การเมองวาดวยคลป: พนทสวนตว/สาธารณะ

บนทกจากการเสวนาเรองสภาวะและเสรภาพของสอออนไลน กอนการดคลปวดโอจากอนเทอรเนตรวมกน ในงาน Clip Kino Bangkok: Talk and Screening รวมเสวนาโดย ปราบต บญปาน (มตชนออนไลน), มานะ ตรรยาภวฒน (สาขาวชาวารสารศาสตร มหาวทยาลยหอการคาไทย), และ วนรก สวรรณวฒนา (คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร) ดำเนนรายการโดย ทวพร คมเมธา (เครอขายพลเมองเนต) เสารท 18 ธนวาคม 2553 16:30-18:00 น. ณ The Reading Room สลม 19 จดโดยคลปคโนะและเครอขายพลเมองเนต สวนหนงของงานเนตตเซนมาราธอน สนบสนนโดยมลนธไฮนรค เบลลบนทกการเสวนาโดย อนรรฆ พทกษธานน

ทวพร คมเมธา : ประเดนทจะคยกนวนน เปนประเดนทเปนขาวกนพอสมควรในชวงเวลาน จากทงในกรณของวกลกส (WikiLeaks) หรอคลปในการเมองไทย ซงนำมาสประเดนหรอคำถามวา สงทเปนสวนตว (Private) กบสาธารณะ (Public) คออะไร และมความแตกตางกนอยางไร กอนอนเราจะมาขอความคดเหนตอคำวาสวนตวและสาธารณะจากผรวมพดคยวนนกอน

วนรก สวรรณวฒนา : ประเดนไมไดอยทวาทงสองคำมความหมายวาอะไร ? มากเทากบเสนแบงขอบเขตทเปนประเดนปญหามากกวา เรานยามสงหนงใหเปนคตรงขามของอกสงหนง เราจะนยามเสนแบงวามนคออะไร ซง ณ เวลานคดวามนเรมพรามวขน อยางในกรณของดาราหรอบคคลสาธารณะมนคอนขางยากวาอะไรคอพนทสวนตวหรอพนทสาธารณะ หรอในกรณเฟซบค (Facebook) ทเสนแบงมนพรามว มนมพนททบซอนกนพอสมควรระหวางความเปนสวนตวและความเปนสาธารณะ ปญหาอกประการหนง คอ การทเราพดถงวาเรองนเปนประเดนสาธารณะมากขน เลยสงสยวามากขนในแงไหน และทำไมเราถงคดวามนมากขน

มานะ ตรรยาภวฒน : ถาเรามองเรองสวนตวหรอเรองสาธารณะ อดตคอนขางแบงงายโดยเฉพาะสงคมเมองในความเปนสวนตวและสาธารณะ สงคมชนบทอาจตางจากสงคมเมองเพราะทกคนรจกกนเกอบหมดจงอาจไมมเรองสวนตวเทาใดนก อกประเดนคอเรายงไปของเกยวในเรองของดารา ทเรามกคดวาเราไปยงเรองเขาได แตเรองของเราเองเปนเรองสวนตว เรามกไมยอมใหคนอนหรอสาธารณะเขามายง

โซเชยลมเดย (Social Media; สอทางสงคม) มความทบซอนพอสมควร วาเรองสวนตวหรอสาธารณะคออะไร บางสงเราอาจอยากนำเสนอสำหรบคนไมกคน แตบางทมนกระจายออกไปไดวงกวาง ซงในบางครงเราไมสามารถจำกดขอบเขตการรบรได มนมการแทก (tag; ตดปาย)1 ตอไปเรอย ๆ ปญหาสำคญ คอ อะไร ? เมอไร ? อยางไร ? ถงจะเปนขอบเขตหรอจะพอในแตละความหมายของคำ ซงมนยากทจะตอบ

