היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

1 

.היסטאריע, די סאטמאר חלוקהווי עס ווייסען אלע איז שמואל ווידער דער רעדאקטאר אין בלאט און אלעס וואס שטייט דארט וואס האט נאר צוטון

די נייעס פון טשיינע צו . אהרנען איז זיין ארבעט' מיט ראבער סיי וואס האט נאר , ענגלאנד לאזט ער פאר אנדערע

די פאליטיק אין סאטמאר איז ער צוטון מיט די ענינים פון .ב"דער איינציגער בעה

וואס איז ' ספין'ער איז דער ממציא פון יעדען איינציגען איז , נויטיג און ווען עס איז נויטיג און אויב פעלט זיך אויס

ער דער וועלעכער מאכט נייע פרישע מעשיות וואס זענען נדערע אין און אויב א, נישט געשטויגען און נישט געפלויגען

איז ער דער וואס פראווד עס און , בלאט באקען מעשיות .נאר דורך זיין הסכמה קען עס ערשיינען

אבער איידער מיר וועלען זיך נעמען צו זיינע ספינס און וועלען מיר אים , אויפדעקען זיינע ביליגע שקרים און כזבים

פארשטעלן פאר די חשובע מעמבערס און אויב איינער אבער ביטע זיך . מה טוב ומה נעים, צו לייגעןהאט צו

האלטן צו די תקנות פון פארום און נישט פארדרייען די אויב איינער וויל מיך אפווענדען בין איך גרייט צוריק . נושא

צו ציען אויב עס וועט זיך ארויסשטעלען אז איך האב מיך א נישט פארדרייען די נושא "בשו, אבער. טועה געווען

.כ פון פאראויס"שי. ביטע

שמואל ווידער איז א יונגערמאן וואס איז אלט בערך ער האט אין זיינע בחורישע יארן געלערנט אין . פופציג יאר

נייטרא און נאך זיין חתונה האט ער געדאוונעט אין .ד אין וויליאמסבורג"נייטרער ביהמ

ער איז געווען א נארמאלער שטילער יונגערמאן און ער איז געווען א גראמער . ער א נארמאל פניםגעטראגען זיי

אויף חתונות און דורך דעם איז ער געווארן נאנט צו די ער פלעגט כמה וכמה מאל . סאטמארער פירער

.אויפטרעטען מיט דברי בדחנות ביי די סאטמארער שמחות

ער . שטיק- ער איז נישט א ספעציעלער מוח אדער קאפרעדאגירען א פארמאגט נישט אמתע טאלאנטען צו

אבער וויבאלד דער בלאט איז נתייסד , ערענסטען צייטונגאהרנען ' צו פארגרעסערען ר –געווארען אויף איין ציהל

האט שמואל ווידער זיך , און פארקלענערען זייינע שונאים .איין טאג געטראפען דער אחראי אויפן בלאט

מיר וועלען אנהייבען מיט א שטיקעלע הקדמה פארוואס פעלט זיך בכלל אויס אזא סארט צייטונג וואס דארף עס

, באקען מעשיות און כסדר ארויף קומען מיט ספינס . און נארישע שטיק, דריידעלעך

התחלה

א מזל אז דער פארום האט א (אהרן ' ווי באוואוסט איז ר

- ז"געווען אין יאר תשנ...) 'תקנה אז מען מוז שרייבן א רדער גרעסטער רבי אויף , ט"פון נ און די ערשטע העלפט- ח"נ

ער . ער האט געהאט גאנץ סאטמאר אונטער זיך. דער וועלטס 'האט זיך געשטארקט ביי די יונגעלייט דורך די שבת אחים

און ביי די הנהלה פון אומעטום דורך זיין דער איינציגער זון וועלעכער איז געווען אקטיוו סיי ביי זיין טאטען און סיי

.אט זיך אומעטום אריינגעשטעלטווייל ער ה

עס האט געוויסט יעדער רב און רבי און אלע פירער פון אהרן גייט עווענטועל ' אז ר, מוסדות און קהילות סיי ווי

.זיין דער איינציגער רבי אין סאטמאר

אהרן האט געוואוסט מער פון אלע אז זיין טאטע איז ' ראיז קראנק אויף נישט מער בכח צו פירען און אז זיין טאטע

יענע מעשה אויכעט און ער האט גענומען דעם פולען .ענווענדעדש פון דעם

ער האט אנגעהויבען צו וועבען זיינע פלענער דורך זיך ארומנעמען מיט פארשידענע מענטשען וואס פארשטייען

וואס זיי האבן צו טון אנדעם וואס ער זאל מוזן רעדען געוויסט וואס דער ציהל זיי האבן אלע. בבתך רחל הקטנה

.דארף זיין און וואס מען האט צו טון

וואס זאל פאר , זיי האבען אויפגעשטעעלט דעם שבת אחיםוואס זאל , א שוי פענצטער דינען ווי א הייליגע זאך

און די יונגעלייט זאלען זיך , צוזעמען ברענגען יונגעלייט .וו"אא, העלפען איינער דעם אנדערען

אהרן אנגעהויבן ארומפארען פאר ' האט ר דעמאלטס צייטשליחותער פון זיין טאטען איבער אלע סאטמארע מוסדות

און אויך בערך , איבער דער וועלט, און בתי מדרשיםמענדעל אין ' דעמאלטס האט ער אויפגענומען זיין זון ר

און עס האט געהייסען אז זיין טאטע דער ברך , אנטווערפעןצו עס איז אמת צו נישט קען .משה האט דאס געוואלט

.מען דעבאטירען פון היינט ביז מארגען

אבער די ריכטיגע ציהלן פון די אלע פריער דערמאנטע אקטיוויטעטען האבן נאר געוויסט די אויבערשטע פון

.אויך משה דער גבאי און מן הסתם, שטייסעל

היינטיגער (דעמאלטס צייט איז אויך דער סיגוטער רב אויפגענומען ) בי החונה בוויליאמסבורגסאמארער ר

מ אין ירושלים אויפן פלאץ פון "געווארען אלס רב ור .ל"ירושלימער רב זצ

איך בין צו יונג צו געדענקען יענע צייט אבער אלץ ווייסער אהרן האבן ' וויסן צו דערציילען אז משה דער גבאי און ר

ן כלשו(' קנוניא'געארבעט דעמאלטס אינאיינעם מיט א אז דורך שיקען דעם ) ט"עיין טעיפ סיון תשנ, עמרם כהן

ל זיין "אהרן אין חו' סיגוטער רב קיין ארץ ישראל וועט ר .מ און פולער פירער"דער איינציגער מ

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

2 

זיי ביידע האבן געוויסט בעסער פון יעדען אז דער סיגוטער זיי האבן בעסער , רב איז גארנישט קיין שיפעלע זיבעלע

יעדען אז דער סיגוטער רב איז פיל קליגער פון געוויסט פון אהרן און זיי האבן ביידע געוויסט אז ער איז א בעסערער ' ר

עס האבן דאס אלע געוויסט אז אין די . לערנער אויךצעירים איז ער געווען פיל א בעסערער און טיפערער מגיד

.י"שיעור ווי זיין עלטערער ברידער אין ק

געוויסט אז דער אחיו הצעיר האט א זיי האבן ביידע אויף ריינעם און קלונען רעקארד און ער האט נישט קיין

ער האט נישט פארשעמט קיינעם אין , גארבעדש אויף זיךקיין רבנים און גדולי , זיין לעבען און אוודאי אוודאי נישט

.הדור

דערפאר האבען זיי צווישען זיך באשלאסען אז דעם , ן טראגען ווי ווייטער מען קעןקליינעם ברידער דארף מע

זיי וואלטן אים דעמאלטס . נאר דא זאל ער נישט בלייבען ווען סאטמאר , געטראגן קיין אסטראליע

אהרן האט זיך צוגעשטעלט און פארשטאנען אז עס ' און רדער פלאן האט דעמאלטס געלויטעט אז דער . איז זיין טובה

מאר אין גאנץ סיגוטער רב וועט זיין דער רב איבער סאטארץ ישראל און איבער מוסדות יטב לב וועלעכעס האט

.דאן געהאט אונטער זיך בני ברק אויכעט

' אהרן איז דעמאלטס ווייניג אנגעגאנגען וואס וועט ר' רחיים הערש האט זיך ' דער ר. חיים הערש מייזליש טון

גערישט אז ער וועט זיין דער רב אין ירושלים ווייל ווי י איז ער דער איינציגסטער פון רבינס קינדער און נישט וו

אייניקלעך וואס וואוינען דארט און ער האט דארט געהאט גאנץ א גוטען נאמען און דערפאר איז נישט מער ווי יושר

.אז ער זאל זיין דער נייער רב

חיים הערש האט שוין אין יענע יארן געפירט א ' דער רדורך די בני ברקער , רבשטיקל אפעזיציע צום ירושלימער

יונגעלייט וועלעכע האבן נישט צופיל שייכות געהאט מיטען און ער איז געווען ווי דער אמבאסאדאר צו די . ל"רב ז

היזיגע פאליטיקאנטען וואס האבן געהאט פארשידענע .ל אלץ די בני יואל פאליטיק"פראבלעמען מיטען רב ז

וט געווען ביז די חיים הערש איז אזוי לאנג ג' אבער דער ראין די רגע וואס . פאליטיק האט געשפילט אויף דעמאלטס

די היזיגע פאליטישע פירער האבען אפגעמאכט אז דער ' ווייל פארן צוקונפט פון ר, סיגוטער רב דארף אהין פארען

אהרן אים ' האבען משה מיט ר, אהרן איז דאס די בעסטעט גארנישט ער הא. געלאזט הענגען אויף א צוקער שטריק

איז ער געווען נישט אזוי , ווייל ווי געזאגט, געקענט טוןווייל ער , באליבט ביי די ירושלימער סאטמארע חסידים

און די , קיין דארט, האט אנגעפירט די מחלוקות פון דאש אין ירושלים וואס זענען אלע געווען ברענעדיגע "אנ

. האבן אים נישט געגליכן, ל"חסידים פון רב זצ

סאטמאר ירושלים איז מכתיר דעם נייעם רב

ז האט זיך טאקע דער "און איך מיין אז ווינטער תשנצום סורפרייז פון . סיגוטער רב באזעצט אין ירושלים

סאטמאר אין ירושלים האט דער רב זייער מצליח געווען .און זיי האבען אים זייער געגליכען

סגענומען מיט בעפאר ער איז אנגעקומען האט ער זיך אוידי היזיגע פאליטיקאנטען אז אלע פאליטיק וואס איז דאן

אנשיל שווארטץ וואס איז געווען (געווען אין ירושלים זייער פארפיינטעט ביי אלעמען דארט און אויך האט ער זיך

חיים הערש ' און ר, צו ריבען מיט די היזיגע פאליטיקאנטעןאון מען . ר פארטדארף זיין געסעטעלט בעפאר ע) מייזליש

.האט זיך צוגעשטעלט

ווען ער איז אנגעקומען דארט איז אנשיל שווארץ שוין חיים ' געווען אינדרויסען פון די הנהלה המוסדות און ר

הערש מייזליש האט זיך באזעצט אין בני ברק און איבער מענדעל דאווידאוויטש ' גענומען די ראש ישיבה אמט פון ר

און מען האט , יאר 35אמט פאר וואס האט געהאט דעם חיים הערשען דארף ' ארויסגעשטעלט נאר דערפאר ווייל ר

דאס הייסט לכאורה א . מען עפעס א טיטול געבען .ריכטיגער מתכבד בקלון חבירו

זייט יענע צייט זענען די גאנצע מייזליש געווארען אבער זיי . געשוואורענע שונאים פארן נייען ירושלימער רב

אהרן איס געווען דער ' מוזט שווייגען ווייל רהאבן געוועלעכער האט למעשה אים אהינגעשיקט און ער איז

חיים הערשען צו ווארפען די ' געווען דער וואס האט ר .פלענער

חיים הערש וואוינט שוין אין בני ברק האט איצט ' אז רדי דארטיגע . אנגעהויבען צו בלאזען אנדערע ווינטען

האבן דא געהאט א נאנטען פריינט וואס פאליטיקאנטען און דער מתתיהו איז אלץ געווען א . הייסט מתתיהו דייטש

ווי איך הער פון אלץ , אהרן' גאר נאנטער מענטשן צו ר .בחור אין קרית יואלער ישיבה

' אלנפאלס זיי האבן צו ביסלעך אנגעהויבען צו העצען ריין מצליח און אהרן אז דער נייער רב אין ירושלים איז צו ש

.עס מוז זיין אז משה דער גבאי מיינט נישט זיין טובה

זיי האבן . בני ברק איז אלץ געווען אין שאטען פון ירושליםאלץ געהייסן מער בעסערע מענטשען און די ירושלימער . האבן אלץ געהאט מער א פרומערען און חסידישען נאמען

ה ווי בני ברק ירושלים איז למעשה געווען א פרומערע קהילווייל זיי האבען געהאט דעם גרויסן צדיק רבי משה אריה

אלס ראש ישיבה און זיי האבן געזען אין אים זייער טאטע און ער האט זיי טאקע געמאכט פאר גאר פרומע . און רבי

.און אפילו כאניאקיש

די סאטמארע פרויען אין ירושלים גייען אנגעטון פרומער ב קהילה טראגן ביבער היטען און ב און רו"ווי אין ב

שפעטער זיך אונגעטון דעם ירושלימער לבוש אויף שבת .ל"אויפן בקשה פון רב זצ

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

3 

און דערפאר איז אלץ געווען א שטיקל שפאן צווישען דער אינערליכער . ב"סאטמאר ירושלים און סאטמאר ב

שפאן האט געהאט א גרויסען חלק אז דער סיגוטער רב איז פעטער דער רב אין סאטמאר וויליאמסבורג און געווארען ש

עווענטועל דער רבי פאר א גרויסער טייל פון סאטמאר איבער די וועלט

אין בני ברק האבען די יונגעלייט אנגעהויבען צו פירען א אהרן ' און לכתחילה האט ר, מערכה קעגן דעם נייעם רב

י נישט געוואלט זיך צו הערן און זיך אריין לאזען אין דאבער זיין שרעקליכער נאטור פון אומפארגינען , פאליטיק

האט אים צוגעברענגט אז , אפילו פאר א פליג אופן וואנטער זאל יא אננעמען די ראט פון בני ברק און פון זייער

.מתתיהו דייטש, פארבינדעטער דא אין אמעריקע

דער רב אין ירושלים האט אין דער צייט אויסערגעווענליך ער האט , למשל. ש אין ירושלים"עמען ביי די אנאויסגענ

נישט אוועקגענעמען דעם מוסף ראש השנה פון דעם ' אנדערש ווי ר, ליפא שווארץ' לאנגיעריגען בעל תפילה ר

מענדעל אין אנטווערפען וואס האט יא אוועקגענעמען פון ' און ר, פרץ לעפקאוויטש' דעם לאניעריגען בעל תפילה ר

באשטיין און פארשטאנען אז עס קומט ליפא האט געקענטדאך האט דער רב נישט געוואלט דאס צו נעמען , פארן רב

און אזוי נאך און נאך . און ער האט געדאווענט די שחריתיםאזעלכע שיינע טאהטן וואס האט אים אין דער ענדע

געברענגט בלויז כבוד און תפארת ביי זיין נאבעלע קהילה

ושלים הייבט זיך אן די אינוואזיע אויף יר ער האט . אהרן האט זיך אין דער ענדע געבראכען' ר

אנגענומען די בקשות פון בני ברק אז זיי ווילען נאר אים און משה מיטען ירושלימער רב וועלען אים , האבן אלץ רב

.אין דער ענדע באגראבען

און מתתיהו דייטש האט אים אויפגעקלערט אז עס איז מען קען נישט ווארטען אויף . ן זיך בויעןצייט אנצוהייבע

מען מוז אנהייבען שוין ווערען אומאפיציעל , מיתת אביו .רבי איבער גאנץ סאטמאר

זיי האבען אים דערפאלגרייך אויפגעקלערט אז עז איז צייט ער דארף זיך ארומנעמען , אנהייבען מאכען שבת פאר זיך

ווייל , אנטעמיט נייע מעטשען אוןאפלאזען זיין טאטענס נזיי וועלען פאר . זיי וועלען אים נישט לאזען אלעס טון

אהרן זאל שוין ווערען דער ' זיכער נישט צו לאזען אז ר .מ"מ

און בני ברק האט באקומען די גוטסהייסונג פון קרית יואל ו נישט "אז ער שטייט זיי צו דער האנט און ער וועט זיי ח

.לאזען פאלען

אנגעהויבען אריינצוקומען אויף שבתים און אזוי האט ער קיין וויליאמסבורג צו מאכען התוועדותן ווייל זיין טאטע זיצט אין פלארידע און די יונגעלייט ברויכען א דבר חיזוק

ווי קאלט וואסער פאר א מידען און אויף קיין בארא פארק

ווייל די דארטיגע יונגעלייט זענען שוין אויך פארחלשט פאר .חיזוק די דברי

און אונטער די קוליסען האט אנגעהויבן אויסשיסען א .ברענדיגער פאליטיק צווישען אים אין משה

און איך וועל אייך נישט . משה האט אלעס געזען דערציילען אז משה גבאי האט געמיינט דעם אייבערשטען

איך בין נישט געשטעלט געווארען צו . צו די קהילהר די פאקטען זענען אז משה אבע. פארענטפערען משהן

האט געזען א קלארען פארלעצונג פון די אפמאכען און פון די הנהגת פון א עלטערען רבין צו א זון וועלעכער איז .שרעקליך אמביציעס שוין איבערצונעמען די מלוכה

. נישט צוזם געלייגט זיינע הענט, משה האט פארשטייט זיךאהרן ' קריג מיט ר ער האט אנגעהויבען א אומאפיציעלען

און דער איד האט כסדר , וואס יעדער האט דאס געזעןאבער דער , אראפ געברענגט דרשות פון ירושלימער רב

ציבור האט אפילו אין די מחשבות נישט געוואלט טראכטען עס איז געווען א בחינה פון איך זע גארנישט און . דערפון

. איך הער גארנישט

דער פייער פיל פארגערעסערט און ט האט זיך "ווינטער תשנהאט עווענטועל צוגעפירט אז דער ירושלימער רב איז

.געקומען קיין וויליאמסבורג ווערען דער רב פון סאטמאר

.א שטיקעלע כראנאלאגישען סדר

איך מיין אז עס איז געווען יענעם ווינטער ווען הירצקע צוויבעל האט אויפגערודערט סאטמאר אז דער רבי דער

וואס האבן די : על פי לשונו, ברך משה האט אים געפרעגטדי רשעים . רשעים געוואלט אז איך זאל זיי אונטערשרייבען

.זענען געווען אליעזר קעסטענבוים און משה דער גבאי

, אויסער הירצקע(עד היום הזה ווייסט קיינער נישט אויב , וואס איז דעמאלטס פארגעקומען) און משה, אליעזריאר און עס נאך אלץ 10עס איז שוין דורך אריבער .עפעס

נישט ארויפגעשווימען וואסערע חתימה האט איינער .געוואלט צו טאקע ארויסדערווישט פונעם ברך משה

נאך א שטילער אויסטויש פון פייער איז געווען ווען דער דעמאלטסדיגער ירושלימער רב האט בר מצוה געמאכט זיין

עס . וואס איז פארגעקומען אין ירושליםיונגסטן זון ליפא איז געווען די ערשטע שמחה וואס ער האט דארט געמאכט

.און מען האט צוגעשטעלט א שיינע בר מצוה

עס האט זייער ערענסט געהייסן אז דער ברך משה וועט פארן צו די בר מצוה און אינאיינוועגס וועט פארקומען א

י וועט דארט ביי די אז דער רב, שטיקעל אפיציעלע הכתרה .בר מצוה רעדען צו די דארטיגע קהילה

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

4 

אהרן אפגעטון א שטיקעל פאר זיין ' למעשה האט ריונגערען ברידער און איז ספעציעל אראפ געפארען קיין

.מיאמי ווי ער האט דארט סאבאטאזשירט די נסיעה

אין די ענדע איז אהרן געפארען אין שליחות פון זיין ז שוין באוויסט אז דער ברך משה האט היינט אי. טאטען

און דער ירושלימער רב האט אים אפען , אים נישט געשיקט .געבעטען נישט צו קומען צו דער בר מצוה

היינט איז שוין באקאנט אז מתתיהו דייטש האט דעמאלטס ערקלערט אז ער גייט מאכען פון זלמן לייבן א סענטוויטש

סאטמאר -ך גאנץ בני ברקוועט דא, אהרן וועט קומען 'אז ר(אויך קומען און אזוי וועט דער דארטיגער רב ווערן

.(צוקוועטשט

אהרן האט געוויסט אז זיין ברידער וועט גארנישט ' אבער ראון ער וועט אים אפיציעל , קענען טון אויב פארט ער יא

און דאמאלטס וועט ער אים שטעלען אין , מוזן מכבד זיין שאטען

יז אנגעקומען קיין ירושלים האט ער ביים אהרן א' ווען רקבלת פנים געמאכט א אנשטעל ווי ער איז געקומען צו

דער געעוואלדיגער שמחה און ווי שטארק ער איז פרייליך מיט זיין ברידער און אויך האט דער דארטיגער רב צוריק געלויבט זיין ברידער און אזוי איז אלעס אפיציעל געווען

.שטילפארהאלטעסמעסיג

ער איז , אהרן איז געווארן פיבעריג' ר, ה"מה עשה הקבער , כדרכו בקודש(געזעצען ביי דער בר מצוה מיט א פעלץ

און ער האט ...) קוק אין א פעלץ'גלייכט זייער זיין אויס .נישט געקענט אפילו רעדען ביי דער בר מצוה

און דאס איז געווען דער , אבער איינער האט יא גערעדטדער רבי האט זייער שיין . פון מיאמי דורכן טעלעפאןרבי

אויסגעלויבט זיין זין און געזאגט פאר די קהילה ווי גליקליך א חכם א מתון און נאך הערליכע , זיי זענען מיט אזא רב

.לויב ווערטער

אהרנס פאליטיקאנטען ארויסגענומען פון ' די דרשה האט רען פון די כלים אז זיי עס האט זיי ארויסגענומ. גלייכגעוויכט

יצחק ראזנבערג . האבען נישט געוויסט ווי זיך אהינצוטוןהאט דעמאלטס אנגעטראגן עטליכע טויענט דאלער פארן הויז בחור אז ער זאל פארקויפען די צעטיל פון וואס דער

און דורך דעם צעטיל וועט ער קענען , רבי האט גערעטייט מיט די דרשה ווייזען אז מען האט דעם רבין פארגעבר

למעשה . און נישט דער רבי אליין האט דאס צוגעגרייטהאט דער הויז בחור געמאכט א שטיקעל מיט אים און האט

500נאך ארויסדערווישט פון יצחקן די איינגאבע פון .דאלער

די מעשה פון יצחקן האט נאך מער געוויזען פאר משה ווי .אנטעאהרן און זיינע נ' דער מצב האלט מיט ר

די , סאטמאר וויל שלום מאכן מיט זייערע שונאים .פייער ברייטערט זיך אויס

הארט פאר פורים איז פארגעקומען דער ענדגילטיגער שאס

אהרן האט אפגעטון פאר משהן און פון דעמאלט ' וואס ר .ביז פסח איז שוין געווען א קאצען שפרינג

עס איז דעמאלטס פארופען געווארען א מאסןדעמאנסטראציע דורך די התאחדות הרבנים און אויף זייער

קול קורא האט אונטערגעשריבען דער מאטעווידעער רב א וואך פארן פראטעסט איז דער קול קורא געווען . ל"זצ

אריינגעלייגט אין דער איד און דאס האט פאראורזאכט א .אהרן און זיינע מענטשען' שטורעם ביי ר

ב איז דעמאלטס נאך געווען א דער מאטנטעווידעער רעס איז דעמטלטס דעווען . אויסגעשפיגענער אין סאטמאר

נישט לאנג נאכדעם וואס דער ברך משה האט געזאגט נישט קיין שיינע זאכען אויף אים און ער האט צוריקגעשאאסען

ווערטער און עס איז געווען א פולער קריגס צושטאנד .עער רבצווישען סאטמאר און דער מאטעוויד

און דאס אז די התאחדות איס געגאגנגען נעמען די חתימה און דער איד האט עס נאך אריינגעשטעלט האט געוויזען אז

' מען האלט ביים מאכען שלום מיט אלע שונאים און רווייל עס . אהרן וועט בלייבען דורך דעם אויסגעשפילט

האבען אלע געוויסט דעם אמת אז מיטען ברך משה קען . אהרן נישט' ן דורך קומען און מיט זיין עלטערען זין רמע

און אזוי פונקטליך האט זך ארויסגעשטעלט יארען (אלע רבנים האבעם איבערגעבעטען דעם ברך . שפעטער

אהרן האבן זיי נישט געוואלט זיך ' משה און מיט ר ()איבערבעטען

און ווען דער איד איז ערשינען אין קרית יואל יענען טאג איז אלמילך דייטש מיט נאך בחורים דאנערש

ארומגעפארען צוזאמנעמען אלע דער איד און מען האט .דאס פארברענט

ווייל דער ,דא האט מען אפיציעל געשטעפעט מיט משהנישט קיין חילוק ווי אזוי ער האט דאס (איד איז זיין ביזנעס

אבער עס האט יעדער געוויסט אז דער איד איז , באקומען .(משהס

אהרנס ' און דאס איז געווען די התחלת גסיסה פון ר .מלוכה

אהרן האט בפירוש ' די התאחדות האט געטענהט אז רצוגעשטימט צו גיין צום מאנטעווידעער רב און נאכדעם

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

5 

האבען זיינע נאנטסע מענטשען פארברענט משהס .אהרן איז געווען אנגעווייטיגט' פארמעגען ווייל ר

אהרן זאל דאס פארדאמען און ' אז רמשה האט פארלאנגט ער האט דעם . ארויסשטעלען אלימלך דייטש פון זיין הויז

מעסעדש געשיקט מיט שמואל הכהן פרידמאן וואס איז געווען א איינגעשטעלטער ביים ברך משה אין שטוב און

.אהרן' איז געווען דער איינציגער דארט נאנט צו ר

געענטפערט אבער מען אהרן האט' איך ווייס נישט וואס ראהרן האט עס נישט ' ר. האט משה נישט נאכגעגעבען

פארדאמט און אלימלך דייטש איז געבליבען ביי אים אין .הויז

אהרן האט מסכים געווען ' ר, אלזא די פאקטן זענען קלארצו לייגן די חתימה פון מאטעווידעער רב אבער זיינע

און נאכדעם פאלאיטיקאנטען האבען געמאכט א שטיקעל .פארברענט דער איד

סוף חודש אדר

איידער איך קום אן צו יענעם פסח זאל קלאר ווערען די אהרן האט אלעס געטון אין דער וועלט אז ער ' ר. פאקטען

זאל זיין דער אוישליסליכער רבי ווען די צייט וועט זיין משה האט פון אנפאנג זיכער נישט געזיכט אים צו . רייף

זי זענען געווען , זיי זענען געווען בדעה אחת, באגראבעןאיין טיעם און האבען אלעס געארבעט אינאיינעם ביז ער

.האט באשלאסען שוין איצט אלעס איבערנעמען

איין וויכטיגע זאך האב איך באקומען אין אישית אז דער פראטעסט האט געהאט . דעמאלטס איז פארגעקומען

י התאחדות הרבנים האט ווייל ד, א ספעציעלען באדייטגעוואלט ווייזען אז די קנאים קענען זיך פארגלייכען אויף

.איין זאך און דאס איז ביי מאסען פראטעסטען

יענע צייטען האט די אגודה געמאכט די גרויסע ראליס און האט די , זיי האבען צוזם געברענגט שווערע טויזענטער

ענגען ווי התאחדות הרבנים באשלאסען צו קענען צאמברמער מענשטען און די חילוקי דיעות ביי חסידות ענינים .זאל נישט אפעקטירען די קנאות פון אונזערע קרייזען

אבער דערווייל האט די געפערליכע זינד פון די חתימה פון אהרן און ער האט ' מאנטעווידעער רב אויפגעברויזט דעם ר

ישט און עס איז אים נ, נישט געקוקט אויף גארנישט .אנגעגאנגען קנאות

ט"פסח תשנ

יענער פסח איז אפגעצייכענט אין איין טייל פון סאטמאר אלץ תשעה באב און ביי די אנדערע טייל אז דער יום הצלה

מיר וועלען דא נישט שרייבען די געפילען פון די . והשיחרורצוויי זייטען נאר בלויז וואס עס האט זיך אפגעשפילט און

ביז צו אונזער ,יענער פסח צוגעברענגטוואס אלס האט .ע יצא מדעתו"הויפט קעפעל אז שמואל ווידער איז ל

שוין א חודש נאכען פראטעסט איז שוין געווען , יענע צייטאהרן מיט זיינע מענטשן און משה ' דער פייער צווישען ר .מער ווייניגער אויף א פולען פארנעם, מיט זיינע מענטשן

דער איד זענען שוין געווען אפענע אלע ארבעטער אין אהרן אין ' אבער רעדען אפען אויף ר, אהרן' שונאים פאר ר

אהרן מיט משה ווען זיי האבען ' ר. ד איז נישט געווען"ביהמזיך געטראפען שוין אפילו נאכען פראטעסט האבען זיך געגעבען די הענט אבער עס איז שוין געווען א מלחמה

.טען שאסוואס ווארט אויפן ערש

אהרן האט באמת געציטערט פון משה און ער האט ' רגעוויסט אז משה וועט אים נישט פארשווייגען אויף קיין

, פארדאמען, צוריק צו ציען, אבער נאכצוגעבען ,איין זאךער קען דאס נישט און ער . דאס איז נישט אין זיין טבע

.וועט דאס קיינמאל נישט קענען

י יא אפיציעל איבערגעבעטען איז ווען ער האט ביי קאשודאס געווען אויף אזא וועג וואס נאר בלינדע חסידים

עס איז געווען א . קענען דאס אנרופען איבערגעבעטעןדרשה מלא גאווה ועזות מיט א עגא גרעסער ווי די שטאט

ער האט נישט דעם דעת צו מאכען א טריט ... קאליפארניע .אויף צוריק

:א באלערענד ווערטל אויף ענגליש איז דא

Loose the battle win the war

עס לוינט זיך צו מאכען א טריט אויף צוריק און פארלירען .די עגא ווי איידער די מלחמה

אהרן איז אבער נישט פארהאן אזא זאך ווי ' ביי רביי אים איז נישט פארהאן אזא זאך ווי , באלערענדר ענדע פארלוירען און דערפאר האט ער אין דע, היסטאריע .די קריג

איך האב נישט געזאגט אז ער איז געבליבן אויסגעשפילט . בכלל נישט דאס, ניין. און ער האט נישט קיין מענטשן

אבער די קריג האט ער קלאר פארשפילט און איך וועל אין די שפעטערע פאראגראפען ראויסברענגען די פאקטען

האט נאך קיינער אין ניו יארק. איצט איז פסח ביינאכטנישט געחלומט אז דער ירושלימער רב גייט ווערען

עס קען . וויליאמסבורג- אויפגענומען אלס רב אין סאטמארזיין אז משה דער גבאי האט יא געוויסט אבער ער לייקענט

ער זאגט פאר סיי ווער עס פרעגט אים אז ער האט . עסדער ברך נישט געהאט קיין חלום דערפון ביז ווען דער רבי

.מ"משה האט עס ארויפגעברענגט חוה

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

6 

עס קען זיין אז מען מוז אים נישט גלייבען און אמעריקע אבער , געט רעכטען פאר יעדען צו האלטען וואס ער וויל

, דער מציאות איז אז קיינער פונעם ציבור. אזוי זאגט עראהרן מיט זיינע מענטשען האבען דאס ' אריינגערעכענט ר

.טנישט געטראכ

אהרן איז אריינגעקומען יענעם יאר אויף די ערשטע טעג ' ר). למעשה איז ער שוין געבליבען אויף די צווייטע טעג אויך(

אין יענע יארען פלעגט ער יעדע צוויי יאר זיין ביים טאטען און יענס יאר איז ער אויך , אין וויליאמסבורג אויף פסח

.געווען

די עפל סדר פרשה

אהרן האט ' שוין געמאכט קידוש און רדער רבי האט גענומען נאכדעם מאסט וואס איז געווען אנגעגרייט אויפן

נאך קידוש רופט ער זיך אן הויך . טיש ווי ער איז געזעצעןאז די מאסט איז ) כדרכו צו רעדען אלץ זייער הויך(

שוין אלס (יודל עפשטיין וועלכער האט . פארדארבעןיט האט א שמעק געטון די מאסט אלעס צוגעגרי) יונגערמאן

.און זיך אנגערופען עס שמעקט ווי עפעל סיידער

. אהרן איבערגענומען די לייצעס' פון דא און ווייטער האט ר, ער האט זיך גענומען פארפירען אז עס איז עפעל סיידער

און גלייך ארויפגעקומען מיט א שאלה צו ער מוז לכאורה נישט יוצא איבערמאכען קידוש ווייל ער האט דאך

ווי האט עשו געפרעגט הלכהדיג צו מען מוז מעשרן (געווען .(...אלץ נאר מיט הלכה. זאלץ

בחורים פון דעמאלטס דערציילען אז דער טאטע האט אים אנגעקוקט ווי איינער וואס זיכט צו מאכן א עסק פון

.א שטורעם אין א גלעזעל וואסער, גארנישט

מענדעל מוציא געווען מיט ' רצום ענדע האט אים זיין ער איז געשטאנען ביי זיין זונס קידוש און נאר . קידוש

ער האט געהאט . געקוקט אויף די בחורים צו זיי זעען אלעס .אסאך אטענשאן

.דער סדר איז שוין דורך

.די ערשטע קויל ווערט געשאסן

אהרן ' ט אינדערפרי האט שמשון גאלד געפרעגט ר"יווואס האט נאך (רודפט זיין זון חיים יושע פארוואס מען

אהרן ' האט אים ר, )י"דעמאלטס געוואוינט אין קדו ביסט פונקט ווי יאנקעל ברוך און איך וויל : "גענטפערט

."נישט מיט דיר שטיין אין ווארט

שבת . ט"מ איז אין יענע יאר געווען גלייך נאך יו"שבת חוה .ן עולה צו זיין לויאינדערפרי האט מען אויסגערופען שמשו

ווען מען האט אים אויסגערופען צו די תורה האט מען

דער רבי איז . ד ווי קיינמאל בעפאר"געשישקעט אין ביהמעס . אהרן אויף מזרח זייט' געזעצען אויף די בימה און ר

. אהרן לאכט' האט יעדער געזען ביים שישקען ווי רנאר , פרייד ניטאמאל האט ער פרובירט צו באהאלטען זיין

.אפענערהייט געשמייכעלט

ווען שמשון איז אראפ פון די בימה האט אים א חתן יאקאב שמשון האט . פון ארץ ישראל אראפגעשלעפט דעם טלית

האט ער אים אראפגעלאזט א , געזען ווער דער שלעפער איז .ד"עס האט זיך אנגעהויבען קולות אין ביהמ. פאטש

געווארען דער ערשטער שאס איז געשאסען

* ד אין פארענט פון די "עס דרייט זיך איבער דער ביהמ

. אהרן לאכט ווי זיבעלע' אין פארענט פון רבין און ר, תורהמשה מיט . ער זעט דא אז ער איז דער קלארער געווינער

ער . שמשון זענען צוויי מענטשן קעגען דעם גאנצען ציבור .ונאיםהאט געזען א קלארען זיג איבער זיינע ש

מען וועט ווייזען פאר זיי וואס וועט זיין אויב זיי וועלען ער האט . זיך נאך דערווייגען צו אים א קליינעם טשעפע טון

, ער האט די שלעגערס, ער האט די יונגעלייט, די בחוריםאון משה מיט זיינע פאר , ער האט די טעראריסטען

אויב זיי נאכשלעפער וועלען מוזען אים פאלען צו די פיס ווילען נישט ארויספליען פון רבינס שטוב און פון גאנץ

.סאטמאר

ליפא דעם רבינס זון און ' פלוצלינג שטעלט זיך אויך ר און נאך (ש "דייטש ימ' מתתי: נעמט זיך שרייען קולי קולות

ווערטער וואס איינער זאל מיר ביטע אריינשיקען אין אישי ט ער אויפגעהערט צו הערשט איצט הא) אדער אין אימעיל

ער קוקט אויף זיין ברידער און ער זעט אז ער האט . לאכען . זיך געטוישט

אהרנס נענטסטער ' ליפא געווען ר' ווייל ביז היינט איז ר. ברידער און נישט זיך געזען מיט משה אויג אויף אויג

ליפא געזען ' אסבער פון איין מינוט צו די אנדערע האט ראהרן וויל פשוט מאכען א ' ר, גערעכטאז דער משה איז

פוטש אויף זיין טאטען און ער זאל שוין איבערנעמען די . מלוכה

ער האט זיך . הערשט איצט האט ער אויפגעהערט צו לאכען' דערשראקען צום טויט פון משה און איצט שוין פון ר

. ליפא *

באקומען אין אישי א פאר קלייניגקייטען וואס מען דארף . עכטן אלס די פאקטעןפאר

די מעשה מיט שמשון איז געווען פארן סדר , קודם

אהרנס הויז בחור דוד פארקאש מיט ' די מאסט האט רגעברענגט ווייל ער איז דאך שוין א רבי און ער טרונקט נאר

אהרנסס פלאש ' יודל עפשטיין האט אנגעפילט ר. אייגנס

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

7 

המער דער און משה יצחק ווערטיי. ס מאסט'מיט פארקאשהאט זיך אנגערופן אז עס איז עפל , בחור- דעמאלטיגער הויז

. כ פאר די אינפארמאציע"יש. סיידער* ה אן קיין "דאס ליינען און דאווענען האט זיך געענדיגט ב

.ט איז געווען א צושטערטער"אבער דער יו. פארוואנדעטע

די אהרן געגעסען ביי זיך אין' אויסער ביי די סדרים האט ראהרנען ' האט זיך ביי ר, און ווי עס שיינט. יוז סטריט הויז

ווייל נאכמיטאג איז . ביי די סעודה נישט גוט אפגעשפילטמענדעל ' אריבערגעקומען צו משה דעם גבאין אין הויז ר

וואס עס איז . און איך מיין אז רעביצין סאשע אויךי פונקטליך גערעט געווארען דארטען איז מיר נישט אזו

באקאנט אבער די החלטה איז געווען אז מען וועט אלעס אהרן מוז זיך אויפשטעלען ביי ' סעטלען און זיין טאטע ר

שלש סעודות מוחה זיין אויפן כבוד הספר תורה און אויפן . כבוד פון רבין

אהרן האט זיך אויפגעשטעלט און ' אזוי איז געווען און רד "ויפן חילול ביהמאראפגעלייגט ווי צובראכען ער איז א

און ספעציעל ווען דער טאטע איז דא געזעצען און א גרויס און ער , צער איז געווען אויסגעגאסען אויף זיין הייליג פנים

האט געזאגט אז ער איז מוחה מען האט מבזה געווען א . ק א נאנטער מענטש ביים טאטען פאר לאנגע יארן"בנש

* .ט"מ פסח תשנ"ק חוה"עס איז מוצש

איך וועל שרייבען א קליינעם אנאליז אויף די סך הכל פון .די געשענישן

מ "חוה(אהרן האט איצט ' עס איז קלאר פאר אלעמען אז ראלע . געהאט אין זיין טאש גאנץ סאטמאר) ט"פסח תשנפון די קליינע און די גרויסע , אלע בחורים, יונגעלייט

ט געהאט ער הא, ישיבות איבער סאטמאר בכל קצוי תבלר , מ"בערל פר' ר, אונטער זיך די קהילה פון וויליאמסבורג

. און אלע טובים און פארשטאנד, יאנקעל כהנא

און דאס איז 82איין גרויסן שונא האט ער געהאט אין געווען אריה לייב גלאנץ וועלכער איז דער געווען ממש דער

ט ער און אויך הא. ב פון די מוסדות אין וויליאמסבורג"בעהדארט איז . נישט געהאט אונטער זיך דעם רבינס שטוב

.ב משה דער גבאי"געווען בעה

–אויסער אויב איז ער מלאך אלקי –משה גבאי האט נישט געקענט האבען א פלאן ארויסצוגיין אין א פולער

ער האט נישט געקענט נעמען דעם . אהרן' מלחמה מיט רווייל ער האט , ריסק אז דער רבי וועט אים ראטעווען

געוויסט בעסער פון יעדען אז דער רבי איז אין א מצב פון פארגעסען און ער קען ברבים מאכען א טעות און עס זאל

.אים טייער קאסטען

דער רבי האט שוין יענע יארען נישט געזאגט קיין תורה . ברבים ווייל ער האט שוין נישט גערעט נאר פון א צעטיל

.דאס איז דער מציאות

ד איז נישט מיט אים "משה האט גוט געוויסט אז דער ביהמאון אויב האט ער דאס נישט געוויסט ביז פסח האט ער

מ און אוודאי און "דאס זייער גוט געזען יענעם שבת חוה .אוודאי אין די קומענדיגע יארען

. אהרן איז פון דעם אלעם געווען זייער גוט אינפארמירט' ראים דאס אלץ געזאגט אז אלעס אין זיינע מענטשען האבען

די גאנצע סאטמארער וועלט איז מיט אים און דא קען מען נישט מאכען וויזשניץ וואו דער וויזשניצער רבי האט

ישראל אש און פארעך און אויפגענומען זיין ' געמאכט פון ר .יונגערען ברידער

מען האט אים אלץ געזאגט אז דא אויב וועט דער רבי אהרן וועט זיין אזא ' י מידעסטע זאך קעגען רמאכען ד

אויפשטאנד אז מען וועט נעמען דעם רבין און טראגען .לעזעזאל

, ד"נ- מ"ווען דער רבי וואלט געווען ביי די כוחות פון תשאהרן זיך נישט געטרויט אפילו צו פרובירען ' וואלט ר

ער האט געוויסט אז דער טאטע . אנצוהייבען פירען מלכותאים דערלאנגען אז ער וועט אים געדענקען אויף וועט .אייביג

, אבער ווען דער טאטע האט אנגעהויבען שוואך ווערעןהאט ער געוויסט אז דער טאטע כאפט נישט זיינע שטיקען

און אפילו משה וועט אים זאגען און , וואס ער מאכט אןדער פאטער וועט זיך אויפרעגען וועט עס נאר זיין ביחידות

און ער האט גענעמען ביג טיים . ן נישט ברביםאו .ענדווענטעזש

אבער דער עיקר אויף וועמען ער האט זיך פארלאזט איז ער האט געלעבט אלעמאל מיט דמיונות . געווען די בחורים

און פאנטאזיעס אז בחורים מיט יונגעלייטלעך קענען אין און דער איינרעדעניש האט . פאקט איבערנעמען די וועלט

אים געמאכט אריינקומען צו די יונגעלייט אויף שבתים קיין ער האט אנגעהויבען אין , וויליאמסבורג און בארא פארק

יענע יארען שטארק ארויפקוקען אויף די פולע פארענטשען ער האט אין . מיט בחורים און שמייכלען צו די פארענטשען

ן זיך מיט וועמע, זיי געזען זיינע צוקונפטיגע מלחמה פירער .א עצה צו געבען אפילו מיט משה דעם גבאין

ער האט אנגעהויבען ביי יעדען טיש פון זיין טאטען צו מיט ארבעטען מיט די בחורים ווען זיי זינגען און דערמיט

אז ער האט די פארענשטעס און , געוואלט ווייזען פאר משהער זאל פארשטיין אז אויב ווייסט ער וואס איז גוט פאר

.זאל ער זיך נישט וואגן אים צו טשעפעןאים

אהרן געהאט א ' מיט די דיינים פון סאטמאר האט רווייל ווען ער וועט זיין רבי וועט ער , קליינעם פראבלעם

ער וועט זיי אזוי שטעלען אין . שוין פון אלע קעיר נעמען

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

8 

פלאץ אז זיי וועלען וויסען וואס מיינט צו זיין א דיין אין וועלען נישט מער זיך פירען אליין שמחת זיי . סאטמאר

זיי וועלען אנהייבען קומען צום טיש ווי , תורה נאכמיטאגער וועט זיי אלע . שעפעלעך און נעמען שריים ווי חסידים

. ווייזען

דעריבער איז אים קיינמאל נישט געווען וויכטיג גוט צו ' זלמן לייב פילאפ צי מיט ר' מיט ר, מ"לעבען מיט ריח

ער וועט זיי אזוי שטעלען אין פלאץ אז עס . ה לייבןשלממשה מנחם פון מאנטרעאל ' דאס אז ר. וועט גיין א רויעך

. איז אים קאלט געווארען איז אים ווידער נישט אנגעגאנגעןאהרן האט נאר געטראכט אז וויבאלד ער האט די ' ר

זיי וועלען . בחורים און יונגעלייט איז ער א געסעטעלטער .אלע דיינים שטעלען אין פלאץשוין

דעריבער בין איך ביי דער מיינוג אז משה דער גבאי האט ' נישט געקענט עולה על הדעת זיין אז ער קען געווינען ר

.אהרן

און , עס איז היינט זייער שווער צוריקציגיין צו יענע צייטהיינט קוקט . אהרן פארמאגט' טראכטען וואס אלץ האט ר

א פשטות אז די בחורים און יונגעלייט מען שוין א מיט ער האט אלע שולען , ן רבין פון וויליאמסבורג'זענען מיט

ער האט א ישיבה , ער האט אלע דיינים מיט זיך, ב"אין ווער האט די ישיבה קטונות מיט , פון זיבען הונדערט בחורים

דעריבער כאפט מען זיך היינט נישט וואס דא איז . זיך .אמאל געווען

האט דער רב , ט"י סיון תשנ"ח, ינט פאר צען יאר צוריקהיפון ירושלים נישט פארמאגט איין מנין אידען אין

אפגערעט פון זיך , וויליאמסבורג וואס האבען אים געקענט . צושטעלען מיט אים

* נאך איין קלייניגקייט איידער איך גיי ווייטער מיט די רייע

.פון געשעענישן

נע מענטשן האבן געהאלטן אז דער רבי דער אהרן און זיי' רממילא , אהרן' ברך משה חלומט נישט אז מען טשעפעט ר

. נאר וועגען דעם טרויט זיך משה צו טון וואס ער ווילאבער ווי נאר דער רבי וועט געוואר ווערן וואס דא גייט

וועט משה אזוי פליען פון דארט אז דאס וועט זיין די , פאר .קעגנשטאטענדע פון יעדע

ווען עס האט אויסגעשאסן די מהומות אין שול שבת אהרן מיט זיינע מעטשען און דער גאנצער ' מ איז ר"חוה

ציבור געווען זייער צופרידען אז דער רבי זעט שוין ענדליך .און אח און וויי פאר משהן, וואס דא גייט פאר

למעשה איז דער רבי נישט געווארען איבער גענומען פון דיגעשעענישען און דא האט זיך אנגעהויבן דער פראבלעם

אהרן שנעל ' דערפאר האט ר. וואס זיי האבן זיך געכאפט .געשיקט זיין מענדלען צו משה שבת נאכמיטאג

דא מוז איך זיך עטוואס פארברייטערען פון דער קורץ .אהרן מיט זיינע נאנטע' קעפיגייט פון ר

ין עולם הרביס און אין עס ווייסט יעדער וואס טוט נאר אעולם החסידות אז זייט עס זענען פארהאן רביס זענען

און די גבאים האבן מער ווייניגער אלץ , פארהאן גבאיםעס זענען דא באוויסטע רביים וואס , יא. געפירט דעם הויף

האבן דייקא נישט געוואלט א קלוגען גבאין אבער רובא ן וואס זאל זיין דרובא האבן יא געהאט א קלוגען מענטש

.דער יוצא ונכנס

. און אומעטום האט געהאט דער גבאי דער לעצטער ווארטאון די חסידים האבן געוויסט אז זיין ווארט איז דעם רבינס

.ווארט און מען קען דאס נישט פייטן אדער אנפייפן

ער איז גראדע א , ה אין חסידות"אהרן איז נישט א ע' רער האט געוויסט ווי נאנט . היפשער ידען אין פאליטיק

משה גבאי איז מיט זיין טאטען און ווי שטארק זיין טאטע ער האט געוויסט אז וויפיל פראבלעמען . האלט פון משהן

עס האט זיך נאר געקענט מאכען אין סאטמאר און מען איז , האט נאר געוואלט רעדען מיטען טאטען אקעגען משה

דאס זענען פאקטען . דאס געווען פון די הארבסטע זאכען .אהרן האט דאס פיל מער געוויסט' ר, און. הידועים לכל

דער . און דאס איז נישט צו א באוויסטער פאקט, נאכמעררבי דער ברך משה איז נישט געווען אזוי נאנט צו זיינע

ער איז געווען א טאטע וואס האט זיך נישט . קינדעראט פון זיך אלעס ער ה, יא. ארויסגעגעבען צו זיינע קינדער

ער האט זיך פאר זיי אלע געשלאגען און , פאר זיי געגעבעןאבער ער איז נישט געווען צו נאנט צו , ממש זיך געהרגעט

.זיי

ער . אבער מיט זיין גבאין איז ער געווען ממש ווי איינסהאט פאר אים פארטרויעט זאכן וואס ער האט נישט

. ט פאר זיינע קינדערפארטרויעט די רעביצין און זיכער נישדאס זענען פאקטען וואס איך האב געזאמעלט במשך מיין (

.)לאנגע אינפארמאציע זיכונג

אהרן געקענט מיינען אז ' ווי האט ר, איז יעצט זייער שווערווי האט א פופציג ? ער קען באזיגען משה ביי זיין טאטען

וואס וויניג - יעריגער מענטש מיט פיל עקספיריענס סיי פון די , ן האבען אזויפיל עקספעריענס ווי ערמענטש

, בחורים אין ישיבה און ביי פון זיין רבנות אין קרית יואלפון וואו ער האט ווען געדארפט עפעס חכמה זיך

געקענט מאכען מיסטעיקס וואס פאסט פאר א - דערנאשען ווי קען ? בחור וואס ווייסט נאך גארנישט אויף דער וועלט

עריגער מענטש טראכטען אז בחורים מיט א פופציג ייונגעלייט איז דער עיקר און אויב האט ער זיי האט ער אן

אויסגעטראטענעם טעג אלעס איבערצונעמען מיט כח ?זרוע

אבער אזוי איז דער פאקט און ער האט געהאלטען אז ער .ן מיט זיין טאטען באזיגען אויב נויטיג'וועט משה

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

9 

*

ט"שנמ פסח ת"צוריק צו חוה

עס זענען פארהאן פאקטען וואס דער גאנצער ציבור ווייסט עס זענען פארהאן ; ווייל עס איז געווען אין פובליק

אהרן אדער משה דער גבאי ווייסט ' פאקטען וואס נאר ראון אפשר דער דעמטלטסדיגער הויז בחור משה יצחק

ווערטהיימער און מעדעל בריל דעם רבינס משמש ווייסן ער טייל פון די פריוואטע פאקטען איז געווארען אב. אויך

פובליק און טייל וועלען נאך אמאל ארויסקומען מן הסתם און טייל וועט מיט גיין אין די קברים פון די אויבן

.דערמאנטע

ט איז געווען לויט אלעמען א "מ תשנ"ק חוה"מושלויט איין זייט איז די . ווי פריער געשריבן, היסטארישער

יע באשריבען מיט ווייסע אותיות און לויט די היסטאר, אנדערע זייט איז עס געשריבען מיט שווארצע אותיות

.אבער היסטאריש איז עס פון אלע זייטען

האט אליעזר , לויט די דעמאלטסדיגע אינפארמאציעש אז ער "אהרן יענעם מוצ' קעסטענבוים געזאגט פאר ר

גייט דא ווערען זיין ברידער פון ירושלים, איז היסטאריעפארוואס ער האט דאס געזאגט איז מיר פשוט נישט . רב

זאל איינער קומען און זאגען אז ער , און אדרבה, באקאנטהאב איך , ווי איך האב געזאמעלט. ווייסט יא פארוואס

באקומען די אינפארמאציע אז מתוך כעס צי הייפערנעס .אהרנען' האט ער דאס ארויסגעשאסען פאר ר

מען אין אישיבאקו

י "דער דעמאלטסדיגער ירושלימער רב איז געקומען פון אאון אזוי ווי די שבת הגדול , אויף פסח קיין בארא פארק

דרשה האט באלאנגט פאר אים איז ער געקומען אויף שבת . ס"הגדול קיין וומ

יענעם שבת ביי דער סעודה האט ער געפרעגט זיין טאטע נהייבען פירען בלויז איין סדר דער רבין צו ער זאל שוין א

. ווייל ער איז אן ארץ ישראלדיגערדו ביסט נישט קיין ארץ : האט אים דער רבי גענפערט

די ארונים האבן געוואלט . ישראלדיגער דו ביסט א היזיגער . מאכן א שווייג דערפון

ממילא האט שוין אליעזר געוויסט אז עס קאכט זיך . אהרן יענע נאכט' גט פאר רדערפון און ער האט עס געזא

ווי איך האב געהערט האט אליעזר דאס געטוען על דעת עצמו

אן פרעגען משהן און עס איז געווען א היפשער איינשטעלעניש ווייל משה האט נישט געוויסט ווי שטארק

. דער רבי איז דערביי

רב הצעיר

' ז רעס זענען פארהאן גענוג און נאך ווייסער וואס וויסען אדורך , ט"נ- נ"אהרן האט שוין געארבעט במשך די יארן תש

פארשידענע וועגען אז דער טאטע זאל אים מאכן פאר רב .הצעיר איבער סאטמאר

ער האט געשיקט בערל פרידמאן רעדען מיטען רבין אין דאס איז א , פלארידע און דער רבי האט עס אפגעווארפען

וארפען קענען פארוואס דער רבי האט עס אפגעו. פאקטמיר זיך מחולק זיין ביז מארגען אבער דער פאקט איז

געווען אז דער רבי האט אים נישט געוואלט אויפנעמען .פאר רב הצעיר

דער רבי האט . נאך איין פאקט איז וויכטיג צו וויסען' קיינמאל פארן ציבור נישט ארויסגעוויזען אז ער וויל ר

וואס ער האט . ש"ך די מומ זיינער נא"אהרן זאל זיין דער מגעזאגט פאר דעם און פאר יענעם איז אפילו נישט

ווייל ביז היינט האט זיך נאך קיינער נישט , אינטערעסאנטארויסגעשטעלט זאגען אז פאר אים האט דער רבי דער ברך

משה געזאגט אז מיין אהרן זאל זיין דער רבי איבער גאנץ .סאטמאר

' רבי אפילו געזאגט פאר ר ווי איך האב געהערט האט דערא טאג נאך וואס ער האט אויפגענומען דעם , אהרן

אז א רבנות איז , היינטיגען רבין אלס רב אין וויליאמסבורגאבער , שייך איבערצוגעבען ווייל דאס גייט בירושה

ווי איז שייך צו זאגען פאר מענטשען אז דו , רעביסטעווערבי איז דאך א א ? זאלסט אויפנעמען דעם אדער יענעםאון דאס קען , א הארץ, זאך וואס האט צו טון מיט א געפיל

.מען נישט איינטיילען

, אהרן' האט דער רבי דעמאלטס געזאגט פאר ר, און רבנותאיז דאך נישט מעגליך אז דו זאלסט קענען פירען גאנץ

עס איז נישט פארהאן דער . סאטמאר איבער די וועלט, רבנות פון טויזנטער מעמבערס מענטש וואס קען פירען א

פילע מוסדות , ה"צענדליגער טויזנטער קינדער קעממילא מוז מען דאך האבען א רב אין יעדער , אנשטאלטען

.פלאץ אין דער וועלט

ער האט . און טאקע אזוי האט דער ברך משה אלץ געטוןאריינגעלייגט אין יעדען סאטמארען קהילה א רב וואס זאל

, דוד מייזליש' אין מאנטריאל זיין איידעם ר .דארט אנפירעןאין , אהרן' אין קרית יואל ר, ל"נתן יוסף ז' אין לאנדאן רשלום ' ר 15פ "און ב, בעריש זיין איידעם' ר 53בארא פארק

אין בני , ל"ד זצ"אין ירושלים איז געווען דער גאב, אליעזראון , עחיים יוש' אין מאנסי זיין איידעם ר, ץ"כ' אלי' ברק ר

אהרן אז וויליאמסבורג דארף האבן ' ער האט געזאגט פאר ר .פונקט אזוי א רב

ווילאנג דער רבי איז געווען ביי די כוחות איז ער געווען אבער ווען ער איז געווארען שוואכער האט , דארט דער רב

איך וועל באלד . (זלמן לייב' ער געוואלט אויפנמען זיין זון ראהרן האט אים ' וואס איז געווען ווען ר, לענגער, צוקומען

.)געזאגט אז ער קען יא פירען וויליאמסבורג

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

10 

* איך וועל קודם דערציילען וואס איך מיטען גאנצען ציבור

האבען מיטגעהאלטען און קען זיין אז שפעטער קען קומען .אויב איינער איז אינטרעסירט דערינען, אנאליז

מ פסח "דעם צווייטען טאג חוה ,איך וועק מיך אויף זונטאגאון איך הער אז דער רבי באט היינט פארטאגס , ט"תשנ

נישט מער אן . אהרן אלס דער רב הצעיר' אויפגענומען ר .נישט ווייניגער

איך און מיינע חברים האבען געוויסט אז עס איז דערנאך אהרן האט געמאכט א ' ר. מיט משה מיט זיינע מענטשען

אבער עס איז , אקע נישט אזוי שייןט, גוטען שטיקעלאהרן איז דער רב הצעיר און ווארשיינליך דער ' ר, געלונגען

.צוקונפטיגער רבי

וויאזוי עס איז צוגעאגנען דאס ווערען רב הצעיר איז אז נאכדעם וואס , דעמאלטס געווען באוויסט פאר אלעמען

ביינאכט האט אים אליעזר געסטראשעט אז דער ברידער אהרן געזען פאר זיך א וואנט ' האט ר, א ווערען רבקומט ד

און . וואס ער מוז טון משוגענע שטיק דארט ארויפצוקריכעןער האט באשלאסען מיט זיינע יועצים און זיין רעבצין אז

וואס , מען גייט דא טון א אויסער ארדענטליכער שריטאבער , היינט ווען מען קוקט צוריק איז עס לאכעדיג

אט ער געטון עפעס וואס איז נאך פאר זיכער דעמאלטס ה קיינמאל נישט פארגעקומען אין דער אידישער היסוטריע

פארטאגס ווען דער רבי איז נאך געשלאפען און נאר 5:30מענדל בריל איז אויף געווען איז הירצקע צוויבל

. אנגעקומען און האט געווארט אז דער רבי זאל אויפשטייןיז אויפגעשטאנען האט הירצקע געקאלט ווי נאר דער רבי א

אהרן אז ער קען קומען און ער האט אים געפענט די ' ראהרן איז אנגעקומען אינאיינעם מיט רעביצין ' ר. טיר

. סאשעווי נאר דער רבי איז אריין אין ספרים שטוב האט הירצקע

. צוויבל אויסגעשפארט מענדל בריליסט קיינער נישט וואס דארט איז פונקטליך געווען ווי

. אהרן דערציילט אויך נישט' געהעריג ווייל רמענדל איז גלייך געגאנגען אויפוועקען דעם הויז בחור זאגן

דער . אהרן האט זיך אריינגרוקט און אז עס איז צרות' אז רהויז בחור לויפט אויפוועקען משהן אבער משה הייבט

ענסערינג ענדליך נאכען אריינשרייען אינעם. נישט אויף הייבט משה אויף , מאשין אפאר מאל

און דער הויז בחור איז אים מודיע אז דער פוטש איז אין , משה זאגט. אפעקט און עס איז נישט דא וואס צו טוען

.גוט מען וועט זען

אהרן האט ' אז ר, די נעקסטע זאך וואס מען ווייסט איזמזל טוב דער טאטע האט מיך : "מ"געקאלט בערל פר

און ער גיט איבער דעם טעלעפאן , "עמאכט פאר רב הצעירגט "דער רבי פרעגט אים ווי אזוי עס דורך דער יו. פארן רבין

דאס זעלבע איז . פ און קיין ווארט פון רב הצעיר"אין באהרן קאלט ' ר. ק יאנקל כהנא"געווען מיטען אנדערען ראה

ך מזל טוב דער טאטע האט מי: "אים און וועקט אים אויףאון ווידער גיט ער איבער דעם , "געמאכט פאר רב הצעיר

טעלעפאן פארן רבין און ווייטער נישט איין ווארט פון רב .הצעיר

און אזוי איז ביז געציילטע סקונדעס געוואיר געווארען . אהרן איז געווארען דער רב הצעיר' גאנץ סאטמאר אז ר

' ט ביי ראיבריג צו דערציילען די שמחה וואס האט געהערשאון זיכער איז איבריג , אהרנס מענטשן די בכל אתר ואתר

צו דערציילען וויאזוי עס האט אויסגעזען דער צופרי ביי די וואס היינט ווייזט זיך ארויס פארמאגען דעם , אידען

נאר דעמאלטס זענען זיי געווען . מיאריטעט אין סאטמארזיי אלע אין די מייזען לעכער וויסענדיג אז איצט גייען

ווערען צוטרעטען דורך די טעראריסטישע יונגען באנדעס

*

האב איך באקומען , מ פסח פארטאגס"פון די זונטאג חוהאין אימעיל פון איינעם וואס האט גערעדט מיטען רבינס

ער איז : וואס האט דערציילט אזוי. ב.מ, נאנטער מענטשסאשע מיט רביצין , אהרן' און ר 5:30אנגעקומען פארטאגס

צוויבעל זענען שוין געזיצן אין גבאי שטוב אין די טינקל רביצין סאשע איז געזיצן אויף . מיט פארלאשענע לעקטער

.אהרן קעגן איבער' און ר, משהס בענקל

, ווען ער איז ארויפגעקומען האט ער זיך זייער דערשראקןער צינד אן די לעקטער . עפעס רירט זיך דא אין די טונקעל

זיי האבן דירעקט נישט . (זעט אז עס איז דא געסט אוןאנגעצינדן דו לעקטער כדי מען זאל נישט זען אינדרויסן אז

)עימעצער איז דא

' ר. גארנישט, זאגט ער ?ער פרעגט צוויבל וואס גייט פאר .אהרן וויל עפעס רעדען וועגן זיינע זאכן

למעשה איז געווען א דורכפאל ווייל זיי האבן נישט ( )אבער פארפאלן ער איז דא. זאל אנקומען. ב.געוואלט אז מ

אזוי האבען זיי געווארט ביז דער רבי קומט ארויס פון ' ווי נאר דער רבי קומט ארויס האט זיך ר .שלאף שטוב

און וואס מען האט , אהרן מיט רביצין סאשע איינגעשפארט .גערעדט ווייסט מען נישט

אהרן קומט ארויס און זאגט 'ר, אינמיטן עפענט זיך די טירזענען נעלם און די דריי , יעצט קענסטו אריינגיין. ב.פאר מ

.אזוי שנעל זענען זיי פארשווינדן געווארן. ווי א שאטען

: רופט זיך אן דער רבי צו אים, איז אריין צום רבין. ב.ווען מזאגט ער פארען רבין אז ער האט ? וואס האבן זיי געוואלט

דער רבי וואשט זיך די הענט און הייבט אן . נונגנישט קיין א . זאגן ברכת התורה

*

אהרן ' ר, שול. עס איז שוין לעבעדיג אין גרויסען ראדני סט

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

11 

ווי א בר מצוה , שטייט ביים אויבן אן מיט געמאכטע פיאותאון נעמט , בחורל וואס איז נאר איצט אנגעקומען אין זאל

וק היינט צוריק און דערמאן איך ק. אן מזל טוב פון ציבוראיך בין געשטאנען אין די רייע ווי א שעפסעל ווען , זיך

ט פארן "נעבען מיר שטייען נאך שעפסען און מען גיט מזאזוי , שמייכעלדיגען זיבעלע מיט הויך געקרייזלטע פיאות

...ן האלבען שטערען'ביז

ליפא האט זיך דערהערט וואס ' האט ר, ווי עס ווייסען אלעדא גייט פאר איז ער געגאנגען צום טאטן אין הויז און אים

געפרעגט צו עס איז אמת אז דער טאטע האט געמאכט דער רבי האט נישט קיין אנונג פון ? אהרנען פאר רב הצעיר

.וואס ער רעדט

אהרן ' ליפא צו ר' איידער דער רבי איז אריינגעקומען גייט רצום טאטען און ער איך האב פריער גערעדט: און זאגט אים

און נאכען " האלד"לייג עס אויף . ווייסט נישט פון גארנישטדאווענען וועלן מיר ביידע גיין צום טאטען און מען וועט

, הייפערדיג, אהרן ענפערט אים' ר. זען וואס דא גייט פאראון נעמט ווייטער מזל . דריי נישט קאפ און לאז מיך אפ .מען אין שול דאווענעןטוב ביז דער רבי איז אנגעקו

יאנקל ' איז ר, שוין אין ראדני סטריט, פארען דאווענעןאהרן און געזאגט אז דער רבי האט ' כהנא צוגעגאנגען צו ר

.צו מיר קיין איין ווארט נישט געזאגט וועגן רב הצעיר

האט דאס ) דער ברך משה(ער : האט ער אים גענפערט .געמיינט צוזאגן

, און זאגט אים, ט נישט נאכגעלאזטאבער יאנקל כהנא האעס האט מיר בכלל נישט אויסגעקוקט אז ער רעדט פון רב

און דא גייט מען ארום זאגן אין מיין נאמען אז דער , הצעיריאנקל איז א באוויסטער ' דער ר. (רבי האט עס מיר געזאגט

)תמים און א גראדער מעכיל

גייטס זאגן : "און זאגט אים, אהרן קוקט אים אן לאכעדיג' ר "?גוט. מזל טוב פארען טאטן

.מיט דעם האט זיך עס גענדיגט *

. דער שוהל האט געקאכט און געזידט ווי קיינמאל בעפאראיך ווייס נישט צו דער רבי האט דעמאלטס געהאט איין

. מנין וואס האט מיטגעדאווענט

, משה דער גבאי קומט אן אין שול אינמיטן דאווענען. ט"רום אין בית המדרש כאילו עס איז תשמשפאצירט א

איך פארשטיי נאך היינט נישט זיין גבורות הנפש וואס ער .און האט נאך היינט, האט דעמאלטס געהאט

די "נאכען דאווענען ברעכט אויס קול רינה וישועה פון און , די ארמיי ארבעט ווי געפלאנט" בחורים און יונגעלייט

אין א רייע און מען ווערט עודך שטעלען זיך אלע צו . מען גייט געבן מזל טוב פארן רבין... נאכאמאל שעפסען

דער רבי האט גשמייכלט ווייל ביי אים איז געווען זיכער אז

עזריאל ביי ' און ער פרעגט ר, עפעס א אייניקל איז געבוירן ?וועם איז דא א מזל טוב

. עזריאל האט מורא און ענטפערט נישט געהעריג' ר' פעטער ווען דער רבי איז אריין אין שטוב האט אים רש

אהרן זאגט אז דער רבי ' עזריאל דערציילט דעם אמת אז ר .האט אים אויפגענומען פאר רב הצעיר

האט אנגעהויבן גיין , ווי נאר ער האט דעס ארויסגעזאגט". דאס איז וויזשניצער שטיק, ער איז א שקרן", קולי קולות

האט דער רבי , "וויזשניצער שטיק"דאס ווארט , אגב( .) ווי איר וועט שפעטער ליינען, שפעטער פיל גענוצט

) הירצקעס עלטערע ברידער(מאיר צוויבעל . נאך א נקודה

האט געזען ווי דער רבי האט זיך אויפגערעגט ווען מען האט אים פארציילט וואס דא גייט פאר און האט געשריגן צו עס

ער ארומגעלאפן זאגען אז מען זאל איז, איז פורים היינטער האט זיך גענומען שישקענען און . אויפהערען צו זינגען

געזאגט פאר איינעם שטילערהייט אז דער רבי האט .געפרעגט צו עס איז פורים היינט

אהרן האט אלעס אונטערגעהערט און זעט אז עס איז ' ר . ער הייבט פיס אין טראגט אפ פון שול. צרות

* זונטאג נאכען דאווענען איז פארגעקומען עטליכע

אבער עס האט נישט געהאט צו טון מיטען , געשעענישעןאיך וועל מעגליך שפעטער אומקערען צו יענע . פובליק

אבער איצט וויל איך ווידמען די , פריוואטע געשעענישעןארטיקעל בלויז וואס איז פארגעקומען ברבים און וואס עס

.אסעטעסאיז דא אויף ק

מ נאכמיטאג איז פארופען געווארען א "אויף זונטאג חוהאון דער פלאן האט געלויטעט אז סוף , קהל מיטינג" גרויס"

אהרן אנקומען און דאן וועט גאנץ ' פון דער מיטינג וועט ראהרן גיין צום רבינס הויז וואו דער ' קהל אינאיינעם מיט ר

ע פלענער פון רב רבי וועט געבען ברכות קודש פאר די ניי .הצעיר

די מיטינג איז דא אויף טעיפ און מען הערט ווי בעריל איז אהרן אלץ רב הצעיר אבער ער רעד ' מציע אויפצו נעמען ר

נישט איין ווארט אז דער רבי האט שוין היינט צופרי אים אויפגענעמען און אז דער רבי האט שוין פון אים

, בנימין הירש' י רמען הערט דארט וו. ט"אפגענומען מזזאגט דארט , אהרנס א מענטש' וועלכער איז אלץ געווען ר

אז עס קען נישט זיין אז אזעלעעכע האקעלע ענינים זאל קומען פון אומאפיציעלע קוועלער און מען דארף זען זיך

ן צו וואס יעדער שטימט 'דורך צוקומען מיט משה גבאי .מיט

, ערגעגעבען פאר קהלווי אויך האט בערל פרידמאן דאן איבאז מען זאל רופן ", אז עס איז אויך פאראן א אנדערע הצעה

דא קען מען זען אז מען האט " [ן פון ירושלים'רבי זלמן לייבא "שוין געוואוסט וואס עס איז דער רצון פון רבינו שליט

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

12 

אז רבי זלמן ", איינס: ער האט צוגעגעבן צוויי זאכן)]. ל"זצ(פארוואס האט בערל ניטאמאל [ ".ןלייב וויל נישט קומע

, צווייטענס]. ?געפרעגט רבי זלמן לייב צי ער וויל קומען .אז דאס וועט נישט ארבייטן, האט בערל באהויפטעט

אהרן איז אריבערגעקומען צו די ' נאכדעם וואס אויך רמיטינג איז דארט באשלאסן געווארן אריבערצוגיין צו רבינו

.א"שליט

אז מען זאל נישט נוצען דאס ווארט רב בערל בעט' אבער ר . הצעיר ביים רבין אין שטוב

די היסטארישע מיטינג ביים ברך משה אין הויז

ווען קהל איז אנגעקומען האט משה דער גבאי געזאגט פאר יצחק ראזענבערג אז ער קען נישט זיין דא און ער מוז שוין

די חוצפה דאס איז געווען לכאורה צוליב. ארויס פון הויזפון צעטיל פון הויז בחור וואס ער האט געוואלט באצאלן

יצחק האט פארלאזט דאס הויז און ). ווי געשריבען פריער(אהרן און בערל האבן אים געבעטען צו פארלאזען דאס ' ר

.הויז

דא וועל מיר מעתיק זיין די העתקה ווארט ביי ווארט הויז יענעם ס מיטינג אין רבינס 'פונעם טעיפ פון קהל

כ פאר באלאנד פאר די הילף וואס ער האט "יש. (ביינאכט .)אונז געהאלפען פארשאפען איצט דעם טעיפ

.נאכען זעצען די קהלס לייט האט בערל אנגעהויבען

זאגט 'מ, איך וועל נאכזאגען א מילתא דבדיחותא" -בערל וועגען דעם , דאך היתה יהודה לקדשו ישראל ממשלותיו

אבער ,וואהלען- אכט אינדערהיים קהלההאט מען געמווייל דער , אזויווי דא איז נישט געווען קיין קהלה וואלען

האבען מיר גענומען , זאל נישט מאכען'רבי האט געזאגט משע 'רבני, ער רב קומט אריין אביסל העלפען דא'קרית יואל

און ער וויל נישט הייסען נאר קרית , זאכן צוצוהעלפעןער וויל נישט , וויל נישט הייסן רב הצעיר ער, ער רב'יואל

ער רב איז אים גאנץ 'נאר קרית יואל, הייסען קיין סגן רבמיטען , און ער זאגט. און ער ברויך נישט מער, גענוג

דער רבי זאל זיין , דער טאטע זאל זיין, ס הילף'אייבירשטנאון ער , ן'פירען אונז אקעגען משיח, געזונט און שטארק

צוהעלפען וואס ער וועט קענען אין ווילאמסבורג וועט אים דער רבי זאל געבען א . און וואו מען וועט ברויכען, אויך ".ברכה

אז ער זאגט איך קען מעיד , נו גוט" –) ל"זצ(א "רבינו שליטכאטשיק כלום אב מעיד על . זיין אז ער האט געזאגט אמת

."איך קען דאך אים, בנו

."זאגען אפאר ווערטער) אהרן' ר(זאל דער רב " –בערל

, ס אפיס א מיטינג'עס איז געווען דא אין קהל" –אהרן ' רבערל דער ' ר, און קהל, האט מיך אריבערגערופען'און מ

און , יעקב און אנדערע חברי הקהלה' ראש הקהל מיט ר ,האט געזאגט אז אזוי ווי פארען טאטען איז א טובה'מ

איז גרויסע קעלטען אין ניו 'ס, ווינטער איז זייער קאלט דאמוז מען , מוז מען אוועקפארען לצורך בריאות, יארק

און זומער אפילו ווען . אוועקפארען וואו עס איז ווארימערדארטן האט , עס איז פרילינג איז אין קרית יואל גוטע לופט

איז בעסער און אז 'ס... מיט א, מיט א הויף, מען א גארטעןענס בריאות אז דער טאטע זאל עס איז לטובה פארן טאט

, קהל מיט דעם גאנצען ציבור, איז אלעס, נו .זיין דארטעןכאטשיק דער גאנצער עולם ווארט און , איז אלעס מוותר

די אלע חדשים , איז משתוקק אז דער טאטע זאל זיין דאזאל קומען אין 'מ, זאל זיין דא'מ, און אלע זמנים זמני השנה

און אלעס אזוי ווי עס , ירען טישפ, ד און דאווענען"ביהמאבער אז עס איז פארען טאטן בעסער , איז געווען אמאל

איז די היזיגע קהלה פארען טאטענס געזונט איז מען , אזויאון דער טאטע זאל זיין אזוי באקוועמער .אלעס מוותר

.און ווי אזוי עס איז בעסער

ר בעט אז דער היזיגער ציבו, למעשה עס שטעלט זיך ארויס"זאל זיין 'און מ, אז עס זאל זיין עמיצער זאל דא צוהעלפען

האט געזאגט 'און מ, מילא איך בין געווען דא יום טוב. דאהאט מיר געזאגט אז איך וועל מועזן אריינקומען 'מ, דא

קומט דער זומער 'ס, ביז דער עולם צופארט זיך, יעדן שבת, אויך זיין דאאון אינמיטן די וואך , דער עולם צופארט זיך

אזוי איך זאל קענען זען . כפי הצורך אויך זיין דא אין שטאט, וועט דארפען ברענגען פארען טאטען'וואסערע זאכן מ "...איבערשמועסען

דאס איז אלעס איז געזאגט " - ברך משה רבי האקט אפ אבער די בוסט דאך צוגעבינדען .געווארן אצינד בין הזמנים

"?צו די ישיבה

יעדע זאך וועט מען מוזען נאך , וועט מוזען'מ" –רן אה' ר "...איך האב נאך נישט אויף אלעם קיין ,אריינטראכטען

איז 'ס... משיח וועט קומען ביז דעמאלטס" –ברך משה "הלכתא למשיחא

דער ציבור לאכט און מען הערט דעם עולם אונטער [ "]הלכתא למשיחא"מורמעלען

ס 'דעם טאטנ, נוואונטשעןדער טאטע וועט א" –אהרן ' ר "...ברכות

דער עולם לאכט ..." [אז משיח זאל קומען" –ברך משה ]שטארק

סייעתא .... דאס אויכעט... אויכעט... אויכעט" - אהרן ' רדער אייבערשטער זאל העלפען עס זאל זיין ,דשמיא

