ДЭМБ-ын Монгол Улсын Засгийн Газартай Хамтран Ажиллах Дунд Хугацааны Стратеги

ÄÝÌÁ-ûí Ìîíãîë ÓëñûíÄÝÌÁ-ûí Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí Ãàçàðòàé ÕàìòðàíÇàñãèéí Ãàçàðòàé Õàìòðàí Àæèëëàõ Äóíä ÕóãàöààíûÀæèëëàõ Äóíä Õóãàöààíû

ÑòðàòåãèÑòðàòåãè2010-20152010-2015

Ýð¿¿ëÌýíäèéí ßàì

ÄÝÌÁ-ûí Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí Ãàçàðòàé Õàìòðàí Àæèëëàõ Äóíä Õóãàöààíû Ñòðàòåãè

2010-2015

© Äýëõèéí Ýð¿¿ë Ìýíäèéí Áàéãóóëëàãà 2010

Õýâëýëèéí ýðõ õàìãààëàãäñàí.

Ýíýõ¿¿ ñòðàòåãèéí áàðèìò áè÷èãò äóðüäàãäñàí óëñ îðîí, ò¿¿íèé ãàçàð íóòàã, çàõèðãàà, õèë

õÿçãààðûí çààãèéí àñóóäëààðõ àëèâàà ýõ ñóðâàëæ ìàòåðèàë íü Äýëõèéí Ýð¿¿ë Ìýíäèéí

Áàéãóóëëàãûí àëáàí ¸ñíû áàéð ñóóðèéã èëýðõèéëýýã¿é áîëîõûã àíõààðíà óó. Ãàçðûí çóðàã

äýýðõ öýãýí èëýðõèéëëýýð ä¿ðñýëñýí õèëèéí øóãàìûã áàãöàà áàéäëààð ãàðãàñàí áºãººä ýíý

íü õèëèéí øóãàìûí àñóóäëààð á¿ðýí çºâøèëöºëä õàðààõàí õ¿ðýýã¿éã èëýðõèéëíý.

Óã òîâõèìîëä àëèâàà áàéãóóëëàãà áîëîí ¿éëäâýðèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé òàëààð äóðüäàãäñàí

áîë ýíý íü ÄÝÌÁ-ààñ ñàéøààí çºâëºæ áàéãàà ãýñýí ¿ã áèø áîëîõûã àíõààð. Ò¿¿í÷ëýí àëäàà

ìàäàã, îðõèãäóóëñàí ç¿éë áàéõûã ¿ã¿éñãýõã¿é áºãººä ºì÷ëºãäñºí á¿òýýãäýõ¿¿íèé íýðèéã

òîì ¿ñãýýð ÿëãàæ áè÷ñýí áîëíî.

Ýíýõ¿¿ ñòðàòåãèéí áàðèìò áè÷èãò îðñîí ìýäýýëëèéã á¿ðýí òºãñ, çºâ ãýäãèéã áàòàëãààæóóëààã¿é,

¿¿íýýñ óðãàí ãàðàõ àëèâàà õîõèðëûí õàðèóöëàãûã ÄÝÌÁ õ¿ëýýõã¿éã àíõààðíà óó.

ÄÝÌÁ-ààñ ýðõëýí õýâë¿¿ëñýí ìàòåðèàëûã World Health Organization, 20 Avenue Appia, 1211

Geneva 27 Switzerland (Tel: +41 22 791 2476; Fax; +41 22 791 4857; e-mail: bookorders@

who.int) ãýñýí õàÿãààð Çàõ Çýýë, Ò¿ãýýëòèéí Ãàçðààñ çàõèàëàí àâ÷ áîëíî. ÄÝÌÁ-ààñ õýâëýñýí

ìàòåðèàëûã îð÷óóëàõ, äàõèí õýâëýõ çºâøººðëèéã àâàõäàà àðèëæààíû áóñ øóãàìààð ò¿ãýýõ

ýñâýë õóäàëäàõ çîðèëãîòîé áàéãàà ýñýõýý õýâëýëèéí ãàçàðò ìýäýãäýõ ¸ñòîé. (fax: +41 22 791

4806; email: [email protected]) ÄÝÌÁ-ûí Íîìõîí Äàëàéí Áàðóóí Ýðãèéí Á¿ñýýñ ýíýõ¿¿

ñòðàòåãèéã äàõèí õýâëýõ çºâøººðëèéã àâàõ òîõèîëäîëä World Health Organization, Regional

Office for the Western Pacific, P.O.Box 2932, 1000, Manila, Philippines, Fax.No.(632)521-1036,

email: [email protected] ãýñýí õàÿã ðóó õàíäàíà óó.

ÄÝÌÁ-ûí Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí Ãàçàðòàé ÄÝÌÁ-ûí Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí Ãàçàðòàé Õàìòðàí Àæèëëàõ Äóíä Õóãàöààíû ÑòðàòåãèÕàìòðàí Àæèëëàõ Äóíä Õóãàöààíû Ñòðàòåãè

ªÌÍªX ¯Ã

Õàìòðàí Àæèëëàõ Ñòðàòåãè (ÕÀÑ) íü ÄÝÌÁ, Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàðòàé 2010-2015 îíä õàìòðàí àæèëëàõ ñòðàòåãèéí áàðèìò áè÷èã þì. Ýíý íü á¿õ ò¿âøíèé õ¿í àìä, ÿëàíãóÿà õºäºº àëñëàãäñàí íóòàãò ñóóãàà èðãýäýä øààðäëàãàòàé ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ, íèéòèéã õàìàðñàí ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýã ñàéæðóóëàõ, õ¿í àìûí ýð¿¿ë ìýíäèéã äýìæèõýä çàñãèéí ãàçàðò òóñëàõ àëñûí õàðàà á¿õèé ÄÝÌÁ-ûí ýðõýì çîðèëòûã õàðóóëñàí þì.

ÄÝÌÁ íü Ýð¿¿ë Ìýíäèéí ßàìòàé (ÝÌß) õàìòðàí Õàìòðàí Àæèëëàõ Ñòðàòåãèéã áîëîâñðóóëñàí áºãººä ÕÀÑ-èéã áîëîâñðóóëàõ ¿éë ÿâö íü Ìîíãîë óëñûí õºãæèëä òóëãàð÷ áóé ñààä áýðõøýýë¿¿ä, ýð¿¿ë ìýíäèéí õýðýãöýý, çàñãèéí ãàçðûí áîäëîãî õºòºëáºð, ¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ áóé õºãæëèéí áóñàä ò¿íø¿¿äèéí õºòºëáºð, òºñë¿¿ä çýðãèéã ñèñòåìòýéãýýð ¿íýëýí ä¿ãíýñíèé ¿íäñýí äýýð õèéñýí. Ýíýõ¿¿ áàðèìò áè÷ãèéã ÄÝÌÁ-ûí á¿õ ò¿âøèí, ÝÌß õîëáîãäîõ òºðèéí áàéãóóëëàãóóä, Í¯Á-ûí àãåíòëàãóóä, õî¸ð òàëò áîëîí îëîí òàëò ò¿íø¿¿ä áîëîí òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãóóäòàé çºâøèëöñºíèé ¿íäñýí äýýð áîëîâñðóóëñàí áîëíî.

ÕÀÑ-èéí ãîë çîðèëãî íü òóñ óëñûí ýð¿¿ë ìýíäèéí õýðýãöýýíä àâàõ õàðèó àðãà õýìæýýã íýìýãä¿¿ëýõýä ÄÝÌÁ-ûí áàðèìòàëäàã çàð÷èì, ãîë ¿¿ðã¿¿ä, äýëõèéí ñòðàòåãèéí çîðèëòóóä, ýðõýìëýäýã çàð÷ìóóä áîëîí á¿ñèéí ñòðàòåãèéã òóñãàõàä îðøèíî. ¯¿íòýé õîëáîîòîéãîîð ÄÝÌÁ íü ººðèéí áàéãóóëëàãûí 3 ò¿âøèí áîëîõ óëñ, á¿ñ, òºâ áàéãóóëëàãûí õýìæýýí äýõü íººö áîëîëöîîã ñàéòàð àøèãëàæ ººðèéí ¿¿ðýã õàðèóöëàãàà íýìýãä¿¿ëýõ òàë äýýð îíöãîéëîí àíõààðàõ áîëíî.

ÕÀÑ-èéã ÄÝÌÁ áîëîí Ìîíãîëûí çàñãèéí ãàçðûí äóíä õóãàöààíû õàìòûí àæèëëàãààã ÷èãë¿¿ëýõ ÷óõàë õýðýãñýë áîëíî ãýæ ¿çýæ áàéãàà áºãººä ñîíãîñîí ñòðàòåãè ÷èãëýë¿¿ä íü Ìÿíãàíû Õºãæëèéí Çîðèëò (ÌÕÇ) áîëîí äýëõèéí çîðèëòóóäûã õýðýãæ¿¿ëýõýä ÷èãëýñýí ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿íäýñíèé õºòºëáºðèéí ÷óõàë õýñýã þì. ÕÀÑ-èéí õýðýãæèëò íü Ìîíãîëûí õ¿í àìûí ýð¿¿ë ìýíäèéí õºãæèëä ÷óõàë õóâü íýìýð îðóóëíà ãýäýãò áèä èòãýëòýé áàéíà.

Äð. Øèí ¨í ÑóóÄÝÌÁ-ûí ÍÄÁÝÁ-èéí Çàõèðàë

Ñàìáóóãèéí Ëàìáàà ÓÈÕ-ûí Ãèø¿¿í, ÇÃ-ûí Ãèø¿¿í Ýð¿¿ë Ìýíäèéí Ñàéä


ÒÀËÀÐÕÀË

Ìîíãîë óëñûí Çàñãèéí ãàçàð ÿëàíãóÿà ÝÌß áóñàä òºðèéí áàéãóóëëàãóóä, Í¯Á-ûí àãåíòëàãóóä, îëîí òàëò áîëîí õî¸ð òàëò àãåíòëàãóóä, òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãóóä ÕÀÑ-èéã áîëîâñðóóëàõàä ÷óõàë õóâü íýìýð îðóóëñàí ãýäãèéã ìýäýãäýõýä òààòàé áàéíà. Ìºí ÄÝÌÁ-ûí óëñûí, á¿ñèéí áîëîí òºâ áàéãóóëëàãóóäûí ìýðãýæèëòí¿¿äèéí ºãñºí ¿íýò çºâëºãººíä òàëàðõàë èëýðõèéëæ áàéíà.


ÀÃÓÓËÃÀ

ÀØÈÃËÀÑÀÍ Õ¯ÑÍÝÃÒ ÁÀ Ä¯ÐÑÒ ÇÓÐÃÓÓÄÛÍ ÆÀÃÑÀÀËÒ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i

ÕÓÐÀÀÍÃÓÉËÑÀÍ ¯ÃÍÈÉ ÒÎÂ×ÎÎÍ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ii

ÅÐªÍÕÈÉ ÒÎÉÌ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1

Á¯ËÝÃ 1: ÒÀÍÈËÖÓÓËÃÀ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

Á¯ËÝÃ 2: ÝÐ¯¯Ë ÌÝÍÄ ÁÀ ÕªÃÆËÈÉÍ ÒÓËÃÀÌÄÑÀÍ ÀÑÓÓÄËÓÓÄ,

¯ÍÄÝÑÍÈÉ ÕÝÌÆÝÝÍÄ ÀÂ× ÁÓÉ ÕÀÐÈÓ ÀÐÃÀ ÕÝÌÆÝÝ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

2.1 Ìàêðî ýäèéí çàñàã, óëñ òºð, íèéãìèéí õóâüä . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

2.1.1 Õ¿í àìûí îíöëîã øèíæ áà õ¿í àìç¿éí á¿òýö çàäëàë. . . . . . . . . . . . . . . . 4

2.1.2 Íèéãýì, ýäèéí çàñãèéí áàéäàë . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

2.1.3 Óëñ òºð, óäèðäëàãà çîõèîí áàéãóóëàëòûí á¿òýö . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

2.1.4 Õºãæëèéí ò¿âøèí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

2.2 Ýð¿¿ë ìýíäýä íºëººëºõ áóñàä ãîë õ¿÷èí ç¿éëñ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

2.2.1 Îðëîãûí õóâààðèëàëò áà ÿäóóðàë . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

2.2.2 Íèéãýì ñî¸ëûí õ¿÷èí ç¿éë¿¿ä . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

2.2.3 Õ¿ðýýëýí áóé îð÷íû õ¿÷èí ç¿éë¿¿ä . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

2.2.4 Õîòæèëò áà ýð¿¿ë ìýíä . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

2.3 Õ¿í àìûí ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéäàë . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

2.3.1 Õàëäâàðò ºâ÷íèé áàéäàë . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

2.3.2 Õàëäâàðò áóñ ºâ÷íèé áàéäàë . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

2.3.3 Ýõ õ¿¿õäèéí ýð¿¿ë ìýíä . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

2.3.4 Îð÷íû ýð¿¿ë ìýíä . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

2.4 Ýð¿¿ë ìýíäèéí òóëãàìäñàí àñóóäëóóäàä àâ÷ áàéãàà ¿íäýñíèé õàðèó àðãà õýìæýý . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

2.5 Ýð¿¿ë ìýíäèéí òîãòîëöîî áîëîí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

2.5.1 Ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýíèé õ¿ðòýýìæ . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

2.5.2 Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðûí áîëîâñîí õ¿÷íèé íººö . . . . . . . . . . . . . . . . 15

2.5.3 Ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýíèé ñàíõ¿¿æèëò . . . . . . . . . . . . . . . 16

2.5.4 Ýì, ýìíýëãèéí õýðýãñýë, ýìíýë ç¿éí ëàáîðàòîðè . . . . . . . . . . . . . . . . 16

2.5.5 Ýð¿¿ë ìýíäèéí ìýäýýëëèéí ñèñòåì . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

2.6 Ä¿ãíýëò . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17


Á¯ËÝÃ 3: XªÃÆËÈÉÍ XÀÌÒÛÍ ÀÆÈËËÀÃÀÀ ÁA Ò¯ÍØËÝË:

ÒÅÕÍÈÊÈÉÍ ÕÀÌÒÛÍ ÀÆÈËËÀÃÀÀ, ÒÓÑËÀÌÆÈÉÍ

¯Ð ÀØÈÃÒÀÉ ÁÀÉÄÀË ÁÀ Ò¯¯ÍÈÉ ÇÎÕÈÖÓÓËÀËÒ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

3.1 Ìîíãîë óëñ äàõü çýýë òóñëàìæèéí ºíººãèéí áàéäàë . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

3.2 Îðîëöîã÷ òàëóóäûí òóõàé . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

3.3 Çýýë òóñëàìæèéí çîõèöóóëàëò áà ¿ð àøèã . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

3.4 Í¯Á-ûí øèíý÷ëýëèéí ¿éë ÿâö, ÿëàíãóÿà Í¯Á-ûí Õºãæëèéí Òóñëàìæèéí Õ¿ðýý, Óëñ Îðíû Íèéòëýã ¯íýëãýýíèé ¿éë ÿâö . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

3.5 Õºãæëèéí õàìòûí àæèëëàãààíä òîõèîëäîæ áóé òóëãàìäñàí àñóóäëóóä . . . . . . 22

Á¯ËÝÃ 4: ªÌÍª ÕÝÐÝÃÆ¯¯ËÑÝÍ ÑÒÐÀÒÅÃÈÉÍ ÕÓÃÀÖÀÀÍ ÄÀÕÜ

ÄÝÌÁ-ÛÍ ÕÀÌÒÛÍ ÀÆÈËËÀÃÀÀÃ Ä¯ÃÍÝÕ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

4.1 Ýð¿¿ë ìýíäèéí ¯íäýñíèé ñòðàòåãèéí õ¿ðýýíä ÄÝÌÁ-ûí îðóóëñàí èõýýõýí õóâü íýìðèéí òóõàé. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

4.2 ªìíº õýðýãæ¿¿ëñýí Õàìòûí Àæèëëàãààíû òýðã¿¿ëýõ ñòðàòåãè, çîðèëòóóäûí õýðýãæèëò . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

4.3 Çîõèöóóëàëò áîëîí äýä á¿òýö . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

4.4 Àæèãëàëòààñ ãàðñàí ä¿ãíýëò¿¿ä . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

Á¯ËÝÃ 5: ÄÝÌÁ-ÛÍ ÕÀÌÒÛÍ ÀÆÈËËÀÃÀÀÍÛ ÑÒÐÀÒÅÃÈÉÍ ÒÝÐÃ¯¯ËÝÕ ÇÎÐÈËÒÓÓÄ . . . . . . 26

5.1 Òàíèëöóóëãà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

5.2 Ñòðàòåãèéí òýðã¿¿ëýõ çîðèëòóóä . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

Á¯ËÝÃ 6: ÑÒÐÀÒÅÃÈÉÍ ÒÝÐÃ¯¯ËÝÕ ÇÎÐÈËÒÓÓÄÛÃ ÕÝÐÝÃÆ¯¯ËÝÕ: ÄÝÌÁ-ÛÍ

ÀÆËÛÍ ÀËÁÀÍÛ À× ÕÎËÁÎÃÄÎË, ÕÀÌÒÛÍ ÀÆÈËËÀÃÀÀÍÛ

ÑÒÐÀÒÅÃÈÉÍ ¯ÉË ÀÆÈËËÀÃÀÀÃ Ò¯ÂØÈÍ Á¯ÐÄ ÕßÍÀÕ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

6.1 Ñòðàòåãè òºëºâëºãººã õýðýãæ¿¿ëýõ ÷àäâàðóóä . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

6.2 ÄÝÌÁ-ûí àæëûí àëáàíû à÷ õîëáîãäîë . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

6.2.1 ÄÝÌÁ-ûí ñóóðèí òºëººëºã÷èéí ãàçàð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

6.2.2 Á¿ñèéí òºâ áîëîí òºâ áàéãóóëëàãààñ àâàõ äýìæëýã . . . . . . . . . . . . . . . 35

6.3 Õàìòûí Àæèëëàãààíû Ñòðàòåãèéí òýðã¿¿ëýõ çîðèëòóóäûã õýðýãæ¿¿ëýõýä õàìòðàí àæèëëàõ ò¿íø¿¿ä . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

6.3.1 Õàìòûí Àæèëëàãààíû Ñòðàòåãè áà Í¯Á-ûí Õºãæëèéí Òóñëàìæèéí õ¿ðýý . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

6.3.2 Áóñàä ò¿íø¿¿ä . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

6.4 Õÿíàëò áà ¿íýëãýý . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36

Á¯ËÝÃ 7: ÀØÈÃËÀÑÀÍ ÌÀÒÅÐÈÀË . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

ÕÀÂÑÐÀËÒ 1. ÝÐ¯¯Ë ÌÝÍÄÈÉÍ ßÀÌÍÛ ÄÎÒÎÎÄ Á¯ÒÝÖ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

i


ÀØÈÃËÀÑÀÍ Õ¯ÑÍÝÃÒ ÁÀ Ä¯ÐÑÒ ÇÓÐÃÓÓÄÛÍ ÆÀÃÑÀÀËÒ

Õ¿ñíýãò 1. Ýäèéí çàñàã, íèéãìèéí ãîë ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä

Õ¿ñíýãò 2. Íàñ áàðàëòûí ãîë øàëòãààíóóä, õºäºëìºðèéí ÷àäâàðàà àëäñàí àìüäðàëûí æèë¿¿ä, íàñààð, 2004

Õ¿ñíýãò 3. Ýì÷ íàðûí ìýðãýæñýí áàéäàë, ýìíýëãèéí îð áîëîí ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ ãàçðóóäûí òîî

Õ¿ñíýãò 4. Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðò îðóóëñàí ñàíõ¿¿æèëòèéí ýõ ¿¿ñâýð, õóâèàð, 2004-2008

Õ¿ñíýãò 5. Ñóäàëãààíû îëîëò: ñóóðü ìýäýýëýë, Ìîíãîë óëñàä òóëãàð÷ áàéãàà òóëãàìäñàí àñóóäëóóä, íýí ò¿ð¿¿íä õèéõ àæëóóä

Õ¿ñíýãò 6. Ìîíãîë óëñòàé Õàìòðàí Àæèëëàõ Ñòðàòåãè äàõü ÄÝÌÁ-ûí ãîë ÷èãëýë áà ¿¿ðýã (2010-2015)

Õ¿ñíýãò 7. ÄÝÌÁ-ûí óëñ îðîí äàõü òºëººëºã÷èéí ãàçàðò àæèëëàãñäûí îäîîãèéí áà èðýýä¿éí õóâààðèëàëò

Õ¿ñíýãò 8. Õàìòðàí Àæèëëàõ Ñòðàòåãèéí òýðã¿¿ëýõ çîðèëòóóä, ò¿íø¿¿äòýé õàìòðàí àæèëëàõ áîëîí ò¿íøëýõ

Ä¿ðñò çóðàã 1. Õ¿í àìûí ïèpàìèä, 2008

Ä¿ðñò çóðàã 2. 1998- 2008 îíóóä äàõü íàñ áàðàëòûí òýðã¿¿ëýõ òàâàí øàëòãààí

Ä¿ðñò çóðàã 3. Ýx, íÿëõàñ áîëîí 5-õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí ýíäýãäëèéí ò¿âøèí (1998-2008)

Ä¿ðñò çóðàã 4. 2006-2007, 2008-2009 îíóóä äàõü ÄÝÌÁ-ûí 2 æèë òóòìûí àæëûí òºëºâëºãººíä çîðèóëñàí ýx ¿¿ñâýðèéí õóâààðèëàëò

Õàéðöàã 1. Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðûí ãîë àìæèëò/òààòàé áîëîìæóóä áîëîí ñààä áýðõøýýë¿¿ä

ii


ÕÓÐÀÀÍÃÓÉËÑÀÍ ¯ÃÍÈÉ ÒÎÂ×ÎÎÍ

5õÍÕÝÒ 5-õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí ýíäýãäëèéí ò¿âøèí

ÀÀÕÁÑ Àþóëã¿é àæèëëàãààíû õàìãèéí áàãà ñòàíäàðò

ÀÅÕ Àæëûí åðºíõèé õºòºëáºð

ÀÌ.ÄÎË Àìåðèê äîëëàð

ÀÍÓÎÓÕÀ Àìåðèêèéí íýãäñýí óëñûí îëîí óëñûí õºãæëèéí àãåíòëàã

ÀÕÁ Àçèéí õºãæëèéí áàíê

ÁÇÄÕ Áýëãèéí çàìààð äàìæèõ õàëäâàð

ÁÎÝÒ Á¿ñèéí îíîøëîãîî ýì÷èëãýýíèé òºâ

ÃÁÂ Ãåïàòèò B âèð¿ñ

ÃÖÂ Ãåïàòèò C âèð¿ñ

ÃÒÕÀÀ Ãåðìàíû òåõíèêèéí õàìòûí àæèëëàãààíû àãåíòëàã

ÄÁ Äýëõèéí áàíê

ÄÍÁ Äîòîîäûí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿í

ÄÎÕÑÕÒÃÑ ÄÎÕ, ñ¿ðüåý, õóìõààòàé òýìöýõ ãëîáàë ñàí

ÄªÕ Äàðõëààæóóëàëòûí ºðãºòãºñºí õºòºëáºð

ÄÕÑÒ Äóíä õóãàöààíû ñòðàòåãè òºëºâëºãºº

ÄÝÌÁ Äýëõèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãà

ÄÝÌÁ ÍÄÁÁÒ Äýëõèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãûí íîìõîí äàëàéí áàðóóí á¿cèéí òºâ

ÌÑÑ Ìÿíãàíû ñîðèëòûí ñàí

ÌÒ Ìîíãîëûí ¿íäýñíèé ìºíãºíèé íýãæ (òºãðºã)

ÌÕÇ Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòóóä

ÍËØÁ Íîðâåãèéí Ëþòåðàí øàøíû áàéãóóëëàãà

Í¯Á Íýãäñýí ¿íäýñòíèé áàéãóóëëàãà

Í¯ÁÕÀÑ Íýãäñýí ¿íäýñòíèé áàéãóóëëàãûí Õ¿í àìûí ñàí

Í¯ÁÕÑ Íýãäñýí ¿íäýñòíèé áàéãóóëëàãûí Õ¿¿õäèéí ñàí

Í¯ÁÕÒÀÕ Íýãäñýí ¿íäýñòíèé áàéãóóëëàãûí Õºãæëèéí òóñëàëöàà àæëûí õ¿ðýý

Í¯ÁÕÕ Íýãäñýí ¿íäýñòíèé áàéãóóëëàãûí Õºãæëèéí õºòºëáºð

Í¯ÁÕÕÀÀÁ Íýãäñýí ¿íäýñòíèé áàéãóóëëàãûí Õ¿íñ õºäºº àæ àõóéí áàéãóóëëàãà

Í¯ÝÌ Íºõºí ¿ðæèõ¿éí ýð¿¿ë ìýíä

iii


ÍÝÌÒÁ Íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí òºðèéí áîäëîãî

ÍÝÒ Íÿëõñûí ýíäýãäëèéí ò¿âøèí

ÎÓÀÕÒÀ Îëîí óëñûí àäâåíòèñò õºãæëèéí áîëîí òóñëàëöààíû àãåíòëàã

Î¯ÊÑ Îëîí ¿ç¿¿ëýëòýò êëàñòåð ñóäàëãàà

ÎÝÄÑ Îëîí ýìýíä äàñàëòàé ñ¿ðüåý

ªÝ ªðõèéí ýìíýëýã

ÒÁÁ Òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà

ÒÃÀÀÕÁÑ Òºëººëºã÷èéí ãàçðûí àþóëã¿éí àæèëëàãààíû õàìãèéí áàãà ñòàíäàðò

ÒÒØÀ Òàíäàëò òîãòîëöîîíû øàòàëñàí àðãà

ÓÁ Óëààíáààòàð

ÓÎÍ¯ Óëñ îðíû íèéòëýã ¿íýëãýý

¯ÍÎ ¯íäýñíèé íèéò îðëîãî

¯ªÀÍÄÎÑ ¯¿ñýí ãàð÷ áàéãàà ºâ÷í¿¿äèéí àçè íîìõîí äàëàéí îðíóóäûí ñòðàòåãè

¯ÑÒÃ ¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí òºâ ãàçàð

ÕÀÑ Õàìòðàí àæèëëàõ ñòðàòåãè

ÕÁª Õàëäâàðò áóñ ºâ÷èí

ÕÄÇ Õºãæëèéã äýìæèõ çºâëºë

ÕÄÕÂ/ÄÎÕ Õ¿íèé äàðõëàë õîìñäîëûí âèðóñ/ äàðõëàë îëäìîëûí õàìøèíæ

Õèá Á õýâøèíæèéí õåìîôèëèóñ èíôëþýíçà (íÿí)

ÕªÖÌ Õ¿¿õäèéí ºâ÷íèé öîãö ìåíåæìåíò

ÕÕÈ Õ¿íèé õºãæëèéí èíäåêñ

ÕÕÒ Õ¿íèé õºãæëèéí òàéëàí

Õ×ÀÀÆ Õºäºëìºðèéí ÷àäâàð àëäàãäñàí àìüäðàëûí æèë¿¿ä

ØÕÝ Øóóä õÿíàëòûí ýì÷èëãýý, áîãèíî õóãàöàà

ÝÌÑÑÌÒ Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðûí ñòðàòåãèéí ìàñòåð òºëºâëºãºº

ÝÌß Ýð¿¿ë ìýíäèéí ÿàì

ÝÝÕ Ýõèéí ýíäýãäëèéí õàðüöàà

ßÎÓÕÀÍ ßïîíû îëîí óëñûí õàìòûí àæèëëàãààíû íèéãýìëýã

iv


1


ÅÐªÍÕÈÉ ÒÎÉÌ

Ìîíãîë óëñ ñ¿¿ëèéí àðâààä æèëä õ¿í àìûí ýð¿¿ë ìýíäèéã ñàéæðóóëàõ òàë äýýð òîãòâîðòîé àìæèëò ãàðãàæ áàéíà. Ýõ õ¿¿õäèéí ýð¿¿ë ìýíäèéã ñàéæðóóëàõ Ìÿíãàíû Õºãæëèéí Çîðèëòóóä áèåëýõ øàòàíäàà ÿâæ áàéãàà áºãººä õàëäâàðò ºâ÷èí ÿëàíãóÿà äàðõëààæóóëàëòààð óðüä÷èëàí ñýðãèéëæ áîëîõ õàëäâàðò ºâ÷íèé òàðõàëò áóóðàõ õàíäëàãàòàé áàéía.