ปราบต บนปาน : อยากจะตอประเดนวา เราปฏบตตอเฟซบคหรอโซเชยลมเดยออกเปนพนทสาธารณะอน

1 บรการเครอขายทางสงคมออนไลน อนญาตใหเราตดปายเพอกำกบสอทเผยแพรได ปายดงกลาวนมกเรยกวา tag หรอ label ปายชนดหนงทตดกำกบได คอปายทระบชอของคนทเกยวของกบสอนน เชน คนในขาว คนในภาพ หรอคนทผตดปายคดวาอาจสนใจสอนน จงตดปายเพอเรยกความสนใจจากบคคลดงกลาว การอางถงบคคลดวยวธ ‘@mention’ ในทวตเตอร กอาจนบรวมอยในการตดแทกนได

การเมองวาดวยคลป: พนทสวนตว/สาธารณะ 2011.01.30 2/5

หนง หลายความเหนเราจงใจใหมนเปนสาธารณะ เวลาเราพดถงสวนตวหรอสาธารณะ เราอาจตองดถงตวผกระทำดวยวา ถาเปนบคคลสาธารณะแลวมคลปสวนตว มนกอาจจะเปนเรองสาธารณะหรอไม ? ในเมอมนเปนเรองทเกยวของกบประเดนสาธารณะและยงเกยวกบสงคมวงกวาง

มานะ : ตอนนเมอมโซเชยลเนตเวรก (Social Network; เครอขายทางสงคม) ความเหนสวนตวเราอาจเรม “มคา” มากขน จากการเผยตวเองหรอแสดงความเหนผานนวมเดย (New Media; สอใหม) เหลาน

วนรก : ยอนกลบมาทประเดนสวนตวและสาธารณะ โดยสวนตวคดวาเราอาจไมสามารถแบงไดอยางชดเจนอกตอไป เพราะปฏสมพนธหรอการพวพนระหวางสวนตวและสาธารณะ หรอระหวางบคคลกบขาวสารในปจจบนเปนไปไดอยางรวดเรวและเขาถงงาย เราไมไดเปนเพยงแค “ผรบ” แตเราเอาตวเองเขาไปพวพนกบขาวสารหรอเรองราวทดำรงอย

มานะ : ผมขอยกตวอยาง กรณคลป ‘โจก ไผเขยว’2 หากเปนในอดต นกขาวอาจรายงานตามแบบแผน ใครทำอะไร ? ทไหน ? อยางไร ? และอาจขอใหตดตอภาพได แตเมอม “คลป” หรอนวมเดยเกดขน ทกคนสามารถถายทอดขาวสารได เหตการณความเปนจรงบางอยางมนเรมมมากขนมากกวาหนงมมมอง จนเราไมรวาอะไรจรงหรอไมจรง โลกตอไปมนจะยงซบซอนมากขนวาความจรงมนมหลายมมมอง

ทวพร : กลาวไดไหมวานวมเดยมนทำใหสวนตวกลายเปนสาธารณะไดเรวขนวนรก : กำลงคดวาปจจบนความหมายมนไมตายตวเทาไร แตกอนเวลาเราพดถงสวนตวหรอสาธารณะมนองอย

กบพนท แตโลกปจจบนอาจไมไดตายตวตอไปแลวทวพร : เวลาเราพดถงตามความหมายตามพจนานกรม จะเหนวาจดแบงหลกของคำวา “สวนตว” และ

“สาธารณะ” ขนอยกบพนทหรอการแชร (แบงด/สงตอ) “สวนตว” คอแชรกบคนไมกคน “สาธารณะ” คอแชรกบวงกวางหรอสงคม

วนรก : ปจจบนในโลกเวอรชวล (Virtual; เสมอนจรง) ความหมายนมนอาจเปลยนไปแลว เราไมมความมนใจอกแลววาสงทเราแชร สงตอ หรอโพสตไปแลวมนจะเปน “สวนตว” หรอ “สาธารณะ” มนไมมหลกประกนวาจดหมายของเรากบผลจะเปนไปในทศทางเดยวกน

นกขาวปจจบนไมสามารถผกขาดการรายงานขาวไดตอไป เพราะคนมสวนรวมมากขนและสามารถมการนำมาเผยแพรไดมากกวาในอดต อกประเดนคอ พอสามารถรายงานเรองราวหรอความจรงไดหลากหลายมากขนกนำมาสปญหาของการไมมขาวหรอดำ หรอคำถามวาบรรทดฐานทางศลธรรมคออะไร ?

