1

ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΤΖΕΛΕΠΗ

ΑΕΜ:1258

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΩΝ ΑΥΘΕΝΤΙΚΩΝ ΠΑΥΛΕΙΩΝ ΕΠΙΣΤΟΛΩΝ ΚΑΙ

ΤΩΝ ΛΟΙΠΩΝ ΚΑΝΟΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΞΩΚΑΝΟΝΙΚΩΝ ΠΡΩΤΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΩΝ

ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΠΟΣΤΟΛΟ ΠΑΥΛΟ

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Που υποβλήθηκε στο τμήμα θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του Αριστοτελείου

Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

Τομέας Βιβλικής Γραμματείας και Θρησκειολογίας

Σύμβουλος Καθηγητής

Πέτρος Βασιλειάδης

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2011

2

“Th/| evleuqeri,a| hma/j Cristo.j hvleuqe,rwsen\ sth,kete ou=n kai. mh. pa,lin zugw/| doulei,aj evne,cesqeÅ”( Γαλ.5,1)

3

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΩΝ ΑΥΘΕΝΤΙΚΩΝ ΠΑΥΛΕΙΩΝ ΕΠΙΣΤΟΛΩΝ ΚΑΙ

ΤΩΝ ΛΟΙΠΩΝ ΚΑΝΟΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΞΩΚΑΝΟΝΙΚΩΝ

ΠΡΩΤΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΠΟΣΤΟΛΟ ΠΑΥΛΟ

4

Στο σύζυγό μου Χρήστο

στους γονείς μου Βασίλη και Τριανταφυλλιά

5

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Ο Απόστολος Παύλος με το κήρυγμα του προσδιόρισε τη ζωή και το

έργο της εκκλησίας όπως μαρτυρούν οι επιστολές που συνέγραψε καθώς

και οι Πράξεις των Αποστόλων. Πρόκειται για τον πιο σημαντικό

χριστιανό θεολόγο που κατάφερε να διατυπώσει θεολογικές απόψεις για

πολλαπλά και σπουδαία θεολογικά θέματα και τις προσαρμόζει ανάλογα

με τις περιστάσεις που συναντά. Όπως υπογραμμίζουν και οι ύμνοι της

εκκλησίας υπήρξε ο Παύλος «σκεύος τίμιον» που αυτό το σκεύος ήταν

σκεύος θείας εκλογής . Ήταν το αποτέλεσμα της δυναμικής παρέμβασης

του Χριστού στην κατάλληλη στιγμή στη σκέψη του την οποία και

αποδέχθηκε. Ο απόστολος Παύλος δεν διδάχθηκε το ευαγγέλιο από τους

ανθρώπους αλλά από τον ίδιο τον Θεό και οι επιστολές του

αναγνωρίστηκαν ως αυθεντία στη μεταγενέστερη εκκλησία. Κάθε

επιστολή του γράφτηκε κάτω από ορισμένες συνθήκες με σκοπό να λύσει

συγκεκριμένα προβλήματα τα οποία προέκυψαν σε ορισμένες

χριστιανικές κοινότητες.

Στην παρούσα εργασία θα αναφέρουμε και θα εξετάσουμε διεξοδικά

τα ιστορικά γεγονότα που συνέβησαν κατά την συγγραφή των

αυθεντικών επιστολών του Απ. Παύλου ,των υπόλοιπων κανονικών

κειμένων αλλά και των απόκρυφων πράξεων, επιστολών και

αποκαλύψεων σχετιζόμενα με τον Παύλο .

Πρωτίστως θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τον Παντοδύναμο Θεό

που μου έδωσε δύναμη και με αξίωσε να φέρω εις πέρας την διπλωματική

μου εργασία. Οφείλω επίσης θερμές ευχαριστίες στον σύμβουλο

καθηγητή μου της Καινής Διαθήκης της Θεολογικής Σχολής του

6

Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κ. Πέτρο Βασιλειάδη που με

παρότρυνε να ασχοληθώ με το θέμα «Ιστορικά στοιχεία των αυθεντικών

παύλειων επιστολών και των λοιπών κανονικών και εξωκανονικών

πρωτοχριστιανικών κειμένων για τον Απόστολο Παύλο» και μου

πρόσφερε τις πολύτιμες επιστημονικές συμβουλές και καθοδήγησή του

κατά την περίοδο εκπόνησης της διπλωματικής μου εργασίας. Ευχαριστώ

επίσης τους καθηγητές μου κ. Ατματζίδη Χαράλαμπο και π. Ιωάννη

Σκιαδαρέση που μου πρόσφεραν τη βοήθεια τους σε θέματα της Καινής

Διαθήκης.

Τέλος με θέρμη να ευχαριστήσω τον σύζυγο και τους γονείς μου που με

στήριξαν με όλες τους τις δυνάμεις σε αυτήν μου την προσπάθεια.

Θεσσαλονίκη 2011 Τζελέπη Β.Αικατερίνη

7

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ…………………………………………………………………………...5

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ…………………………………………………….....7

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ……………………………………………………………...10

ΕΙΣΑΓΩΓΗ…………………………………………………………………………...11

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’

Α. Ο ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΠΑΥΛΟΣ- ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ…………………………............13

1. Βίος του Αποστόλου Παύλου και η ιεραποστολική του

δραστηριότητα……………………………………………………………………..14

2. Ο Απόστολος Παύλος και οι Έλληνες ………………………………………20

3. Το κοινωνικό υπόβαθρο της διδασκαλίας του Αποστόλου Παύλου…….23

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β’

Β. ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΩΝ ΠΡΩΤΟΠΑΥΛΕΙΩΝ ΑΥΘΕΝΤΙΚΩΝ

ΕΠΙΣΤΟΛΩΝ ΤΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ

ΠΑΥΛΟΥ…………………………………………………………………………...29

1.Α’ προς Θεσσαλονικείς επιστολή……………………………………………..30

2.Α’ προς Κορινθίους Επιστολή……………………………………………… ...33

3.Β’ προς Κορινθίους επιστολή…………………………………………………..36

4.Προς Γαλάτας επιστολή………………………………………………………..38

5.Προς Φιλιππησίους επιστολή………………………………………………….41

6.Προς Φιλήμονα επιστολή……………………………………………………....43

7.Προς Ρωμαίους επιστολή………………………………………………………44

8

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ

Γ.ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΩΝ ΚΑΝΟΝΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ ΤΩΝ

ΑΝΑΦΕΡΟΜΕΝΩΝ ΣΤΟΝ ΠΑΥΛΟ.………………………………………….. 46

1. Πράξεις Αποστόλων……………………………………………………………47

2.Δευτεροπαύλειες επιστολές…………………………………………………...52

Α)Προς Κολοσσαείς επιστολή …………………………………………………52

Β) Προς Εφεσίους επιστολή…………………………………………………….53

Γ) Β’ Προς Θεσσαλονικείς επιστολή…………………………………………..55

Δ) Α’ Προς Τιμόθεον Επιστολή………………………………………………...56

Ε) Β’ Προς Τιμόθεον επιστολή………………………………………………...56

ΣΤ) Προς Τίτον Επιστολή………………………………………………………...57

3.Επιστολές προς αυτούς που εχθρεύονταν τον Απόστολο Παύλο……….58

Α) Β΄επιστολή Πέτρου………………………………………………………….58

Β) Επιστολή Α΄Ιακώβου……………………………………………………….61

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ

Δ. ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΩΝ ΑΠΟΚΡΥΦΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΤΩΝ

ΑΝΑΦΕΡΟΜΕΝΩΝ ΣΤΟΝ ΑΠΟΣΤΟΛΟ ΤΩΝ ΕΘΝΩΝ…………………….63

1.Εξωκανονική Απόκρυφη γραμματεία-εισαγωγικά………………………..64

2. Απόκρυφες Πράξεις……………………………………………………………66

Α ) Πράξεις Παύλου και Θέκλας……………………………………………….66

Β ) Μαρτύριον του Αγίου Αποστόλου

Παύλου……………………………………………………………………………...73

2. Απόκρυφες Επιστολές………………………………………………………….74

Α ) Αλληλογραφία Παύλου και Σενέκα……………………………………….74

Β ) Επιστολή Παύλου προς Λαοδικείς…………………………………………76

Γ) Επιστολή Κορινθίων προς τον Απόστολο Παύλο………………………...77

Δ) Επιστολή Παύλου προς Κορινθίους………………………………………...77

3. Απόκρυφες Αποκαλύψεις……………………………………………………..79

Α) Αποκάλυψη Παύλου…………………………………………………………..79

Β) Προσευχή και Αποκάλυψη του Αποστόλου Παύλου( ένα νέο απόκρυφο

κείμενο)……………………………………………………………………………..82

9

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΠΑΥΛΟΥ ΣΕ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗ ΜΕ ΤΟΝ

ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΗ ΛΟΥΚΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΜΕΤΑΠΑΥΛΕΙΑ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ……...83

1. Λουκάς και Παύλος………………………………………………....................84

2. Παύλος και δευτεροπαύλειες……………………………………..................112

3. Παύλος και απόκρυφη γραμματεία………………………………………..113

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ…………………………………………………………………....119

10

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΔΒΜ Δελτίο Βιβλικών Μελετών

ΕΕΘΣΘ Επιστημονική Επετηρίδα Θεολογικής Σχολής Θεσσαλονίκης

ΕΠΕ Έλληνες Πατέρες της Εκκλησίας

MPG Migne, Patrologia Graece

11

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ο απόστολος Παύλος ή αλλιώς Απόστολων των εθνών , ήταν ο

σπουδαιότερος θεολόγος . Μετά το θαύμα στη Δαμασκό μεταστράφηκε

στον Χριστιανισμό και από διώκτης των Χριστιανών έγινε ιεραπόστολος

κηρύττοντας το μήνυμα του Ευαγγελίου και στους εθνικούς. Έτσι το

κήρυγμα με το να ενώνει τον Θεό με τον άνθρωπο λαμβάνει την μορφή

μιας λυτρωτικής ενέργειας καταλήγοντας στη δόξα και στη λατρεία του

Θεού. Ο Απόστολος Παύλος πρόσφερε το κήρυγμα του Χριστού με τους

πιο κατάλληλους όρους της εποχής του ώστε να γίνει κατανοητό από τους

ανθρώπους και κατά συνέπεια να πιστέψουν στον Θεό.

Η παρούσα εργασία έχει θέμα «Ιστορικά στοιχεία των αυθεντικών

Παύλειων επιστολών και των λοιπών κανονικών και εξωκανονικών

πρωτοχριστιανικών κειμένων για τον Απόστολο Παύλο». Στο πρώτο

κεφάλαιο καταγράφεται ο βίος του αποστόλου Παύλου, όλη η πορεία της

ζωής , της διδασκαλίας ,του ιεραποστολικού του έργου αλλά και η σχέση

του με τους Έλληνες όπου πραγματοποιούνται αναφορές για την

απήχηση του ευαγγελίου σε αυτούς και περιγράφεται το κατά πόσο

δεκτικοί υπήρξαν στο κήρυγμά του καθώς και το κοινωνικό μήνυμα του

κηρύγματος.

Στο δεύτερο κεφάλαιο αναφέρονται τα ιστορικά στοιχεία των

αυθεντικών επιστολών του Παύλου . Ονομάζονται αυθεντικές διότι η

καταγραφή τους έγινε αποκλειστικά από τον Απόστολο Παύλο και όχι

από κάποιους άλλους γι’ αυτό και ονομάζονται πρωτοπαύλειες.

Στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται λόγος για τα ιστορικά στοιχεία των

κανονικών βιβλίων που αναφέρονται στον απόστολο Παύλο. Αυτά είναι

α)οι δευτεροπαύλειες επιστολές ονομάζονται έτσι γιατί δεν τις έγραψε ο

12

Απόστολος Παύλος αλλά κάποιοι προφανώς μαθητές του και β) οι

Πράξεις των αποστόλων από τον Ευαγγελιστή Λουκά.

Το τέταρτο κεφάλαιο αποτελείται από στοιχεία ιστορικά των

απόκρυφων κειμένων που σχετίζονται με τον Παύλο και εν κατακλείδι

στον επίλογο αναφέρεται το πρόβλημα του ιστορικού Παύλου σε

συνάρτηση με τον Ευαγγελιστή Λουκά, τα απόκρυφα κείμενα και τις

δευτεροπαύλειες επιστολές του. Στην πρώτη περίπτωση πρόκειται δηλαδή

για κάποια ιστορικά στοιχεία που αναφέρει ο Λουκάς και που δεν

αναφέρει ο Παύλος και αντίστροφα, στη δεύτερη περίπτωση αναφέρουμε

επαναληπτικά τα λίγα ιστορικά στοιχεία που συνέβησαν κατά τη

συγγραφή των δευτεροπαύλειων επιστολών και στην τρίτη περίπτωση

σχετικά με τα απόκρυφα οι πληροφορίες που έχουμε για τη βιογραφία του

Παύλου είναι ελάχιστες έως ανύπαρκτες γιατί ως γνωστόν τα απόκρυφα

κείμενα είναι αμφιβαλλόμενα από τη χριστιανική εκκλησία.

13

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α

ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΠΑΥΛΟΣ-ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

14

.1.ΒΙΟΣ ΤΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΠΑΥΛΟΥ ΚΑΙ ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΤΟΥ

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ

Ο Απόστολος Παύλος γεννήθηκε στην Ταρσό της Κιλικίας στις αρχές του

1ου αιώνα μ.Χ. από γονείς Ιουδαίους της φυλής Βενιαμίν1 . Δεν γνωρίζουμε

τίποτα για το παρουσιαστικό του Παύλου, παρά από έναν υπαινιγμό από τον

ίδιο τον Παύλο που υποθέτουμε ότι υπέφερε από μια επώδυνη χρόνια

ασθένεια ( Β΄Κορ. Κεφ.12), της οποίας όπως αναφέρεται στο κεφ.4 της προς

Γαλάτας επιστολής μια οξεία κρίση ξέσπασε κατά το πρώτο του πέρασμα

στην Νότια Γαλατία2. Ο πατέρας του ήταν Ρωμαίος πολίτης το οποίο μπορεί

να σημαίνει ότι μπορεί να προέρχονταν από τα ανώτερα στρώματα του

πληθυσμού της Κιλικίας και ίσως ήταν Φαρισαίος στις θρησκευτικές του

προτιμήσεις.

Το εβραϊκό όνομα του Παύλου ήταν Σαούλ, ήταν συνήθεια των Ιουδαίων

εκείνη την εποχή εκτός από το ιουδαϊκό όνομα να έχουν και ένα ελληνικό ή

ρωμαϊκό. Ο Απόστολος Παύλος έλαβε στην Ταρσό ελληνική μόρφωση. Τόσο

η εκπαίδευση όσο και η ανατροφή του ήταν αυστηρά ραβινική και εβραϊκή.

Από τις Πράξεις στο κεφάλαιο 23 στίχος 16 μαθαίνουμε για έναν ανιψιό του

Παύλου, γιό της αδερφής του και έτσι ίσως η αδερφή του να ήταν

εγκατεστημένη στα Ιεροσόλυμα και είχε έναν επιπλέον λόγο για να μεταβεί

εκεί όπου έγινε τελικά μαθητής του Γαμαλιήλ για τον οποίο το Ταλμούδ

αναφέρει ότι ήταν γνώστης της ελληνική φιλολογίας. Ο απόστολος έγινε

κάτοχος της ιουδαϊκής θεολογίας και η θεολογική του μέθοδος, η χρήση της

1 Ρωμ 16.1 `Φιλιππ 3.5

2 Etienne Trocme, Απόστολος Παύλος,μεταφρ. Εμμανουέλα Τζεδάκη, Το Βήμα

γνώση,σελ18

15

Γραφής παρουσιάζουν τον Παύλο ως αυστηρό, αλλά και αγνό ραβίνο που

γνωρίζει όλα τα επίμαχα ζητήματα του ιουδαϊκού Νόμου. Ο ίδιος τονίζει ότι

υπήρξε πολύ επιμελής και ζηλωτής των πατρικών παραδόσεων και διέπρεπε

μεταξύ των συνομηλίκων του.3 Εκτός από τη θεωρητική μόρφωση έμαθε και

την τέχνη του σκηνοποιού ώστε να εξασφαλίζει τα προς το ζήν με ένα

χειρονακτικό επάγγελμα.

Ο Παύλος διακρινόταν για τον ιδιαίτερο ζήλο στο έργο του, την

αγαθότητα των προθέσεών του , την δυναμικότητα και την ανησυχία που

τον διακατείχε, προσόντα που ανέμεναν την κατάλληλη στιγμή να

αξιοποιηθούν4. Αυτή η δυναμική προσωπικότητα έγινε όργανο θείας χάρης

και χρησιμοποιήθηκε για την πραγματοποίηση του θείου σχεδίου. Αυτόν τον

φανατικό Ιουδαίο επέλεξε ο Ιησούς για να κηρύξει την αποκαλυφθείσα

αλήθεια του Ευαγγελίου. Αυτός ήταν ο Απόστολος των εθνών και σκεύος

εκλογής του. Η εμφάνιση του Χριστού στον Παύλο στην περιοχή της

Δαμασκού αποτέλεσε ορόσημο για τη ζωή του Αποστόλου. Το συγκλονιστικό

αυτό γεγονός της μεταστροφής του περιγράφεται αναλυτικά στις τρείς

παράλληλες διηγήσεις στις Πράξεις , 9,1-29. 22,3-21 και 26,9-21 (εκτός από τις

αναφορές του στις Γαλ. 1, 13 ε’. Α’ Κορ.11,1 και 15,8. Φιλιπ.3,12. Εφ.3,3)Οι

διηγήσεις αυτές αν και παρουσιάζουν ορισμένες παραλλαγές στις

λεπτομέρειες μπορούν να εναρμονιστούν μεταξύ τους και συμφωνούν. Έτσι

με βάση τις μαρτυρίες αυτές ο Παύλος μεταστράφηκε στον Χριστιανισμό με

την κλήση που δέχθηκε από τον Θεό και όχι από κάποιον μαθητή του

Χριστού. Αυτό βέβαια το επιβεβαιώνουν και οι Πράξεις στο κεφ. 9,1-29 όταν

δηλαδή πήγαινε ο Παύλος από την Ιερουσαλήμ στη Δαμασκό για να

συλλάβει άνδρες και γυναίκες χριστιανούς άστραψε ξαφνικά ένα φως από

την Ιερουσαλήμ ο Παύλος έπεσε καταγής και τότε ακούστηκε μια φωνή από

3 Γαλ 1.14 ` Πρ 26.4

4 Κρικώνη,X., Καθηγητού Πανεπιστημίου, ΟΑπόστολος Παύλος,ιδρυτής της

εκκλησίας της Θεσσαλονίκης, οι δυο προς Θεσσαλονικείς επιστολές του και οι Σίλας

και Τιμόθεος Απόστολοι και συνεργάτες του, Θεσσαλονίκη 1997

16

τον ουρανό που του έλεγε «Σαούλ Σαούλ γιατί με καταδιώκεις;»Και ο

Παύλος ρώτησε «Ποιός είσαι Κύριε;»και ο Κύριος του απάντησε «Εγώ είμαι ο

Ιησούς τον οποίο εσύ καταδιώκεις. Όμως σήκω τώρα και πήγαινε στην πόλη

όπου εκεί θα σου πουν τι πρέπει να κάνεις» Οι άνδρες που τον συνόδευαν

έμειναν κατάπληκτοι γιατί ενώ άκουγαν την φωνή δεν έβλεπαν κανέναν.

Τελικά οδήγησαν τον Παύλο ως τη Δαμασκό και εκεί έμεινε για τρεις μέρες

τυφλός χωρίς να φάει και να πιεί τίποτα. Στη Δαμασκό τον επισκέφτηκε ο

Ανανίας ο οποίος είχε ορισμένες επιφυλάξεις απέναντι στον Παύλο λόγω

της φήμης του υπάκουσε στην εντολή του Κυρίου5 έθεσε τα χέρια του πάνω

στον Παύλο και είπε « αδερφέ εκείνος που σου φανερώθηκε στον δρόμο , με

έστειλε για να ξαναβρείς το φώς σου και να φωτισθείς από το Άγιο Πνεύμα.»

Αμέσως καθάρισαν τα μάτια του ξαναβρήκε το φως του, βαπτίστηκε , έφαγε,

ενδυναμώθηκε.

Μετά από αυτά τα γεγονότα μετέβη στην αραβική έρημο και τη Συρία

ώστε να συνεχίσει την ιεραποστολική του περιοδεία και ύστερα από τρία

χρόνια μετέβη στα Ιεροσόλυμα6.

Η πρώτη Ιεραποστολική περιοδεία του Παύλου με τον Βαρνάβα στην

Κύπρο και στα νότια παράλια της Μ. Ασίας χρονολογείται το 46-αρχές 48

μ.Χ. Για πρώτη φορά ο Χριστιανισμός ξεπερνά τα όρια της Παλαιστίνης.

Όμως η είσοδος των εθνικών στην εκκλησία είχε προκαλέσει αρκετά

προβλήματα στους Χριστιανούς. Αναρωτιόταν αν έπρεπε οι νέοι χριστιανοί

που ήταν παλαιότερα ειδωλολάτρες να τηρούν το μωσαϊκό νόμο. Αρκετοί

χριστιανοί που ήταν παλιά Ιουδαίοι ήθελαν να επιβάλουν την τήρηση του

Νόμου και στους πρώην ειδωλολάτρες. Για την αντιμετώπιση των παραπάνω

ζητημάτων κρίθηκε αναγκαίο να συγκληθεί στα Ιεροσόλυμα Αποστολική

5 Πρ.9,15- 16

6 Καραβιδόπουλου,Ι., Κόλτσιου-Νικήτα,Α., Λοβέρδου-Τσιγαρίδα Κ., Σκιαδαρέση,Ι.,

Τσάμη,Δ. , « Ο Απόστολος Παύλος και οι επτά εγκωμιαστικοί λόγοι του Ιωάννου

Χρυσοστόμου για τον Απόστολο των εθνών», Ιεραποστολικός σύνδεσμος « Άγιος

Κοσμάς ο Αιτωλός», Θεσσαλονίκη 2003, σελ 10-12

17

Σύνοδος το 48-49 μ.Χ. 7Για την Αποστολική Σύνοδο των Ιεροσολύμων κάνουν

λόγο το κεφ.15 των Πράξεων και το κεφ.2 της προς Γαλάτας Επιστολής. Οι

Πράξεις διηγούνται ότι συγκεντρώθηκαν όλοι οι Απόστολοι και Πρεσβύτεροι

για να συζητήσουν το παραπάνω θέμα με προεξάρχοντα τον Ιάκωβο τον

αδελφόθεο και τον Πέτρο . Έτσι τάχθηκαν με τις απόψεις του Παύλου, ότι

δηλαδή οι εξ εθνών χριστιανοί δεν ήταν υποχρεωμένοι να τηρούν τον

μωσαϊκό νόμο και αυτό γιατί για να μπορέσουν να σωθούν απαραίτητη

προϋπόθεση είναι η πίστη καθώς και η σταυρική θυσία του Χριστού. Ο

Πέτρος τόνισε ότι σε αυτόν φανερώθηκε η θέληση του Θεού και του

αποκάλυψε με όραμα ότι και οι εθνικοί μπορούν να αποκτήσουν το Άγιο

Πνεύμα με το βάπτισμα , την πίστη και την αγνή ζωή τους. Στην απόφαση

της Συνόδου τον μόνο περιορισμό που επέβαλαν στους εξ εθνών χριστιανούς

ήταν η αποχή από τα ειδωλόθυτα από το αίμα ως τροφή και την πορνεία8.

Στη σύνοδο αυτή έγινε λόγος για τις περιοχές της ιεραποστολικής δράσεως

των ομάδων του Παύλου και του Πέτρου καθώς και για το έργο που

επιτέλεσαν. Έγινε αναφορά επίσης στην υποχρέωση που είχε ο Παύλος να

διενεργεί λογείες –εράνους μεταξύ των εθνικών χριστιανών που περιόδευε

για τους πτωχούς χριστιανούς της Εκκλησίας της Ιερουσαλήμ σαν δείγμα

αλληλεγγύης μεταξύ όλων των χριστιανών .Τα αποφασισθέντα της συνόδου

αυτής έστειλαν ο Παύλος και Βαρνάβας μαζί με τον Σίλα και τον Ιούδα του

Βαρσαβά, προφήτες και διακεκριμένους άνδρες της Ιερουσαλήμ στους

πιστούς της Αντιόχειας και Κιλικίας .

Ακολουθεί η δεύτερη ιεραποστολική περιοδεία χρονολογούμενη από το

40/50 μ.Χ-51/52 μ. Χ όπου μετά την περιοδεία του στην Μ. Ασία το μήνυμα

του Ευαγγελίου μεταλαμπαδεύεται στον ελλαδικό χώρο. Σύμφωνα με τις

7 Κρικώνη,Χ., Καθηγητού Πανεπιστημίου, Ο Απόστολος Παύλος, Ιδρυτής της

εκκλησίας της Θεσσαλονίκης, οι δύο προς Θεσσαλονικείς επιστολές του και οι Σίλας

και Τιμόθεος Απόστολοι και συνεργάτες του, Θεσσαλονίκη 1997

8 Πρ.21,25` 15,20 ` 29

18

Πράξεις ενώ ο Παύλος ήταν στην Τρωάδα αναρωτιόταν αν θα έπρεπε να

περάσει απέναντι για να κηρύξει τον λόγο του Θεού. Είδε ένα όραμα, ήταν

ένας άνδρας Μακεδόνας και του ζήτησε να πάει στην Μακεδονία να κηρύξει.

Το όραμα αυτό το θεώρησε ο Παύλος ως θεία κλήση και συνοδευόμενος από

τον Σίλα, Τιμόθεο και τον ιατρό Λουκά μέσω Σαμοθράκης πήγε στην

Νεάπολη και από εκεί στους Φιλίππους9.Αμέσως μετά τους Φιλίππους

εισήλθε στην Βέροια, Αθήνα και εν συνεχεία στην Κόρινθο. Οι περιοχές

αυτές αποτελούν σταθμό για όλη την πνευματική ιστορία της Ευρώπης.

Η Τρίτη περιοδεία του χρονολογούμενη το 53-54 μ.Χ. ως το 56/57 μ.Χ.

ξεκινά με την επιστροφή του στην Αντιόχεια .Έδρασε τρία χρόνια στην

Έφεσο και επισκέφτηκε τις εκκλησίες που ίδρυσε στην Μ. Ασία και την

Ελλάδα. Κατά την επιστροφή του στα Ιεροσόλυμα συνελήφθη από τους

Ιουδαίους, φυλακίστηκε στην Καισάρεια Παλαιστίνης το 58-60 μ.Χ. και

μεταφέρθηκε στη Ρώμη γιατί ο ίδιος ως ρωμαίος πολίτης επικαλέστηκε το

δικαίωμα του να εκδικαστεί από τον Καίσαρα. Στη Ρώμη παρέμεινε σε κατ’

οίκον περιορισμό για δύο έτη (61-63 μ. Χ). Κατά τη διάρκεια όμως του

θαλασσινού ταξιδιού προς τη Ρώμη ναυάγησε το πλοίο στο νησί Μελίτη και ο

Παύλος σώθηκε και κήρυξε το Ευαγγέλιο στο νησί αυτό. Κάπου εδώ βέβαια

τελειώνει το βιβλίο των Πράξεων . Σύμφωνα με τις Ποιμαντικές Επιστολές

και την παράδοση της εκκλησίας ο Απ. Παύλος μετά την αθώωσή του

πραγματοποίησε νέα περιοδεία στην Ισπανία και ασφαλώς στις εκκλησίες

της Ελλάδας κατά τη διάρκεια της οποίας εγκατέστησε επίσκοπο Εφέσου

τον συνεργάτη του Τιμόθεο και επίσκοπο Κρήτης τον συνεργάτη του Τίτο. Ό

συγγραφέας των Πράξεων Λουκάς ενδιαφέρθηκε για την παρουσίαση του

σκοπού διηγήσεων των Πράξεων και ήθελε μέσα από αυτήν την

παρουσίαση να αναφέρει μερικές πράξεις μέσα στις οποίες φανερώνεται η

θεία προέλευση του Ευαγγελίου το οποίο κηρύχθηκε από τα Ιεροσόλυμα, Μ.

9 Πρ.16,11-12

19

Ασία, Ελλάδα μέχρι τη Ρώμη10. Όταν ο Λουκάς συνειδητοποίησε ότι ο σκοπός

των Πράξεων είχε ήδη πραγματοποιηθεί για τον ίδιο δεν είχε ιδιαίτερη

σημασία η διήγηση και η περιγραφή του τέλους του Παύλου. Μετά από αυτά

τα γεγονότα ακολούθησε η πυρπόληση της Ρώμης από τον Νέρων καθώς και

ο άγριος διωγμός που άρχισε με πολλά μαρτύρια των χριστιανών καθώς θα

έπρεπε να έχει διαφορετικό περιεχόμενο από εκείνο που έχει περιγράψει ως

τώρα. Δηλαδή θα έπρεπε να αναφέρεται σε μία νέα ιστορία διωγμών η οποία

ενδεχομένως να είχε διαφορετικές εξελίξεις στο μέλλον και την οποία ο

Λουκάς δεν ήταν δια τεθειμένος να περιγράψει.

Ο Παύλος μαρτύρησε στον διωγμό του Νέρωνα το 67 μ.Χ. Ο κ.

Βασιλειάδης11 αναφέρει ότι ο Απόστολος Παύλος ήταν ο πρώτος και

μεγαλύτερος χριστιανός Θεολόγος . Ήταν ο πρώτος που κήρυξε το

ευαγγέλιο στον πρώιμο Χριστιανισμό. Οι Επιστολές του Παύλου αποτέλεσαν

μια κατανόηση της χριστιανικής πίστης ως ελευθερία. 12Σύμφωνα με κριτικές

η μεταστροφή του Παύλου ήταν στην πραγματικότητα ένα προφητικό

κάλεσμα όπως των προφητών της Π.Δ. Ο Παύλος θεωρούσε καθήκον του να

μεταλαμπαδεύσει τον Χριστιανισμό και στους εθνικούς.

Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος συνέθεσε πολλούς εγκωμιαστικούς Λόγους με

αγιολογικό περιεχόμενο. Από αυτούς ξεχωρίζουν οι επτά που αναφέρονται

στον Απόστολο των εθνών. Σε αυτές ο Ι. Χρυσόστομος εκφράζει τον

θαυμασμό του για τον Παύλο. Στον πρώτο Λόγο παρουσιάζεται ο Παύλος ως

σύνθεση όλων των αρετών και υπογραμμίζεται η υπεροχή ανάμεσα σε άλλες

προσωπικότητες της Π.Δ.

Στον δεύτερο Λόγο τονίζεται ότι ο Παύλος με τη ζωή και το έργο του

έδειξε σε ποιο σημείο μπορεί να φτάσει η ανθρώπινη φύση όταν έχει άγια

10 Κρικώνη, Χ., Καθηγητού Πανεπιστημίου, Ο Απόστολος Παύλος, Ιδρυτής της

εκκλησίας της Θεσσαλονίκης, οι δύο προς Θεσσαλονικείς επιστολές του και οι Σίλας

και Τιμόθεος Απόστολοι και συνεργάτες του, Θεσσαλονίκη 1997, σελ.65-70

11 Βασιλειάδη, Π., «St. Paul: Apostle of freedom in Christ» , σελ1-2

12 Βασιλειάδη, Π., «First and second Testament as one bible: or Paul: Bridge of

faiths», σελ 1

20

θέληση. Στον τρίτο Λόγο περιγράφονται τα εμπόδια που με θάρρος και

αγάπη νίκησε. Ο τέταρτος Λόγος επισημαίνει στη μεταστροφή του Παύλου

στον Χριστιανισμό και τη συγκρίνει με την πνευματική τυφλότητα των

Εβραίων που ενώ οι ίδιοι είδαν τα θαύματα Του Ιησού δεν πίστεψαν. Ο

πέμπτος Λόγος αναφέρει τις αδυναμίες του Παύλου που νίκησε και ο έκτος

αναφέρεται στον φόβο του θανάτου του. Στον έβδομο Λόγο ο Απόστολος

παρουσιάζεται ως σημαιοφόρος του σταυρωθέντος Κυρίου περιφέροντας τη

σημαία του σταυρού σε ολόκληρο τον κόσμο.

2. Ο ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΠΑΥΛΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ

Η ελληνορωμαϊκή κοινωνία του 1ου μ.Χ. αιώνα είχε παρακμάσει13. Με

την κατάρρευση της αρχαίας πόλης-κράτους ο οι άνθρωποι βρισκόταν

αβοήθητοι και μόνοι τους χωρίς στηρίγματα και με ένα αβάσιμο μέλλον.

Αυτό βέβαια είχε ως αποτέλεσμα να στραφούν στις μυστηριακές θρησκείες

, στη Φιλοσοφία και στην λατρεία των αυτοκρατόρων. Έτσι ο Στωικισμός

είχε σαν στόχο να στρέψει τον άνθρωπο στην εσωτερική του δύναμη ώστε

με αυτόν τον τρόπο να απεγκλωβιστεί από τα εξωτερικά του αδιέξοδα. Ο

Στωικισμός ήταν μια νοησιαρχική φιλοσοφία που δεν κατάφερε να

αντιμετωπίσει οριακές καταστάσεις ζωής και την απειλή του θανάτου. Έτσι

οι άνθρωποι απελπισμένοι είχαν στραφεί στις μυστηριακές θρησκείες για

13 Καραβιδόπουλου,Ι. , Βιβλικές μελέτες Γ’,εκδ. Πουρναρά,,Θεσσαλονικη 2004,

σελ.32-35

21

την ελπίδα ενός καλύτερου μέλλοντος. Όμως αυτή η αβεβαιότητα για την

αποτελεσματικότητα της μύησης του τον οδήγησε στο να μυηθεί σε

περισσότερες λατρείες για να αποκτήσει την ποθούμενη ελευθερία του και

λύτρωση. Σε αυτές τις λατρείες αναφέρεται ότι απουσιάζει το στοιχείο της

υπεύθυνης ηθικής συμπεριφοράς14. Το βαθύτερο αίτημα των ανθρώπων για

ειρήνη και ελευθερία επαγγέλθηκε να ικανοποιήσει ο αυτοκράτορας

Αύγουστος με το θεσμό της Pax Romana με την επαναφορά των αρχαίων

θεοτήτων και τη λατρεία του προσώπου του ως Θεού.15 Εντούτοις οι

Χριστιανοί δεν είχαν προσκυνήσει το θηρίο για το οποίο γίνεται λόγος στην

Αποκάλυψη αλλά μόνο τον αληθινό Θεό. Οι συνέπειες για την άρνησή τους

ήταν οδυνηρές.

Οι Ιουδαίοι της Θεσσαλονίκης και γενικότερα είχαν ενοχληθεί από το

κήρυγμα του Αποστόλου Παύλου ξεσηκώνοντας τον κόσμο και

ταράσσοντας την ησυχία της πόλης16.

Ο Απ. Παύλος στο κήρυγμά του προβάλλει την εν Χριστώ ελευθερία που

απορρέει από το ιστορικό γεγονός του σταυρού και της ανάστασης, σε

αντίθεση βέβαια με τους στωικούς φιλοσόφους που η διάσταση της

διδασκαλίας τους ήταν ιδιαίτερα ανθρωποκεντρική. Η ελευθερία για την

οποία κάνει λόγο ο Παύλος είναι δώρο Θεού στον άνθρωπο αλλά

επακολουθείται από την ανταπόκριση του απέναντι στον Θεό , την

κοινωνία και την φύση. Ο Παύλος προβάλλει τη μύηση στο μυστήριο του

Χριστού που είναι για όλους και έχει οικουμενικό χαρακτήρα και όχι για

στις διάφορες μυστηριακές θρησκείες που είναι για τους λίγους.