Îäîîãèéí áàéäëààð îñîë ãýìòýë, óìàéí õ¿ç¿¿íèé áîëîí õºõíèé õàâäàð, öóñ õàðâàëò, ÷èõðèéí øèæèí, ç¿ðõíèé ºâ÷èí çýðýã õàëäâàðò áóñ ºâ÷í¿¿ä íü íàñ áàðàëò áîëîí õºäºëìºðèéí ÷àäâàð àëäàëòûí ãîë øàëòãààí áîëîîä áàéíà. Àðõè òàìõèíû õýðýãëýý, çîõèñòîé áóñ õîîëëîëò, õºäºëãººíèé äóòàãäàë çýðýã àìüäðàëûí õýâ ìàÿãòàé õîëáîîòîé ýðñäë¿¿ä ò¿ãýýìýë áîëîîä áàéãàà áà õºäºëìºðèéí íàñíû õ¿ì¿¿ñèéí öàã áóñààð íàñ áàðàõ ãîë øàëòãààí áîëîîä áàéíà.

Õ¿ðýýëýí áóé îð÷íû íºëººëë¿¿ä áîëîõ àãààðûí áîõèðäîë, óñ, àðèóí öýâðèéí áàéãóóëàìæèéí õ¿ðòýýìæ, õèìèéí áîäèñûí àþóëã¿é áàéäàë çýðýã íü õîò îð÷ìûí ãàçðóóäàä íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí òóëãàìäñàí àñóóäëóóä áîëîîä áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýã õ¿ðãýõýä õºäººíººñ õîò, ñóóðèí ãàçðóóä ðóó õóðäàöòàé í¿¿õ øèëæèëò õºäºëãººí íü õ¿íäðýë ó÷ðóóëæ áàéíà.

Çàñãèéí ãàçàð ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿íäýñíèé öîãö áîäëîãî, ñòðàòåãè, òºëºâëºãººãººð àðä èðãýäèéí ýð¿¿ë ìýíäèéã ñàéæðóóëàõààð àæèëëàæ áàéãàà õýäèé ÷ õýä õýäýí ÷óõàë àñóóäëóóäûã íýìæ òîäðóóëàõ õýðýãòýé áàéíà. Ýäãýýð íü õºäººãèéí áîëîí õîò ñóóðèí ãàçðûí õ¿í àìûí ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýíèé òýãø áóñ áàéäàë, ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðò àæèëëàãñäûí õàðüöàíãóé õóâààðèëàëò, ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðò òóñëàìæ ¿ç¿¿ëäýã ò¿íø¿¿äèéí çîõèöóóëàëòàä ãàð÷ áóé äóòàãäàëòàé áàéäàë, ãàìøèã áîëîí ýð¿¿ë ìýíäèéí îíöãîé áàéäàëä õàíãàëòã¿é áýëòãýëòýé, õàíãàëòã¿é õàðèó àðãà õýìæýý àâ÷ áàéãàà áàéäëóóä þì.

Ìîíãîë óëñòàé Xàìòðàí Aæèëëàõ Còðàòåãè áîëîâñðóóëàõ íü ìàø öàãàà îëñîí ç¿éë áºãººä ýíý íü ñòðàòåãèéí ÷óõàë áàðèìò áè÷èã áîëîõûí õóâüä Ìîíãîë óëñûí ýð¿¿ë ìýíä áîëîí áóñàä õîëáîãäîõ ñàëáàðóóäàä áàéãàà áîëîìæóóä ìºí õ¿íäðýëòýé àñóóäëóóäûã òîäðóóëàõ áîëíî. Ò¿¿í÷ëýí ¿íäýñíèé ýð¿¿ë ìýíäèéí õºãæëèéí ¿éë ÿâöûã äýìæèõ, ýð¿¿ë ìýíäèéí àñóóäëóóäûã øèéäâýðëýõýä ÄÝÌÁ-ûí äýìæëýãèéã àâàõ ñòðàòåãè çîðèëòûã òîäîðõîéëîõ þì.

ÕÀÑ-èéã áîëîâñðóóëàõàä Çàñãèéí ãàçàð òýð äóíäàà ÝÌß, áóñàä õºãæëèéí ò¿íø¿¿ä áîëîõ òºðèéí áàéãóóëëàãóóä, õî¸ð òàëò áîëîí îëîí òàëò àãåíòëàãóóä, Í¯Á-ûí àãåíòëàãóóä, òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãóóäòaé óóëçàëò, áèå÷èëñýí ÿðèëöëàãà, ñóðãàëò, ÕÀÑ-èéí ¿éë ÿâöûí ¿å øàò á¿ðèéã õýëýëöýõ áàéäëààð çºâëºëäºí õýëýëöñýí.

Èðýx çóðãààí æèëèéí ñòðàòåãè òºëºâëºãººíä (2010-2015) Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàð äàõü Ìàñòåð òºëºâëºãººíä òóñãàãäñàí òýðã¿¿ëýõ çîðèëòóóäûã àíõààðàí ¿çýæ áîëîâñðóóëñàí.

2


¯¿íä:

Óëñûí ò¿âøèíä õàìòðàí àæèëëàäàã ò¿íø¿¿ä, ¿íäýñíèé îðîëöîã÷ òàëóóä, Çàñãèéí ãàçàðòaé á¿ðýí çºâëºëäºæ ÄÝÌÁ-ààð ñóäëàãäñàí Ìîíãîë óëñàä òóëãàðààä áàéãàà ýð¿¿ë ìýíäèéí áîëîí õºãæëèéí òóëãàìäñàí ãîë àñóóäëóóä;

Áóñàä õºãæëèéí ò¿íø áàéãóóëëàãóóäààñ ýð¿¿ë ìýíäèéí õºãæèëä îðóóëæ áàéãàà õóâü íýìýð, 2008/2009 îíû äýëõèéí ñàíõ¿¿ãèéí õÿìðàëûí ¿ð ä¿íä ãàð÷ áîëîõ ñºðºã íºëººã òàíèí ìýäýæ ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðûí õàìòûí àæèëëàãààíä ãàðcaí çàâñàðäàë áa õ¿íäðýëòýé áàéäëóóä;

ªíãºðñºí áa ºìíºõ ÕÀÑ-èéí õóãàöààí äàõü ÄÝÌÁ-ûí õàìòûí àæèëëàãààã ä¿ãíýñýí ä¿ãíýëò;

ÄÝÌÁ-ûí õàðüöàíãóé äàâóó òàë;

ÄÝÌÁ-ûí àæëûí åðºíõèé õºòºëáºð, äóíä õóãàöààíû ñòðàòåãè òºëºâëºãººíèé ñòðàòåãè çîðèëòóóä, á¿ñ íóòàã áîëîí äýëõèéí õàíäëàãà, òýðã¿¿ëýõ çîðèëòóóä;

Èðýõ çóðãààí æèëèéí ÕÀÑ-ò ÄÝÌÁ-ûí òàâàí ¿íäñýí ñòðàòåãè çîðèëòûã òóñãàñàí:

Àíõàí øàòíû ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýã áýõæ¿¿ëýõ çàìààð ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðûã áýõæ¿¿ëýõ;

Õàëäâàðò áóñ ºâ÷èí, ãýìòýë, õ¿÷èðõèéëýë áîëîí ýäãýýðèéã áèé áîëãîæ áàéãàà õ¿÷èí ç¿éëñèéã õÿíàí òîãòîîõ, óðüä÷èëàí ñýðãèéëýëòèéã ñàéæðóóëàõ

Ýð¿¿ë ìýíäòýé õîëáîîòîé ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòóóäûí õýðýãæèëòèéã òîãòâîðæóóëàõ, õóðäàñãàõ;

Äàðõëààæóóëàëòààð ñýðãèéëæ áîëîõ ºâ÷èí, õàëäâàðò ºâ÷íèéã õÿíàõòàé õîëáîîòîé ýð¿¿ë ìýíäèéí àþóëã¿é áàéäëûã áýõæ¿¿ëýõ;

Îð÷íû ýð¿¿ë ìýíäèéí óäèðäëàãà, çîõèîí áàéãóóëàëòûã áýõæ¿¿ëýõ

Ñòðàòåãèéí òýðã¿¿ëýõ çîðèëòóóäûí “ãîë ÷èãëýë¿¿ä” áîëîí ñòðàòåãèéí õàíäëàãóóäûã òîäîðõîéëæ ºãñºí. Òýðã¿¿ëýõ çîðèëòûã òóñãàñàí ÄÝÌÁ-ûí ¿¿ðãèéã òîäðóóëñàí “ãîë ÷èãëýë¿¿ä” íü ÄÝÌÁ-ûí õàðüöàíãóé äàâóó òàë, íºëºº îðøñîîð áàéãàà ãàçðóóäûã òóñãàí õàðóóëñàí áºãººä ÄÝÌÁ-ûí áîäëîãûí õ¿ðýýíä çºâëºõ áîëîí íýãòãýx ¿¿ðã¿¿äèéã îíöëîí òýìäýãëýñýí.

ÕAC-èéí ýðxýì çîðèëòóóä íü óëñûí, á¿ñèéí, ÄÝÌÁ-ûí òºâ áàéãóóëëàãàä îðøèí áàéãàà ºðãºí õ¿ðýýíèé òåõíèêèéí ìýäëýãèéã õàìàð÷ áàéãàà þì. ÄÝÌÁ íü Ìîíãîëûí Çàñãèéí ãàçàðò òåõíèêèéí òóñëàëöàà ºãºõ, áóñàä ýx ¿¿ñâýð¿¿ä áîëîí òýäíèé ò¿íø¿¿äòýé äýýð äóðüäñàí ñòðàòåãèéí ýðxýì çîðèëòóóäûã òºëºâëºõ, õýðýãæ¿¿ëýõ áîëîí ä¿ãíýëò ºãºõèéí òóëä íÿãò õàìòðàí àæèëëàíà.

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

3


Á¯ËÝÃ 1: ÒÀÍÈËÖÓÓËÃÀ

ÄÝÌÁ-ûí ÕÀÑ íü 2010-2015 îíóóäàä Ìîíãîë Óëñûí àðä èðãýä, Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð áîëîí áóñàä ò¿íø¿¿äòýé ÄÝÌÁ-ûí õàìòðàí àæèëëàõ ñòðàòåãèéí àæëûí õ¿ðýýã òîäîðõîéëæ ºãñºí. ÕÀÑ íü 2006-2015 îíóóäûí Ýð¿¿ë Ìýíäèéí Ñàëáàðûí Ñòðàòåãè Ìàñòåð Òºëºâëºãººíä òóñãàãäñàí òýðã¿¿ëýõ çîðèëòóóä äýýð ¿íäýñëýñýí áºãººä ÄÝÌÁ-ûí àæëûí òºëºâëºãººíä óëñûí ýð¿¿ë ìýíäèéí òýðã¿¿ëýõ çîðèëòóóäûã òóñãàñàí òºäèéã¿é ÄÝÌÁ-ûí Äóíä Õóãàöààíû Ñòðàòåãè òºëºâëºãºº (2008-2013) áîëîí äýëõèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí óäààí õóãàöààíû çîðèëòûã òóñãàñàí Àæëûí 11 ä¿ãýýð Åðºíõèé õºòºëáºð (2006-2015) çýðýãòýé õîëáîæ ºãñºí. ÕÀÑ-èéí òýðã¿¿ëýõ çîðèëòóóäûã ñòðàòåãè çîðèëòóóä áîëîí Áîãèíî Õóãàöààíû Ñòðàòåãè Òºëºâëºãººíä òîäîðõîéëñîí Áàéãóóëëàãûí Õ¿ñýí Õ¿ëýýæ áàéãàà ¿ð ä¿íòýé õîëáîæ ºãñíººð ÄÝÌÁ-ûí äýìæèæ áàéãàà îðîí íóòãèéí õºòºëáºð¿¿äèéã òºëºâëºõ, òºñºâëºõ, ¿íýëýí ä¿ãíýõýä ÕÀÑ ãîë õýðýãñýë áîëæ áàéãàà þì. Ìºí ò¿¿í÷ëýí ÕÀÑ íü ýð¿¿ë ìýíäèéí õºãæëèéí ¿íäýñíèé òºëºâëºãºº, ñòðàòåãèóäûã äýìæèõ ÕÀÑ-ò òóñãàãäñàí òýðã¿¿í çîðèëòóóäûã õýðýãæ¿¿ëýõ ýx ¿¿ñâýðèéã õºäºëãºõ áîëîí óõóóëãà ñóðòàë÷èëãààíû õýðýãñýë áîëíî.

Ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿íäýñíèé ñòðàòåãè áîëîí òºëºâëºãººã äýìæèõ çîðèëãî á¿õèé ýð¿¿ë ìýíäèéí ñèñòåìèéã áýõæ¿¿ëýõ, ¿íäýñíèé òýðã¿¿í çîðèëòóóäûã äýìæèí òóñëàõàä ÷èãëýñýí ÄÝÌÁ-ûí õàìòûí àæèëëàãàà; òóñëàìæèéí ¿ð ä¿íã ñàéæðóóëàõaä Í¯Á áîëîí áóñàä ò¿íø áàéãóóëëàãóóäûí àæëóóäòàé õºë íýãòãýí àæèëëàõ; õ¿éñèéí òýãø áàéäàë, øóäàðãà ¸ñ, õ¿íèé ýðõèéã äýýäëýõ Í¯Á-ûí ÷àíàðóóä áîëîí äýëõèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí òýðã¿¿í çîðèëòîä ãèø¿¿í îðíû õóâüä îðóóëàõ õóâü íýìðýý íýìýãä¿¿ëýõ 2 òàëò õàìòûí àæèëëàãààã äýìæèõ ãýñýí ¿íäñýí çàð÷ìóóä äýýð ÕÀÑ íü òóëãóóðëàñàí.

Àíõíû ÕÀÑ-èéã 2002 îíä áîëîâñðóóëñàí áà ýíý íü ÄÝÌÁ-ûí 2 æèëèéí ¿å÷ëýëòýé 3 óäààãèéí óëñûí õºòºëáºð¿¿äýä äýìæèí òóñëàõ ñóóðü áîëæ ºãñºí. Îäîîãèéí ÕÀÑ-èéã áîëîâñðóóëàõäàà àíõíû ÕÀÑ-èéí õºòºëáºð¿¿äèéã õèéõ, õýðýãæ¿¿ëýõ, ¿íýëýí ä¿ãíýëò ºãºõ ÿâöàä ãàðñàí òóðøëàãóóäûã áîäîí ¿çñýí. Ìîíãîë óëñ äýëõèéí áóñàä îðíóóäûí àäèë ñàÿõàí òîõèîëäñîí äýëõèéí ñàíõ¿¿ãèéí õÿìðàë, õ¿íñíèé àþóëã¿é áàéäàë, ºñºí íýìýãäýæ áàéãàà øàòàõóóíû ¿íý, áàéãàëèéí ãàìøèã çýðãýýñ õàìààðcàí óëñ òºð, íèéãýì, ýäèéí çàñãèéí òóëãàìäñàí àñóóäëóóäòàé ó÷ðààä áàéíà. Äýýðõ õ¿÷èí ç¿éë¿¿ä ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðò íºëººëæ, çàñãèéí ãàçàðò øèíý õýëáýðèéí òºëºâëºëò, ñàíõ¿¿æèëò, ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿éë÷èëãýýã àðä ò¿ìýíä ÿëàíãóÿà õºäºº àëñëàãäñàí íóòàãò îðøèí ñóóãàà èðãýääýý ¿ð ä¿íòýé õ¿ðãýõ àñóóäëóóä ãàð÷ èðýýä áàéíà.

2 äàõü ÕÀÑ-èéã áîëîâñðóóëñàí íü ìàø öàãàà îëñîí ç¿éë áºãººä ýíý íü Ìîíãîëûí ýð¿¿ë ìýíä áîëîí áóñàä õîëáîãäîõ ñàëáàðóóäàä áàéãàà áîëîìæ, áýðõøýýëòýé áàéäëóóäûã òîäîðõîéëîõ, ìºí ¿íäýñíèé ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðûí õºãæëèéí ¿éë ÿâöûã äýìæèõ, ýð¿¿ë ìýíäèéí àñóóäëûã øèéäâýðëýõýä ÷èãëýñýí ÄÝÌÁ-ûí ñòðàòåãè ýðõýì çîðèëòûã áîëîâñðóóëàõàä ñòðàòåãèéí õóâüä ÷óõàë áàðèìò áè÷èã áîëæ áóé þì.

ÕÀÑ-èéã áîëîâñðóóëàõäàà Çàñãèéí ãàçàð òýð äóíäàà Ýð¿¿ë Ìýíäèéí ßàì, áóñàä õºãæëèéí ò¿íø¿¿ä áîëîõ òºðèéí áàéãóóëëàãóóä, õî¸ð òàëò áîëîí îëîí òàëò àãåíòëàãóóä, Í¯Á-ûí àãåíòëàãóóä, òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãóóä çýðýãòýé óóëçàëò, áèå÷èëñýí ÿðèëöëàãà, ýð÷èìæ¿¿ëñýí ñóðãàëòààð ÕÀÑ-èéã áîëîâñðóóëàõ ¿éë ÿâöûí ¿å øàò á¿ðèéã õýëýëöýõ áàéäëààð çºâëºëäºí õýëýëöñýí. ÕÀÑ-èéã ýçýìøèã÷ íü ÝÌß áîëîí Ìîíãîë óëñ äàõü ÄÝÌÁ áîëíî.

4


Á¯ËÝÃ 2: ÝÐ¯¯Ë ÌÝÍÄ ÁÀ ÕªÃÆËÈÉÍ ÒÓËÃÀÌÄÑÀÍ ÀÑÓÓÄËÓÓÄ, ¯ÍÄÝÑÍÈÉ ÕÝÌÆÝÝÍÄ ÀÂ× ÁÓÉ ÕÀÐÈÓ ÀÐÃÀ ÕÝÌÆÝÝ

2.1 ÌÀÊÐÎ ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÀÃ, ÓËÑ ÒªÐ ÍÈÉÃÌÈÉÍ ÕÓÂÜÄ

2.1.1 Õ¿í àìûí îíöëîã øèíæ áà õ¿í àìç¿éí á¿òýö

Ìîíãîë Óëñ íü ãàçàð ç¿éí õóâüä ÎÕÓ, ÁÍÕÀÓ õî¸ð óëñûí õîîðîíä îðøäîã. 2008 îíû ñòàòèñòèêèéí ìýäýýãýýð Ìîíãîë Óëñûí õ¿í àì 2.68 ñàÿ [1] áºãººä 1.566.500 êì õàâòãàé äºðâºëæèí ãàçàð äýýð îðøèí ñóóäàã íü 1 õàâòãàé äºðâºëæèí êì-ò 1.7 õ¿í îðøèí ñóóæ äýëõèéä õàìãèéí ñèéðýã îðøèí ñóóã÷òàé îðîíä òîîöîãääîã. Ýíý ñèéðýã îðøèí ñóóõ áàéäàë íü ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýã õºäºº àëñëàãäñàí íóòàãò ñóóãàà í¿¿äëèéí ìàë àæ àõóé ýðõýëäýã ìàë÷èí èðãýäýä õ¿ðãýõýä õ¿íäðýë ó÷ðóóëäàã.

Ä¿ðñò çóðàã 1. Õ¿í àìûí ïèpàìèä, 2008

0 50 100 150 200

0-4

5-9

10-14

15-19

20-24

25-29

30-34

35-39

40-44

45-49

50-54

55-59

60-64

65-69

70+

050100150200

Õ¿í àìûí á¿òöýä õèéñýí ñóäàëãààãààð 15-õ¿ðòýëõ íàñíûõàí 28.1%, 15-64 íàñíûõàí 67.8%, 65-ààñ äýýø íàñíûõàí 4.1% ýçýëæ áàéíà [1]. Ìîíãîë óëñûí õ¿í àìç¿éí á¿òöèéí øèëæèëò íü òºðºëò, íàñ áàðàëòûí áóóðàõ õàíäëàãà, õ¿í àìûí õºãøðºëòèéí ò¿âøèí ºñºí íýìýãäýæ áàéãààãààð òîäîðõîéëîãäîæ áàéíà. Õ¿í àìûí ºñºëòèéí ò¿âøèí 1990 -2008 îíû õîîðîíä 2.7 - 1.7 õóâü õ¿ðòýë áóóðñàí. Äóíäàæ íàñëàëò 1992-2008 îíû õîîðîíä 62.8-67.2 (Ýìýãòýé÷¿¿äèéí äóíäàæ íàñëàëò 64.9 - 71.0, ýðýãòýé÷¿¿ä 60.7 - 63.7) áîëæ ºññºí. Õ¿í àìûí õºãøðºëò áàéíãà

5


íýìýãäñýýð áàéãàà áºãººä 2025 îí ãýõýä íèéò õ¿í àìûí 4.1 - 6.3 õóâèéã ýçëýõ òîîöîî áàéíà. Ýíý íü ýð¿¿ë ìýíäèéí áîëîí íèéãìèéí õàëàìæèéí øààðäëàãà ýðñ íýìýãäýõ áîëîí àðõàã ºâ÷íèé òàðõàëò èõñýõ çýðãýýð íºëººëæ áîëîõ þì.

ªíãºðñºí 10 æèëä õºäººíººñ õîò ðóó í¿¿õ øèëæèõ õºäºëãººí ýðñ íýìýãäýæ áàéãàà íü àæèãëàãäàæ áàéãàà áà õ¿ì¿¿ñ õîò ñóóðèí ãàçàð ñàéí àæëûí áàéð, õ¿¿õäèéí áîëîâñðîë, èë¿¿ ñàéí ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿éë÷èëãýý, áîëîìæèéí àìüäðàë õàéí í¿¿æ èðæ áàéãààòàé õîëáîîòîé. ¯¿íèé ¿ð ä¿íä 2008 îíû áàéäëààð 5 òîìîîõîí õîò ñóóðèí ãàçðóóäàä íèéò õ¿í àìûí 60% òýð äóíäàà íèéñëýë õîò Óëààíáààòàðò 50% íü òºâëºð÷ áàéíà. Õºäººíèé èðãýäèéí äèéëýíõ áîëîõ óëàìæëàëò í¿¿äëèéí ìàë àæ àõóé ýðõýëäýã èðãýä 2000 - 2008 îíóóäàä 42.8 - 38.2 õóâü áîëòëîî áóóðààä áàéíà. Õ¿í àìûí õîò ðóó í¿¿õ í¿¿äýë íü á¿ðòãýëä îðîîã¿é èðãýäèéí òîîã èõýñãýæ Çàñãèéí ãàçàðò íèéãýì, ýäèéí çàñàã áîëîí ýð¿¿ë ìýíäèéí òîìîîõîí áýðõøýýëèéã áèé áîëãîîä áàéíà.

2.1.2 Íèéãýì, ýäèéí çàñãèéí áàéäàë

Ìîíãîë óëñ 1990-ýýä îíû ýõýí ¿åä ñºðºã äîòîîäûí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿í (ÄÍÁ) á¿õèé øèëæèëòèéí ýäèéí çàñãààñ 2004 îíîîñ ýõëýí ÄÍÁ-èé õýìæýý ýåðýã áîëæ ýõýëñýí. Óóë óóðõàé áîëîí õºäºº àæ àõóéí ñàëáàðóóä ýäèéí çàñãèéí õºãæëèéí ãîë ýõ ¿¿ñâýð õýâýýð áàéñààð áàéíà. 2009 îíû äýëõèéí ñàíõ¿¿ãèéí õÿìðàë Ìîíãîë Óëñûí ìºíãºíèé íýãæèéã áàðàã 40%-èàð óíàãààæ ýäèéí çàñãèéí õºãæëèéã ñààðóóëñàí. Èíôëÿö, õ¿íñíèé ºäºð òóòìûí õýðýãëýýíèé ç¿éëñèéí ¿íèéí ºñºëò, øààðäëàãàòàé ò¿¿õèé ýä, ýð¿¿ë ìýíäèéí õàëàìæèä øààðäëàãàòàé ç¿éëñ, ýìèéí íèéë¿¿ëýëò çýðýã íü õ¿í àìûí ýð¿¿ë ìýíäýä ñºðºã íºëºº ¿ç¿¿ëñýí.

2005 îíä íýã õ¿íä íîîãäîõ ÄÍÁ-èé 998 àì.äîëëàð õ¿ðñýí íü Ìîíãîë óëñûã äóíäààñ äîîãóóð îðëîãîòîé îðíû òîîíä îðóóëñàí [2]. 2005-ààñ 2008 îíû íèéãýì ýäèéí çàñãèéí ¿ç¿¿ëýëòèéã Õ¿ñíýãò 1 ¿ç¿¿ëëýý.

Õ¿ñíýãò 1. Ýäèéí çàñàã, íèéãìèéí ãîë ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä

¯ç¿¿ëýëò¿¿ä Ñàíõ¿¿ãèéí æèë¿¿ä

2005 2006 2007 2008

A. Îðëîãî áà ºñºëò [2]

1. ÄÍÁ-èé ºñºëò (% òîãòìîë ¿íýýð) 7.3 8.6 10.2 8.9 (áàðàãöààãààð)

2. Íýã õ¿íä íîîãäîõ ÄÍÁ àì.äîë [2] 801 998 1 294 1 649

3. Íýã õ¿íä íîîãäîõ ¿íäýñíèé íèéò àøèã àì.äîë *

829 1 009 1 290 1 639

Á. Õ¿í àìç¿éí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä

1. Íèéò õ¿í àì (ñàÿ) 2.24 2.39 2.60 2.68

2. Æèëèéí ºñºëòèéí ò¿âøèí (% ººð÷ëºëò) 1.6 1.4 1.3 1.7

Â. Ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä [3]

1. Òºðºëòèéí òîî 2.8 2.2 2.0 2.6

6


2. Ýõèéí ýíäýãäëèéí ò¿âøèí (100 000 àìüä òºðºëò òóòàìä)

93.0 69.7 89.6 49.0

3. Íÿëõñûí ýíäýãäëèéí ò¿âøèí (1-ýýñ äîîø íàñ /1000 àìüä òºðºëò òóòàìä)

44.4 32.8 29.6 19.6

4. Äóíäàæ íàñëàëò 63.8 63.2 63.6 67.2

a. Ýìýãòýé 65.4 66.1 66.5 71.0

á. Ýðýãòýé 62.1 60.4 60.8 63.7

5. Àíõàí øàòíû ñóðãóóëüä îðîã÷äûí íèéò ò¿âøèí (%)

91.4 87.2 89.0 93.6

6. Äóíä øàòíû ñóðãóóëüä îðîã÷äûí íèéò ò¿âøèí (%)

55.4 69.1 82.3 95.5

7. Õ¿¿õäèéí òýæýýëèéí äóòàãäàë (% 5 ààñ äîîø íàñíûõàí)• Òóðààëòàé• Àðõàã õýëáýðèéí òóðààë • Õóðö õýëáýðèéí òóðààë

6.321.02.2

---

---

---

8. Öýâýð óñààð õàíãàãäñàí èðãýä (%) [4] 52.0 52.0 54.5

9. Àðèóí öýâðèéí õàíãàìæòàé èðãýä (%) [4] 4.6 8.1 7.9 43.1

10. Íèéòèéí áîëîâñðîëä çàðöóóëàõ çàðöóóëàëò (ÄÍÁ-èé %)

4.6 8.1 7.9 5.6

11. Õ¿íèé Õºãæëèéí Èíäåêñ¿¿ä [2] 0.727

12. Õ¿éñòýé õîëáîîòîé õºãæëèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä

0.727

Ã. ßäóóðëûí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä

1. ßäóó èðãýäèéí òîî 36.1 35.2

a. Õîò 30.3 26.9

á. Õºäºº 43.4 46.6

2. ßäóóðëûí òàðõàëò 11.0 10.1

3. Íýí ÿäóó áàéäàë 4.7 4.0

4. Æèíè êîýôôèöèåíò 0.33 0.36

Ýx ¿¿ñâýð: Í¯Á-ûí óëñ îðíû íèéòëýã ¿íýëãýý, 2008 Òýìäýãëýë: * Äýëõèéí áàíêíû õýðýãëýäýã àðãûã õýðýãëýí íýã õ¿íä íîîãäîõ ÄÍÁ áîëîí ¯ÍÀ-èéã òîîöîîëñîí.

