~, ~ ~

ι cιo Ι ε Ι Z1"~1<

Μια Νέα Απόδοση - Ερμηνεία

από τα ΚινέΖικα

του Στίβεν Μίτσελ

Μετάφραση:

Τάσος Γκίκας

ΠΥΡΙΝΟΣ ΚΟΣΜΟΣ

ΑΘΗΝΑ2003

Σημειώσεις του μεταφραστή

Στα ογδόντα ένα σύντομα κεφάλαια του Τάο Τε Τζινγκ περιλαμ­

βάνονται μερικές από τις σοφότερες και χρησιμότερες συμβου­

λές που γράφτηκαν ποτέ στον κόσμο. Είκοσι πέντε αιώνες έχουν

περάσει από τότε που ο μεγάλος σοφός Λάου-Τζε (οποιοσδήπο­

τε κι αν ήταν αυτός), με τη βαθυστόχαστη σοφία και το υπέροχο

χιούμορ του, έγραψε το Τάο Τε Τζινγκ. Ωστόσο, η αξία των συμ­

βουλών του γύρω από την τέχνη του ζην -και την τέχνη του κυ­

βερνάν- όχι μόνο δεν μειώθηκε αλλά νομίζεις ότι το βιβλίο έχει

γραφτεί για τη σημερινή ακριβώς εποχή.

Στο Τάο Τε Τζίνγκ, ή στο Βιβλίο του Δρόμου (της Αρετής και

της Σοφίας), σκιαγραφείται -και καλούμαστε να τη μιμηθού­

με- η συμπεριφορά των σοφών: Σε αρμονία με το πνεύμα του

Τάο, είναι απλοί, ειλικρινείς, ταπεινόφρονες, υπομονετικοί, δί­

καιοι, ευέλικτοι, μετριοπαθείς, αμερόληπτοι. Δεν επιζητούν τη

διασημότητα, τα πλούτη, τη δόξα. Δεν ανταγωνίζονται, δεν κά­

νουν κριτική. Η επίκριση ή ο έπαινος προς αυτούς, τους αφήνουν

αδιάφορους. Κάνουν τη δουλειά τους όσο καλύτερα μπορούν,

και μετά αποχωρούν.

Το Τάο Τε Τζινγκ περιέχει συμβουλές για άτομα, πολιτικούς

και στρατιωτικούς ηγέτες, αθλητές, επιχειρηματίες, προνομιού­

χες τάξεις, αλλά και για χώρες -μικρές και μεγάλες- για το

πνεύμα που πρέπει να διέπει τη συμπεριφορά τους, ώστε να μπο­

ρεί να υπάρξει ευτυχία, αποτελεσματικότητα και αρμονία, για

άτομα, για λαούς, και για έθνη.

Για να κατανοήσει κάποιος τα βαθύτερα νοήματα του Τάο Τε

Τζινγκ, αλλά κυρίως για να μπορέσει να καλυτερεύσει τη συμπε­

ριφορά του -που είναι και το κύριο ζητούμενο- δεν αρκεί μό­

νο η βαθιά μελέτη του κειμένου αλλά, κατά το δυνατό, χρειάζε­

ται να αρχίσει να το εφαρμόζει στην καθημερινή του/της ζωή.

Σταδιακά, θα μπορέσει να καταλάβει καλύτερα, όχι μόνο τους

9

άλλους και τον κόσμο αλλά και τον ίδιο του/της τον εαυτό, το

μεγάλο αυτό άγνωστο όλων μας.

«Τα βιβλία είναι σαν τους ανθρώπους», είχε πει ο Βολταίρος:

«Ένας μικρός αριθμός παίζει μεγάλο ρόλο, τα υπόλοιπα χάνο­

νται μέσα στο πλήθος». Μετά την Αγία Γραφή, και τη Μπαγκα­

βάτ Γκίτα, το Τάο Τε Τζινγκ είναι το περισσότερο διαβαζόμενο

βιβλίο, με δεκάδες ερμηνείες και εκατοντάδες μεταφράσεις σε

όλο τον κόσμο. Η κινέζικη γλώσσα όμως είναι τέτοια, που το κεί­

μενο επιδέχεται πολλές ερμηνείες οι οποίες διαφέρουν σημαντι­

κά μεταξύ τους.

Με τη φωτισμένη και κρυστάλλινη ερμηνεία του, αλλά και τα

εξαιρετικού ενδιαφέροντος σχόλιά του, ο Στίβεν Μίτσελ μας έχει

αναμφισβήτητα προσφέρει ένα μοναδικής διαύγειας και σπάνιας

ενόρασης Τάο Τε Τζινγκ. Πρόκειται για μπεστ σέλερ που κυκλο­

φορεί σε τέσσερις διαφορετικές εκδόσεις στ' αγγλικά.

Τη μεταφρασή μου την αφιερώνω:

Με αγάπη, στη σύζυγό μου Μαίρη. Για την ακριβή κατανόη­

ση αριθμού λέξεων και φράσεων του κειμένου, η συμμετοχή της

Μαίρης ήταν επίσης πολύτιμη. Την ευχαριστώ ολόθερμα.

Στη μνήμη των γονέων μου Δημήτρη και Κωνσταντίνας και

του αδελφού μου Βαγγέλη. Στη μνήμη του δασκάλου μου Στα­

μάτη Τσολάκη.

Ευχαριστώ θερμά τους ανθρώπους του «Πύρινου Κόσμου»

για τη βοήθειά τους. Είμαι ιδιαίτερα ευτυχής για τη «χωρίς ανοι­

γόκλεισμα ματιών» απόφαση του κ. Συλλαϊδή να προσθέσει

στην αξιόλογη σειρά των εκδόσεών του τη νέα αυτή ερμηνεία

του Τάο Τε Τζινγκ του Στίβεν Μίτσελ.

Τάσος Γκίκας* Σικάγο 9-6-03

* Ο Τάσος Γκίκας γεννήθηκε στα Χάνια-Μαρμαρίου, Ευβοίας, και μεγά­λωσε στην Αθήνα. Από το 1974 ζει μόνιμα στις Η.Π.Α. Προηγούμενη μετα­φραστική του εργασία: Επίκτητος -Η Τέχνη του Ζην της Σάρον Λέμπελ, Εκδό­

σεις Πύρινος Κόσμος, 2002.

10

Πρόλογος

Το Τάο Τε Τζινγκ (που προφέρεται περίπου Ντάο Ντε Τζινγκ) μπορεί να μεταφραστεί σαν ΤΟ Βιβλίο του Έμφυτου Δρόμου ή Το Βιβλίο του Δρόμου και πώς Φανερώνεται στον Κόσμο ή, απλά, Το Βιβλίο του Δρόμου (Τρόπου). Αφού είναι κι όλας πολύ γνωστό με τον κινέζικο τίτλο του, το έχω αφήσει να παραμείνει όπως έχει.

Για τον Λάου-Τζε (Lao-tzu), τον συγγραφέα του, δεν μπορεί να ειπωθεί σχεδόν τίποτα. Μπορεί να ήταν κάποιος γεροντότερος ~γχρoνoς του Κομφούκιου (551-479 π.Χ) και μπορεί να είχε τη θεση του αρχειοθέτη σε ένα από τα μικρά βασίλεια της εποχής. Α').λά όλες οι πληροφορίες που έχουν διασωθεί είναι πολύ ύποπτες. Ακόμη και η σημασία του ονόματός του είναι αβέβαιη (οι πιο πιθα­νές ερμηνείες: «ο Σοφός Γέροντας» ή, περισσότερο θεαματικά, «Το Γεροντόπαιδο»). Όπως ένας Ιροκουά (1) του δάσους, δεν άφησε ίχνη. Το μόνο που μας άφησε ήταν το βιβλίο του: το κλασικό εγχει­ρ~διo της τέχνης του ζην, γραμμένο σε ένα στυλ κρυστάλλινης δι­αυγειας, το οποίο ακτινοβολεί χιούμορ και χάρη και μεγαλοψυχία και βαθιά σοφία: ένα από τα αριστουργήματα του κόσμου.

, Οι άνθρ~πoι νομίζουν συνήθως ότι ο Λάου-Τζε ήταν ένας ερη­μιτης, που ειχε αποσυρθεί από την κοινωνία, ο οποίος ζούσε ήρεμα σε κάποια καλύβα στο βουνό, και τον οποίον δεν επισκέπτονταν κανείς, εκτός ίσως από τον περιστασιακό ταξιδιώτη που κατέφθανε από κάποιο ανέκδοτο του '60 για να ρωτήσει: «Ποιό είναι το νόη­μα της ζωής;» Αλλά από τη διδασκαλία του γίνεται φανερό ότι εν­δια~εΡόταν βαθιά για την κοινωνία, αν κοινωνία σημαίνει την ευη­~ρια των συνανθρώπων κάποιου. Το βιβλίο του, μεταξύ άλλων, ειν~ι μια διατριβή γύρω από την τέχνη της διακυβέρνησης, είτε πρo~ειται για μια χώρα είτε για ένα παιδί. Η λανθασμένη αυτή αν~ίληψη μπορεί να προέρχεται από την επιμονή του στο (wei wιι wel) ουέι ου ουέι που κυριολεκτικά σημαίνει «πράττε μη-πράξη»,

11

το οποίο έχει θεωρηθεί σαν παθητικότητα. Τίποτα δεν μπορεί να

βρίσκεται τόσο μακρυά από την αλήθεια.

Ένας καλός αθλητής μπορεί να εισέλθει σε ένα στάδιο «σωμα­

τικής γνώσης» όπου το σωστό κτύπημα ή η σωστή κίνηση συμβαί­

νουν από μόνα τους, χωρίς προσπάθεια, χωρίς καμιά παρέμβαση της συνειδητής θέλησης. Αυτό είναι ένα πρότυπο «μη-πράξης»:

της αγνότερης και αποτελεσματικότερη ς μορφής πράξης. Το παι­

γνίδι παίζει το παιγνίδι· το ποίημα γράφει το ποίημα· δεν μπορούμε

να ξεχωρίσουμε το χορευτή από το χορό.

Όλο και λιγότερο χρειάζεται να πιέζεις τα πράγματα,

μέχρις ότου τελικά καταλήγεις στη μη-πράξη.

Όταν δεν γίνεται τίποτα,

δεν μένει τίποτα αγίνωτο.

Δεν γίνεται τίποτα επειδή αυτός που ενεργεί έχει εξαφανιστεί

ολόψυχα μέσα στο έργο· το καύσιμο έχει εντελώς μετασχηματισθεί

σε φλόγα. Αυτό το «τίποτα,» είναι στην πραγματικότητα τα πάντα.

Συμβαίνει όταν εμπιστευόμαστε τη νοημοσύνη του σύμπαντος κα­

τά τον ίδιο τρόπο που ένας αθλητής ή ένας χορευτής εμπιστεύεται

την ανώτερη νοημοσύνη του σώματος. Γι' αυτό και η έμφαση του

Λάου-Τζε για απαλότητα. Η απαλότητα είναι το αντίθετο της

σκληρότητας, και είναι συνώνυμο με την ευλυγισία, την προσαρ­

μοστικότητα, την αντοχή. Όποιος έχει δει ένα μάστερ του τάι-τσι ή

του αϊκίντο να πράττει μη-πράξη θα ξέρει πόσο ισχυρή είναι αυτή η

απαλότητα.

Για τον Λάου-Τζε η κεντρική μορφή είναι ένας άνδρας ή μια γυ­

ναίκα των οποίων η ζωή βρίσκεται σε τέλεια αρμονία με την πραγ­

ματικότητα. Αυτό δεν είναι ιδέα· είναι πραγματικότητα· το έχω δει.

Η Σοφή (2) έχει κυριαρχήσει πάνω στη Φύση όχι με την έννοια τού

να την κατακτήσει, αλλά τού να γίνει ένα με αυτή. Με το να παρα­

δοθεί στο Τάο, με το να αποβάλει όλες τις ιδέες, κρίσεις, και επιθυ­

μίες, το μυαλό της έχει φυσιολογικά γίνει συμπονετικό. Βαθιά μέ­σα στη δική της εμπειρία βρίσκει τις κεντρικές αλήθειες της τέχνης

του ζην, οι οποίες μόνο επιφανειακά είναι παράδοξες: ότι όσο πε-

12

ρισσότερο αληθινά μοναχικοί είμαστε, τόσο περισσότερο σπλαχνι­

κοί μπορεί να είμαστε· όσο περισσότερο εγκαταλείπουμε αυτό που

αγαπάμε, τόσο πιο έντονη γίνεται η αγάπη μας όσο καθαρότερη εί­

ναι η ενόρασή μας για το τί είναι πέραν του καλού και του κακού,

τόσο περισσότερο μπορούμε να ενσωματώνουμε το καλό. Μέχρις

ότου στο τέλος είναι σε θέση να πει, με όλη της την ταπεινότητα,

«Είμαι το Τάο, η Αλήθεια, η Ζωή».

Η διδασκαλία του Τάο Τε Τζινγκ είναι ηθική με την mo βαθιά έννοια. Ανεμπόδιστος από οποιαδήποτε ιδέα αμαρτίας, ο Σοφός

δεν βλέπει το κακό σαν μια δύναμη που πρέπει να της αντισταθεί,

αλλά απλά σαν μια αδιαφάνεια, μια κατάσταση αυτο-απορρόφη­

σης η οποία βρίσκεται σε δυσαρμονία με την παγκόσμια πορεία,

έτσι ώστε, όπως και με ένα βρώμικο παράθυρο, το φως δεν μπορεί

να φωτίσει μέσα από αυτό. Η ελευθερία αυτή από ηθικές ταξινομή­

σεις του εmτρέπει τη μεγάλη του ευσπλαχνία για τους κακούς και

τους εγωιστές.

Έτσι ο Σοφός είναι διαθέσιμος σε όλους τους ανθρώπους

και δεν απορρίπτει κανέναν.

Είναι έτοιμος να χρησιμοποιήσει όλες τις καταστάσεις

και δεν σπαταλά τίποτα.

Αυτό λέγεται ενσωμάτωση του φωτός.

Τί άλλο είναι ο καλός άνθρωπος παρά

ο δάσκαλος του κακού ανθρώπου;

Τί άλλο είναι ο κακός άνθρωπος παρά το έργο

του καλού ανθρώπου;

Αν δεν το καταλαβαίνεις αυτό, θα χαθείς,

όσο έξυπνος κι αν είσαι.

Αυτό είναι το μεγάλο μυστικό.

Ο αναγνώστης θα σημειώσει ότι σε πολλά εδάφια όπου ο Λά­

ου-Τζε περιγράφει τον Σοφό, έχω χρησιμοποιήσει την αντωνυμία

«αυτή» τουλάχιστο τόσο συχνά όσο το «αυτός». Η κινέζικη γλώσ­

σα δεν κάνει αυτή τη διάκριση· στα αγγλικά (και στα ελληνικά, βέ-

13

βαια, σ.τ.μ.) πρέπει να επtλέξoυμε. Αλλά αφού όλοι μας, δυνητικά,

είμαστε Σοφοί (καθόσο ο Σοφός είμαστε, στην ουσία, εμείς), αι­

σθάνθηκα ότι θα ήταν αναληθές να παρουσιάσω ένα αρσενικό αρ­

χέτυπο όπως, ειρωνικά, έχουν κάνει άλλες μεταφράσεις. Ειρωνικά,

επειδή από όλες τις μεγάλες θρησκείες του κόσμου η διδασκαλία

του Λάου-Τζε είναι η περισσότερο θηλυκή. Οπωσδήποτε, σε οποι­

οδήποτε σημείο του βιβλίου, θα πρέπει να αισθάνεστε ελεύθεροι

να υποκαταστήσετε το «αυτός» με το «αυτή» και αντίστροφα.

Όσον αφορά τη μέθοδο: Εργάστηκα από την κυριολεκτική ερ­

μηνεία του Πολ Κάρους η οποία, παράλληλα με καθένα από τα κι­

νέζικα ιδεογράμματα, προσφέρει αγγλικά ισοδύναμα (πολλές φο­

ρές πολύ αλλόκοτα). Συμβουλεύτηκα επίσης αρκετές 12άδες μετα­

φράσεων στα αγγλικά, γερμανικά και γαλλικά. Αλλά η περισσότε­

ρο σημαντική προπαρασκευή για τη δουλειά μου ήταν ένα πρό­

γραμμα μαθητείας 14 ετών πάνω στο ζεν, το οποίο με έφερε πρό­σωπο με πρόσωπο με τον Λάου-Τζε και τους αληθινούς μαθητές

και διαδόχους του, τους πρώιμους Κινέζους ζεν μάστερς.

Προκειμένου για μεγάλη ποίηση, η mo ελεύθερη μετάφραση είναι συχνά η mo πιστή. «Πρέπει να δοκιμάσουμε το αποτέλεσμά της σαν ένα αγγλικό ποίημα», είπε ο δόκτορας Τζόνσογ «αυτός εί­

ναι ο τρόπος να κρίνεις την αξία μιας μετάφρασης». Πολλές φορές

ήμουν αρκετά κυριολεκτικός - ή όσο κυριολεκτικός μπορεί να εί­

ναι κάποιος με ένα τόσο λεπτό, καλειδοσκοπικό βιβλίο σαν το Τάο

Τε Τζινγκ:. Αλλά έχω επίσης παραφράσει, διευρύνει, περιορίσει,

εξηγήσει, δουλέψει το κείμενο, παίξει με αυτό, μέχρις ότου ενσω­

ματώθηκε σε μια γλώσσα την οποία αισθάνθηκα αυθεντική. Αν

δεν έχω μεταφράσει πάντοτε τα λόγια του Λάου-Τζε, η επιδίωξή

μου ήταν πάντα να μεταφράσω τη σκέψη του.

14

ΤCιο Τε ΤZ1~~K

1

Το τάο που μπορεί να ειπωθεί

δεν είναι το αιώνιο Τάο.

Το όνομα που μπορεί να ονομαστεί

δεν είναι το αιώνιο Όνομα.

Αυτό το οποίο δεν μπορεί να ονομαστεί(3)

είναι το αιώνια αληθινό.

Η ονομασία είναι το αρχέτυπο

όλmν των ιδιαιτέρων πραγμάτων.

Ελεύθερος από εmθυμία, συνειδητοποιείς το μυστήριο.

Πιασμένος στην επιθυμία, βλέπεις μόνο τις αποκαλύψεις.

Όμως το μυστήριο και οι αποκαλύψεις

προέρχονται από την ίδια πηγή.

Η πηγή αυτή ονομάζεται σκότος.

Σκότος μέσα στο σκότος.

Η πύλη εισόδου για κάθε γνώση.

17

2

Όταν οι άνθρωποι θεωρούν μερικά πράγματα σαν ωραία,

illα πράγματα αποβαίνουν άσχημα.

Όταν οι άνθρωποι θεωρούν μερικά πράγματα σαν καλά,

illα πράγματα απολήγουν κακά.

Η ύπαρξη και η μη-ύπαρξη δημιουργούν η μία την illη. Το δύσκολο και το εύκολο υποστηρίζουν το ένα το άλλο.

Το μακρύ και το βραχύ προσδιορίζουν το ένα το άλλο. Το ψηλό και το χαμηλό βασίζονται το ένα στο άλλο. Το πριν και το μετά ακολουθούν το ένα το άλλο.

Έτσι η Σοφή

δρα χωρίς να κάνει τίποτα

και διδάσκει χωρίς να λέει τίποτα.