14 Βλ όπ.παρ σελ 34

15 « Δεν είναι άσχετο το γεγονός ότι ο απόστολος Παύλος ακατάπαυστα αποκαλεί τον

Ιησού Χρηστό κύριο και τον εαυτό του δούλο Χριστού αρνούμενος έτσι να υποδουλωθεί

πνευματικά στο status quo της εποχής του» βλ. Βασιλειάδη, Π., Επίκαιρα αγιογραφικά

θέματα, Αγία Γραφή και Ευχαριστία, εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2000, σελ 103

16 Καραβιδόπουλου, Ι., Βιβλικές μελέτες Γ’,εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονικη 2004, σελ

13-29

22

Ο Απόστολος Παύλος που κυριάρχησε στις θεολογικές σπουδές δεν

επέδρασε εντυπωσιακά στην νεοελληνική κοινωνία. Αγιογραφικές φράσεις

του λαού που χρησιμοποιούνται αυθόρμητα στην καθημερινή ομιλία

προέρχονται από τα ευαγγέλια και όχι από τον Απόστολο Παύλο. Το

θεολογικό υπόβαθρο της σκέψης του Απ. Παύλου δεν φαίνεται να

συγκίνησε την λαϊκή ευσέβεια στην οποία επέδρασαν περισσότερο λαϊκοί

άγιοι. Όμως η παύλεια παρουσία ήταν ιδιαίτερα εμφανής στον ελλαδικό

χώρο. Ο συνοικισμός του Αγ. Παύλου ΒΑ της Θεσσαλονίκης συνδέεται

τοπογραφικά με το πέρασμα του Απ. Παύλου, όπως το νότιο παρεκκλήσι

της Ι.Μ. Βλατάδων αφιερωμένο στον Απ. Παύλο σε ανάμνηση του

κηρύγματός του εκεί ή του περάσματος του κατά τη φυγάδευσή του για τη

Βέροια. Επίσης η πηγή ως αγίασμα του Α. Παύλου γνωστή ως αγίασμα που

βρίσκεται στο κτήμα φιλοπτώχου αδερφότητας κοντά στο ναϊδριο του Απ.

Παύλου και στον μεγάλο ναό του17. Μνήμες Παύλου απηχούνται σε πολλά

άλλα μέρη της Ελλάδας. Από την Ιερισσό , Ν. Φώκαια, Σιθωνία Χαλκιδικής,

όπου περνώντας ο Απ. Παύλος χάραξε με το σπαθί του τα βράχια (

τοποθεσία «Σπαθιές») και το βουνό Άϊ-Παύλος κοντά στην Νικήτη όπου ο

Παύλος διψασμένος όπως ήταν χτύπησε με το σπαθί του σαν τον Μωυσή

έναν βράχο μέσα από τον οποίο ανάβλυσε άφθονο νερό που εξακολουθεί

να τρέχει και σήμερα18 .

Το κήρυγμα του Απ. Παύλου στην ρωμαϊκή κοινωνία ήταν κήρυγμα

ελευθερίας και ευθύνης. Όταν η ελευθερία δεν βιώνεται μαζί με τη ευθύνη

από το ίδιο πρόσωπο έχει επιπτώσεις τόσο σε μεμονωμένα άτομα όσο και

17 Καζαμία Τσέρνου, « Απόπειρα τοπογραφικής προσέγγισης της Θεσσαλονίκης τον

Α’ μ.Χ. αιώνα» στον τόμο «οι δύο προς Θεσσαλονικείς επιστολές του Αποστόλου

Παύλου». Εισηγήσεις Θ’Συνάξεως Ορθοδόξων βιβλικών θεολόγων ,1977 σελ.145-

173.

18 Λαικές παραδόσεις που σχετίζονται με τον Παύλο στην Ιερισσό , Κασσάνδρα και

Σιθωνία βλ. Βιβλίο Χαλκιδική, έκδοση Ι. Κοινοβίου Ευαγγελισμού της Θεοτόκου ,

Ορμύλια 2002, και ειδικότερα κεφ. Η χριστιανική Χαλκιδική του Ιωακείμ

Παπάγγελου , σελ 104-105

23

σε ένα ολόκληρο κοινωνικό σύνολο . Σε ουσιαστικές κοινωνικές σχέσεις

παρατηρείται το μήνυμα της παύλειας θεολογίας. Μερικά

παραδείγματα19είναι η συμμετοχή των πιστών στα κοινωνικά δρώμενα, ο

κριτικός λόγος των εκκλησιαστικών ηγετών , η φιλαδελφία και όχι η

απάθεια που διδάσκουν οι Κυνικοί.

3. ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ

ΠΑΥΛΟΥ

Το κοινωνικό μήνυμα του Αποστόλου Παύλου απορρέει από τη

θεολογική ανθρωπολογική διδασκαλία του20. Στις επιστολές του ο

άνθρωπος αντιμετωπίζεται ως δυναμική οντότητα που κινείται στο

παρελθόν, παρόν και μέλλον. Υπάρχει η κάθετη σχέση (σχέση ανάμεσα

στον Θεό και τον άνθρωπο) καθώς και η οριζόντια σχέση με τους

συνανθρώπους του. Στοιχείο της Παύλειας ανθρωπολογίας είναι η

κοινωνική διάστασή του. Το κήρυγμα του Αποστόλου Παύλου στη

Θεσσαλονίκη για επιστροφή από τα είδωλα στον αληθινό Θεό, για

19 Καραβιδόπουλου,Ι., Βιβλικές μελέτες Γ’, εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη

2004,σελ.26

20 Καραβιδόπουλου,Ι., Βιβλικές μελέτες Γ’,εκδ. Πουρναρά,Θεσσαλονίκη 2004,σελ71

24

αγιασμό και φιλαδελφία περιέχει κοινωνικό και πολιτικό χαρακτήρα.

Αυτό βέβαια είχε ως αποτέλεσμα Παύλος Και Σίλας να οδηγηθούν στους

πολιτάρχες επειδή προκάλεσαν αναστάτωση στους Θεσσαλονικείς με το

κήρυγμά τους με το να λαμβάνουν θέση σε σημαντικά κοινωνικά θέματα

της εποχής τους όπου οι ρήτορες απέφευγαν να συμμετέχουν.

Ο Απόστολος Παύλος όταν ξεκίνησε το κήρυγμά του στους εθνικούς

βρέθηκε αντιμέτωπος και συγκρούστηκε με άθεους, ειδωλολάτρες που

μέσα από αυτό το κλίμα κατάφερε να εδραιώσει το λυτρωτικό μήνυμα του

Ευαγγελίου21. Έτσι ο Παύλος κατά την ιεραποστολή του στους εθνικούς

αναφέρθηκε πάμπολλες φορές και με διάφορους τρόπους σε άθεους αλλά

τη λέξη άθεος τη χρησιμοποιεί ο ίδιος στο κεφ.2,12-13 προς Εφεσίους

επιστολής του. Σύμφωνα με το χωρίο αυτό άθεος χαρακτηρίζεται εκείνος

που ζεί χωρίς Χριστό και χωρίς μεσσιανική ελπίδα22, η αποξένωση από τις

υποσχέσεις του Θεού για σωτηρία αλλά και η έλλειψη ελπίδας η οποία

είναι κατά τον Παύλο γνώρισμα άθεου.

Τα ειδωλολατρικά φαινόμενα και οι συνήθειες δεν αποτελούν

γνώρισμα του εθνικού κόσμου αλλά και των νεοφωτίστων εθνικών

χριστιανών. Ο Παύλος τους συμβουλεύει να εγκαταλείψουν στις

ειδωλολατρικές συνήθειες καθώς και τις συναναστροφές τους με όσους

χρισταινούς επιμένουν σε αυτές διότι κάποιος που ονομάζεται χριστιανός

δεν είναι δυνατόν να είναι ανήθικος ή υβριστής ή πλεονέκτης ή άρπαγας

ή ειδωλολάτρης 23 ( Α΄Κορ.5,9-13)

Ο Απόστολος Παύλος διαφοροποιείται από τις κυνικο-στωικές απόψεις

και παρουσιάζει ενδιαφέρον για τις κοινωνικές ανάγκες του ανθρώπου

,παραινεί τους Θεσσαλονικείς να έχουν « φιλαδελφία». Υπογραμμίζει τη

21 Γαλάνη, Ι., Βιβλική Βιβλιοθήκη, Βιβλικές ερμηνευτικές και θεολογικές μελέτες, εκδ.

Πουρναρά , Θεσσαλονίκη 2004, σελ.399,406-408

22 Καραβιδόπουλου, Ι., Αποστόλου Παύλου Επιστολές προς Εφεσίους,Φιλιππησίους,

Κολοσσαείς, Φιλήμονα, Θεσσαλονίκη 1981,σελ 122

23 Γαλάνη, Ι., Βιβλική Βιβλιοθήκη, Βιβλικές ερμηνευτικές και θεολογικές μελέτες, εκδ.

Πουρναρά , Θεσσαλονίκη 2004, σελ.415-416

25

θετική αντιμετώπιση των αναγκών της κοινωνίας και την υποχρέωση του

κάθε πιστού χριστιανού να φροντίζει να αγαθοεργεί.

«Ο Παύλος αδιαφορεί δια την κοινωνική θέσιν των πιστών και την επί τα

βελτίω μεταβολήν ταύτης, όχι διότι έχει στραμμένα τα βλέμματα εις

μεταφυσικήν τινά πραγματικότητα, αλλά διότι αναμένει την άρσιν πάσης

διακρίσεως εις το εγγύς μέλλον υπό του ερχομένου Κυρίου24».Ο Παύλος

ουσιαστικά προτείνει στον χριστιανό δούλο να δραπετεύσει από την

πραγματικότητα, να εγκαταλείψει την δυνατότητα μιας βελτίωσης της

ζωής χάριν μιας αβέβαιης αναμονής. Υποστηρίζεται ότι η Φράση «ἀλλ᾽ εἰ

καὶ δύνασαι ἐλεύθερος γενέσθαι, μᾶλλον χρῆσαι» προδίδει όλη την αγωνία

ενός ποιμένα, που αγωνίζεται να βρει τη χρυσή τομή σε ένα κοινωνικό

πρόβλημα που αντιμετωπίζει η νεοσύστατη κοινότητα του25.

Ο κ. Π. Βασιλειάδης χαρακτηριστικά σχολιάζει «Ο κάθε αντικειμενικός

αναγνώστης και νηφάλιος μελετητής των επιστολών του Αποστόλου

Παύλου εντυπωσιάζεται από τον τρόπο με τον οποίο δυναμικά

εναλλάσονται και αλληλοπεριχωρούνται οι φαινομενικά αντίθετες έννοιες

της παράδοσης και της ελευθερίας. Στην προς Γαλάτας επιστολή

διαβάζουμε «τη ελευθερία ημάς Χριστός ηλευθέρωσε, στήκετε ..ενέχεσθε»

( Γαλ.5,1). Με την ίδια όμως αποφασιστικότητα οι χριστιανοί της

Θεσσαλονίκης προτρέπονται « στήκετε και κρατείτε τας παραδόσεις ας

εδιδάχθητε» 26 ( Β’ Θες.2,15). Ο απόστολος Παύλος είναι εκφραστής της

παράδοσης. Ελευθερία και παράδοση αποτελούν αδιάσπαστη ενότητα

μεταξύ τους.

24 Στογιάννου, Β., Η περί ελευθερίας διδασκαλία του αποστόλου Παύλου και των

πνευματικών ρευμάτων της εποχής του, Θεσσαλονίκη 1970, σελ 227

Βλ.Καραβιδόπουλου, Ι., Αποστόλου Παύλου επιστολές προς Εφεσίους, Φιλιππησίους,

Κολοσσαείς, Φιλήμονα, Θεσσαλονίκη 1981, σελ 581- 582, όπου σχετικός με την

παραπάνω θέση σχολιασμός.

25 Ατματζίδη, Χ., «O απ. Παύλος και το ζήτημα της δουλείας (Α Κορ 7, 20-21)»

σελ.46

26 Βασιλειάδη, Π., Επίκαιρα Αγιογραφικά θέματα, Αγία Γραφή και ευχαριστία ,εκδ.

Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2000, σελ 99-100

26

Η παύλεια θεολογία τονίζει την αντικατάσταση της ανθρώπινης

απόγνωσης με την πίστη, την ελπίδα και την αγάπη του Τριαδικού Θεό

και ότι ο Παύλος ως πρότυπο προβάλλει τον Χριστό και παράλληλα τους

Αγίους οι οποίοι είναι οδοδείκτες της ψυχοσωματικής υγείας και αρμονίας

του ανθρώπου που οδηγούν στην υπέρβαση της φυλής, του φύλου και της

δουλείας27 . Η υπέρβαση της φθοράς δίδεται με το κριτήριο του πολιτισμού

της βασιλείας του Θεού . Η Βασιλεία του Θεού για τον Παύλο σημαίνει

ειρηνική συνύπαρξη και συμβίωση των ανθρώπων και λαών , τη βίωση

του αγιασμού . Συνεπώς η βασιλεία του Θεού σημαίνει κατάσταση

κοινωνικής πραγματικότητας που εκφράζεται με την ειρήνη , τη

δικαιοσύνη και την αγάπη ανάμεσα στους ανθρώπους.

Στον στίχο 5,1 της προς Ρωμαίους επιστολής ο Απόστολος Παύλος

προτρέπει τους αναγνώστες του αλλά και κάθε χριστιανό να

διαφυλάξουν την κατάσταση της ειρήνης με τον Θεό και να μην εκπέσουν

από την χάρη της δικαιοσύνης ενθαρρύνοντας τους να συνεχίσουν τον

αγώνα τους μέσα στις θλίψεις κατά της αμαρτίας αναφέροντας την

ελπίδα της δόξας του Θεού28 στην οποία πρόκειται να συμμετέχουν οι

πιστοί , οι διάκονοι της δικαιοσύνης οι οποίοι συμπάσχουν με τον Χριστό.

Ο Απ. Παύλος στο στίχο 2,7-8 της προς Ρωμαίους επιστολή τονίζει ότι

όσοι ζητούν τη δόξα Θεού εργαζόμενοι το καλό με υπομονή, σώζονται

από την οργή της τελικής κρίσης, τη δόξα δε που αναζήτησαν θα την

παραλάβουν29. Δηλαδή η ελπίδα της δόξης ισχύει γι΄αυτούς που με

υπομονή εργάζονται το καλό. η συμμόρφωση του ανθρώπου με την

εικόνα του Θεού πραγματοποιείται στο βάπτισμα στο οποίο

συναποθνήσκουν οι πιστοί με τον Χριστό και έτσι κερδίζουν την ελπίδα

27 Οικονόμου, Χ., Καινή Διαθήκη και Πολιτισμός, εκδ. Πουρναρά , Θεσσαλονίκη

2003, σελ.216-217

28 Βλ. Τιτ. 2,12-14 ~ Β΄Θεσ2,14-15

29 Khalil,J., Δικαίωση-καταλλαγή-τελική κρίση στην προς Ρωμαίους επιστολή,συμβολή

στην παύλεια σωτηριολογία, εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2004,σελ 216

27

για να ζήσουν μαζί του (Ρωμ.6,5). Εδώ πραγματοποιείται μια ελπίδα

συνανάστασης 30.

Ο Χριστός είναι η ελπίς της δόξης, με αυτή την έκφραση συνδέεται η

ελπίδα με τη δόξα, η οποία θα φανερωθεί στην μελλοντικά σωτηρία31. Η

έννοια της ελπίδας στην Κολοσσαείς επιστολή συνδέεται με την πίστη και

αναφέρεται σε κάτι αόρατο . Η πίστη παρέχει στην ελπίδα τη σταθερή

βάση για να μπορεί αυτή να ατενίζει ελπιδοφόρα το ελπιζόμενο. Η ελπίδα

εδώ συμβολίζει τη σωτηρία , την αποκειμένην εν τοις ουρανοίς.

Ο Κιm συμπεραίνει «όταν η δόξα του Θεού φανερώθηκε στο πρόσωπο

του Χριστού, ο Χριστός αποκαλύφθηκε στον Παύλο ως εικόνα του Θεού» Η

δόξα του Θεού είναι το κύριο χαρακτηριστικό της διακονίας της Κ.Δ. και

του διακόνου της του Παύλου που πλημμυρίζει από θεϊκή λαμπρότητα32.

Έτσι απέναντι στους αντιπάλους του προβάλλει η υπεροχή του Παύλου

Στο Β’ Κορ.3,7-18 ο Παύλος θεωρεί τον εαυτό του ως φορέα αντανάκλασης

της θείας δόξας.

Ο Παύλος βέβαια είχε να αντιμετωπίσει και ένα άλλο πρόβλημα των «

μηδέ εργαζομένων αλλά περιεργαζομένων» στην νεοφώτιστη εκκλησία

της Θεσσαλονίκης. Πρόκειται για άεργους και άργόσχολους, που δεν

εργάζονταν και επιδίδονταν σε ατελείωτες συζητήσεις στην αγορά για

διάφορα θέματα αυτές προκαλούσαν οξύτητα οδηγώντας στην έχθρα

ανάμεσα στους ανθρώπους . Επειδή με το πέρασμα του καιρού τα άτομα

αυτά δημιουργούσαν πολλά προβλήματα ο Παύλος αφιερώνει ένα

μεγάλο μέρος της Β’ Θεσ(3,4) σε συμβουλές και παραινέσεις γι αυτούς.

30 Ατματζίδη, X.,Η έννοια της δόξας στην παύλεια θεολογία, εκδ.Πουρναρά,

Θεσσαλονίκη 2001, σελ 208-209,366

31 Ατματζίδη, X. , Η έννοια της δόξας στην παύλεια θεολογία,εκδ. Πουρναρά,

Θεσσαλονίκη 2001, σελ 447-450

32 Ατματζίδη,X., Η έννοια της δόξας στην παύλεια θεολογία,εκδ. Πουρναρά,

Θεσσαλονίκη 2001, σελ 304

28

Εν κατακλείδι η χριστιανική κοινωνική προσφορά την οποία κηρύττει ο

Απόστολος Παύλος συνίσταται στην ανάδειξη του ανθρώπου πέρα από

τις οικονομικές αξίες καθώς και την υπεροχή της ανθρώπινης ύπαρξης

απέναντι στα υλικά αγαθά. Αυτό βέβαια είναι και το κοινωνικό υπόβαθρο

της παύλειας διδασκαλίας.

29

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β’

Ο ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΠΑΥΛΟΣ ΚΑΙ ΤΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

ΤΩΝ ΑΥΘΕΝΤΙΚΩΝ ΠΑΥΛΕΙΩΝ ΕΠΙΣΤΟΛΩΝ ΤΟΥ

30

Α’ ΠΡΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΕΙΣ ΕΠΙΣΤΟΛΗ

Οι επιστολές του απ. Παύλου είναι τα πρώτα γραπτά μνημεία της Κ.Δ.

και γράφτηκαν για να απαντήσουν σε διάφορα ερωτήματα που έθεταν οι

νεοϊδρυθέντες εκκλησίες στον απόστολο. Κατά τη συγγραφή των

επιστολών του ο Παύλος ακολουθεί τους ισχύοντες κανόνες της

ελληνικής επιστολογραφίας, δηλαδή εμπεριέχει προοίμιο που

περιλαμβάνει τον αποστολέα, παραλήπτη, χαιρετισμό, ανάπτυξη του

θέματος-τελικοί χαιρετισμοί. Στο τέλος προσθέτει κάποιο χαιρετισμό

ώστε να δηλώσει με αυτόν τον τρόπο τη γνησιότητα της επιστολής.

Η διάταξη των επιστολών του Απ. Παύλου στον κανόνα της Κ.Δ.

διαμορφώθηκε ανάλογα με την έκτασή τους. Πρώτη τοποθετήθηκε η προς

Ρωμαίους, ακολουθούν Α’ Β’ Κορ, Γαλ, Εφεσίους, Φιλιππησίους,

Κολοσσαείς, Θεσσαλονικείς Α’ Β’ ,Τιμόθεον Α’ Β’ , Τίτον, Φιλήμονα, και

τελευταία είναι η προς Εβραίους33. Οι επιστολές που είναι βέβαιο ότι

έγραψε ο Απ. Παύλος ονομάζονται «πρωτοπαύλειες». Αυτές είναι η Α

προς Θεσσαλονικείς, οι Α και Β προς Κορινθίους, η προς Γαλάτας, προς

Φιλιππησίους, προς Φιλήμονα και προς Ρωμαίους επιστολές. Οι επιστολές

που δεν είναι βέβαιο ότι έγραψε ο Απ. Παύλος αλλά πιθανόν κάποιοι

μαθητές του ονομάζονται «δευτεροπαύλειες». Αυτές είναι η προς

Κολοσσαείς, Εφεσίους, Β’ Θεσσαλονικείς, Α’και Β’ προς Τιμόθεον και η

προς Τίτον Επιστολές34. Στις Δευτεροπαύλειες επιστολές ο Παύλος

προβάλλεται ως ο φυλακισμένος και ο πολλά υπομένων. Στο κεφ.3,14 της

33 Καραβιδόπουλου,Ι., Εισαγωγή στην Καινή Διαθήκη, εκδ. Πουρναρά,Θεσσαλονίκη

2001,σελ 271

34 Καραβιδόπουλου,Ι., Εισαγωγή στην Καινή Διαθήκη, Θεσσαλονίκη 1998,σελ 261

31

Β’ Θεσ. περιγράφεται ως αυστηρός διδάσκαλος και στο Α’ Τιμ.5,23 ως ο

γεμάτος τρυφερότητα και ενδιαφέρον για τους δικούς του ποιμένες.

Οι επιστολές παρέχουν ένα πολύτιμο ιστορικό πλαίσιο και

φανερώνουν το αποστολικό έργο του Παύλου στην ειδωλολατρική γή. Οι

παύλειες επιστολές κατηγοριοποιούνται ανάλογα με τους παραλήπτες

τους ως εξής: Επιστολές που απευθύνονται σε μια συγκεκριμένη

εκκλησία35. Επιστολές που απευθύνονται σε μια ομάδα εκκλησιών και

ονομάζονται «εγκύκλιες επιστολές»36. Επιστολές που απευθύνονται σε

ένα συγκεκριμένο πρόσωπο37. Επιστολές που γράφτηκαν τον καιρό που ο

Παύλος ήταν φυλακισμένος και αυτές ονομάζονται «Επιστολές

αιχμαλωσίας»38. Οι επιστολές που απευθύνονται σε ποιμένες των

εκκλησιών ονομάζονται από τον 18ο αιώνα και ύστερα « Ποιμαντικές»39

Η Θεσσαλονίκη κατά την Μακεδονική- Ελληνιστική εποχή είχε

αναπτυχθεί ιδιαίτερα οχυρώθηκε με τείχη ώστε να γίνει περισσότερο

ασφαλής. Αποτέλεσε κέντρο ανάπτυξης του εμπορίου και της οικονομίας.

Ως προς τη θρησκεία τους οι Θεσσαλονικείς λάτρευαν τους θεούς

Καβείρους και ιδιαίτερα τη θεά Αφροδίτη όπου προς τιμήν της είχαν

κατασκευάσει ναούς. Την εποχή αυτή πιθανόν να είχαν εγκατασταθεί και

οι πρώτοι εβραίοι στη Θεσσαλονίκη40.

Κατά την περίοδο της ρωμαϊκής εποχής ως την εποχή του αποστόλου

Παύλου οι Ρωμαίοι επέλεξαν την Θεσσαλονίκη ως πρωτεύουσα της

Μακεδονίας κάνοντάς την το σπουδαιότερο στρατιωτικό και εμπορικό

σταθμό. Κατά τη δεύτερη ιεραποστολική του περιοδεία ο Παύλος είχε

35 Α΄-Β΄ Κορ ` Α΄- Β΄ Θες, Φιλιπ, Κολ

36 Εφεσίους Ρωμ.

37 Α΄-Β΄ Τιμ, Τιτ, Φιλήμ

38 Εφεσίους, Φιλ. , Κολ, Φιλήμ, Β΄Τιμ

39 Α΄-Β΄ Τιμ` Τιτ.

40 Οικονόμου,Χ., Σπουδές στον αρχέγονο Χριστιανισμό, η συγκρότηση της πρώτης

χριστιανικής κοινότητας της Θεσσαλονίκης, εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 1999, 49-

54

32

ιδρύσει την εκκλησία της Θεσσαλονίκης που μετά τους Φιλίππους πέρασε

την Αμφίπολη ,τη Μακεδονία και έφτασε στη Θεσσαλονίκη. Η πόλη αυτή

αποτελούνταν από Έλληνες , Ρωμαίους και Εβραίους. Σύμφωνα με

κάποιες πληροφορίες ο Παύλος έμεινε λίγο καιρό εκεί και πολλοί Ιουδαίοι

αλλά και σεβόμενοι εθνικοί δέχτηκαν το κήρυγμά του και έγιναν

χριστιανοί41. Εξοργισμένοι οι Ιουδαίοι από την επιτυχία του κηρύγματός

του πήγαν στο σπίτι του Ιάσονα που φιλοξενούσε τον Παύλο, τον Παύλο

δεν τον βρήκαν αλλά έσυραν τον Ιάσονα και άλλους νέους χριστιανούς

στους άρχοντες της πόλης. Η κατηγορία ήταν πολιτική42, αν οι άρχοντες

της πόλης οι λεγόμενοι πολιτάρχες αντιδρούν με αυτόν τον τρόπο

εναντίον στις κατηγορίες του Παύλου και των συνεργατών του αυτό

πρέπει να συνδεθεί με τη γενικότερη τάση αφοσίωσης της άρχουσας

τάξης της πόλης στην ιδέα της Ρώμης και στο πρόσωπο του αυτοκράτορα.

Εν συνεχεία ο Ιάσονας ελευθερώθηκε πληρώνοντας αρκετή εγγύηση και

οι νέοι χριστιανοί φυγάδευσαν τον Παύλο στη Βέροια. Πάλι όμως

απεσταλμένοι των Ιουδαίων της Θεσσαλονίκης έφτασαν εκεί για να τον

βρούν αλλά οι Βεροιείς τον φυγάδευσαν στην Μεθώνη για να αποπλεύσει

συνεχίζοντας το ιεραποστολικό του έργο στην Αθήνα. Ο Παύλος αγάπησε

τους νέους της Θεσσαλονίκης και άφησε εκεί τον Τιμόθεο και Σίλα. Ο

Τιμόθεος τον συναντά στην Αθήνα και εκείνος τον στέλνει στη

Θεσσαλονίκη. Εν συνεχεία Σίλας και Τιμόθεος τον συναντούν στην

Κόρινθο και του δίνουν ευχάριστες πληροφορίες για τους Θεσσαλονικείς .

έτσι ο Παύλος το 51μ.Χ. στέλνει την πρώτη του επιστολή όπου εν

συντομία θα ακολουθήσει και δεύτερη. Η επιστολή του διακρίνεται για

τον τρυφερό και στοργικό της χαρακτήρα. Σε αυτήν την επιστολή του τους

εκφράζει την αγάπη του αλλά και τις συνθήκες κάτω από τις οποίες ήρθε

41 Καραβιδόπουλου,Ι., Εισαγωγή στην Καινή Διαθήκη ,εκδ. Πουρναρά ,

Θεσσαλονίκη 2001, σελ 273-286

42 Τσαλαμπούνη, Α.,Η Μακεδονία στην εποχή της Κ.Δ., εκδ. Πουρναρά,

Θεσσαλονίκη 2002, σελ 89

33

στην πόλη τους, την ηθική καθαρότητα και φιλαδελφία αλλά και την

ανάσταση των κεκοιμημένων όπως επίσης και προτροπές για υπακοή

στους προϊσταμένους της εκκλησίας.

2. Α’ ΠΡΟΣ ΚΟΡΙΝΘΙΟΥΣ ΕΠΙΣΤΟΛΗ

Η Κόρινθος ήταν κατά την ρωμαϊκή εποχή εκείνη η πόλη της Ελλάδος με

τον μεγαλύτερο πληθυσμό43. Ο πληθυσμός της αυτός αποτελούνταν από

Έλληνες ,Ρωμαίους. Ήταν αρχαία δωρική αποικία και έγινε πλούσιο

εμπορικό κέντρο. Το 29 π. Χ. ανυψώθηκε σε πρωτεύουσα της επαρχίας της

Αχαΐας από τους Ρωμαίους. Είχε αναπτυχθεί ιδιαίτερα και η ιουδαϊκή

κοινότητα και ιδρύθηκαν συναγωγές. Ο πλούτος και η χλιδή κατέστησαν την

πόλη της Κορίνθου κέντρο ανηθικότητας Η εκκλησία της Κορίνθου ήταν

δημιούργημα του αποστόλου Παύλου. Τα περιστατικά της ιδρύσεώς της

εξιστορεί ο Λουκάς στις Πράξεις44. .Κατά τη διάρκεια της δεύτερης περιοδείας

του Παύλου στην Ελλάδα ο Παύλος ήρθε στην Κόρινθο γνώρισε το ζεύγος

Ακύλα και Πρίσκιλλα που ήρθαν φυγάδες από τη Ρώμη εξαιτίας του

διατάγματος του Κλαυδίου που εκδίωκε τους Ιουδαίους45. Μαζί τους

εργαζόταν την τέχνη του σκηνοποιού και κάθε Σάββατο κήρυττε στη

συναγωγή. Το κήρυγμά του είχε απήχηση και στους Ιουδαίους και στους

σεβόμενους Έλληνες. Επειδή όμως οι Ιουδαίοι αντιτάχθηκαν στο κήρυγμά

του τότε και ο ίδιος αναγκάστηκε να στραφεί μόνο στους Έλληνες. Πίστεψαν

43 Παναγόπουλου, Ι.,Εισαγωγή στην Καινή Διαθήκη , Αθήνα 1995, σελ205-211,

44 Πραξ.18, 1-18

45 Πραξ.18,2

34

στον Χριστό ο Τίτιος Ιούστος, και ο αρχισυνάγωγος Κρίσπος .Το ευαγγέλιο

του διαδόθηκε σε ολόκληρη την Αχαΐα. Ο Κύριος υπέδειξε στον Παύλο με

ένα όραμα να κηρύξει το ευαγγέλιο στην πόλη εκείνη46.στην περιοχή

εκείνη.47 Ο Παύλος έμεινε στην Κόρινθο ενάμισι χρόνο, αυτό βέβαια το

μαρτυρούν και οι Πράξεις.48 Κατά το τέλος της δράσης του στην Κόρινθο

εξαιτίας της επιτυχίας του κηρύγματος του τον οδήγησαν στον ανθύπατο

Γαλλίωνα ότι ήταν βλάσφημος απέναντι στον Θεό. Ο Γαλλίων έμεινε

αδιάφορος μπροστά στο αίτημα των Ιουδαίων διώχνοντάς τους. Εν συνεχεία

αυτοί επιτέθηκαν στον αρχισυνάγωγο Σωσθένη και τον ξυλοκόπησαν

μπροστά του αφήνοντας τον πάλι αδιάφορο49. Ύστερα από κάποιες μέρες ο

Παύλος αναχωρεί για την Έφεσο μαζί με τον Ακύλα και την Πρίσκιλλα. Από

την Έφεσο έφτασε στην Καισάρεια και μετά στην Αντιόχεια. Η πρώτη

επίσκεψη του Παύλου έγινε στην Αντιόχεια το 51μ.Χ.

Κατά τη διάρκεια της τρίτης ιεραποστολικής περιοδείας περίπου το 56-57

μ. Χ ο Απ. Παύλος συνέγραψε την Α’ προς Κορινθίους επιστολή στην περιοχή

της Εφέσου. Τον ακολούθησαν οι Κορίνθιοι Στεφανάς, Φουρτουνάτος και

Αχαϊκός οι οποίοι και προσκόμισαν την επιστολή στην Κόρινθο. Επίσης

παρακάλεσε και τον Απολλώ να τον συνοδέψει αλλά αυτός ανέβαλλε το

ταξίδι του. Πριν ο ίδιος γράψει την επιστολή είχε στείλει τον Τιμόθεο για να

ενισχύσει την κοινότητα . Η αφορμή με την οποία γράφτηκε η επιστολή

οφείλεται στην εσωτερική κατάσταση της κοινότητας της Κορίνθου. Ένας

από τους λόγους για τους οποίους γράφτηκε η επιστολή ήταν η διάσπαση της

κοινότητας σε πολλές παρατάξεις καθώς και η εμφάνιση ερίδων ανάμεσά

τους. Έτσι κάποιοι Άνθρωποι της Χλόης πληροφόρησαν τον Παύλο ότι

ορισμένοι ομολογούν πίστη στον Παύλο, άλλοι στον Απολλώ, άλλοι στον

Κηφά και άλλοι στον Χριστό. Αυτοί δημιουργούσαν δικούς τους αρχηγούς

46 Πραξ.18,9-10

47 Πραξ.18,9-10

48 Πραξ 18,11

49 Πραξ 18,12-17

35

χωρίζοντας τον Χριστό και την εκκλησία σε κόμματα. Οι οπαδοί του Παύλου

υποστήριζαν ιδιαίτερα τη διδασκαλία του Παύλου. Η δε ομάδα του Απολλώ

υποστήριζε ιδιαίτερα το ρητορικό στοιχείο του Ευαγγελίου. Οι οπαδοί του

Κηφά ήταν ιουδαϊκής προέλευσης. Οι οπαδοί του Χριστού δεν δέχονται καμία

ανθρώπινη μεσολάβηση ούτε τους αποστόλους.

Επίσης μια άλλη αφορμή για την οποία γράφτηκε η επιστολή οφείλεται σε

μια επιστολή που έστειλαν στην Έφεσο με τρεις κορίνθιους στον Παύλο οι

Κορίνθιοι και τον ρωτούν για διάφορα θέματα σχετικά με το γάμο,

ειδωλόθυτα, πορνείας, εθνικών δικαστηρίων, παρθενίας ,καθώς και για τη

θέση των χαρισματούχων στη λατρεία και σχετικά για την ανάσταση των

νεκρών. Πληροφορίες για την κατάσταση της κοινότητας έλαβε ο Απ. Παύλος

από τους ανθρώπους της Χλόης. Σύμφωνα με την επιστολή αυτή αρκετοί

πιστοί κατέφευγαν στα δικαστήρια για να λύσουν ορισμένες διαφορές τους ,

άλλοι περιφρονούσαν το γάμο και άλλοι συμμετείχαν στα δείπνα των εθνικών

αλλά ακόμα και στα δικά τους δείπνα της αγάπης οι πλούσιοι άφηναν πολλές

φορές τους πτωχούς νηστικούς. Άλλοι πάλι δεν πίστευαν στην ανάσταση του

Κυρίου. Με όλη την παραπάνω κατάσταση οι Χριστιανοί αυτοί δεν μπορούσαν

να προσαρμοστούν στην νέα εν Χριστώ ζωή που τους εμφύσησε ο Παύλος με

αποτέλεσμα να υπάρχει κίνδυνος ώστε να διασαλευτεί η ενότητα της

εκκλησίας.

36

3. Β’ ΠΡΟΣ ΚΟΡΙΝΘΙΟΥΣ ΕΠΙΣΤΟΛΗ

Η επιστολή αυτή γράφτηκε από τον Παύλο στους Φιλίππους της

Μακεδονίας. Εδώ αναφέρεται ότι ενώ ο Παύλος ήταν στη Έφεσο απέστειλε

τον Τίτο στην Κόρινθο αλλά επιστρέφοντας να τον συναντήσει στην Τρωάδα50.

Ο Τίτος καθυστέρησε αλλά ο Παύλος επειδή ανησυχούσε για την κατάσταση

στην Κόρινθο αναχώρησε για τη Μακεδονία. Αυτό μας το πληροφορούν και οι

Πράξεις 51 .Τελικά εκεί τον συνάντησε ο Τίτος και του μετέφερε τα ευχάριστα

νέα για τους Κορίνθιους. Μετά την αναχώρηση του Παύλου από την Κόρινθο

συνέβησαν συνταρακτικά γεγονότα που έθιξαν και στεναχώρησαν τον Παύλο.

