самиот автор му оставил завет на својот пријател по смртта да биде уништен. Писмото до пријателот гласи вака:

„Драги Макс, мојата последна молба: Се што ќе се најде во мојата заоставштина (...) - дневници, ракописи писма, туѓи и мои, прибелешки и така натаму, изгори го сето без остаток непрочитано, а исто така и сите ракописи и прибелешки што ги имаш ти или други што од мое име ќе ги помолиш за ова. Писмата што не ќе сакаат да ги предадат, барем нека се задолжат дека сами ќе ги изгорат.“

И, покрај ваквата молба, последна желба на авторот, неговиот пријател сепак одлучил да не го послуша и да не му ја исполни. Изговор нашол во тоа дека и претходните ракописи Кафка сакал да ги уништи, но под силно влијание на пријателот и со многу убедување, сепак биле испечатени.

Тоа што не е довршен и среден, не му пречи на романот „Процес“ да биде она што е, четиво кое нè носи низ лавиринтите на судството, слично како што патува Алиса низ земјата на чудата. Или можеби уште повеќе од тоа - низ лавиринтот на еден бесмислен живот пред неговиот уште побесмислен крај, како Данте низ деветте кругови на пеколот со Луцифер на крајот. Ликовите во романот се чудни, нереални пројави, речиси духови, сместени во простории какви никаде не можеме да сретнеме, со ниски тавани, со чудни врати кои водат во други уште почудни простории, со решетки или дрвени прегради, претрупани со хартии или нечии алишта, со соби за привремено живеење кои се и канцеларии во определени денови, со безброј ходници, со луѓе што чекаат до остарување, со скали кои водат кон следниот лавиринт. И вака прикажан - бескрајниот лавиринт во романот е токму она што претставува судството во денешно време, бескрајно одложување, мамење, надитрување, затскривање, заборавање на човекот и неговиот обичен живот и обичните проблеми со кои се соочува. Тие проблеми не можат ни да се откријат, ни да се дефинираат, ниту да се решат. Општеството е такво каде човекот не може да се пронајде себеси, каде нема кој да помогне, каде човекот престанува да биде човек - туку станува само една бројка, еден од многуте нерешени случаи во процесот наречен „живот“ и каде крајот е неизбежен - да се умре како куче.

Романот започнува вака:

„Бездруго некој го наклеветил Јозеф К., зашто, без да направи нешто лошо, едно утро го уапсија“.

Јозеф К. не направил ништо лошо (тој не направил ни добро), но сепак, без образложение, без тоа да му биде некому чудно, му врачуваат покана за судски процес против него. Ниту на почетокот, ниту на крајот не дознаваме за што е осуден К.

Тоа се случува на неговиот триесетти роденден, а процесот трае цела година без било што да се промени или расветли. На крајот, на неговиот триесет и први роденден, доаѓа Судот, завршувајќи ја агонијата и погубувајќи го.

1

Јозеф К. работи како повисок службеник во банка, а живее во изнајмена соба кај госпоѓата Грубах со други кираџии, меѓу кои се издвојува госпоѓицата Бирстнер која на некој начин го привлекува Јозефа.

Тоа утро, кога доаѓаат чудните луѓе, го пореметуваат вообичаениот тек на денот на Јозеф К. Утрото, готвачката не му го носи појадокот, човек во одело ја отвара вратата од неговата соба - ја нарушува неговата приватност, другите луѓе комотно претураат по неговите и по работите и сликите на госпоѓицата Бирстнер. Луѓето се вкупно петмина - двајцата стражари кои му ја врачуваат судската покана и тројца службеници од банката, чие присуство не е јасно - што тие воопшто бараат во станот на Јозеф К. Тројцата воопшто не зборуваат, само чепкаат по станот, си шепотат нешто меѓусебно и претставуваат декор во сликата на чудното апсење на Јозеф К. Додека другите двајца, иако ништо конкретно не соопштуваат во врска со осудата, сепак, се однесуваат многу дрско, нивното присуство застрашува, но се гледа и нивната безобразност и желба за искористување (поткуп) кога на Јозеф К. му велат дека е подобро тие да ги земат неговите кошули (облеката), отколку таа да биде фрлена во депото каде никој нема да ја користи и на крај ќе биде уништена. Откако Јозеф ќе се помири со фактот дека е уапсен и подготвено ќе рече да го носат каде што треба, службениците со потсмев ќе му кажат дека тој треба да оди на работа, дека веќе малку доцни, а во недела, кога нема да биде зафатен да дојде на определената адреса и да се пријави на сослушувањето.

Денот на работа му поминува речиси вообичаено, освен што неколкупати кај себе ги повикува тројцата службеници кои утрото го посетија во неговиот стан за да прочита нешто од нивните лица, но ништо не може да открие, тие се однесуваат како ништо да не се случило.

Вечерта оди кај својата станодавка, госпоѓата Грубах, за да се извини што утрото дошле неповикани луѓе и и отвориле работа, но и таа реагира смирено, како ништо да не се случило, а за неговото апсење смета дека е некако „учено“, не како апсење на некаков крадец. Со неа разговараат и за госпоѓицата Бирстнер која за Грубах, иако е мила, точна, чиста, сепак се однесува неодговорно и недостоинствено зашто веќе двапати ја видела во темни улички со различни мажи. Јозеф К. застанува во одбрана на ваквото озборување и вели дека нејзината работа е таква, мора ноќе и до доцна да излегува.