2.1.3 Óëñ òºð, óäèðäëàãà çîõèîí áàéãóóëàëòûí á¿òýö

Ìîíãîë óëñ îäîîã õ¿ðòýë àðä÷èëàëä øèëæèõ óëñ òºðèéí øèëæèëòèéí ¿åäýý ÿâàà þì. Çàñàã çàõèðãààíû á¿òöèéí õóâüä Ìîíãîë óëñ 21 àéìàãò õóâààãääàã áºãººä ýíý íü öààøäàà ñóì, áàã áîëîí õóâààãääàã. Íèéñëýë õîò Óëààíáààòàð 9 ä¿¿ðýãò õóâààãäàæ ä¿¿ðýã íü öààøäàà õîðîî áîëîí õóâààãääàã. ÝÌß-íû ñàéä íü ÝÌß-íû óëñ òºðèéí óäèðäàã÷ áºãººä íèéòèéí ýð¿¿ë ìýíäòýé õîëáîîòîé á¿õ ¿éë ÿâöûã ìºí õî¸ðäîã÷ áîëîí ãóðàâäàã÷ øàòíû ýìíýëã¿¿äèéí ìåíåæìåíòèéã õàðèóöàí àæèëëàäàã. Àéìàã, ñóìûí çàñàã äàðãà íàð àéìàã, ñóìûí ò¿âøèíä íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿éë àæèëëàãàà, ýìíýëãèéí óäèðäàõ àæëûã õàðèóöäàã.

7


2.1.4 Õºãæëèéí ò¿âøèí

Àðä èðãýäèéí àìüæèðãààã Õ¿íèé Õºãæëèéí Èíäåêñ íü ¯ÍÁ-ýýñ èë¿¿ ºðãºí õ¿ðýýòýéãýýð òîäîðõîéëæ ºãñºí. Õ¿íèé Õºãæëèéí Èíäåêñ íü õ¿íèé õºãæëèéã 3 òàëààñ íü àâ÷ ¿çäýã. ¯¿íä: óðò óäààí ýð¿¿ë àìüäðàõ (äóíäàæ íàñëàëòààð áîäîõ), áîëîâñðîë (áè÷èã ¿ñýã òàéëàãäñàí áà ñóðãóóëüä õàìðàãäñàí áàéäëààð), áîëîí áîëîìæèéí àìüäðàëûí ò¿âøèíä àìüäðàõ (àì. äîë.îîð õóäàëäàí àâàõ ÷àäâàðûã òîîöîîëîõ). 2000-ààñ 2007 îíû õîîðîíä Ìîíãîëûí Õ¿íèé Õºãæëèéí Èíäåêñ 0.676-ààñ 0.727 áîëæ, æèë á¿ð 1.02 õóâèàð ºññºíººð 182 îðíîîñ 114 ä¿ãýýðò îðñîí áàéíà [2].

2.2 ÝÐ¯¯Ë ÌÝÍÄÝÄ ÍªËªªËªÕ ÁÓÑÀÄ ÃÎË Õ¯×ÈÍ Ç¯ÉËÑ

2.2.1 Îðëîãûí õóâààðèëàëò áà ÿäóóðàë

Ýäèéí çàñãèéí õºãæëèéí ýåðýã íºëººëëººñ õàìààðàëã¿é ìÿíãà ìÿíãàí ìîíãîë÷óóä ÿäóó àìüäàð÷ áàéíà. Õîò õºäººãèéí ÿëãàà, ãýð õîðîîëîë, îðîí ñóóö áóñàä òºðëèéí îðîí ñóóöàä àìüäðàã÷äûí õîîðîíäûí ÿëãàà õîò ñóóðèí ãàçàðò íýìýãäñýýð áàéíà. Õºäºº îðîí íóòàãò ¿ð ä¿íòýé íèéãìèéí õàëàìæèéã áèé áîëãîõîä í¿¿äýë÷èí àìüäðàëûí õýâ ìàÿã, òàðõàí ñóóðüøñàí áàéäàë áîëîí àëñëàãäìàë áàéäàë çýðýã íü ãîë áýðõøýýë¿¿äèéã ¿¿ñãýæ áàéíà.

2.2.2 Íèéãýì ñî¸ëûí õ¿÷èí ç¿éë¿¿ä

Õ¿¿õäèéí õîîë òýæýýëèéí äóòàãäàë òóëãàìäñàí àñóóäàë õýâýýð áàéñààð áàéíà. Îëîí ¿ç¿¿ëýëòýò êëàñòåð ñóäàëãààãààð àðõàã áîëîí õóðö õýëáýðèéí õîîë òýæýýëèéí äóòàãäàë ýðñ áóóðñíûã õàðóóëñàí õýäèé ÷ àðõàã õýëáýðèéí õîîë òýæýýëèéí äóòàãäëûí áóóðàëò äºíãºæ 5%-òàé áàéãààã õàðóóëñàí. Ýíý íü Ìîíãîëä áàéãàà õàìãèéí ò¿ãýýìýë òýæýýëèéí äóòàãäëûí õýëáýð áºãººä 5-õ¿ðòýëõ íàñíû 5 õ¿¿õäèéí íýã òóòàìä òîõèîäîã áàéíà. Õ¿¿õýä áîëîí æèðýìñýí ýìýãòýé÷¿¿äèéí öóñ áàãàäàëò, âèòàìèí À, Ä-èéí äóòàãäàë íü ìºí ò¿ãýýìýë áàéãàà þì [5].

2.2.3 Õ¿ðýýëýí áóé îð÷íû õ¿÷èí ç¿éë¿¿ä

Ìîíãîë óëñ íü ãàçàð õºäëºëò, ¿åð, çóä çýðýã áàéãàëèéí ãàìøèãò ºðòºõ ìàãàäëàë ºíäºðòýé, ºâºë íü õ¿éòýí óðò, çóí íü õàëóóí, áîãèíîõîí áîëäîã õàòóó øèð¿¿í óóð àìüñãàëòàé îðîí þì. Ñ¿¿ëèéí 70 æèëèéí õóãàöààíä æèëèéí äóíäàæ õýì 2.14°C-ýýð íýìýãäñýí áà 21 ä¿ãýýð çóóíû ýöýñ ãýõýä 5°C-ààð ºñíº ãýæ òîîöîîëæ áàéíà. 2007 îíä ÿâóóëñàí ãàäàðãûí óñíû òîîëëîãîîñ ¿çýõýä íèéò 5128 ãîë ãîðõèîñ 852 íü øèðãýñýí áàéíà. Óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëò, ýðñ äóëààðëûí óëìààñ öºëæèëò ýð÷èìòýé íýìýãäýæ áàéíà. Îäîîãèéí áàéäëààð Ìîíãîëûí ãàçàð íóòãèéí 78.2% èõ áîëîí äóíä çýðãèéí öºëæèëòºä ºðòººä áàéíà.

2.2.4 Õîòæèëò áà ýð¿¿ë ìýíä

Ìîíãîë Óëñûí íèéãýì ýäèéí çàñàã õóðäàöòàé õºãæèõèéí õýðýýð íèéñëýë õîò áîëîí áóñàä õîò ñóóðèí ãàçðóóäàä õ¿í àìûí òºâëºðºë íýìýãäýæ áàéíà. Õîòæèõ ¿éë ÿâö íü õ¿í àìûí ñóóðüøèëò, àæëûí áàéð, òýýâýð, õîòûí àìüäðàëûí õýâ ìàÿã çýðýã òîìîîõîí ººð÷ëºëò¿¿äèéã áèé áîëãîñîí. Õºäººíººñ õîò ðóó øèëæèí ñóóðüøèõ õºäºëãººí íü ºðãºæèí òýëæ áóé ãýð

8


õîðîîëëûí õýò òºâëºðºëò, àæèëã¿éäýë, öýâýð óñíû äóòàãäàë, àðèóí öýâðèéí õàíãàëòã¿é áàéäàë áîëîí ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýã õÿçãààðëàãäìàë áîëãîõ çýðýã àñóóäëóóäûã áèé áîëãîîä áàéíà. Çàìûí õºäºëãººíèé õýò à÷ààëëààñ ¿¿äýëòýé àãààðûí áîõèðäîë, îñîë ãýìòëèéí òîî íýìýãäñýýð áàéíà. Àðõè òàìõèíû õýðýãëýý ºñºõèéí çýðýãöýý õºäºëãººíèé äóòàãäàë, ìàõ, ºíäºã, àìüòíû ãàðàëòàé òîñûã èõýýð õýðýãëýäýã õîîëíû áóðóó äýãëýì õ¿ì¿¿ñèéí äóíä èõ áàéíà. Äàâñíû õýðýãëýý ºíäºð áºãººä áîëîâñðóóëñàí á¿òýýãäýõ¿¿íèé õýðýãëýý óëàì íýìýãäýõèéí äàãóó äàâñíû õýðýãëýý óëàì íýìýãäñýýð áàéíà.

2.3 Õ¯Í ÀÌÛÍ ÝÐ¯¯Ë ÌÝÍÄÈÉÍ ÁÀÉÄÀË

2.3.1 Õàëäâàðò ºâ÷íèé áàéäàë

Õàëäâàðò ºâ÷íèé ãàðàëò áóóðñààð áàéãàà ÷ õºäºëìºðèéí ÷àäâàðàà àëäñàí àìüäðàëûí æèë¿¿ä ºíäºð õóâüòàé õýâýýð áàéãàà áºãººä ýð¿¿ë ìýíäèéí îíöãîé áàéäàë, õàëäâàðò ºâ÷íèé òàðõàëòòàé õîëáîîòîé ó÷èð íèéãýì, ýäèéí çàñãèéí ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé àñóóäàë þì.

Òàðèëãàòàé õàëäâàðò ºâ÷í¿¿ä

Ìîíãîë óëñ 2000 îíä õàëäâàðò ñàà ºâ÷íèéã á¿ðýí óñòãàñàí áºãººä ò¿¿íýýñ õîéø ýíý áàéäëàà õàäãàëñàí õýâýýð áàéíà. Äàðõëààæóóëàëòûí ªðãºòãºñºí Õºòºëáºðèéã àìæèëòòàé õýðýãæ¿¿ëñíèé ¿ð ä¿íä Ìîíãîë óëñ ºíººäºð ñàõóó, õºõ¿¿ë õàíèàä, íÿðàéí òàòðàí ºâ÷íèéã õÿíàëòàíäàà á¿ðýí àâ÷ ÷àäñàí. Õàðèí óëààíáóðõàí ºâ÷íèé òîõèîëäëóóä çàðèì ãàçàð íóòàãò á¿ðòãýãäñýýð áàéíà.

Ãåïàòèòûí Â âèð¿ñèéí ýñðýã äàðõëààæóóëàëòûã 1992 îíîîñ ýõëýí á¿õ íÿðàé õ¿¿õä¿¿äýä õèéæ ýõýëñýí ÿâäàë íü áàãà íàñíû õ¿¿õäýä òîõèîëäîõ ãåïàòèòûí Â âèð¿ñèéí õàëäâàðûí òàðõàëòûã áóóðóóëàõàä ÷óõàë íºëºº ¿ç¿¿ëñýí. Ãåïàòèòûí Â âèð¿ñèéí ýñðýã äàðõëààæóóëàëò íü óã âèð¿ñèéã òýýã÷ õ¿ì¿¿ñò íºëººëäºãã¿é ó÷ðààñ âèð¿ñò ãåïàòèò ºâ÷èí íü íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí òóëãàìäñàí àñóóäëûí íýã áîëñîí õýâýýð áàéíà. Òèéìýýñ ãåïàòèòûí Â âèð¿ñèéí ýñðýã äàðõëààæóóëàëòûí õàìðàõ õ¿ðýý, öàð õýìæýýã ºðãºòãºõ íü íýí òýðã¿¿íä øèéäâýðëýõ àñóóäëûí íýã þì. Á õýâøèíæèéí õåìîôèëèóñ èíôëþýíçà íÿíãèéí ýñðýã âàêöèíûã 2005 îíä øèíýýð íýâòð¿¿ëñíèé ¿ð ä¿íä óã íÿíãààð ¿¿ñãýãäýõ ìåíèíãèò ºâ÷íèé ãàðàëòûã ýðñ áóóðóóëñàí.

2009 îíîîñ ýõëýí óëààíáóðõàí, óëààíóóä, ãàõàéí õàâäðûí ýñðýã õàâñàðñàí ãóðâàí-öýíò âàêöèíûã äàðõëààæóóëàëòûí ¿íäýñíèé òîâëîëä íýâòð¿¿ëýýä áàéíà. Äàðõëààæóóëàëòûí õàìðàëò ¿íäýñíèé õýìæýýíä 96-ààñ äýýø õóâüòàé õýìýýí ìýäýýëýãääýã õýäèé ÷ çàðèì ãàçàð íóòàã, õ¿í àìûí òîäîðõîé á¿ëã¿¿äýä òóõàéëáàë: àëñëàãäñàí íóòàã äýâñãýðò àìüäàð÷ áóé, ÿâóóëûí áîëîí á¿ðòãýëã¿é õ¿í àìûí äóíä äàðõëààæóóëàëòûí õàìðàëò õàíãàëòã¿é áàéñààð áàéíà. Áàãà íàñíû õ¿¿õäèéí ýíäýãäëèéí ãîë øàëòãààí áîëñîí óóøãèíû õàòãàëãàà áîëîí ñóóëãàëò ºâ÷íèé ýñðýã âàêöèíóóä Ìîíãîë óëñûí äàðõëààæóóëàëòûí ¿íäýñíèé òîâëîëä õàðààõàí áàãòààã¿é áàéíà. Õ¿í àìûã ÷àíàðòàé âàêöèíààð õàíãàõ ÷èãëýëýýð õóóëü ýðõ ç¿éí òààòàé îð÷èí á¿ðä¿¿ëýõ ÿâäàë íü ìºí øèéäâýðëýâýë çîõèõ àñóóäàë þì.

9


Ñ¿ðüåý, ÕÄÕÂ/ÄÎÕ áîëîí ÁÇÄÕ

Ìîíãîë óëñ íü Íîìõîí Äàëàéí Áàðóóí Á¿ñ íóòàãò ñ¿ðüåýãèéí ºâ÷ëºëººð 7-ä îðäîã áºãººä 100 000 õ¿í òóòàìä òàðõàëòûí ò¿âøèí 234 áîëîí íàñ áàðàëòûí ò¿âøèí 29 ãýæ òîîöîîëñîí áàéíà [6]. Ãýõäýý ñ¿ðüåýãèéí òàðõàëò, íàñ áàðàëò áàãàñ÷ (Ìÿíãàíû Õºãæëèéí Çîðèëòûí ¿ç¿¿ëýëò 23) áàéãàà õýäèé ÷ ÌÕÇ-ûí ¿ð ä¿íä õ¿ðýõ áîëîîã¿é áàéíà. Ìºí ò¿¿í÷ëýí øèíýýð á¿ðòãýãäñýí ñ¿ðüåýãèéí òîõèîëäëóóäûí 74% íü àìüæèðãààíû ò¿âøèíãýýñ äîîãóóð àìüäàð÷ áàéãàà õ¿ì¿¿ñèéí äóíä ãàð÷ áàéíà. Áîãèíî õóãàöààíû øóóä xÿíàëòòàé ýì÷èëãýýíèé ÷àíàð, îíîøëîãîî, ýì÷èëãýýíèé õ¿ðòýýìæ, îëîí ýìýíä äàñàëòàé ñ¿ðüåý, íèéãìèéí äóíäàõ ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàëò çýðýã íü àíõààðàõ ¸ñòîé àñóóäëóóäûí íýã õýâýýð áàéñààð áàéíà.

ÕÄÕÂ/ÄÎÕ-ûí òàðõàëò 0.02%-èàñ äîîãóóð áàéãàà õýäèé ÷ á¿ðòãýãäñýí øèíý òîõèîëäëóóäûí òîî íýìýãäñýýð áàéíà. Á¿ðòãýãäñýí òîõèîëäëóóäûí õàëäâàðëàõ ãîë çàìûã ñóäëàõàä ãîë÷ëîí ýðýãòýé õ¿íýýñ ýðýãòýé õ¿íä áîëîí áèåý ¿íýëýã÷èäòýé õàìãààëàëòã¿é áýëãèéí õàâüòàëä îðñíîîñ áîëæ äàìæñàí áàéíà [7]. Çàã õ¿éòýí, òýìá¿¿, õëàìèäè çýðýã áóñàä ÁÇÄÕ-ûí ºñºëò ÕÄÕÂ/ÄÎÕ-ûí òàðõàëò íýìýãäýõýä íºëººëæ áàéíà. 2008 îíä õèéñýí ñóäàëãààãààð æèðýìñýí ýìýãòýé÷¿¿äèéí 25.5% íü äîð õàÿæ íýã ÁÇÄÕ-òàé áàéãààã õàðóóëñàí. Áèåý ¿íýëýã÷ ýìýãòýé÷¿¿äèéí äóíä òýìá¿¿ ºâ÷íèé òàðõàëò 17%-òàé, ýð÷¿¿äòýé áýëãèéí õàâüòàëä îðäîã ýð÷¿¿äèéí äóíä 5%-òàé áàéãààã 2009 îíä õèéñýí 2 äàõü ¿åèéí õàðóóëäàí òàíäàëò ñóäàëãàà èëð¿¿ëæýý. Óëààíáààòàðò îðøèí ñóóãàà õºäºëìºðèéí íàñíû ýìýãòýé÷¿¿äèéí 35% íü õ¿íèé ïàïèëëîìûí âèð¿ñòýé áàéãààã ìºí ñóäàëãààíû ä¿í õàðóóëñàí áàéíà [8].

Øèíý, ñýðãýæ áóé õàëäâàðò ºâ÷í¿¿ä

2009 îíû áàéäëààð Ìîíãîëûí ìàë 43 ñàÿ õ¿ðñýí áºãººä ìàë àìüòíààñ õ¿íä õàëäâàðëàõ ºâ÷íèé òîõèîëäîë íýìýãäñýýð áàéíà. Æèë á¿ð áîîì, òàðâàãàí òàõëûí òîõèîëäëóóä øèíýýð á¿ðòãýãääýã. Ìîíãîë óëñ áðóöåëë¸çûí òàðõàëòààð äýëõèéä õî¸ðäóãààðò îðäîã ºíäºð òàðõàëòòàé îðîí þì [9]. 2005 îíû ñ¿¿ëýýð øóâóóíû òîìóóãèéí (H5N1) òîõèîëäîë çýðëýã øóâóóíä á¿ðòãýãäñýí áºãººä 2008, 2009 îíóóäàä äàõèí á¿ðòãýãäñýí. H1N1 öàð òàõëûí àíõíû òîõèîëäîë 2009 îíû 10 ñàðûí ýõýýð á¿ðòãýãäýæ õóðäàöòàé òàðõñàí. 2010 îíû 4 ñàðûí áàéäëààð 1384 òîõèîëäîë á¿ðòãýãäñýíýýñ 30 íü íàñ áàðæýý [10].

2.3.2 Õàëäâàðò áóñ ºâ÷íèé áàéäàë

Ìîíãîë óëñàä òàðõâàðç¿é áîëîí õ¿í àìç¿éí õóâüä ººð÷ëºëò ãàð÷ õàëäâàðò ºâ÷íèé óëìààñ íàñ áàðàõ, õºäºëìºðèéí ÷àäâàðàà àëäàõ áàéäàë áóóð÷, õàðèí íàñ áàðàëòûí òýðã¿¿ëýõ òàâàí øàëòãààí áîëæ áóé õàëäâàðò áóñ áîëîí àðõàã ºâ÷íèé ºâ÷ëºë¿¿ä íýìýãäæýý. 2008 îíû áàéäëààð öóñíû ýðãýëòèéí ñèñòåì, õîðò õàâäàð, îñîë ãýìòýë, õîðäëîãî áîëîí ãàäíû íºëººòýé íàñ áàðàõ ãýñýí øàëòãààíóóä á¿õ íàñ áàðàëòûí 73.3 õóâèéã ýçýëñýí áàéíà (Ä¿ðñò çóðàã 2).

10


36,13638,438,338

40,236,7

35,33432,132,5

20,820,118,518,92020

21,420,9 21,3 20,3 21,1

1713,913,213,212,812,4

11,2 16,4

19,218,418,3

9,3

9,19,58,17,98,17,98,4 9,611,5

11,2

4,23,845 4,55,6

7,38,3 7,87,8

7,9

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Ä¿ðñò çóðàã 2. 1998- 2008 îíóóä äàõü íàñ áàðàëòûí òýðã¿¿ëýõ òàâàí øàëòãààí

ÄÝÌÁ-ûí ñóäàëãààãààð öóñíû ýðãýëòèéí òîãòîëöîîíû ºâ÷èí, ýëýãíèé õàâäàð, îñîë ãýìòë¿¿ä íàñ áàðàëòûí ãîë øàëòãààí áîëæ áàéñàí áà 2004 îíä íèéò íàñ áàðàëòûí áàðàã ãóðàâíû íýãèéã ýçýëñýí áàéíà [11] (Õ¿ñíýãò 2). Ýíý õ¿ñíýãòýýñ õºäºëìºðèéí ÷àäâàð àëäàãäñàí àìüäðàëûí æèë¿¿äýä íºëººëäºã ãîë ºâ÷ëºë¿¿ä íü õàâäðûí ºâ÷ëºë¿¿ä, öóñíû ýðãýëòèéí òîãòîëöîîíû ºâ÷ëºë¿¿ä áîëîí îñîë ãýìòýë áàéãààã õàðæ áîëíî.

Îñîë ãýìòýë, õîðäëîãî áîëîí áóñàä ãàäíû íºëººëë¿¿ä íü ÿëàíãóÿà çàëóó íàñíûõíû äóíä íàñ áàðàëò áîëîí õºäºëìºðèéí ÷àäâàðàà àëäàõ ãîë øàëòãààí áîëæ áàéíà. 16-19 íàñíûõíû ºðòºæ áàéãàà îñîë ãýìòýë, õîðäëîãûí ò¿âøèí íü íèéò õ¿í àìûí ò¿âøíýýñ 2.3 äàõèí èõ áàéíà.

Õóâ

ü

11


Õ¿ñíýãò 2. Íàñ áàðàëòûí ãîë øàëòãààíóóä, õºäºëìºðèéí ÷àäâàðàà àëäñàí àìüäðàëûí æèë¿¿ä, íàñààð íü àâ÷ ¿çâýë, 2004

Áàéð ªâ÷èí áîëîí ãýìòýë Íèéò íàñ áàðàëò %Xºäºëìºðèéí ÷àäâàð

àëäàãäñàí àìüäðàëûí æèë¿¿ä

1 Íóðóó íóãàñíû ºâ÷èí 14.0 32

2 Ýëýãíèé õàâäàð 8.6 17

3 Ç¿ðõíèé øèãäýýñ ºâ÷èí 6.4 12

4 Çàì òýýâðèéí îñîë 5.4 29

5 Òºðºõ ¿åèéí õ¿íäðýë 4.3 35

6 Àìüñãàëûí äîîä çàìûí õàëäâàð 3.8 23

7 Ãýäýñíèé õàâäàð 3.8 8

8 Öóñíû äàðàëò , ç¿ðõíèé ºâ÷èí 3.8 6

9 Ãýäýñíèé õàëäâàðò ºâ÷èí 3.2 21

10 Ñ¿ðüåý 3.2 10

Ýõ ¿¿ñâýð: 2009 îí, ÄÝÌÁ-ûí Ýð¿¿ë ìýíäèéí ìýäýýëýë áà ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä

2009 îíû ýðñäëèéí õ¿÷èí ç¿éë¿¿äèéí òàëààðõ õàëäâàðò áóñ ºâ÷íèé òàíäàëò ñóäàëãààíû øàòàëñàí àðãûí àíõàí øàòíû òîîí áàðèìòààñ ¿çýõýä íèéò õ¿í àìûí 27.5% òàìõè òàòäàã áºãººä òýäãýýðýýñ 62.7% íü öóñíû äàðàëò èõýññýí, 58.5 % íü ñ¿¿ëèéí 12 ñàðä àðõè äàðñíû ç¿éë õýðýãëýäýã ãýñýí òîîöîî áàéíà. 5-õ¿ðòýëõ íýãæ íîãîî æèìñ èääýã õ¿ì¿¿ñèéí õóâü 93.2 áàéíà. Æèíãèéí èë¿¿äýë áà òàðãàëàëòòàé õ¿ì¿¿ñèéí õóâü 53.6, õîëåñòåðèíû ò¿âøèí õýâèéí õýìæýýíýýñ ºíäºð õ¿ì¿¿ñèéí õóâü 40.5 áàéíà. Ìîíãîë÷óóäûí 70% íü äàâñòàé öàé óóäàã (15.1 ãðàì) áà ÄÝÌÁ-ûí çîõèìæòîé ãýæ òîäîðõîéëñîí äàâñíû õýìæýýíýýñ 2 äàõèí èë¿¿ õýðýãëýæ áàéíà (6 ãðàì) [12] .

Ýëýãíèé õàâäàð íü íàñ áàðàëò áîëîí õºäºëìºðèéí ÷àäâàðàà àëäàëòûí õàìãèéí ò¿ãýýìýë øàëòãààíóóäûí íýã áºãººä ¿¿íä îíöãîé àíõààðàë õàíäóóëàõ øààðäëàãàòàé áàéíà. Ãåïàòèò B áîëîí ãåïàòèò C-èéí âèð¿ñ íü ýëýãíèé àðõàã ºâ÷èí áîëîí ýëýãíèé ýñèéí õàâäðûí õàìãèéí ò¿ãýýìýë øàëòãààí þì [13]. Ýíý õî¸ð âèð¿ñýýñ ¿¿ñýëòýé ýëýãíèé àðõàã ºâ÷èí íü aðõè õýòð¿¿ëýí õýðýãëýñíèé óëìààñ ýëýãíèé õîðò õàâäàð, àðõàã ãåïàòèò ¿¿ñãýäýã íü çàëóó õ¿ì¿¿ñèéí äóíä áóñàä îðíóóäàä õàðàãäàæ áàéãààã¿é èõýýð òîõèîëäîæ áàéíà.