Το πρόβλημα δημιουργείται με την επιστολή των δακρύων της οποίας δεν

διασώθηκε κανένα απόσπασμα καθώς και με τη διπλή δήλωση του ότι έχει

σκοπό να έρθει για τρίτη φορά στην Κόρινθο, αλλά για την υπονοούμενη αυτή

επίσκεψη του δεν κάνουν καθόλου λόγο οι Πράξεις.

Όπως μας πληροφορούν οι Πράξεις και οι δυο επιστολές προς Κορινθίους η

κατάσταση μετά την Α΄Κορινθίους ήταν η εξής: Μετά την αναχώρηση του

Παύλου από την Κόρινθο εμφανίστηκαν ταραξίες που αμφισβήτησαν το

αποστολικό αξίωμα του Παύλου και το κήρυγμά του. Με αφορμή το γεγονός

αυτό ο Παύλος απέστειλε τον Τιμόθεο εκεί για να εξομαλύνει την κατάσταση

αλλά η προσπάθεια του Τιμόθεου απέτυχε. Ο Παύλος λυπήθηκε γι’ αυτό ,και

αναγκάστηκε να ματαιώσει μια επίσκεψη στην Κόρινθο. Είχε σκοπό να

επισκεφθεί την Κόρινθο απευθείας από την Έφεσο, στη συνέχεια να μεταβεί

στη Μακεδονία και μετά να επιστρέψει στην Κόρινθο και από εκεί να εισέλθει

50 Παναγόπουλου, Ι.,εισαγωγή στην Καινή Διαθήκη, Αθήνα 1995, σελ 225-228

51 Πρ.20,1

37

στην Ιουδαία. Το σχέδιο του αυτό όμως δεν πραγματοποιήθηκε εξαιτίας νέων

επεισοδίων που πραγματοποιήθηκαν στην Κόρινθο. Η κατάσταση αυτή τον

ανάγκασε να πάει κατευθείαν από την Έφεσο στην Κόρινθο. Οι αντίπαλοι του

Παύλου κερδίζοντας πολλά μέλη τη κοινότητας στράφηκαν εναντίον του και

μάλιστα «ο αδικήσας»ήρθε σε προσωπική σύγκρουση μαζί του προκαλώντας

τον βαθειά θλίψη. Έτσι στη δεύτερη αυτή επίσκεψή του δεν μπόρεσε να

αποκαταστήσει την ειρήνη. Έφυγε για την Έφεσο και τους έγραψε την

επιστολή των δακρύων στέλνοντάς την με τον Τίτο. Στη διάρκεια της

παραμονής του Τίτου στη Κόρινθο αναχώρησε και ο Παύλος από την Έφεσο

για την Τρωάδα όπου συμφώνησε να συναντηθεί με τον Τίτο. Ο Τίτος άργησε

να επιστρέψει. Ο Παύλος γεμάτος αγωνία για την κοινότητα της Κορίνθου

αναχώρησε για τη Μακεδονία όπου συνάντησε τον Τίτο που του έφερε

ευχάριστα νέα. Η κοινότητα της Κορίνθου αποκατέστησε πάλι τις σχέσεις της

με τον Παύλο, τιμώρησε τον αδικήσαντα και άρχισε να συλλέγει τη λογεία. Ο

Παύλος πληροφορήθηκε για το έργο άλλων αντιπάλων οι οποίοι εισέδυσαν

από έξω στην Κόρινθο διαδίδοντας κατηγορίες και αμφισβητώντας το

αποστολικό του αξίωμα. Σύμφωνα με πληροφορίες οι αντίπαλοι αυτοί ήταν

Εβραίοι, Ισραηλίτες, χριστιανοί εξ Ιουδαίων οι οποίοι καυχώνται για την

καταγωγή τους. Τον κατηγορούσαν ότι παριστάνει τον ισχυρό ενώ είναι κατά

βάθος ασήμαντος ,ότι δεν είναι Απόστολος .Αυτό αποδεικνύεται από το

γεγονός ότι ο Παύλος δεν αξίωσε από τους Κορινθίους τη διατροφή του όπως

έκαναν και οι άλλοι Απόστολοι αλλά τον κατηγόρησαν ότι τους εξαπάτησε

κατακρατώντας για προσωπική χρήση κάποιο ποσό από τη λογεία τους. Ο

Παύλος στην επιστολή αυτή θέλει να επαινέσει την μεταμέλεια των

Κορινθίων, να αποκαλύψει το έργο των ψευδαποστόλων και να εδραιώσει το

αποστολικό του αξίωμα, υποδεικνύοντας τους την αγάπη του Χριστού.

38

52 Η επιστολή έχει συναισθηματικό χαρακτήρα. Ο απόστολος εκδηλώνει τον

πλούτο της καρδιάς του προς τα πνευματικά του παιδιά. Η επιστολή αυτή

γράφτηκε το 56 μ. Χ.

4. ΠΡΟΣ ΓΑΛΑΤΑΣ ΕΠΙΣΤΟΛΗ

Την προς Γαλάτας Επιστολή απευθύνει ο Παύλος προς όλες τις

εκκλησίες της Γαλατίας γι’ αυτό και αποτελεί εγκύκλιο επιστολή53. Κατά

τον James Dunn54 ο Παύλος παρουσιάζει την δική του βιογραφία σαν ένα

παράδειγμα του Ευαγγελίου της χριστιανικής ελευθερίας. 55Σύμφωνα με τις

Πράξεις κατά την πρώτη του Περιοδεία στην Μ. Ασία ο Παύλος

επισκέφθηκε μαζί με τον Βαρνάβα πρώτα τη νότιο Γαλατία ιδρύοντας τις

κοινότητες της Πέργης, Αντιόχειας, Πισιδίας, Ικονίου, Λύστρων, Δέρβης.

Κατά τη δεύτερη περιοδεία 56επισκέφθηκε τη βόρειο Γαλατία που ο Λουκάς

δεν αναφέρει τίποτα για την ίδρυση χριστιανικών κοινοτήτων στην περιοχή

αυτή57. Και τις δυο γαλατικές περιοχές επισκέφθηκε ακόμα μια φορά ο

Παύλος κατά την τρίτη περιοδεία του. Ο Παύλος διακρίνει τη Φρυγία από

τη Γαλατία58 και τους παραλήπτες τους ονομάζει Γαλάτες59.Γαλάτες

52 Καραβιδόπουλου, Ι.,Βιβλική Βιβλιοθήκη, Εισαγωγή στην Καινή Διαθήκη, εκδ.

Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2001, σελ.309

53 .Παναγόπουλου, Ι.,Εισαγωγή στην Καινή Διαθήκη, Αθήνα 1995, σελ 238-241

54 Dunn, J.,Black’s New Testament Commentaries, The Epistle to the Galatians,

Continuum, New York.

55 Πρ.13-14`16,1-5

56 Πρ.16,6`18,23

57 Παναγόπουλου, Ι.,Εισαγωγή στην Καινή Διαθήκη, Αθήνα 1995, σελ 225-228

58 Πρ.16,6`18,23

59 Γαλ 3.1

39

ονομάζει αυτούς που κατοικούσαν στη βόρεια αρχαία Κελτική γαλατική

περιοχή 60 .Αυτό υποστηρίζεται με βάση τις πληροφορίες που ο Παύλος

ήταν στη βόρειο Γαλατία και εμποδίστηκε εξαιτίας μιας ασθένειας να

κηρύξει τον λόγο του Θεού.

Χρόνος συγγραφής θεωρήθηκε το 53-54 κατά την τρίτη περιοδεία του με

τόπο την Έφεσο. Ο Παύλος κήρυξε στους Γαλάτες που ήταν αρχικά εθνικοί

την ελευθερία από τον μωσαϊκό νόμο και τις ιουδαϊκές παραδόσεις. Μετά

την αναχώρηση του Παύλου εισπήδησαν ταραξίες οι οποίοι ήταν

Ιουδαίζοντες και έπεισαν τους Γαλάτες να δεχθούν την περιτομή , να

επιτελούν έργα του μωσαϊκού νόμου και γενικά να ζουν ιουδαϊκά. Εκτός

βέβαια από την προσκόλληση στον ιουδαϊκό νόμο δίδασκαν και ηθική

απελευθέρωση Επίσης επιτέθηκαν κατά του Παύλου και του Ευαγγελίου

του. Τον συκοφαντούσαν για υποκρισία ότι επέβαλε την περιτομή στον

συνοδό του Τιμόθεο61.Δεν τον θεωρούσαν αυθεντικό απόστολο αλλά ότι

έλαβε το αξίωμα του από άλλους αποστόλους. Η προς Γαλάτας επιστολή

έχει ιδιαίτερα ιστορική αξία. Περιέχει πληροφορίες σχετικά για τον αγώνα

του Παύλου εναντίον των εξ Ιουδαίων Χριστιανών που ήθελαν την

εκκλησία να είναι προσκολλημένη στον μωσαϊκό νόμο, ακόμη πολλές

πληροφορίες σχετικά με τη βιογραφία του Παύλου, τη μεταστροφή, τη

δράση του που επιβεβαιώνουν οι Πράξεις. Αναπτύσσει τη φύση του

αποστολικού αξιώματος του .Η εκκλησία αναγνώρισε τη σπουδαιότητα της

επιστολής. Πρώτος την χρησιμοποίησε ο Πολύκαρπος62 ενώ ο Μαρκίων τη

συμπεριέλαβε στον δικό του κανόνα της Καινής Διαθήκης.

Οι Επιστολές του Παύλου προς Εφεσίους, προς Φιλιππησίους, προς

Κολοσσαείς και Φιλήμονα χαρακτηρίζονται ως επιστολές αιχμαλωσίας ή

επιστολές δεσμών γιατί ο απόστολος όταν τις έγραψε ήταν φυλακισμένος

60 Γαλ 4,13

61 Πραξ.16,3`Γαλ 2,3-4

62 Φιλιπ.3,3`5

40

χωρίς να αναφέρει τον τόπο που τις έγραψε 63. Οι Πράξεις των Αποστόλων

μας πληροφορούν για τρεις μόνο φυλακίσεις του Παύλου. Αυτές ήταν

στους Φιλίππους της Μακεδονίας για μια νύχτα (Πρ 16,22-40), στην

Καισάρεια της Παλαιστίνης για δύο έτη ( Πρ 23,33-26,32) και τέλος στη Ρώμη

για δύο χρόνια (28,30). Ο Λουκάς αναφέρει μόνο αυτές αλλά αυτό δεν

σημαίνει ότι δεν φυλακίστηκε αλλού ο Παύλος. Η Β’ προς Τιμόθεον

Επιστολή γράφτηκε από μια δεύτερη φυλάκιση του Παύλου στη Ρώμη.

Όπως επίσης και στη Β’ προς Κορινθίους απαριθμώντας τις δοκιμασίες του

για το Ευαγγέλιο του Χριστού αναφέρει : «εν πληγαίς , εν φυλακαίς , εν

ακαταστασίαις (6,5), ενώ οι Πράξεις μέχρι την εποχή που γράφτηκε η Β’

Κορ. οι Πράξεις δεν αναφέρουν παρά μόνο τη φυλάκιση μιας νύχτας στους

Φιλίππους. Στην Α΄ Κλημ.5,6 αναφέρεται ότι ο Παύλος ξαναφυλακίστηκε.

Το γεγονός ότι ο Λουκάς δεν αναφέρει άλλες φυλακίσεις αυτό δεν σημαίνει

ότι δεν έγιναν.

Η αρχαία εξηγητική παράδοση της εκκλησίας υποστηρίζει ότι οι

επιστολές αιχμαλωσίας γράφτηκαν από την πρώτη φυλάκιση του στη ρώμη

όπως και πιστοποιείται στο τέλος του βιβλίου των Πράξεων. Έτσι οι

νεώτεροι ερευνητές που συντάσσονται με την συγκεκριμένη άποψη

επιχειρηματολογούν ότι α) οι Πράξεις πληροφορούν ότι μετά την επίκληση

του Καίσαρα ο Παύλος μεταφέρθηκε δέσμιος από την Καισάρεια στη Ρώμη

(28,30-31)μπορούσε να γράψει και να στείλει επιστολές. β)Η μνεία του

«πραιτορίου» και της « Καίσαρος οικίας» στα Φιλ 1,13 και 4,22 γ) Η μνεία

του Λουκά στο Κολ 4,14 δ) Ο δούλος του Φιλήμονα Ονήσιμος είναι

πιθανότερο να κατέφυγε στη Ρώμη που ήταν καταφύγιο φυγάδων και

τυχοδιωκτών από όλες τη περιοχές της απέραντης ρωμαϊκής

αυτοκρατορίας. ε) Στις επιστολές αυτές δεν γίνεται πουθενά λόγος για την

λογεία που ήταν προορισμένη για ους φτωχούς της Ιερουσαλήμ, αλλά

63 Καραβιδόπουλου ,Ι., Εισαγωγή στην Καινή Διαθήκη ,εκδ. Πουρναρά ,

Θεσσαλονίκη 2001, σελ 319-328

41

αναφέρεται στις άλλες επιστολές που συντάχθηκαν στις διάφορες

περιοδείες του Παύλου και στ) η συγκοινωνία των διαφόρων πόλεων της

ρωμαϊκής αυτοκρατορίας με την πρωτεύουσα ήταν πυκνή. Όπως

υποστηρίζει ο κ. Καραβιδόπουλος επειδή η άποψη αυτή δεν λύνει

προβλήματα διατυπώθηκαν ορισμένες νέες υποθέσεις για τον χρόνο και

τον τόπο συγγραφής των επιστολών.

5.ΠΡΟΣ ΦΙΛΙΠΠΗΣΙΟΥΣ ΕΠΙΣΤΟΛΗ

Σύμφωνα με τις Πράξεις ο Παύλος και οι συνοδοί του έμειναν λίγες

μέρες στους Φιλίππους64. Εκεί το κήρυγμα τους είχε αποτελέσματα. Εκεί

συνάντησαν τις σεβόμενες στο Θεό γυναίκες μία από αυτές που όχι μόνο

δέχθηκε το κήρυγμα αλλά και βαπτίσθηκαν και η ίδια και όλη η

οικογένεια της προσπαθώντας να πείσει τους Αποστόλους να μείνουν στο

σπίτι της ήταν η Λυδία. Εκεί ο Παύλος θεράπευσε την μαντευόμενη

παιδίσκη που απέδιδε πολλά κέρδη στους κυρίους της οι οποίοι

κατήγγειλαν το γεγονός στις αρχές με αποτέλεσμα να συλληφθεί ο

Παύλος και οι συνοδοί του, να εκδικαστούν στην αγορά με την κατηγορία

ότι διαταράσσουν την πόλη κηρύττοντας ξένα ήθη και έθιμα στον

ρωμαϊκό λαό. Αποτέλεσμα της δίκης ήταν να καταδικαστούν σε σκληρούς

ραβδισμούς και εγκλεισμό στη φυλακή. Με τις προσευχές όμως , τις

δοξολογίες των φυλακισμένων και έναν ισχυρό σεισμό είχε ως

64 Κρικώνη,Χ., ΟΑπόστολος Παύλος, Ιδρυτής της εκκλησίας της Θεσσαλονίκης, Οι

δύο προς θεσσαλονικείς επιστολές του και Οι Σίλας και Τιμόθεος Απόστολοι και

συνεργάτες του , Θεσσαλονίκη 1997

42

αποτέλεσμα να λυθούν τα δεσμά των φυλακισμένων. Αυτό ανησύχησε

τον φύλακα γιατί νόμισε ότι δραπέτευσαν και αποπειράθηκε να

σκοτωθεί. Όμως ο Παύλος όχι μόνο του έσωσε τη ζωή αλλά τον κατήχησε

και βάπτισε αυτόν και όλη του την οικογένεια. Στη συνέχεια οι στρατηγοί

διέταξαν την απελευθέρωσή τους . Ο Παύλος επικαλέσθηκε την ιδιότητα

του Ρωμαίου πολίτη που είχε, ήρθαν οι ίδιοι και τους παρακάλεσαν να

εγκαταλείψουν την πόλη. Έτσι ο Παύλος και οι συνοδοί του αφού

συνάντησαν τους λίγους πιστούς που υπήρχαν στην οικία της Λυδίας

αναχώρησαν για Θεσσαλονίκη περνώντας μέσα από την Αμφίπολη και

την Απολλωνία65. Ο Παύλος ίδρυσε την πρώτη εκκλησία σε ευρωπαϊκό

έδαφος, στους Φιλίππους. Στους Φιλιππησίους επέδειξε ιδιαίτερη αγάπη

και στοργή για τι του έδειξαν ιδιαίτερη αφοσίωση και τον ενίσχυαν

οικονομικά 66. Επισκέφτηκε τους Φιλίππους άλλες τέσσερις φορές

τουλάχιστον.

Η προς Φιλιππησίους επιστολή γράφτηκε από τον Παύλο για να

ευχαριστήσει τα μέλη της εκκλησίας για την αποστολή βοηθημάτων σε

αυτόν, να τους συστήσει με τη βοήθεια της ταπεινοφροσύνης να έχουν

ομόνοια, ενότητα και να καταπολεμήσει το έργο των ιουδαϊζόντων στην

εκκλησία αυτή67. Η επιστολή έχει συναισθηματικό χαρακτήρα και είναι

τόσο αυθόρμητη και αυθεντική και αυτή η γνησιότητά της δεν

αμφισβητείται68.

65 Πρ.16,14-40

66 Φιλ.4,16

67 Αγουρίδου, Σ.,Βιβλικά Μελετήματα, εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 1977,σελ 177

68 Καραβιδόπουλου,Ι., Εισαγωγή στην Καινή Διαθήκη ,εκδ. Πουρναρά , Θεσσαλονίκη

2001,σελ 341

43

6. ΠΡΟΣ ΦΙΛΗΜΟΝΑ ΕΠΙΣΤΟΛΗ

Η προς Φιλήμονα είναι η μικρότερη από τις επιστολές του Παύλου.

Ο Φιλήμων ήταν εύπορος χριστιανός που ζούσε στις Κολοσσές και οφείλει

στον ίδιο τον Παύλο τη μεταστροφή του στον Χριστιανισμό. Διέθετε το

σπίτι του για συνάξεις και διακρίνονταν για τη φιλανθρωπική του

δραστηριότητα. Ο Φιλήμων είχε κάποιον δούλο που ονομάζονταν

Ονήσιμος και αφού ο ίδιος διέπραξε αδίκημα δραπέτευσε και βρέθηκε

κοντά στον Παύλο στη φυλακή και μετά επέστρεψε στον κύριό του στις

Κολοσσές εφοδιασμένος με το συστατικό γράμμα του Παύλου. Το γράμμα

αυτό ο Παύλος το απευθύνει όχι μόνο στον Φιλήμονα αλλά καις τη

σύζυγό του Απφία. Όπως μας πληροφορεί ο Joseph Holzner69 η προς

Φιλήμονα επιστολή δεν είναι απλώς ένα καλλιτέχνημα σε ευγένεια αλλά

μοιάζει σαν αρχή της χριστιανικής κηρύξεως των δικαιωμάτων του

ανθρώπου. Αυτή η λεπτότητά του εκφράζεται στον παραλήπτη με το να

σέβεται τα κυριαρχικά δικαιώματα του δούλου του, να αναγνωρίζει την

οφειλή του Ονήσιμου , δεν αναφέρει την κλοπή του αλλά υποστηρίζει

πόσο εύχρηστος έχει γίνει.

Η επιστολή αυτή φανερώνει το χριστιανικό κήρυγμα της αγάπης. Το

μήνυμα της επιστολής αυτής είναι ότι δεν καθιερώνει μια οριστική

κοινωνική τάξη αλλά ελευθερώνει τους ανθρώπους και την ελευθερία

αυτή τους τη χορηγεί ο Χριστός.

69 Holzner, J.,Παύλος, μετάφρασις αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος

Ιερωνύμου ( από την 21η έκδοση) έκδoσις έβδομη, εκδ. η Δαμασκός, Αθήναι 1967,

σελ.451

44

7. ΠΡΟΣ ΡΩΜΑΙΟΥΣ ΕΠΙΣΤΟΛΗ

Η προς Ρωμαίους επιστολή τονίζει για τη σωτηρία ή δικαίωση μόνο με

τη χάρη του Θεού και την πίστη του ανθρώπου. Η επιστολή αυτή δεν

εστάλη μόνο στην εκκλησία της Ρώμης αλλά και σε άλλες εκκλησίες70.

Στην επιστολή αυτή ο Παύλος υπερασπίζεται το Ευαγγέλιο διδάσκοντας

για την σωτηρία που προσφέρει ο Χριστός έναντι της δουλείας, της

αμαρτίας δίνοντας ηθικές προτροπές και παραινέσεις. Για την ίδρυση της

χριστιανικής κοινότητας της Ρώμης δεν υπάρχουν κάποιες σαφείς ιστορικές

πληροφορίες. 71Ρωμαιοκαθολικοί εξηγητές υποστήριζαν ότι ο Πέτρος είχε

μεταβεί εκεί πριν από τον Παύλο ιδρύοντας την εκκλησία της και έγινε ο

πρώτος επίσκοπός της72. Η σύνδεση του ρωμαϊκού πρωτείου με τον Πέτρο

δεν ευσταθεί και αυτό γιατί αν ο Πέτρος είχε διαδραματίσει πρωτεύοντα

ρόλο στην ίδρυση της εκκλησίας της Ρώμης θα ήταν αδύνατον να το

αποσιωπούσε ο Παύλος73. Το ευαγγέλιο διαδόθηκε στη Ρώμη από

ανώνυμους χριστιανούς εξ ιουδαίων ίσως από αυτούς που παρευρέθηκαν

στην Πεντηκοστή στα Ιεροσόλυμα και επέστρεψαν στη Ρώμη. Επίσης η

εκκλησία της Ρώμης προϋπήρχε με βάση κάποιες πληροφορίες που

επιβεβαιώνει ο Λατίνος συγγραφέας Σουετόνιος. Ο ίδιος αναφέρει ότι ο

Κλαύδιος εκδίωξε τους χριστιανούς από τη Ρώμη εξαιτίας ταραχών που

προκλήθηκαν ανάμεσά τους από κάποιον Chrestos ,δηλαδή τον Ιησού

Χριστό. Η διαμάχη αυτή επικράτησε ανάμεσα στους γνήσιους Ιουδαίους και

70 Αγουρίδου,Σ., Βιβλικά Μελετήματα, εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 1977,σελ180

71 Παναγόπουλου,Ι., Εισαγωγή στην Καινή διαθήκη ,σελ190,Αθήνα 1994.

72 Πραξ.2,10

73 Παναγόπουλου, Ι.,Εισαγωγή στην Καινή Διαθήκη, Αθήνα 1994,σελ191-192

45

στους πιστούς προς τον Ι. Χριστό και επιβεβαιώθηκε και από τις Πράξεις74.

Στο συγκεκριμένο χωρίο ο Παύλος συνάντησε στην Κόρινθο το ζεύγος

Ακύλα και Πρίσκιλλα. Κατά τους Ελληνιστικούς χρόνους η ιουδαϊκή

κοινότητα περιείχε 13 συναγωγές.. Η επιστολή αυτή εξισώνει Ιουδαίους και

χριστιανούς απέναντι στο Θεό. Ο Παύλος απευθύνεται προς τους πρώην

εθνικούς Χριστιανούς. Έτσι στην εκκλησία της Ρώμης κυριαρχεί το εθνικό

στοιχείο. Αυτό επιβεβαιώνεται και από τον διωγμό του Κλαύδιου που

αφορούσε Ιουδαίους και Ιουδαιοχριστιανούς οι οποίοι εγκατέλειψαν την

πόλη ενώ παρέμειναν σε αυτήν οι εξ εθνών χριστιανοί. Μετά το θάνατο

του Κλαυδίου που ατόνησε το διάταγμα αυτό πολλοί ιουδαιοχριστιανοί

επέστρεψαν στη Ρώμη. Ο Παύλος βρισκόταν στην Κόρινθο και ετοιμάζεται

να αναχωρήσει για τα Ιεροσόλυμα ώστε να παραδώσει τη λογεία των

πιστών της Μακεδονίας και της Αχαΐας. Σχεδιάζει ύστερα από αυτά να

έρθει στη Ρώμη και από εκεί στην Ισπανία. Στην Κόρινθο έμεινε τρεις

μήνες και φιλοξενήθηκε από τον Γάιο, γνώρισε και την Φοίβη και της έδωσε

την επιστολή να την μεταφέρει στη Ρώμη . Την Επιστολή δεν την έγραψε

ιδιόχειρα ο Παύλος αλλά την υπαγόρεψε στον Τέρτιο. Οι πληροφορίες

αυτές θέτουν την συγγραφή της προς Ρωμαίους επιστολής στο χρόνο της

δεύτερης παραμονής του Παύλου στην Κόρινθο κατά την τρίτη περιοδεία

του περίπου το 56-57μ. Χ

74 Πραξ.18,1-2

46

Γ’ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΩΝ ΚΑΝΟΝΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ

ΑΝΑΦΕΡΟΜΕΝΑ ΣΤΟΝ ΑΠΟΣΤΟΛΟ ΤΩΝ ΕΘΝΩΝ

47

1.ΠΡΑΞΕΙΣ ΤΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ

Οι Πράξεις των Αποστόλων είναι τοποθετημένες μετά τα Ευαγγέλια.

Γράφτηκαν περίπου το 67-68μ.Χ στη Ρώμη από τον ευαγγελιστή Λουκά και

παρουσιάζουν τις δραστηριότητες των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου.

O κ. Γαλάνης75 αναφέρει : «Θεωρείται από πολλούς σύγχρονους

ερμηνευτές ότι η συνεισφορά του Λουκά με τα δύο του έργα είναι μεγαλύτερη

από αυτή του Ιωάννη ( ευαγγέλιο και επιστολές) και των θεωρούμενων ως

γνήσιων επιστολών του Παύλου. Ανέκαθεν σε πρώτη προτεραιότητα ήταν τα

φιλολογικά και ιστορικά θέματα του Λουκά επειδή η εκκλησία ερμήνευσε τον

Λουκά πιο πολύ ως ιστορικό , χωρίς όμως να παραθεωρεί τη θεολογία του. Ο

ιστορικός χαρακτήρας των Λουκάνειων έργων είναι περισσότερο εμφανής,

αφού δίνει πολλές και αναμφισβήτητες ιστορικές πληροφορίες. Δίνει

χρονολογικές λεπτομέρειες για πρόσωπα και γεγονότα της Κ.Δ., τα οποία

συνδέει με αντίστοιχα πρόσωπα της κρατικής εξουσίας» Το βιβλίο των

Πράξεων76 το μοναδικό ιστορικό βιβλίο της Κ.Δ αποτελεί μαζί με τον Λουκά

ένα ενιαίο έργο σε δυο χωριστά βιβλία. Αυτό το βεβαιώνουν οι πληροφορίες

του προλόγου των Πράξεων77. 1)Αρχικά ο Λουκάς αναφέρεται στο «πρώτον

λόγον στον οποίο εξέθεσε τη διδασκαλία και τα έργα του Ιησού δηλαδή από

τον Ευαγγελισμό της γεννήσεως του Βαπτιστού ως την ημέρα της

Αναλήψεώς Του. 2)Η αφιέρωση γίνεται στο ίδιο πρόσωπο τον «κράτιστο»

Θεόφιλο και αποβλέπει στον ίδιο σκοπό με το Ευαγγέλιο δηλαδή στην

75 Γαλάνη, Ι., «Το Κατά Λουκάν Ευαγγέλιο στη σύγχρονη έρευνα», προβλήματα

φιλολογικά ιστορικά ερμηνευτικά θεολογικά, Εισηγήσεις Ι΄ Συνάξεως Ορθόδοξων

βιβλικών Θεολόγων, Βόλος 15-17 Σεπτεμβρίου 2000, έκδοση Ιεράς Μητροπόλεως

Δημητριάδος και Αλμυρού, Βόλος 2003, σελ.24-25

76 Παναγόπουλου,Ι., Εισαγωγή στην Καινή Διαθήκη, Αθήνα 1994 ,σελ 157

77 Πρ.1,1-8

48

ιστορική ασφάλεια της χριστιανικής κατήχησης. Έτσι ο Πρόλογος του Λουκά

αφορά και το βιβλίο των Πράξεων. 3)Τα τελευταία γεγονότα από τη ζωή του

Κυρίου τα οποία αναφέρονται στον πρόλογο των πράξεων , όπως η

επαγγελία του Αγίου Πνεύματος, η εντολή της παγκόσμιας ιεραποστολής

προς τους μαθητές και η ανάληψη του Κυρίου κατακλείουν τη διήγηση το

τρίτου ευαγγελίου. Έτσι ο Λουκάς με τη συγγραφή των Πράξεων έχει σαν

σκοπό να συνδέσει χρονικά την ιστορία του Ιησού Χριστού με την ιστορία της

εκκλησίας. Τις δύο εποχές ενώνει το Άγιο Πνεύμα. Η ιστορική έκθεση που

ακολουθείται στο βιβλίο των Πράξεων περιγράφει την εσωτερική ζωή της

πρώτης εκκλησίας των Ιεροσολύμων ,εν συνεχεία τη διάδοση του Ευαγγελίου

στις περιοχές της Ιουδαίας, Σαμάρειας, Κύπρου, Μ. Ασίας ,Ελλάδας ως τη

Ρώμη με πρωταγωνιστές τους Πέτρο και Παύλο. Τα κενά που παρατηρούνται

στην ιστορική έκθεση των γεγονότων οφείλονται στην πρόθεση του Λουκά

να παρουσιάσει εκείνα τα επεισόδια που αφορούν το έργο του

ευαγγελισμού78.Ωστόσο από τα τέλη του 18ου αιώνα η κριτική έρευνα

αμφισβήτησε την ταυτότητα των συγγραφέων και των δυο έργων. Κύρια

επιχειρήματα ήταν ότι η επεξεργασμένη μορφή των διηγήσεων για τα

θαύματα προσδίδει μεταγενέστερη εποχή, η αναπτυγμένη θεολογία της

ιστορίας, η διαφορά του Λουκά με τον Παύλο ως προς την εκτίμηση των

Αποστόλων(για το συγγραφέα των Πράξεων ως απόστολοι ισχύουν μόνο οι

Δώδεκα) καθώς και της σχέσεως της εκκλησίας με τον Ιουδαϊσμό (Ο Παύλος

αρνείται την περιτομή ενώ στις Πράξεις περιτέμνει τον Τιμόθεο)79. Ο Άγιος

Ιωάννης ο Χρυσόστομος λέγει80 « Έτσι και ο Παύλος, ακολουθώντας το

παράδειγμα του Κυρίου, δεν θα μπορούσε να κατηγορηθεί, επειδή τη μία φορά

συμπεριφέρονταν σαν Ιουδαίος και την άλλη σαν ξένος προς τον Νόμο. Άλλοτε

78 Παναγόπουλου, Ι.,Εισαγωγή στην Καινή Διαθήκη, Αθήνα 1994,σελ160

79 Πρ 16.3

80 Καραβιδόπουλου,Ι., Κόλτσιου-Νικήτα, Α., Λοβέρδου-Τσιγαρίδα,Κ., Σκιαδαρέση,

Ι., Τσάμη, Δ., Ο Απόστολος Παύλος και οι επτά εγκωμιαστικοί λόγοι του Ιωάννου

Χρυσοστόμου για τον Απόστολο των εθνών, Ιεραποστολικός σύνδεσμος « Άγιος

Κοσμάς ο Αιτωλός», Θεσσαλονίκη 2003, σελ 105

49

τηρούσε τον Νόμο και άλλοτε τον περιφρονούσε. Άλλοτε αφοσιωνόταν στην

παρούσα ζωή και άλλοτε την καταφρονούσε. Άλλοτε ζητούσε χρήματα και

άλλοτε και αυτά που του προσφέρονταν τα αρνιόταν. Και προσέφερε θυσίες

και ξυριζόταν και εντούτοις πάλι καταδίκαζε εκείνους που τα έκαναν αυτά.

Και άλλοτε δεχόταν την περιτομή και άλλοτε την απέρριπτε.»