Откако останува сам, К. одлучува да ја чека госпоѓицата Бирстнер за да и се извини што чудните господа чепкале во нејзината соба, иако сега сè било во најдобар ред, повторно средено и ставено на своето место. Ја дочекува доцна, изморена и капната, но љубезна кон него, па му дозволува да дојде во нејзината соба за да си каже зошто чекал. Тој и раскажува што сè се случило утрото, за него и неговиот процес, бара нејзино мислење, но многу повеќе посакува физички да и се приближи. Го привлекува нејзината фигура, нејзината коса, и на крајот кога таа се обидува да го испрати од својата соба, тој начекува момент и: „се стрчна, ја фати, ја бакна в уста и потоа сето лице како што жедно животно се нурнува со јазикот во изворската вода што најпосле ја нашло. На крајот ја бакна в грло и усните ги задржа долго време таму.“

Во оваа ситуација е јасно дека Јозеф не се воздржува во своите страсти. Тој има девојка, Елза, која работи како келнерка во блиската кафеана. Но, желбата физички да и се приближи на Бирстнер не ја отфрла, а таа премногу не се ни противи. Сето ова е токму животински, инстинктивно, и за романот „нормално“.

Ако првата глава со апсењето е во најмала рака необично, тогаш во втората глава - првото иследување, веќе длабоко навлегуваме во „земјата на чудата“, светот на судството, во просторот на можното и неможното, односно во симболите кои ја претставуваат „модерната држава“.

Во недела наутро Јозеф К. се упатил да ја бара посочената адреса. Тој навлегува во мали нечисти улички со шаренило ликови кои живуркаат во своите мали куќички. Доаѓа до една пространа куќа во која влегува, се качува по скалите и на првиот кат почнува неговото трагање на истражната соба. Иако прашува каде да го најде измислениот столар Ланц, луѓето го упатуваат низ ходниците, катовите и тој доаѓа на петтиот кат, влегува во соба каде млада жена пере детска долна облека, ја прашува истото - дали тука живее столарот

2

Ланц - и таа го поканува да влезе и му ја покажува соседната соба со отворена врата. Тој ѕирнува во просторијата преполна со луѓе, со галерија каде луѓето морале да стојат наведнати за да ги собере, и се подвратува назад мислејќи дека не е тоа вистинското место. Но, жената му вели да влезе и дека таа мора да ја затвори вратата по него. Уште на влезот кус млад човек го фаќа за рака и го носи на преполниот подиум каде започнува распитот. Го прекоруваат што доцни, го прашуваат дали е тој молер, на што Јозеф К. бурно реагира започнувајќи говор. Публиката во собата е поделена на две „партии“. Додека едните, сместени на десната страна, се смеат и ракоплескаат на неговите зборови, другите, од левата страна седат сосема мирно и тивко. Тие се однесуваат како некој да диригира со нив. Во жарот на својот говор, во врска со начинот на апсењето, зборувајќи со висок стил и тон на оратор, иако раскажува само детали од случувањата во неговиот стан, тој се доближува до судијата и ја зема неговата изветвена тетратка во која мисли дека има нешто многу важно за судските пресуди и ја фрла во воздух. Уште побизарно, во текот на говорот, во живо ќе се случи сексуален чин, кој присутните во салата со задоволство ќе го проследат. Младата жена, која переше во влезната просторија, некој студент ќе ја притисне до ѕидот, и тука, пред целата публика, како да е тоа нешто сосема нормално, ќе ја задоволи својата страст.

Разлутен, Јозеф К. ќе го прекине својот говор и ќе сака да ја напушти салата, на што истражниот судија му вели дека на тој начин се откажува од распит, што за неговиот случај не е добро и не ќе биде во можност тоа другпат да го направи. Но, К. не може повеќе да издржи и јурнува низ скалите да избега што подалеку од ова лудило.

По една недела не добивајќи никаква покана за понатамошно одвивање на процесот К. самиот ќе се упати кон судот. Таму доаѓа кај младата жена, која ќе му се извини што го прекинала неговиот говор минатата недела, но му објаснува дека не смеела да го одбие студентот зашто тој имал перспектива во кариерата, а со тоа се сложувал и нејзиниот маж. Таа го води во просторијата каде се одвивал распитот, но сега таа е празна, правлива, задушлива. Јозеф К. се доближува до „важните тетратки“ на истражниот судија, но погледнувајќи во нив, тој ќе види само лошо нацртани еротски цртежи. Младата жена ќе му понуди помош на К., а тој секако ќе сфати дека таа му се нуди, уште повеќе кога ќе му ги покаже чорапите што ги добила за подарок од истражниот судија, кој исто така покажувал интерес за неа. Тогаш ќе се појави студентот, кој на рамо, како вреќа компири ќе ја одведе жената. Во прв момент К. ќе се обиде да ја придобие за себе си, бидејќи почнала да му се допаѓа, но таа иако сака да биде со него, сепак ќе му дозволи на студентот да ја одведе, зашто истражниот судија пратил по неа - а тоа не се одбива.

Во продолжение, К. се сретнува со мажот на младата жена, судскиот служител кој го спроведува низ ходниците каде немо чекаат осудени кои стануваат од почит, мислејќи дека минува некој важен. По разговор со еден од осудените, на врата се појавува девојка која му помага при излезот, зашто во меѓувреме на К. му се слошува од жештината и спарноста, од лавиринтот со дрвени врати и мали прозорчиња, каде излезот тешко се наоѓа.

По неколку дена, излегувајќи од својата канцеларија појден кон дома, од една темна, ниска просторија за чување истрошени и непотребни работи, К. зачул гласови. Кога ја отворил вратата, во мракот здогледал тројца луѓе, понаведнати за да ги собере. Едниот бил облечен во тесна, црна, кожена облека и со грбач ги тепал другите двајца. Кога го виделе К. на вратата, двајцата веднаш почнале да го молат и да му кажуваат дека ќе ги тепаат зашто тој се пожалил кај истражниот судија на нив. Тогаш К. сфаќа дека тие двајца се стражарите кои првиот ден беа дојдени во неговиот стан да го уапсат. К. се брани велејќи дека ја кажал само вистината, дека тие и не се однесувале многу добро, и дека сакале да му ја земат облеката. Но, дека ако некој треба да биде тепан, секако тоа не се најниските службеници, туку некој од повисоките, од судиите. Не можејќи да им помогне тој си заминува дома, а следниот ден помислил дека само му се присторувало, или дека сонувал, па кога си заминувал кон дома повторно ја отворил малата врата за да се увери дека не е вистина. Но, сè било исто како претходно. Таму си биле тројцата, каде едниот со грбач ги тепал другите двајца.