".הצלחה אין אלעם

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

13 

וועט 'מ, דער אייבערשטער זאל העלפען, נו" –ברך משה מיינט דאך דא קיינער קיין 'מ. דאי זען הצלחה מרובהאוו

קיינער טוט , קיין זייטיגע אינטערעסען, שום אינטערעסעןאיז עוסק בצרכי ציבור 'מ... נישט קיין האנט אין די אלע

? פארוואס זאגט ער דאס דא, ה ישלם שכרם"באמונה הקבדער וואס איז נישט ? פאר אנדערע מצוות צאלט מען נישט

דער ... [צרכי ציבור באמונה דער נעמט זיך אלייןעוסק בדי וואס זענען עוסק באמונה זאל דער , ]עולם שיסט אויסאזעלעכע אידן וואס זיי נעמען זיך נישט . אייבערשטער געבן

".אליין זאל דער אייבערשטער געבען

און אונז פירען , דער רבי זאל זיין געזונט, ט"גוט יו" –בערל ".ן'קעגן משיח

".דער אייבערשטער זאל העלפען, -רך משה ב

."זאל האבען הצלחה'מ, -בערל

".ד"קהל האט דאך א דין פון א בי" –ברך משה

דער רבי זאל זאגען א ברכה פאר " –י "אברהם ווידער פון ק ".גאנץ קהל

אז דער רבי זאל געבען א ברכה , אברהם זאגט' ר" –בערל ".פאר גאנץ טובי קהל

ר אייבערשטער זאל העלפען איר זאלט דע" –ברך משה ".האבען הצלחה בגשמיות וברוחניות

"אמן" - קהל

ביי א איד איז עס , בגשמיות וברוחניות" –ברך משה ."קודם

.ביז דא איז דער טעיפ

*

, מ ביינאכט"נאך די מיטינג ביים רבין אין הויז זונטא חוהכאפט ביי די אהרן האט געזען אז מען האט אים גע' ווען ר

לגיונות און עס זעט שויון נישט אויס אז ער וועט זיין רב .האט ער נאך פרובירט איין וועג, הצעיר

איך : און האט אים געזאגט, ער האט צוגערופען משה גבאי

נישט אין סיגוט האבען די רבנים. וויל בלייבען מיט דיר .געטוישט דעם גבאי

.נחיה ונראהונזכה ו: משה האט אים געזאגט

אנאליזען זענען גענצליך איבעריג

*

.א קורצען אנאליז אוואו מען האלט אצינד

מ "דעם צווייטען טאג חוה,עס איז איצט זונטאג ביינאכטוואו מען האט , נאכען אסיפה ביים רבין, ט"פסח תשנ

אהרן פאר רב הצעיר' געדארפט אפציעל אויפנעמען ר

אגט אז זיין טאטע האט אים אהרן האט אינדערפרי געז' רכאטש אז מסתבר איז נישט אז . אויפגענומען רב הצעיר

אזא גרויסע זאך ווי רב הצעיר פון דער גרעסטער קהילה און , אויף דער וועלט זאל ווערען אזוי נישט מיר נישט דיר

אבער אזוי , אהרן מיט גיין' מיט בלויז זיין פרוי זאל מיט ר .אהרן געזאגט' האט ר

שמייכעלט פון איין עק פנים ביז צו די , ט"נעמט מזער אפילו עס איז . אבער ער ווייסט ביי זיך איין זאך, אנדערע

און אפילו דער טאטע האט אים נישט , נישט געווען פאסיגדאך וועט שוין קיינער נישט זיין בכח , געמאכט רב הצעיר .דאס אפצו ווארפען

רב הצעיר איז דאס צו דער טאטע האט אים געמאכט פאראויבן אויף געווען א געבאקענער שקר מתחילתה ועד

אויב גייט מען יעצט אז דער ברך משה איז געווען ביי . סופהאיז דאך נישט מעגליך אז אין די רגע ער , פראצענט 100זיך

שטייט אויף אינדערפרי זאל ער אויפנעמען א רב הצעיר פשוט נאך נישט ווייל דאס איז. וואס קומט מיט זיין פרוי

און קיין משוגענער איז ער . געווען זייט די וועלט שטייט .דאך זיכער נישט געווען

איז , פראצענט ביי זיך 100ווידער אויב ער איז נישט געווען דאך ווייטער נישט קיין חילוק וואס דארט אין שטוב האט

קען מער איצט דן זיין וואס מען האט . זיך אפגעשפילט' ן געזען ברבים סיי ביים רבין און סיי ביי רגעהערט או

.אהרן און סיי ביי די מיטינגען יענעם טאג

און מען זינגט קול , ט פונעם ציבור"אהרן מז' צופרי נעמט ראון ווען זיין טאטע הערט אויף וואס . רנה נאכען דאעוונען

.ט באציט זיך ווערט ער שוימיג ביז צו די ציין"דער מז

ליפא פארען גיין אין שול אז ער ' פאר רדער רבי זאגט די צוויי ראשי . אהרן האט געוואלט' ווייסט נישט וואס ר

הקהילה האבן ביידע געזאגט אז דער רבי האט זיי נישט .געזאגט א ווארט פון רב הצעיר

הערט מען אויף , יענעם נאכמיטאג, ביי די מיטינג ביי קהלף הונדערט פראצענט די טעיפס צוויי זאכען וואס ווייזט אוי

אהרן האט לכאורה אויסגעטראכט די גאנצע רב ' אז רבערל פרידמאן רעדט און רעדט און . הצעיר געשיכטע

דערציילט נישט פאר גאנץ קהל אז דער רבי האט שוין ער רעדט איצט . אהרןנען היינט אינדערפרי' אויפגענמען ר

הל כאליו עס איז א גענצליך נייער פארשלאג איצט ביי קאז אנעם רבין איז קיין , דאס זאגט ער יא. אויפען טיש

פראגע נישט פון קיין רב הצעיר ווייל דער רבי איז דער

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

14 

זאגט בערל מוז מען גיין צום , ממילא. ב פון די קהילה"בעה .רבין און באקומען פון אים די צושטימינג

און רעדט על דא , אהרן קומט אן צו די מיטינג ביי קהל' ראון ער דערציילט ווייטער נישט קיין איין ווארט , ועל הא

וואס היינט צופרי איז פארגעקומען אז דער טאטע האט ווער עס איז דארט . אים שוין אויפגענומען פאר רב הצעיר

אהרן איז שוין ' געזעצען האט נישט געמוזט וויסען אז רנאר אז מען גייט איצט צום , דער פאקטישער רב הצעיר

אהרן גייט אריינקומען ' עמען א ברכה אז ררבין און נ .העלפען פאר קהל און פאר די מוסדות

זאגט בערעל , צו לייגען קרעים אויפען קעיק, אבער איצטפרידמאן אז מען גייט ביים רבין נישט רעדען איין ווארט

אהרן מיט ' אז ר, דאס טייטש לכאורה. פון רב הצעיר, יז צווייפלהאפטיגבערלען האבען געוויסט אז די מעשה א

ו נישט דאס דערמאנען ווייל "און מען טאר ח) שיין גערעדט( .דאס קען עפעס חרוב מאכען

? אויף וואס. מען קומט אן צום רבין און מען בעט א ברכהבערל שטאמעלט ארום און צום סוף . קיינער ווייסט נישטאהרן ' און ר, אהרן וויל נישט זיין' זאגט וואס אלץ ר

אז דערווייל ווייסט ער , קעקעצט און פעפעצט, שטאמעלט .אליין אויך נישט וואס דער פלאן גייט זיין

. אויף דעם טעיפ איז דער רבי א מיליאן פראצענט ביי זיךיעדעס ווארט זיינע איז געווען אויסגעהאלטען און אין

, נו לכאורה אז דער רבי איז געווען איצט ביי זיך. פלאץן אדער בערל נישט פארלאנגט אז אהר' פארוואס האט ר

דער רבי זאל געבען א ברכה אויף וואס דער רבי האט היינט ?אהרן פאר רב הצעיר' פארטאגס געמאכט ר

*

באקומען אין אישי א קליינע געשיכטע אין די זייט וואס י "מאיר הירש פון ק. מען האט דעמאלטס איבעראל גערעדט

, ד ביים מיטינג ביים רביןוועלכער איז אויך געווען אנוועזענאיז נאכען מיטינג צוגעגאנגען צו די רביצען וועלעכע איז

און איר אנגעווינטשן , נאך געווען געזונט מער ווייניגער .ט"מז

האט ער איר , ט באציט זיך"אויף איר פראגע וואס דער מזזי איז . אהרן איז געווארען רב הצעיר' געזאגט אז ר

און אריינגעלאפען צום רבין וואס געווארען אויסער זיךמען וועט אונז נאך ? הייסט דאס דו נעמסט א רב הצעירפון דא האט זיך גענומען . (אריינשטעלען אין א מושב זקנים

ליפא האבען אנגעהעצט די ' די קלאנגען אז משה מיט ראהרן און רביצין סאשע ווילען זיי ' רביצין אז ר

.)אריינשטעלען אין א מושב זקנים

האט דעמאלטס מאיר הירש אפגערופען זיין ברודער ישראל ה "מענדל ע' יעקב וועלעכער איז געווען ביי זייער ברידער ר

דער רב הצעיר געשיכטע אין , און זאגט אים, אין שפיטאל ".דאון דע סוער"

אבער ווער עס האט מיטגעהאלטען יענעם ווינטער ביים רעגט דעם רבין רבין האט געוויסט אז בערעל האט געפ

אהרן אלץ רב הצעיר און ' עטליכע מאל וועגען אויפנעמען ראון דער רבי האט , די רביצין איז דאך אויך געזעצען דערביי

בערעל אט דאס . א נישט געוואלט הערען דערפון"בשודערציילט אפילו שפעטער ווען די פאליטיק האט שוין

זיפט דורך בכלל איז ער נישט איינער וואס . (געפלאקערט. מאל אזוי ווי עס שטייט אין צעטיל קטן 13זיינע רייד

אפילו וועו עס איז נישט , דערפאר פלאפעלט ער אלעס נאך (.די טובה פון זיין זייט

דא וועט איר ליינען די העתקה פונעם טעיפ פוןדי מיטינג ט "מ פסח תשנ"ביי קהל זונטאג נאכמיטאג חוה

ט"מ פסח תשנ"דחוה' בזונטאג , פרטי־כל קהל־מיטינג

איך האב א שטיקל קאלד , מורי ורבותי —מ "בערל פר' ר. איך רעד אביסל שטילער, זאל מיר אנטשולדיגן'און מ

.נעכטן האב איך גארנישט געקענט רעדן

איך וויל מעלדן אז מיר . עס איז אן ערנסטע מיטינג היינטמאכט א 'א סאך מאל מ, האבן געלייגט א טעיפ־רעקארדער

איינער זאגט , קלאפט נישט יעדע זאך'אטאקאל און ספר. און נאכדעם לייקענט מען עס אפ, איינער זאגט דאס, דאסאון איך וועל בעטן דעם עולם . איז אן ערענסטע מיטינג'סאון , אזוי ווי די צייט איז שפעט, )מדברים ביניהם: הפסקה(ז אן אי'און ס, וויל מיר פארטיגן די מיטינג פאר מנחה נאך'מ

ריקארדער -איז דא א טעיפ'בעט איך אז ס, ערנסטער זמןגייט אריין אין די 'ס, יעדער זאל זיך רעכענען מיט דעם

, זאל זיך קלויבן די ווערטער'מ. היסטאריע וואס ער זאגטנישט קיין , נאר וואס ער האט זיין מיינונג זאל ער זאגן

.צו דער זאך רעדן. לעך'לקנטר און נישט קיין פשט

:וואס מיר ווילן רעדן, יר האבן צוויי וויכטיגע עניניםמ

איז ) ממחרת השבת, דעם שבת: מתקנים אותו(ט "דעם יו) 1איז געווען 'ס, איז געווען אן ערבוביא'ס, דא געשען א גרויס

זעלבסט . ד"א געשריי דער רבי איז געווען אין ביהמ אין. איז אן עזות צו מבזה זיין מענטשן'פארשטענדליך ס

. ט אויך"ן אריין איז דאס שוין אנגעגאנגען פאר יו'דער אמתאון אויסער דעם וואס . עס קומען ארויס פאשקעווילן

דער , טאר נישט ליינען'איז יעדן באקאנט מ, פאשקעווילןטאר 'ס זוהן שרייבט פונעם פאטער אז מ'אלימלך' רבי ר

טאר נישט שרייבן 'נישט ליינען קיין פאשקעווילן און מעס איז . פאסט נישט פאר סאטמאר'און ס, קעווילעןפאש

איז דאך לויטער 'ס, דאך קיין עין הרע חסידישע אידןשלאגט זיך דאך נישט דא מיט קיין 'חסידישע אידן און מ

, אפילו ווען איינער האט א מיינונגס פארשידענהייט. ציוניםער , ער האט עפעס זאל ער קומען. דאס איז נישט דער וועג

עס איז נישט גענוג א פארשטאנד , מען צו א מיטינגקען קועס איז דא א סאך , מיטינג קען מען מאכן א טובים מיטינג

איז 'ס? אבער במחתרת. קען דאס מסדר זיין'וועגן וויאזוי מ, און דא האט מען נאך געטאן. איז מיאוס'ס, נישט ריכטיג

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

15 

ו הייבט אן צ'ד מ"אז דער רבי איז אין ביהמ, מוסיף געווען .מאכן קולות

.דער ספר תורה איז געווען אפען: יעקב גליק' ר

עס איז א , דער ספר תורה איז געווען אפען: בערל' ר !גרויסער בזיון

האט מיך אויפגעפאדערט 'אבער מ, איך בין נישט דא געווען, דער ערשטער שריט איז געווען, נו! מוז עפעס טאן'אז מ

ט זאל מען "נאך יו אז דעם ערשטן טאג, האב איך געזאגט .וועט דן זיין איבער דעם'מאכן אן אסיפה און מ

. אויב מענטשן האבן עפעס הרצאות בין איך גרייט צו הערןמיין פרייוועט . איך קען זאגן מיין רעקאמענדאציע

ד דריי "אז מיר זאלן מיר מאכן א בי: רעקאמענדאציע איזקיין ברויך נישט 'מ, אידן אנשים חשובים פון קהילתינו

זיי זאלן גובה עדות , דריי ערענסטע אידן, דיינים צו דעם, זיין און אויספארשן ווער דאס האט געטוען

זעלבסטפארשטענדליך אז צו דעם מוז מען נעמען ערנסטע קהל וועט שוין : אחד מפסיק[וואס די שריט זאל זיין ! שריט

אפשר וועלן די דריי אידן וואס , און נאכדעם] באשטעטיגןזאל 'וועלן זיי פארשלאגן וואס מ, ד"וועלן מאכן דעם בי מיריעדער קען ! אפען פאר דיבעיט. דאס איז מיין הרצאה. טאן

.זאגן וואס ער האט צו זאגן איבער דעם

דו ביסט דאך ביי אונז דו ווייסט דאך ) יעקב גליק' ר(מחותן .בעסער

איך האב נישט וואס , דו האסט אלעס געזאגט —יעקב ' רא געפערליכער , וואס איז געווען... דאס , איך מיין. אגןצו זאיך בין געשטאנען , קען דאס גארנישט ארויסזאגן'מ. ענין

—איך האב געשפירט ממש איך קען נישט עפענען , דארטוואלט 'ס, נישט אז איך וואלט מיר ווען געעפענט דאס מויל

ער ד... נעמט נישט קיין 'ס, נאר פשוט, ווען גענוצט עפעסוואס איז ? וואס וואס גייט? וואס וואס, רבי פרעגט מיך

אזא זאך טאר געשען , איך מיין? וואס זאל איך זאגן? געשעןהאט דאך מבזה 'האט דאך מבזה געווען מ'מ, מיין'כ? דא

די גמרא , צוויי זענען געווען אפען, ספר תורות 3געווען .זאגט א תלמיד חכם איז מער ווי א ספר תורה

האט געקענט מאכן 'ס, עס איז פארהאנען אמאל, ישטאון נאון ! שטילט דאך נישט איין'אבער ס, א יונגל וכדומה

שוין איצט דער , דער רב. ווערט דערפון א געשלעג'סהאט דאך ארויסגעזאגט בפירוש , וויליאמסבורגער רב אויך

האט 'מ, אז דאס איז אן עזות און א חילול השם און א בזיון, ן'האט מבזה געווען דעם רבי'מ, די תורה מבזה געווען

האט מבזה געווען 'מ, האט מבזה געווען דעם ציבור'מאיך , מיין'כ, איך ווייס נישט ווער, נאר וואסזשע דען! אלעס

, הייבט אן צו פיסקענען'אז מ, האב נישט קיין אנונג נישטאיז דאך נישט 'ס? איך וועל גיין כאפן? ווער? איך מיין ווער

, ווען איינער האט צו טוען מיט יענעם ווייסט מען.. .אזויאיז 'מ, וועגן דעם, דארף מען צו זען. דער דער האט געטוען

וועט האבן 'האפט מען מ... דאך א קהל האט דאך א שטיקל

, זאל מיט ערענסטקייט וכדומה'און מ, סייעתא דשמיאקען 'און מ. קומט נישט'זאל קיינעם נישט טוען וועם ס'מ

איז 'ס, לויט דעם איז דאך א הפקירות, ישט דורכלאזןדאס נאז יעדער איינער קען זיך נעמען דאס געזעץ , דאך אן עוולה

דאס : אחד מפסיק... [און ער קען דאס, אין די האנט אריין' ור, לא מובן —... בית המדרש איז נישט געמאכט געווארן

י הערן צווי, נאכדעם וועסטו זאגן, מ אומר לו"בערל פרדארף דאס צו 'מ, איך האב נישט וואס צו צוגעבן] קולות

זאל נישט 'וואס ס, פארדאמען מיט די גרעסטע פארדאמונג !זיין

פארדאמען פארשטייט . רעדט פון נאך עפעס'מ —בערל ' ראויב דו ! זאל עפעס טאן דערצו'שמוסט אז מ'מ, זיך אליין

ד פון "ביסט מסכים צו זיין פארשלאג אז מען זאל זעצן א בידעמאלט מוז מען , דריי דיינים און זיי זאלן גובה עדות זיין

דו ביסט מסכים אויך צו —. טוען מער ווי סתם פארדאמען ?דעם

.יא איך בין מסכים —יעקב גליק ' ר

?וואלף גליק זאג וואס דו האסט' ר —בערל ' ר

איך בין , איך האב נישט וואס צו זאגן —וואלף גליק ' רדאס איז געזאגט זייער א גוטער , %100יר מסכים מיט ד

.פארשלאג

?האט אימיצער נאך עפעס א פארשלאג —בערל ' ר

כאטש איך בין פון , איך וועל מיך אנרופן —בנימין הירש ' רמיט , אז די עצות אויף שפעטער, איך האלט. די יונגערע

, דאס איז זייער פיין און וואויל, דיינים צי מיט רבניםאבער דא זיצען אידן וואס זענען אלע . ס טועןדארף עפע'מ

, בואו חשבון, דארף זיך אביסל'איך האלט אז מ, בעלי דעתדאס ? וואס האט געברענגט די זאכן? בשל מי הרעה הזאת

מיין איך דארף נישט מוסף 'כ, איז דאך נישט קיין דזשאוקאיך האב נאר איין שאלה ! זיין וואס דא האט זיך געטוען

, ארוואס האט זיך נישט אויפגעשטעלט א אידפ, געפרעגטאבער דא איז , קען זיין יעדער האט זיך פארלוירן די שפראך

איך : יעקב ענטפערט' ר(יעקב כהנא ' געווען א פרעזידענט רוואס זאל , צי גבאים, צי אן אנדערער, )בין נישט דא געווען

מורי , ן טיש און א קלאפ טאן'זיך ארויפשטעלן איינער אויפאיינער ביי זיך אין הויז ווען , איך וויל זען —! ורבותי

וואלט זיך נישט 'צי מ, געשעט אזא מין זאך'סאלא מאי האט זיך דא ? אויפגעשטעלט און א קלאפ געטאן

, האט נישט געקענט רעדן'מ, יעדער פארלוירן זיין ספיטשאיין , בנימין עונה' ור, אחד מפסיק[? פארוואס איז דאס

?וואס איז דא געשען, ]איז דא א טעיפ'ס, מינוט איין, מינוט

וואס איך בין היינט געוואויר , אויסער דעם, און נאכדעםאז , און איך מוז זאגן אז איך בין אביסל נאאיוו, געווארן

איך ווייס נישט קיין , זיי זיצן דא צווישן אונז, צווישן דאהאבן געוואוסט וואס דאס גייט געשען אזא מין , נעמעןדאס האט ! ע א פוטש"זאגט ל'ווי מ —איז געווען א 'ס, זאך

.זיך נישט געמאכט פון איין טאג צום אנדערן

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

16 

איז נישט פון 'ס, ד איז געווארן"דאס ביהמ, און דריטענסנוצט דעם באלעמער יעדער איינער אויף 'וואס מ, היינט

צי , וויל'קויפט עליות פאר וועם מ'מ! זיינע אינטערעסןאיינעם קויפט מען ווייל . א צי צאלט מען נישטצאלט מען י

וויל 'איינעם קויפט מען ווייל מ, וויל אים געבן כבוד'מ? מיין דאס איז עפעס הפקר וועלט'כ! אראפ טראסקענען

.וויל'טוט וואס מ'מ, איז עפעס א שטח הפקר דא'ס

אז עס איז דא אזא מין , אבער דאס ערגסטע פון דעם איזדארף מען זאגן אז , ר איז עס נישטאון טאמע, גערעדעכץ

איז אמת'דארף מען זען צי ס, און טאמער יא, איז נישט'סהאבן , אז פון דעם עולם וואס זיצט דא. אזא מין זאך

זיצן —!!! גייט זיין אזא מין זאך'געוואוסט מענטשן אז סד און "טראכט דא אז מען זאל נעמען א בי'דא אידן און מ

יז דא אזעלכע וואס זיי טוען שטיצן אזא פון די אידן אליין אאיך ? איז דאס געהערט געווארן? איז הישמע כזאת, מין זאך

און דאס איז , זענען מיר אינגאנצען משוגע, פארשטיי נישטאיינמאל פאר ? וואס זאל מען טוען! דער אמת ליידער

איז דא 'אז ס, אדער וועט מען נעמען א שטעלונג, אלעמאלנישט , ינער וואס וויל זאגן קען ער זאגןאון אי, א קהילה

וועט אים 'ער האט מורא צו זאגן ווייל ער האט מורא מ"איך "און דא דארף מען זיך פארענטפערן , "ארויסטראגען

וואס גייט —, "איך האב נישט געזאגט" "האב יא געזאגט ?האט דא צו טוען מיט פארברעכערס'מ? דא פאר

ציט דא 'ע מ"ממש ל, וארןאיז אזאנס נישט געהערט געו'סמיט א שמחה . אויף א דור פון שלעגערס און פון קלאפערס

איך האב געמוזט אנכאפן מיינע , וואס דא האט זיך געטוען, יונגעלייט! נישט לאזן אוועקלויפן, צוויי בחורים נעבן מיר

האט זיך 'ממש מ, זיידעס, איז דא יונגעלייט זיידעס'ס, אלטעזיך מחיה געווען אזוי ווי א שטיקל האט 'מ, מחיה געווען

וועט שטעלן דיינים וואס 'זיצט מען דא מ —? ם"רמבמלמדים דארף , דארף נישט נעמען דיינים'מ... זאל טוען'מ

מיר האבן מחנכים אין די ישיבה וואס זיי ! מען נעמען —? וואס טוט זיך דא, לערנען נישט אונזערע קינדער

וועט חלילה נעמען דעם 'וועט שוין קומען צו א מצב מ'מלויט ווי ! ד"ן זאל זיין געזונט און ארויסטראגן פון ביהמ'רבי! פון דעם דארף מען רעדן. דאס וועט זיין דער סוף, גייט'ס

.דעס איז נישט אינטערעסאנט, דיינים, דעס

איך . אז איינער זאגט וועל איך אים ענטפערן —בערל ' ראיז נישט 'אז ס הער דא זאכן פון דיר וואס איך מיין

.הונדערט פראצענטיג אמת

.איז נישט אמת'נו זאל עס ארויסקומען אז ס —בנימין ' ר

באצאלט 'דו זאגסט אז קויפט עליות און מ —בערל ' ר ).מתווכחים ביניהם(? דוד הערש איז נישט דא. נישט

דא ! קיין חוזק זאלט איר נישט מאכן, בערל' ר —בנימין ' ר. באצאלט נישט'באצאלט יא צי מ'י מאיז נישט די רעדע צ

באצאלט 'צאלט יא צי מ'דא איז נישט די רעדע וואס מ .נישט

דו . לאמיך דיר ענטפערן וואס דו האסט געזאגט —בערל ' רפארקויפט עליות און 'אז מ, האסט עס געזאגט יעצט

?באצאלט נישט'מ

פארוואס זאלסטו נישט , איך האב נישט דאס —בנימין ' רמאכט אונז פאר א 'וואס איך האב געזאגט אז מזאגן דאס

פארוואס האט איר אנגעפאנגען , שלאג־בריק ביים באלעמעראיז דא אזא 'צו ס, דאס זאלט איר מיר ענטפערן? ביי דעם

אויף , ברעיק- ן פאר א שוי'מאכט דעם רבי'מין זאך אז מ! זייטס נישט מיין חכם! דעם זאלט איר מיר ענטפערן

!איט- דעטצ

.בין איך נישט דיין חכם —ל בער' ר

.דאס אלעס, ניין —בנימין ' ר

.ערלעדיגט. אקעי —בערל ' ר

באצאלט טאקע 'איך וועל אייך ווייזן אז מ —בנימין ' רא פריוואטער מענטש קען ! ס'נעמט דיסקאונט'מ, נישט

?קויפן עליות דא

רעד , זאל נישט רעדן פון דעם'אז דו זאגסט מ —בערל ' ר .יך פאלג דיךא. איך נישט

איך בין אביסל , איבערהויפט איך האב מקדים געווען, איך האב נאר געוואלט, הייזעריג איך האב נישט קיין כח

איז מיר זייער אינטערעסאנט געווען וואס דו האסט 'סהאב איך דאס געוואלט פעסטשטעלן צי דאס איז , געזאגטווייל ,ווייל דאס בין איך זייער שטארק אינטערעסירט, אמת .ס פארלוסט קען מען נישט'קהל

אז , אין געלט ביסטו נישט אינטערעסירט —בנימין ' רקען זיך . איז נישטא קיין קהל דארף מען נישט קיין געלט'ס

...צומאכן דאס גאנצע

איך מוז דיך נאך עפעס . ביסטו אויך גערעכט —בערל ' ראיך האב נישט אזא הויכע שטימע , בנימין' קארעקטן ר

...אן אנדערס מאל יא. יעצט

, נאר איצט בין איך הייזעריג. איך אויך נישט —בנימין ' ר ...איר האט א מזל

ווייל דו קענסט נאך , איך האב גרויס מזל —בערל ' ר ...אזוי אז דו גיסט נישט קיין פעטש . העכער שרייען

איך וויל , איך וועל אים אביסל ענטפערן —יעקב גליק ' רלכאורה האט ער , ער האט געפרעגט. ערןאביסל ענטפ

איז נישט געווען איינער וואס זאל זיך 'געפרעגט אז סראשי ממילא אויף די צוויי. ן בלעמער'אויפשטעלן אויפ

ווייל זיי זענען נישט דא , הקהל קען מען דאך נישט פרעגןקודם , איז דאך נאר די גרעסטע קשיא אויף מיר. געווען

! ן באלעמער'דאך געווען טאקע אויפ איינס וואס איך בין

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

17 

האב איך דאך נישט , ן באלעמער'איך בין געווען אויפ —האב איך דאך . ן באלעמער'געדארפט ארויפצוגיין אויפ

אז איך האב נישט , געזאגט דאס פריער אין די הקדמהוועט בעסער 'איך האב נישט אז ס! געוואוסט וואס צו טאן

זיצט דארט נעבן 'מ. ערןווערן אדער עס וועט ארגער וודער רבי האט דאס . ן'שטייט נעבן רבי'און מ, ן'רבי

קען עס 'קודם האב איך געמיינט אז מ, אויפגענומען אזוידערנאכדעם האט ער אנגעהויבן צו פרעגן , פארוואסערן

?וואס גייט פאר? וואס גייט פאר

, באמת. פשוט איך האב פארלארן די שפראך, אויסער דעם, זאג איך, ט מיך געפרעגט פארוואס איך בין בלייךאיינער הא

עס איז א נס אז עס איז מיר ? איך זאל בלייך אויך נישט זייןבערל ' ר[און אויסער דעם . ממש, נישט שלעכט געווארן

איז 'ס, איז א האקל געשעפט'מיין ס'כ, ..]בנימין' ר: מפסיקאיבערהויפט דעמאלטס אויף די , א האקל ענין וכדומה

ווייס נישט צי איך 'מ, וט קען מען זיך נישט אריענטירןמינטוט נישט האט מען נאך 'ווייסט אז מ'מ, צי שלעכט, טו גוט

—האט שוין געטאן 'אז מ. א ברירה צו טאן

זעצן א — ,ד"זאל זעצן א בי'זאגסט אז מ'און דאס וואס מד אליין זיצט און זעט "אז אפילו דאס בי, ד איז דאך אזוי"בי

ד קען נישט "דאס בי, ט א מעטש'הרגע'נער האט געאז יעאזוי פירט זיך ביי , זיי מוזן גובה גובה עדות זיין, הארגענען

....קום אהער און הייב אויף , דאס גייט נישט צו זאגן, אידן

דו ביסט גרייט ) בנימין' ר(איך וועל דיך פרעגן —בערל ' ר ?האט דאס געטאן'עדות צו זאגן ווער ס

.איך ווייס נישט, איך האב נישט געקוקט —ין בנימ' ר

קען עפעס 'מ? נו דעמאלטס וואס שרייסטו —יעקב גליק ' ראז , דאס האט ער דאך מקדים געווען. אין הכי נמי? רעדןדארף מען , דאס איז א האקעלע זאך, דארף בכובד ראש'מ

זאל ארויסקומען דער 'דארף זען אז ס'מ, די זאך דן זייןאז סוף כל סוף אונז , י ענדע איז דאך דאסאון ד, תכלית

וועט 'וועם מ —אונז האבן דאך אלע איין , זענען מיר אלעאיז נישטא דא 'ס, נאר שלאגן וועט מען שלאגן אן אייגענעם

.דא קיין פרעמדן

דארף קומען טאקע מיט א קאנקרעטן 'מ —בערל ' ר .פארשלאג

.יא דאס מיין איך —יעקב ' ר

.ט דאך פון דעםרעד'מ —בנימין ' ר

?וואס טוסטו פארשלאגן, לאמיר הערן —יעקב ' ר

.שלאג פאר עפעס —בערל ' ר

, זאל זעצן א בית דין'האט גערעדט אז מ'מ —בנימין ' ר ...האב איך געזאגט , נען'זאל קנס'מ

זאל 'האט גערעדט מ'מ, נען'רעדט נישט פון קנס'ניין מ —

).לא מובן הכל, מתווכחים ביניהם(

דו האסט נישט דעמאלט צוגעלייגט דעם קאפ —רל בע' ר ...דו האסט דיך אויפגערעדט . ווען מען האט גערעדט

און טאמער ווייסטו טאקע , בנימין' ר —יעקב כהנא ' ר, א האנט דערין איינעם וואס זיצט דא און ער האט אויך א

ביסטו מחוייב צו , וועט זעצן'דארפן די דריי דיינים וואס מדער מענטש האט געהאט א האנט : די דריי דיינים זאגן פארזאלן זיי דאס אויך , פאר זיי, נישט פאר מיר, אין דעם

און טאמער טאקע איז דא איינער פון די וואס , אויספארשןדארף מען טאקע , זיי זיצן דא און ער האט געהאט דערין

.אין הכי נמי. נען'קנס'אויך בא

וועט 'מ, וועט טוען'איך זאג נישט וואס מ —בערל ' רקודם זאל מען פעסטשטעלן ווער זענען די , נאכדעם ?מענטשן

. נו זאג הויך —בערל ' ר

די ערשטע זאך , אלס ברודער בעט איך —מאיר הירש ' ראיז א קליינע , צי די פארשטאנד, אזוי ווי די ראשי הקהלה

דאס . פון דעם מאכט זיך א גרויסע קהלה, איז אזוי. קהלהאזוי ווי . אן עקסטענשאן פון די קליינע קהלה איז אבער

ד "גייט מען ארויס פון ביהמ, גייט דא ארויס פון די כלים'מדא נישט ארויסגיין פון , קודם דארף מען אכטונג געבן. אויך

לא מובן , מפסיקים. [זאל זיך האלטן רואיג'מ. די כלים. דאס מאכט זיך ביי יונגערע. דאס איז דער פראבלעם] היטב

קען נישט ארויס פון 'מ. דארף זיך דא האלטן רואיג קודם'מ ].ברענגט ארויס פון די כלים'מ. [רעגט זיך אויף'אויב מ, דא

.קען נישט קומען צום תכלית'מ —בערל ' ר

איך וויל נאר זאגן א —חיים שלמה ווערטהיימער ' רבערל האט ' איך באשטעטיג טאקע אויך אזוי ווי ר, ווארטאבער די זאך וועט , זאל אראפזעצען מענטשן'מאז , געזאגטוואלט איך . זאגט אין וואכן ארום'ווי מ, זיך ציען

אז קודם זאל קהל נישט מער ווי , פארגעשלאגן איין זאךאז קהל איז מוחה קעגן דעם , א צעטל, ארויסגעבן א מחאה

און נאכדעם זאל זיין די צווייטע , איז געווען יעצט'וואס ס .זאך

מיר . איך האלט נישט אז דאס דארף זיך ציען — בערל' רווילאנג מיר וועלן נישט , וועלן נישט ארויסגיין פון דא

און די וועלן זיך שוין נעמען צו די , ממנה זיין דריי אידן , ארבעט

.אבער דאס אליין וועט דאך אויך דויערן —חיים שלמה ' ר

איז דאך אלעס'ס? וואס דארף דאס דויערן —בערל ' רן 'ן ביי בנימין הירש'ברויך נאר פועל'מ, ד"געווען אין ביהמ

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

18 

ביי אים . ער זאגט נישט אויס. אז ער זאל וועלן אויסזאגןאון אנדערע , און דו ביסט דארט געווען, ן'ברויך מען פועל

?ווער נאך האט עפעס צו זאגן. זאלן גיין עדות זאגן, אידן

בנימין ' ר, איך וויל באמערקן —חיים אליעזר גראס ' רהאט געזאגט אז יעדער האט זיך געפריידט און יעדער האט

האב איך , ארינגס און ארינגס ארום מיר, איך. מיטגעלאכטיעקב הערש האט זיך אויפגעשטעלט און ער האט ' געזען ראון איך בכבודי ובעצמי האב איך , שטיל זאל זיין: געשריגן

איך בין בלאס . ילזאל זיין שט'מיך אויך אויפגעשטעלט אז סדער גאנצער ארינגס ארום , ער איז בלאס געווארן, געווארן

האט האט נישט געוואוסט 'מ, מיר זענען בלאס געווארןאיך האב נישט געהאט קיין אנונג כי . וואס דא איז געשען

דאס איז דער קיצור . הוא זה נישט וואס דא האט פאסירט' קען זאגן וואס ר, ווער עס ווייסט אנדערש. פון דער זאך

איך בין נישט . ער איז מסכים מיט אים, בנימין האט געזאגט .מסכים מיט דעם

ד "אין ביהמ, איך וועל רעדן שטיל, ד"אין ביהמ —בנימין ' רווי . איז געווען פול מיט פולווער, ט"דעם ערשטן טאג יו

. בי. דזשי. האט עס אויסגעזען ווי ק, האט זיך געדרייט'מהאט געווינקען איינער 'און מ, יען זיך ארוםאגענטן דרי

. און מענטשן וואס האבן געוואוסט, ן אנדערן'פאראיך וויל , אקעי, רעדט דאך דא צווישן אונז'מ, נאכאמאלאון אומזיסט וועט איר , זאל עס נעמען פאר גרינג'נישט מ

. ווייל איך ווייס אויך נישט, זאגן אז איך זאל קומען זאגן .און, גט אז איך בין היינט געוואויר געווארןאיך האב געזא

.איז נישט קיין קאנקרעטער פארשלאג'אבער ס —בערל ' ר

טוט זיך 'איך האב נישט געוואוסט אז בכלל ס —בנימין ' ראזוי ווי דו האסט , מפסיק' א. [דא וועבן אזא גאנצע זאך

זאג , נישט געהערט האט אן אנדערער אויך נישט געהערטאז ראצערס , ]איך האב אויך נישט געוואוסט איך דיר אז

יעדער ראצער האט א מיינונג אויף א , דרייען זיך ארוםדעם דארף מען , און דער איז אזוי, דער איז אזוי, מענטש

דאס , איך מיין. הארגענען און דעם דארף מען הענגעןאיך , ט האב איך געהערט"יו, איך האב געהערט. גערעדעכץ

ן 'יך וויל עס נישט ארויסברענגען אויפא, קען ענק זאגןן 'ן רבי'איך האב געהערט פון יונגעלייט ווערטער אויפ, מויל

נעמט אזעלכע 'איך ווייס נישט פון ווי מ —, זאל זיין געזונט ? אויף א שיינעם אופן? ווערטער

?האט נאך עמיצער צו זאגן עפעס אין דעם ענין —בערל ' ר

, איין ווארט געוואלט זאגן איך האב נאר —דוד הויער ' ראז ער האט יא גוט , ס ווערטער'בנימין' איך הער אזוי ר

דארף שטרענג אויספארשן בשל מי הרעה 'אז מ, געזאגטפון די גוטע , וויילעכץ- ווער ארבעט דא אונטער, הזאתוואס זיי ווילן חרוב מאכן די , פון די נאנטע מענטשן, פריינדאס דארף מען די ערשטע זאך ד, דאס דארף זיין גוט. קהלה

און די זאל מען , אויסצוגעפינען און ארויסצושטעלן דיזיי זאלן נישט האבן קיין דריסת הרגל אין , מרחק זיין

זיי וועלן נישט , ווייל די וועלן ווייטער טוען, אונזער קהל ... ... שטיין בלייבן

ער אידן האבן עפעס צו זאגן אין 'די קרית יואל —בערל ' ר ?אברהם עפעס אן עצה' ר —? דעם

זיי דארפן דאך האבן לכאורה —יעקב גליק ' רזיי האבן עס אפגעשטילט , כולם צוחקים(? עקספירענס

).אביסל

וואס איך קען דא , די איינציגע זאך —אברהם ווידער ' ר, זעצט זיך געווענליך אראפ צו א מיטינג'אז מ, צוגעבן איז

, וויל רעדן ביי די מיטינג'מדעמאלט קוקט מען נישט וואס די ! וויל קוקן וואס די תוצאה פון די מיטינג זאל זיין'מ

האט זיך געמאכט אן 'ס, תוצאה ברויך צו זיין איין זאךאיז 'גלייב איך נישט ס, וואס יעדער איינער דא, אינצידענט

.דא איינער וואס האלט אז דאס איז א גוטע זאך

איז נישט 'אבער ס, יא דא איז, בנימין' לויט ר —בערל ' ר .קיין נפקא מינה

לאזט זיך 'ס, איך מוז דאך נישט גלייבן —אברהם ווידער ' ר, איז דא איינער וואס האלט'נישט גלייבן אויפן שכל אז ס

האט אמאל געלערענט ביים 'ווער ס, און ווער עס ווייס, אז דאס ענין פון נעמען אייגענע אקציעס, ן ווייסט'רבי

איז דאס , ז געווען ביים רבין א שארפע זאךאי'אויב סהאט געקענט 'געווען ביים רבין פון די ערגסטע זאך וואס מ

.צו טוען אייגענע אקציעס, טוען

אז , און איך האלט, איר האט פריער געזאגט א פארשלאג, קען זיך אפשר קאנצעטרירן אויף די פאזיטיווע זייט'אויב מ

, זייער א נעגאטיווער זאךדאס איז דאך —, דאס איז טייטשזאל ארויסקומען א פאזיטיווע זאך פון די מיטינג 'אבער ס

איז געווען 'וואס ס, זאל זען מטכס עצה זיין'אז מ —ברויך קוקן 'אבער מ, פארשטייט זיך ברויך מען פאררעכטן

קען טוען 'זען וואס מ, קען טוען מהיום ולהלאה'וואס מ. ן צו אזעלכע זאכןזאל נישט צו קומע'אז ס, פאזיטיוו

, אז די אלע וואס זיי טוען אזעלכע זאכן, פארשטייט זיךוועט זיין אויף דעם די 'און ס, ענען'קנס'ברויך מען בא

.קאמיטע וואס איר האט גערעדט

צו זאגן , איך האלט, איך רעד נאר אפילו דא ביי די מיטינגצי , ן'ן רבי'איז דא יונגעלייט וואס זיי רעדן אויפ'אז סאזוי ווי ער , ברויך קוקן דאס איז א זאך'מ. נדערע זאכןא

, האט פריער געזאגט ווען ער האט אנגעפאנגען די מיטינגברויך בארעכענען וואס 'און מ, איז א היסטארישע מיטינג'סאז עס . זאגט'זאגט און ברויך שטארק דן זיין וואס מ'מ

אייביג איז געווען , טרעפט זיך א יונגאטש אדער צווייאיז אנדערע פאליש 'פונקט די זעלבע וואס ס, אזעלכע זאכן

דער גאנצער , אבער דער ציבור, ס מיט אנדערע זאכן'זיצער —איז דא איינער 'און איך גלויב נישט אז ס —, ציבור

איך גלויב —איז דא א פאר היץ קעפ 'פארשטייט זיך אז סאון ד "איז דא איינער וואס קען זיין אין א ביהמ'נישט אז ס

ער זאל קענען האבן די , ד"דרייט זיך איבער אזוי א ביהמ'ס

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

19 

ווייל דאס גייט אריין פאר יעדן אין הארץ ! מינדעסטע הנאהברויך שטעלן 'מ, זעצט זיך דא אראפ'מ, נאר וואס דען! אריין

זאל זען פון 'אז מ, ברויך זען צו פאררעכטן'מ, די קאמיטעחוה ושלום זאל הערשן אהבה וא'אז ס, היינט מאל אן

אלע אידן זענען מסכים אז , איך בין זיכער אז דא. ורעות .דאס ברויך מען זען צו טוען פון היינט מאל אן

דוד ' ר: בערל מפסיקו' ור... בערל ' ר: אחד מתחיל[ ]?עקשטיין בעט דאס ווארט

דו זאגסט פריער אז אין קרית יואל אונז —דוד עקשטיין ' רה האבן "ה לעצטענס ב"ב, סהאבן מיר אביסל עקספיריענ

האט 'איינס פון די זאכן וואס מ. מיר נישט די פראבלעמעןבנימין האט פריער ' וואס ר, אבאכט געגעבן ביים באלעמער

אבאכט צו געבן אז דער באלעמער זאל נישט ווערן , געזאגטגיט נישט אבאכט אויף 'אסאך מאל אז מ, קיין שלאכט פעלד

, נמאל דעם און איינמאל דעםרופט אויף פונקט איי'דעם מדאס קען פונקט ארויסנעמען מענטשן פון דעם

נאך דעם קען , און נאך דעם פארלירט מען זיך, גלייכגעוויכטדארף מען אבאכט געבן ביים . מען שוין נישט קאנטראלירן

אמאל דארף מען , דאס איז זייער א וויכטיגע זאך, באלעמער ,אבאכט געבן

אז דער , קאנקרעטעס? אכט מען דאסוויאזוי מ —בערל ' ר ...זאל נישט 'מ, גבאי זאל וואטשן

זאל 'אויב ליגט עפעס פאליטיק אז מ —דוד עקשטיין ' רן דאס נישט 'ד איז אים דעם גבאי"נישט לאזן אין ביהמ

.איינגעפאלן

.ן'אלעס ליגט אין גבאי, בקיצור —בערל ' ר

איך בין . ן אריין'אלעס גייט אין גבאי —יעקב גליק ' רדער גבאי האט נישט ] לא מובן, מפסיקים ומדברים[ליידער

איז 'ס, איך ווייס נישט, אבער אויסער דעם. קיין סך צו זאגןאיך גיי נישט אין בית . איך ווייס נישט. א שאנדע צו זאגן

איך , ד דאווענען"איך גיי אין ביהמ. המדרש הערן פאליטיק .גיי נישט הערן קיין פאליטיק

.ער רעדט צו דיר —רל בע' ר

איך בין , מילא, דעליווערט מיר'איז דא אז מ'ס —יעקב ' רצילט 'מ, ן אריין'באמת. אבער איך זאל גיין זוכן זוכן, דא

איך האב נישט געוואוסט פון די גאנצע , דאך דא אויף עפעסאיך ווייס נישט אויב איך וואלט עס געקענט . זאך

,אפשטעלן

?ט"עם יודו מיינסט ד —בערל ' ר

הייסן הייסט דאך . ט"מיין דעם יו'כ, ט"דעם יו —יעקב ' ר, האט געגעבן'אז מ, האט זיך אנגעהויבן אין דעם'אז ס, דאס

און דאס האט מען , דער האט עולה געווען, אז איינער .האט אים געקויפט'און מ, געוואלט

?ווער האט אים געקויפט —' ? ר

. ס האט אים געקויפטאיך ווייס נישט ווער ע —יעקב ' ר .עס איז מיר נישט עלתה על דעת געווען צו וויסן

. איך וויל זאגן צוויי ווערטער —יעקב צבי שענפעלד ' רזאל 'מ. זאל קוקן וואס דא איז געשען'מ, ליידער, ליידער

האט מען געזען אזוי ווי ער , וואס דא איז געשען. וויסן אזויקופקעס , בחוריםאיז געווען קופקעס 'ס, האט געזאגטוואס זענען געווען פארנומען מיט די גאנצע , אינגעלייט

.זאך

אויסער —, זאל אפשטעלן אביסל'אז מ, די ערשטע זאך איזטאקע , דעם אנדערע זאכן וואס איך האב פארצושלאגן

, קהל זאל איבערנעמען אינגאנצן דעם איחוד, וועגן איחוד, איך רעד נישט —ס קאנטראל 'עס זאל אונטער גאנצן קהל

ארויס קומען מיט א , דער עיקר איז, דאס איז נישט די זאךזאל אויפהערן 'אז מ, אלע יונגעלייט, בעט יעדן'מ, קול קורא

זיי זאלן אויפהערן , בעט די די בחורים'מ. פון דעם צו רעדןבעט די עלטערע יונגעלייט וואס האבן שוין 'און מ. צו רעדן

אבן שוין חתונה געמאכט און וואס ה, גרויסע קינדער. זיי זאלן אבאכט געבן, אז זיי זאלן זיין די ראשונים, קינדערזעט צווי־דריי בחורים אדער צוויי דריי יונגעלייט אז 'אויב מ

, רבותים, זאל מען צוגיין און זאגן, רעדט פון די זאכן'מקודם ברויך מען צו . איז נישט די צייט פון דעם צו רעדן'ס

א קול קורא ארויסגעבן אין נאמען פון , קוראלייגן א קול זאל נישט רעדן פון די 'בעט יעדן איינעם אז מ'אז מ, קהל, און נאכדעם מתקן זיין. זאל זיין שטיל'און קודם מ, זאכן

. קומט יום טוב'אבער ס. מהיכי תיתי זאל מען מתקן זייןאזא שביעי של פסח און אחרון של פסח וואס , רחמנא לצלן

, רעדט רחמנא לצלן'און מ, נען דערהויבן געווארןאידן זעהאט 'מ. ד"איך האב נישט געקענט דורכגיין דעם ביהמ

לעך וואס זיי זיצן 'בחור, לעך'איבעראל געזען פיינע בחור, זענען געווען ביזי מיט דעם און מיט יענעם, און לערנען

פונקטליך צו וויסן וואס ער האט , מיט דעם לשון הרע, ן פונקטליך צו וויסן וואס ער האט געמיינטאו, געזאגט

וואס איז געווארן מיט . דיגע זאך'דאס איז דאך א מורא ?אונז

?ווער עס העצט די יונגעלייט... —דוד הויער ' ר

. דאס וועט די קאמיטע געוואויר ווערן —יעקב צבי ' ר, דוד ממשיך איזה תיבות' ר[, אבער וואס קהל דארף טאן

קהל דארף טאן א קול קורא ] ינו מובןא, ועוד מדברים.. זאל אפשטעלן די יונגעלייט 'אז מ, ארויסגעבן א בקשה

אברהם מאיר טאקע ' ר, זאל זען די אלע יונגעלייט טאקע'מדי אלע יונגעלייט וואס האבן שוין חתונה , בנימין' צי ר

, זיי האבן שוין גרויסע בחורים אין שטוב, געמאכט קינדעראז זיי זאלן זיין די אבאכט , באכט צו געבןזאלן זיי זען א

עס , איז דאך עק וועלט, אז נישט. געבערס אויף דער זאך !קומט אזא הייליגער יום טוב

ד איז "דאס ביהמ. קיין שום פרייוועט זאך —וואלף גליק ' רהאט 'אז מ. נישט געמאכט געווארן פאר א פרייוועט ביזנעס

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

20 

נישט , זאל נישט זיין'וואס ס, ן אנדערן'עפעס איינער מיט דאס ברויך מען ארויסגיין אין דרויסן. ד"אין ביהמ

... ביי א מיטינג קען מען דאס , פארשלאג... —בערל ' ר ?וואס שלאגסטו פאר

, דא ביי די מעשה, איך שלאג נישט פאר —וואלף גליק ' ראבער קעגן דעם די . זאג איך קלאר וואס דו זאגסט

קען קיינער נישט נעמען אין בית המדרש, פיוטשערנו וואס זאל מען —בערל מפסיק ' ר. [אייגענע שטעלונג

אויב וועל איך קריגן , אויב איך האב מיט דיר צו טאן] ?טאן .ען'קען מען מיך קנס, אין בית המדרש

.ען'זיי וועלן דיך קנס, אה —בערל ' ר

זאל 'מ. איך שלאג פאר אן אנדערע זאך —חיים אליעזר ' רדי , ד"פון אונזער ביהמ" גדולי הדור"נעמען אלע צוזאם

, למעשה ווי עס האט זיך ארויסגעגעבן, וואס האבן דאמען זאל נעמען . קומט דאס פון העכערע אינסטאנצען דא

און זיי צוזאמענשטעלן און זיי זאלן , אלע צוזאמען .ארויסברענגען א שלום

. יע זאךא גאנץ ני, דו רעדסט פון א נייעם ענגל —בערל ' רדארף שלום 'איז א מחלוקה מ'ס, דו רעדסט פון שלום מאכן

, איז א פאר יונגאטשן'דא רעדט מען ס, איך האלט. מאכןהאב איך שלום צו , איז פארטייען'איצט הער איך שוין אז ס

?מאכן

מיינט אז דאס וועט מאכן א סוף צו אלע 'מ —... ' ר .גערעדעכצער

.איך ברענג ,ניין ניין —וואלף פרידמאן ' ר

.יעקב כהנא וויל עפעס זאגן' ר —בערל ' ר

!דו האסט שוין געזאגט, חיים אליעזר' ר —בערל ' ר

דא האט זיך געמאכט , איך האב געמיינט —יעקב כהנא ' ראין איין , אזא ארגעניזעשאן וואס איז איחוד התלמידים

זיי , זיי האבן געמאכט גוטע זאכן, וועג איז דאס א גוטע זאךאיז בנין נערים 'אבער ס, בן געמאכט שיעורים צו לערנעןהא

זאל זען די ראשים פון די איחוד התלמידים זאלן 'מ. סתירהס 'זאל זיין אונטער קהל'און ס, אריינקומען אין קהל אריין

און , און ממילא דעמאלט האט מען אלע יונגע לייט, רשותא , טאמער האט מען עפעס פראבלעמען קעגן א יונגערמאןיונגערמאן קען מיט א יונגערמאן אנדערש רעדן ווי אן

זאל 'דאס מ. עלטערער מענטש רעדט מיט א יונגערמאן' איך האב געהאט שוין גערעדט מיט ר, גרייט קען אמאל

אז מען זאל עס , שלמה זלמן סאנדער אפאר מאל וועגן דעם, עס איז היינט געווארן. קענען אריינברעגנען אין קהל אריין

איחוד התלמידים איז געווארן אזא מין עקסטערע די דער איחוד : אחד אומר[עס איז געווארן א , ארגעניזעשאן

עס איז געווארן , א גרויסער פירוד, ]מאכט א גרויסן פירוד

און עס ווערט ארגער ... ווי אן עקסטערע ארגאניזעישאן .און דער פירוד ווערט אלץ גרעסער, און ארגער

איך וויל נאר איין זאך מגיה זיין אויף דיינע —יעקב צבי ' ר .ווערטער

טאמער רעדן פינף מענטשן ווייסט קיינער —בערל ' ר, האט גערעדט'וועט נישט וויסן וואס מ'מ, וואס נישט

אויב יעדער וועט רעדן אויף , ארויסגעווארפן, איז לופט'ס. יעקב כהנא האט דא פארגעשלאגן עפעס א זאך' ר. אמאל

?ה זלמן איז מסכים צו דעם וואס ער זאגטשלמ' ר

?איך בין מסכים —שלמה זלמן ' ר

ער זאגט ער האט גערעדט מיט אייך —בערל ' ר

ער האט שוין א פאר מאל גערעדט וועגן —שלמה זלמן ' ר ?בין איך דען בעל הבית דערויף, דעם

, יענקל' און מיין ענטפער צו מיין גוטן חבר ר —בערל ' ראויב דו וועסט געבן , ט קאנטראלירן דעם איחודאז דו קענס

קענסטו זיי נישט , אז דו וועסט נישט געבן געלט. געלט .קאנטראלירן

?ן צווייטן צו טאן'וואס האט איינס מיט —יעקב ' ר

זיי האבן צוויי נדבנים וואס איך , איין מינוט —בערל ' ראון איינער הייסט , איינער הייסט לעפקאוויטש. ווייסדאס . דאס קאסט געלט. און די טוען דאס פינאנסירן. אסגר

.קאסט צוויי הונדערט טויזנט דאלאר א יאר

.הונדערט טויזנט דאלאר): שלמה זלמן(' ר

אנגעהויבן , אזוי מיינסטו? הונדערט טויזנט —בערל ' ראיך געדענק נאך ווען אונז זענען , האט זיך מיט א הונדערט

האט זיך אנגעהויבן ביי 'ס, ן'לייביש' מיר געזען מיט ראבער היינט זאגן זיי אז עס קאסט שוין צוויי , הונדערטאיז קהל גרייט צו זאגן איך נעם , נאך גארנישט. הונדערט

?עס איבער און איך וועל געבן די הונדערט טויזנט דאלאר

לאמיר אנהויבן , דער ענטפער דערויף איז —יעקב כהנא ' ראיז כדאי 'קען זיין ס, לאמיר זען. ידי פארהאנדלונגען מיט זי

וועט , נישט דאס גאנצע, צו ספענדן א פאר דאלאר דערויף, איז כדאי צו האבן דעס'אבער ס. צוואנציג דאלאר, זיין דריי

, אז אזוי האב איך אלע יוגנט די יונגע אריינגענומען צו מיראזוי מיין . קען איך צו אזוינע פראבלעמען מער נישט קומען

האב איך ווער , ווייל טאמער האב איך יא א פראבלעם. איך .עס זאל רעדן מיט די יונגע

: אחד אומר. [מאיר הירש בעט דאס ווארט' ר —בערל ' ר ...]איך האב נישט געהערט דעם אנפאנג

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

21 

אבער איך , איך בין באמת נישט באקאנט —יעקב גליק ' רהאלט נישט אז די זאך איז אן ארבעט פון די איחוד

איך קען זייער פיינע איידעלע יונגעלייט. געלייטיונ

. איך האב דאס נישט געזאגט, חלילה —יעקב כהנא ' רלאמיר —בערל ' ר[, איך האב דאס נישט געזאגט, אדרבה

יעדער זאל , ס מיר א טובה'טוט, נישט מאכן א דעבעיטאיך , יעקב איך וויל אייך פארריכטן' ר, ]בעטן דאס ווארט

זאל ארויסגיין אזא שם זאגן אז איך האלט 'סוויל נישט אז איך האב דאס קיינמאל . חלילה. איז זייער ארבעט'אז ס

א יונגן , מיין זאך איז דאס, נאר וואס דען. נישט געזאגט] האט א שפראך, יעקב גליק' ר[, מיט א יונגן האט א שפראך

אז זיי . אן עלטערער מיט א יונגן האט נישט קיין שפראךאיך האב א פראבלעם מיט די , רבעטן אינאיינעםוועלן דא א

, נישט חלילה. האבן זיי א שפראך צו וועם צו רעדן, יונגע .איך בין זיי נישט חושד

]לא מבינים[ —דוד הויער ' ר

דוד זייט מוחל איין ' ר. מאיר הירש וויל רעדן' ר —בערל' ר .מאיר הירש האט געבעטן דאס ווארט' ר. מינוט

און , רעדט דא ארום סענסעטיווע זאכן'מ —מאיר הירש ' ר. גייט אריין אין די בוש'מ, אין אמעריקע הייסט עס, איך זעה

אונז האבן —... זאגט'און מ, ען יונגעלייט'קנס'וויל בא'מאיך ווייס נישט וואס פאר א . מיר געהאט עקספיריענס

דער איחוד איז אונטער , עקספיריענס אונז האבן געהאטאיז געווען מיט 'ס, וין געווען אונטער קהלאיז ש'ס, קהלהאט אלץ נישט צו טאן 'און ס, קען זיין אליין'און ס, קהל

ווייל אפשר , גייט נישט צו צו דער זאך'מ. מיט קיין איחודאבער . שעמט מען זיך צו רעדן וואס דער פראבלעם איז דא

.איך מוז זאגן וויאזוי איך זעה עס על כל פנים, איך מיין

און עס , ט זיך שוין אסאך מאל געמאכט אינצידענטןהא'סוועט נעמען דיינים 'און מ, וועט זיך נאך מאכן אינצידענטן

ווייל , היץ קעפ קען מען נישט, קען נישט'מ, מיט אלעםיעדער מיינט דאך נאר דעם , יעדער מיינט דאך דעם אמת

ווען . ס'און די קהלה, נס טובה'און דעם רבי, ס טובה'רבווייל , איז זייער שווער מונע צו זיין, מיינט דעם אמת יעדער

ן 'און אלץ לשם פאר, מיינט דאך נאר דעם תכלית'מ .אייבערשטן

דער איחוד מיט די עלטערע קען , די אונטערשטע שורה איזוואס , ביי די מיטינג, און איך ווייס. איין מענטש סטאפן

ער האט ער אז טאמ, דער רב זאל זיין געזונט פון קרית יואלאון ער האט גערופן דעם יונגערמאן פאר , מיטגעהאלטןהאט עס , ווען נישט, האט עס געארבעט, וואס און ווען

ווייל ליידער די יונגע זענען עלטער היינט . נישט געארבעטהייבט 'ס, האט נישט קיין דרך ארץ'און מ, פון די עלטערע. נג נישטס מיינו'רעכנט זיך מיט קיינעמ'מ, זיך נישט אן

און אז . דארף מער ארייננעמען אין די מיטינגען דעם רב'מדארף דער , איז א פראבלעם'עס מאכט זיך אזא איחוד און ס

אז ער האט נישט , און ער דארף וויסן, רב רעדן, קוקט נישט פארשטאנד'ליידער מ —ארויסגעווארפן פון

דער אז , דארף וויסן'מ. רעכנט זיך נישט'מ, צי א ראש הקהלער גייט דאך דעם נעקסטן , רב וועט אים נישט אויסהערן

צי אפשר , ן רב'די נעקסטע מינוט גייט ער זאגן פאר, טאגער גייט אזא , אז ער מיינט נאר דא דעם רב, נאך פאר דעם

, ו צוגרונד לייגן"גייט דאך נאר דעם רב ח'ווייל מ, טובה טאןז ער אי, ער איז אויסגעארבעט. ן'אדער דעם רביאיז 'ס -נו גיי זאג מעשיות ! און פארטיג, אונטערגעבעט

דו האסט נישט געמיינט , גיי דיך פארענטפערן - נישט אמת וועט אין פארשידענע זאך 'אויב מ, ממילא - דאס

וועט זאגן 'מ, וויל מתקן זיין'וואס מ, ארייננעמען דעם רבמישט אים אריין אין 'מ, ן רב'איז נישט קיין כבוד פאר'סקען 'און ס, אבער ליידער דאס האט געארבעט, דע זאךיע

ווייל די אלע קומען נאר מיט איין . נישט ארבעטן אנדערשס כבוד 'ו צו ראטעווען דעם רב"ער מיינט נישט נאר ח, זאך

וויאזוי . און דאס קען זיין א בראך —און גאנץ סאטמאר ז אי, זאל דאס אויסארבעטן'וויאזוי מ, זאל דאס אריינפירן'מ

אבער דער , געווענדט ווי ווייט קהל וויל דאס אויסארבעטןאון אזוי קען עס —פאקט איז אז אזוי דארף עס ארבעטן

ווייל יעדער . אנדערש קען עס נישט ארבעטן, נאר ארבעטן .יעדער וויל דא איין זאך דא טאן. ן גרעסטן כח'קומט מיט

האט מאיר ' מיר האבן געהערט וואס ר, קעי. א —בערל ' ר .וועט דאס נעמען צו קענטעניס'מ. פארגעשלאגן

איך האב . מיר ווילן די טעמע פארטיגן, לאמיר צוריקגייןאיך וואלט . דער עולם קען דא יעדען איינעם, געמיינט

א זקן , יוסף יושע גראס' ר) 1, מענטשן 3פארגעשלאגן די און דער צווייטער . און א געטרייער מענטש און א בר דעת

און דער דריטער איז יודל . יעקב צבי פריעדמאן' ר, איז ?דער עולם איז מסכים צו די דריי מענטשן. לעפקאוויטש

—שלמה זלמן ' ר

יעקב הערש פריעדמאן וואס פארא דזשאב ' ר —בערל ' ריוסף יושע האט ' ר, האט אים געגעבן האט ער געטוען'מ

משה געדענקט ער האט' ר, געטאן זייער א גוטן ארבעט .זייער א פיינע דזשאב, מיט אייך געארבעט צוזאמען

.ער וועט דאך נישט וועלן טוען יעצט —יעקב גליק ' ר

—.... יעצט וועט ער ענדערש וועלן, פארקערט —בערל ' ר .איך שרייב עס אויף, ערלעדיגט

זאל 'איך וויל מיין פארשלאג מ —יעקב צבי שעהענפעלד ' ראין נאמען , קול קורא יעצטזאל ארויסגעבן א 'מ, אננעמען

בעט אז בחורים זאלן אויפהערן צו רעדן פון 'פון קהל אז מ .און קהל וועט נעמען קער פון די זאך, די זאכן

א קול קורא איז פאר די ... דארף 'מ —יעקב כהנא ' ר .גאנצע וועלט

.איך האלט אויך אזוי, ער איז גערעכט —בערל ' ר

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

22 

וועלט ווייס דאך שוין אבער די גאנצע —יעקב גליק ' ר .במילא

דער ? יעקב פארוואס ווענדט איר דאס אפ' ר —בנימין ' ר. אינצידענט וואס איז געווען איז אויך פאר די גאנצע וועלט

, איך שטיץ אויך, טוט פאזעטיוו'און דאס איז א זאך וואס מ ...איך וואלט נאך צוגעלייגט , פארקערט

קען מען זיך פאררופען אין די קול קורא —יעקב גליק ' רדאס וואס דער רב האט נעכטן , איך מיין אזוי, אויף דעם

.דאס דארף זיין דער דגוש פון דעם, געהאלטן אין די דרשה

דעמאלטס שרייבטס איבער זיין דרשה —חיים אלעזר ' ר

מיר נעמען אן יעקב הערש , בקיצור —בערל ' רנישט , סןוועט איבערשמוע'און מ, פארשלאג ס'שעהנפעלד

וואס דארף מען דעם . ן רב'איבערשמועסן מיט, ן'ן רבי'מיט .ס'ן באדערן מיט קול קורא'רבי

.מ"נאך מאכן יעצט חוה... איך —' ??? ר

מיר האבן , איך קען דאך נישט מאכן יעצט —בערל ' ר .דעטסהאל, וועט טוען דערין'אנגענומען און מ

איז 'ס, יטן נושאיעצט וועלן מיר גיין צום צווי —בערל ' ר .אויך זייער אן ערענסטע נושא

, טומלט זיך'ס, דער עולם ווייס אז עס קאכט זיך לעצטענסחשובע מענטשן האבן דאס ! אז וויליאמסבורג גייט צוגרינד

אז שבת —, ן ארונטער'אנגעהויבן פון משה גבאי, געזאגטאיך וויל נישט ! איז הפקר'ס, ד איז דא"דאס ביהמ

דארף דא האבן 'מ. איז אלץ דא'וואס זאכן סאויסרעכענען דער רבי קען זיך מיט דעם נישט מטפל . ן פלאץ'א רב אויפ

דער רבי איז זומער אין קרית יואל און ווינטער אין . זיין .דארף מען האבן א רב אויפן פלאץ, מיאמי

וואכן 2איז געשטאנען מיט פארשידענע די לעצטע 'מ, נוהאט 'מ. ווען איבער דעם עניןהאט זייער שטארק דן גע'מ

איז היינט צופרי האט מיך . צדדים אהער און צדדים אהין' דער רבי אנגעקאלט און ער האט געזאגט אז איך וויל אז ר

ער רב זאל אריינקומען אהער אויף 'אהרן דער קרית יואלאיך האב אים . איך ווייס נישט זאגט ער. וויליאמסבורג

ער ווייסט ? אל ווערן רב הצעירגעפרעגט דער רבי וויל ער זער זאל —זאגט ער —נישט וואס דאס איז רב הצעיר

. דארף'אריינקומען דא און ער זאל אנפירן אלעס וואס מפארשטיי 'מוז דאך כ'נו מ, ן'האב איך געפרעגט דעם רבי

דאס , נו —? ער וועט אוועקגיין פון קרית יואל, נישטער . שפעטער רעדןמיט אים —זאגט ער —וועסטו שוין

אונז זענען . יענקל כהנא די זעלבע זאך' האט אנגעקאלט רמיר האבן , מיר געשטאנען קודם צווישן אונז פארהאנדעלט

צוויי פראבלעמען איז ? נישט געוויסט וואס טוט מען דאווען מען נעמט , איך זאג עס נאכאמאל, איין פראבלעם, דא

צו וויל ? יסט ער דאהי, וואס זאל דער רב זיין, אויף א רב ?ער אהערקומען וואוינען

איז דא אסאך 'ס, ן עולם זאגן'לעצטענס מוז איך פאר, אוןליידער . איז נישטא צו וועם זיך צו ווענדן'פראבלעמען סדא . קען נישט'מ. אפילו די דיינים אויף נישט, אזוי איז עס

אונז האבן מיר געהאט פאר צוויי וואכן איז דא ער האט זיך אויסגעוויינט דאס , א איד אריינגעקומען

פאר , איז וויכטיג! ער האט נישט צו וועמען צו גיין, הארץמיר האבן נישט . די מוסדות איז וויכטיג עמיצען צו נעמען

און אהער , אהער געטון. געוואוסט וואס צו טאןן דא האבן מיר 'מיר האבן גערעדט מיטן גבאי, געשטאנען

נאכמיטאג , י אונטערשטע שורהד, גערעדט מיט יועציםיענקל צום קרית ' זענען מיר אריבערגעגאנגען איך מיט ר

רבי , און מיר האבן אים געפרעגט בפשטות, ער רב'יואלדער פשט איז ? זענט איר גרייט אריין צו קומען אהער

האט ער . טאג א וואך 2-3אריינצוקומען א מינימום פון דט עפעס מיט מענטשן ער האט גערע, אז לויט, געענטפערט

אז שבת איז דא זייער , און זיי האבן אים געזאגטאיז ער גרייט , אז ווען דער רבי איז נישט דא, עפעקטעוו

אריינצוקומען שבת און זונטאג וועט ער דא בלייבן און .אויך א טאג אין די וואך

?און טאמער וועט אויספעלען מער —' ??? ר

וועט עס 'יספעלען מאון טאמער וועט או —בערל ' ר .דעמאלטס וועלן מיר רופן וועט ער דא זיין, ברויכן

.און אויסער דעם וועט ער זיין על המשמר —' ??? ר

, וועגן געלט האבן מיר נישט גערעדט מיט אים —בערל ' ראונז זענען מיר , איז עפעס נישט געקומען דערצו'ווייל ס

.סגעקומעןאיז נישט אוי'אבער ס, נאר געווען בעת השוה

?און ווען דער רבי איז יא דא —' ?? ר

מוז , ווען דער רבי איז דא וועט ער אריינקומען —בערל ' רער , וועט ער קומען אין דערוואכן. ער נישט זיין דא שבת .האלט אויף די דירה

אז דער רבי האט אים אויך , ער האט אונז דערציילטעזאגט איך האב האט ער ג? וואו וועסטו וואוינען, געפרעגט

.זאגט ער יא? ביסטו גרייט צו קומען אהער. דא א דירה

, דער ערשטער שיקול הדעת איז אונז געווען, איז אזויאיך ? לכאורה אז דער רבי זאגט וואס דארף איך א מיטינג

אויפצונעמען א , כ"אעפ. מיין דער רבי איז דאך בכח צו זאגןאיז דא א 'ס, יסןזאל נישט הי'רב צו א דיין צו וויאזוי ס

אז , איז דא שטאטוטען אין די שטאטוטען שטייט'ס, קהלאבער , ן'מען קען נישט אויפנעמען נאר ברשות פונעם רבי

אבער , דער רבי וועט עס הייסן, גוט. קהל דארף עס צו טאןטייל האבן , כ האבן מיר צוזאמגערופען די פארשטאנד"אעפ

אבער לויט די ,זאל רופן א טובים מיטינג'געזאגט אז מדאס געהער קודם צו א , שטאטוטען גייט עס נישט אזוי

וועלן , וועט דאס אפראווען'און נאכדעם אז מ, פארשטאנד .מיר טוען ווייטער

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

23 

. וועט קאסטן געלט'ס, וויל איך דא פארשלאגן פארן עולםאיך וועל , קאסט ביז דערווייל דא'איך ווייס נאך נישט צו ס

אז , געשלאגן אן אנדערע הרצאה אויךאיז פאר'ס, ענק וואסאיז צוויי . ן ברענגען פון ירושלים אהער'זלמן לייב' זאל ר'מ

און נישט , נישט ער וויל קומען... לויט אונזערע , זאכןרעדט דאס וועט אונז קאסטן אונז וועלן מיר נישט קענען 'מ

אבער איך שלאג דאס פאר . וועט נישט ארבעטן'און ס... יעקב וועט באלד זאגן וויפיל ער איז מסכים ' ראון , מצידישלמה ' מיר האט ר, איך וועל ענק זאגן אפען. צו דעם

אים , האט ער מיר געזאגט. פ.הייזלער נעכטן געווען אין ב. ער רב האט נישט גענוג פרנסה'דאכט זיך אז דער ירושלים, האט דער רבי געזאגט, ן'ן רבי'ער האט אפילו געזאגט פאר

, שוין. איך וועל אים געבן, זאגט ער נישט מיר פארוואס' וועט ברויכן געבן ר'צי מ, געלט וועט עס אונז קאסטן

אונז וויל , ן'וועט ברויכן געבן פאר זלמן לייב'ן צי מ'אהרן .זאל נישט זיין קיין מחלוקת'מיר דאך עס זאל זיין שלום ס

יר אז מצידינו אונז זענען מ, יעצט וויל איך דעם עולם זאגןאויב די , ן ער זאל קומען אהער'אהרן' גרייט אויפצונעמען ר

ווייל איך קען , ער מסכים צו שערן מיט אונז'קרית יואלמן הסתם וועט זיך עס אפרופען ביי , נישט טאן אזא זאך

, האט ער געזאגט, איך האב אים געפרעגט דאס. אים אויךך וועל אי. איך האב קינדער און איך וועל מיר אן עצה געבן

. זאגט ער, איז נישט קיין פראבלעם'ס, זיי נישט פארלאזן .ער'עטץ זענטס קרית יואל, אבער איך מוז הערן פון ענק

רב , וואס פארא טיטול, וואס פארא טיטול —' ??? ר ?הצעיר

איך האב דעם , דאס וועלן מיר באלד שמועסן —בערל ' רנישט וואס איך ווייס , האט דער רבי געזאגט, רבין געפרעגט, איך וועל דיר זאגן וואס דער רבי האט געזאגט, הרב הצעיר

איך וויל , רב הזקן וויל איך נישט הייסן, איין זאך ווייס איך .נישט הייסן רב הזקן

צי , "רב"צי ער זאל הייסן , דאס וועלן מיר באלד שמועסןאז אונז , אונזערע דעמאלאגאציע איז" סגן"ער זאל הייסן ים אויפנעמען מיט די קאנדישאנס אז ער זאל זאלן מיר א

צוויי טאג מוז ער דא זיין און דעם דריטן טאג וועט ער ער , איינער בעסערט אויס(וועט אים רופן 'קומען ווען מ

און , זונטאג, שבת, טאג 3האט מיר געזאגט אז ער וועט זיין )דינסטאג

מיט דעם בין . יא, אה שבת האב איך פארגעסן —בערל ' רדער עולם האט זיך עפעס ארויס , איך געקומען צום עולם

זאל 'ס, בין איך גרייט און איך בעט יעדן, צוזאגן וועגן דעםפשוט נישט 'ס, נישט איינער אריינשפרינגען אין אנדערן

איז נישט 'ס, איז א היסטארישע זאך'ס, איך זאג ענק, שיין' טע ראיז דאס ערש, שיין אז צוויי מענטשן רעדן אויפאמאל

.משה האט געבעטן דאס ווארט

איז זייער צו די זאך און 'ס, איך האלט —משה שעהר ' רזאל 'אז מ: בערל' ר[מוז טאן 'איז א זאך וואס מ'ס

.איז נישטא קיין שום פראגע נישט'ס, ]אהרן' אויפנעמען ר

, איר זענט אויך מסכים, בערל לאנשים' כאן שואל ר[אז דער , וואס איז שייך —יעקב גליק אומר ' ושומעים שר

דברים אינם מובנים —איז דאך נאר , רבי האט געהייסן ]כ"כ

—? איר זענט מסכים צום פארשלאג, דוד' ר —בערל ' ר !הונדערט פראצענט: ועונה

איך בין מסכים: ועונה —? דו ביסט מסכים, שלמה אהרן' ר

יא: ועונה —? איר זענט מסכים, יענקל' ר

איין טאג פלעגט ער שוין , עונהו —? שמואל דוד' ר .ער ארבעט דא פאר די מקוה, אריינקומען לעצטענס

, אליעזר ווייס' ר, דוד עקשטיין' ר: כאן שאל לאלו אנשים[' ר, חיים שלמה' ר, חיים אליעזר' ר, יצחק' ר, מאיר הירש' ר

, קרעסטירער רבי, אברהם ווידער' ר, יעקב גליק' ר, וואלף ].וכולם מסכימים

?מאיר וואס זאגסטו' ר

וואס ? נס זאגן וואס איז שייך צו זאגן'נאכן רבי —מאיר ' ר .נס זאגן'איז שייך צו זאגן נאכן רבי

ס 'איז א קהל'רבותי ס, ס מיטינג'איז א קהל'ס —בערל ' ר מיטינג

איך קען אייך , פאר אונז וועט עס שווער זיין —מאיר ' ראיר האט איר וועט עס נישט אנקוקן, זאגן אזויפיל

, פאר אונז וועט עס זייער שווער זיין, געפרעגט א גוטע זאךנישט נאר אויף די , ווייל ביי אונז איז דער רב אינוואלפד

נאר וואס , איז א שווערע זאך'ס. נאר אויף יעדע זאך, ת"תקריגט זיך און ער 'איז אסאך שווערער טאמער מ'ס, דען

ער ביי אונז אויך וועט אסאך שווער'ס, וועט דא נישט זייןאון , ווייל די זאך ריקט זיך אריבער זייער שנעל, ווערן