Άλλο ένα επιχείρημα είναι η οργανωμένη μορφή της εκκλησίας και η

απουσία στις Πράξεις βασικών διδασκαλιών του Παύλου( όπως δικαίωση δια

μόνης της πίστεως). Τα παραπάνω επιχειρήματα οφείλονται σε ορισμένες

ομολογιακές προκαταλήψεις και δεν είναι δυνατό να κλονίσουν την αρχαία

παράδοση ως προς την ταυτότητα του συγγραφέα των Πράξεων με εκείνον

του Ευαγγελίου του Λουκά81. Ο Ιησούς δεν αποτελεί απλά ιστορικό πρόσωπο

του παρελθόντος ούτε και με την ανάληψη του εγκατέλειψε τον κόσμο, αλλά

δρά δυναμικά στην ιστορία κατευθύνοντας την πορεία του κόσμου δια μέσου

του Πνεύματος που δόθηκε στην εκκλησία. Συνεπώς οι Πράξεις δεν

εξιστορούν απλά την ιστορία της Πρώτης εκκλησίας αλλά ευαγγελίζονται το

έργο του Κυρίου σε χρονική συνάφεια με τη ζωή της εκκλησίας, η οποία

γίνεται το νέο ευαγγέλιο. Ο Λουκάς δεν είναι μόνο ένας ιστορικός

συγγραφέας που καταγράφει όλη τη ζωή και τη δραστηριότητα της πρώτης

εκκλησίας, αλλά και θεολόγος διότι αντιλαμβάνεται ότι το άγιο Πνεύμα

καθοδηγεί τη ζωή της εκκλησίας82. Ο Ευαγγελιστής Λουκάς είναι ο

συγγραφέας και των δυο έργων(ευαγγέλιο, Πράξεις). Αυτό διαπιστώθηκε

επειδή και τα δύο παραπάνω έργα παρουσιάζουν κοινό ύφος, λεξιλόγιο,

διδασκαλία. Επίσης το ότι ο συγγραφέας των Πράξεων είναι ο Λουκάς

διαφαίνεται και από τα «ημείς εδάφια» τα οποία είναι κομμάτια του έργου

που η διήγηση γίνεται σε α’ πληθ. πρόσωπο που υποδηλώνει ότι είναι

προσωπικό ημερολόγιο του συγγραφέα.83Όπως τονίζει ο Ι. Καραβιδόπουλος

81 Παναγόπουλου, Ι., Εισαγωγή στην Καινή Διαθήκη, Αθήνα 1994,σελ 159

82 «πράξεις εκκλησίας», «πράξεις Αγίου Πνεύματος»

83 βλ.16,10-17 `20,5-16`21,1-17, 27,1`28,26

50

«σε όλες τις περιπτώσεις οι πράξεις δεν νοούνται ως έργα ή κατορθώματα ων

αποστόλων κατά το πρότυπο των κατορθωμάτων των θείων ανδρών του

ελληνικού κόσμου ή των βασιλέων και στρατηγών αλλά ως διακονία και

ιεραποστολική προσφορά των αποστόλων ως μελών της πρώτης εκκλησίας

προς τον κόσμο»84 . Στις Πράξεις των Αποστόλων δεν υπάρχει ένας ήρωας

αλλά πολλοί άνθρωποι οι οποίοι θεωρούσαν τον εαυτό τους ως υπηρέτες του

θείου λόγου. Έτσι αυτές είναι οι Πράξεις των Αποστόλων και όχι ενός

απόστολου και αυτό γιατί το έργο του ευαγγελίου για να δημιουργηθεί θα

έπρεπε να προσφέρουν όλοι. Σκοπός των Πράξεων είναι να φανερώσουν

πώς το χριστιανικό κήρυγμα από την Ιερουσαλήμ έφτασε στην

αυτοκρατορία της Ρώμης. Μια άλλη σκοπιμότητα των Πράξεων είναι να

προβάλλει τη διαφοροποίηση της εκκλησίας από τον Ιουδαϊσμό. Η εκκλησία

είναι ο χώρος εκπλήρωσης των παλαιών επαγγελιών γι’ αυτόν τον λόγο οι

μαθητές έρχονται σε σύγκρουση με τον Ιουδαϊσμό. Η εκκλησία απευθύνει το

κήρυγμά της πρώτα στους Ιουδαίους όπως είχε κάνει και ο Ιησούς. Μόνο

μετά την αρνητική τους στάση οι Απόστολοι στρέφονται προς τα έθνη. Το

βιβλίο των Πράξεων τελειώνει με την απόρριψη του Ιουδαϊσμού από την

εκκλησία. Πολλές ομιλίες του Απ. Παύλου έχουν πολιτικό σκοπό. Αυτό

σημαίνει ότι ο Λουκάς δεν φέρνει τον Παύλο σε σύγκρουση με τις ρωμαϊκές

αρχές. Οι ρωμαίοι διοικητές πείθονται για την αθωότητα του Παύλου. Εν

συνεχεία ο Παύλος μπορεί ανενόχλητος και κηρύττει το Ευαγγέλιο στη Ρώμη

για δυο ολόκληρα χρόνια. Με όλα τα παραπάνω που προαναφέρθηκαν ο

Λουκάς αποσκοπεί να δημιουργήσει ένα ευνοϊκό κλίμα ώστε να διαδοθεί το

Ευαγγέλιο και να απαλλάξει τους χριστιανούς από τον φόβο επέμβασης

ρωμαϊκής εξουσίας στη ζωή της εκκλησίας85

84 Καραβιδόπουλου,Ι., Εισαγωγή στην Καινή Διαθήκη, εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη

2001, σελ 244-245

85 Παναγόπουλου, Ι.,Εισαγωγή στην Καινή Διαθήκη, σελ 165-166,Αθήνα 1994

51

Ο Παύλος στις Πράξεις των Αποστόλων περιγράφεται ως

θαυματοποιός86. Στις Πράξεις περιγράφονται συγκεκριμένες

θαυματουργικές πράξεις του Παύλου . Για παράδειγμα ο Απόστολος

τιμωρεί με τύφλωση τον Ιουδαίο μάγο Ελύμα (13,4-12), θεραπεύει στα

Λύστρα έναν παράλυτο στα πόδια ασθενή (14,8-20), η ανάσταση του

νεαρού Εύτυχου στην Τροία. Επίσης ο Παύλος περιγράφεται ως

διδάσκαλος αλλά και φιλόσοφος. Στην 1η ιεραποστολική περιοδεία

βρίσκεται με τον Βαρνάβα ενώ στη δεύτερη γίνεται ο αρχηγός της

ιεραποστολής. Στην Αθήνα συζητά φιλοσοφικά θέματα με τους

φιλοσόφους χρησιμοποιώντας την τέχνη της ρητορικής δίνοντας στο

κήρυγμά του στωικές ιδέες ώστε να γίνει ιδιαίτερα πειστικός . Ακόμη

παρουσιάζεται πιστός στο Νόμο του Μωυσή και στην ιουδαϊκή λατρεία

Ιουδαίος ο οποίος διδάσκει τη συνέχιση του σχεδίου του Θεού για τη

σωτηρία του κόσμου μέσα από την πίστη στον Χριστό. Ο Λουκάς

περιγράφει πως ο Παύλος αντιδρά στις εκκλήσεις των χριστιανών να μη

μετέβη στα Ιεροσόλυμα . Η όλη περιγραφή από τον Λουκά της στάσης ου

Παύλου απέναντι στο μαρτύριο θέλει να δείξει ότι ο δρόμος του κάθε

πιστού και της εκκλησίας είναι δρόμος δύσκολος. Οι πιστοί για να

κερδίσουν την βασιλεία των ουρανών , πρέπει να περάσουν από πολλούς

διωγμούς (14,22)

86 Ατματζίδη, Χ., «Η Θεολογία του Απ. Παύλου»,σελ 48-52

52

2.ΔΕΥΤΕΡΟΠΑΥΛΕΙΕΣ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ

Α) ΠΡΟΣ ΚΟΛΟΣΣΑΕΙΣ ΕΠΙΣΤΟΛΗ

Ο Ι. Καραβιδόπουλος87 αναφέρει ότι η επιστολή αυτή απευθύνεται σε

χριστιανούς που δεν γνωρίζει καλά ο Παύλος αφού δεν είχε ιδρύσει ο ίδιος

την εκκλησία τους. Από έμμεσες πληροφορίες γίνεται αντιληπτό ότι ο

Επαφράς καταγόμενος από τις Κολοσσές κήρυξε το ευαγγέλιο ιδρύοντας

την εκκλησία αυτής της πόλης. Ο Επαφράς ήταν κοντά στον Παύλο αλλά

στην προς Φιλήμονα επιστολή χαρακτηρίζεται ως συναιχμάλωτός του.

Φαίνεται ότι ο Επαφράς ήρθε στην Έφεσο συνάντησε τον Παύλο στη

φυλακή και τον πληροφόρησε για την διάδοση μιας αιρετικής διδασκαλίας

που είχαν να αντιμετωπίσουν οι χριστιανοί αυτής της πόλης. Ο ίδιος ζητά

από τον Παύλο να τους βοηθήσει και εκείνος χωρίς να τους γνωρίζει τους

στέλνει επιστολή ώστε να ενδυναμώσει την πίστη τους. Η επιστολή αυτή

δίνει έμφαση στην υπεροχή του Ιησού Χριστού σε ολόκληρη την κτίση

αλλά και στο βάπτισμα.

87 Καραβιδόπουλου,Ι., Εισαγωγή στην Καινή Διαθήκη ,εκδ. Πουρναρά , Θεσσαλονίκη

2001, σελ.352-360

53

Β)ΠΡΟΣ ΕΦΕΣΙΟΥΣ ΕΠΙΣΤΟΛΗ

Η Έφεσος ήταν η πιο σημαντική πόλη της Μ. Ασίας. Αρχικά

βρισκόταν στα παράλια του Ικάριου Πελάγους. Όπως αναφέρει

χαρακτηριστικά ο κ. Ατματζίδης στο έργο του « 88η έννοια της δόξας στην

παύλεια θεολογία» Ήταν μια από τις πιο πολυάριθμες μητροπόλεις της

ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Η ραγδαία ανάπτυξή της ξεκίνησε με την

αναγόρευσή της από τον Αύγουστο σε πρωτεύουσα της επαρχίας της

Ασίας. Κατά την εποχή αυτή η πόλη κοσμήθηκε με πολλά νέα

οικοδομήματα ποικίλων χρήσεων. Επίσης αποτελούσε σπουδαίο εμπορικό

κέντρο και σημειώθηκε ανάπτυξη της οικονομίας . Την οικονομική

ανάπτυξη ενίσχυσε και η οικονομική και κοινωνική πολιτική που άσκησε

η ρωμαϊκή εξουσία στην περιοχή. Οι Ρωμαίοι παρείχαν προνόμια στους

πολίτες και απαλλαγή από φόρους βοηθώντας έτσι την οικονομική

ανάπτυξη των πόλεων. Με την πολιτική τιμών προσπαθούσαν να

μετριάσουν τις ταξικές αντιθέσεις. Όλα αυτά διαμόρφωσαν μια κοινωνική

διαστρωμάτωση η οποία επέδρασε και στη θρησκευτική ζωή των

κατοίκων. Στην Έφεσο υπήρχε μια πληθώρα από θεότητες και ναούς.

Εκτός από τη θεά Άρτεμη την κυρίαρχη θεότητα της Εφέσου, υπήρχε η

λατρεία του Διόνυσου, της Δήμητρας, Δία και Απόλλωνα, αιγυπτιακές

θεότητες. Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο ήταν και η λατρεία του

αυτοκράτορα Όπως βέβαια μαρτυρούν οι Πράξεις οι κάτοικοι της Εφέσου

88 Ατματζίδη,Χ., η έννοια της δόξας στην παύλεια θεολογία, εκδ. Πουρναρά,

Θεσσαλονίκη 2001,σελ497-504

54

ήταν φανατισμένοι θρησκευτικά με την Αρτέμιδα89, τις δεισιδαιμονίες90 και

τον ξεπεσμό των ηθών.

Μετά την Κόρινθο ο Παύλος επισκέφτηκε την Έφεσο, ύστερα την

Αντιόχεια και εν συνεχεία τα Ιεροσόλυμα. Άφησε τον Ακύλα και την

Πρίσκιλλα91.Είχε επισκεφτεί την Έφεσο κατά την Τρίτη περιοδεία του και

έδρασε εκεί άλλα τρία χρόνια όπως και μας πληροφορούν οι Πράξεις92

Όμως το έργο του Παύλου προκάλεσε αναστάτωση στους εθνικούς και

δέχθηκε εξεγέρσεις93. Κατά το τέλος αυτής της περιοδείας ο Παύλος κάλεσε

στη Μίλητο του Εφεσίους πρεσβύτερους για να τους αποχαιρετήσει γιατί

γνώριζε από το Πνέυμα την φυλάκισή του94. Υπάρχει μια τελευταία

αναφορά τη Εφέσου στην επιστολή Α΄Προς Τιμόθεον και συγκεκριμένα

στίχο 3 του κεφαλαίου 1 την οποία επισκέφτηκε μετά την απελευθέρωσή

του από τη Ρώμη. Η επιστολή εμπεριέχει πολύ λίγες πληροφορίες σχετικά

με το έργο του Παύλου εκεί95. Γνωρίζει αρκετά για την κοινότητα αλλά

αγνοεί προσωπικά τους παραλήπτες. Η πατερική παράδοση προσδίδει σε

αυτή κατηχητικό και παραινετικό χαρακτήρα. Κατά τον Ι. Χρυσόστομο δεν

απευθύνεται σε κατηχούμενους αλλά σε πιστούς, γι αυτό είναι « νοημάτων

μεστή η επιστολή υψηλών και δογμάτων» τα οποία σε καμιά άλλη επιστολή

δεν έχει εκθέσει ο Παύλος. H αρχαία εκκλησιαστική παράδοση εκτιμά ότι η

συγκεκριμένη επιστολή γράφτηκε στη Μ. Ασία γύρω στο 90 μ.Χ.96

89 Πραξ.19,27

90 Πραξ.19,19

91 Πραξ18,19

92 Πρ.20,31

93 Πρ.19,21-40

94 Πρ.20,13-38

95 Παναγόπουλου,Ι., Εισαγωγή στην Καινή Διαθήκη, Αθήνα 1995,σελ 250

96 Παναγόπουλου,Ι., Εισαγωγή στην Καινή Διαθήκη, Αθήνα 1995,σελ 254.

55

Γ) Β’ ΠΡΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΕΙΣ ΕΠΙΣΤΟΛΗ

Γύρω στα τέλη 51-αρχές 52 μ. Χ. γράφτηκε η Β΄ Θεσσαλονικείς επιστολή

στην οποία εκφράζει ευχαριστίες για τους αναγνώστες και με αυστηρό

ύφος παρέχει οδηγίες για τη συμπεριφορά των αδερφών.

Το πρόβλημα97 δημιουργήθηκε από τις θλίψεις και τους διωγμούς που

υπέφεραν οι χριστιανοί της Θεσσαλονίκης. Αυτή η κατάσταση τους έκανε

να αναμένουν με αγωνία και ανυπομονησία τον Χριστό ώστε να

αποδώσει δικαιοσύνη τιμωρώντας τους διώκτες και δικαιώνοντας τους

πιστούς. Η αυξανόμενη καταπίεση υπήρχε κίνδυνος να κάνει τους

Θεσσαλονικείς εύπιστους σε ψευδείς διαδόσεις. Ενώ η καθυστέρηση

προκαλούσε διαμαρτυρίες ίσως και κλονισμό της πίστης όλα αυτά

ανάγκασαν τον Παύλο να γράψει επιστολή και να αφιερώσει το

μεγαλύτερο μέρος της σε αναφορές στη δίκαιη κρίση του Θεού, στην

εκδίκηση των ασεβών.

Ο Παύλος98 ευχαριστεί τον Θεό για την πίστη των Θεσσαλονικέων.

Τους βεβαιώνει ότι όταν θα έρθει ο Χριστός οι διώκτες θα τιμωρηθούν και

εκείνοι θα ανταμειφθούν για την υπομονή τους. Τους συμβουλεύει να μην

παρασύρονται από διδασκαλίες ότι τάχα φτάνει η ημέρα Κυρίου. Η

Δευτέρα παρουσία δεν θα γίνει αν δεν προηγηθεί αποστασία και δεν θα

αποκαλυφθεί ο άνθρωπος της ανομίας . Τους προτρέπει να προσεύχονται

για να απαλλαγούν από τους απίστους και πονηρούς. Η επιστολή

τελειώνει με ιδιόχειρο ασπασμό και ευλογία.

97 Γαλάνη,Ι., Β΄ επιστολή του Απ. Παύλου προς Θεσσαλονικείς , εκδ. Πουρναρά,

Θεσσαλονίκη 2005, σελ.30-31

98 βλ. οπ. Παρ. σελ.45-47

56

Δ) Α’ ΠΡΟΣ ΤΙΜΟΘΕΟΝ ΕΠΙΣΤΟΛΗ

Στην Α’ προς Τιμόθεον o Παύλος εφιστά την προσοχή του ποιμένα της

εκκλησίας της Εφέσου στον κίνδυνο των αιρετικών προτρέποντάς τον να

μείνει πιστός στον χριστιανισμό99. Παρέχει στη συνέχεια οδηγίες για

θέματα λατρείας και περιγράφει τα προσόντα εκείνα που έχουν οι

επίσκοποι και οι διάκονοι. Αναφέρει για το μυστήριο της ευσεβείας που

συνετέλεσε στην ενανθρώπιση του Χριστού και το θέμα των αιρετικών

συμβουλεύοντας τον Τιμόθεο να αποτελέσει παράδειγμα για τους

χριστιανούς.

Ε) Β’ ΠΡΟΣ ΤΙΜΟΘΕΟΝ ΕΠΙΣΤΟΛΗ

Η επιστολή αυτή αποτελεί το κύκνειο άσμα και τη διαθήκη του

Παύλου100. Στην επιστολή αυτή γνωστοποιείται ότι ο Παύλος είναι

δέσμιος και σε αντίθεση με την ατμόσφαιρα της θλίψης και απόγνωσης

99 Καραβιδόπουλου,Ι., Βιβλικά μελετήματα, Εισαγωγή στην Καινή διαθήκη, εκδ.

Πουρναρά , Θεσσαλονίκη 2001, σελ 384

100 Σκιαδαρέση,Ι., Παύλειες μελέτες Α΄,εκδ. Πουρναρά ,Θεσσαλονίκη 2005, σελ 185-

188

57

με σκοπό την αποφυλάκισή τους από τα οποία διακατέχονται άλλοι

αποστολείς ο απ. Παύλος προσπερνά τις σκληρές συνθήκες και ελπίζει,

χαίρεται συγχωρεί , παραινεί, προσεύχεται, οραματίζεται. Η επιστολή του

αποστόλου Παύλου χαρακτηριζόμενη ως κύκνειο άσμα εννοεί του

προσανατολισμένου στην αιώνια βασιλεία του Θεού και όχι σαν το

κύκνειο άσμα ενός αδικοχαμένου φυλακισμένου. Ο χαρακτηρισμός της

επιστολής ως διαθήκη αναφέρεται στο περιεχόμενο, τις συνθήκες

συγγραφής, στόχους επιστολής. Οι δύο αυτοί χαρακτηρισμοί της

επιστολής δεν αλληλοαποκλείονται αλλά αλληλοπεριχωρούνται. Ο

χαρακτηρισμός ως κύκνειο άσμα ανάγεται στους τελευταίους αιώνες ενώ

ο χαρακτηρισμός διαθήκη ανάγεται στον ιερό Χρυσόστομο και οι δύο σε

μορφή επιστολής εκφράζουν τις τελευταίες επιθυμίες του Αποστόλου

Παύλου.

ΣΤ) ΠΡΟΣ ΤΙΤΟΝ ΕΠΙΣΤΟΛΗ

Για τον Τίτο ο οποίος υπήρξε στενός συνεργάτης του Παύλου οι Πράξεις

δεν αναφέρουν τίποτα αλλά πληροφορίες μας παρέχει ο Παύλος στις

επιστολές του. Μαζί με τον Βαρνάβα συνοδεύει τον Παύλο στην

Αποστολική σύνοδο. Λαμβάνει μέρος στον έρανο για τους χριστιανούς

των Ιεροσολύμων, συμφιλιώνει τον Παύλο με τους Κορινθίους. Στη

δεύτερη φυλάκιση του Παύλου στη Ρώμη βρίσκεται κοντά του και εκεί

φεύγει για τη Δαλματία. Πριν από αυτή τη φυλάκιση ο Παύλος

αναλαμβάνει τη διαποίμανση της εκκλησίας της Κρήτης. Στην επιστολή

αυτή ο Παύλος υπενθυμίζει στον παραλήπτη της ότι τον εγκατέστησε για

να διορθώνει ελλείψεις και να εγκαταστήσει σε κάθε πόλη πρεσβύτερους.

58

Επίσης περιγράφει τους αιρετικούς ψευδοδιδασκάλους101 , υπενθυμίζει

στον Τίτο τα ποιμαντικά του καθήκοντα και τον συμβουλεύει να θυμίζει

στα μέλη της εκκλησίας την υποχρέωσή τους μετά το βάπτισμα της

ανανέωσης και αναγέννησης που χαρίζει το Άγιο Πνεύμα να πράττουν

στη ζωή τους έργα αγάπης.

3. ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΣΕ ΑΥΤΟΥΣ ΠΟΥ ΣΤΡΕΦΟΝΤΑΙ ΕΧΘΡΙΚΑ ΠΡΟΣ ΤΟΝ

ΑΠΟΣΤΟΛΟ ΠΑΥΛΟ

Α) Β’ ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΠΕΤΡΟΥ

H Β' επιστολή Πέτρου (67 μ.Χ.) χαρακτηρίζεται και ως «αντιαιρετική»,

γιατί δίνει μία κατοχυρωμένη απάντηση στους αμφισβητίες της ορθής

πίστης. Συνάμα έχει και «απολογητική» διάθεση, αφού αναπτύσσει την

πίστη της χριστιανικής κοινότητας χρησιμοποιώντας επιχειρήματα που

απαντούν τόσο στην ιουδαϊκή και την ευρύτερη χριστιανική παράδοση

όσο και στη θύραθεν γραμματεία. Εδώ αντιμετωπίζεται η σφαλερή και

101 «Φαίνεται όμως ότι εν αμφοτέραις ταις εκκλησίαις ταύταις ενεφανίσθησαν

ψευδοδιδάσκαλοι, διδάσκοντες ετεροδιδασκαλίας, αίτινες έθετον εις κίνδυνον αυτήν

την ύπαρξιν των νεαρών τούτων εκκλησιών. Εκ της αιτίας ταύτης γράφει ο Παύλος

τας προς Τιμόθεον και Τίτον επιστολάς..» βλ. Γαλίτη,Γ., η προς Τίτον επιστολή

,εισαγωγή-ερμηνεία του πρώτου κεφαλαίου πανεπιστημιακαί παραδόσεις,

εκδ.Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 1970, σελ7

59

πολύ επικίνδυνη για την εκκλησία διδασκαλία των ελευθεριαζόντων

αιρετικών, οι οποίοι παρεξηγώντας ριζικά το κήρυγμα του Παύλου περί

ελευθερίας από το Νόμο κήρυτταν την ασυδοσία και ειρωνεύονταν την

πίστη στην επερχόμενη Παρουσία του Κυρίου.

Η αφορμή που ώθησε το συγγραφέα της Β’ Πέτρου να συγγράψει την

επιστολή αυτή ήταν κάποιοι κύκλοι χριστιανών που αμφισβητούσαν την

έλευση της του Θεού ημέρας. Από το Β’ Πε 2,1-3α όπου αυτοί

χαρακτηρίζονται ως ψευδοδιδάσκαλοι και ψευδοπροφήτες υποστηρίζεται

ότι αυτοί δίδασκαν τις θέσεις τους και ερμήνευαν κατά ένα δικό τους

τρόπο τη γραφή της πρώτης Εκκλησίας στην οποία και συμπεριλάμβαναν

και επιστολές του Παύλου. Σύμφωνα με το κεφ2,18 φανερώνεται ότι η

διδασκαλία τους είχε απήχηση σένα κύκλο χριστιανών που θα μπορούσαν

να χαρακτηριστούν μαθητές τους. Οι αντίπαλοι αυτοί είχαν δημιουργήσει

μια κίνηση μέσα στη χριστιανική κοινότητα η οποία οδήγησε την

κοινότητα σε μεγάλες δυσκολίες. Η ελευθερία ήταν χαρακτηριστικό της

διδασκαλίας των αντιπάλων. Αυτή η ελευθερία κατά τη γνώμη τους, τους

απάλλαξε από τον φόβο τους προς τις ανώτερες δυνάμεις τις οποίες

χλευάζουν. Με αυτή την ελευθερία οδηγούνταν σε έναν ανεξέλεγκτο

ανήθικο τρόπο ζωής. Με βάση το Β’ Πε 3,15-16 οι αντίπαλοι για να

υποστηρίξουν τις θέσεις τους στηρίχτηκαν στην αυθεντία του Παύλου ο

οποίος θεωρούσε την ελευθερία ως ένα πολύ σημαντικό στοιχείο στη ζωή

του ανθρώπου ( Γαλ.5,13). Πιθανόν να θεωρούσαν τους εαυτούς τους

συγγενείς με τον Παύλο για αυτόν τον λόγο και συγγραφέας της

επιστολής τους επιτίθεται λεκτικά χαρακτηρίζοντας τους αμαθείς

διαστρεβλώνοντας το νόημα της Γραφής(3,16). Οι παραπάνω αναφορές

στις θρησκευτικές αντιλήψεις των αντιπάλων είναι υποθετικές αφού

προέρχονται από τη γραφίδα του συγγραφέα και όχι από τον εκπρόσωπό

60

τους102. O Grundmann 103αναφέρει ότι κατανοούσαν την ελευθερία σαν

την απελευθέρωση από τις δυνάμεις που κυβερνούν τους ανθρώπους και

τη γη. Όλη αυτή η στάση τους έρχεται σε αντίθεση με τη διδασκαλία του

Παύλου ο οποίος πολλές φορές ελέγχει αυτά που υποστηρίζουν :”u`mei/j

ga.r evpV evleuqeri,a| evklh,qhte( avdelfoi,\ mo,non mh. th.n evleuqeri,an eivj avformh.n th/|

sarki,( avlla. dia. th/j avga,phj douleu,ete avllh,loij”Å( Γαλ.5,13)

«Pa,nta moi e;xestin avllV ouv pa,nta sumfe,rei\ pa,nta moi e;xestin avllV ouvk evgw. evxousiasqh,somai upo, tinoj…0 hvgora,sqhte ga.r timh/j\ doxa,sate dh. to.n qeo.n evn tw/| sw,mati umw/n»Å( Α’ Κορ.6,12-20) «kai. mh. kaqw.j blasfhmou,meqa kai. kaqw,j fasi,n tinej hma/j le,gein o[ti poih,swmen ta. kaka,( i[na e;lqh| ta. avgaqa,È w-n to. kri,ma e;ndiko,n evstin»Å(Ρωμ.3,8)

«Ti, ou=n evrou/menÈ evpime,nwmen th/| a`marti,a|( i[na h ca,rij pleona,sh|È»(Ρωμ.6,1)

«i;de ou=n crhsto,thta kai. avpotomi,an qeou/\ evpi. me.n tou.j peso,ntaj avpotomi,a( evpi. de. se. crhsto,thj qeou/( eva.n evpime,nh|j th/| crhsto,thti( evpei. kai. su. evkkoph,sh» (Ρωμ.11,22)

Ένα άλλο σημείο είναι επίσης ότι οι κοινότητες στις οποίες

απευθύνονταν η επιστολή αυτή αμφισβητούσαν το λυτρωτικό νόημα του

σταυρικού θανάτου του Χριστού.

102 Ατματζίδη, Χ., Βιβλική Βιβλιοθήκη,Η εσχατολογία στη Β΄ Επιστολή Πέτρου, εκδ.

Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2005 σελ 51-53

103 Ατματζίδη, Χ., Βιβλική Βιβλιοθήκη, Η εσχατολογία στη Β΄ Επιστολή Πέτρου, εκδ.

Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2005 σελ. 51-53

61

Β) ΕΠΙΣΤΟΛΗ Α’ ΙΑΚΩΒΟΥ

Η επιστολή του Ιακώβου δεν παρουσιάζει κάποια ιστορικά στοιχεία για

τη δραστηριότητα του αποστόλου Παύλου αλλά κάποια στοιχεία της

διδασκαλίας του που συμφωνούν με αυτά που αναφέρει ο Ιάκωβος στην

επιστολή του.

Η πρώτη από τις καθολικές επιστολές έχει ως αποστολέα τον Ιάκωβο, ο

οποίος προσδιορίζεται ως "δούλος του Θεού και του Κυρίου Ιησού Χριστού"

και απευθύνεται στους Χριστιανούς που είναι σκορπισμένοι σε όλο τον

κόσμο. Πρόκειται προφανώς για τον αδελφόθεο Ιάκωβο, Το παραινετικό

και προτρεπτικό ύφος της και ο αυθεντικός τρόπος με τον οποίον

εκφράζεται ο συγγραφέας της, δείχνουν πράγματι ότι το κείμενο αυτό

προέρχεται από μια ηγετική μορφή της πρώτης εκκλησίας, μορφή που

είχε σεβαστή θέση στις συνειδήσεις των αναγνωστών.

Τα θέματα που αναπτύσσονται στην επιστολή είναι τα ακόλουθα: α) Το

νόημα των πειρασμών και ο τρόπος αντιμετώπισης τους. β) Η διαγωγή

των πλουσίων έναντι των φτωχών της κοινότητας και η μεροληπτική

προς τους πλουσίους στάση ορισμένων διδασκάλων. γ) Η σημασία των

έργων για την πίστη. Πολλές δοκιμασίες της κοινότητας προέρχονται από

την αδυναμία μελών της να χαλιναγωγήσουν τη γλώσσα τους, ενώ

τέλειος είναι αυτός που ελέγχει τη γλώσσα του. δ) Πραγματική σοφία

είναι αυτή που προέρχεται από το Θεό και εκδηλώνεται με ανάλογο

τρόπο ζωής. ε) Η προσκόλληση στα αγαθά του κόσμου αποβαίνει τελικά

έχθρα προς το Θεό. Η κρίση όμως του Θεού θα είναι αυστηρή για όσους

62

παραγνωρίζουν το θέλημα του και στηριζόμενοι στις δικές τους δυνάμεις

κάνουν σχέδια που αντιστρατεύονται την εντολή του Θεού. στ) Οι πιστοί

πρέπει να δείξουν καρτερία γιατί πλησιάζει η κρίση, να προσεύχονται, να

εξομολογούνται τα αμαρτήματα τους και να προσπαθούν να

επαναφέρουν τους αμαρτωλούς από την πλάνη στην οδό του Θεού.

Όταν ο Ιάκωβος υπογραμμίζει ότι «ο άνθρωπος δικαιώνεται από τα

έργα κι όχι μόνο από την πίστη» (2,24) δεν στρέφεται κατά της γνωστής

παύλειας διδασκαλίας, αλλά κατά της παρερμηνείας της από ορισμένους

χριστιανούς. Όσο κι αν ο τόνος είναι διαφορετικός στους δύο συγγραφείς,

ο Απόστολος Παύλος τονίζει ιδιαίτερα την πίστη, ο Ιάκωβος τα έργα.

Πρόκειται για την ίδια διδασκαλία και στους δύο, για την πίστη που

εκδηλώνεται με έργα. Ούτε για τον Παύλο είναι δυνατή η πίστη που δεν

«εκδηλώνεται έμπρακτα με αγάπη» (Γαλ 5,6), ούτε για τον Ιάκωβο

μπορούν να υπάρχουν έργα χωρίς πίστη. Όπως η πίστη χωρίς τα έργα

είναι νεκρή (Ιακ 2,26), έτσι και τα έργα, ιδίως τα έργα του νόμου, δεν

σώζουν τον άνθρωπο αν δεν έχει πίστη στον Ιησού Χριστό.

63

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ’

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΩΝ ΑΠΟΚΡΥΦΩΝ

ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΤΩΝ ΑΝΑΦΕΡΟΜΕΝΩΝ ΣΤΟΝ

ΑΠΟΣΤΟΛΟ ΤΩΝ ΕΘΝΩΝ

64

1.ΕΞΩΚΑΝΟΝΙΚΗ/ ΑΠΟΚΡΥΦΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ

Εισαγωγικά

Απόκρυφα χριστιανικά κείμενα ονομάζονται ορισμένα ψευδή ή

ανώνυμα χριστιανικά κείμενα τα οποία δεν συγκαταλέγονται στον

κανόνα της Καινής Διαθήκης αλλά ή διαβάζονται ή απορρίπτονται από

τους πρωτοχριστιανικούς συγγραφείς104. Τα κανονικά Ευαγγέλια

περιέχουν μαρτυρία για την προσωπικότητα και το έργο του Χριστού ενώ

τα απόκρυφα εμπεριέχουν συστηματική θεολογική διδασκαλία. Τα

απόκρυφα διακρίνονται σε δυο βασικές κατηγορίες δηλαδή σε αυτά που

συμπληρώνουν τα κενά που υπάρχουν στις διηγήσεις για τον βίο του

Ιησού και είναι ιστορικά ανταποκρινόμενα στους ευσεβείς ορθοδόξους

αλλά και στα αναπληρωματικά που προβάλλουν αντιμαρτυρία και

εμπεριέχουν θεολογικές διδασκαλίες που είναι μέσο δημιουργίας

αιρετικών διδασκαλιών105. Σε κάποιους αιρετικούς κύκλους τα απόκρυφα

κείμενα είχαν θετική έννοια ,σήμαινε έτσι τα κείμενα εκείνα που

προφυλάσσονταν από το κοινό που δεν μπορούσε να κατανοήσει

ορισμένα βαθιά θεολογικά νοήματα. Οι συγγραφείς όμως της εκκλησίας

απέδιδαν αρνητική έννοια σε αυτά ότι δηλαδή είχαν αμφίβολη προέλευση

ή ότι ήταν αιρετικά. Τα αίτια ύπαρξης τους οφείλονται στη φαντασία

κάποιων αγνώστων συγγραφέων που κατά κάποιο τρόπο θέλησαν να

καλύψουν ορισμένα κενά της Κ.Δ. σχετικά για τη ζωή του Χριστού, της

104 Καραβιδόπουλου,Ι., βιβλική βιβλιοθήκη, Απόκρυφα χριστιανικά κείμενα, Α’

Απόκρυφα Ευαγγέλια , εκδ. Πουρναρά Θεσσαλονίκη 2009, σελ 11-16

105 Χρήστου, Π.,Ελληνική Πατρολογία, Τόμος Α , εισαγωγή , εκδ. οίκος Κυρομάνος,

Θεσσαλονίκη 2004, σελ 128

65

Παναγίας και των Αποστόλων αποδίδοντας τα έργα τους σε γνώριμα

πρόσωπα της εκκλησίας. Τα Απόκρυφα παρουσιάζουν φανταστικές

διηγήσεις για την παιδική ηλικία του Ιησού που δεν κάνουν λόγο το

Ευαγγέλια. Επίσης ανώνυμα πρόσωπα στην Κ.Δ. φανερώνονται να έχουν

όνομα στα απόκρυφα κείμενα όπως οι τρεις μάγοι ονομάζονταν Γασπάρ,

Βαλτάσαρ, Μελχιώρ. Επίσης άλλο ένα αίτιο ΄ύπαρξης τους είναι ότι

εξαιτίας αυτών δημιουργήθηκαν και εξαπλώθηκαν οι αιρετικές

διδασκαλίες. Ακόμη τα απόκρυφα κείμενα εξαπλώθηκαν εξαιτίας της

προσπάθειας των Εθνικών και των Ιουδαίων να δώσουν μεγαλύτερο

κύρος στις σκέψεις τους υπερασπιζόμενοι απόψεις φιλοσοφικής και

θεολογικής κοινότητας στην οποία ζούσαν. Αυτό υπήρχε μεταξύ των

Πυθαγόρειων , Αριστοτελικών, Σωκρατικών καθώς και των Ελληνιστών

Ιουδαίων. Όμως κατά το πέρασμα των χρόνων τα απόκρυφα άλλοτε

καταδικάστηκαν από την εκκλησία και άλλοτε υπήρξαν πηγή έμπνευσης

για τη δημιουργία έργων τέχνης. Τα απόκρυφα γράφτηκαν γύρω στον 2ο

αιώνα μ.X. και παρουσιάζουν αρκετά κοινά στοιχεία με την Κ.Δ. ως προς

το περιεχόμενό τους γιατί κάνουν λόγο και τροποποιούν πρόσωπα και

καταστάσεις που ήδη υπάρχουν στην Κ.Δ. αλλά μοιάζουν ακόμα και στο

είδος τους, δηλαδή και στα απόκρυφα κείμενα υπάρχουν Ευαγγέλια

Πράξεις, Επιστολές. Έτσι η ποικιλία των Αποκρύφων διακρίνεται σε πέντε

ομάδες : α) Συλλογές λογίων του Χριστού β) Συλλογές διηγήσεων

πράξεων και γεγονότων γ) εκθέσεις που προέρχονται δήθεν από

πρόσωπα του περιβάλλοντος του Ιησού δ) περιγραφές της αποκάλυψης

του Χριστού ε) πραγματείες για την πνευματική τελείωση του ανθρώπου.

66

1. ΑΠΟΚΡΥΦΕΣ ΠΡΑΞΕΙΣ

Α ) ΠΡΑΞΕΙΣ ΠΑΥΛΟΥ ΚΑΙ ΘΕΚΛΑΣ106

Οι Πράξεις Παύλου προέρχονται από την Μ. Ασία Αλλά και τους

κύκλους εκείνους που ήθελαν τη γυναίκα να διδάσκει και να βαπτίζει.

Από τον ίδιο εκκλησιαστικό συγγραφέα πληροφορούμαστε ότι ο

συντάκτης του έργου έχει απολυθεί από το ιερατικό του αξίωμα παρά τη

διαβεβαίωση ότι έγραψε αυτό « από αγάπη για τον Παύλο». Από τη

στιγμή που το χρησιμοποίησαν οι Μανιχαίοι, το κείμενο αυτό ονομάστηκε

απόκρυφο και με την ένδειξη αυτή αναφέρεται στο Γελασιανό Διάταγμα

τον 6ο αιώνα και στη Στιχομετρία του Νικηφόρου τον 9ο αιώνα.

Οι Πράξεις Παύλου και Θέκλας ήταν μια πλαστή και χωρίς ιστορική

αλήθεια αφήγηση που συνέγραψε το 185-195 μ. Χ. κάποιος πρεσβύτερος

της Μ. Ασίας που εκδιώχθηκε για την πράξη του αυτή από την εκκλησία107

Ο λόγος βέβαια για αυτήν την απόφαση ήταν ότι όλη η στάση και οι

δραστηριότητες της Θέκλας θεωρήθηκαν τολμηρές και έξω από τα

καθιερωμένα και ισχύοντα στους εκκλησιαστικούς κύκλους . Όμως

αρκετοί θεολόγοι ιστορικοί αλλά και πατέρες της εκκλησίας θεώρησαν

αυθεντικές τις Πράξεις Παύλου και Θέκλας και ιδιαίτερα ωφέλιμες για

την ενδυνάμωση της πίστης των χριστιανών. Ανάμεσά τους ο Ευσέβιος ,

Κυπριανός, ο Γρηγόριος Ναζιανζηνός, Χρυσόστομος, Σεβέριους

Σουλπίτιους ο οποίος έζησε τον τέταρτο αιώνα αλλά και άλλοι πολλοί.