3

Во меѓувреме за неговиот процес дознава и вујко му, од ќерка си, братучетката на К. која учи средно училиште во местото. Тој веднаш доаѓа за да му помогне на својот внук, носејќи го кај својот пријател - адвокатот. Адвокатот, пак, е болен, легнат во кревет, а покрај него постојано е маладата болничарка Лени. Ни самиот Јозеф К. не знае за што е обвинет, ниту каков процес се води против него, а адвокатот иако болен и неподвижен веќе сè слушнал и сè знае. Знае дека случајот е тежок и заплеткан. Разговорот што го водат адвокатот и вујкото станува неважен за Јозеф кога младата Лени почнува да флертува со него и го одведува во друга просторија, повторно необична, претрупана со листови хартија и друго ѓубре. Таа го заведува со својот физички недостаток - со кожата меѓу двата прста како на жаба, му се фрла во прегратки и го зема тука - врз правот на старите хартии. Таа е свесна дека не му се допаѓа, но тоа не е пречка да не го задоволи животинскиот инстинкт - и нејзин и негов.

За тоа време вујкото надвор покиснал чекајќи го К. и го прекорува за несериозноста и за тоа што го немало толку многу време.

Во романот, глава по глава се нижат чудни настани, се појавуваат уште почудни ликови: фабрикантот кој го праќа кај сликарот Титорели; сликарот Титорели кој заради својата уметност - сликањето на портретите, има големо влијание во судот, а на чии скали постојано има голема група девојчиња (негови фанови) кои му припаѓаат на судот; трговецот кај адвокатот, кој открива дека има многу адвокати кои му го водат случајот, а исто така му кажува дека тие веднаш прогнозираат каков ќе биде исходот, на пример, за К. претпоставуваат дека ќе биде осуден заради обликот на неговите усни; и пред крајот средбата со свештеникот. Катедралата К. ја посетува службено, како придружба на некој Италијан, но во разговорот со свештеникот тој останува сам и тоа е разговор како во чистилиштето. Свештеникот се претставува како затворски капелан кој му соопштува дека неговиот процес стои лошо и дека го сметаат виновен. Му ја раскажува интересната приказна за вратарот пред чија врата цел живот го поминал еден човек, приказна за предодредената судбина. На почетокот вратарот го дочекал со зборовите дека сега не може да му дозволи пристап (смислата на животот и смртта се уште далеку), а на крајот, кога човекот сосема остарел чекајќи му вели дека тој влез е предодреден само за него. Така, во приказната, а и во животот човекот често одлучува да чека пред вратата (како и во „Чекајќи го Годо“), отколку навистина да живее. Јозеф К. и свештеникот ја разработуваат приказната од повеќе аспекти, филозофирајќи и доаѓајќи до сознанија, но поради преголемиот замор, а и широчината на мислите кои се отвараат во приказната К. одлучува да си замине.

Во последната глава на романот, на триесет и првиот роденден на Јозеф К., навечер во неговиот стан доаѓаат двајца дебели дотерани господа, со цилиндри на главите како да им сраснале, повеќе како актери од некој театар отколку како сериозни џелати. Тие без зборови го приведуваат Јозеф, го фаќаат под пазува, го носат надвор од градот, во каменоломот. Таму го слекуваат, ја здиплуваат неговата облека, му наоѓаат убаво место каде го легнуваат. К. во тој момент си ги поставува прашањата за другите луѓе, за пријателите, за судот, за судијата кого никогаш не го видел и ги крева рацете со сите прсти раширени.

„Но на гркланот на К. беа ставени рацете на едниот господин, додека оној другиот му го збрца ножот длабоко во срцето и го сврте таму двапати. Со очи што гаснеа К. виде уште како господата, пред самото негово лице, прилепувајќи образ до образ, го набљудуваа извршувањето на пресудата. „Како пес!“ рече тој; а изгледаше, ќе биде надживеан од срамот.“

Вака завршува романот - со погубување на главниот јунак. Неговиот бесмислен живот завршува уште побесмислено.

Во своето дело „Процес“, Франц Кафка ја опишува судбината на една обвинета личност во светот на институциите и нејзината агонија при талкањето низ лавиринтот наречен бирократија. Извонредна алегорија за апсурдната борба на поединецот за зачувување на својот интегритет во машинеријата на инсинуациите и шпекулациите кои се обидуваат да ја разградат личноста. Наметнување на вина

4

за случај базиран на сплет од околности кои заедно креираат димензија на испланиран, координиран хаос. Преку најразлични психолошки методи, со обвинувања и заплашувања, се создава слика на безизлезна состојба во која некој мора да ја превземе одговорноста. Влијанието на насоченото јавно мислење станува фатален при пресметката на таа одговорност.[1]

Дејството се случува во непознат германски град, на почетокот на 20-тиот век. Едно утро, прокуристот Јозеф К. се буди во неговиот изнајмен стан, но на негово големо изненадување ќе се најде во друштво на двајца полициски агенти. Тие ќе му соопштат дека против него е покрената кривична постапка, но не му кажуваат по која основа е тој обвинет. Единствено му напоменуваат дека ќе си продолжи со вообичаената дневна рутина, се додека не пристигне ново известување за текот на неговиот процес. Влегувајќи во дневната соба, тој ќе затече и тројца од неговите колеги од работа како чепкаат по приватните работи на останатите потстанари во куќата на госпоѓата Брахмаер. Уште почудно за Јозеф К. колегите ни збор нема да изустат за нивната неочекувана посета кога тој ќе се сретне со нив на работното место во банката.[2]