נאר , אסאך שווערער זיין, ארבעט שוין דארטן ווי דא'ס ,וואס דען

פארוואס זאל דאס זיין , איין מינוט, איין מינוט —בערל ' רכאן מושיבים [וועט זיך גארנישט קריגן 'מ, קריגט זיך'אז מ ...]וועט נישט דאס טוען'מ טאמער, פארקערט: לו

ווען ביי אונז האט מען א רב , גוט וואלט געווען —מאיר ' רהאט 'טאמער איז עס אזוי ווי ס, נאר וואס דען, טיים- פול

...איז זיכער בעסער, זיך דא געטוען

, אונז האבן מיר געשמועסט, נאך בעפאר אלעם —בערל ' ראן , ואלאז עס איז נישט דא אן עקסטער קהלה קרית י

אונז מוזן מיר זיך , עקסטערע קהילה אין וויליאמסבורגהאט דאס א 'מ, איז נישטא אזא זאך'ס, האלטן צוזאמען

.למעשה אונז זענען מיר איין קהלה, נאמען געגעבן אזוי

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

24 

איך האב געוואלט מסביר זיין וואס —אברהם ווידער ' ר .ער האט געזאגט זייער בקיצור, מאיר האט געזאגט

, האט פריער געפרעגט וואס אונזערע עקספירענס איזאיר און איר האט געפרעגט א שאלה וואס קרית יואל וועלן

וואס , טע זאך- 2קודם וועל איך ענטפערן אויף די . זאגטאז טאמער וועט זיין אז ער וועט זיין , קרית יואל זאגט איז

ער 'און דאס איז דער אמת, דא און עס וועט זיין שטילדעמאלטס וועט ער זיין דא , זאל זיין שטיל'וואס ספארמאל

, און דער רבי וועט זיין רבי, רב און ער וועט זיין דארט רבוועט זיין א סאטמערע קהילה קדושה אזוי ווי 'און ס

.ברויך צו זיין'ס

אונז האב , צו פארענטפערן פארוואס דארט איז אזוי גוטקהלה מיט די די, מיר זיך אונטערגענומען דארטן די הנהלה

און אונז טוען מיר נישט , אז אונז האבן מיר א רב, הנהלהפארשטייט זיך , איז דא'ווען ס, גארנישט אן דעם רב

איז זיך 'האט א רב און מ'אבער מ, רעדט זיך צווישן זיך'מ, יעדע זאך גייט מען דורך, גייט אדורך'מ, שואל עצה

ריין צום פארשטייט זיך די גאר גרויסע זאכן גייט מען אאיז דער לעצטער ווארט איז , מאכט זיך'אבער ווען ס, ן'רבי

.דער רב

עקאנאמישע זאכן , וואס הייסט א יעדע זאך —בערל ' ר ?אויך

רעדט זיך עניני הקהלה וואס 'מ, ניין, ניין —אברהם ' ראיז דא 'אבער ווען ס, רעדט נישט'מ, איז שווערע זאכן'ס

אסאך מאל מאכט זיך , ךמאכט זי'זאכן פראבלעמען וואס סקען זיך נישט 'א פראבלעם צווישן די קהילה מענטשן און מ

שמועסט מען זיך דורך , וויל זיך דורכקומען'מ, דורכקומעןאון , ווייסט אז ער האט די לעצטע ווארט'ן רב און מ'מיט

דאס האט אונז געברענגט א געוואלדיגע הצלחה סיי אין די ן עס איז נישט דא אז יעדער או, מוסדות סיי אין די קהלה

, איינער מאן דהו קען זיך יאווענען און זאגן אזוי און אזויטוען מיר איז אלעס בהתייעצות 'ווייסט אז וואס מ'ווייל מ

פארשטייט זיך . און דאס איז דער פשט דערפון, פונעם רב, פירט מיטינגען אן דעם רב אליין'איז דא זאכן וואס מ'ס

וועט זיין דער 'איך וויל נאר זאגן אז סאון . פארשטייט זיךהאט 'מ, האט פריער געפרעגט דא'מ. גרעסטער כבוד שמיםוויל לעזען די 'אז מ, די אלע פראבלעמען, אסאך גערעדט דא

, איז דא וועגן וויאזוי צו לעזען דעם פראבלעם, פראבלעםאון איך , אז יעדער איינער, קען לעזען די פראבלעם'און מ

אויף א , דער איינער זאל זיין צופרידןמיין טאקע יעברויך זען אז 'און מ, דעס איז א חלק דערפון, פרידליכן אופן

האלט איך אז עס , וועט מיטארבעטן מיט יעדן איינעם'מ .וועט זיין א געוואלדיגער כבוד שמים

איך וויל זאגן וועגן דעם צי אונז זענען —אליעזר ווייס ' ריואל אז דער רב זאל קומען מיר מסכים דארט אין קרית

.אהער אויך

ן אריין אין קרית יואל איז דא א געוואלד וואס 'דער אמתאיז דא 'ס, נאר וואס דען, קען נאך טוען זייער א סאך מער'מ

עפעס א געוויסער , ל"א קורצע מעשה פון נאסודער רב זרבי איז זיך געקומען צו אים זיך געזעגענען אז ער פארט

האט ער אים געפרעגט און פון ווי . באזעצען י זיך"קיין אוועט אים שיקן פון 'האט ער געזאגט אז מ? וועט איר לעבן

איך מיין אז ווי , האט דער נאסעדער רב געזאגט. ל"חוי און דער קאפ זאל זיין אין "איידער איר זאלט זיין אין א

ל און דער קאפ "זאל ער שוין ענדערש בלייבן אין חו, ל"חוווי איידער , דער זעלבע זאך זאג איך אויך. י"ן אין ארזאל זיי

דער רב זאל זיין אין קרית יואל און דער קאפ זאל זיין דא זאל ער ענדערש זיין דא אויך און ער זאל קענען זיין , כסדר

.אויף אלע ביידע

.פיין —' ??? ר

ב "דער עולם פון וומ, איך ווייס נישט —דוד עקשטיין ' ראונזער רב , דעם טאג טעגליכן לעבן פון רבזעהן נישט צו

דער קרית , זאל זיין געזונט האט זייער א שווערע ארבעט. ממש עבודת הפרך איבער די כוחות ער רב ארבעט'יואל

דא ענדיגט זיך די . (פון גאנץ פרי גייט ער אין ישיבה ארייןערשטע זייט און עס איז נישט אויפגעכאפט א חלק

).דערפון

:ער רב ערשיינט יעצט ביי די מיטינג'לקרית יוא

עס , איך וועל זאגן א מלתא בדיחותא, רבותי —בערל ' ר, היתה יהודה לקדשו ישראל ממשלותיו, שטייט אין ייטב לב

, פאר דעם איז געווען א מנהג ביי אידן בכל תפוצות ישראלגעענדיגט . אז מען האט געמאכט וואלן פאר ראשי הקהלה

שי הקהלה וואלן האט מען נישט האט זיך אז די רא .אבער א רב האבן מיר יא אויפגענומען, געמאכט

איך וויל זאגן , מיר האבן דא געהאט א מיטינג —בערל ' רן 'אז אויף די אויפפאדערונג פון רבי, ער רב'דעם קרית יואל

, איז ער אויפגענומען פה אחד, זאל זיין געזונט אן שטארקן אין 'ן רבי'צוהעלפן פאר, זיין ה"זאל אי, ער רב'קרית יואלאון דער קרית , ווי אימער עס איז נאר פארהאנדן, די רבנות

] שבת: אחד אומר[ער רב וועט אריינקומען אויף 'יואלוועט זיך 'וויאזוי ס, צו דריי טאג, צוויי טאג, וויליאמסבורג

און אונז מיר ווילן ווינטשן דער גאנצער , שוין אויסארבעטןאונז וועלן שוין קענען רופן נישט , ן רב'ב פארעולם מזל טו

דעם טיטול , וועט קענען רופן'מ, ער רב'דווקא קרית יואל - הרב מקרית יואל [האבן מיר נישט געהעריג אויסגעארבעט

דער רבי , מיר האבן נישט געוואוסט, ]איך וועל באלד זאגןער גלייכט עפעס נישט , האט געמאכט עפעס א ווערטל

ברויך מען . ער וויל נישט הייסן רב הזקן, עירדעם רב הצדער אייבערשטער , אבער דער עיקר איז. דאס אויסארבעטן

זאל העלפן אז דער רבי זאל זיין געזונט און שטארק און און דער רב זאל זיין ) אמן: קהל(ן 'פירן אונז קעגן משיחדי קרית , עס איז א שווערע עבודה. געזונט און שטארק

מיר האבן געבעטן , דן האבן דא מעיד געוועןער אי'יואל. איז א שווערע עבודה'זיי האבן געזאגט אז ס, רשות פון זיי

אבער למען תועלת . דער רב האט היינט אויך גענוג ארבעט, איז א גרויסע קהלה'ס, פעלט זיך שטארק אויס'ס, הענין

און אזוי ווי וויליאמסבורג איז די צענטראלע קהלה פון

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

25 

בעטן מיר אז דער , ממילא ליגט אויף אונז א חוב ,איבעראלוהקהל עונין מזל . [מזל טוב. רב זאל אננעמען דאס התמנות

].טוב

די . הנה ברך לקחתי וברך ואשיבנה —א "הרב שליט. האט געזאגט) בערל' ר(ווערטער וואס דער ראש הקהל

בערל האט מיט מיר ' ק ר"אז דער ראה, נאר דער אמת איזאון איך . ט פון דעם ענין מיט א לענגערן זמןשוין גערעד

איך האב מיך פרובירט מדחה צו זיין , האב דאס נישט אזוי, איז נישט אזוי גרינג'איך האב געוויסט ס. פון צייט צו צייט

ווער עס , ווייל דאס יעצטיגע איז אויך, קומט שווער אן'ס, ךאיז דאך דא דא זע אי'און ס, קומט ארויס קיין קרית יואל

ווייסן אז אין די ישיבה און די , ער בעלי בתים'קרית יואלפולט 'ס, קהילה פון קרית יואל דאס אליינס מער ארבעט

דארף זען 'בערל האט געזאגט מ' ר, ממילא. אויס דעם טאגהאב איך פארשטאנען אז דאס מיינט נאך , וויליאמסבורג

לא , און אזוי ווי די גמרא זאגט. ארבעט און נאך שעות, דאס איז נישט א מליצה, שררה אני נותן לכם אלא עבדות

ל ברוחב בינתם "נאר דאס איז דברים כמשמעם וואס חזברוב חכמתם האבן פארשטאנען דאס לעבן און זיי האבן

אז דאס איז נישט קיין , פארשטאנען אמיתיות הדבריםצרכי . איז טאקע באמת אן עבדות'ס, שררה נאר א עבדותאיז דא אסאך ענינים אסאך 'ס. יםעמך ישראל מרוב

עס איז דא פראבלעמען וואס זענען . פראבלעמעןאיז דא פראבלעמען וואס זענען 'דיגע און ס'ציבור, איז אלעס פראבלעמען'אבער ס, דיגע פראבלעמען'יחידותדארף צו טאן צום 'מ, קען עס נישט אלעס מדחה זיין'און מך מיר די זאך האב אי, דארף האבן סייתא דשמיא'מ, ענין

.נישט צו געיאגט

זעט אז דער זמן 'וואס מ, אבער אויף יעדע זאך קומט א זמןט און א סאך אידן האבן "איך בין געווען דא יו. איז געקומען

זיי האבן , גערעדט צו מיר דא און זיי האבן מפציר געוועןדער טאטע זאל זיין , פעלט זיך אויס'ס, מוז'אז ס, געזאגט

אז , מאכט זיך אזוי, טארק לאורך ימים ושניםגעזונט און שווינטער איז ער אסאך , יעצט מוז ער אלץ אוועקפארן

חדשים נישט וועגן די גרויסע קעלטן קען מען נישט זיין איז , און זומער אזוי ווי עס ווערט אביסל ווארימער, דאהי

אים אויך לצורך בריאותו אים אים בעסער אז ער איז אין און די לופט איז , דארט א שיינער הויף'ס, קרית יואלאיך רעד יעצט דאס איז דער מציאות פראקטישע , בעסער

און אויב דאס איז א טובה פאר זיין געזונט מוז מען , זאךהאט זיך אזוי געמאכט די , ממילא. דאך אלעס אוועק קוקען

אז מערערע חדשים פון יאר איז ער נישט אין , לעצטע יארןפסח איז פאר קרית יואל איז א גרויסע באלד נאך. שטאט

שמחה און קרית יואל קוקט ארויס דערויף און קומט 'דערהייבט די גאנצע שטאט מ'דערפריידט און ס'ס

איך מיין א גרויסער , עס איז דא זייער שיינע שבתים. ארויסציבור פון דא זענען שוין געווען אין קרית יואל און זיי

איך , שט צו זאגן אז דא איז נישטאיך מיין ני, האבן געזען, מיין צו זאגן אז קרית יואל קוקט שטארק ארויס דערויף, למעשה כשהצדיק בעיר הוא הודה הוא זיוה הוא הדרה

איז אזוי אז אסאך חדשים יעצט אין . באשיינט די שטאט'סממילא איך , די זומער חדשים איז ער אויך אין קרית יואל

דא אידן וואס האבן געזאגט און זיי איז , ט"בין געווען דא יו

הגם , איז פארפאלן'א סימן ס, מוז זען'האבן גערעדט אז מדארף צו זיין 'וועט מיר יעצט אסאך שווערער זיין אז מ'ס

נאר . איך ווייס נאך נישט וויאזוי איך וועל דאס, אויף צווייאז דער טאטע וועט זיין , דאס פארשטיי איך, שבת, קודם

ממילא , ט וועט ער זיין אין קרית יואל"אך יוזומער יעצט נוועט מיר אויסקומען דעמאלט צו טיילן דעם שבת און

איך קען דאס נישט זאגן אז . קומען אהער אין שטאט ארייןאיך , אבער איך וועל זיין אין שטאט דא, איך גיי ערזעצן

, ק דא מיטן ציבור"איך וועל זיין שב, ד"וועל זיין אין ביהמוועט עס 'ך אינמיטן די וואך כפי הצורך ווי אזוי מאון אוי

אבער , איז שווער פארצושרייבן פונקטליך א פלאן'ס, זעןעס , אזוי עס זאל קענען, ה אויסגעארבעט ווערן"וועט אי'ס

.זאל זיין צופרידן'זאל אויסגעפירט ווערן אז מ

, קוקט צוריק יעדע זאך זעט מען'ווען מ, מזקנים אתבונןל דער דברי חיים "דער צאנזער זיידע ז, עוועןאזוי איז ג

ער האט אים , האט אויפגענומען א זוהן דער קרייזער רבאון ער איז געווען רב בחייו פונעם , אויפגענומען אויף צאנז

איז דא היינט 'אז ס, אינטערעסאנט איז. הייליגן דברי חייםא בריוו פונעם ייטב לב געשריבן אנהייב ווינטער צי חיי

אנהייב , איך געדענק נישט פונקטליך, ה צי תולדותשרדער . ער איז נאך געווען געזונט, ג"ווינטער אין יאר תרמ

ג איז ער נאך געווען "ל דער ייטב לב ווינטער תרמ"זיידע זהערשט פסח צייט האט זיך אנגעהויבן , אינגאנצן געזונט

.פסח, ווייסט אביסל'ווער ס, איז ער נישט געזונט געווארןאיז 'און ס. בערך א האלב יאר איז ער נישט געזונט געווען

סוגיות וואס ער האט נאך , דא א קונטרס חידושי תורהאיז דא 'ס, ג"פארגעלערענט פאר די בחורים ווינטער תרמ

הקשה , היינט א העתק א תלמיד שרייבט אראפ די חידושיםב "ר, ן קונטרס'אויפגעשריבן אויבן אויפ, ר ותירוץ"אדמוהאט ער נאך געלערענט אין , ג"וואס דאס איז תרמ, ת"אמ

איז דא א בריוו וואס ער שרייבט צו קהל פון —. ישיבה, ט"ער בעט מען זאל אויף נעמען דעם קדושת יו, סיגעטאון , אלס רב אין סיגעט, ער שרייבט ארויס דעם נאמען, בני

עס . ן זון'זאל מען געבן פאר, דאס געהאלט וואס קומט איםאיז אן אינטערסאנטער 'ס. יז דא היינט נאך דער בריווא

.ל האט אזוי געטאן"בריוו ווי אזוי דער ייט

ט האט אויפגענומען דעם "ל דער קדושת יו"דער זיידע זאויך בחיים חיותו האט ער אים , ל דעם עצי חיים"זיידן ז

.אויפגענומען רב אין סיגעט

וואס דאס , בערל האט דערמאנט א ווארט פון א נאמען' רוועגן דעם האב איך אזוי אינזין , איז אביסל א האקעלע זאך

, די וועלט האט אנגערופען דעם קרייזער רב, געהאט, האט אים נישט גערופען סאנזער רב'מ, "קרייזער רב"

טאקע מהאי טעמא מען האט אים אויפגענומען בחייו האט , פונעם דברי חיים וואס ער איז געווען סאנזער רב

מען האט אים גערופן , ן אים נישט גערופן סאנזער רבמעדאס האט מען געטוען לכבודו פונעם , "דער קרייזער רב"

. אזוי פארשטייט מען איז דאס געווען, הייליגן דברי חייםוואלט געווען אויך לכבודו 'ממילא פארשטיי איך אז ס

זאל 'אז ס, פונעם טאטן זאל זיין געזונט און שטארקווייל דאס איז פונקט , ייבן רב פון קרית יואלווייטער בל

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

26 

אזוי מיין איך דאס איז , דארף נישט אנדערש'מ, גענוג .לכבודו פונעם טאטן זאל זיין געזונט

אז די עצם זאך איז אזא בחינה , עס איז איבעריג צו זאגן, נואיז דאך , טראכט אריין'ווייל מ, י זאגט ויחד יתרו"ווי רש

ע זאל זיין געזונט איז דאס בריאות אז דער טאט, דער פשטאיז דאך קומט אויס , איז נישט אזוי הונדערט פראצענט

דאס איז דאך דער , דאס האט צוגעברענגט, דאס איז דאךממילא קען מען נישט זאגן אז עס , גורם פאר די גאנצע זאך

ווייל אילו , ווייל עס איז נישט קיין שמחה, איז א שמחהוואלט געווען הונדערט פראצענט ווען דער טאטע, זכינו

וואלט די גאנצע , געזונט אזוי ווי עס איז געווען ימים מקדםוואלט גוט געווען אזוי ווי עס 'ס, זאך נישט אויסגעפעלט

קומט אויס מוז מען , עכשיו שלא זכינו צו דעם. איז געווען, ממילא קומט אויס דארף מען צו וויסן. עפעס מאכן אזוי

קען נישט זאגן אז 'ממילא מ, איז אזוי'ון סא, איז אזוי'סאיז אזויווי 'ס! איז נישט אזוי'ס, ט"איז א יו'דאס א שמחה ס

.איז אזא ויחד יתרו'ס, איך זאג

דארף מען אין אזא צייט דארף , איז'על כל פנים וויאזוי סדער , זאל האבן סייעתא דשמיא'מתפלל זיין מ, מען בעטן

אז מען , בות זאל מגין זייןאייבערשטער זאל העלפן זכות אלרומם קרן , זאל קענען טוען להגדיל תורה ולהאדירה

איז דא א 'ס, עס איז דא א גרויסע ארבעט. התורה וישראלאיז דא 'ס, ע בעלי בתים'גרויסע קהלה מיט א סאך חשוב

ע מוסדות הן אין חינוך הבנים הן 'חשוב, גרויסע מוסדותבחורים וואס זענען פילע הונדערטער , אין חינוך הבנות

ה ערליכע אידישע "אלעס ב', איז זרע ברך ה'ס, דאהימיטל יאריגע , עלטערע אידן, אברכים, בעלי בתים, קינדעראן שטארקע ערליכע , טף ונשים, קינדער, יונגעלייט, אידן, וואס דאס קען מען דאך נישט פארשטעלן, קהלה

רהיים אינדע. אינדערהיים איז דאך אזא זאך נישט געוועןאיז עס געווען , איז געווען א שטאט מיט א קהלה'ווען ס

ה "דא איז ב, פון א געמישטע סארט פון א געמישטער עולםאיז 'ס, איז כסולת מנופה'ס, איז די קהלה א אויסגעוועלטעל "אזוי ווי דער פעטער ז ,אויסגעזויבערט פון יעדע מין

נישט ?פארוואס, פלעגט צו זאגן אין ארור מדבק בברוךאון .ווייל דער ארור וויל נישט, ווייל דער ברוך וויל נישטדער ארור , ביי אונז אין די קהלה, דאס ביי אונז אויך אזוי

און דאס , זוכט נישט און ער וויל זיך נישט מדבק זיין בברוךאונזער קהלה איז טאקע מיוחד , איז טאקע א גרויסע מעלה

.מנופהאיז א סולת 'ס, פון אנדערע קהלות

דער טאטע זאל דער , נו דארף מען בעטן טאקעדער , אייבערשטער העלפן ער זאל געבן אריכות ימים ושניםדער , טאטע זאל זיין געזונט און שטארק מיט כוחות פרישע

ער זאל קענען דינען דעם , אייבערשטער זאל אים העלפןער זאל פירן די גאנצע עדה , באשפער מתוך נחת ושמחה

ש "לכל אנ, איבעראל, ון סיי אין אנדערע מקומותסיי דא אדער אייבערשטער זאל העלפן יתחדש , הסרים למשמעתו

דער אייבערשטער זאל אים געבן פרישע , כנשר נעוריויעצט , ביז דער אייבערשטער וועט העלפן, געזונטע כוחות

זאל דער , בניסן נגאלו בניסן עתידין להגאל, איז ניסןמיר זאלן אלע זוכה זיין אקעגן צו גיין , אייבערשטער העלפן .א"דעם גואל צדק בב

)אמן: קהל עונים(

מיר האבן דא געשמועסט אז מיר זאלן —בערל ' ראון ער , ן'האט געקאלט משה גבאי'מ, אריבערגיין צום רבין

האט געזאגט אז מיר קומען דער גאנצער ציבור און ער איז .מסכים

.ך אזויעס פאסט זי —ער רב 'קרית יואל

.א קליינע אנאליז אויף די מיטינג

בערעל פרידמאן איז מסביר פארוואס מען דארף האבען איינעם צו שטיין צו האנט פאר די קהילה און מוסדות און

דער עולם ווייס אז עס קאכט זיך : "דאס איז זיין לשון! אז וויליאמסבורג גייט צוגרינד, טומלט זיך'ס, לעצטענס

אנגעהויבן פון משה , אבן דאס געזאגטחשובע מענטשן האיז 'ס, ד איז דא"אז שבת דאס ביהמ —, ן ארונטער'גבאיאיז אלץ 'איך וויל נישט אויסרעכענען וואס זאכן ס! הפקרדער רבי קען זיך . ן פלאץ'דארף דא האבן א רב אויפ'מ. דא

דער רבי איז זומער אין קרית . מיט דעם נישט מטפל זייןדארף מען האבן א רב אויפן , אין מיאמי יואל און ווינטער

".פלאץ

אהרן איז אנגעקומען שפעטער ביי די מיטינג און דאס ' ר דער טאטע זאל זיין געזונט און : "זענען זיינע ווערטער

אז יעצט מוז , מאכט זיך אזוי, שטארק לאורך ימים ושניםווינטער איז ער אסאך חדשים נישט , ער אלץ אוועקפארן

און זומער , גרויסע קעלטן קען מען נישט זיין דאהיוועגן די איז אים אויך לצורך , אזוי ווי עס ווערט אביסל ווארימער

, בריאותו אים אים בעסער אז ער איז אין קרית יואלאיך רעד , און די לופט איז בעסער, דארט א שיינער הויף'ס

און אויב דאס , יעצט דאס איז דער מציאות פראקטישע זאךטובה פאר זיין געזונט מוז מען דאך אלעס אוועק איז א ".קוקען

: אהרן' שפעטער ביינאכט ביי די מיטינג ביים רבין זאגט רהאט 'און מ, ס אפיס א מיטינג'עס איז געווען דא אין קהל"

בערל דער ראש הקהל ' ר, און קהל, מיך אריבערגערופעןאגט האט געז'און מ, יעקב און אנדערע חברי הקהלה' מיט ר

ווינטער איז זייער ,אז אזוי ווי פארען טאטען איז א טובהמוז מען , איז גרויסע קעלטען אין ניו יארק'ס, קאלט דא

מוז מען אוועקפארען וואו עס , אוועקפארען לצורך בריאותאון זומער אפילו ווען עס איז פרילינג איז . איז ווארימער

, גארטעןדארטן האט מען א , אין קרית יואל גוטע לופטאיז בעסער און אז עס איז לטובה 'ס... מיט א, מיט א הויף

, נו .פארן טאטענס בריאות אז דער טאטע זאל זיין דארטען ".איז אלעס מוותר, קהל מיט דעם גאנצען ציבור, איז אלעס

' ווי עס זעט אויס איז געווען אפגעשמוסט בערעל מיט רגייט מען ,רפון זומער און ווינטע, אהרן אז די ווערטער

אהרן ' ווייל ביידע נוצען די זעלבע ווערטער און ר. נוצען .נוצט עס צוויי מאל

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

27 

: אהרן ענדיגט' די ענדע ווי ר, אבער מער אינטרעסאנט איזאנאליזען אויף די ווערטער זענען ". עס פאסט זיך אזוי"

. גענצליך איבעריג *

.נאך איין קליינע אבער גאר וויכטיגע אנאליז איז אזאנס נישט 'ס" :ינימין הירש רעדט זיך אפ אזב

ציט דא אויף א דור פון 'ע מ"ממש ל, געהערט געווארןמיט א שמחה וואס דא האט . שלעגערס און פון קלאפערס

איך האב געמוזט אנכאפן מיינע צוויי בחורים , זיך געטועןאיז 'ס ,אלטע, יונגעלייט! נישט לאזן אוועקלויפן, נעבן מירהאט זיך מחיה 'ממש מ, זיידעס, געלייט זיידעסדא יונ? ם"האט זיך מחיה געווען אזוי ווי א שטיקל רמב'מ, געווען

... זאל טוען'וועט שטעלן דיינים וואס מ'זיצט מען דא מ —! מלמדים דארף מען נעמען, דארף נישט נעמען דיינים'מ

מיר האבן מחנכים אין די ישיבה וואס זיי לערנען נישט וועט שוין קומען 'מ —? וואס טוט זיך דא, קינדעראונזערע

ן זאל זיין געזונט 'וועט חלילה נעמען דעם רבי'צו א מצב מדאס וועט , גייט'לויט ווי ס! ד"און ארויסטראגן פון ביהמ

דעס , דיינים, דעס! פון דעם דארף מען רעדן. זיין דער סוף .איז נישט אינטערעסאנט

וואס איך בין , אויסער דעם ,און נאכדעם" :אויך זאגט ער

און איך מוז זאגן אז איך בין , היינט געוואויר געווארןאיך , זיי זיצן דא צווישן אונז, אז צווישן דא, אביסל נאאיוו

האבן געוואוסט וואס דאס גייט , ווייס נישט קיין נעמעןע א "זאגט ל'ווי מ —איז געווען א 'ס, געשען אזא מין זאך

נישט געמאכט פון איין טאג צום דאס האט זיך! פוטש " אנדערן

טוט 'איך האב נישט געוואוסט אז בכלל ס: "וויטער זאגט ער

, אז ראצערס דרייען זיך ארום. זיך דא וועבן אזא גאנצע זאךדער איז , יעדער ראצער האט א מיינונג אויף א מענטש

דעם דארף מען הארגענען און דעם , און דער איז אזוי, אזויאיך האב . דאס גערעדעכץ, איך מיין. ען הענגעןדארף מאיך , איך קען ענק זאגן, ט האב איך געהערט"יו, געהערט

איך האב געהערט , ן מויל'וויל עס נישט ארויסברענגען אויפאיך —, ן זאל זיין געזונט'ן רבי'פון יונגעלייט ווערטער אויפ

אויף א ? נעמט אזעלכע ווערטער'ווייס נישט פון ווי מ " ?יינעם אופןש

זענען שוין די ? מען האט גערעדט אויפען רבין, פאוואליעגעווען אין ,די בני יואל, די מתנגדים, די שונאים, זאליס ? וועם האט ער געמיינט? ד יענעם פסח"ביהמ

אהרןס מענטש און ארויף ' בינימין הירש איז געווען רעלכע געקוקטער ביי גאנץ קהל און דא רופט ער זיך אן אז

ווערטער אז ער האט געהערט ווי יונגעלייט רעדען אויפען און ער האט מורא אז מען וועט נאך דעם רבין . רבין

? "פוטש"און ער נוצט ווערטער ווי . ארויסטראגען פון שול

? וואס האט ער געזען אזאנס

אהרנס מענטש איז ' אפילו א ר אלא מאי איז געדרינגען אז

אהרנס מענטשן מאכען א ' טערט אז רגעווארען אויפגעציפוטש און זיי רעדען אויפען רבין שריקליכע ווערטער און

. ד"זיי וועלען נאך אים טאקע ארויספירען פון ביהמ

. ניבא ואינו יודע מה ניבא

* פון קהלס מיטינג זונטאג זעט מען אז יעדער פון קהל האט

מידים איז דער איחוד התל: איינגעשטימט אויף איין זאךעס איז פיל ענדעש א פירוד . זייער ווייט פון א איחוד

.התלמידים דא האט זיך געמאכט , איך האב געמיינט" —יעקב כהנא ' ר

אין איין , אזא ארגעניזעשאן וואס איז איחוד התלמידיםזיי , זיי האבן געמאכט גוטע זאכן, וועג איז דאס א גוטע זאך

איז בנין נערים 'אבער ס, עןהאבן געמאכט שיעורים צו לערנזאל זען די ראשים פון די איחוד התלמידים זאלן 'מ. סתירה

ס 'זאל זיין אונטער קהל'און ס, אריינקומען אין קהל ארייןאון , און ממילא דעמאלט האט מען אלע יונגע לייט, רשות

א ,טאמער האט מען עפעס פראבלעמען קעגן א יונגערמאןגערמאן אנדערש רעדן ווי אן יונגערמאן קען מיט א יונ

זאל 'דאס מ. עלטערער מענטש רעדט מיט א יונגערמאן' איך האב געהאט שוין גערעדט מיט ר, גרייט קען אמאל

אז מען זאל עס , שלמה זלמן סאנדער אפאר מאל וועגן דעם, עס איז היינט געווארן. קענען אריינברעגנען אין קהל ארייןן אזא מין עקסטערע די איחוד התלמידים איז געוואר

דער איחוד : אחד אומר[עס איז געווארן א , ארגעניזעשאןעס איז געווארן , א גרויסער פירוד, ]מאכט א גרויסן פירוד

און עס ווערט ארגער ... ווי אן עקסטערע ארגאניזעישאן "און דער פירוד ווערט אלץ גרעסער, און ארגער

. צוויי ווערטעראיך וויל זאגן " —יעקב צבי שענפעלד 'ר

זאל 'מ. זאל קוקן וואס דא איז געשען'מ, ליידער, ליידערהאט מען געזען אזוי ווי ער , וואס דא איז געשען. וויסן אזוי

קופקעס , איז געווען קופקעס בחורים'ס, האט געזאגטוואס זענען געווען פארנומען מיט די גאנצע , אינגעלייט

—, שטעלן אביסלזאל אפ'אז מ, די ערשטע זאך איז .זאך, אויסער דעם אנדערע זאכן וואס איך האב פארצושלאגן

קהל זאל איבערנעמען אינגאנצן דעם , טאקע וועגן איחוד "איחוד

בינימין הירש שרייט פאר : נאך א קליינער באמערקונג

זיי וועלען אים , ווייטאג אז די יונגעלייט רעדען אויפען רביןעדט ער איין רעג וועגעל נאך ארויסטראגען און נאכדעם ר

די עליות אז די יונגעלייט קויפען עליות נאר צו צו פיקסען אבער ווער עס ליינט דעם פראטאקאל זעט . דעם און יענעם

און בערעל . אז בינימין רירט דאס אן נאר צום ענדע ...פרידמאן ענטפערט אים דוקע וועגען די עליות

:זאךאון בינימין ענפערט אים טאקע צו די

באצאלט 'דו זאגסט אז קויפט עליות און מ —בערל ' ר ).מתווכחים ביניהם(? דוד הערש איז נישט דא. נישט

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

28 

דא ! קיין חוזק זאלט איר נישט מאכן, בערל' ר —בנימין ' ר. באצאלט נישט'באצאלט יא צי מ'איז נישט די רעדע צי מ

באצאלט 'צאלט יא צי מ'דא איז נישט די רעדע וואס מ .נישט

* בערל ' ק ר"אז דער ראה, נאר דער אמת איז"אהרן זאגט ' ר

האט מיט מיר שוין גערעדט פון דעם ענין מיט א לענגערן " זמן

. איך האב געמיינט אז דער רבי האט געוואלט, אנטשולדיגטוואו ? און ער האט אים האט היינט אינדערפרי אויפגענומען

בערלען האבן דאס אהרן און זאגט אז ער מיט' קומט דא ר ? אפגעשמועסט איבערען ווינטער

*

נאכען אסיפה ביים טאטען אין הויז ווי עס איז געווארען אהרן ' איז ר, געשיכטע אפגעפרעגט די רב הצעיר

.אהיימגעפארען קיין קרית יואל

ט "יעדעס מאל ווען ער פלעגט זיין אויף די ערשטע טעג יודי צווייטע טעג ביים טאטען פלעגט ער אבער זיין

.און ער איז יענע נאכט אהיימגעפארען. אינדערהיים

מען קען נישט וויסען וואס ער האט אויפען וועג אהיים אבער לכאורה האט ער געטראכט אז די באן . געטראכט

פארט שוין ממילא און משה גבאי קען שוין גארנישט טון דאס צוריק צו דרייען אפילו דער טאטע האט אים נישטגעמאכט און אפילו גאנץ קהל האט געזען און געהערט

ערשטהאנטיג אז דער רבי האט אים נישט געגעבען א ברכה און . אפילו נאר צו זיין אריינקומען איבער די וואך

. אפגערעדט פון ווערען רב הצעיר

ווען מען איז אנגעקומען , מ פסח"דחוה' מאנטאג צופרי גי ווענט געווען אנגעקלעפט אין די סאטמארע שולען זענען ד

. מיט די צעטליך

 

 

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

29 

מאל א וואך איז נולד געווארען א נייער 2-3פון אריינקומען

."רב דקהילותינו קדושות. "דערהעראיי וואס האט לאנדאן געהאט צו טון מיט דעם אז דער רבי

' אבער ר? איז ווינטער אין מיאמי און זומער אין פלארידא

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

30 

און שוין נישט רב ,וארען דער פאקטישער רבאהרן איז געו

.הילף וואס מען האט גערעדט ביי קהל- בצעיר אדער א צו ט "מ פסח תשנ"דחוה' ג מאנטאג

ד אין קרית "אהרן אין גרויסען ביהמ' צופרי דאווענט ר אהרן אויף זיין פלאץ ' שטייט ר, כמעשהו אתמול. יואל

ון נעמט אן מזל טוב אויפען מזרח זייט ביים אויבען אן אאהרן האט ' ר. פון די שעפסען וואס שטייען אין די רייע

גקרייזעלט ארויפ , שיין געמאכט די פיאות, כמעשהו אתמול . אויפען שטערען און לאכט ווי א זיבעלע

קיינער פון די רייע ווייסט נישט אז נעכטען ביינאכט איז ער זיין טאטען געווארען אנגעפאטשט פון קאפ ביז פיס דורך

מאל א וואך קיין 2-3בלויז פארען וועלען אריינקומען און אפגערעדט פון ווערען דער רב . וויליאמסבורג

.דקהילתינו הקדושות די בכל אתר ואתר

ווי נישט צו אים גערעדט האט זיך זיין טיטול איון מיטען די צו רב דקהילתינו הקדושות , נאכט געהויבען פון רב הצעיר

ער ווייסט ביי זיך אז די מלחמה איז א . אתר ואתרדי בכל פארגאנגענהייט און מען גייט געהעריג איבערנעמען גאנץ

.און אבער שוין, סאטמאר

ווידער , נאכען דאווענען האט מען כמעשהו אתמולאויסגעבראכען אין א קול רנה וישועה און דער גאנצער

ען די פנימער האב. ציבור האט געשאלט און געיובלטגעלאכטען פון פרייד ווי ווייט עס איז געלונגען דער

.שטיקעל

קופקעס שטייען און פאליטיזירען און יונגעלייט מאכען שוין ליסטעס מיט נעמען ווער עס דארף פליען די ערשטע

.און ווער די צווייטע און אזוי ווייטער און ווייטער

האט מען , ווי אזוי מען האט דעמאלט געשמועסטאסען אז משה גבאי גייט יא פארבלייבען ביי זיין באשלווייל ער גייט מוזען ווערען א וואויל יונגעל און זיך , אמט

צושטעלען פולי צום נייעם רב דקהילתינו הקדושות די בכל אבער , און דאס זעלבע מיט זיינע נאכשלעפער, אתר ואתר

דער איד גייט מוזען זיך צושטעלען צום נייעם רב און אויפהערען צו , ו הקדושות די בכל אתר ואתרדקהילתינ

.זלמן לייבען פון ירושלים' דעקען די דרשות פון ר

איין נאמען האט יעדער זיך פאראייניגט אז ער מוז פליען און מען האט דעמאלטס דערציילט אז דער נייער , אט שוין

רב דקהילתינו הקדושות די בכל אתר ואתר גייט דאס נאך ארויסווארפען , און דאס איז, מ"ן מיטען חוהמאכען נאך אי

וועלכער איז דעמאלטס געווען שונא , אריה לייב גלאנצען . ן'נומער איינס נאך משה גבאי

*

במשך פון מאנטאג נאכען דאווענען ביז פארנאכטס איז קען זיין . נישט געווען עפעס וואס דער ציבור האט געוויסט

ך ווייס נישט און ווער עס אבער אי, אונטער די קוליסען יא .ווייסט יא קען מיר שיקען אין אישי

דער עולם האט געוויסט אז מען מוז אריינפארען צו די ד אין "גרויסע פארזאמלונג ביינאכט אין גרויסען ביהמ

וויליאמסבורג און עס איז געווען אנגעהאנגען פלאקאטען און יעדער האט געמאכט פלענער , דער סדר הבאסעס

ווי איך הער האט זיך דער שטעטעל . דארט צו זיין טאקעאויסגעליידיגט נאכמער ווי עס פלעגט יענע יארען זיין אויף

.שמחת תורה

אבער וויבאלד עס איז דא עטליכע שעה ביז די געשעענישען ביינאכט אין וויליאמסבורג וועל איך צוריק

.גיין צו די נעטען נאכמיטאגדיגע מיטינג ביי קהל

יעדער קען באמערקען מיט וואספארא פחד .1ער האט מורא , בנימין הירש רעדט ביי די מיטינג

און ער זאגט אויך בתוך דבריו אז ,צו רעדן קלארגעזאגט " עפעס"איז חושד אז ער האט 'וועם מ

.ל"וד" מען אים גלייך ארויס ווארפט"

) נאכנישט געווען צוויי פארטייען(כולי עלמא .2ט איז "איבערקערעניש יענעם יו ענען מודה אז דיז

' ר". איחוד התלמידים"געקומען פון די פירער פון ווי איך האב שוין ארויס (ס אינגעלייט 'אהרן

האפענונגען געברענגט אז ער האט געבויט זיינע ).אויף די כוח פון די אינגווארג

אז די קרית יואלער קהלס לייט זענען מודה .3און , האט געמאכט די איבערקערעניש" יחודא"

שעמט זיך אפילו נישט צו זאגן אז מאיר הירש .ל"וד. אהרן האט א ווארט אויף זיי' ר" נאר"

אז עפעס - עטליכע מאל - בערל לייקנט ברבים .4קוליסען איידער דעם האט זיך געטון אינטער די

קלאר און זיין לייקענען באציט זיך, הייטיגען טאג בנימין זאגט' ווייל ר, צו די התמנות פון אהרן

קלאר אז ביז היינט האב איך נישט געוויסט אז זאגט אז עפעס טוט זיך וועגן די רבנות און בערל

: און דאס איז זיין לשון. האט זיך גארנישט געטון'סאיז געשטאנען מיט פארשידענע די לעצטע 'מ, נו" ן געווען איבער האט זייער שטארק ד'וואכן מ 2

. האט צדדים אהער און צדדים אהין'מ. דעם עניןאיז היינט צופרי האט מיך דער רבי אנגעקאלט און

אהרן דער קרית ' ער האט געזאגט אז איך וויל אז רער רב זאל אריינקומען אהער אויף 'יואל

איך האב . איך ווייס נישט זאגט ער. וויליאמסבורגער זאל ווערן רב אים געפרעגט דער רבי וויל

ער ווייסט נישט וואס דאס איז רב הצעיר ? הצעירער זאל אריינקומען דא און ער —זאגט ער —

האב איך . דארף'זאל אנפירן אלעס וואס מפארשטיי 'מוז דאך כ'נו מ, ן'געפרעגט דעם רבי

, נו —? ער וועט אוועקגיין פון קרית יואל, נישטאים מיט —זאגט ער —דאס וועסטו שוין

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

31 

יענקל כהנא ' ער האט אנגעקאלט ר. שפעטער רעדןאונז זענען מיר געשטאנען קודם . די זעלבע זאך

מיר האבן נישט , צווישן אונז פארהאנדעלטצוויי פראבלעמען איז ? געוויסט וואס טוט מען דא

ווען , איך זאג עס נאכאמאל, איין פראבלעם, דא, וואס זאל דער רב זיין, מען נעמט אויף א רב

" ?צו וויל ער אהערקומען וואוינען? הייסט ער דא

' ן וואס ר'דעם רבי קודם זאגט ער אז האט געפרעגט(דערנאך זאגט ער אז ער האט גערופן , אהרן זאל טון דא

דערנאך , "נישט געוויסט וואס צו טון יענקל און ' ר' ר זאגט ער אז ער איז שוין א לענגערע צייט בקשר מיט

.אהרן וועגן דעם

ווייל א שקרן זאגט נישט , שקרן וכזבן שאין כדגמתואיז דא א טעיפ ריקארדער אויפען 'ליגענט ווען ס קיין )...טיש

א פאר מינוט שפעטער זאג ער אז ער איז שוין אאהרן זאגט ' ווי ר, אהרן' לענגערע צייט בקשר מיט רנאר דער אמת : "כלשונו, גלייך ווען ער איז אנגעקומען

בערל האט מיט מיר שוין ' ק ר"ער ראהאז ד, איזאון איך . גערעדט פון דעם ענין מיט א לענגערן זמן

איך האב מיך פרובירט מדחה צו , האב דאס נישט אזוי ".זיין פון צייט צו צייט

דרייט זיך ארויס און גיבט נישט קיין נארמאלע בערל. 5: שונוכל. זלמן לייב 'זאל נישט ברענגען ר'סיבה פארוואס מ

רעדט דאס וועט אונז 'און נישט מ, נישט ער וויל קומען"וועט נישט 'און ס... קאסטן אונז וועלן מיר נישט קענען

ער קעקעצט עפעס וועגן געלט און לייגט גלייך צו ". ארבעטןבערל זאג א ' נא ר.... געלט אז אהרן וועט אויך קאסטן

?זלמן לייב' סיבה וואס איז שלעכט מיט ר

ע ראשי קהלה גערופען 'פארוואס זענען די קרית יואל .6ב "וויליאמסבורגע אסיפה נאך איידער די וו געווארן צו א

.ל"וד? ען'אהרן האבן געזאגט צו זיי ווילן בכלל האבן דעם

מ פארנאכטס"דחוה' מאנטאג ג

ד אין ראדני סטריט איז געפאקט מקצה אל "דער ביהמון די דורך גענג אויך א, דער פאליש איז געפאקט. הקצה

' נאך אפשר א גרעסערער ציבור ווי אין א א. געפאקטאהרן ' ר. יעדער ווייסט אז די נאכט איז היסטאריש. סליחות

רב דקהילתינו הקדושות די "גייט ווערען דער אפיציעלער און ער שוין דער פאקטישער רבי איבער " בכל אתר ואתר .גאנץ סאטמאר

ט האט קיינער פון די פארזאמעלטע קהלס ליי 20אויסער די נישט געוויסט וואס מיר ווייסען היינט אז דער רבי האט אים נישט אויפגענומען פאר רב דקהילתינו הקדושות די

" פוטש"נאר עס איז געווען א געפלאנטער , בכל אתר ואתראהרן האבען אויסגעארבעט ' וואס בערל פרידמאן מיט ר

און קיינער האט נאך . ערפרי" א לענגערען זמן"שוין דעמאלטס נישט געוויסט אז נעכטען ביינאכט ביי די מיטינג

אהרןען ' האט דער רבי אויפגעפאטשט ר, אין רבינס הויזאהרן ' מען האט נאר געוויסט אז ר. בפני כל הקהל הקודש

און ער האט עס גוט , האט געווינען די קריג איבער משה .ןגעמאכט און עס איז אים געלונגע

ד זענען געווען מענטשען פון אלע קרייזען און "אין ביהמפילע פרעמדע אידען זענען געקומען מיטהאלטען . שיכטען

מ האט די גאנצע "ק חוה"פון מוצאי שב. דעם געשעענישחסידישע וועלט מיטגעהאלטען אז אין סאטמאר האט

ק אויסגעפלאקערט א מחלוקת און עס האט קיינער "שבעלט אז די קריגעריי איז איבער די רבנות פון נישט געצווייפ

סאטמאר נאך די מאה ועשרים פון רבין טראץ ער איז פיזיש פירט , ער דאווענט פארען עמוד, געזונט און שטארק

נעמט אויף אידען לאנגע , קומט און גייט אליין, טישען .גייט אן מיט א געהעריגען סדר היום, שעות

אהרן ' און דער רבי מיט ר, עס גייט דורך א שטיק צייטאויבן אן זענען געווען . ד"קומען נישט אן אין ביהמ

אנגעגרייט אויף א סטעידש בלויז צוויי בענקלעך פאר אבער די צוויי . געוועזענעם רבין און פארען נייעם רבין

.בענקלעך זענען געשטאנען שוין צו לאנג ליידיג

אס דא זען וו, מען האט געקאלט צום רבין אין שטובאון עס האט אנגעהויבען קורסירען , דויערט אזוי לאנג

פון זיינע " צוריק געצויגען"קלאנגען אז דער רבי האט ' און ער האט חרטה פארען אויפנעמען ר, נעכטיגע רייד

.אהרן אלץ רב דקהילתינו הקדושות די בכל אתר ואתר

איך קען נישט וויסען ווי לאנג עס האט גענומען אז דער אבער , ג זאל אנקומען צו אלעמענס אויערעןקלאנ

צוביסלעך האבען מענטשען אנגעהויבען זיך פארזאמלען קיינער האט נישט געקענט . אין פראנט פון רבינס הויז

אריינגיין און עס האט זיך גארנישט ארויסגעזען פון בחורים מיט יונגעלייט זענען געשטאנען און . דרויסען

ציעס זענען נולד געווארען שפוקלא, געפירט קיפקעלעךיעדע סעקונדע און אומעטום האט זיך געשפירט אז עפעס

.היסטעריש און היסטאריש גייט פאר

ד און אייך "מיר וועלען איבערלאזען דעם געפאקטען ביהמווי , פירען צום רבינס הויז אין פראנט אויף ראסס סט זייטיסט עס שטייען דא הונדערטער מענטשען און קיינער ווי

איין זאך ווייסט מען אז דער רבי . נישט וואס דא גייט פאר .האט צוריק געצויגען

אין - צו פיס - אהרן אנקומען ' פלוצלונג זעט מען ר. באגלייטונג פון זיין רביצין און אלע קינדער און איידעמער

מען פלאטיזירט . שפוקלאציעס הייבען זיך ווי אויף הייווען, ליינער בחור אויב זיין מויל ארבעטיעדער ק. אין גרויסען

מען זעט פיל מיט פרעמדע . האט א גאנצע קוקפע ארום זיךוואס זוכען עקשאן און ווילען מיט האלטען דעם , מענטשען

. ספעקטאקעל

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

32 

אזייגער 9:00איך מיין אז עס איז יעצט געווען בערך ' און עטוואס שפעטער קומט ארויס פון הויז ר, ביינאכטאזוי ווי זיי זענען . ין רביצין און די קינדערזי, אהרן

אהרן האט געהאט ' ר. אזוי זענען זיי ארויס, געקומעןגעמאכט שיינע געלאקטע פיאות געקרייזעלט שוין פון

ער האט אנגעהאט זיין סטראקעס , אינמיטען שטערעןווייל ער איז דאך היינט נאכט דער חתן דומה , בעקישעפיל –פארשטענדליך –ז געווען אבער זיין נאז אי. למלך

און זיין לעצטיגע זיבעלע שמייכעל , לענגער ווי אלעמאלוואס האט זיך נישט פון אים אפגעטאן פון נעכטען

.איז פארשווינדען געווארען, פארטאגס

און אזוי שטייענדיג אין די גאס האט פלוצלינג אנגעהויבען ר עולם דער גאנצע. צו שטראמען מענטשען אין די אלפים

, נישט גיין, אנטשולדיגט. ד איז געקומען צו גיין"פון ביהמאיצט האב איך געהערט אז עס גייט בכלל . נאר צו לויפען

האט אויסגערופען " שלמה שמש"און , נישט זיין קיין דרשהווי (ד "און איינער אין ביהמ". א גוטען מועד"אויפען מייק

ען שמואל דוד מען האט דעמאלטס געשמועסט איז עס געווהאט אויסגעשריגען , )ד"דער גבאי פון ביהמ, מארקאוויטש

.אז דער גאנצער עולם זאל אריבערגיין צום רבינס הויז

וואס עס האט אלץ פאסירט האט נאך רוב פונעם ציבור אבער מען האט געטראכט אז א , אפילו נישט געוויסט

עט פארזאמלונג אויפען גאס אין פראנט פון רבינס הויז וו .אלעס קענען איבערדרייען

נאכדערצו אז מען איז דורך , נו אז דער עולם איז היציגגעפאלען און מען האט אויסגעשריגען צו גיין צום רבינס

, זענען דאך די בחורים און יונגעלייט בארעכטיגט, שטובדעם פארזאמלונג צו פארוואנדלען אין א געהעריגע מאסען

.דעמאנסטראציע

עס האט אנגעהויבען צו גיין קולות פון . געשען און דאס איזאון עס האט נישט געדויערט , ביז משה גבאיס נאמען, פוי

קיינער קומט . לאנג און פון רבינס הויז זעט מען גארנישטקיין שום עקשאן גייט נישט , נישט און קיינער גייט נישט

מיט וואס דער ציבור פון דרויסען קען עפעס זיך אויס , פארהאבן עטליכע יונגענטליכע זיך צוגעכאפט צו משה , בעןגע

.גבאיס קאר און דאס איבערגעדרייט באגלייט מיט קולות

יוגענטליכע פירען . די גאס האט אויסגעקוקט ווי הארלעםדורך א ווילדען פראטעסט און ווארטען אויף עפעס א

מען האט דעמאלטס . פעטען קרבן זיך צו קענען אויסגעבעןאז מען ווארט אז משה גבאי זאל ארויסקומען געשמועסט

.און מען וועט אים ממש דערהרגענען

דערווייל האט משה גבאי באשלאסען אז ער האלט נישט זיין בוזעם פריינט אריה לייב גלאנץ האט . ביים שטארבען

אראפגערופען די פאליציי און ווען די פאליציי האט געזען אפגערופען האבען זיי אר, וואס דא גייט פאר

פארשטערקעטע כוחות און מען האט אנגעהויבען די גאס . פארטרייבען די צעיושטע בחורים מיט יונגעלייט

האבען זיי ליידיג געמאכט און קיין איין מענטש האבען זיי .נישט געלאזט שטיין אויף א רגע

בערך עלף אזייגער איז משה ארויסגעקומען פון רבינס הויז קיינער . מיט פאליצייאישע באגלייטונגאין אהיימשפאצירט

איז שוין נישט געווען אין גאס און קיינער האט אים נישט זיין קאר האט מען צוריקגעדרייט . אפילו נאכגעשריגען

נישט , ווייזט אויס, אבער פארען דערמיט האט מען .געקענט

וואס . דא האט זיך געענדיגט די היסטארישע נאכטט מען נאך דעמאלטס נישט פינקטליך האט פאסירט הא

אבער אזויפיל האט יעדער שוין געהערט אז דער , געוויסטאהרן אז ער וויל צו ' ברך משה האט פריער געזאגט פאר ר

טיילען סאטמאר צווישען זיינע צוויי זין וואס קענען קען זיך , אלץ דער עלטערער זין, אהרן' ר, און ער, לערנען

דאס אלץ וואס . יאמסבורגאויסוועלען קרית יואל צו וויל .יעדער האט געהערט

*

איצט וועלען מיר אייך אריין טראגען צום רבין אין הויז און וואס דא האט זיך אויף גשפילט , זען פון א אנדערען אנגעל

די פאלגענדע דערציילונגען איז . (און אויס געשפילטאון , באוויסט געווארען פארען ציבור דעם אנדערען טאג

איז געווען די אפיציעלע ווערסיע וואס איז דערציילט דאס , אהרןס קינדער און צו די זעלבע צייט' געווארען דורך ר .)ס זייט'דורך משה גבאי

במשך פון יענעם נאכמיטאג איז משה גבאי בכלל נישט ער האט געלאזט די זאך אליין , געגאנגען צום רבין אהיים

ליפא ' ט רווי מען וויסט היינט הא. אויפשפילןצעטלעך פון רב - אויבערשטע –אריינגעטראגען די צווי

דער רבי איז . דקהילתינו הקדושות און געוויזען פארען רביןארויס פון די כלים און געשריגען אז ער וויל שוין רעדען

.אהרן' מיט ר

דער הויז בחור האט פארשאפט די סעלפאן פון וואלף גליק אהרנס דרייווער אויף ' טס רוועלכער איז געווען דעמאל

און אויב האב איך נישט קיין טעות איז (אפיציעלע פלעצער און ) אהרן אריינגעקומען מיט א געדינגענעם קעדילעק' ר

ער האט אים אריינגעקאלט און געזאגט אז דער רבי וויל וואלף האט איבער געגעבען דעם . אהרן' רעדן מיט ר

בי האט אים אנגעהויבען און דער ר, אהרן' סעלעפאן פאר ראיך : דער רבי האט געשריגען. געבען קאלטס אין ווארעמס

און זאגסט אז דו ביסט געווארען , הער אז דו גייסט ארוםוויל איך דיר זאגן אז איך אסר דיך צו רעדען , רב הצעיר

און אויב , היינט ביינאכט איין ווארט וועגען די רבנותאיך זאגן פאר יעדען אז דו וועסטו מיך נישט פאלגען וועל

!ביסט מיר מקצר ימים

וואס טוט מען . אהרן איז שוין געווען כמעט אין שטאט' רמען האט באשלאסען אז מען רופט אריין רביצין ? איצט

סאשע מיט די קינדער און מען וועט זיי ווארטען ביי זייער

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

33 

רביצין סאשע האט געקאלט , מענדל אין דערהיים' ר, זיןן שטיינבערג אז די וועלט דרייט זיך איבער און זי משה אהר

- משה אהרן . מוז זיין ווי אמשנעלסטען אין שטאטאון , וועלענדיג אויך האבען א חלק אין ראטעווען סאטמאר

מיט משה גבאין האט ער שוין אלטע פריוואטע משפחה האט גענומען דעם קרית יואלער הצלה –חשבונות

שע מיט די טעכטער האבען זיך אמבולאנס און רביצין סא .מענדלען אהיים' אריינגעזעצט און מען איז געפלויגען צו ר

מענדעל איז מען אויפגעקומען מיט א געניאלען ' דא ביי רמען מאכט אפ אז . פלאן וויאזוי צוריק צו כאפען די מאכט

טעכטער , זון, זיין רביצין און די גאנצע משפחה, אהרן' ראריבער גייען צום רבין און מען גייט זאלען, און שנירען

איינמאל פאר אלעמעל פארציילען פארען רבין אלעס .אהרן' וואס ער טוט אלץ פאר ר, וועגען משהן

דער רבי האט . זיי קומען אן און מארשירען ארייןקיינער איז . דעמאלטס געלערענט ווי קיינמאל גארנישט

ר אפגעזאגט האט פריע דער רבי . נישט געווען אין שטוב. אהרן און ביי אים איז די זאך געווען פערטיג' זיינס פאר ר

אהרן און ' למעשה צום רבין אין שטוב איז נאר אריין ר. די קינדער זענען געבליבען אין פאר צימער. (רביצין סאשע

זיי האט מען בלויז געברויכט צו מארשירען אינאיינעם אויף זענען דעמאלטס אויך .) פאר שוי פענצטער, די גאס

דאן - א "דער היינטיגער רבי שליט, ארינגעקומען משה גבאי. עזריאל' און ר, שלום אליעזר' ר, ליפא' ר, ירושלימער רב

אין אישי האב איך באקומען אז אויך מרדכי אהרן מייזליש (אבער נישט . איך אויך געווען אנוועזענד, בעריש' בן ר

)קאנפירמד

איך וויל זאגען פארען : צו רעדען אהרן האט אנגעהויבען' ר) קעסטענבוים(און אליעזר ) גבאי(טאטען אז משה

טשעפענען מיך און זיי דערגייען מיר די יארן שוין א ער האט אבער נישט דערמאנט פארען . לענגערע צייט

טאטען אז נעכטען האט אים דער טאטע געמאכט רב .הצעיר

: רואיג און געלאסעןדער רבי הייבט אים אן צו זאגן זייער דער רבי הייבט אויף די -איך האב פיר זון . הער מיך אויס

צוויי ליידער קען - האנט אין ווייזט אים אויף די פינגערס און ער לייגט אראפ צוויי -איך נישט מאכן פאר רבנים

די אנדערע צוויי זון קען איך יא מאכן פאר -פינגערס קענסטו דיר אויסוועלן , עלטער און אזוי ווי דו ביסט, רבנים

. און פערטיג, אדער וויליאמסבורג אדער קרית יואל

דער שווער וויל , הייסט: האט זיך רביצין סאשע אנגערופן' נאר דאס האט איר און און פאר ר? צוטיילען סאטמאר, דער רבי האט איר אנגעהויבן געבען. אהרן אויסגעפעלט

דו וועסט מיר נישט . שניץדא איז נישט וויז: און געשריגעןאון נאך שטארקע , איינטיילן וואס איך האב צוטוען

אהרן האט זיך זייער דערשראקן ' אז ר, עד כדי כך. ווערטעראיך זאג , דער טאטע זעט: און אנגעהויבן שטאמעלען

. גארנישט

, אויב אזוי: אהרן' האט זיך סאשע אנגערופען פאר ראון האט זיך . ינטזאגסטו בכלל נישט קיין דרשה הי

אויסגעדרייט צו משה גבאי און אים בלאזעדיגערהייט און , און זיי האבען פארלאזט דאס הויז !נצחתני: געזאגט

איצט האט מען . (ווידער מארשירט אויף די גאס ")א גוטען מועד"ד "אויסגערופען אין ביהמ

*

עס איז מאנטאג שפעט ביינאכט און סאטמאר איז .יעל צוטיילטגעווארען אפיצ

. א וויכטיגער אנאליז מוז דא אריין קומען

? איז סאטמאר געווארען באמת צוטיילט געווארען די נאכטלויט די היסטאריע איז סאטמאר געווארען צוטיילט כמעט

ביי יעדע קינד וואס דער ברך משה האט ערגעץ ווי אריין איבערהויפט ביי דעם קאנטערווערסיאלען . געשטעלט, יאר פריער 15נאך , אהרן אין קרית יואל' טעל פון ראריינשאיך וועל מיך טרויען צוריק צו גיין נאך פיר און א . ה"תשמ

אהרן איז אריין געשטעלט אלץ ראש ' ווען ר, האלב יאר . ישיבה פון דער סאטמארער ישיבה

צו מער ווי –מ האט מען גענומען א האלבע ישיבה "תשנאר פאר , ומען קיין קרית יואלאון נישט געלאזט ק -האלב

, "קליימער סטריט"זיי געעפענט א באזונדערע ישיבה אין וואס וועלעכער בחור האט געהאט אויף זיך דעם סטעמפעל

עלטערער , האט געמיינט אויטאמאטיש" קליימער בחור"און עס איז פאר זיי געגאנגען זייער שווער , א באם, בחור

ורים מיט זייערע עלטערען און די אלע בח. אין שידוכיםאהרן און אפילו פארען ' זענען געווארען דם שונאים פאר ר

.אויף אייביג, ברך משה

אהרן זאל קענען ' און דאס האט מען געטון נאר ווייל ראון זיך נישט מוזען פארען מיט די , איבערנעמען די ישיבה

דאס האט מען נישט געטון נישט . עלטערע בחוריםאון מען . דעם און קיינמאל נישט נאכדעםקיינמאל פאר

מען האט זיך נישט , האט געמעגט שרייען ביזען הימעלגערעכענט מיט די בחורים און זייער עלטערען און

דעמאלטס איז געווען דער ערשטער צו . געשוויסטער .טיילונג אין סאטמאר

א יאר צו צוויי שפעטער האט דער ברך משה אריינגעלייגט ד אין בארא "סטריט ביהמ 53בעריש אין ' ם רזיין איידע

עס האט אים קיינער נישט געוואלט דארט האבען . פארקלאנגיעריגע , און עס זענען געווען מענטשען, פאר רב

וואס זענען געווען סאטמארע חסידים פון אלע , מתפללים 53וואס זענען מער נישט געגאנגען דאווענען אין , יארען .ילונג ביי א פאזיציע פון א קינדצווייטע טי. ד"ביהמ

דאס דריטע איז געווען ווען דער ברך משה האט אריין טע עוועניו סאטמאר '15שלום אליעזר אין ' געשטעלט ר

, דארט איז געווען פיל א פלאקערדיגע מחלוקה. ד"ביהמשלום אליעזר האט געהייסען א ביסעל א צוריק ' ווייל ר

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

34 

אבער , נוצען דאס לשוןאנטשולדיגט פארען (געשטאנענער טע '15 און רוב יונגעלייט פון) דאס איז ליידער די מציאות

שול האבען זיך געעפענט א נייע שול מיטען נאמען תורה עס זענען אוועקגעגאנגען די שענסטע יונגעלייט . ותפילה

און געווארען דם שונאים פארען ברך , ד"פון יענעם ביהמ . טיילונגהאלט מען שוין די דריטע . משה

ה נישט "מוז איך זאגען אז אין מאנטרעאל איז ב, איצטווי דער ברך משה האט אריין געלייגט זיין , געווען א טיילונג

און דארט איז נאך היינט פון איינע , דוד מייזליש' איידעם רווי מען דאווענט - אויך אין אנטווערפען -פון צוויי פלעצער

.ותןנאך אינאיינעם די צוויי חסיד

יעצט וועלען מיר באהאנדלען דעם גרעסטען טיילונג פון וואס דאס האט למעשה צוגעברענגט דעם , סאטמאר

.ט"שפעטערדיגען טיילונג פון תשנ

ה און דער ברך משה האט "מ סוכות תשמ"עס איז חוהאריין גערופען די קרית יואלער קהילה אין שטאט און זיי

עלט ער אריין זיין זון געזאגט אז עטליכע וואכען ארום שטוואס האט שוין געוואינט אין מאנרא און –אהרן ' ר

מ אין "אלץ רב ור –געטראגען דעם טיטול ראש ישיבה .קרית יואל

ווייל , איך וועל נישט אריין גיין אין יענע היסטארישע צייטאיך בין נאך נישט געווען , איך מוז אנקומען צו אנדערע

אבער עס לעבען נאך יענע , ענקעןגענוג אלט צו קענען געדאידען פון דעמאלטס און זיי פארציילען פאר ווער עס וויל

.נאר אויסהערען

די שענסטע תושבים פון קרית יואל האבען זיך אפען ארויס געשטעלט און פון קרית יואל האבען רוב פון די

זיך –וועמענס רב מען נעמט אצינד אויף –איינוואוינער . ה"ק וירא תשמ"יגט אויך דער הכתרה מוצשנישט באטייל

עס זענען געווען זקנים פון שטעטעל וואס האבען פרובירט צו רעדען מיטען ברך משה אז ענדערש זאל קומען דער

אבער דער ברך משה , זלמן לייב ווערען רב' יונגערער זון רזיכער קען ער נישט אויפנעמען דעם . האט דאס נישט געטון

.איידער דעם עלטערעןיונגערען זון

און עס האט . קרית יואל איז שרעקליך צו טיילט געווארען, ק וירא"יענער מוצש. זיך קיינמאל נישט געאייניגט צוריק

, האט עווענטועל צו געברענגען אז בני יואל זאל זיך עפענעןמשה פרידמאן ' ר, די צוויי גרינדער און בויער פון שטעטעל

וואס זיי האט דער אלטער , ערשלמה מעכעל ראזנ' און רזענען געפלויגען וועגען זיי האבען זיך , רבי אריין געשטעלט

' נישט גענוג שטארק ארויסגעשטעלט צו פייטען פאר ראון די זקנים פון שטעטל האבען מער נישט געוואלט . אהרן

.אהרן אונטער איין דאך' דאווענען מיט ר

רגער געווארען ט איז סאטמאר פיל א"ה ביז תשנ"פון תשמה האט "תשמ. ט און ווייטער"צו טיילט ווי פון תשנ

אוועקגעווארפען אידען זקנים דורכגעווייקטע חסידים פון טייל פון זיי קהילה לייט פון אלטען רבין און , אלטען רבין

הונדערטער יונגעלייט האבען זיך פארעקעלט פון די גאנצע צו טרעטען אין און זיך אפגעלאזט פון אריין, פירערשאפט

אהרן אז ער זאל נישט ' יענע מחלוקת מיט ר. ד"ביהמווערען רב אין קרית יואל האט שפעטער זיך מער צו

אהרן ' פלאקערט ביי די סקול דיסטריקט פרשה וואס רהאט זיך צו רעדט קעגען יעדען רב און רבין וואס האט

אבער פיל גערעסער פון אים , געהאלטען אנדערש פון אים .ן תורה ועבודהאי

ט האט צוריקגעברענגט דאס מערהייט פון די "אבער תשנעס האט צוריקגעברענט די , חסידים פון אלטען רבין, זקנים

רבנים מיט וועמען מען האט זיך געדארפט צו קריגען ט האט געוויזען ווי גרויס דער טיילונג "תשנ. אהרן' וועגען ר

נישט גענומען עס האט . ה"פון סאטמאר איז געווען תשמ' לאנג און א פיל גרעסערער עולם וואס זענען געווען מיט ר

האבען זיך צוריק געקערט ווי נאר זיי , אהרן די אלע יארען . האבען באקומען א רב וואס האט זיי יא געפאלען

א איד וואס וועט אויף , זיי האבען געזען אין דעם נייעם רבאויף קיין איין ער וועט , זייער געפילען נישט טרעטעןער פאר מאגט א אויער פאר , ערליכען איד נישט רעדען

עס האט . און איז גרייט צו העלפען יעדען איד, יעדען אידה האט פאקטיש צו טיילט "תשמ: זיך דערזען א נייער בילד

.ט האט פאראייניגט סאטמאר"און תשנ, סאטמאר

משה אז דער ברך , אויב שרייט איינער ווי א קאזאק הנגזלהאב איך פאר אים , ט צו טיילט סאטמאר"האט אין תשנ

דער ברך משה האט צו טיילט סאטמאר אויפען , נייעסט האט ער "און אין תשנ, ה"שטערקסטן אופן תשמ .פאראייניגט סאטמאר

דינסטאג ערב שביעי של פסח

צופרי ווען דער רבי איז ארויסגעקומען פון הויז אויפען וועג מענדעל ' אהרנס זון ר' ט אים רצום דאווענען הא

מענדעל הייבט אן ' ר. אפגעווארט דעם רבין אויף די טרעפזיין טאטע איז געווארן פארשעמט פאר די צו וויינען אז

ווי נאר . גאנצע וועלט און אלעס וועגען משה אין אליעזר האקט אים דער רבי, ער האט זאגט ארויס די צוויי נעמען

גיי זאג דיין מאמען , ער מיך אויסה: איבער און זאגט אים? פארשטאנען. די וויזשניצע שטיק אז זי זאל אויפהערן מיט

און . און זע אז דיין טאטע זאל זיך פארטראגן מיט משהן .ד"דער רבי האט אנגעהויבען גיין צום ביהמ

אהרן מיט זיינע נאנטע געזען אז דער ' הערשט איצט האט ראיבערצולאזען משה און וועג צו איבערעדען זיין טאטען

. וועט נישט ארבעטען, דורך דעם זאל ער ווערען רב הצעירער האט געזען אז דער רבי אליין איז אנטשלאסען ביי זיך

און אויך האט ער געזען אז אויף זיין רביצין , וואס ער זאגטאון אויף איר נוצט ער נאך , איז דער רבי געפערליך בייז

. שארפערע לשונות

ער זאל רעדען צום רבין אקעגען , ר געזען איצט אזויהאט עזיין רביצין איז נאך ; האט זיך נישט אויסגעארבעט, משה

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

35 

עס איז נאך דאן . מענדעל אויך שוין נישט' און זיין ר, ארגעראהרן צו זיין עולם וועט אים ' נישט געווען קלאר פאר ר

איבערלאזען אויב עס וועט אויסברעכען א קריג צווישעןצו ער וועט קענען מיט חוצפה זיי , אים און זיין טאטען

אויפהייבען די געמיטער און זיי זאלען איבערלאזען דעם .רבין און גיין מיט אים

זיכער צו מאכען אז זיין ברידער קומט נישט דעריבער כדיוואס דעמאלטס וועט שוין , קיין וויליאמסבורג ווערן רבריגע פלענער אז ער גייט זיין זיכער דערנאך מיט די לאנגיע

מוז , דער גרעסטער און מעכטיגסטער רבי אויף דער וועלטהאט ער . ער צוריק ווערען רב הצעיר אויף סיי וועלכען וועג

און פרובירען , באשלאסען צו מאכען א טריט אויף צוריקזיך איבערבעטען מיט משה און אליעזר און האפענטליך

און דערפאר . ווערען רב הצעיר אזוי וועט ער קענען צוריקאהרן באשלאסען אז ער בלייבט אין וויליאמסבורג ' האט ר

און מען וועט זען ווי זוי צו זיך . אויך אויף די צווייטע טעגט "און האפענטליך איבערען יו. איבערבעטען מיט משה

. וועט דאס אויף עפעס א וועג צושטאנד קומען למעשה

אהרן ' משה גבאי האט געהייסן ראז : באקומען אין אישי(צו בלייבן כדי אז עס זאל זיין שטיל אין יעדער זאל זיך

.) בארואיגען

ד האט זיך געטון א געקאכעכץ איינס אין "צופרי אין ביהמאהרןס מענשטען זענען ממש אראפ פון זינען ' ר. דער וועלט

וואס מען האט מיט זייערע אלע , פון כעס און בזיוןעס האט געהערשט . גע פלענער צונישט געמאכטגרויסארטי

א צומישעניש און מען האט נישט געוויסט וואס דא גייט איז , וויבאלד די זאך נעכטען איז געשען אזוי פלוצלינג. זיין

אהרן איז ' ר. נאך נישט מעגליך געווען צו מאכען א פלאן ביגעווען אויסערגעווענליך צוקלאפט אז זיינע פלענער זענעו

, און האט נישט געהאט דעם קאפ און מח, עווארען אויסגווי עס איז (ארויפצוקומען מיט אלטערנאטיווע פלענער

די יונגעלייט האבען ). יא נולד געווארען, נאך פסח, שפעטערזיך שוין געטרויעט חוזק צו מאכן פון רבין און רעדען אויף

אבער דער עלטערער עולם האט נאך דאס נישט , אים .נטגעקע

' ד פארען דאווענען האט דער רבי געבעטען פון ר"אין ביהמד אז ווער "יונה האלפערט אז ער זאל אויסרופען אין ביהמלמעשה . עס טשעפעט משה איז ער נישט מוחל בזה ובבא

האט זיך דער רבי אויפגעשטעלט און געזאגט אז ער וויל . אליין רעדען

ען א פליג עס איז געווען שטיל אז מען געקענט הער .זשומען

די ווערטער פון ברך משה ערב שביעי של פסח צופרי ביים דאווענען

עס איז מיר שווער צו רעדן פאר אזא ! הערט אויס רבותי איך , פ"עכ. גרויסן עולם און דער גאנצער עולם זאל הערן . וועל מיך אנשטרענגען צו רעדן קורץ און שארף

געפירט א העצע אקעגן עס ווערט דא ! הערט אויס רבותיאיך קען אייך זאגן אז ער איז מיר אזא . משה' מיין גבאי ר

אז עס איז נישט במציאות , געטרייער מענטשער איז גרייט פאר מיר אלעס צו . אויסצושטעלן א בעסערן

נישט קיין בעל לשון , און ער איז א אפגעהיטענער איד ,טאןאיד זאל מען איך קען נישט פארשטיין אז אויף אזא. הרע

.עס איז נאר א מעשה שטן. אויסטראכטן אזאלכע מעשיות

איר זאלט וויסן אז משה איז מיר א : איך וויל אייך זאגןגעטרייערע מענטש וואס איך קען דאס נישט פאר קיין

פאר , ער איז איבערגעגעבן בתכלית פאר מיר. געלט קויפןווייס איך . און פאר מיין גאנצע משפחה, מיינע קינדער

נישט וויאזוי עס איז א מציאות אויף אזא מענטש ווי משה .זאל קענען אזעלכעס ארויסגיין

ער איז מיר א ידיד אז איך דאנק דעם : איך וועל איך זאגןאיך מוז דאך , היות איך קען דאך נישט אליין אנפירן, ע"בוכ

האט מיר דער אייבישטער מזכה געווען מיט , האבן מענטשן, ער איז א איבערגעגעבענער מענטש. ווי משהאזא מענטש

. קען טאן'און ער פארשטייט וואס מ, און א קלוגער מענטש, פאר מיינע אלע קינדער, ער איז א גוטער פריינד פאר מיר

איך קען עס נישט באגרייפן ווי קאן . און פאר אלע ידידיםדאס זיין אויף אזא מין מענטש ווי משה זאל מען קאנען

. אגןאזוינס ז

וויל איך אייך ? וואס זאל איך טאן. איך הער דאך אבער יאאיך קען אייך נישט זאגן וואס פארא גרויסער ידיד : דא זאגן

פאר די , און פאר אלע מיינע קינדער, ער איז פאר מירער גיט זיך אוועק .גאנצע משפחה און פארן גאנצן עולם .אלע זיינע כוחות וואס ער קאן טאן

מיר זייער וויי אז פאר אזא מענטש זאל זיך ממילא טוט אבער וואס זאל , איך וואלט נישט געגלייבט. טרעפן דאסוויל איך אייך דא . איך הער דאך אבער זאגן אזוי, איך טאן

ן וויל איך זיי 'זאגן אז די אלע וואס טראכטן דאס אויף משהאיך וויל נישט זיי זאלן ! נישט האבן דא אין בית המדרש

דריסת הרגל דא אין בית המדרש צו ביי מיר אין האבן אאיך וועל קיינמאל נישט מוחל זיין פאר די ! שטוב אריין .מענטשן

ע יעדן טאג "איך קען אייך זאגן אז איך דאנק דעם בוכאיך קען נישט גיין אליין , איך בין דאך א מענטש -כמעט

אבער דער , אויף די גאס און איך קען נישט טאן פאר מירייבישטער האט מיר מזכה געווען מיט אזא מענטש ווי א

און א , א בארעכענטער מענטש, א קלוגער מענטש .ן'משהאבער . אז עס זאל קענען זיין אזעלכע זאכן. גוטער פריינד

איך אסר א דריסת הרגל אין דעם : דאס וויל איך אייך זאגןד פאר דעם מענטש וואס וועט זיך דערוואגן אים "ביהמ

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

36 

איך שמועס שוין נישט . אפילו נאר בכבודו, רן חלילהאנצורי .בגופו

און איך האף מיטן אייבירשטנס הילף אז איר וועט איך ווייס וואס עס טוט . פארשטיין וואס איך זאג אייך דא

איך האב שוין . איך בין נישט אויסגעוועפט חלילה וחס. זיך איך. ע"א דאנק דעם בוכ. מיט אסאך מענטשן אפיר געהאטאיך קען נישט אליין , קען דאך נישט אליין טאן פאר מיר