ทวพร : สวนตวยงคดวาสวนตวและสาธารณะมนชดเจน แตดวยเทคโนโลยมนทำใหการเปนสาธารณะมนงายขน และบางทมนอาจนำมาซงปญหาทางกฎหมายวา หากเราโพสตหรอแชรเรองสวนตวกบเพอนแลวมนอาจผดกฎหมาย

วนรก : คดวามนไมไดเปลยนแค “ความเรว” หรอ “ความงาย” แตมนทำใหนยามเปลยนไปดวย “สวนตว” อาจมไดหมายถงคนสองคนหรอไมกคน หากแตอาจเปนหมายถงคนเปนรอยคน

ทวพร : แสดงวาจำนวนคนมนมความสำคญหรอสมพนธกบสวนตวหรอสาธารณะหรอไม ?

2 นายชาญชย ประสงคศล ผตองหารวมกนฆาและพยามฆาผอนตายโดยเจตนา จากกรณยง ‘นองโตม’ ด.ช.โภคน ดผว เสยชวต คลปตำรวจทำการวสามญฆาตกรรม ‘โจก ไผเขยว’ ในเดอนธนวาคม 2553 ถกเผยแพรทวอนเทอรเนต และทำใหเกดการวพากษวจารณอยางมากวาเปนการทำเกนกวาเหตหรอเหมาะสมแลว ดคลป http://youtu.be/Hcguy0aPWsA

การเมองวาดวยคลป: พนทสวนตว/สาธารณะ 2011.01.30 3/5

ปราบต : ผมคดวาจำนวนคนกสำคญ เชน ปจจบนเวลาเราทำระบบขาว เราจะรวาคนอานเทาไร ทำใหมาสการวางแผนในการนำเสนอขาว บางขาวอาจเปนขาวดงในหนงสอพมพ แตพอเรามาดในโลกออนไลนมนอาจไมใช ออนไลนมนอาจมเรองของจำนวนคนดวย หรออยางกรณเฟซบคทกลายเปนฐานในการเลอกประเดนนำเสนอขาวตามความสนใจของกลมคนทอยตามเวบไซตเหลาน

วนรก : ในเฟซบคบางทเราจะเหนไดวามความเปลยนแปลงในแงของเรารวาคนนยมขาวอะไรบาง ? มนมการแชรตอไป ?

มานะ : ในอดตเวลาเราไปเทยวแลวถายวดโอ หากแตเราไป “ฝาก” รปในยทป (YouTube) เนย มนกลายเปนเรองสาธารณะมากขน โดยเฉพาะหากมนไดรบความสนใจมนจะขยายพนทไปไกลกวาทเราคดไว

ทวพร : เรามาทประเดนความเปนสวนตว (Privacy) กบประเดนทางการเมอง เชน ในกรณทมคนสามคนคยเรองสาธารณะ (ในพนทสวนตว) แลวนำเสนอผานโลกเสมอนจรง (Virtual World) มนนำไปสอะไร หรอแสดงใหเหนอะไร มนเปนการละเมดสทธสวนบคคลไหม ?

วนรก : ความเปนสวนตวหรอสาธารณะมนอาจไมไดอยท “นยาม” หรอ “ความหมาย” หากแตมนอาจอยท “ประเดน” มากกวาวาเปนสวนตวหรอสาธารณะ ซงมนนำไปสการตรวจสอบสองทาง เปนการสนคลอนรฐ และรฐกพยายามตอตานสงเหลานใหมากทสด

ทวพร : ปกต ความเปนสวนตวมนควรเปนสงทไดรบการรบรอง แตพอมาถงบคคลหรอประเดนสาธารณะ ความเปนสวนตวมนอาจลดลงตามความเปนสาธารณะหรอไม ? หรอมนมสวนไหนบางทเปดเผยหรอไมเปดเผยได