По една седмица од ненадејниот упад на полициските службеници, на адреса на Јозеф ќе пристигне покана за судско рочиште, но во писмото стои само датумот на седницата, но не и локацијата каде треба истото да се одржи. Инстинктивно, К. се упатува во една руинирана куќа од сиромашните предградија, и неочекувано открива дека всушност судот се наоѓа во таванските простории на истата куќа. Салата за судење е тесна, несредена и непроветрена соба, преполна со поротници и сведоци за случајот на Јозеф. Судијата му забележал дека тој задоцнил еден час, но на негова добра волја, постапката можела да отпочне. За време на својата одбрана, К. аргументирано и со доза на иронија ќе се обиде да докаже дека кај него не постои никаква вина, но набрзо самиот ќе увиди дека неговите зборови немаат речиси никакво влијание врз главниот судија и поротниците, бидејќи сите тие се платени да говорат онака како им е наложено од повисоките инстанци. По крајот на седницата, Јозеф К. разгледувајќи ја старата куќа, ќе увиди дека таа освен судница истовремено е и сиропиталиште и во неа се сместени социјално најзагрозените семејства од градот. Низ разговор со тамошните службеници, ќе се увери во корумпираноста и нетранспарентноста на оваа судска институција. Поради лошиот и тежок воздух, ненадејно му се слошува и вработените се принудени да го изнесат надвор.

За неговиот процес ќе дознае и неговиот вујко, кој специјално ќе допатува кај Јозеф, со цел да дознае повеќе детали за истиот. По вујковата препорака, К. ќе најми сопствен адвокат, еден од еминентните експерти во правната област. Но, по повеќе средби и советувања со неговиот бранител, Јозеф К. доаѓа до заклучок дека адвокатот не ги презема потребните мерки за поволен исход на процесот, се сомнева во неговата ажурност и добра намера, за на крај решително да ја прекине соработката со него. При посетите во домот на адвокатот, Јозеф се среќава со уште еден негов клиент, лицето Блок, од кој дознава дека овие судски дејствија можат да траат повеќе години, без јасно навестување за нивниот конечен исход. Тој сакал што побргу да заврши неговиот процес, бидејќи му било јасно дека посветувал премногу време на него, што јасно се рефлектирало врз неговата тешко стекната репутација во банката.

Што се однесува до статусот кој го уживал во банката, вредно е да се спомене дека К. заземал значајно место во фирмата, но не и едно од оние највисоките. Бил во благ ривалитет со заменик-директорот, од кој често добивал нови задачи и обврски, кои му пречеле целосно да се посвети на процесот. За време на судската постапка, тој направил одредени пропусти во работата, па така малку

5

по малку ја губел довербата кај своите претпоставени и клиентите на банката.[3] Во една ситуација, на Јозеф ќе му биде доверена задачата да го запознае почесниот италијански гостин со знаменитостите на градот. Било договорено да се чекаат кај старата катедрала, но гостинот нема да се појави во договореното време.

Наместо тоа, во катедралата К. ќе оствари средба со еден од црковните прислужници, со кој ќе поведе интересен разговор. Низ алегоричната приказна за човекот кој сакал да помине низ вратата и да влезе во законот, свештеникот се обидува да му ја покаже суштината на бирократското општество. Во такво опкружување, поединецот е оневозможен да стори било што како би го променил зацртаниот тек на настаните. Секој кој би се осмелил да промени и најситна работа на подобро, ќе биде уништен и деградиран до најнизок можен степен.

По оваа средба, следи втора посета во домот на Јозеф К. По точно една година од првата посета, на неговиот 31-ви роденден, двајца судски претставници му ја соопштуваат смртната пресуда. Го носат надвор од градот, близу каменоломот, како би ја извршиле страшната казна. Прво му даваат можност на К. да се самоубие, но откако тој ќе одбие да го стори тоа, тие самите го егзекутираат.

Преку овој алегоричен роман, Кафка ја критикува бирократијата на Австро-унгарската власт, која била имуна на сѐ што е човечко и човекот го поистоветувала со формулар. Тој сметал дека тогашните судови биле премногу исполитизирани за да му овозможат да поединецот да се брани, па аналогно на тоа таквите институции не носеле правилни одлуки. Дел од литературните експерти ја поврзуваат пораката на „Процес“ со еврејското прашање, односно прашањето за вина е одредено според припадноста на поединецот во определена групација, нација или класа. Преку карактерот на Јозеф К. се согледува дека луѓето спротивно на своето достоинство им се додворуваат на властите како би ја придобиле нивната наклонетост.

Идејата на ова дело е немоќта на човекот како единка да ги разбере принципите и механизмите на власта, како и неможноста за отпор спрема неа. Кафка го кренал гласот против малите луѓе кои ја барале милоста на големите. Во идејата на романот некако потајно провејува нишка за апсурдноста на постоењето, што подоцна ќе ги инспирира Албер Ками и Жан Пол Сартр да ги постават темелите на егзистенцијализмот.[5] Што се однесува до темата, таа е пеколот на човековата интелектуална свест во борбата против бирократијата и злото кое го наметнува власта.

The Trial (original German title: Der Process,[1] later Der Prozess, Der Proceß and Der Prozeß) is a novel written by Franz Kafka in 1914 and 1915 but not published until 1925. One of Kafka's best-known works, it tells the story of a man arrested and prosecuted by a remote, inaccessible authority, with the nature of his crime revealed to neither him nor the reader.

Like Kafka's other novels, The Trial was never completed, although it does include a chapter which brings the story to an end. Because of this, there are some inconsistencies and discontinuities in narration within the novel, such as disparities in timing.[citation needed]

After Kafka's death in 1924 his friend and literary executor Max Brod edited the text for publication by Verlag Die Schmiede. The original manuscript is held at the Museum of Modern Literature, Marbach am Neckar, Germany. In 1999, the book was listed in Le Monde's 100 Books of the Century and as No. 2 of the Best German Novels of the Twentieth Century.

6

On his thirtieth birthday, the chief financial officer of a bank, Josef K., is unexpectedly arrested by two unidentified agents from an unspecified agency for an unspecified crime. The agents' boss later arrives and holds a mini-tribunal in the room of K.'s neighbor, Fräulein Bürstner. K. is not taken away, however, but left "free" and told to await instructions from the Committee of Affairs. He goes to work, and that night apologizes to Fräulein Bürstner for the intrusion into her room. At the end of the conversation he suddenly kisses her.