Ιδιαίτερο και βασικό χαρακτηριστικό της ιστορίας είναι η πίστη στον Θεό ,

106 Καραβιδόπουλου,Ι., Βιβλική Βιβλιοθήκη Απόκρυφα Χριστιανικά Κείμενα

Β’Απόκρυφες Πράξεις Επιστολές Αποκαλύψεις, Εκδ. Πουρναρά, σελ 147-151

107 Κουτσούκη, Δ., επιλογή, μετάφραση και επιμέλεια έκδοσης, Απόκρυφα κείμενα

Καινής Διαθήκης τόμος 4, πύρινος κόσμος, Αθήνα 1992, σελ.19

67

η ηθική , η αποχή από τα υλικά αγαθά που οδηγούν στο μονοπάτι της

σωτηρίας. Η αντίσταση στα κοινωνικά ιδεώδη και δεδομένα της εποχής

οδηγεί στο μαρτύριο και οδηγεί τους ανθρώπους στη θέωση. Το

χειρόγραφο των Πράξεων φυλάσσεται στη βιβλιοθήκη Bodleian της

Οξφόρδης.

Το1896 ο Schmidt μέσα σε 2000 τεμάχια παπύρων που εντοπίστηκαν

στην περιοχή Akhmin της Άνω Αιγύπτου κατάφερε να βρει μια ομάδα

φύλλων σε κοπτική γλώσσα που ταύτισε με τις Πράξεις του Παύλου και

τα εξέδωσε το 1904. Αυτά τα τεμάχια παπύρων είναι γνωστά στην έρευνα

των Αποκρύφων ως πάπυροι της Heidelberg. Επίσης έχει διαπιστωθεί ότι

και άλλα τρία ελληνικά κείμενα αποτελούν μέρος των Πράξεων του

Παύλου. Αυτά είναι οι Πράξεις Παύλου και Θέκλας , η απόκρυφη

αλληλογραφία Παύλου και Κορινθίων και το Μαρτύριον του Αγίου

Αποστόλου Παύλου. Έτσι κατά τον Schmidt η πορεία του Αποστόλου

Παύλου είναι η Αντιόχεια Συρίας , Ικόνιο, Αντιόχεια Πισιδίας, Μύρα,

Σιδών, Τύρος, Φίλιπποι, Κόρινθος, ταξίδι προς Ιταλία, Ρώμη- Μαρτύριο. Ο

κοπτικός πάπυρος που βρέθηκε στη βιβλιοθήκη John Ryland στη

Manchester παρουσιάζοντας τον Παύλο κοντά στη Δαμασκό θεωρήθηκε

ότι αποτελεί την αρχή της διήγησης των Πράξεων του Παύλου. Ένας

άλλος κοπτικός πάπυρος που βρέθηκε στη βιβλιοθήκη Bodmer της

Γενεύης περιέχει την αρχή της δράσης της Εφέσου , τη βάπτιση του

λιονταριού από τον απόστολο που προηγείται της θηριομαχίας. Στις

απόκρυφες Πράξεις Παύλου όλη η δράση του Παύλου συμπυκνώνεται σε

μια περιοδεία που ξεκινά από τη Δαμασκό και καταλήγει στη Ρώμη. Η

χειρόγραφη παράδοση του κειμένου των Πράξεων Παύλου είναι : 1.

Ελληνικά χειρόγραφα α) πάπυρος Αμβούργου -11 τεμάχια παπύρου που

περιλαμβάνουν μέρος της δραστηριότητας του Παύλου στην Έφεσο και

Κόρινθο , ταξίδι από Κόρινθο στη Ρώμη και το μαρτύριο επι Νέρωνος στη

Ρώμη.β) 50 ελληνικά χειρόγραφα που περιέχουν Πράξεις Παύλου και

68

Θέκλας γ) ο πάπυρος Bodmer X περιέχει την απόκρυφη αλληλογραφία

Κορινθίων – Παύλου.

2.Κοπτικά χειρόγραφα α) πάπυροι της Heidelberg περιέχουν την

αλληλογραφία των Κορινθίων με τον Παύλο καθώς και άλλα επεισόδια β)

ο πάπυρος της βιβλιοθήκης John Ryland Manchester που εμφανίζει τον

Πάυλο στη Δαμασκό. γ) ο πάπυρος Bodmer της Γενεύης που περιέχει τη

βάφτιση του λιονταριού από τον Παύλο. Σύμφωνα με τον W. Rordorf- R.

Kasser τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του έργου είναι ότι ο Παύλος

παρουσιάζεται ως περιοδεύων χαρισματούχος που επισκέπτεται

εκκλησίες και όχι ως ιδρυτής χριστιανικών εκκλησιών. Παρουσιάζεται ως

ασκητής που πρέπει να τον μιμούνται όλοι, παράδειγμα πολλοί νέοι

αρνούνται το γάμο τον ακολουθούν και οι παντρεμένοι εγκαταλείπουν

τα σπίτια τους. Η αποστολή του Παύλου ταυτίζεται με αυτή του Ιησού

Χριστού, ο Παύλος παρουσιάζεται να κάνει θαύματα μεταξύ των οποίων

και νεκραναστάσεις. Το προφητικό χάρισμα δεν αποτελεί προνόμιο του

ίδιου αλλά και όλης της κοινότητας. Οι γυναίκες διαδραματίζουν

σημαντικό ρόλο αποτελούν μέρος της ομάδας των περιοδευόντων

χαρισματούχων. Η Θέκλα φαίνεται να αποτελεί το πιο χαρακτηριστικό

παράδειγμα. Αναμονή του τέλους του κόσμου με φωτιά και σωματική

ανάσταση. Νηστεία και αποχή από τα αλκοολούχα ποτά ακόμη και στη

θεία Ευχαριστία. Οι Πράξεις Παύλου προϋποθέτουν γνώση της Π.Δ.

Ο συγγραφέας των Πράξεων Παύλου συνένωσε διάφορες τοπικές

παραδόσεις για τον Απόστολο Παύλο και ενσωμάτωσε ένα προγενέστερό

του κείμενο, την Αλληλογραφία του Παύλου με του Κορινθίους . Σε δύο

λατινικά χειρόγραφα της Κ.Δ. και οκτώ αρμενικά παρατίθεται η

απόκρυφη αυτή αλληλογραφία ως Γ’ προς Κορινθίους επιστολή.

Σύμφωνα με την αλληλογραφία αυτή ο Παύλος ενώ ήταν στους

Φιλίππους πήρε επιστολή από τους Κορινθίους στην οποία γίνεται λόγος

για δύο απατεώνες που δεν δέχονταν τη χρησιμότητα των προφητών της

69

Π.Δ., την παντοδυναμία του Θεού, την ανάσταση των σωμάτων, τη

δημιουργία των ανθρώπων από τον Θεό καθώς και τη γέννηση του

Χριστού από τη Θεοτόκο Μαρία. Απέναντι σε όλα αυτά απάντησε ο

Παύλος σε επιστολή προς τους Κορινθίους.

Στον χριστιανισμό108 στο πλαίσιο εκείνο της οργανωμένης εκκλησίας

ειδικά των μεγάλων αστικών κέντρων οι γυναίκες των μεσαίων και

ανώτερων στρωμάτων βρήκαν λαμπρό πεδίο δημόσιας δράσης και

προβολής δηλαδή μπορούσαν να δείξουν τις ικανότητές τους στην

οργάνωση και τη διοίκηση. Η πρώιμη χριστιανική γραμματεία

δημιούργησε σπουδαίες γυναικείες μορφές αθλήτριες της πίστης. Οι

γυναίκες αυτές όπως ήταν η Θέκλα για την οποία θα μελετήσουμε

εξυμνούνταν για την πίστη την υπομονή και την αντοχή τους στα

βασανιστήρια. Βέβαια από ότι πιστεύεται η ιστορικότητα του προσώπου

της Θέκλας αμφισβητήθηκε. Πληροφορίες αντλούνται από διάφορες

πηγές χριστιανικές και μη οι οποίες αναφέρονται σε αυτήν σαν να

πρόκειται για πραγματικό πρόσωπο. Πληροφορίες για τη ζωή της

αντλούνται από το απόκρυφο κείμενο των Πράξεων Παύλου και Θέκλας.

109Ο Παύλος παρουσιάζεται έξω από τη Δαμασκό που συναντά τη

χριστιανική κοινότητα σε περίοδο νηστείας. Από εκεί στέλνεται στην

Ιερουσαλήμ και στην Ιεριχώ βαφτίζει ένα λιοντάρι.

Ο Παύλος πήγε στο Ικόνιο μετά τη φυγή από την Αντιόχεια που

συνοδεύτηκε από τον Δημά και Ερμογένη που τον κολάκευαν ενώ δεν τον

αγαπούσαν, σε αντίθεση όμως με τον Παύλο που τους αγαπούσε

διδάσκοντας τον λόγο του Θεού. Κάποιος ονόματι Ονησιφόρος

πληροφορήθηκε για τον ερχομό του Παύλου στο Ικόνιο και θέλησε να τον

φιλοξενήσει. Ενώ πορευόταν στην βασιλική οδό προς τα Λύστρα

108 Δέσποινα Ιωσήφ- Μαρώ Τριανταφύλλου, Απόκρυφες Πράξεις Παύλου και

Θέκλας, εκδ. κατάρτι, 2008, σελ 11-12

109 Καραβιδόπουλου, Ι., Απόκρυφα Χριστιανικά κείμενα Β΄,Απόκρυφες Πράξεις,

Επιστολές, αποκαλύψεις, εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2004, σελ 147

70

σταμάτησε να τον περιμένει και παρατηρούσε τους διαβάτες ψάχνοντας

για τον Πάυλο σύμφωνα με την περιγραφή του Τίτου. Όταν είδε ο

Ονησιφόρος τον Παύλο είπε χαίρε δούλε του ευλογημένου Θεού και ο

Παύλος είπε η χάρη μαζί σου και με την οικογένειά σου. Ο Παύλος μπήκε

στο σπίτι του Ονησιφόρου είπε κάποιους μακαρισμούς, κι ενώ ο Παύλος

μιλούσε κάποια Θέκλα που ήταν μνηστευμένη με τον Θάμυρι καθόταν

στο παράθυρο του σπιτιού της και τον άκουγε μέρα-νύχτα. Επειδή δεν

έφευγε από εκεί η μητέρα της η Θεοκλεία κάλεσε τον Θάμυρι και τον

προειδοποίησε για την προσκόλληση της Θέκλας στο άκουσμα των λόγων

του Παύλου που τους θεωρούσε απατηλούς. Ο Θάμυρης την πλησίασε

αλλα μάταια και τότε βγήκε στο δρόμο, είδε δύο άντρες να μαλώνουν και

τους ρώτησε: ‘Άνδρες πείτε μου ποιοί είστε και ποιος είναι αυτός μαζί σας

που παραπλανεί τις κοπέλες να μην παντρεύονται. Εκείνοι του είπαν

αυτά που δίδασκε και ο Θάμυρις τους κάλεσε σε τραπέζι. Εκείνοι τον

συμβούλευσαν να οδηγήσει τον Παύλο ενώπιον του ηγεμόνα Καστελίου

ώστε να τον εξολοθρεύσει. Την άλλη μέρα ο Θάμυρις πήγε στο σπίτι του

Ονησιφόρου με αξιωματούχους οδηγώντας τον στον Καστέλιο

κατηγορώντας τον. Ο Καστέλιος ρώτησε τον Παύλο τι κακό κάνει και

μετά την απάντησή του τον έδεσε και τον έστειλε στη φυλακή. Η Θέκλα

έδωσε στον θυρωρό τα κοσμήματα και στον δεσμοφύλακα ένα ασημένιο

καθρέφτη ώστε να μπει στην φυλακή και να δει τον Παύλο. Όταν την

βρήκαν ενημέρωσαν τον ηγεμόνα για τα συμβάντα και αυτός τους κάλεσε

στο βήμα. Ο όχλος φώναξε να τον σκοτώσουν. Ο ηγεμών ρώτησε την

Θέκλα γιατί δεν παντρεύεται τον Θάμυρι και εκείνη ατένιζε τον Παύλο. Η

μητέρα της φώναζε να την κατακαύσουν. Ο ηγεμών ζήτησε να

κατακαύσουν την Θέκλα και τον Παύλο να μαστιγωθεί. Η Θέκλα

αναζητούσε τον Παύλο και καθώς έριξε την ματιά της στον όχλο είδε τον

Κύριο να κάθεται με την μορφή του Παύλου, αλλά εκείνος έφυγε από τον

ουρανό. Καθώς ετοιμάστηκαν τα ξύλα για την πυρά εκείνη έκανε το

71

σημείο του σταυρού και ανέβηκε στα ξύλα. Ενώ υπήρχε η φωτιά εκείνη

δεν καιγόταν καθόλου γιατί ο Θεός προκάλεσε ένα υπόγειο ήχο και από

ψηλά μια νεφέλη γεμάτη νερό και χαλάζι επισκίαζε το θέατρο και όλο το

περιεχόμενο της περιεχύθη και πολλοί κινδύνευσαν να πεθάνουν. Η

φωτιά έσβησε και η Θέκλα σώθηκε. Ο Παύλος με τον Ονησίφορο και την

οικογένειά του νήστευαν. Τα παιδιά του πείνασαν και ο Παύλος διέταξε

να πάρουν το πανωφόρι του και να το πουλήσουν. Στο δρόμο που πήγαινε

το παιδί είδε την Θέκλα και ρώτησε πού πηγαίνει. Εκείνη είπε ότι σώθηκε

από τη φωτιά και έψαχνε τον Παύλο. Όταν τον βρήκε εκείνος

προσευχόταν στον Θεό για την Θέκλα ώστε να μην καεί και εκείνη

στεκόμενη δοξολογούσε τον Θεό που την έσωσε από την φωτιά και που

είδε τον Παύλο. Ζήτησε να ακολουθήσει τον Παύλο αλλά δεν δέχτηκε

γιατί φοβήθηκε την πονηρή σκέψη των ανθρώπων. Ενώ ο Παύλος πήρε

την Θέκλα και πήγαν στην Αντιόχεια κάποιος Αλέξανδρος την αγάπησε

και πήγε να την εξευτελίσει. Εκείνη του τράβηξε την χλαμύδα και τον

ντρόπιασε μπροστά στον κόσμο. Αυτός γεμάτος ντροπή την οδήγησε στον

ηγεμόνα ο οποίος και πρόσταξε να την ρίξουν στα θηρία. Κάποια που

λεγόταν Τρύφαινα ανέλαβε να φυλάξει την Θέκλα και να την

παρηγορήσει. Τα θηρία δεν την πείραξαν καθόλου , έβαζαν και άλλα

θηρία. Εκείνη προσευχόταν, όταν τελείωσε την προσευχή είδε έναν λάκκο

γεμάτο νερό , είπε , καιρός να λάβω το λουτρό , μπήκε μέσα και είπε στο

όνομα του Ιησού Χριστού σαν την τελετή βαπτίσεως . Στο νερό υπήρχαν

φώκιες που από μια αστραπή είχαν ψοφήσει. Γύρω της υπήρχε πύρινη

νεφέλη που ούτε τα ζώα την ακουμπούσαν, ούτε φαινόταν γυμνή. Μετά

την έδεσαν από τα πόδια των ταύρων και την έσερναν. Η Τρύφαινα

λιποθύμησε , επειδή φοβήθηκε ο Αλέξανδρος για την υγεία της διότι ήταν

συγγενής του αυτοκράτορα και τον φοβόταν κάλεσε την Θέκλα και τη

ρώτησε ποια ήταν. Μετά την απάντησή της διέταξε να ντυθεί με ρούχα

και την απελευθέρωσε. Η Τρύφαινα την αγκάλιασε και την φιλοξένησε

72

για 8 ημέρες που δίδασκε εκεί τον λόγο του Θεού. Η Θέκλα φόρεσε

αντρική ενδυμασία και πήγε στα Μύρα να βρει τον Παύλο. Ο Παύλος την

όρισε να διδάξει στο Ικόνιο και όταν πήγε εκεί ο Θάμυρις δεν ζούσε, βρήκε

όμως την μητέρα της όπου και της μίλησε για τον λόγο του Θεού και μετά

έφυγε για την Σελεύκεια.

Όπως μαρτυρείται σε ένα από τα χειρόγραφα του Grabius μια φωτεινή

νεφέλη την οδήγησε στην Σελεύκεια . Η Θέκλα φοβόταν τους κατοίκους

επειδή λάτρευαν τα είδωλα. Έτσι στο όρος Καλαμών βρήκε μια σπηλιά

και έζησε εκεί. Κάποιες γυναίκες την ακολούθησαν και ασκήτευσαν μαζί

της. Θεράπευσε κόσμο τόσο πολύ με αποτέλεσμα οι γιατροί να χάσουν τη

δουλειά τους. Έτσι από ζήλεια επέλεξαν άτομα με ακατάστατη ζωή να

την διαφθείρουν. Εκείνοι χτύπησαν την πόρτα της , η Θέκλα γνωρίζοντας

τον δόλο τους άνοιξε και εκείνοι την άρπαξαν η ίδια προσευχόταν στον

Θεό που της υπέδειξε έναν βράχο για να κρυφτεί. Η μνήμη της τελείται

στις 24 Σεπτεμβρίου.

73

Β) Μαρτύριον του Αγίου Αποστόλου Παύλου110

Ο Λουκάς που ήρθε από τη Γαλατία και ο Τίτος από τη Δαλματία

περίμεναν τον Παύλο στη Ρώμη. Όταν τους είδε ο Παύλος χάρηκε τόσο που

νοίκιασε μια σιταποθήκη έξω από τη Ρώμη όπου αυτός μαζί με τους

αδελφούς δίδασκαν τον λόγο του Θεού. Πολλοί άνθρωποι από τον λόγο του

πίστεψαν στον Κύριο και ένας μεγάλος αριθμός από τον οίκο του Καίσαρα

ήρθαν κοντά του και πίστεψαν. Κάποιος που το όνομά του ήταν Πάτροκλος

οινοχόος του Καίσαρα επειδή είχε πάει βράδυ αργά στην αποθήκη και δεν

μπορούσε να πλησιάσει τον Παύλο λόγω του πλήθους των ανθρώπων και

γι’ αυτό κάθισε σ’ ένα ψηλό παράθυρο και άκουγε τον Παύλο που δίδασκε

τον λόγο του Θεού, όμως ο Πάτροκλος έπεσε από το παράθυρο και πέθανε.

Όμως ο Παύλος διέταξε να τον φέρουν και τον ανέστησε. Όταν

πληροφορήθηκε το γεγονός αυτό ο Νέρων λυπήθηκε και διέταξε να ορισθεί

άλλος οινοχόος. ΄Όμως οι υπηρέτες του είπαν ότι ζούσε και ήταν κοντά στο

τραπέζι. Όταν τον αντίκρισε ο Νέρων ήταν φοβισμένος και τον ρώτησε

ποιος ήταν αυτός που του έδωσε ζωή. Εκείνος του αποκρίθηκε ο Ιησούς

Χριστός που θα διαλύσει όλα τα βασίλεια της γης. Ο Νέρων τον χαστούκισε

και εξέδωσε διάταγμα σύμφωνα με το οποίο όσοι είναι χριστιανοί θα

αποκτείνονται. Έτσι ανάμεσα σε άλλους οδηγήθηκε δέσμιος ο Παύλος όπου

με την δημόσια ομολογία της πίστης του στον Ιησού Χριστό προκάλεσε τον

Νέρων ο οποίος διέταξε την αποκεφάλισή του.

110 Καραβιδόπουλου,Ι., απόκρυφα χριστιανικά κείμενα β’,απόκρυφες πράξεις

επιστολές αποκαλύψεις, εκδ. Πουρναρά , Θεσσαλονίκη 2004, σελ.191-196

74

2. ΑΠΟΚΡΥΦΕΣ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ

Α ) ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΥΛΟΥ ΚΑΙ ΣΕΝΕΚΑ111

Ο Ιερώνυμος στα τέλη του 4ου αιώνα μ.Χ. αναφέρει ανταλλαγή

επιστολών μεταξύ του Παύλου και Σενέκα. Ο ίδιος σημειώνει ότι ο Σενέκας

ο οποίος ήταν και παιδαγωγός του Νέρωνα δηλώνει ότι θα επιθυμούσε να

κατέχει την ίδια θέση μεταξύ των δικών του που έχει ο Παύλος μεταξύ των

χριστιανών. Την αλληλογραφία αυτή αποτελούν 14 επιστολές σε λατινική

γλώσσα 8 από τις οποίες αποδίδονται στον ρωμαίο στωικό φιλόσοφο του

!ου μ. Χ. αιώνα Σενέκα και 6 στον απόστολο Παύλο. Τα πρόσωπα και τα

γεγονότα που δεν εμφανίζονται στο προσκήνιο αλλά κυριαρχούν στο

υπόβαθρο είναι ο Νέρων, η σύζυγός του Ποππαία και η πυρκαγιά της

Ρώμης. Η ατμόσφαιρα των επιστολών είναι αυτή του 4ου αιώνα όπου

πραγματοποιείται η συνάντηση χριστιανισμού με την ελληνική παιδεία.

Σκοπός των επιστολών είναι να αναδείξουν από τη μια μεριά την υπεροχή

του χριστιανισμού στην εθνική φιλοσοφία μια υπεροχή που την

αναγνωρίζει ένας εξέχων εκπρόσωπος του εθνικού κόσμου και από την

άλλη την κριτική των εθνικών ως προς τη γλώσσα και το ύφος των

χριστιανικών κειμένων. Για τον Σενέκα μάλιστα διαμορφώθηκε και κάποια

παράδοση στην Εκκλησία για την μεταστροφή του στον χριστιανισμό. Ο

Τερτυλλιανός σημειώνει ότι ο Σενέκας είναι συχνά ημέτερος. Η παράδοση

αυτή εξηγείται από το γεγονός ότι από τον 2ο αιώνα μ. Χ ατονεί η

111Καραβιδόπουλου,Ι., Απόκρυφα Χριστιανικά Κείμενα Β’Απόκρυφες Πράξεις

Επιστολές Αποκαλύψεις, εκδ. Πουρναρά, σελ 383-385

75

προσδοκία της Δευτέρας Παρουσίας στην Εκκλησία και αναζητούνται

ερείσματα στη θρησκευτική και φιλοσοφική παράδοση του εθνικού κόσμου.

Ο Σενέκας στέλνει επιστολή στον Παύλο. Μερικοί από τους οπαδούς του

ήταν μαζί του . Αποσύρθηκαν στους κήπους του Σαλούστιου και αυτοί οι

μαθητές του τον είδαν εκεί και ήρθαν μαζί τους. Διάβασαν το βιβλίο του

Παύλου που παρουσίαζε προτροπές για ενάρετη ζωή κ επιθυμούσαν να

ήταν και αυτός παρών.

Ο Παύλος χαιρετά τον Σενέκα και νιώθει ευτυχής για την

εργατικότητά και την φιλοσοφική σκέψη του.

Ο Σένεκας θέλει να διαβάσει το έργο του στον Καίσαρα αλλά πρώτα

θέλει να εξετάσει τοέργο του μαζί με τον Παύλο.

Ο Παύλος στέλνει έναν απλό χαιρετισμό.

Ο Σενέκας απορεί γιατί δεν επέστρεψε ο Παύλος.

Ο Παύλος στέλνει επιστολή προς τον Σενέκα και τον Λουκίλλο. Γράφει

να μην παρεξηγούνται αλλά να σέβονται και να έχουν υπομονή

Ο Σενέκας στέλνει στον Παύλο και τον Θεόφιλο και αναφέρει ότι

θαυμάζει την μεγαλοπρέπεια των λόγων του.

Στέλνει επιστολή ο Παύλος προς τον Σενέκα τονίζει ότι ήταν λάθος που

Ο Σενέκας προσπαθούσε να επιστήσει την προσοχή του Καίσαρα σε

πράγματα που είναι αντίθετα προς τις συνήθειές του αφού λατρεύει τα

είδωλα. Τον προτρέπει να μην προσβάλλει την αυτοκράτειρα δείχνοντας

τη συμπάθεια του για τον Παύλο.

Ο Σένεκας στέλνει επιστολή στον Παύλο όπου ζητά συγχώρηση

Ο Σένεκας δοκιμάζει τη θλίψη επειδή αθώοι άνθρωποι σαν τον Παύλο

τιμωρούνται ζητά να κάνουν όλοι υπομονή.

Ο Παύλος στέλνει επιστολή τον παρηγορεί και του λέει ότι θα γίνει νέος

μάρτυς του Θεού.

76

Β ) ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΤΟΥ ΠΑΥΛΟΥ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΛΑΟΔΙΚΕΙΣ112

Στην επιστολή του αυτή ο Παύλος αναφέρει « Παύλος απόστολος όχι

εκ των ανθρώπων ούτε δια των ανθρώπων αλλά δια του Ιησού Χριστού ,

προς τους αδελφούς της Λαοδικείας . Εύχεται η χάρη του Θεού να τους

συνοδεύει, ευχαριστεί τον Θεό , τους συμβουλεύει ώστε να μην

επιτρέπουν τους μάταιους λόγους των άλλων να τους ταράσσουν . Εν

συνεχεία εύχεται να πράττουν πάντοτε καλά έργα. Δηλώνει την πίστη του

στον Θεό και τους παραινεί να έχουν φόβο Θεού ώστε να οδηγηθούν στη

σωτηρία . Στο τέλος της επιστολής αναφέρει : «Μεριμνήστε να αναγνωστεί

αυτή η επιστολή στους Κολοσσαείς και να διαβαστεί σε σας η επιστολή προς

εκείνου». Αντίγραφα της επιστολής αυτής φυλάσσονται στη βιβλιοθήκη

της Σορβόννης στο Παρίσι καθώς και στη βιβλιοθήκη στην Πάδουα από

την οποία προέρχεται και η παραπάνω μετάφραση. Η επιστολή αυτή ήταν

ιδιαίτερα γνωστή καθώς έχαιρε μεγάλης εκτίμησης σε πολλούς εμβριθείς

γνώστες της εκκλησίας της Ρώμης αλλά και άλλων εκκλησιών.

Ο Παύλος έγινε απόστολος από τον Ιησού Χριστό προς τους αδελφούς

που βρίσκονται στη Λαοδικεία. Ευχαριστεί τον Θεό για τη σταθερότητά

τους στην πίστη στον Θεό. Προτροπές για σταθερότητα απέναντι στο

φρόνημα του Χριστού και ανάγνωση της επιστολής αυτής στις

Κολοσσαείς και των Κολοσσαέων σε αυτούς .

112 Κουτσούκη,Δ., Επιλογή,μετάφραση και επιμέλεια έκδοσης , Απόκρυφα κείμενα

Καινής Διαθήκης τόμος 4, πύρινος κόσμος, Αθήνα 1992, σελ 9

77

Γ ) Επιστολή Κορινθίων προς τον Απόστολο Παύλο113

Την επιστολή αυτή έστειλαν ο Στέφανος και οι συμπρεσβύτεροί του

Δάφνος και Εύβολος, Θεόφιλος και Ξένων προς Παύλο.

Δύο άντρες Σίμων και Κλεόβιος ήρθαν στην Κόρινθο και

προσπαθούσαν να ανατρέψουν την πίστη κάποιων. Τον καλούν να έρθει

γιατί πιστεύουν ότι όπως έχει αποκαλυφθεί στην Θεόννη ότι ο κύριος τον

απελευθέρωσε από τους ανόμους και του λένε τι διδάσκουν αυτοί ότι π.χ.

δεν επικαλούνται τους προφήτες ότι ο Θεός δεν είναι Παντοδύναμος , δεν

υπάρχει Ανάσταση κ.λ.π. Οι διάκονοι έστειλαν το γράμμα στους

Φιλίππους. Ο Παύλος το πήρε ενώ ήταν στη φυλακή , στεναχωρήθηκε και

έγραψε απάντηση στην επιστολή.

113 Καραβιδόπουλου ,Ι., Απόκρυφα Χριστιανικά κείμενα Β΄,Απόκρυφες Πράξεις,

Επιστολές, αποκαλύψεις, εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2004, σελ 182

78

Δ ) Επιστολή Παύλου προς Κορινθίους114

Στέλνει επιστολή γράφοντας όλη τη διδασκαλία του. Δηλαδή ότι ο

Κύριος Ιησούς Χριστός γεννήθηκε από την Παρθένο Μαρία , για την

ανάσταση κ.λ.π και τους προέτρεψε να πιστεύουν στον Κύριο.

114 βλ.οπ.παρ.σελ.183

79

3. ΑΠΟΚΡΥΦΕΣ ΑΠΟΚΑΛΥΨΕΙΣ

Α ) ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΠΑΥΛΟΥ115

Η Αποκάλυψη Παύλου είναι ένα κείμενο ευρύτατα διαδεδομένο κατά

τον Μεσαίωνα. Χρονολογείται στα μέσα του 3ου αιώνα ενώ και κάποιοι

άλλοι ερευνητές την τοποθετούν ακόμα και στα τέλη του 2ου αιώνα. Η

επικρατούσα άποψη την τοποθετεί στο 3ο αιώνα στην Αίγυπτο και κατά

πάσα πιθανότητα στην Αλεξάνδρεια. Η γλώσσα του αρχικού κειμένου

είναι η ελληνική. Ενδεχομένως να χρησιμοποιήθηκε από διδασκάλους και

κήρυκες της εκκλησίας που για παιδαγωγικούς λόγους την πρόβαλλαν

και επέσειαν τις μεταθανάτιες τιμωρίες θέλοντας έτσι να αποτρέψουν

τους χριστιανούς από την αμαρτία. Πρόκειται για ένα οδοιπορικό του

Παύλου στις περιοχές του Παραδείσου και της Κόλασης όπου ο άγνωστος

συγγραφέας παίρνει αφορμή για όσα αναφέρει ο Παύλος στη Β’

Κορινθίους 12,1-4 : Kauca/sqai dei/( ouv sumfe,ron me,n( evleu,somai de. eivj ovptasi,aj

kai. avpokalu,yeij kuri,ouÅ oi=da a;nqrwpon evn Cristw/| pro. evtw/n dekatessa,rwn( ei;te

evn sw,mati ouvk oi=da( ei;te evkto.j tou/ sw,matoj ouvk oi=da( o qeo.j oi=den( arpage,nta to.n

toiou/ton e[wj tri,tou ouvranou/Åai. oi=da to.n toiou/ton a;nqrwpon( ei;te evn sw,mati ei;te

cwri.j tou/ sw,matoj ouvk oi=da( o qeo.j oi=den(o[ti hrpa,gh eivj to.n para,deison kai.

h;kousen a;rrhta rh,mata a] ouvk evxo.n avnqrw,pw| lalh/saiÅ Κατά την οπτασία της

Β΄Κορινθίους ο Απόστολος αναφέρει ότι δεν γνώριζε αν ήταν evn sw,mati ή

115Καραβιδόπουλου,Ι., Βιβλική Βιβλιοθήκη, Απόκρυφα Χριστιανικά Κείμενα

Β’Απόκρυφες Πράξεις Επιστολές Αποκαλύψεις, εκδ. Πουρναρά, σελ 425-429

80

evkto.j tou/ sw,matoj, μόνο ο Θεός το γνωρίζει. Στην Αποκάλυψη του Παύλου ο

Παύλος βρίσκεται εν σώματι στην περιήγησή του στους χώρους της

αμοιβής και της τιμωρίας και εν συνεχεία καταγράφει αυτά που είδε και

άκουσε.

Μετά τον Πρόλογο όπου και αναφέρεται το γεγονός της εύρεσης της

Αποκάλυψης κάτω από τα θεμέλια του σπιτιού της Ταρσού που διέμενε ο

Παύλος παρουσιάζεται η υπακοή της κτίσης116( ήλιος, σελήνη, άστρα,

θάλασσα) στον Θεό και ζητάει από τον Θεό να τιμωρήσει τους ανθρώπους

για τις πολλές αμαρτίες τους ο Θεός όμως προβάλλει την μακροθυμία του

που αποβλέπει στην μετάνοια των ανθρώπων ενώ παράλληλα επισείει

και την τελική κρίση του αν δεν μετανοήσουν . Μετά από αυτό ο Παύλος

κατά τη δύση του ήλιου παρίσταται σε μια σκηνή όπου οι άγγελοι δίνουν

αναφορά στον Θεό για τα έργα που διέπραξαν οι άνθρωποι κατά τη

διάρκεια της ημέρας είτε καλά είτε πονηρά. Μετά από επιθυμία του ο

Παύλος παρίσταται στη στιγμή θανάτου ενός δίκαιου που η ψυχή του

οδηγείται στον τόπο της ανάπαυσης μέχρι να έρθει η ώρα της κρίσης που

θα ενωθεί με το σώμα αλλά και ενός ασεβούς που η ψυχή του οδηγείται

στον τόπο της τιμωρίας μέχρι την ώρα της τελικής κρίσης.

Εν συνεχεία οδηγείται από άγγελο στον τόπο διαμονής των δικαίων ,

στην πόλη του Θεού που συναντά τον Ενώχ που κλαίει γιατί οι άνθρωποι

αμαρτάνουν και χάνουν έτσι τα αγαθά που τους ετοίμασε ο Θεός ,

προφήτες, νήπια που φόνευσε ο Ηρώδης , Αβραάμ, Ισαάκ και Ιακώβ

καθώς και τον Δαβίδ. Ύστερα από αυτά οδηγείται στο ποτάμι του

ωκεανού που μέσα σε σκοτάδι τιμωρούνται όσοι έζησαν με πορνείες και

μοιχείες . Σε άλλον πύρινο ποταμό βλέπει κλέφτες , λοίδορους,

συκοφάντες, έναν επίσκοπο και έναν πρεσβύτερο που δεν τήρησαν με

116 «Γνώτε , υιοί των ανθρώπων , ότι πασα η κτίσις υποτέτακται τω Θεώ` η δε

ανθρώπινος φύσις μόνη αμαρτάνουσα τον Θεό παροργίζει» βλ. C. Tichendorf,

Απόκρυφες Αποκαλύψεις, εκδ. Σπανού, σελ36

81

συνέπεια τις υποχρεώσεις τους, μάγους, γόητες, γυναίκες που μόλυναν

την παρθενία τους πριν το γάμο και άλλες που φόνευσαν τα βρέφη μέσα

τους τα οποία ζητούν εκδίκηση για τις μητέρες τους. Σ’ ένα δύσοσμο

πηγάδι βλέπει να βρίσκονται αυτοί που δεν ομολόγησαν Θεοτόκο την

Μαρία ή ότι δεν πίστεψαν ότι από αυτήν ενανθρωπίστηκε ο Κύριος ή ότι ο

άρτος και ο οίνος της Θείας Ευχαριστίας δεν είναι σώμα και αίμα του

Κυρίου, αλλά και αυτούς που δεν πίστευαν στην ανάσταση των νεκρών. Ο

Αρχάγγελος Γαβριήλ υπακούοντας σε αίτημα των βασανιζομένων μαζί

με τον Απόστολο Παύλο παρακαλεί τον Θεό να τους σπλαχνιστεί αφού

πλάστηκαν κατ’ εικόνα του. Αλλά και για έλεος φωνάζουν προς τον Υιό

του Θεού και οι ίδιοι οι τιμωρημένοι. Για χάρη του Γαβριήλ και του Παύλου

ο Θεός παραχωρεί ανάπαυση από τις τιμωρίες κατά την νύχτα την ημέρα

της Κυριακής ,. Μετά οδηγείται και πάλι στον Παράδεισο και αυτή τη

φορά συναντά την Θεοτόκο Μαρία, Αβραάμ, Ισαάκ , Ιακώβ , Ιωσήφ,

Μωυσή που θρηνούσε γιατί ο λαός του σταύρωσε του Υιό του Θεού ενώ οι

εθνικοί τον πίστεψαν. Συναντά επίσης τον Ησαϊα , Ιερεμία, Ιεζεκιήλ, Νώε,

Ενώχ και Ηλία. Κάπου εδώ τελειώνει το ελληνικό κείμενο.