2.3.3 Ýõ õ¿¿õäèéí ýð¿¿ë ìýíä

Ìîíãîë óëñûí Çàñãèéí ãàçàð ìÿíãàíû õºãæëèéí 5 äàõü çîðèëòûã õýðýãæ¿¿ëýõèéã ýðõýì çîðèëãîî áîëãîñîí. Äýýð äóðüäñàí ñòðàòåãèóäûã õýðýãæ¿¿ëýõýä îëñîí àìæèëò íü òºðºõèéí ºìíºõ àñàðãàà (87.7%), òºðºõ ¿åä ìýðãýæëèéí õ¿í áàéõ (99.8%) ãýñýí îëîëòóóäòàé õîëáîîòîé. Ãýñýí õýäèé ÷ øèëæèí ñóóðüøñàí èðãýäýä ýõèéí àñàðãààòàé õîëáîîòîé ýìíýëãèéí ¿éë÷èëãýýã ¿ç¿¿ëýõ íü áýðõøýýëòýé àñóóäëóóäûí íýã õýâýýð áàéñààð áàéíà.

12


Oëîí óëñûí äîòîîäûí xýä õýäýí ò¿íø¿¿äýýñ àâñàí äýìæëýã áîëîí çºâ áîäëîãûíäýìæëýãòýéãýýð ñ¿¿ëèéí 20 æèëä ýxèéí ýíäýãäëèéí õàðüöàà òîãòìîë áóóð÷ áàéãààã ä¿ðñò çóðàã 2-ooc õàðæ áîëíî. 2008 îíû áàéäëààð ýõèéí ýíäýãäëèéí õàðüöàà 100 000 ýõ òóòàìä 49 áàéíà [3].

Ä¿ðñò çóðàã 3. Ýx, íÿëõàñ áîëîí 5-õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí ýíäýãäëèéí ò¿âøèí (1998-2008)

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

10.0

20.0

30.0

40.0

50.0

60.0

20.0

40.0

60.0

80.0

100.0

120.0

140.0

160.0

180.0

200.0

5 õ

¿ðòý

ëõ í

àñíû

õ¿¿

õäèéí ý

íäý

ãäýë

Íÿð

àéí ý

íäý

ãäýë

5 õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí ýíäýãäýë

Íÿðàéí ýíäýãäýë

Ýõèéí ýíäýãäýë

Ýõè

éí ý

íäý

ãäýë

Îíóóä

Õºäºº, õîò ñóóðèí ãàçðóóäûí ýõèéí ýíäýãäëèéí õàðüöàà õîîðîíäîî ìàø ÿëãààòàé áàéäàã. Àëñëàãäñàí àéìãóóä ÿëàíãóÿà áàðóóí õÿçãààð íóòãóóäàä ýõèéí ýíäýãäëèéí ò¿âøèí 100 000 òóòàìä 213-365 áàéäàã áîë ýíý íü Óëààíáààòàðûí ýõèéí ýíäýãäëèéí ò¿âøíýýñ 4-ººñ 6 äàõèí èõ áàéíà. Ñ¿¿ëèéí òàâàí æèëä ãàð÷ áàéãàà íýãýí ñºðºã õàíäëàãà áîë ºñâºð íàñíûõíû òºðºëò íýìýãäýæ áàéãààòàé õîëáîîòîé. 2008 îíû áàéäëààð ºñâºð íàñíûõíû òºðºëò Óëààíáààòàðò 5.3%, àéìãèéí òºâ¿¿äýä 18.3%, óëñûí ºìíºä õýñýã, õºäºº ãàçðóóäàä 26.3%-òàé áàéíà [14].

Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòîä çààãäñàí 5-õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí ýíäýãäýë (1000 àìüä òºðºëò òóòàìä 29.2) áîëîí íÿëõñûí ýíäýãäëèéí ò¿âøèí (1000 àìüä òºðºëò òóòàìä 22.0) 2006 îíä õýäèéíýý õ¿ðñýí (Ãðàôèê 2). Ãýñýí õýäèé ÷ ñ¿¿ëèéí 2 æèëä ñàíõ¿¿ãèéí õÿìðàë, òîìóóãèéí òàðõàëò íü ýõèéí ýíäýãäëèéí áîëîí 5 õ¿ðòýëõ íàñíû õ¿¿õäèéí ýíäýãäëèéí ò¿âøèíä ñºðãººð íºëººëæ áóé õàíäëàãà àæèãëàãäàæ áàéíà.

Õàëäâàðò ºâ÷í¿¿äèéí ýñðýã òîâëoëò äàðõëààæóóëàëò, îðîí äàÿàð õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà õ¿¿õäèéí ºâ÷íèé öîãö ìåíåæìåíò (ÕªÖÌ), õºõººð õîîëëîëò, áè÷èë òýæýýë¿¿ä áîëîí âèòàìèí À, Ä-ýýð õàíãàõ çýðýã õ¿¿õýä, íÿëõñûí òýæýýëèéã ñàéæðóóëàõ õÿìä òºñºð àðãà õýìæýýí¿¿ä íü ãýäýñíèé ºâ÷èí, àìüñãàëûí çàìûí õàëäâàðò ºâ÷èí, õîîë òýæýýëèéí äóòàãäàë, óëààí áóðõàí çýðýã õ¿¿õäèéí ò¿ãýýìýë ºâ÷í¿¿äèéã áàãàñãàõàä èõýýð íºëººëæ áàéíà. Hÿëõñûí ýíäýãäëèéí ò¿âøèíã òîãòâîðòîé áàéëãàõ, öààøèä áàãàñãàõ íü òºðñíèé äàðààõü ¿åèéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýã õýð ñàéæðóóëàõààñ øóóä õàìààðíà. Ó÷èð íü íèéò íÿëõñûí ýíäýãäëèéí 65.3% íü àìüäðàëûí ýõíèé 28 ºäºðò, ¿¿íýýñ 70% íü ýõíèé 7 õîíîãò áîëäîã áàéíà [3]. Ýíäýãäëèéí ãîë øàëòãààíóóä íü àìüñãàëûí äóòàãäàë, óæèã õàëäâàð, òºðºëõèéí ãàæèã þì.

13


2.3.4 Îð÷íû ýð¿¿ë ìýíä

Öýâýð óñ, àðèóí öýâðèéí áàéãóóëàìæèéí õ¿ðòýýìæ

2006 îíû áàéäëààð õ¿í àìûí 54.5% íü ñàéæðóóëñàí óíäíû óñíû ýõ ¿¿ñâýðýýð õàíãàãäñàí, 43.1% ñàéæðóóëñàí àðèóí öýâðèéí áàéãóóëàìæòàé ãýñýí òîîöîî ãàð÷ýý. Õîò õºäººãèéí õîîðîíä öýâýð óñ, àðèóí öýâðèéí áàéãóóëàìæèéí õ¿ðòýýìæèéí ìàø òîì ÿëãàà áàéäàã. Ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòûí 7-èéí 16-ä çààñíààð 2015 îí ãýõýä ñàéæðóóëñàí óñíû ýõ ¿¿ñâýðèéí õ¿ðòýýìæèéã 60%, ñàéæðóóëñàí àðèóí öýâðèéí áàéãóóëàìæèéí õ¿ðòýýìæèéã 40 õ¿ðòýë õóâèàð íýìýãä¿¿ëýõ çîðèëòòîé áàéíà [4]. 2005 îíä ÄÝÌÁ áîëîí ÝÌß-íààñ ÿâóóëñàí õàìòàðñàí ñóäàëãààãààð ñóìûí ñóðãóóëü, ýìíýëãèéí 25% íü öýâýð óñ áîëîí àðèóí öýâðèéí ñàéæðóóëñàí íºõöºëòýé ãýñýí òîîöîî ãàð÷ýý. Öýâýð óñ áîëîí àðèóí öýâðèéí õàíãàìæèéí òàëààðõ ¿íäýñíèé áîëîí äýëõèéí òàéëàí ÿëãààòàé áàéíà. Ýíý íü ÄÝÌÁ, Í¯Á-ûí Õ¿¿õäèéí Ñàíãèéí õàìòàðñàí ¿íýëãýýíèé õºòºëáºðººñ àþóëã¿é óñ, àðèóí öýâðèéí áàéãóóëàìæèéí òàëààð ãàðãàñàí òîäîðõîéëîëòûã ¿íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí ¿íýëãýýíèé ìåõàíèçìä á¿ðýí òóñãààã¿éòýé õîëáîîòîé.

Áîõèðäñîí óñ, ýð¿¿ë àõóéí çîõèñòîé áóñ áàéäàë íü Ãåïàòèò À, ñóóëãàëò ºâ÷èí, öóñàí ñóóëãà, áàëíàä çýðýã õàëäâàðò ºâ÷í¿¿äèéí ãîë øàëòãààí áîëæ áàéíà. Îðîí íóòàãò, ÿëàíãóÿà ñóðãóóëü ýð¿¿ë ìýíäèéí ãàçðóóäûã öýâýð óñààð õàíãàõ, àðèóí öýâðèéí áàéäëûã äýýøë¿¿ëýõ çýðýã íü ãîë àñóóäàë áîëîîä áàéíà.

Ýìíýëãèéí õîã õàÿãäëûí ìåíåæìåíò

Îäîîãèéí áàéäëààð ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãóóäûí ýìíýëãèéí õîã õàÿãäëûí ÷èãëýëýýð ÿâóóëæ áóé ¿éë àæèëëàãàà íü õàíãàëòã¿é áàéãàà íü õ¿ðýýëýí áóé îð÷èí, îëîí íèéò, ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðò àæèëëàãñäûí ýð¿¿ë ìýíäýä ñºðºã íºëºº ó÷ðóóëàõ ýðñäýëä õ¿ðãýæ áàéíà. Ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãóóäûí 90.9% íü ýìíýëãèéí õîã õàÿãäëàà áàãà õýìä øàòààäàã áºãººä ýíý íü õ¿ðýýëýí áóé îð÷èíäîî õîð õºíººëòýé þì [16]. Ñóäàëãààíààñ ¿çýõýä ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðò àæèëëàãñàä õóðö èðìýãòýé ç¿éëä ºðòºõ íü ýëáýã áºãººä ãåïàòèò B, C-èéí õàëäâàð ºíäºð áàéäàã [17]. Ýìíýëãèéí õîã õàÿãäëûã öóãëóóëàõ, çººâºðëºõ, çîõèöóóëàõ, óñòãàõ òîõèðîìæòîé äýä á¿òöèéã áèé áîëãîõ, ýìíýëãèéí õîã õàÿãäëûí ìåíåæìåíòèéí ÷àäàâõèéã áýõæ¿¿ëýõ àñóóäàë òóëãàìäàæ áàéíà.

Õ¿íñíèé àþóëã¿é áàéäàë áà àãààðûí áîõèðäîë

Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé áîõèðäîëò, õ¿íñýýð äàìæèõ ºâ÷íèé òîõèîëäîë íýìýãäýæ áàéíà. ¯¿íä õ¿íñòýé õîëáîîòîé òîìîîõîí õýìæýýíèé äýãäýëò¿¿ä, ìºí õ¿íñíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé õèìèéí áîëîí íÿíãèéí áîõèðäîëòòîé õîëáîîòîé àñóóäëóóä àíõààðàõ ç¿éë áîëîîä áàéíà.

1989-2002 îí õ¿ðòýë Óëààíáààòàð õîòûí õ¿í àì 41 õóâèàð íýìýãäñýí áà Ìîíãîë óëñûí íèéò õ¿í àìûí òàë õóâü íü íèéñëýë õîòäîî àìüäàð÷ áàéíà [1]. Õîòûí àãààðûí áîõèðäîëòûí ãîë ýx ¿¿ñâýð¿¿ä íü í¿¿ðñýýð àæèëëàäàã öàõèëãààí äóëààíû ãóðâàí ¿éëäâýð, çºâõºí äóëààí

14


¿éëäâýðëýäýã 400 îð÷èì æèæèã ¿éëäâýð¿¿ä, 13000 îð÷èì ãýðèéí çóóõíóóä áîëîí ñàëõèàð çººãäºõ òîîñ þì. Àãààð áîõèðäóóëäàã õàÿãäëààñ ãàäíà Óëààíáààòàð õîòûí ãàçàð ç¿éí áàéðëàë íü õîòûí àãààðûí áîõèðäëûã íýìýãä¿¿ëýõ íýã íºõöºë áîëäîã.

Óëààíáààòàðûí àãààð äàõü òîîñ, í¿¿ðñ õ¿÷ëèéí õèé, õ¿õðèéí õî¸ð÷ èñýë çýðýã àãààð áîõèðäóóëàã÷ íü õ¿¿õäèéí àìüñãàëûí çàìûí ºâ÷èí, ÿëàíãóÿà àðõàã, õóðö áðîíõèò, õàòãàëãàà, ç¿ðõ ñóäàñíû ýìãýãòýé áîëîõîä íºëººëäºã. Óëààíáààòàðò îðøèí ñóóãàà áðîíõèòòîé õ¿¿õäèéí òîîã õºäºº ñóóðèí ãàçàð ñóóãàà õ¿¿õäèéí òîîòîé õàðüöóóëáàë 5-15 äàõèí èõ áàéíà. Aãààðûí áîõèðäîë íü õ¿¿õäèéí áèå áÿëäðûí ºñºëò õºãæèë [18,19], õ¿¿õäèéí äàðõëààíû áàéäàëä [20] íºëººëæ áàéãààã ñóäëàí òîãòîîæýý. Õ¿ðýýëýí áóé îð÷íû õàð òóãàëãûí òàëààð õèéñýí ñóäàëãààíààñ ¿çâýë àãààð, õºðñíèé áîõèðäîë íü õ¿¿õäèéí öóñàí äàõü õàð òóãàëãûí õýìæýýã íýìýãä¿¿ëæ õ¿¿õäèéí îé ñàíàìæ, àíõààðëûã ýðñ áóóðóóëäàã áîëîõûã õàðóóëñàí [21].

2.4. ÝÐ¯¯Ë ÌÝÍÄÈÉÍ ÒÓËÃÀÌÄÑÀÍ ÀÑÓÓÄËÓÓÄÀÄ ÀÂ× ÁÀÉÃÀÀ ¯ÍÄÝÑÍÈÉ ÕÀÐÈÓ ÀÐÃÀ ÕÝÌÆÝÝ

2001 îíä ¯íäýñíèé Íèéãìèéí Ýð¿¿ë Ìýíäèéí áîäëîãûã Ìîíãîë Óëñûí Èõ Õóðàë áàòàëæ ãàðãàñàí. Ýíý íü èðýõ 15 æèëèéí áîäëîãûí ÷èãëýëèéã çààæ ºãñºí áàðèìò áè÷èã þì. Óðò õóãàöààíû áîäëîãûí ñòðàòåãè (2006-2015) áóþó ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðûí ìàñòåð òºëºâëºãººã 2005 îíä áàòëàí ãàðãàñàí. Äóíäàæ íàñëàëòûí ºñºëò, ýõ õ¿¿õäèéí ýíäýãäëèéí ò¿âøíèé áóóðàëò, õîîë òýæýýëèéí ñàéæðàëò, ÿëàíãóÿà õ¿¿õýä ýõ÷¿¿äèéí áè÷èë òýæýýëèéí ºñºëò, öýâýð óñ áîëîí àðèóí öýâðèéí ýíãèéí õàíãàìæèéí ñàéæðàëò, ÕÄÕÂ/ÄÎÕ-îîñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ, õ¿í àìûí òîãòâîðòîé õºãæèë, ãýð á¿ëèéí ÿëàíãóÿà ÿäóó ºðõèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí çàðöóóëàëòûí áóóðàëò, ¿ð ä¿íòýé, àøèãòàé, òºâëºðñºí áóñ ýð¿¿ë ìýíäèéí ñèñòåì, ¿éë÷ë¿¿ëýã÷ äýýð òºâëºðñºí, õýðýãëýã÷èä ýýëòýé ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿éë÷èëãýý, áàéãóóëëàãûí òîîã íýìýãä¿¿ëýõ çýðýã ¿ð ä¿íä 2015 ãýõýä õ¿ðýõýýð òºëºâëºñºí [22].

Ìîíãîë óëñ 2003 îíä Ìÿíãàíû Õºãæëèéí Çîðèëòóóäûã õýðýãæ¿¿ëæ ýõýëñýí áà Çàñãèéí ãàçàð Ìÿíãàíû Õºãæëèéí Çîðèëòûí ýð¿¿ë ìýíäòýé õîëáîîòîé àñóóäëóóäûã õýðýãæ¿¿ëýõèéã èõýýð ýðìýëçýæ áàéíà. 2005 îíä Ìîíãîë óëñ Îëîí Óëñûí Ýð¿¿ë Ìýíäèéí æóðàì áîëîí ¿¿ñýí ãàð÷ áóé ºâ÷íèé ýñðýã Àçè Íîìõîí äàëàéí á¿ñ íóòãèéí ñòðàòåãèéã áàòëàõûã äýìæñýí áà ýäãýýðèéã îëîí îðíûã õàìàðñàí õàëäâàðò òîìóóãèéí ýñðýã àâàõ àðãà õýìæýý áîëîí òàíäàëòûí ãîë öàð õ¿ðýýã áèé áîëãîõîä õýðýãëýæ áàéíà. Àçè Íîìõîí äàëàéí á¿ñ íóòãèéí ñòðàòåãèýñ (2010-2015) ãàäíà ºìíº ÿâóóëæ áàéñàí ¿éë àæèëëàãààãàà öààøèä áýõæ¿¿ëýõ, êëèíèêèéí ìåíåæìåíò, õ¿íñíèé àþóëã¿é áàéäàë ãýõ ìýò ¿éë àæèëëàãààã ºðãºæ¿¿ëýõ ñòðàòåãèéã áîëîâñðóóëæ áàéíà.

2.5 ÝÐ¯¯Ë ÌÝÍÄÈÉÍ ÒÎÃÒÎËÖÎÎ ÁÎËÎÍ ÒÓÑËÀÌÆ ¯ÉË×ÈËÃÝÝ

2.5.1 Ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýíèé õ¿ðòýýìæ

Ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý íü óëñ, àéìàã áîëîí ä¿¿ðãèéí, àíõàí øàòíû ãýñýí 3 ò¿âøèíä çîõèîí áàéãóóëàãääàã (Õ¿ñíýãò 3). Ìîíãîëûí ýð¿¿ë ìýíäèéí ñèñòåì íü óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ áîëîí íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíäèéã äýìæèõýýñ èë¿¿ ýìíýëãèéí ¿éë÷èëãýýã ø¿òñýí Îðîñ ìàÿãèéí çàãâàð äýýð

15


¿íäýñëýãäñýí. 2008 îíû áàéäëààð Ìîíãîë óëñàä 10 000 õ¿í òóòàìä 68 ýìíýëãèéí îð îíîãäîæ áàéíà. Óëààíáààòàð õîò äàõü òîäîðõîé òîîíû ãóðàâäàã÷ øàòëàëûí åðºíõèé ýìíýëã¿¿ä áîëîí Õàëäâàðò ªâ÷èí Ñóäëàëûí ¯íäýñíèé òºâ, Ñýòãýöèéí Ýð¿¿ë Ìýíäèéí ¯íäýñíèé Òºâ, Õàâäàð Ñóäëàëûí ¯íäýñíèé Òºâ çýðýã òºðºëæñºí ìýðãýæëèéí ýìíýëã¿¿ä òºâèéí ò¿âøèíä, àéìàã áîëîí ä¿¿ðýãò õî¸ðäîã÷ øàòíû ýìíýëã¿¿ä, ñóìûí òºâèéí áîëîí ºðõèéí ýìíýëã¿¿ä íü àíõàí øàòíû ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëäýã. Íèéñëýë õîòûí 6 ä¿¿ðýãò àíõàí øàòíû áîëîí õî¸ðäîã÷ øàòíû ýìíýëã¿¿ä àæèëëàäàã.

Ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýíä õóâèéí ñàëáàðûí îðîëöîî íýìýãäñýýð áàéíà. Îëîí òºðëèéí õóâèéí ýìíýëýã, ¿çëýã õèéäýã ¿¿äýí ýìíýëã¿¿ä, óëàìæëàëò ýìíýëã¿¿ä áîëîí ëàáîðàòîðèóä èõýýð áàéãóóëàãäàæ áàéíà. Èéìýðõ¿¿ ¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàð, ¿íèéã çîõèöóóëàõ íü àñóóäàë áîëñîí õýâýýð áàéíà.

Õ¿ñíýãò 3. Ýì÷ íàðûí ìýðãýæñýí áàéäàë, ýìíýëãèéí îð áîëîí ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ ãàçðóóäûí òîî

Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðûí õýëáýð Tîî Ýìíýëãèéí îð Ýì÷

Àíõàí øàòíû ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæèéí áàéãóóëëàãóóä

ªðõèéí ýìíýëýã 228 -- 794

Ñóì, ñóì äóíä áîëîí îðîí íóòãèéí ýìíýëýã 327 3949 655

Õî¸ðäîã÷ øàòíû ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãóóä

Àéìãèéí íýãäñýí ýìíýëýã 17 3670 1017

Ä¿¿ðãèéí íýãäñýí ýìíýëýã 9 -- 720

Óëààíáààòàð äàõü àìàðæèõ ãàçðóóä 3 -- 93

Ãóðàâäàã÷ øàòíû ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãóóä

Á¿ñèéí ýì÷èëãýý îíîøëîãîîíû òºâ¿¿ä (Äîðíîä, ªâºðõàíãàé, Îðõîí, Õîâä àéìãóóä äàõü)

4 789 207

Êëèíèêèéí ýìíýëã¿¿ä áîëîí ìýðãýæñýí ¿íäýñíèé òºâ¿¿ä

15 3983 1232

Ýõ ¿¿ñâýð: Ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä, 2008 îí , Ýð¿¿ë ìýíäèéí ãàçàð, Ìîíãîë óëñ

2.5.2 Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðûí áîëîâñîí õ¿÷íèé íººö

2008 îíû áàéäëààð õºäººä 10 000 õ¿í òóòàìä 18.8 ýì÷ îíîãäîæ áàéñàí áîë íèéñëýë Óëààíáààòàðò 10 000 õ¿í òóòàìä îíîãäîõ ýì÷èéí òîî 43.4 áàéíà. Ýì÷, ñóâèëàã÷, ýõ áàðèã÷, áàãà ýì÷ çýðýã ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðò àæèëëàãñäûí õîìñäîë íü ÷àíàðòàé, á¿õ íèéòýä õ¿ðòýýìæòýé ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýã íýâòð¿¿ëýõýä ñààä áîëæ áàéíà. Õ¿íèé íººöèéí ñóðãàëò íü ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðûí òºëºâëºëò áîäëîãîòîé óÿëäàà õîëáîî ìóóòàé áàéíà. Ýì÷ íàðûí ñóðãàëò íü ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýí äýõü ýð¿¿ë ìýíäèéã äýìæèõ áîëîí óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ õýëáýðýýñ èë¿¿ ýìíýëãèéí ýì÷èëýãýýã ø¿òñýí òàë ðóóãàà õàíäñàí áàéäàã. Ýì÷ íàðûí óð ÷àäâàð íü õàíãàëòòàé áóñ ìºí àæèëëàõ õ¿÷íèé òàðõàëò òýãø áóñ áàéíà.

16


2.5.3 Ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýíèé ñàíõ¿¿æèëò

ÄÍÁ-èé ýð¿¿ë ìýíäýä çàðöóóëàõ çàðöóóëàëòûí õóâü 2001 îíä 4.9% áàéñàí áîë 2008 îíä 3.2% áîëòëîî áóóðñàí. Ãýõäýý ¿íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí òºâ ãàçðûí ìýäýýëñíýýð 2005-2008 îíû õîîðîíä íýã õ¿íä çàðöóóëæ áàéãàà ýð¿¿ë ìýíäèéí çàðäàë 33.200 òºãðºãººñ (23.00 àì.äîë), 80 000 òºãðºã (55.4 àì äîë) áîëòëîî ºññºí áàéíà.

Õî¸ðäîã÷ áîëîí ãóðàâäàã÷ øàòíû ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæèä ýíýõ¿¿ çàðäëûí èõýíõ íü çàðöóóëàãääàã áà äºíãºæ 32.15% íü ýð¿¿ë ìýíäèéí àíõàí øàòíû ¿éë÷èëãýýíä îíîãääîã áàéíà. 2002 îíû áàéäëààð ýð¿¿ë ìýíäèéí íèéò çàðäëûí 4.7% íü íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí áîëîí óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ ¿éë÷èëãýýíä çàðöóóëàãäñàí áà ýíýõ¿¿ çàðäëûí 77% íü îëîí óëñûí çýýë òóñëàìæààð îðæ èðñýí áàéíà.

2000-2008 îíû ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðûí òºñâèéã Çàñãèéí ãàçðûí äýìæëýã (79.0%), ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàëûí ñàí (18.0%) á¿ðä¿¿ëæ áàéñàí áà ¿éë÷èëãýýíèé òºëáºð áà áóñàä ¿éë àæèëëàãààíààñ îðñîí îðëîãî (3.0%)-ã ýçýëæ áàéíà. 2006-2008 îíä Çàñãèéí ãàçðûí òºñâººñ õóâààðèëñàí ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðûí ñàíõ¿¿æèëòèéí õóâü õýìæýý íýìýãäñýí áàéõàä ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàëûí ñàí, ¿éë÷èëãýýíèé òºëáºð áà áóñàä ¿éë àæèëëàãààíààñ îðñîí îðëîãûí õóâü áàãàññàí òîî áàðèìò õàðàãäàæ áàéíà (Õ¿ñíýãò 4).

Ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàëä õàìðàãäàõ áàéäàë 2006 îíä 74.4 õóâü áàéñàí áîë 2007 îíä 78.3 õóâü áîëòëîî ºññºí. Ãýñýí õýäèé ÷ èðãýäèéí 20 îð÷èì õóâü íü áóþó øèëæèí ñóóðüøèã÷äûí äààòãàëä õàìðàãäàõ áàéäàë áàãà áàéíà. 2008 îíû áàéäëààð ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàëûí ñàíãèéí çàðöóóëàëòûí 81.7% íü õýâòýí ýì÷ë¿¿ëýõ ¿éë÷èëãýýíä, 14.3 % àìáóëàòîðèéí ¿éë÷èëãýýíä, ¿ëäñýí 4.0% íü õÿìäðàëòàé ýì, ñóâèëàë áîëîí áóñàä çàðäàëä çàðöóóëàãäñàí áàéíà.

Õ¿ñíýãò 4. Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðò îðóóëñàí ñàíõ¿¿æèëòèéí ýõ ¿¿ñâýðèéã õóâèàð, 2004-2008

Ñàíõ¿¿æèëòèéí ýõ ¿¿ñâýð¿¿ä 2004 2005 2006 2007 2008

Óëñûí òºñºâ (%) 71 69 73 77 79

Ýð¿¿ë ìýíäèéí äààòãàëûí ñàí (%) 24 26 23 20 18

Áóñàä (%) 5 5 4 3 3

Ýõ ¿¿ñâýð: Ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä, 2008, Ýð¿¿ë ìýíäèéí ãàçàð, Ìîíãîë óëñ (1)

2.5.4 Ýì, ýìíýëãèéí õýðýãñýë, ýìíýë ç¿éí ëàáîðàòîðè

Ýìèéí ñàëáàð íü ýìèéí õÿíàëòã¿é õóäàëäàà, ÷àíàðûí áàòàëãàà õàíãààã¿é ýì, õºðø îðíóóäààñ èðæ áàéãàà õóóðàì÷ ýìèéí õóäàëäààíû ºñºëò, ýìèéí çîõèöóóëàëòûí õàíãàëòã¿é áàéäàë, ÷àíàðò òàâèõ õÿíàëò ñóë, õºäºº àëñëàãäñàí íóòàã äàõü ýìèéí õîìñäîë çýðýã áýðõøýýëòýé àñóóäëóóäòàé òóëãàðààä áàéíà. 2003 îíû ºðõèéí ýìèéí çàðöóóëàëòàä õèéñýí ñóäàëãààãààð ºðõèéí ýìèéí øóóä çàðöóóëàëòûí 60 ãàðóé õóâü, ÿëàíãóÿa ýíý òîî õýìæýý íü ýð¿¿ë ìýíäèéí íèéò çàðöóóëàëò áàãà ãàçðóóäàä èë¿¿ ºíäºð õóâüòàé áàéãààã õàðóóëñàí [23].