דערפאר , איך מוז דאך האבן א מענטש ,גיין אין דער גאסע אז ער האט מיר מזכה געווען מיט "דאנק איך דעם בוכ

און א קלוגער , אזא רואיגער מענטש, אזא מענטש ווי משהממילא וויל איך אייך . און א היימישער מענטש, מענטשס 'אז די אלע מענטשען וואס רעדן ארום לשון הרע: זאגן

. אז איך וועל דאס זיי קיינמאל נישט מוחל זיין, אויף אים !נישט בזה און נישט בבא

איך וויל איר זאלט וויסן אז דאס הערן אזעלכע זאכן מאכט , מיר אזא מער אז איך קען אייך דאס גארנישט ארויסזאגן

מיר איך קען עס וואס פאר עגמת נפש דאס פארשאפטגארנישט באגרייפן אז ביי אז ביי אונזערע אידן זאל זיך

לאמיך זעהן איינעם וואס זאל , אדרבה. אזאלכעס טרעפןקענען קומען צו מיר זאגן אז משה האט אים געטאן עפעס

מיט דעם קען איך נישט פארשטיין וואס איז דאס . א רעה .אז אזוינס זאל קענען פאסירן

יך זאגן אז איך האב גרויס צער פון דעם און איך איך וויל איקען נישט גלייבן אז ביי אונז זאלן מענטשן זיין אלכע

אויך אלעס . טפשים און אזוינע שוטים און אזוינע רשעיםמען .אינאיינעם און טוען מיך פשוט מצער זיין מיט דעםעס טוט . קען מיר פשוט נישט טון א גרעסערן צער פון דעם

י דאס הארץ אז איינער וואס איז אזוי איבערגעגעבן מיר וויאיך ווייס נישט וואס צו . פאר מיר און פאר מיינע קינדער

וויל איך ,איך הער נאר אז עס גייט פעס פאר. זאגן באמתאייך זאגן אז איך וועל די מענטשן נישט מוחל זיין קיינמאל

.נישט בזה און נישט בבא, די אלע מענטשן נישט

* עס האט געוויזען אז . דרשה האט צושאקעלט אלעמעןדי

דער רבי ווייסט וואס טוט זיך און ער האט אלעס אליין ט איז דורך זייער "עס האט אויפגעטאן אז דער יו. געטון

.שיין און רואיג

און –אהרןס מענטשען האבען געקאלט משה ' צענדליגער ריכער צו ז, און אים איבערגעבעטען –פערזענליך געטראפען

מאכען אז זיי וועלען נישט צווישען די מענטשען וועלעכע .פירן די העצעס

יענע שביעי של פסח איז ליידער געווען דער לעצטער , אגבפאר . וואס איז א דורך שיין און רואיג, ט ביים ברך משה"יו

האט מען איבערגעדרייט דעם , זיבען יאר די קומענדיגעאון אויך . ו"ט ביז ניסן תשס"ן יוד און די טישען יעדע"ביהמ

די מערהייט פון די שבתים במשך די קומענדיגע יארען

שביעי של פסח ט אין גרויסען שול און "אהרן האט געדאוונעט גאנץ יו' ר

עס האט זיך ממש נישט אנגעזען אז דא האט זיך אזוי שטיל איז . איבערקערט וועלטען במשך די לעצטע וואך

.געווען

, ד פון ראדני סטריט"קומט אריין אין ביהמ ך משהבר דעראהרן און פון די אנדערע זייט דער רבי ' פון איין זייט איז ר

משה גבאי גייט אונטער זיי מיט א ). זלמן לייב' ר(א "שליטגעהויבענעם קאפ און א שמייכל פון איין עק פנים ביז צו די

עהייסן זיי האבן נאכנישט ג( אהרןס מענטשען ' ר. אנדערעאבער אין פוצה פה . קריצן מיט די ציין) דעמאלט" ארונים"

מען . קיינער וואגט זיך נישט צו זאגן א פיפס. ומצפצף .ווייסט אז די רב הצעיר סטארי איז א פוסטע פאנטאזיע

ביי די טישן שביעי של פסח און אחרון של פסח נעילת החג ן שטייט דער גאנצער עולם מיט א פארכאפטן אטעם או

וואו אין צענטער זיצט , ן אויבנאן'מען קוקט זיך צו אויפ .דער ברך משה ארומגענומען מיט זיינע קינדער

איך הער ווי איין אהרוני יונגערמאן זאגט צו אן אנדערן (זלמן לייב וועט נישט דא אויפפיקן ביי : אהרוני יונגערמאן

ער האקט מיט די הענט , ער שאקלט זיך אזוי, קוק, קיינעם' ר(קוק דער רב . סטעווע'ווי איינער וואס האט ליב דאס רבי

ער מאכט זיך נישט , אזוי ווי אין סאטמאר, איז שטיל) אהרן )...דאס האט דער עולם ליב, משוגע

ציניקער באמערקן ווי משה גבאי שמייכלט זייער שטארק (אהרן ' ביי די נעילת החג טיש און ער קלאטשט אונטער ר

כאשר זכינו לסדר : "פון חסל סידור פסחביי די ווערטער ווייניגער איז עס א - אבער מער"... כן נזכה לעשותו, אותו

.) ט"שיינער יו

אהרן געגאנגען צו ' אחרון של פסח נאכען דאווענען איז ר .קידוש צו אליעזר קעסטענבוים אהיים

' אהרנס זון ר' דער קידוש איז צושטאנד געקומען דורך רמענדעל איז געווען ' איז געווען ווייל ר די סיבה. מענדעל

שבת דער וואס האט געשלעפט זיין טאטן צו משהןנאכמיטאג און ער האט געוויינט צו משהן אז מען מ"חוה

דער וועלט אז סזאל זיין איז גרייט אלעס צו טוען אויף . שלום

משה האט האט אים געענטפערט אז עס האט גארנישט

אז אין ארץ ישראל זאל זיין שטיל דארף זען מען, מיט אים. ציווילדעוועט ווייל די בני ברקער זענען געווען דעמאלטסאהרן גייט מוחה ' דעמאלטס האט מען מחליט געווען אז ר

)ווי שוין געשריבען( סעודות זיין ביי שלש

בשעת ). ואס איך האב באקומען אין אימעיל(נאך א נקודה אר מאנטאג נאכט איז ער מען האט איבערגדרייט משהס ק

מענדעל אין בוידעם ביים ברך משה אין ' ר געזעצן מיט

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

37 

אזוי רענדנדיג זאגט . דערהיים און געטרייט צו פארהאנדלעןאיך וועל דיר נישט פאפען אז איך ,מענדעל פאר משה' ר

ווייל אויב מיין טאטע , איך מיין מיך. מיין טאטען, מייןוועט , וויליאמסבורג ווערט רב הצעיר און קומט אויף

)?איר הערט ווערטער. (מאנרא גיין פאר מיר

מענדעל געלייגט פרעשער ' ר יעצט די צווייטע טעג האטאויף אליעזר אז ער זאל רופן צו קידוש זיין טאטען אזוי אז

אהרן האט סיי ווי נישט געהאט ' ר. פארגלעטען עס זאל זיךהאט פרובירט ביז ווייל אלע וועגען וואס ער , קיין ברירה

האט ער פרובירט איצט , איצט האט דאך נישט געארבעט .דעם וועג

דער היינטיגער , אהרן' ביים קידוש האט זיך באטייליגט רוועלעכער האט געוויילט די צווייטע טעג אין , א"רבי שליט

הירצקע צוויבעל אבער נישט , מענדעל' ר, וויליאמסבורג .משה גבאי

ט ביי דעם קידוש איז מיר נישט וואס מען האט גערעד .באקאנט

ויהי ממחרת החג

אהרן ' אסרו חג איז דעמאלטס אויסגעפאלען פרייטאג און ר .ק"איז געבליבען אין שטאט אויף שב

יענער שבת איז געווען דער ערשטער שבת וואס איז געווען וואס דאס האט שוין אנגעהאלטען ביז , איבערדרייענישען

.ה"בערך תשס

נאכטס ווען גאנץ אט זיך אנגעהויבן פרייטאג צועס ה נעמליך אז יענקל . ראדני איז געווען איבערגעדרייט

ן 'לאנדאן האט היינט געקאלט דעם רבי עסטרייכער פוןזלמן 'און געפרעגט אויב ער וויל טאקע נעמען ר) ברך משה(

מעולם לא עלתה : האט דער רבי געענטפערט? לייב פאר רבדער סלאגאן האט אנגעהאלטען עטליכע , אגב( .על דעתי

חדשים וואס דער רבי האט דאס געזאגט פאר יעדען ארוני ...)וואס איז נאר ארויסגעקומען פון רבינס שטוב

אהרןס מענטשן אנגעהויבן מחזק ' יענעם שבת האבן זיך רזיין ווען שמואל דוד מארקאוויטש און חיים אליעזר גראס

אהרן ' האבן מכבד געווען ר) איםדי צוויי דעמאלטסדיגע גב(ד איז געווען מלא "און דאס ביהמ, מיט פרק פארלערנען

און דאס האט זיי אנגעהויבן געבן אפעטיט אז די , וגדוש .מערכה איז נאכנישט אויפגעגעבן

האט זיך געטאן ווען מאיר ראטה איז אריין אין בית המדרשען אויף ד איז געוו"אזא געשישקעכטס אז דאס גאנצע ביהמ

' מיט ר די פיס און איינער וואס האט זיך אידענטיפיצירטזלמן לייב האט פשוט געציטערט אריינצוגיין אין בית

.המדרש

אהרןס מענשטן אנגעהויבן מיט די ' יענע וואך האבען ר געוואלדיגע חכמה פון צוצוגיין צו יעדן איינעם וואס מען

און געגעבן , זיי האט געהאלטן אז ער באלאנגט נישט צו ס'און געפרעגט אויב ער ווייסט וואו די בית הכסא" שלום"

ד "דער ציל איז געווען ענג צו מאכן דאס ביהמ וואס , זענעןאזוי וועלן די שלעגערס האבן , מענטש פאר יעדן נארמאלן

.א פרייע האנט

*

איידער איך גיי ווייטער אינעם כראנאלאגישען סדר פון די מוז , ו"ז ביז תשס"אנגעהויבען פון תשנ, ןוואכען און יארע

ווייל פון נאך , מען זיך אפשטעלען און עטוואס אפעטעמען, ט האט זיך אלעס שטארק פארדרייט אויף לינקס"פסח תשנ

און עס האט אלעס אנגעהויבען אלעס צו פליען מט א עס האט אויסגעזען ווי א גרויסער . שטארקען טעמפא

און , זיך אראפ א בארג שניי אווערלאנדש וואס קוילערטאון עס וועט אלעס , ווערט מער און מער מעכטיג

.פארווישען וואס קומט נאר אין בארירונג מיט איר

און , איז אלעס געגאנגען אין דער שטיל, אויב ביז איצטקיינער האט זיך נישט געטרויעט צו רעדען איבערען מצב

און , ואס טוט זיךצו ער ווייסט ו, צו ער פארגעסט, פון רביןאהרן וויל אלעס שוין איבערנעמען ווי גלייך זיין ' צו ר

און ווי שטארק ער איז פארחלשט , יאר 120טאטע איז שוין איז אלעס געווארען , שוין אנהייבען פירען רעביסטעווע . אפען פאר אלעמען צו דעבאטירען

יעדער בחור האט גערעדט זאכען וואס אידען האבען נישט אלעס איז געווארען אפען און . דט קיינמאל ביז היינטגערע

עס איז . אלע קארטלעך זענען איבערגעדרייט געווארעןאון אלעס האט זיך דערזען אן די , געווארען אויס שפיל

.בגדים

אויב האט מען ביז איצט געקענט זיך באהאלטען אונטער און אז , דיפלאמאטיע און אונטער עפעס פראפעשענעליזם

רעדט נישט פון א רבינס טויט און אוודאי נישט פון א מען . איז איצט געווארען צו נישט און פארווישט, טאטענס טויטאהרן און געענדיגט ביים ' אנגעהויבען פון ר, יעדער איינער

קליינעם ראציגען בחור מיטען צוקראכטען שטאפענעם וואס איך. האט זיך געטרויעט צו רעדען וואס ער וויל, הוט

אז מען האט איצט אין די טעג פשוט , מיין צו זאגען . פארלוירען דעם דעת

אהרן האט זיך אריינגעלייגט אין א עקספלאראציע וואס ' רהאט נישט געהאט זיינס גלייכען מימות מענטשהייט איז

א רב אין די , א רב מפורסם בישראל. געבוירען געווארעןראש ישיבה א, גרעסטע חסידישע שטאט אין דער וועלט

א , פון די גרעסטע חסידישע ישיבה אין דער וועלט, א מענטש וואס איז געווען ארויפגעקוקט, פאפולערע פיגור

האט זיך אריינגעלאזט אין אוואנטורעס וואס איז נאך .קיינמאל נישט אויספראבירט געווארען

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

38 

. ע"שו דער, היסטאריע פון דורות איז פאר א מנהיג ישראלע קען מען ארויסנעמען אלע הנהגה ענינים פון היסטארי

פון היסטאריע . ע"וואס האט נישט קיין מקורות אין שואון , ווייסט מען וויזוי האבען זיך אידען געפירט אלע דורות

.וו.א.א, וויאזוי די זיידעס האבען זיך געפירט

קען ער נאך אלץ מצליח , אויב איינער קען נישט היסטאריעאון ער לאזט זיך , ער א אוזן קשבת זיין אויב פארמאגט

, דורך דעם וואס אנדערע מענטשען גיבען איבער. רעדעןאון עס איז נישט פאראן . קען מען גאר פיל ארויסהאבען

קיין שום זאך אין דער וועלט וואס היסטאריע דערציילט און גיט נישט איבער פאר יעדע , נישט איבערדעם

וואס עס האט נישט און. געשעעניש אין שפעטערע דורות. קען שוין נישט גוט שמעקען, קיין מקור אין די היסטאריע

אלעס האט זיך שוין געמוזט . עס מוז זיין אז דאס טויג נישט, אפשפילען ערגעץ אין די יארען וואס די וועלט שטייט

אלע , כאטש זייו מען שרייבט אראפ אויף פאפיר . געשעענישן

ווען אמעריקע האט .אויסער ביי ספעיס פראגראמעןאין " ספעיס פראגראם"געוואלט אנהייבען עקספלארירן די

. איז אנטשטאנען א פראבלעם, גער יארען60די פריע אומברענגען –ווי רוסלאנד –אמעריקע קען נישט

נו וויזוי קען מען געוואיר . מענטשען פאר עקספלאראציעסר קלימאט ווערען וואס דארט אויבען טוט זיך און וויזוי דע

היסטאריע איז דאך נישט שייך ביים ? דארט אויבן איזאיז מען . ווייל עס איז גענצליך א נייע געשעעניש, ספעיס

–מען וועט ארויפשיקען א . ארויפגעקומען אויף א המצאהאויב . און ערגסטענספאל וועט דאס שטארבען! מאנקי

, אפוועט עס יא איבערלעבען דעם וועג ארויף און צוריק ארבאקומען די נויטיגע , וועט מען קענען דורך די מאנקי

אינפארמאציע וויזוי אנצוהויבען צו שיקען מענטשען פאר .ספעיס עקספלאראציע

אהרן האט גענומען אויף זיך די עקספלאראציע ' ר. לענינינוער . וואס בלויז א מאנקי האט זיך געמעגט אונטערנעמען

ם אפלערנען וויזוי פירט האט זיך נישט געקענט פון קיינעאון , מען זיך ווען א זון וויל ירשענען ווען דער טאטע לעבט

ווען דער טאטע לאזט זיך , וויאזוי מען דארף זיך צו פירען . נישט

אהרן האט באשלאסען אלעס צו ערלויבען אויף דער ' ריעדע פאריקטע המצאה האט אין זיין מח געראפען , וועלט

אפשר אולי ואולי וועט דאס זיין ווייל, א מקום מנוחהצו , וואס וועט באוועגען דעם וואגשאל וואו ער סווינגט זיך

עס איז נישט געווען . קענען צוריק האבען גאנץ סאטמארקיין איין דורכגאנג וואס עס , איין וועג, קיין איין עוועניו

סיי . איז נישט געווען אפען פאר אים צו עקספלאראטירןפאר , יינגעפאלען פאר יעדען משוגענעםוואס עס איז א

אפילו א , פאר יעדען אומבאזעצטען מענטש, יעדען שנוקער . האט ביי אים געהאט א אוזן קשבת, נארישער בחורל

, אפשר, אבי, האט געפענט אלע גרעניצען אלעס צו צולאזעןדאס וועט זיין דאס וואס וועט אים מאכען דער

געווען איין מאל ווען ער עס איז נישט. יורש" איינציגער"צו , ווייל דאס איז שוין צו ווייט, האט דאס אפגעשטעלט

. צו ווייל דאס איז קעגען די תורה, ווייל דאס פאסט נישטאויב האט ער איינגעזען אז עס פאסט שייער נישט די

" מתוך"האט ער זיך אריינגעלאזט אין די סוגיא פון , טריטז משוגע און יעדער שווערט און געהאלטען אז די וועלט אי

און ער ווייסט . זיך אז עס ווערט געטון זאכען פון זיך אליין .גארנישט

איך וועל אלע עקספלאראציעס פאר אייך אראפלייגען אין .א סדר בערך ווען עס איז פארגעקומען

עס איז איצט . וואס איך מיין מיט עקספלאראציעס איז אזויט באקומען חיזוק מיט דעם אהרן הא' שוין נאך פסח און רק ווען ער געזען אז ווער עס שטייט מיט "פארגאנגענעם שב

אבי משה , אים איז גרייט צו שלאגען מיטען רבין כפרותאהרן האט ' ווי נאר ר. זאל נישט האבען דעם לעצטען לאך

. דאס דערהערט האט זיך אנגעהויבען א גאר א נייער גאנגועט אינגאנצען אהרן האט אפגעמאכט אז ער ו' ר

ער , ער וועט אלעס לאזען אויף דער וועלט. מיטשפילעןוועט גארנישט און קיינמאל נישט אפשטעלען קיין שום זאך

וואס וועט געטאן ווערן וואס וועט געטון ווערען אויב .יענער מיינט טובתו

מיטען " וועב סייט"אין יענע טעג האט זיך געעפענט א ך האט זיך אין די טעג געעפענט אוי". קאם.סאטמאר"נאמען

–א האט ליין וואס איז געווארען אנגעפירט פון מענטשען ווייל זיי –וואס האבען גערעדט מיט משוגענע שטימעס

. האבען געוויסט אז זיי טראגען נישט א פנים ביי מענטשעןאיך וויל נישט אויסרעכענען זייערע נעמען ווייל זיי זענען

.אלע אויף צרות

ף די צוויי קאמנוקאציע מיטלען האט זיך אנגעהויבען א אויקייט פון לצנות אויף יעדען מענטש וואס איז נישט

. ועל כולנה אויפען רבין אליין, אהרן' מיטגעשטאנען מיט ריעדען טאג איז דארט געווען נייעסער וואס דער רבי האט

זיי ; און נישט צו די זאך דארטען, גערעדט שטותים דאיעדען טאג געהאט פרישע מעשיות מיט נעמען אז האבען

' פאר איינעם האט דער רבי געזאגט איצט ביינאכט אז ראון פארען אנדערן האט ער , אהרן איז דער רב הצעיר

זלמן ' צו אהערברענגען ר" לא עלתה על דעתי"געזאגט אז מיטען , מען האט געמאכט אפענע ליצנות פון רבין. לייבן

ממילא קען מען , ט געפירט דורך משהתירוץ אז ער ווערדי אלע ווייל , שוין קיינעם נישט פארהאלטען דערויף

' ר, און. לצנות זענען נישט אויפען רבין נאר אויף משה .אהרן ווייסט נישט פון גארנישט

אהרן אנגערופען געווארען מיטען ' אינעם האט ליין איז רער דער רב צו ווייזען אז ער איז ווייט" דער רב"טיטול

ליין און די וועב סייט האבען - דער האט. דקהילות הקדושותרעכטס , יעדען איינציגען טאג פארשעמט זקנים עם נערים

און לינקס נאר צו דינען דעם ציל אז די נייע מענטשען ווייל שוין די . זאלען נישט זיין באקוועם צוריקצוקומען

איז געווארען זלמן לייב' נאך איידער ר, ערשטע פאר וואכעןזענען שוין געווען אידען אפילו זקנים , אויפגענומען פאר רב

וואס האבען שוין פאר לאנגע יארען פארלאזט ראדני

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

39 

, און פארלאזט די גאנצע קיקעלע קהל –ד "סטריט ביהמנישט געוואלט הערען פון קיין שום זאך וואס האט צוטון

יעדער , אבו "מיט די אדמיניסטראציע פון סאטמאר זייט כהאבען צוריק אנגעהויבען קומען –איינער לפי טעמו וזמנו .ד"דא און דארטען אין ביהמ

מען האט , אהרןס מענטשען האבען זיי נישט אפגעשוינט' רזיי געפרעגט צו זיי , די אידען נאכגעשריגען ביים דאווענען

, זיי נאך געשישקעט, ס געפינען זיך'ווייסען ווי די בית הכסאמען האט פון זיי גערעדט אויף די האטליינס און וועב און

און פאר די אידען האט זיך נאכאמאל ארויס . סייטסווי גערעכט זיי זענען געווען ביים פארלאזען גאנץ , געוויזען

זיי האבען ארויסגעקוקט אויף א . סאטמאר די אלע יארעןזיי האבען ארויסגעקוקט אז עס זאל אנקומען דער , טוישר רב וואס זאל צוריק שטעלן די קהילה ווי עס ברויך צו נייעאון די אלע שלעגערס און העצערס זאלען זיך גיין , זיין

. לחיים ולשלום

, עס האט אנגעהויבען צו פליען פאשקעווילן יעדען טאגוואס ער האט , מיט באליידיגענדע ווערטער אויפען רבין

. ווערטער געמישט און געזאגט פאר יעדען ראצער אנדערעיעדער שנוק האט זיך אנגעהויבען טרויען אריינצוגיין צום און , רבין און איבערפרעגן וועגען די וויליאמסבורגער רבנותאלעס איז געווארען אויסגעליפטערט אין די גאסן פאר

ער , ער ווייסט גאר נישט. אהרן איז שטיל' און ר. אלעמען .און ער הערט גארנישט, זעט גארנישט

איז נאך אזעלעכע עזות און חוצפה קעגען א רבין און א עסטאטען נאך נישט פארגעקומען זייט שרייב ארבעט איז

אהרןס ' די אלע מעשים וואס ר. באשאפען געווארעןוועט קיינמאל , מענשטן האבען אפגעטון פאר זייער רבין

. נישט קענען פארענטפערט ווערען

ערטער מאל בפניו מען האט דעם ברך משה פארשעמט הונדאון דאס איז געטון . און טויזענטער מאל שלא בפניו

און אין די זעלבע . געווארען דורך א זון און דורך חסידיםגעהאלטען אין איין שרייען אז " חסידים"צייט האבען די

דער וויליאמסבורגער רב ברענגט צוריק זיין טאטענס ".שונאים"

און אפילו " בני יואל", "מתנגדים", "שונאים"די גרעסטע קענען זיך פארשטעקען מיט אלע זייער " יאסל וואלדמאן"

נ יארען געטון "תש- מ"מעשים וואס האבן במשך די תשאהרןס מענשטן ' וואס עס האבען געטון ר, פארען ברך משה

.ט און ווייטער"פון תשנ

און דא וועל איך צוגיין צו דער נושא פון דאס ווארט די אויסרייד " מכלומרשט"ס איז געווען וואס דא" שונאים"

צו טון אלע סארט טאקטיקן וואס איז נאכנישט גענוצט געווארען אין די ערגסטע מחלוקת זייט חסידות איז נתגלה

.געווארען

, אבער דאס צו מסביר זיין און צולייגען אויף טעלערלעך' וועל איך מוזען זיך שטארק פארברייטערען אין דעם ר

וואס פארא סארט מענטש ער , ווער ער איז .אהרן גופאוויאזוי איז ער , פארוואס איז ער אזא סארט מענטש, איז

פארוואס האט ער אזויפיל , געווארען ווי ער איז געווארעןשונאים און דאס וועט מוזען אנקומען צו א טיפערע

און דאס וועט , אנאליז וויאזוי מענטשען רעאגירן צו א רביןרענטפערען פארוואס יעדע חסידות איז אויטאמאטיש פא

אנדערש פון אנדערען וויאזוי זיי פירען זיך אויף און וויאזוי .זיי שפירען זיך איבער זייער רבין

וואס דורך דעם , סייענטיפישער באריכט קומט- א זעלטן .וועט פיל פראגעס פארענטפערט ווערען

*

די אלע פאלגענדע אינפארמאציע האב איך נאכגעפארשטאהרן ' איך קען נישט פון דער נאנט דעם ר. פאר יארען

אבער זיינע אבנארמאלע מעשים און רעדעס קען יעדער פון איך האב געזאמעלט גאר אסאך אינפארמאציע . דער נאנטאיך האב געפרעגט גאר אסאך מענטשען וואס , אויף אים

. קענען אים שוין לאנגע יארען און אפילו פון נאך אלץ בחוראיך האב , האב גערעדט מיט זיינע אוהבים און שונאיםאיך

. באקומען אסאך אינפארמאציע אין אימעיל און אין אישיצענדליגער מענטשען האבען געשריבען און גערעדט צו מיר

און דורך דעם בין איך , במשך מיין זאמלונג פראצעדוראון , אנגעקומען צו די פאלגענדע אנאליזן אויף אים

.אויף זיינע מענטשעןאויטאמאטיש

אהרןס לעבען האט זיך אנגעהויבען נישט עפעס ' רח "זיינע עלטערען דער סיגעטער רב און להבחל. ספעציעלאון , זענען געווען מלחמה געליטענע, די רעביצין

אהרן איז געווען ' ר. אויטאמאטיש אנגעצויגענע מענטשעןצו זיין דאס פינפטע קינד צו זיין טאטען און דאס צווייטע

יאר און האט שוין 33זיין טאטע איז אלט געווען . מאמעגעהאלטען נאכען פארלירען א פרוי מיט דריי קינדער ביי

. דער מלחמה

, ער האט געלערענט ביי זיין טאטען אין סיגעטער ישיבהדער היינטיגער סאטמארער , און ביי דעם ראש ישיבה

.מ פריעדמאן"ד הגריח"ראב

האט זיך , ערעדט זיין שידוך מיט וויזשניץווען מען האט גווי באקאנט האט דער . אפגעשפילט א פייער אין סאטמאר

און עס זענען פאראן , ל נישט געוואלט דעם שידוך"רבי זווערטער וואס דער רבי האט געלאזט פאלען אויפען

).צום ווייצענער רב פון שיקאגא(אהרן ' עתידות פון ר

, ט צו זיין חתן ווערען"נעמען מזווען ער איז געקומען אפהאט אים קיין . אין דער סאטמארער ישיבה אין סאנדז סט

ער איז . ט"איין איינציגער בחור נישט געגעבען מזאהיימגעגאנגען מיט מער ציגערעטעלעך ווי ער איז

.געקומען

ווי באקאנט האט דער . ו"עס איז די געשיכטע פון פסח תשכים און אויך נאר מיט א מיט א רבי אריינגעלאזט נאר חתנ

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

40 

דער רבי האט זעלבסט . פריער באשטימטען סדראיבערגעקוקט די ליסטעס ווער עס האט זיך איינגעשריבען

. און ער האט איינגעטיילט ווער יא און ווער נישט

, אגאנץ יאר האט דער רבי געהאט א אפען הויז פאר געסטאבער , געסטט האבען דארט געגעסען פילע "יעדען שבת ויו

ביים סדר האט דער רבי געהאט א טעם כמוס אז געסט א גאסט האט זיך . זאלען זיך ערגעץ אנדערש פלאצירען

געמוזט בעטען ביים רבין צו קענען זיין כאטש ביי איין רוב מאל . דער רבי האט זיך געדינגען מיט יעדען גאסט. סדר

און האט דער רבי פלאצירט די געסט צו זיין ביי איינעםאבער יעדער . נאר געציילטע האט דער רבי ענדליך געלאזט

האט געוואלט זיין ביים סדר ווייל עס איז באוויסט געווען .דעם רבינס עבודה אין די הייליגע נאכט

ט "ערב יו. אהרן דינן האט זיך נישט איינגעשריבען' ראינדערפרי האט דער רבי איבערגעקוקט די ליסטע פון

דער . ט געזען זיין פלומעניק אויף די ליסטעחתנים און נישאהרן האט זיך נישט , יוסל אשכנזי' רבי גיט א פרעג ר

יא : "יוסל א דריי געטון מיט די צינג' האט ר? איינגעשריבעןמן הסתם האב איך ... ?ער איז נישט אויף די ליסטע, יא

."פארגעסען

און ער איז גלייך געלאפען רופען צום סיגעטער רב איןאון מען . אז אהרן מוז קומען אויף איין סדר, שטוב

אהרן ' סוף דבר איז ר, דערציילט זאכען אהער און אהין' געקומען קיין וויליאמסבורג און איז איינגעשטאנען ביי ר

ביי וועם ער איז געווען די צווייטע –יעקב יצחק צימענט .און איז געווען ביים ערשטען סדר ביים רבין –סדר נאכט

ער איז געזעצען דער ערשטער נעבען רבין אבער עס האט . זיך נישט אנגעזען א ספעציעל התקרבות פון רבין צו איםדי חתנים האבען אים קיין שלום נישט געגעבען און אויך

ער איז געזעצען אליין און נישט גערעדט . ט"נישט קיין מז און ער האט אפילו נישט געקענט די חתנים, מיט קיינעם

אזא פייער . ווייל ער האט נישט געלערנט אין סאטמאר .האט דעמאלטס געברענט וועגען שידוך

. ד"אהרן געדאווענט אין סאטמארער ביהמ' צופרי האט ראון וויבאלד ער האט נאך נישט עולה געווען זייט ער איז א חתן געווארען איז געווען פארשטענדליך אז ער וועט היינט

.עולה זיין

יל האט מען פארקויפט די עליות און עס האט זיך דערוויפאר ' ד אז דער רבי גיט נישט קיין עלי"געקאכט אין ביהמ

יצחק פריעד וואס האט געזען אז ' איז געגאנגען ר. אהרן) 'ר(צו , און האט געקויפט א עליה, מען פארקויפט די עליות

למעשה האט מען . קענען געבען פארן חתן א עליהאהרן האט ' ן און ר'יצחק' ן די עליה פון ראוועקגענומע

.נישט עולה געווען

אהרן האט יארען ' האט מיר דערציילט איינער פארוועם ראהרן האט יענעם ' אז ר, שפעטער דערציילט די געשיכטע

דער פעטער אליין האט אלץ איינגעטיילט אלע "געזאגט אז

ין און כאטשיג ער איז נישט געווען א, ד"עליות אין בימדער רבי פלעגט (ד בשעת דעם גאנצען קאכעריי "ביהמ

האט , )ד בשעתן פארקויפן די עליות"ארויסגיין פון ביהמ .אבער דער פעטער געהייסען אוועקנעמען די עליה

מען דערציילט אז דער רבי האט געלאזט פאלען א ווארט אז ער האט גארנישט געוויסט אז יצחק איז , יצחק' אויף ר

...א סיגעטער

ביי די חתונה איז געווען א געפערליכער פייער אין פון רבינס שטוב איז געקומען דער באפעל אז די . סאטמאר

סאטמארער חסידים זאלען זיך נישט באטייליגען בכלל אויף י עטליכע "דער סיגעטער רב האט געהאט אין א. דער שמחה

אבער אויפן רבינס ווארט זענען זיי , שטארקע ידידים .נישט געגאנגען קיינער

ווי –ען 'אהרן' פון דא האט זיך אנגעהויבען וועבען אין ר. א טיפע שנאה צו סאטמאר און צום רבין –פארשטענדליך

ער האט נישט געקענט מוחל זיין אויף די אלע בושות וואס ער האט מיטגעמאכט אלס חתן און נאכדערצו אז דער רבי

עווארען ביטער ער איז ג. זעלבסט האט אלעס אנגעדרייטאויך , און דערצו האט אים זיין נייע פרוי, אויף סאטמאר

.נישט צופיל דערנענטערט צו סאטמאר

כאטש פון די , קיין סאך איז ער נישט געקומען צום רביןאיבערהויפט אין די נישט , גאנצע וועלט איז מען געקומען

וואס דעמאלטס ווען דער רבי האט זיך , געזונטע יארןען פארן ציבור איז געווען א אנלויפעניש פון באוויז

נישט צו , דאך איז ער כמעט וואס נישט געקומען, אומעטום, ט און נישט זיך געזעגענען"א דאווענען שבת אדער יו

.כאטש ער האט געוואינט עטליכע גאסען אוועק

נישט צופיל –נאטירליך –דער ציבור אין סאטמאר האט ען געזען אין אים אז דורך אים האט ווייל זיי האב, געגליכען

דער רבי געהאט צער און מען האט געוויסט אז זיין פרוי און עיווריט אין סאטמאר איז . רעדט עיווריט אין שטוב

און זיי האבען נישט געלעבט . געווען דאס מערסטע טמא . אין א טעות

עס האט געוויסט דער ציבור אז זי רופט אירע קינדער איר טאכטער הייסט , למשל. יטישן הבהרהאויפען עיוור

און דאס זעלבע מיט , "חאיא"און זי רופט איר עמטליך , חיההאט זי עמטליך גערופען " הינדא"א טאכטער וואס הייסט

און מען האט געוויסט צו זאגען אז ביי זיי אין " הינדא "שטוב איז דא ציוניסטישע צייטונגען און מאגאזינען און

זיך נישט אויפגעפירט ווי עס פאסט פאר א בכלל האט זי .פלומעניצע פון הייליגען סאטמארער רבין

שמירט זי זיך , אנדערש ווי די איידעלע פרויען אין סאטאראון , שטארק פערפיומד, די פנים און אפילו די אויגען

זי פלעגט רעדען צו וויזשניצער יונגעלייט אויף די ; שמעקטדאס האט איבערגעלאזט אויך און, גאס בפני כל עם ועדה

.ביי די סאטמארער פרויען א זויערן טעם אין מויל אויף איר

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

41 

פארוואס איז מען : לכאורה וועט זיך דאך שטעלען א פראגעווען נישט ער אליין האט דאך , יונגערמאן- ברוגז אויפן חתן

עס איז דאך די עלטערען וואס , אויסגעוועלט זיין כלהאון אויף זיין טאטען איז דער ? ךהאבען געטון דעם שידו

דער סיגעטער רב האט , ציבור נישט געווען אזוי ברוגזאויפגעטרעטען עטליכע מאל אין סאטמאר במשך די יארען

ה "ער האט געדאווענט פארן עמוד ערב ר, ט"תשל- ו"תשכער האט געזאגט , ט"ח ביז תשל"און הושענא רבה פון תשכ

, ל"ד פסח תש"מא גרויסע דרשה אין גרויסען ביהאויפגענעמען , אויפגעטרעטען ביי אלע דעמאנסטראציעס

ד פון די עדה החרדית און גערעדט ביים גרויסן "דעם ביער האט געהאלטען די , קבלת פנים און ביי די ריזיגע עצרת

נו . ט"היסטארישע רעדע אין מעדיסאן סקווער גארדען תשלאון צום אהרן געהאט א שנאה ' פארוואס האט מען צו ר

?ברך משה נישט

.פערסאנאלעטי, דער ענטפער איז

אהרן' איצט צו די פערסאנאלעטי פון ר

ד אין "אהרן איז געווען דער רב אין סיגעטער ביהמ' רוואס ער האט אנגעהאלטען ביז בערך –וויליאמסבורג

ח וואס דאן האט ער עס איבערגעגעבען פאר זיין זון "תשמאט ער געלערנט אין סיגעטער און לערנען ה –מענדל ' ר

. כולל אין בארא פארק

. קיין גרויסער מתמיד איז ער אין זיין לעבען נישט געוועןמען האט אין אים נישט געזען קיין צוקומפטיגער גדול

אלס זיין התמדה און , און אלס זיין לערנען אויס. בישראלוואלט ער ניטאמאל א מגיד שיעור געווארען , קענען לערנען

ווען נישט ער , אין א ישיבה און פאר א דיין זיכער נישטדי ספעציפישע נושא . (וואלט געווען דעם סיגעטער רבס זון

פסקענען , זיין התמדה, אהרןס קענען לערנען' איבער רהלכות און זיין יראת שמים וועט ווערן באזונדער אויס

.) ה"געברייטערט אין שפעטערדיגע ארטיקלען אי

און , איז ער געווען מער ווייניגער א שטילעראלס בחור נישט געהאט אפיר מיט צופיל . געטראגען א שטיל פנים

אבער . מענטשען און מענטשען האבען אים נישט געקענטי קיין וויליאמסבורג "ווען ער האט זיך געצויגען פון א

רב דקהל "און איז געווארען דער , אביסל נאך זיין חתונהן די מתפללים אין אים געזען זייער א האבע, "עצי חיים

איצט האט ער הערשט . אינטרעסאנטער כאראקטאראון רעדען , אנגעהויבען צו האבען אפיר מיט מענטשען

ג און שבת "ברבים תורות און זאגען דרשות פאר זיי שבה" פאני"א , און זיי האבען אנגעהויבען זען אין אים, שובה

.סארט מענטש

ער הויעך און אלעס וואס ער האט נאר ער האט גערעדט זיי. געהאט אין בויך איז גלייך ארויס געפלויגען פון זיין מוילפארוואס שרייב איך בויך און נישט וואס ער געהאט אין

ווייל וואס ער געהאט אין בויך איז נישטאמאל דורך , מחרגע און - עס האט נישט גענומען א מילי. געגאנגען דעם מח

און , שוין געווען אינדרויסען פון זיין מויל דער דיבור איז

עס . נישט קיין חילוק ווער עס איז אלץ דארט געשטאנעןהאט זיך ארויסגעוויזען זייער א קאמישער בילד אויף דעם

נאכמער ווי , ער האט געגליכען אטענשאן. יונגערמאנטשיקל .ער האט אלעס געטון פאר אטענשאן. א קליין קינד

, ד כאטש עס איז נישט געווען צו גרויס"המדער סיגעטער בידי . ד"איז דאס געווען זייער א רעספעקטפול ביהמ

ד "מתפללים זענען געווען זייער צוגעבינדען צו דעם ביהמאון עס איז , ל"און ספעציעל צו זייער רב דער ברך משה ז

געווען פון די שענסטע בתי מדרשים בימים ההם אין אין דער וואכען האט דער אפגערעדט. וויליאמסבורג

ד געשפרידלט מיט מנינים איינס נאך די אנדערע און "ביהמ .איז געווען פון די פארנומענסטע שוהלן

קהל עצי חיים האט געהייסן א קהילה וואס רוב אידען און עס פלעגען , ח און לומדים"זענען געווען באוויסטע ת

רענט זיין דארטן פילע שיעורים וואס עס איז פארגעלעגעווארען דורך בעלי בתים וואס האבען געזאגט גאר טיפע

. און לומדישע שיעורים

סיגעטער - אהרן איז געווארען רב אין וויליאמסבורג' ווען רוואס רוב פון זיי זענען –ד האבען די מתפללים "ביהמ

, רוב פון זיי, געווען עלטערע אידען פון פאריגען דוראון געווען שטארקע מעריצים ל "תלמידים פון עצי חיים ז

זיך געפריידט צו זען –און אפילו חסידים פון ברך משה א געבוירענער שוין דא אין , נס א אייניקל'זייער רבי

עס איז געווען א טרייסט פאר זיי . אמעריקע ווערט דער רב. אז עס וועט זיך ווייטער ציען א נייער דור פון זייער רבין

ען זייער אנטוישט צו זען וויאזוי ער אבער זיי זענען געוואר .און צו זיי בפרט, ד בכלל"האט זיך אויפגעפירט אין ביהמ

ער האט נישטאמאל געגריסט זיינע מתפללים וואס זענען אלע געווען פיל עלטער פון אים און געקענט פיל מער

ער האט זיי אפענערהייט גרינגעשעצט און . לערנען פון איםעדט צו זיי און זיי נישט מכבד געווען פשוט נישט שיין גער

.ווי עס פאסט זיך

ווייל ער , ער האט די עלטערע אידען נישט ארויפגעקוקטגעהאלטען אז ער מוז די , מחמת קטנות המוחו, האט

און די עלטערע זענען שוין סיי ווי אויפן , יונגעלייט בויעןאון דאס איז אלץ זיין בליק אויף עלטערע . עולם האמת

עס איז געווען זייער מערקבאר דעם שטארקען . ןאידוואס האט זיך פון , קאנטראסט צווישען אים און זיין טאטע

.וויליאמסבורג אוועגעצויגען בלויז דריי יאר פריער

אין סיגעט זענען די גבאים געווען עלטערע אידן און –עס האט דערציילט א איד . לאנגיעריגע מתפלליםוועמענס טאטע איז –זיינס א זון באקומען אין אישי פון

' און ווען ר. געווען גבאי אין סיגעט פאר בערך צוואנציג יארא גבאי צו זיין " צוגעלייגט"האט ער , אהרן איז געווארען רב

, אייזיק הערש בערקאוויטש' און דאס איז געווען ר. טאטען .אהרן' וואס איז געווען אזוי אלט ווי ר

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

42 

אהרן ' טאטע האט אמאל געפרעגט ר אז זיין, דערציילט עראהרן גיט אים א ' ר. עפעס וואס האט צו טון מיט די שול

רעדט מיט אייזיק : פרעך און מיט א גרינגשעצונג, זאג הויך. איך בין אלעס שוין אדורך געגאנגען מיט אים, הערש

אז זיין טאטע האט געמיינט אז ער , דערציילט דער אידא , דען צו א יוגערמאנטשיקלאיך דארף רע. פאלט אוועק

און ארגער פון אלעם , אבער אזוי איז ער געבליבען? ראצער .אז קיינער האט אים נישט פראבירט צו פארעכטען, איז

געזוכט אלץ די , ער האט זיך אויפגעפירט זייער קינדישאלץ געשאסען קינדערישע , אלץ געזוכט אטענשאן, ספלעשן און אלץ עפעס ער האט געמוזט אלעס זע, וויצען

נישט געקוקט צו ער , אריינגעפליקט פאר יעדען; אנמערקעןוואס פאר זיי זענען די וויצען , טוט וויי די עלטערע אידען

ער האט נישט געהאט . שוין גארנישט געווען אזוי לאכעדיגדי ערנסקייט וואס עס האט זיך געפאסט פאר א רב פון אזא

. סארט שול

און ער האט זיך ערווארבען א , לאנגאון עס האט נישט צו ער האט זיך ערווארבען א . נאמען פאר א גרויסען נאראיינער וועם דאס מויל הערט , נאמען ווי א גרויסער בעיבי

פירט , און דערצו, וואס רעדט גאר אסאך, נישט אויף צו גייןער איז געווען ווי . ער זיך נישט אויף בנימוס מיט מענטשען

ער . דער מענטשהייט און פון די סאסייעטי איזולירט פוןהאט זיך נישט צוזאמגעפארט מיט מענטשען און אפילו מיט

.זיינע נאנטע

ער גלייכט און קען גוט , בעצם פארשטייט ער באמת א עסקער גלייכט צו , ער גלייכט געאגראפיע, וועלטליכע פאליטיק

ו אבער ווי נאר עס קומט צ. ארום צו לאכען, פארברענגעןער וועט . ווערט ער א קליין קינד ממש, נעמען אטענשאן

און נישט קוקן צו איינער ווערט , רעדען הויך און פראסטפארשעמט און עס אינטערעסירט אים נישט וויאוזי

ער האט ארויסגעשאסען : דער עיקר. מענטשען רעאגירן .צו גוט אריינגעפליקט יענעם, דעם וויץ

ער . יך אויפגעפירט צו זיין רביציןפונקט אזוי האט ער ז, אוןהאט צו איר גערעדט זייער נישט שיין און נישט געקוקט צו

איך וועל נישט . די קינדער הערען און זעען אלעס צוווייל , אריינגיין אין זייער פריוואטע שלם בית פראבלעמען

דער עיקר וואס איך . דאס באלאנגט נישט אין דעם ארטיקלאיז אז ער איז געבליבען אין זיינע וויל ארויסברענגען

ער האט , קינדער שיכלעך און זיי קיינמאל נישט אויסגעטוןמיט אלעם און , זיך אויפגעפירט ווי א אכצען יעריגער בחור

.אין אלע הינזיכטען

באמת האט מען דאס געזען אין וויזשניץ נאך בעפאר זיין ווייל שוין צוויי וואכען נאך . סיגעט האט עס באמערקט

האט –ווען ער האט נאך געוואינט אין בני ברק –חתונה דער וויזשניצער רבי דער אמרי חיים , אים זיין זיידע

, וועלעכער איז געווען באוויסט פאר זייער א קלוגער רביאהרן האט ' ר. אמאל מכבד געווען מיט א זמר ביים טיש

ן אויפן פלאץ ברבים אויסגעשאסען א וויץ וואס ער האט אירגע אפגעמאכט אז דאס וועט זיין א גוטס און עס -די מילי

און ער וועט , וועט הייבען זיין אימעדזש אין וויזשניץנישט קוקענדיג אז עס איז בכלל . האבען אסאך אטענשאן

דא איז א טיש און זיין זיידע איז א , נישט אין פלאץזייט . מיט פילע חסידים, א ערנסטער רבי, גרויסער רבי

מיין "אלטס האט אים דער זיידע אנגערופען דעמ . פרושים זענען גענצליך אום נויטיג"... ארעלע'נ'

אהרן האלט פון ' ר. און דא קומט צו נאך איין הויפט חסרון. ער קוקט אראפ אויף יעדען און אויף אלעמען. זיך א וועלט

וואס דאס האט אים פשוט . ער האלט זיך העכער פון יעדעןאויב איינער האט אים . ביי מענטשענס אויגעןפארפיינטעט

נאר אמאל עפעס געפרעגט האט זיך באגעגענט מיט א ניטאמאל . ענטפער וואס האט יענעם דערנידערט עד עפר

האט ער זיך געקענט אראפלאזען צו א מענטש פון וועם ער אלעמאל איז עס מיט א . האט געברויכט א טובה

.ונגגרינגשעצונג און מיט א דערנידער

האט ער זייער מורא פון איינעם , פון די אנדערע זייט אבערפון איינעם וואס קען אים . וואס איז שטערקער פון אים

וועט ער זייער ווייט , צוריק ענטפערען אויף זיין שפראךפאר א מחוצף האט ער אלעמאל געציטערט און . שטיין

פון זיינע בעלי בתים אין קרית יואלער. ארויסגעפחדנטעס איז באוויסט . האט ער געהאט דאס ניין יעריגע, ישיבה

לייבוש לעפקאוויטש האט ער זיך נישט ' אז פאר רלייבוש פלעגט אויף אים ' ר. געטרויעט צו הייבן זיין קול

' און ר, שרייען אוון פארהאלטען מיט שארפע ווערטעראהרן האט זיך נישט געטרויעט דאס מינדעסטע צוריק צו

ון דאס איז געווען איינע פון די הויפט סיבות א. (זאגעןפארוואס ער האט אויז פיינט געהאט אריב לייב גלאנצען , און אים געוואלט ארויסזען פון די מוסדות ווי שנעלער' ווייל ער האט געהאלטען אז ווייל אריה לייב העצט ר

.) שרייט ער אויף אים, לייבוש

בער אינגעלייט א, איך האב נישט געלערענט אין מאנרא, וואס האבען געלערענט דארט אין די גוטע צייטען

אז ביי א מיטינג פון די הנהלת הישיבה פלעגט , דערציילעןנאר אינמיטען און , אהרן אפילו נישט זיצען אויבן אן' ר

.לייבושן' פלעגט זיך נישט טרויען צו זאגען אנדערש פון ר

טער סימן אז איז פארהאן באוויס" סקייעטרי"אין עולם האונטער א גרויס מויל ליגט א שוואכער און נידריג זעלבסט

און ווייל דער באטרעפענדער וויל ווי מער , זיכערער מענטשבאהאלטען זיינע שוואכקייטען ווערט ער פארוואנדעלט אין

ער וויל זיך , א גרויס מויל וואס רעדט אסאך און אלעסדאס מיט זיין מויל מתגבר זיין אויף מענטשען און ער טוט אבער ווען א אמתר . מיט וואס ער קלאפט אראפ אנדערע

' צו ר –לייבוש לעפקאוויטש ' ווי ר –שטארקער מענטש אדער , און שפעטער משה גבאי, משה פריעדמאן פון מאנרא

רבי איז א , אויב האט ער געוויסט אז א מענטש צו א רב, יף א אמתוואס יענער קען אים או, אמתר מבין אויף אים

איז צו אים געקומען אדער ער –יענער ליינט אפ זיין בלאף און זיין , איז דער פחד געפערליך אנגעקומען, צו יענעם

אויף אזוי ווייט , אמתר שוואכקייט האט זיך אויפגעשפילט .אז ער האט נישט געקענט זיך עפענען דאס מויל

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

43 

יבן א זיין שרעקליכע פחדנות און דאס נישט קענען דערהי(ווייל ער ציטערט אוועק אז ער , געוואגטע אינטערנעמונג

און אפילו נישט וועלען וויסען פון זיינס , וועט דורכפאלעןא דורכפאל לאחר המעשה וואס דאס איז גאר א שטארקער

האט זיך , זיכערקייט-סימן פון בכלל נישט קיין זעלבסט- מ"אויסגעשפילט הונדערטער מאל במשך די יארן תש

און מיר וועלען האפענטליך צו אלעם אנקומען אין . ט"סתש .)די רייע פון די געשעענישן

דער סאטמארער דער ברך משה איז געווען און אויך אזוי. א פון וויליאמסבורג איז ממש פונקט פארקערט"רבי שליט

האבען נישט , ביידע זייער שטארקע מענטשעןוי צו האנדלען ווייסען וויאז, ארויסגעפחדנט פאר גארנישט

, זעלבסט זיכערקייט ביז א מאקסימום, מיט מענטשעןאון גאר גרינג , אבער קענען זיך ארפלאזען צו יעדען

א פון "איבער דעם סאטמארער רבי שליט. (דורכצוקומעןוועלן מיר אנקומען ווען מען וועט האלטען , וויליאמסבורג

.) ט"י סיון תשנ"ביי ח

ען די אלע קאמפליקאציעס און אהרן האט גענומ' פון ווי ר. פ פאר מיר"עכ –איז נישט באוויסט , שוועריקייטען

לכאורה איז ער געווען א שווער קינד און קיין הילף איז דאן .נאך נישט געווען פארהאן

ווען קרית יואל וואלט שוין געשטאנען אין זיינע וואלט דער סיגעטער רב זיך אהין , קינדערישע יארען

וואלט געקענט " סקול דיסטריקט"ווייל דער , געצויגעןהיינטיגע צייטען באקומט אזא קינד . העלפען דאס קינד

מיט כל מיני , ADHDצו ADDגלייך א דיאגנאז אלס אבער ער וואלט כאטש מן הסתם געהאלפען , שמות

אבער וויבאלד עס . געווארען אויב נישט געהיילט געווארעןדי סארט הילף איז ער האט נאך דאן נישט עקסיזטירט

אויפגעברענגט געווארען מיט טיפע פראבלעמען וואס האט און עווענטועל האט געליטען , אים געפלאגט אלעמאל

סיגעטער , וויזשניץ, זיינע קינדער, דערפון זיין פרויקרית , די בחורים פון דער סאטמארער ישיבה, מתפללים

און אפילו ,זיין טאטע דער ברך משה, יואלער איינוואינער .זיינע חסידים

פארוואס אין די שפעטערע יארען האט אים זיין רביצין נישט געטראגען פאר הילף און פראבירט אים צו העלפען

פון וואס זי האט זיך –, זיך אויסהיילען פון זיינע מחלותאדרבה ווער עס . (איז מיר נישט באקאנט –אנגעליטען

אריינשיקן צו די זאל ער ביטע דאס, ווייסט פארוואסאז עס קען , מענטשן זאגען סברות.) אימעיל אדער צו אישי

זיין אז ווייל זיי האבען נישט גוט געלעבט האט איר נישט אנדערע , אינטערעסירט אים צו בויען און ארויס צו העלפן

זאגן אז עס קען זיין ווייל אלס ערוואקסענער איז ער שוין , אלענפאלס. צו לאזען היילעןגענוג גרויס געווען זיך נישט

ער איז נישט געהיילט געווארען אויף זיינע קאמפלעקסען און , און אויף זיינע שווערע פראבלעמען וואס פלאגט אים

.פאר יעדען וואס קומט נאר אין זיין בארירונג

גאר , די אלע מיחושים וועלן שפעטער אינעם באשרייבונג, ן אין אלע צייטעןאסאך פארענטפערען זיינע אויפירונגע

זיין באנעמונג מיט , זיינע פאני קאפלעקסטע דרשותכהנה , זיין נישט לאזען א מענטש אויסרעדען, מענטשען

.וכהנה

כ דער טאטע דער ברך משה און סיי די איבריגע "משא, זענען באוויסט צו זיין גאר קליג) א"אויסער רש(קינדער

קיינער פון זיי , נישט גערעדט אסאך און אוודאי נישט הויךאדער ארומגענומען מיט שווערע , זענען נישט קאמפליצירט

גרינגע , אלע זענען גאר צוגעלאזענע מענשטן. שוואכקייטעןוואס , מיט נשיאות חן, מענשטען מיט כאריזמע, מענטשען

דאס קען מען נישט באקומען פאר קיין געלט אויף דער וער עס פארמאגט און ו, דאס איז א מתנה פון הימל. וועלט

קען , קען טון פילע זאכען וואס א אומבאחנטער מענטש, חן .נישט

דעריבער איז שוין פארענטפערט פארוואס דער ברך משה , האט נישט געהאט די שנאה פון די סאטמארער חסידים

ווייל זיין צוגעלאזענקייט און נשיאות חן האט געברענגט אז , ויף אים די כעסעס זאל נאך א שטיק צייט נאכלאזען א

אהרן איז געבליבען א פאראכטונג ווייל מיט ' כ אויף ר"משאזיינע שוואכקייטען און קאמפלעקסען איז ער געבליבען

וואס דאס איז געווען זייער , בלאזען אויף סאטמאראון קיין ידידים , מערקבאר אויף אים במשך פון די יארען

צוליב זיין האט ער דאך נישט געקענט זיך איינהאנדלען איז ער געבליבען איזולירט און מיט , באנעמונג צו מענטשען

א שנאה כבושה פון אים צו סאטמאר און פון סאטמאר צו .אים

פון " שונאים"אויך ווערט איצט פארענטפערט פארוואס די ט זענען גרייט געווען צוריקצוקומען "תשנ- מ"די יארען תש

א און "ן דער רבי שליטצום ברך משה און צו זיין אנדערען זו' אבער צו ר, אפילו גרייט געווען מוחל צו זיין משה גבאי

קיינער פון די אלע האט נישט . דאס שוין נישט, אהרןעס האט . געוואלט הערען און געדענקען פון אים צו זאגען

קיינער פון די טויזנטער אידען וואס זענען צוריקגעקומען אהרן ' יט מוחל צו זיין פאר רנישט געווען גרי, י סיון"נאך ח

די סיבה דערצו , און. און צוריק געווארען זיינע גוטע פריינטאהרן איז דער גרויסע בעל מוסר וואס ' ווייל ר, איז נישט

שטראפט מיט מוסר רייד זיינע אנהענגער און דער ציבור דא רעדט מען נישט פון א רב ... וויל נישט אזא סארט רב

זיינע חסידים פרומקייט צו וואס פארלאנגט פוןאידישקיייט וואס איז צו שווער פאר אלע מענטשען מיט

צוהאלטען און דערפאר האבן אים זיינע קעגנער . בכלל נישט. אראפגעריסען

*

18-19אהרן האט זיך אלץ אויפגעפירט ווי א בחורל פון ' רקיין שום פראבלעם איז נישט ביי . אין אלע הינזיכטען, יאר

און קיין שום זאך האט אים , רנסט גענומען געווארעןאים עאלעס האט ער אנגעקוקט מיט . נישט ערענסט באנומען

און דאס קומט ווייל ער איז א . זיכטיגען בליק- זייער א קורץ

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

44 

אויבערפלעכליכער מענטש וואס זיין מחשבה איז זייער ער איז קיינמאל נישט טיף . פלאך און פון אויבנאויף

.גט אין קיין שום נושאאריינגעליי

ער איז זייער א . דאס זעלבע איז מיט זיין לערנעןאויבערפלעכליכער לערנער וואס נעמט נישט דורך קיין

. און איז קיינמאל נישט קלאר און גרונטליך, סוגיא על בריודערפאר האט א טיפער לערנער נישט געקענט זיצען ביי

, ערער פארשטייערווייל עס האט יעדער טיפ, זיינע שיעוריםגלייך געזען אז ער איז ווייט נישט קלאר אין די גמרא און

.תוספות

דערפאר האט ער נישט געלאזט קיינמאל אריינפרעגען ביי ווייל ער האט נישט זיך געקענט אריינלאזען , זיינע שיעוריםריי ווי ער וואלט פאר זיכער געווארען 'אין א טענה .נישט געקענט פארנעמעןאון דאס האט ער , אפגעפרעגט

האט ער , ווען ער פלעגט וועלען לערנען מיט א בחורקיינמאל נישט אויסגעוועלט א בחור וואס ער האט

ער האט . געוויסט אויף אים אז ער איז א טיפער לערנערמורא געהאט פון די גוטע לערנערס ווייל זיי וועלען

.אויפדעקען אז ער איז זייער א פלאכער לערנער

אהרן געווען דער שוואכסטער מגיד ' ן די ישיבה איז ראי, ער האט ארומגעפשטעלט אלע סארט פלפולים. שיעור

אבער פשוט פשט האט ער נישט , געדרייט ווי א דריידלווייל ער אליין האט דאס נישט , געקענט פארלערנען

.געקענט

זיין קאפ איז גלייך אריין געפלויגן צו א פשטל וואס אלץ מיט דעם רבי עקיבא פארענטפערען א פסוק אין מען קעןווען ער האט נאך אפילו נישט פארשטאנען וואס , חומש

און קיין קשיות האט ער נישט . רבי עקיבא וויל דא זאגעןוואס דעריבער האבען די גוטע , ערלויבט אריין צו פרעגען

.לערנערס שטארק אפגעלאכט פון זיינע שיעורים

האבען פאר זיין כיתה א באזונדערן און דערפאר פלעגט ער וואס פלעגט ענטפערען פאר די בחורים אלע , שואל ומשיב

אנדערש פון אלע מגידי שיעור . שאלות איבערען שיעורד "זיך אריין זעצען אין ביהמ, וואס פלעגען נאך זייער שיעור

אין ישיבה און ענטפערען אלע קשיות פון די בחורים .ור הישיבהבשעתן איבערחזרן דעם שיע

אהרן האט מען נישט געקענט איבערפרעגען גארנישט ' רפלעגט ער אריין גיין אין זיין , נאך זיין שיעור. פון זיין שיעור

ד ווי אלע אנדערע "אפיס און נישט געגאנגען אין ביהמ .מגידי שיעור

זיינע פשטלעך זענען גאר שטארק צוניץ געקומען , אבעראון , זענען שוואכע לערנערסר "פארן עולם גולם וואס עפ

פשטלעך האט זיי געקענט " טיפע"אהרן מיט זיינע ' ראז מען רעדט דא פון א גאון , פארקויפען די ברוקלין בריק

א מפלפל גג על גג און אלע סארט ווערטער וואס , אדיר .מען נוצט אויף א אמתן וועלטס גאון

געווען איז יא באוויסט , דער ברך משה פון די אנדערע זייטא טיפער לערנער וואס ווען ער פלעגט , פאר א אמתר גאון

, פלעגט ער לערנען ווי א יונגער בחור, לערנען מיט זיין חברער האט . וואס הייבט איצט אן א סוגיא פון דאס ניי

" כלומר"געקענט זיצען אויף איין ווארט פון די גמרא צו א פון " ת"וא"אדער א " תימה"א , "קשה"צו א , ק"פון רשיה

ביז ער איז געווען קלאר און , תוספות גאנצע שעהן .גרונטליך

און ער האט געוואלט אז דער חברותא זיינער זאל זיך נישט .נאר איבערפרעגען ביז ער וועט באמת פארשטיין, לאזען

אהרן פאר זיין ' און ער האט קיינמאל נישט גענומען רואל פון נאך פסח אפילו ער איז געווען אין קרית י. חברותא

האט ער זיך קיינמאל נישט אראפגעזעצט , ביז חצי אלול .אהרן א בלאט גמרא' לערנען מיט ר

די בחורים וואס האבען געלערענט אין ישיבה במשך די דערציילען אז דער ברך משה האט , ה"תשנ-מ"יארען תש

די בחורים האב אים נישט . זייער גרונטליך פארהערט, י"רש, בלאלבלען א פשט אין די גמרא געקענט עפעס אריין

ווייל ער פלעגט זיך אנהייבען , א"מהרש, ש"רא, תוספות .בייזערען אויף דעם בחור אז עס איז געגאנגען א רויעך

נישט איינמאל האט פאסירט ביי א פארהער אז דער ברך משה האט געפרעגט פשט אין א תוספות און איין בחור

געפרעגט א אנדערען און האט ער , האט נישט געוויסטאויב יענער האט אויך נישט געוויסט האט ער געפרעגט א

אויב האט ער ביים פינפטען בחור . דריטען און א פערטעןוואס : געזען אז זיי ווייסן נישט האט ער זיך אזוי געבייזערט

וויאזוי זענט עטץ דורך די ? הייסט אז מען קאן נישט ?ן מען זיך פאפעןווי קע? תוספות אום פארשטאנען

טייל מאל האט ער זיך אזוי געבייזערט אז ער האט זיך צוגעמאכט די גמרא און פארלאזט דעם , אויפגעשטעלט

וואס : און עטליכע מאל האט ער זיך צושריגען, פארהערמיט אזא געלערנעכץ וועט עטץ ? טוט עטץ א גאנצע וואך

!אויף וואקסען עמי הארצים

יגע בחורים אז ווען דער ברך דערציילען די דעמאלטסד' ר ר"פלעגט עפ, משה איז געקומען אין די ישיבה פארהערעןאון עס איז געווען . אהרן זיצען נעבען טאטען ביים פארהער

עטליכע מאל וואס דער ברך משה האט זיך אזוי דו , זאג נאר: אהרן' אויפגעבייזערט אז ער האט געפרעגט ר

איז געווארען א טענהריי און עס ? קענסט יא דעם תוספותאהרן האט פרובירט ' איבער דעם תוספות און ר

: איבערצייגען דעם טאטען אז ער קען דעם תוספות דורך .שרייען העכער

עס איז געווען עטליכע מאל וואס דער טאטע האט זיך נישט געקענט איינהאלטען און ברבים אים געזאגט דו

שט וואס תוספות דו ווייסט ני; קענסט נישט דעם תוספותדו שרייסט טאקע אבער נישט דאס איז דער פשט ; וויל דא

.פון תוספות

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

45 

אבער אנשטאט ער זאל אנהייבען זיך דערגרינטעוען איבער : האט ער אויסגעוועלט א צווייטע אפציע, זיינע לימודים

עס האט מיר . דער טאטע זאל מער נישט קומען פארהערעןיי פון די אמאליגע הויז דאס געשריבען איינער וואס צוו

, נ יארען"מ און פריע תש"בחורים ביים ברך משה אין די תש .האבען דאס פארציילט

אהרן האט שטענדיג פארארבעט אז דער טאטע זאל ' ר –און מען קען זאגען . נישט קומען אין ישיבה פארהערען

אז פון –האט מיר געשריבען א בחור פון יענע יארען האט דער ברך משה פארהערט די ט "ח ביז תשנ"תשמ

אויב איינער קען אויף ווייזען . (ישיבה ניטאמאל פינף מאל .)איז געלאדענט צו אויף ווייזען, אנדערש

' אז סיי ווען ר, די הויז בחורים פון יענע יארען דערציילעןאון גערעדט , אהרן איז געקומען צו זיין טאטען אינדערהיים

אז דער , עהערט פון שטובהאט מען ארויסג, אין לערנען; דו ווייסט נישט וואס דו רעדסט: טאטע פלעגט אים זאגען

דו קענסט נאך נישט פשוט פשט פון די גמרא און דיין קאפ איך ווייס נישט וויאזוי דו ; פליעט שוין צו א דריידעל

.לערענסט אזוי פאר

ווען מען האט געלערענט סוגיא פלעגט ער פארלערנען א ד פון די ישיבה וואס דארט האבן "אין ביהמ שיעור ברבים

נישט נאר די בחורים , זיך אלע בחורים געקענט באטייליגעןאין די וואכען פון . וואס האבען געלערנט אין זיין כיתה

נאר יעדע , ש נישט פארגעלערענט"סוגיא האבען די מגיחברותא האט אליין געלערענט און מען האט געקענט

.לע שאלות אויף די סוגיאא, ש"פרעגען די מגי

' פלעגט ר, ווען מען האט געלערענט סוגיא אין די ישיבהווייל די שיעורים זענען . אהרן לעבען ווי א פיש אין וואסער

, לכתחילה געווען געבויעט נאר אויף פשטלעך און אויף דעםאון געקענט אויפשטעלען גג , האט ער זיך ספעציעלעזירט, ווי המן און רבא ווי אחשורוש על גג אז אביי האט האלט

און מיט דעם , רבי יהודה ווי פרעה און רבי אליעזר ווי עשיו, רבי עקיבא קען מען פארענטפערן דעם באוויסטען מדרש

און אויך קען מען מיט ; ביד רבי עקיבא, שלח נא ביד תשלחהים ראה : דעם רבי ישמעאל פארענטפערען דעם מדרש

און אזוי איז ער . י ישמעאלוינוס מה ראה ברייתא דרבאבער די סוגיא צו . געפארען פון הוידעל צו בוידעל

, צו פארענטפערען א פני יהושעס קשיא, פארשטיין על בריוהאט מען , ש"ם אדער פון א רא"צו א סתירה פון א רמבזלמן לייב ' מרדכי דוד קאהן אדער ר' געמוזט גיין פרעגען ר

.רובין

ש זענען געווען ריזיגע "טע מגידי צוויי אויבענדערמאנאון זיי האט מען געקענט אריין פרעגען , שיעורים זאגערס

און די בחורים וואס זענען , אין מיטען זייער שיעורגעגאנגען צו זייער שיעורים האבען געקענט די גמרא

.תוספות ישר והפוך

די אלע פאקטען האב איך דורך געטון פאר א לענגערע .צייט

*

' עלן מיר זיך אריבערציען צו א אנדערע סוגיא פון ראיצט וו .זיין התמדה: אהרן און דאס איז

עס איז נאך נישט : צום אלעם ערשט מוז מען וויסען א כללאיינער וואס קען גאנצעטע , אויף געוואקסען א אמתר גאון

איינער וואס קען רוב מקצועס פון שלחן , ס"מסכתות אין שאן , גרינטליך מיט א קלארקייט, ערוך מיט די נושאי כלים, פון שלאפען אכט שעה א נאכט. לערנען בהתמדה רבה

, זעקס שעה- שמועסען פינף, מיטהאלטען אלע פאליטיקעס . עסען דריי פולע מאלצייטען קען קיין גאון נישט זיין

איז נאך ביים כלל ישראל נאך נישט אויף געוואקסען א גאון ט געלערענט מיט אאויב האט ער ניש, אויף א אמת

.געוואלדיגע התמדה

א . און איך וועל אייך געבען א גשמיותדיגער ביישפילת א "יונגערמאן עפענט אויף א ביזנעס און איז בעזהשי

מוז זיין אז ער , ער איז אויסגעוואקסען א מיליאנער, מוצלחאון , ער האט יעדע מינוט פון טאג. איז א ווארקאהאליקגעטראכט וויאזוי ער קען מאכען נאך , ט"אפילו שבת און יו

זיין . א טאלער און וויאזוי ער קען זיך מער פארגרעסערעןאון ער מוז , קאפ קען נישט ליגען אין קיין שום אנדערע זאך .זיין אמביציעז צו קענען אנקומען צו זיין ציל

די , ח"די אלע אמתע ת. אזוי להבדיל גייט עס מיט לערנען –דער בלאט –שמואל ווידער "נישט די און(אמתע גאונים

זענען ) גאונים וואס וואקסען יעדע וואך אלס שרי התורהח איז נאך נישט "קיין איין ת". לערנענהאליקעס"געווען

אויפגעקומען פון עסען צו דער זעט דריי מאל א טאג און שלאפען גאנצע אכט שעה א נאכט און נאך זיך צוגעלייגט

. אין מיטען טאג

שעה רציפות און 5ו זיין א מתמיד מיינט צו לערענען פאר צפונקט , זיך מייגע זיין אויף די תורה מיט א שווערע פלאג

אזוי שווער ווי א יונגערמאן ארבעט ווען ער שלעפט דער אמתר . גארנישט ווייניגער. באקסעס אין א וועירהאוז

ח הארעוועט אזוי שווער אז ער פאלט אוועק ביינאכט "ת .כאטש ער האט נישט געשלעפט באקסעס, ר מידעקייטפא

מיר וועלן נישט רעדען פון אזעלכע אויסגערופענע ווייל אזאנס איז . מתמידים ווי רבי יואליש מארגענשטערען

אבער קוקט נאך יעדען עלטערען דיין . נישט פארהאן צופילוועט איר הערען אז זיי האבען גלערענט , אין סאטמאראון האבען געלערנט . שעה א טאג 15ר ווי נישט ווייניגע

.תורה מיט א יגיעה רבה

אהרן דינןס סדר היום ' איצט וועלן מיר אייך אראפלייגען רוואס איז אריינגעשיקט געווארען דורך עטליכע יונגעלייט

און , נ"תש- מ"וואס האבן געלערענט אין קרית יואל פון תש" געוואלדיגע"דורך דעם דעם וועט איר ארויסהאבען זיין

.בתורה" יגיעה"התמדה און

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

46 

מיר האבען זיך גוט נאכגעפרעגט דערויף און דאס איז דער . אמתר בילד

7:30, זיין טאג האט זיך אנגעהויבען מערסטענס טעגאינדערפרי ווען ער איז ארויס פון זיין הויז און צו פיס איז

, נישט געמאכט דאס פנים. ער אליין געגאנגען אין מקוהאויף די פאות איז קענטליך אז זיי קומען גלייך פון קישען

די ציין נישט געפוצט און א מויל גערוך האט , און דאכענע . זיך געשפירט פאר די וועם ער האט געגריסט

י פלעגט ער גיין "ה ווען ער איז געווארען רב אין ק"פון תשמ אין די ישיבה, ה"ביז תשמ(ד "אין מקוה אין גרויסען ביהמ

ער פלעגט זיך זעצען דער ערשטער אויף די ). מקוהאון ווען ער האט געהאלטען ביים העמד , מיטעלסטע באנק

איז ער צוגאגאנגען צום בור און אויפן רעיל האט ער גלייגט אין מקוה האט ער זיך אויפגעפירט ווי . ק און העמד"זיין ט

. געשמועסט און געלאכט א הויעך. ב"א פשוטער בעההאט גלייך , וואס איז אריין געקומען אין מקוהיעדער

איך וועל איצט . (אז דער רב איז אויך אין מקוה" געהערט"נישט אריין גיין אין די נושא צו ער האט געהאט שמירת

וואס פארדעם האט מען אים געמאכט א פרייוועט –עינים ווייל דאס באלאנגט ביי די נושא פון זיין –מקוה אין כולל

און עס איז נישט זיכער אז עס איז נויטיג , שמיםיראת .)אהין אנצוקומען

נאך די מקוה פלעגט ער ארויסגיין אין די האל זיך וואשען . און אפגעליינט יעדען צעטיל אויף די וואנט, די הענט

כמעט קיין איין צעטיל איז נישט אויסגעלאזט געווארען פון ואס האט אים זיינע קינדישע וויצען און סטעיטמענטס ו

און זיינע . יעריג קינד 7געמאכט אויסזען ווי א זייער א קליג וויצלעך האט ער געשאסען הויעך און אויב האט זיך אים געדאכט אז איינער האט אים נישט געהערט האט ער זיך

, מאל 3-4נישט געפוילט און עס איבערגעזאגט אפילו ביז האט א שעפסל אויב . און זיך אומגעקוקט ווער עס לאכט

און " ?הא, הא: "אהרן איבערגעפרעגט' האט ר, גוט געלאכט .גלייך נאך אמאל איבערגעזאגט די הלצה

צו ביי די , אינדרויסען פון מקוה זיצען אלץ אידען נאך געלטאדער ארץ ישראל , אפיציעלע טישלעך צו סתם יחידים

אהרן קיינמאל נישט געגעבען ' האט אבער אונזער ר, אידעןאיז ער , אויב האט איינער געמוטשעט. ין טאלעראי

.געווארען באבלאזען

, איך מוז פאר צוויי מינוט פארקריכען פון די נושא, אויווייל איך האב אינגאנצען פארגעסען צו רעדען פון זיינע

ווער עס האט נאר אמאל געהאט קליינע . געבלאזעכצערבלאזען ווען זיי קינדער ווייסט זיכער ווי אזוי די קליינווארג

עס איז אפילו זיס צו זען ווי . באקומען נישט דאס זייעריגע, זיי לאזען אראפ די אויגען מיט די נאז. די פיצעלעך בלאזען

און קוקען נאר מיט א זייטיגען בליק צו זיי האבען די אטענשאן פון די עלטערן און זיי לאזען זיך נישט גרינג

.איבערבעטען

ווען ער , אהרן' פירט זיך אויף אונזער ר אויף די האר אזויער לאזט אראפ די אויגען מיט . באקומט נישט דאס זייניגע

ער . ער בלאזט; די נאז און ער קוקט אראפ אויפען טישדאס טוט ער צו . ער בלאזט. וועט נישט רעדען איין ווארט

צו זיינע קינדער און צו יעדען וואס טוט נישט , זיין רביציןער וועט אפילו נישט זאגען . האט פארלאנגטוואס ער

ער וועט פשוט און גראד אויפהערען , פארוואס ער בלאזטצו רעדען מיט דעם באטרעפענדען וואס האט אים עפעס

.צו עפעס געזאגט וואס ער וויל נישט הערען, נישט געטון

אז ביי דעם , למשל, אויב איינער וועט אים דערציילעןטעל פאר א חודש צוריק איז געווען עצרת אין מעיריאט הא

נישט . וועט ער ווערען בלאזעדיג, טויזענט מענטשען 5א אויף שמואל ווידער פארוואס ער מאכט אים משוגע אין

נאר די פאר , בלאט אז דארט איז גארנישט געוועןער נעמט זיך בלאזען אויף דעם . בהחלט נישט. ברעטשערס

נישט קוקען אין די ער קען יענען... נייעס דערציילערפאר . אויגען ווייל יענער האט אים אויסגעזאגט דעם אמת

.אהרן טאר מען נישט דערציילען דעם אמת' ר

דער אמת . דער אמת איז ביי אים דער גרעסטער שונאדער . דערציילט דאך נאר די נישט גוטע זייט פון די מטבע

רען אלעס וואס ער וויל נישט הע, אמת וועט אים דערציילןאון אז ער ווייסט גארנישט און הערט . און נישט וויסען

...גארנישט שטייט ער דאך גוט

איין ביישפיל מוז איך אייך אראפברענגען וואס הייסט אז אפילו זיינס א גוטער פריינט טאר אים נישט דערציילען

כאטש ווען עס איז זיכער אז , קיין שום נעגאטיווע זאךביי אים איז נישט פארהאן דער . יענער מיינט זיין טובה

איך וועל דעם רבין : דערהער אז זיין גבאי זאל אים זאגעןדאס ווארט ריין און אמת איז אלץ . זאגען דעם ריינעם אמת

און ביי נעגאטיווע נייעס רעאגירט ער , ביי אים נעגאטיוו .גענוי ווי א קינד

' ט האט ר"צווישען פסח און שבועות תשנ. איין משל' וועלכער איז געווען א גוטער פריינט פאר ר –יאל גליק עזר

איך האב גערעדט צום : אים געקומען איינמאל זאגן –אהרן דער רבי האלט זיך פעסט , "והוא באחד ומי ישובנו", ן'רבי

זלמן לייב זאל האבן דאס רבנות אין ' ער וויל ר, ביי זיינסדארף איך: אהרן געענטפערט' האט אים ר. וויליאמסבורג