Το Γελασιανό διάταγμα την απαριθμεί μεταξύ των καταδικασμένων

από την εκκλησία αλλά σχετικά με την Αποκάλυψη Παύλου δεν

υπάρχουν άλλες πατερικές παραθέσεις. Ο συγγραφέας της Αποκάλυψης

αντλεί στοιχεία από την Αποκάλυψη του Πέτρου . Ο Επιφάνιος

Σαλαμίνος αναφέρει κάποιο πλαστό έργο που χρησιμοποιούσαν οι

Καϊνίτες και που το ονομάζει Αναβατικόν Παύλου και μας πληροφορεί ότι

είναι «αρρητουργίας έμπλεων» Το απολεσθέν αυτό έργο είναι διάφορο της

Αποκάλυψης του Παύλου επίσης διαφορετικό έργο είναι και η κοπτική

αποκάλυψη του Παύλου που βρέθηκε στη Γνωστική βιβλιοθήκη του 117Nag

Hammadi.

117 Αγουρίδη,Σ. , Χριστιανικός Γνωστικισμός. Τα κοπτικά κείμενα του Nag

Hammadi στην Αίγυπτο,1989,σελ 185-188

82

Β) ΠΡΟΣΕΥΧΗ ΚΑΙ ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΠΑΥΛΟΥ118

Ένα νέο απόκρυφο κείμενο*

Πρόσφατα οι Ελβετοί καθηγητές Bertrand Bouvier και Francois Bovon

εξέδωσαν το ελληνικό απόκρυφο κείμενο « Προσευχή του αγίου αποστόλου

Παύλου και αποκάλυψις περί δικαίους και αμαρτωλούς» με σχόλια και

γαλλική μετάφραση. Το κείμενο ανήκει στα ευρήματα της Ι. Μονής Αγίας

Αικατερίνης του Σινά έτους 1975. Ο πλήρης τίτλος του είναι « Προσευχή του

αγίου αποστόλου Παύλου και αποκάλυψις περί δίκαιους και αμαρτωλούς

το πώς αίρεται η ψυχή του δικαίου από της γης και πώς του αμαρτωλού` και

πώς δη μέλλει καταντήσαι εν τη μελλούση κρίση». Το χειρόγραφο αυτό αν

και δεν έχει καμία σχέση με την « Αποκάλυψη Παύλου» παρόλα αυτά

θυμίζει την Αποκάλυψη Παύλου. Η διήγηση ξεκινά με την προσευχή του

Παύλου προς τον Θεό να του αποκαλύπτει πώς παραδίδει ο δίκαιος

άνθρωπος την ψυχή του στον Θεό και πώς ένας αμαρτωλός. Ο Παύλος

οδηγείται στον Παράδεισο και παρατηρεί τους δίκαιους αλλά και στον τόπο

των αδίκων.

118 Καραβιδόπουλου,Ι., Βιβλικές Μελέτες Δ΄,εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2007 σελ

103-115, βλ. επίσης Δελτίο Βιβλικών Μελετών ( ΔΒΜ) 24 Β (2006)

83

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΠΑΥΛΟΥ ΣΕ

ΣΥΝΑΡΤΗΣΗ ΜΕ ΤΟΝ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΗ ΛΟΥΚΑ ΚΑΙ

ΤΗΝ ΜΕΤΑΠΑΥΛΕΙΑ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ

84

1. ΛΟΥΚΑΣ ΚΑΙ ΠΑΥΛΟΣ

Στα τελευταία χρόνια του 1ου αι. μ. Χ. ένας άγνωστος έκρινε ότι οι

επιστολές Παύλου άξιζε να δημοσιευθούν. Από τα έγγραφα αυτά

δημιούργησε μια συλλογή 13 γραμμάτων όπου μερικά από αυτά

συγκεντρώνουν 2 και 3 επιστολές και άλλα είναι ψευδώνυμα. Οι

επιστολές του είναι έγγραφα αυθόρμητα και αποτελούν ιστορικές και

βιογραφικές πηγές. Ο Παύλος ήταν στοργικός, αυταρχικός,

αυτοχαρακτηρίζονταν «πρεσβύτης» ( Φιλήμων στιχ.9), γεγονός που

υποδεικνύει τη χρονολόγηση της γέννησής του στα πρώτα χρόνια του 1ου

μ. Χ. αιώνα. Είναι επίσης αδιάλλακτος μιλάει για τον εαυτό του και για

αυτά που θεωρούσε ως προσωπική του κλίση ειδικά σε κάποια

αυτοβιογραφικά αποσπάσματα όπως είναι η προς Γαλάτας κεφ 1 και 2 ,

προς Κορινθίους Α΄ κεφ.9, προς Κορινθίους Β΄κεφ 10-13,προς Ρωμαίους

κεφ.15,14-33. Δεν υπάρχει σχεδόν τίποτα να αντλήσουμε από τις Πράξεις

Παύλου στιχ.150,από την Αποκάλυψη Παύλου και την αλληλογραφία

Παύλου και Σενέκα. Το ίδιο ισχύει και για τα κηρύγματα του Πέτρου(

στιχ.200) που ενσωματώνονται στο έργο του Ψευδοκλήμεντος και είναι

κατάφορα κατά του Παύλου. Ο εχθρικός προς τον Παύλο χαρακτήρας της

επιστολής του Ιακώβου κεφ.2 και το 5ο κεφάλαιο του Κατά Ματθαίον

Ευαγγέλιο δεν αποτελούν τις καλύτερες πηγές σχετικά με τον βίο του

Αποστόλου Παύλου.

85

Ο Λουκάς στις Πράξεις γράφει παραδειγματική και όχι αυστηρά

ιστορική διήγηση119. Αναφέρεται στο θαύμα της Δαμάσκού . Στις

επιστολές του Παύλου δεν αναφέρεται τίποτα για το περιστατικό που

άλλαξε την ύπαρξή του. Η μεταστροφή του παρουσιάζεται ως μια

αυθεντική προφητική κλήση Γνωρίζω δε υμίν, αδελφο,το ευαγγλιον το

ευαγγελισθέν υπ’εμού ότι ουκ έστι κατά άνθρωπον. Ουδέ γαρ εγώ παρά

ανθρώπου παρέλαβον αυτό ούτε εδιδάχθην, αλλά δι’αποκαλύψεως Ιησού

Χριστού ( Γαλ 1,11-12). Απόστολος Παύλος εξηγεί την προφητική του κλήση

ως εξής: ότε δε ευδόκησεν ο Θεός ο αφορίσας με εκ κοιλία μητρός μου και

καλέσας δια της χάριτος αυτού.(Γαλ.1,15). Τα λόγια αυτά θα ταίριαζαν με

τα λόγια της προφητικής κλήσης του προφήτη Ιερεμία( Ιερ.1,5). Κάπου

αλλού αναφέρει ότι « Είχα κυριευθεί…από τον Ιησού Χριστό ( προς

Φιλιππησίους κεφ.3). Όπως ο Ιερεμίας έτσι και ο Παύλος προορίζονταν

για το χρέος που ο Θεός τους επιφύλαξε120.

Η μεταστροφή του Παύλου επαναλαμβάνεται τρείς φορές από τον

συγγραφέα των Πράξεων121.Ο συγγραφέας των Πράξεων έχει δουλέψει

έχοντας σαν αφετηρία 2 παραδόσεις. Η πρώτη παράδοση τονίζει την

τύφλωση που υπέστη ο Παύλος μετά από το όραμά του και

επικεντρώνεται στη θεραπεία που έλαβε από έναν χριστιανό της

Δαμασκού, του επονομαζόμενου Ανανία. Πρόκειται για τη διήγηση μιας

θαυματουργικής θεραπείας που έλαβε χώρα στη χριστιανική κοινότητα

αυτής της πόλης και πραγματοποιήθηκε από Ελληνιστές πρόσφυγες των

Ιεροσολύμων οι οποίοι ασκούσαν συχνά την τραυματολογία. Η κοινότητα

αυτή έχει ως σκοπό να γνωστοποιήσει πως η παρέμβασή της έκανε έναν

119 Βασιλειάδη,Π., Μετανεωτερικότητα και Εκκλησία, η πρόκληση της ορθοδοξίας,

εκδ. Ακρίτας, Θεσσαλονίκη 2002, σελ 69-73

120 Etienne Trocme, Απόστολος Παύλος, μεταφρ. Εμμανουέλα Τζεδάκη,ΤΟ ΒΗΜΑ

γνώση, σελ23

121 Πρ.9,1 ~22,3 ~26,9

86

ανάπηρο Παύλο ικανό να εξασκήσει μια ολόκληρη ιεραποστολική

δραστηριότητα122.

Η δεύτερη παράδοση δεν αναφέρει κάτι σχετικά με την τύφλωση του

Παύλου, την θεραπεία του από τον Ανανία και τη βάπτιση του στη

Δαμασκό. Αντικαθιστά αυτά τα επεισόδια με την ιεραποστολική εντολή

που δόθηκε από τον Αναστημένο εκείνη τη στιγμή και στο τόπο ακριβώς

του οράματος . Η αφηγηματική της λιτότητα υποδεικνύει πως

προέρχονταν από το περιβάλλον του Παύλου και πως αναζητούσε

πρωτίστως να αναδείξει την θεία κλίση του αρχηγού αυτής της ομάδας. Η

εσωτερική ανατροπή που υπέστη ο Παύλος προς τη Δαμασκό εκδηλώθηκε

με μια απρόσμενη καταιγίδα ξαφνική και βίαιη, της οποίας τη βοή την

αντιλήφθηκε ο Παύλος ως βοή από τον Ουρανό123. Ο Παύλος που έφυγε

από τη Δαμασκό θα επιστρέψει εκεί μετά από κάποιον καιρό . Οι Πράξεις

των αποστόλων αναφέρουν ότι κήρυξε στις συναγωγές αυτής της πόλης

προκαλώντας την έκπληξη αλλά και την αντίθεση πολλών από τους

ακροατές του. Έτσι ο Παύλος για να ξεφύγει από τους αντιπάλους που

απειλούσαν τη ζωή του αναγκάστηκε να δραπετεύσει κατεβαίνοντας τη

νύχτα από τα τείχη της πόλης, κρυμμένος μέσα σε ένα καλάθι. Ο εχθρός

που τον απειλούσε ήταν ένας υπάλληλος του βασιλιά Αρέτα της Αραβίας.

Οι Πράξεις των Αποστόλων κάνουν λόγο αντιθέτως για μια ιουδαϊκή

συνομωσία εναντίον του Παύλου. Έτσι ο Παύλος εκτεθειμένος στη

Δαμασκό αναγκάστηκε να ψάξει αλλού ένα περιβάλλον για τις

δραστηριότητές του. Εν συνεχεία πήγε στα Ιεροσόλυμα για δεκαπέντε

μέρες με σκοπό να γνωρίσει τον Πέτρο αρχηγό της χριστιανικής

κοινότητας της πόλης αυτής ο οποίος τον υποδέχτηκε με καλό τρόπο.

122 Etienne Trocme, Απόστολος Παύλος,μεταφρ. Εμμανουέλα Τζεδάκη,ΤΟ ΒΗΜΑ

γνώση, σελ 25

123 Etienne Trocme, Απόστολος Παύλος,μεταφρ. Εμμανουέλα Τζεδάκη,ΤΟ ΒΗΜΑ

γνώση, σελ 25-26

87

Γίνεται δέκτης της δόξης του φωτός εκείνου (Πρ.22,11), αλλά και στις

επιστολές ο Παύλος αναφωνεί « τον Κύριον ημών εώρακα»( Ά Κορ.9,1).

Όπως στους προφήτες έτσι και στον Παύλο και στον Λουκά η ιστορία,

παράδοση και Νόμος δεν αποτελούν μια ιστορική οντότητα αλλά μια

ζωντανή πραγματικότητα.

Από την άλλη μεριά το πρόγραμμα της Λογείας ένα πρόγραμμα

οικονομικής στήριξης των φτωχών της Ιερουσαλήμ και συνάμα

εσχατολογικού, εκκλησιολογικού και κοινωνικού δεν αναφέρεται

καθόλου από τον συγγραφέα των Πράξεων. Η Λογεία αποτέλεσε το

σημείο ενότητας των χριστιανών απόδειξη αυτού είναι ότι ο Θεός είχε

καλέσει και τους εθνικούς στην χριστιανική εκκλησία που αποτελούσε

εσχατολογικό προσκύνημα των εξ εθνών χριστιανών στα Ιεροσόλυμα και

του οποίου απώτερος στόχος ήταν η ισοκατανομή και κοινωνία των

υλικών αγαθών, βέβαια αυτό διασώζεται μία φορά από τον συγγραφέα

των Πράξεων ( δι’ ετών δε πλειόνων παρεγενόμην ελεημοσύνας

ποιήσων εις το έθνος μου και προσφοράς Πρ.24,17), καθώς και έναν

υπαινιγμό ( πάντα υπέδειξα υμίν ότι ούτω κοπιώντας δει

αντιλαμβάνεσθαι των ασθενούντων – Πραξ.20,33).

Επίσης αποφεύγει να συσχετίσει την μετάβαση του Παύλου στα

Ιεροσόλυμα με την τρίτη ιεραποστολική περιοδεία του με τη λογεία

(Πρ.19,21-20,1)σκοπός της οποίας ήταν σύμφωνα με την προς Ρωμαίους

(15,24) επιστολή η μεταφορά της λογείας .

Η γερμανική βιβλική εξηγητική προσπαθώντας να ερμηνεύσει την

αποσιώπηση του προγράμματος της Λογείας από τον Λουκά υπέθεσε ότι

ή ο συγγραφέας όντως αγνοούσε το πρόγραμμα αυτό ή ότι η αναφορά στο

πρόγραμμα αυτό θα κατέστρεφε την εικόνα των σχέσεων του Παύλου με

τους Ιεροσολυμίτες ή ότι θα υποβάθμιζε την εικόνα του Παύλου ή ότι η

αναφορά σε ένα τέτοιο πρόγραμμα που ήταν νομικά παράνομο δεν

ταίριαζε στο θεολογικό του σχέδιο σύμφωνα με το οποίο έπρεπε να

88

παρουσιάσει μια καλή εικόνα του χριστιανικού κινήματος στις ρωμαϊκές

αρχές.

Το ενδιαφέρον των μελετητών για την θεολογία του Λουκά αυξήθηκε

στα μέσα του 20ου αιώνα124. Τότε τέθηκε το ερώτημα αν ο Λουκάς είναι

περισσότερο ιστορικός ή θεολόγος. Γι’ αυτό και άρχισε να δίνεται

περισσότερη προσοχή στον θεολογικό χαρακτήρα των έργων του.

Θεωρείται από σύγχρονους ερμηνευτές ότι η συνεισφορά του Λουκά με τα

δύο έργα είναι μεγαλύτερη του Ιωάννη και των γνήσιων επιστολών του

Παύλου. Ο ιστορικός χαρακτήρας των έργων του Λουκά προσδίδει πολλές

ιστορικές πληροφορίες και χρονολογικές λεπτομέρειες για πρόσωπα και

γεγονότα της Κ.Δ., τα οποία συνδέει με αντίστοιχα πρόσωπα της κρατικής

εξουσίας, επίσης συνδέει τις ευαγγελικές διηγήσεις με την πολιτική

ιστορία. Αναφέρει χαρακτηριστικά ο κ. Γαλάνης ότι ο Λουκάς επέδρασε

στη δογματική διδασκαλία της εκκλησίας επιβάλλοντας την πορεία των

γεγονότων γύρω από το πρόσωπο του Ιησού, δηλαδή από τα λόγια του

Αγγέλου προς την Θεοτόκο μέχρι και την Ανάληψη. Η ηθική διδασκαλία

του Ευαγγελίου του είναι η αγάπη και ελεημοσύνη για τους φτωχούς

καθώς και η πίστη ως βασική προϋπόθεση για τη σωτηρία των ανθρώπων.

Συμπερασματικά διαφαίνεται ότι το παρελθόν ενυπάρχει στο παρόν

και αυτό προσδιορίζεται επιγραμματικά από το παρελθόν. Έτσι το κάθε

μοναδικό γεγονός του παρελθόντος μετατρέπεται σε παράδειγμα κάθε

εποχής . Η κατανόηση του χρόνου στη νεωτερικότητα προσδιορίζεται από

ευθύγραμμη ιστορική περιγραφή , ακριβή διήγηση, διαχωρισμό παρόντος-

παρελθόντος . Ενώ σύμφωνα με την ιουδαιοχριστιανική αντίληψη η

κατανόηση του χρόνου λαμβάνεται κυκλική, παραδειγματική διήγηση και

πρόσμιξη παρόντος και παρελθόντος προσανατολισμένη στα έσχατα. Η

ευχαριστιακή κοινότητα μέσα από την ιστορία αναζητεί το αιώνιο , μέσα

124 Γαλάνη,Ι., Βιβλική Βιβλιοθήκη, Βιβλικές ερμηνευτικές και θεολογικές μελέτες,

εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2004,σελ314

89

από τον χρόνο αναζητεί το παντοτινό , στην καθημερινότητα επιζητεί το

ζωοποιό πνεύμα125.

Η ιεραποστολική περιοδεία του Παύλου στον ελλαδικό χώρο με πρώτο

σταθμό τους φιλίππους της Μακεδονίας παρουσιάζεται σαν ένα

ξεχωριστό γεγονός από τον Λουκά126. Ιδιαίτερα το 16ο κεφάλαιο των

Πράξεων που περιγράφει την ιεραποστολική δραστηριότητα του Παύλου

στους Φιλίππους είναι εξαιρετικό αυτό βέβαια οφείλεται τόσο στη φύση

των ίδιων των γεγονότων αλλά όσο και στον τρόπο που τα περιγράφει ο

συγγραφέας. Στη δεύτερη αποστολική του περιοδεία ο Παύλος ξεκίνησε

από τη Αντιόχεια με απώτερο στόχο να ενισχύσει την πίστη των

Μ.Ασιατών. Η περιοχή της Μακεδονίας ήταν εκτός των σχεδίων τους.

Μαζί με τον Σίλα πήγαν στη Συρία και Κιλικία καταλήγοντας στη Δέρβη

και τα Λύστρα. Από εκεί πήραν τον Τιμόθεο και προχώρησαν στη Φρυγία

και τη Γαλατία. Μια άλλη προσπάθεια να κηρύξουν το ευαγγέλιο σε νέες

περιοχές της Μ. Ασίας εμποδίστηκε από το Άγιο Πνεύμα. Συνέχισαν και

έφτασαν στη Μυσία με σκοπό να επισκεφτούν τις περιοχές της Βυθυνίας

συναντώντας και 2ο εμπόδιο που αυτή τη φορά προέβαλε «το πνεύμα του

Ιησού» ίσως σκόπιμα για συντομία διότι βιάζεται να οδηγήσει τον

αναγνώστη σε κάτι πιο σπουδαίο. Ο Λουκάς δεν αναφέρει τον τρόπο με

τον οποίο έγιναν οι θείες παρεμβάσεις. Εκτός βέβαια από τις

αποτρεπτικές θείες παρεμβάσεις έχουμε και μια προτρεπτική θεία

παρέμβαση που είναι το όραμα που είδε ο Παύλος στην Τρωάδα.

Πρόκειται για έναν μακεδόνα που τον παρακαλούσε να διδάξει το

Ευαγγέλιο στην Μακεδονία. Ο τρόπος που ο Λουκάς αναφέρεται στο

γεγονός αυτό υποδηλώνει ότι όλα τα προηγούμενα εμπόδια

προετοίμαζαν το όραμα της Τρωάδας, ότι δηλαδή και στις 3 επεμβάσεις

125Βασιλειάδη,Π., Μετανεωτερικότητα και Εκκλησία, η πρόκληση της ορθοδοξίας,

εκδ. Ακρίτας, Θεσσαλονίκη 2002, σελ 75-76

126Γαλάνη,Ι., Βιβλική Βιβλιοθήκη, Βιβλικές ερμηνευτικές και θεολογικές μελέτες,

εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2004,σελ601-607

90

επικρατεί εσωτερική αλληλουχία και κοινός σκοπός. Οράματα όπως το

παραπάνω δεν εμφανίζονται συχνά στην Π.Δ και Κ.Δ. εντούτοις ο Λουκάς

αναφέρει συχνά οράματα στις Πράξεις. Από τις 11 φορές που

χρησιμοποιείται η λέξη «όραμα» στην Κ.Δ. οι 10 είναι στις Πράξεις127. Ο

όρος «βοήθησον ημίν» που χρησιμοποιει ο Μακεδόνας εκλιπαρώντας τον

Παύλο δηλώνει προσωπική αγωνία αλλά και ζωηρότητα περιγραφής από

την μεριά του συγγραφέα. Ένα άλλο χαρακτηριστικό στη διήγηση είναι ο

τρόπος με τον οποίο περιγράφεται η άμεση ανταπόκριση στην έκκληση

του Μακεδόνα για παροχή βοήθειας. «Ευθέως» τονίζει ο Λουκάς(

Πρ.16,10). Από αυτό το σημείο και ιδιαίτερα από τις λέξεις « εζητήσαμεν»,

«ημάς» σημαίνει ότι δεν ενεργεί μόνο ο Παύλος αλλά και οι συνεργάτες

του και ο Λουκάς. Αυτό το α’ πληθυντικό πρόσωπο αποτελεί και τα «ημείς

εδάφια». Λουκάς στο κεφάλαιο αυτό των Πράξεων διακρίνεται για το

έντονο και ζωηρό ενδιαφέρον του να ακουστεί το μήνυμα του ευαγγελίου

στη Μακεδονία σε σημείο το ενδιαφέρον του αυτό ν ξεπερνά τα όρια του

ιστορικού .

Η ανάγκη να κηρυχθεί το ευαγγέλιο στους εθνικούς φανερώνεται τόσο

στα ευαγγέλια όσο και στις Πράξεις128. Η προσέγγιση του εθνικού κόσμου

από τον Απ. Παύλο πραγματοποιήθηκε κυρίως από τις συναγωγές.

Σεβόμενοι τον Θεό υπήρχαν σε όλες τις πόλεις της Ελλάδας. Σεβόμενοι

τον Θεό παρουσιάζονται οι Ελληνίδες και άνδρες της Βέροιας, Έλληνες

της Θεσσαλονίκης, Αθήνας. Ο Λουκάς για την περιοχή της Αθήνας δίνει

περισσότερες πληροφορίες και αυτό διότι ενδιαφέρεται να παρουσιάσει

την συνάντηση του Παύλου με την υψηλή διανόηση των Αθηνών,

Στωϊκούς και Επικούριους. Σύντομη είναι η διήγηση του Λουκά και για

την παρουσία του στην Κόρινθο . Δεν αναφέρει κάτι σχετικά για το ποια

127 Γαλάνη,Ι., Βιβλική Βιβλιοθήκη, Βιβλικές ερμηνευτικές και θεολογικές μελέτες,

εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2004,σελ 614

128 Γαλάνη,Ι., Βιβλική Βιβλιοθήκη, Βιβλικές ερμηνευτικές και θεολογικές μελέτες, εκδ.

Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2004,σελ625-630,644

91

πλευρά ιουδαϊκή ή εθνική είχε το μεγαλύτερο αριθμό πιστών , αλλά

αφήνει να εννοηθεί ότι οι εθνικοί που πίστεψαν άκουσαν το κήρυγμα του

Παύλου στην ιουδαϊκή συναγωγή , ήταν δηλαδή σεβόμενοι τον Θεό. Ένα

άλλο σημείο είναι ότι οι Πράξεις των αποστόλων περιγράφουν πως οι

Ιουδαίοι εξοργισμένοι οδήγησαν τον απόστολο ενώπιον του ανθύπατου

με την κατηγορία ότι διαδίδει μια παράνομη θρησκεία. Ο Γαλλίων

αδερφός του Σενέκα που κατείχε αυτό το αξίωμα αρνήθηκε να κινήσει τη

διαδικασία εναντίον του Παύλου θεωρώντας πως επρόκειτο για

δογματική διαμάχη μέσα στον ιουδαϊσμό , ο Παύλος έμεινε για αρκετό

διάστημα στην Κόρινθο. Αυτό για το οποίο δεν κάνουν καθόλου λόγω οι

Πράξεις των Αποστόλων είναι οι προσπάθειες του Παύλου να χτίσει σε

αυτήν την πόλη μια μεγάλη εκκλησία και να πραγματοποιήσει τα

αποτελέσματα που είχε πετύχει στην Μακεδονία. Οι δύο επιστολές προς

Κορινθίους γνωστοποιούν ότι σε αυτήν την πόλη υπήρχε μια μεγάλη

κοινότητα με την οποία ο Παύλος ήταν ιδιαίτερα συνδεδεμένος από τη

στιγμή που την άφησε και η οποία του προκαλούσε πολλές έγνοιες129.

Πάνω από το 1/3 της έκτασης των Πράξεων κατέχουν οι δημηγορίες που

εκφωνήθηκαν από τον Παύλο αλλά και από άλλα πρόσωπα130. Σε αυτούς

τους λόγους σημαντική θέση κατέχει ο λόγος του Αποστόλου Παύλου στη

σύναξη των πρεσβυτέρων της Εφέσου στην Μίλητο. Πρόκειται για έναν

ιδιαίτερο λόγο στον οποίο ο Παύλος απευθύνεται σε χριστιανούς. Επίσης

ότι για πρώτη φορά γίνεται αναφορά στη λυτρωτική δύναμη του αίματος

του Χριστού. Γίνεται λόγος για αιρετικές διδασκαλίες. Είναι ο τελευταίος

λόγος του Παύλου ως ελεύθερου ανθρώπου . είναι ο μοναδικός που λόγω

της θεματολογίας και της δομής του κατατάχθηκε φιλολογικό είδος των

αποχαιρετιστήριων λόγων. Όμως εμφανίστηκαν προβληματικές σχετικά

129 Etienne, Trocme., Απόστολος Παύλος, μεταφρ. Εμμανουέλα Τζεδάκη,ΤΟ ΒΗΜΑ

γνώση, σελ 62-63

130 Σκιαδαρέση, Ι., Παύλειες μελέτες Α’, εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2005,σελ 111

92

για το ποιος ήταν ο πατέρας του λόγου ο Παύλος ή ο Λουκάς. Στην

περίπτωση αυτή υπάρχουν δύο πιθανότητες ή ότι είναι πιστή παράθεση

λόγου του Παύλου που διασώθηκε ή από τον αυτόπτη μάρτυρα Λουκά ή

μέσω κάποιας από των πηγών του ή ότι αποτελεί διασκευή εκ μέρους του

Λουκά παύλειου λόγου που διατηρεί την πρωτογενή του φιλολογική

μορφή. Με αυτό τον αποχαιρετιστήριο λόγο ο Παύλος τοποθετεί τον

εαυτό του στην γραμμή των μεγάλων ανδρών της ιστορίας του παλαιού

Ισραήλ οι οποίοι άφησαν στους μεταγενέστερους διαθήκες αλλά και

χρησιμοποιώντας ένα ακόμα ιουδαϊκό θρησκευτικό ικρίωμα για την

οικοδόμηση του σώματος της εκκλησίας φανερώνει την συνέχεια και την

ενότητα της βιβλικής αποκάλυψης όχι μόνο σε επίπεδο περιεχομένου

αλλά και σε επίπεδο μορφών έκφρασης.

Ο συγγραφέας Λουκάς131 δομεί τις σκέψεις των ομιλούντων που τις

χρησιμοποιεί έτσι ώστε να διακονούν την εξέλιξη των δικών του

θεολογικών ιδεών. Οι λόγοι των Πράξεων απευθύνονται τόσο στους

ακροατές της συγκεκριμένης περίστασης. Όμως παρόλα αυτά

αμφισβητήθηκε η ιστορικότητα του λόγου με τα επιχειρήματα ότι είναι

ασυμβίβαστη με τη σπουδή του Παύλου η σπατάλη 5-6 ημερών που

απαιτούσε η ειδοποίηση και ο ερχομός των πρεσβυτέρων στην Μίλητο.

Ότι ακόμη είναι ανεξήγητο πως ο Παύλος μη αμφισβητούμενος από τους

πρεσβυτέρους υπερασπίζεται το έργο του την στιγμή που όλοι το

αποδέχονται . Επίσης δεν δικαιολογούνταν η προϋποτιθέμενη από το

λόγο έκταση του κινδύνου των αιρετικών διδασκαλιών στην εκκλησία της

Εφέσου δεδομένου ότι πριν από δύο μήνες ο Απ. Παύλος είχε αφήσει την

πόλη.

Το πρώτο επιχείρημα αποδυναμώνεται με τον συλλογισμό ότι

καλώντας ο Παύλος τους πρεσβυτέρους στην Μίλητο από τη μια

131 Σκιαδαρέση,Ι. , Παύλειες μελέτες Α΄, εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2005,σελ

129-148

93

απέφευγε το ενδεχόμενο καθυστέρησης του στην Έφεσο είτε λόγω

πιθανής αλλαγής των καιρικών συνθηκών είτε λόγω ανάγκης

συνάντησής του εκεί με πρόσωπα πέρα από τους πρεσβύτερους αλλά και

αξιοποιούσε στην Μίλητο τον χρόνο που μεσολαβούσε από τη μετάβαση

απεσταλμένου στην Έφεσο μέχρι τον ερχομό των πρεσβυτέρων. Ως προς

το δεύτερο επιχείρημα οι πρεσβύτεροι γνώριζαν το πρόσωπο και το έργο

του και είναι ιδιαίτερα σημαντικό ότι ο αποχωρισμός του γίνεται σε

ατμόσφαιρα ζεστασιάς. Από την άλλη μεριά κάθε εικόνα ή φράση που

ενδυναμώνει το πρόσωπο και το έργο του συνοδεύεται από μια αντίστοιχη

εικόνα ή φράση που την μετριάζει. Το πιο σημαντικό εδώ δεν είναι η

ποιότητα του αυτοεγκωμιασμού του αλλά η σκοπιμότητά του που πρέπει

δηλαδή να κατανοηθεί ως έμμεση προβολή προτύπου ποιμένα προς

φορείς εκκλησιαστικών αξιωμάτων . Ωστόσο βέβαια αυτό θα ήταν δυνατό

να κατανοηθεί και ως απολογία όχι τόσο εκ μέρους του ίδιου του Παύλου

όσο του Λουκά για χάρη του δασκάλου του. Η διακονία του Λουκά δεν

εξαντλείται στην καταγραφή του ιστορικού λόγου του Παύλου αλλά

εκτείνεται ως την τωρινή εκκλησία. Ως προς την εμφάνιση των αιρετικών

ο Λουκάς αντιπαραθέτει το πρόσωπο και το έργο των αιρετικών με αυτά

του Παύλου και τον εξάρει ως το πρότυπο μίμησης των μεταγενέστερων.

Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις όπου οι πληροφορίες των Πράξεων για

την αρχή της ιεραποστολικής δράσης του Παύλου μορφολογικά

συγκρούονται με εκείνες των επιστολών132 , ιδιαίτερα της προς Γαλάτας που

δημιουργείται πρόβλημα για την αλήθεια των γεγονότων και την ορθότητα

του θεολογικού μηνύματος και επίσης για το κατά πόσο θα μπορούσε να

υπάρχει σύνθεση ή αντίθεση ανάμεσα σε αυτά τα κείμενα. Μάλιστα όπως

αναφέρει ο ίδιος ο Bultmann σε ένα άρθρο του υποστηρίζει ότι θετική

132 Οικονόμου, Χ.,Σπουδές στον αρχέγονο χριστιανισμό, η κλήση και οι απαρχές της

ιεραποστολικής δράσης του Απ. Παύλου συγκριτική μελέτη των Πράξεων και των

επιστολών του Απ.Παύλου, Θεσσαλονίκη 1992, σελ.37

94

μαρτυρία προσφέρουν μόνο οι γνήσιες επιστολές ( Γαλάτας, Α’ και Β’

Κορινθίους, Α’ Θεσσαλονικείς, Φιλιππησίους, Ρωμαίους και Φιλήμονα).

Όσον αφορά τις Πράξεις θεωρεί τις πληροφορίες τους ιδιαίτερα πλούσιες

αλλά υποστηρίζει ότι οι πηγές τους περιέχουν « μυθώδεις παραδόσεις». Για

παράδειγμα το τέλος του κεφαλαίου 12 των Πράξεων των Αποστόλων

πραγματοποιεί μια σύντομη αναφορά της παράδοσης των χρημάτων στους

παραλήπτες τους και στην επιστροφή των δύο ιεραποστόλων στην

Αντιόχεια με τη συνοδεία κάποιου Ιωάννη που μετονομάστηκε σε Μάρκος

και ήταν ξάδερφος του Βαρνάβα. Η ιστορικότητα αυτής της μετακίνησης ή

τουλάχιστον της συμμετοχής του Παύλου είναι αβέβαιη. Ουσιαστικά η

επιστολή προς Γαλάτας εμμένει στο γεγονός ότι ο Παύλος δεν είχε μεταβεί

παρά δυο φορές στην Αγία Πόλη κατά τη διάρκεια των δεκαεπτά ετών μετά

το επεισόδιο στο δρόμο προς τη Δαμασκό. Αλλά το ταξίδι του αναφέρεται

φευγαλέα στα κεφάλαια 11 και 12 των Πράξεων χρονολογούμενο το 44μ.Χ

12 δηλαδή χρόνια μετά τη φανέρωση του Αναστημένου στον Παύλο ενώ η

επίσκεψη του Βαρνάβα και του Παύλου που εξιστορείται στο κεφάλαιο 15

των Πράξεων χρονολογείται το 48μ.Χ και πιθανώς συγχέεται με το δεύτερο

ταξίδι που αναφέρεται από τον ίδιο τον Παύλο στο 2ο κεφάλαιο της Προς

Γαλάτας επιστολής. Αυτό που διαφαίνεται είναι ότι ο συγγραφέας των

Πράξεων αντιμέτωπος με ανεπαρκή στοιχεία παρασύρθηκε από την

επιθυμία του να φανερώσει την απόλυτη συνέχεια μεταξύ της εκκλησίας

των Ιεροσολύμων και του Παύλου σε τέτοιο βαθμό ώστε να επινοήσει ένα

επιπλέον ταξίδι του Παύλου στην Αγία Πόλη όπως θα το κάνει εκ νέου στο

κεφάλαιο 18. Αντιθέτως τα κεφάλαια 13 και 14 των Πράξεων μας δίνουν

πολύ πιο βάσιμες πληροφορίες ως προς τη συνέχεια δραστηριοτήτων του

Βαρνάβα και του Παύλου133.

133 Etienne, Trocme., Απόστολος Παύλος, μεταφρ. Εμμανουέλα Τζεδάκη,ΤΟ ΒΗΜΑ

γνώση, σελ 35-36

95

Εκτός από διαφορές υπάρχουν και ομοιότητες των διηγήσεων του 2ου

κεφαλαίου της Γαλάτας Επιστολής και του 15ου κεφαλαίου των Πράξεων ,

αυτές είναι 134: Μετά την ιεραποστολική δράση στους εθνικούς ο Παύλος και

ο Βαρνάβας ανήλθαν στην Ιερουσαλήμ για να εξετάσουν το πρόβλημα της

περιτομής ( Γαλ.2,1. 2 ~ Πρ.15,22). Εκεί συνάντησαν την αντίδραση

ορισμένων πιστών εξ Ιουδαίων οι οποίοι επέμεναν στην αναγκαιότητα της

περιτομής των εθνικών ( Γαλ.2,4. 5 ~Πρ.15,5) όπου και εξέθεσαν τα κατά την

ιεραποστολική τους δράση ( Γαλ 2,2. 6 ~ Πρ.15,6) στην οποία διαδραμάτισαν

σημαντικό ρόλο ο Πέτρος και ο Ιάκωβος ( Γαλ. 2,9 ~ Πρ.15, 7.13). Το

αποτέλεσμα της σύσκεψης ήταν η αναγνώριση των εξ εθνών και η

απόρριψη της περιτομής ως απαραίτητη για την πραγματοποίηση της

σωτηρίας.( Γαλ.2,6.7).