Τα πράγματα εμφανίζονται κι αυτή τα αφήνει να έρθουγ

τα πράγματα εξαφανίζονται κι αυτή τα αφήνει

να αποχωρήσουν.

Έχει αλλά δεν κατέχει,

ενεργεί αλλά δεν προσδοκά.

Όταν το έργο της τελειώνει, το ξεχΥά.

Γι' αυτό το λόγο διαρκεί για πάντα.

18

3

Αν υπερεκτιμάς τα μεγάλα πνεύματα,

οι άνθρωποι γίνονται αδύναμοι.

Αν υπερεκτιμάς τα υλικά αγαθά,

οι άνθρωποι αρχίζουν να κλέβουν.

Ο Σοφός οδηγεί

αδειάζοντας τα μυαλά των ανθρώπων

και γεμίζοντας τα ενδόμυχά τους,

αποδυναμώνοντας τη φιλοδοξία τους

και ισχυροποιώντας την αποφασιστικότητά τους.

Βοηθά τους ανθρώπους να χάσουν το καθετί που ξέρουν, το καθετί που επιθυμούν,

και δημιουργεί σύγχυση

σε όσους νομίζουν ότι ξέρουν.

Εφάρμοσε τη μη-πράξη,

και το καθετί θα βρει τη θέση του.

19

Το Τάο είναι σαν το πηγάδι:

χρησιμοποιείται σJ..λά ποτέ δεν εξαντλείται.

Είναι σαν το αιώνιο κενό:

γεμάτο άπειρες δυνατότητες.

Είναι κρυμμένο σJ..λά πάντα παρόν.

Δεν ξέρω ποιος το γέννησε.

Είναι παλιότερο από τον Θεό.

20

5

Το Τάο δεν παίρνει το μέρος κανενός

γεννά και το καλό και το κακό.

Η Σοφή δεν παίρνει το μέρος κανενός

καλοσωρίζει και άγιους και αμαρτωλούς.

Το Τάο είναι σαν το φυσερό:

είναι άδειο σJ..λά έχει άπειρες δυνατότητες.

Όσο περισσότερο το χρησιμοποιείς,

τόσο περισσότερο παράγει·

όσο περισσότερο μιλάς γι' αυτό, τόσο λιγότερο

καταλαβαίνεις.

Κρατήσου στο κέντρο.

21

6

Το Τάο ονομάζεται η Μεγάλη Μητέρα: άδειο αΛλά απεριόριστο, γεννά άπειρους κόσμους.

Είναι πάντα παρόν μέσα σου. Μπορείς να το χρησιμοποιήσεις όπως θέλεις.

22

7

Το Τάο είναι άπειρο, αιώνιο.

Γιατί είναι αιώνιο;

Δεν γεννήθηκε ποτέ'

έτσι ποτέ δεν μπορεί να πεθάνει.

Γιατί είναι άπειρο;

Δεν έχει εmθυμίες για τον εαυτό του'

έτσι είναι παρόν για όλες τις υπάρξεις.

Η Σοφή παραμένει πίσω'

γι' αυτό το λόγο βρίσκεται μπροστά.

Είναι ξέχωρη από όλα τα πράγματα'

γι' αυτό είναι ένα με αυτά.

Επειδή είναι γαλήνια και αφ1λαυτη,

είναι τέλεια ικανοποιημένη και ολοκληρωμένη.

23

8

Το υπέρτατο αγαθό είναι σαν το νερό,

που τρέφει όλ1J.. τα πράγματα χωρίς να προσπαθεί.

Είναι ευχαριστημένο με τα ταπεινά πράγματα

που οι άνθρωποι τα περιφρονούν.

Έτσι είναι σαν το Τάο.

Στην κατοίκηση, ζήσε κοντά στο έδαφος.

Στη σκέψη, μείνε στο απλό.

Στη σύγκρουση, να είσαι δίκαιος και γενναίος.

Στη διακυβέρνηση, μην προσπαθείς να εξουσιάζεις.

Στη δουλειά, κάνε ό,τι σε ευχαριστεί.

Στην οικογενειακή ζωή, να είσαι oλότελ1J.. παρών.

Όταν είσαι ικανοποιημένος να είσαι απλά ο εαυτός σου

και δεν συγκρίνεις ή aνταγωνίζεσαι τους άλλους,

θα σε σέβονται όλοι.

24

9

Γέμισε το κύπελλό σου μέχρι το χεiλoς και θα χυθεί.

Συνέχισε να ακονίζεις το μαχαίρι σου

και θα στομώσει.

Κυνήγα το χρήμα και την ασφάλεια

και η καρδιά σου δεν θα χαλ1J..ρώσει ποτέ.

Νοιάσου για την αποδοχή των fiλλων

και θα είσαι ο φυλ1J..κισμένoς τους.

Κάνε τη δουλειά σου, και μετά αποχώρησε.

Ο μόνος τρόπος προς τη γαλήνη.

25

10

Μπορείς να αποσπάσεις το μυαλό σου

από την περιπλάνησή του και να παραμείνεις στην αρχική ενότητα; Μπορείς να αφή σεις το σώμα σου να γίνει

εύκαμπτο σαν του νεογέννητου παιδιού; Μπορείς να κάνεις κάθαρση στην εσωτερική σου ενόραση ώσπου να μην βλέπεις παρά μόνο το φως;

Μπορείς να αγαπάς τους ανθρώπους και να τους οδηγείς χωρίς να τους εmβάλεις τη θέλησή σου;

Μπορείς να ασχοληθείς με τα πιο ζωτικά πράγματα

αφήνοντας τα γεγονότα να πάρουν το δρόμο τους;

Μπορείς να βγεις έξω από το μυαλό το δικό σου και να καταλάβεις έτσι όλα τα πράγματα;

Γεννώντας και διατρέφοντας,

έχοντας χωρίς να κατέχεις,

ενεργώντας χωρίς να προσδοκάς, οδηγώντας χωρίς να προσπαθείς να εξουσιάζεις:

αυτή είναι η υπέρτατη αρετή.

26

11

Ενώνουμε μαζί τις ακτίνες ενός τροχού,

αλλά η κεντρική τρύπα είναι αυτή

που κάνει το βαγόνι να κινείται.

Πλάθουμε τον πηλό σε αγγείο,

αλλά το κενό μέσα του είναι εκείνο

που βαστά οτιδήποτε θέλουμε.

Σφυροκοπάμε το ξύλο να γίνει σπίτι,

αλλά ο εσωτερικός χώρος

είναι εκείνο που το κάνει κατοικήσιμο.

Δουλεύουμε με το υπαρκτό,

αλλά αυτό που χρησιμοποιούμε είναι το μη-υπαρκτό.

27

12

Τα χρώματα τυφλώνουν το μάτι. Οι ήχοι κουφαίνουν το αυτί. Τα μυρωδικά ναρκώνουν τη γεύση. Οι σκέψεις αποδυναμώνουν το μυαλό. Οι εmθυμίες μαραίνουν την καρδιά.

Ο Σοφός παρατηρεί τον κόσμο αλλά εμmστεύεται την εσωτερική του ενόραση. Επιτρέπει στα πράγματα να έρχονται και να φεύγουν. Η καρδιά του είναι ανοιχτή σαν τα ουράνια.

28

13

Η εmτυχία είναι τόσο εmκίνδυνη όσο και η αποτυχία.

Η ελπίδα είναι τόσο κούφια όσο και ο φόβος.

Τι σημαίνει η εmτυχία είναι τόσο επικίνδυνη όσο

και η αποτυχία;

Είτε ανεβαίνεις είτε κατεβαίνεις τη σκάλα,

η θέση σου είναι επισφαλής.

Όταν στέκεσαι με τα δυο σου πόδια στο έδαφος

θα διατηρείς πάντα την ισορροπία σου.

Τι σημαίνει η ελπίδα είναι τόσο κούφια όσο και ο φόβος;

Η ελπίδα και ο φόβος είναι και τα δύο φαντάσματα

που εμφανίζονται με το να σκέπτεσαι τον εαυτό σου.

Όταν δεν βλέπουμε τον εαυτό σαν εαυτό,

τι έχουμε να φοβηθούμε;

Δες τον κόσμο σαν τον εαυτό σου.

Έχε πίστη στα πράγματα όπως έχουν.

Αγάπα τον κόσμο σαν τον εαυτό σου'

τότε μπορείς να μεριμνάς για όλα τα πράγματα.

29

14

Δες, και δεν μπορεί να ειδωθεί.

Άκου, και δεν μπορεί να ακουστεί.

Άπλωσε, και δεν μπορεί να πιαστεί.

Πάνω, δεν είναι φωτεινό.

Κάτω, δεν είναι σκοτεινό.

Ομοιόμορφο, άρρητο

επιστρέφει στο βασίλειο τού τίποτα.

Σχήμα που περιλαμβάνει όλα τα σχήματα,

εικόνα χωρίς εικόνα,

απατηλό, πέρα από κάθε σύλληψη.

Πλησίασέ το και και δεν υπάρχει αρχή·

ακολούθα το και δεν υπάρχει τέλος.

Δεν μπορείς να το γνωρίσεις, αλλά μπορεί να είσαι αυτό,

άνετα στη δική σου ζωή.

Κατάλαβε μόνο από πού έρχεσαι:

αυτή είναι η ουσία της σοφίας.

30

15

Οι αρχαίοι Σοφοί ήταν εμβριθείς και διακριτικοί.

Η σοφία τους ήταν απροσμέτρητη.

Δεν υπάρχει τρόπος να την περιγράψεις

το μόνο που μπορεί να περιγράψουμε είναι η εμφάνισή τους.

Ήταν προσεχτικοί

σαν κάποιον που περνά πάνω από παγωμένο ποτάμι.

Άγρυπνοι σαν ένα στρατιώτη σε εχθρικό έδαφος.

Ευγενείς σαν το φιλοξενούμενο.

Ρευστοί σαν τον πάγο που λιώνει.

Κατεργάσιμοι, σαν έναν όγκο ξύλου.

Επιδεκτικοί σαν την κοιλάδα.

Καθαροί σαν ένα ποτήρι νερό.

Έχεις την υπομονή να περιμένεις

μέχρις ότου κατακαθίσει η λάσπη σου

και καθαρίσει το νερό;

Μπορείς να παραμείνεις ακίνητος

μέχρις ότου η σωστή πράξη αναδυθεί από μόνη της;

Η Σοφή δεν επιδιώκει την ολοκλήρωση.

Μην επιζητώντας, μην προσμένοντας,

είναι παρούσα, και μπορεί να καλοσωρίζει όλα τα πράγματα.

31

16

Άδειασε το μυαλό σου από όλες τις σκέψεις.

Άσε την καρδιά σου να ειρηνεύσει.

Παρατήρα την ταραχή των ανθρώπων,

σJ.λά στοχάσου την επιστροφή τους.

Κάθε διαφορετική ύπαρξη στον κόσμο

εmστρέφει στην κοινή πηγή.

Η επιστροφή στην πηγή είναι γαλήνη.

Αν δεν συνειδητοποιείς την πηγή,

σκοντάφτεις με σύγχυση και λύπη.

Όταν συναισθάνεσαι από πού έρχεσαι,

γίνεσαι φυσιολογικά ανεκτικός,

αδιάφορος, που το διασκεδάζει,

καλοκάγαθος σαν γιαγιά,

αξιοπρεπής σαν βασιλιάς.

Βυθισμένος στο θαύμα του Τάο,

μπορείς να αντιμετωπίσεις ό,τι σου έρθει στη ζωή,

και όταν έρθει ο θάνατος είσαι έτοιμος.

32

17

Όταν κυβερνά ο Σοφός, οι άνθρωποι

μόλις που γνωρίζουν ότι υπάρχει.

Ο επόμενος καλύτερος είναι ο ηγέτης που τον αγαπούν. Έπειτα, αυτός που τον φοβούνται.

Ο χειρότερος είναι αυτός που τον περιφρονούν.

Αν δεν εμπιστεύεσαι τους ανθρώπους, τους κάνεις αναξιόπιστους.

Ο Σοφός δεν μιλά, ενεργεί.

Όταν το έργο του έχει τελειώσει, οι άνθρωποι λένε, «Απίθανο:

το καταφέραμε, όλο μοναχοί μας!»

33

18

Όταν το μεγάλο Τάο έχει ξεχαστεί,

εμφανίζονται η καλοσύνη και η ευσέβεια.

Όταν η νοημοσύνη του σώματος παρ ακμάσει,

εμφανίζονται η εξυπνάδα και η γνώση.

Όταν δεν υπάρχει ειρήνη στην οικογένεια,

αρχίζει η υιική και η θυγατρική ευσέβεια.

Όταν η χώρα πέφτει σε χάος,

γεννιέται ο πατριωτισμός.

34

19

Απαλλάξου από την αγιοσύνη και τη σοφία,

και οι άνθρωποι θα είναι εκατό φορές ευτυχέστεροι.

Απαλλάξου από την ηθική και τη δικαιοσύνη,

και οι άνθρωποι θα κάνουν το σωστό.

Απαλλάξου από τη βιομηχανία και το κέρδος,

και δεν θα υπάρχουν κλέφτες.

Αν αυτά τα τρία δεν είναι αρκετά,

απλά μείνε στο κέντρο του κύκλου

και άφησέ τα όλα να πάρουν την πορεία τους.

35

20

Σταμάτα να σκέπτεσαι, και δώσε τέλος στα προβλήματά σου.

Ποια η διαφορά μεταξύ ναι και όχι;

Ποια η διαφορά μεταξύ επιτυχίας και αποτυχίας;

Θα πρέπει να εκτιμάς ό,τι εκτιμούν οι άλλοι;

να αποφεύγεις ό,τι αποφεύγουν οι άλλοι;

Τι γελοίο!

Οι άλλοι άνθρωποι είναι ζωηροί,

σαν να ήταν σε παρέλαση.

Μόνο εμένα δεν με ενδιαφέρει,

μόνο εγώ είμαι ανέκφραστος,

σαν μωρό πριν να μπορεί να χαμογελά.

Οι άλλοι άνθρωποι έχουν ό,τι χρειάζονται' μόνο εγώ δεν κατέχω τίποτα.

Μόνο εγώ περιφέρομαι άσκοπα,

σαν κάποιον δίχως σπίτι.

Είμαι σαν τον ηλίθιο, το μυαλό μου τόσο άδειο.

Οι άλλοι άνθρωποι είναι φωτεινοί'

εγώ μόνο είμαι σκοτεινός.

Οι άλλοι άνθρωποι είναι έξυπνοι'

εγώ μόνο είμαι βλάκας.

Οι άλλοι άνθρωποι έχουν σκοπό'

εγώ μόνο δεν γνωρίζω.

Παρασύρομαι σαν το κύμα στον ωκεανό,

πνέω άσκοπα σαν τον άνεμο.

Είμαι διαφορετικός από τους συνηθισμένους ανθρώπους.

Πίνω από τα στήθη της Μεγάλης Μητέρας.

36

21

Η Σοφή διατηρεί το μυαλό της

πάντα ένα με το Τάο'

αυτό είναι κείνο που της δίνει λάμψη.

Το Τάο είναι άπιαστο.

Πώς μπορεί το μυαλό της να είναι ένα με αυτό; Επειδή δεν προσκολλάται στις ιδέες.

Το Τάο είναι σκοτεινό και ακατανόητο.

Πώς μπορεί να την κάνει να λάμπει; Επειδή το αφήνει.

Πριν υπάρξουν ο χρόνος και ο χώρος,

υπάρχει το Τάο.

Είναι πέραν του είναι και δεν είναι.

Πώς ξέρω ότι αυτό είναι αληθές;

Κοιτάζω μέσα μου και βλέπω.

37

22

Αν θέλεις να είσαι πλήρης,

άσε τον εαυτό σου να είναι ελλιπής.

Αν θέλεις να είσαι ίσιος,

άσε τον εαυτό σου να είναι στρεβλός.

Αν θέλεις να είσαι γεμάτος,

άσε τον εαυτό σου να είναι άδειος.

Αν θέλεις να ξαναγεννηθείς,

άσε τον εαυτό σου να πεθάνει.

Αν θέλεις να σου δοθούν τα πάντα,

απαρνήσου τα πάντα.

Ο Σοφός, κατοικώντας στο Τάο,

δίνει το παράδειγμα σε όλους τους ανθρώπους. Επειδή δεν επιδεικνύει τον εαυτό του,

οι άνθρωποι μπορούν να δουν το φως του.

Επειδή δεν έχει τίποτα να αποδείξει,

οι άνθρωποι μπορούν να εμmστευτούν τα λόγια του. Επειδή δεν ξέρει ποιος είναι,

οι άνθρωποι αναγνωρίζουν τον εαυτό τους μέσα του. Επειδή δεν έχει κάποιο στόχο στο μυαλό του,

ό,τι κάνει επιτυγχάνει.

Όταν οι αρχαίοι Σοφοί έλεγαν,

«Αν θέλεις να σου δοθούν τα πάντα,

απαρνήσου τα πάντα,»

δεν χρησιμοποιούσαν άδειες φράσεις.

Μόνο έχοντας ζήσει σύμφωνα με το Τάο

μπορείς να είσαι αληθινά ο εαυτός σου.

38

23

Εκφράσου ολοκληρωτικά,

και μετά σώπασε.

Γίνε σαν τις δυνάμεις της φύσης:

όταν φυσά, υπάρχει μόνο άνεμος

όταν βρέχει, υπάρχει μόνο βροχή'

όταν τα σύννεφα περνούν,

ο ήλιος λάμπει ανάμεσα.

Αν ανοίξεις τον εαυτό σου στο Τάο,

είσαι ένα με το Τάο

και μπορείς να το ενσωματώσεις πλήρως.

Αν ανοίξεις τον εαυτό σου στην ενόραση,

είσαι ένα με την ενόραση

και μπορείς να τη χρησιμοποιήσεις εντελώς.

Αν ανοίξεις τον εαυτό σου στη ζημιά,

είσαι ένα με τη ζημιά

και μπορείς να την αποδεχτείς ολοκληρωτικά.

Άνοιξε τον εαυτό σου στο Τάο,

μετά εμmστεύσου τις φυσικές σου αποκρίσεις'

και το καθετί θα βρει τη θέση του.

39

24

Όποιος στέκεται στα νύχια των ποδιών

δεν πατά στερεά.

Όποιος τρέχει μπροστά

δεν πάει μακρυά.

Όποιος προσπαθεί να λάμψει

χαμηλώνει το δικό του φως.

Όποιος προσδιορίζει τον εαυτό του

δεν μπορεί να γνωρίζει ποιος πραγματικά είναι.

Όποιος έχει δύναμη πάνω στους άλλους

δεν μπορεί να ενδυναμώσει τον εαυτό του.

Όποιος παραμένει προσκολλημένος στη δουλειά του

δεν θα δημιουργήσει τίποτα που να διαρκεί.

Αν θέλεις να είσαι σύμφωνος με το Τάο,

κάνε τη δουλειά σου, και μετά άφησέ το να περάσει.

40

--25

Υπήρχε κάτι άμορφο και τέλειο

πριν γεννηθεί ο κόσμος.

Είναι ήρεμο. Κενό.

Μοναχικό. Αμετάβλητο.

Άπειρο. Αιώνια Παρόν.

Είναι η μητέρα του κόσμου.

Από έλλειψη καλύτερου ονόματος, το ονομάζω το Τάο.

Ρέει μέσα από όλα τα πράγματα,

εσωτερικά και εξωτερικά, κι επιστρέφει

στην αρχή όλων των πραγμάτων.

Το Τάο είναι μεγάλο.