.אייך נישט אלס פארטרעטער ביים טאטן אין שטוב

' ר: לאמיר אנאלאזירען דעם קליינטשיגען אנעקדאטעזריאל איז אלץ געווען זיין גאר גוטער פריינט און אויך

, ד"ער איז געווען דער גבאי אין זיין ביהמ. פאר זיין טאטעןער איז געווען דער איינציגער נאנטער מענטש צום אלטען

' ל וואס איז געבליבען נאנט צום ברך משה און צו ר"בין זרעזריאל האט זיך צוקריגט מיט די אלטע רביצין ' ר. אהרן

ה און מיט זיינע נאנטע פריינט פון זיינע אלע יארען ביים "עווייל ער איז מיטגעשטאנען מיטען ברך , רבין אין שטוב

ען מיר וועלען שפעטער מוזען צו דעם אלעם אנקומ(משה ער איז נאך דאן נישט געגאנגען צום ). עס צו באשרייבען

...ץ"בג

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

47 

הער מיך : עזריאל און רעדט צו אים בתורת פריינט' קומט רדי טובה פון , איך מיין דאך דיין טובה, אהרן' אויס ר' לאמיר גוט פארשטיין אז ר. (די טובה פון סאטמאר, טאטען

די טובה פון אזוי געמיינט" טיים-עני"עזריאל האט דאך ' איך זאג דיר אז דיין טאטע וויל ר.) אהרן' סאטמאר ווי ר

איך . און עס איז נישט בלויז משה גבאי, פאר רב זלמן לייבהאב שכל און מאך , אהרן צווישען פיר אויגען' זאג דיר ר

דער , שלום מיטען מצב ווייל דאס גייט סיי ווי געשעןבהמה און עס איז א זיי נישט קיין. טאטע איז אנטשלאסען

ווייל דו קענסט אזא זאך , שאד זאלסט מאכען א קריגעריי, מען קען זיך מיט א טאטען נישט קריגען. נישט טון

. איבערהויפט א רב מפורסם קען זיך נישט ביליג קריגן

ער האט נישט גענומען די . אהרן טראכט נישט איין רגע' רמוח פאר א מי אריין צונעמען די ווערטער אין זיין

איך דארף : "נאר גלייך געענטפערט בלאזעדיג, סעקונדע ."אייך נישט אלס פארטרעטער ביים טאטן אין שטוב

נישט מיין זיך קריגען מיטען טאטען איז . דאס טייטש אזוי? פארוואס. עזריאל' דער פראבלעם איז ר. דער פראבלעם

און ער זאגט אים . ווייל ער האט דאס אים פארציילטעזריאל וועט ' ווייל אויב ר. גיי נישט מער אהין: עטאק

וועט ער דאך מער נישט רעדען מיטען רבין , נישט אהינגייןאון אז ער וועט שוין נישט רעדען מיטען רבין וועט ער שוין , נישט קענען קומען פארציילען אזעלעכע נעגאטיווע נייעס

עלכע עזריאל וועט אים שוין נישט דערציילען אז' און אז ראין . איז דאך דער מצב אלעס אין ארדענונג, נייעסער

.א קינד: קורצען מיינט דאס

ווען ער וואלט אבער געווען א ערוואקסענער און ווען ער וואלט געוען א מענטש א , באזעצענער מענטש

וואלט ער , א מענטש מיט זעלבסט זיכערקייט, שטארקערזיין אפאנענט געחלשט צו וויסען יעדע קלייניגקייט פון

. ווייל צו גיין אין קריג מוז מען דאך וויסען יעדע קלייניקייטאהרן וואלט געדארפט זיך לאזען קאסטען צו ' ר, נאכמער

, קענען האבען שפיאנאזש פון די באהאלטענסטע קוועלעראין , אין יענע ישיבה, וואס אלץ עס טוט זיך ביי זיין ברודער

.וו.א.א, יענע קהילה

אז זיין ברודער האט , ען ער ווייסט ווען דעם אמתווייל ווזיין ברודערס ישיבה איז , אויסערגעווענליך מצליח געווען

היינט גרעסער פון זיין ישיבה מיט א צוויי הונדערט די שענסטע רבנים פון ניו יארק וואס פלעגען . בחורים

אמאל שיקען זייער בחורים קיין קרית יואל שיקן היינט די שענסטע רבנים נעמען היינט פאר ; סקיין קווינ

דער ברודער האט מצליח ; איידעמעס בחורים פון קווינספון די טיפע חובות און אז עס 82געווען ארויסצו בעילען

איז נישט פארהאן איין רב און רבי וואס גייט אים נישט וואלט ער דאך פארזיכער נישט אזוי געפירט די , באזוכען .מלחמה

ווען ער וואלט געווען א בר דעת ווי א מענטש .נאך טיפערוואלט ער דאך געמוזט וויסען אז ווי מער , יאר 60וואס איז

ער וועט זיך קריגען און ווי מער ער וועט טעראריזירען זיין

וועט זיין ברודער נאך סאך , ברודער מיט זיינע מענטשען, מער וואקסען און מער מענטשען וועלן כסדר צוקומען

בחורים וועלען צו זיין ישיבה צוקומען און מער מער . מענטשען וועלען פאר זיין ברודער געבען סידור קידושיןס

אהרן וואלט געהאט שכל וואלט ער דאך בלויז ' ווען רגענוצט זיין עקספיריענס און געזען למפרע אז ווי מער זיינע

אלץ , י די אלע יארען"שונאים האבען אים געפייניגט אין קדעריבער וואלט ער דאך נישט , מער איז ער געוואקסען

געטארט לאזען אז מען זאל זיין ברודער דאס מינדעסטע ווייל ער וועט דורך דעם זיך נאר פארברייטערען , פייניגען

.ווי עס איז אקוראט געשען, און פארגרעסערען

וואס קען נישט דערהייבען , דערווייל ווייל ער איז א קינדהאט ער , אפילו מען מיינט זיין טובה, טיוו ווארטאיין נעגא

זיך אריין געלאזט אין א קריגעריי ווי א יונגעל וועם מען . האט אוועקגענומען א טוי ווייל ער דארף שוין שלאפען גיין

ער האט זיך געקריגט ווי א אום באזעצען קינד און זיך אפען געשלאגען מיט זיין טאטען ווייל ער האט געגעבען

און דורך דעם , ויליאמסבורג פאר זיין קלענערער ברודערום אויף "איז דער ברודער געווארען פון די גרעסטע אדמורי

.דער וועלט

.אהרן' כ ר"יש

*

איך וועל מיך צוריקערען צו די נושא אין א קומענדיגע ' איצט וועלען מיר זיך צוריקערען צו ר. געלעגענהייט

.אהרןס סדר היום

ער האט שוין אפגעליינט אלע . פינף צו אכט עס איז איצטגעהאט גענוג און נאך אטענשאן , געשאסען וויצען, צעטלעך

און , פון אלע וואס האבען געלאכט אויף זיינע דשאוקסאיצט איז ער ארויס אין די גאס זיכען א היטש ארויף אין די

ר האט זיך יעדער אפגעשטעלט אים אריין צו "עפ. ישיבהנ יארען ווען עס איז נאך נישט געווען "אין תשביז . נעמען

אזוי הייס די מחלוקות מיט בני יואל האט אפילו זיינס א שפעטער האבען זיי זיך נישט , שונא געקענט זיך אפשטעלען .מער אפגעשטעלט פאר אים

האט ער ווידער געשאסען , אין די אויטאס ביי די היטשעסלן היינט נאך מיט וואס מענטשען דערציי, קינדישע וויצען

, אויך פלעגט ער אלץ וועלען וויסען נייעס. נאסטאלגיעאיך גלייב . ווייל ער איז געווען געצוימט צו באקומען נייעסדערפאר , נישט אז ער האט געהאט א רעדיא אין דערהיים

האט ער געקענט באשטיין אז אין די קאר זאל יא גיין די אבער אויב , צינדעןער פלעגט עס נישט הייסען אנ. ראדיא

איז עס געגאנגען איז ער געבליבען אין די קאר פון " ווארלד ניוס ראונדאפ"אויסצוהערען די אכט אזייגער

.קריסטאפער גלען

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

48 

ער . כ האט מען פון אים קיינמאל נישט געהערט"קיין ישאון זיך באדאנקט דורך א , איז פלוצלינג ארויס פון די קאר

...ירגעזונטען האק מיט דער ט

ווי ער האט געטרינקען , גלייך איז ער געגאנגען צו זיין אפיסאון בערך א , א קאווע און זיך צוגעגרייט צום דאווענעןד צו זיין עמוד "פערטל נאך אכט איז ער אריין אין ביהמ

ד אינדערפרי "אריינקומענדיג אין בימה. אויפן מזרח וואנטעס האט . געלוינטנישט גוט , ר געווען בלאזעדיג"איז ער עפ

.אים גענומען א שטיקעל צייט צו ווערען באגיסטעט

ווי זוי דאוונען האט זיך זייער געוואנדען צו ער איז אויב איז ער אין א שלעטע . אנגעצויגען אדער גאר הייפער

אויב האט . דאווענט ער שטיל און איז פארחלומט, גיסטעבאלד אדער ער גייט, ער פריער געהערט א גוטע נייעס

זעט זיך אן די עקסייטעמענט , "עקסייטינג"ערגעץ פארען שוין צופרי ביים דאווענען און דאן שרייט ער הויך מיט זיין

באסאווע שטימע און קען אפילו מאכען תנועות מיט די די מבינים ווייסען פונעם דאווענען וואס עס טוט זיך . הענט

.ביים אים פריוואט אין קאפ

מוז איך ארויסברענגען , ין פון זיין שטימעאז מען רעדט שואז מיר טארען נישט חוזק מאכען פון עפעס וואס ער האט

עס איז א שטיקעל שטראף פון . זיך נישט אליין גענומעןגאר , הימל פאר א מענשט צו האבען אזא קלאמזי

איך ווייס נישט צו . אינטרעסאנטע און שרעקליכע שטימעעס איז גענוג . מיט אזא שטימע עס איז נאך דא איין מענטש

.נעבעך: צו באצייכענען זיין שטימע מיט די ווערטער

נאכען דאוונען איז ער אריין אין זיין אפיס ווי ער האט .תס תפילין און נאכדעם געגעסען פרישטאג"געלייגט ר

נאך און אין מיטען פרישטאג האט ער יעדען טאג , פארלעצטערע דערציילט אלע, געקאלט זיין טאטען

שפעטער איז אלץ דערציילט געווארען וואס , געשעענישעןפון די קארטס מיט די בני יואל , טוען אים, זיינע שונאים

.ג.ד.א

מיט אים . ליפא' נאכדעם האט ער געקאלט זיין ברודער ר, איז ער געווען אויפען טעלעפאן אפילו עטליכע מאל א טאג

. די נייעס פון טאגווייל דער ברודער האט אים פארציילט ער פלעגט אים פארליינען גאצע שטיקער פון טיימס און

ליפט געלאזט ' אויב איז געווען א וואל סעזאן האט אים ר .הערען די רעדיא דורך דעם טעלעפאן

אהרן גלייכט זייער פאליטיק און ער אינטרעסירט זיך ביי ' רער איז א רעפובליקאנער . יעדען איבער די נייעס

און מיט די בחורים וואס פלעגען זיין זיינע . מטער רבגעשטי? וואס איז נייעס: באדיס פלעגט ער אלץ זיך אינטרעסירען

ווען . די נייעס שפילט א שטארקע ראלע אין זיין סדר היוםקען יענער , ער קאלט איינעם וואס דערציילט אים נייעס

אפילו ווען יענער מוז , נישט אראפלייגען דעם טעלעפאןאהרן וועט יענעם ווייטער פרעגען ' ר. וין אראפלייגעןש

און וואס פארציילסטו נאך ? וואס נאך איז נייעס: אזוי

זאגסטו אז עס . איז גארנישט דא קיין נייעס, אהא? עפעסאראפ . בום? הא. זאגסטו גארנישט. אהא? הא. איז שטיל

מיט יעדען מענטשן וואס האט אים מיט אים . מיטען פאון .איז דער שמועס בערך אזוי צוגעגאנגען גערעדט

אמאל האט ער . ן'נאכדעם האט ער גערעדט צו משה גבאיאבער עס איז . און אמאל האט משה געקאלט, געקאלט

נישט געווען אזאנס אז ער מיט משה זאלען נישט רעדען .כאטש איינמאל א טאג

אלץ האט ער . נאך א וויכטיגע פוינט איבער זיין נימוסאון וויבאלד ער . אויפען טעלעפאן אינמיטען עסןגערעדט

, עסט אזוי הויך ווי ער דאווענט אין א הייפערדיגען טאגהאט דאס דענערווירט יענעם ביזען וועלען שפרינגען פון

. אבער ווער קען אים דען זאגען ווי אזוי זיך צו פירען. דאךער האט געגעסען מיט א . דאס זעלבע איז געווען ברבים

און דערצו האט ער אפילו שוין נאכען ארפנעמען . דערגערוווייטער גענאשט סיי וואס עס איז , זיין טעלער

ער האט איצט זיך גענומען צו די . אונטערגעקומעןאון עס איז צוגעגאנגען מיט א . ברעקלעך פון די טישטוך

ער האט אפגלעקט זיין פינגער און עס . שטיקל סדראז עס איז . און אריין אין מויל איינגעטינקען אין ברעקלעך

האט ער ווידער עס , ווידער נאס די פינגער פון מוילווי א . איינגעטינקען אין ברעקלעך און עודך אין מויל

און דאס . אומערצויגען קינד וואס קען נאך נישט עסען שייןאלעס איז געווען זיצענדיג אויפן פאדיום אין פראנט פון

.הונדערטער מענשטען

, ן דערפאר פלעגען זיינע וואכנדיגע טיש בעקישעסאוספעציעל זומער ווען ער האט אנגעהאט די לייכטע זומער

ווייל ער האט . אלץ זיין זייער פלעקיג, טיש כאלאטעןאון ווען . איז דער כאלאט געווען א ביב, געגעסען אן א ביב

ד צווישען די "ער פלעגט זיך צומאל דרייען אין ביהמט מען זיך געקענט קוילערען פאר געלעכטער ווי בחורים הא

פארוואס זיין רביצין האט נישט . שמוציג די בעקישע איזגעזען וואס די בחורים האבען געזען קען מען

פארענטפערען מיטען זעלבען תירוץ פארוואס זיינע שווארצע זאקען אין דער וואכען זענען געווען מער צו גרין

נישט געהעריג קעיר גענומען אז ער זי האט . ווי צו שווארץ .זאל גיין אנגעטאן לייטיש

. איז ער געגאנגען פארלערנען, נאך אלע טעלעפאן קאלס .פון זיין פארלערנען האב איך שוין פריער געשריבען

נאכען פארלערנען פלעגט ער צוריקגיין אין אפיס און פלעגט כאפען א שמועס מיט זיינע לעקערס און באדיס

, בען אים דערפריידט מיט בעבישע נארישקייטעןוואס האאון דערצו האט ער . וואס מען האט געקענט ארויסהערען

געהאט א מזל אז נאר נארישע בחורים האבען אין אים .געטראפען צו ווערען א באדי

געווענליך פלעגט ער יעדען טאג נאכען פארלערנען . חוריםד און ארומגיין צווישען די ב"אריינגיין אין ביהמ

און , צומאל האט ער געקענט פרעגען א בחור ווי ער האלט

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

49 

צומאל האט ער געווארפען א וויץ און מאכען א נארישע אבער דער שואל ומשיב פאר די בחורים . באמערקונג

איבער די שיעור פון די וואך איז געווען א אנדערער בלויז ער פון אלע מגידי שיעור האט . אנגעשטעלטעראים האט מען נישט . זונדערען שואל ומשיבגעהאט א בא

.איבערגעפרעגט פונעם שיעור הישיבה

און , צומאל פלעגט ער בעטען א בחור זאל זיין זיין חברותאעס האט מיר אריינגעשיקט אין אימעיל א בחור וואס

ט אז "ז און תשמ"פלעגט מיט אים לערנען צווישען תשמיטיק אין די ישיבה וויבאלד יענע פאר יאר איז געווען א פאל

צוליב דעם מנהל הישיבה וואס האט זיך נישט פארטראגען האט ער יעדע צען מינוט געמאכט א פאון קאל , מיט אים, ליפא' צו זיין ברודער ר, צו משה גבאי, דייטשען' צו מתתי

ממש ווי א , מאל 6-7און איבערגעקייט די זעלבע פאון קאל האט נישטמאל ער. גערעדט און גערעדט, באביטשקע

ער האט קיינמאל נישט . געקימערט מיך ארויסצושיקעןווייל נאך צוואנציג מינוט , געלערענט קיין שעות רצופות

און אזוי איז . לערנען האט ער שוין געמאכט א פאון קאל .אריבער די צוויי שעה ביז לאנטש

איז געווען איין טאג , אבער דאס נעמען א חברותא א בחורווען עס האט אים פארשמעקט האט . ן טאג נישטיא און איי

נאר געזעצען אין , נישט, ער גענומען א חבר און ווען נישט .זיין אפיס

ביי לאנטש האט ער באקומען עסען וואס א בחור האט אים ווי קוקיס און קאמפאוט פרוכט און , ספעציעל אנגעגרייט

.אמאל א זופ און אויך א קאווע

אנגען א ספעציעל טעוועלע אויף איצט האט מען אויפגעהדער , ביטע נישט שטערען: די טיר אינדרויסען פון זיין אפיס

דער , היינט שטייט שוין מן הסתם. רב האט זיך צוגעלייגט .ק האט זיך צוגעלייגט"רבי הגה

מינוט אויפן 90און 60ער פלעגט אזוי שלאפן צווישען יך נאכען אויפשטיין האט ז. קאטש אין זיין אפיס

געוואויר , אנגעהויבען א פרישע רונדע מיט טעלעפאן קאלסצו ווערען צו עס איז דא פרישע נייעס זייט ער איז

.איינגעשלאפען

נאך אביסעל איז געווען מנחה און דער טאג פארן ראש ער פלעגט אראפפארן . ישיבה האט זיך אפיציעל געענדיגט

.ינסר מיט א קאר אדער צומאל אהיימשפאצירט אלי"עפ

אויפגענומען , אינדערהיים האט ער געגעסען נאכטמאלפלעגט זיך , שנארערס און זיי געגעבן א צוואנציגער

, באטייליגען ביי שמחות ווי מען האט אים גערופעןאון אמאל אמאל איז , געדאווענט מעריב אין גרויסע שול

געוועןא מינטינג מיט פארשידענע אפטיילונגען אין דער 2-3אבער נישט מער ווי . ות און די ווילעדשמוסד, קהילה

מאל א יאר איז אין יענע יארען פארגעקומען מיטינגען ביי .אים אין שטוב

דאס איז געווען דער אלגעמיינער סדר היום פון דער רב און . ראש ישיבה

ווען מען רעדט מיט די בחורים וואס האבען געלערענט אין קען מען , ה אין די ישיבה"מ און תשנ"די יארען צווישען תש

אהרן און זיינע ' הערען נאסטאלגישע זכרונות איבער דעם ראיך וועל דערציילען עטליכע גאר . ווערטלעך און וויצען

.באוויסטע

אין די ישיבה פלעגט ער בעיקר פירען מלחמות מיט צוויי אויב האט א בחור אויסגעטון ) 1. שרעקליכע פראבלעמען

אויב האט א בחור ) 2לערנען און זיין כאלאטעל ביים אן א שיעור . אנגעטאן גאלדענע אדער זילבערנע גלעזער

' בארימטע פראזען האבען זיך געדרייט אין די ישיבה וואס רפאר א בחור וואס האט " אריינגעזאגט"אהרן האט אלץ

.געטון די אויבנדערמאנטע

פון די באוויסטע זענען אז ארומדרייענדיג זיך אמאל אין ד האט ער געזען א אויבער חכם לערנט אן זיין "ביהמ

פארוואס –אבער הויך –אהרן ' זאגט אים ר. כאלאטעלזאגט דער בחור ווייל עס איז ? האסטו נישט די כאלטעל

, אאאאאון אויב עס וועט זייך נאך הייסער: אהרן' ר. הייס, סאיז אים הייס, הא? וועסטו דיר אויסטאן די הההההויזען

וועט אים זיין נאך הייסער וועט ער אויסטאן די און עסאון ווייל די בחורים האבען ממש ? הא. הויזען, הויזען

האט ער געמיינט אז די , אויסגעשאסען אין א געלעכטערוויץ איז געלונגען און ווי מער ער האט געזען ווי גוט דאס וויצעל איז האט ער דאס איבערגעזאגט פאר אלע בחורים

אפשר צען . ד"ייע ווי זיי זענען געזעצען אין ביהמאין די ראון זיי האבען ווייטער . מאל האט ער עס איבערגעזאגט

איר , אהרן' ר, עס האט אים קיינער נישט געזאגט. געלאכטעס פאסט נישט פאר א ראש , זענט א אפגעריסענער נאר

ישיבה צו זאגען אזעלכע נארישע וויצען ווען די בחורים .א מבין אויף אייך ר"זענען עפ

א בחור וועם ער האט דערווישט מיט נייע גאלדענע אדער און . פראפעסאר: האט ער אנגערופען, זילבערענע גלעזער

די הלצות האט ער איבערגעזאגט במשך די יארען שווערע און אלץ זיך ארומגעקוקט ווי אזוי די . הונדערטער מאלאז ער האט און אויב האט ער געזען, בחורים רעאגירעןהאט דאס איבערגעזאגט און , געצילט אין פינטעל

?הא. זיך אויסטאן די הויזען? הא? הא, איבערגעפרעגט

ער קומט אמאל ארויס פון זיין אפיס גלייך נאכען און גלייך ווען , נאכמיטאג שלאף מיט די פאות צוקנייטשט

איך , הערסט: זאגט ער אים, ער זעט דעם ערשטען בחוראיז א –א נאמען פון א בחור –... געחלומט אז האב מיך

אזוי האב איך זיך , יא, יא! חתן געווארען מיט א רויט מיידל, יא. ער איז א חתן געווארען מיט א רויט מיידל. געחלומט

.יא

איר קענט איבער פרעגען די מעשה , מיינע טייערע ליינערעס . ו"מ-ה"י תשמ"יעדען בחור וואס האט געלערענט אין ק

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

50 

האט אויפגערודערט די ישיבה אז עס איז געווען די טאלק . אוו טאון פאר יארען לאנג

פראצענט פון די בחורים וואס 90מען זעט טאקע אז נ זענען "מ ביז תש"האבען געלערענט אין די ישיבה פון תש

נישט זיינע חסידים און זיי באלאנגען פארן רבין אין .וויליאמסבורג

וואס ער האט ארויסגעשאסען אן איין זיינע ווערטלעך . ראכטען זענען ממש לעגענדארישסעקונדע ט

"חסידים"און , "שונאים"דאס בארימטע ווארט

פארוואס איז איינער א שונא אוןאיינער א ? ווער זענען זייוואס האבען די שונאים געטאן און וואס האבען די ? חסיד

"חסידים"ן או" שונאים"אלעס ארום די ? חסידים געטאן

איינע פון די ווערטער וואס מען אמאל זייער אסאך און ". חסידים"און " שונאים"געהערט זענען די ווערטער און ער אליין - אהרןס מענטשען ' מיט די ווערטער האבען ר

זיך אסאך באניצט דערמיט צו בארעכטיגען אלע -האט זיינע שריטען וואס ער און זיינע מענטשען האבען אלץ

און דורך , געטון אראפצוברענגען דעם כבוד פון ברך משהזלמן לייב נישט קענען פארבלייבען אין ' דעם וועט ר

. וויליאמסבורג אלס רב און שפעטער שוין אלס רבי

סאטמארע , באציט זיך צו מענטשען" שונאים"דאס ווארט קינדער פון , תלמידים פון סאטמארע ישיבה, חסידים

מ "ל וואס האבען זיך פון תש"ן זתלמידים פון רבידאס . אהרן' אפגעשאקעלט פון ברך משה און זיין זון ר

, אפשאקלען זיך איז נישט פארגעקומען נאר אין איין צייטעס איז געווען . צו ביי איין דרשה, צו נאר ביי איין עפיזאדאון ביי יעדע , ביי יעדע דרשה, ביי יעדע געשעענישא נישט געגעבענע , ע"ל, ביי א גטווי , פריוואטע פראבלעם

. און נאך אזעלכע ענליכע קלייניקייטען, ד"עליה אין ביהמאדער , אהרן האט עפעס געטון' וואס דער רבי אדער ר

האט דאס , פאר איינעם צו פאר א רבים, נישט געטוןגעברענגט אז נאך מענשטען און זייערע משפחות זענען

.אפגעשאקעלט געווארעןקאלט געווארען און זיך צוביסלעך

דאס איז דער אפטייטש פון דאס ווארט שונאים אין .קורצען

באציט זיך צו מענשטען סאטמארע " חסידים"דאס ווארט קינדער פון , תלמידים פון סאטמארע ישיבה, חסידים

ל וואס האבען זיך צוגעשטעלט צום "תלמידים פון רבין זאון נאר זיי זענען אהרן' ברך משה און נאכדעם צו זיין זון ר

.אהרן' עד היום געבליבען ביי ר

איצט לאמיר אויפמישען א שטיקעלע פרשה פון די היסטאריע ביכער וואס עס האט צוגעברענגט אז דער ברך

משה זאל באקומען ניין און ניינציג פראצענט פון סאטמארער חסידים און וואס האט צוגעברענגט אז טייל

קלען ביז עס איז געקומען צו א פון זיי זאלען זיך אפשא

זלמן ' קלימאקס אז ווי נאר ער האט אויף גענומען זיין זון רלייב פאר רב אין וויליאמסבורג זאל ווערען ארויסגעוויזען

אז רוב פון סאטמאר זענען במשך די יארען געווארען .לשליש ולרביע, אפגעשאקלע למחצה

ט"ו אב תשל"עס איז כ

עס האט . איז געווען חושך ואפילהדער מצב אין סאטמאר זיך קיינער נישט גערישט אז דער טאג וועט אמאל אנקומען .און דעריבער איז נישט געווען קיין שום פלאן אויף ווייטער

די קלוגסטע מענטשען פון די קהילה זענען געווען אובד עס זענען געווען . עצות וואס מען טוט דא ווייטער

נטרעסאנטע שפעקולאציעס וואס אויפגעקומען אזעלכע איאבער מען קען היינט זיך נישט , היינט קען מען נאר לאכען

עס איז געווען א . אריינלייגען אין די דעמלאסטיגע הויזען .שרעקליך פינסטערע צייט פאר סאטמאר און אירע חסידים

עס זענען געווען פלענער אז די רביצין זאל איבערנעמען זענען געווען פלענער אז די קהילה עס; אויף עפעס א אויפן

ד און זיי זאלען ארומפארען כסדר "זאל זיך פירן מיט א ביאיבער די וועלט ווי אלץ מען דארף האבען הילף און נאך

.בערך אזעלכע נארישע שפעקולאציעס

אבער באמת האבען די שפעקאלוציעס יא געהאט א וארען אונטערגרונט וואס איז שוין היינט פארשטויבט געו

אין די קעלערען ווי מען האט באהאלטען יענע היסטאריע ה מיט אירע "און דאס איז געווען די רביצין ע. ביכער

מענטשען וואס זענען געווען אומגעהויער שטארק די יארען וואס דער רבי איז נישט געזונט געווען ביז די פטירה

.צוועלעף יאהר שפעטער

ה האט זיך מיטען "יצין עעס איז נישט קיין סוד אז די רבנישט אינטערסאנט אריין . סיגוטער רב נישט פארשטאנען

צוגיין אין די סיבות דערצו ווייל עס איז נישט נויטיג צו .דעם באשרייבונג

די אלע " סדרנים"אויך האט זי מיט אירע מענטשען די שישיקעס ביים רבין אין שטוב געפרליך געוועלטיגט אויפען

נתן ' ס נעמט אויך אריין דעם ראש ישיבה ראון דא, ציבור .פ אזוי האט דער ציבור דאן געהאלטען"עכ. יוסף

און דא איז צוגעקומען נאך א פראבלעם וואס היסטאריקער די ישיבה בימים ההם איז געווען נישט דאס . דערציילעןעס האט זיך שטארק אנגעזען אז דער רבי איז . בעסטע

י זאגט מער נישט קיין תורות נישט געזונט און אז דער רבנתן יוסף אין די ' און עס האט פארמינעוועט די כח פון ר

ישיבה ווייל ער האט מער נישט געקענט זאגען יעדע ח ווייל "ווי עס פלעגט זיין פאר תשכ, קלייניקייט פארן רבין

.אזוי האט דער רבי פארלאנגט

ט סיי דער תמצית איז אז רוב פונעם ציבור זענען געווען זאאויסער פון , פון די רביצין און סיי פון אלע אירע מענטשן

ווייל זיי זענען געווען , מאיר דייטש' עזריאל גליק און ר' ר

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

51 

דירעקט פיינע און גוטע מענטשען אלע יארען וואס זיי זיי האבען אלץ פרובירט . זענען געווען ביים רבין איין שטוב

ציבור האט אין זיי ארויס צו העלפען יעדען יוד און דער .געפילט א הארץ

און ווען דער רבי איז נפטר געווארען איז געווארען א סענדער דייטש און די עלטערע ' זיכער האט ר. פראבלעם

און קלוגע קהלס לייט געוויסט אז סאטמאר מוז האבען א מ פונקט ווי מען האט זיך געפירט אין סיגעט און אין "מ

אבער זיי האבען נישט , אלע אנדערע שטעט אלע מאלגעוויסט וואס טוט מען דא מיט די רביצין און אירע

.מענטשען

קהל האט געהאט דאס ניין יעריגע פאר זיי און זיי האבן און פושר געווען . נישט געוויסט וויזוי מען געט זיך א עצה

דער ציבור האט . די פראבלעמען האט דער ציבורדי רעביצין מיט אירע געהאלטען ממש פאר א רעוואלט אין

און זיי האבען אויפגענומען דעם סיגעטער רב . מענטשען .און קהל האט זייער שנעל מסכים געווען

מען האט . עס איז צוגעגאנגען שטייטער ווי געווענליך- סיגעט –נאר דער רב , אנהויב גערופען דעם סיגעטער רב

קהל האט נישט געלאזט ארויסנעמען די בענק אז, סאטמארדער ניער רב זאל קענען געהעריג טאנצען די הקפות און

אבער דער , כהנה וכהנה נאך ענליכע נארישקייטען .סיגעטער רב איז געווארען דער רב

גלייך האבען זיך רובא דרובא סאטמארער חסידים דער עולם האט געדארשט מער ווי . צוגעשטעלט אינגאנצען

. ער אליין איז גרייט געווען צו געבען

אבער דאס ווארט חסידים איז ווייט איבערגעטריבען פון עס איז געווען איין חודש . ווארט חסידים באדייט באמת

נאכען פארלירען דעם צדיק הדורות און איז נאריש צו . זאגען אז דער סאטמארע ציבור זענען געווארען חסידים

, גוטע פריינט, מעריצים, באמת איז דאס ריכטיגע ווארטעס האט גענומען מער ווי צען . עם רבס מענטשעןדעם ניי

יאר און דער נייער דור וואס האבען שוין נישט געדענקט .דעם אלטען רבין און זיי זענען געווארען אמתע חסידים

פון די ערשטע שריט פון נייע רב איז געווען די דרשה ביים דארט האט ער זייער . ט"אלול תשל' ס יארצייט ו'ייטב לבע און האט דארט אויך "גערעדט פון פעטער זי ווארעם

דערמאנט ווערטער קעגען די מענשטען וואס האבען זיך ער . געדרייט די לעצטע יארען און געוועלטיגט אויפן ציבור

".אינשי דלא מעלי"האט זיי אנגערופען ביים נאמען

ווייל , די קאסעטע פון יענע דרשה איז נישט בנמצא, אגב(נאנטע איינגעזען אז עס איז נישט פארט האבען די

.)קיינעםס טובה אז עס זאל ארויסקומען אין די גאס

דעמאלטס נאך די דרשה האבען די מענשטען וועלכע , האבען זיך געוואלט אראפזען פון די אמאליגע הערשערס

זיך געהויבען די קעפ און דער נייער רב האט אנגעהויבען .צובאקומען שטארקע סימפאטיקער

מ סוכות ווען קהל האט נישט געוואלט "יענעם חוה, אוןכאטש דער נייער , ארויס נעמען די בענק פון גרויסען שולהאט קהל אבער , רב האט געדארפט טאנצען די הקפות

באשלאסען אז מען קען עס נישט טון פאר די רביצין און האבען שוין דעם רבס מענשטען . עס וועט איר וויי טון

מען קען נישט , אס איז געווען איז געוועןבאשלאסען אז וואון זיי , אזוי מורא האבען טאג און נאכט פון די רביצין

האבען אין מיטען די נאכט ארויסגעריסען די ברכת כהנים .ד"זיצען פון ביהמ

. די וועלט איבערגעקערט, עס האט זיך דעם אנדערען טאגדער עס איז נאך נישט געווען אזא מצב ווי היינט אז יע

קען ווערען א , אפילו א יאסי בראך, אפגעריסענערעס האט ממש געהערשט א צווייטע וועלט . טעראריסט

דער עלטערער עולם איז געווען . מלחמה אטמאספערע .אויפגעקאכט ביזען הימעל

למעשה האט דער רבי געהייסען צוריק שטעלען אלע בענק גרויסער און עס איז געווען א , אבער. צו בארואיגען קהל

עס האט געוויזען אז דער נייער רב האט מענטשען , אבעראון . וואס וועלען זיך נישט לאזען שפייען אין די קאשע

דאס איז געווען אויך א מעסעדש פאר אלע רביצינס מענטשען אז די צייטען זייערע זענען פאריבער און עס איז

.דא א נייער רב אויף סאטמאר

אהרן אלס ראש ' אויפנעמען ר: וועןדי צווייטע שריט איז גענתן יוסף פארט קיין לאנדאן ' און ר. ישיבה פון סאטמאר

.ווערען רב

די ישיבה האט זיך נאכען ווינטער אריבערגעצויגען קיין אהרן האט ארויסגעמופט אין א גערענטע ' קרית יואל און ר

. דירה אויף קארטער לעין *

נתן ' פארשיקן רדאס וואס דער ברך משה האט געמוזט אין שני : "פאר איין סיבה יוסף קיין לאנדאן איז געוועןער האט געוואלט ".מלכים משתמשים בכתר אחד

וועלכער איז נאך , אהרן 'אריינבויען אין סאטמאר זיין זון ראון ווי געשריבען איז , גר אין סאטמאר געווען א דאן

יען אויף און כדי אים צו בו. געבליבען דער פארפיינטעטערדאס בעסטע וועג געווען אים צו עפעס א וועג איזאזוי ארום וועט ער זיך בויען , ראש הישיבה ערקלערן אלס

עווענטועל נישט האבן קיין צווישן דעם ציבור און ער וועטפראבלעם מיט די סאטמארע וועלכע וואלטן בשעתו אין

קיינמאל זיך נישט פאראייניגט אונטער א פערזאן מ"תש .וועלכער איז א איידעם אין וויזשניץ

אז אריינצוזעצען א יונגען עס פארשטייט יעדער בר דעת

, יאר אין א גרויסע ישיבה ישיבה שנוק פון עטליכע דרייסיגאיבערהויפט אזא איינער וועלעכער איז געווען א גר אין

ווען עס זיצט אים אין פנים א וועטעראן במקום, סאטמאר

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

52 

ן די שליסלעך 'רבי עלעכער האט באקומען פוןראש ישיבה וואון דעריבער האט . וואלט נישט געארבעט, פון די ישיבה

ן און אים 'ברך משה אנגעכאפט רבי נתן יוסף דעראין פנים ער זאל אים נישט זיצן, פארשיקט מעבר לים

.און פטור א עסק, אריין און זיך ארומדרייען מיט מיינונגען ס אוועק שיקן קיין לאנדאן איז 'נתן יוספ' ר: איין ווארט אין

א ראן- אויסצופלאסטערן אין די לאנג געווען בלויז כדיעס האט נישט געהאט אזוי , ען'שיינעם וועג פאר אהרנ

.מיטען ציבור ווייט

אהרן האט זיך געפענט אין קרית יואל א קליין בית ' רן המדרשל אין בעיסמענט פון זיין דירה אויף קארטער לעי

עס האט בעיקר געדינט אלס א . מיטען נאמען אבני צדק-30ד און עס האבען דארט געדאווענט בערך "יש ביהמ'שכנ

טייל פון יענע מתפללים זענען היינט גרויסע . אידען 40 .ד"שונאים זיינע און טרעטען נישט אריין אין גרויסען ביהמ

נער אהרן האט נישט געהאט קיין שייכות מיט די איינואוי' רפון שטעטל ביז ער איז געווארען רב פיר א האלב יאר

ער פלעגט א גאנצע וואך אלץ זיין אין . ה"תשמ, שפעטער .ישיבה

. אין קרית יואל איז ער געווען פארפיינטעט ביים רוב ציבוראין קרית יואל האבען דאן געוואינט בעיקר דער ציבור

ציען אין וואס האבען זיך מוסר נפש געווען זיך אריין צו און זיי זענען, דעם נייעם שטעטל פאר עטליכע יאר צוריק

, גרייט געווען צו ליידען נאר כדי צו טון דעם רצון פון רביןאון עס איז פאר מערסטנס פון די סארט אידען נישט צום

אהרן מיט זיין רביצין ציען זיך ארויס ' הארצען געווען אז רער האט רוב ציבור נישט דעריב. וואוינען אין רבינס שטעטל

.געהאט אפיר מיט אים

ער , איינס. ער האט געהאט צוויי פונקציעס אין שטעטל, ג"פלעגט זאגען א שבת הגדול דרשה איין וואך פאר שבה

און , געציל געדרשנט הלכות' ג האט דער דיין ר"ווייל שבהער האט געליינט די מגילה תענית אסתר ביינאכט אין , צוויי

.שולגרויסען

ג און סיי ביי זיין מגילה "סיי ביי די דרשה א וואך פאר שבה. ד ממש ליידיג אין יענע יארען"ליינען איז געווען דער ביהמ

, ג"שבה, עס איז געווען ממש בושות אז איין וואך דערויף .ד געווען פיל ביים דייןס דרשה"איז דער ביהמ

*

פארהוילען ווען מען שרייבט היסטאריע קען מען זיך נישט . פון פאקטען אפילו עס איז נישט בעטעמט עס צו שרייבען

עס זענען , פארפאלען. איבערהויפט ווען עס איז זייער לענין" שונאים"פארגעקומען פארשידענס פון די אזויגערופענע

און . וואס עס איז איצט וויכטיג ארויסצוגעברענגט ווערעןלוקת וואס עס האט געהאט א דירעקטען המשך צו די מח

.שוין צענדליגער יארען שפעטער, ברענט היינט

*

האבען בלויז " שונאים"מען קען נישט זאגען אז די זיי האבען געטון . געמיינט אלע זייערע מעשים לשם שמים

אהרן און קעגען דעם ' היפש מיאוסע שטיקלעך קעגען ראן א שיעור מיאוסע פאשקעווילען זענען כסדר . ברך משהאהרן און ברך ' פען געווארען אין קרית יואל קעגען רגעוואר

.משה און נאך פיל ארגערע שטיקלעך

אהרןס טאכטער האט ' עס איז געווען ווען ר. איין שטיקעלהאט איר טיטשער איר , נאך געלערענט אין נורסעריאון אויסגערופען אז אזוי זעט , ארומגעטראגען אין קלאס

ווערט אויף געצויגען דורך א מען אויס ווען א אידיש קינד ליוו אין "ווייל רביצין סאשע האט אלץ געהאט א . (גויטעוואס פלעגט האבען פילע פונקציעס אין פירען די , "גויטע .)שטוב

אז ווען איינער ווערט א נרדף , און ווי עס איז דער סדראיז אט דא אויך , באקומט ער סימפאטיע פון מענטשען

פאר חסידים האבען זיך מער און מער די . געשען צוביסלעךאהרן וועלעכער איז אויטאמטיש ' ארומגענומען ארום ר

געווארען זייער פאן טרעגער אין א שטעטעל וואו די רעביצין און אירע מענטשען האבען נאך דאן געהאט זייער

די אלע מעשים האבען , נאכמער. א גרויסען כחוואס , רך משהצוגעברענגט נאך און נאך מענטשען צום ב . אהרן' דאס האט אין קרית יואל געמיינט אויך ר

ד זומער איז געווען א גרויסער דורך בראך אין קרית "תשמווייל , איך וועל בלויז שרייבען די טרוקענע פאקטען. יואל

אנאליזען זענען נישט וויכטיג ווען עס איז שוין היינט נישט .נוגע פאר קיין איין צד

זומער איז איינגעשטאנען קיין קרית יואל יענעם גאנצען ל וועלכער איז געווען "דער פאלטיטשאנער רב הרב שטיין ז

דער גרויסער און הויפט רעדנער ביי אלע פראטעסטען אבער זינט די פטירה . בשעת ווען דער רבי האט געלעבט

האט ער מער נישט אויפגעטרעטען און מען האט מער .ד"יענעם זומער תשמ, נישט געהערט פון אים ביז

ד און האט "ער איז איינגעשטאנען אין א דירה לעבען ביהמש "יעדען של. געדאווענט און געפירט טישען אלעס ביי זיך

נישט אפען . האט ער ביי די תורה געהאקט אויפן ברך משהארויסגעזאגט זיין נאמען אבער ביזען נאמען האט ער נישט

ן זיין קעגנערשאפט איז די סיבה פו. אויסגעלאזט גארנישטאון איך ווייס נישט אויב עס איז עפעס , מיר נישט באקאנט

געווען מער ווי אומפארגינערשפאט אויף זיין לאנגיעריגען ידיד וואס איז געווארען פון איין מינוט אויף די אנדערע א

אבער דאס איז געווען דער מציאות . פשוט, רבן של ישראל .רעדט פאר א ציבור פון תושביםאז ער האט אים מיאוס בא

דער ברך משה פלעגט נאך אין יענע יארען אוועקפארען צוויי פאר -און א טאג, עסטרייך, אויף זומער קיין סעמערינג

.פלעגט ער אהיימקומען, ו אב"די יארצייט כ

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

53 

אלנפאלס יענע העצערישע דרשות פון פאלטיטשאנער רב לע אז עס האט אנגעהעצט דעם נאך גאנץ שטילע שטעטע

און עס האט געהאט א חלק , איז געווארען א פולווער פאס .אין די קומענדיגע פייערדיגע וואכען אין שטעטעל

ת "יענעם זומער האט די רעביצין געדארפט אריינגעבען א סדער , נ איר הייליגען מאן"וואס זי האט געלאזט שרייבען לע

ווי זי , ד"אין גרויסען ביהמ, און פארשטייט זיך, ע"רבי זיהאט יענעם יאר מנדב געווען און אליינס געבויעט דעם

ת האט "און צום הכנסת ס. מייעסטעטישען ארון הקודש . דער ארון הקודש געדארפט פערטיג ווערען

ת געדארפט פארקומען "נאטירליך וואלט דער הכנסת סאבער די רביצין . ו אב"כ, פון הייליגען רבין, ביומא דהילולא

ע "ציילט אז זי האט זיך געחלומט אז דער רבי זיהאט דערת לעילו נשמתו "זאגט איר אז זי זאל אריינגעבען די ס

און אזוי איז , חמשה עשר באב, הטהור צען טאג פריער .געווען

צו דעם מעמד איז ארויסגעגעבען געווארען א ספעציעל ספר פון די רביצינס מעשים טובים און מיט באגריסונגען

. מוסדות פון סאטמאר אומעטוםפון אלע

איז , פון אלע באגריסונגען פון די מוסדות. א קלייניקייטדי ווערטער " לעטער העד"ארויסגענומען געווארען פון די

איך האב געזען ביי ". (א"ר שליט"ק מרן אדמו"בנשיאות כ"כתב זאת זכרון "עס הייסט . איינעם א קאפי פון די ספר

שט פון די זאכען וואס יעדער זאל דער ספר איז ני") בספרעס איז נישט קיין כבוד פאר די רביצין . איצט גיין זוכעןאון אוודאי נישט פאר די וואס לעבען נאך . לאחר פטירתה

.יא

ת "עס איז געווען א גרויסער טראסק און ביי די הכנסת ספילע זענען , איז זיך צוזאמגעקומען א ריזען ציבור לכבודה

פון שטאט און עס זענען געווען אנוועזנד ארויסגעקומען .אלע דיינים פון די קהילה און אלע שיינע אידען

דעמאלטס האט די רביצין אויך ארויפגעשטעלט די גרינע מענטעלע אויפן ארון הקודש וואס האט צוגעגעבען גאר

עס איז באמת געווען א . אסאך צום מייעסטעטישקייטזא פערזענליכקייט ווי די חידוש אין שיינקייט וואס נאר א

.ה האט געקענט האבען אזעלעכע השגות"רביצין ע

לדוד מזמור האט געזאגט דער דיין פון וויליאמסבורג וואס און נאך די הכנסה איז . ד דקהל יטב לב"איז היינט דער ראב

ד "זאל אונטערען ביהמ-דער גאנצער עולם אראפ אין חתונהה לכבודה של תורה ווי דארט איז פארגעקומען די סעוד

. ולכבודה פון די רעבצין

ביי די סעודה האט אויפגעטרעטען דער וואוידעסלאווער רב דער , י"ל וועלכער איז אויך איינגעשטאנען זומער אין ק"ז

און דער הויפט . מ און נאך"ד הגרחי"דער ראב, געציל' דיין ראיך ווייס נישט . רעדנער איז געווען דער פאלטישטאנער רב

, ו ער האט דעמאלטס אויך געהאקט אויפן ברך משהצ

אבער עס איז געווען מערקבאר אז דער פאלטיטשאנער רב איז געווען דער הויפט רעדנער ווייל ער האט גאנץ זומער

.מהנה געווען די קעגנער פון ברך משה

ת האט געברענגט א גרויסען מאמענטים אין "די הכנסת סאט געוויזען אז די רביצין עס ה. די קעגנער פון ברך משה

האט א ציבור און יעדער האט נאך מורא פון איר און קרית יואל איז נאך אלעם נאך אלץ א פעסטונג וואס שטייט נישט

.מיט מיטען ברך משה

ווען . צו די קומענדיגע געשיכטע קומט צו א קליינע הקדמהדער רבי איז נפטר געווארען האט די רביצין געלאזט ארויף

ד א "יגען העכערען רבינס פלאץ אין גרויסען ביהמלימארמארענעם טאוועל וואס האט אנטהאלטען בערך די

.ע בשעת התפילה"ק זי"במקום הזה עמד רביה: ווערטער

דאס איז זיכער אז דער ברך משה האט נישט געוואלט דעם ער האט נאטירליך געפילט אז עס מיינט אים צו , טעוועלעלעם איז סאטמאר נישט קיין רעליגיע און נאך א, שטעכען

און מען האט נישט , וואס האט נישט קיין אבות און רביס, ע"געזען אזא טאוועל ביי די זיידעס און רביס פון רבין זי

אבער למעשה איז דער טאוועל יא ארויפגשטעלט און דער טאוועל האט דארט געהאנגען ביז , געווארען

.ד"ז אב תשמ"מיטוואך פארטאגס י

ד יענעם צופרי איז דער "ווען מען איז אנגעקומען אין ביהממען האט נאר געזען א . טאוועל געווען אראפגענומען

.צייכען פון קלעב וואס איז דארט פריער געווען

ווער עס האט דעם טאוועל אראפגענומען איז נישט די רעבצינס מענשטען האבען געטענהט אז די . באקאנט

אבען עס אינמיטען די נאכט בחורים פון ישיבה האין די באוויסטע טעוועלע (אהרן ' אראפגענומען און ר

) די טעיפס זענען בנמצא ביי סאנדל. דרשה א וואך שפעטערהאט געזאגט אז די בחורים האבען עס נישט אראפגענומען

און , נאר די רביצינס מענטשען האבען עס אראםגענומעןהאבען , ת"ם פון די סווייל זיי האבען באקומען מאמענטי

זיי געוואלט לייגען א נייעם און גרעסערען טאוועל וואס .זאל אנהאלטען נאך מער ווערטער

נאך יענעם טאג האט מען ארויף געשטעלט א . אלנפאלס, נייעם טעוועלע וואס איז געווען גרעסער פון די פריערדיגעאון עס האט אנטהאלטען נאך ווערטער ווי שפך שיח לפני

אויב האט איינער א בילד איז אינטערעסאנט . (נו און נאךקו .)צו ארויף לייגען

איז דער ברך משה אנגעקומען , דאנערשטאג, צומארגענסער האט . אהיימגעקומען פון סעמערינג קיין קרית יואל

גערועפען א קהלס מיטינג ווי ער האט פארלאנגט אז קהל נץ קהל האט למעשה איז געשען אז גא. זאל עס אראפנעמען

זיך אפגעזאגט ווייל קיינער האט זיך נישט געוואלט דער ברך . אונטערנעמען עפעס א אקציע קעגען די רבצין

משה האט געזאגט פאר קהל אז אויב איז דער טאוועל

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

54 

קומט ער נישט אריין , נישט אראפגענומען ביז שבת .דאווענען

ער אויף אמאל האט זיך די מאמנטים אפגעטאן פון די קעגנת האט אויסגעוועפט פון די "און די גרויסארטיגע הכנסת ס

.רעבצינס מענטשען

למעשה האט קהל נישט אראפגענומען דעם טאוועל און . ד"ק אין ביהמ"דער ברך משה איז יא געקומען דאווענען שב

ווייל די בחורי הישיבה זענען אראפגעקומען ? פארוואס, ן מיט נחמן בראךפרייטעג נאכמיטאג און נאכען זיך שלאגע

.איז דער טאוועל געווארען צוהאקט

עס איז דאן געווען די ערשטע פון קומענדיגע הונדערטער אבער דאס אראפנעמען . פיזישע געשלעגען אין קרית יואל

אהרןס ' דעם טאוועל איז געווען דער אבן הפינה צו ררבנות אין קרית יואל וואס איז פארגעקומען פונקט דריי

.ה"ק וירא תשמ"פעטער מוצשחדשים ש

פון יענעם פרייטאג אן איז דער ברך משה מער נישט געווען דער טאוועל האט שטארק . אונטערשטעליג אין קרית יואל

אריינגעשפילט אין די הענט פון ברך משהס מענשטען און עס האט געברענגט א קעגען רעאקציע פאר די רעביצינס

מענשטען

רן געהאלטען א דרשה פאר די אה' ק האט ר"יענעם מוצשווי ער האט שטארק אויסגעלויבט די , בחורים אין די ישיבה

די (אקציע און אפיציעל געגעבען חיזוק פאר די אקציע חיזוק וואס די בחורים האבען דעמאלטס אפיציעל

האט זיך אויסגעצאלט שפעטער ביי , אהרן' באקומען פון רוואס מען זאל יא , אז מען הערט די טעיפ). זיין הכתרה

וועט מען הערען דברי פי חכם ווי , פרובירען צו פארשאפעןדי , נאך קלענער ווי קליין געלט, ער צילייגט אויף פיצי געלט

ער . השתלשלות הענינים אויף געפערליך א קינדישען אופןהאט חוזק , האט דערמאנט נעמען איינס נאכען צווייטען

כען פון דאס מינדעסטע אן א ציי, געמאכט פון די רביציןאיך בין נאך אונטערען רושם פון זיינע . (דיפלאמאטיע

... ווייל שרייבענדיג די שורות ארבעט דער טעיפ, ווערטערדי בחורים קוילערען זיך פון די . עס איז לא יאומן כי יסופר

מערסט קארני וויצען וואס ער ווארפט אריין יעדע צווייטע ען געוואלדיג הייפעראקטיוו פון ווייל ער איז געוו, מינוט

.)פרייטאג

לעפינג "אהרן איז אין יענע צייט געווען ממש דער ' רער האט נישט געהאט א מנין בחורים . אין די ישיבה" סטאק

ער . אין יענע יארען וואס האבען אויף אים ארויף געקוקטווי שוין . האט זיך אויף געפירט ווי קליין קינד ממש

ר געשאסען לעגענדארישע וויצען און מען געשריבען האט ע . האט אים ממש געלאכט אין פנים

די מעשה האט אים מער און מער געבויעט אין קרית , אבערווייל דעם רבינס מענשטען האבען שטארק געליטען , יואל

אהרן איז ' פון די רעביצינס מענשטען און וויבאלד ר

משהס האבן דעם ברך , גערודפט געווארען דורך זיי .מענשטען אים ווי מער מחזק געווען

אין סאטמאר" ספליט"דאס יאר פונעם - ה "תשמ

ה האט דער ברך משה געלאזט רופען "מ סוכות תשמ"חוהאון זיי געלאזט וויסען אז ער , י אין די סוכה"קהל פון ק

אהרן דער ראש ישיבה וואס וואוינט ' נעמט אויף זיין זון ר .אלס רב אין שטעטעל, רי פאר פיר יא"שוין אין ק

דער ברך משה האט געזאגט אז ער קען נישט אלץ זיין אין קרית יואל און ער שטעלט זיין זון צו דינען אלץ זיין צו

העלפען , און ער וועט טון אלע פונקציעס פון א רב, הילףדי מוסדות און אלעס וואס פעלט זיך , פירען די קהילה

.אויס

עבראכען א מחלוקת אין אסרו חג סוכות האט אויסג, מען האט געשריגען אין שול. שטעטעל ווי קיינמאל בעפאר

זקנים פון , פאשקעווילען זענען געפלויגען צוויי מאל א טאגשטעטל זענען אריבער צום ברך משה זיך בעטען אז

. זלמן לייב' ענדערש זאל ער שיקען זיין דריטען זון רילו נישט געקענט פארשטייט זיך אז דער רבי האט דאס אפ

עסאיז . טון צו געבען פאר יונגערען פארן עלטערעןפרויען "געגאנגען אזוי ווייט אז עס האט זיך ארגינעזירט א

, וואס האבען שוין געדינגען א באס פאר פרויען" פראטעסטאריין צו פארען צום רבין און פארלאנגען נישט צו מאכען

ל ווייל זי רעדט רביצין סאשע פאר רביצין אין קרית יואדער מערהייט . למעשה איז עס נישט פארגעקומען. עיברית

פון קרית יואל זענען געווען אויסגעשפראכען דאס נישט צו .צולאזען

' דאס איז זיכער אז די צייט איז נאך נישט געווען רייף אז ראבער מען האט , אהרן זאל ווערען קרית יואלער רב

אט פארלאנגט שוין צו אהרן ה' דעמאלטס גערעדט אז רפון זיין זון וואס " גרויסע חתונה"ווערען רב נאך בעפאר די

ווייל זיין שוואגער , ה"איז פארגעקומען פרשת וישלח תשמבעריש האט שוין געהאט א טיטעל פון רב ' דער מחותן ר

האט נאר געהאט דאן , אהרן' ר, און ער, פ"ל ב"דקהל יטבער האט ער פארלאנגט דערי, דעם טיטעל פון ראש ישיבה

און אויפן חתונה , אז ער וויל ווערען רב נאך פאר די חתונהאון . (מ דקית יואל"בריוועל וועט שוין קענען שטיין רב ור

.)ווער עס ווייסט אנדער איז מכובד צו שיקען אינפא

שלמה אלעזר ' א וואך נאך סוכות איז נפטר געווארען רעס האט געהייסען אין שפילמאן פון א הארץ אטאקע וואס

די גאס אז מען האט פארשטאפט דעם שלאס פון זיין פיש ווייל נעכטען זונטאג , סטאר יענעם מאנטאג פארטאגס

ביינאכט האט זיין זון אייזיק הערש פון מאנרא געשלאגען ב ווייל ער האט זיך אויף געשטעלט שרייען "אלתר משה ג. נישט ווערען רבאהרן איז אציוני און טאר ' אין שול אז ר

און דאס פארשטאפען דעם שלאס האט גורם געווען אז עטליכע מינוט דערויף איז ער אוועקגעפאלען און באלד

עס איז געווען א שרעקליכע . ע"ל, נישט געווען בין החייםווייל ער איז געווען אין זייענע פופציגער יארען און ער ' לוי

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

55 

, לטס דערציילטווי די גאס האט דעמא, איז געשטארבען .אלץ א רעזולטאט פון די מחלוקה אין קרית יואל

, האט דער ברך משה געשריגען שארפע ווערטער' ביי די לויאויף די וועלכע האבען אויף , ש"ימ, ווי רשעים ארורים

הקיצור עס איז געווען שרעקליך פון . געהעצט דעם שטעטל .אלע זייטען

אין עניני טעראר אין יענעם שבת וירא איז געווען א חידושדער ברך משה איז געווען אויף שבת אין קרית . קרית יואל

יואל און ביים טיש האבען די קעגענער אונטערגעלייגט ד וואס האט געסרחט געפערליך "שטינק באמבעס אין ביהמ . פון פארדארבענע אייער

אהרנס ידידים אין ישיבה גוט ' דעמאלטס האבען זיך רון האבען אגאנצע נאכט געוואטשט אז ארויסגעשטעלט א

מען זאל נישט ווארפען קיין פאשקעווילען אין שטעטעל די קעגנער פון רבין . און דער שבת איז דערעך גאנץ שטיל

האבען מורא געהאט עפעס צו טון ווייל די בחורישע שעה אין טאג סיי אין די גאסען 24פאליציי האט געהיטען

.און סיי די שול

. ד"ז פארגעקומען די הכתרה אין פאליש פון ביהמק אי"מוש 25פון קרית יואל האט זיך באטייליגט נישט מער ווי

מען האט געמוזט ווארטען אויך די באסעס פון , פראצענטשטאט זאלען אנקומען אז אולי דאן וועט זיך אנפילען די

רוב קרית יואל האט למעשה נישט אויפגענומען א . פאלישי חסידים פון קרית יואל און די חסידים פון ד. רב דעמאלטס

אהרן און ער איז ' ב האבען אבער יא אויפגענומען ר"וו .געווארען דער רב

דער ברך משה האט דעמאלטס ביי די הכתרה שטארק מחזק געווען זיינע חסידים זאגענדיג אז עס מוז זיין שונאים

) ב"יומא כ(ל "ער האט צוגעברענגט דעם מאמר חז. פארן רבמפני מה לא נמשכה : "אמר רב יהודה אמר רב שמואל

דאמר רבי . מפני שלא היה בה שום דופי? מלכות בית שאולאין מעמידים פרנס על : יוחנן משום רבי שמעון בן יהוצדק

, הציבור אלא אם כן קופה של שרצים תלויה לו מאחוריואון ". חזור לאחוריך: אומרים לו –שאם תזוח דעתו עליו

ט בדרך הלצה געזאגט אז אויף דעם זארגט ער זיך ער האקופה של "אהרן האט שוין איינמאל א ' זיין זון ר. שוין נישט

"...שרצים תלויה לו מאחוריו

אהרן האט באקומען ' די הכתרה איז שוין אויך אדורך און ר ". מ דקרית יואל"רב ור"דעם טיטעל

רופען יאר ביז מען האט אים גע 3-4עס האט גענומען א דער ברך משה האט מען . אפילו שלא בפניו" דער רב"

' ר"אהרן האט מען גערופען ' און ר" דער רב"גערופען אבער בפניו האט מען גערופען . אפילו אין די ישיבה" אהרן

. דער רב, אהרן' און ר, דער רבי, דעם ברך משה

, אהרן איז געווארען רב' ק נאך ווען ר"דעם ערשטען שבק "עס איז געווען שב. אנטפלעקט א נייער בילדהאט זיך

אלע . ד איז געווען ליידיג ממש"און דער ביהמ, חיי שרהד ווייל זיי "קעגנער האבען זיך אפגעטראגען פון ביהמ

האבען נישט געוואלט דאווענען מיט אים אונטער איין אהרןס מענטשען נישט צופיל ' אבער עס האט פאר ר. דאך

אין דער . עס איז געווארען רואיגער אין שולוויי געטון ווייל , וואכען פלעגען נאך דעמאלטס יעדער דאווענען אין שול

. נאר שבת איז ליידיג געווען די שול

פאשקעווילען איז נאך אלץ געפלויגען ווייל עס גייט זיין די וואכען ארום און דער וויזניצער 3חתונה פון זיין זון אין און מען טאר נישט קוקן . חתונה זיידע קומט אויף דער

אבער די אלע אקציעס . וו.א.ער איז א ציוני א, אויף איםהאבען צוגעברענגט אז די חסידים האבען זיך מער און מער

און אז מען איז געווען זיינער א , אהרן' דערנענטערט צו רמענטש מוז מען שוין איצט פארענטפערען זיך פאר יעדע

נארישע דרשה וואס ער האט און פאר יעדע, קלאגע . געהאלטען

*

איצט וועלען מיר אביסעל פארקריכען פון דער נושא און פארוואס איז , זיך פארברייטערען וויאזוי חסידות פירען זיך

א אדם , פארוואס א רבי; יעדע חסידות אנדערש אין נאטור, א נישט געלונגענער, א נארישער, א שלעכטער, קטן ממש

.ידים וואס גייען פאר אים אין פייערקען האבען חס

מיר וועלען אנהייבען מיט די רביס וואס האבען געלעבט ה ניצול געווארען און איבערגעלאזט "פארן קריג און ב

. גרעסערע חסידותער

די צוויי גרעסטע רביס נאכען קריג זענען געווען דער און (סאטמארער רבי און דער בעלזער רב זכרונם לברכה

כאטש עס האט נישט , ל"אויך דער סקווערער רבי זאזוי געהייסען אז ער איז אין די דרגה פון סאטמארע רבי און

זיי זענען ). אבער ווער זענען מיר צו מעסטען, בעלזער רבנישט ווייל די חסידים האבען זיי גרויס , געווען גרויס

געמאכט צו ווייל די חסידים האבן געמאכט פראפעגאנדע יל זיי האבען זיך געפיקטשערט יעדע וואך אויף די אדער ווי

ניין און בהחלט פונקט . דעקלעך פון די מאגאזינעןזענען געווען , און אלע רביס בימים ההם, זיי. פארקערט

גאר שארף קעגען בילדער און האבען אפילו געלאזט צו .ברעכען פאטא מאשינען

ט דעם זיי זענען געווען גרויס ווייל זיי האבען געדינזיי האבען נישט געגעסן און , אייבעשרטען טאג און נאכט

עס . נישט געטרינקען און נישט געשלאפען ווי מענטשעןאיז פאר קיינעם נישט געווען א ספק אז דער סאטמארער

רבי און דער בעלזער רב זענען געווען מלאכי אלקים פארשטייט זיך אז זיי זענען געווען אנדערע סארט (

עס האט די וועלט געציטערט פאר .) בטבעמענשטען זייערס א ווארט און עס האט קיינער זיך נישט געוואגט צו

.רעדען א ווארט קעגען זיי

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

56 

דעריבער זענען מענטשען געווארען דבוק אין זיי און ש ווען "כ, גייען אין פייער פאר זייער רבין" בטבע"חסידים

. דער רבי איז א מלאך בצורות אדם

ל האט אונטערגעשריבען דעם קול "ר בעלזער רב זווען דע, "אגודה"קורא אז מען זאל ארויס גיין שטימען פאר די

האט דער רבי געזען אין די חתימה א געוואלדיגען נסיון אין וואס , ד"דא שרייט דער רבי און דער בי. די עקרי האמונה

אז צו גיין צו די , זענען געווען אלע וועלטס גאונים ממשרות איז יהרג ואל יעבור און דא שרייבט אונטער דער בחי

עס איז פארען . גרעסטער צדיק וואס כלל ישראל פארמאגטער האט איצט געזען . רבין דאס געגאנגען בדכדוכו של נפשו

אז די מלחמה קעגען ציונות האט געכאפט א ער האט געזען אין די חתימה פון , קאטראספאלען קלאפ .שם ובתורתובעלזער רב א מרידה ב

דער רבי האט זיך דעמאלטס אויפגעשטעלט אין בני ברק און געהאלטען א פייערדיגע דרשה ווי ער האט מיט בכיות נוראות מסביר געווען דעם אז דאס איז אויך א נסיון וואס

דער שטן שטעלט צו און מיט מסירות נפש זיך .ארויסגעשטעלט קעגען די חתימה פון בעלזער רב

י קיינעם נישט געווען א נדנוד ספק אז דער רבי עס איז ביאון אין די רגע וואס דער רבי איז . ו לעצמו הוא דרש"איז ח

, ו"ח, זיכער נישט פערזענליך, ארויס קעגען בעלזער רב. זענען סאטמארער חסידים מער נישט געגאנגען קיין בעלז

מער , נישט קיין חילוק ווי גרויס דער בעלזער רב איז געווען. זענען די סאטמארע חסידים נישט געגאנגען קיין בעלז

און שוין , דאס זעלבע איז געווען מיט בעלזער חסידיםאפילו נאכען בעלזער רבס פטירה א צוויי יאר דערויף זענען

.ל"ר מער נישט געקומען צום רבין ז"די בעלזער חסידים עפ

חסידים באקומען אויטאמאטיש . נאך א וויכטיגע נקודהדער סאטמארער רבי . ער אסאך פון זייער רבינס נאטורעןזיי

א גבור חיל ווען עס , דער גרעסטער בעל צדקה, איז געוועןער האט נישט מורא געהאט פאר , איז געקומען צו סיי וואסעס האט אים גאר ווייניג , קיינעם און פאר גארנישט

אינטערסירט וואס סיי ווער האט אויף אים צו שרייבען .צו זאגעןאדער

זענען די סאטמארער חסידים אויך געווען שטארקע בעלי און זיי האבען שוין , שטארק ביי זיך מיט א שטאלץ, חסד

און זיי האט , איינמאל געהאט מיט וואס צו זיין שטאלץדער מארגען , נישט אינטערעסירט וואס דער פארווערטס

. בעןשריי, און די אלע אנדערע, דער אלגעמיינער, דשורנאלעס איז זיי נישט אנגעגאנגען אויב א מחוצף האט אמאל

זיי האבען געהאט א סעלף עסטים ביז . גערעדט קעגען רביןאזוי דאס זעלבע איז געווען מיט חסידים פון . צום מארס

זיי האבען . די רביס פון יענע צייט, אנדערע גרויסע צדיקיםנער געלעבט פאר זיך און נישט אינטערעסירט וואס איי

.האט צו זאגען אויף זיי

אז חסידים ווייסען נישט וואס , אויך איז וויכטיג צו וויסעןאויב האט דער רבי געזאגט . מיינט א טריט אויף צוריק

נא , און סיי ווער עס זאגט אנדערש, איז אזוי, אזויאזוי . פשוט און גראד. יענער איז גארנישט, פראבלעמע

. יינט און נישט פון נעכטעןפירען זיך חסידים נישט פון ה .דאס איז די טבע פון חסידים צו רביס

דעם בעלזער רב האט מען נישט געקענט אזוי אוועק ווייל ער איז דאך געווען א אויסגערופענער מלאך , מאכעןנו וואס טוען סאטמארער חסידים מיט דעם וואס , השם

זאגט , בעלזער רב האט אונטערגעשריבען פאר די בחירותער איז , ן אז ער איז געווארען געפירט דורך זיינע גבאיםמע

געווען א סגי נהור און נישט געוויסט וואס ער שרייבט אלעס ווייל ער האט וויי , אונטער און נאך כהנה וכהנה

די בעלזער חסידים זענען געווען פיל . געטון זייער רביןאון אז דער סאטמארער רבי איז ארויס , גרעסערע מחוצפים

איז ער אויטאמאטיש אויס , געגאנגען קעגען בעלזער רבעס מוז . און זיי האבען גערעדט מיאוס אויפן רבין, הייליג

, נישט אז אלע בעלזער חסידים האבען גערעדט אויפן רביןאבער די שטימונג אין בעלז איז געווען שטארק אנטי

.יענע יארען, אנטי בעלז, פיל מער ווי סאטמאר, סאטמאר

רביס וואס האבען - און פיל קלענערע –די אנדערע מיט האבען די סאטמארער , אונטערגעשריבען פאר די בחירות

חסידים פשוט געמאכט צו עפר ואפר און אזוי איז שוין נישט אז דאס ווערט . געלייזט אלע פראבלעמען

אבער דאס איז דער מציאות וויאזוי חסידים , בארעכטיגט .איז קעגען זייער רבין אויב איינער, פירען זיך

דאס זעלבע איז געווען מיט די מחלוקה פון טשערנאבעל די מחלוקה האט זיך אנגעהויבען אלס א . און ברסלבק "אבער די חסידים אפילו היינט רעדען אויף הרה, ערנסטע

ע כאילו ער וואלט ווען געווען נאך ווייניגער פון "נחמן זי' רם זענען נישט קיין אבער סקווערער חסידי. גארנישט

אויב זענען זייערער רביס געווען קעגען , רשעים פארדעםחס . (ברסלב איז א קלארער סימן אז ברסלב איז א קליפה

דאס .) איך מיין נאר די מציאות ארויס צו ברענגען, מלהזכירם "זעלבע איז געווען ביי די מחלוקה פון די צוויי אדמורי

בען געהאלטען אז דער די בני ברקער הא. לבית וויזניץמאנסיער רבי איז גארנישט שבגארנישט און אויף די האר

האבען געהאלטען די מאנסיער חסידים אויפן בני , אזויווייל דער אנדערער איז קעגען , אלעס נאר, ברקער רבין .מיין רבין

ווייל עס פעלט ניטמאל , און דאס איז נישט ארגעניזירטדאס איז אריינגעלייגט אין , ךאויס צו ארגעניזירען אזא זא

קיין איינער אין . די טבע פון חסידים פון לאנגע דורותסאטמאר האט נישט געדארפט האלטען קיין דרשות אדער

מען האט גארנישט געהאלטען , אין פאקט, שרייבען אין אידנאר פשוט דאס איז , קיין דרשות אדער געשריבען אין איד

סאטמארער חסיד ווי אויטאמאטיש געשען ביי יעדען ן וואס רעדען אויפן 'אזוי ווי אלע אנדערע חסידות, אימער

. ווי שוין געשריבען, אנדערען רבין

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

57 

איצט וועלען מיר זיך צוריק קערען צו די ערשטע נקודה פון אז חסידים באקומען אויטאמאטיש זייער אסאך , חסידים

.פון זייער רבינס נאטורען

ליידער קיין איינע פון די עס לעבען שוין היינט נישטזיי זענען אויבען אין גן . אמאליגע צדיקים מלאכים ושרפים

. עדן און מיר זענען דא געבליבען מיט וואס מיר האבען .איצט וועלן מיר א קוק געבען אויף זייערע ממלאי מקומות

מיין (ו "און ביז תשכ, ז"בעלזער רב איז נפטר געווארען תשיו איז דער "תשכ. ט געהאט קיין רביןהאבען זיי ניש) איך

ער איז אלט געווען . היינטיגער רב געווארען רב אויף בעלזאאון ווי באלד די וועלט . סך הכל צוויי און צוואנציג יאר

" אמאליגער"האט אים נישט אפגעקויפט אז ער איז דער האט ער אנגעהויבען משנה זייער אסאך אלטע , בעלזער רב

אט געוויסט אז אויב וועט ער זיך פירען ווייל ער ה, מהגים, ווי די פריערדיגע רבנים זיינע זיידעס די צדיקים וקדושים

ע און "רבי ישכר דוב זי. וועט אים קיינער נישט אנקוקעןאיז מען דאך געקומען נאר אנקוקען , ע"רבי אהרן זי בנו

נאר א שריים צו כאפען און נאר צו , זייער הייליגע צורות. פאר די קינדער וויאזוי א צדיק אמת זעט אויס ווייזען

וואס איז ער , אבער ווער וועט אים קומען אנקוקעןדי וועלט איז דאך קיינמאל נאך נישט משוגע , אינטרעסאנט

געווען און עס האט נאך נישט פאסירט אזאנס אז א רבי א גארנישט זאל ווערען א רבי צו וועם אידען פון אלע

ווי עס איז געווען , לען פארען צו איםאנדערע פלעצער זאדער פאל מיט די פריערדיגע גרויסע רביס ווי סאטמאר

צו וועם אידען פון אלע קרייזען , בעלז און אפילו סקוויראא ברכה , און שיכטען זענען געפארען בלויז זיי אנצוקוקען

.אריין כאפען

האט ער באשלאסען אז ער מוז מאכען , נו וואס טוט מעןרקע שיניום און האפענטליך אזוי וועט די וועלט שטא

אין בעלז האט , למשל. ווייטער קומען צו פארען קיין בעלזדער רב פלעגט , מען קיינמאל נישט געזונגען ביים טישאון נאך פיל , נישט מאכען קיין תנועות מיט די הענט

אזוי וועט די וועלט קומען מיט האלטען א שיינעם . אנדערעמיט , וועט זיי סערווען מיט א קנאקעדיגען טישמען . טיש

אויך האט דער היינטיגער . געזינגעכץ און געקלאטעשכץאנגעהויבען צו נעמען געלט פון די ציונים און נאך אסאך

אלעס כדי די וועלט זאל אויף אים ארויף , פילע שריט .ל"קוקען און קומען צו פארען אזוי ווי צו זיין פעטער ז

ער . שיניום האבען אים געקאסט א פרייז אבער די אלעהאט זיך צוקריגט מיט רוב זקני הקהילה און זיי האבען אים

מיט זיינע מענטשען געלאזט פייפען און זיך געפענט אייגענע בתי מדרשים אומעטים און מער נישט געוואלט

איז אויסער וואס ער האט יעדען דאס. הערען פון איםדאס איז שוין זיינע . אגטגעטשעפעט און אריינגעז

פארשטייט . פריוואטע מחלות וואס ער זאל זיך גיין היילעןזיך אז טראץ די אלע משגעתן איז ער נישט געוואקסען אין

און האט נישט באקומען א נאמען אלץ א , די וועלטאיז מען נישט , ווייל אז מען איז נישט הייליג. הייליגער איד

...הייליג

ט האט ער "ע איז נפטר געווארען תשל"ווען דער רבי זיבאשלאסען ביי זיך אז די סיבה פארוואס ער איז נישט

ווייל , איז געווע) אויסער בעלז(פארהייליגט ביי די מאסן ם און "דער סאטמארער רב איז געווען דער זקן האדמורי

איצט אבער אז ער איז שוין . יעדער איז געפארען צו איםרב וועט שוין נישט ציען די מאסען נישטא און דער נייער

איז זיין , ווייל ער איז נישט וואס דער פעטער איז געווען .צייט צו ווערען דער רבן של כל בני הגולה

היינט ווייסט מען שוין אז עס האט אים גארנישט געהאלפען און זיין רעדען אויפן רבין ברבים האט אים

ישט געברענגט בושות אז ביז היינט איז נאך נארויסגעקומען א קול קורא קעגען א יחיד ווי עס איז עס . ארויסגעקומען קעגען אים ארויס געשריבען זיין נאמען

אלע רביס און רבנים פון , זענען געווען אונטערגעשריבען .היימישען ציבור

עס איז איבריג צו זאגען אז קיין איין בעלזער חסיד האט ל קורא און טראץ אז אים נישט איבערגעלאזט טראץ די קו

זייער רב איז א קינדישער מענשט וואס האט געטאן קיין . פארקערט. מיסטעיקס וואס פאסט פאר א קליין קינד

און , איין בעלזער חסיד האט מער נישט אריין געטרעטעןביי קיין איינע פון די , טרעטען נישט אריין עד היום הזה

רבנים וואס האבען פאר דרייסיג יאר צוריק .אונטערגעשריבען

, מעשים האבען אים גארנישט צוגעברענגט נו אז זיינעער . האט ער באשלאסען צו גיין אויף גאר א אנדערען וועג

האט געבויעט דעם גרעסטען בית המדרש אויף דער וועלט " די וועלט"אלעס אז , אויפן העכסטען בארג אין ירושלים

דעם איז ער און טראץ. זאל רעדן און קוקן אויף בעלזאעס פארען צו אים נאר זיינע . היינט בלויז דער רב אין בעלז

.חסידים און טוריסטען וואס קומען קוקען די שול

ער קומט ארויס יעדען שני וחמישי מיט נייע איינפירונגען און זיינע חסידים זענען העפי ביז צו די זון אויס צו פירען

נטאן קאסקעטלעך למשל דאס א". מנהגים"אלע זיינע נייע , תקנות פאר שמחות, פאר בחורים ביז צו די פערצען יאר

איצט האט ער געהייסען אז די בלזער דיינים זאלען זיך .אנטאן ווייסע זאקען אויף שבת און פילע נאך