Ως προς τις διαφορές 1) ο Παύλος μνημονεύει το ταξίδι του Τίτου όχι

όμως και στη σύσκεψη των ηγετών. Ο Λουκάς δεν αναφέρει κάτι σχετικό

αλλά και πουθενά στις Πράξεις δεν αναφέρει τον Τίτο, αυτό δεν σημαίνει

ότι ο Λουκάς παραλείπει ένα σπουδαίο στοιχείο στη διήγησή του.2) κατά

τον Παύλο ορισμένοι αμφισβήτησαν την ορθότητα του Ευαγγελίου του . Ο

Λουκάς παραλείπει αυτό το σημείο γιατί εκθέτει το γενικότερο πρόβλημα

του Νόμου.3)Στους ηγέτες της Ιερουσαλήμ υπάρχει και ο Ιωάννης κατά τον

Παύλο. Ο Λουκάς παραλείπει αυτό το στοιχείο προφανώς γιατί οι πηγές

του δεν διέσωζαν λόγο του Ιωάννη 4) Ο Λουκάς αναφέρεται στην πρόκληση

συζήτησης στην εκκλησία της Αντιόχειας ενώ ο Παύλος δεν αναφέρει

τίποτα για αυτό.5) Η αναφορά στην πορεία του Παύλου και του Βαρνάβα

προς τη Σαμάρεια και τη Φοινίκη αποσιωπείται από τον Παύλο. 6) Ο

Παύλος στο Γαλ.2,2 τονίζει ότι ήρθε στα Ιεροσόλυμα « κατά αποκάλυψιν»,

ενώ οι Πρ.15,2 αναφέρουν οτι «genome,nhj de. sta,sewj kai. zhth,sewj ouvk ovli,ghj tw/|

134 Επιστημονική Επετηρίς Θεολογικής Σχολής , Βασίλειος Στογιάννος, η

Αποστολική Σύνοδος, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Τόμος 18,

Θεσσαλονίκη 1973,σελ 189

96

Pau,lw| kai. tw/| Barnaba/| pro.j auvtou,j( e;taxan avnabai,nein Pau/lon kai. Barnaba/n kai,

tinaj a;llouj evx auvtw/n pro.j tou.j avposto,louj kai. presbute,rouj eivj VIerousalh.m peri.

tou/ zhth,matoj tou,touÅ».Δηλαδή για τον Λουκά σημασία έχει η αναφορά της

απόφασης για τον Παύλο σημασία έχει ο τρόπος που ελήφθη η απόφαση.

Επίσης δεν αναφέρεται αν δόθηκε η αποκάλυψη στον Παύλο προσωπικά.

Στην προς Γαλάτας επιστολή η Αποστολική Σύνοδος αποτελεί μέρος της

αποδείξεως της ορθότητας του παύλειου Ευαγγελίου της ελευθερίας από

τον Νόμο135. Ο Παύλος κρίνει απαραίτητο την θεμελίωση της

αποστολικότητας και της καθολικότητάς του ώστε να εδραιωθεί η πίστη

των Γαλατών. Το σημαντικό επιχείρημα του Παύλου είναι η κλήση του από

τον Θεό και η αποκάλυψη του Ευαγγελίου του που είναι ελεύθερο από τον

Νόμο . Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος136 αναφέρει « Πρόσεξε πως με κάθε

τρόπον υποστηρίζει αυτό θερμώς ότι έγινε μαθητής του Χριστού, όχι με την

μεσολάβηση ανθρώπου αλλ’ αφου ο ίδιος αυτοπροσώπως τον έκρινε άξιον να

αποκαλύψει εις αυτόν όλην την αλήθειαν»

Για τον Απόστολο Παύλο η Αποστολική σύνοδος είναι ιδιαίτερα

σημαντική γιατί αποτελεί τον κριτή της ορθότητας του Ευαγγελίου και την

έκφραση της καθολικότητας της μιας εκκλησίας του Χριστού.

Ο Λουκάς137 όμως στις Πράξεις δεν ενδιαφέρεται τόσο για το πρόβλημα

του Νόμου ως οδού σωτηρίας όσο για τη διάδοση του Ευαγγελίου . Τόσο στο

Λουκά όσο και στο Παύλο κοινή είναι η εύρεση της θεολογικής

σπουδαιότητας τω ν αποφάσεων της Αποστολικής Συνόδου στην υπέρβαση

του ιουδαϊκού απομονωτισμού και στην διακήρυξη της καθολικότητας του

135 ΕΕΘΣΘ,Επιστημονική Επετηρίς Θεολογικής Σχολής , Βασίλειος Στογιάννος, η

Αποστολική Σύνοδος, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Τόμος 18,

Θεσσαλονίκη 1973,σελ 211-213

136 ΕΠΕ, Έλληνες Πατέρες της Εκκλησίας, Ι. Χρυσοστόμου έργα 20, Υπόμνημα εις

τας επιστολάς Β΄προς Κορινθίους11,21-13,13 Προς Γαλάτας – Προς Εφεσίους,

πατερικαί εκδόσεις Γρηγόριος ο Παλαμάς., Θεσσαλονίκη 1979, σελ 209

137 βλ.οπ.παρ.σελ.214-215.

97

κηρύγματος. Επίσης και ο Λουκάς και ο Παύλος θέτουν ως κριτήριο της

αλήθειας την μαρτυρία του Αγίου Πνεύματος.

Κορυφαίο σταθμό στη έρευνα των Πράξεων αποτελεί ο ιερός

Χρυσόστομος 138ο οποίος και ασχολείται με τα προβλήματα των Πράξεων

και των επιστολών του Παύλου ιδιαίτερα της προς Γαλάτας . Ο ιερός

Χρυσόστομος σχολιάζοντας την πρώτη αναφορά των Πράξεων στον Παύλο

κατά τον λιθοβολισμό του Στεφάνου , υποστηρίζει την ιστορική ακρίβεια

των διηγήσεων για τον Παύλο και την θεολογική προοπτική του Λουκά που

είναι η φανέρωση του θελήματος του Θεού για τον απόστολο των εθνών. Ο

ι. Χρυσόστομος συνδέει τον στίχο Πρ. 7,58 με το Πρ. 8,1-3 για να δείξει την

ενεργό συμμετοχή του νεαρού Σαύλου στον διωγμό κατά της εκκλησίας . Εν

συνεχεία αναφέρεται στο πρόβλημα της φανέρωσης του Ιησού καθ’ οδόν

και όχι στις πόλεις της Ιερουσαλήμ ή της Δαμασκού. Επισημαίνει την

ελευθερία του διώκτη απέναντι στην πρόσκληση του Ιησού αποκλείοντας

κάθε μορφή εξαναγκασμού αλλά και τη σταδιακή αποκάλυψη του

θελήματος του Κυρίου . Σημαντική είναι η σύγκριση που κάνει ο

Χρυσόστομος των δύο παράλληλων γεγονότων της τύφλωσης του Σαύλου

στη Δαμασκό όπου πίστεψε και μεταστράφηκε και του Ελύμα την Κύπρο

που δεν πίστεψε.

Ο Χρυσόστομος θέτει την διαφορά ανάμεσα στις πληροφορίες των

Πράξεων και της προς Γαλάτας και αναρωτιέται πως θα ήταν δυνατό να

συμβιβαστούν 139. Έτσι σύμφωνα με την προς Γαλάτας επιστολή ο Παύλος

δεν πήγε στα Ιεροσόλυμα αλλά στην Αραβία και πάλι στην Δαμασκό και

ότι τρία χρόνια μετά ανέβηκε στα Ιεροσόλυμα να συναντήσει τον Πέτρο και

κανέναν άλλο από τους αποστόλους. Σύμφωνα με τις Πράξεις ο Βαρνάβας

138 Οικονόμου, Χ.,Σπουδές στον αρχέγονο χριστιανισμό, η κλήση και οι απαρχές της

ιεραποστολικής δράσης του Απ. Παύλου συγκριτική μελέτη των Πράξεων και των

επιστολών του Απ. Παύλου, Θεσσαλονίκη 1992, σελ.41-50

139 Οικονόμου, Χ.,Σπουδές στον αρχέγονο χριστιανισμό, η κλήση και οι απαρχές της

ιεραποστολικής δράσης του Απ. Παύλου συγκριτική μελέτη των Πράξεων και των

επιστολών του Απ. Παύλου, Θεσσαλονίκη 1992, σελ.42-46

98

παρουσίασε τον Παύλο μπροστά σε όλους τους αποστόλους. Κάνει

ορισμένες υποθέσεις για την λύση των διαφωνιών. Αφού κατά τον πατέρα

σύμφωνα με το Γαλ.1,17 δεν πήγε στα Ιεροσόλυμα είναι πιθανόν η

επιβουλή στη Δαμασκό να έγινε μετά την επιστροφή από την Αραβία και η

άνοδος στα Ιεροσόλυμα στη συνέχεια. Έτσι ο Παύλος πήγε στην Αραβία,

έπειτα γύρισε στη Δαμασκό, στη συνέχεια στα Ιεροσόλυμα και τέλος έφυγε

για τη Συρία140. Ο Χρυσόστομος αναφέρει για τον Λουκά ότι παραβλέπει τα

γεγονότα που δεν ενισχύουν τα μέλη της κοινότητας ενώ αντιθετικά

επιμένει σε αυτά που εξυπηρετούν το σχέδιό του που είναι η διάδοση του

ευαγγελίου από την Ιερουσαλήμ ως τη Ρώμη. Εν συνεχεία επισημαίνει τις

διαφορές των παράλληλων διηγήσεων των Πρ. 9,22 και 26. Στην πρώτη

περίπτωση οι συνοδοί του Παύλου άκουσαν την φωνή αλλά δεν είδαν

κανέναν , αλλά στη δεύτερη διήγηση είδαν το φώς αλλά δεν άκουσαν τη

φωνή του συνομιλητή του αποστόλου . Δύο πρόσωπα συνομιλούσαν ο

Παύλος και ο Ιησούς. Στην πρώτη ο Λουκάς αναγνωρίζει του Λουκά ενώ

στη δεύτερη του Κυρίου . Εξετάζει τα παράλληλα γεγονότα στην προς

Γαλάτας επιστολή με τις Πράξεις παρουσιάζοντας τις μαρτυρίες της

επιστολής ως συνθετικές και συμπληρωματικές των Πράξεων και όχι ως

αντιθετικές.

Ο Adolf Harnack141 υποστήριξε την ιστορικότητα του βιβλίου καθώς τη

γνησιότητα και την ακρίβεια των πληροφοριών του Λουκά. Αυτό όμως που

απασχόλησε τον ερευνητή είναι η επιβεβαίωση των διηγήσεων του Λουκά

που σχετίζονται με την αρχέγονη κοινότητα και την πρώιμη ιστορία του

Παύλου ( Πρ.1-15) από τις παύλειες επιστολές και παρατηρεί τις ακόλουθες

συμπτώσεις. Παράδειγμα, οι Πράξεις 26,5 ενώ αναφέρουν ότι ο Παύλος

έζησε ως Φαρισαίος και στον στίχο 3,5 της προς Φιλιππησίους επιστολή ο

140 PG 60,163 « Ο γαρ ιστοριογράφος πολλά επιτέμνει και πολλούς συνάγει καιρούς»

141 Adolf Harnack, The Acts of the Apostles(μετάφραση από τον J.R. Wilkinson)

New York 1909,σελ 164

99

Παύλος επισημαίνει ότι ως προς την εξήγηση του Νόμου άνηκε στους

Φαρισαίους και με ζήλο κατεδίωκε την εκκλησία. Επίσης η αναφορά στην

Γαλάτας επιστολή (1,14) ότι προόδευε στον Ιουδαϊσμό περισσότερο από τους

συνομηλίκους συμπατριώτες του για τον ζήλο του απέναντι στις ιουδαϊκές

παραδόσεις μαρτυρείται και στον στίχο 7,58 των Πράξεων όπου ο Παύλος

κρατούσε τα ρούχα αυτών που λιθοβολούσαν τον πρωτομάρτυρα

Στέφανο142.

Σύμφωνα με τον Bultmann ο Παύλος ήταν ζηλωτής του Νόμου και της

γραπτής παράδοσης143 . Έτσι κατά το Γαλ. 5,11 ο Παύλος ως Ιουδαίος

ασχολήθηκε με την ιεραποστολή μεταξύ των εθνικών. Με αυτόν τον ζήλο

του έγινε διώκτης των χριστιανών (Γαλ.1,13.23. Φιλ.3,6 και σύμφωνα με τις

Πράξεις 9,1 ~ 22,4 ~26,9).

Κατά τις Πράξεις των Αποστόλων ο Παύλος ξεκίνησε το διωγμό των

χριστιανών στην περιοχή της Ιερουσαλήμ ( Πρ. 8,3) και από εκεί στη

Δαμασκό ( 9,2) η οποία και διακόπηκε καθ’ οδόν. Βέβαια η διαφορά είναι ότι

στις επιστολές δεν καθορίζεται ακριβώς η περιοχή των διωγμών αλλά

μάλλον υπονοούνται τα ίδια γεγονότα των Πράξεων . Επομένως οι Πράξεις

και η επιστολή προς Γαλάτας συμφωνούν στο γεγονός ότι ο διωγμός της

εκκλησίας ξεκίνησε από την Ιουδαία. Επίσης συμπίπτουν οι μαρτυρίες των

Πράξεων 9,3 και της προς Γαλάτας 1,15-17 για την μεταστροφή του Παύλου

κατά την πορεία του προς τη Δαμασκό. Εκτός από την αναφορά κάποιων

επιστολών( Γαλ.1,13- Κορ.10,1-Φιλιππ3,12- Εφεσ.3,3) για την επιστροφή του

Παύλου στον χριστιανισμό υπάρχουν τρείς παράλληλες διηγήσεις στις

Πράξεις αναφερόμενες στο παραπάνω περιστατικό144. Αυτές οι διηγήσεις

όπως αναφέρει παρόλο που εμφανίζουν ορισμένες παραλλαγές στις

142 Οικονόμου, Χ.,Σπουδές στον αρχέγονο χριστιανισμό, η κλήση και οι απαρχές της

ιεραποστολικής δράσης του Απ. Παύλου συγκριτική μελέτη των Πράξεων και των

επιστολών του Απ.Παύλου, Θεσσαλονίκη 1992, σελ.51-52

143Βλ.οπ.παρ. σελ107-109

144 Αγουρίδου,Σ., Βιβλικά Μελετήματα, τεύχος β’, εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη

1971,σελ 167

100

λεπτομέρειες γενικά φαίνονται να συμφωνούν και έχουν ως πηγή τον ίδιο

τον Παύλο. Έτσι κατά τις παραπάνω μαρτυρίες ο Παύλος δεν έγινε

χριστιανός με την επίδραση κάποιου αποστόλου αλλά από τον ίδιο τον

Χριστό κλήθηκε ώστε να υπηρετήσει το αποστολικό του αξίωμα.

Ένα σημαντικό επίσης στοιχείο που αναφέρεται145 είναι σχετικά με ποιον

τρόπο δέχθηκε ο Παύλος το χριστιανικό μήνυμα. Έτσι σύμφωνα με τις

Πράξεις « εξαίφνης τε αυτόν περιήστραψεν φως εκ του ουρανού» ο

συγγραφέας των Πράξεων θέλει να τονίσει αυτό το ξαφνικό και απροσδόκητο

γεγονός της μεταστροφής που λαμβάνει χώρα «κεραυνός εν αιθρεία».

Παρομοίως βέβαια και στις επιστολές προς Γαλάτας ο Παύλος αναφέρει

«Ότε δε ευδόκησεν ο Θεός ..έθνεσιν..( Γαλ.1,15-16)» .Παρόλο που το κείμενο

φαίνεται να κινείται σε άλλο θεολογικό επίπεδο από το κείμενο των

Πράξεων και τα δύο αλληλοσυμπληρώνονται μέσα στην προοπτική στην

οποία κινείται το σχέδιο της Θείας Οικονομίας. Έτσι τόσο στις Πράξεις όσο

και στην προς Γαλάτας επιστολή η αποστολή του Παύλου είναι η διάδοση

του Ευαγγελίου προς όλα τα έθνη για τη μεταστροφή του ειδωλολατρικού

κόσμου.

Με βάση τις Πράξεις (9,9) τρείς μέρες μετά την κλήση του κατά την

πορεία του προς τη Δαμασκό βαπτίστηκε από τον Ανανία ( Πρ.9,18) έμεινε

μαζί με άλλους χριστιανούς στην πόλη αυτή για μερικές ακόμα ημέρες (

Πρ.9,19-20) κηρύττοντας το ευαγγέλιο στις συναγωγές των Ιουδαίων 146. Ενώ

ο Λουκάς παρουσιάζει την έναρξη του κηρύγματός του αμέσως μετά την

μεταστροφή του από τη Δαμασκό και στη συνέχεια την άνοδό του στην

Ιερουσαλήμ ( Πρ.9,26) αντίθετα στην προς Γαλάτας ( 1,15-16) ο Παύλος

αναφέρει ότι μετά την κλήση του δεν ανέβηκε στην Ιερουσαλήμ αλλά πήγε

145 Οικονόμου, Χ.,Σπουδές στον αρχέγονο χριστιανισμό, η κλήση και οι απαρχές της

ιεραποστολικής δράσης του Απ. Παύλου συγκριτική μελέτη των Πράξεων και των

επιστολών του Απ. Παύλου, Θεσσαλονίκη 1992, σελ. 155

146 Οικονόμου, Χ.,Σπουδές στον αρχέγονο χριστιανισμό, η κλήση και οι απαρχές της

ιεραποστολικής δράσης του Απ. Παύλου συγκριτική μελέτη των Πράξεων και των

επιστολών του Απ. Παύλου, Θεσσαλονίκη 1992, σελ 245-251

101

στην Αραβία και εν συνεχεία μετέβη στη Δαμασκό ( Γαλ.1,17). Η μαρτυρία

για τη φυγή του Παύλου στην Αραβία δεν αναφέρεται κάπου στις Πράξεις

με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί σύγχυση σε κάποιους ερμηνευτές και να

θεωρηθούν ιστορικά αναξιόπιστες οι πληροφορίες του Λουκά. Έτσι το

γεγονός ότι δεν αναφέρεται η φυγή του Παύλου στην Αραβία αποτελεί

κατά τον Οικονόμου επιχείρημα σύνθεσης Πράξεων και Επιστολών και όχι

αντίθεσης. Σύμφωνα με την Γαλάτας ο Παύλος ανέβηκε στα Ιεροσόλυμα

τρία χρόνια μετά την επιστροφή του στον Χριστό και έμεινε κοντά στον

Πέτρο δεκαπέντε ημέρες. Εκεί βέβαια είδε και τον Ιάκωβο τον αδελφό του

Κυρίου. Οι Πράξεις αναφέρουν ότι ο Παύλος από τη Δαμασκό φυγαδεύτηκε

από τους χριστιανούς και ήρθε στην Ιερουσαλήμ η προσπάθεια του να

συναντηθεί με τους μαθητές προκάλεσε τον φόβο των χριστιανών για τον

πρώην διώκτη της εκκλησίας. Η ξαφνική παρέμβαση του Βαρνάβα ήταν

ιδιαίτερα σημαντική για την συνάντηση του Παύλου με τους αποστόλους

και την αναγνώρισή του από την εκκλησία των Ιεροσολύμων. Όπως

επισημαίνεται παρά τις διαφορές των Πράξεων και της Γαλάτας Επιστολής

οι περισσότεροι ερευνητές συμφωνούν ότι η πρώτη ανάβαση του Παύλου

στα Ιεροσόλυμα που αναφέρουν οι Πράξεις αντιστοιχεί με εκείνη της προς

Γαλάτας. Όμως για την μελέτη των διαφορών των δύο διηγήσεων είναι

απαραίτητο να κατανοηθεί ότι Λουκάς και Παύλος είναι δυο πρόσωπα

διαφορετικά με διαφορετική θεολογική προοπτική. Για παράδειγμα ο

Παύλος εξαιτίας της αντιμετώπισης των ταραξιών οι οποίοι και ήταν

απεσταλμένοι της ιουδαϊοχριστιανικής ηγεσίας των Ιεροσολύμων έκρινε

σκόπιμο να αναφέρει τις κυριότερες επαφές του με τους ηγέτες της

εκκλησίας. Ο Παύλος ήθελε να συναντήσει τον Πέτρο γιατί ήταν ο πρώτος

μάρτυρας της Αναστάσεως , πρωτοστάτησε στη ζωή της πρώτης

χριστιανικής εκκλησίας. Οι δύο απόστολοι πιθανόν να συζήτησαν μεταξύ

τους τις εμπειρίες της ιεραποστολικής τους δραστηριότητας.

102

Ένα άλλο σημείο που απασχόλησε αρκετούς ερευνητές147 ήταν ότι ο

Παύλος μετά τον κίνδυνο που αντιμετώπισε από τους Ιουδαίους της

Ιερουσαλήμ όπως αναφέρουν οι Πρ.9,29-30 φυγαδεύτηκε από τους

χριστιανούς στην Καισάρεια και εν συνεχεία στην πατρίδα του την Ταρσό.

Στην προς Γαλάτας επιστολή κατέφυγε στη Συρία και την Κιλικία. Η

Ταρσός σύμφωνα με τις Πρ.9,30 και Γαλ.1,21 αποτελεί τον επόμενο σταθμό

της επόμενης ιεραποστολικής δράσης του Παύλου μετά τη Δαμασκό, την

Αραβία και την Ιερουσαλήμ. Πληροφορίες δεν υπάρχουν σε ποια μέρη

έδρασε ο Παύλος. Με βάση την πληροφορία των Πράξεων ότι ο Παύλος

ξεκίνησε τη β’ αποστολική του περιοδεία από την Αντιόχεια με τον Σίλα

περιοδεύοντας τη Συρία και την Κιλικία ( Πρ.15,41) πιθανολογείται ότι

ιδρυτής αυτών των χριστιανικών κοινοτήτων είναι ο Παύλος. Υποτίθεται

ακόμη ότι στην Ταρσό της Κιλικίας ο Παύλος να είχε γνωρίσει και Έλληνες

φιλοσόφους. Ο Λουκάς δεν αναφέρει κάτι σχετικά για αυτό γιατί τις

συζητήσεις με τους φιλοσόφους δεν θέλει να τις παρουσιάσει στην Ταρσό

αλλά στην Αθήνα η οποία και αποτελούσε το κέντρο της φιλοσοφίας (

Πρ.17.1). Η διήγηση της παραμονής του Παύλου στην Αθήνα όπως

εξιστορούν οι Πράξεις δεν έχει γερές βάσεις αφού και ο Παύλος δεν

αναφέρει κάτι για αυτήν. Η παραμονή του στην Αθήνα ήταν σχετικά

μακρά περίπου δύο εβδομάδες. Ο Παύλος κήρυττε σε ένα ακροατήριο

αποτελούμενο από Ιουδαίους και συμπαθούντες. Καθημερινά πήγαινε στην

αγορά όπου μιλούσε με φιλοσόφους που μπέρδευαν το χριστιανικό μήνυμα

και το έστρεφαν εύκολα στον χλευασμό. Ο Λουκάς τοποθετεί μια ομιλία

που επιχειρούσε να κηρύξει το ευαγγέλιο στους διανοούμενους εθνικούς,

αποτυγχάνοντας να τους πείσει για Το μήνυμα της Ανάστασης148.

147 Οικονόμου, Χ.,Σπουδές στον αρχέγονο χριστιανισμό, η κλήση και οι απαρχές της

ιεραποστολικής δράσης του Απ. Παύλου συγκριτική μελέτη των Πράξεων και των

επιστολών του Απ.Παύλου, Θεσσαλονίκη 1992, σελ 265-269

148 Etienne Trocme, Απόστολος Παύλος, μεταφρ. Εμμανουέλα Τζεδάκη,ΤΟ ΒΗΜΑ

γνώση, σελ 59

103

Πραγματοποιείται μια ακόμη σύγκριση ανάμεσα στον στίχο 1.21 της

Γαλάτας149 ( έπειτα ήρθα στην περιοχή της Συρίας και της Κιλικίας)και στον

στίχο 11,25 των Πράξεων( Ύστερα ο Βαρνάβας πήγε στην Ταρσό για να

αναζητήσει το Σαύλο. Κι όταν τον βρήκε τον έφερε στην Αντιόχεια.

Αποτέλεσε πρόβλημα στη σύγχρονη έρευνα σε ποια από τις δύο αναβάσεις

του Παύλου στα Ιεροσόλυμα Πρ.11,29 ή Πρ.15,1 `12,25 αντιστοιχεί η Γαλ.2,1.

Οι στίχοι αυτοί αναφέρουν διαφορετικά γεγονότα. Οι Πράξεις 11,29

αναφέρονται στην μεταφορά της λογείας των εξ εθνών χριστιανών από

τον Βαρνάβα και τον Παύλο στους πιστούς της Ιερουσαλήμ. Αυτή είναι η

δεύτερη ανάβαση του Παύλου στην Ιερουσαλήμ μετά την πρώτη που

περιγράφεται στο 9,6 των Πράξεων. Ο Παύλος αποσιώπησε το ταξίδι του

αυτό από την Γαλάτας που όπως αναφέρει ο Οικονόμου πιθανόν να το

έκανε για τρεις λόγους. Α) οι δυο απόστολοι μαζί με τον Μάρκο γυρνούν

γρήγορα από την Ιερουσαλήμ στην Αντιόχεια διότι επικρατούσαν

δυσμενείς καταστάσεις όπως διωγμός της εκκλησίας, εκτέλεση του

Ιακώβου, απόδραση του Πέτρου από τις φυλακές και διαφυγή του σε άλλη

πόλη. Β) Ο Παύλος στο ταξίδι αυτό ήταν ένας απλός απεσταλμένος της

εκκλησίας της Αντιόχειας προς την εκκλησία των Ιεροσολύμων για την

μεταφορά της λογείας. Γ) Ο Παύλος στη Γαλάτας δεν ενδιαφέρονταν για

όλα τα ταξίδια στα Ιεροσόλυμα αλλά για όσα είχε επαφές με τους

αποστόλους και εδώ επειδή συνάντησε μόνο τους πρεσβύτερους πιθανόν

να μην το θεώρησε ιδιαίτερα σημαντικό ώστε να το αναφέρει.

Πραγματοποιεί και ένα τρίτο ταξίδι στα Ιεροσόλυμα μαζί με τον Βαρνάβα

για την επίλυση του προβλήματος των εθνικών με την είσοδό τους στην

εκκλησία και τους προσκάλεσαν απόστολοι και πρεσβύτεροι για να

συζητήσουν το παραπάνω θέμα. Πρόκειται για ένα ταξίδι με ύψιστη

149 Οικονόμου,Χ., Σπουδές στον αρχέγονο χριστιανισμό, η κλήση και οι απαρχές της

ιεραποστολικής δράσης του Απ. Παύλου συγκριτική μελέτη των Πράξεων και των

επιστολών του Απ.Παύλου, Θεσσαλονίκη 1992, σελ 284-287

104

σημασία για την ιεραποστολική δράση του Παύλου γι’ αυτό βέβαια και το

αναφέρει στην Γαλ.2,1. Η παύλεια περιγραφή της αποστολικής Συνόδου

στο Γαλ.2 και η εκδοχή της όπως και καταγράφεται και στις Πράξεις έχει

θεωρηθεί από κάποιους ερευνητές ότι βρίσκονται σε αντιπαράθεση150.

Παράδειγμα ο Παύλος τονίζει ότι ανέβηκε στην Ιερουσαλήμ για να

ανταποκριθεί σε μια αποκάλυψη που δέχτηκε όταν συναντήθηκε με τους

αναγνωρισμένους αρχηγέτες εκθέτοντάς τους το ευαγγέλιο που κήρυττε

στους εθνικούς ώστε να αποδείξει ότι δεν είχε αγωνιστεί μάταια( Γαλ.2.2)

τονίζοντας ότι οι αρχηγέτες δεν πρόσθεσαν τίποτα στο ευαγγέλιό του και

ότι το μόνο που του ζήτησαν ήταν να φροντίζει τους φτωχούς κατά την

ιεραποστολική του περιοδεία, κάτι που όπως πληροφορούμαστε ο Παύλος

είχε ήδη τακτοποιήσει( Γαλ.2,10).Ο Bornkamm υποστηρίζει ότι η εκδοχή της

αποστολικής Συνόδου από τον Λουκά σε αντίθεση με αυτή του Παύλου

συνδέεται με θέματα ειδωλόθυτων που αναφέρονται στην Α’ Κορ. και

απαιτεί μια επιλογή: είτε ο Παύλος ότι δεν διαδραμάτισε κάποιον ρόλο

στην απόφαση της Συνόδου είτε ότι η απόφαση αντανακλά την πρακτική

που ο Λουκάς συνάντησε να έχει καθιερωθεί αυστηρά στις εκκλησίες της

εποχής του.

Μέχρι το 12ο κεφάλαιο των Πράξεων ο Λουκάς προβάλλει την

ιεραποστολή των μαθητών . Από το 13ο κεφ. Και εξής ο Λουκάς εστιάζει την

προσοχή του και καταγράφει την ιεραποστολική δραστηριότητα του

Παύλου και του Βαρνάβα.

Εντοπίζεται ένα δισεπίλυτο πρόβλημα αντιστοιχίας και ιστορικής

αξιοπιστίας στο θέμα των κοινών πρωτοχριστιανικών δείπνων151.

150 Fotopoulos,John, αγγ.μετ. Γκουτζιούδη,M..,Τα θυσιαστήρια δείπνα στη ρωμαϊκή

Κόρινθο,εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2006, σελ.261-262

151 Πασσάκου, Δ., Εισηγήσεις Ι΄ Συνάξεως Ορθόδοξων βιβλικών Θεολόγων, «Το

Κατά Λουκάν Ευαγγέλιο, προβλήματα φιλολογικά ιστορικά ερμηνευτικά θεολογικά

Πρωτοχριστιανικά δείπνα και η αυτοσυνειδησία της κοινότητας του Λουκά», Βόλος

15-17 Σεπτεμβρίου 2000, έκδ. Ιεράς Μητροπόλεως Δημητριάδος και Αλμυρού,

Βόλος 2003 , σελ 374-378

105

Συγκεκριμένα οι στίχοι των Πράξεων από το 8,4 ως το 11,19 με όσα

αναφέρει ο Παύλος στην Γαλάτας επιστολή του (1,13-2,21)σε σχέση με το

επεισόδιο στην Αντιόχεια, δημιουργούν την υπόνοια ότι ή ο Λουκάς ή ο

Παύλος δεν παραθέτουν τα γεγονότα όπως πραγματικά έγιναν. Ο Παύλος

παραθέτει γεγονότα που έζησαν οι αναγνώστες του και συμμετείχε και ο

ίδιος σε αυτά ως αυτόπτης μάρτυρας, ενώ ο Λουκάς προς τα τέλη του

πρώτου αιώνα ιστοριογραφεί για τους αναγνώστες του γεγονότα που

έγιναν μερικές δεκαετίες πριν και σε χρονική απόσταση από τα επίμαχα

περιστατικά γράφει την ιστορία της εποχής εκείνης. Εν συνεχεία αναφέρει

ότι 1)ενώ ο Παύλος είναι ο πρωτοπόρος στη διάδοση του ευαγγελίου στα

έθνη και ο Πέτρος στους Ιουδαίους στο Γαλ.2,1-10 ο Λουκάς στις Πρ.10,1-

11,8-περίπτωση Κορνηλίου αποδίδει στον Πέτρο την έναρξη του

ευαγγελισμού των εθνικών.

2) Η αντιπαράθεση του Παύλου με τον Πέτρο στην Αντιόχεια είναι σαν

να μην έγινε ποτέ για τον Λουκά.

3) Ενώ στο Γαλ.2,11-14, ο Παύλος διέρχεται σε σύγκρουση με τον Πέτρο

για την κατ’εντολή του Ιακώβου και της εκκλησίας των Ιεροσολύμων

στάση του στην Αντιόχεια ο Λουκάς αναφέρει ότι ήταν κάποιοι άλλοι

χριστιανοί με Φαρισαϊκές απόψεις ( Πρ.15,1-5) οι υπαίτιοι του προβλήματος

αφού ο Πέτρος με την περίπτωση του Κορνηλίου από πιο νωρίς διδάχθηκε

ότι τα κοινά δείπνα είναι εντολή Θεού, κάθισε στο ίδιο τραπέζι με τον

Κορνήλιο, και εν συνεχεία Ιάκωβος και εκκλησία Ιεροσολύμων επικύρωσαν

την πρακτική του σε δύο συνάξεις, ( Πρ.11,1-18 ` 15,6-26)

4) Ενώ στην Γαλάτας η ιεραποστολή στους εθνικούς δεν είχε την έγκριση

και την εποπτεία των Ιεροσολύμων, ο Λουκάς παρουσιάζει τον Βαρνάβα ως

αντιπρόσωπο των Ιεροσολύμων που στάλθηκε νωρίς στην κοινότητα των

Ιεροσολύμων και χάρηκε με όσα συνέβησαν εκεί ( Πρ.11,22-23)

5) Ενώ ο Παύλος αναφέρει ότι ο Βαρνάβας ήταν χρόνια συνεργάτης του

πήρε το μέρος του Πέτρου στην Αντιόχεια σύμφωνα με το Γαλ.2,13

106

εγκαταλείποντας τον Παύλο, ο Λουκάς αποδίδει τον χωρισμό τους στη

διαφορετική άποψη που είχαν για το άν θα έπρεπε να τους συντροφεύσει

στο ιεραποστολικό τους έργο και ο Ιωάννης Μάρκος ( Πρ.13,13` 15,36-40) .

Στη συνέχεια αναφέρει ότι η κοινότητα του Λουκά αντιμετώπιζε

πρόβλημα με τα κοινά δείπνα. Η εκκλησία θα πρέπει να απαρτίζονταν από

πρώην εθνικούς όμως τα μέλη της που ήταν Ιουδαίοι δεν αποτελούσαν

αμελητέα ομάδα. Ίσως να αντιμετώπιζαν προβλήματα με τους

συμπατριώτες τους γιατί με τη συμμετοχή τους στα κοινά δείπνα έβαζαν σε

κίνδυνο την εθνική τους ταυτότητα ή ακόμη και να πιέζονται από αυτούς

να εγκαταλείψουν την χριστιανική τους κοινότητα. Ήταν ύψιστη ανάγκη

για την κοινότητα του Λουκά όπου η πρακτική των κοινών δείπνων και η

παύλεια θεολογία που είχαν θριαμβεύσει να γίνει νόμιμη αυτή η πρακτική.

Ίσως βέβαια ο Λουκάς να ξαναέγραψε την ιστορία της χριστιανικής

κοινότητας με τα κοινά δείπνα με τέτοιο τρόπο ώστε ο Ιάκωβος, ο Πέτρος

και η κοινότητα των Ιεροσολύμων να νομιμοποιούν την πρακτική αυτή.

Πιθανόν κάποιοι ιουδαϊζοντες να χρησιμοποιούσαν τα ονόματα αυτά για

να προβάλλουν την αντίθεσή τους προς τα κοινά δείπνα. Ο Λουκάς τα τέλη

του πρώτου αιώνα υποστηρίζει τα κοινά δείπνα . Οι επιστολές του Ιγνάτιου

προς Μαγνησίους και Φιλαδελφείς φανερώνουν την ύπαρξη ιουδαϊζόντων

που διασάλευσαν την ενότητα της εκκλησίας αμφισβητώντας το μυστήριο

της Θείας Ευχαριστίας. Εν τέλει το σχίσμα ανάμεσα στον Πέτρο και στον

Παύλο για τα κοινά ευχαριστιακά δείπνα στην Αντιόχεια για ακόμη έναν

αιώνα ταλαιπωρούσε την εκκλησία. Ο Λουκάς από την άλλη μεριά

βλέποντας τα προβλήματα αυτά θέλησε να δημιουργήσει μια ευχαριστία

ενότητας εξ εθνών και εξ Ιουδαίων μελών της κοινότητάς του

προβάλλοντάς την στο ευαγγέλιό του αλλά και στις Πρ.10,1-11,18

εγκαταλείποντας την πραγματική εξιστόρηση των γεγονότων και αυτό που

τον ενδιαφέρει δεν είναι η εισαγωγή των εθνικών στην εκκλησία μέσω του

107

βαπτίσματος αλλά η νομιμοποίηση της τέλειας κοινωνίας στη Θεία

Ευχαριστία ανάμεσα στους εξ εθνών και εξ Ιουδαίων χριστιανούς.