17


Óëàìæëàëò ýì÷èëãýýã îëîí ºâ÷íèéã ýì÷ëýõýä ºðãºíººð õýðýãëýäýã áºãººä Çàñãèéí ãàçàð óëàìæëàëò àíàãààõ óõààíûã èõýýõýí äýìæäýã. ÝÌß-íû öààøèä òºëºâëºæ áàéãàà ç¿éëèéí íýã áîë çàéëøã¿é øààðäëàãàòàé ýìèéí áîäëîãîä óëàìæëàëò àíàãààõ óõààíû ýìèéã îðóóëàõ ÿâäàë þì. Èéìä óëàìæëàëò ýìèéí àþóëã¿é áàéäàë, ÷àíàð, õýðýãëýýíèé òàë äýýð èë¿¿ àíõààðàë õàíäóóëàõ õýðýãòýé áàéíà.

Ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýíä ñ¿¿ëèéí ¿åèéí øèíý òîíîã òºõººðºìæèéã ãàäààäûí õàíäèâëàã÷ áîëîí ãàäíû ýõ ¿¿ñâýð¿¿äýýñ ñàíõ¿¿æ¿¿ëýí ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýíä øèíýýð íýâòð¿¿ëýí àøèãëàæ áàéíà. Ýäãýýð òîíîã òºõººðºìæ¿¿äèéã àøèãëàõàä ýâäðýëèéã çàñàæ, òîíîãëîõ øààðäëàãàòàé íýìýëò ñàíõ¿¿æèëò òºñºâò òóñãàãäàõã¿é áàéíà. Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðò ýìíýëãèéí òîíîã òºõººðºìæ, õàíãàìæ, ýì õóäàëäààëàõ, íèéë¿¿ëýõ çýðýãò õóâèéí ñàëáàðûí îðîëöîî íýìýãäñýýð áàéãàà áà òºð õóâèéí õýâøëèéí áàéãóóëëàãóóäûí ò¿íøëýëä çîõèñòîé çîõèöóóëàëò äóòàãäàæ áàéãàà íü äýýðõ ¿éë àæèëëàãààíóóäûí àþóëãóé áàéäàë áîëîí ÷àíàðò ìóóãààð íºëººëæ áàéíà.

Ò¿¿í÷ëýí õºäºº îðîí íóòàãò ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýã äýìæèõ ýìíýëãèéí ëàáîðàòîðèéã áýõæ¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé áàéíà. Õîò ñóóðèí ãàçðóóäàä óëñûí áîëîí õóâèéí îëîí òºðëèéí ëàáîðàòîðèóä õîîðîíäîî óÿëäàà õîëáîî, ÷àíàðûí õÿíàëòã¿éãýýð ¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ áàéíà. Çàñãèéí ãàçàð ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàðûã ñàéæðóóëàõ çîõèöóóëàëò õèéõ, ìºí ñàíõ¿¿æèëòèéí çîõèöóóëàëò çýðýã äýýð ººð÷ëºëò õèéñíýýð óëñûí áîëîí õóâèéí áàéãóóëëàãóóäûí ¿éë àæèëëàãààíû óÿëäàà õîëáîîã ñàéæðóóëàõ àðãà õýìæýý àâ÷ áàéíà.

2.5.5 Ýð¿¿ë ìýíäèéí ìýäýýëëèéí ñèñòåì

Õ¿í àìûí ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéäàë, ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàð, õ¿ðòýýìæ, ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëàãóóä, ýõ ¿¿ñâýð, ÷àäàâõè çýðýãòýé õîëáîîòîé òîî áàðèìò, ìýäýýëýëä ä¿ãíýëò ºãºõ, áîëîâñðóóëàõ, øèëæ¿¿ëýõ, öóãëóóëàõ ¿¿ðýãòýé òºâëºðñºí ýð¿¿ë ìýíäèéí ñòàòèñòèêèéí ñèñòåì îðîí äàÿàð àæèëëàæ áàéíà. Íàñ áàðàëòûí á¿ðòãýë, íàñ áàðàëòûí òîäîðõîé øàëòãààíû òàëààð òîî áàðèìò öóãëóóëàõ, ºâ÷íèé á¿ðòãýë, òàíäàëò òîãòîëöîîíû øàòàëñàí ñóäàëãààã õèéæ áàéíà.1987 îíîîñ öàõèì á¿ðòãýëèéã ýõýëñýí áà 1997-2000 îíä òºðºëæñºí ìýðãýæëèéí òºâ¿¿ä, àéìàã ä¿¿ðãèéí åðºíõèé ýìíýëã¿¿ä, ýð¿¿ë ìýíäèéí ãàçað, áîëîí ÝÌß êîìïüþòåðýýð á¿ðýí õàíãàãäñàí. Ìîíãîë óëñûí îíöãîé õýðýãëýýíä òîõèðñîí ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéíãûí á¿ðòãýëèéí ñèñòåìèéã îðîí äàÿàð õýðýãëýæ áàéíà.

Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàð äàõü öàõèì ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿íäýñíèé ñòðàòåãè íü á¿õèé ë îðîëöîã÷ òàëóóäûí îðîëöîîòîéãîîð áîëîâñðóóëàãäàæ áàòëàãäñàí. Îäîîãèéí áàéäëààð ¿íäýñíèé ýð¿¿ë ìýíäèéí ìýäýýëëèéí ñèñòåì ìýäýýëýë öóãëóóëàõ íýãäñýí ñèñòåìã¿é, õ¿í àìûí äýä õýñýãòýé õîëáîîòîé ñàéí ÷àíàðûí áàðèìòûí á¿ðä¿¿ëýëò, öóãëóóëñàí ìýäýýëëýý ¿ð àøèãòàé àøèãëàõòàé õîëáîîòîé áýðõøýýë¿¿äòýé ó÷èð÷ áàéíà.

2.6 Ä¯ÃÍÝËÒ

Ýíý á¿õíýýñ ¿çýõýä Ìîíãîëûí ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðûí õºãæèëä îëîí àìæèëòóóä ãàðñàí õýäèé ÷ íèéãýì ýäèéí çàñãèéí õ¿÷èí ç¿éëñ, ãàçàðç¿éí áàéðëàë, ýð¿¿ë ìýíäýä íºëººëæ áóé

18


øàëòãààíóóäûí äàâàìãàéëàë çýðýã ñààä áýðõøýýëòýé àñóóäëóóä õàðàãäàæ áàéíà. Õàéðöàã 1 ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðò îëñîí îëîëò àìæèëò, áîëîí áýðõøýýëòýé áàéäëûã íýãòãýí õàðóóëñàí.

Õàéðöàã 1. Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðûí ãîë àìæèëò/ òààòàé áîëîìæóóä áîëîí ñààä áýðõøýýë¿¿ä

Îëîëò àìæèëò

Ìÿíãàíû Õºãæëèéí Çîðèëòûí (4, 5) -ä çààñàí ýõ íÿëõñûí ýíäýãäëèéí áóóðàëò òîãòâîðæñîí Äàðõëààæóóëàëòûí õàìðàëò ºíäºð Õàëäâàðò ºâ÷íèé áóóðàõ õàíäëàãà ÝÌß-íû ýðõýì çîðèëòóóä áîëîõ õàëäâàðò áóñ ºâ÷èí áîëîí õ¿íèé íººöèéí õºãæèë õàìòäàà

íýãäýí àæèëëàæ áàéãàà Òýðã¿¿ëýõ çîðèëò áîëãîñîí ñàëáàðóóäàä íººö áîëîìæîî îíîâ÷òîé ÷èãë¿¿ëñýí Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðûí ìàñòåð òºëºâëºãºº õýðýãæèæ ýõýëñýí

Ñààä áýðõøýýëòýé àñóóäëóóä

Àíõàí øàòíû ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýíèé ñóë áàéäàë , ýð¿¿ë ìýíäèéí òýãø áóñ õàðüöàà

Õ¿íèé íººöèéí õóâààðèëàëò îíîâ÷òîé áèø áà ìýðãýæèëòí¿¿äèéí óð ÷àäâàð ñóë Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðò îðóóëæ áàéãàà õºðºíãº îðóóëàëò áàãà Õàëäâàðò áóñ ºâ÷èí, îñîë ãýìòýë áóóðàõã¿é áàéãàà Ìÿíãàíû Õºãæëèéí Çîðèëòûí 4, 5, 6-ä ãàðñàí àìæèëòóóäûã òîãòâîðòîé áàéëãàõ Ýð¿¿ë ìýíäòýé õîëáîîòîé îíöãîé ¿åä áýëýí áàéäàë áà àâàõ õàðèó àðãà õýìæýý õàíãàëòã¿é ÁÇÄÕ, âèð¿ñûí ãàðàëòàé ãåïàòèò, ñ¿ðüåý, óóøãèíû õàòãàà çýðýã õàëäâàðò ºâ÷íèé òàðõàëò èõ

õýâýýð Õ¿ðýýëýí áóé îð÷íû áîõèðäîë, àðèóí öýâðèéí áàéäàë, óóõ óñíû õàíãàìæ ìóó Òóñëàìæèéã çîõèöóóëàõ ìåxàíèçì ñóë

19


Á¯ËÝÃ 3: XªÃÆËÈÉÍ XÀÌÒÛÍ ÀÆÈËËÀÃÀÀ ÁA Ò¯ÍØËÝË: ÒÅÕÍÈÊÈÉÍ ÕÀÌÒÛÍ ÀÆÈËËÀÃÀÀ, ÒÓÑËÀÌÆÈÉÍ ¯Ð ÀØÈÃÒÀÉ ÁÀÉÄÀË ÁÀ Ò¯¯ÍÈÉ ÇÎÕÈÖÓÓËÀËÒ

3.1 ÌÎÍÃÎË ÓËÑ ÄÀÕÜ ÇÝÝË ÒÓÑËÀÌÆÈÉÍ ªÍªªÃÈÉÍ ÁÀÉÄÀË

Ìîíãîë óëñ 1991-2002 îíóóäàä 2.5 òýðáóì àì.äîëëàðûí òóñëàìæèéã õàíäèâëàã÷äààñ àâñàí äýëõèé äýýðõ òóñëàìæààñ õàìààðàëòàé îðíóóäûí òîîíä îðæ áàéñàí áîëîâ÷ ñ¿¿ëèéí òàâàí æèëä óóë óóðõàéí ñàëáàðûí õºãæëèéã äàãàí ÄÍÁ-èé ºñºëò áàðàã 2 äàõèí ºñ÷ ãàäíû òóñëàìæààñ õàðüöàíãóé áàãà õàìààðàëòàé áîëñîí.

3.2 ÎÐÎËÖÎÃ× ÒÀËÓÓÄÛÍ ÒÓÕÀÉ

Í¯Á-ûí àãåíòëàãóóä, ìºí ÄÝÌÁ íü Ìîíãîëä îëîí æèëèéí òóðø ¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðûí õºòºëáºð¿¿äýä èäýâõòýé îðîëöñîîð èðñýí. ÄÝÌÁ íü Í¯Á-ûí ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðûí ãîë àãåíòëàãèéí õóâüä 1962 îíîîñ õîéø Ìîíãîëûí Çàñãèéí ãàçðûã äýìæñýýð èðñýí. Í¯Á-ûí Õºãæëèéí õºòºëáºð ÷àäàâõèéã áýõæ¿¿ëýõ, ìýäëýãýý õóâààëöàõ, ò¿íøëýëèéã ñàéæðóóëàõ, áîäëîãûã õýëýëöýõ çýðýã áàéäëààð Ìÿíãàíû Õºãæëèéí Çîðèëòûã áèåë¿¿ëýõýä õóâü íýìðýý îðóóëæ áàéíà. Í¯Á-ûí Õ¿¿õäèéí Ñàí íü ýð¿¿ë ìýíä, õîîë òýæýýë, õ¿¿õäèéí ýð¿¿ë ºñºëò õºãæèë, ýõèéí áîëîí íÿëõñûí ýð¿¿ë ìýíä, óñ áîëîí àðèóí öýâýð, õýâøìýë çàí ¿éëýý ººð÷ëºõ, ÕÄÕÂ/ÄÎÕ çýðýã àñóóäëóóäàä ãîë÷ëîí àíõààðëàà õàíäóóëäàã. Í¯Á-ûí Õ¿í àìûí ñàí íü íºõºí ¿ðæèõ¿éí ýð¿¿ë ìýíä ð¿¿ àíõààðëàà ãîëëîí ÷èãë¿¿ëäýã.

Í¯Á-ûí ÕÄÕÂ/ÄÎÕ-ûí Àçè Íîìõîí äàëàéí á¿ñ íóòãèéã äýìæèõ áàã íü ÷àäàâõèéã áýõæ¿¿ëýõ, õ¿íèé ýðõýä òóëãóóðëàñàí õ¿éñèéí òýãø ýðõ á¿õèé áîäëîãî, ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàëòûã áàãàñãàõ õàíäëàãà á¿õèé ÕÄÕÂ/ÄÎÕ-ûí ¯íäýñíèé ñòðàòåãèéã õýðýãæ¿¿ëýõ òàë äýýð äýìæèí àæèëëàæ áàéíà. Àçèéí Õºãæëèéí Áàíê Ìîíãîë äàõü ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýíèé õ¿ðãýëò, äýä á¿òöèéã õºãæ¿¿ëýõ òàëûã äýìæèí àæèëëàäàã áîë Äýëõèéí Áàíê ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ õºòºëáºð¿¿ä äýýð ãîëëîí àæèëëàäàã áà ñàÿõíûã áîëòîë ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðò øóóä äýìæëýã ¿ç¿¿ëæ áàéãààã¿é áîëîâ÷ Äýëõèéí áàíê ’’øóâóóíû õàíèàä áà õàëäâàðò òîìóóíû ¿åèéí áýëýí áàéäàë áîëîí õàðèó àðãà õýìæýý’’, õîòûí ÿäóó èðãýäýä ÷èãëýñýí óñíû õàíãàìæ òºñëèéã äýìæèí àæèëëàæ áàéíà. ÕÄÕÂ/ÄÎÕ, ñ¿ðüåý áîëîí õóìõààòàé Òýìöýõ Ãëîáàë Ñàí íü ÕÄÕÂ/ÄÎÕ, ñ¿ðüåý, áîëîí ýìíýëãèéí ëàáîðàòîðèóäûã áýõæ¿¿ëýõ çîðèëãî á¿õèé òóñëàìæèéã áàòàëñàí.

Ìîíãîë äàõü ßïîíû òóñëàìæèéí õºòºëáºð íü ¿íäýñíèé äàðõëààæóóëàëòûí õºòºëáºð áîëîí ýìíýëãèéí òîíîã òºõººðºìæèéí õàíãàìæèä ãîëëîí ÷èãëýäýã. Ãåðìàíû Òåõíèêèéí õàìòûí àæèëëàãàà íü õàëäâàðò ºâ÷èí, ÄÎÕ, ÁÇÄÕ-ààñ ¿¿äýëòýé íàñ áàðàëò, õºäºëìºðèéí ÷àäâàð

20


àëäàëòûã áàãàñãàx áîëîí ýõ, õ¿¿õäèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí àñóóäëóóä äýýð ãîëëîí àæèëëàäàã. Ìîíãîëûí Ìÿíãàíû Ñîðèëòûí Ñàí, ÀÍÓ-ûí Çàñãèéí ãàçðûí òóñëàìæóóä íü õàëäâàðò áóñ ºâ÷íèé õºòºëáºð¿¿ä ð¿¿ ÷èãëýäýã.

Îëîí óëñûí òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà áîëîõ Äýëõèéí Çºí íü 1995 îíîîñ õîéø òºñëèéí ñîíãîñîí ãàçðóóääaa ýõ õ¿¿õäèéí ýð¿¿ë ìýíä, õîîë òýæýýëèéã ñàéæðóóëàõ, ñ¿ðüåý, ÕÄÕÂ, ÁÇÄÕ-ààñ ñýðãèéëýõ, ýð¿¿ë ìýíäèéí áîëîâñðîë, óíäíû óñíû õàíãàìæ, õ¿íñíèé àþóëã¿é áàéäàë çýðýã îëîí òºðëèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí õºòºëáºð¿¿ä äýýð àæèëëàæ áàéíà. Èòãýë ¿íýìøèë äýýð òóëãóóðëàñàí òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãóóä áîëîõ Íîðâåãèéí Ëþòåðàí øàøíû áàéãóóëëàãà, Îëîí Óëñûí áîëîí Ìîíãîëûí Óëààí Õàâèðãàí Ñàð Íèéãýìëýã, Îëîí Óëñûí Àäâåíòèñò Õºãæëèéí áîëîí Òóñëàëöààíû Àãåíòëàã, Medicins du Monde, Action Contra la Faim çýðýã áàéãóóëëàãóóä ýð¿¿ë ìýíäèéí òîäîðõîé õºòºëáºð¿¿ä/ òºñë¿¿äèéã äýìæèí àæèëëàæ áàéíà.

3.3. ÇÝÝË ÒÓÑËÀÌÆÈÉÍ ÇÎÕÈÖÓÓËÀËÒ ÁÀ ¯Ð ÀØÈÃ

Ìîíãîë óëñ òóñëàìæèéã ¿ð àøèãòàé áàéëãàõ Ïàðèñûí òóíõàãëàëä íýãäýí îðñîí. 2006 îíä òóñëàìæèéã ¿ð àøèãòàé çàðöóóëàõ Õºãæëèéí Òóñëàìæèéí Çºâëºëèéí Àæëûí Õýñýã ººðñäèéí ñîíãîñîí 34 îðíóóääàà Ïàðèñûí Òóíõàãëàëûí ¯íýëãýýíèé ñóóðü ñóäàëãààã ÿâóóëñàí. Óã ñóäàëãàà Ìîíãîë óëñàä 12 ¿ç¿¿ëýëòèéí äàãóó 2010 îí ãýõýä õ¿ðýõ çîðèëòóóäûã õàðóóëæ ºãñºí[23]. X¿ñíýãò 5 íü ñóäàëãààíû ãîë îëîëòóóäûã ¿ç¿¿ëëýý.

Õ¿ñíýãò 5. Ñóäàëãààíû îëîëò: ñóóðü ìýäýýëýë , Ìîíãîë óëñàä òóëãàð÷ áàéãàà òóëãàìäñàí àñóóäëóóä, íýí ò¿ð¿¿íä õèéõ àæëóóä

¯ç¿¿ëýëò¿¿ä Xýìæèãäýõ¿¿í Òóëãàìäñàí àñóóäëóóä ßàðàëòàé àâàõ àðãà õýìæýýí¿¿ä

Ýçýìøèë Äîîãóóð Òºëºâëºëò, òºñºâëºëò õî¸ðûí õîîðîíäûí óÿëäàà õîëáîî ñóë õýâýýð

Õºãæëèéí ¿íäýñíèé ñòðàòåãèéã äóóñãàõ

Íèéöýëò Äóíä çýðãèéí Óëñûí òºñºâ äýõü òóñëàìæèéí òàëààðõ ìýäýýëýë áàãà

Òºñºâò òóñãàñàí òóñëàìæèéí òóõàé ìýäýýëëèéã ñàéæðóóëàõ

Óÿëäàà õîëáîî Äîîãóóð Äîíîðûí ¿éë àæèëëàãààíû ìàø áàãà õóâü íü çîõèöóóëàãäñàí.

Äîíîðóóäûí óÿëäàà õîëáîîã äýìæèõ

¯ð ä¿íã áîëîâñðóóëàõ

Äóíä çýðãèéí Ìýäýýëýë ÿëàíãóÿà ÿäóóðëûí òàëààðõ òîî áàðèìòûí èë òîä áàéäàë õÿçãààðëàãäìàë

Óëñûí ò¿âøèíä õÿíàëò øèíæèëãýý ¿íýëãýýíèé ñèñòåìèéã áèé áîëãîõ.

Õàðèëöàí õàðèóöëàãà õ¿ëýýõ áàéäàë

Äîîãóóð Äýâøèë ÿâàãäàæ áàéãààã õàðèëöàí ä¿ãíýõ íýãäñýí íýã îð÷èí äóòàãäàx

Òóñëàìæèéí ¿ð àøèãòàé çàðöóóëàëòûã õýðýãæ¿¿ëýõ áàéäàë õýðõýí ÿâàãäàæ áàéãààã õàðóóëàõ õàìòàðñàí ¿íýëãýýíèé ìåõàíèçìèéã áèé áîëãîõ.

Ýx ¿¿ñâýð: Ïàðèñûí Òóíõàãëàëûí ¯íýëãýýíèé ñóäàëãàà, 2006.

21


Õ¿ñíýãò 5-ààñ õàðàõàä Ïàðèñûí Òóíõàãëàëûí ¿íäñýí çàð÷ìóóä Ìîíãîëä õýðýãææýý. Á¿õ òàâàí çàð÷ìóóäàä ºñºëò äýâøèë õàðàãäàæ áàéãàà õýäèé ÷ óÿëäàà õîëáîî, õàðèëöàí õàðèóöëàãà õ¿ëýýõ áàéäëóóä äýýð èë¿¿ èõ àíõààðàë õàíäóóëàõ õýðýãòýé áàéíà. Ò¿íø¿¿äèéí õîîðîíäûí óÿëäàà õîëáîî ìóó áàéãàà íü Ìîíãîëä äîíîðûã ¿ð ä¿íòýé çîõèöóóëàõ ìåõàíèçì áàéõã¿é áàéãààòàé õîëáîîòîé. ÄÝÌÁ ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàð äàõü äîíîðûí ¿éë àæèëëàãààã çîõèöóóëàõ, îëîí óëñûí òóñëàìæèéí óÿëäàà õîëáîî, ãàäààä ýõ ¿¿ñâýð¿¿äèéã ¿ð ä¿íòýé çîõèöóóëàõàä ìàíëàéëàí îðîëöîæ áàéíà.

Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðûí çýýë òóñëàìæèéí çîõèöóóëàëòûã ÝÌß-íû Ãàäààä Õàìòûí Àæèëëàãààíû õýëòýñ õàðèóöàí àæèëëàäàã. Èõýíõ òºñë¿¿äèéã òºñëèéí áàã, òºñºë õýðýãæ¿¿ëýã÷ áàã óäèðääàã áà ¿¿íèéã çîõèöóóëàõ çºâëºë åðºíõèé õÿíàëò òàâüæ àæèëëàäàã. Ýíý íü òºñºë õîîðîíäûí çîõèöóóëàëò, õàìòûí àæèëëàãààíû óÿëäàà õîëáîîã áèé áîëãîõ ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé. Ò¿¿í÷ëýí ÕÄÕÂ/ÄÎÕ-îîñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ véë àæèëëàãààã çîõèöóóëàõ Yíäýñíèé õîðîî, ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðûí õ¿íèé íººöèéí ñàëáàð õîîðîíä çîõèöóóëàõ çºâëºë çýðýã çàðèì ºíäºð ò¿âøíèé çºâëºë¿¿ä íü óëñûí õýìæýýíä ò¿íøèéí ¿éë àæèëëàãààã çîõèöóóëàõ çîðèëãîòîéãîîð áàéãóóëàãäñàí.

3.4 Í¯Á-ÛÍ ØÈÍÝ×ËÝËÈÉÍ ¯ÉË ßÂÖ, ßËÀÍÃÓßÀ Í¯Á-ÛÍ ÕªÃÆËÈÉÍ ÒÓÑËÀÌÆÈÉÍ Õ¯ÐÝÝ, ÓËÑ ÎÐÍÛ ÍÈÉÒËÝÃ ¯ÍÝËÃÝÝÍÈÉ ¯ÉË ßÂÖ

Í¯Á-ûí ñèñòåì íü Í¯Á-ûí Õºãæëèéí Òóñëàìæèéí Õ¿ðýýíä ¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëäàã áºãººä Ìÿíãàíû Õºãæëèéí Çîðèëòîä îíöãîé àíõààðëàà õàíäóóëæ áàéíà. Í¯Á-ûí Õºãæëèéí Òóñëàìæèéí Õ¿ðýýã Ìîíãîë óëñûí õºãæëèéí ¿íäýñíèé ãîë çîðèëòóóäûã äýìæèõ Í¯Á-ûí õàìòàðñàí õàðèó àðãà õýìæýý ãýæ îéëãîæ áîëíî. Îäîîãèéí Í¯Á-ûí Õºãæëèéí Òóñëàìæèéí Õ¿ðýýíä ýð¿¿ë ìýíä ÷óõàë áàéð ñóóðü ýçýëäýãã¿é áºãººä õ¿ðýõ ¿ð ä¿í 1-ò “ÿäóó÷óóäàä ýýëòýé ñàéí ÷àíàðûí íèéãýì ýäèéí çàñãèéí ¿éë÷èëãýýã ýäèéí çàñãèéí áîëîìæ áàãàòàé á¿ñ íóòàãò àìüäðàí ñóóãàà ýìçýã á¿ëãèéíõýíä áèé áîëãîõ” ãýæ çààæýý. Ýíý íü ýìçýã á¿ëãèéíõíèé öýâýð óñ áîëîí àðèóí öýâðèéí ¿éë÷èëãýýíèé õàíãàìæ, ýõ õ¿¿õäèéí õîîë òýæýýë, ýð¿¿ë ìýíä áîëîí íºõºí ¿ðæèõ¿éí ýð¿¿ë ìýíäèéã ñàéæðóóëàõ òàë äýýð ÷èãëýõ áîëíî [24]. Îäîîãèéí Í¯Á-ûí Õºãæëèéí Òóñëàìæèéí Õ¿ðýý 2011 îíä äóóñíà. Îäîîãîîð Í¯Á-ûí óëñ îðîí äàõü òºëººëºã÷èéí ãàçðûí áàã Óëñ Îðíû Íèéòëýã ¯íýëãýýã õýðýãæ¿¿ëýõ ¿éë ÿâö äýýð àæèëëàæ áàéãàà áºãººä 2012-2016 îíä õýðýãæ¿¿ëýõ øèíý Í¯Á-ûí Õºãæëèéí Òóñëàìæèéí Õ¿ðýýã áîëîâñðóóëàõ àæèë ýõýëíý. Ýíý Óëñ Îðíû Íèéòëýã ¯íýëãýýíèé õîëáîãäîõ õýñýãò òóñãàãäñàí ýðõýì çîðèëòóóä íü øèíýýð áîëîâñðóóëàãäàõ Í¯Á-ûí Õºãæëèéí Òóñëàìæèéí Õ¿ðýýíä òóñãàãäàõ ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã òîäîðõîéëîõîä õóâü íýìðýý îðóóëàõ áîëíî.

Í¯Á-ûí ñèñòåìèéí àãåíòëàãóóäûí àæëûã òîäîðõîé ñýäâèéí äàãóó Í¯Á-ûí òºëººëºã÷èéí ãàçðûí çîõèöóóëàõ ñèñòåì çîõèöóóëæ áàéäàã. ÄÝÌÁ íü ÕÄÕÂ/ÄÎÕ ãýñýí ñýäýâò àæëûã óäèðäàæ áàéãàà áà ýxèéí áîëîí íºõºí ¿ðæèõ¿éí ýð¿¿ë ìýíä, óñ áà àðèóí öýâýð, Ìÿíãàíû Õºãæëèéí Çîðèëòûí õÿíàëò øèíæèëãýý ¿íýëãýý áîëîí õ¿éñèéí àñóóäàë ãýñýí ñýäýâò àæëóóäûí àæèëëàõ õýñãèéí èäýâõòýé ãèø¿¿í þì.