Ο κόσμος είναι μεγάλος.

Η γη είναι μεγάλη.

Ο άνθρωπος είναι μεγάλος.

Αυτές είναι οι τέσσερις μεγάλες δυνάμεις.

Ο άνθρωπος ακολουθεί τη γη. Η γη ακολουθεί το σύμπαν.

Το σύμπαν ακολουθεί το Τάο.

Το Τάο ακολουθεί μόνο τον εαυτό του.

41

: 26

Το βαρύ είναι η ρίζα του ελαφρού. Η ακινησία είναι η πηγή όλης της κίνησης.

'Ετσι η Σοφή ταξιδεύει όλη τη μέρα χωρίς να εγκαταλείπει το σπίτι της. Όσο έξοχη κι αν είναι η θέα, παραμένει ήρεμα στον εαυτό της.

Γιατί θα πρέπει ο άρχοντας της χώρας να περιφέρεται άσκοπα σαν ηλίθιος; Αν αφήσεις τον εαυτό σου να τον φυσά ο άνεμος μπρος πίσω, χάνεις την επαφή σου με τη ρίζα σου. Αν αφήσεις τις ανησυχίες σου να σε παρασύρουν, χάνεις την επαφή με αυτό το οποίο είσαι.

42

27

Ο καλός ο ταξιδιώτης δεν έχει ορισμένα σχέδια

και δεν έχει πρόθεση να φτάσει.

Ο καλός ο καλλιτέχνης αφήνει την προαίσθησή του

να τον οδηγήσει εκεί που αυτή θέλει.

Ο καλός ο επιστήμονας έχει απελευθερώσει

τον εαυτό του από τις ιδέες

κι αφήνει το μυαλό του ανοιχτό σε αυτό που υπάρχει.

Έτσι ο Σοφός είναι διαθέσιμος σε όλους τους ανθρώπους

και δεν απορρίπτει κανέναν.

Είναι έτοιμος να χρησιμοποιήσει όλες τις καταστάσεις

και δεν σπαταλά τίποτα.

Αυτό ονομάζεται ενσάρκωση του φωτός.

Τι άλλο είναι ένας καλός άνθρωπος παρά ο δάσκαλος

ενός κακού ανθρώπου;

Τι άλλο είναι ένας κακός άνθρωπος παρά το έργο

ενός καλού ανθρώπου;

Αν δεν το καταλαβαίνεις αυτό, θα χαθείς,

όσο έξυπνος κι αν είσαι.

Αυτό είναι το μεγάλο μυστικό.

43

28

Γνώριζε το αρσενικό, σ).λά εξοικειώσου με το θηλυκό: δέξου τον κόσμο στα χέρια σου.

Αν δεχτείς τον κόσμο,

το Τάο δεν θα σε αφήσει ποτέ και θα είσαι σαν ένα μικρό παιδί.

Γνώριζε το άσπρο, σ).λά προσαρμόσου στο μαύρο: γίνε πρότυπο για τον κόσμο. Αν είσαι πρότυπο για τον κόσμο, το Τάο θα είναι δυνατό μέσα σου και δεν θα υπάρχει τίποτα που να μην μπορείς να το κάνεις.

Γνώριζε το προσωπικό, αλλά παρέμενε στο απρόσωπο: αποδέξου τον κόσμο όπως είναι. Αν αποδεχτείς τον κόσμο, το Τάο θα είναι φωτεινό μέσα σου και θα επιστρέψεις στον αρχικό σου εαυτό.

Ο κόσμος σχηματίζεται από το κενό, όπως τα μαγειρικά σκεύη από το ακατέργαστο ξύλο. Η Σοφή γνωρίζει τα σκεύη, αλλά εμμένει στο ακατέργαστο ξύλο: έτσι μπορεί να χρησιμοποιεί όλα τα πράγματα.

44

29

Θέλεις να βελτιώσεις τον κόσμο;

δεν νομίζω ότι μπορεί να γίνει.

Ο κόσμος είναι ιερός.

Δεν μπορεί να βελτιωθεί.

Αν τον πειράξεις, θα τον καταστρέψεις.

Αν τον χρησιμοποιήσεις σαν αντικείμενο, θα τον χάσεις.

Υπάρχει ο κατάλληλος χρόνος να είσαι μπροστά,

ο χρόνος να είσαι πίσω·

ο χρόνος να είσαι σε κίνηση,

ο χρόνος να είσαι σε ακινησία·

ο χρόνος να είσαι σθεναρός,

ο χρόνος να είσαι αδύναμος

ο χρόνος να είσαι ασφαλής,

ο χρόνος να είσαι σε κίνδυνο.

Η Σοφή βλέπει τα πράγματα όπως είναι,

χωρίς να προσπαθεί να τα εξουσιάσει.

Τα αφήνει να πάνε στη δική τους πορεία,

και παραμένει στο κέντρο του κύκλου.

45

30

Όποιος βασίζεται στο Τάο για τη διακυβέρνηση ανθρώπων δεν προσπαθεί να βιάζει τα πράγματα ή να νικά τους εχθρούς με τη δύναμη των όπλων. Για κάθε δύναμη υπάρχει μια αντίρροπη δύναμη.

Η βία, ακόμα και η καλοπραοαίρετη,

πάντα αναπηδά πάνω στον εαυτό σου.

Ο Σοφός κάνει τη δουλειά του

και μετά σταματά.

Καταλαβαίνει ότι ο κόσμος

βρίσκεται πάντα εκτός ελέγχου,

και ότι το να προσπαθείς να κυριαρχήσεις

πάνω στα γεγονότα

πάει ενάντια στο σκοπό του Τάο.

Επειδή πιστεύει στον εαυτό του,

δεν προσπαθεί να πείσει τους άλλους. Επειδή είναι ευχαριστημένος με τον εαυτό του,

δεν χρειάζεται την έγκριση των ά"J.λων.

Επειδή αποδέχεται τον εαυτό του,

όλος ο κόσμος τον αποδέχεται.

46

--

31

Τα όπλα είναι τα εργαλεία της βίας

όλοι οι ευπρεπείς άνθρωποι τα μισούν.

Τα όπλα είναι τα εργαλεία του φόβου·

ένας άνθρωπος με υπόληψη θα τα αποφύγει εκτός σε ώρα φοβερής ανάγκης

και, αν αναγκαστεί, θα τα χρησιμοποιήσει

μόνο με άκρα αυτοσυγκράτηση.

Η ειρήνη είναι η ανώτατη αξία του. Αν η ειρήνη έχει θρυμματιστεί,

πώς μπορεί να είναι ευχαριστημένος; Οι εχθροί του δεν είναι δαίμονες, αλλά άνθρωποι σαν κι αυτόν. Δεν τους εύχεται προσωπική βλάβη. Ούτε και χαίρεται για τη νίκη.

Πώς θα μπορούσε να χαίρεται για τη νίκη και να ευχαριστιέται με τη σφαγή ανθρώπων;

Μπαίνει στη μάχη βλοσυρά,

με λύπη και με μεγάλη συμπόνια, σαν να βρισκόταν σε κηδεία.

47

32

Το Τάο δεν μπορεί να γίνει αντιληπτό.

Μικρότερο από ηλεκτρόνιο,

περιλαμβάνει αμέτρητους γαλαξίες.

Αν δυνατοί άνδρες και γυναίκες μπορούσαν να παραμείνουν επικεντρωμένοι στο Τάο,

όλα τα πράγματα θα βρίσκονταν σε αρμονία.

Ο κόσμος θα γινόταν παράδεισος.

Όλοι οι άνθρωποι θα βρίσκονταν σε ειρήνη,

και το δίκαιο θα ήταν γραμμένο στις καρδιές τους.

Όταν έχεις ονόματα και μορφές,

γνώριζε ότι είναι προσωρινά.

Όταν έχεις θεσμούς,

γνώριζε πού πρέπει να τερματίζουν οι λειτουργίες τους.

Γνωρίζοντας πότε να σταματάς,

μπορείς να αποφεύγεις οποιονδήποτε κίνδυνο.

Όλα τα πράγματα τελειώνουν στο Τάο

όπως τα ποτάμια χύνονται μέσα στη θάλασσα.

48

---

33

Το να γνωρίζεις τους άλλους είναι ευφυΙα·

το να γνωρίζεις τον εαυτό σου είναι αληθινή σοφία.

Το να κυριαρχείς στους άλλους είναι δύναμη·

το να κυριαρχείς στον εαυτό σου είναι αληθινή εξουσία.

Αν αντιλαμβάνεσαι ότι έχεις αρκετά, είσαι αληθινά πλούσιος.

Αν στέκεσαι στο κέντρο

και αγκαλιάζεις το θάνατο με όλη σου την καρδιά, θα διαρκείς για πάντα.

49

34

Το μεγάλο Τάο ρέει παντού.

Από αυτό γεννιώνται όλα τα πράγματα,

όμως δεν τα δημιουργεί.

Αναλίσκεται στη δουλειά του,

όμως δεν διεκδικεί τίποτα.

Διατρέφει άπειρους κόσμους,

αλλά δεν τους εξουσιάζει.

Επειδή συγχωνεύεται με όλα τα πράγματα

και είναι κρυμμένο στην καρδιά τους,

μπορεί να ονομαστεί ταπεινό.

Επειδή όλα τα πράγματα εξαφανίζονται μέσα του

και μόνο αυτό διαρκεί,

μπορεί να ονομαστεί μεγάλο.

Δεν γνωρίζει τη μεγαλοσύνη του·

έτσι είναι αληθινά μεγάλο.

50

35

Αυτή που επικεντρώνεται στο Τάο

μπορεί να πάει όπου θέλει, χωρίς κίνδυνο.

Συναισθάνεται την παγκόσμια αρμονία, ακόμη και στο μέσο μεγάλου πόνου,

γιατί έχει βρει την ειρήνη στην καρδιά της.

Η μουσική ή η οσμή της καλής μαγειρικής

μπορεί να κάνουν τους ανθρώπους να σταματούν και να απολαμβάνουν.

Αλλά λέξεις που κατευθύνουν προς το Τάο φαίνονται μονότονες και χωρίς γεύση.

Όταν κοιτάς γι' αυτό, δεν υπάρχει τίποτα να δεις. Όταν αφουγκράζεσαι γι' αυτό,

δεν υπάρχει τίποτα να ακούσεις.

Όταν το χρησιμοποιείς, είναι ανεξάντλητο.

51

36

Αν θέλεις να περιορίσεις κάτι,

πρέπει πρώτα να το αφήσεις να επεκταθεί. Αν θέλεις να απαλλαγείς από κάτι,

πρέπει πρώτα να το αφήσεις να ακμάσει.

Αν θέλεις να πάρεις κάτι,

πρέπει πρώτα να το αφήσεις να δοθεί.

Αυτό λέγεται ευφυής αντίληψη

της πραγματικότητας.

Το μαλακό υπερνικά το σκληρό.

Το αργό υπερνικά το γρήγορο.

Άσε τις προσπάθειές σου να παραμείνουν μυστήριο.

Δείξε μόνο στους ανθρώπους τα αποτελέσματα.

52

37

Το Τάο δεν κάνει ποτέ τίποτα,

αλλά μέσα από αυτό γίνονται τα πάντα.

Αν ισχυροί άνδρες και γυναίκες

μπορούσαν να εmκεντρωθούν σε αυτό,

ο κόσμος όλος θα μεταμορφωνόταν από μόνος του,

στους φυσικούς ρυθμούς του.

Οι άνθρωποι θα ήταν ευχαριστημένοι

με την απλή, καθημερινή ζωή τους,

σε αρμονία, και χωρίς εmθυμίες.

Όταν δεν υπάρχει εmθυμία,

όλα τα πράγματα είναι ειρηνικά.

53

38

Ο Σοφός δεν προσπαθεί να είναι ισχυρός έτσι είναι αληθινά ισχυρός.

Ο κοινός άνθρωπος εξακολουθεί να απλώνει για δύναμη· έτσι ποτέ δεν έχει αρκετή.

Ο Σοφός δεν κάνει τίποτα,

όμως δεν αφήνει τίποτα αγίνωτο.

Ο κοινός άνθρωπος κάνει πάντα διάφορα πράγματα, όμως πολύ περισσότερα απομένουν να γίνουν.

ο ευγενής άνθρωπος κάνει κάτι,

όμως κάτι παραμένει αγίνωτο.

Ο δίκαιος άνθρωπος κάνει κάτι,

και αφήνει πολλά πράγματα που πρέπει να γίνουν. Ο ηθικός άνθρωπος κάνει κάτι,

και όταν δεν ανταποκρίνεται κανείς

ανασκουμπώνεται και χρησιμοποιεί βία.

Όταν το Τάο έχει χαθεί, υπάρχει καλοσύνη. Όταν η καλοσύνη έχει χαθεί, υπάρχει ηθικότητα.

Όταν η ηθικότητα έχει χαθεί, υπάρχει τελετουργία. Η τελετουργία είναι η φλούδα της αληθινής πίστης, η αρχή του χάους.

Έτσι ο Σοφός ασχολείται

με το βάθος και όχι με την επιφάνεια,

με το φρούτο και όχι με τον ανθό.

Δεν έχει θέληση δική του.

Ζει στην πραγματικότητα,

κι εγκαταλείπει όλες τις αυταπάτες.

54

39

Σε αρμονία με το Τάο,

ο ουρανός είναι καθαρός κι εκτενής,

η γη είναι συμπαγής και γεμάτη,

όλα τα πλάσματα ακμάζουν μαζί,

ικανοποιημένα με αυτό που είναι,

επαναλαμβάνοντας συνεχώς τον εαυτό τους,

συνεχώς ανανεούμενα.

Όταν ο άνθρωπος παρεμβαίνει στο Τάο,

ο ουρανός γίνεται βρώμικος.

η γη κενώνεται,

η ισορροπία καταρρέει,

τα πλάσματα αφανίζονται.

Ο Σοφός βλέπει τα χωριστά μέρη με ευσπλαχνία,

επειδή αντιλαμβάνεται το όλο.

Η ταπεινότητα είναι η συνεχής του εξάσκηση.

Δεν λάμπει σαν κόσμημα

αλλά αφήνεται να διαπλαστεί από το Τάο,

τόσο τραχύς και κοινός όσο η πέτρα.

55

40

Η κίνηση του Τάο είναι η επιστροφή.

Ο τρόπος του Τάο είναι η υποχωρητικότητα.

Όλα τα πράγματα γεννιούνται από την ύπαρξη. Η ύπαρξη γεννιέται από τη μη-ύπαρξη.

56

41

Όταν ένας ανώτερος άνθρωπος ακούει για το Τάο,

αμέσως αρχίζει να το ενσαρκώνει.

Όταν ένας μέσος άνθρωπος ακούει για το Τάο,

το μισο-πιστεύει, το μισο-αμφισβητεί.

Όταν ένας ηλίθιος ακούει για το Τάο,

γελά δυνατά.

Αν δεν γέλαγε,

δεν θα ήταν το Τάο.

Έτσι, λέγεται:

Το μονοπάτι προς το φως φαίνεται σκοτεινό,

το μονοπάτι προς τα μπρος φαίνεται να πάει προς τα πίσω,

το μονοπάτι που πάει κατευθείαν φαίνεται μακρύ,

η αληθινή δύναμη φαίνεται αδύναμη,

η αληθινή καθαρότητα φαίνεται ξεθωριασμένη,

η αληθινή σταθερότητα φαίνεται ασταθής,

η αληθινή διαύγεια φαίνεται σκοτεινή,

η μεγαλύτερη τέχνη φαίνεται απλοϊκή,

η μεγαλύτερη αγάπη φαίνεται αδιάφορη,

η μεγαλύτερη σοφία φαίνεται παιδαριώδης.

Το Τάο δεν μπορεί να βρεθεί πουθενά.

Ωστόσο τρέφει και ολοκληρώνει όλα τα πράγματα.

57

ΤΟ Τάο γεννά το Ένα.

Το ένα γεννά το Δύο.

Το Δύο γεννά το Τρία.

42

Το Τρία γεννά όλα τα πράγματα.

Όλα τα πράγματα έχουν τα νώτα τους στο θηλυκό

και στέκουν αντικρύζοντας το αρσενικό.

Όταν αρσενικό και θηλυκό συνδυάζονται,

όλα τα πράγματα επιτυγχάνουν την αρμονία.

Οι συνηθισμένοι άνθρωποι μισούν τη μοναξιά.

AJλά ο Σοφός τη χρησιμοποιεΙ

αγκαλιάζοντας τη μοναξιά του, καταλαβαίνοντας

ότι είναι ένα με όλο το σύμπαν.

58

'1IΙΙΙΙΙIΙ1'Ά

43

Το ηπιότερο πράγμα στον κόσμο υπερνικά το σκληρότερο πράγμα στον κόσμο. Αυτό το οποίο δεν έχει υπόσταση εισέρχεται εκεί όπου δεν υπάρχει χώρος. Αυτό δείχνει την αξία της μη-πράξης.

Διδάσκοντας χωρίς λόγια, εκτελώντας χωρίς πράξεις: αυτός είναι ο τρόπος του Σοφού.

59

44

Φήμη ή ακεραιότητα: ποιο είναι περισσότερο σημαντικό;

Χρήματα ή ευτυχία: ποιο είναι περισσότερο πολύτιμο;

Εmτυχία ή αποτυχία: ποιο είναι περισσότερο καταστρεπτικό;

Αν κοιτάζεις προς τους άλλους για ολοκλήρωση,

δεν θα ολοκληρωθείς ποτέ αληθινά.

Αν η ευτυχία σου στηρίζεται στα χρήματα,

δεν θα είσαι ποτέ ευτυχής με τον εαυτό σου.

Ικανοποιήσου με αυτά που έχεις

χαροποιήσου με τα πράγματα όπως έχουν.

Όταν αντιληφθείς ότι τίποτα δεν λείπει,

ο κόσμος όλος σού ανήκει.

60

45

Η αληθινή τελειότητα φαίνεται ατελής, όμως είναι τέλεια ο εαυτός της. Η αληθινή πληρότητα φαίνεται άδεια, όμως είναι εντελώς παρούσα.

Η αληθινή ευθύτητα φαίνεται κυρτή. Η αληθινή σοφία φαίνεται ανόητη. Η πραγματική τέχνη φαίνεται άτεχνη.

Η Σοφή εmτρέπει στα πράγματα να λάβουν χώραν. Διαμορφώνει τα γεγονότα καθώς εμφανίζονται. Βγαίνει έξω από την πορεία

και αφήνει το Τάο να μιλήσει για τον εαυτό του.

61

46

Όταν μια χώρα βρίσκεται σε αρμονία με το Τάο, τα εργοστάσια φτιάχνουν φορτηγά και τρακτέρ.

Όταν μια χώρα πάει ενάντια στο Τάο, έξω από τις πόλεις αποθηκεύονται βλήμματα.

Δεν υπάρχει μεγαλύτερη αυταπάτη από το φόβο, τίποτα mo σφαλερό από το να προετοιμάζεσαι να αμυνθείς, όχι μεγαλύτερη δυστυχία από το να έχεις εχθρό.

Όποιος μπορεί να δει μέσα από τον κάθε φόβο θα είναι πάντα ασφαλής.

62

47

Χωρίς να ανοίξεις την πόρτα σου,

μπορείς να ΑVOίξεις την καρδιά σου στον κόσμο. Χωρίς να κοιτάξεις έξω από το παράθυρό σου, μπορείς να δεις την ουσία του Τάο.

Όσο περισσότερα γνωρίζεις,

τόσο λιγότερο καταλαβαίνεις.