K. receives a phone call summoning him to court, and the coming Sunday is arranged as the date. No time is set, but the address is given to him. The address turns out to be a huge tenement building. K. has to explore to find the court, which turns out to be in the attic. The room is airless, shabby, and crowded, and although he has no idea what he is charged with, or what authorizes the process, K. makes a long speech denigrating the whole process, including the agents who arrested him; during this speech an attendant's wife and a man engage in sexual activities. K. then returns home.

K. later goes to visit the court again, although he has not been summoned, and finds that it is not in session. He instead talks with the attendant's wife, who attempts to seduce him into taking her away, and who gives him more information about the process and offers to help him. K. later goes with the attendant to a higher level of the attic where the shabby and airless offices of the court are housed.

K. returns home to find Fräulein Montag, a lodger from another room, moving in with Fräulein Bürstner. He suspects that this is to prevent him from pursuing his affair with the latter woman. Yet another lodger, Captain Lanz, appears to be in league with Montag.

Later, in a store room at his own bank, K. discovers the two agents who arrested him being whipped by a flogger for asking K. for bribes and as a result of complaints K. made at court. K. tries to argue with the flogger, saying that the men need not be whipped, but the flogger cannot be swayed. The next day he returns to the store room and is shocked to find everything as he had found it the day before, including the Whipper and the two agents.

K. is visited by his uncle, who was K.'s guardian. The uncle seems distressed by K.'s predicament. At first sympathetic, he becomes concerned that K. is underestimating the seriousness of the case. The uncle introduces K. to a lawyer, who is attended by Leni, a nurse, who K.'s uncle suspects is the advocate's mistress. During the discussion it becomes clear how different this process is from regular legal proceedings: guilt is assumed, the bureaucracy running it is vast with many levels, and everything is secret, from the charge, to the rules of the court, to the authority behind the courts – even the identity of the judges at the higher levels. The attorney tells him that he can prepare a brief for K., but since the charge is unknown and the rules are unknown, it is difficult work. It also never may be read, but is still very important. The lawyer says that his most important task is to deal with powerful court officials behind the scenes. As they talk, the lawyer reveals that the Chief Clerk of the Court has been sitting hidden in the darkness of a corner. The Chief Clerk emerges to join the conversation, but K. is called away by Leni, who takes him to the next room, where she offers to help him and seduces him. They have a sexual encounter. Afterwards K. meets his uncle outside, who is angry, claiming that K.'s lack of respect has hurt K.'s case.

K. visits the lawyer several times. The lawyer tells him incessantly how dire his situation is and tells many stories of other hopeless clients and of his behind-the-scenes efforts on behalf of these clients, and brags

7

about his many connections. The brief is never complete. K.'s work at the bank deteriorates as he is consumed with worry about his case.

K. is surprised by one of his bank clients, who tells K. that he is aware that K. is dealing with a trial. The client learned of K.'s case from Titorelli, a painter, who has dealings with the court and told the client about K.'s case. The client advises K. to go to Titorelli for advice. Titorelli lives in the attic of a tenement in a suburb on the opposite side of town from the court that K. visited. Three teenage girls taunt K. on the steps and tease him sexually. Titorelli turns out to be an official painter of portraits for the court – an inherited position – and has a deep understanding of the process. K. learns that, to Titorelli's knowledge, not a single defendant has ever been acquitted. He sets out K.'s options and offers to help K. with either. The options are: obtain a provisional verdict of innocence from the lower court, which can be overturned at any time by higher levels of the court, which would lead to re-initiation of the process; or curry favor with the lower judges to keep the process moving at a glacial pace. Titorelli has K. leave through a small back door, as the girls are blocking the door through which K. entered. To K.'s shock, the door opens into another warren of the court's offices – again shabby and airless.

K. decides to take control of matters himself and visits his lawyer with the intention of dismissing him. At the lawyer's office he meets a downtrodden individual, Block, a client who offers K. some insight from a client's perspective. Block's case has continued for five years and he has gone from being a successful businessman to being almost bankrupt and is virtually enslaved by his dependence on the lawyer and Leni, with whom he appears to be sexually involved. The lawyer mocks Block in front of K. for his dog-like subservience. This experience further poisons K.'s opinion of his lawyer. (This chapter was left unfinished by the author.)

K. is asked by the bank to show an Italian client around local places of cultural interest, but the Italian client, short of time, asks K. to take him only to the cathedral, setting a time to meet there. When the client does not show up, K. explores the cathedral, which is empty except for an old woman and a church official. K. notices a priest who seems to be preparing to give a sermon from a small second pulpit, and K. begins to leave, lest it begin and K. be compelled to stay for its entirety. Instead of giving a sermon, the priest calls out K.'s name. K. approaches the pulpit and the priest berates him for his attitude toward the trial and for seeking help, especially from women. K. asks him to come down and the two men walk inside the cathedral. The priest works for the court as a chaplain and tells K. a fable (which was published earlier as "Before the Law") that is meant to explain his situation. K. and the priest discuss the parable. The priest tells K. that the parable is an ancient text of the court, and many generations of court officials have interpreted it differently.

On the eve of K.'s thirty-first birthday, two men arrive at his apartment. He has been waiting for them, and he offers little resistance – indeed the two men take direction from K. as they walk through town. K. leads them to a quarry where the two men place K's head on a discarded block. One of the men produces a double-edged butcher knife, and as the two men pass it back and forth between them, the narrator tells us that "K. knew then precisely, that it would have been his duty to take the knife...and thrust it into himself." He does not take the knife. One of the men holds his shoulder and pulls him up and the other man stabs him in the heart and twists the knife twice. K.'s last words are: "Like a dog!"

Characters[edit]

8

Josef K. – The tale's protagonist.

Fräulein Bürstner – A boarder in the same house as Josef K. She lets him kiss her one night, but then rebuffs his advances. K. briefly catches sight of her, or someone who looks similar to her, in the final pages of the novel.