Ýð¿¿ë ìýíäèéí àñóóäëààð ìýðãýæñýí áàéãóóëëàãûí õóâüä ÄÝÌÁ-ûí ¿¿ðýã Í¯Á-ûí óëñ îðíû òºëººëºã÷èéí ãàçðûí áàãèéí õàìãèéí ãîë ãèø¿¿í þì. ÄÝÌÁ Ýð¿¿ë ìýíäèéí õºòºëáºð õýðýãæ¿¿ëäýã Í¯Á-ûí Õ¿¿õäèéí áîëîí Õ¿í Àìûí Ñàíãóóäòàé ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðò èäýâõòýé õàìòðàí òåõíèêèéí òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýí àæèëëàäàã.

22


3.5 ÕªÃÆËÈÉÍ ÕÀÌÒÛÍ ÀÆÈËËÀÃÀÀÍÄ ÒÎÕÈÎËÄÎÆ ÁÓÉ ÒÓËÃÀÌÄÑÀÍ ÀÑÓÓÄËÓÓÄ

Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñòðàòåãè ìàñòåð òºëºâëºãºº íü ò¿íøëýëèéí çîõèöóóëàëòûã ñàéæðóóëàõ çîðèëò á¿õèé ñàëáàð õîîðîíäûí õàíäëàãà äýýð ñóóðèëñàí ñàëáàðûí ¿ð ä¿íòýé óäèðäàí çîõèîí áàéãóóëàõ ñèñòåìèéã áèé áîëãîõ ñòðàòåãè çîðèëòûã òàâüñàí áîëîâ÷ ýíý íü îäîîãîîð õýðýãæýýã¿é áàéíà. Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðûí õºãæèëä îðîëöîã÷ ò¿íø¿¿ä õºðºíãèéí ýx ¿¿ñâýðèéã ¿ð ä¿íòýé, ç¿é çîõèñòîé çîõèöóóëàõ õýðýãöýý áàéãàà ãýäãèéã èëýðõèéëñýí. Óëñ Îðíû Íèéòëýã ¯íýëãýýíä òóñãàãäñàí ÷óõàë àñóóäëóóäûí íýã áîëîõ Ìÿíãàíû Õºãæëèéí òîäîðõîé çîðèëòóóäûã õýðýãæ¿¿ëýõýä òóñëàìæèéí óÿëäàà õîëáîîã ¿ð ä¿íòýéãýýð, ñàéòàð çîõèöóóëàxàä à÷ õîëáîãäîë ºã÷ áàéíà. Îäîîãîîð òóñëàìæèéí ¿ð àøèãòàé çîõèöóóëàëòûã ñàéæðóóëàõ íü õàìãèéí áýðõøýýëòýé àñóóäëóóäûí íýã áîëîîä áàéãàà þì.

23


Á¯ËÝÃ 4: ªÌÍª ÕÝÐÝÃÆ¯¯ËÑÝÍ ÑÒÐÀÒÅÃÈÉÍ ÕÓÃÀÖÀÀÍ ÄÀÕÜ ÄÝÌÁ-ÛÍ ÕÀÌÒÛÍ ÀÆÈËËÀÃÀÀÃ Ä¯ÃÍÝÕ

4.1 ÝÐ¯¯Ë ÌÝÍÄÈÉÍ ¯ÍÄÝÑÍÈÉ ÑÒÐÀÒÅÃÈÉÍ Õ¯ÐÝÝÍÄ ÄÝÌÁ-ÛÍ ÎÐÓÓËÑÀÍ ÈÕÝÝÕÝÍ ÕÓÂÜ ÍÝÌÐÈÉÍ ÒÓÕÀÉ

ÄÝÌÁ-ûí Ìîíãîëûí Çàñãèéí ãàçàðòàé õàìòðàí àæèëëàõ ¿éë àæèëëàãàà 1962 îíîîñ ýõýëñýí (1972 îíîîñ õîéø ÄÝÌÁ-ûí àëáàí ¸ñíû òºëººëºã÷èéí ãàçàðòàé áîëñîí). ÄÝÌÁ íü áîäëîãûí õóâüä çºâëºõ, ýð¿¿ë ìýíäèéí áîäëîãî ñèñòåìèéã áýõæ¿¿ëýõ, ñàéæðóóëàõ òàë äýýð òåõíèêèéí òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ, ýð¿¿ë ìýíäèéí øààðäëàãàòàé õºòºëáºð áîëîí ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæèéã ¿ç¿¿ëýõ òåõíèêèéí çºâëºìæ áîëîí àðãà áàðèëûã áîëîâñðóóëàõ, ýð¿¿ë ìýíäèéí ñóäàëãààíû àæëûã áýõæ¿¿ëýõ áîëîí äýìæèõ, ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðûí õ¿íèé íººöèéí õºãæëººð äàìæóóëàí ¿íäýñíèé áîëîí ñàëáàðûí ÷àäàâxèéã áýõæ¿¿ëýõ, õ¿ðýýëýí áóé îð÷íû ýð¿¿ë ìýíä, íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíä, îíöãîé áàéäàë çýðýã àñóóäëààð òåõíèêèéí äýìæëýã òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýõ çýðýã àñóóäëóóäàä ÄÝÌÁ ãîëëîí àæèëëàæ èðñýí. Ýíý îí æèë¿¿äýä ÄÝÌÁ Çàñãèéí ãàçàðòàé ÿëàíãóÿà ÝÌß-òàé àæëûí ñàéõàí õàðèëöààòàé ÿâæ èðñýí. Ìîíãîëûí Çàñãèéí ãàçðûí õóâüä ÄÝÌÁ íü òåõíèêèéí õóâüä ¿íýòýé çºâëºãºº ºãºã÷, õóâüñàæ áóé ýð¿¿ë ìýíäèéí õýðýãöýý, ýðõýì çîðèëòîíä àâàõ õàðèó àðãà õýìæýýã ñàéæðóóëàõàä õàìòðàí àæèëëàæ õ¿í àìûí ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéäëûã ñàéæðóóëàõàä ¿íýòýé õóâü íýìýð îðóóëñàí íýð õ¿íäòýé õàìòðàí àæèëëàã÷ ò¿íø áàéñààð èðñýí. Ìºí ò¿¿í÷ëýí ÄÝÌÁ íü ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðò õàìòðàí àæèëëàã÷ Í¯Á-ûí àãåíòëàãóóä, áóñàä õî¸ð òàëò áîëîí îëîí òàëò õºãæëèéí áàéãóóëëàãóóä, îëîí óëñûí òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãóóäûí õàìòààð ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðûí ãîë ò¿íø õýâýýð áàéñààð áàéíà.

Ìîíãîë óëñàä ¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ áóé ÄÝÌÁ-ûí íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí ìåíåæìåíò áîëîí øèíæëýõ óõààíû ìýäýý ìýäýýëëèéã õóâààëöàõ, ìºí ò¿¿í÷ëýí ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàð äàõü íººö áîëîëöîîã îíîâ÷òîé ÷èãë¿¿ëýõ çýðýã ¿éë àæèëëàãààíóóä íü èõýýð ¿íýëýãäýæ áàéãàà þì.

4.2 ªÌÍª ÕÝÐÝÃÆ¯¯ËÑÝÍ ÕÀÌÒÛÍ ÀÆÈËËÀÃÀÀÍÛ ÒÝÐÃ¯¯ËÝÕ ÑÒÐÀÒÅÃÈ, ÇÎÐÈËÒÓÓÄÛÍ ÕÝÐÝÃÆÈËÒ

2002-2007 îíóóäûí õàìòûí àæèëëàãààíû àíõíû ñòðàòåãè íü 6 ç¿éëä ãîë àíõààðëàà õàíäóóëæ áàéñàí:

Ýðõýì çîðèëò 1. Áîäëîãûí øèíæëýë áà ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðûí áàéãóóëëàãóóäûí áýõæèëò: Ýð¿¿ë ìýíäèéí íººö áîëîëöîî, áîäëîãûí óÿëäàà õîëáîîã óëàì ñàéæðóóëàõûí òóëä ÿàìä, ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðûí àãåíòëàãóóäòàé õàìòðàí àæèëëàõ; áîäëîãûã õýðõýí áîëîâñðóóëñàí, õýðýãæ¿¿ëñýí, ¿íýëýí ä¿ãíýñýí, áîäëîãî áîëîâñðóóëñàí øèéäâýð ÿìàð ñòàíäàðòààð ãàðñàí, õýðõýí ÿðèëöàæ øèéäýãäñýí çýðãèéã õÿíàõ; ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðò àæèëëàãñàä øààðäàãäàõ òåõíèêèéí áîëîí óäèðäàí çîõèîí áàéãóóëàõ ÷àäâàðòàé ýñýõèéã áàòàëãaaæóóëàõ.

Ýðõýì çîðèëò 2. Äîíîðûí çîõèöóóëàëò õèéõ îð÷íûã áèé áîëãîõ: ÝÌß-íä äîíîðûí òóñëàìæèéí õóâààðèëàëòûã îíîâ÷òîé áîëãîõ, õÿíàëò, õàðèóöëàãûã äýýøë¿¿ëýõ, äîíîðûí õóâààðèëàëòûí ¿ð àøèãòàé áàéäëûã õàíãàõ, õàìòûí àæèëëàãààã äýìæèõ, äàâõàðäàëòààñ ñýðãèéëýõ ¿¿ðýã á¿õèé äîíîðóóäûã äýìæèõ öîãö ìýäýýëëèéí ñèñòåìèéã áèé áîëãîõîä òóñëàõ.

•

•

24


Ýðõýì çîðèëò 3. Õàëäâàðò áà õàëäâàðò áóñ ºâ÷í¿¿äèéí õÿíàëò: Õàëäâàðò áà õàëäâàðò áóñ ºâ÷í¿¿äèéí òàëààð òåõíèêèéí äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ.

Ýðõýì çîðèëò 4. Õ¿ðýýëýí áóé îð÷èí áà àìüäðàëûí ýð¿¿ë õýâ ìàÿã: “Ýð¿¿ë îð÷èí” àæëûí õ¿ðýýíä áîäëîãî áîëîâñðóóëàëò áà õºäºº îðîí íóòãèéí óñíû õàíãàìæ áîëîí àðèóí öýâýð, ýìíýëãèéí õàÿãäàë áîëîí àãààðûí áîõèðäëûí õÿíàëò çýðýã ¿éë÷èëãýýíèé õýðýãæèëòýä íºëººëºõèéí òóëä ÝÌß áîëîí áóñàä ÿàìäóóäòàé õàìòðàí àæèëëàõ

Ýðõýì çîðèëò 5. Ýð¿¿ë ìýíäèéí ìýäýýëýë áà áîäëîãî áîëîâñðóóëàëòàä íºëººëºõ íîòîëãîî: Ýõ ¿¿ñâýðèéí õóâààðèëàëò, ¿éë÷èëãýýíèé ÷àíàðûí øèíæèëãýý, àæèëëàõ õ¿÷íèé òºëºâëºëò, áîëîí áîäëîãûí øèíæëýëèéã äýìæèõ ýð¿¿ë ìýíäòýé õîëáîîòîé ìýäýýëëèéí òºâëºðñºí áóñ áàéäëûã ñàéæðóóëàõ. Áàéãàà ìýäýýëëýý ñàéòàð àøèãëàõ, òîî áàðèìòûí öóãëóóëàëòûã íýãòãýõ, ýýëæèò òºëºâëºëò, ìåíåæìåíò áîëîí õÿíàëòàí äýýð ä¿í øèíæèëãýý õèéõ.

Ýðõýì çîðèëò 6. Îíöãîé áàéäëûí ¿åèéí áýëòãýë áàéäàë áà õàðèó àðãà õýìæýý: Çóä, áîëçîøã¿é ãàçàð õºäëºëò çýðýã îíöãîé àþóëûí ¿åèéí ¿ð äàãàâàðûã áóóðóóëàõàä áóñàä àãåíòëàãóóäòàé õàìòðàí àæèëëàõ.

Ñòðàòåãèéí ýðõýì çîðèëòîä äóðüäàãäñàí îëîí ç¿éë¿¿ä íü ñ¿¿ëèéí õî¸ð óäààãèéí õî¸ð æèëèéí õºòºëáºðèéí òºñºâò òóñãàãäñàí áîë ÄÝÌÁ-ûí àæëûí àëáàíû íººö áîëîëöîîã îíîâ÷òîé õóâààðèëàëò áîëîí òºëºâëºëòèéã ÷èãë¿¿ëýõýä ÕÀÑ-ûã áàðèìòàëñàí. “Õàëäâàðò áîëîí õàëäâàðò áóñ ºâ÷íèé õÿíàëò” íü (ýðõýì çîðèëò 3) ñ¿¿ëèéí õî¸ð óäààãèéí 2 æèëèéí òºñâèéí õóâààðèëàëòûí 50%-èàñ èë¿¿ õóâèéã ýçýëæ áàéñàí áîë äàðàà íü “Áîäëîãûí øèíæëýë áà ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðûí áàéãóóëëàãóóäûí áýõæ¿¿ëýëò” (ýðõýì çîðèëò 1), “Õ¿ðýýëýí áóé îð÷èí áà àìüäðàëûí ýð¿¿ë õýâ ìàÿã” (ýðõýì çîðèëò 4), ”Îíöãîé áàéäëûí ¿åèéí áýëòãýë áàéäàë áà õàðèó àðãà õýìæýý” (ýðõýì çîðèëò 6) çýðýã çîðèëòóóä îðæýý.” Äîíîðûí çîõèöóóëàëò õèéõ îð÷íûã áèé áîëãîõ” (ýðõýì çîðèëò 3) íü äýýð äóðüäñàí 6 ýðõýì çîðèëòûí íýã áîëîâ÷ ñ¿¿ëèéí 2 æèëèéí òºñâèéí õóâààðèëàëòàä òîäîðõîé ýõ ¿¿ñâýð õóâààðèëàãäààã¿é áàéíà. ÄÝÌÁ-ûí òºëººëºã÷ áîëîí ò¿¿íèé áàãèéí ãîë ¿¿ðã¿¿äèéí íýã íü Çàñãèéí ãàçàðò ãàäààä ýõ ¿¿ñâýð¿¿äèéã ¿ð ä¿íòýéãýýð çîõèöóóëàõ, ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðûí òóñëàìæèéã ¿ð ä¿íòýé çîõèöóóëæ áàéãàà ò¿íø¿¿äèéã äýìæèõ ãýæ ¿çäýã. Èéì òîãòîëöîîã áèé áîëãîõûí òóëä ÄÝÌÁ, ÝÌß õî¸óëàíä íü äîíîðûí çîõèöóóëàëòûã ¿ð ä¿íòýé áîëãîõ íººö áîëîëöîî õýðýãòýé.

Ãðàôèê 3. 2006-2007, 2008-2009 îíóóä äàõü ÄÝÌÁ-ûí 2 æèë òóòìûí àæëûí òºëºâëºãººíä çîðèóëñàí ýx ¿¿ñâýðèéí õóâààðèëàëò

•

•

•

•

2006-2007 îíû òºñºâ

ÄÝÌÁ-ûí îðîëöîî

Îíöãîé áàéäàë áà ò¿¿íä ¿ç¿¿ëýõ õàðèó

àðãà õýìæýý

Ýð¿¿ë ìýíäèéí ìýäýýëëèéí áîäëîãî

Õ¿ðýýëýí áóé îð÷èí áîëîí ýð¿¿ë

àìüäðàëûí õýâ ìàÿã

Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðûí õºãæèë

ªâ÷ëºëèéí õÿíàëò

Çýýë òóñëàìæèéí çîõèöóóëàëò


Õ¿ðýýëýí áóé îð÷èí áîëîí ýð¿¿ë àìüäðàëûí õýâ ìàÿã





Îíöãîé áàéäàë áà ò¿¿íä ¿ç¿¿ëýõ õàðèó àðãà õýìæýý

25


2008-2009 îíû òºñºâ


Îíöãîé áàéäàë áà ò¿¿íä ¿ç¿¿ëýõ õàðèó

àðãà õýìæýý


Õ¿ðýýëýí áóé îð÷èí áîëîí ýð¿¿ë

àìüäðàëûí õýâ ìàÿã



4.3 ÇÎÕÈÖÓÓËÀËÒ ÁÎËÎÍ ÄÝÄ Á¯ÒÝÖ

ÄÝÌÁ íü ÝÌß-íû áàéøèíä áàéðëàäàã. ÄÝÌÁ, ÝÌß-òàé îéð îðøèí òîãòíîõ íü àæëûã èõýýð õºíãºâ÷èëæ ºãäºã áîëîâ÷ ÝÌß-íû áàðèëãà íü çàé áàãàòàé. Ñ¿¿ëèéí 2 óäààãèéí õî¸ð æèëèéí àæëûí õóãàöààíä òóñ óëñàä ñóóãàà òºëººëºã÷èéí ãàçàð áîëîí Àçè Íîìõîí äàëàéí á¿ñèéí òºëººëºã÷èéí ãàçðaañ àâñàí òºñâèéí äýìæëýãòýéãýýð ¿éë àæèëëàãààíû ÷àäàâõè äýýøë¿¿ëýõ, îíöãîé áàéäëûí ¿åèéí áýëòãýë, òºëººëºã÷èéí ãàçðûí àþóëã¿é àæèëëàãààíû õàìãèéí áàãà ñòàíäàðòàä íèéö¿¿ëñýí, Í¯Á-ûí áàðèìòàëäàã àæëûí áàéðíû îðîí çàéí ñòàíäàðòààð òîîöîæ ¿çâýë ÄÝÌÁ-ûí áàéðò áàðàã 180 õàâòãàé ìåòð äóòàãäàæ áàéíà. Òèéìýýñ ÷ àðõèâ, õàäãàëàõ õóðààõ ºðºº, öàéíû ãàçàð, àðèóí öýâðèéí ºðºº, áàéãóóëëàãûí ìàøèíû çîãñîîëûí ãàçàð çýðýãò õàíãàëòòàé, õ¿ðýýëýí áóé îð÷èíäîî ýýëòýé àæëûí áàéðíû çàé õýðýãòýé áàéíà.

4.4. ÀÆÈÃËÀËÒÀÀÑ ÃÀÐÑÀÍ Ä¯ÃÍÝËÒ¯¯Ä

ÄÝÌÁ-ûí Ìîíãîë óëñ äàõü ñàëáàðûã ºðãºæ¿¿ëýõ íü õàìòðàí àæèëëàã÷ ò¿íø¿¿äèéí øààðäëàãà õýðýãöýý, ººðñäèéí àæëûí øààðäëàãààñ èë¿¿ áàéãàà íººö áîëîëöîîí äýýð ¿íäýñëýäýã. Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä Ìîíãîë óëñ äàõü ÄÝÌÁ-ûí ñàëáàðûã õ¿ñýí õ¿ëýýæ áàéãàà õýðýãöýýíä õàðèó àðãà õýìæýý àâàõ ÷àäâàð, õàíãàìæ áàéãàà ýñýõèéã øàëãàí ¿çýýã¿é. Ýõ ¿¿ñâýð ÿëàíãóÿà òóõàéí ñàëáàðò îðæ èðæ áóé ñàéí äóðûí òóñëàìæ õýçýý îðæ èðýõèéã óðüä÷èëàí ìýäýõ áîëîìæ áàãà áàéäàã íü (èõýâ÷ëýí 2 æèëèéí òºñâèéí òºëºâëºëòèéí õóãàöààíû ýöñýýð) òóõàéí óëñûí õýðýãöýý, çîðèëãóóäàä ¿ð ä¿íòýé õàðèó àðãà õýìæýý àâàõ áîëîìæ äýýð çºâøèëöºõ øààðäëàãà ãàðäàã.


Õ¿ðýýëýí áóé îð÷èí áîëîí ýð¿¿ë àìüäðàëûí õýâ ìàÿã





Îíöãîé áàéäàë áà ò¿¿íä ¿ç¿¿ëýõ õàðèó àðãà õýìæýý ªâ÷ëºëèéí õÿíàëò

26


Á¯ËÝÃ 5: ÄÝÌÁ-ÛÍ ÕÀÌÒÛÍ ÀÆÈËËÀÃÀÀÍÛ ÑÒÐÀÒÅÃÈÉÍ ÒÝÐÃ¯¯ËÝÕ ÇÎÐÈËÒÓÓÄ

5.1 ÒÀÍÈËÖÓÓËÃÀ

Èðýx 6 æèëä õèéõ ñòðàòåãè òºëºâëºãººã (2010-2015) Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàð äàõü Ìàñòåð òºëºâëºãººíä òóñãàãäñàí òýðã¿¿ëýõ çîðèëòóóäûã àíõààðàí ¿çýæ áîëîâñðóóëñàí. ¯¿íä:

Óëñûí ò¿âøèíä õàìòðàí àæèëëàäàã ò¿íø¿¿ä, ¿íäýñíèé îðîëöîã÷ òàëóóä, Çàñãèéí ãàçàðòaé á¿ðýí çºâëºëäºæ ÄÝÌÁ-ààð ñóäëàãäñàí Ìîíãîë óëñàä òóëãàðààä áàéãàà ýð¿¿ë ìýíäèéí áîëîí õºãæëèéí òóëãàìäñàí ãîë àñóóäëóóä;

Áóñàä õºãæëèéí ò¿íø áàéãóóëëàãóóäààñ ýð¿¿ë ìýíäèéí õºãæèëä îðóóëæ áàéãàà õóâü íýìýð, 2008/2009 îíû äýëõèéí ñàíõ¿¿ãèéí õÿìðàëûí ¿ð ä¿íä ãàð÷ áîëîõ ñºðºã íºëººã òàíèí ìýäýæ ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðûí õàìòûí àæèëëàãààíä ãàðcaí çàâñàðäàë áa õ¿íäðýëòýé áàéäàë;

ªìíºõ ÕÀÑ-èéí õóãàöààí äàõü ÄÝÌÁ-ûí õàìòûí àæèëëàãààã ä¿ãíýñýí ä¿ãíýëò;

ÄÝÌÁ-ûí õàðüöàíãóé äàâóó òàë;

ÄÝÌÁ-ûí àæëûí åðºíõèé õºòºëáºð, äóíä õóãàöààíû ñòðàòåãè çîðèëòóóä, á¿ñ íóòàã áîëîí äýëõèéí õàíäëàãà, òýðã¿¿ëýõ çîðèëòóóä;

ÄÝÌÁ èðýõ çóðãààí æèëä õàìòðàí àæèëëàõ ñòðàòåãèéí õ¿ðýýíä àæèëëàõ 5 ñòðàòåãè çîðèëòûã äýâø¿¿ëñýí:

Àíõàí øàòíû ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýãýýð ýð¿¿ë ìýíäèéí ñèñòåìèéã áýõæ¿¿ëýõ;

Õàëäâàðò áóñ ºâ÷èí, ãýìòýë, õ¿÷èðõèéëýë áîëîí ýäãýýðèéã áèé áîëãîæ áàéãàà õ¿÷èí ç¿éëñèéã õÿíàí òîãòîîõ, óðüä÷èëàí ñýðãèéëýx ¿éë ÿâöûã íýìýãä¿¿ëýõ;

Ýð¿¿ë ìýíäòýé õîëáîîòîé ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòóóäûí õýðýãæèëòûã òîãòâîðæóóëàõ, õóðäàñãàõ;

Äàðõëààæóóëàëòààð ñýðãèéëæ áîëîõ ºâ÷èí, õàëäâàðò ºâ÷íèéã õÿíàõ, ¿¿íòýé õîëáîîòîé ýð¿¿ë ìýíäèéí àþóëã¿é áàéäëûã áýõæ¿¿ëýõ;

Îð÷íû ýð¿¿ë ìýíäèéí ìåíåæìåíòèéã ñàéæðóóëàõ

Ñòðàòåãèéí òýðã¿¿ëýõ çîðèëò á¿ðò ‘ãîë ÷èãëýë¿¿ä’ áîëîí ñòðàòåãèéí õàíäëàãóóäûã òîäîðõîéëæ ºãñºí. Òýðã¿¿ëýõ çîðèëòûã òóñãàæ ÄÝÌÁ-ûí ¿¿ðãèéã òîäîòãîñîí “Ãîë ×èãëýë” íü ÄÝÌÁ-ûí õàðüöàíãóé äàâóó òàë, áîëîëöîîò íºëºº îðøñîîð áàéãàà ãàçðóóäûã òóñãàí õàðóóëñàí áºãººä ÄÝÌÁ-ûí áîäëîãûí õ¿ðýýíä çºâëºõ áîëîí íýãòãýx ¿¿ðã¿¿äèéã îíöëîí òýìäýãëýñýí.

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

27


Ñòðàòåãè õàíäëàãóóä íü ãîë ÷èãëýëä òóñãàãäñàí ¿éë ÿâöóóäûã õýðýãæ¿¿ëýõ ÄÝÌÁ-ûí àðãà çàìûã òóñãàñàí áà ÄÝÌÁ-ûí ãîë ¿¿ðýã äýýð òóëãóóðëàãäñàí. Ñòðàòåãè òºëºâëºãººíèé õàðèëöàí óÿëäàà õîëáîîòîé áàéäëààñ ¿çâýë íýã ÷èãëýëèéí ñòðàòåãè õàíäëàãà íü áóñàä ÷èãëýë áa ýðõýì çîðèëòóóäàä ýåðýã íºëºº ¿ç¿¿ëýõ áîëîìæòîé.

5.2 ÑÒÐÀÒÅÃÈÉÍ ÒÝÐÃ¯¯ËÝÕ ÇÎÐÈËÒÓÓÄ

Ñòðàòåãèéí òýðã¿¿ëýõ çîðèëò 1: Àíõàí øàòíû ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýíèé òîãòîëöîîã áýõæ¿¿ëýõ

Ãîë ÷èãëýë 1.1: Á¿õ íèéòèéã õàìàðñàí ÷àíàðòàé ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýã íýâòð¿¿ëýõ çîðèëãî á¿õèé ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðûí øèíý÷ëýëä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ, òýãø áóñ áàéäëûã áóóðóóëàõ

Ñòðàòåãèéí õàíäëàãà 1.1.1: Àíõàí øàòíû ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæèéí áîäëîãûã ñàéæðóóëàõàä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ, òýãø áóñ áàéäëûã áóóðóóëàõ, á¿õ íèéòýä õ¿ðòýýëòýé ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý, ÷àíàðûí ºíäºð ò¿âøíèé ÷àäàâõèéã áèé áîëãîõ òîãòîëöîîã áýõæ¿¿ëýõ.

Ñòðàòåãèéí õàíäëàãà 1.1.2: Ëèöåíçæ¿¿ëýëò, ã¿éöýòãýëèéí ñòàíäàðò, îðëîãî, õóâààðèëàëò, ÷àíàð, ¸ñ ç¿é áîëîí óðàìøóóëëûí ìåõàíèçì, äýýä ò¿âøíèé çºâëºëèéí ¿éë àæèëëàãààã áýõæ¿¿ëýõ çýðãèéã àãóóëñàí àíõàí øàòíû ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýã áèé áîëãîõ çîðèëòòîé ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðûí àæèëëàõ õ¿÷íèé ìåíåæìåíò, ÷àäàìæèéã áèé áîëãîõ, ïðàêòèêò íèéöñýí õ¿íèé íººöèéí áîäëîãûã õºãæ¿¿ëýõýä òóñëàí äýìæèõ

Ñòðàòåãèéí õàíäëàãà 1.1.3: Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðûí ñàíõ¿¿æèëòèéí áîäëîãûã õºãæ¿¿ëýõýä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ, Ýð¿¿ë Mýíäèéí ¯íäýñíèé Càíã òîãòâîðòîé õºãæ¿¿ëýõ áîëîí ñàéæðóóëàõàä òóñëàõ.

Ñòðàòåãèéí õàíäëàãà 1.1.4: Áîäëîãûí øèíæëýë, ýð¿¿ë ìýíäèéí ýäèéí çàñàã, òýðã¿¿ëýõ õºòºëáºð¿¿ä áîëîí ÷àäàâõèéã õºãæ¿¿ëýõ çýðýãò ýð¿¿ë ìýíäèéí ñóäàëãààíû ìåõàíèçì áèé áîëãîõîä òóñëàõ.