Ο Σοφός καταφθάνει χωρίς να αναχωρεί, βλέπει το φως χωρίς να κοιτάζει, επιτυγχάνει χωρίς να κάνει τίποτα.

63

48

Στην επιδίωξη για απόκτηση γνώσης,

κάθε μέρα προστίθεται κάτι.

Στην εφαρμογή του Τάο,

κάθε μέρα εγκαταλείπεται κάτι.

Όλο και λιγότερο χρειάζεται να πιέζεις τα πράγματα,

μέχρις ότου τελικά φτάνεις στη μη-πράξη.

Όταν δεν γίνεται τίποτα,

δεν μένει τίποτα αγίνωτο.

Η αληθινή κυριαρχία μπορεί να κερδηθεί

αφήνοντας τα πράγματα να τραβήξουν το δικό τους δρόμο.

Δεν μπορεί να κερδηθεί παρεμβαίνοντας.

64

49

Η Σοφή δεν έχει μυαλό δικό της.

Δουλεύει με το μυαλό των ανθρώπων.

Είναι καλή με τους ανθρώπους που είναι καλοί.

Είναι επίσης καλή με τους ανθρώπους που δεν είναι καλοί.

Αυτή είναι η αληθινή καλοσύνη.

Εμπιστεύεται τους ανθρώπους που είναι αξιόπιστοι.

Εμπιστεύεται επίσης τους ανθρώπους

που δεν είναι αξιόπιστοι.

Αυτή είναι η αληθινή εμπιστοσύνη.

Το μυαλό της Σοφής είναι σαν το χώρο.

Οι άνθρωποι δεν την καταλαβαίνουν.

Την κοιτούν και περιμένουν.

Τους φέρεται όπως στα ίδια τα παιδιά της.

65

50

Ο Σοφός αφήνεται

σε οτιδήποτε φέρει η στιγμή.

Γνωρίζει ότι πρόκειται να πεθάνει,

και δεν υπάρχει τίποτα στο οποίο

να προσπαθεί να μένει προσκολλημένος:

ούτε αυταπάτες στο μυαλό του,

ούτε αντιστάσεις στο σώμα του.

Δε σκέπτεται για τις πράξεις του·

πηγάζουν από τον πυρήνα τού είναι του.

Δεν παρακρατεί τίποτα από τη ζωή·

έτσι είναι έτοιμος για το θάνατο,

όπως ένας άνθρωπος είναι έτοιμος για ύπνο

μετά από μιας καλής ημέρας δουλειά.

66

51

Κάθε ύπαρξη στον κόσμο

είναι μια έκφραση του Τάο.

Εμφανίζεται στη ζωή,

ασυναίσθητο, τέλειο, ελεύθερο,

προσλαμβάνει φυσικό σώμα,

αφήνει τις περιστάσεις να το συμπληρώσουν.

Γι' αυτό το λόγο κάθε άνθρωπος

τιμά το Τάο αυθόρμητα.

Το Τάο γεννά όλες τις υπάρξεις,

τις τρέφει, τις συντηρεί,

τις φροντίζει, τις παρηγορεί, τις προστατεύει,

τις παίρνει πίσω στον εαυτό του,

δημιουργώντας χωρίς να εξουσιάζει,

ενεργώντας χωρίς να προσμένει,

οδηγώντας χωρίς να παρεμβαίνει.

Γι' αυτό το λόγο η αγάπη για το Τάο

βρίσκεται μέσα στην αληθή φύση των πραγμάτων

67

52

Στην αρχή ήταν το Τάο.

Όλα τα πράγματα προέρχονται από αυτό·

όλα τα πράγματα εmστρέφουν σε αυτό.

Για να βρεις την προέλευση,

ξαναπέρνα από τα ίχνη των αποκαλύψεων.

Όταν αναγνωρίσεις τα παιδιά

και βρεις τη μητέρα,

θα επελευθερωθείς από τη λύπη.

Αν κλείνεις το μυαλό σου κρίνοντας τους άλλους

και έχεις πάρε δώσε με επιθυμίες,

η καρδιά σου θα είναι ανήσυχη.

Αν συγκρατείς το μυαλό σου από το να κρίνεις

και δεν οδηγείσαι από τις αισθήσεις,

η καρδιά σου θα βρει την ειρήνη.

Βλέποντας στο σκοτάδι είναι διαύγεια.

Γνωρίζοντας πώς να υποχωρείς είναι δύναμη.

Χρησιμοποίησε το δικό σου φως

και επέστρεψε στην πηγή του φωτός.

Αυτό λέγεται εξάσκηση στην αιωνιότητα.

68

53

Ο μεγάλος Δρόμος είναι εύκολος, ωστόσο οι άνθρωποι προτιμούν τις πλαίνές παρόδους. Γνώριζε πότε τα πράγματα βρίσκονται εκτός ισορροπίας.

Επικεντρώσου στο Τάο.

Όταν οι πλούσιοι κερδοσκόποι ευημερούν

ενώ οι αγρότες χάνουν τη γη τους

όταν οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι ξοδεύουν χρήματα

για όπλα αντί για θεραπείες όταν η ανωτέρα τάξη είναι πολυδάπανη και ανεύθυνη ενώ οι φτωχοί δεν έχουν πουθενά να στραφούν -όλα αυτά είναι διαρπαγή και χάος.

Δεν βρίσκονται σε αρμονία με το Τάο.

69

54

Όποιος είναι ριζωμένος στο Τάο δεν θα ξεριζωθεί.

Όποιος αγκαλιάσει το Τάο . δεν θα ξεγλιστρήσει. Το όνομά της θα το (h)μούνται με τιμή

από γενιά σε γενιά.

Άφησε το Τάο να είναι παρόν στη ζωή σου και θα γίνεις αυθεντικός.

Άφησέ το να είναι παρόν στην οικογένειά σου και η οικογένειά σου θα ακμάσει.

Άφησέ το να είναι παρόν στη χώρα σου και η χώρα σου θα είναι παράδειγμα

για όλες τις χώρες του κόσμου.

Άφησέ το να είναι παρόν στον κόσμο και ο κόσμος θα τραγουδά.

Πώς ξέρω ότι αυτό είναι η αλήθεια; Κοιτάζοντας μέσα μου.

70

55

Αυτός που βρίσκεται σε αρμονία με το Τάο

είναι σαν το νεογέννητο παιδί.

Τα κόκκαλά του είναι μαλακά,

οι μυώνες του είναι αδύναμοι,

αλλά το άδραγμά του είναι δυνατό.

Δεν ξέρει για την ένωση

αρσενικού και θηλυκού,

όμως το πέος του μπορεί να είναι κορδωμένο,

τόσο έντονη είναι η ζωτική του δύναμη.

Μπορεί να ξεφωνίζει ασταμάτητα όλη τη μέρα

όμως ποτέ δεν βραχνιάζει,

τόσο πλήρης είναι η αρμονία του.

Τέτοια είναι η δύναμη του Σοφού.

Αφήνει όλα τα πράγματα να έρχονται και να πάνε

χωρίς προσπάθεια, χωρίς επι(h)μία.

Ποτέ δεν περιμένει αποτελέσματα'

έτσι δεν απογοητεύεται ποτέ.

Δεν απογοητεύεται ποτέ'

έτσι το πνεύμα του δεν γερνά ποτέ.

71

56

Εκείνοι που ξέρουν δεν μtλoύν.

Εκείνοι που μιλούν δεν ξέρουν.

Κλείσε το στόμα σου,

σφράγισε τις αισθήσεις σου,

άμβλυνε τη δριμύτητά σου,

λύσε τους κόμπους σου,

απάλυνε τη λάμψη σου,

άσε τη σκόνη σου να κατακαθίσει.

Αυτή είνα η αρχική ταυτότητα.

Να είσαι σαν το Τάο.

Δεν μπορεί να πλησιαστεί ή να του

απομακρυνθείς,

να ωφεληθεί ή να βλαπτεί,

να τιμηθεί ή να καταισχυνθεί.

Προσφέρει τον εαυτό του συνεχώς.

Γι' αυτό το λόγο διαρκεί.

72

57

Αν θέλεις να είσαι μεγάλος ηγέτης,

πρέπει να μάθεις να ακολουθείς το Τάο.

Σταμάτα να προσπαθείς να εξουσιάζεις.

Άφησε τα σταθερά σχέδια και τις ιδέες,

κι ο κόσμος θα κυβερνηθεί μόνος του.

Όσο περισσότερες απαγορεύσεις έχεις,

τόσο λιγότερο ενάρετοι θα είναι οι άνθρωποι.

Όσο περισσότερα όπλα έχεις,

τόσο λιγότερο ασφαλείς θα είναι οι άνθρωποι.

Όσο περισσότερες επιδοτήσεις έχεις,

τόσο λιγότερη αυτοπεποίθηση θα έχουν οι άνθρωποι.

Έτm ο Σοφός λέει:

Αφήνω το νόμο,

και οι άνθρωποι γίνονται τίμιοι.

Αφήνω τα οικονομικά,

και οι άνθρωποι αποκτούν ευημερία.

Αφήνω τη θρησκεία,

και οι άνθρωποι γίνονται ήρεμοι.

Αφήνω κάθε επιθυμία για το κοινό καλό,

και το καλό γίνεται κοινό σαν το χορτάρι.

73

58

Αν μια χώρα κυβερνάται με μετριοπάθεια,

οι άνθρωποι είναι ευδιάθετοι και τίμιοι. Αν μια χώρα κυβερνάται καταπιεστικά, οι άνθρωποι είναι αποκαρδιωμένοι και πονηροί.

Όταν κυβερνά η θέληση της δύναμης,

όσο υψηλότερα τα ιδανικά, τόσο χαμηλότερα τα αποτελέσματα. Προσπάθησε να κάνεις τους ανθρώπους ευτυχείς, και βάζεις τις βάσεις για μιζέρια. Προσπάθησε να κάνεις τους ανθρώπους ηθικούς, και βάζεις τα θεμέλια για φαυλότητα.

Έτσι η Σοφή είναι ικανοποιημένη

να προσφέρεται σαν παράδειγμα

και όχι να εmβάλει τη θέλησή της.

Είναι αιχμηρή, αλλά δεν τρυπά. Ειλικρινής, αλλά ευλύγιστη.

Λαμπερή, αλλά ήρεμη στα μάτια.

74

59

Για να κυβερνήσεις μια χώρα καλά

δεν υπάρχει τίποτα καλύτερο από τη μετριοπάθεια.

Το σημάδι του μετριοπαθή ανθρώπου

είναι η ελευθερία από τις δικές του ιδέες.

Ανεκτικός σαν τα ουράνια,

διαπεραστικός σαν το ηλιόφως,

ακλόνητος σαν το βουνό,

ευλύγιστος σαν το δέντρο στον άνεμο,

δεν έχει κάποιον προορισμό στο νου του

και χρησιμοποιεί οτιδήποτε

τυχαίνει να φέρει η ζωή στο δρόμο του.

Τίποτα δεν είναι αδύνατο γι' αυτόν.

Επειδή έχει πάψει να ασχολείται με τον εαυτό του,

μπορεί να φροντίζει για το καλό των ανθρώπων

όπως μια μητέρα φροντίζει για το παιδί της.

75

60

Το να κυβερνάς μια μεγάλη χώρα

είναι σαν να τηγανίζεις μικρό ψάρι.

Με το πολύ πιρούνισμα το καταστρέφεις.

Επικέντρωσε την χώρα σου στο Τάο

και το κακό δε θα έχει δύναμη.

Όχι ότι δεν βρίσκεται εκεί, riλλά θα μπορείς να βγείς έξω από το δρόμο του.

Μη δίνεις στο κακό τίποτα να του αντιταχθεί

και θα εξαφανιστεί από μόνο του.

76

61

Όταν μια χώρα αποκτά μεγάλη δύναμη,

γίνεται σαν τη θάλασσα:

όλα τα ποτάμια κυλούν προς τα κάτω, μέσα της.

Όσο περισσότερο ισχυρή γίνεται,

τόσο μεγαλύτερη η ανάγκη για ταπεινότητα.

Ταπεινότητα σημαίνει να εμπιστεύεσαι το Τάο,

έτσι που να μη χρειάζεται ποτέ να παίρνεις αμυντική στάση.

Ένα σπουδαίο έθνος είναι σαν ένα σπουδαίο άνθρωπο:

Όταν κάνει ένα λάθος, το αντιλαμβάνεται.

Έχοντάς το αντιληφθεί, το παραδέχεται.

Έχοντάς το παραδεχτεί, το διορθώνει.

Θεωρεί αυτούς που του δείχνουν τα λάθη του

σαν τους περισσότερο φιλάνθρωπους δασκάλους του.

Σκέπτεται τον εχθρό του

σαν τη σκιά που αυτός ο ίδιος ρίχνει.

Αν ένα έθνος είναι επικεντρωμένο στο Τάο,

αν τρέφει τους δικούς του ανθρώπους

και δεν επεμβαίνει στις υποθέσεις των άλλων,

θα είναι το φως για όλα τα έθνη του κόσμου.

77

62

Το Τάο είναι το κέντρο του κόσμου,

ο θησαυρός του καλού ανθρώπου,

το καταφύγιο του κακού ανθρώπου.

Οι τιμές μπορούν να αγοραστούν με ωραία λ{Υγια,

ο σεβασμός μπορεί να κερδηθεί με καλές πράξεις

σJ.λά το Τάο είναι πέραν από κάθε αξία,

και κανείς δεν μπορεί να το πραγματώσει.

Έτσι, όταν εκλέγεται νέος αρχηγός,

μην προσφέρεσαι να τον βοηθήσεις

με τον πλούτο ή τις εξειδικευμένες γνώσεις σου.

Αντί γι' αυτό προσφέρσου να τον διδάξεις για το Τάο.

Γιατί οι αρχαίοι Σοφοί εκτιμούσαν το Τάο;

Επειδή, άμα είσαι ένα με το Τάο,

όταν ζητάς, βρίσκεις·

κι όταν κάνεις ένα λάθος, συγχωρείσαι.

Αυτός είναι ο λόγος που όλοι το αγαπούν.

78

63

Ενέργησε χωρίς να πράττεις δούλευε χωρίς προσπάθεια. Σκέψου τα μικρά σαν μεγάλα και τα λίγα σαν πολλά.

Αvτιμετώmσε το δύσκολο ενόσω είναι ακόμη εύκολο·

πραγματοποίησε το μεγάλο έργο

με μια σεφά από μικρές πράξεις.

Η Σοφή δεν απλώνει ποτέ για το μεγάλο· έτσι εmτυγχάνει τη μεγαλοσύνη. Όταν αντιμετωπίζει κάποια δυσκολία, σταματά και δίνεται σε αυτήν.

Δεν προσκολλάται στη δική της άνεση· έτσι τα προβλήματα δεν είναι πρόβλημα γι' αυτήν.

79

64

Ό τι είναι ριζωμένο είναι εύκολο να τραφεί.

ο:τι είναι πρόσφατο είναι εύκολο να διορθωθεί. Ό τι είναι εύθραυστο είναι εύκολο να σπάσει.

Ό: τι είναι μικρό είναι εύκολο να διασκορπιστεί.

Πρόλαβε το κακό πριν παρουσιαστεί.

Βάλε τα πράγματα στη θέση τους

πριν εμφανιστούν συμπτώματα.

Το μεγάλο πεύκο

αναπτύσσεται από ένα μικρό σπόρο.

Το ταξίδι των χιλίων χιλιομέτρων

αρχίζει κάτω από τα πόδια σου.

Σπεύδοντας σε πράξεις, αποτυγχάνεις.

Προσπαθώντας να αρπάξεις τα πράγματα, τα χάνεις.

Σπρώχνοντας ένα έργο στην ολοκλήρωσή του,

καταστρέφεις ό,τι ήταν σχεδόν ώριμο.

Έτσι ο Σοφός ενεργεί

αφήνοντας τα πράγματα να πάρουν το δρόμο τους.

Παραμένει τόσο ήρεμος

στο τέλος όσο και στην αρχή.

Δεν έχει τίποτα,

έτσι δεν έχει τίποτα να χάσει.

Αυτό που επιθυμεί είναι η μη-επιθυμία'

αυτό που μαθαίνει είναι να ξεμαθαίνει.

Υπενθυμίζει απλά στον κόσμο

το ποιοι ήταν πάντα τους.

Δεν ενδιαφέρεται παρά μόνο για το Τάο.

Έτσι μπορεί να ενδιαφερθεί για όλα τα πράγματα.

80

65

Οι αρχαίοι Σοφοί

δεν προσπαθούσαν να μορφώσουν τους ανθρώπους, αλλά τους δίδασκαν ευγενικά να μην γνωρίζουν.

Όταν νομίζουν ότι ξέρουν τις απαντήσεις, οι άνθρωποι είναι δύσκολο να οδηγηθούν. Όταν ξέρουν ότι δεν ξέρουν,

οι άνθρωποι μπορούν να βρουν το δικό τους δρόμο.

Αν θέλεις να μάθεις πώς να κυβερνάς, απόφευγε να είσαι έξυπνος ή πλούσιος. Το απλότερο υπόδειγμα είναι το πιο ξεκάθαρο. Ευχαριστημένος με μια συνηθισμένη ζωή, μπορείς να δείξεις το δρόμο σε όλους τους ανθρώπους πίσω στη δική τους την αληθινή φύση.

81

66

Όλα τα ποτάμια χύνονται στη θάλασσα

επειδή είναι χαμηλότερη από αυτά.

Η ταπεινότητα τής δίνει τη δύναμή της.

Αν θέλεις να κυβερνάς τους ανθρώπους,

πρέπει να βάζεις τον εαυτό σου χαμηλότερα από αυτούς.

Αν θέλεις να οδηγείς τους ανθρώπους,

πρέπει να μάθεις πώς να τους ακολουθείς.

Η Σοφή είναι πάνω από τους ανθρώπους,

και κανείς δεν αισθάνεται καταπιεσμένος.

Πάει μπροστά από τους ανθρώπους,

και κανείς δεν αισθάνεται ότι τον έχουν εκμεταλλευτεί.

Όλος ο κόσμος είναι ευγνώμων προς αυτήν.

Επειδή δεν ανταγωνίζεται κανένα,

κανείς δεν μπορεί να ανταγωνιστεί με αυτήν.

82

67

Μερικοί λένε ότι η διδασκαλία μου είναι ανοησίες. Άλλοι την ονομάζουν υψηλόφρονη αλλά όχι πρακτική. Αλλά για κείνους που έχουν κοιτάξει μέσα τους, οι ανοησίες αυτές έχουν τέλειο νόημα.

Και για κείνους που τη βάζουν σε εφαρμογή, η υψηλοφροσύνη αυτή έχει ρίζες που πάνε βαθιά.

Τρία πράγματα μόνο έχω να διδάξω: απλότητα, υπομονή, συμπόνια.

Αυτά τα τρία είναι οι μεγαλύτεροί σου θησαυροί. Απλός στις πράξεις και στις σκέψεις, επιστρέφεις στην πηγή της ύπαρξης.

Υπομονετικός και με φίλους και με εχθρούς, βρίσκεσαι σε σύμπνοια με τα πράγματα όπως έχουν. Συμπονετικός προς τον εαυτό σου,

συμβιβάζεις όλους τους ανθρώπους στον κόσμο.

83

68'

Ο καλύτερος αθλητής θέλει τον αντίπαλό του στον καλύτερό του εαυτό.

Ο καλύτερος στρατηγός

μπαίνει στο μυαλό του εχθρού του.