Fräulein Montag – Friend of Fräulein Bürstner, she talks to K. about ending his relationship with Fräulein Bürstner after his arrest. She claims she can bring him insight, because she is an objective third party.

Willem and Franz – Officers who arrest K. one morning but refuse to disclose the crime he is said to have committed.

Inspector – Man who conducts a proceeding at Joseph K.'s boardinghouse to inform K. officially that he is under arrest.

Rabinsteiner, Kullich and Kaminer – Junior bank employees who attend the proceeding at the boardinghouse.

Frau Grubach – The proprietress of the lodging house in which K. lives. She holds K. in high esteem, despite his arrest.

Woman in the Court – In her house happens the first judgment of K. She claims help from K. because she doesn't want to be abused by the magistrates.

Student – Deformed man who acts under orders of the instruction judge. Will be a powerful man in the future.

Instruction Judge – First Judge of K. In his trial, he confuses K. with a Wall Painter.

Uncle Karl – K.'s impetuous uncle from the country, formerly his guardian. Upon learning about the trial, Karl insists that K. hire Herr Huld, the lawyer.

Herr Huld, the Lawyer – K.'s pompous and pretentious advocate who provides precious little in the way of action and far too much in the way of anecdote.

Leni – Herr Huld's nurse, she has feelings for Josef K. and soon becomes his lover. She shows him her webbed hand, yet another reference to the motif of the hand throughout the book. Apparently, she finds accused men extremely attractive—the fact of their indictment makes them irresistible to her.

Albert – Office director at the court and a friend of Huld.

Flogger – Man who punish Franz and Willen in the Bank after K's. complaints against the two agents in his first Judgement.

Vice-President – K.'s unctuous rival at the Bank, only too willing to catch K. in a compromising situation. He repeatedly takes advantage of K.'s preoccupation with the trial to advance his own ambitions.

President – Manager of the Bank. A sickly figure, whose position the Vice-President is trying to assume. Gets on well with K., inviting him to various engagements.

9

Rudi Block, the Merchant – Block is another accused man and client of Huld. His case is five years old, and he is but a shadow of the prosperous grain dealer he once was. All his time, energy, and resources are now devoted to his case, to the point of detriment to his own life. Although he has hired five additional lawyers on the side, he is completely and pathetically subservient to Huld.

Manufacturer – Person who hears about K.'s case and advise him to see a painter who knows how the court system works.

Titorelli, the Painter – Titorelli inherited the position of Court Painter from his father. He knows a great deal about the comings and goings of the Court's lowest level. He offers to help K., and manages to unload a few identical landscape paintings on the accused man.

Priest – Prison chaplain whom K. encounters in a church. The priest advises K. that his case is going badly and tells him to accept his fate.

Doorkeeper and Farmer – The characters of the Chaplain's Tale.

Невдоменоста во рамките на Кафкиниот Процес безмалку може да ја согледаме уште на самиот почеток, иако не толку очигледно, во реченицата: „Веднаш се слушна тропање на вратата и во собата влезе некој човек кого тој во својот живот никогаш го немаше видено.”[1] Со самиот факт дека некој странец одеднаш влегува во станот на Јозеф К., а овој воопшто не го познава, се покажува состојбата во која живее главниот лик. Тој можеби има сопствен стан, меѓутоа тој е далеку од сигурен и се чини дека во него може да влезе и да излезе кој сака, без да праша. Јозеф К. дури се чувствува и самиот како странец во сопствената куќа, бидејќи не успева да оствари нормална комуникација со новодојденецот: „Всушност, веднаш му текна дека не смее да го каже тоа на глас, бидејќи со тоа на некој начин би му го признал на туѓинецот правото на надзор (...)”[2]. И покрај тоа што е во сопствениот стан, тој е затворен и кон него се постапува како со најлош престапник. Тој нема никаква слобода токму во неговиот личен простор, и наместо тој да наредува каде ќе бидат сместени новодојденците, се случува токму обратното: “К. посака да седне, но тогаш виде дека во целата соба може да седне само покрај прозорецот”. Новодојденците дури и си даваат преголема слобода, бидејќи не се однесуваат како странци во станот на К., па едниот дури потсмешливо го поттапнува по рамото.

Но, уште на самиот почеток Јозеф К. го шокира својот читател: “К. речиси и не обрнуваше внимание на овие зборови, а правото да располага со своите работи кои можеби сè уште ги имаше, многу не го ценеше;” Неговиот личен простор е загрозен, но тој како да не се грижи воопшто за тоа. А сепак, не може да се негира дека тој има чувство дека не припаѓа никаде, бидејќи само таков човек би можел да се прашува: “Какви се овие луѓе? За што зборуваат?” и фамозното прашање кај Кафка: “На која власт ѝ припаѓаат?”.

И покрај сериозната ситуација во која се наоѓа Јозеф К., на чие место секој чесен човек искрено би се исплашил, тој воопшто како да не е засегнат од она што му се случува. Иако е принуден да се разбуди во сопствениот дом како некој странец, тој како нималку да не се грижи за тоа, бидејќи за него, сè изгледаше премногу безначајно и единственото нешто кое тој бара да го дознае, е причината заради која е обвинет. Ненадејната ситуација кај него дури зачнува и размислувања за самоубиство, меѓутоа тој брзо се освестува : „Би било толку глупаво да се убие, што, дури и кога би сакал да го стори тоа, не би можел затоа што е бесмислено.” И тука уште еднаш ја забележуваме

10

неговата согледба на нештата како бесмислени. Во суштина, сите нешта се бесмислени кога е одземено основното право за слобода. Јозеф К. е заробен човек: од полицијата, законот, власта општо, па дури и од самите чиновници, бидејќи токму овие последните се однесуваат како господари во неговата куќа: “’Можам ли сепак да седнам?’ ‘Не е таков обичајот’ одговори надзорникот.” Рамнодушноста и чувството на бесмисленост на нештата се јавува и во односот на Јозеф К. кон госпоѓата Бирстнер, кон која покажува извесна наклонетост.