און ער , גייען אין פייער פאר אים, די בעלזער חסידים אבער. ן נאכטגיט זיי חיזוק און זיי פארעטנפערען אים טאג או

אלץ מער ווערען , וויפיל משועגתן ער לייגט אויף זיי ארויףזיי משוגע העפי אז זיי קענען ווייזען פאר די וועלט ווי

חסידים ענדלען אין , תמצית הדברים. שטארק ער איזאלע בעלזער חסידים זייערע רביס און דעריבער זענען

וייזען ווי קינדישע מענשטען וואס ווילען אלץ ווייזען און ומעכטיג זיי זענען און ווי שטארק זיי זענען צוגעבינדען צו

.וו.א.א, זייער רבין

*

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

58 

ניסן ' ל איז נפטר געווארען ב"דער סקווערער רבי זצזיין בן יחיד דער היינטיגער רבי איז געווארען דער . ח"תשכ .מ ביי די אכט און צוואנציג יאר"מ

גאר א , ן א איש קדושדער אלטער סקווערער רבי איז געוועכאטש ער האט ווייניג . א גאון און אפילו א למדן, פרומערדאך האט די וועלט געוויסט אז ער איז א רבי פון , גערעדט

וואס שלאפט כמעט נישט און איז זיך , פריערדיגען דורער לייגט אריין הויפענעס מיט זאלץ אין זיין עסען , מסגף

ער . שמאק אין די מאכליםאז ער זאל נישט פילען קיין געפארשטייט זיך . ז מיט א אמת"האט ממאס געווען דעם עוה

און , פראפעגאנדע איז געווען ביי אים מאוס ומיאוס .בילדער איז ביי אים געווען דאס ארגסטע

ער האט געציטערט פון יעדע זאך וואס האט נאר נאר ער פלעגט אריין פארען צוויי . אנגערירט קדושה ענינים

ער האט . ל א יאר פון שיכון סקווער קיין וויליאמסבורגמאעס איז געווען . נישט געלאזט קיין איין בחור מיט פארען

ווייל שמירת עינים איז ביי אין געווען , ביי אים זייער הארב. און א בחור טאר נישט זיך געפינען אין שטאט, געפערליך

מוזט חסידים דערציילען אז אפילו א בחור האט אמאל געפלעגט ער ' א הוט וכדו, אריין פארען זיך קויפען א אנצוג

ער פלעגט זאגען אז די טאטע און . כמעט נישט לאזען .מאמע קענען דאס אויך קויפען אן דעם בחור

ער איז געווען ארויף געקוקט ביי גאנצען אידענטום אפילו כאטש אז עס איז געווען אנגעצויגען פון מאל . אין סאטמאר

דאך האט , ל"ל און סקווערער רבין ז"ל צווישען רבין זצו מאפון סאטמאר איז מען טאקע . (מען אויף אים נישט גערעדט

אבער די סיבה איז , דאס ווייניגסטע געגאנגען קיין סקווערגעווען ווייל דער סאטמארער ציבור האט געהאלטען אז

וואס דאס , זייער רבי איז פיל מער ווי דער סקווערער רבי, צו מערערע, און אפילו אויב האט איינער. איז נאך נארמאל

איז די סיבה די זעלבע וואס איך האב שוין אויבען , גערעדטאז ביי חסידים דארף נישט זיין ארגעניזירט דער , געשריבען

.)געדאנק צו רעדען אויף א צווייטען רבין

ווען דער סקווערער רבי איז נפטר געווארען האט דער אבער , ער סקווערער רבי אינדערגענומעןהיינטיג

. עס איז מער נישט געווען דאס געפארעכץ, פארשטענדליךער האט נישט געהאט א ספעציעלע נאמען ביים חסידישען

ווי פריער , ציבור און פאפען די וועלט איז נישט מעגליך .געשריבען

דער סקווערער רבי האט נישט א נאמען פאר א לערנער און א קלוגער הייסט ער אין די . ט פאר א פרומעראויך ניש

דער סקווערער רבי . גאנצע וועלט אבער נישט פארהייליגטאז ער האט נאכגעמאכט זיין , האט די ערשטע זאך געטון

, פירען טיש, סיי מיטען דאווענען. טאטען אויף די האר .אלעס נאכגעמאכט, פראווען, רעדען

אסען אזוי ווי ביי אבער דאס האט נישט צוגעצויגען די מאון דא האט אויסגעבראכען א שטיקל , זיין גרויסען טאטען

ווייל דער צוזאמעשטעל , רעוועלאציע אין שטעטעל אליינס

אלטע . פון די איינוואוינער איז געווען זייער א געמישטערבעלזער חסידים וואס האבען אין אלטען סקווערער רבין

האבען זיך געצויגען , עלמ צו בעלז אלץ א אייניק"געזען א מאונגארישע אידען וואס האבען געזוכט ; קיין סקווער

, פרומקייט און א ערליכען איד האבען זיך ארויסגעצויגעןאז דער רבי איז , אבער אלע האבען געוויסט איין זאך

און זיי האבען , אבער אז דער שון איז געווארען רבי. הייליגזענען זיי שוין , ויסקייטאין אים נישט געזען מער קיין גר

.נישט געווען אזאנע חסידים

די יונגעלייט ווי דער סדר איז מיט יונגע און היציגע זענען און מען אנגעהויבען , יא צוגעשטאנען צו דעם נייעם רבין

מערערע . ארויס צו טראסקען משפחות רעכטס און לינקסמשפחות מיט קינדער האט מען ארויסגעשטעלט פון

און ווייל זיי , בלויז ווייל זיי זענען נישט חסידיםשטעטעל .זעען נישט אין נייעם רבין קיין צדקות און גדלות

נאכדעם האט מען איינגעפירט נייע תקנות פאר די אויב א . איינואוינער צו פארשטארקען דאס חסידות

טאר , איינואוינער נעמט א איידעם פון א אנדערע ישיבהצוביסלעך . ינען אין שטעטעלדאס פארפאלק נישט וואו

האט מען פארלאנגט אז די חסידים מוזען אנטאן וואס דאס האט דער , אזוי ווי דער רבי גייט" שטיוועל"

בילדער זענען . אלטער רבי קיינמאל נישט געוואלטדאס חסידות ארבעט מיט , נאכמער. געווארען ערלויבט

ן לייגען אלע צייטונגען און בילדער מאגאזינען אז זיי זאלעאין בעלזא איז מיט דעם די , אגב. (וו.א.א, בילדער פון רבין

כמעט יעדע וואך איז דער בעלזער רב אויף אלע . זעלבע .)פלעצער וואס לייגען בילדער

שפעטער מיט די יארען האט דער רבי אינגאנצען משנה ווייל . געווען דעם טיש שבת און אלע טישען איבערען יאר

מיט די הענט , י דער טאטע האט געפירטצו פירען טיש וו. וועט קיינער נישט קומען, אויף די אויגען אגאנצען טיש

, אבער אינגאצען טוישען איז דאך ווייטער נישט פאסיגערשטע . האט מען איינגעטיילט דעם טיש אויף צוויי

העלפט ווי דער טאטע און די צווייטע העלפט איז געווארען מען טאנצט מען מאכט , זינגעט מען. א נייער סארט טיש

אלעס כדי די , מען האקט די הענט אויפן טיש. מיט די הענטוואס דער אלטער . ווייטער קומען קיין סקווער וועלט זאל

.רבי וואלט זיכער נישט געטון

נישט נאר מען לאזט די בחורים קומען קיין , היינטן נאר מען נעמט די בחורים או, וויליאמסבורג אויף שבת

יונגעלייט צו די מאדערענסטע פלעצער אין אמעריקא כדי . דער רבי זאל פארען מיטען גרעסטען טראסק און פאמפעמען טראגט אומעטים די פארנטשען און מען מאכט דעם

אויבן אן אזוי הויך אז כאטש זאל אויס זען ווי דער רבי אלעס אז די וועלט זאל קומען צום , פליט אין הימעל

.רבין פונקט ווי צו זיין טאטען היינטיגען

אז מיט די דרויסנדע , אבער איין גרויסע מעלה האט ערער האט . וועלט האט ער נישט געהאט קיינמאל א געפעכט

נישט וויי געטון קיינעם און קיינער איז נישט בהחלט

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

59 

ארויף געקוקט איז ער טאקע נישט און די . קעגען איםאבער מען האט נישט ,וועלט האלט אים פאר א איש פשוט .אוף סקווערע רבין א שלעכט ווארט

די מאדערענע וועלט איז יא געלונגען פאר סקווער זיי צו זיי קומען כסדר אויף שבתים און מען שטעלט זיי . צוציען

פון עסען ביז פלעצער אויך די , צו מכל טוב וטובפון שלאפן ביז פירות און נאש אין זייערע , פארענטשען

און דער רבי פארט . נאר קומען זאלען זיי. ימערעןגעסט צהיינט שוין אויך אויף שבתים אין די מאדערן

צו מחזק " זיי"אבער אלעס , ארטאדאקסישע געגענטער ...זיין

מענשטען , דער רבי הייסט אין די וועלט זייער א קלוגעראבער , קומען זיך דורך רעדען מיט אים אין אלע ענינים

פ נישט אין די חסידישע "עכ. ער נישט פארהייליגט איז .וועלט און אין די פרומע וועלט

משנה : דער סך הכל פון די צוויי רביס פון בעלז און סקווערביידע , יא. וועלט ארבעט נישט" גאנצע"זיין כדי צו ציען די

אבער אויף די וועלטס , רביס זענען שטארק ביי זיך אין הויף . בהחלט נישט, ארענע

*

די ליינער זאלען א טעות נישט האבען אז איך בין דא זיי צו איך מוז זיי נאר צוברענגען כדי אז . בכלל נישט. בארעדען

מען זאל פארשטיין די די טיפקייט וויאזוי חסידות ווענד זיך אינעם רבין און ווי אזוי חסידים טוען רעאגירען ווען זייער

סען ווען דער רבי רבי מוז אנקומען צו הילף פון אין דרויאון ויאזוי דאס . אליין איז ארומגענומען מיט שוואכקייטען

ווי איר , שפילט זיך אפ היינט צו טאגס אין סאטמאר .שפעטער ליינען

, אז דער רב צו דער רבי זענען נישט קיין שטארקע ביי זיך" מוזען"זיי . מוזען זיי צוקומען צו לויב ווערטער פון די גאס

אזען הערען פאר די גאס און זיך לאזען זען פאר זיך אייביג לממש צום , און די גאס איז פאר זיי גאר וויכטיג, די גאס .לעבען

היינט צו טאג דורך די מאגאזינען און צייטונגען איז זייער און די סארט רביס האבען , גרינג אנצוקומען צו די גאס

יעדע וואך בילדער און נייעסער פון זיך און זייערע אז די . חסידותער אין אלע מאגאזינען און צייטונגען

, ער ענדשויד עס, אז דער רבי דארף עס" שפירען"חסידים דעמאלט , עס הייבט זיין זעל, ער באקומט חיות דערפון

. וועלען אויף איינמאל אלע חסידים באקומען דעם געפילאון צוביסלעך וועלען די חסידים אויך וועלען זען פון זיך ווי

זיי וועלען זיך לאזען קאסטען . מער בילדער און ארטיקלעןזיי וועלען שווער ארבעטען אז דער רבי און זייער , געלט

און . וואך איין וואך אויס" געקאווערט"חסידות זאלען זיין זיי אליין וועלען לויפען קויפען אלע צייטונגען און

וועט און דאס . מאגאזינען ווי דער רבי איז שיין געדעקטאלעס אלעס . הייבען זייער מאראל זייער סיפוק און חיות

הייבט זיך אן צו דרייען ארום און ארום קינדישקייטען און ווי אזוי דער רבי גייט ווערען געקאווערט די וואך אין די

.מאגאזין און אין די צייטונג

דער . אן די רביס ארבעטען זייער שיין מיט מיט די חסידיםכט די סארט אטענשאן וועט כסדר אויפקומען רבי וואס זו

, מיט נייע אויפטואונגען מיט נייע סארט קאנראווערסיעסמיט אלע מיני ספלעשי מעשים ווייל דאס גייט אים

ברענגען אז אלע צייטונגען וועלען אים ווידער פראמינענט דעקען און אלע מאגאזינען וועלען זיי נאך לויפען עס צו

אזוי ארום דרייט זיך זייער שיין דער וועלען דעקען אוןדי נאנטע צום רבין ארבעטען כסדר אז דער . צויבער ראד

א ספלעש אויפקומען און נאכדעם רבי זאל מיט עפעסארבעט דער רבי מיט אז די צייטונגען און מאגאזינען זאלען

דאס אויפשפילען און אין די רגע וואס דאס געשעט גייען ט א שמייכעל פון איין עק באק ביז אלע חסידים ארום מי

און פארן רבין ווערט געשטארקט זיין . צו די אנדערעוואס דאס טייטשען אפ די חסידים אלץ , אינערליכער זעל

און דאס פארקויפט מען אין די חדרים און ". חיות דקדושה"און דער רבי הערט . די ישיבות פון דעם באטרעפענדען רבין

ורים מיט יונגלעך האבען דאס צוריק ווי שיין די בחפיל מער " חיות דקדושה"ווערט זייער , אפגעקויפט

און אוזי דרייט זיך א ראד פון שוואכקייטען . פארשטארקטוואס ווערט געשטארקט נאר אויף גאר קורצע תקופות און

מען דארף כסדר אויפקומען מיט נייע אופנים ווי אזוי צו ". חיות דקדושה"מיט א האלטען דעם רבין און די חסידים

אזוי צו בויען דעם רבין און - אבער די אלע סארט וועגען ווייל אויב דער רבי ווערט . קומט מיט א פרייז - די חסידות

דורך אטענשאן פון די , גרויס בלויז דורך קינדישע וועגעןווערען זיי זייער שוואך , דורך בילדער און ארטיקלען, גאס

ען זיי ווערען נאר דאס מינדעסטע און צובראכען וואויב קומט נאר ארויס איין פאשקעוויל וועפט . קריטיקירט

פון רבין און פון " חיות דקדושה"אין די רגע אויס די גאנצע וואס זיי האבען זיך ערווארבען אין לאנגע , אלע חסידים

א דרויסענדיגער מענטש רעדט אויפן רבין אויב. חדשיםדי טיפע שוואכקייטען אויף וואס דער וועט ארויסקומען

זיי וועלען מוזען . רבי אין דאס חסידות איז געבויעטאון , פארענטפערען יעדע קליינע משוגעת פון זייער רבין

וועט דאס געטוען ווערען , וויבאלד דאס איז נישט גרינגאויב פעלט זיך אויס . דורך סיי וואסערע וועג

מען . זיין נאו פראבלעםוועט , אראפצורייסען פריערדיגעוועט אלעס אין דער וועלט טוען אז דער איצטיגער רבי זאל

גואיש צו , מען וועט נוצען יעדע וועג. פארענפערט ווערעןצו פארעטפערען און , נאריש און קלוג, אידיש

פארשטארקען דעם רבין וואס ווערט אוועקגעבלאזען פון שטעלען זיך ווייל חסידים. (די שוואכסטע סארט קריטיק

.)ווי שוין פריער געשריבען, נישט אפ פאר גארנישט

, פון די אנדערע זייט איז דא רביס ווי למשל וויזניץ מאנסיוואס זיי זענען שטארק ארויף , און נאך, ראחמיסטריווקע

געקוקט בייי די גאס ווייל פאר לאנגע יארען האט די גאס האט אין זיי די גאס, געזען אין זיי שטארקע פרומקייטען

און זיי זענען געבויעט געווארען אן , געזען ערליכע אידען

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

60 

די , ווייל ווי געשריבען(, קיין שום פאמפע און פראפעגאנדע) גאס האט נאך קיינער נישט געפאפט זייט די וועלט שטייט

נישט אנקומען צו קיין שום בילדער און " מוזען"זיי זיי וועלן , רט זאכעןזיי זענען ממאס אין די סא, ארטיקלען

זיך פאר א מיליאן דאללאר נישט לאזען אינטערוויאען פון נישט אנגעוויזען אין , זיי זענען נישט ספלעשי, א מאגאזין

, און. נאר די גאס איז באמת אנגעוויזען אויף זיי, די גאסזייערע חסידים זענען באמת געבויעטע מענטשען מיט א

געבויעט אויף בילדער אמתע שטארקייט וואס איז נישט .און מאגאזינען

זענען די חסידים נישט שוואך ווען זיי ווערען , דערפארזיי זענען אזוי געבויעט און אזוי . קריטיקירט פון סיי וועמען

שטאלץ מיט זייער רבין אז עס אינטרעסירט זיי גאר קנאפ .וואס איינער האט צו זאגען אויף זיי צו אויף זייער רבין

יזניצער צו ראכמיסטאיווקער רבי זאל אויך זיין אזוי ווען וווואלטען וויזניצער , שוואך ווי די אויבען דערמאנטע רביס

און ראחמיסטריווקער חסידים אויך נאכגעלאפען די זעלבע . קינדישקייטען ווי די צוויי אויבען דערמאנטע חסידותען

,ווייל חסידים באקומען און פארמאגען די זעלבע שטריכען . ווי דער רבי, נארישע און קלוגע, גוטע צו שלעכטע

און מיט די בחינה וועט שפעטער זייער שיין פארענפערען אהרן מיט זיינע מענטעשן ' ווערען די קשיות פאר וואס ר

).צו לויפען(נוצען דעם גאנג מיט וואס זיי גייען " מוזען"

נאך א וויכטיגע נקודה וואס איז וויכטיג ארויס צו פולע -מען זעט ביי די אלע שוואכקייטען. ברענגט ווערעןגע

ווי זיי גייען און ווי זיי . אז מען מוז זיי רימען כסדר, רביס .שטייען רימט מען זיי אין א ארגאנעזירטען אופן

ווי יעדער רב און רבי , "גליונות"מען זעט אין די חסידות רבין רומט אויס דעם , וואס קומט נאר באזוכען דעם רביןדער רבי זיצט און . בפניו אז עס איז ממש א גועל הנפש

, הערט אויס ווי מען רומט אים איין מאל און נאך אמאלווי שווער עס איז אים אנגעקומען און , און ער געט נאך צו

, ה די זאך איז א דורך געפירט געווארען מיט מסירות נפש"ב .און אזוי ווייטער און ווייטער

און סיי וועלכע איווענט ווי אפילו א , כינוס, רבי יעדען דינערופט מען א רעדנער א רב צו סתם א בעל , שבע ברכות

פון אויבען , וואס רומט דעם רבין אריין און ארויס, דרשןאין פראנט פון די חסידים וואס כאפען , ביז אונטען

קעלבערנע התפעלות ווי ווייט דער רב דער בעל דרשן דער רבי איז און ווי שווער דער רבי ווייסט ווי גרויס

ארבעט און וויפיל קרעדיט עס קומט זיך פארן רבין וואס .גיט זיך אזוי איבער פאר זיינע חסידים

און די חסידים ווילען אפילו נישט וויסען אז דאס איז און דער רעדנער איז , אנגעגרייט געווארען שעהן פריער

אט דאס אלעס געווארען אפיציעל געבעטען און מען האון דער רבי , אויסבעט פון פריער אז דער רבי דארף חיזוק

, ע"איז צובראכען פון די צרות וואס די חסידים האבען ל

פון די אלע " חיות דקדושה"און דער רבי וועט שעפען און ווען דער רעדנער טוט זיין ארבעט בשלימות . דרשות

ט זיך שוין אזוי אז ער אליין בע, באקומט ער שיין באצאלט .נאך אמאל צו קומען מחזק זיין דעם רבין און דאס חסידות

האט מען אזאנס , רביס" אמאליגע"ביי קיין איינע פון די , מען האט נישט גערימט קיין רבין. קיינמאל נישט געטוען

די חסידים האבען , ווייל מען האט דאס נישט געדארפטען ווייל עס נישט געברויכט קיין פאלשע באצאלטע רימעריי

און די חסידים מיטען רבין האבען . איז א עקל און א גרוילאפילו נישט געברויכט קיין רימערייען ווייל זיי זענען געווען

.באמת שטארק

אליין איבער די דרשות וואס , ליינער, קוקט איר, אדרבהבעלי דרשנים קומען רעדען ביי די סארט " פרעמדע"קוקט איבער די . און חסידותעררביס " פולע- שוואכקייטען"

גליונות וואס באזוכער רעדען אלס צום רבין אליין און און וויאזוי די רביס שעפען , וויאוזי מען רימט אים בפניו

חיות דקדושה פון די געוואלדיגע באשטעלטע און .באצאלטע דברי חיזוק

כ ביי די רביס וואס זענען באמת ארויף געקוקט אין "משאזיי , רופט מען נישט קיין דברי חוזיק רעדנערס, די וועלט

עס איז ביי זיי אפ געפרעגט און . רימט מען נישט בפניהםפארעקעלט פארעקעלט און ממילא זענען די חסידים אויך

. און פארגרוילט פון די סארט חיות דקדושה בארימערייעןנישט , מען וועט טאקע נישט זען קיין גליונות אין וויזניץ

און נישט ביי קיין איין באמת , חמיסטריווקעאין ראזייערע חסידים דארפען דאס נישט און עס . שטארקען רבין

.איז ביי זיי נישט קיין חיזוק

כאטש די רביס האבען אויך כסדר באזוכען פון רבנים און רביס ביי זיי און די רביס גייען צוריק באזוכען ווי עס פירט

נאך עניטיים אזעלכע , ען פאראון ביי די באזוכען קומ, זיךאינטרעסאנטע שמועסען און שיחת קודש ווי ביי די

אבער זייערע שמועסען גיט נישט . פולע רביס-שוואכקייטעןווייל די חסידים זענען שטארק , קיין חיזוק פאר די חסידים

די חסידים פון די ערליכע און שטארקע , נאך מער. אנדעםווי , אן די שטותים גליונותרביס זענען נאך פיל שטארקער שוין נאך די , פולע רביס- די חסידים פון די שוואכקייטען

.גליונות

ט"ו אב תשל"כ

וכל . ע"די וועלט האט געטרויערט און באוויינט דעם רבין זיאין אלע קרייזען און שיכטען . בית ישראל יבכו את השריפה

פון כלל ישראל האט מען מספיד געווען דעם לעצטען ג און די וועלט האט באוויינט דעם חלל וואס "שכבהרב

.וועט מער נישט אנגעפולט ווערען ביז משיח וועט קומען

אין סאטמאר גופא האט מען נאך די שבעה בערך וואס מען , מ"אויפגענומען דעם סיגעטער רב אלס דער מ

האט געהאפט אז ער וועט פירען סאטמאר קעגען משיח סאטמארער תלמידים און חסידים וואס דאן וועלען זיך די

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

61 

ל ווי עס איז דער ווילען פון "ווידער טרעפען מיטען רבין ז .יעדען תלמיד און חסיד

דער ברך משה איז געווען באוויסט פאר א ענוותן און פאר ער האט איין רגע נישט געטראכט אז ער איז אזוי . א פשטן

אכט און אזוי האט געטר, גרויס ווי דער רבי זיין פעטערמ איז נישט טייטש אז מען "א מ. יעדער סאטמארער חסיד

נעמט אויף איינעם וואס איז אזוי גרויס ווי דער פריערדיגער ווייל דאס איז אלס געווען דער סדר הדורות אז

מ האט מען "אבער א מ. די פריערדיגע זענען געווען גרעסערמען , אלץ אויפגענומען ווייל מען דארף האבען א ראש

און אין סאטמאר האט , ף האבען וועם ארויף צו קוקעןדארדאס אויך געמיינט אז מען דארף האבען א רבין ווער עס

.ר בכל מקומות"זאל פירען די טויזענטער קינדער די תשב

און ווייל דעם ברך משהס אבות זענען געווען רבנים וואס זענען אויך געווען חסידישע רביס האט ער זיך געפירט ווי

דער ברך . ר פאר די חסידים"ינע אבות און געווען א אדמוזינישט קיין אימער , משה האט געפירט טיש אלע זיינע יארען

וויפיל מענטשען האבען זיך באטייליגט און וויפיל חסידים ער האט געפירט טיש ווייל זיין טאטע . ער האט געהאטזיין פעטער האט געפירט ווייל זייער טאטע , האט געפירט

.און זיידעס האבען געפירט טיש און געטיילט שריים

ל שיך "ער האט זיך קיינמאל נישט אריינגעלייגט אין רבין זאון האט קיינמאל נישט פרובירט צו פארקויפען פאר קיין

, איין מענטש אז ער איז אזוי גרויס ווי דער פעטערער האט נישט געהאט קיין . אפגערעדט אז ער איז גרעסער

בלעם אז די חסידים זענען געבליבען פארהייליגט שום פראער האט נישט געזען א . און מקושר צום אלטען רבין

פראבלעם אז ביי די בחורים הערט מען אויס כסדר טעיפס ער האט נישט געהאלטען אז עס פארמינערט . ל"פון רבין ז

.עפעס פון אים אז מען רעדט פון אלטען רבין

אייביג גערעדט פון אלטען רבין זיינע חסידים אליין האבעןאון זיי האבען נישט געפילט אז עס פארמינטערט דעם ברך

מען האט קיינמאל נישט געהאט קיין ספק אז דאס . משהדער . וואס דער אלטער רבי איז געווען וועט מער נישט זיין

אלטער רבי איז געבוירען געווארען ספעציעל פאר אונזער ן אידישקייט אין אמעריקא און ער דור צו קענען אויף בויע

איז געווען א רבי וואס פאסט זיך באמת אין די צייטען פון א אז עס "דעריבער איז נישט געווען א הו. יאר צוריק 150

.איז נאך דא א סאטמארער רב אין דעם געשטעל

און דער ברך משה האט דאס מערסטע און שענסטע עווען כמעט איין עס איז נישט ג. גערעדט פון זיין פעטער

וואס ער האט נישט דערמאנט זיין , תורה, שמועס, דרשה .צומאל מיט בכיות פון בענקשאפט. הייליגען פעטער

א ערנסט , און וויבאלד ער איז געווען א פשטןוואס איז אים נישט אנגעגאנגען , פארצייטישער רב א גאון

קיין שום , קיין שום פראפעגאנדע, קיין שום פובליסעטיאון אים איז נישט אנגעגאנגען וויפיל מענטשען , ימערייעןר

.איז דער ציבור געווען אויך אזוי ערנסט, ער האט ביים טיש

עס האט נישט עקסיזטירט אזאנס אז מען זאל שמועסען אפ גערעדט אז עס האט נישט , פון א גרויסען עולם

קיינער האט ". שטריימלעך"עקסיסטירט א מספר פון און עס . ט גערעדט פון די מספר פון מענטשןקיינמאל ניש

האט נישט קיינער געזוכט און געדארפט אלע סארטען סאטמאר זענען . שטותים וואס זאל בויען דאס חסידות

.געווען דאס שטערקסטע וואס איז נאר געווען

ווען דער ברך משה איז געווען אין ארץ ישראל צו ביי די מאלטס אנגעזען זיין גרויסע חתונות האט מען הערשט דע

עס האט ממש נישט אינטערעסירט קיין . פשטנות און ענוהעס האט אין ארץ ישראל געפירט טיש . שום כבוד וגדולה

ד און "פאר צענדליגער טויזענטער אידען מיטען גאנצן ביט "די זעלבע ווי ער האט געפירט טיש די יו, ל"א רבין ז"תו

און עס איז נאר סוכות ווען עס האט געגאסען א רעגען . מענטשען 13געווען

מ ווען עס זענען זיך צוזאם געקומען די "די הכתרה תש בייגרעסטע רבנים און גדולי ישראל וואס דער היימישער

איז ער געזעצען דערביי , ציבור האט דעמאלטס פארמאגטעס האט אים נישט אינטרעסירט . ווי נישט אים מיינט מעןדעמאלטס צוגעטיילט געווארען די כבוד וואס עס איז

און אזא אויבען אן וועט מער נישט זיין ביז דער . (לכבודומען זאל אויסהערען די .) א"מלך המשיח וועט קומען בב

אז אלע דרשנים טעיפ פון די הכתרה ווי איר וועט הערעןהאבען נישט , אלע גדולי ישראל וואס האבען גערעדט

און . ערייען אויף זיין חשבוןצו רימ, ו"גערעדט מיט חנופה חק האט ער "דער ברך משה אליין ביי זיין דרשה יענעם מושמ ווייל דער "מיט בכיות באוויינט אז ליידער ווערט ער מ

עס האט קיינער אין די וועלט . פעטער איז נפטר געווארעןאון ער זיך , נישט געהאלטען אז ער האט דאס יא געוואלט

. מ"געפריידט צו ווערען מ

ער האט . ער האט גארנישט אין די וועלט געברויכט פאר זיךזיין ציבור , קיינמאל נישט געהאלטען אז עס זיין עולם

עס איז באוויסט אז אין די יארען . אדער זיינע חסידיםק איז געווען ממש א סכנה "ה און יוה"ה ווען ר"בערך תשנ

אז האט דער ברך משה געהאלטען ,צו דאווענען אין ראדנידער ציבור גייט נישט דאווענען ערגעץ אנדערש ווייל דא

קיינמאל האט אים נישט . ע"האט געדאווענט דער רבי זיעולה על הדעת געווען אז דער ציבור קומט דא דאווענען

. ווייל ער איז דער רבי און דער עולם קומט צו אים

זיינע אלע דרשות אפילו ווען עס איז געווען ביי די הייסע מחלוקת ביי בני יואל האט ער באמת געהאלטען אז ער

פירט זיך וויאזוי די רבנים האבען אין דערהיים זיך געפירט ער האט געהאלטען אז זיי ווילען . מיט די בעלי מחלוקת

חרוב מאכען דעם רבינס מוסדות און ער טאר דאס נישט צו אים האט נישט געארט קיין פאשקעווילען און קיין . לאזען

ווי שנעל ער איז געווארען כעסיג . עדערייען קעגען איםר. אויף איינעם אזוי שנעל האט ער זיך געלאזט איבערבעטען

ער האט . ער איז געווען א נוח לכעות און א נוח לרצות .נישט געקוקט אויף זיין כבוד

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

62 

דרשה " שייגעץ ארויס"ווען ער האט געזאגט די באקאנטע טען אז עס איז נישט געווען און יעדער האט געהאל, ן"תש

האט אים געקענט זייער איז דאס געווען ווייל מען ,לכבודוגרינג אנצינדען מיט דעם אז די בני יואל ווילען חרוב

און ער האט דעמאלטס , מאכען אלעס אין קרית יואלגעזאגט ווערטער וואס ער וואלט נישט געזאגט ווען ער

זיינע פריוואטע . יןווייסט אז זיי מיינען נאר אים אלישונאים און קעגנער האט ער זייער שנעל מוחל געווען און

. אפילו נישט געהאט א שווער הארץ אויף זיי

כאטשיג אלע גדולי , ער איז ביי זיך געווען קליין און נישטיגישראל בימיו האבען פון אים גערעדט מיט א געוואלדיגע

.הערצה

ט אים געקאסט א אבער זיין פשטנות און עניוות האצום ענדע , און זיך, זיין זון האט אים. ביטערען פרייז

.באגראבען

. די טבע פון יונגעלייט איז גאר אנדערש ווי פון עלטערעזיי דארפן נישט כסדר פרישע , עלטערע זענען באזעצען

. זיי זעען אלעס מיט א ערוואקסענעם בליק, עקסייטמענטסזיי זענען . ביי עלטערע אידןמען זעט זייער ווייניג טעותים

זיי האבען שוין געמאכט מיסטעיקס , שוין א דורך א וועלטאין זייערע יונגע יארען פון וואס זיי האבען געהאט זייערע

מאכען זיי דאס נישט איבער , און נארמאל, לעקציעס . נאכאמאל

ביי חסידות שפילט זיך היינט אפ א וועלט מיט עס . פון טעותים ביי יונגעלייט געשעענישען וואס נעמט זיך

ל האט נישט געוואלט אריינברענגען "איז ידוע אז דער רבי זער האט געהאט דעם מאמר החכם . יונגעלייט, אין קהלדער ברך . בנין נערים סתירה וסתירת זקנים בנין: פאר זיך

ער האט נישט . משה איז געווען רבי פאר רואיגע מענטשעןער האט נישט זאט געמאכט , טיקגעטוען קיין מושגענע ש

די סארט מענטעשן וואס גלייכען א רבין וואס מאכט מיט .די הענט און די פיס

און ווי לאנג ער איז געווען ביי די כוחות און זיין זון האט האבען די יונגעלייט נישט , נאך נישט געהאט קיין כוחות

די געהאט קיין ווארט און האבען זיך נישט געקענט הייבען דער ברך משה איז געווען אין קאנטראל און . קעפ

נארמאלקייט און רואיגקייט האט געהערשט אין זיין .קהילה

ביז ער איז געווארען שוואכער און זיין זון האט איינגעזען אז עס איז צייט אנהייבען מקיים זיין דעם ובא השמש און

ער עס איז געווען יענע צייט וואס. בעיקר דעם וזרח השמש, היציגע, האט אנגעהויבען זיך ארומנעמען מיט יונגעלייט

און ארום פארען אומטים אין שלחותער און זיין טאטענס ער . נאמען און אנגעהויבען צו פראווען די שבת התוועדותן

האט אנגעהויבען ארבעטען מיט די יונגעלייט אז זיי זאלען שט פון עפענען ארגעניזאציעס וואס זאלען שטילען די דאר

די יונגעלייט וואס ווילען אזוי לערנען און דאווענען און

נאר די ארגאנעזאציעס פעלען זיך אויס אז זיי זאלען דאס .קענען ארויס ברענגען מכח אל הפועל

אבער וויאזוי לאזט מען וויסען פאר די יונגעלייט אז נייע ן וויאזוי לאזט מע, ווינטען זענען גרייט געבלאזען צו ווערען

ליינט און , זיי וויסען אז זיי גייען האבען א חלום פון א רבין .האלט מיט

, אבער ווי שוואך ער איז, דער רבי איז געווארען שוואכערמען האט געזען ביי . האט דער ציבור נישט געוויסט

פארשידענע דרשות שוין אביסל פריער אז דער רבי זאגט דער רבי . געזעןאבער מער פון דעם האט מען נישט , איבער

ער איז געגאנגען , האט געדאווענט פארען עמוד געהעריגצו ניחום , צו לויות, געגאנגען צו חופות, אין גאס אליין

ביקור חולים און אויפגענומען טויזענטער אידען , אבלים .און געטיילט ברכות

און מען האט , אבער די גאר נאנטע האבען געוויסט מערסען אז מען וועט איין טיילען יעדעס ו באשלא"ווינטער תשנ

קינד פון רבין צו פארען אויף צוויי וואכען קיין מיאמי צו צו לערנען מיטען רבין און צו שמועסען . זיין מיטען רבין

אויבען אויף ווי איך פארשטיי איז דאס געווען . מיט איםמעדיציניש אויסגעהאלטען צו האלטען דעם רבין פריש

.אים דורך לערנען מיט

און , אהרן האט דאך אלץ ליב ספלעש' אבער אונזער רעקסיידעט איז ער געווען אז דער טאטע הייבט שוין אן

האט ער זיך אויפגעשטעלט אין די ישיבה , שוואך צו ווערעןאזוי ווי די וועטער דא : און געזאגט, ו"מיטוואך ויחי תשנ

און אין ניו יארק איז נישט געאייגענט נישט פארן טאטן איז געווען א " קפצה עליו זקנה"פארן מאמען עס איז נישט

געשוויסטער און מען האט מיטונג ביים טאטן מיט אלעאיינגעטיילט אז יעדע צוויי וואכען וועט פארן א צווייטער

ווי איך בין דער עלצטער היינט צו טאגס דארף איך און אזויי "זוי ווי רשא, אב ואם גיין דער ערשטער מקיים זיין כיבוד

יא בלא , יא. זאגט אשקהו אנטרונקען ומאכילהו און אנעסן ...במילא געזעגען איך זיך מיט די בחורים. המילה מובן

איך האב באקומען די . איך מוז מיך אפשטעלען איין רגעדרשה אין אישי פון א יונגערמאן וואס האט דאן געלערענט

אז די ווערטער און יענער האט מיר געשריבען , אין ישיבהם און אין "ווערט געברעגט אין רמב" קפצה עליו זקנה"אדרבה קוקט עס אליין . ע אויף זייער א מיאוסע זאך"שו

בעיבישע וויצען איז ער מוז דאך אבער נוצען. ע"אין שו .זיין טאטע געווען אויף די רייע צו זיין דער קרבן פארן וויץ

טס איין מינוט האל? מאכילהו ומשקהו. איצט ווייטעראיז ער א ווערטעל זאגער צו גאר א קראנקער . ליינערדער טאטע האט געהאלטען ביי אזא מצב פון . שקרן

נניח אז . אבער מיר וועלען זאגען אז יא? מאכילהו ומשקהוו געווען אין א מצב ווי אין "דער טאטע איז שוין אין תשנ

געבען איר האט איין מאל גע, אהרן' זאגט נאר ר. ו"תשסאיר זענט דאך אפ ? עסען אדער טרינקען פאר אייער טאטען

געזעצען ביי יצחק מארקאוויטשן אין הויז די גאנצע צוויי

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

63 

וואכען און פלאטיזירט אויפן טעלעפאן מיט מתתיהו .דייטש

איך וועל אייך דערציילען עפעס וואס איך האב באקומען אין מיאמי אין אישי פון א נאנטען מענטש וואס איז געווען

.די גאנצע צייט

אהרן איז יעדען טאג אריין ' ר. אט דאס דערציילט ערגעקומען אין הויז נאך פרישטאג און ווען ער האט געזען אז

האט ער געזאגט אז , דער טאטע לערנט מיט מענדל ברילאון אויב ", ער וועט זיין ביי יצחק מארקאוויטש אין הויז

. "בין איך דארט, מען דארף מיך

דער רב און ראש : איר זאלט וויסען, ו"פון תשנ, בחוריםער איז סתם . ישיבה אייערער איז ניטאמאל א מויל מאכער

ער . א בעל דמיון א בעיבי און ער ציטערט נישט פון ליגענטאון נישט ווייל דער , געווען" מאכילהו ומשקהו"האט נישט

ן א טאטע האט נישט געמוזט אנקומען צו א מאכילהו אונאר ווייל דער מאכילהו און משקהו וואס איז , משקהו

איז נאך קיינמאל נישט געווען , געווען יענע צוויי וואכעןער . און וועט קיינמאל נישט זיין א מאכילהו און א משקהו

מצערהו "איז אזא סארט זון וואס איז פיל ענדערש א ".ומבזהו

ארוואס האט פ: איצט צום צווייטען פונקט. דאס איז איינסוואס איז ? דאס געמוזט געזאגט ווערען פאר אלע בחורים

וועלעכער מענטש וואס האט א ? ציל דערפון דערמאכילהו "קראנקען טאטען וואס מוז אנקומען צו א

פויקט דאס אויס מיט א מייק אויפן דאך פון א " ומשקהו? קאר וואס פארט ארום וויליאמסבורג און בארא פארק

קען ער ? קען איינער דאס מסביר זיין? רבי ש א"ש וכ"כווען נישט זיך פשוט געזעגענען פון די בחורים אז ער פארט

?אויף מיאמי אויף צוויי וואכען און פערטיג

ע "אהרןס מאמע די רביצין דארף דאך זיכער לכ' ר: דריטענסאבער זי האט נאך , היינט אנקומען צו א מאכילהו ומשקהו

איין לעפעל פון דעם גרויסען מכבד אב נישט זוכה געווען . וואס איין לעפעל. דער גרויסער מאכילהו ומשקהו, ואם

וואס טוט זיך , איין גוטען טאג? יא, איין א גוט מארגעןא קיש , זיי געזונט מאמי, א רפואה שלימה מאמי, מאמי

עס איז זייער גרינג צו , יא. גארנישט? יא, פאר די מאמעה פאר "ינען און וויינען און קוויטשען רווי, מאכען די שטיק

דארף א ... תקיעת שופר און פאר כל נדרי אז די מאמע, אהרן' ר.... וווועעעעעעע ווווועעעעעע ... גרויסע ישועה

גייט ארויף צו די . וויינט ווייניגער קוויטשעט ווייניגער און !מאמע און האלטס נישט קיין דרשות

ו"דאס איז געווען תשנ

מיר מוזען זיך ו אבער"אבען שוין געשריבען פון תשנה מיר .ה"ד און תשנ"צוריק קערען צו סוף זומער תשנ

קרית "ד האט אויסגעבראכען די באקאנטע "סוף יאר תשנאנגעהויבען האט זיך עס ווען ". יואל סקול דיסטריקט פרשה

דער סופעראינטענדעט פון קרית יואל פובליק סקול דר גט א סעיטמענט פארן דעילי ניוס אז בערנארדא האט געזא

אט פון קרית יואל -ער ארבעט שווער ארויסצונעמען גער האט שפעטער געזאגט אז דער דעילי ניוס . פובליק סקול

האט עס ארויסגענומען פון קאנטעקסט און ער האט דאס .נישט געמיינט צו זאגען

פון דא און ווייטער האט אנגעהויבען צו פלאקערען א קאשויער . וואס האט זיך נישט אזוי שנעל פארלאשען פייערל איז ארויסגעקומען יענעם זומער מיט א בריוו וואס "רב ז

ער האט געשיקט קיין סקווער אז אזוי ווי ער הערט אז זיי , ווילען אין זייער שטעטל אויך עפענען א סקול דיסטריקט זאלען זיי וויסען אז די פירער פון דעם קרית יואל סקול

א "און זיי זאלען דאס נישט בשו, זענען חוטאים ומחטיאים .נאך טוען

אהרן האט זיך אויפגעשטעלט דעם פרייטאג צו נאכטס ' ר) ווען מען קען נישט כאפען קיין טעיפס(נאך מנחה , דערויף

דער "וועם ער האט אנגערופען , און אטאקירט קאשויער רבקאשויער פוןאז און געזאגט, "אלטער פון בעדפארד הילס

און , ישיבה זענען ארויסגעקומען די גרעסטע שקציםפון דא און ווייטער . ממילא זאל ער אונז נישט אטאקירען

דער מאטעווידעער רב און דער , איז דער וויזניצער רביאויך ארויסגעקומען , יחזקאל ראטה' קארלסבורגער רב ר

' ף ראהרן האט געזאגט אוי' ר. קעגען דעם סקול דיסטריקטפ וואס טרעפט היתרים אויף "דער פון ב: "יחזקאל ראטה

דער טרעפט יעצט נישט קיין , אלע איסורים פון די תורה .היתר

אהרן האט ' ר. ה האט זיך געטון אויף טישען און בענק"תשנגעהאלטען יענם יאר בערך א צען דרשות וואס יעדע איינע

האט ער איין דרשה . איז וויכטיג היינט איבערצוהערעןאיך וויל זאגען פארן : "געזאגט אויפן וויזניצער רבין

איין מאל איז ער ארויסגעקומען , "פראפעסינאלען מוחהמיט א באמבע וואס ער האט באקומען פון געהיימע

פראגראם " גילוי עריות"האט א " מאטעלע' ר"קוועלער אז אהרן האט דעמאלטס אזוי ' ר. אין וויזניצער מוסדות

...ווייל גילוי עריות האלט ער נישט אויס, טגעשטורעמ

ה איז געווען די "די הויפט געשעעניש פון ווינטער תשנער האט גערעדט אזעלכע . דרשה אויף קאשויער רב

אבנארמאלע דיבורים אז מען קען עס היינט אפילו נישט איך : "ער האט אנגעהויבען מיט די ווערטער. אויסהערען

און דער , אטן זאל זיין געזונטהאב היינט גערעדט צום טווייל עוד , טאטע האט מיר געהייסן איך זאל נישט ענטפערן

אשיבה חורפי , אבער איך וועל יא ענטפערן. חזון למועד –!" איך וועל אים אריינגעבן אין זיבעטן ריפ אריין, דבר

און האט געענדיגט מיט דעם !" זיין מיינוג איז קיין מיינוג"און איך וועל אים זאגען עפרא : "באקאנטען לאזונג

!"לפומיה

דעם אנדערען טאג האט דער מאנטעווידעער רב געהאלטען און ער האט מתיר געווען די , אהרן' א דרשה קעגען רוויזשניצער רבי האט גערעדט עטליכע . מוסדות בני יואל

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

64 

און , אהרן און קעגען דעם ברך משה' מאל קעגען רגרויסער אסיפת הרבנים אין שפעטער איז פארגעקומען א

, מאנסי וואו עס האט זיך באטייליגט דער וויזניצער רבי, קאשויער רב, חיים פלאר' ר, מאנטעווידעער רב

און מען האט , קארלסבורגער רב און הונדערטער אידעןאסרט דעם סקול דיסטריקט און מוחה געווען 'דארט גע

וואס , וראויף דעם כבוד הרבנים אדירי התורה וגדולי הדבלויז ווייל זיי , ווערט מבוזה אויף א זעלטענעם פארנעם

אהרן און זיי האלטען אז דער ' זענען זיך מחולק מיט ר .סקול דיסטריקט איז אסור

ער האט עטליכע מאל אויפגעטרעטען פאר די בחורים מיט און זיי גוט , דרשות קעגען וועם עס האט זיך נאר געלאזט

רשות אהין און צוריק האבען די אלע ד. אויפגעהעצטער האט מיט . אהרןען א הערא ביי די בחורים' געמאכט ר

אזא איינער , די דרשות זיי געוויזען וואס מיינט א תקיףער וועט , וואס וועט זיך נישט לאזען שפייען אין די קאשע

ער וועט שניידען , אלעמען דערלאנגען רעכטס און לינקסינער וואס וועט נישט קארגען אזא אי, אין די זיבעטע ריפ

...נאר ער קען און ער וועט, קיין ווערטער ווי זיין טאטע

און נאטירליך זענען די בחורים געווארען גוט אנגעצויגען און אויפגעהיצט און דורך דעם האבן זיי זיך אויך

האט , ביז יענעם יאר". רב"אנגעהויבען צו צושטעלען צום , ביי רוב בחורים" אהרן' ר"ה ער נאך געהייסען אין ישיב

די קנאקערס פון . אבער דעמאלטס האט זיך עס געטוישטזענען געווארען די בעלי בתים אויף די , ישיבה זיינע באדיס

". דער רב"בחורים און יעדער האט געמוזט אנהייבען רופן ביז יענעם יאר . אויך האט ער באקומען א שטיקל הויז בחור

ן זיין גמרא צום פארלערנען אין זיין האט ער אליין געטראגעאבער איין טאג פאר ער איז אריין , פארלערנען שטיבל

קומט פאר אים א בחור און לייגט אראפ די גמרא , געקומעןיענעם ווינטער האט . ער האט שוין א הויז בחור. אויפן טיש

' א בחור אנגעהויבן שישקען איין צופרי ביי די ברכות פון ר, בקיצור. האט נישט געוואוסט וואס ער וויל קיינער. אהרן

. דער רב זאגט קודם ברכות און נאכדעם דער בעל תפלהדאס איז קיינמאל נישט געווען אין . ן'אזוי ווי ביי א רביאון דאס איז אלעס געשען ווייל ער איז . ה"ישיבה ביז תשנ

זייער ראש ישיבה פירט . געווארען א העלד ביי די בחוריםער דערלאנגט ווער עס וואגט . ן אויף ווי א בחורזיך אליי

.ער האט נישט מורא פאר קיינעם, זיך אים אנרירען

און די בחורים האבען זיך שיין אהער געשטעלט לכבודו פון . מיט שטיקלעך פאר די אלע רבנים, זייער ראש ישיבה

; פאוני קאלס קיין קאשוי, פייער לעשער קיין מאנטעווידעע י האט יענע צייט געזאגט ברבים אז ער איזוויזניצער רב

נישט דא אזא תוספות וואס דער ברך משה האט און ווען מען האט יא געטראפן , צוגעברענגט ביי א דרשה

האט מען געווארפען פאשקעווילען אין , דעם תוספותמען האט . איז' מראה מקום וואו דער תוס מאנסי מיט א

נסי וואס זאל פייפן אויפגעשטעלט א שבת פייפער אין מאאון דער וויזניצער רבי , נ איז"ווען דער סאטמארע הדלקה

ע ביי מנחה געמוזט צושטאפען די "האט זיך אין מיטען שמואהרן באזונגען וויזניצער ' ביי איין דרשה האט ר. אויערען

רבין אז ער איז געווען ארויסגעווארפען פון דעם אמרי .ות אהין און צוריקאון נאך פילע דרשו, חייםס הויז

ה "אבער זומער תשנ. ה"דאס איז אלעס געווען ווינטער תשנעס איז געווען גאר א . איז געווען אזאנס און אזעלעכעס

דער ... און נישט פונעם וועטער רעדט מען דא. קאכעדיגערקארלסבורגער רב האט געמאכט א דינער לטובת זיין כולל

און אזוי ווי . רית יואלאין ק" ילד שעשועים"אין , פ"אין באהרן און ברך משה האבען זיך זייער ' אלע שונאים פון ר

געפריידט אז דער קארלסבורגער רב שטעלט זיך ארויס איז געווען א גרויסער ווינט אין קרית יואל צו גיין , לטובתם

.צו דעם דינער

יחזקאל ' קהל פון קרית יואל האט געשיקט א בריוו צו ראז היות ער צינדט אן א פייער פון , דינעראיין טאג פארן

. מחלוקת זאל ער זיך נישט וואגן אריינצוקומען אין שטעטל

אהרן זיך אויף ' האט ר, איין טאג פארן דינער, יענעם טאגער . געשטעלט אין ישיבה און געהאלטן א קאכעדיגע דרשה

עס קומט אן , יעדער ווייסט: "האט אנגעהויבןמען האט אים , סט אין קרית יואלאומגעוואונטשענער גא

, אבער ער פייפט זיך אריין, געבעטן ער זאל נישט קומעןעס טוט וויי פאר די , אלזא איך פארשטיי די בחורים

, אבער איך וויל בעטן, און אזא חוצפה, בחורים אזא עזות ". ווער עס איז מיר א גוטער פריינט זאל נישט גיין אהין

קודם אויפצוקאכן די , ין סטילאזוי איז אלץ געווען זי אז דארט , ן העכסטן לעוועל'הארמאנען פון די בחורים אויפ

אז ווער , און נאכדעם צו ווארפן דעם לחש, ליגט די אייער ...עס איז אים א גוטער פריינט זאל נישט גיין אהין

עס איז אום נויטיג צו שרייבען ווי היציג א בחור קען כע ווערטער פון דעם רב און ווערען ווען ער הערט אזעל

" חסידים"נאך די דרשה זענען אלע בחורים . ראש ישיבהנישט קיין , פון רב" חסידים"מיר זענען : ארומגעגאנגען

איז אים א 'דער רב האט נאר געזאגט ווער ס". ידידים"מיר זענען נישט קיין גוטע , גוטער פריינד זאל נישט גיין

.פריינד

ען אלע בחורים פארשטאנען וואס און א טאג דערויף האבביינאכט בערך . דער אמתר און הייליגער רצון פון רב איז

אכט אזייגער זענען די בחורים אראפגעגאנגען פון די ישיבה הונדערטער בחורים האבען זיך געשטעלט . אין די מאסען

אונטען פון בארג פון ילד שעשועים אויף עיקערס רד און , מען האט געטראסקעט שטיינער. געטון דעם רצון פון רב

געהאלטען טאוולען וואס האבען געשריגען ! געשריגען פוימייקל ראוט אוער ביגעסט ): "אויף ענגליש(די ווערטער

".ענעמי

יחזקאל ראטה אליין איז דארט אריינגעפארן באהאלטען ' רהאט געכאפט . וו.ל.ז. אין א טראנק פון איינעמס סובארבען

צענדליגער קאר פענצטער זענען , זא שטיין אין נאטויזענטער דאלאר פיזישע , אויסגעשאסען געווארען

. און די פאליציי האט ארעסטירט אפאר בחורים, שאדענס

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

65 

האט , אהרן אליין' און אפגערעדט פון ר, קיינער פון קהלאון זיי האבען געוויסט בעסער פון . דאס נישט אפגעשטעלט

ונקט ווי די בחורים שטייען אלע בחורים אז אויפן פלאץ פאיז דער , אצינד ביינאכט ביי דעם פראטעסט לכבודו פון רב

און עס איז געווען פארפלייצט , דרייוועי פון די מקוה טהרהעס איז נישט . עס איז געווען ממש א שרעק, מיט בחורים

- נאר , פאראן קיין ווערטער פאר אזא קהל און פאר אזא רב "!לאו לייפס"

אז , עס איז געגאנגען אזוי ווייט. און נאך ארגער נאכמערקאהן האט יענעם טאג . ל.י' דער מנהל פון ישיבה ר

אויפגעקלערטע בחורים פארוואס זיי גייען . ג.געפרעגט די אוואס : האט אים איין בחור געענטפערט. נישט אראפ

האט . דער רב האט דאך געזאגט מען זאל נישט גיין? הייסט !זיי מיר נישט קיין אויבער חכם: געענטפערטאים . ל.י' ר

ווען מען טראכט היינט אריין פון יענע נאכט פארשטייט (מען שוין זייער גוט ווי אזוי האט א יונגערער ברידער

געקענט קומען פיר יאר שפעטער און ארויסריקען דריי ".)רב"פערטעל סאטמאר פון דעם

דער רב האט זיך ,אבער לאו לייף אהער און לאו לייף אהיןדי היציקייט וואס ער האט . געבויט ביי די בחורים

אויפגעארבעט ביי די בחורים האבען אים געברענגט און נישט נאר ביי די בחורים נאר ביי אלע פון . רעזולטאטען

זיין טאטענס מענטשען און חסידים האט ער אנגעהויבען ין אים מען האט א. צו ווערען מער און מער ארויף געקוקט

ער איז נישט א , גאטס, א שטארקייט, געזען א תקיפותער וועט ארויף שארצען די ארבלעך , פשטן ווי זיין טאטע

ער האט א , טאמער וועט אים איינער וואגען צו טשעפעןער האט א ארמיי און ער וועט זיך באנוצען מיט , מיליטער

.וו.א.זיי סיי ווען נויטיג א

ו איז פארגעקומען צוליב דעם "שנזומער ת, א יאר דערויףדי בלוטיגסטע , קארלסבורגער רבס קומען קיין קרית יואל

איך ווייס נישט ווי . געשיכטע פונעם סאטמרער אידענטוםאזוי צו שרייבען פונעם פארברענען דעם ילד שעשועים אין מיטען די נאכט ווען עס האבען זיך דארט געפונען זעקס און

. זעקס און דרייסיג פיצעלע עופהלעךדרייסיג מאמעס מיט צו איבער , יחזקאל ראטה גייט מארגען' אלעס ווייל ר

עס איז נישט . נאך אמאל מאכען דארט זיין דינער, מארגען .פארהאן קיין ווערטער אויף יענע בלוטיגע נאכט

די , אז די יעניגע, מען ליינט דא כסדר אויף הייד פארקאון , זענען היינט דא, בחורים וואס האבען דאס געטועןעס איז אפילו נישט . יענער שרייט אז זיי זענען דארטען

אינטרעסאנט ווער די בחורים זענען געווען און ווי זיי זיי זענען אומשולדיגע . געהערען זיך אן היינט צו טאגס

קרבנות פון זייערע אויף געהיצטע הארמאנען וואס זייער די צינדערס פון ילד . עןראש ישיבה האט אין זיי אנגעצינד

18 17א ". ראבאטן"שעשועים יענע נאכט זענען געווען . יעריגער בחור קען נישט באגרייפען וואס ער האט געטוען

א טאטע פון , אבער דער פופציג יעריגער ראש ישיבהא מאן צו א פרוי וואס , א זיידע פון אייניקלעך, קינדער

דאך יא געדארפט ער האט וואלט , האט געבוירען קינדער, אבער וויבאלד ער איז אליין א היציגער בחור. באגרייפען

און הערשט איז , ער פירט זיך אויף ווי א בחור מיט אלעם .איז געשען וואס עס איז געשען, ער א נארישער בחור

:באקומען אין אישי

" נייעם"ד איז פארגעקומען די וואלען פארן "ב תשנ"נאך תי איינוואינער האבען געקענט שטימען ד. סקול דיסטריקט

.יא אדער ניין

א נאכט פאר די וואלן איז געווען א גרויסע גענעראל און דער ברך , י"ד אין ק"פארזאמלונג אין גרויסען ביהמ

, געקומען צופארן פון שעראן ספרינגס משה איז ספעציעלדי צייט דעמאלטס ". יא"צו בעטען דעם ציבור צו שטימען

און , וען אין ליכט פון די דרשות פון קאשויער רבאיז געו . און אלע אנדערע רבנים האוסרים, וויזניצער רבי

אהרן האט ביי די דרשה אראפגעריסען אלע רבנים ' ראון בתוך הדברים האט ער , האוסרים ווי עס ברויך צו זיין

איבערבעטן דעם מענטשן זאגן אז איך דארף: געזאגט, אבער. בין גרייט אים מפייס צו זיין איך, נו. קאשויער רב

א זאך . איך האב מיך טועה געווען ,ער זאל זאגען טעיתימודים דרבנן היינו . וואס ער אליין האלט נישט ביים טוען

.שבחיהו

און , דער ברך משה האט נישט גערעדט אויף קיין איין רבבתוך הדברים האט דער . אפילו אויסגערימט קאשויער רב

בגזירת מרא דאתרא בין איך גוזר אז מען : געזאגטברך משה עס וועט שטימען פאר יא און ווער. דארף שטימען פאר יא

וועט געבענטשט ווערן מיט ברוך אשר יקום את דברי ו נישט מוזען "און זייערע קינדער וועלען ח, התורה הזאת

און פון די פארקערטע וויל איך . אנקומען צו דעם מוסד .נישט זאגן

ענע מלחמות מיט די אלע רבנים און רביס האט יאלס א , אהרן אלס א גרויסער הערא' אויפגעבויעט ר

און אויך דאס אז מען האט אזוי געהאקט אויף , "פייטער"האט אים , אים און אין די זעלבע צייט אויפן ברך משה

וואס דאס , אויטאמאטיש געמאכט איינס מיט זיין טאטעןרוב חסידים פון טאטען זענען האט אים געברענגט אז און דאס איז געווען אויף יעדע . געווארען זיינע מענטשען

.פלאץ ווי סאטמאר האט נאר פארמאגט חסידים

איז דורך " קרית יואל סקול דיסטריקט"און דאס אז די 3900געגאנגען מיט אזא גרויסע צאל שטימען פון העכער

שטארקען אהרן א ' האט געגעבען פאר ר, 390קעגען נאר אויך איבער די , שטאטוס נישט נאר אין סאטמאר

חסידישע וועלט אז דעם סאטמארער רבס עלסטער זון איז .ער איז עפעס, א ריז

און דאס האט אים אויך זייער גוט געהאלפען אז ער האט ער האט געוואלט איבעראל . זיך אריין געשטיפט אומעטים

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

66 

, יך נישט אריין קיינערזיין און זיכער מאכען אז עס ריקט זאבער דער ציבור האט נישט געקענט זען וואס טוט . נאר ער

דער ציבור האט נישט געקענט , זיך אונטער די קוליסעןייל ער האט וויסען אז די אלע שליחותער איז געווען וודער . נאר ער, נישט צוגעלאזט אז א אנדערער זאל פארען

ציבור האט נישט געקענט מיט האלטען ווי ער האלט אין דערפאר האט אויסגעזען ". הב הב און הב"איין פארלאנגען

ער גייט זיין דער צוקונפטיגער . נאטירליך אז ער איז עס .אים זיין טאטע וויל נאר אים און ווידער, יא. רבי

לייבוש לעפקאוויטש געוואלט עפענען נאך ' ו האט ר"תשנווייל יענע צייט האט , א ישיבה גדולה אין וויליאמסבורג

געבלאזן ווינטען פון קאמפעטישאן אין די קלענערע ישיבות אין די סאטמארע ישיבה קטנות און אז וועט זיין א

.וועט ממילא זיין גוט פאר אלע ביידע, קאמפעטישען

עד כדי כך אז , ר ברך משה האט זייער געהאלטן דערפוןדעעס איז געווען א מיטינג ביים ברך משה אין קרית יואל סוף

ה אויס צו ארבעטען די פונקטליכע פלענער "זוממער תשנאהרן אינטער ' למעשה האט ר. ווי אזוי דאס וועט צוגיין

ער האט זיך אנגרופען . געשטעלט פיסלעך פון אלע זייטעןווי קען מען שוין טרעפן א , יינמאל אז אין קרית יואלא

וועט אבער אין שטאט ווי . בחור ערגסטענספאל אין טאוןאבער עס האט . סטע סטריט'42אין - מען טרעפען בחורים

אלע באטייליגטע ביי די מיטינג גאר גוט געוויסט ווי אהרן אז מען וועט טרעפען בחורים ' שטארק עס גייט אן ר

און עס האט יעדער פארשטאנען אז , סטע סטריט'42אויף ב עפעס "אהרן שפירט אז ער קען מיט א ישיבה אין וו' ר

זלמן לייב ' ווי נישט ווי איז זיין ברודער ר. פארלירןגעמאלטס געווען ראש ישיבה אין די צעירים און ער האט

ווערען אין א " עפעס"פארשטאנען אז דער ברודער וועט און ער האטט זייער גוט , ער ישיבה גדולהוויליאמסבורגזלמן לייבן מער ווי פון ' לייבוש האלט פון ר' געוויסט אז ר

און נאכען . און ער וועט אים דארט אריין שטעלען, איםעפענען א ישיבה וואלט ער זיך נישט געקענט שלאגען נישט

לייבוש ' פון ר, ווייל איינס, זלמן לייבן' אויף צו נעמען רער האט , און צוויי, אהרן געהאט דאס ניין יעריגע' רהאט

עס איז נאך געווען . נאך דאן נישט געקענט זיך אפען קריגעןעס האט . צו פרי פאר די סארט אומדערהערטע מחלוקת

יודל ' סענדער און ר' ר, לייבוש' נאך דאן געלעבט ר. אהרן זייער מורא געהאט' און פון זיי האט ר, ראזענבערג

ער האט ער געמוזט אפשטעלען די פלענער פון א דעריבאיידער עס גייט ארויס מכח אל , ישיבה אין די שטאט

.הפועל

מיט וועם ער האט דאס בעסטע , ליפא' זיין ברודער ראהרן ' ט אז ר"ביז ער האט איינגעזען פסח תשנ(געלעבט

האט ) ווי שוין געשריבן, פירט אן א פוטש אויפן טאטעןדו וועסט דאך זיין , וואס פארפירסטו אזוי, אים געפרעגט

איך דארף : האט ער אים גענפערט? ראש ישיבה אויף ביידענישט אין מאנסי און נישט אין , ב"נישט קיין ישיבה אין וו

נאר אין מאנסי קען איך מיך נישט שלאגן ווייל , מאנטריאלאון אין מאנטריאל האב איך נישט , ער איז מיין שוואגער

, משה מנחם שטעלט זיך צו צום טאטן' רה ווייל רקיין ברי . אבער יבא יומו ווען מען וועט עס דארט אויך אפשטעלן

אהרן שוין געהאט גענוג כוחות דאס ' למעשה האט ראפשצושטעלען און משה דער גבאי איז געווען אויף זיין

א נייע ישיבה גדולה אין –ליידער –דעריבער איז , זייט . אנד געקומעןב נישט צושט"וו

די "אהרן האט אלץ געהאט א חלום אז ער וועט האבען ' רער האט אמאל ברבים . ישיבה אויף דער וועלט" גרעסטע

" טויזענט"ס וועט ער האבען "געזאגט אז אין יאר תש' ר ער האט אמאל געזאגט פאר . בחורים אין די ישיבהן וועל האבען א ישיבה פ" איך"ה "לייבוש לעפקאוויטש ע . נאך גרעסער פון לעיקוואד, צוויי טויזענט בחורים

בלייבט נאר איבער איין ווארט צו , נאכען ליינען די שורות .ע"ל: שרייבען

*

ו אנפאנג זומער האט דער ברך משה מיטגעמאכט א "תשנאפעראציע אויף די נירען ווייל מען האט געטראפען יענע

אפעראציע און עס איז געווען א ערנסטע. מעשה אין א נירעס האט גענומען צייט ביז דער ברך משה האט זיך

אבער ער האט , שוואכער איז ער געווארען. ערהאלטפ "עכ, געקענט אנגיין מיט זיין סדר היום מער ווייניגער

. וואס דער ציבור האט געזען

און אז דער רבי איז שוואך האט זיך דער זון זיינער לט דער טאטע זאל רוען ער האט נאר געווא. געשטארקט

ער האט שוין פון חצי אב . און ער וועט שוין פירעןנישט דאווענען פארן עמוד " מוז"געארבעט אז דער טאטע

ער האט זייער זייער זייער און נאכאמאל . די הייליגע טעגער האט . זייער אבאכט געגעבען אויפן טאטענס געזונט' ר. שטרענגעןגעציטערט אז חלילה דער טאטע זאל זיך אנ

אהרן האט נישט פארלאנגט אז ער זאל דאווענען און נאר ער האט געוויסט , בלאזען שופר אנשטאט דעם טאטען

.וועט עס זיכער זיין ער, אז אויב נישט דער טאטע

, ז האט דער ברך משה יא געדאווענט"די הייליגע טעג תשנ און געבלאזען שופר און געזעגענט דעם געזאגט די דרשות

.ציבור ווי אלע יארען

אבער שמיני עצרת איז עפעס פארגעקומען וואס א . גרויסער טייל פונעם ציבור האט דעמאלטס נישט געוויסט

א געשעעניש וואס ווייזט אויף א כאראקטאר וואס ".מיך"און " זיך", "איך"באשטייט בלויז פון

ווי עס ווייסט יעדער אז דער שענסטער . א שטיקל הקדמהדי הקפות . אין סאטמאר זענען די צווייטע טעג סוכות ט"יו

דאס איז . ביי די רביס לבית סיגעט זענען געווען באוויסטגעווען נאך פון הייליגען ישמח משה וואס האט געטאנצט

, ט"דער קדושת יו, ל"דער יט. לאנגע שעהן מיט די תורהדער עצי חיים האבען זיך ווייטער געפירט און געטאנצען

.גע הקפות מיט א געוואלדיגער דערהויבנקייטלאנ

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

67 

דאך , כאטש אלע חסידישע רביס האבען געפראוועט הקפותאיז באוויסט געווען אז סיגעט זענען די הקפות געווען פיל

. מער ווי אין אנדערע הויפן

ל האט אראפגעלייגט איז "אבער די הקפות וואס דער רבי זאין גאנץ . ייםגעווען א חידוש נאך אין דער אלטער ה

. אונגארען האט מען גערעדט פון סאטמאר רבס הקפותאויך איז באקאנט די הקפות וואס דער רבי האט אין בערגען , אראפגעלייגט אין לאגער אין די נאצישע הענט

וואס איז דורך געפירט געווארען מיט מסירת נפש , בעלזעןאן קיין עסן אן קיין שום מענטשליכע . והגוף ממש

און דער רבי , יאסל' נאר ר, אן קיין חסידים, נונגעןבאדית און אפילו די פרייע "האט געטאנצען שעות מיט א ס

כ מודה זיין אז דער רבי איז א "אידען האבען געמוזט בע .מלאך אלקים

און שפעטער ווען דער רבי האט שוין געפראוועט די כל זענען זיי געווען בפי , הייליגע הקפות דא אין אמעריקע

יעדער איד האט אלץ צו דערציילען ווען ער איז . הבריותאמאל געווען ביים סאטמארער רבס הקפות און יענער

עס האט יעדער . געדענקט נאך דעם ניגון און יענער ניגוןגעוויסט אז די עבודה פון רבין ביי די הקפות זעט מען נישט

. אין ערגעץ

ר ברך משה אויך ווען דער רבי איז נפטר געווארען האט דעוויפיל ער האט באהאלטען . געפראוועט געהויבענע הקפות

האט ער עטוואס ארויסגעגעבען ביי די , פון זיך אגאנץ יארעס איז געווען ביים ציבור איינגעבאקען אז יעדער . הקפות

קומט צו די הקפות און מען טאנצט לאנגע שעהן מיט די .'תורה כמנהג אבותינו ורבותינו הק

אהרן איז דאך קיינמאל נישט ' אזויווי זיין זון ר און, אלץ מיט א קינדישקייט און מיט בעיבישקייט, ערענסט

האט ער אלץ ארויף געקוקט ווען ער וועט שוין טאנצן די ער האט זיך אלץ פארגעשטעלט אז ער וועט . הקפות

וואס האט געטאנצט , טאנצען גאר אנדערש ווי זיין טאטענישט געזיכט , שט געמאכט קייו תנועותני, מיט א פשטות

ער האט , אז דער ציבור זאל קוקען ספעציעל אויף איםד "געהאלטען אז דער ציבור טאנצט ווייל אין דעם ביהמ

ער האט נישטאמאל אין אכט , ל"האט געטאנצט דער רבי זגענומען אז טויזנטער אידען טאנצען אין א געוואלדיגען

נענועים ביי די זעקסטע " זיינע"ען געדרענג ווייל מען וויל ז .הקפה

אהרן האט זיך אלץ גאר אנדערש ' אבער אונזער רפארגעשטעלט וויאזוי זיינע הקפות גייען אהערגעשטעלט

ביי אים וועט דער עולם טאנצן אויף די . ווערעןער . פארענטשען און ער וועט טאנצען אין דערמיט אליין

און האקען פאני מיט וועט מאכען האווייעס מיט די הענטצו , צומאל וועט ער דשאמפען און צו מאל לויפן; די פיס

און , מאל זיך אפשטעלען און זיך שאקלען אהין און אהערצומאל אריין טאנצען אין ציבור מיט פארמאכטע אויגען פון

די בחורים וועלען מאכען ליפט מיט די ; גרויס דביקותעזריאל וועט ' ס רהיטען און ער וועט זאגען תורה ווא

און נאך , קעפעיקען ציבור-איבערזאגען הויך פארן מיליאןקעפיקע קינדישע - פילע נישט ערנסטע און קליין

.פאנטאזיעס

אהרן האט זיך אלץ ' איר ווילט א משל וואס ר(פון זיין " קליפ"קוקט די ? פארגעשטעלט אויף זיינע הקפות

איז מצוה טאנץ ביי זיין אייניקעלס חתונה וואסער איז נישט קיין . ט"בהעלותך תשס' פארגעקומען פ

פלעינער מענטש ווי זיין טאטע וואס האט נאר געטאנצט און פלעין , מצוה טאנץ זיך אנכאפענדיג מיט זיינע קינדער

' ר. אהרן' נישט אונזער ר, ניין. געטאנצט ארויף און אראפ אז, ער וועט טאנצען אזוי, אהרן דינן איז דאך ספלעשי

זיינע חסידים וועלען נאך די חתונה שרייבען אין הייד פארק אז מענטשען גיבען איבער אז זיי האבען , און אין בלאטיקותיאל הערש ווערצבערגער וועלעכער איז ' געהערט ווי ר

האט געזאגט , נאך געפארען צום רבין אין דער אלטער הייםזעלעכע אז א, פאר זיין זון יודל גלייך נאך די מצוה טאנץ

דער בעל "האט ער נאך נישט געזען זייט , געהויבענע טענץהאט חתונה געמאכט זיין טאכטער פאר זיבעציג " דברי יואל !אקס! יאר צוריק

איר . אבער ביטע פרעגט אייך נאך ווי איר קענט זען די קליפער טאנצט קודם . וועט נישט גלייבען וואס איר פארפאסט

ער . עטאן מיט א ווייסע בעקישעאנג, אליינס, מיט א גארטלבוקע , טאנצט מיט פארמאכטע אויגען ארויף און אראפ

דער עולם גולמט . מוציא אסירים ופודה ענוים, רקיעיםהאט דער רבי באשלאסען אפצולאזען די גארטל און , אבער

איצט איז שוין דער רבי . טאנצען אליין לפני הכלהער טוט זיך אויס ,ער פלאמט ממש. נישט דאהי אינגאנצען

אבער . אהער און אהין" לויפט"און , ספאנטאניש די ברילעןשטעלט זיך דער רבי אפ און . דער עולם גולמט נאך אלץ

ער שטייט אויף איין , מאכט מיט די הענט ווי ער בעט זיךאון די הענט , פלאץ און דרייט זיך מיט פארגלייזטע אויגען

יש הייבט דער רבי אן צו און ווידער ספאנטאנ. אין די הייךדער רבי : לויפן אבער יעצט איז צוגעקומען א נייער חידוש

אזוי לויפט ער און האקט . האקט זייער פאני מיט די פיסווען דער רבי איז שוין . מינוט 6מיט די פיס פאר נאך

איז שוין געווען , אויסגעלאפען פון אלע סארט געטענץענדליך האט ער געלאזט און . אריבער א דריי פערטעל שעה

זיין אייניקעל די כלה במנוחה און איר געלאזט וויסען אז זי איז נאר דא ווייל ער האט געדארפט שפילן א זעלטענער

.סארט רבי

אהרןס חסיד האט ' דא ציטיר איך אייך די ווערטער וואס ראיך האב היינט : "געשריבען אין הייד פארק נאך די חתונה

אנצן די מצוה טאנץ האט דער רבי געהערט אז ביים ט. ג.ד.א י- ה אדנ- ער האט געמאכט הוי, געטאנצט אנדערש

און אויך אז די ריקודין און התלהבות איז עפעס געווען קען מיר עמיצער מסביר זיין וויאזוי דער רבי . נורא נוראות

" ?האט געטאנצט אנדערש ווי ביז היינט

ען בלאט און הייד דא האט איר נאך א ציטאט פון א אנדעראיז נאכנישט באשאפען געווארען די 'ס: "פארק שרייבער

מענטש וואס זאל קענען אראפברענגען אויף פאפיר קודם די . געפילען וואס איז געווען בשעת די מצוה טאנץ

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

68 

דוד עסטרייכער האט אראפגעלייגט א מרדכי' גראמער רס ווא" מי שענה"ספעציעל מיט דעם , געוואלדיגע ארבער

די רבי האט געוויינט בכיות , האט געריסען שטיקעראויף א פאפיר קען מען נישט דרוקען דעם (, נוראות

וואס האט מיטגעשלעפט דעם גאנצען ציבור ) יות'כככככ'בן אויסרופען 'נאכ. און א ערענסטען און וויינעדיגע שטימונג

ן איז די רבי געבליבען זיצעו אויף זיין פלאץ ווי 'דעם רביאיך געדענק (ציבור האט געזינגען א ווארעמע ניגון נג דילא

איך ). איז א בעלזא ניגון'דוכט זיך מיר אז ס, נישט וועלכעאיז 'ס.... ווייס ניטאמאל וויאזוי איך זאל שרייבען ווייטער

גייט מיר נישט ארויס פון 'שוין דורך א גאנצע טאג און ס... און צוריק אהין... א האט געטאנצט"רבינו שליט.... קאפאון די , האנט כאפט ער אן די גארטעל די רעכטע מיט

ווען ... לינקע האנט לייגט ער אריין און זיין גארטעלאבער דא איז געווען ... אינמיטען שטעלט ער זיך אפ כדרכו

איך ווייס נישט וויאזוי עס צו ... עפעס שלא כדרכוקענען אפשר מיט א קליפ וועט מען עס אביסעל... שרייבען

דאס טאנצען איז געווען א געמיש פון א שלהבת ..... זעהןרגשי ! בכיות עצימות! התרוממת דקדושה! אש קודשנאך בערך א האלבע שעה טאנצען לפני הכלה האט ! שמחה

דערנאך אויך דעם מחותן אבי , די רבי גענומען דעם חתןדערנאך איז אריין און די רינג די מחותן אבי , א"הכלה שליט

".החתן און די זיידעס וקרובי המשפחה

דא האט איר נאך א ציטאט פון דער בלאט און הייד פארק בין נאך צו איבערגענומען פון די אויסטערליש 'כ: "שרייבער

דערהויבענע מצוה טאנץ וואס סאטמארע חסידים האבן סאטמאר האט נאך אזוינס נישט . יעצט מיטגעהאלטן

י עלטערע אידן וואס זענען גענוג צו קוואטן צווי! געזעןגעשטאנען לעבן מיר און ביידע האבן געזאגט די זעלבע זאך

א מעין פון די הקפות "ספאנטעניעסלי נאך די מצוה טאנץ !!!"ע"ביים רבין זי

אויף די קומענדיגע חתונה איז זייער מעגליך אז ער גייט בלויז ער גייט טאנצען. אויפקומען מיט א נייע סארט שפיל