ปราบต : สอกระแสหลกเปนเรองยากนะ หากตองสมพนธกบมวลชนวงกวางหรอชนชนนำ แตอยางกรณทออกมาเกยวกบเบองหลงรฐประหารในสอกระแสหลกจะเปนการเรองพดออม ๆ เสยมากกวา เปนการเลนอยางออม ๆ หรออาจเปนการกลบหรอแปลความใหเปนอกอยางหนง ซงประเดนนจะนำไปสการเซนเซอรตวเอง มนเลยถกมองวาสยบกบอำนาจรฐ แตเราตองคำนงวาสอกระแสหลกมนมเครอขายทางสงคมและบคลากรทหลากหลาย บางเรองมทงคนชอบและไมชอบ ซงมนตองจดการความสมพนธเพอรกษาสงตาง ๆ เหลานเพอหาวธอยรวมกน อนนอาจเปนวธการแกปญหาของคนรนหาสบ ซงเราอาจตองมาคยกนวาสำหรบความเปลยนแปลงสนวมเดยเหลาน เราจะแกไขปญหาอยางไร ? ผมคดวาอาจตองมการปรบเปลยนแนวคดหรอการปรบเปลยนรนของคนกอน แนวคดในการนำเสนออาจจะเปลยนแปลงไป

วนรก : ประเดนอาจมใชอยท “ความกลา” เสนอขาว สวนตวคดวาสอตอนนควรเปนเรองของการ “เปด” พนทมากกวา เปนการเปดพนทใหมากพอกบความหลากหลายแตกตาง (จากรฐ) ซงนวมเดยมนไดเปดพนทเหลานมากกวาในอดต

ทวพร : กำลงหมายความวาเราไมตองไปมองวาสอกระแสหลกจะนำเสนอหรอไม ? เพราะเรากำลงมสอใหมในการนำเสนอเรองราวใหม ? แตปจจบนรฐมนพยายามกลนสอใหมเหลานมใชหรอ ?

วนรก : ตลอดประวตศาสตรทผานมา รฐกพยายามมากจนกลนกระแสรองหรอกระแสตานอยแลว แตตามท จดธ บทเลอร (Judith Butler)3 วาไว รฐมนมรอยรวเสมอ มนมชองทางในการอยรอดของฝายตรงขามรฐ

มานะ : กำลงคดวาเวลาเราพดถงเรองคลปในทสาธารณะ บางทคนดกตองระวงในการนำเสนอดวย เชนเรอง

3 Judith Butler (เกด 24 ก.พ. 1956) นกปรชญาหลงโครงสรางนยมชาวอเมรกน มผลงานในสาขาสตรนยม, ทฤษฎเพศทสาม (Queer Theory), ปรชญาการเมอง, และจรยศาสตร

การเมองวาดวยคลป: พนทสวนตว/สาธารณะ 2011.01.30 4/5

การปาโทรศพท BB4 ทมเรองการตลาด หรอในเชงการเมองกม ตองเขาใจวาในการปลอยคลปมนอาจมกระบวนการบางอยาง ปญหาหนกของผเสพคอเราตองตงคำถามกบทกคลป เราเชอไมไดอยางจรงจงอยางทเหนตอไป

วนรก : สงทเปนปญหามากของสงคมไทย คอ เวลามกระแสโหมขาวและขยายใหญขนโดยนวมเดย เราจะจดการความรสกรวมนอยางไร

ทวพร : อยางกรณนวมเดยนำมาสการรวมตวของคนมอารมณเดยวกน นำมาสความคลงทมไดมากและเรวยงขน

มานะ : ประเดนอยทวาใครเอามาใช แตกอนอาจเปนนกการตลาด แตตอนนอาจเปนนกการเมอง เปนการปนกระแสทงาย และบางทสมพนธกบสงคมไทยทไมชอบอะไรละเอยดซบซอน ชอบแคเพยงถก-ผด

ทวพร : การทมนมลกษณะรายงานสออยางน มนดกบสอกระแสหลกหรอกบผบรโภคขาวมากขนหรอไมปราบต : ถาหากมองในแงประโยชน คอ นกขาวหรอกองบรรณาธการไมใชผผกขาดตอไปอกแลว มนม “ขาว”