Недостатокот на дом се согледува и во самиот опис на станот каде што живее Јозеф К. Наспроти клишетираната дефиниција за домот како топло огниште, во Процес домот има спротивно значење – речиси се добива некаков впечаток и дека воопшто не постојат домови, туку само врати. Јозеф К. и не може да очекува дека ќе најде некаква приватност во својот дом, ако се земе во предвид поврзаноста на неговото парче простор со она на госпоѓа Грубах.

Во втората глава веќе, на Јозеф К. му се наложува да ја посети куќата каде се одржува судењето. Невдоменоста и пустотијата на просторот ја чувствуваме и преку описот на куќата која треба да го претставува судот. Таа не е сместена на некое видно место каде што има многу луѓе, туку напротив, се наоѓа во една зафрлена улица од предградието за која Јозеф К. воопшто не ни слушнал: “Јулисовата улица во која требаше да е куќата (...) имаше на двете страни речиси сосема еднолични куќи, високи, сиви, наемни куќи во кои живееа сиромашни луѓе.” Се чини дека недостатокот на дом одеднаш се проширил во целиот град, а не само во животот на Јозеф К. Ништо не е претставено онака како што би замислувале дека треба да изгледа – домот на Јозеф К. не е место на починка и утроба во која човекот се штити од надворешните сили кои многукратно се обидуваат да му го одземат мирот, судот не е установа во која се донесуваат закони и се водат кривични постапки, туку е пуста, сиромашна зграда каде прозорците се “исполнети од високо напластена постелнина над која одеднаш би се појавила бушавата глава на некоја жена”, каде жените бесрамно се шетаат во своите ноќници. Судот не е повеќе сериозна установа, ами слика за еден панаѓур каде што луѓето си дофрлаат меѓусебно, жените стојат на скалите и си брборат и каде честопати се огласува бурна смеа, несвојствена за една сериозна установа. Отсуството на домот, како место за кое е својствен мирот и хармонијата, местото на починка и на детските сеќавања, се согледува кај сите ликови во Процес, а не само кај главниот лик. Судот е збир на мали соби со еден прозорец каде што обично се готви, и каде што вратите постојано се отворени. Симболиката на отворената врата веднаш асоцира на нарушена приватност, која инаку би требало да е својствена за вистинскиот дом, и постојаната прометност преку нив, укажува на живот кој е јавен, живот во кој ништо не се крие и сите меѓусебно ги знаат своите тајни. Сето тоа е спротивно од сфаќањето за домот.

Може да забележиме дека повеќето од одаите во таканаречениот суд се ситни одајчиња со еден или два прозорци. Тоа е уште една слика за отсуството на домот, или пак дом кој е отсечен од надворечниот свет, и воздух кој останува застоен и непроветрен. Вистинскиот дом кој е прибежиште на оној кој живее во него, треба да му посака добредојде на секој кој ќе стапне на прагот – во Процес, домот е затворено одајче во кое едвај се провлекуваат зраци светлина, место на недолични дела – како што е случајот со младата жена и студентот во судот каде ќе пристигне К. Кафка дури и прави комедија и гротеска од судот, пишувајќи за присутните на собирот во судот: “Некои си имаа донесено и перници кои ги ставиле помеѓу главите и таванот на собата за да не си направат плускавци.”

11

Понекогаш, отсуството на домот кој ја симболизира слободата (додека невдоменоста ја симболизира затвореноста и ограниченоста), може да се насети преку описот на просторот во кој се наоѓаат ликовите кај Кафка. Но сепак мораме да имаме во предвид дека ова не се однесува само на неговиот роман Процес, туку и на другите пократки раскази (на пример,Истражувањата на еден пес, Во колонијата на казнетите и сл.). Таквата загушливост и ограниченост на просторот ја среќаваме бездруго во Процес, додека К. е во судницата: “Стоеше тесно притиснат до масата, а мешаницата позади него беше толку голема, што тој мораше да ѝ се спротивстави ако не сакаше да ја турне од подиумот масата на истражниот судија, а можеби и самиот себе.” Забележуваме колку неговите движења се ограничени и ова бездруго укажува на една клаустрофобичност која владее со К. Исто така, самиот факт дека судницата е опишана како магловита, непроветрена просторија, ни укажува на затвореноста на просторот, ограниченоста на дејствата и чекорите. Би помислиле дека човек во таков простор и воопшто не може да се движи и тој наликува на нереален хронотоп од некој сон, каде што најчесто се чувствуваме исплашени и заробени: “Магловитата пареа во салата беше сосема неподнослива и пречеше јасно да се видат оние кои беа подалеку.”[3] Сето ова му дава некаква нејасност, не-определеност на просторот и, за да биде ситуацијата уште поапсурдна, кога жената-слугинка која ќе ја сретне К. во судницата ќе му рече: “Да, ние овде имаме бесплатен стан, но во деновитее кога се одржуваат седниците мораме да ја испразниме собата.” Ова секако не е случајно направено од Кафка. Обидувајќи се да ја илустрира апсурдноста на институцијата, тој како несвесно да укажува на невдоменоста насекаде каде што Јозеф К. оди. Имајќи го во предвид фактот дека овие луѓе еден ден живеат еден нормален, сосема обичен живот, а наредниот ден се преселуваат, имаме полно право да помислиме дека во овој случај станува збор за класично отсуство на домот: од една страна овие луѓе го имаат и живеат во него, но од друга страна, нивната честа преселба, ни укажува на фактот дека и тие, малку како и Јозеф К., живеат како скитници кои се “избркани” од нивниот дом. И не можеме, а да не забележиме дека таа не-вдоменост како да му е одвратна на К., бидејќи тој неколку пати кога ќе присуствува во судницата, придружен од слугинката, ќе забележи колку многу прашина има напластено во одајата и нема да може, а да не забележи дека во просторијата е премногу нечисто. Оваа нечистотија би можеле повторно да ја поврземе со немањето на дом, или пак домот кој е напуштен и заборавен од оние кои живееле во него. Таа слика за нечистотијата, далеку од тоа дека асоцира на домашно огниште, кое, можеби малку стереотипно, но треба да е чисто, уредно, со услови за живеење во него.[4]