Ο καλύτερος επιχειρηματίας

υπηρετεί το καλό της κοινότητας.

Ο καλύτερος αρχηγός

ακολουθεί τη θέληση του κόσμου.

Όλοι αυτοί ενσαρκώνουν

την αρετή του μη-ανταγωνισμού.

Όχι ότι δεν τους αρέσει να ανταγωνίζονται,

αλλά το κάνουν μέσα σε πνεύμα παιγνιδιού.

Με αυτό τον τρόπο είναι σαν τα παιδιά

και σε αρμονία με το Τάο.

84

69

Οι στρατηγοί έχουν ένα ρητό:

«Αντί να κάνεις την πρώτη κίνηση

είναι καλύτερα να περιμένεις και να δεις.

Αντί να προχωρήσεις ένα εκατοστό

είναι καλύτερα να υποχωρήσεις ένα μέτρο.»

Αυτό ονομάζεται

να προωθείσαι χωρίς να προελαύνεις,

να σπρώχνεις προς τα πίσω χωρίς να χρησιμοποιείς όπλα.

Δεν υπάρχει μεγαλύτερη δυστυχία

από το να υποτιμάς τον εχθρό σου.

Το να υποτιμάς τον εχθρό σου

σημαίνει να σκέπτεσαι ότι είναι κακός.

Έτσι καταστρέφεις τους τρεις θησαυρούς σου

και γίνεσαι εχθρός εσύ ο ίδιος.

Όταν δύο μεγάλες δυνάμεις αντιτάσσονται η μία στην άλλη,

η νίκη θα πάει

σε αυτόν που ξέρει πώς να υποχωρήσει.

85

70

Τα διδάγματά μου είναι εύκολο να κατανοηθούν και εύκολο να μπουν σε εφαρμογή.

Όμως ο νους σου δεν θα τα συλλάβει ποτέ,

και αν προσπαθήσεις να εξασκηθείς σε αυτά θα αποτύχεις

Τα διδάγματά μου είναι παλιότερα από τον κόσμο. Πώς μπορείς να συλλάβεις τη σημασία τους;

Αν θέλεις να με γνωρίσεις,

κοίταξε μέσα στην καρδιά σου.

86

71

Το να μην γνωρίζεις είναι αληθινή γνώση.

Το να υποθέτεις ότι γνωρίζεις είναι αρρώστια.

Πρώτα κατάλαβε ότι είσαι άρρωστος

μετά μπορείς να προχωρήσεις προς την υγεία.

Η Σοφή είναι γιατρός του εαυτού της.

Έχει γιατρέψει τον εαυτό της από όλη τη γνώση.

Έτσι είναι αληθινά ακέραιη.

87

72

Όταν χάνουν την αίσθηση του δέους,

οι άνθρωποι στρέφονται προς τη θρησκεία.

Όταν δεν εμπιστεύονται πια τον εαυτό τους,

αρχίζουν να βασίζονται στην εξουσία.

Έτσι ο Σοφός κάνει πίσω

ώστε οι άνθρωποι να μην πάθουν σύγχυση.

Διδάσκει χωρίς διδαχή,

ώστε οι άνθρωποι να μη χρειάζεται να μάθουν τίποτα.

88

73

Το Τάο βρίσκεται πάντα σε ηρεμία.

Υπερισχύει χωρίς να ανταγωνίζεται,

απαντά χωρίς να λέει λέξη,

καταφθάνει χωρίς να κλητεύεται,

επιτυγχάνει χωρίς πλάνο.

Το δίχτυ του σκεπάζει όλο τον κόσμο.

Και παρόλο ότι οι βρόχοι του είναι πλατείς,

δεν αφήνει να του ξεφύγει τίποτα από μέσα.

89

74

Αν αντιληφθείς ότι όλα τα πράγματα αλλάζουν, δεν θα υπάρχει τίποτα στο οποίο να προσπαθείς να μένεις προσκολλημένος.

Αν δεν φοβάσαι να πεθάνεις,

δεν υπάρχει τίποτα ακατόρθωτο.

Προσπαθώντας να ελέγξεις το μέλλον είναι σαν να προσπαθείς να πάρεις τη θέση του αρχιξυλουργού. Όταν χρησιμοποιείς τα εργαλεία του αρχιξυλουργού, είναι πολύ mθανό ότι θα κόψεις το χέρι σου.

90

75

Όταν οι φόροι είναι πολύ υψηλοί,

οι άνθρωποι καταλήγουν να πεινούν.

Όταν η κυβέρνηση είναι πολύ παρεμβατική,

οι άνθρωποι χάνουν το πνεύμα τους.

Ενέργησε για το καλό του κόσμου.

Εμmστεύσου τους άφησέ τους ήσυχους.

91

76

Οι άνθρωποι γεννιούνται μαλακοί και εύκαμπτοι·

νεκροί, είναι δύσκαμπτοι και σκληροί.

Τα φυτά γεννιούνται τρυφερά και ευλύγιστα·

νεκρά, είναι εύθραυστα και ξερά.

Έτσι όποιος είναι αλύγιστος και άκαμπτος

είναι θιασώτης του θανάτου.

Όποιος είναι μαλακός και υποχωρητικός

είναι θιασώτης της ζωής.

Το σκληρό και το άκαμπτο θα σπάσει.

Το μαλακό και το ευλύγιστο θα υπερισχύσει.

92

77

Καθώς ενεργεί στον κόσμο, το Τάο

είναι σαν το λύγισμα ενός τόξου.

Το επάνω κάμπτεται προς τα κάτω·

το κάτω κάμπτεται προς τα πάνω.

Ρυθμίζει το περίσσευμα και το έλλειμμα

ώστε να υπάρχει τέλεια ισορροπία.

Παίρνει από αυτό που είναι υπέρμετρο

και δίνει σε αυτό που δεν είναι αρκετό.

Εκείνοι που προσπαθούν να εξουσιάσουν, που χρησιμοποιούν βία

για να προστατεύσουν την ισχύ τους,

πάνε ενάντια στο σκοπό του Τάο.

Παίρνουν από κείνους που δεν έχουν αρκετά

και δίνουν σε κείνους που έχουν πολύ πέραν του δέοντος.

Η Σοφή μπορεί να εξακολουθεί να δίνει

γιατί δεν υπάρχει τέλος στον πλούτο της.

Ενεργεί χωρίς προσδοκία,

επιτυγχάνει χωρίς να ζητά αναγνώριση,

και δεν νομίζει ότι είναι καλύτερη από οποιονδήποτε άλλον.

93

78

Τίποτα στον κόσμο

δεν είναι τόσο μαλακό και υποχωρητικό όσο το νερό.

Ωστόσο για τη διάλυση των σκληρών και των άκαμπτων,

τίποτα δεν μπορεί να το ξεπεράσει.

Το μαλακό υπερνικά το σκληρό·

το ήπιο υπερισχύει του άκαμπτου.

Ο καθένας γνωρίζει ότι αυτό είναι η αλήθεια,

αλλά λίγοι μπορούν να το εφαρμόσουν.

Έτσι ο Σοφός παραμένει

ήρεμος στο μέσο λύπης.

Το κακό δεν μπορεί να μπει στην καρδιά του.

Επειδή έχει παραιτηθεί από το να βοηθά,

αποτελεί τη μεγαλύτερη βοήθεια των ανθρώπων.

Τα αληθινά λόγια φαίνονται παράδοξα.

94

l' ί

; Ί ;': ~I

i ,

" '1\'

t(),', : Ί

i

:\

79

Η αποτυχία αποτελεί ευκαιρία.

Αν κατηγορείς κάποιον άλλον,

δεν υπάρχει τέλος στην κατηγόρια.

Έτσι η Σοφή

εκπληρώνει τις δικές της υποχρεώσεις

και διορθώνει τα δικά της λάθη.

Κάνει αυτό που χρειάζεται να κάνει

και δεν απαιτεί τίποτα από τους άλλους.

95

80

Αν μια χώρα κυβερνάται σοφά,

οι κάτοικοί της θα είναι ευχαριστημένοι.

Απολαμβάνουν τη δουλειά των χεριών τους

και δεν σπαταλούν το χρόνο τους εφευρίσκοντας

μηχανές που εξοικονομούν χρόνο.

Επειδή αγαπούν τα σπίτια τους με στοργή,

δεν ενδιαφέρονται για ταξίδια.

Μπορεί να υπάρχουν μερικά βαγόνια και πλοία,

αλλά αυτά δεν πάνε πουθενά.

Μπορεί να υπάρχουν οπλοστάσια με όπλα,

αλλά κανείς ποτέ δεν τα χρησιμοποιεί.

Οι άνθρωποι απολαμβάνουν το φαγητό τους,

χαίρονται να βρίσκονται με τις οικογένειές τους,

περνούν τα σαββατοκύριακά τους

δουλεύοντας στον κήπο τους,

τέρπονται για ό,τι γίνεται στη γειτονιά τους.

Και παρόλο ότι η επόμενη χώρα είναι τόσο κοντά

που οι άνθρωποι μπορούν να ακούσουν τους πετεινούς της

να κράζουν και τα σκυλιά της να γαβγίζουν,

είναι ευχαριστημένοι να πεθάνουν από γηρατειά

χωρίς να έχουν πάει ποτέ τους να τη δουν.

96

81

Τα αληθινά λόγια δεν είναι εύγλωττα'

Τα εύγλωττα λόγια δεν είναι αληθινά.

Οι σοφοί δεν χρειάζονται να αποδείχνουν αυτό που λένε'

Οι άνθρωποι που χρειάζονται να αποδείχνουν αυτό που

λένε δεν είναι σοφοί.

Ο Σοφός δεν έχει υλικά αγαθά.

Όσο περισσότερα κάνει για τους άλλους,

τόσο ευτυχέστερος είναι.

Όσο περισσότερα δίνει στους άλλους,

τόσο πλουσιότερος είναι.

Το Τάο τρέφει με το να μη βιάζει.

Με το να μην κυριαρχεί, ο Σοφός οδηγεί.

97

98

Σημειώσεις

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι

Περιγράφοντας το απερίγραπτο, διδάσκοντας αυτό που δεν μπο­

ρεί να διδαχθεί, δείχνοντας το δρόμο προς το Δρόμο -τι νομίζει

ότι κάνει εδώ ο Λάου-Τζε; Δεν μπορεί να γίνει. Αδύνατο.

Έτσι ο ΠΟ Τσούι, ποιητής και κωμικός, έγραψε,

«Αυτός που μιλά δεν ξέρει,

αυτός που ξέρει δεν μιλά»:

αυτό είναι κείνο που μας είπε ο Λάου-Τζε,

σε ένα βιβλίο πέντε χιλιάδων λέξεων.

Αν αυτός ήταν ο ένας που ήξερε,

πώς μπορούσε να ήταν τέτοιος φαφλατάς;

Αυτό είναι το πρόβλημα με τους πνευματικούς δασκάλους. Πρέ­

πει να είναι φαφλατάδες. Αλλά τα λόγια τους (στην παραδοσια­

κή βουδιστική αλληγορία) είναι δάχτυλα που δείχνουν το φεγγά­

ρι· αν κοιτάς το δάχτυλο, δεν μπορείς να δεις το φεγγάρι. Πόσο

λεπτολόγοι έπρεπε να είναι οι μεγάλοι Σοφοί!

Ένας καλόγερος ρώτησε τον Μα-τζε, «Γιατί διδά­

σκεις, "το μυαλό είναι Βούδας";»

Ο Μα-τζε είπε, «Για να σταματήσω ένα μωρό να

κλαίει.»

Ο καλόγερος είπε, «Όταν το κλάμα έχει σταματήσει,

τότε τι γίνεται;»

Ο Μα-τζε είπε, «Τότε διδάσκω, "Όχι μυαλό, όχι Βού­

δα''.»

Ο καλόγερος είπε, «Τι γίνεται με κάποιον που δεν εί­

ναι προσκολλημένος ούτε στο ένα ούτε στο άλλο;»

99

Ο Μα-τζε είπε, «Θα του έλεγα, "Όχι υπάρξεις".»

Ο καλόγερος είπε, «Και τι θα έκανες αν συναντούσες

έναν άνθρωπο απροσκόλλητο σε οτιδήποτε πράγμα:

εκείνου τι θα του έλεγες;»

Ο Μα-τζε είπε, «Απλώς, θα τον άφηνα να δοκιμάσει

το μεγάλο Τάο.»

Στην πραγματικότητα, η αλήθεια είναι μπροστά στα μάτια μας

ακριβώς κάτω από τη μύτη μας τόσο απλή που κάθε παιδί την

καταλαβαίνει' ωστόσο, καθώς είπε ο Μπάνκεϊ, όσο πιο πολύ

μπαίνεις σε αυτό, τόσο πιο βαθύ είναι. Πού βρίσκεται ο δρόμος

προς το Δρόμο; Τι ερώτηση κι αυτή!

Όμως, για περίπλοκα μυαλά, χρειάζονται δραστικά μέτρα. Το

βιβλίο του Λάου-Τζε γράφτηκε σαν απάντηση, από αγαθότητα

όπως αυτή της γιαγιάς. Σύμφωνα με την παλιότερη βιογραφία,

Ο Λάου-Τζε έζησε για πολλά χρόνια στη χώρα Τσου,

αλλά βλέποντας την παρακμή της, αποχώρησε. Όταν

έφτασε στα σύνορα, ο φρουρός τού είπε, «μια και φεύ­

γετε, κύριε, θα μπορούσατε να γράψετε ένα βιβλίο να

μου διδάξετε την τέχνη του ζην;» Μετά από αυτό ο Λά­

ου-Τζε έγραψε το βιβλίο του για το Τάο, και αποχώρησε.

Αυτό είναι μύθος, αλλά είναι μια ακριβής περιγραφή του τρόπου

κατά τον οποίο λαμβάνει χώραν η αληθινή διδασκαλία. Αυτός

που ξέρει δεν μιλά, αλλά τα λόγια δεν είναι εμπόδιο γι' αυτόν. Τα

χρησιμοποιεί όπως θα χρησιμοποιούσε τα εργαλεία κηπουρικής.

Όταν κάποιος ρωτά, απαντά.

Το τάο που μπορεί να ειπωθεί / δεν είναι το αιώνιο Τάο: Το κεί­μενο λέει, «Το τάο που μπορεί να "ταωθεί" [μια σημασία του τάο

είναι "να εκφράσει"] / δεν είναι το αιώνιο Τάο.» Άλλες πιθανές ερμηνείες: «ο τρόπος που μπορεί να σταθμιστεί / δεν είναι ο αιώ­νιος Τρόπος,» «Η δύναμη που μπορεί εξαναγκαστεί / δεν είναι η αιώνια Δύναμη.»

100

' ...•. ' , :{

συνειδητοποιείς το μυστήριο: Άπειρα θαυμαστό, όμως τόσο

συνηθισμένο όσο το ηλιόφως. Αδύνατο να το γνωρίσεις, όμως

τόσο εύκολο όσο το να αγγίξεις τη μύτη σου όταν πλένεις το

πρόσωπό σου.

Η πηγή αυτή ονομάζεται σκότος: Επειδή καμιά από τις αισθή­

σεις μας δεν μπορεί να το αντιληφθεί. Ονομάζεται επίσης «φως,»

επειδή όσο λιγότερο το εμποδίζουμε, τόσο περισσότερο ακτινο­

βολούμε.

Η πύλη εισόδου για κάθε γνώση: Προκειμένου να καταλάβου­

με, χρειάζεται να μείνουμε στο σκοτάδι τού να μη γνωρίζουμε.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

δρα χωρίς να κάνει τίποτα: Οι πράξεις της είναι οι κατάλληλες

αποκρίσεις. Έτσι γίνονται χωρίς προσπάθεια. Ενσαρκώνει τη συ­

μπόνια, ωστόσο δεν προσπαθεί να είναι σπλαχνική. Δεν αγωνί­

ζεται να κερδίσει χρήματα, ωστόσο, όταν τα αποκτά της αρέσει

να τα ξοδεύει. Τραβά το δικό της δρόμο, όμως με ευγνωμοσύνη

δέχεται βοήθεια και δεν είναι περήφανη να βαδίζει μόνη της. Δεν

ενθουσιάζεται όταν την επαινούν, ούτε αποθαρρύνεται όταν την

παραμελούν. Δεν αφιερώνει ούτε μιας στιγμής σκέψη γύρω από

το σωστό ή το λάθος. Ποτέ δεν χρειάζεται να πάρει μιαν απόφα­

ση' οι αποφάσεις προκύπτουν από μόνες τους. Είναι σαν την

ηθοποιό που αγαπά το ρόλο της. Το Τάο γράφει το σενάριο.

διδάσκει χωρίς να λέει τίποτα: Ο τρόπος που αγοράζει πορτο­

κάλια ή που δένει τα κορδόνια της είναι διδασκαλία. Το πρόσω­

πό της είναι περισσότερο εύγλωτο από ό,τι θα μπορούσε να είναι

η οποιαδήποτε Γραφή.

n ' αυτό το λόγο διαρκεί για πάντα: Όχι σε χρόνο και χώρο, αλ­λά σε ποιότητα.

101

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

αδειάζοντας τα μυαλά των ανθρώπων: Τα αδειάζει από ιδέες, κρί­

σεις, και επιθυμίες. Έτσι μπορούν να επιστρέψουν σε μια κατά­

σταση παιδικής απλότητας.

γεμίζοντας τα ενδόμυχά τους: Τα γεμίζει με την αίσθηση της αρ­

χικής τους ταυτότητας. Έτσι μπορούν να επιστρέψουν σε μια κα­

τάσταση χαράς.

αποδυναμώνοντας τις φιλοδοξίες τους: Όταν δεν έχουν ψεύτικο

εαυτό να θρέψουν ή να υπερασπιστούν, ανακαλύπτουν ότι η πλε­

ονεξία, το μίσος και η αλαζονεία εξαφανίζονται από μόνα τους.

ισχυροποιώντας την αποφασιστικότητά τους: Τον πιο ενδόμυχο

σκοπό τους. Αναπτύσσουν αρκετή αυτοπεποίθηση ώστε να εγκα­

ταλείπουν την ιδέα του εαυτού.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ4

Ακολουθώντας τον Τσεν Κουινγκ, έχω αφαιρέσει τη δεύτερη

στροφή του κινέζικου κειμένου, το οποίο φαίνεται να είναι μια

παρένθεση από το κεφάλαιο 56. Είναι παλιότερο από τον Θεό: Δεν υπάρχει Θεός όταν δεν

υπάρχει τίποτα παρά Θεός.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5

Το Τάο δεν παίρνει το μέρος κανενός / γεννά και το καλό και το κακό: Κυριολεκτικά, «ο ουρανός και η γη είναι αμερόληπτοι'

μεταχειρίζονται όλα τα πράγματα σαν αχυρένια σκυλιά,» όπως ο

Σοφός «μεταχειρίζεται όλους τους ανθρώπους σαν αχυρένια

σκυλιά.» Τα αχυρένια σκυλιά ήταν τελετουργικά αντικείμενα,

που λατρεύονταν πριν από τη γιορτή αλλά μετά εγκαταλείπο­

νταν και ποδοπατούνταν. Το θέμα εδώ δεν είναι ότι το Τάο είναι

σκληρό προς τα πράγματα, ούτε ότι ο Σοφός είναι άσπλαχνος

102

προς τους ανθρώπους, αλλά ότι είναι αμερόληπτοι. Ο Σοφός βλέπει όλους τους ανθρώπους να προέρχονται από την ίδια πηγή, να δουλεύουν πάνω στο κάρμα τους (συνήθως με μεγάλα δεινά), και να επιστρέφουν στην πηγή. Κι επειδή οι άνθρωποι βρίσκο­

νται σε κατάσταση συνεχούς ρευστότητας, καταλαβαίνει ότι σε οποιαδήποτε στιγμή είναι ικανοί για τις πιο καταπληκτικές πνευ­ματικές μεταμορφώσεις. Γιατί θα πρέπει να τους ακινητοποιήσει με την κρίση της του «καλός» ή «κακός;»

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6

Πρώτη στροφή: Κυριολεκτικά, «Το πνεύμα της κοιλάδας δεν πε­θαίνει ποτέ. Αποκαλείται το μυστηριώδες θηλυκό. Η πύλη του μυστηριώδους θηλυκού είναι η ρίζα του ουρανού και της γης.» Ο Τσου Χσι είπε, «Το θηλυκό είναι κείνο το οποίο δέχεται κάτι και, με αυτό, δημιουργεί. Η δημιουργική αυτή αρχή είναι το πιο θαυ­μαστό πράγμα στον κόσμο.»