มากขน เชน กรณภาพยนตรเรอง “Insect in the Backyard”5 หากไมมกระแสในนวมเดยมนกอาจไมมพนทในสอกระแสหลก มนนำไปสหนทางในการนำเสนอแบบใหม

ทวพร : จากนวมเดยมาสกระแสหลกมนยงไดรบความนยมสงตอไปไหมปราบต : มนอาจวดความนยมจากจำนวนคนยาก แตบางทอาจวดไดจากผล เชน กรณงบประมาณสราง

ภาพยนตรสมเดจพระนเรศวร ทมการสนบสนนมากเกนไป นำไปสการนำเสนอในสงพมพอนนำไปสผลในการตดงบประมาณในเวลาตอมา

มานะ : ปญหาอาจไมไดอยทจำนวนคนเสพหรอรบสอ หากแตมนอยทผลกระทบตอการวางนโยบายหรอขยายเปนประเดนสงคมในวงกวาง อดตเราอาจตองใชจำนวนคนไปประทวง แตตอนนมนอยท “ประเดน” วาเรยกคนไดหรอไม

วนรก : ในทางการเคลอนไหวทางสงคม ทำใหคนหลากหลายสามารถมาแชรสรางชมชนเสมอนจรงได อนอาจนำไปสการกระทำและคานอำนาจกบกระแสหลกได เชน การทเรามารวมตวความสนใจเดยวกนในงานสมมนา อดตเราอาจตองประชาสมพนธมากมายและใชเวลานาน แตตอนนมนรวดเรวและงายขน

ผเขารวม 1 : สมมตผมเดนในสวนลมพนกบแฟนและมคนถายวดไอไปโพสตไว ผมสามารถจะฟองเขาไดถาเปนในหลายประเทศ กฎหมายควรคมครองความเปนสวนตวขนาดไหน ?

วนรก : ขอยกตวอยางในเรองความเปนเสรภาพของปจเจกชนกบความเปนสาธารณะ เสนแบงอยตรงไหน เชนในองกฤษม CCTV (กลองโทรทศนวงจรปด) คนองกฤษยอมรบ แตคนฝรงเศสไมยอม และบอกวาเปนสงทละเมดเสรภาพสวนบคคล รฐไมมสทธในการใช CCTV ทกแหง กลายเปนฉนทามตหรอบรรทดฐานของสงคม ซงเราจะเหนไดวามนมความแตกตางกนในแตละสงคม อนเกดจากการตอรองระหวางประชาชนและรฐ

4 คลปวดโอ ครปาโทรศพทแบลคเบอร (BlackBerry) ลงพน แพรหลายในอนเทอรเนต กอนจะเปดเผยในภายหลงวา เปนโฆษณาของรานอาหารเบอรเกอรคง โดยใชการตลาดแบบไวรส หรอ ไวรลมารเกตตง (Viral Marketing)

5 ภาพยนตรไทยกำกบโดย ธญญวารน สขะพสษฐ กลาวถงความสมพนธของคนในครอบครว และมประเดนเกยวกบเพศทสาม ถกคณะกรรมการภาพยนตรและวดทศนสงหามเผยแพรเมอวนท 23 พ.ย. 2553 ตดตามความเคลอนไหวไดทแฟนเพจ https://www.facebook.com/insectsinthebackyard และบลอกเครอขายคนดหนง http://thaiaudience.wordpress.com/

การเมองวาดวยคลป: พนทสวนตว/สาธารณะ 2011.01.30 5/5

ผเขารวม 2 : แนวคดเรองความเปนสาธารณะหรอสวนตวมมานานมากแลว ผมอยากถามวานานขนาดไหน ?วนรก : สวนตวกไมเชยวชาญเรองน แตคดวามนอาจจะสรางมาชวงศตวรรษท 19 มนอาจเกดมาพรอมการเกด

ขนของกระฎมพทคลคลายมาจากสงคมศกดนาเกษม เพญภนนท (ผเขารวม) : การแบงแยกระหวางสวนตว-สาธารณะ ดานหนงอาจเปนมรดกการตอส