Ãîë ÷èãëýë 1.2: Ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿éë÷èëãýýíèé ñèñòåìèéí ã¿éöýòãýëèéã ñàéæðóóëàõàä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ

Ñòðàòåãèéí õàíäëàãà 1.2.1: Óëàìæëàëò ýì÷èëãýý, ýìíýëãèéí ëàáîðàòîðè, òåõíîëîãè, òîíîã òºõººðºìæèéí ÷àíàð, àþóëã¿é áàéäàë áîëîí õýðýãëýý çýðýãòýé õîëáîîòîé áîäëîãî, õýðýãæèëòèéã ñàéæðóóëàõ, íýìýëò ººð÷ëºëò îðóóëàõàä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ.

Ñòðàòåãèéí õàíäëàãà 1.2.2: Öàõèì ýð¿¿ë ìýíä õºòºëáºð, öàõèì ºâ÷íèé ò¿¿õ, íýãäñýí òàíäàëòûí ñèñòåì, îðîí íóòãèéí ò¿âøíèé ìýäýýëýë, òîäîðõîé ¿éë÷èëãýý áàéãàà ýñýõèéã õàðóóëñàí çóðàãëàë, òåëåìåäèöèí, ìýäëýãèéí

•

~

~

~

~

•

~

~

28


ìåíåæìåíò áà ò¿¿íèéã ò¿ãýýõ ãýõ ìýò ýð¿¿ë ìýíäèéí ìýäýýëëèéí ñèñòåìèéã äýìæèõ.

Ñòðàòåãèéí õàíäëàãà 1.2.3: Àþóëã¿é öóñíû õàíãàìæ, öóñ øèëæ¿¿ëýõ ¿éë÷èëãýý, ºâ÷òíèé àþóëã¿é áàéäàë, ÷àíàðûí áàòàëãàà çýðãèéã äýìæèõ.

Ãîë ÷èãëýë 1.3: Ýð¿¿ë ìýíäèéí ò¿íøëýë, çîõèöóóëàëòûã äýìæèõ

Ñòðàòåãèéí õàíäëàãà 1.3.1: Òóñëàìæèéã çîõèöóóëàõ ìåõàíèçì, ò¿íøëýëèéã öààøèä óëàì áýõæ¿¿ëýõýä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ.

Ñòðàòåãèéí òýðã¿¿ëýõ çîðèëò 2: Õàëäâàðò áóñ ºâ÷èí, ãýìòýë, õ¿÷èðõèéëýë áîëîí ýäãýýðèéã áèé áîëãîæ áàéãàà õ¿÷èí ç¿éëñèéã õÿíàí òîãòîîõ, óðüä÷èëàí ñýðãèéëýx ¿éë ÿâöûã íýìýãä¿¿ëýõ

Ãîë ÷èãëýë 2.1: Õàëäâàðò áóñ ºâ÷èí, ãýìòýë, õ¿÷èðõèéëëèéí òàíäàëòûí ñèñòåìä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ

Ñòðàòåãèéí õàíäëàãà 2.1.1: Õàëäâàðò áóñ ºâ÷èí, ãýìòýë, õ¿÷èðõèéëëèéí á¿ðòãýë òàíäàëòûí ñèñòåìèéã äýìæèõ.

Ãîë ÷èãëýë 2.2: Õàëäâàðò áóñ ºâ÷èí, ãýìòýë, õ¿÷èðõèéëëýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ áîäëîãûã äýìæèõ

Ñòðàòåãèéí õàíäëàãà 2.2.1: Ýð¿¿ë ìýíä áîëîí áóñàä ñàëáàð äàõü ýð¿¿ë ìýíäèéã äýìæèõ áîëîí õàëäâàðò áóñ ºâ÷íèé ñóäàëãààíä òóëãóóðëàñàí ÷èã áàðèìæààã õºãæ¿¿ëýõýä òóñëàõ.

Ñòðàòåãèéí õàíäëàãà 2.2.2: Ýð¿¿ë ìýíäèéã äýìæèõ áà õàëäâàðò áóñ ºâ÷íººñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ òàëààð àæèëëàæ áóé ýð¿¿ë ìýíäèéí áîëîí áóñàä ñàëáàðóóäûí õ¿íèé íººöèéã õºãæ¿¿ëýõýä òóñëàõ.

Ãîë ÷èãëýë 2.3: Îð÷íûã íü áèé áîëãîõ çàìààð ýðñäëèéã õÿíàí òîãòîîõ áà íýãäìýë áàéäëààð óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ

Ñòðàòåãèéí õàíäëàãà 2.3.1: Àðõè, òàìõèíû õÿíàëò, ýð¿¿ë áóñ õîîëëîëò áîëîí õºäºëãººíèé äóòàãäàë çýðãýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ ñòðàòåãè, áîäëîãóóäûã áîëîâñðóóëàõ, õýðýãæ¿¿ëýõýä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ.

Ñòðàòåãèéí õàíäëàãà 2.3.2: Ýðñäëèéã áàãàñãàõ çîðèëãî á¿õèé ýð¿¿ë õîò, ýð¿¿ë îð÷èíã äýìæèõ.

Ãîë ÷èãëýë 2.4: Õàëäâàðò áóñ ºâ÷èí, ãýìòýë, õ¿÷èðõèéëýëä ºðòñºí õ¿ì¿¿ñèéã íºõºí ñýðãýýõ áîëîí ìåíåæìåíòèéí öîãö õàíäëàãóóäûã äýìæèõ

~

•

~

•

~

•

~

~

•

~

~

•

29


Ñòðàòåãèéí õàíäëàãà 2.4.1: Xàëäâàðò áóñ ãîë ºâ÷í¿¿ä, ãýìòýë áýðòýë, õ¿÷èðõèéëýëä ºðòºãñäèéã íºõºí ñýðãýýõ ýì÷èëãýýíä õàìðóóëàõ, óäèðäàí çîõèîí áàéãóóëàõ áîëîí ýðò îíîøëîõ çýðýã ÷èãëýë , áîäëîãûã äýìæèõ

Ñòðàòåãèéí õàíäëàãà 2.4.2: Õàëäâàðò áóñ ãîë ºâ÷í¿¿ä, ãýìòýë áýðòýë, õ¿÷èðõèéëýëä ºðòºãñäèéã íºõºí ñýðãýýõ ýì÷èëãýýíä õàìðóóëàõ, óäèðäàí çîõèîí áàéãóóëàõ áîëîí ýðò îíîøëîõîä çîðèóëñàí ñàëáàðûí ÷àäàìæèéã ñàéæðóóëàõàä òóñëàõ.

Ñòðàòåãèéí õàíäëàãà 2.4.3: Ñýòãýöèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí õºòºëáºð¿¿ä, àðõè áîëîí áóñàä áîäèñûí áóðóó õýðýãëýýòýé òýìöýõ àðãà õýìæýýã äýìæèõ.

Ñòðàòåãèéí òýðã¿¿ëýõ çîðèëò 3: Ýð¿¿ë ìýíäòýé õîëáîîòîé ìÿíãàíû õºãæëèéí çîðèëòóóäûí õýðýãæèëòèéã òîãòâîðæóóëàõ, õóðäàñãàõ

Ãîë ÷èãëýë 3.1: Ýõ, íÿëõàñ, õ¿¿õýä , ºñâºð íàñíûõíû ýð¿¿ë ìýíäèéí òýãø áóñ áàéäëûã áàãàñãàõ çîðèëãîòîé íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí õàíäëàãûã áýõæ¿¿ëýõ

Ñòðàòåãèéí õàíäëàãà 3.1.1: Ýõ õ¿¿õäèéí ýð¿¿ë ìýíäòýé õîëáîîòîé àðãà õýìæýýíèé ÷àíàðûã ñàéæðóóëàõ ÿëàíãóÿà ¿éë÷èëãýý íýí øààðäàãäàæ áàéãàà ãàçðóóäàä ýíý òºðëèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí òóñëàìæ ¿éë÷èëãýý àâàõ áîëîìæ, õ¿ðýýã ºðãºæ¿¿ëýõýä òóñëàõ.

Ãîë ÷èãëýë 3.2: Òóñëàìæèéí òîãòâîðòîé áàéäëûã äýìæèõ

Ñòðàòåãèéí õàíäëàãà 3.2.1: Æèðýìñëýëò, òºðºëò, òºðñíèé äàðààõü áîëîí íÿëõ ¿åèéí àñàðãààíû ýð¿¿ë ìýíäèéí íýãäñýí ¿éë÷èëãýý, õ¿¿õäèéí ºâ÷íèé íýãäñýí ìåíåæìåíò, ºðãºæ¿¿ëñýí äàðõëààæóóëàëòûí õºòºëáºð, õîîë òýæýýëèéí õºòºëáºð¿¿äèéã äýìæèõ

Ñòðàòåãèéí õàíäëàãà 3.2.2: Íºõºí ¿ðæèõ¿éí ýð¿¿ë ìýíä, ÕÄÕÂ/ÁÇÄÕ-ûí ¿éë÷èëãýýã íýãòãýõ, ýõýýñ õ¿¿õäýä õàëäâàðëàõ ÕÄÕÂ áîëîí ãåïàòèò, òºðºëõèéí òýìá¿¿ã óñòãàõ çîðèëãî á¿õèé òºâëºðñºí õàíäëàãûã äýìæèõ.

Ãîë ÷èãëýë 3.3: Hÿëõñûí ýíäýãäëèéã áóóðóóëàõ

Ñòðàòåãèéí õàíäëàãà 3.3.1: Íÿëõñûí ýíäýãäëèéã áóóðóóëàõ àðãà õýìæýý áîëîí ÷àäàâõèéã äýýøë¿¿ëýõ

Ãîë ÷èãëýë 3.4: Ñ¿ðüåý, ÕÄÕÂ/ÄÎÕ/ÁÇÄÕ-óóäûã õÿíàí òîãòîîõ, óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ àðãà õýìæýýã òóñëàí äýìæèõ

~

~

~

•

~

•

~

~

•

~

•

30


Ñòðàòåãèéí õàíäëàãà 3.4.1: Oëîí ýìýíä äàñàëòàé ñ¿ðüåýãèéí áîãèíî õóãàöààíä ýì÷èëãýý àâàõ áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëýõ, ÷àíàðûã ñàéæðóóëàõ, íèéòèéí äóíä îðøèõ òàøàà îéëãîëòûã ººð÷ëºõ çýðãèéã äýìæèõ

Ñòðàòåãèéí õàíäëàãà 3.4.2: ÕÄÕÂ/ÁÇÄÕ-ààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ, òóñëàìæ, ýì÷èëãýý, ñòðàòåãèéí ìýäýýëýë çýðýãò ¿ç¿¿ëýõ ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðûí õàðèó àðãà õýìæýýã õóðäàñãàõàä òóñëàõ.

Ñòðàòåãèéí òýðã¿¿ëýõ çîðèëò 4: Òàðèëãàòàé áîëîí áóñàä õàëäâàðò ºâ÷íèéã õÿíàëòàíä àâàõ çàìààð ýð¿¿ë ìýíäèéí àþóëãóé áàéäëûã áýõæ¿¿ëýõ/õàíãàõ

Ãîë ÷èãëýë 4.1: Òàðèëãàòàé õàëäâàðò ºâ÷íèéã õÿíàëòàíä àâàõ ¿éë ÿâöûã ò¿ðãýñãýõ áîëîí òîãòâîðòîé áàéäëûã íü õàíãàõ

Ñòðàòåãèéí õàíäëàãà 4.1.1: 2005 îíä áàòëàãäñàí Îëîí Óëñûí Ýð¿¿ë Ìýíäèéí Ä¿ðýìä òóñãàãäñàí ºâ÷íèé òàðõàëòàíä õàðèó àðãà õýìæýý àâàõ ñèñòåì, òàíäàëòûí òîãòîëöîîã áýõæ¿¿ëýõ.

Ñòðàòåãèéí õàíäëàãà 4.1.2: Õàëäâàðò ºâ÷íèé òàíäàëò, òàðõàëòàíä õàðèó àðãà õýìæýý àâàõ, óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ àðãà çàì, òóñëàìæ, ¿éë÷èëãýýíèé îëîí óëñàä æèøèãò íèéöñýí ¿íäýñíèé áîäëîãîo áîëîâñðóóëàõàä òóñëàõ

Ñòðàòåãèéí õàíäëàãà 4.1.3: Ýìíýëãèéí õàëäâàðûã õÿíàí òîãòîîõ áîäëîãî, õºòºëáºðèéã áîëîâñðóóëàõàä òóñëàõ.

Ñòðàòåãèéí õàíäëàãà 4.1.4: Õ¿íèé áîëîí àìüòíû ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãóóäûí õàìòûí àæèëëàãààã äýìæèõ àìüòíààñ õ¿íä äàìæäàã ºâ÷íèéã õÿíàí òîãòîîõ ÷àäàìæèéã ñàéæðóóëàõ.

Ãîë ÷èãëýë 4.2: Õ¿íñíèé àþóëã¿é áàéäëûí õÿíàëò, çîõèöóóëàëòûí öàð õ¿ðýýã áýõæ¿¿ëýõ

Ñòðàòåãèéí õàíäëàãà 4.2.1: Õ¿íñíèé àþóëã¿é áàéäëûí óäèðäëàãà çîõèîí áàéãóóëàëò áîëîí ¯íäýñíèé Êîäåêñèéí Áàãèéã áýõæ¿¿ëýõ.

Ñòðàòåãèéí õàíäëàãà 4.2.2: Õîîë õ¿íñíýýñ ãàðàëòàé ºâ÷íººñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ áà òàíäàëòûã ñàéæðóóëàõ Îëîí Óëñûí Õ¿íñíèé àþóëã¿é áàéäëûí óäèðäëàãûí ñ¿ëæýý /ÎÓÕÀÁÓÑ/, ÝÂÀÐ-ÕÎ¯ÀÕÀÕ /Õîðäëîãûí ¿åä àâàõ õàðèó àðãà õýìæýý/ ¿éë àæèëëàãààã íýãòãýõ.

Ñòðàòåãèéí õàíäëàãà 4.2.3: Õ¿íñýí äýõü áàÿæóóëàëòûã õÿíàõ, ñòàíäàðò áèé áîëãîõ

Ãîë ÷èãëýë 4.3: Îíöãîé áàéäàë, ãàìøãèéí ¿åèéí áýëýí áàéäàë, õàðèó àðãà õýìæýýã äýìæèõ

~

~

•

~

~

~

~

•

~

~

~

•

31


Ñòðàòåãèéí õàíäëàãà 4.3.1: Îíöãîé áàéäàë, ãàìøãèéí íºõöºë äýõü áýëýí áàéäàë, õàðèó àðãà õýìæýý àâàõ ¿íäýñíèé ñòðàòåãèéã áîëîâñðóóëàõ, õýðýãæ¿¿ëýõ.

Ñòðàòåãèéí õàíäëàãà 4.3.2: Ýðñäýëèéí ¿åèéí õàðèëöàà õîëáîîíû ÷àäàâõèéã ñàéæðóóëàõàä òóñëàõ.

Ãîë ÷èãëýë 4.4: Òàðèëãàòàé õàëäâàðò ºâ÷íèé õÿíàëòàíä àâàõ ¿éë ÿâöûã ò¿ðãýñãýõ áà òîãòâîðòîé áàéäëûã íü õàíãàõ

Ñòðàòåãèéí õàíäëàãà 4.4.1: Òàðèëãàòàé õàëäâàðò ºâ÷íèéã õÿíàëòàíä àâàõ, ºâ÷íèé ãàðàëòûã áóóðóóëàõ, óñòãàõ ¿éë ÿâöûã äýìæèõ

Ñòðàòåãèéí õàíäëàãà 4.4.2: Äàðõëààæóóëàëòûí õºòºëáºðò øèíý âàêöèí, øèíý òåõíîëîãèéã íýâòð¿¿ëýõ, óëìààð ¿ð ä¿íã íü ¿íýëýõ ¿éë ÿâöûã äýìæèõ

Ñòðàòåãèéí òýðã¿¿ëýõ çîðèëò 5: Îð÷íû ýð¿¿ë ìýíäèéí ìåíåæìåíòèéã ñàéæðóóëàõ

Ãîë ÷èãëýë 5.1: Óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòèéí ýð¿¿ë ìýíäýä ¿ç¿¿ëýõ íºëººëëèéã áóóðóóëàõ

Ñòðàòåãèéí õàíäëàãà 5.1.1: Óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëò áà Ýð¿¿ë ìýíä ¿íäýñíèé ñòðàòåãè, áîäëîãî, òºëºâëºãººã áîëîâñðóóëàí, õýðýãæ¿¿ëýõýä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ.

Ñòðàòåãèéí õàíäëàãà 5.1.2: Óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòèéí ýð¿¿ë ìýíäýä ¿ç¿¿ëýõ ¿ð äàãàâðûã áàãàñãàõàä ýð¿¿ë ìýíä áîëîí áóñàä õîëáîãäîõ ñàëáàðóóäûí ÷àäàìæèéã ñàéæðóóëàõàä òóñëàõ.

Ãîë ÷èãëýë 5.2: Öýâýð óñíû õàíãàìæ, àðèóí öýâðèéí áàéãóóëàìæèéã ñàéæðóóëàõàä ÷èãëýñýí õºòºëáºð¿¿äèéã äýìæèõ

Ñòðàòåãèéí õàíäëàãà 5.2.1: Ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãóóäûí óñ, àðèóí öýâðèéí áàéãóóëàìæèéã ñàéæðóóëàõ ¿éë àæèëëàãààã ºðãºæ¿¿ëýõ.

Ñòðàòåãèéí õàíäëàãà 5.2.2: Óñíû ÷àíàð, àðèóí öýâðèéí áîäëîãûã áîëîâñðóóëàõ õýðýãæ¿¿ëýõýä òóñëàõ, îðîí íóòàãò òóëãóóðëàñàí ¿éë àæèëëàãààã äýìæèõ.

Ãîë ÷èãëýë 5.3: Îð÷íû ýð¿¿ë ìýíä ¿íäýñíèé õºòºëáºðèéí õýðýãæèëòèéã äýìæèõ

Ñòðàòåãèéí õàíäëàãà 5.3.1: Îð÷íû àþóëûí ìåíåæìåíò, ýð¿¿ë ìýíäèéí íºëººëëèéí ¿íýëãýýã áýõæ¿¿ëýõýä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ.

Ñòðàòåãèéí õàíäëàãà 5.3.2: Ýìíýëãèéí õîã õàÿãäàë, õèìèéí áîäèñûí àþóëã¿é áàéäàë áîëîí àæëûí áàéðíû ýð¿¿ë ìýíäèéí ìåíåæìåíòèéã áýõæ¿¿ëýõýä òóñëàõ.

~

~

•

~

~

•

~

~

•

~

~

•

~

~

32


Á¯ËÝÃ 6: ÑÒÐÀÒÅÃÈÉÍ ÒÝÐÃ¯¯ËÝÕ ÇÎÐÈËÒÓÓÄÛÃ ÕÝÐÝÃÆ¯¯ËÝÕ: ÄÝÌÁ-ÛÍ ÀÆËÛÍ ÀËÁÀÍÛ À× ÕÎËÁÎÃÄÎË, ÕÀÌÒÛÍ ÀÆÈËËÀÃÀÀÍÛ ÑÒÐÀÒÅÃÈÉÍ ¯ÉË ÀÆÈËËÀÃÀÀÃ Ò¯ÂØÈÍ Á¯ÐÄ ÕßÍÀÕ

6.1 ÑÒÐÀÒÅÃÈ ÒªËªÂËªÃªªÃ ÕÝÐÝÃÆ¯¯ËÝÕ ×ÀÄÂÀÐÓÓÄ

ÄÝÌÁ-ûí ãîë ¿¿ðýã íü:

Õàìòûí àæèëëàãàà øààðäëàãàòàé ¿åä ò¿íøëýëèéí ¿éë àæèëëàãààíä îðîëöîæ, ýð¿¿ë ìýíäèéí ÷óõàë àñóóäàëä òýðã¿¿ëýã÷ áîëîí àæèëëàõ.

Ñóäàëãààíû çîðèëòóóäûã ÷èãë¿¿ëýõ, øààðäëàãàòàé ìýäýýëëèéã öóãëóóëæ, òàðààõ.

Ñòàíäàðò, áàðèìòëàëûã òîãòîîæ òýäíèé õýðýãæèëòèéã õÿíàõ áîëîí òàíèëöóóëàõ.

¨ñ ç¿éä íèéöñýí, áàðèìòàíä òóëãóóðëàñàí áîäëîãûí ¿éë ÿâöûã òàíèëöóóëàõ.

Òåõíèêèéí äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ, ººð÷ëºëòèéã ò¿ðãýñãýõ áàéãóóëëàãûí òîãòâîðòîé ÷àäàâõèéã áèé áîëãîõ.

Ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéäëûã õÿíàõ ýð¿¿ë ìýíäèéí ÷èã õàíäëàãûã ä¿ãíýõ.

Äýýð äóðüäñàí çóðãààí ãîë ¿éë àæèëëàãààíû äîòðîîñ (1) ñòàíäàðò, áàðèìòëàë òîãòîîæ òýäíèé õýðýãæèëòèéã õÿíàõ áîëîí òàíèëöóóëàõ, (2) õàìòûí àæèëëàãàà øààðäëàãàòàé ¿åä ò¿íøëýëèéí ¿éë àæèëëàãààíä îðîëöîæ, ýð¿¿ë ìýíäèéí ÷óõàë àñóóäàëä òýðã¿¿ëýã÷ áîëîí àæèëëàõ, (3) òåõíèêèéí äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ, ººð÷ëºëòèéã ò¿ðãýñãýõ, áàéãóóëëàãûí òîãòâîðòîé ÷àäàâõèéã áèé áîëãîõ íü íýí òýðã¿¿íä òàâèãäàæ áàéãàà áºãººä á¿õ ÷èãëýë¿¿äèéí ñòðàòåãè ýðõýì çîðèëòûã õýðýãæ¿¿ëýõýä øààðäëàãàòàé áîëäîã. Õ¿ñíýãò 6 íü Ìîíãîëûí õàìòûí àæèëëàãààíû ñòðàòåãèéí ãîë ¿¿ðã¿¿äèéã ãîë ÷èãëýë¿¿äòýé õàðüöóóëàí ¿ç¿¿ëñýí.

•

•

•

•

•

•

33


Õ¿ñ

íýã

ò 6. Ì

îíãî

ë óë

ñòàé

Õàì

òðàí

Àæ

èëë

àõ Ñ

òðàò

åãè ä

àõü

ÄÝ

ÌÁ-û

í ã

îë

÷èãë

ýë á

à ¿¿

ðýã

(2010-2

015)

Ãîë

÷èãë

ýë

1.

Ò¿í

øëý

ëä

îð

îëö

îæ

òý

ðã¿

¿ëýã

÷èé

í

¿¿ð

ýã ã

¿éö

ýòãý

õ

2.

Ñóä

àëãà

àíû

¿é

ë àæ

èëë

àãàà

ã ÷è

ãë¿¿

ëýõ

äýëã

ýð¿¿

ëýõ

3.

Ñòà

íäà

ðò,

á

àðè

ìòë

àëû

ã òî

ãòî

îæ

òýä

íè

é

õýð

ýãæ

èëò

èé

ã õÿ

íàõ

á

îëî

í ò

àíè

ëöóó

ëàõ

4.

¨ñ ç

¿éä

íè

éö

ñýí

, á

àðè

ìòà

íä

òóëã

óóð

ëàñà

í

áî

äëî

ãûí

ñî

íãî

ëò

5.

Òåõí

èêè

éí

äýì

æëý

ã ¿ç

¿¿ëý

õ, º

ºð

÷ëº

ëòè

éã

ò¿ð

ãýñã

ýõ á

àéãó

óëëà

ãûí

òî

ãòâî

ðòî

é ÷

àäàâ

õèé

ã á

èé

áî

ëãî

õ

6.

Ýð

¿¿ë

ìýí

äèé

í

áàé

äëû

ã õÿ

íàõ

ýð

¿¿ë

ìýí

äèé

í

÷èã

õàí

äëàã

ûã

ä¿ãí

ýõ

1.×

àíàð

ñàé

òàé

á¿õ

íè

éòè

éã

õàì

àðñà

í ý

ð¿¿

ë ì

ýíäè

éí

òóñ

ëàì

æ

¿éë÷

èëã

ýýí

ä õà

ìð

àãäà

õ, ò

ýãø

áóñ

áàé

äëû

ã è

ëýð

õèé

ëñýí

ýð

¿¿ë

ìýí

äèé

í ñ

àëá

àðû

í º

ºð

÷ëº

ëòè

éã

äýì

æè

õ+

++

++

++

++

++

++

2.Ý

ð¿¿

ë ì

ýíäè

éí

¿é

ë÷è

ëãýý

íè

é ñ

èñò

åìè

éí

ã¿é

öýò

ãýëè

éã

áýõ

æ¿¿

ëýõý

ä òó

ñëàõ

++

++

++

++

++

+

3.Ý

ð¿¿

ë ì

ýíäè

éí

ò¿í

øëý

ë, ç

îõè

öóó

ëàëò

ûã

äýì

æè

õ+

++

++

++

+

4.

Õàë

äâàð

ò á

óñ º

â÷è

í,

ãýì

òýë,

õ¿÷

èð

õèé

ëýëò

ýé õ

îëá

îî

òîé

òà

íäà

ëòû

ã äý

ìæ

èõ

++

++

++

++

++

++

5.

Õàë

äâàð

ò á

óñ º

â÷è

í,

ãýì

òýë,

õ¿÷

èð

õèé

ëëè

éí

óð

üä÷è

ëàí

ñý

ðãè

éëý

õ á

îäë

îãû

ã äý

ìæ

èõ

++

++

++

++

++

++

6.Î

ð÷í

ûã

íü

áè

é á

îëã

îõ

çàì

ààð

ýð

ñäëè

éí

õ¿÷

èí

ç¿é

ë¿¿ä

èé

ã õÿ

íàõ

áî

ëîí

óð

üä÷è

ëàí

ñýð

ãèé

ëýõ

¿éë

àæè

ëëàã

ààã

íýã

òãýõ

++

++

++

++

++

++

7.

Õàë

äâàð

ò á

óñ º

â÷è

í,

ãýì

òýë,

õ¿÷

èð

õèé

ëýëä

ºð

òñº

í õ

¿ì¿¿

ñèé

í

íº

õºí

ñýð

ãýýõ

ýì

÷èëã

ýý á

à ì

åíåæ

ìåí

òèé

í ö

îãö

õàí

äëàã

óóä

++

++

++

++

++

++

++

+

8.

Ýõ

íÿë

õàñ,

õ¿¿

õýä,

ºñâ

ºð

íàñ

íû

õíû

äóí

äàõ

ýð¿¿

ë ì

ýíäè

éí

òý

ãø á

óñ á

àéäë

ûã

áàã

àñãà

õ í

èé

ãìè

éí

ýð

¿¿ë

ìýí

äèé

í

õàí

äëàã

óóäû

ã á

ýõæ

¿¿ëý

õ+

++

++

++

++

++

++

+

9.