. ביטול תורה: און גלייך אליין אויסשרייען הויך, ין מינוטאיאיך וויל די בחורים זאלען קענען לערנען מארגען געהעריג

און ווידער וועלען זיינע חסידים נאך די חתונה . די סדריםשרייבען אין הייד פארק און אין בלאט ווי מענטשען גיבען

ישע אידען איבער אז זיי האבען אליין געהערט ווי ליטווהאבען געזאגט איינער פארן אנדערען אז אזא סארט ציטער פאר ביטול תורה האבען זיי שוין נישט געזען זייט רבי משה

ל האט אזוי געטאנצט מיט זיין טאכטער פאר "פיינשטיין ז !אקסן! זיבעציג יאר צוריק

אהרן האט ' דאס איז בערך וואס אונזער ספלעשי ר .)ר ביי די הקפותגעוואלט טאן אין סאטמא

ער , און אזויווי ער האט דאך קיינמאל נישט קיין געדולדהאט ער נאר ארויסגעקוקט ווען , וויל אלעס שוין באקומען

, און. ער וועט שוין טאנצען די הקפות אין ראדני סטריטיעצט אז עס האט זיך אונטערגערוקט אז דעם טאטען האט

און ער איז דאך שוין , און ער איז נאך שוואך, מען אפערירטקען געלונגען אז דער טאטע וועט , נישט קיין אינגערמאן

אפמאכען אז ער האט נישט קיין כח ארום צו לויפען

און טאנצען אויף די בימה ווי דער רבי (טאנצען די הקפות איז זייער מעגליך אז ) ל האט ער נישט געהאלטען דערביי"ז

און ער איז . ליכקייטדער חלום האלט ביים ווערען א ווירק .אויפגעקומען מיט א געניאלען פלאן

אפילו ער איז שוין , ת "יעדעס יאר שמיני עצרת און שמחאהרן פראווען די הקפות אין ' פלעגט ר, י"געווען רב אין קד און נאך זיינע הקפות פלעגט ער "סיגעטער ביהמ

.ד טאנצען ביי זיין טאטען"אריבערקומען אין גרויסען ביהמ

שמיני עצרת ביינאכט האט ער , ז"תשנ, יענע יארנאך מעריב אן . געדאווענט מעריב אין סיגעט ווי אלע יארען

קלאפט ער אויס אין שול האלב , קיינעם זאגען א ווארט' איךגעב איבער די הקפות פאר מיין זון ר: שמייכלדיגקיינער האט אבער נאכנישט ! א באמבע, שאקס! מענדעל

.ס ער וויל באמתקיין אנונג ווא

. און ער טוט זיך אן זיין רעזשוואלקע און לויפט קיין ראדני

ער איז נישט . ד"אהרן קומט אן אין גרויסען ביהמ' רער איז געקומען צו לויפען זייער . געקומען צו גיין

ד און "ער קומט אן אין ביהמ. עקסיידעט און היסטערישי האט זיך ווי דער רב" געיט"גייט גלייך אריין אין

און זאגט , אראפגעזעצט נאך מעריב בעפאר אתה הראיתאיך האב יעצט . ט"גוט יו: פארען רבין מיט גרויס שמחה

ער זאל פון , איבערגעגעבען די הקפות פאר מיין מענדלען .היינט און ווייטער טאנצען די הקפות

דער רבי מאכט זיך פשוט נישט . און דער טאטע איז שטילאיך האב : ט ער איבער געזאגט נאכאמאלהא. וויסענדיג

ער זאל , יעצט איבערגעגעבען די הקפות פאר מיין מענדלען: און נאכאמאל. פון היינט און ווייטער טאנצען די הקפות

איך האב יעצט איבערגעגעבען די הקפות פאר מיין . ער זאל פון היינט און ווייטער טאנצען די הקפות, מענדלען

דער טאטע קוקט אים אן . וי געלעמטאבער דער רבי איז וצו . מיט א פאר אויגען אבער רעדט נישט ארויס קיין ווארט

האט דא " בנו בכורו"דער רבי האט געכאפט וואס דער אבער דאס איז נישט קיין . קען מען זיך טענהן, געוואלט

און נישט . האט זיכער געכאפט" בנו בכורו"ספק אז דער אלע וואס האבען אים געקענט נאר , נאר ער האט געכאפט

.האבען געכאפט וואס דא איז פארגעקומען

די נעקסטע מאל וואס ער געפראוועט די הקפות אין ד איז געווען אונטער פארמאכטע טירען אז "סיגעטער ביהמ

נאר זיך גיין שלאגען אין , ו"קיינער זאל נישט ארייקומען חין ברודער ד און ארויסטראגען זי"גרויסען סאטמארען ביהמ

ד וועט שוין זיין טאטאל אפגערייניגט "און ווען דער ביהמזאל מען אים רופען צו פראווען די " שונאים"פון די

דאס איז פארגעקומען אכט יאר . ריכטיגע שמחת התורהאהרן געהאט ' יענע יאר האט ר. ה"תשס, שפעטער

אויפגעבויעט דעם גרעסטען טענט אויף די וועלט אין ורג צו טאנצען הקפות און ווייזען פאר ווער עס וויליאמסב

וויל נאר זען אז ער האט א גרעסערען עולם און ער וועט אבער דערווייל האט ער , ווייזען וואס מיינט טאנצען

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

69 

ד מיט "געפראוועט די הקפות בסוד אין סיגעטער ביהמ . פארשלאסענע טירען

מיר וועלען זיך צוריק קערען מיט א אריכות צו יענעה האלטען "ווען מיר וועלן אי , ט ביינאכט"בלוטיגען יו

.דארטען

*

אהרן אריינגעלייגט זיין עלטסטן זין ' יענעם ווינטער האט ראבער דאס איז אויך . מענדעל אלס רב אין אנטווערפען' ר

די פאלגענדע האב איך . נישט צוגעגאנגען אזוי פשוט .באקומען פון א נאנטען מענטש בבית הברך משה

ל פון אנטווערפען איז נפטר "ווען דער באניער רב זאיז געווארען א גרויסער חלל ) ה"איך מיין תשנ(געווארען

ער . אין די סאטמארער קהילה ווי ער האט געדינט אלס רבהאט די , ח עצום"א חכם און ת, איז געווען א גרויסער צדיק

ל אז ער זאל "דארטיגע קהילה געבעטען דעם ברך משה ז, העניך אשכנזי קיין אנטווערפען' קען זיין אייניקעל רשי

' אהרןס עלטסטער איידעם און ר' וויבאלד ער איז געווען רמענדעל האט שוין געהאט א רבנות פאסטען אין סיגעטער

.ב"ד אין וו"ביהמ

מענדלס פרוי האט דאס געהערט איז זי ' ווען ר , ן שטובדער זענטער רב אי, ליפא' אריבערגעגאנגען צי ר

אין געזאגט אז איר מאן מענדי וויל פארען ווערען רב אין האט ער איר . אבער נאר אויף צוויי יאהר, אנטווערפעןמה נפשך , וואס עפעס נאר אויף צוויי יאהר, געפרעגט

דו מיזט , האט זי גענטפערט? אדער יא אדער ניין און נאך, איז שוין אלט) דער ברך משה(פארשטיין אז זיידי

) אהרן' ר(זיינע הונדער און צוואנציג וועט דאך מיין שווער קומט אויס אז מענדי וועט האבען , אלעס איבערנעמען

און וויבאלד ער דארף האבען אביסעל , קרית יואל . עקספריענס אין רבנות וויל ער פארען אויף צוויי יאר

קינדער שפייען וואס די : די וועלט זאגט א ווערטעל . עןעלטערן קיי

יאנקעלע פון פשעווארסק ' ק ר"אהרןס באזוך ביי הרה' ר ה"וועט נאכקומען אי

' ז און ר"מענדעל איז געווארען רב אין אנטווערפען תשנ' ראהרן איז אהינגעפארען פראווען א גרויסען שבת התוועדות

מענדלס ' אינטרעסאנט איז אז ר. מיט א הכתרה אינאיינעםאיז , 53ער רב פון סאטמאר בעריש מייזליש ד' ר, שווער

לכאורה איז דאך זייער א ווינדער . נישט אהינגעפארעןפארוואס איז ער נישט אהינגעפארען ווען זייין איידעם

אזא רבנות פאסטען האט , באקומט אזא חשובע פאזיציעדער ? נאך נישט באקומען קיינער פון רבינס אייניקלעך

ז ער זאל נישט אהרן האט פארארבעט א' אז ר, תירוץ איז' ר. ו"ח, קומען און חלילה אוועקנעמען א טראפ אטענשאן

אהרן האט בטבע נישט ליב ווען נאך איינער באקומט כבוד .ו קומען אויף זיין חשבון"איבערהויפט אויב וועט עס ח

יאנקעלע פון ' ק ר"אהרן באזוכען ביי הרה' פרייטאג איז ראהרן אז ער איז ' דאס איז קלאר געווען ביי ר. פשעווארסק

אהרן האט שוין ' ר. יאנקעלע' א גרעסערער רבי ווי ר, דעמאלטס געהאט אין זיין ישיבה זיבן הונדערט בחורים

אהרן איז געקומען צו פארן קיין ' ר. יאנקעלע נישט' און ריאנקעלע איז ' ר, בעלגיע מיט עטליכע הונדערט געסט

אזויפיל קיינמאל נישט געפארען אויף קיין נסיעה מיטאהרן האט געקענט רעדען אויף יעדען צדיק ' ר. מענטשען

' אהרן איז געווען מעכטיג און ר' ר. יאנקעלע נישט' ר, וגאון .יאנקעלע נישט

אבער איידערען שרייבען דעם באזוך וועל איך זיך מוזען אוועק קערען פון די נושא און מאכען א שטיקל הקדמה

סער וואס איז געזען ביי וואס וועט פארשטיין געבען בעדעם באזוך און פאר וואס דער באזוך האט אויסגעזען

.וויאזוי עס האט אויסגעזען

געווען אין פאקט דער גרעסטער , ז אן"אהרן איז פון תשנ' רער האט זיך געהאלטען שוין רבי אין . רבי אין די וועלט

און שטילערהייט האט שוין געברענט א פייער , סאטמארהאט שוין " שבת אחים"דער . אים און משה צווישען

אהרן זאל אומעטים פארען און זיי האבען ' געארבעט אז רדער היינטיגער . נאר געארבעט אים אויף צו בויען

א איז שוין געווען רב אין ירושלים "סאטמארער רבי שליטאהרן ' אבער בני ברק האט שוין דעמאלטס געארבעט מיט ר

מער שטיקלעך אונטערצולייגען אז און זיינע מענטשען ווי . ער זאל נישט מצליח זיין

אהרן איז אין יענע יארען געפארען אויף ' יעדע פלאץ ווי ראון דער רב אויף יענעם פלאץ , מכלומערשטע שליחותער

, אוועקגעגעבען אלע כיבודים, ווי עס פאסט, האט איםויל אהרן קיינמאל נישט אפילו זיך געמאכט ווי ער ו' האט ר

ער האט קיינמאל נישט צוריק געגעבען אפילו . עס נישטווען ער איז געווען אין ירושלים . נאר א קליינע כיבוד

ט ביי די בר מצוה פון היינטיגען סאטמארער רבי "תשנ-האט אים דער דעמאלטסדיגער סאטמאר, אס זון"שליט

עס איז . ירושלימער רב מכבד געווען מיט אלע כיבודיםן איין כיבוד וואס ער האט זיך אפילו געמאכט נישט געווע

צו . אז ער וויל אז דער דארטיגער רב זאל האבען דעם כיבודתורה , מאכען ערשט קידוש, ש"איז דאס געווען מנחה ער

זאגען תורה , מלך' זאגען ה, שישי, דאווענען שחרית, זאגעןאויף קיין שום כיבוד האט , ש"בענטשען ביי של, ש"ביי שלשט זיך אפילו געמאכט ווי ער וויל אז דער רב פון ער ני

.דארט זאל עס האבען

ער איז געווען א רב . אהרן איז נישט געווען דער רבי' און ר, דער רב אין ירושלים - אין א קהילה פונקט ווי זיין ברודער

נו פארוואס האט ער נישט געטראכט אז עס קומט זיך אים עס איז זייער שיין אז מען אמת . נישט עכט די אלע כיבודים

איז אים מכבד און דער דארטיגער רב גיט אים אלעס אבער פארוואס האט ער געהאלטען אז עס קומט , אוועק

ער איז צוזאם . אבער דאס איז ער? זיך אים באמתאון דערפאר , "זיך"און " מיך, "איך"געשטעלט פון

. נאר איין מענטש, עקסיסטירט נישט ביים אים אין מח .אלעס קומט זיך פאר מיר

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

70 

אהרן איז געפארען קיין אנטווערפען האט די ' איידער רבחורים פון " געליפערט"פון ניו יארק אריבער " שבת אחים"

דאהי צו הענגען לעקטערלעך און טאוולען אויף די וואס דאס פאר זיך איז געווען גאר , אנטווערפענער גאסן

לעבט נאך און , טאטע זיין, אום עטיש צו טון ווען דער רבי . איז פולקאם געזונט

. ביי רעביסטעוועס" הלכות"און " געזעצען"עס איז פארהאן עס איז פארהאן עטישקייטען פון אין מלכות נוגעת

עס איז פארהאן עטישקייטען פון פשוטע כיבוד , בחברתהעס איז . כאטש דער טאטע איז פאקטיש נישט מוחה, אב

עס . נישט" פאסט"פשוט עס פארהאן עטישקייטען וואספאסט נישט אז א פשוטער זון זאל אפילו צולאזען אז מען

זאל פאר אים מאכען דאס וואס עס באלאנגט פאר א אפגערעדט פון א זון פון א רבין וואס . פשוטער טאטען

.לעבט און איז געזונט

אהרן האט קיינמאל זיך נישט אויפגעשטעלט ברבים און ' ראז מען זאל נישט טון דאס , ואט געזאגטאפילו נישט פריו

ער האט נאר . מינדעסטע וואס באלאנגט פארען רביןוואס מען קען יא טון און , געמיטינגט מיט זיינע יועצים

מיט וואס קען ער ווייזען פאר אלע סאטטמארע קהילות אז , למשל. ער איז דער נעקסטער אין די רייע פון די דינאסטיע

איז , ביי א סעודה ברבים, גאנצען פישאריין צוברענגען א אנצוגרייטען . בהחלט א זאך וואס געהערט צום רבין

זילבערנע כלים ביי א שבת התוועדות איז נאך ארגער ווי זיך אנטאן א טלית פרייטאג צו נאכטס און מאכען דערמיט

צו הענגען לעמפעלעך און טאוולען ברוך הבא און . קידושאוודאי . יסליך פארען רביןגעהערט אויסשל, מזל טוב

ע אז אויב א זון "שטייט נישט ארויס געשריבען אין שואבער , הונגערט נאך די זאכען איז ער עובר אויף כיבוד אב

עס פארשטייט יעדער אז די סארט זאכען זענען פונקט ווי . זיך זעצען פיזיש אויפן טאטענס פלאץ

ן אין די אהרן איז אין יענע יארען ארומגעפארע' ווען רהאט ער קיינמאל " שבת אחים"גאנצע וועלט בשליחות פון

נישט אפגעשטעלט דאס זונגען ווען ער איז אריינגעקומען ער האט זיך קיינמאל נישט . צו די הויפט מסיבות

ו האבען די סארט נארישע "אויסגענומען אז ער וויל נישט ח אהרן' ווייל ר, איך שרייב כבוד המדומה. כבוד המדומה

האט געוויסט אז וויבאלד ביי זיין טאטען זענען די אלע זונגען ביים , טאוולען, לעמפעלעך, סארט כיבודים ווי

זילבערנע , קבלת פנימער פון טויזענטער אידען, אריינקומעןגעווען בלויז א , גאנצע פיש ביי א סעודה, כלים ביים טישנישט ן זענען די זאכען אפילו 'דעם ברך משה. כבוד המדומה. און ער האט דאס אפילו ממאס געווען, אריין אין קאפ

אהרן געוויסט אז זיין טאטע וועט דאס ' דעריבער האט רווייל ער האט געוויסט אז דער ברך , באמת נישט אן גיין

. משה פארשטייט נישטאמאל צו די זאכען

אהרן טוט ווען אן א טלית פריייטאג צו ' אבער ווען רוואלט דער טאטע שוין יא פארשטאנען אויף דעם , נאכטס

מען זאל נישט . אז ער איז געגאנגען מיט א שמיץ אריבערמיינען אז דער ברך משה האט נישט געוויסט וואס פארא

ער האט . פאזיציע ער פארנעמט אויף די וועלטס ארענע

אויף פארשידענע ענינים זייער אכט געגעבען אויף דעם איז נישט געגאנגען צו א ער. כבוד וואס קומט זיך אים

חופה אויב איז ער נישט געווען דער מסדר קידושין און איז נישט געגאנגען צו א ברית ווי ער איז נישט געווען מכובד

ער האט געקענט איבערגעבען די כיבודים . מיט סנדקאותער . אבער נאר ער האט דאס איבערגעגעבען, דא און דארט

חתונות פון קרובים אויב האבען איז נישט געגאנגען צו קיין נישט אז ער . זיי נישט אים מכבד געווען מיט סידור קידושין

, ווייל איינס, ט אויף א סידור קידושין'חלש'איז געווען פארער האט , צוויי. ער האט ממאס געווען אין כבוד

פארשטאנען גאר גוט אז עס קומט זיך די סידור קידושין ער איז לכאורה , און דריי. רביפאר א זיידען א רב צו א

ער . געווען דער גרעסטער מסדר קידושין אין דער וועלטעס זענען , ס א יאר'האט געהאט הונדערטער סידור קידושינ

סידור 5-6געווען פיל מאל ווען דער ברך משה האט געהאט ער האט געהאט די מערסטע סנדקאות . קידושינס א טאג

. בריתן אין איין צופרי 4-5 אין זיין צייט געקענט האבעןדעריבער איז נישט געווען די סידור קידושין צו סנדקאות

אבער ער האט געהאלטען אז א , וואס ער האט געדארפטטאר נישט גיין צו א חופה , רב אין דעם קאליבער ווי ער איז

אויב איז נישט געווען דער , אדער שפעטער צו די חתונהך געווען פארשידענע כיבודים עס זענען נא. מסדר קידושין

געהערט עס , אויף וואס ער האט געהאלטען אז אלס רבווי למשל זיין צייט צו דאווענען , אויסדרוקליך פאר אים. ד האט געמוזט זיין ליידיג דער עמוד"יעדען טאג אין ביהמ

עס האט נישט געטארט פארקומען א מנין אין גרויסען אפילו , אר זיין דאווענעןד שוין פון א האלבע שעה פ"ביהמ

עס האט זיך אמאל געקענט מאכען אז ער איז אנגעקומען ער האט נישט געוואלט ווארטען אז יענער מנין . שפעטער

זיי האבען געמוזט זאפארט ארויסגיין אין . זאל זיך ענדיגען . א זייטיג שטיבעל

דעריבער וואלט ער פארשטאנען אז א טלית פרייטאג צו א שטעקען וואלט געווען א פארלעצונג אין אדער , נאכטס

אבער די . זיין כבוד און ער וואלט דאס נישט צוגעלאזטדי בעיבישע כיבודים האט ביי אים קיינמאל , כבוד המדומה

' און דאס אלעס האט אונזער ר. נישט פארנעמען א פלאץאהרן געוויסט און דעריבער האט ער נישט מורא געהאט אז

ם דערלאנגען אחת למעלה ושבע למטה דער טאטע וועט אי .פאר די חוצפה

אויסער צו פארמאגען א נאז מיט צוויי אויגען , אהרן' דער רער איז . ענדעלט נישט גארנישט צו זיין טאטען, און א בארד

מיט אלעם אזוי אנדערש אז עס וואלט נישט געווען ווער עס זאל אפווענדען א טעריע אז ער איז א אדאפטירט קינד

.ביים ברך משה

דער ברך משה איז געווען א אויסגערופענער גאון און ממאס געווען יעדע שמץ פון , א חכם מחוכם, מתמידגעמאכט יעדען , א מזג טוב. ממאס געווען אין כבוד, גאווה

, איד שפירען ווי ער איז עפעס ווען מען איז אריין צו איםידי ער האט ליב געהאט יעדען איד און ספעציעל תלמ

און ביז די סקול דיסטריקט פרשה האט ער . חכמיםאמבעסטען געלעבט מיט יעדען ערליכען איד אויף דער

און אפילו דעמאלטס ווען ער האט יא גערעדט . וועלט

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

71 

קעגען די רבנים האוסרים איז אינטרעסאנט צו באמערעקען אז זיי האבען זיך אלע איבערגעבעטען

געטון עפעס וואס מען דער וויזניצער רבי האט. שפעטערער האט געשריבען א בריוו צום . זעט ליידער נישט מער

ברך משה ווי ער שרייבט אים אז ער בעט אים איבער און .ער שרייבט אז דער ברך משה זאל אים מוחל זיין

ווייל אזא . שרייבענדיג די ווערטער, איך מוז זיך אפשטעלעןאנגע לאנגע סארט בריוו איז נאך נישט ערשינען אין ל

מען רעדט דא פון א גרויסען רבין מיט טויזנטער . יארעןוואס האט געמעגט רעדען וואס ער האט גערעדט , חסידים

דער . נאכדעם וואס מען האט אויף אים אזוי גערעדטוויזניצער רבי האט באמת געהאלטען אז דער סקול

און ער מעג זיך מחולק זיין אפילו , דיסטריקט איז אסוראון עס קומט נישט אזוי אראפ צו . ן גרעסטען פוסקמיטע

פון דעסטוועגען . רייסען א רבין אויב האלט ער אנדערשצו גאר אויפגעהויבען און , האט ער זיך אראפגעלאזט

עס איז נישט . און געשריבען אזא מחילה בריוו, דערהויבעןפארהאן קיין סאך רביס וואס וואלטען אזעלכע ווערטער

קיין תנאים פון פריער וואס וואלטען געשריבען אןפארזיכערט אז ער באקומט אויך עפעס אויף צוריק אז ער זאל נישט אויס זען ביי זיינע חסידים אין די אויגען ווי א

.עס איז די שטערקסטע סארט גבורה פון א רבין. פארלירער

ל איבערגעבעטען "אויך האט זיך דער מאטעווידעער רב זאון כאטש דער ברך משה האט , ך משהשפעטער מיטען בר

אויף אים גערעדט נאך סאך מער ווי אויף די אנדערע רבנים דאך האט ער פארשטאנען אז עס איז געווען . האוסרים

עס איז געווען פורים ווען דער , זייער א אנגעצויגע צייטאהרן האט אים געהאט ' רבי איז געווען בגילופין און ר

ע וואס דער ברך משה האט אויף און די רג. אנגעצויגעןב האט זיך "גענומען זיין דריטען זין אלס רב אין סאטמאר וו

דער מאנטעווידעער רב איבערגעבעטען און האט מערערע .מאל באשיינט דעם אויבען אן מיטען ברך משה

דעם קאשויער רב האט דער ברך משה געוואלט גיין ע קינדער נאר זיינ, באזוכען אין שפיטאל עטליכע מאל

האבען ליידער געמאכט שטיקלעך אז דאס זאל נישט כאטש עס איז באוויסט אז דער ברך משה און . פארקומען

דער קאשויער רב זענען געווען אמאל ספעציעל נאנט און , האבען קיינמאל נישט גערעדט איינער אויפן אנדערען

עס איז היינט ידוע אז ביידע האבען אפילו אין די , נאכמערשיין גערעדט איינער איבערען , געצויגענע יארעןאנ

דאך איז ליידער נישט צו שטאנד געקומען אז זיי . אנדערען .האבען זיך געקענט טרעפען און זיך אפיציעל איבערבעטען

יואליש מארגענשטערען האט זיך ' דער שארמאשער רב ר' איבערגעבעטען מיטען ברך משה און נאכען אויפנעמען ר

האט ער באשיינט יעדע מסיבה און , ן פאר רבזלמן לייבעאון דער ברך משה , באזוכט דעם ברך משה צענדליגער מאל

. האט זיך באמת געפריידט צו דעם גרויסען גאון וצדיקיואליש געגאנגען ' בעפאר די סקול דיסטריקט פרשה איז ר

יעדע וואך צום טיש פון ברך משה אין קרית יואל און ער און באקומען דאס , ען דעם כוס צו קידושפלעגט אויף הייב

דאס פארציילען צענדליגער . בענטשען די ערשטע וואך

און מענשטען פארציילען . מענשטען וואס געדענקען דאסיואליש ' אז דער ברך משה האט זיך אונטערגעהויבען ווען ר

.פלעגט אריינקומען

דאס דרך ארץ וואס דער ברך משה האט געהאט פאר א . געווען פיל מער ווי עס פירט זיך א גרויסער רבי ח איז"ת

און זיך ברבים , ער האט פון זיין כבוד אוועק געקוקטאון טייל מאל אינגאנצען זיך אויף , אונטער געהויבען

. פאר תלמידי חכמים וואס זענען אריינגעקומען, געשטעלטעס איז געווען ביים אין נאטור מכבד צו זיין יעדען מענשט

.הראוי לובכבוד

ער איז געווען אויסערגעווענליך באליבט און ארויף געקוקט דער אלטער , יאנקעלע' ק ר"הרה. ביי יעדען ערליכען איד

ד דער "דער גאב, דער אלטער פאפער רב, סקולענער רבימ "ד רי"דער גאב, א"ד דער רמ"דער גאב, מנחת יצחקוואס , און נאך פילע, הערשלע' ספינקער רבי ר, דושינסקי

און ער . האבען מיט אים אויסער געוונעליך שיין געלעבטאון , האט זיי אויסטערליש מכבד געווען און ארויף געקוקט .פון זיך אלעס אוועק געגעבען פאר זייער כבוד וועגען

אהרן האט קיינעם נישט קיינמאל מכבד געווען ' זיין זין רן זעט און מע. און קיינמאל קיינעם נישט ארויף געקוקט

טאקע אז קיין איין רב האט זיך מיט אים נישט געוואלט ' נאר דער קארלסבורגער רב ר, איבערבעטען קיינמאל

איז אינטרעסאנט צו , אז מען רעדט שוין. (יחזקאל ראטהאז דער קארלסבורגער רב איז געווען דער , אנמערקען

ער איז געווען . שארפסטער לוחם קעגען סקול דיסטריקטציגער וואס האט געהאלטען און ארויס געקומען דער איינ

אבער , "יהרג ואל יעבור"מיט א געשריבענע תשובה אז עס .) אהרן' ער איז דער איינציגער וואס לעבט גוט מיט ר

און , אהרן קוקט נישט ארויף אויף קיין ערליכען איד' ראזוי . האט זיך נאך בטעות אויף געשטעלט פאר קיין איין רב

אהרן האט חתונה געמאכט זיין טאכטער ' ז ווען רא, ווייטאון הרב , ח"תשנ, דאכט זיך, צו הרב דושינסקיס איינקעל

דושינסקי איז ספעציעל געקומען צו פארען צו די חתונה אהרן ' אז ר, דערציילען מענטשען, שוין גאר שוואכערהייט

האט זיך ניטאמאל אונטערגעהויבען ווען הרב דושינסקי איז הרב דושינסקי , און נאכמער. עקומען צו די חתונהאריינג

אויפן , ט פון דעם גאנצען אויבען אן"האט אפגענומען מזאון ווען ער איז אן , וועג גייענדיג צו זיין פלאץ אין מיטען

' האט זיך ר, אהרן און געגעבען די האנט' געקומען צו רנאר אים , אהרן נישטאמאל אויס געדרייט אויף זיין זייט

אט דאס איז דער . וריק געגעבען די האנט ריק ווערטעסצבעסטער ביישפיל וויאזוי ער פירט זיך אויף צו רבנים וואס

.זענען פיל עלטער פון אים

ש ווי אזוי ער פירט זיך אויף צו רבנים וואס זענען זיין "כש וויאזוי ער פירט זיך "ש וכ"און כ. עלטער אדער יונגער

ער , ער ענטפערט נישט נארמאל. אויף צו סתם מענטשעןרעספעקט פאר א , האקט אלץ אריין אין מיטען רעדען

ווייל . איז ביי אים נישט אנגענומען, מענטש אלץ א מענטש ".איך"און " מיך, "זיך"ער איז צוזאמגעשטעלט פון

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

72 

יעדער וואס האט קליינווארג אין שטוב ווייסט אז פיצעלע ווען זיי זענען הונגעריג . קינדער ווייסען נישט פון גארנישט

מעג די מאמע , צו ווען עס האט געמאכט א פעמפערדאס קינד ווייסט נישט . האלטען אין מיטען ליכט בענטשען

ער מוז שוין האבען דאס וואס עס קומט . פון קיין חכמותא פיצעל קינד האט גארנישט אויף דער . זיך פאר אים

ווען דאס קינד ווערט ".זיך"און" מיך", "איך", בלויז, וועלטווייסט עס שוין אז עקסיטירט נאך קינדער אין , עלטערעס איז פארהאן די צייט צו עסען און עס איז , שטוב

אבער ער קען נאך נישט , פארהאן א צייט צו שלאפעןפארשטיין אז עס אמאל פארהאן א תירוץ פון נישט קענען

קינד דאס . באקומען עפעס ווייל עס קאסט צופיל געלט" זיך"און " מיך", "איך"דער . קען נאך דאס נישט דערהערען

איז שוין פארברייטערט אבער עס איז נאך אלץ פארהאן איז נאך " זיך"און " מיך", "איך"פארשידענע מאל ווען דער

ער איז שוין א בחור , ווען דאס קינד ווערט נאך עלטער. דאנישט אלע פארשטייט ער שוין אז, און פארמאגט שוין שכל

ער ווייסט שוין אז נישט אלעס , מאל קען מען עפעס קויפעןאבער ער . און נישט אלעס קומט אן גרינג, קומט זיך אים

ער קען נאך אלץ חתן . איז נאך א קינד פון מאל צו מאלפארלאנגען פארשידענס וואס ער קען נישט פארשטיין און

עס , ט פאסיגאיז ניש, דערהערען אז זיין זאך וואס ער ווילצו דער טאטע האט נישט קיין געלט אויף , איז אום נויטיג

ווען ער ברענגט אריין א שותף , אבער נאך די חתונה. דעםאינגאנצען " זיך"און " מיך", "איך"מוז דער , אין זיין לעבען

געווענליך האט דער יונגערמאן אליין . פארשווינדען ווערן, "זיך"און " מיך", "איך" שכל אז דאס לעבען איז ווייט פון

, ע האט ער נישט דעם שכל פון זיך אליין"אבער אויב לדעמאלטס וועט ער זיך דאס לערנען אויף זייער א שווערען

אויב ער וועט בכלל באקומען נאך א שאנס זיך אויס , וועג .צו לערנען

ווען א מענטש ווערט עלטער ווייסט ער פון זיך אליין אז ער און , ער איז נישט דער גרעסטער, קלוגסטער איז נישט דער

און . ער ווייסט אז פון עלטערע קען מען און מוז זיך לערנעןאויב האלט ער זיך העכער פון יעדען מיט , אויב נישט

. וועט אזא איינער האבען זייער א מיזרעבעל לעבען, אלעםער וועט מאכען אזעלכע מיסטעיקס אין זיין לעבען אז עס

און עס קען זיין אז ער . פילו נישט ענדיגען גוטקען זיך אוועט מאכען אזא סארט טעות וואס וועט אים שאטען פאר

נישט איינמאל און נישט , יעדער מענטש מוז. א גאנץ לעבעןאנקומען צו אנדערע , נאר א גאנץ לעבען, הונדערט מאל

און דעריבער רעספעקטירט ער אנדערע , מענטשען. ווייל דער שכל דיקטירט אים דאס, ייןמענטשען פון זיך אל

אן רעספעקט פאר א אנדערען מענשט איז מען אליין נישט און דאן שווימט דער מענטש אליין אויפן , רעספעקטירט

ער מאכט אזאנע טעותים וואס . גרויסען ים אן קיין שיצונגאון , קיינער אויף דער וועלט קען עס שוין נישט פארעכטען

. אז ער אליין קען אויך נישט, אלעם איזדאס ערגסטע פון

ער איז . אהרן איז געבליבען אין אלעם ווי א קינד' אונזער ראון " מיך", "איך"נישט קיינמאל אויס געוואקסען דעם

ער מוז , ביי אים עקסיסטירט נישט נאך א מענטש, "זיך"ער ווייסט נישט פון . קיינמאל נישט צוקומען צו א אנדערען

נאר ער אליין דארף אלעס , ן מיט נאך איינעםזיך טיילע

ער רעספעקטירט קיינעם נישט . באקומען און טאקע שויןאבער ער וויל די גאנצע וועלט זאל אים , אויף דער וועלט

ער וויל , אין אנדערע ווערטער. דינען און רעספעקטירעןאבער , נאר האבען פון יענעם וואס יענער קען אלס געבען

. ס קען ער פשוט נישטדא, ער געבען

וויאזוי ער האט זיך געקענט צוזאם לעבען מיט זיין פרוי און איך גיי נישט . דאס זאל איר ביטער גיין זיי פרעגען, קינדער

ווייל די זאכען וואס איך האב מיך , שרייבען איבער דעםזענען אזוי אום , אנגעהערט פון גאר קראנטע מקורות

אנקוקען ווי א ליגנער און א גלייבליך אז איר וועט מיך .פאנטאזירער

. אהרן רעספעקטירט יא' איין סארט מענטש וועם אונזער רעס איז . איין סארט איז ער אליין. צוויי סארט, אין אמתן

נישט פארהאן נאך א מענטש וועם ער רעספעקטירט אזוי אבער אויך נישט ווי א גרויסער ערוואקסענער . ווי זיך אלייןווייל א מענטש וואס , ספעקטירט זיךמענעטש רע

ווייסט אויף יעדע זאך אז עס איז , רעספעקטירט זיךפארהאן פארשידענע סארט זאכען וואס ער טאר נישט טון

א זעלבסט . למשל. ווייל עס נעמט אוועק זיין רעספעקטוועט נישט עסען מיאוס און , רעספעקטירטער מענטש

עבטשען ברבים און ער וועט נישט אויף גר, קייען הויעךא זעלבסט רעספעקטירטער . ן ברבים'אוודאי נישט נפחא

ער האקט , מענטש ווייסט ווי אזוי צו רעדען צו מענטשעןאפילו , נישט אריין יעדעס מאל ווען איינער זאגט עפעס

א זעלבסט רעספעקטירטער מענטש . אנדערש פון איםאז נעמט אן יענעמס מיינונג אויב איז ער איבערצייגט

אפילו עס איז אנדערש וויאזוי ער , יענער מיינט זיין טובהא זעלבסט רעספעקטירטער מענטש . וואלט באמת געוואלט

א זעלבסט . פארשטייט אליין אז א מכבד ווערט א מכובדאון " קלעסי"רעספעקטירטער מענטש ווייסט וואס מיינט

און נאך צענדליגער משלים וואס איך לאז . פארמאגט קלאסבער פאר די אינטעליגענטע ליינער אז זיי זאלען מיט אי

זייער אינטעליגענץ אליין צוזאם שטעלען די אלע משלים ' וואס איר טראכט אז מיט דעם קען פארענטפערט ווערען ר

.אהרןס גאנג אין לעבען

איין משל וואס איך וועל אייך געבען כדי בעסער צו וואס איר פארשטיין וואס פארא סארט משלים מען רעדט

אהרן קען נישט באקומען ' ר. זאלט אליין אריין טראכטעןגעניג קאמפלימענטען און רימערייען וויפיל מען זאל אים

א קינד דארף מען זייער רימען אין . נאר וועלען געבעןאון מיט א גוט ווארט קען מען , ארדער אים אויף צו בויען

קינד בארימט און א. ביי אים פועלן אלעס אויף דער וועלט. דאס איז די טבע פון אלע קינדער. זיך אליין אן אויפהער

באוקמט ער מער שכל צו , אבער ווי גרעסער ער ווערט, און אייגענע רימען, פארשטיין אז רימערייען איז נישט שיין

און דער מענטש אליין עקעלט זיך , שטינקט, זאגט די וועלטדערע בארימען אים און אפילו ווען אנ, פון בארימערייען

איבער . וועט ער זיך זיך פילען מיט אפשיי און נישט פאסיג .הויפט ווען עס איז פאלש און איבערגעטריבען

אהרן וויפיל מען רימט אים און מיט וויפיל ' דער רוועט ער זיך נאכדעם אליין , לעקערייען ער הערט זיך אן

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

73 

, ט איםיעדער רב און שיינער יוד וואס באזוכ. אויסרימעןאז ער זאל רעדען , באקומט אינסטרוקציעס אין דרויסען

צו , אין קרית יואל" שחיטה מהודרת"מיטען רבין איבער די רעדען פון די ברייט פארצווייגטע פעולות פון רבין אין די

ער זאל פרעגען דעם רבין וויאזוי ער מאכט , גאנצע וועלטרעדען וועגען , די אלע זאכען ווען ער איז איין מענטש אליין

און ווי די גאנצע וועלט ווערט משוגע פון די , "תקנות"און ווי נאר יענער רב הייבט נאר מיט די . תקנות

נעמט דער רבי איבער און ער אליין ברענגט , גערימעכצערנאך און נאך ארויס אז דאס וואס דער רב ברענגט ארויס

ט פיל ער טו. איז נאר א האלבער בילד וואס ער טוט אלץ .מער און ברייטער

ביי יעדע כינוס און סיום ברענגט מען רעדנערס וואס זיי פון זיין גרויסקייט און . פון רבין: רעדען נאר פון איין זאך

מעכטיקייט און זיינע פעולות אין כשרות און זיינע פעולות ער זיצט דארט . און דאס איז אלעס בפניו. אויף יעדע זאך

לעצטענס האבען זיינע . ן הערען גענוגאון קען נישט זיך אפ ער "נאנטע מענטשען אויף געכאפט אז הרב ברוידא פון ב

ער . געאייגענטער מענטש פאר די ארבעט, איז דער מערסטווערט גערופען יעדען שני וחמישי אויף צו טרעטען און טון

בערך וואס דער לימאנאווער רב טוט אין (די ארבעט הייבט דער רבי , נער רב איז פערטיגאון ווען יע.) סקווער

זיך אזוי אויס צו לויבען אז זיין ציבור ווערט , אין זיין דרשהאון דער בלאט רופט אן די סארט . שטיל פון פארשטימעניש

.יראת הכבוד: שטימעניש

אהרן געלאזט בארימען ' פארגאנגענעם פסח האט זיך רף עיברית אוי" משפחה"דורך א אינטרעוויא מיט די מאגאזין

איך וועל נישט אריין גיין אים דעם עצם . און אויף ענגלישווייל דאס האב איך שוין געשריבען אז די , רעיון פון א ראיון

סארט פראפעגאנדע וואלט מען נישט געקענט פועלן ביי " פולע- שוואכקייטן"נאר ביי די , ן'קיין שום ערענסטען רבי

ען פיל מער ווי די אבער דער אינטערוויא איז געוו. רביסוואס זיי האבען שוין געמאכט מיט די פריערדיגע רביס

עס ". פולע- שוואכקייטן"וואס גייען אריין אין דעם כלל פון איז געווען דארט געשריבען אזעלעכע עקעלדיגע

קודם רימט אים . גערימעכצער אז עס געווען צום ברעכעןשר "זיין נאכדעם, מתתיהו דייטש" יועץ פרטי"אויס זיין

חיים שלמה , נאכדעם זיין גבאי, משה אהרן האפמאן" החוץאון ווען זיי זענען שוין פערטיג גייט מען אריין צום , פישער

און ער רימט זיך אליין דאפעלט ווי די , רבין אליין .פריערדיגע האבען נאר געקענט נאכקומען

עס איז געווען א סטראטעגיע אים צו מאכען ווי א קאפ וואס דער ווילנער גאון אינאיינעם מיטען , שטיק

ער . ראגאטשאווער זענען פלאך און פלאטשיג קעגען איםאיז אזא סארט ווידלער קאפ אז ער קען פארנעמען צען

חיים ' ער ענפערט פראגעס ווי ר. זאכען אויף א מאלאון מיט דעם ווערט שוין . שנעל און קורץ, קנייבסקי

טובל "ים איז א קוויטעל א פארענטפערט פארוואס ביי אנישט ווייל ער לאזט קיינעם נישט קומען צום ". און ארויס

נאר ווייל ער איז א ווילדער קאפ און כאפט אלעס , ווארטגעהערט און " אליין"דער שרייבער האט . רגע-אין איין מילי

פון אסטראליע א , אהרן פרעגען' געזען ווי מען קאלט אן ר

פון , אן וועגען א אפעראציעפון לאנד, מקשה לילד, פון בני ברק וועגען א שידוך, אנטווערפען וועגען א נאמען

, פון האטסע פלאטסע וועגען אנטאן גלעזער פאר א קינדאון נאך געפערליכע קינדישע שטיק וואס יעדער ליינער .האט געדארפט גלייך לויפען אין בית הכבוד צו ברעכען

די , אהרן רעספעקטירט' נאך א סארט מענטש וועמען רער איז דשעלעס אויף . פולע רביס-אנדערע שוואכקייטען

אויף זייער לעבידיקייטען , זייערע אנגעפאקטע פארענטעשןדי לעמפעלעך און די שיינע סיינס וואס הענגען , ביים טיש

ביי די סארט רביס ביי די חתונות און נאך די סארט ר א רבין וואס איז אבע. בעיבישע שטיקן פון די סארט רביס

ווי למשל , אין די סארט בעיבישע שטיק" אזוי גרויס"נישט דער , דער וויזניצער רבי, דער היינטיגער פשעווארסקער רבי

דער ראחמיסטריווקער רבי פון דאהי און , סקולענער רביאהרן פריך ומופרך ' זענען ביי ר, זיין פלומיניק פון ירושלים

נישט גענוג ערוואקסען צו ער איז . פון קאפ ביז פיספארשטיין אז די אלע זענען פון אים העכער אין יעדע

זיי זענען מיליאן מאל אזעלעכע ירא שמים , הייליגע זאךאבער וויבאלד זיי האבען נישט די . וירא חטא ווי אים

די סארט בעיבישע , די גרויסע חתונות, סארט טישען .פון זיי איז ער פיל פיל פיל העכער, קינדישקייטען

.איצט צוריק קיין אנטווערפען

' אהרן גייט באזוכען ר' עס איז פרייטאג נאכמיטאג און ריאנקעלע און ' מען דארף נישט דא מספיד זיין ר. יאנקעלע

אבער עס איז . אייך קומען דערציילען ווער עס איז געוועןוויכטיג א קליינע נקודה צו וויסען אז דער פשעווארסקער

עווען פארהייליגט אומעטים און איז געווען דער רבי איז גאפגערעדט אין אנטווערפען . רבי איבער גאנץ אייראפע

וואס די גאנצע שטאט געווען פלאמעדיגע חסידים פון דעם ז גאר גאר "יאנקעלע איז שוין געווען תשנ' ר. איש קדוש

און עס איז געווען זמנים וואס ער איז נישט געווען . שוואך .ען ביי זיךאינגאנצ

אהרן ווי ' די פשעווארסקער גבאים האבען געוויזען פאר ראהרן איז שוין ' ר. אין די סוכה, דער באזוך וועט פארקומען

געזעצען און עס האט גענומען צייט ווילאנג מען האט אהרן האט גערעדט על דא ' ר. יאנקעלע' אריינגברענגט ר

.הויך כדרכו, ועל הא

ריין דעם גרויסען צדיק און מען זעצט ענדליך מען ברענגט אאון . אהרן גיט אים שלום' ר. אהרן' אים הארט נעבען ר

אזוי ווי דער פשעווארסקע רבי האט שוין דאן נישט אבער נישט . אהרן זיך גענומען רעדען' האט ר, גערעדט

' ווייל ר, זיצענדיג נעבען דעם צדיק נשגב, וואס פאסט .טיאנקעלע איז ביי אים גארניש

אהרן האט ער געפרעגט כאילו עס ' די ערשטע שאלה פון ר . זיצט נישט דא קיינער נישט נאר ער מיט זיינע מענטשען

דא איז די . יא –? דא איז די סוכה, אה: ער פרעגט הויךאון און און דאס איז דער . אה. האט מען געענפערט, סוכהז עס איך זע א. ווייזענדיג מיט די פינגער צום דאך? שלאק

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

74 

ביי מיר אין מיין סוכה אין קרית יואל איז . איז צובראכען, אבער עס פארט נישט ארויף, אויך דא אזא סארט שלאק

.אה אה. נאר גלייך

. דער דארטיגער ציבור האט געמיינט אז זיי חלשן אוועק' אזא שמועס איז נאך קיינמאל נישט פארגעקומען ווען ר

יאנקעלע האבען ' עם רד. יאנקעלע איז געווען אנוועזענד. רבנים באזוכט אפילו ווען ער איז שוין געווען גאר שוואךאון , און געווענליך האט מען גערעדט וויאזוי דער רבי פילטאליין געבעטען א ברכה און די גבאים האבען פרובירט

, און נאכדעם האט דער רב, ארויס צו קוועטשען א ברכהארן רבין א ברכה פון אויך געווינטשען פ, דער באזוכער

געזונט און אריכת ימים און עס זאל זיין יתחדש כנשר דא רעדט מען דאך פון רבין וואס איז געווען נערץ .נעוריו

א . א אפענער בעל מופת. ומקודש אין די גאנצע וועלטאון עס , סארט רבי וואס האט זיך נישט געפינען נאך איינס

. עןאיז געווען א זכיה נאר אים אנצוקוק

אהרן קוקט דאך נישט ארויף אויף אזא סארט ' אבער דער רהאט ער נישט , ער גלייבט נישט אין העכערס. רבין

און , נישט פאר זיין שטוב, געבעטען א ברכה נישט פאר זיךאפילו נישט פאר זיין זון וואס גייט דא ווערען רב אין די סאטמארע קהילה ביי וועמען דער פשווארסקער רבי איז

.הייליג

אהרן נישט איבערגענומען אז איינער ' איבערהויפט ווערט ראיך וויל נישט שרייבען אז נאר א גוי . איז קראנק און שוואך

. ווערט נישט איבערגענומען ווען איינער איז זייער קראנקאיז זיין צייט געקומען , אויב איינער איז קראנק, ביי א גוי

, א מאמין, נסטער אידאבער א ער. צו שטארבען און פטור, אפילו ער איז שוואך, א צדיק וקדוש, גלייבט דאך אז א רבי

ווער , איז א זכיה אז ער לעבט, אפילו ער איז נישט ביי זיךרעדט נאך אויב קען מען נאך אריין כאפען א ברכה פון דעם

מען גלייבט אז , גלייבט מען אין די ברכה, הייליגען מאןאון , ור האבען דאס צוגעברענגטליידער די חטאים פון ד

אויב וועט מען תשובה טאן ווער דער אייבערשטער העלפען אז דער צדיק ווועט געזונט ווערען און וועט אונז

.פירען קעגען משיח צדקינו במהרה בימינו

ביי אים . אהרן' ליידער קען מען דאס נישט זאגען אויף רכאטש ער יאנקעלע געווען א וועדזשטעיבעל און' איז ר

איז ער נישט ביי זיך און טראגט אים אריין , זיצט דא טאקעאון דערפאר . ווייל ער ווייסט סיי ווי נישט אז איך בין דא

, גערעדט שטותים און לאקשען" מיט די ארומיגע"האט ער .און ניטאמאל געקוקט אויך די זייט פון דעם צדיק

אהרן האט ' יענער באזוך האט זיך פלוצום געענדיגט ווען ראון מיט א גוט , שוין נישט געהאט מער נארישע פראגעס

צו , שבת האט ער זיך אויף געהויבען און געגאנגען זיין וועגקענען שפאצירען אין גאס און זיך אן עסען מיט כבוד ווי

יעדער קוקט אויף אים און ער זעט נאך אמאל די שבת "לעמפעלעך און טעוועלעך וואס זיין ארגעניזאציע

.האט אים דעליווערט פון אמעריקע" אחים

איז נאך א ווינדער אז זייין זין האט נישט מצליח געווען אין איז נאך א וואונדער אז אין פשעווארסק ? אנטווערפען

איז נאך א , אהרן ווייניגער ווי גארנישט' האלט מען פון רוואס איז ווי , ווינדער אז דער היינטיגער פשעווארסקער רבי

האט , יין טאטען נערץ ומקודש ביי אלע ערליכע אידעןזגעארבעט מעשים אז דער היינטיגער סאטמארער רבי זאל

איז נאך א ? ב"ווערען רב אין דער סאטמארער קהילה אין וו' ווינדער אז דער היינטיגער פשעווארסקער רבי האלט ראהרן טייטלבוים פאר איינעם וואס גלייבט נישט אין

צט איז שוין אויך נישט קיין ווינדער אז דער אי? גארנישט' היינטיגער פשעווארסקער רבי איז פארפיינטעט ביי אלע ר

.אהרןס מענטשען און ביי אים אליין

פאראכטען פון פריער

ווען די , ח איז געווען א היסטאריש יאר אין סאטמאר"תשנעס האט זיך , האט געבושעוועט אינגרויסן" קאלטע קריג"

מיט דעם וואס יענעם יאר זענען נפטר געווארען געענדיגטדי בארימטע בויערס פון סאטמאר ווי די ראשי הקהילה

, ר לייבוש לעפקאוויטש"ומנהלי המוסדות פון ניו יארק הר .ר ליפא שווארץ פון ירושלים"ר סענדער דייטש און הר"הר

, "הונטער די קוליסן"אבער די קריג דעמאלט איז געווען פון אבער מען האט , ייסט יעדער האט געוואוסט דערפוןדאס ה

עס צו פארשטיין דארף , זיך נאך געקריגט אביסל פאליטישווייל נאר , פון יענעם יאר" היילייטס"מען דערמאנען די

וועט מען אפשר , ווען מען וועט גיין מיט א שטיקל סדראביסל ארויסהאבן דעם בילד פון שפעטער און די

:ל פונעם איבערנעמען גאנץ סאטמארשרעקליכע דורכפא

די טיילונג פון אייראפע און ארץ ישראל

ח איז געווען א גרויסער שבת אין "שבת פרשת נח תשנא האט "שליט ק רבינו"היינט כ, דער סיגעטער רב, ירושלים

ק "זיך דעמאלט אפיציעל באזעצט אין ירושלים אלס אבדענען ז ז"נ איבערען יאר פון תש. סאטמאר ירושלים

אנגעגאנגען די מיטינגען מיט די דארטיגע הנהלת הקהילה און דער , ן ברך משה איבער די התמנות'און צוזאמען מיט

שבת . אנגעהויבן פארן אויף שבתים א האט"רבי שליטאיז אבער ער, און נאך, החודש איז געווען א גרויסער שבת

וען ווען אלעס איז שוין געו. צוריקגעקומען קיין ניו יארקאז גלייך איז געבליבען', וכדו, רבנות, תנאים, אויסגעארבעט

און . ח גייט ער זיך באזעצן דארט"נאך די ימים טובים תשנ .אזוי איז טאקע געווען

אין יענע צייט האט מען אנגעהויבען הערן מאחורי הפרגוד אז דער ברך משה וויל צעטיילן סאטמאר אין די לענג און

ישראל אייראפא און ארץ, דאס הייסט .נישט אין די ברייטאהרן ' ר. אהרן' און אמעריקע פאר ר, זלמן לייב' פאר ר

קעמפן מיט ציין און נעגל און געזען נישט האט זיך גענומעןוכל "דער . צוצולאזן אז עפעס זאל קענען צושטאנד קומען

האט אנגעהויבען ארבעטען אויפן " זה איננו שוה לי 'קאמפאני אין שפיץ פון ר" איחוד"די . גרעסטען טעמפא

אהרן און זיין יועץ פרטי האבן אנגעהויבען מאכען אלע

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

75 

, אהרן' סארט פלענער אז גאנץ סאטמאר זאל זיין אינטער ראון מטכס עצה געווען , סיי ארץ ישראל און סיי אייראפע

נח ' און ווי אזוי מען קען אפווישען דעם גרויסען שבת פנישט נאר דעם שבת , אין ירושליםוואס איז פארגעקומען

דאס איז דער יונגערער זון , נאר אויך דעם בעל השבת .פונעם ברך משה

לכבוד דעם האבען זיי אנגעהויבן צוגרייטן פלענער פאר א פון אנשי שלומינו חסידי סאטמאר אין " התוועדות"

דורך בנו הגדול , פונעם ברך משה" בשליחות" אייראפעאלס א כינוס וואס זאל דינען, ואלמ קרית י"ד ור"הגאב

' צו פארזיכערן ר, פאר גאנץ אייראפע און פארשטייט זיךמען קען נישט אוועקנעמען פון אים אהרןס מאכט און אז

.אייראפע

אהרן געפארן קיין ' איז ר, ח"שבת חיי שרה תשנ יודל, ווען זיין דעמאלטדיגער גבאי, מאנטשעסטער

און ער האט , דארט וויינשטאק האט חתונה געמאכטער איז שוין דעמאלטס נישט . התוועדות געמאכט א שבת

און יודל האט געוויסט אז ער , געווען אזוי נאנט מיט יודלעןגיייט פון דארט פליען נאך זייענדיג דארט ביי אים אין הויז

אבער וואס טוט מען נישט פאר . שווערע יארען 18פאר אהרן ' איז געווארען אז ר... אזא געטרייע מענטש ווי יודל

און דעמאלטס האט די ערשטע , וועט פארן צו די חתונה, "שבת התוועדות"אייראפע א - מאל געהייסן אין סאטמאר

א זאך וואס איז קיינמאל פריער נאכנישט געהאט געווען אהרן האט זיך באשטעלט ' און ר, אויף יענעם קאנטינענט

ער גאסט 'שובצעטלעך וואו מען זאל שרייבן אז דער חא קומט צו פארן "ק קרית יואל שליט"אבד הגאון הצדיק

.א"ק שליט"ר הגה"ק מרן אדמו"בשליחות אביו כ

" קאלטע קריג"און אזוי ווי עס איז נאך דאן געווען די עפאכע און משה האט זיך אפיציעל נישט אפען געקריגט

איז נישט געווען ווער עס זאל אויף דעקען , אהרן' מיט ראון עס איז נישט געווען ווער עס , "שליחות"פאלשען דעם

אהרן האט זיך ' זאל אויף דעקען דעם שלייער אין וואס ר .איינגעהילט

, אהרן איז געווען ביי די חתונה ביי יודל וויינשטאק' רדערנאך האט זיך אנגעהויבן די באזוכן ביי די רבנים און די

ון סאטמאר בית המדרש פ א קבלת פנים אין, פיקטשערסאהרן ' אויך איז ר. און א גרויסען שבת, מאנטשעסטער

וואו ער האט , קיין אנטווערפען געפלויגן אויף איין טאג געפראוועט א מעמד הנחת אבן הפינה פאר די נייע

, אויך באגלייט מיט כבוד, ת אין אנטווערפען"סאטמארער תפאמפע און פיקטשערס און מיט זיין יועץ פרטי אהרן

יהו דייטש וועלעכער איז געווען דער ארכיטעקט פון מתת .פארכאפען אלעס אין דער וועלט

*

, פרשת ויחי שבת, אפאר וואכען שפעטער יענעם ווינטער-חיים יהושע הלברשטאם דער רב פון סאטמאר' איז ר

און עס איז , מאנסי געפארן קיין לאנדאן אויף א שבת

קומט צו פארען ראומעטים געלייגט געווארען מודעות אז עוועגן דעם נייעם בית , ל"בשליחות חותנו מרן רבינו זצ

.המדרש אין מאנסי

און אויך האבן אלע , ער האט געהאט א געלונגענעם שבת ראשי הקהילה ומנהלי המוסדות פון לאנדאן אים

אויך איז אליעזר קעסטנבוים . אפגעווארט ביים עירפארטיף אליעזר האבן די און או, געפארן אינאיינעם מיט אים

ק "זכה להיות כשליח המלך מכ: "געשריבן די זעלבע מודעותנ לעיר "צ חדב"הגה א הלוך ונסוע ביחד עם"רבינו שליט

ווייל , דאס איז שוין געווען א עון בל יכופר ". הבירה לאנדאןאהרן און זיין ' געווען שונא נומבער איינס ביי ר אליעזר איזוואס מען האט געשריבן און יעדעס מאל, קאמפאני

האבן זיי עס , אהרן' אויף אן אנדערן ווי ר" בשליחות"אויך ווי א זלזול און און, אנגעקוקט סיי ווי א פגיעה

אהרן ' פון ר" בשליחות"ווייל אזוי ווערט די גאנצע , ליצנות .פורים אויך נאר א

, אהרן מיט זיינע מענטשען האבען געקריצט מיט די ציין' ר נאך די קריג נישט געווען איז, ווי שוין דערמאנט ,אבער

, האט מען נאר געשאלטן דעם רשע משה, אפיציעלשט פאר 'שיקט ר חיים יושע בשליחות כלומר פארוואס ער

' בלויז ר ווען יעדער ווייסט אז, זיין בית המדרש אין מאנסי .ן'ער שליח פון רבי'אהרן איז דער אמת

פיציעל ארויף אויף די חיים יהושע א' דעמאלט איז ר' ר ווייל , אהרן און זיינע מענטשען' ליסטע ביי ר שווארצע

דער טאטע לעבט , אהרן האט דאך געהאלטן ער איז אלעס, ער איז דער גאנצער זכות קיום פון סאטמאר, נישט שוין

האט נישט ממילא יעדע שאקל אין סאטמאר וואס ערגערעדט אפ, יעדע מסיבה, געוואוסט דערפון פריער

נייע בנינים פון , ישיבות ראשי, ער פון רבנות'התמנותוואס ער האט נישט געוואוסט פון , קהילות און מוסדות

האט ער און , אדער נישט מיטגעהאלטן אלע פלענער, פריער .מרידה קעגן אים זיינע מענטשן שוין געהאלטן פאר א

ווייל יעדע , און פאר דעם האט ער כסדר געהאט באמפסצ "סאטמאר וואס האט נישט נוגע געווען הגה עס פוןנייגעווען א אדער ער איז נישט"ק קרית יואל שליט"אבד

איז שוין געווען עפעס וואס איז קעגן , פארמישט דעריןוועבן שרעקליכע פינסטערע און משה מיט אליעזר, אים

.פלענער

*

אהרן געמאכט זיין שבת ' ח האט ר"פרשת בשלח תשנגעקומען צו וואו עס איז, ן וויליאמסבורגהתוועדות אי

אברהם ' יוסף בנימין וואזנער פון בני ברק און ר' פארן רדער אומשולדיגער נדבן פאר , טאראנטא שמואל גראס פון

נישט וויסענדיג דעם אמתן מאטיוו פון דעם " איחוד" ".איחוד"

, אהרן אין וויליאמסבורג' ביי יענעם שבת התוועדות פון רווען מוצאי שבת די ערשטע מאל א ריזיגע מסיבת גע איז

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

76 

". ראוז קעסל"אינגעלייט אין פון אפאר טויזנט, מלוה מלכהעס איז אויך געווען די ערשטע מאל וואס דער ברך משה

אבער די . געשריבן א בריוו פאר א כינוס פון איחוד האט, אהרונים זענען נישט געווען צופרידן פונעם בריוו

יל אינעם בריוו איז נישט דערמאנט געווארן ווי? פארוואסיעדער . נאר פון מוצאי שבת, פונעם שבת קיין איין ווארט

איז א האט געשמועסט אז משה גבאי זאגט אז דער שבתאויף דעם קומט נישט קיין , ן'חוצפה און א מרידה קעגן רבי

זיינע א מלוה מלכה פון א ראש ישיבה מיט, יא. בריוו .אבער א שבת התוועדות נישט. אט פשטדאס ה, תלמידים

ן 'דער גאנצער בריוו איז אלזא געווען אדרעסירט נאר פארקומען זיך צוזאם די תלמידים אין היות עס, מוצאי שבת

א צו א כינוס מלוה"אהרן שליט' צ ר"שפיץ פון בני הגהאון , דארף מען געדענקען לכו בנים שמעו לי, מלכה

הערט ביי די מלוה וואס מעןמיטנעמען אלע גוטע קבלות .מלכה

אבער עס איז, יענער בריוו האט זייער שטארק וויי געטאן ווייל מיט אפאר וואכן שפעטער , נאכנישט געווען די ענדע

א "ירושלימער רב שליט- ווען דער דעמאלטסדיגער סאטמארהאט דער ברך , געפארן אויף שבת שקלים קיין לאנדאן איז

ער האט און, שענערן בריוומשה געשריבן אסאך א ' ר(א "אז דער רב שליט, צוגעשריבן בכתב יד עטליכע שורות

.ביי אים אויסטערליש חביב און חשוב איז) זלמן לייב

אהרן ' שבת יתרו האט ר, אבער לאמיר גיין מיט א סדראיין וואך נאך , נאך א שבת התוועדות געפראוועט

געווען אין עס שבת יתרו קבלת התורה איז, וויליאמסבורג .בארא פארק

אין " שבת התוועדות"פונקט ווי דער שבת פרשת חיי שרה אפצואווישן די שבת נח אין מאנטשעסטער איז געווען

.איז יעצט געווען פארקערט, ירושלים

ווידער האט מען זיך אנגעהויבן גרייטן צו א נייעם שבת איןפון א איז געקומען צו פארן "דער רבי שליט, אייראפע

קיין לאנדאן אויף שבת, ירושלים וואו ער איז געווען רבצו גרינדן אן עקסטערן , בשליחות אביו הברך משה, שקלים

.באייראפע אפיס פאר מוסדות יטב לב

אהרן מיט זיינע מענטשען האבן ' אין די צייט ווען רהערליכע שבתים פון וויליאמסבורג גערעדט פון די צוויי

טייטלבוים צ רבי יקותיאל יודא"ז הגהאי, און בארא פארקדער אומאפיציעלער –ק סאטמאר ירושלים "א אבד"שליט

געפארן אין -אהרנס קאמפאני ' אין ר 1שונא נומבער זיין א יסוד און שטעלן לאנדאן אויף שבת שקלים ממנה צו

דער . ק"א הנהלה באייראפע פאר מוסדות יטב לב בארהויך ארום באזוכן אלע סאטמאר רב פון ירושלים איז א

ער איז אויך געווען גאסט , און ראשי הישיבות רבניםלטובת כולל רעדנער ביי די יערליכע מסיבה אין לאנדאן

בשליחות אביו דער נשיא מרן הברך משה , שומרי החומות. און ער האט דארט גענאסן פון כבוד מלכים ממש, ל"זצ

ן כאטש מען כאטש ער איז נישט געווען דער בנו הגדול או .האט מיט אלע מיטלען אים פרובירט צו באקעמפען

, אהרן מתתיהו דייטש, אהרן' וויפיל דער יועץ הפרטי פון רהאט פראבירט דעמאלטס צו צוימען דעם לאנדאנעם שבת

דער רבי . שקלים האט דאס פונקט קאפויער געארבעטהאט געפראוועט שבת שקלים אין לאנדאן אין א"שליט

און אויך , ראוד קלעפטאן קאמאן און קעזענאוו, ןביידע שולאון מוצאי , געהאלטן א דרשה שבת קודם קריאת התורה

א געלונגענע הערליכע מלוה מלכה פאר שבת איז געווען .מוסדות יטב לב

פארשטייט זיך אז סאיז געווען באגלייט מיט אפיציעלע מודעות מטעם הקהילה און מטעם המוסדות אין לאנדאן

איבעראל איז געשטאנען די ווייטאגליכע , פון יטב לב אוןזלמן ' צ ר"ן זון הגה'ווערטער אז דער רבי שיקט זיין חשוב

יונה האלפערט ' עס זענען מיטגעפארן ר, לאנדאן לייב קייןאון , טייטלבוים' ירמי 'בנציון געלבמאן מיט ר' ק און ר"משב

ד יאזשעף חיים דו' פון ירושלים זענען געקומען צו פארן רמשה חיים ' יוסף ראזענברג פון ירושלים און ר' ר', נתני פון

א האט געפראוועט א "דער רבי שליט. ווייס פון בני ברקע געסט פון 'געקומען חשוב אויך זענען, געהויבענעם שבת

משה פאשקעס ' ר, יוסף פרענקל פון לוגאנא' ר, אייראפעון מען האט א, אליעזר פרענקל פון גאלדערס גרין 'און ר

ס 'זלמן לייב' ר זענען"שוין אנגעהויבן שמועסן אז זיי .דער מצב האט אנגעהויבן אויסקוקן נישט גוט, "מענטשן

א האט"וואס דער רבי שליט, פרייטאג צו נאכטס נאך מנחה האט אויפגעטרעטן מיט א דרשה , ן עמוד'געדאווענט פאר

איבערגעגעבן א ק און האט"יונה האלפערט משב' ראון ער האט , ן דער ברך משה'פערזענליכען גרוס פון רבי

וואס דער רבי מיט ווארימע ווערטער דערציילט די שמחהווי ער איז זוכה צו זען , האט פון שיקן זיין זון קיין ירושלים

.ע רבנות'זיין זון האט אזא חשוב נחת אז

,אבער ווי געשמועסט איז נאך די קריג געווען אומאפיציעלא איז דא געקומען ווינטער "בער ווען דער רבי שליטדערי

געווען , ארץ ישראל קיין ניו יארק אויף א באזוך פוןדעמאלט א שטילע מסיבה אין בארא פארק פאר מוסדות

, זלמן לייב' אהרן און ר 'אין שפיץ פון האחים ר, יטב לבער רב האט דערציילט 'דער קרית יואל. ביידע האבן גערעדט

שוין אסאך מאל באזוכט די מוסדות אין ארץ האט אז עראיבערגעגעבן א ער רב האט'און דער ירושלימ, ישראל

באריכט פון די מוסדות וואו ער האט נארוואס .רבנות איבערגענומען דאס

אזוי אז דער קריג אויף אייראפע איז שוין געווען אויף א אהרן מיט זיינע ' אין אנווערפען האט ר. פולען טעמפא

נטשען געהאלטען אז דאס איז זיינס ווייל זיין זון איז מעאהרן ' אין ארץ ישראל האט ר. געווען דארט דער רב

זיין פאנצער אין בני חיים הערש מייזליש אלס' געהאלטן רחיים הערש איז געווען אנגעווייטאגט ווויל ער איז ' ר. ברק

און , א אין ירושלים"אלץ זיכער ער ווערט רב נאך רמ געווען. אויסגעלאזט מיט א גארנישט דא האבן זיך זיינע פלענער

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

77 

. י"אהרן אין א' ב געווען די הויפט שטאט פאר ר"איז בוואס דער רבי דער ברך , דעריבער איז געקומען צו א מצב

רב אין , געהאט א קינד אין ארץ ישראל משה האט און מען האט אים קיינמאל נישט, סאטמאר ירושלים

.קיין בני ברק געלאזט קומען

אהרן געמוטשעט ' מיט ירושלים האט זיך נאך ר" נאר"און די געלעגנהייט איז , געבן וויאזוי ער וועט זיך אן עצה

ווען , ט"געקומען א יאר שפעטער ביי די בר מצוה אדר תשנאיז געפארן קיין פלארידע און מסביר געווען דעם ברך ער

וועט פארן ער און, משה אז ער האט נישט קיין כחאון נאכדעם איז ער געפארן און זיך גענומען , בשליחותו

.במלוא מובן המילה אלע כיבודים

אהרןס' פארוואס ר, ממילא איז שוין פארשטענדליךקאמפאני האט אזויפיל כוחות אריינגעלייגט אין

אויספלאנירן די חתונה און דעם יובל העשרים יענעם יינמאל פאר אלעמאל ווייל דעמאלט וועט מען א, זומער

און ער גייט , סאטמאר רבי אהרן איז באמת' ווייזן אז ר .מען גייט עס נישט צעטיילן. איבערנעמען גאנץ סאטמאר

*

ח איז פארגעקומען די אפיציעלע עפענונג "ג בעומר תשנ"לעס איז פארגעקומען א גרויסע . פון די בנין עטרת אברהם

רט צום נייעם בנין פאראדע ווען אלע קינדער האבן מארשיאהרן איז נישט ' אבער ר. מיט די באטייליגונג פון ברך משה

און עס איז געווען א גאנצער פאליטיק . געווען געלאדענטאהרןס מענטשען אז מען האט אים דירעקט נישט ' פון ר

זענען זיינע , און אריה לייב בראש 82ווייל , גערופען .שונאים

*

אהרן אין דעם ' עענישען פאר ראיצט צו די פאזיטיווע געש .יאר

אהרן האט יענעם יאר אין חודש סיון חתונה געמאכט ' רווייניגער ווי א וואך דערויף איז פארגעקומען . זיין טאכטער

אהרן ' כינוס אין ארמארי און ר" קרן הצלה"דער גרויסער אויך האט חודש אייר . איז געווען פון די הויפט שפילער

" דער אידישער געדאנק"ן צו ערשיינען ח אנגעהויבע"תשנאהרןס מענטשען האבען ארויסגעגעבען כדי אים ' וואס רווייל דער איד האט דאס נישט גענוג געטון לויט , צו בויען

.מיר וועלען קורץ באשרייבען די דריי. זיינע געברויכען

ז סיון אין "די חתונה איז פארגעקומען מיטוואך בהעלותך טאהרן איז ' געווען די ערשטע חתונה זייט ראון איז , י"ק

און אין זיינע אויגען דער פאקטישער , געווארען מעכטיגצו די חתונה איז געקומען צו פארען דער זיידע פון . רבי

און אויך , ל"מ דושינסקי ז"חתן דער ירושלימער רב הגרימאיר בראנסדארפער ' האט זיך באטייליגט דער גאון ר

מען . ץ"ארען א יאר פריער א חבר הבדוועלכער איז געוו

' האט איינגערעדט פארען גאנצען סאטמארען ציבור אז ר .אהרן זענען מוראדיג נאנט' מאיר מיט ר

נאך אנהויב ווינטער ווען דער שידוך איז געשלאסן געווארן (גלייך אהרן מתתיהו דייטש, אהרןס יועץ פרטי' האט ר

און דער , זיין סיוןאז די חתונה וועט , גערעדט פון דעםווייל מען גייט מאכן , חתונה גאנער בית דין וועט זיין ביי די

איך וואלט מיך נישט געטרויעט . סיון' א יובל העשרים פון כצו שרייבען אז בלויז דאס איז געווען די סיבה פארן עצם

אבער טאמער עס וועט נאך אמאל דאס קראנט , שידוךט מוזען זיך אנכאפען אין א וועלען מיר ניש, ארויס קומען

.)מיר וועלן דאס קענען הערען שטייענדיג, בענקעל

איצט א שטיקל הקדמה צו די מכלומרשטע נאנטשאפט פון ז איז נפטר געווארען דער "כסלו תשנ. אהרן' מאיר צו ר' ר

נאך זיין פטירה האט זיך די חבריא . ל"תולדות אהרן רבי זעס איז געווארען צוויי נישט ממש צוטיילט אבער, צוטיילטשמואל יעקב האט זיך ' דער עלטערער זון ר. ס'חבריא

געעפענט א נייע חבריא און זיך א נאמען געגעבען תולדות דוד איז געבליבן ' און דער יונגערער זון ר, אברהם יצחק

.מיט תולדות אהרן

די דארטיגע פאליטיק האט אין יענע יארען געהאט א דער נייער תולדות . מאר אויךשטיקל אפעקט אין סאט

אברהם יצחק רבי איז געווען דער עלטערער זון און דערווייל האט דאס געוויזען אז נישט אלץ און נישט

אוון ווייל ער . אויטאמאטיש נעמט דער בנו בכורו איבעראהרן געוואלט אז ער ' איז געווען דער עלטסטער זון האט ר

ווייל דער , יגע פוינטאויך איז דא א זייט. זאל געווינעןתולדות אברהם יצחק רבי האט איינגעפירט גאר נייע

און ער , שיניום ביי זיינע טישען און בכלל אין זיין חסידותאון איז געווען , ב"איז געווען זייער נאנט צו וויזניץ ב

, באוויסט פאר א נישט אזא גרויסער קנאי ווי זיין ברידערז דער נייער רבי זאל זייער אהרן געוואלט א' ממילא האט ר

.מצליח זיין

דוד איז ' ר, אויך קומט צו דער פאקט אז דער יונגערער זוןער האט נישט . אהרן' בהחלט נישט געווען נאנט מיט ר

' געוואלט קומען באזוכען דעם סקול דיסטריקט ווען ראון עס איז באוויסט אז ער , אהרן אליין האט אים געבעטען

און , מאנסי-צו קאשוי און צו וויזניץ איז געווען נאנטאהרןס מענטשן אים זייער ' ממילא האבען ר, דערצו א קנאי .פיינט געהאט

ווי , י"ווידער משה גבאי מיט זיינע פאליטיקאנטען אין אהאבען , מענדל וואלערשטיין און אנדערע, אפרים שטערן

' ס טובה איז ענדערש אז ר'געהאלטען אז פאר סאטמארוואס דער . זאל מצליח זיין, ר יונגערער זוןדע, דוד

ירושלימער רב האט געהאלטען -דעמאלטסדיגער סאטמאראבער עס איז גרינג זיך פאר , איז אפיציעל נישט באקאנט

דוד ווי ' צו שטעלען אז ער איז געווען באקוועמער מיט רכאטש אפיציעל האט ער נישט , שמואל יעקב' מיט ר

דער איד האט מער . ע מחלוקהגענומען א זייט אין יענוואס פון דעם אליין , שמואל יעקב' דוד ווי ר' געבויעט ר

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

78 

אהרןס מענטשען געוויסט אז זיי מוזען האלטען ' האבען ר .שמואל יעקב' מיט ר

שמואל יעקב איז געקומען אין ניו יארק די ערשטע ' ווען ראהרןס מענשטען געפילט אז ער ' האבען ר, מאל אלץ רבי

אהרן און זיי זענען געלאפען ' ייערס און ער איז מיט ראיז זצו זיינע טישען און גערעט פון אים ווי פון א וועלטס

און , שמאל יעקב האט זיי נישט אויסגעשפילט' ר. ווינדעראהרן און צו זיינע ' ער האט זיך צוגעשטעלט צו ר

ער איז אין שפעטערע יארען איינגעשטאנען ביי . (מענטשעןכטאש עס האט אים שפעטער געקאסט א , אזנבערגיצחק ר

פרייז אז ער האט נישט געקענט באזוכען דעם ברך משה ב סאטמארן רב און ער האט נישט "און דעם נייעם וו

אבער ). געהאט די שטיצע פון א גרויסען טייל פון סאטמארשמואל יעקב האט אן ' אהרן און ר' דער שידוך מיט ר

און א , בלאז האט זיך צו בלאזען געהאלטען ביז דער זייפןשמואל יעקב ' יאר דערויף האבען זיי זיך פון ר 6-7

און היינט צו טאגס איז ער , צו ער פון זיי, אפגעשאקעלט . אייניג נאנט צו ביידע רביס

מאיר בראנסדארפער איז געווארען רב אין די ' און ווייל רעהאט אהרן אויטאמאטיש זייער ליב ג' נייע קהילה האט ר

, אהרן אויך' מאיר האט ליב געהאט ר' אבער צו ר. מאיר' ר .דאס איז נאך נישט אויף געוויזען געווארען קיינמאל

מאיר בראנדסדארפער איז שרעקליך מקושר ' דער שקר אז רח געווען אזוי גרויס אז קיינער "אהרן איז אין תשנ' צו ר

הזה עד היום . האט דאס אפילו נישט געקענט אפלייקענעןווייסט מען נישט וואס דער שקר פון דעם קשר האט

מאיר האט ביז זיין לעצטען טאג אויף די ' ר. באדייטעטאהרן און ' וועלט למעשה גארנישט דעליווערט פאר ר

אפיציעל איז נישט געווען עפעס וואס ער האט אפילו אהרן מער ווי פאר זיין ' איינמאל ארויסגעוויזען פאר ר

.ברידער

האט אין יענע , אהרן מתתיהו דייטש, רןס יועץ פרטיאה' ר' יארען געפאמפעט מיט דעם שקר פון דעם קשר אז אפילו ר

' אהרן אליין האט זיך געהעריג איינגערעדט אז ער מיט ראון עס האט געהייסען אין די גאס אז . מאיר זענען איינס

מאירן ' עס איז געלונגען פאר מתתיהו דייטש צו ברענגען ראהרן זיין נאנטסטער פריינט אויף די ' די חתונה פון ר צו