ระหวางรฐสมยใหมกบคนในรฐ โดยคนมนเรมรสกวารฐเขามาเกยวของกบคนมากเกนไป อนนำมาสความตองการการรวมตวเปนกลมกอน แตโดยเงอนไขมนรวมไมได ซงนำมาสการสรางพนทสาธารณะ เปนพนททคนมาคยกนหรอแลกเปลยนประเดนสาธารณะกนได ตอมาสอมวลชนไดมาทำใหการพดคยเหลานกระจายกลายเปนประเดนสาธารณะ สงทนาสนใจประเดนเรองพนทสาธารณะหรอสวนบคคลมน “เบลอ” มานานแลว คนสามารถแสดงความเปนสวนตวในพนทสาธารณะได ในทางกลบกนทำใหสาธารณะมาสพนทสวนตวได นวมเดยเปนตวเรงใหความไมชดเจนและความพรามวมากขน การเตบโตของวทยโทรทศนทำใหสาธารณะเขามาสเรองสวนตว และกลายเปนแบบแผน จนกลายเปนสาธารณะ สอไมไดมหนาทในแงการกระจายขาวอยางเดยว แตมเรองของการสรางมตความสมพนธใหมากขน

ทวสน สอน (ผเขารวม) : ขอแลกเปลยนในประเดนทวาการเสนอบางสวนของวกลกส อาจเปนการบอกวาสอรนะ หรอคนรนะ แตการไมเสนอกเปนการบอกเหมอนกนไหมวาเรากร

ผเขารวม 3 : สอหลกกลวรฐบาลเพราะอะไร ? หรอกลวรฐบาลจะทำอะไร ?ปราบต : สอหลกไมไดกลวรฐบาล เรากลวความสมพนธกบคนหลายฝาย ทงเพอนเราหรอคนในองคกร เราจะ

จดการอยางไร หากเขาเปนเชนนนจรง ๆ มนจดการยากเหมอนกนนะ สอกระแสหลกอาจทำไมได แตมนกมสอใหมอยางประชาไท เปนตน

วนรก : การเรยกรองวา “สอเปนกลาง” เปนปรากฎการณแปลกมากในสงคมไทย เพราะสอมนไมมหรอกความเปนกลางนะ เราควรทำใหคนตระหนกวาสอเปนกลางไมมหรอก เพราะมนมความสมพนธกบอะไรตาง ๆ มากมาย

มานะ : ตองแยกระหวางเปน “กลาง” กบเปน “ธรรม” หมายความวาการทเราตองเปดพนทใหกบความหลากหลายของความเหนดวย ใหอกฝายพดดวย มใชปดใหพดแตฝายเดยว ไมวารฐหรอฝายตรงขามกตาม

ปราบต : การนำเสนอบางทกอาจเปนการประเมนเหตการณของสอดวย เชน เสอแดงป 2552 ทแทบไมมการนำเสนอเลย แตป 2553 มนม เพราะสอรสกวาเสอแดงมความสำคญและแขงแกรง อกประเดนคอ สอกระแสหลกอาจนำเสนอขาวกระแสรอง แตอาจไมใชนำเสนอดวยวธการหลก

(จบการเสวนา – หลงจากน ผรวมงานดการฉายวดโอคลปออนไลนรวมกน สลบกบการนำเสนอและพดคยเกยวกบคลปแตละคลป และการฉายคลปทผรวมงานนกออกระหวางการดคลปอน ๆ)

ขอบคณ Andrew Gryf Paterson (Clip Kino), Michel Bauwens (P2P Foundation และ Chiang Mai Commons), และ นราวลลภ ปฐมวฒน (The Reading Room) สำหรบการประสานงานคลปคโนะทงทเชยงใหมและกรงเทพ งานฉายหนงคลป คลปคโนะเชยงใหม และ คลปคโนะกรงเทพ เปนสวนหนงของเทศกาลเนตตเซน

มาราธอน 2553 โดยเครอขายพลเมองเนตและเพอน ๆ สนบสนนโดยมลนธไฮนรค เบลลดรายละเอยดท http://clipkino.info และ http://thainetizen.org/marathon