Οι Πράξεις των αποστόλων και οι 2 επιστολές προς Θεσσαλονικείς είναι

βιβλία της Κ.Δ. που έχουν γραφεί από διαφορετικούς συγγραφείς

απευθυνόμενο σε διαφορετικούς παραλήπτες. Ο ιερός Χρυσόστομος152

τονίζει ότι ο Παύλος καθώς ερχόταν από τους Φιλίππους παρέτρεξε τις δύο

μικρότερες πόλεις Αμφίπολη και Απολλωνία γιατί όπως αναφέρει στόχος

του αποστόλου ήταν να κηρύξει το ευαγγέλιό του πρώτα στις μεγάλες

πόλεις γι’ αυτό και έφτασε αμέσως στη Θεσσαλονίκη. Εν συνεχεία ο ιερός

Πατέρας αναφέρεται στο περιεχόμενο του κηρύγματος του Παύλου

τονίζοντας τον σωτηριολογικό χαρακτήρα του σταυρού και της ανάστασης,

την μεταστροφή των πρώτων χριστιανών και τη συγκρότηση της πρώτης

χριστιανικής κοινότητας της Θεσσαλονίκης όπου και η δημιουργία

χριστιανικής κοινότητας στη Θεσσαλονίκη είχε ως αποτέλεσμα την

εξέγερση των Ιουδαίων και τη φυγάδευση του Παύλου και των συνοδών του

στη Βέροια. Ο Οικονόμου στο έργο του κάνει λόγο για έναν άγγλο ερευνητή

τον W.M. Ramsay153 ο οποίος αναφέρει ότι η περιγραφή της ταραχής στην

πόλη παρουσιάζει πολλές λεπτομέρειες σε σχέση με άλλες αναφορές των

Πράξεων .Ο Λουκάς σημειώνει ότι οι συμμετέχοντες στην ταραχή αυτή

ήταν άτομα κατωτέρων κοινωνικών τάξεων , ειδωλολάτρες και χωρίς

κάποια μόρφωση. Αυτή η λεπτομερής αναφορά έχει ως στόχο να

φανερώσει την αντίθεση ανάμεσα στα άτομα αυτά με τους χριστιανούς

της Θεσσαλονίκης που υπήρξαν διακεκριμένα πρόσωπα.

Το υπόμνημα του F.F. Bruce στις Πράξεις είναι ένα από τα καλύτερα

υπομνήματα εξαιτίας του καλύτερου φιλολογικού, ιστορικού του υλικού.

152 Χρυσοστόμου,Ι., Υπόμνημα στις Πράξεις των Αποστόλων, Ομιλία 37, PG 60,262-

263

153 Οικονόμου,Χ.,Σπουδές στον αρχέγονο Χριστιανισμό,η συγκρότηση της πρώτης

χριστιανικής κοινότητας της Θεσσαλονίκης, εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 1999,

σελ.81-82

108

Δηλαδή διακρίνει τη διήγηση σε δύο μέρη. Στο πρώτο παραθέτει ορισμένα

ιστορικά στοιχεία για την Αμφίπολη, Απολλωνία και Θεσσαλονίκη και

κλείνει με τη συγκρότηση της πρώτης χριστιανικής κοινότητας της

Θεσσαλονίκης154. Στο δεύτερο μέρος περιγράφει την εξέγερση των Ιουδαίων

εναντίον του Παύλου και των συνοδών του με αποτέλεσμα να οδηγήσουν

τον Ιάσονα και τους αδελφούς μπροστά στους πολιτάρχες με την κατηγορία

ότι ο Παύλος διακήρυττε άλλον βασιλιά από αυτόν των Ρωμαίων όπου

υπάγονταν σε αυτόν και οι Ιουδαίοι.

Από την άλλη πλευρά ο J.D. G. Dunn πιστεύει ότι η περίοδος εκείνη της

συγκρότησης της πρώτης εκκλησίας στην Ευρώπη ήταν ιδιαίτερα

ταραγμένη. Εντούτοις επισημαίνει ότι το ιεραποστολικό σχέδιο της

εκκλησίας κινείται σε δύο άξονες, δηλαδή επικεντρώνει τους

ιεραποστόλους στις μεγάλες πόλεις, καθώς και στις συναγωγές. Αρχικά η

διάθεση Ιουδαίων και εθνικών απέναντι στο κήρυγμα των ιεραποστόλων

είναι ευνοϊκή. Στη συνέχεια αντιδρούν οι Ιουδαίοι και φεύγουν οι

ιεραπόστολοι σε άλλη πόλη. Το παραπάνω σχέδιο ο Dunn υποστηρίζει ότι

αποτελεί επέκταση του σχεδίου του Λουκά που δεν αποτελεί δική του

εφεύρεση αφού και ο Παύλος έχει ανάλογες αναφορές με δοκιμασίες από

τους Ιουδαίους ( Β. Κορ. 6,4-5 ~ 11,23-27). Το κήρυγμα του στη Θεσσαλονίκη

κατά τον άγγλο ερμηνευτή αποτελεί δείγμα ιεραποστολικής τακτικής του

Παύλου που αποκαλείται τις Γραφές για να παρουσιάσει αποδείξεις για την

μεσσιανικότητα του Χριστού ( Πρ.17,2-3 ~11). Έτσι το πλαίσιο του

κηρύγματος της Θεσσαλονίκης πρέπει να αναζητηθεί στον λόγο του

Παύλου στην Αντιόχεια της Πισιδίας ( Πρ.13,32-37). Ο Λουκάς δεν

επαναλαμβάνει συχνά το σχήμα αυτό του κηρύγματος αλλά το επαναφέρει

επιτυχώς στη Θεσσαλονίκη. Παρόλα αυτά ο Dunn δεν διακρίνει αντίθεση

154 Οικονόμου, Χ., Σπουδές στον αρχέγονο Χριστιανισμό,η συγκρότηση της πρώτης

χριστιανικής κοινότητας της Θεσσαλονίκης, εκδ.Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 1999,

σελ.86

109

ανάμεσα στον Λουκά και τον Παύλο ως προς την ερμηνεία των Γραφών

αφού κινούνται ως προς την ίδια ιστορική και θεολογική κατεύθυνση. Αυτό

διακρίνεται καθαρά στο Λουκ.24,27και στην Α’ Κορ.15,1-4 όπου ο Λουκάς

και Παύλος ακολουθούν την ίδια ερμηνευτική μέθοδο.

Οι πληροφορίες που μας παρουσιάζει ο Παύλος για την τρίτη

ιεραποστολική του περιοδεία είναι ελλιπείς. Παράδειγμα δεν αναφέρονται

καθόλου οι σχέσεις του Παύλου με τις εκκλησίες της Γαλατίας, αλλά ούτε

και για ένα ταξίδι του Παύλου στην Κόρινθο όπου κακοποιήθηκε και

αναγκάστηκε να επιστρέψει στην Έφεσο. Και το πιο σημαντικό είναι ότι οι

Πράξεις δεν αναφέρουν για μία ή περισσότερες σοβαρές κρίσεις που

διήλθε ο Παύλος και τελικά σώθηκε χάρη στη αυτοθυσία του Ακύλα και

της Πρίσκιλλας.

Ο Παύλος ήταν ένας από τους ιδρυτές του χριστιανισμού μαζί με

πολλούς μαθητές του εδραίωσαν το έργο του και υπερασπίστηκαν με

ταλέντο τη μνήμη του στα λογοτεχνικά τους έργα. Αυτό ξεκινά με τις

Πράξεις των Αποστόλων όπου δικαιολογεί τη δράση του Παύλου στους

χριστιανούς που παρέμειναν προσκολλημένοι στον Ιουδαϊσμό

επιχειρώντας να αποδείξει πως ο ήρωας του είναι ο καλύτερος συνεχιστής

του έργου των δώδεκα αποστόλων και ιδιαίτερα του Πέτρου ενός πιστού

ιουδαίου που αναγκάστηκε να στραφεί προς τους εθνικούς ( Πρ.κεφ.10).

Έτσι ακριβώς και ο προκάτοχός του ο Παύλος παρουσιάζεται ως εκείνος ο

Ιουδαίος που τηρούσε τους κανόνες αλλά οδηγήθηκε χωρίς τη θέλησή του

από τον Θεό στην ιεραποστολική δράση και με το πέρασμα του καιρού

συνειδητοποίησε ότι το μήνυμα του απευθυνόταν πρώτα στους εθνικούς.

Υπάρχει και μια άλλη λογοτεχνική παραγωγή δηλαδή αυτή των επιστολών

που η γραφή τους αποδίδεται στον Παύλο αλλά προέρχεται από μαθητές

του Παύλου συνεχιστές του έργου του και διεύθυναν τις εκκλησίες που

ήταν πιστές στη μνήμη του. Είχαν εκδηλωθεί δύο κατευθύνσεις σε αυτές. Η

μία αντιπροσωπεύεται από τις επιστολές που ονομάζονται ποιμαντικές.

110

Αυτές είναι η Α’ και Β’ προς Τιμόθεον και η προς Τίτον επιστολή. Τα τρία

αυτά γραπτά έχουν το κοινό στοιχείο ότι απευθύνονται στους

συγκεκριμένους αρχηγούς της εκκλησίας συνεργάτες του Παύλου που με

αυτόν τον τρόπο τους συμβουλεύει τόσο τους ίδιους όσο και τους πιστούς

των κοινοτήτων τις οποίες διευθύνουν. Τα κείμενα αυτά δίνουν μια άποψη

της οργάνωσης και της ζωής στις κοινότητες παύλειας προέλευσης και από

την άλλη αποτελούν ένα πρότυπο που προσφέρεται στους υπόλοιπους

χριστιανούς που ήταν μέλη των συναγωγών αλλά απειλούνταν να τις

εγκαταλείψουν με σκοπό να τους ενθαρρύνει να οργανωθούν σε

ανεξάρτητες εκκλησίες. Μια άλλη κατεύθυνση που εμφανίζεται στις

απόκρυφες επιστολές του Παύλου είναι αυτή που εκδηλώνεται στην προς

Εφεσίους επιστολή που αντίθετα από την προς Κολοσσαείς με την οποία

έχει αρκετά κοινά στοιχεία είναι αδιαμφισβήτητα έργο ενός μαθητή του

αποστόλου που πήρε και προσάρμοσε το τελευταίο αυτό κείμενο. Το τρίτο

επίπεδο της ανόρθωσης των κληρονόμων του Παύλου ήταν ακόμη πιο

τολμηρό. Γύρω στο 95μ.Χ.ένας από αυτούς ήταν ανώνυμος ή κάποια μη

αναγνωρισμένη ομάδα παύλειων θεολόγων αποφάσισε να εκδώσει τις

επιστολές του αποστόλου που ως τότε φυλάσσονταν με άνιση φροντίδα

στις διάφορες παραλήπτριες εκκλησίες που ήταν γνωστές σε περιορισμένο

αριθμό ατόμων. Η επιχείρηση αυτή κατέστη σημαντικά δύσκολή εξαιτίας

ότου γεγονότος ότι έλειπε η αρχή και το τέλος από κάποια έγγραφα.

Παρόλα αυτά αποτέλεσε μια εξαιρετικά πλούσια συλλογή που αποκάλυπτε

τη σκέψη και την προσωπικότητα του Παύλου. Μάλιστα ορισμένοι

συγγραφείς του 2ου και 4ου αιώνα προσπάθησαν να εμπλουτίσουν τη

συλλογή των επιστολών του Παύλου με σκοπό να διαδώσουν τις απόψεις

που υπήρχαν σε αυτές. Έτσι μια Τρίτη επιστολή Παύλου προς Κορινθίους ,

οι Πράξεις Παύλου που επιχειρεί να πολεμήσει δύο αιρετικούς και να

αφυπνίσει όσους πιστούς βρίσκονταν σε λήθαργο. Επί πρόσθετα η

Αλληλογραφία Παύλου και Σενέκα θα δείξει τον Παύλο να συνδιαλέγεται

111

με έναν από τους μεγάλους στοχαστές της εποχής του. Ο συγγραφέας όμως

της Β’ επιστολής Πέτρου γράφοντας γύρω στο 125μ.Χ. εκφράζει σίγουρα μια

τρέχουσα γνώμη όταν στο κεφ.3 αναφέρει «η μακροθυμία του κυρίου είναι

η σωτηρία σας! Με αυτή τη λογική ο αδελφός και φίλος μας Παύλος, σας

έγραψε με τη σοφία που του δόθηκε155.

Ο Απόστολος Παύλος ήταν ο πιο σημαντικός χριστιανός Θεολόγος που

κατάφερε να διαδώσει το Ευαγγέλιο σε όλους τους εθνικούς , γι αυτό και

δίκαια ονομάζεται Απόστολος των Εθνών. Το ευαγγέλιο το διδάχθηκε από

τον Θεό και όχι από τους ανθρώπους.

Είχε γεννηθεί στην Ταρσό της Κιλικίας το όνομά του ήταν Σαούλ έλαβε

ελληνική μόρφωση και ήταν μεγάλος διώκτης του χριστιανισμού ώσπου μια

μέρα του αποκαλύφθηκε ο Θεός στην πορεία του προς τη Δαμασκό και

άλλαξε ριζικά η ζωή του. Μεταστράφηκε στον Χριστιανισμό και η

ιεραποστολική του δραστηριότητα ήταν ιδιαίτερα σημαντική γιατί χάρη σε

αυτήν παρόλες τις δυσκολίες που συνάντησε αρκετοί άνθρωποι πίστεψαν

στον Θεό. Το κήρυγμα του εμφάνισε ιδιαίτερη απήχηση στους Έλληνες. Το

μήνυμα του Ευαγγελίου ήταν κοινωνικό και ελπιδοφόρο.

Κατά την ιεραποστολική του δράση γράφτηκαν πολλές επιστολές.

Κάποιες από αυτές είναι αυθεντικές γιατί γράφτηκαν από τον ίδιο και

ονομάζονται και πρωτοπαύλειες και κάποιες άλλες που δεν γράφτηκαν

από αυτόν αλλαά από κάποιους πιθανόν μαθητές του λέγονταν

δευτεροπαύλειες.

Από την άλλη πλευρά υπάρχουν γεγονότα τα οποία αναφέρει ο

ευαγγελιστής Λουκάς στις Πράξεις και δεν αναφέρονται στις επιστολές.

Αυτό ίσως σημαίνει ότι τόσο τα γεγονότα των Πράξεων όσο και των

επιστολών αλληλοσυμπληρώνονται μεταξύ τους.

155 Etienne Trocme, Απόστολος Παύλος, μεταφρ. Εμμανουέλα Τζεδάκη, ΤΟ ΒΗΜΑ

γνώση, σελ132-137

112

Υπάρχουν βέβαια και κάποια κείμενα τα οποία αναφέρονται στη ζωή

και την δραστηριότητα του Αποστόλου Παύλου αλλά δεν

συγκαταλέγονται στον κανόνα της εκκλησίας για αυτί και

χαρακτηρίστηκαν ως αμφιβαλλόμενα ή αλλιώς Απόκρυφα.

Η προσφορά του Αποστόλου Παύλου υπήρξε ιδιαίτερα σημαντική για

τον Χριστιανισμό . Διακρίνονταν για τον κοινωνικό, θεολογικό, ηθικό της

χαρακτήρα.

2. ΠΑΥΛΟΣ ΚΑΙ ΔΕΥΤΕΡΟΠΑΥΛΕΙΕΣ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ

Τα ιστορικά στοιχεία των δευτεροπαύλειων επιστολών σχετικά με την

ιεραποστολική δραστηριότητα του Αποστόλου Παύλου θα λέγαμε ότι

είναι λίγα σε σχέση με αυτά που αναφέρει ο Λουκάς στις Πράξεις. Εν

ολίγοις ως προς την Κολοσσαείς επιστολή γίνεται λόγος για κάποιον

ονόματι Επαφράς που ίδρυσε την εκκλησία τους και επειδή έκανε εκεί την

εμφάνισή της μια αιρετική διδασκαλία πήγε στην Έφεσο και συνάντησε

στη φυλακή τον Παύλο ζητώντας του βοήθεια. Στην Εφεσίους επιστολή οι

κάτοικοι εκεί πίστευαν στην θεά Αρτέμιδα ο Παύλος δίδαξε στο

περιβάλλον εκείνο που δεν ήταν ιδιαίτερα φιλικό απέναντί του. Στη β’

Θεσσαλονικείς επιστολή ο Παύλος συνάντησε τους χριστιανούς της

Θεσσαλονίκης στη δυσμενή εκείνη κατάσταση όπου μετά από διωγμούς

και θλίψεις που υπέστησαν ζητούσαν τη λύτρωσή τους. Ο Παύλος έγραψε

επιστολή ζητώντας τους να προσεύχονται. Η επιστολή προς Τιμόθεον

περιλαμβάνει λίγες πληροφορίες για τη δράση του Παύλου στην περιοχή

113

της Εφέσου . Επίσης ελάχιστα στοιχεία έχουμε για τη ζωή του Παύλου στη

β’ Τιμόθεον επιστολή το μόνο εν τέλει περιστατικό που γνωστοποιείται

είναι η φυλάκιση του Παύλου. Τα ιστορικά στοιχεία που συνέβησαν για τη

συγγραφή της Προς Τίτον επιστολή είναι η συνεργασία του Παύλου με

τον Τίτο και Βαρνάβα κατά την Αποστολική σύνοδο. Ο Τίτος λαμβάνει

μέρος στον έρανο με τους χριστιανούς των Ιεροσολύμων συμφιλιώνει τον

Παύλο με τους Κορινθίους στη δεύτερη φυλάκιση του στη Ρώμη βρίσκεται

μαζί του και έπειτα αναχωρεί για τη Δαλματία.

3. ΠΑΥΛΟΣ ΚΑΙ ΑΠΟΚΡΥΦΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ

Δεν υπάρχει σχεδόν τίποτα να αντλήσουμε τον βίο του Αποστόλου

Παύλου από τις Πράξεις Παύλου στιχ.150, από την Αποκάλυψη Παύλου

και την αλληλογραφία Παύλου και Σενέκα. Το ίδιο ισχύει και για τα

κηρύγματα του Πέτρου( στιχ.200) που ενσωματώνονται στο έργο του

Ψευδοκλήμεντος και είναι κατάφορα κατά του Παύλου. Ο εχθρικός προς

τον Παύλο χαρακτήρας της επιστολής του Ιακώβου κεφ.2 και το 5ο

κεφάλαιο του Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο δεν αποτελούν τις καλύτερες

πηγές σχετικά με τον βίο του Αποστόλου Παύλου156. Τα απόκρυφα

γράφτηκαν περίπου τον 2ο αι.μ.Χ. παρουσιάζουν αρκετά κοινά στοιχεία με

156

Etienne Trocme, Απόστολος Παύλος, μεταφρ. Εμμανουέλα Τζεδάκη,ΤΟ ΒΗΜΑ

γνώση, σελ 9

114

την Κ.Δ. ως προς το περιεχόμενό τους γιατί κάνουν λόγο τροποποιώντας

πρόσωπα και γεγονότα αλλά και ως προς το είδος τους γιατί όπως και στα

κανονικά βιβλία συμπεριλαμβάνονται Ευαγγέλια, Πράξεις Αποστόλων ,

επιστολές αλλά και αποκάλυψη έτσι και στα Απόκρυφα εμπεριέχονται

Ευαγγέλια, Πράξεις και επιστολές. Για τους αιρετικούς τα απόκρυφα

κείμενα είχαν θετική σημασία , ονομάζονταν δηλαδή έτσι ώστε να

προφυλαχθούν από το κοινό το οποίο δεν μπορούσε να αντιληφθεί τα

βαθύτερα θεολογικά νοήματα. Παρόλα αυτά οι εκκλησιαστικοί

συγγραφείς προσέδιδαν αρνητική έννοια σε αυτά τα κείμενα διότι όπως

υποστήριζαν η ύπαρξή τους οφείλονταν σε φαντασία άγνωστων

συγγραφέων που θέλησαν να καλύψουν κάποια κενά της Κ.Δ. σχετικά με

τη ζωή του Χριστού, αποστόλων κ.λπ. αποδίδοντας τα έργα τους σε

γνώριμα πρόσωπα της εκκλησίας.

Παράδειγμα οι Πράξεις Παύλου και Θέκλας ήταν μια πλαστή χωρίς

ιστορική αλήθεια αφήγηση που συνέγραψε ένας πρεσβύτερος της Μ.

Ασίας που εκδιώχθηκε από την πράξη του αυτή από την εκκλησία. Στις

απόκρυφες Πράξεις Παύλου όλη η ιεραποστολική του δραστηριότητα

συμπυκνώνεται σε μια περιοδεία που ξεκινά από τη Δαμασκό και

καταλήγει στη Ρώμη. Η χειρόγραφη παράδοση του κειμένου των Πράξεων

Παύλου είναι 1) ελλήνικά χειρόγραφα α ) πάπυρος Αμβούργου που

περιλαμβάνουν μέρος της δραστηριότητας του Παύλου στην Έφεσο και

Κόρινθο, ταξίδι από Κόρινθο στη Ρώμη και το μαρτύριο επί Νέρωνος στη

Ρώμη. β ) 50 ελληνικά χειρόγραφα που περιέχουν Πράξεις Παύλου και

Θέκλας και γ ) ο πάπυρος Bodmer X που περιλαμβάνει την απόκρυφη

αλληλογραφία Κορινθίων – Παύλου . σύμφωνα με τον Rordorf- R. Kasser

τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του έργου είναι ότι ο Παύλος

Παρουσιάζεται ως περιδεύων χαρισματούχος που επισκέπτεται εκκλησίες

και όχι ο ιδρυτής τους. Η αποστολή του ταυτίζεται με του Ιησού Χριστού, ο

Παύλος παρουσιάζεται να κάνει θαύματα και το προφητικό του χάρισμα

115

δεν είναι μόνο δικό του προνόμιο αλλά και ολόκληρης της κοινότητας. Οι

γυναίκες διαδραματίζουν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στην κοινότητα. Ο

συγγραφέας των Πράξεων Παύλου κατάφερε να συνενώσει δύο

διαφορετικές παραδόσεις για τον απόστολο Παύλο και ενσωμάτωσε ένα

προγενέστερο κείμενό του , την Αλληλογραφία του Παύλου με τους

Κορινθίους . Σε δύο λατινικά χειρόγραφα της Κ.Δ. και οκτώ αρμενικά

παρατίθεται η απόκρυφη αλληλογραφία Γ’ Προς Κορινθίους επιστολή

όπου σύμφωνα με αυτή την αλληλογραφία ο Παύλος ενώ ήταν στους

Φιλίππους πήρε επιστολή από τους Κορινθίους στην οποία και γίνεται

λόγος για δύο απατεώνες που αρνούνταν τους προφήτες της Π.Δ. και

γενικά όλη τη χριστιανική διδασκαλία. Και ο Παύλος για όλα αυτά έδωσε

κάποια απάντηση σε επιστολή προς κορινθίους.

Ως προς το μαρτύριο του Αγίου Αποστόλου Παύλου αναφέρονται

κάποιες πληροφορίες όπως ο Λουκάς και ο Τίτος περίμεναν τον Παύλο

στη Ρώμη και καθώς τους συνάντησε ο Παύλος νοίκιασε μια σιταποθήκη

όπου μαζί με τους αδελφούς δίδασκαν τον λόγο του Θεού. Ο Παύλος εκεί

ανέστησε έναν νεκρό μετά από αυτό ο Νέρων διέταξε την αποκεφάλιση

του Παύλου.

Από την άλλη μεριά έχουμε και απόκρυφες επιστολές όπως αυτή της

αλληλογραφίας Παύλου και Σενέκα. Τα πρόσωπα εκείνα που

πρωτοστατούν στο περιεχόμενο των επιστολών είναι ο Νέρων, η σύζυγός

του Ποππαία καθώς και η πυρκαγιά της Ρώμης. Επίσης έχουμε την

απόκρυφη επιστολή Κορινθίων προς τον Απόστολο Παύλο και την

επιστολή Παύλου προς Κορινθίους. Η πρώτη επιστολή γράφτηκε από τον

Στέφανο και συμπρεσβυτέρων του προς τον Απόστολο Παύλου που ήταν

φυλακισμένος στους Φιλίππους , με αφορμή τη διδασκαλία δύο ανδρών

ονόματι Σίμων και Κλεόβιου που με τη διδασκαλία τους προσπαθούσαν

να ανατρέψουν την πίστη κάποιων στην περιοχή της Κορίνθου και ο

Παύλος τους απαντά με μια επιστολή αναλύοντας τη διδασκαλία του.

116

Επίσης υπάρχουν και απόκρυφες αποκαλύψεις όπως αυτή της

Αποκάλυψης του Παύλου. Πρόκειται δηλαδή για ένα οδοιπορικό του

Παύλου στον Παράδεισο και στην κόλαση.

117

“ :Ara ou=n( avdelfoi,( sth,kete kai. kratei/te ta.j parado,seij a]j evdida,cqhte ei;te dia.

lo,gou ei;te diV evpistolh/j hmw/nÅAuvto.j de. o ku,rioj hmw/n VIhsou/j Cristo.j kai. Îo`Ð

qeo.j o path.r hmw/n o avgaph,saj hma/j kai. dou.j para,klhsin aivwni,an kai. evlpi,da

118

avgaqh.n evn ca,riti(parakale,sai umw/n ta.j kardi,aj kai. sthri,xai evn panti. e;rgw| kai.

lo,gw| avgaqw/|Å” ( Β’Θεσ .2,15-17)

119

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΠΗΓΕΣ

Nestle-Aland, Novum Testamentum Graece, ed. XXVII, Deutsche Bibelgesellschaft,

Germany 1993

Αγία Γραφή ( Παλαιά και Καινή Διαθήκη), Μετάφραση από τα πρωτότυπα κείμενα,

ελληνική βιβλική εταιρία, Αθήνα

Καραβιδόπουλου, Ι., Απόκρυφα χριστιανικά κείμενα, τόμος Α΄ Απόκρυφα Ευαγγέλια

, βιβλική βιβλιοθήκη ,εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2009

Καραβιδόπουλου, Ι.,Απόκρυφα Χριστιανικά Κείμενα ,τόμος Β’Απόκρυφες Πράξεις

Επιστολές Αποκαλύψεις, βιβλική Βιβλιοθήκη εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη

Έλληνες Πατέρες της Εκκλησίας ( ΕΠΕ)

Ελληνική Πατρολογία Migne (Patrologia Migne)

120

Χρυσόστομου, Ι. , Υπόμνημα στις Πράξεις των Αποστόλων,Ομιλία 37, PG

ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ

Etienne Trocme, Απόστολος Παύλος, μεταφρ. Εμμανουέλα Τζεδάκη, ΤΟ ΒΗΜΑ

γνώση

Holzner Joseph, Παύλος, μετάφρασις αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος

Ιερωνύμου ( από την 21η έκδοση) έκδοσις έβδομη, εκδ. η Δαμασκός, Αθήναι 1967

Fotopoulos John, μεταφρ. Μ. Γκουτζιούδης,Τα θυσιαστήρια δείπνα στη ρωμαϊκή

Κόρινθο,εκδ.Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2006

Khalil Jack , Δικαίωση-καταλλαγή-τελική κρίση στην προς Ρωμαίους επιστολή,συμβολή

στην παύλεια σωτηριολογία, εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2004

Tichendorf, Constantinus,Απόκρυφες Αποκαλύψεις, εκδοτικός οίκος Σπανού

Αγουρίδη,Σ., Βιβλικά Μελετήματα, εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 1977

Αγουρίδη, Σ., Χριστιανικός Γνωστικισμός. Τα κοπτικά κείμενα του Nag Hammadi στην

Αίγυπτο,1989

121

Αγουρίδη, Σ., Αποστόλου Παύλου , Πρώτη προς Κορινθίους Επιστολή, 1982

Ατματζίδη, Χ., Η εσχατολογία στη Β΄ Επιστολή Πέτρου, εκδ. Πουρναρά,

Ατματζίδη, Χ., η έννοια της δόξας στην παύλεια θεολογία, εκδ. Πουρναρά,

Θεσσαλονίκη 2001

Ατματζίδη, Χ., άρθρο του με θέμα «Η Θεολογία του Απ. Παύλου » στην προσωπική

του ιστοσελίδα www.theoauth-atmatzidis.gr

Ατματζίδη, Χ., άρθρο του με θέμα «O απ. Παύλος και το ζήτημα της δουλείας (Α

Κορ 7, 20-21)» στην προσωπική του ιστοσελίδα www.theoauth-atmatzidis.gr

Βασιλειάδη, Π., Επίκαιρα αγιογραφικά θέματα, Αγία Γραφή και Ευχαριστία,

εκδ.Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2000

Βασιλειάδη, Π. , Μετανεωτερικότητα και Εκκλησία, η πρόκληση της ορθοδοξίας,

εκδ.Ακρίτας, Θεσσαλονίκη 2002

Βασιλειάδη, Π., Παύλος , Τομές στη θεολογία του Α’, εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη

2004

Βασιλειάδη, Π. , Βιβλικές ερμηνευτικές μελέτες, εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2006

122

Βασιλειάδη, Π. , άρθρο στην ιστοσελίδα του, http://users.auth.gr/pv , St. Paul :

Apostle of Freedom in Christ

Βασιλειάδη, Π. , στην ιστοσελίδα του, http://users.auth.gr/pv, first and second

testament as one bible or Paul : bridge of faiths, Bern International Conference on the

Status of Jerusalem, 11-14 Sept.2008

Γαλάνη ,Ι., Βιβλική Βιβλιοθήκη, Βιβλικές ερμηνευτικές και θεολογικές μελέτες, εκδ.

Πουρναρά , Θεσσαλονίκη 2004

Γαλάνη, Ι., Βιβλικές ερμηνευτικές και θεολογικές μελέτες, 2001

Γαλάνη, Ι., Η Πρώτη Επιστολή του Αποστόλου Παύλου προς Θεσσαλονικείς,1992

Β΄έκδοση

Γαλάνη, Ι. , η Δευτέρα επιστολή του Αποστόλου Παύλου προς Θεσσαλονικείς, 1992

,Β΄έκδ.

Γαλίτη, Γ., Η προς Τίτον επιστολή ,εισαγωγή-ερμηνεία του πρώτου κεφαλαίου

πανεπιστημιακαί παραδόσεις, εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 1970

Γαλάνη, Ι., « Το Κατά Λουκάν Ευαγγέλιο στη σύγχρονη έρευνα» , προβλήματα

φιλολογικά ιστορικά ερμηνευτικά θεολογικά ,Εισηγήσεις Ι΄ Συνάξεως Ορθόδοξων

βιβλικών Θεολόγων, Το Κατά Λουκάν Ευαγγέλιο, Βόλος 15-17 Σεπτεμβρίου 2000,

έκδ.Ιεράς Μητροπόλεως Δημητριάδος και Αλμυρού, Βόλος 2003

123

Ιωσήφ Δ.,Τριανταφύλλου Μ., Απόκρυφες Πράξεις Παύλου και Θέκλας, εκδόσεις

κατάρτι 2008

Καραβιδόπουλου, Ι., Εισαγωγή στην Καινή Διαθήκη, Θεσσαλονίκη 1998

Καραβιδόπουλου,Ι., Βιβλικές μελέτες Β΄,2000

Καραβιδόπουλου, Ι.,Βιβλικές μελέτες Γ’,εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 2004

Καραβιδόπουλου, Ι., Κόλτσιου-Νικήτα,Α., Λοβέρδου-Τσιγαρίδα,Κ.,Σκιαδαρέση ,Ι.,

Τσάμη, Δ., « Ο Απόστολος Παύλος και οι επτά εγκωμιαστικοί λόγοι του Ιωάννου

Χρυσοστόμου για τον Απόστολο των εθνών», Ιεραποστολικός σύνδεσμος « Άγιος

Κοσμάς ο Αιτωλός», Θεσσαλονίκη 2003

.Καραβιδόπουλου,Ι., Εισαγωγή στην Καινή Διαθήκη, εκδ.Πουρναρά,Θεσσαλονίκη

2001

Καραβιδόπουλου, Ι., Βιβλική βιβλιοθήκη, Βιβλικές Μελέτες Δ΄ ,εκδ. Πουρναρά,

Θεσσαλονίκη 2007

.Καραβιδόπουλου, Ι., Αποστόλου Παύλου , Επιστολές προς Εφεσίους, Φιλιππησίους,

Κολοσσαείς, Φιλήμονα, 1992

124

Καρακόλη, Χ. , Θέματα ερμηνείας και Θεολογίας της Καινής Διαθήκης , 2002

Καρακόλη, Χ., Αμαρτία- Βάπτισμα- Χάρις ( Ρωμ. 6, 1-14). Συμβολή στην Παύλεια

Σωτηριολογία, 2002

Κουτσούκη, Δ., επιλογή, μετάφραση και επιμέλεια έκδοσης, Απόκρυφα κείμενα

Καινής Διαθήκης τόμος 4, πύρινος κόσμος, Αθήνα 1992,

Κρικώνη,Χ., Ο Απόστολος Παύλος, Ιδρυτής της εκκλησίας της Θεσσαλονίκης, οι δύο

προς Θεσσαλονικείς επιστολές του και οι Σίλας και Τιμόθεος Απόστολοι και συνεργάτες

του, Θεσσαλονίκη 1997

Λαικές παραδόσεις που σχετίζονται με τον Παύλο στην Ιερισσό , Κασσάνδρα και

Σιθωνία βλ. Βιβλίο Χαλκιδική, έκδοση Ι. Κοινοβίου Ευαγγελισμού της Θεοτόκου ,

Ορμύλια 2002, και ειδικότερα κεφ. Η χριστιανική Χαλκιδική του Ιωακείμ

Παπάγγελου

Οικονόμου,Χ., Σπουδές στον αρχέγονο Χριστιανισμό, η συγκρότηση της πρώτης

χριστιανικής κοινότητας της Θεσσαλονίκης, εκδ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 1999

Οικονόμου, Χ.,Θεολογία της Καινής Διαθήκης και Πατερική ερμηνευτική,2001

Οικονόμου, Χ. , Καινή Διαθήκη και πολιτισμός ,2003

Πασσάκου, Δ., Θεολογία και κοινωνία σε διάλογο. Νέες ερμηνευτικές προσεγγίσεις

στην Καινή Διαθήκη ,2001

125

Σκιαδαρέση,Ι.,Παύλειες μελέτες ,τόμος Α΄,εκδ. Πουρναρά ,Θεσσαλονίκη 2005

Στογιάννου,Β., Ελευθερία. Η περί ελευθερίας διδασκαλία του αποστόλου Παύλου και

των πνευματικών ρευμάτων της εποχής του, Θεσσαλονίκη 1970

Τσαλαμπούνη, Α., Η Μακεδονία στην εποχή της Καινής Διαθήκης, εκδ.Πουρναρά,

Θεσσαλονίκη 2002

Τσέρνου, Κ. , « Απόπειρα τοπογραφικής προσέγγισης της Θεσσαλονίκης τον Α’ μ.Χ.

αιώνα» στον τόμο οι δύο προς Θεσσαλονικείς επιστολές του Αποστόλου Παύλου.

Εισηγήσεις Θ’Συνάξεως Ορθοδόξων βιβλικών θεολόγων ,1977

Χρήστου, Π., Ελληνική Πατρολογία, τόμος Α΄ Εισαγωγή ,εκδοτικός οίκος

Κυρομάνος, Θεσσαλονίκη 2004

126

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Bruce, F.F.,The Acts of the Apostles.The Greek text with introduction

and commentary, Michigan 1975,σελ 324-325

Harnack Adolf, The Acts of the Apostles (μετάφραση από τον J.R. Wilkinson) New

York 1909

Dunn James , Black’s New Testament Commentaries,The epistle to the Galatians

,Continuum, New York

127