И тоа карикирање на просторот како да не престанува, небаре Кафка мора постојано да го споменува фактот дека судницата не е судница, а со тоа ниту домот не може да биде вистински дом: “Тоа не беше некоја установа која би влевала многу почит, и за еден обвинет беше утешна помислата со колку мали парични средства располага овој суд, кога своите канцеларии ги сместил таму каде што се кираџиите, кои се сите бедни луѓе, ги фрлаат своите стари работи и алишта.” Тука веднаш паѓа в очи придавката бедни која е мошне необична. И покрај тоа што смета дека тие луѓе се бедни, Јозеф К. сепак не ја крие својата необична наклонетост, ако не и кокетност кон слугинката, која исто така припаѓа на тие бедни луѓе. Но сепак, дури и таа придавка асоцира на сиромаштијата која владее во тој кварт, и покрај тоа што судиите К. ги опишува како поимотни луѓе од оние другите, од обичните. Меѓутоа, ако забележиме, дури ниту тој самиот не се разликува многу од тие луѓе.

Во судницата ќе забележиме дека има многу повеќе скали, отколку што има врати низ кои може да се влезе: “Кај влезот за малку ќе паднеше, бидејќи зад вратата имаше уште едни скали.” Замислувајќи си го просторот, добиваме впечаток дека од тоа место не може така лесно да се

12

излезе, дека судницата е еден лавиринт во мало. Постојаното трескање на вратите и многуте скали како да нe тераат да помислиме дека целата зграда е преполна со скали, а отсуствува вистинското место за живеење, како да отсуствуваат собите и становите. Тоа ја создава импресијата на преминот, од врата низ врата и не-престојување ниту во една одаја подолго од десетина минути. Не треба да се заборави и самиот факт што многу од судските простории се сместени на таванот, одделени само од неколку дрвени решетки. Во тие простории одвај допира светлината и речисисекогаш е задушливо. Местото е дотолку запуштено, што луѓето немаат место ниту за своите шапки, па се приморани да ги ставаат под клупите. Сето ова ни асоцира на стеснетоста на просторот, на несреќно избраните простории за една судница. Ако се сетиме на теоријата на Жил Делез и Феликс Гатари, ќе забележиме дека во Процес има многу места каде човекот е принуден да ја спушти главата кога влегува во некоја просторија, а тоа безмалку говори за неговиот статус во општеството.

Не-вдоменоста се насетува и преку т.н. затворени премини. Честопати додека К присуствува во судот, ќе наиде на ситуации кога нема да биде така лесно да излезе оттаму. Па така, кога ќе му се слоши, луѓето од судот ќе се обидат да го изнесат надвор, велејќи: “Тргнете се, тргнете се, ослободете го преминот”, небаре прашањето за неговата слобода и преживување се содржи во тој премин. Секако, зборот премин во рамките на Процес може да се подразбере и како обид на главниот лик да се ослободи (од судницата и луѓето таму, од девојчињата кои ќе му додеваат додека зборува со Титорели, па дури од самиот процес!). Преминот е метафора за менување на една првобитна состојба. Имајќи го во предвид постојаното лутање на Јозеф К., кое бездруго е заради неговото интимно чувство на неприпадност (и неспособност да си го најде своето место каде ќе биде заштитен и задоволен), согледуваме една ситуација на постојана окованост. Тоа се манифестира и преку изјавата на К. додека е во судот: “(...) Каде е излезот?”, на што ќе го добие толку очигледниот и очекуван одговор од судскиот служител “Да не сте залутале можеби?”. И К. е навистина изгубен, но не само во судницата, како што отпрво може да се чини, туку воопшто (тој не знае ништо дури и за сопствениот процес, постојано лута некаде, не можејќи да се снајде во пространите ходници), па затоа ќе рече: “Покажете ми го патот бидејќи нема да погодам, овде има многу патишта.” Неспособноста да се најде излезот не се однесува само на судницата, туку воопшто за животот на К. Исто така, загубеноста во просторот значи неспособност да се најде место каде се припаѓа, односно дом. Ако добро се сетиме, К. никаде не се чувствува добро (што малку потсетува на Гетеовиот Вертер, на кој никаде му беше добро, и насекаде му беше добро) и нема место каде тој се чуствува слободен.

Согледувајќи ја замрсеноста на патиштата во судот и соочувајќи се со сопствената немоќ пред институцијата, Кафка за К. ќе забележи: “(...) Бидејќи беше дошол само од љубопитност, што како објаснување уште помалку би дошло во предвид, со желба да утврди дека внатрешноста на судството е исто толку одвратна како и неговата надворешност.”

Јозеф К., банкарски службеник во некој германски град, е уапсен од непознати причини. Никој не му кажува за што е обвинет, а тој не може да открие ни каков е тој суд што тајно заседава во некоја зграда во градот, и каква моќ има. Тој се обидува да се брани, и бара помош од било кој што има врска со мистериозниот апарат што е против него. Малата слугинка му советува да признае сè што се бара од него, и да се стави на милост и немилост на судот.

Неговата вина е утврдена, и тој дознава дека има само две можности: или случајот да се одложи на некое време, или да биде привремено пуштен на слобода, но да може да биде затворен кога судот

13

ќе нареди. Јозеф К. му се спротивставува на судот, сака да дознае за што и пред кого е виновен, повикувајќи се на принципите на разум и правда. Најпосле, доаѓаат двајца таинствени агенти и го убиваат.

Романот бил предмет на бројни интерпретации. Тиранскиот, брутален и ирационален судски систем кој го прогонува Јозеф К., се толкува како човечка злоупотреба на божествените закони. Како и да е, Кафка во романот креира атмосфера на безизлезност.

14