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7

Το Τάο είναι άπειρο, αιώνιο: Το εδώ είναι παντού. Το οποτεδήπο­τε είναι τώρα.

Η Σοφή παραμένει πίσω' γι' αυτό το λόγο βρίσκεται μπροστά: Είναι σαν τη χελώνα: όπου κι αν βρίσκεται, είναι το σπίτι της. Στην πραγματικότητα, δεν είναι ούτε πίσω ούτε μπροστά, αλλά ακριβώς στο ίδιο σημείο με όλα τα πράγματα.

Είναι ξέχωρη: Ο Μπούναν είπε, «Το να κρατάς τα πράγματα σε κάποια απόσταση είναι εύκολο» το να είσαι φυσιολογικά πέ­

ραν από αυτά είναι δύσκολο.» ΤΟ ξεχωριστό έχει σαν αποτέλε­σμα τη διαύγεια' η διαύγεια εκφράζεται σε αγάπη. Η καρδιά της

είναι σαν καθρέφτης, ο οποίος αντανακλά όλα τα πρόσωπα, χω­ρίς κρίση, ακριβώς όπως είναι.

103

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8

ΤΟ υπέρτατο αγαθό είναι σαν το νερό: Ρώτησα τη φίλη και δασκάλα

μου Έμιλι Κόνραντ-Νταούντ, ιδρύτρια του «Συνεχούς» (Conti­nuum), να σχολιάσει το στίχο αυτό. Είπε,

ΤΟ νερό είναι η πηγή όλης της ζωής, η μήτρα της ζωής

και η γονιμότητα' πλημμυρίζει τα πάντα, κινείται προς

όλες τις κατευθύνσεις. Βασικά είμαστε νερό: μυώδες νε­

ρό. Και η ιδέα ότι εγκαταλείπουμε ποτέ το αμνιακό υγρό εί­

ναι παρεξήγηση. Το αμνιακό υγρό είναι η κατάσταση ολι­

κής θρέψης και απεριόριστης αγάπης. Είναι πάντα παρόν

για μας και περιέχει ότιδήποτε θα μπορούσαμε να θέλουμε.

Στην πραγματικότητα, είμαστε το υγρό της αγάπης.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9

Κάνε τη δουλειά σου, και μετά αποχώρησε: Όταν κάνεις τη δου­

λειά σου με όλη σου την καρδιά, την αφήνεις με χαρά, όπως ένας γονιός αφήνει το παιδί του να φύγει, να ζήσει τη δική του ζωή.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10

Μπορείς να αφήσεις το σώμα σου να γίνει: Κυριολεκτικά, «μπο­

ρείς να συγκεντρώσεις το τσι (chi) [ζωτική ενέργεια] μέχρις ότου γίνει ... »

εύκαμπτο σαν του νεογέννητου παιδιού: Το σχόλιο της Έμιλι

Κόνραντ-Νταούντ:

Στο νεογέννητο παιδί δεν υπάρχει αυτοσυνείδηση.

Αργότερα, το μυαλό περιπλανιέται σε αυτο-απεικονίσεις,

αρχίζει να σκέπτεται: Θα πρέπει να το κάνω αυτό; Είναι

σωστή αυτή η κίνηση; Και χάνει την αμεσότητα της στιγ­

μής. Καθώς αναπτύσσεται η αυτοσυνείδηση, οι μύες γί-

104 ί. •

νονται λιγότερο ευλύγιστοι, λιγότερο σαν τον κόσμο.

Αλλά το νεαρό παιδί είναι καθαρή ρευστότητα. Δεν έχει

την αίσθηση ότι είναι ξεχωριστό, έτσι όλες οι κινήσεις

του είναι αυθόρμητες και ζωντανές και άρτιες και τέλειες.

Όμως, αν ένα ενήλικο σώμα γίνει αληθινά εύκαμπτο,

η κίνησή του έχει μια ποιότητα, μια υφή εμπειρίας, μια

τέταρτη διάσταση χρόνου που δεν την έχει η κίνηση του

παιδιού. Όταν βλέπουμε ένα χέρι εβδομήντα χρονών να

κινείται, αισθανόμαστε, «Ναί, αυτό το χέρι έχει ζήσει.»

Όλα τα σώματα τα οποία έχει αγγίξει, όλα τα βάρη τα

οποία έχει σηκώσει, όλα τα κεφάλια τα οποία έχει λικνί­

σει είναι παρόντα στην κίνησή του. Απηχεί εμπειρία' τα

δάχτυλα καμπυλώνουν με μια αίσθηση ότι «έχει περάσει

από κει». Ενώ στο χέρι του παιδιού υπάρχει η αίσθηση

ότι μόλις αφικνείται. Η κίνηση του παιδιού είναι παρθε­

νική και αθώα και χαριτωμένη, αλλά μια κίνηση αληθινά

ευλύγιστου ενήλικου χεριού είναι φοβερή, επειδή σε αυ­

τό περικλείεται ολόκληρη η ζωή.

ώσπου να μη βλέπεις παρά μόνο το φως: Δηλαδή, μέχρις ότου η

καρδιά σου έχει ειρηνεύσει. Ο μεγάλος σύγχρονος Ινδός σοφός

Ραμάνα Μαχάρσι είπε,

Δεν υπάρχει μεγαλύτερο μυστήριο από αυτό, το ότι

εξακολουθούμε να αναζητάμε την πραγματικότητα ενώ

στην ουσία είμαστε η πραγματικότητα. Νομίζουμε ότι

υπάρχει κάτι που μας κρύβει την πραγματικότητά μας

και ότι αυτό θα πρέπει να καταστραφεί πριν κερδηθεί η

πραγματικότητα. Πόσο ανόητο! Θα ξημερώσει η μέρα

κατά την οποία θα γελάς για όλες τις περασμένες σου

προσπάθειες. Αυτό το οποίο θα υπάρχει την ημέρα που

θα γελάς υπάρχει επίσης εδώ και τώρα.

Μπορείς να αγαπάς τους ανθρώπους και να τους οδηγείς / χωρίς να τους επιβάλεις τη θέλησή σου: το σχόλιο της Έμιλι Κόνραντ­

Νταούντ:

105

Όσο περισσότερο εύκαμπτο είναι το σώμα σου, τόσο λιγό­

τερο δικτατορικός θα είσαι. Η στρατιωτική στάση είναι η πε­

ρισσότερο επιθετική στάση που είναι δυνατό να πάρεις. Η

αντίθετή της -η «χωρίς κόκκαλα», αδύναμη στάση κάποιου ο

οποίος δεν παίρνει θέση για τίποτα- είναι το ίδιο νοσηρή. Η ευ­

καμψία είναι πραγματικά ρευστότητα. Υπερβαίνει τη δύναμη

και την αδυναμία. Όταν το σώμα σου είναι εύκαμπτο, αισθάνε­

σαι ότι δεν υπάρχει φραγμός μέσα σου, μπορείς να κινηθείς

προς κάθε κατεύθυνση, η κίνηση σου είναι μια πλήρης έκφρα­

ση του εαυτού σου.

αφήνοντας τα γεγονότα να πάρουν το δρόμο τους: Κυριολεκτι­

κά, «με το να γίνεις το θηλυκό.» Το σχόλιο του Χο-σανγκ Κουν­

γκ λέει, «Ρυθμίζοντας τη ζωή του κατάλληλα, θα πρέπει κάποιος

να είναι τόσο ήρεμος και ευλύγιστος όσο μια γυναίκα.»

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11

αυτό που χρησιμοποιούμε είναι το μη-υπαρκτό: Ο αληθινός δά­

σκαλος καταλαβαίνει ότι δεν υπάρχει τίποτα να διδάξει· γι' αυτό

το λόγο μπορεί να διδάξει οποιονδήποτε θέλει να μάθει. Ο πραγ­

ματικός εραστής συνειδητοποιεί ότι δεν υπάρχει κανείς να αγα­

πήσει· γι' αυτό είναι διαθέσιμος στον καθένα που τον χρειάζεται.

Ο σοφός συνειδητοποιεί ότι δεν υπάρχει μέρος να σταθεί· γι' αυ­

τό μπορεί να σταθεί οπουδήποτε.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12

Τα χρώματα τυφλώνουν το μάτι, κλπ.: Χρειαζόμαστε χώρο για να

δούμε, σιωπή για να ακούσουμε, ύπνο για να μπορέσουμε να συ­

νεχίσουμε την αγρύπνια μας. Αν οι αισθήσεις είναι υπερβολικά

γεμάτες με αντικείμενα, χάνουν την αιχμηρότητά τους και στα­

διακά θα φθαρούν.

106

Οι επιθυμίες μαραίνουν την καρδιά: Άπαξ και έχει απαλλαγεί

από τις επιθυμίες, η καρδιά φυσιολογικά πλημμυρίζει από αγά­

πη, όπως το κύπελλο του Δαυίδ στον Ψαλμό 23. την εσωτερική του ενόραση: Γι' αυτόν δεν υπάρχει εσωτερικό

ή εξωτερικό. Αντικατοπτρίζει ότιδήποτε εμφανίζεται, χωρίς κρί­

ση, είτε πρόκειται για κάποιο λουλούδι ή για ένα σωρό σκουπί­

δια, για έναν εγκληματία ή για έναν άγιο. Οτιδήποτε κι αν συμ­

βαίνει είναι εντάξει. Αντιμετωπίζει τη δική του οργή ή λύπη

όπως θα αντιμετώπιζε ένα οργισμένο ή θλιμμένο παιδί: με ευ­

σπλαχνία.

ανοιχτή σαν τα ουράνια: Ο ουρανός περιλαμβάνει τον ήλιο, το

φεγγάρι, τα άστρα, τα σύννεφα, τη βροχή, το χιόνι, ή το καθαρό

κυανόχρωμο. Επειδή δεν ενδιαφέρεται ποιο από αυτά εμφανίζε­

ται, έχει χώρο για όλα τους.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 13

διατήρησε την ισορροπία σου: Το τέχνασμα είναι να ανέβεις ή να κατέβεις τη σκάλα με τα πόδια σου στο έδαφος. Μπράβο! Μπρα­

βίσιμο!!

Δες τον κόσμο σαν τον εαυτό σου: Το εξωτερικό αντικατοπτρί­

ζει το εσωτερικό.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 14

Δες, και δεν μπορεί να ειδωθεί: Ένας άλλος τρόπος να το πεις αυ­

τό: «Κοίταξε, βρίσκεται μπροστά στα μάτια σου.»

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 15

μέχρις ότου κατακαθίσει η λάσπη σου: «Λάσπη» είναι οι ιδέες, οι

κρίσεις, οι επιθυμίες, οι προσδοκίες -οτιδήποτε επισκιάζει και

περιορίζει την πραγματικότητα.

107

Η ζωή του Σοφού είναι αγνή και γαλήνια: Προβλέψιμη σαν τις

εποχές, ολοφάνερη σαν το φεγγάρι. Όταν το μυαλό μας!η καρ­

διά μας γίνονται διάφανα, το φως του Τάο λάμπει ανάμεσα.

το νερό είναι καθαρό: Ζήτησα από τον παλιό μου δάσκαλο,

τον ζεν Μάστερ Σενγκ Σαν, να σχολιάσει αυτόν το στίχο. Είπε,

Το μυαλό μας είναι σαν ένα ποτήρι καθαρό νερό. Αν

βάλουμε αλάτι στο νερό, γίνεται αλατόνερο· αν ζάχαρη,

ζαχαρόνερο· αν σκατά, γίνεται σκατόνερο. Αρχικά,

όμως, το νερό είναι καθαρό. Όχι σκέψη, όχι μυαλό. Όχι

μυαλό, όχι πρόβλημα.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 16

Άδειασε το μυαλό σου: Αυτό δεν σημαίνει «κατάπνυξε τις σκέ­

ψεις σου,» αλλά «κάνε πίσω από αυτές.» Η ενόραση για το Τάο

δεν έχει να κάνει με το νου και τις αφηρημένες έννοιές του. Όταν

βγαίνουμε από την αυτοσυνείδηση, μπαίνουμε στο Τάο. Ο Λιν

Τσινγκ-χσι είπε,

Αρχικά το μυαλό είναι άδειο, και μόνο όταν παραμέ­

νει άδειο, χωρίς να αρπάζει ή να απορρίπτει, μπορεί να

ανταποκριθεί προς τα φυσικά πράγματα χωρίς προκατά­

ληψη. Θα πρέπει να είναι σαν φαράγγι ποταμού με έναν

κύκνο να πετά πάνω από αυτό· το ποτάμι δεν επιθυμεί να

παρακρατήσει τον κύκνο, όμως το πέρασμα του κύκνου

αφήνει τη σκιά του στο ποτάμι, χωρίς παράλειψη. Άλλο

παράδειγμα: Ένας καθρέφτης θα αντικατοπτρίζει όλα τα

πράγματα τέλεια, είτε είναι όμορφα είτε άσχημα· δεν αρ­

νείται ποτέ να δείξει κάτι, ούτε παρακρατεί το αντικείμε­

νο όταν έχει απομακρυνθεί. Το μυαλό θα πρέπει να είναι

ανοιχτό κατά τον ίδιο τρόπο.

Αντηχεί αντι-διανοουμενίστικο; Ακούστε όμως τον Αϊνστάιν:

108

Το θρησκευτικό αίσθημα του επιστήμονα παίρνει

τη μορφή μιας εκστατικής κατάπληξης για την αρμονία

του φυσικού νόμου, το οποίο φανερώνει μια νοημοσύνη

τέτοιας υπεροχής που, σε σύγκριση με αυτό, όλη η συ­

στηματική σκέψη των ανθρώπων είναι ένας εντελώς

ασήμαντος συλλογισμός. Το αίσθημα αυτό είναι η αρχή

που καθοδηγεί τη ζωή του και τη δουλειά του.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 17

Ένα από τα πολλά κεφάλαια τα οποία είναι τόσο σχετικά με την

ανατροφή των παιδιών όσο και με τη διακυβέρνηση.

Ο Σοφός δεν μιλά, ενεργεί: Τα λόγια του βρίσκονται σε τέλεια

αρμονία με τις πράξεις του. Είναι πάντα αυθεντικός.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 18

το μεγάλο Τάο: Ο Τζαϊάτα είπε στον Βασουμπάντου, «Αν δεν

έχεις στο μυαλό σου τίποτα να ζητήσεις, η διάθεση αυτή αποκα­

λείται το Τάο.»

εμφανίζονται η καλοσύνη και η ευσέβεια: Όταν το Τάο έχει λη­

σμονηθεί, οι άνθρωποι ενεργούν σύμφωνα με τους κανόνες, όχι

από την καρδιά. Η καλοσύνη αυτή είναι τόσο αβέβαιη όσο εκεί­

νη του Ιώβ και μπορεί να είναι τόσο αυτάρεσκη όσο του Μικρού

Τζακ Χόρνερ(4). Ενώ ένας καλός πατέρας δεν έχει σκοπό να είναι

καλός απλά ενεργεί φυσιολογικά.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 19

Απαλλάξου από την αγιοσύνη και τη σοφία: Όταν μερικούς αν­

θρώπους τους αποκαλούν άγιους, οι άλλοι άνθρωποι θεωρούν

τον εαυτό τους αμαρτωλό. Όταν έναν άνθρωπο τον αποκαλούν

109

σοφό, οι άλλοι νομίζουν ότι υπάρχει κάτι που χρειάζεται να το

μάθουν. Η Σοφή δεν χρησιμοποιεί τέτοιες κατηγορίες «γι' αυτή

κανένας δεν είναι σοφός ή άγιος» έτσι, κατά την παρουσία της ο

καθένας αισθάνεται σαν στο σπίτι του.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ20

ναι και όχι:

Ο Τσάο-τσου ρώτησε τον Ναν-τσουάν, «Τι είναι το

Τάο;»

Ο Ναν-τσουάν είπε, «Το Τάο είναι το καθημερινό

μυαλό.»

Ο Τσάο-τσου είπε, «Πώς μπορώ να το πλησιάσω;»

Ο Ναν-τσουάν είπε, «Όσο περισσότερο προσπαθείς

να το πλησιάσεις, τόσο μακρύτερα θα βρίσκεσαι.»

«Αλλά αν δεν πλησιάσω κοντά, πώς μπορώ να το κα­

ταλάβω;»

Ο Σοφός είπε, «Δεν είναι θέμα τού να καταλαβαίνεις

ή να μην καταλαβαίνεις. Το να καταλαβαίνεις είναι αυτα­

πάτη· το να μην καταλαβαίνεις είναι αδιαφορία. Αλλά

όταν φτάσεις το απρόσιτο Τάο, είναι σαν το καθαρό διά­

στημα, απεριόριστο και γαλήνιο. Πού υπάρχει χώρος

σ'αυτό για ναι ή για όχι;»

Μόνο εμένα δεν με ενδιαφέρει: Αν συμβαίνει το καλό, καλώς

αν συμβαίνει το κακό, καλώς.

Είμαι σαν τον ηλίθιο: Πρώτα σβήνεις τον πίνακα· μετά μπορείς

να γράψεις κάτι καινούργιο.

Είμαι διαφορετικός από τους συνηθισμένους ανθρώπους: Είμαι

περισσότερο συνηθισμένος. Όταν είμαι πεινασμένος, τρώω·

όταν είμαι κουρασμένος, κοιμάμαι· αυτό είναι όλο. Ο Πάιτσανγκ

είπε,

Μετά τη φώτιση (enlightenment) παραμένει κάποιος το ίδιο όπως και πριν από αυτή. Απλά κανείς είναι απε-

110

λευθερωμένος από το εξωπραγματικό και την πλάνη. Το

μυαλό του κοινού ανθρώπου είναι το ίδιο με αυτό του

σοφού, γιατί το Αρχικό Μυαλό είναι τέλειο και ολοκλη­

ρωμένο αφ' εαυτού του. Όταν έχεις κάνει αυτή την παρα­

δοχή, σε παρακαλώ μην τη χάνεις.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 21

πριν από χρόνο και χώρο: Ο Φίλωνας είπε, «Το σήμερα σημαίνει

απεριόριστη και ανεξάντλητη αιωνιότητα. Μήνες και χρόνια και

όλες οι χρονικές περίοδοι είναι ιδέες των ανθρώπων, οι οποίοι

μετρούν τα πάντα με αριθμούς αλλά το αληθινό όνομα της αιω­

νιότητας είναι το Σήμερα.»