Õàë

àìæ

èé

ã òî

ãòî

âîð

òîé

¿ð

ãýëæ

¿¿ëý

õèé

ã äý

ìæ

èõ

++

++

++

++

+

10

. Í

ÿëõñ

ûí

ýí

äýãä

ëèé

ã á

óóð

óóëà

õ+

++

++

++

++

++

+

11

. Õ

ÄÕ

Â/Ä

ÎÕ

/ÁÇÄ

Õ,

ñ¿ð

üåýã

ýýñ

ñýð

ãèé

ëýõ

áî

ëîí

õÿí

àëòû

ã äý

ìæ

èõ

++

++

++

++

++

++

++

12

. Õ

àëäâ

àðò

ºâ÷

í¿¿

äèé

í ý

ñðýã

àâà

õ àð

ãà õ

ýìæ

ýý,

òàí

äàëò

ûã

áýõ

æ¿¿

ëýõè

éã

äýì

æè

õ +

++

++

++

++

++

13

. Õ

¿íñí

èé

àþ

óëã¿

é á

àéäë

ûã

õÿí

àõ,

çîõè

öóó

ëàõ

÷àäà

ìæ

èé

ã á

ýõæ

¿¿ëý

õ +

++

++

++

++

+

14

. Î

íö

ãîé

áàé

äàë,

ãàì

øè

ãèé

í ¿

åèé

í á

ýëòã

ýë á

àéäà

ë, õ

àðè

ó àð

ãà õ

ýìæ

ýýã

áýõ

æ¿¿

ëýõ

++

++

++

++

++

++

+

15

. Ä

àðõë

ààæ

óóëà

ëòàà

ð ó

ðüä

÷èëà

í ñ

ýðãè

éëæ

áî

ëîõ

ºâ÷

í¿¿

äèé

í

õÿí

àëòû

ã òî

ãòâî

ðæ

óóëà

õ, õ

óðäà

ñãàõ

+

++

++

++

++

++

+

16

. Ö

àã à

ãààð

ûí

ºº

ð÷ë

ºëò

èé

í ý

ð¿¿

ë ì

ýíäý

ä ¿ç

¿¿ëý

õ í

ºëº

ºã

áàã

àñãà

õ+

++

++

++

++

+

17

. Ö

ýâýð

óñí

û õ

àíãà

ìæ

, àð

èóí

öýâ

ðè

éí

õàí

ãàëò

òàé

áàé

äëû

ã ñà

éæ

ðóó

ëàõ

õºòº

ëáº

ð¿¿

äèé

ã á

ýõæ

¿¿ëý

õ+

++

++

++

+

18

. Õ

¿ðýý

ëýí

áóé

îð

÷íû

ýð

¿¿ë

ìýí

äèé

í ¿

íäý

ñíè

é õ

ºòº

ëáº

ðè

éã

õýð

ýãæ

¿¿ëý

õýä

òóñë

àõ+

++

++

++

++

34


6.2 ÄÝÌÁ-ÛÍ ÀÆËÛÍ ÀËÁÀÍÛ À× ÕÎËÁÎÃÄÎË

Äýýð äóðüäñàí õºòºëáºð¿¿äèéí ÷èãëýë äýõü ñàíàë áîëãîæ áóé ººð÷ëºëò íü òóõàéí óëñûí òºëººëºã÷èéí ñàëáàðò àæèëëàæ áàéãàà ìýðãýæèëòí¿¿äèéí á¿òýö, á¿ñèéí áîëîí äýýä øàòíû áàéãóóëëàãààñ àâàõ äýìæëýã äýýð ººð÷ëºëò îðóóëæ áàéíà.

6.2.1 ÄÝÌÁ-ûí ñóóðèí òºëººëºã÷èéí ãàçàð

Îëîí æèëèéí òóðø ÄÝÌÁ, Ìîíãîëûí Çàñãèéí ãàçðûí õîîðîíäûí òåõíèêèéí õàìòûí àæèëëàãàà íü òåõíèêèéí õºòºëáºð¿¿ä áîëîí ñàíõ¿¿ãèéí ýõ ¿¿ñâýð¿¿äèéí õóâüä ºññººð áàéãàà þì. ̄ ¿íèé çýðýãöýý ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðò õàìòðàí àæèëëàã÷ ò¿íø¿¿äèéí (õî¸ð òàëò áà îëîí òàëò áàéãóóëëàãóóä, õºãæëèéí áàíê, îëîí óëñûí òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãóóä) òîî íýìýãäñýýð áàéíà.×àíàðòàé, áîäèò áàéäàëä îéð áîäëîãûí çºâëºãººãººð õàíãàõ, äîíîðûí çîõèöóóëàëòûã ¿ð ä¿íòýé õèéõýä ò¿íø¿¿äèéí ÄÝÌÁ-ààñ õ¿ñ÷ áàéãàà íàéäëàãà íýìýãäñýýð áàéíà.

Ãýñýí õýäèé ÷ ÄÝÌÁ-ûí ñàëáàðò àæèëëàã÷ îëîí óëñûí áîëîí áóñàä àæèëëàãñäûí òîî íýìýãäýýã¿é áà ñ¿¿ëèéí 4 æèëä íýìýãäñýýð áàéãàà òåõíèêèéí õýðýãöýýã çîõèöóóëàõààð ¿íäýñíèé 4 ìýðãýæèëòýí àâñàí õýäèé ÷ ºñºí íýìýãäýæ áóé àæëûí à÷ààëàëä õ¿ðýõ¿éö õàíãàëòòàé áèø áàéíà. Îäîîãèéí áàéäëààð Ìîíãîë äàõü ÄÝÌÁ-ûí òºëººëºã÷èéí ãàçàð (i) íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí ìýðãýæèëòíýýð óäèðäóóëñàí ýõ õ¿¿õäèéí ýð¿¿ë ìýíä, ýð¿¿ë ìýíäèéã äýìæèõ, ýð¿¿ë ìýíäèéí ñèñòåì, (ii) òàðõâàð ç¿é÷ýýð óäèðäóóëñàí îíöãîé áàéäàë áà ºâ÷íèé äýãäýëòèéí ¿åä õàðèó àðãà õýìæýý àâàõ õàëäâàðò ºâ÷íèé õýñýã, (iii) òºëººëºã÷èéí àëáààð óäèðäóóëñàí áè÷èã õýðýã áà ìåíåæìåíòèéí ãýñýí 3 áàãòàéãààð àæèëëàæ áàéíà.

Îäîîãèéí àæèëëàæ áàéãàà á¿ðýëäýõ¿¿íèé (ìýðãýæëèéí áîëîí òóñëàõ) (õ¿ñíýãò 7) ÷àäàâõè, òºñºâ, õàíãàìæ, àëáàí áàéðíû øààðäëàãàä ºãñºí á¿ðýí ä¿ãíýëò íü õàìòûí àæèëëàãààíû ñòðàòåãèéí õýðýãæèëòèéí ¿åä Ìîíãîëûí Çàñãèéí ãàçàðò ¿ç¿¿ëýõ òóñëàìæèéã óëàì ¿ð ä¿íòýé áîëãîõîä õýðýãòýé þì. Îäîîãèéí àæèëëàãñàä ñòðàòåãèéí ýðõýì çîðèëòóóäûã ã¿éöýòãýõ ÷àäâàðòàé ýñýõèéã ¿íýëýí ä¿ãíýõ íü áàñ à÷ õîëáîãäîëòîé. Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàíõ¿¿æèëò, ýìíýëãèéí ëàáîðàòîðè, õ¿ðýýëýí áóé îð÷íû ä¿ãíýëò çýðãèéã õÿíàí øàëãàõ õýðýãòýé. Oð÷óóëàã÷, ìýäýýëëèéí òåõíîëîãèéí ìýðãýæèëòýí ìºí áàã áîëãîíä íàðèéí áè÷èã øààðäëàãàòàé áàéíà.

35


Õ¿ñíýãò 7. ÄÝÌÁ-ûí óëñ îðîí äàõü òºëººëºã÷èéí ãàçàðò àæèëëàãñäûí îäîîãèéí áà èðýýä¿éí õóâààðèëàëò

Ñòðàòåãèéí ýðõýì çîðèëòóóä Îäîîãèéí ò¿âøèí Èðýýä¿éí ò¿âøèí

Á¿òýí öàãààð àæèëëàãñäûí

òîî%

Á¿òýí öàãààð àæèëëàãñäûí

òîî%

Àíõàí øàòíû ýð¿¿ë ìýíäèéí õàëàìæààð ýð¿¿ë ìýíäèéí ñèñòåìèéã áýõæ¿¿ëýõ

0.5 3.6 1 4.8

Õàëäâàðò áóñ ºâ÷èí, ãýìòýë, õ¿÷èðõèéëýë ò¿¿íä íºëººëæ áóé õ¿÷èí ç¿éë¿¿äèéã õÿíàõ, óðüä÷èëàí ñýðãèéëýëòèéã õ¿ðýýã íýìýãä¿¿ëýõ

1 7.1 2 9.5

Ìÿíãàíû Õºãæëèéí Çîðèëòóóäòàé õîëáîîòîé õýðýãæ¿¿ëýëòèéã òîãòâîðæóóëàõ, õóðäàñãàõ

1.5 10.7 2 9.5

Äàðõëààæóóëàëòààð ñýðãèèéëæ áîëîõ áîëîí õàëäâàðò ºâ÷íººñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõòýé õîëáîîòîé ýð¿¿ë ìýíäèéí àþóëã¿é áàéäëûã áýõæ¿¿ëýõ

2 14.3 4 19.0

Õ¿ðýýëýí áóé îð÷íû ýð¿¿ë ìýíäèéí ìåíåæìåíòèéã áýõæ¿¿ëýõ

1 7.1 2 9.5

Áè÷èã õýðãèéí áîëîí òóñëàõ àæèëëàãñàä 8 57.1 10 47.6

Ñàëáàðûí íèéò àæèëëàãñàä 14 21

6.2.2 Á¿ñèéí òºâ áîëîí òºâ áàéãóóëëàãààñ àâàõ äýìæëýã

Õàìòûí àæèëëàãààíû ñòðàòåãè íü òºâ áàéãóóëëàãà áîëîí á¿ñ íóòãèéí òåõíèêèéí ìýäëýãèéí ºðãºí ñàëáàðûã õàìàðäàã. Ýäãýýð ñàëáàðóóäàä íü ýð¿¿ë ìýíäèéí ñèñòåìèéí áýõæ¿¿ëýëò, õàëäâàðò áóñ ºâ÷èí áà ãýìòýë, ýõ õ¿¿õäèéí ýð¿¿ë ìýíä, ÕÄÕÂ /ÄÎÕ/ ÁÇÄÕ, ýð¿¿ë ìýíäèéí îíöãîé áàéäàë, õ¿ðýýëýí áóé îð÷íû ýð¿¿ë ìýíä çýðýã áàãòàíà. Òóõàéí óëñ äàõü ñàëáàðûí òºâ áàéãóóëëàãà äàõü õîëáîãäîõ òåõíèêèéí õýñã¿¿ä áîëîí á¿ñ íóòãèéí ñàëáàðóóäòàé îéð äîòíî õàìòðàí àæèëëàõ íü ãàäíààñ òåõíèêèéí òóñëàëöàà àâàõ áàéäëûã áàãàñãàõ à÷ õîëáîãäîëòîé.

6.3 ÕÀÌÒÛÍ ÀÆÈËËÀÃÀÀÍÛ ÑÒÐÀÒÅÃÈÉÍ ÒÝÐÃ¯¯ËÝÕ ÇÎÐÈËÒÓÓÄÛÃ ÕÝÐÝÃÆ¯¯ËÝÕÝÄ ÕÀÌÒÐÀÍ ÀÆÈËËÀÕ Ò¯ÍØ¯¯Ä

6.3.1 Õàìòûí Àæèëëàãààíû Ñòðàòåãè áà Í¯Á-ûí Õºãæëèéí Òóñëàìæèéí Õ¿ðýý

Í¯Á-ûí óëñ îðîí äàõü áàã íü äàðààãèéí Í¯Á-ûí Õºãæëèéí Òóñëàìæèéí Õ¿ðýýíèé ¿íäýñ áîëîõ îäîîãèéí Óëñ Îðíû Íèéòëýã ¯íýëãýýã äàõèí õÿíàí ¿çýæ áàéíà. Õàìòûí Àæèëëàãààíû Ñòðàòåãèéí ýðõýì çîðèëòóóä íü Óëñ Îðíû Íèéòëýã ¯íýëãýý áîëîí Í¯Á-ûí Õºãæëèéí Òóñëàìæèéí Õ¿ðýýíä á¿ðýí òóñãàãäñàí áàéäàã áà èíãýñíýýð ýð¿¿ë ìýíäòýé õîëáîîòîé Ìÿíãàíû Õºãæëèéí Çîðèëòóóä, òóñëàìæèéí ¿ð ä¿íã ñàéæðóóëàõ, öàã óóðûí ººð÷ëºëò áà ýð¿¿ë ìýíä, óñíû àðèóí öýâýð áà ÕÄÕÂ/ÄÎÕ çýðýã èæèë ñîíèðõîë á¿õèé òýðã¿¿ëýõ õºòºëáºð¿¿äèéí

36


òºëºâëºëò áà õýðýãæèëò äýýð Í¯Á-ûí àãåíòëàãóóäûí õîîðîíäûí äîòíû õàìòûí àæèëëàãààã áèé áîëãîíî. Ýíý íü ìºí ò¿¿í÷ëýí ¿íýëýëò ä¿ãíýëò,õÿíàëò, ìýäýýëëèéí íèéòëýã ìåõàíèçìûã áèé áîëãîíî.

6.3.2 Áóñàä ò¿íø¿¿ä

Ìîíãîëûí ýð¿¿ë ìýíäèéí õºòºëáºð¿¿äèéã äýìæèã÷ îëîí õºãæëèéí ò¿íø¿¿ä àæèëëàäàã. ÄÝÌÁ áîëîí áóñàä ãîë ò¿íø¿¿äèéí õàìòûí àæèëëàãàà íü õºòºëáºð¿¿äèéí ¿éë àæèëëàãààíä òóñëàõ, àæëûí ¿ð ä¿í, àøèãòàé áàéäëûã äýìæèõ, äàâõàðäàëòààñ çàéëñõèéõ, ýõ ¿¿ñâýðèéã àøèãëàõ çýðýãò ÷óõàë ñòðàòåãè áîëíî ãýæ ¿çäýã. Õ¿ñíýãò 8 íü Õàìòûí Àæèëëàãààíû Ñòðàòåãèéí òàâàí ñàëáàðò îëîí óëñûí áîëîí ÄÝÌÁ-ûí õîîðîíä àæèëëàæ áîëîõ õàìòûí àæèëëàãààã ñàíàë áîëãîâ.

6.4 ÕßÍÀËÒ ÁÀ ¯ÍÝËÃÝÝ

ÕÀÑ-èéí òýðã¿¿ëýõ ñòðàòåãè çîðèëòóóä íü Ìîíãîë óëñ äàõü ÄÝÌÁ-ûí õàìòàðñàí õºòºëáºð¿¿äèéí 3 óäààãèéí 2 æèë òóòìûí àæëûí òºëºâëººã (2010-2015) áîëîâñðóóëàõ ¿íäýñ íü áîëîõ áîëíî. Ýäãýýð àæëûí òºëºâëºãººã ÕÀÑ- èéí òýðã¿¿ëýõ çîðèëòóóäòàé õàðüöóóëàí ¿çýæ õ¿÷èí òºãºëäºðæ¿¿ëíý.

ÄÝÌÁ-ûí ¿ð ä¿íä òóëãóóðëàñàí ñòðàòåãè òºëºâëºãººíèé àæëûí õ¿ðýý íü ÕÀÑ-èéí òýðã¿¿ëýõ çîðèëòóóäûã áàéíãà ¿íýëýõ, õÿíàõ èë òîä ìåõàíèçì áîëæ ºãíº.

ÕÀÑ-èéí ¿íýëãýý (ÕÀÑ õýðýãæèõ õóãàöààíû äóíä ¿åä) ÄÝÌÁ-ûí ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿íäýñíèé ñàëáàðò îðóóëæ áàéãàà õóâü íýìðèéã íü ÕÀÑ-èéí òýðã¿¿ëýõ çîðèëòóóäûí õýðýãæèëòýýð äàìæóóëàí õèéõ áîëíî. 2 æèëèéí àæëûí òºëºâëºãººíèé õóãàöààíû òºãñãºë áîëãîíä òºëººëºã÷èéí ãàçàðò àæèëëàãñàä, ýð¿¿ë ìýíäèéí ÿàìàíä àæèëëàãñàä ÕÀÑ-èéí ãîë ñàëáàðóóä, ñòðàòåãè òýðã¿¿ëýõ çîðèëòóóäûã õýðýãæ¿¿ëýõýä ãàðñàí àìæèëòûã ¿íýëýí ä¿ãíýæ, õýëýëöýõ áºãººä ýäãýýð ä¿ãíýëòýýñ ãàðñàí îëîëò, òóðøëàãóóä äàðààãèéí ÕÀÑ-èéí ñòðàòåãè òýðã¿¿ëýõ çîðèëòóóäàä òóñãàãäàõ áîëíî.

37


Õ¿ñ

íýã

ò 8. Õ

àìòð

àí À

æèëë

àõ Ñ

òðàò

åãèéí ò

ýðã¿

¿ëýõ

çîðèëò

óóä

áà

ò¿íø

¿¿äò

ýé õ

àìòð

àí à

æèëë

àõ á

à ò¿

íø

ëýõ

ÄÝ

ÌÁ

-ûí

Õàì

òûí

À

æè

ëëàã

ààí

û

Ñòð

àòåã

èé

í ò

ýðã¿

¿ëýõ

çî

ðè

ëòóó

ä

Ò¿í

ø¿¿

ä

ÄÝ

ÌÁ

-ûí

òº

â á

àéãó

óëëà

ãà

ÄÝ

ÌÁ

-ûí

òº

ëºº

ëºã-

÷èé

í ã

àçàð

ÀÕ

ÁÄ

ÁÍ

¯Á

-ûí

Õ

ÑÍ

¯Á

-ûí

Õ

ÀÑ

Í¯

Á-û

í

ÕÕ

Í¯

Á-û

í

ÕÕ

ÀÀ

Á

ÒÁÁ

(Ä

ýëõè

éí

Çº

í,

ÍË

ØÁ

,Î

ÓÀ

ÕÒÀ

)

ßÕ

ÀÍ

ÄÎ

ÕÑ

ÕÒÃ

Ñ

ÌÑ

Ñ

1.

Àí

õàí

øàò

íû

ýð

¿¿ë

ìýí

äèé

í õ

àëàì

æàà

ð

ýð¿¿

ë ì

ýíäè

éí

ñè

ñòåì

èé

ã á

ýõæ

¿¿ëý

õ

++

++

++

++

++

2.

Õàë

äâàð

ò á

óñ º

â÷è

í,

ãýì

òýë,

õ¿÷

èð

õèé

ëýë

ò¿¿í

ä í

ºëº

ºëæ

áóé

õ¿

÷èí

ç¿é

ë¿¿ä

èé

ã õÿ

íàõ

, óð

üä÷è

ëàí

ñý

ðãè

éëý

ëòè

éí

õ¿ð

ýýã

íýì

ýãä¿

¿ëýõ

++

++

++

+

3.

Ìÿí

ãàí

û Õ

ºãæ

ëèé

í

Çîð

èëò

óóäò

àé õ

îëá

îî

òîé

õý

ðýã

æ¿¿

ëýëò

èé

ã òî

ãòâî

ðæ

óóëà

õ,

õóð

äàñã

àõ

++

++

++

++

+

4.

Õàë

äâàð

ò º

â÷í

¿¿äè

éã

õÿí

àí ò

îãò

îî

æ ý

ð¿¿

ë ì

ýíäè

éí

àþ

óëã¿

é

áàé

äëû

ã á

ýõæ

¿¿ëý

õ

++

++

++

++

+

5.

Õ¿ð

ýýëý

í á

óé

îð

÷íû

ýð

¿¿ë

ìýí

äèé

í

ìåí

åæì

åíòè

éã

áýõ

æ¿¿

ëýõ

++

++

++

38


7. ÀØÈÃËÀÑÀÍ ÌÀÒÅÐÈÀË

1. ¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí òºâ ãàçàð, Ìîíãîë óëñ. ¯íäýñíèé ñòàòèñòèêèéí òºâ ãàçðûí òàéëàí 2008.

2. Í¯Á-ûí Õºãæëèéí Ñàí,Õ¿íèé Õºãæëèéí Òàéëàí 2007/2008. UNDP.

3. Ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéãóóëëàãà, Çàñãèéí ãàçðûí õýðýãæ¿¿ëýõ àãåíòëàã. Ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä 2008.

4. ¯íäýñíèé Õºãæèë Øèíý÷ëýëèéí Çºâëºë, Ìîíãîë óëñ. Ìÿíãàíû Õºãæëèéí Çîðëòûí Õýðýãæ¿¿ëýëò, ¯íäýñíèé 3 äóãààð òàéëàí, 2009.

5. Í¯Á-ûí Õ¿¿õäèéí Ñàí. Îëîí ¯ç¿¿ëýëòýò Êëàñòåð Ñóäàëãàà-3, Ìîíãîë óëñ, 2006.

6. Äýëõèéí Ýð¿¿ë Ìýíäèéí Áàéãóóëëàãà. Äýëõèéí ñ¿ðüåýã õÿíàõ õÿíàëò 2009.

7. Ýð¿¿ë Ìýíäèéí ßàì, ÄÎÕ -òîé òýìöýõ ¯íäýñíèé Çºâëºë, Í¯Á-ûí ÄÎÕ-îé òýìöýõ áàéãóóëëàãà. ÕÄÕÂ/ÄÎÕ/ÁÇXª-èéí ýñðýã àâ÷ áóé ¿íäýñíèé àðãà õýìæýýíèé öîãö ñóäàëãàà, 2008.

8. Á. Äîíäîã íàð. Óëààíáààòàð äàõü Õ¿íèé Ïàïèëîìà Âèðóñûí õàëäâàð, Ìîíãîë óëñ: õ¿í àì ñóóðüòàé ñóäàëãàà.Õîðò õàâäàðûí òàðõàëò ç¿éí áèîëîãèéí ¿ç¿¿ëýëò áà óðüä÷èëàí ñýðãèéëýëò, 2008:17; 1731-1738.

9. Æåîðæèñ íàð.,Õ¿íèé áðóöåëåöèéí äýëõèéí çóðàãëàë, Ëàíñåò Õàëäâàðò ªâ÷í¿¿ä, 2006;6:91-99

10. Äýëõèéí Ýð¿¿ë Ìýíäèéí Áàéãóóëëàãà. Äýëõèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí òîâ÷ ìýäýý.2003;81(12):855-932.

10. Ýð¿¿ë ìýíäèéí ÿàì.Îëîí óëñûí ýð¿¿ë ìýíäèéí ä¿ðìèéí ¿íäýñíèé òºâ öýã 7 õîíîã òóòìûí òàéëàí, 2010 îíû 4 ñàðûí 19.

11. Äýëõèéí Ýð¿¿ë Ìýíäèéí Áàéãóóëëàãà. Óëñ îðíû ãýìòýë , ºâ÷í¿¿äèéí áàðèìæàà 2009. http://www.who.int/healthinfo/global_burden_disease/en/.

12. Ýð¿¿ë ìýíäèéí ÿàì. Õàëäâàðò áóñ ºâ÷íèé 2 äàõü øàòàëñàí òàíäàëò ñóäàëãàà, 2009.

13. Ö.Îþóíöýöýã,Ô. Êóðáàíîâ, ß. Òàíàêà, À.Ýëêàäè, Ð. Ñàíäóéæàâ, Î.Õàæèäñóðýí, Á.Äàãâàäîðæ, Ì. Ìèçîêàìè. Ìîíãîë äàõü ýëýãíèé ýñèéí õàâäàðûí ºíäºð äàâòàìæ; ìîíî-, ãåïàòèò C, Á, äåëòà âèðóñòàé õàìòàðñàí íü, Ýìíýëãèéí Âèðóñ ñóäëàëûí Ñýòã¿¿ë, 78, 12 äàõü äóãààð, Õóóäàñ 1688-1695

14. Í¯Á-ûí Õ¿í Àìûí Ñàí. Íºõºí ¯ðæèõ¿éí Ýð¿¿ë Ìýíäèéí Ñóäàëãàà, 2008.

15. Ýð¿¿ë Ìýíäèéí ßàì. Ìîíãîë óëñ äàõü ñóìûí ýìíýëãèéí óñ, àðèóí öýâýð àðèóòãàëûí áàéäëûí òàéëàí, 2005.

16. Ýð¿¿ë Ìýíäèéí ßàì, Äýëõèéí Ýð¿¿ë Ìýíäèéí Áàéãóóëëàãà. Óëààíáààòàð õîò äàõü ýìíýëãèéí õîã õàÿãäëûí áàéäëûí òàëààðõ ñóäàëãàà, Ìîíãîë óëñ, Ñ¿¿ë÷èéí òàéëàí, 2005.

17. Àíàãààõ óõààí øèíæëýõ óõààíû èõ ñóðãóóëü. Ýìíýëãèéí àæèë÷äûí äóíäàõ ãåïàòèò B,Ö-ûí òàðõàëòûí òàëààðõ àíõàí øàòíû ñóäàëãàà, 2009.

18. Á.Áóðìàà. Õ¿¿õäèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéäàë áà ýêîëîãèéí äàðàìò: îíîøëîãîî áà óðüä÷èëàí ñýðãèéëýëò, Óëààíáààòàð, 2001.

19. Äýëõèéí áàíê. Àãààðûí áîõèðäîëûí õÿíàëò áà ýð¿¿ë ìýíäýä íºëººëºõ íºëººëëèéã øàëãàõ,àíõàí øàòíû òàéëàí, 2010.

20. Ø. Ýíõöýöýã. Àãààðûí áîõèðäîë áà õ¿¿õäèéí ºâºðìºö áóñ äàðõëààíä àãààðûí áîõèðäîë íºëººëºõ íü, 2000.

21. Íèéãìèéí Ýð¿¿ë Ìýíäèéí Õ¿ðýýëýí, Ýð¿¿ë Ìýíäèéí ÿàì. Õ¿ðýýëýí áóé îð÷íû õàð òóãàëãàíû áîõèðäîë áà õ¿¿õäèéí ýð¿¿ë ìýíäýä íºëººëºõ íü, 2006.

22. ÝÌß. Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàðûí ñòðàòåãèéí ìàñòåð òºëºâëºãºº, 2006-2015.

23. ÝÌß, Í¯Á-ûí Õ¿í Àìûí Ñàí, ÄÝÌÁ. Ýì òàðèàíä ãýð á¿ëèéí çàðöóóëàõ çàðöóóëàëò ºðõèéí ñóäàëãàà, 2003.

39


ÕÀÂÑÐÀËÒ 1

ÝÐ¯¯Ë ÌÝÍÄÈÉÍ ßÀÌÍÛ ÄÎÒÎÎÄ Á¯ÒÝÖ

Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàéä

Ýð¿¿ë ìýíäèéí äýä ñàéä

Òºðèéí íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà

Ñàéäûí çºâëºë

Óäèðäëàãûí çºâëºë

Ñàéäûí àæëûí àëáà

Àæ àõóé ¿éë÷èëãýýíèé àëáà

Òºðèéí çàõèðãààíû óäèðäëàãûí ãàçàð

Ñòðàòåãèéí áîäëîãî, òºëºâëºëòûí ãàçàð

Íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí áîäëîãûí õýðýãæèëòèéã

çîõèöóóëàõ ãàçàð

Ýìíýëýãèéí òóñëàìæèéí áîäëîãûí õýðýãæèëòèéí çîõèöóóëàõ ãàçàð

Ñàíõ¿¿, õºðºíãº îðóóëàëòûí ãàçàð

Ìýäýýëýë, õÿíàëò øèíæèëãýý ¿íýëãýýíèé ãàçàð

Ýì, ýìíýëýãèéí õýðýãñëèéí õýëòýñ

Ãàäààä õàìòûí àæèëëàãààíû õýëòýñ

Documents

ДЭМБ-ын Монгол Улсын Засгийн Газартай Хамтран Ажиллах Дунд Хугацааны Стратеги