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 22

Αν θέλεις να είσαι πλήρης, κλπ.: Εκτός και αποδεχτείς τον εαυτό

σου, δεν μπορείς να εγκαταλείψεις τους δισταγμούς σου.

Επειδή δεν ξέρει ποιος είναι: Από την άποψη της προσωπικότη­

τας, ξέρει πολύ καλά ποιος είναι· αυτό είναι κείνο που του επι­

τρέπει να χρησιμοποιεί την προσωπικότητά του για το καλό της

ανθρωπότητας, αντί να χρησιμοποιείται από αυτή. Αλλά από

την πλευρά του αληθινού εαυτού του, δεν έχει πού να σταθεί και

δεν υπάρχει εαυτός να τον γνωρίσει. Δεν ξέρει· απλά είναι.

Μόνο έχοντας ζήσει σύμφωνα με το Τάο: Αυτό είναι κείνο που

εννοούσε ο Παύλος της Ταρσούς όταν έλεγε, «Όχι εγώ, αλλά ο

Χριστός μέσα μου»(5). Ή, με μια πιο λαφριά διάθεση το μικρό

παιδί που όταν η μητέρα του ενοχλήθηκε και του είπε «Σταμάτα

να φταρνίζεσαι!» απάντησε, «Δεν φταρνίζομαι! Με φταρνίζει!»

111

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 23

εμπιστεύσου τις φυσικές σου αποκρίσεις: Εμπιστεύσου τη νοημο­

σύνη του σώματος.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ24

δύναμη πάνω στους άλλους: Ό άλλος είναι ο εαυτός. Όταν το κα­

ταλάβουμε αυτό, είμαστε σε θέση να χρησιμοποιήσουμε τη δύ­

ναμη σοφά.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 25

μητέρα του κόσμου: Όπως λέει το κεφάλαιο 51, «Το Τάο γεννά όλες τις υπάρξεις, / τις διατρέφει, τις συντηρεί, / τις φροντίζει, τις ανακουφίζει, τις προστατεύει, / τις παίρνει πίσω στον εαυτό του.» Αυτές είναι οι τέσσερις μεγάλες δυνάμεις: Ανιαρό.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 26

χωρίς να εγκαταλείπει το σπίτι: Ποτέ δεν χάνει την επαφή της με το ποια πραγματικά είναι. Στο μέσο της χαράς, ή της οργής ή της

θλίψης, παραμένει ατάραχη.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 27

Αυτό είναι ένα από τα σημαντικότερα κεφάλαια στο Τάο Τε Τζινγκ. Πρώτη στροφή: Εδώ ήμουν πολύ ελεύθερος, γιατί το κεντρικό σημείο -ειλικρίνεια προς την πραγματικότητα, ανοιχτή καρδιά­χρειάζεται να γίνει τόσο ξεκάθαρο όσο είναι δυνατό. Το αρχικό

κείμενο λέει:

112

Ένας καλός περπατητής δεν αφήνει ίχνη ή πατημα­

σιές. Ένας καλός ομιλητής δεν κάνει γλωσσικά ολισθή­

ματα ή λάθη. Ένας καλός υπολογιστής δεν χρειάζεται

ράβδους μέτρησης ή τσέτουλα(6). Ένας καλός κλειδαράς

δεν χρησιμοποιεί ούτε μάνταλα ούτε κλειδιά, όμως κα­

νείς δεν μπορεί να ανοίξει. Ένας καλός δεσμοφύλακας

δεν χρησιμοποιεί σχοινιά ή σπάγγο, όμως κανείς δεν

μπορεί να λυθεί.

διαθέσιμος σε όλους τους ανθρώπους: Επειδή δεν είναι προ­

σκολλημένος στι δικές του ιδέες.

θα χαθείς: Σε ηθικές κρίσεις. Το Δέντρο της Γνώσης του Κα­

λού και του Κακού είναι το Δέντρο του Θανάτου.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 28

Γνώριζε το αρσενικό, / αλλά εξοικειώσου με το θυλυκό: Παραμέ­νοντας στο δεκτικό επιτρέπει στο δημιουργικό να αναδυθεί. Στην

πραγματικότητα, το δημιουργικό και το δεκτικό είναι συμπλη­

ρωματικές πλευρές της ίδιας διαδικασίας.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ29

Θέλεις να βελτιώσεις τον κόσμο: Ο Ραμάνα Μαχάρσι είπε,

Θέλοντας να μεταρρυθμίσεις τον κόσμο χωρίς να

ανακαλύψεις τον πραγματικό σου εαυτό είναι σαν να

προσπαθείς να καλύψεις τον κόσμο με δέρμα για να απο­

φύγεις τον πόνο από το περπάτημα στις πέτρες και στα

αγκάθια. Είναι πολύ απλότερο να φοράς παπούτσια.

Δεν μπορεί να βελτιωθεί: Αυτό είναι «το μυαλό του Σαββά­

του», όπως στο πρώτο κεφάλαιο της Γένεσης: όταν ο Θεός, από

113

μια κατάσταση τέλειας αταραξίας, κοιτά τον κόσμο και λέει,

«Ιδού, είναι πολύ ωραίος»(Ί). Στην πραγματικότητα, αυτό το «δεν

μπορεί να βελτιωθεί» είναι η μεγαλύτερη δυνατή βελτίωση. Κά­

νε σύγκριση με το κεφάλαιο 35: «Αντιλαμβάνεται την παγκό­σμια αρμονία, / ακόμη και στο μέσο μεγάλου πόνου, / επειδή έχει βρει την ειρήνη στην καρδιά της.»

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 30

δεν προσπαθεί να βιάζει τα πράγματα: Αφήνει τα θέματα να λύ­

νονται από μόνα τους.

εκτός ελέγχου: Έξω από τον έλεγχο του δικού του, μικροσκοπι­

κού, προσωπικού, συνειδητού εαυτού.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ31

Η ειρήνη είναι η ανώτατη αξία του: Ειρήνη σημαίνει πληρότητα.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 32

Μικρότερο από ηλεκτρόνιο: Ούτε μικρό ούτε μεγάλο. Ούτε εδώ

ούτε εκεί. Ούτε παρελθόν ούτε μέλλον ούτε παρόν. Επίσης (μια

και το συζητάμε) όλα τα παραπάνω.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 33

αληθινή σοφία: Όταν γνωρίζω τον εαυτό μου, γνωρίζω τους άλ­

λους. Όταν έχω γίνει κυρίαρχος του εαυτού μου, δεν μου χρειά­

ζεται να γίνω κυρίαρχος των άλλων.

114

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 34

δεν τα δημιουργεί: Είναι περισσότερο σαν τη μητέρα παρά σαν τον τεχνίτη, γεννώντας αντί να δημιουργεί. Ενεργεί χωρίς συνει­δητό πλάνο ή σκοπό. Ο Θεός δεν λέει, «Ας γίνει φως.» Το φως απλά είναι, και είναι ο Θεός.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 35

ειρήνη στην καρδιά της: Είναι επικεντρωμένη στην ειρήνη· έτσι μπορεί να δώσει ολοκληρωτικά τον εαυτό της στον πόνο.

χωρίς γεύση: Το σχόλιο του ζεν Μάστερ Σενγκ Σαν:

Ο Μεγάλος Δρόμος δεν έχει πόρτα.

Το καθαρό νερό δεν έχει γεύση.

Η γλώσσα δεν έχει κόκκαλα.

Σε πλήρη ακινησία, ένα πέτρινο κορίτσι χορεύει.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 36

Αν θέλεις να περιορίσεις κάτι: Για παράδειγμα, ελαττώματα του χαρακτήρα σου. Όταν καταπιέζονται ή αγνοούνται, συνεχίζουΥ" αλλά όταν τα γνωρίζεις συνειδητά, ατονούν και εξαφανίζονται, σταδιακά. Ή, όπως είπε ο Μπλέικ από μια ελαφρώς διαφορετική σκοπιά, «ο δρόμος της υπερβολής οδηγεί στο παλάτι της σοφίας.»

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 37

Αν ισχυροί άνδρες και γυναίκες / μπορούσαν να επικεντρωθούν σε αυτό: Μπορούν!

115

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 38

Ο Σοφός δεν κάνει τίποτα: Δεν έχει κάποιο στόχο στο μυαλό του,

δεν σκέπτεται ότι αυτός κάνει οτιδήποτε. Απλώς βρίσκεται πα­

ρών για την κούρσα.

όμως δεν αφήνει τίποτα αγίνωτο: Όχι προσδοκίες. Όχι μεταμέ­

λειες. Όχι κατάλοιπα.

Όταν το Τάο έχει χαθεί: Δεν μπορείς ποτέ να χάσεις το Τάο.

Αλλά μπορείς να το βρεις.

Έτσι ο Σοφός ασχολείται / με το βάθος και όχι με την επιφάνεια: Στα βάθη, δεν υπάρχει διάκριση μεταξύ βάθους και επιφάνειας.

Φρούτα το φθινόπωρο, λουλούδια την άνοιξη. Απολαμβάνει τα

λουλούδια, όπως απολαμβάνει και τα φρούτα.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 39

αφήνεται να διαπλαστεί από το Τάο: Όπως ένα κομμάτι μάρμαρο

αφήνεται να διαμορφωθεί από το γλύπτη, ώστε να μπορεί να

αποκαλυφθεί το άγαλμα μέσα του. Το σφυρί και η σμίλη είναι τα

απαραίτητα μέσα. Οχ!

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 40

Η ύπαρξη γεννιέται από τη μη-ύπαρξη: «Μη-ύπαρξη» σημαίνει το

πέραν των κατηγοριών της ύπαρξης και της μη-ύπαρξης.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 41

η μεγαλύτερη αγάπη φαίνεται αδιάφορη: Επειδή δεν έχει προτιμή­

σεις. Ένας καλός πατέρας αγαπά όλα τα παιδιά του το ίδιο, άσχε­

τα από το αν τελικά γίνουν κλέφτες, ξυλουργοί, η μεσσίες. Όπως

είπε ο Ιησούς ο Ναζωραίος, «Αγαπάτε τους εχθρούς σας [π.χ. συ-

116

μπεριφερθείτε τους με γενναιοφροσύνη και ευσπλαχνία], ώστε να μπορείτε να είστε παιδιά του ουράνιου πατέρα σας: γιατί κά­νει τo~ ήλιο του να ~νατέλλει για τους καλούς και τους κακούς, και στελνει τη βροχη του προς δικαίους και αδίκους.»(8)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 42

ΤΟ Τάο γεννά το Ένα: Όταν ονομάζεται το Ένα, δεν είναι πια το Τάο. (Οταν ονομάζεται το Τάο, δεν είναι πια το Τάο.) Το Ένα γεννά το Δύο: Ε!

Το Δύο γεννά το Τρία: Πού θα τελειώσει· Το Τρία γεννά όλα τα πράγματα: Το ήξερ~! Τώρα ακόμη μια φορά από την αρχή, με πάθος.

Όλα τα πράγματα έχουν τα νώτα τους στο θηλυκό, κλπ.: Κυριολε­κτικά, «Τα δέ~α χιλιάδες πράγματα κουβαλούν [στην πλάτη τους] το γιν (Υιn) και αγκαλιάζουν [μπροστά] το γιανγκ (yang). με τη συγχώνευση της ενέργειας [τσι] (chi) αυτών των δύο επι-τυγχάνουν την αρμονία.» '

Τελευταία στροφή: Εδώ έχω αυτοσχεδιάσει. Το κείμενο λέει:

Οι άνθρωποι μισούν να είναι ορφανά, χηρευάμενοι, πειναλέοι. Ωστόσο βασιλιάδες και πρίγκηπες παίρνουν αυτά τα ονόματα σαν τίτλους τους. Έτσι πολλές φορές κερδίζεις χάνοντας άλλες φορές χάνεις κερδίζοντας. Ό, τι έχουν διδάξει οι άλλοι, διδάσκω κι εγώ: «Οι βίαιοι δεν θα πεθάνουν από φυσικό θάνατο.» Αυτό θα το κάνω πατέρα της διδασκαλίας μου.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 43

ηπιότατο... / σκληρότατο ... : Παραδείγματα: νερό και πέτρα, αγάπη και μίσος.

117

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 44

Φήμη ή ακεραιότητα, κλπ.: Αλλά γιατί θα πρέπει να πιαστεί σε

αυτές τις διχοτομήσεις; Άπαξ και έχει υποταχθεί στο Τάο, ο Σο­

φός δέχεται ό,τι του παρουσιαστεί. Αν του παρουσιαστεί φήμη,

τη χρησιμοποιεί με ακεραιότητα. Αν του παρουσιαστούν χρήμα­

τα, τα χρησιμοποιεί σαν καθαρή ενέργεια. Επιτυχία και αποτυχία

είναι το ίδιο άσχετα γι'αυτόν, γιατί η καρδιά του αναπαύεται στο

Τάο.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 45

Αληθινή τελειότητα: Ένα ραγισμένο φλυτζάνι του καφέ. Ο θόρυ­

βος της κυκλοφορίας έξω από το παράθυρό σου.

Αληθινή πληρότητα: Προσοχή, για παράδειγμα.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 46

Όποιος μπορεί να δει μέσα από τον κάθε φόβο: Αυτό είναι η μόνη

πραγματική άμυνα. Ο Πρόεδρος Ρούσβελτ είπε, «Δεν έχουμε να

φοβηθούμε τίποτα εκτός από τον ίδιο το φόβο.» Θα έλεγα, «Ού­

τε κι αυτό ακόμη.»

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 47

Όσο περισσότερα γνωρίζεις: Όσο περισσότερα γνωρίζεις χωρίς

να γνωρίζεις τον εαυτό σου.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 48

κάθε μέρα εγκαταλείπεται κάτι: Με ευγνωμοσύνη.

118

Η αληθινή κυριαρχία μπορεί να κερδηθεί: Στην πραγματικότη­τα, δεν μπορεί να κερδηθεί. Η αληθινή κυριαρχία είναι να αφή­νεις τα πράγματα να παίρνουν το δρόμο τους.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 49

Η Σοφή δεν έχει μυαλό δικό της: Έχει ισχυρή θέληση και ισχυρό χαρακτήρα, αλλά είναι διαπερατή. Και το μυαλό της είναι τόσο λεπτό που, σε σύγκριση με τις άκαμπτες διαρθρώσεις των σκέ­ψεων και των επιθυμιών άλλων ανθρώπων, φαίνεται να είναι κα­θαρό διάστημα.

Εμπιστεύεται επίσης τους ανθρώπους που δεν είναι αξιόπιστοι: Όπως ο γονιός του οποίου το παιδί έχει παραβιάσει έναν κανόνα. Οπωσδήποτε, όταν ο γονιός είναι αυθεντικός, το παιδί θα είναι επίσης αυθεντικό.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 50

Υπάρχει ένας αριθμός εδαφίων στο Τάο Τε Τζινγκ όπου λειτουρ­γεί μια πολύ στενότερη επίγνωση της κατάστασας από ότι στο υπόλοιπο βιβλίο. Τα εδάφια αυτά μπορεί να είναι παρενθέσεις (αρκετά δείχνουν ένα ενδιαφέρον για την αθανασία, όπως έκανε ο τελευταίος, ο μαγικός ταοϊσμός). Ή ίσως ο παλιός ο σύντροφος είχε δυσκοιλιότητα τις μέρες που τα έγραφε. Αλλά αφού το έργο μου ήταν να αναδημιουργήσω το κύριο μέρος της σκέψης του Λάου-Τζε, δεν μπορούσα με καθαρή τη συνείδησή μου να τα πε­ριλάβω σε αυτή την έκδοση. Αντί γι' αυτό, εκείνο που έχω κάνει είναι να αυτοσχεδιάσω στο θέμα του εδαφίου, προσέχοντας πά­ντα να παραμείνω μέσα στο πνεύμα και τη γλώσσα του κύριου σώματος του κειμένου. Γι' αυτούς που είναι περίεργοι, σε αυτές εδώ τις σημειώσεις έχω περιλάβει κυριολεκτικές μεταφράσεις. Το κείμενο λέει:

119

Η είσοδος είναι ζωή· η έξοδος είναι θάνατος. Τρεις

στους δέκα είναι συνοδοί της ζωής τρεις στους δέκα εί­

ναι συνοδοί του θανάτου. Και τρεις στους δέκα κινούνται

από τη ζωή προς το μέρος του θανάτου. Γιατί γίνεται αυ­

τό; Επειδή ζουν τη ζωή πάρα πολύ έντονα. Έχω ακούσει

ότι αυτός που ξέρει πώς να διαφυλάξει τη ζωή του δεν

συναντά ούτε ρινόκερο ούτε τίγρη όταν ταξιδεύει στην

ξηρά, και δεν τον αγγίζει το σπαθί όταν μπαίνει στη μά­

χη. Ο ρινόκερος δεν βρίσκει μέρος σε αυτόν να μπήξει το

κέρατό του· η τίγρη δεν βρίσκει σημείο σε αυτόν να μπή­

ξει τα νύχια της ο στρατιώτης δεν βρίσκει μέρος σε αυ­

τόν να μπήξει το σπαθί του. Γιατί συμβαίνει αυτό; Γιατί

μέσα σε αυτόν δεν υπάρχει μέρος θανάτου.

δεν του έχει απομείνει τίποτα: Το σχόλιο του ζεν Μάστερ Σενγκ

Σαν:

Μπαίνοντας με άδεια χέρια,

βγαίνοντας με άδεια χέρια.

Ποιο είναι το αρχικό σου πρόσωπο;

Το φεγγάρι λάμπει παντού.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 51

τιμά το Τάο αυθόρμητα: Το να τιμάς το Τάο σημαίνει να σέβεσαι

τα πράγματα όπως έχουν. Υπάρχει μια υπέροχη γιαπωνέζικη

ιστορία (προσαρμοσμένη εδώ από το Ένα Λουλούδι Δεν Μιλά του Ζενκέι Σιμπαγιάμα Ρόσι) η οποία απεικονίζει αυτή τη στά­

ση:

Εκατόν πενήντα χρόνια πριν ζούσε μια γυναίκα που

την έλεγαν Σόνο, της οποίας την ευλάβεια της καρδιάς

και την αγνότητά της τη σέβονταν σε μεγάλη απόσταση.

Μια μέρα ένας σύντροφος βουδιστής, έχοντας κάνει με-

120

γάλο ταξίδι για να τη δει, τη ρώτησε, «Τι μπορώ να κάνω

για να ηρεμήσει η καρδιά μου;» Εκείνη είπε, «Κάθε

πρωί και κάθε βράδυ, και όποτε σου συμβαίνει κάτι, εξα­

κολούθησε να λες, ''Ευχαριστώ για όλα. Δεν έχω κανένα

παράπονο."» Ο άνθρωπος έκανε ό,τι του ειπώθηκε, για

έναν ολόκληρο χρόνο, αλλά η καρδιά του δεν είχε ακόμη

ειρηνεύσει. Επέστρεψε στη Σόνο άθυμος. «Εχω επανα­

λάβει την προσευχή σου ξανά και ξανά, αλλά τίποτα στη

ζωή μου δεν έχει αλλάξει· είμαι το ίδιο φίλαυτο άτομο

που ήμουν και πριν. Τι θα πρέπει να κάνω τώρα;» Η Σόνο

είπε αμέσως, «Ευχαριστώ για όλα. Δεν έχω κανένα παρά­

πονο.» Ακούγοντας τα λόγια αυτά, ο άνθρωπος μπόρεσε

να ανοίξει τα πνευματικό του μάτι, και γύρισε στο σπίτι

του με μεγάλη χαρά.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 52

ξαναπέρνα από τα ίχνη των αποκαλύψεων: Από πού έρχεσαι;

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 53

Ο μεγάλος Δρόμος είναι εύκολος: Ο ζεν Μάστερ Σενγκ Τσαν είπε,

Ο μεγάλος Δρόμος δεν είναι δύσκολος

αν δεν προσκολλάσαι στο καλό και στο κακό.

Απαλλάξου μόνο από τις προτιμήσεις σου:

και όλα θα είναι εντελώς ξεκάθαρα.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 54

αυθεντικός: Το σημάδι ενός αυθεντικού ατόμου είναι η ειλικρί­

νεια. Δεν έχει τίποτα να κρύψει, τίποτα να υπερασπιστεί.

121

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 55

σαν το νεογέννητο παιδί: Ο Τζουάνγκ-τζε είπε,

Το μωρό κλαίει όλη την ημέρα χωρίς να βραχνιάζει ο

λαιμός του. Σφύγγει τη γροθιά του όλη την ημέρα χωρίς

να του προξενούνται σπασμοί στο χέρι του. Κοιτάζει όλη

την ημέρα χωρίς να εξασθενούν τα μάτια του. Ελεύθερο

από όλες τις έγνοιες, χωρίς συνείδηση του εαυτού του,

ενεργεί χωρίς να σκέπτεται, δεν ξέρει γιατί συμβαίνει το

καθετί, δεν χρειάζεται να ξέρει.

Τέτοια είναι η δύναμη του Σοφού, κλπ.: Εδώ έχω αυτοσχεδιάσει.

Το κείμενο λέει:

Το να γνωρίζεις την αρμονία σημαίνει να γνωρίζεις

το αιώνιο' το να γνωρίζεις το αιώνιο σημαίνει να έχεις

διορατικότητα. Το να μεταλλάζεις τη ζωή είναι δυσοίω­

νο' το να ελέγχεις το τσι (chi) με το μυαλό είναι επιθετι­κότητα. Όταν είναι πάρα πολύ επιθετικά, τα πράγματα

φθείρονται. Αυτό είναι μη-Τάο. Το μη-Τάο τελειώνει σύ­

ντομα.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 56

Εκείνοι που ξέρουν δεν μιλούν: Δεν μιλούν για να μιλούν, ή για

να αποδείξουν κάτι, ή για επίδειξη. Μιλούν μόνο όταν πρέπει

(και αν αισθάνονται ότι πρέπει να μιλήσουν).

Εκείνοι που μιλούν δεν ξέρουν: Αυτή είναι άγνοια, όχι η ειλι­

κρίνεια τού να μη γνωρίζεις.

122

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 57

ο κόσμος θα κυβερνηθεί μόνος του: Όπως η φύση ρυθμίζει τον

εαυτό της, χωρίς την ανάγκη των δικών μας φαίνών ιδεών.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 58

Δεύτερη στροφή: Εδώ έχω αυτοσχεδιάσει. Το κείμενο λέει:

Η ευημερία στηρίζεται στη συμφορά' η συμφο­

ρά είναι κρυμμένη στην ευημερία. Ποιος ξέρει τη

γραμμή που τις διαχωρίζει; Το φυσιολογικό γίνεται

το διεστραμμένο, το καλό γίνεται το τερατώδες. Για

πολύ καιρό οι άνθρωποι έχουν περιέλθει σε σύγχυ­

ση γύρω από αυτό.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 59

Εδώ έχω αυτοσχεδιάσει. Το κείμενο λέει:

Στη διακυβέρνηση ανθρώπων και στην υπηρεσία

προς τα ουράνια, τίποτα δεν είναι καλύτερο από τη με­

τριοπάθεια. Μόνο εκείνος που είναι μετριοπαθής μπορεί

να προετοιμαστεί. Αυτός που προετοιμάζεται συσσωρεύ­

ει ένα απόθεμα «τε» [αρετή ή δύναμη' το Τάο καθώς πλη­

ροφορεί το καθετί και ενεργεί στον κόσμο]. Αυτός που

συγκεντρώνει ένα απόθεμα «τε» υπερνικά όλα τα εμπό­

δια. Αυτός που υπερνικά όλα τα εμπόδια δεν έχει όρια.

Αυτός που δεν έχει όρια μπορεί να κατέχει μια χώρα. Αυ­

τός που κατέχει τη μητέρα μιας χώρας μπορεί να την κρα­

τήσει για πολύ καιρό. Αυτό λέγεται να έχεις βαθιές ρίζες

και δυνατό κορμό, μακρά ζωή και διαρκή οραματισμό.

123

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 60

βγες έξω από το δρόμο του: Θα είναι σαν ένα σπαθί που κόβει τον

αέρα. Καμία βλάβη.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 61

Εδώ έχω αυτοσχεδιάσει. Το κείμενο λέει:

Μια μεγάλη χώρα είναι σαν το κατώτερο μέρος ενός

ποταμού. Είναι το σημείο επαφής του κόσμου, το θηλυκό

του κόσμου. Το θηλυκό, με την ηρεμία, κατακτά το αρσε­

νικό. Με τη γαλήνη παίρνει την κατώτερη θέση. Έτσι μια

μεγάλη χώρα τοποθετώντας τον εαυτό της σε κατώτερη

θέση μπορεί να κατακτήσει μια μικρή χώρα. Μια μικρή

χώρα με το να βρίσκεται σε κατώτερη θέση μπορεί να

κατακτήσει μια μεγάλη χώρα. Έτσι η μία κατακτά τοπο­

θετώντας τον εαυτό της χαμηλότερα, η άλλη κατακτά με

το να βρίσκεται φυσιολογικά χαμηλότερα. Μια μεγάλη

χώρα δεν θέλει τίποτα περισσότερο από το να συγκε­

ντρώνει ανθρώπους και να τους διατρέφει. Μια μικρή

χώρα δεν θέλει τίποτα περισσότερο από το να εισέρχεται

και να υπηρετεί τους ανθρώπους. Αφού και οι δύο απο­

κτούν αυτό που θέλουν, η μεγάλη χώρα θα πρέπει να

παίρνει την κατώτερη θέση.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 62

Το Τάο είναι το κέντρο του κόσμου: Το κέντρο είναι παντού.

ο θησαυρός του καλού ανθρώπου: Είναι σαν το μαγικό πουγκί:

μπορεί να ξοδεύει ελεύθερα, και πάντα υπάρχουν κι άλλα.

το καταφύγιο του κακού ανθρώπου: Δεν τον κρίνει. Έτσι μπο­

ρεί να βγει έξω από την ιδέα του για τον εαυτό του. Πάντα υπάρ­

χει μια ακόμη ευκαιρία.

124

κανείς δεν μπορεί να το πραγματώσει. Επειδή δεν υπάρχει «αυτό.»

Αντί γι' αυτό/ προσφέρσου να τον διδάξει ς για το Τάο: Ακόμη καλύτερα, μην προσφέρεσαι. Ο Σοφός απλά ανταποκρίνεται στις περιστάσεις με τον κατάλληλο τρόπο. Αν ο πρόεδρος ή ο πάπας ή ένας φρουρός των συνόρων έχει κάποια ερώτηση, θα απαντή­σει με χαρά. Αλλιώς, κοιτάζει τη δουλειά του και αφήνει τα πά­ντα στο Τάο.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 63

Όταν αντιμετωπίζει κάποια δυσκολία: Μια δυσκολία είναι σαν ένα γράμμα με τη διεύθυνσή της επάνω.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 64

Δεν ενδιαφέρεται παρά μόνο για το Τάο: Το οποίο δεν σημαίνει ότι δεν αγαπά τη γυναίκα του, τα παιδιά του, τους φίλους του, τη χώρα του, τον πλανήτη. Αλλά τα βλέπει από την κατάλληλη σκο­πιά: την αιωνιότητα. Και αφού αυτός και η γυναίκα του αγαπούν το Τάο περισσότερο από ό,τι αγαπιούνται μεταξύ τους, ο γάμος τους ακτινοβολεί αγάπη. Αυτή είναι η σημασία της Βιβλικής φράσης «Θα αγαπάς τον Άρρητο τον Θεό σου με όλη σου την καρδιά, και με όλη σου την ψυχή, και με όλη σου τη δύναμη.»(9)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 65

τους δίδασκαν ευγενικά να μην γνωρίζουν: Οι αρχαίοι Σοφοί δί­δασκαν την υπέρτατη αξία Του Μυαλού που Δεν Γνωρίζει, το οποίο είναι παντοτεινά φρέσκο, ανοιχτό, και γόνιμο σε δυνατό­τητες. (Ενα άλλο όνομα γι' αυτό είναι Μυαλό Αρχάριου.)

125

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 66

Η Σοφή είναι πάνω από τους ανθρώπους: Όχι ότι αισθάνεται ανώτερη, αλλά ότι, κοιτάζοντας από υψηλότερη σκοπιά, μπορεί να δει περισσότερα.

Όλος ο κόσμος είναι ευγνώμων προς αυτήν: Ακόμη κι εκείνοι που νομίζουν ότι είναι αγνώμονες.

κανείς δεν μπορεί να ανταγωνιστεί με αυτήν: Τους βλέπει όλους ίσους της.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 67

Δεύτερη στροφή: Εδώ έχω αυτοσχεδιάσει. Το κείμενο λέει:

Έχω τρεις θησαυρούς τους οποίους διαφυλάσσω και τους οποίους θεωρώ πολύτιμους. Ο πρώτος είναι η ευ­σπλαχνία, ο δεύτερος είναι η λιτότητα, ο τρίτος είναι το να τολμώ να μην είμαι πρώτη στον κόσμο. Όποιος είναι σπλαχνικός μπορεί να είναι γενναίος. Όποιος είναι λιτός μπορεί να είναι γενναιόδωρος. Όποιος τολμά να μην εί­ναι πρώτος στον κόσμο μπορεί να γίνει ο ηγέτης του κό­σμου. Αλλά το να είσαι γενναίος χωρίς συμπόνια, γεν­ναιόδωρος χωρίς λιτότητα, επιφανής χωρίς ταπεινότητα: αυτό είναι θανάσιμο. Όποιος δείχνει ευσπλαχνία στη μά­χη θα είναι νικητής. Όποιος δείχνει συμπόνια κατά την άμυνα θα παραμένει ακλόνητος. Τα ουράνια βοηθούν και προστατεύουν εκείνους που είναι σπλαχνικοί.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 68

Εδώ έχω αυτοσχεδιάσει. ΤΟ κείμενο λέει:

Ο επιδέξιος αξιωματικός δεν είναι φιλοπόλεμος. Ο επιδέξιος μαχητής δεν είναι βίαιος, Ο επιδέξιος κατακτη-

126

τής δεν είναι ανταγωνιστικός. Ο επιδέξιος εργοδότης το­

ποθετεί τον εαυτό του κάτω από τους άλλους. Αυτό ονο­

μάζεται το «τε» του μη ανταγωνισμού. Αυτό αποκαλεί­

ται η δύναμη να χρησιμοποιείς τις ικανότητες των αν­

θρώπων. Αυτό ονομάζεται συμμόρφωση με τα ουράνια.

Από τα παλιά τα χρόνια ήταν ο καλύτερος τρόπος.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 69

Το να υποτιμάς τον εχθρό σου: Ακόμη και να τον σκέπτεσαι ως

εχθρό είναι επικίνδυνο. Αν χρειάζεσαι μια λέξη, χρησιμοποίησε

το «αντίπαλος.» Μακάρι ο καλύτερος (όπως λέγεται) να νικήσει.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 70

εύκολο να μπουν σε εφαρμογή: Τα χόρτα και τα δέντρα δεν έχουν

πρόβλημα με αυτό· τα ζώα είναι τέλειοι θιασώτες.

κοίταξε μέσα στην καρδιά σου: Και εξακολούθησε να κοιτάζεις.

Εξακολούθησε να αφουγκράζεσαι, επίσης, μέχρις ότου οι εικό­

νες και οι ήχοι εξαφανιστούν από μόνα τους.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 71

Πρώτα κατάλαβε ότι είσαι άρρωστος: Ο Νοβάλις είπε, «ηταν ονει­

ρευόμαστε ότι ονειρευόμαστε, είμαστε έτοιμοι να ξυπνήσουμε.»

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 72

Έτσι ο Σοφός κάνει πίσω: Δεν συμπεριφέρεται σαν γκουρού ή

μεσσίας, επειδή δεν θέλει οι άνθρωποι να εξαρτώνται από αυτόν,

κι έτσι να είναι πνευματικά ανώριμοι. ηταν οι άνθρωποι αρχί­

ζουν να του φέρονται σαν να ήταν άγιος, τους κόβει τη λατρεία

127

τους από το μπουμπούκι και τους κατευθύνει προς τον δικό τους

εσωτερικό μεσσία.

οι άνθρωποι να μη χρειάζεται να μάθουν τίποτα: Το μόνο που χρειάζεται είναι να ξεμάθουν.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ73

Το Τάο βρίσκεται πάντα σε ηρεμία. Σε ηρεμία με τον εαυτό της, η Σοφή κάνει όλους τους άλλους να ηρεμούν.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 74

Προσπαθώντας να ελέγξεις το μέλλον: Νομίζοντας ότι ξέρεις τι

είναι καλό ή κακό, τι είναι επωφελές και τι βλαβερό. Ο Χουέ

Ναν Τζε λέει μια ιστορία γι' αυτό:

Το άλογο ενός φτωχού αγρότη έφυγε μακριά προς τη

χώρα των βαρβάρων. Όλοι οι γείτονες τον συλλυπήθη­

καν, αλλά ο πατέρας του είπε, «Πώς ξέρετε ότι αυτό δεν

είναι καλή τύχη;» Μετά από μερικούς μήνες το άλογο

επέστρεψε μαζί με ένα βαρβαρικό άλογο εξαιρετικής ρά­

τσας. Όλοι οι γείτονες τον συγχάρηκαν, αλλά ο πατέρας

του είπε, «Πώς ξέρετε ότι αυτό δεν είναι συμφορά;» Τα

δύο άλογα τεκνοποίησαν και η οικογένεια πλουτίστηκε

με εκλεκτά άλογα. Ο γιός του αγρότη διέθετε πολύ από

το χρόνο του ιππεύοντάς τα. Μια μέρα έπεσε κι έσπασε

το κόκκαλο του μηρού του. Όλοι οι γείτονες τον συλλυ­

πήθηκαν, αλλά ο πατέρας του είπε, «Πώς ξέρετε ότι αυτό

δεν είναι καλή τύχη;» Πέρασε ακόμη ένας χρόνος κι οι

βάρβαροι εισέβαλαν στα σύνορα. Όλοι οι σωματικά υγι­

είς νέοι στρατολογήθηκαν, και τα εννέα δέκατα αυτών

πέθαναν στον πόλεμο. Έτσι η καλή τύχη μπορεί να είναι

128

1 συμφορά και αντίστροφα. Ποιος μπορεί να πει πώς θα

μετασχηματιστούν τα γεγονότα;

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 75

άφησέ τους ήσυχους: Πρόσφερέ τους το δώρο τού να μην εξαρ­

τώνται από σένα.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 76

θιασώτης της ζωής: Όσο λιγότερο δύσκαμπτος, τόσο πιο έτοιμος

για τη ζωή ή το θάνατο.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 77

και δεν νομίζει ότι είναι καλύτερη: Απλά είναι περισσότερο διά­

φανη.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 78

αποτελεί τη μεγαλύτερη βοήθεια των ανθρώπων: Η μεγαλύτερη

βοήθεια είναι το να εμπιστεύεται τους ανθρώπους με όλη του την

καρδιά στο να λύνουν τα δικά τους προβλήματα. Ένας αληθινός

φιλάνθρωπος, όπως ένας καλός γονιός, φέρνει τους ανθρώπους

στο σημείο όπου μπορούν να βοηθήσουν τον εαυτό τους.

Τα αληθινά λόγια φαίνονται παράδοξα: Μόνο όταν το μυαλό εί­

ναι γεμάτο από αναλήθειες.

129

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 79

Αν κατηγορείς κάποιον άλλον: Ο Κομφούκιος είπε,

Στον τοξότη υπάρχει μια ομοιότητα με το ώριμο άτο­

μο. Όταν δεν πετυχαίνει το στόχο, γυρίζει και αναζητά τους λόγους της αποτυχίας του στον εαυτό του.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 80

χωρίς να έχουν πάει ποτέ τους να τη δουν: Όχι ότι τους λείπει η σχετική περιέργεια. Αλλά έχουν τις προτεραιότητές τους σωστές.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 81

Ο Σοφός δέν έχει υλικά αγαθά: Αυτή η μη-περιουσία μπορεί να περιλαμβάνει σπίτι, αυτοκίνητο, υπολογιστή, ένα δωμάτιο γεμά­το βιβλία, και μια ηλεκτρική οδοντόβουρτσα. Όσο περισσότερα κάνει για τους άλλους, / τόσο ευwχέστερος εί-

ναι: Επειδή το κάνει για τον εαυτό του. Όσο περισσότερα δίνει στους άλλους, / τόσο πλουσιότερος είναι:

Όσο λιγότερο προσηλώνεται στον εαυτό του τόσο περισσότερο μπορεί να δοθεί στους άλλους. Όταν μπορεί να προσφέρει τον εαυτό του ολοκληρωτικά, ο πλούτος του είναι άπειρος.

130

Γλωσσάριο ελληνικής μετάφρασης

(1) Iroquois, Φυλή Ινδιάνων της Αμερικής

(2) Μάστερ, Σοφός/Σοφή (ή Δάσκαλος/Δασκάλα)

~3) Unna~able, αυτό στο οποίο δεν μπορεί να δοθεί όνομα, (ή Άρρητο). Άρρητος, αυτός που δεν μπορεί να ειπωθεί, που είναι

αδύνατον να τον εκφράσει ή να τον περιγράψει κάποιος.

(4) Μικρός κλέφτης, αχρείος, από γνωστό αγγλικό ποίημα για μι­κράπαιδιά.

(5) «Ου ζω εγώ, ζει δε εν εμοί Χριστός» (Γαλάτας Β-20)

(6) Τσέτουλα (βενετ. cetola), μικρό ξύλο στο οποίο σημειώνο­νταν με εγκοπές, οι επί πιστώσει αγορές τροφίμων.

(7) «Και είδεν ο Θεός ότι καλόν.»

(8) «(Εγώ δε λέγω υμίν), αγαπάτε τους εχθρούς υμών, ευλογείτε τους καταρωμένους υμάς, καλώς ποιείτε τοις μισούσιν υμάς και

~ρoσεύ~εσθε υπέρ των επηρεαζόντων υμάς και διωκόντων υμάς,

οπως γενησθε υιοί του πατρός υμών του εν ουρανοίς, ότι τον

ήλιον αυτού ανατέλλει επί πονηρούς και αγαθούς και βρέχει επί

δικαίου ς και αδίκους.» (Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, 5,44-45).

(9) «Και αγαπήσεις Κύριον τον Θεόν σου εξ όλης της καρδίας σου και εξ όλης της ψυχής σου και εξ όλης της ισχύος σου.» (Κα­

τά Μάρκον Ευαγγέλιο, 12,30). «Αγαπήσεις Κύριον τον Θεόν σου εξ όλης της καρδίας σου

και εξ όλης της ψυχής σου και εξ όλης της ισχύος σου και εξ

όλης της διανοίας σου, (και τον πλησίον σου ως σεαυτόν.» (Κα­

τά Λουκάν Ευαγγέλιο, lo, 27)