.וועלט

די חתונה

אהרןס מענטשען געלאזט וויסען ' ביי די חתונה האבען ראז זיי , אריה לייב גלאנץ, פאר דעם שונא נומער איינס

ווי ער פלעגט , דארפען נישט אז ער זאל אנפירען די חתונהי האבען נאר זי, ביי אלע חתונות נכדי הברך משה

שלמה קאהן אז ער זאל האבען די ' אלי' אויפגענומען רדאס האט געדארפט . מייק און אויסרופען וואס מען דארף

שיקען א מעסעדש פאר משה גבאי אז ער איז מער נישט אריה לייב . באלעבאס אין סאטמאר און נעקסט איז ער

און , האט טאקע נישט פארנומען קיין ארט ביי די חתונה

אז ער , מען האט אים אזוי ענג געמאכט דארט, רנאכמע .האט געמוזט אנטלויפן אינמיטן די חתונה

" פיעק"אהרן געווען אין זיין ' וויבאלד ביי די חתונה איז ראון דא גייט זיין ) איז הויך פונקט, פיעק אויף אידיש(צייט

און אויך , מאיר' אנוועזענד דער ירושלימער רב און אויך ראון , מענטעשן האבען אויפגעזאגט אריה לייבעןאז זיינע

ירושלימער -דער דעמאלטסדיגער סאטמאר, דער ברך משהאון אויך , וועלכער איז געקומען צו פארען צו די חתונה, רב

משה גבאי גייען דא איצט צום ערשטען מאל זען ווי אהרן געווען ' איז ר, אהרן און זיין ארמיי איז' מעכטיג ר

ער גייט ווייזען פאר זיי ווער ער . נליך הייפעראויסער געוועאון די חתונה גייט זיין פיל , איז און ווי שטארק ער איז

.העכער ווי למעלה מן המשוער

אהרן האט דאס ' עס איז מיר נישט באקאנט ווען רצו ווער עס האט אים געגעבען די עצה אז מיט , אפגעמאכט

ף און א בעל דעם וועט ער זיך אהערשטעלען אלץ א תקיאלץ א פירער און אלץ א קנאי איינס אין דער , יכולת, אבער בלויז עטליכע מינוטען אינעם קבלת פנים, וועלט

האט , ד"וואס איז פארגעקומען אונטען אין זאל פון ביהמ, אן די ברילען מחמת גרויס ערנסקייט, אהרן' זיך ר

ומען ספאנטאניש אויף געשטעלט פון זיין פלאץ און זיך גענשייגעץ הער אויף צו : שרייען מיט אום באנימענע קולות

עס איז א ערנסטער ! טראגטס אים ארויס! כאפען בילדערמען וועט נישט כאפען קיין , דער טאטע זיצט דא, זמן

אז ער וועט , און לאזט וויסען פארען גאנצען ציבור. בילדערעס . נישט לאזען כאפען קיין בילדער ביי די גאנצע חתונה

ער האט געמאכט איבערקערענישען ! איז א חוצפה נוראהאזוי ווייט אז דער ברך משה , צוויי מאל ביי די קבלת פנים

.האט אים שוין געהייסען אויף הערען צו שרייען

די שעפסען זיינע האבען הנאה געהאט ווי גוט דער נייער עס האט אים געמאכט אויסזען ווי א . גאנג ארבעט זיך אויס

איינער וואס וועט שרייען ווען עס טוט , א פרומער, יקנא. און יעדער האט געזען אז ער מיינט עס ערענסט, וויי

אויסער זיינע פריוואטע יועצים און דער , פארשטייט זיך .ברך משה מיט משה גבאי

די קנאות און הייפערדיגע שטימונג האט אנגעהאלטען די אויך ביי , צושריגעןביי די חופה האט ער זיך . גאנצע נאכט

ביי די טענץ און אויך ביים מצוה , די סעודות החתונהער איז געווען אויף א מיסיע קעגען בילדער די . טאנץ

און מען מוז פארשטיין אז עס האט נאך דאן . גאנצע צייטדער בליק , נישט עקסיסטירט קיין איין בילדער מאגאזין

האט נאך נישט דער איד , האט דאן אויך נאך נישט געלעבטאון קיין בלאט איז אויך , געהאט די העזה צו לייגען בילדער

אויך איז דעמאלטס נאך נישט געווען די . נאך נישט געוועןווי היינט און קיין " דידשיטעל קעמרעס"יארען פון

די אלע בילדער מאכערס . אויך נישט" טעלעפאן קעמרעס"ען געקומען זענען געווען געדינגענע מענטשען וואס זענ

.און פאר גוט געלט, כאפען בילדער פאר געלט

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

79 

ווער האט ? ווער האט זיי געדינגען, שטעלט זיך א פראגע? און פארוואס האט מען געכאפט די בילדער? זיי באצאלט

די תירוץ קומט אין די פאראגראפען ווען איך וועל שרייבען ".אידישען געדאנק"פון

ן ניטאמאל אונטערגעהויבען אהר' ביי די חתונה האט זיך ראון . ווען הרב דושינסקי איז אריינגעקומען צו די חתונה

ט פון דעם "הרב דושינסקי האט אפגענומען מז, נאכמעראויפן וועג גייענדיג צו זיין פלאץ אין , גאנצען אויבען אן

אהרן און ' און ווען ער איז אן געקומען צו ר, מיטעןאהרן נישט אויפגעשטעלט 'האט זיך ר, געגעבען די האנט

נאר אים , און נישטאמאל זיך אויס געדרייט אויף זיין זייטאין די זעלבע צייט , צוריק געגעבען די האנט ריק ווערט

ווען דער ברך משה האט יא אפגעגעבען דעם גרעסטען דאס האבען געזען אלע הרב . כבוד פאר הרב דושינסקי .דושינסקיס מענטשען

שוין חתונה געמאכט אין קרית יואל אהרן האט' כאטש ראון דאס איז געווען זיין , דריי קינדער פאר די חתונה

דאך האט מען ביי יענע חתונה געפילט אין , זעקסטע קינדערשטע מען האט געבויט דאס, סטעווע'די לופט די רבי

אהרן איז ' און ר, ן עסן'מאל א שאטער ספעציעל פאריילן מזל טוב פאר יעדן ט ארומגעגאנגען ביי די סעודה

מתתיהו דייטש מיט נאך אהרןס יועץ פרטי אהרן ' ר. איינעםביז ' האבן באגלייט די מערכה פון א" שוויצערס" צענדליגער

.הצעיר אז עס זאל קלאפן מיט די רביסטעווע פונעם רב' ת

אין מיטען די חתונה איז פארגעקומען דער קלימאקס פון די מאיר האבען זיך ' ן בעסטער פריינט ראהרן מיט זיי' ר. נאכט

מען האט געזונגען א . ד"געשטעלט טאנצען אין מיטען ביהמס 'משה ארי' ר", ספעציעלען פאראויס באשטימטער ניגון

מען האט געמאכט א ריזיגע רינג ספעציעל איצט אז ". ניגוןמשה גבאי זאל גוט זען דעם געהויבענע טאנץ און ער זאל

ד איז געשפרינגען אין די ליפטן מען "דער ביהמ. פלאצעןהאט געטאנצען אין די הייך ארויף און אראפ וויאזוי מען

אהרן מיט זיינע ' אבער וויבאלד ר. טאנצט מיט דעם ניגוןמענטשען האבען געלייגט צו א גרויס געוויכט און גרויס

האפענונג אויף דעם טאנץ אז דאס וועט ווייזען זייער מאיר ' ר. האט דאס נישט געקלאפט ,ספעציעלע נאנטקייט

ער איז פשוט . האט נישט געוויסט וואס מען וויל פון איםאהרן האט ' נישט געוואינט געווען צו טאנצען וויאזוי ר

' און קיין גבאים מיט וועם ר, יעצט געוואלט טאנצעןאהרןס מענטשען זאלען דאס אפשמועסען פון פאראויס

וואלט ער , אפילו ווען יא און, האט ער דאך נישט פארמאגטדאס סיי ווי נישט אנגענומען ווייל ער איז דאך געווען א

האט דער טאנץ אנגעהאלטען בלויז , ערנסטער מענטשאהרןס ' מאיר האט אפגעלאזט ר' און ר, עטליכע מינוט

וויפיל . הענט און זיך צוריק געגאנגען אויף זיין פלאץ, געוואלדיגען טאנץפלענער עס איז נאר געלעגען אין דעם מאיר האט נישט ' ר. האט זיך אויסגעלאזט מיט א בוידעם

.מיט געארבעט

דער אידישער געדאנק

נישט לאנג נאך די חתונה איז ערשינען דער אידישער דארט איז געווען באשריבען די חתונה מיט אלע . געדאנק

. סארט גוזמאות וואס דער ווערטער בוך פארמאגט נארינט איז דער ממלא מקום פון דעם אידישען דער בלאט הי(

געדאנק און היינט קען מען ליינען די אלע נארישע גוזמאות דעמאלטס האט דער אידישער .) וועכענטליך אין בלאט

ד "גאב: "אהרן' געדאנק געגרינדעט א נייעם טיטול אויף רעטליכע יאר שפעטער האט דער בלאט ". מ קרית יואל"ור

ק מרן "כ: "אהרן' ן טיטול פאר רגעגרינדעט א אנדערע .ע"ל. ק"און היינט האלט מען שוין ביי הגה, "ד"הגאב

און אויך האט דער אידישער געדאנק פארמאגט צענדליגער זיי האבען דאך געוויסט דעם אמת . בילדער פון די חתונה

מיינט נישט עכט ערנסט די מלחמה אקעגען " דער רב"אז ישען געדאנק זענען דאך די רעדאקציע פון איד, בילדער

' געווען ביי די מיטינגען ווען מען האט אפגעמאכט אז רממילא האבען זיי , אהרן זאל ביי די חתונה ווערן א קנאי

דאך לכתחילה געוויסט און טאקע אנגעזאגט פאר די אהרן וועט שרייען אבער זיי זאלען ' בילדער מאכער אז ר

און זיי . נישט עכט ווייטער כאפען ווייל דער רב מיינט עסהאבען אריינגעשטעלט בילדער אין אידישען געדאנק

איצט פארשטייט מען שוין אויך ווער עס האט . לרחצהבאשטעלט די בילדער מאכער און ווער עס האט זיי

.באצאלט

אויך האט דער אידישער געדאנק איינגעפירט א נייעם האט זיי האבען אויסגעשניטען יעדען בילד וואס. געדאנק

משה דער גבאי איז אין די אידישע . געהאט משה גבאידאס איז . געדאנק נישט געווען בבל יראה ובבל ימצא

אהרן מיט זיינע מענטטשען האבען ' געווען אזא גוטס אז רגעהאלטען פאר זיכער אז אט אט אט אט אט קומט משה

אהרןס פיס און בעט זיך איבער און זאגט ' גבאי פאלען צו ר .אהרן' ער ווארפט זיך אינטער ר צו אז

דאס אז משה , דאס אז משה גבאי איז נישט אזוי בעיבישאינטרעסירט די בילדער ווי פאר יעדען נארמאלען מענטש

. איז זיי פשוט נישט איינגעפאלען, העכער די פערציג

' אז ר, איך האב באקומען אין אישי פון איינעם קראנט(ן געדאנק און באטראכט אהרן האט געליינט דעם אידישע

יעדעס בילד פון אלע זייטען און זיך געהאלטען ביי די זייטען ווי גוט מען האט אפגעטאן פאר משה גבאי אז מען

און אויך האט מיר . זעט אים נישט אויף קיין איין בילדיענער פארציילט אז הרב דושינסקי איז נישט געווען אויף

איז געפארען צו זיין ער. שבת שבע ברכות אין קרית יואלפרייטאג פאר . טאכטער א אלמנה וואס וואונט אין נייטרא

אהרן ' האט ער אפגעגבען א באזוך ביי ר, ער איז געפארעןביי יענעם באזוך האט געבליצט אן אויפהער און . אין הויז

נאר עס האט אויסגעזען , אהרן האט גארנישט געשריגען' רדושינסקי האט זיך און הרב. ווי ער האט גאר הנאה

אז , אויסגעדרוקט אויפן ועג צו איינעם פון זיינע נאנטעאינטרעסאנט ער האט נישט געשריגען ווען מען מאכט ביי

.)אים אינדערהיים בילדער

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

80 

האפענטליך וועל איך קענען פארשאפען א קאפיע פון די ( אויב . און איך וועל עס ארויפשטעלען, אידישע געדאנקביטע מיר שיקען אין אימעיל , אסאיינער האט ד

farmaglich@gmail.com (

יובל העשרים

איז , איין טאג פאר די חתונה, בהעלותך' דינסטאג פפארגעקומען דער גרויסער קבלת פנים אין וויליאמסבורג

' ר, משה שטערנבוך' ר, יעקב בלוי 'ר, ץ"פאר די חברי הבדמאיר בראנסדארפער ובראשם דער ' ר, משה האלבערשטאם

ביז צום פליגער זענען צוגעלאזט . ל"ד הרב דושינסקי ז"גאב 'ד סאטמאר ר"אהרן און דער היינטיגער ראב' געווארן ר

ישראל חיים מנשה פריעדמאן און די איידימער פונעם ץ ערשט געפארען "י חברי הבדפון עירפארט זענען ד. ד"גאב

וואו דער ברך משה האט זיי ,צום בית המדרש ברך משהנתן יוסף ' צ ר"דארט איז געווען הגה. מקבל פנים געווען

ד אבני שלמה חבר וועד הרבנים פון קרן "אב מייזעלסליפא ' ח ר"ר פון קרן הצלה הרה"און דער יו, הצלה

.וחשובי הרבנים און נאך מנהיגי קהילות ,ה"לעפקאוויטש ע

פון דארט איז דער רבי אינאיינעם מיטען בית דין ארויס גאס צום גרויסן סטעידש אויף בעדפארד עוועניו אויף די

צום . וואו עס האט זיך באטייליגט טויזנטער מענטשען, ל"ז סענדר דייטש' ערשט האט גערעדט דער ראש הקהל ר

ין איידעם זי און אין נאמען פונעם ברך משה האט גערעדטאהרן ' דאס האט ר. רבי חיים יהושע דער רב אין מאנסי

ווייל , נישט אויסגעהאלטען און אויך נישט זיינע מענטשעןזיי האבן געוואלט מען זאל קענען איבערשפילן די

התייסדות קרן הצלה און שנת , פריערדיגע צוויי מסיבותר וואו דער ברך משה איז געווען דער הויפט רעדנע, העשר

ד "אב ץ"מנשה כ' דערנאך האט גערעדט ר. ביים קבלת פניםמשה הלברשטאם און ' נאכדעם האבן גערעדט ר. פריימאן

' צום סוף האט גערעדט הגאון ר. מאיר בראנדסדארפער 'רץ אנטווערפען היינט "דומ א דעמאלט"ווייס שליט' טובי .ד ירושלים"גאב

' אט שוין רביי דעם גרויסען עצרת אין ארמארי געביידע האהרן יא גערעדט און ער האט זיך אויפגעטאן מיט א

פון קרית יואל אליין : "דראמאטישען טאן און געפאמפעטאריינגעקומען איבער א מיליאן דאלער פאר קרן איז

סטעיט אוו די "זיין דרשה איז דעמאלט געווען די "... הצלה זמען האט דעמאלט געשמועסט א, ביי די אהרונים" יוניאן

יעקב בלויא האט זיך נאכדעם ' צ ר"דער חבר הבידאזא דרשה מלא שוין לאנג נישט געהערט: אויסגעדריקט

!שחצנות

*

ח איז דער ברך משה געפארן צום ישמח "זומער תשנ . יארצייט מיט אלע זיינע קינדער ס'משה

יואל פרשת פנחס איז פארגעקומען א מסיבה אין קריתוואס האט אויך , ץ ישראלפאר מוסדות יטב לב אין אר

, ן ברך משה צו די נסיעה'פאר געדינט אלס א מסיבת פרידהפנחס דוד 'ר, ר"און דער יו, עס איז געווען א מלוה מלכה

האט דעמאלט געזאגט אז עס איז א ריכטיגע , ה"שווארץ עביי יענע מסיבה האט . מען באגלייט דעם מלך "מלוה מלכה"

האט ער די ערשטע עמאלטאון ד, אהרן גערעדט' אויך ררעדנדיג וועגן די מוסדות יטב לב אין ארץ -מאל דערמאנט

בעסער עס איז געווארן זינט מען האט ווי - ישראל און מיין ,אויפגענומען מיין ברודער אלס רב אין ירושלים

חיים הערש מייזליש אלס ראש ישיבה אין בני ' פלומעניק ר .ברק

ווייל ביז דעמאלט , אהרן' פון ר" מואוו"עס האט געהייסן א נאכנישט געוואוסט וויאזוי מען הענדלט דעם האט מען, געווען פעסט די קאלטע קריג איז דאך שוין, ירושלים

אבער איצט ווען . אבער עס איז נאר געווען אומאפיציעלמוסדות יטב לב און ער האט ער האט געהאט א דינער פאר

און זיך, עבראכן די אייזהאט ער ווי דורכג, געמוזט רעדןאנגענומען אז זיין ברודער איז רב אין , מכניע געווען

אז אין בני ברק , וועי א פליק- די- ביי און געגעבן, ירושלים .בין איך בעל הבית

איידער דער רבי איז ארויס געפארען פון קרית יואל צום צאתכם לשלום פון איז געווען א ריזיגער, עיר פארט

עזריאל און דער ' און ר, ינדער און בחוריםהונדערטער ק .גערעדט ברך משה האבן

, חיים אהרן געזאגט תהלים ביים עצי' אין סיגעט האט רט און ביים ייטב "זענטער רב האט געזאגט ביים קדושת יו

וועלכער איז שוין געקומען פון א"לב האט דער רבי שליט .געזאגט פארן עמוד, ירושלים

פארגעקומען די געשיכטע ווען דער ברך ביי די נסיעה איזאהרן און אים ברבים ' משה האט זיך אויף גערעגט אויף ר

דאס איז געווען אויפן באס אין . דערלאנגט א פסקאון כידוע איז דער ברך משה געווען ביי די , אונגארען

, א קלייניקייט. נסיעות זייער פארמאכט אין זיינע מחשבותן זיינע עלטערען וואס האבען אים ער גייט אויפן ציון פו

און . איבערגעלאזט א קיילעכדיגען יתום ביי די עלעף יארדא אונטער אים זיצט זיין פופציג יעריגער זון און פלוידערט . הוילע שטותים פאר שעהן און דערצו אויפן העכסטען טאן

איך וועל נישט שרייבען וויאזוי ער האט ארויסגעקוקט פון (יעדע ראיה און אפילו זיך צוריקגעדרייט צו פענסטער ביי

ווייל דאס קומט אריין ביי די ענין , קענען נאך אביסעל זעןוואס מעגליך וועט נישט געשריבען , פון זיין יראת שמים

ווערען די מאמרים , ווייל ווי מען הערט, ווערען באריכותגעליינט דורך אלע בחורים און עס איז נישט

שרייבען וואס זיי טארען בהחלט נישט אויסגעהאלטען צו קען אוועק הרגענען , אהרןס נישט יראת שמים' ר. ליינען

ע וואס דער בחור "טיעפס פון רבין זי- ם תורות"אלע שובבי .)ל"רח, האט זיך אנגעהערט

פלולצינג דרייט דער ברך משה צו זיין פופציג יעריגען קינד פאר צוויי , הדו שוט: און הייבט אן שרייען) תרתי משמע(

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

81 

האסט נישט וואס . מינוט אין א צי קאנסטו נישט שווייגעןזאג א קאפיטל תהילים און האלט דיינע שטותים , צו טאן ! ביי דיר

*

, אהרן נישט געווינען קיין סאך' פון די דריי נפטרים האט ראהרן נישט ' ווייל זייערע ממלאי מקומות האט ר

ערישט אז ער וועט כאטש ער האט זיך ג, אריינגעלייגטאיצט קענען זיך אריין שטעלען אין א פאזיציע צו קענען זיך

אהרן האט זיך גערישט ' ר. פארפעסטיגען אין וויליאמסבורגאז ענדליך וועט ער קענען אריין לייגען זיינע ביידע פיס אין , גרעסטען מוסד פון סאטמאר און פון דארט ביז ווערען רבי

.ן שפרינגאיז שוין בלויז א קאצע

ער האט זיך גערישט אז יעצט וועט ער שוין ענדליך קענען אריה לייב גלאנץ און , פטור ווערען פון זיין גרעסטען שונא

און ער וועט אריין שטעלען זיינע 82אים פארווארפען פון ב "מענטשען און אזוי וועט ער אויטאמאטיש ווערען בעה

. געגארעט צו וואס ער האט אזוי, אין וויליאמסבורגדערווייל האט . נאר דער ברך משה, נישט ער, אנטשולדיגט

אהרן און האבען ' די הנהלת המוסדות נישט געפרעגט ר' נאר ר, נישט אריין געשטעלט קיינעם פון זיינע מענטשען

אברהם לעפקאוויטש איז געווארען דער מנהל המוסדות אהרןס מענטשען האבען אויף דעם געשאלטען ' וואס ר

און עס ווערט " שונאים"ייל ער איז דאך געווען פון די ווענדליך מקוים די שרעקענישען אז משה גבאי גייט צוריק

ו אב אין קרית "יענעם יאר כ. גוט ווערען מיט די שונאיםגאנצן בית יואל האט משה גבאי שטיל געמאכט דעם

אברהם לעפקאוויטש פונעם ' המדרש און ארויפגערופען ראויבענאן נעמען שיריים פונעם ברך ביז צוםאנדערן עק

אהרן מיט זיינע מענטשען זענען געווען געפערליך ' ר. משה אויפגעקאכט אז אברהם לעפקאוויטש איז נאר א

און עס מיינט באמת אז אליעזר קעסטנבוים , קאוועראפזיי האבן געשאלטן פארוואס . נעבעך. גייט זיך אריינריקן

און אפיציעל ,עפקאוויטשמען נעמט אריין אברהם לן 'ן רבי'געזאגט אז עס טוט זיי וויי ווייל ער איז א שונא פאר

ע סיבה 'אבער די אמת. און ער איז פון די רביצינס מענטשןאהרן האט ' געטאן איז ווייל ר האט זיי אזוי וויי'פארוואס ס

זיך דערזען אז דעם טאג אויף וועלכן האט זיך שוין אזוי און דערווייל זענען , י ציין איז אנגעקומעןלאנג געשארפט ד

.אלע זיינע חלומות זיך צורינען

אין קהל זענען געווארען בערל פרידמאן און יאנקל כהנא וואס דאס האט זיך שפעטער ארויס . פרעזידענטען- קא

אהרן ' געשטעלט צו זיין א צייטווייליגען געווינס פאר רדערויף ווייל בערל מיט אים האבען דעם ווינטער

.קאנספירירט ווי אזוי איבער צו נעמען סאטמאר

האט , ליפא שווארץ אין ירושלים' בנוגע איבערצו נעמען ראהרן געוויסט אז זיין ברודער וועט אריינלייגען זיינע ' ר

מענטשען ווייל ער איז דאך געווען רב דארט און די הנהלה . טשעןזלמן לייבס מענ' דאהי איז דאך שוין געווען נאר ר

, יצחק ראזנבערג איז שוין נישט געווען אין מוסדות יטב לב .זייט אנשיל שווארץ איז געפלויגען פון מנהל אין ירושלים

*

ד ביז נאך "איצט איז געענדיגט געווארען די יארען פון תשנאהרןס פערסאנאלעטי איז שוין אויך באשריבען ' ר. ח"תשנ

וועט זיין געשריבען , אין די קומענדיגע מאמרים. געווארען' פארוואס טאקע האט אזא סארט שוואכקייט ווי ר, איבער, ליינען, מענטשען וואס זענען אלעס גרייט צו הערען, אהרן

.ה"אי. מיטמאכען און משוגע ווערען פאר אים

איך האב אנגעהויבען דעם פריערדיגען מאמר מיט די ח איז געווען א היסטאריש יאר אין "תשנ: ווערטער

האט געבושעוועט אין " קאלטע קריג"ווען די , אטמארס .גרויסן

אז צוויי לאגערען זענען אין א קריגס , א קאלטע קריג מיינטדאס מיליטער איז גרייט אויפן העכסטען , צושטאנדמען , אבער, מען איז באוואפענט ביז איבער די נאז, לעוועל

לען מען גייט נאך נישט ארויס אין א פו. שיסט נאך נישטווייל ביידע לאגערען האלטען זיך , און די סיבה איז. קריג

. צוריק פאר א געוויסע סיבה

ט געווען אין א "ו ביז פסח תשנ"סאטמאר איז פון תשנאהרן מיט ' ר. ה.ד, ביידע לאגערען. קאלטע קריג צושטאנד

, אלסן כבוד פון ברך משה, און משה גבאי, זיינע מענטשען . אבער נישט ממש אפען, יגזענען געווען אין קר

אהרן האט זיך באוואפענט מיט מענטשען וואס האבען ' ראים געגעבען עצות אז ער זאל שוין איצט פארכאפען די

צו , און משה גבאי האט זיך באוואפענט מיט דעם, מאכטאהרן ' און ר, דער רבי איז געזונט, ווייזען אז דער רבי לעבט

".רבינו בחיי"איז

אט געקענט טאן מער און שטערקערע שריט ווי אהרן ה' ראהרן איז געווען גרייט צו טאן אלעס ' ווייל ר, משה גבאי

און משה גבאי איז געווען באגרעניצט ווייל , אין דער וועלט' ר. ס כבוד'ער האט געמוזט אכט געבען אויפן ברך משה

אהרן איז ארום געפארען אין די גאנצע וועלט מיטען שקר אבער משה גבאי האט , אטע האט אים געשיקטאז דער ט

דאס נישט געקענט פארלייקענען ווייל עס איז געווען א שטילער קריג און כדי נישט צו פארשעמען דעם ברך משה

האט ער נישט געקענט זיין דער וואס זאל אויס שיסען דעם מיט דעם וואס ער וועלט ארויסגעקומען , ערשטען שאס .איז א שקרן וכזבןאהרן ' עפענטליך אז ר

אהרן מתתיהו דייטש האט אפען , אהרןס יועץ פרטי' ראהרן האט דאס ' גערעדט מיאוס אויפן ברך משה און ר

און טראץ דעם האט ער אנגענומען , געהערט און געוויסטראט און געטון אלעס וואס ער האט אים " שלעכטע"זיין

מיט משה גבאי האט נישט געקענט ארויסקומען . געראטעןווייל קיין גרעסערער , די פאקטען אפען פארן גאנצען ציבור

ווי דאס אז זיין , בזיון פארן ברך משה איז נישט פארהאן

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

82 

וועם ער פאלגט און טוט אלעס , זיןס נאנטסטער מענטש .רעדט אויפן רבין פרעך און שמוציג, וואס ער וויל

ץ אהרן זאל אלעס אן נעמען וואס דער יוע' אין ארדער אז רהאט אבער געמוזט געשען עטליכע , פרטי הייסט אים

.פאקטארען

אהרן האט זיך ארויסגעצויגען ' נישט לאנג נאכדעם וואס רהאט זיך יודל וויינשטאק , מ"תש, קיין קרית יואל

ער איז געווען דער . איבערגעגעבען פאר אים בלב ונפשאיינציגסטער געטרייער מענטש וואס ער האט געהאט אין

.יארען יענע

קרית יואל איז אין יענע יארען געווען זייער פיינטליך אהרן און דער יודל האט פאר אים אלעס ' געשטימט צו ר

געהאלפן , געטראגען און געברענגט. אין דער וועלט געטוןער האט אים פארשאפט . ענדלאז בייטאג און ביינאכט

געארבעט אז מענטשען זאלען קומען דאווענען אין , געלטאון אויב עס . ד און אלעס וואס פעלט זיך אויס"זיין ביהמ

מען . האט זיך אויסגעפעלט האט יודל אים פיזיש געהיטעןאהרן נישט ' קען רואיג זאגען אז ווען נישט יודל וואלט ראון עס קען . געקענט אנקומען צו ווי ער איז אנגעקומען

. ואלאהרן ארויסגעפירט פון קרית י' זיין אז מען וואלט ר .אזוי פארפיינטעט איז ער געווען אין יענע יארען

אהרן האט זיך ארום גענומען מיטען יועץ ' אבער ווען רווער , אהרן' איז געווען די ערשטע ראט זיינע צו ר, פרטי

די סיבה דערצו איז געווען ווייל יודל איז . פטור פון יודלעןו "תשנווייל ביז . געווען צו א שטארקער ברך משה מענטש

אהרן נישט געהאט די גאטס ארויס צוקומען ' האט דאך רווייל זיין , אין דער עפענטליכקייט אז ער וויל שוין אלעס

אבער ווען ער האט . טאטע איז דאך געווען פאלקאם געזונטער , אפגעמאכט אז זיין טאטע ליגט שוין אויפן טויטען בעט

מוז , יבען בויעןמוז ער זיך שוין אנהי, איז שוין זייער שוואךאבער , מוז ער שוין אלעס פארכאפען, ער שוין ווערען רבי

, וויבאלד יודל איז געווען גאר נאנט צום רבין און צו משהןמוז ער קודם פטור ווערען פון אים ווייל יודל וועט זיך .ארויס שטעלען קעגן ארויסגיין אין קריג מיטען טאטען

וואס עס , קאנטע חידהעס איז פארהאן אין די וועלט א באאבער דא ווייזט זיך ? די איי אדער די טשיקען, קומט פריער

אהרן איז געווען דער ' ארויס קלאר און באשיינפערליך אז ראגרעסאר כאטש ער איז אפילו נישט געווען אין א געפאר

ער האט איין טאג באשלאסען אז עס . פון עפעס אנווערעןעט אלעס טון אין דער וועלט איז שוין זיין צייט און ער וו

און אויף דעם האט משה רעאגירט , דאס צו פארזיכערען .כדי אפצו שוינען דעם כבוד פון ברך משה

ו געוואלט "אהרן שוין אין תשנ' פארוואס האט באמת רפארוואס האט האט ער נישט ? פארכאפען די מאכט

די ? געקענט ווארטען אויף די מאה ועשרים פון זיין טאטעפארוואס האט ער געהאלטען , יא גייט נאך פיל טיפערקש

פארוואס קומט זיך נישט פונקט ? אז אלעס קומט זיך אים

אזא חלק פאר זיין ברודער וואס האט אויך געהייסן אין ?איינע פון די זין וואס זענען ראוי צו ווערען רב, סאטמאר

אבער צו פארענטפערען די אלע קשיות מוז מען אנהייבען , אהרן' ווי האט ר: די שטערקסטע קשיא פון אלעםמיט

אפגערעדט , ב"א פשוטער בעה, אפילו אלס א פשוטער אידאון אפגערעדט פון דעם צוקונפטיגען , פון א רב מפורסםגעקענט זיך צוזאם זעצען מיט יונגע , סאטמארער רבי

אומבאלערענדע און , ווילדע מענטשען, יועציםמאכען פלענער אויף נאך די אומבאזעצטע פארשוינען און עס איז דאך אזאנס קיינמאל ? מאה ועשרים פון זיין טאטע

עס איז נאך קיינמאל . נישט פארגעקומען ביי ערליכע אידעןנישט פארגעקומען ביי קיין שום רבין אויף דער וועלט אז

דער זון זיינער האט זיך ארום גענומען מיט מענטשען וואס , זיין טאטע איז א פארגאנגענהייט זיי זאלען אים ראטען אז

זיין טאטע איז שוין נישט ביכולת צו פירען און ער דארף זיך ? שוין אנהייבען אריין שטופען אומעטים

אהרן ווייסט אז איין ברודער זיינער איז אויך ' און ווייל רמוז ער שוין אנהייבען , ראוי און קען אויך ווערען רבייקלעך און מיט אלע סארט פלאנירען מיט אלע סארט שט

ו גארנישט "פאלשקייטען זיכער צו מאכען אז יענער זאל חזייט קין האט געהרגט הבלן ווייסט מען נישט פון ? האבען

א ברודער וואס האט געוואלט אז די גאנצע וועלט זאל זיין ווייל אפילו די מלכים וועלכע האבען . בלויז זיינס

ס נאר געווען צו אומגעברענגט זייער משפחה איז דאאבער צו זיין איין , אויף איין לאנד, קעניגען אויף איין פלאץ

מענטש אליין אויף די גאנצע וועלט און אומברענגען סיי נא ווי , איז נאר געווען ביי קין, ווער עס וויל נאר לעבען

?אהרן זאל דאס וועלן נאך קאפירען' קען זיין אז ר

טפערען די אלע קשיות איך וואלט באמת נישט געמוזט ענ, ווייל עס איז נישט מעגליך עס צו ענפערען אנדערש ווי

ווי יעדער , אהרן נישט געגלייבט' ליידער ליידער האט ר. אז זיין טאטע וועט דערלעבען משיח צדקינו, ערליכער איד

און , ער האט נישט געהאלטען אז משיח גייט אט אט קומעןממילא וועט זיין , מעןאז משיח גייט נישט אזוי שנעל קו

טאטע נפטר ווערען ווי עס איז דער סדר העולם אז דור דאך " ער"און אז זיין וועט נפטר ווערען מוז , הולך ודור בא

איבערנעמען ווייל ער איז דאך א מענטש וואס באשטייט ".זיך"און " מיך, "איך"פון בלויז

, ארשויןפ" זיך"און " מיך, "און ווייל ער איז אזא סארט איךהאט ער געקענט אננעמען אלע סארט פאריקטע ראט פון

אז מען מוז , זיין יועץ פרטי אז יודל וויינשטאק מוז פליעןאון אז מען מוז שוין אלעס " בשליחות"אנהייבען פארען

.אלעס איבערנעמען

, "זיך"און " מיך, "און אז א מענטש באשטייט פון בלויז איךען און נישט קיין שכל צו פארמאגט ער נישט קיין טאט

.היטען אפילו אויף זיין אייגענעם כבוד און רעספעקט

און באמת ווייסט מען נישט וואס דער פלאן פון ברך משה פ נישט וואס "עכ, קיינער ווייסט נישט. ו"איז געווען תשנ

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

83 

צו דער ברך משה האט , עס איז ידוע דערווייל פארן ציבורהרן צו ער האט געוואלט א' אלעס געוואלט געבען פאר ר

און אט דער . געבען אויך פאר זיין אנדערען זון' האט געמאכט אז ר, דער אומקלארקייט, אומוויסענדיגקייט

.אהרן מוז זיך אנהייבען נעמען אליין

עס איז נישט קיין פראגע אז פרעגען זיין טאטען אדער , אפילו משה גבאי וואס דא גייט זיין נאך די מאה ועשרים

איז , אס גיי איך זיין און וואס אלץ וועל איך איבערנעמעןוואון קיין צייט . אהרן אין באטראכט' נישט געקומען פאר ר

ווייל דער , פאר שפעקאלאציעס איז אויך נישט געוועןאון דער טאטע איז קראנק און קען , טאטע פארגעסט שוין

און אויב וועט דעמאלטס , אין יעדע מינוט נפטר ווערעןיר קומען א צוואה אז דער ברודער זאל אויך באקומען א אפ

וועט ער זיין , אהרן געהאלטען' האט ר, רבנות פאסטעןדערנאך ווייל מיט א צוואה וועט ער זיך נישט קענען

דעריבער מוז מען שוין . פייטען און עס וועט זיין צו שפעטמען מוז איבעראל שוין , אנהייבען זיך צו באפעסטיגען

און אז דאס וועט " היימישע מענטשען"ייגען נאר אריינלמעג נאך די מאה ועשרים ארויסקומען צען , געלונגען

אבער ער , זלמן לייב דארף ערגעץ ווערען רב' צוואות אז רוועט נישט האבען צו וועם צו רעדען ווייל איבעראל זענען

אהרןס און זיי וועלען זיך אפילו נישט ' אלע מענטשען ר .פעס דורך פירעןוואגען ע

דער נייער גאנג פון אלעס זאפארט כאפען איז צוגעגאנגען אהרן האט נישט געקענט ארויסקומען ' ר. שטאפעל ווייז

זיי האבען געוויסט אז . גלייך אפען אז ער וויל אלעס שויןאהרן זאל זיך באפעסטיגען איבעראל און ' אין ארדער ר

מוזען זיך צוקריגען וועט מען , אריינלייגען זיינע מענטשעןווייל אזא , מיט משה גבאי ווייל ער וועט עס נישט צולאזען

, זאך טאר מען דאך נישט צולאזען אין קיין שום פלאץאהרן קענען ' אבער אויב וועט דער ציבור מיטשטיין וועט רווייל אלע , זייער רואיג ארויסגיין אין קריג מיט משה גבאי

דעם ברך משהס מענטשען אהרןס מענטשען זענען דאך ' ר. ממילא וועט משה נישט האבען מיט וועם צו גיין אין קריג

אהרן מיט זיינע מענטשען געוויסט ' און דאס האט דאך ראז דער ברך משה איז שוין נישט אויף א מצב ארויס צו גיין

און אויטאמאטיש , ממילא וועט משה זיין אליין, אין א קריגקודם האט דער , אבער. ווינעראהרן זיין דער גע' וועט ר

יועץ פרטי אהרן מתתיהו דייטש געמוזט טאפען דעם דופק ווי ווייט דער ציבור וועט מיטשטיין מיט אלעם און אז

.ערקעלערט מען אפען קריג, אלעס וועט קלאפען

דער יועץ פרטי האט שוין אין די זייט געשטעלט יודל געווען ביז כאטש עמטליך איז ער נאך דארט , וויינשטאקז איז יודל געווען דער "אבער פון סוף תשנ, ח"סיון תשנ

דער יועץ פרטי האט טאטאל איבערגענומען . פינפטער ראדער האט גלייך אריינגעברענגט דעם באקאנטען . די לייצעס

און היינט דער שוין באקאנטער טאשען , געמיינעם מענטשגעווען וואס ער איז , אלישע שמואל האראוויץ, שניידער

דער יועץ . באקאנט אלס דער גרעסטער חכם אין קרית יואלפרטי האט געוויסט אז אלישע שמואל איז זייער געמיין און

. וועט אלעס פארשטיין וואס ער האט צו טון

און נאך א מעלה האט דער טאשען שניידער אז ער טראגט , ער האט געהאט א נאמען פאר א שטיקל יודע ספר. א פניםער איז באמת א קיינער און א . ער איז בהחלט נישטוואס

נאר , נישט געלערענט און נישט געדאווענט. גארנישטגערעדט מיט יעדען נאריש יונגעל זיינע נארישע הלצות און

, אבער געהאט גענוג שכל זיין נאמען זיך צו היטען, וויצלעךגעהייסען א נגיד און א נותן צדקה בסבר פנים יפות און

וואס מיט די אלע , טראגט א הויכען הוט, דט שטייטגערעאון דערצו . זאכען האט ער געהייסען א שטיקעל שיינער יוד

' דער דיין ר, שיינע מחותנים, האט ער געטון שיינע שידוכיםאבער פאר זיך . געציל האט זיך אויך מיט אים משדך געווען

א מענטש וואס גלייבט נישט, איז ער א נידריגער מענטשער האט באגאנוועט מענטשען , והא ראיה, אין גארנישט

.אין פולען זין פון ווארט

און ווען עס איז " חתונה פאליסיס"ער האט פארקויפט געקומען צו באצאלען האט ער גענומען דאס געלט פאר זיך

איך וועל איצט נישט אריין גיין ווי אזוי ער האט . אין טאשאיר פרעגען די הונדערטער ווייל דאס קענט , עס באוויזען

אידען וואס האבען ביי אים באגראבען איבער זעקס מיליאן אז , דא רעדט מען נישט פון א אינוועסמענט שאדן. דאלער

, דאס געלט וואס ער האט אריינגעלייגט אין די פאלעסיסאון ממילא זענען , זענען דערלייגט געווארען דורך די פירמע

ער האט באקומען פון . ן און נייןניי. די דערלייגערס ביטערדי קאמפאני דאס געלט וואס ער האט געדארפט באצאלען

אבער אנשטאט געבען דאס געלט אז , פאר זיינע קליענטעןהאט , די יעניגע זאלען קענען חתונה מאכען מיט דאס געלט

און צוויי . ער דאס אריין געלייגט צו זיך אין די קעשענעדעם טאשען , ענען פאר זיינעזיינע ארבעטער ז, אידען

געזעצען אין טורמע פאר , אנדערע פארברעכנס, שניידערסחתונה "די פארברעכנס פון די . (א יאר יעדער איינער

.)זענען נישט אנגעקומען אין געריכט" פאליסיס

דער טאשען שניידער איז אויך געווען דער וועלכער האט , שטאקאהרן אפ צוזאגען יודל וויינ' צוגעשטיפט ר

מכלומרשט ווייל יודל איז נישט דער מענטש וואס מעג מילא ביז . אהרן' שטיין נעבען אזא גרויסען מענטש ווי ר

אבער איצט אז , אהרן געווען אבי איינער' איז דאך ר, איצטמוז מען אריין לייגען א , דער רב גייט פירען די וועלט

ברויך פאסיגען מענטש וואס ער זאל פירען אלעס וואס מען' און זאל פארשטיין וואס עס דארף אלץ געטון ווערען אז ר

.אהרן זאל זיך בויען און בויען

נאכדעם האט דער יועץ הפרטי אהרן מתתיהו דייטש אריינגעברענט א מענטש וואס זאל דינען אונטער די

קוליסען אלס א ראט געבער און אויפקומען מיט איידיעס פירען דעם ציבור אז זיי זאלען און חכמהלעך וויאזוי צו פאראון דאס איז געווען , אהרן' מיט אלעם מיטשטיין מיט ר

.שמואל ווידער –אונזער באקאנטער

שמואל ווידער איז געווען פון די ערשטע רגע דער וויכטיגסטער מענטש צו דעם יועץ הפרטי אהרן מתתיהו

דער יועץ הפרטי איז נישט קיין אויפטרעפער און . דייטשער האט א גוטען קאפ און גאנץ א גוט . יז נישט א מחדשא

מויל אבער האט נישט קיין ספעציעלאטי וואס עס

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

84 

משוגע מאכען דעם , און דאס איז, געברויכט זיך יעצטוואס דאס איז , גאנצען ציבור דורך אויפקומען מיט א ספין

אהרן און ממילא זאל ' אז משה פירט קריג מיט ר, געוועןנאך , ען אריין שלעפען אין א פרישע מחלוקהמען זיך לאז

אבער דאס מאל , אין מיטען די סקול דיסטריקט מחלוקה .מיט משה גבאי

וויאויז עס איז געלונגען אז דער ציבור זאל אפקויפען אז , אהרן' משה גבאי איז פלוצלונג געווארען א שונא פאר ר

וייל ו. איז איינע פון די גרעסטע מיסטעריעס אין די מחלוקה, אהרן' פארוואס עפעס זאל משה גבאי פיינט באקומען ר

אז משה גבאי זאל , וואס איז ער אים געשטאנען אין וועג, ן'אהרן משה' אהרן צו ר' אנהייבען וועלען באגראבען ר

?ווען איין טאג פריער זענען זיי געווען בעסטע פריינט

מען ווייסט , ן א שונא'אהרן איז געווארען משה' דאס אז רדאך שוין אז ער האט געמוזט אנהייבען די קריג ווייל משה

משה , וועט דאך אים נישט לאזען שפרינגען פון די הויטוועט אים קיינמאל נישט לאזען לייגען דעם טאטען אין די

משה וואלט אים קיינמאל נישט געלאזט ארום פארען . זייטיז נאך אין די וועלט זיך צו באפעסטיגען ווייל אזא זאך א

נישט געהערט געווארען ביי ערליכע אידען זייט די וועלט .שטייט

און דאס איז זיכער אז משה איז געווען דער געטרייסטער אפגעזען וויפיל פאליטיק און . מענטש פארן ברך משה

, גארבעדש עס איז אלץ געווארפען געווארען אויף זיין זייטריין דעם רבין און וויפיל מען האט געזאגט אז ער פירט א

ווייל קיינער ווייסט נישט . אין אלע שמוץ און פאליטיקוואס באמת האט זיך אפגעשפילט און וויפיל שמוץ ער האט , גענומען אויף זיך אז עס זאל נישט גיין אויפן רביןס חשבון

. ל"וד, כסדר כל הגבאים

יעדער האט מיט געהאלטען שוין עטליכע מאל וואס די (פארטיי האט זיך כיאטיש איבערגעקערט גאנצע ארונישע

פירט אים ארום און , אהרןס גבאי' ר, אז חיים שלמה פישרער לאזט , אהרן קינדער זענען צוקריגט מיט אים' אלע ר' חיים הערש ר, אהרן זיין ביי ברוךס בר מצוה' נישט ר

ער לאזט נישט פארען ; אהרןס האט אים ברבים געשלאגעןסבורג און האט שוין דארט אהרן קיין וויליאמ' ר

געקענסעלט עטליכע שבתים פון איין מינוט אויף די און נאך צענדליגער פראבלעמען , פרייטאג מיטאג, אנדערעעס . אהרןס גבאי' אהרןס ציבור האט מיט דעם ר' וואס ר

האט שוין דארט עטליכע מאל אזוי זיך צופלאקערט די שט אנגעגאנגען אז ן אז זיי איז שוין ני'מחלוקת מיטען גבאי

קעגען איבער שטייט א ריזיגע פארטיי און לאכען פון זיי אבער די קלוגע מענשטען ווייסען גאנץ גוט . אין די פויסטען

נאר ער , אז נישט חיים שלמה פישער איז דער פראבלעםמוז טון וואס זיין רבינס קינדישער קאפ און

, נדעראומפארגינערישקייט אפילו צו זיינע אייגענע קיעס איז א סוגיא פאר זיך וואס וועט נאך אין . דיקטירען אים

.) ה ברייט באארבעט ווערען"דער צוקונפט אי

משה גבאי וואלט נישט געטארט און וואלט , אלנפאלסאפילו נישט געטארט אפילו זיך צוריק האלטען פון סיי

אפילו אויב עס וועט אויסברעכען א וועלט מלחמה , וואסצו צולאזען אזא זאך אז דער זון זאל זיך , ראין סאטמאאהרן זיך געמוזט ' ממילא האט ר, "רבינו בחיי"דערקלערען

אבער ווי אזוי עס איז געלונגען . צו קריגען מיט משהאיינצורעדען פאר א ריזען ציבור אז משה איז דער וואס

אהרן ארום ' משה איז דער וואס לאזט נישט ר, קריגט זיךדאס דארף באמת א , ער וויל אים באגראבעןפארען ווייל

.שטארקען הסבר

פארשטייט . און אויף דעם איז דער תירוץ שמואל ווידערעס האט געארבעט ווי . זיך אז ער איז נישט דער אשם יחיד

" זיך"און " מיך, "איך"אהרן איז א ' ר. א רינדיגער קייטדעריבער האט ער זיך זייער גערען , קינדישער פארשוין

און , צוגעכאפט צו די יעצנו רע שטיק פון זיין יועץ פרטיאהרן וועט ער קענען ' וויסענדיג אז ביי ר, דער יועץ פרטי

נאר דער ציבור איז א , אלעס אויף דער וועלט פועלןהאט אויף גענומען שמואל ווידער וואס ער וועט , פראבלעם

.עס איז געלונגען - און . דאס באארבעטען

ווי , מיינע חשובע ליינער? יבען געלונגעןהאב איך געשרלאזט איר מיר אפילו שרייבען אזא נארישקייט אז עס איז

ווען יעדער זעט אז נישט נאר עס איז נישט , געלונגעןאלישע , נאר דער טריא פון דער יועץ פרטי, געלונגען

שמואל דער טאשען שניידער און שמואל ווידער דער מח אהרן אז ער וועט מער קיין ' בען רהאבען באגרא, וואשער

זיי האבען דאך אים געמאכט ? מאל בדרך הטבע אויף שטייןטאן די גרעסטע משוגענע שריט וואס א מענטש קען נאר

נא ווי אזוי האט איר . אפגערעדט פון א רב מפורסם, באגייןמיך צוגעלאזט צו שרייבען אזא נאריש ווארט ווי געלונגען

?אויף זיינע מעשים

ווי אזוי קען איך שרייבען דעם ווארט געלונגען ווען די אהרן און אלע זיינע מענטשען ' טריא האט פארוואנדעלט רבאזעצענע , עלטערע מענשטען. אין א כאפטע פון קינדער

זענען פארוואנדעלט געווארען , אפילו חשובע אידען, אידעןוועם אלץ מענטשען , ביי די דריי פארשוינען אין די אויגען

?מען קען געבען עסען שטרוי

די דריי האבען דאך פארוואנדעלט די גאנצע ארונישע פארטיי פאר די שוואכסטע מענטשען וואס עס איז נאר

מען מוז זיי פארקויפען די גרעסטע שטותים אז זיי . פארהאןמען פארקויפט זיי . זאלען האבען די מינימאלסטע חיות

דמיונות מיט חזיונות אז וואך איין וואך אויס אזעלעכע האלטען נאכען ליינען אז די אנדערע זייט פון , אלע פון זיי

.געשטארבען, טויט, פערטיג, איז שוין קאפוט, זיי

די נארמאלסטע מענטשען זענען געווארען אזוי שוואך ווי זיי קענען שוין נישט דורך גיין בעדפארד עוועניו . זייער רבי

זען וואס וועט זיי קענען ברענגען ו"ווייל אפשר וועלן זיי ח .מחשבות אז זיי לעבען אין א דמיון

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

85 

מען האט גענומען א גאנצע פארטיי פון מענטשען און זיי איינגערעדט אז יעדער באצאלט פאר זייער קהל פאר די

מען האט גענומען א גאנצע . מצה און סוכה גזולה, חופהער גרעסטער פארטיי און זיי געגעבען שטרוי צו עסען אז ד

. היימישער בוטשער אין אמעריקע זאלצט נישט קיין פליישהאט דער , און אויב עס איז נישט גענונג. עס איז שטיל, און

מח וואשער געלערענט פאר לאנגע חדשים מיט אלע קיינער פון די טויזענטער , און. הלכות מליחה, ארונים

מויל מיט, בלאט ליינער עפענט זיך נישט די אויגעןבין איך שוין א ? בין איך א פשוטער צודרייטער: אויערען

קען מיך שמואל ווידער מיט ? פראסטער גאסען משוגענעראהרן מתתיהו דייטש שוין אריין פירען א סקייעטריק

?צענטער

. קיינעם באדערט נישט. קיינער פרעגט נישט. ניין, אבער קיינעם ארט נישט אז שמואל ווידער מיט מתתיהו דייטש

האבען אפגעמאכט אז מען קען טון מיט זיי וואס זיי קיינעם ארט נישט אז דער טריא האט אפגעמאכט . שמעקט

.אז אלע ארונים זענען אקסען

די . אוי ווי גערעכט זיי זענען. און גערעכט זענען די טריאנאר , און נישט סתם אקסען, ארונים זענען טאקע אקסען

און איך . י מענטשהייטאקסען וואס זענען א סכנה פאר דוועל מסביר זיין פארוואס דער יועץ פרטי מיטען טאשען

שניידער און דער מוח וואשער זענען בארעכטיגט צו אט . האלטען זייער גאנצער עולם פאר אקסען און שעפסען

:ליינט דעם הסבר

זלמן לייב איז דער ' ר. עס איז שוין א פאקט. ט"עס איז תשנדי גרעסטע מוסדות אין די וועלט . ב"רב אין סאטמאר וו

זענען אונטער אים און טויזענטער אידען וואס האבען זיך קומען , אוועק געשארט פון סאטמאר במשך די אלע יארען

און די טריא האט באמת געוויסט אז די מלחמה איז . צוריקזיי האבען באמת געוויסט אז טויזענטער . פארלוירען

זיי האבען . דעם נייעם רבווילען , סאטמארער חסידיםגעוויסט אז טויזענטער סאטמארער חסידים טאנצען חסדי

' אז סאטמאר איז פטור געווארען פון ר, כי לא תמנו' הזיי האבען געוויסט מיט א . פאר סיי וועלכע סיבה, אהרןאז גארנישט אין דער וועלט בדרך הטבע וועט נישט , אמת

סאטמארע חסידים די אלע טויזענטער. טוישען דעם מצבנאר נישט צו זיין , וועלען אלעס טאן אין דער וועלט

.אהרן' אונטער ר

געטראכט אז , אהרן' די יועצים פון ר, נא ווי אזוי האבען זייווי אזוי האבען זיי ? גייט טוישען דעם מצב, א האט לייןאז מיט א אינטערנעט סייט גייען זיי צוריק , געטראכטוי אזוי האבען זיי געטראכט אז מיט נאך ו? אהרן' ברענגען ר

גייט , שען שפעט נאמען'מיט א שוטי, שרייען דעם נייעם רב' ווי אזוי האבען די גרעסטע קעפ ביי ר? ער אויפגעבען

אהרןס פארטיי געטראכט אז אויב וועט מען דעם ברך משה ווי ? גייט ער צוריק באקומען אלעס, מבזה זיין לעיני העולם

, געבעקסען" הייד פארק"זיי געקעלרט אז מיט אזוי האבען , אנגעפירקעלט מיט די גרעסטע שטותים אויף דער וועלט

און זיי גייען טויזענטער אידען זיך מוראדיגע דערשרעקען ? גייען זיך צוריק קערען צו זייערע אמאליגע קליינע שוהלען

אבער דער , און די קשיות גייען פיל ווייטער און טיפער .איז שוין גענוג ארויסגעברענגט פאר יעצטפוינט

, איך וועל יעצט אייך אראפברענגען א שטיקל פון נביאיםוואס קען ווארפען עפעס א , ב"א און י"מלכים קאפיטלעך י

און , ליכט צו פארשטיין אז היסטאריע חזרט זיך אלץ איבעראין חדש תחת השמש זאגט שוין דער חכם פון טויזענטער

.יאר צוריק

י פאלגענדע פאסירונג האט פאסירט נאך די פטירה פון דהשם האט געוואלט אז דאס כלל ישראל זאל . שלמה המלך

דער , אבער רחבעם דער נייער קעניג. זיך צוטיילען אין צווייו צו "ח. (זון פון שלמה המלך האט נישט געוואלט

אבער א ליכט קען , אהרן' פארגלייכען רחבעם צו להבדיל ר .)ען אויף אונזער געשיכטעעס ווארפ

.איך וועל אראפברענגען די פסוקים מיטען לשון ככתבו

מה' ה יא ויאמר א שמרת , זאת עמ-יען אשר היתה, לש והממלכה - קרע אקרע את--אשר צויתי עלי, בריתי וחקתי

א אעשנה-יב א .ה לעבדונתתי, מעלי למען דוד , בימי א אקרע- כל-יג רק את .אקרענה, מיד בנ :אבי , הממלכה

ם אשר , למען דוד עבדי :שבט אחד אתן לבנ ולמען ירושל .בחרתי

: ווייטערשטייט

.להמלי אתו , ישראל-כי שכם בא כל :שכם, ויל רחבעםאשר , והוא עודנו במצרים, נבט- ב ויהי כשמע ירבעם בן

מה, ברח , לחוג ויש .במצרים, וישב ירבעם; מפני המל ש, וידברו; קהל ישראל- וכל, ירבעם) ויבא(ויבאו , לו - ויקראו

ואתה עתה ; עלנו-הקשה את, ד אבי .רחבעם לאמר-אל-- נתן עלינו- ומעלו הכבד אשר, הקל מעבדת אבי הקשה

שה ימים-לכו, ה ויאמר אליהם .ונעבדך ; ושובו אלי--עד שהיו - הזקנים אשר- את, ו ויועץ המל רחבעם .העם, וילכו

מה אביו-עמדים את אי אתם :לאמר, בהיתו חי, פני שאליו ) וידברו(ז וידבר .הזה דבר-םהע - להשיב את, נועצים, ועניתם, עבד לעם הזה ועבדתם- היום תהיה- אם, לאמר

ח .הימים-כל, והיו ל עבדים--ודברת אליהם דברים טוביםהילדים - את, ויועץ; אשר יעצהו, עצת הזקנים- ויעזב את

מה , ט ויאמר אליהם .לפניו, אשר העמדים, אשר גדלו אתו , אשר דברו אלי--העם הזה-את, ונשיב דבר, אתם נועצים

, רו אליוי וידב .נתן אבי עלינו- אשר, העל- הקל מן, לאמרתאמר לעם הזה אשר - כה, הילדים אשר גדלו אתו לאמר

ואתה הקל , עלנו-דברו אלי לאמר אבי הכביד אתיא .קטני עבה ממתני אבי, כה תדבר אליהם :מעלינו; עלכם-אוסיף על, ואני, ס עליכם על כבדאבי העמי, ועתהיב .איסר אתכם בעקרבים, ואני, יסר אתכם בשוטים, אבי

כאשר דבר , ביום השלישי, רחבעם- העם אל- ויבו ירבעם וכל-יג ויען המל את .ביום השלישישובו אלי , המל לאמר

יד וידבר .אשר יעצהו, עצת הזקנים-ויעזב את; קשה, העםואני , עלכם-אבי הכביד את, כעצת הילדים לאמר, אליהם

איסר , ואני, וטיםיסר אתכם בש, אבי; עלכם-אסיף עלא .אתכם בעקרבים היתה -כי :העם- אל, שמע המל-טו ו

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

86 

ביד אחיה ' ה דברו אשר דבר-למען הקים את', מעם ה, סבהני אכ , ישראל- טז וירא כל .נבט-ירבעם בן-אל, השי שמע -י

לנו חלק - המל דבר לאמר מה- וישבו העם את, המל אלהםא עתה ראה בית , ישי לאהלי ישראל-נחלה בבן-בדוד ו

ם בערי הישבי, יז ובני ישראל .לאהליו, ויל ישראל; דוד .רחבעם, וימ עליהם--יהודה

שטייט קלאר אז דער רחבעם האט זיך דורך גערעדט קודם מה אביו- היו עמדים את-מיט די הזקנים אשר בהיתו , פני ש

די עלטערע וואס האבען שוין געדינט זיין טאטען , חיאיין , געראטען אבער זיי האבען אים. שלמה

זיי האבען אים געראטען ווי נאר א . געהאלטענקייט .רעד רואיג, האלט זיך איין, עלטערער מענטש קען עצהן

ער מוז זיך גיין זוכן אנדערע . דאס טויג נישט. אבער נייןער האט . אשר יעצהו, עצת הזקנים-ויעזב את. יועצים

נו . ט'ס האבען אים גוט געעצהאיבערגעלאזט די זקנים וואלאמיר זען ווי אזוי דער פסוק ? וועם האט ער געטראפען

אשר , הילדים אשר גדלו אתו - את, ויועץ: באצייכענט זיי" קינדער"ער האט זיך באראטען מיט די . לפניו, העמדים

פאר "ן וואס זענען אויף געוואקסען מיט אים און זיי שטייע .און נישט געווען ביי זיין טאטען, "אים

שרייבט , נאכדעם ווען זיי האבען אים געגעבען די עצה, הילדים אשר גדלו אתו , וידברו אליו: נאכאמאל דער פסוק

". קינדער"דער פסוק באצייכענט זיי ווידער מיטען טיטול שרייבט , אידעןאון שפעטער ווען ער האט גערעדט צו די

- ויעזב את; קשה, העם- ויען המל את: דער פסוק נאכאמאלכעצת הילדים , וידבר אליהם .אשר יעצהו, עצת הזקנים

.לאמר

דער פסוק געפינט פאר וויכטיג נאכאמאל ארויס צוברענגען און ער האט "עצת זקנים"אז ער האט אפגעלאזט די

".כעצת ילדים"גערעדט צו די אידען

עס איז נישט פארהאן . מען מוז זיך לערנען פון היסטאריעזאגט דער גרעסטער חכם , א זאך וואס איז נאך נישט געווען

עס איז שוין געווען אמאל אזאנס אז א . אויף דער וועלטדי באזעצענע און , מלך האט איבערגעלאזט אלע זקנים

וואס זענען אויף " קינדער"ון ער איז געגאנגען צו א, קלוגעער איז איז טאקע , און. געוואקסען אינאיינעם מיט אים

.ביטער דורך געפאלען

פאלט , און אויב לערענט מען זיך נישט. מען מוז זיך לערנען .שטענדיג. מען אדורך

זלמן לייב פארט זיך באזעצען ' ח און ר"עס איז אנפאנג תשנ .ים איבער צונעמען דאס רבנות דארטקיין ירושל

דער טאשען שניידער , דער יועץ פרטי, אהרן מיט די דריי' ראון דער מח וואשער האבען זיך צוזאמען געשטעלט און

מען האט אנגעהויבען פעסטע פלאנירונגען ווי אזוי זלמן לייבען פון עפעס האבען און וויאזוי ' אפצושטעלען ריבער די גאנצע סאטמארער וועלט אהרן א' אויפצו בויען ר

אזוי אז עס וועט נישט זיין קיין שום פראבלעם אינעם .עתיד

פארוואס האט . עס שטעלט זיך א פראגע. אבער פאוואליעזלמן ' דער ברך משה טאקע באשלאסען צו שיקען זיין זון ר

קלוגע מענטשען האבען שוין איצט ? לייב קיין ירושליםזיכער האט מען נישט . יין צוטיילטגעזען אז סאטמאר גייט ז

געקענט פאראויס זען ווי טיף און ווי ברייט דער טיילונג אבער א טיילונג אין חסידים האבען שוין קלוגע , גייט זיין

נו פארוואס האט דער ברך משה דאס , מענטשען פארגעזען ?געטון

אהרןס מענטשען אז דער ' ווי עס טענהן אלע ר, נאכמעראהרן און אים האט ' נאר אלס געוואלט רברך משה האט

און אים האט ער , ער געבויעט און אים האט ער גערימטמכבד געווען און אים און נאר און אים און בלויז אים האט

און ווי צוויבעל מיטען . מ"ער געוואלט זאל זיין זיין מראחובער רב אז דער ברך משה האט זיי געזאגט אז ער וויל

און דא פלוצלונג וויל ער צו , מ"ל זיין דער מאהרן זא' אז ר ?טיילען סאטמאר

. אלא מאי מוז זיין אז עס איז נישט געווען דער ברך משהאהרן זאל זיין דער ' ער האט ווייטער געוואלט אז ר

נאר ווייל משה האט , איינציגסטער רבי פאר גאנץ סאטמארגעהאט די גרעסטע השפעה אויפן ברך משה און ער האט

האט משה אויפגעהעצט דעם , אהרן' יך צוקריגט מיט רזאהרן ' און דער רבי איז געווארען זייער בייז אויף ר, רבין

.און האט באשלאסען אז ער וויל צוטיילען סאטמאר

די אלע אויבען דערמאנטע פראגעס זענען פון איינזייטיגע מענטשען וואס ווילען זיך און אויך אונז איין רעדען אז דער

' בי האט געזאגט פאר יענעם און פאר דעם אז ער וויל רר, דער ציבור ווייסען נישט פון קיין איין פאל, מיר. אהרן

קיין איין מאל האט דער רבי נישט געלאזט דאס , נאכאמאלאהרן זאל ' מינדעסטע צו וויסען טאן פאר זיין ציבור אז ר

איבער נעמען סאטמאר נאך זיינע מאה , צו בכלל, אליין .ועשרים

מען האט געקענט , מען האט געקענט שפעקולירעןווייל , פאנטאזירען און אפילו חלומען אז עס גייט אזוי זיין

אהרן איז געווען דער וואס האט זיך איבעראל אריין ' ראון (געשטיפט און נישט צו געלאזט א צווייטען קיינמאל

יין שפעטער וועט באשריבען ווערען וויאזוי ער האט זיך אראבער ). אן קיינעמס רופען 82ט ווינטער אין "געשטיפט תשנ

.פון רבין האט דאס קיינער נישט געקענט וויסען

אז , הירצקע צוויבעל און זאגט, קומט זיין נאנטער מענטשפאר אים האט דער ברך משה עס יא געזאגט נאך אין די

. יארען איידער ער האט שוין אנגעהויבען פארגעסעןאווארענט זיך און מאכט זיכער אז עס איז געווען צוויבעל ב

אז עס איז , וואס ער מיינט איז. יארען איידער די מחלוקה, געווען נאך איידער דער רבי האט אנגעהויבען פארגעסען

אהרן האלט דאך אז אויב איז מען נאר אביסעל ' ווייל רא רבין וואס איז שוואך מעג . שוואך איז מען שוין דערנאך

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

87 

" מוז"מען , פארשעמען פאר די גאנצע וועלטמען אויפשפילען פאר די גאנצע וועלט ווי שטארק די זקנה איז

אהרן און זיינע ' און די גאנצע טענה פון ר. געווען קפצהט "אז אלע זאכען וואס איז געשען פון תשנ, מענטשען איז

איז געווען צוליב דער רבי איז שוואך געווען און דאס נאר אויב ער מאכט אים פארטאגס (גערעכענט ווערט נישט דעריבער האט צוויבעל זיכער געמאכט צו ). רב הצעיר

זאגען אז דער ברך משה האט דאס אים געזאגט ווען ער איז ו "נ-ה"דאס איז בערך תשנ. נאך געווען געזונט און שטארק

פון ראחובער רב וועל איך בכלל נישט רעדען ווייל דער (און . ן זיין לעבען נישט גערעדט צו שוטיםברך משה האט אי

, "חכמה"ווער עס איז נאך נישט איבערצייגט איבער זיין .) זאל ביטע אויס הערען זיין עדותשאפט

קען דען זיין אז . יאר 27-29צוויבעל איז דאן אלט געווען דער ברך משה איז געווען אזוי אומאחריותדיג אז פאר א

ער אזעלכע דברים ברומו של יונגעמאנטשיקעל געט ער איבקען דען זיין אז דער ברך משה איז געווען אזא ? עולם

אומחריותדיג אז די ווערטער זיינע זאל נישט ווערען דורך מען רעדט דאך דא פון איבער ? אים געהעריג פארשריבען

די גרעסטע , צו געבען די גרעסטע קהילה אויף דער וועלט 25-30ה "ארמאגט קעסאטמאר פ, מוסדות אין די וועלט

נישט , און דאס גיט מען איבער אזוי, י"ר כ"טויזענט תשב ?מיר און נישט דיר

' ווי ר, עס האט נאך דאן געלעבט די אלטע קהלס לייט, גליק' משה ארי' ר, יודל ראזענבערג' ר, סענדער' ר, לייבוש

איז יעלה על הדעת אז זיי לאזט ער ארויס , ליפא שווארץ' רעלסטע נושאים און גיט עס איבער פאר א פון די האק

עס איז דאך דער גרעסטער בזיון פארן ברך משה ? שנוק .אזא זאך צו טון

און מען זעט טאקע , מען טאר נישט גלייבען דעם צוויבעלער , והא ראיה. אהרן גלייבט אים אויך נישט' אז אפילו ר

' האט דאך געמאכט א דעקלעראציע א טאג נאך וואס ראז פלניא , ט"י סיון תשנ"ח, יב איז געווארען רבזלמן לינו פארוואס האט ער . ווי אזוי די הלכה זאגט פאר, גזלנא

נאך די פטירה פון , נישט גערופען צו דין תורה זיין ברידעראז ער האט עדים פארוועם דער טאטע האט , ברך משה

?געזאגט אז ער זאל זיין דער רב

פון צוויבלס צוואה אהרן נישט געוויסט ' און האט רהאט דאס צוויבעל אים נישט געזאגט במשך די ? קיינמאל

דער טאטע האט מיר דאס און , יארען אז ער קען זין רואיג ?דאס געזאגט

אהרן האט מען ' צו ר. אהרן וואלט נישט צוזאמגעפאלען' רזיין מויל איז קיינמאל נישט , געקענט פון אלעם רעדען

געטון פיל ערגערע זאכען און ער האט דאך, פארמאכטנו . קעגען זיין טאטען ווי רעדען פון נאך זיינע מאה ועשריםפארוואס איז ער נישט געווען רואיג אז ער האט די זאך

ער האט אלעס און משה קען זיך אויפן קאפ , כתוב וחתום ?שטעלען

אהרן וואלט נישט צוזאם געפאלען צו הערען ' דאס צו ר(איז , ה ועשרים פון זיין טאטעןעפעס פון נאך די מא

אינטרעסאנט צו ברענגען א מעשה וואס האט זיך . אהרןס מענטשען' ארומגעטראגען און איז געקומען פון ר

עס איז געווען ווען דער ברך משה איז צוזאמגעפאלן איין משה אהרן שטיינבערגער דער . ה"שבת אין מיאמי תשסגעקאלט אויפן וואס אים האט מען , י"ראש ההצלה אין ק

, אהרן' אז ער זאל פארציילען פאר ר, באפעל פון משה גבאיאהרן אז עפעס איז געשען ' איז געקומען דערציילען פאר ר

אהרן ' ר. צום טאטען און ער איז אויף א שווערען מצבקענסט רעדען זאג מיר דעם אמת ווי , נו נו: זאגט אים

.)האלט דער מצב

ער ברך משה האט באמת קומען מיר צוריק אז וואס דאון וואס מען זאגט אז ווייל . געוואלט ווייסט קיינער נישט

.אזוי וויל יענער און עס האט דעריבער נישט קיין געוויכט

פ שכל זאגט אז עס קען נישט זיין אז ער האט "די סברה עווייל פארוואס . אהרן' געוואלט אלעס איבערגעבען פאר ר

זאל אלעס איבערנעמען און זיין קומט זיך אים אז בלויז ער " גארנישט"זאל , ברודער וואס איז נאך אזוי ראוי ווי אים

וואס עפעס קומט זיך פאר איינעם אלעס און ? באקומען ?פאר דעם צווייטער גארנישט

אפגערעדט וואס מען זעט אז פון הימעל האט מען אנדערש ' פ שכל קען אזא דערהער פון ר"אבער פשוט ע. געוואלט

.נישט זיין, גארנישט, זלמן לייב' הרן אלעס און פאר רא

אבער מיר וועלען אויף איין מינוט זיך פרובירען אריין לייגען אין צוויבעלס שיך און זאגען אז דער ברך משה איז

א לייכטזיניגער , געווען א אומאחריותדיגער מענטשאזא סארט טאטע וואס האט ליב איין קינד יא , פארשוין' ער איז געווען בלינד פון צו זען אז ר. ין קינד נישטאון אי

.שוין. אהרן טויג צו גארנישט

פארוואס קען נישט זיין אז דער ברך משה האט . איצט אזויפארוואס קען נישט זיין אז ? זיך געקענט טוישען זיין מיינוג

אהרן איז נישט ' דער ברך משה האט איינגעזען אז ר .אנץ סאטמארקוואליפיצירט צו פירען ג

' עס אזי שוין אדורך עלעף יאר זייט ר. ו"עס איז איצט תשנלאמיר זיך אומקוקען ווי . י"אהרן איז געווארען רב אין ק

אזוי פירט זיך דאך די . זעט אויס" רעפארט קארד"אזוי זיין רופט , גאנצע וועלט אז מען גיט איינעם צו פירען א ביזנעס

. צו יענער טויג צו נישטמען אראפ מבינים און מען זעט קען מען דעם מענטש . צו נישט, וואקסט די ביזנעס .געטרויען צו נישט

וועלען מיר אראפברענגען א שטיקל וואס איז שוין געווען די שענסטע תושבים פון קרית . ה"תשמ: געשריבען פריער

יואל האבען זיך אפען ארויס געשטעלט און פון קרית יואל וועמענס רב מען נעמט –איינוואוינער האבען רוב פון די

זיך נישט באטייליגט אויך דער הכתרה –אצינד אויף עס זענען געווען זקנים פון שטעטעל . ה"ק וירא תשמ"מוצש

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

88 

וואס האבען פרובירט צו רעדען מיטען ברך משה אז זלמן לייב ווערען ' ענדערש זאל קומען דער יונגערער זון ר

זיכער קען . ט דאס נישט געטוןאבער דער ברך משה הא, רבער נישט אויפנעמען דעם יונגערען זון איידער דעם

.עלטערען

און עס האט . קרית יואל איז שרעקליך צו טיילט געווארען, ק וירא"יענער מוצש. זיך קיינמאל נישט געאייניגט צוריק

, האט עווענטועל צו געברענגען אז בני יואל זאל זיך עפענעןמשה פרידמאן ' ר, דער און בויער פון שטעטעלדי צוויי גרינ

וואס זיי האט דער אלטער , שלמה מעכעל ראזנער' און רזענען געפלויגען וועגען זיי האבען זיך , רבי אריין געשטעלט

' נישט גענוג שטארק ארויסגעשטעלט צו פייטען פאר ראון די זקנים פון שטעטל האבען מער נישט געוואלט . אהרן

.אהרן אונטער איין דאך' ט רדאווענען מי

אהרן האט אוועקגעווארפען אידען זקנים דורכגעווייקטע ' רטייל פון זיי קהילה לייט פון , חסידים פון אלטען רבין

אלטען רבין און הונדערטער יונגעלייט האבען זיך און זיך אפגעלאזט , פארעקעלט פון די גאנצע פירערשאפט

' יענע מחלוקת מיט ר. ד"פון אריין צו טרעטען אין ביהמאהרן אז ער זאל נישט ווערען רב אין קרית יואל האט

שפעטער זיך מער צו פלאקערט ביי די סקול דיסטריקט אהרן האט זיך צו רעדט קעגען יעדען רב און ' פרשה וואס ר

אבער פיל , רבין וואס האט געהאלטען אנדערש פון אים .גרעסער פון אים אין תורה ועבודה

סאטמאר איז איצט שרעקליך צוקריגט מיטען . יאיז אזומען איז צוקריגט מיטען . וויזניצער רבין פון מאנסי

מען איז צוקריגט . קאשויער רב פיל ארגער ווי ביז איצטאון , מיטען קארלסבורגער רב, מיטען מאנטעווידעער רב

חסידים און תלמידים , שווערע הונדערעטער בעלי בתיםזיך גענצליך אפגעשאקעלט פון ע האבען"פון רבין זי .סאטמאר

ב זענען געפאקט מיט "אלע קליינע שוהלען אין וואלע . סאטמארער יונגעלייט און בעלי בתים און זקנים

ב זענען געפאקט מיט קינדער פון "קלענרער מוסדות אין וועלטערען וואס ווילען נישט מער שיקען די קינדער אין

. סאטמאר

דאס האט יעדער ? יט צו מאכען א טוישאיז נישט געווען ציגעוויסט אז מיטען ברך משה קען מען זיך זייער גוט

אהרן קען זיך ' און מיט ר. ווי שוין געשריבען, פארטראגען. אויך ווי שוין געשריבען פריער, קיינער נישט פארטראגען

נו פארוואס איז נישט געווען צייט צו מאכען א טויש אין ? י מען האט זיך געפירט ביז איצטדעם וועג ווי אזו

אהרן ' האבען די פירער פון סאטמאר נישט געזען אז מיט רער וועט נאר כסדר אוועק ? וועט זיך סאטמאר נישט בויען

?רעכטס און לינקס, רביים, רבנים, ווארפען מענטשען

האט דער דער ברך משה דען נישט געזען און געוויסט אז ? יז א נח לשמים ונח לבריותדער דריטער זין זיינער א

האבען די פירער פון סאטמאר נישט געזען אז אין די ' צעירים קענען שיקען סיי וועלכע טאטע זיין בחור און ר

י וועט נישט שפילען קיין פאליטיק "זלמן לייב דער ר ? קיינמאל

עס איז . אהרן' נאר ר, עס איז קיינער נישט בלינד געוועןאהרן וועט נישט קענען זיין ' טאג אז רגעווען קלאר ווי דער

ער וועט אלץ זיין אין קריג און . דער רבי איבער סאטמאר .ער וועט זיך קיינמאל נישט קענען דורך קומען מיט קיינעם

.דער טאג פון טויש איז אנגעקומען

ווען , וואס. זיכער? האט משה גבאי געהאט א האנט דערין ה"אי, מראין קומענדיגען מא, און ווי אזוי

משה דער גבאי האט יא בהחלט געהאט א גרויס .יא און יאנישט . חלק אין אריין ברענגען א טויש אין סאטמאר

ער האט געטון וואס יעדער , ניין. באהאלטענערהייטגעטרייער מענטש וואלט געטון און האט מיט געוואלד

.אהרן פון איינעמען די וועלט' אפגעשטעלט ר

ו אז ער איז "אסען און שוין אין תשנאהרן האט באשל' רער איז דער צוקומפטיגער רבי אין סאטמאר . דער יורש עצר

און ווער עס וואגט זיך קעגען צו שטעלען וועט זיין בלוט .כדרכו בקודש, על הארץ תשפכנו כמים

. און משה גבאי האט אלעס פארציילט פארן ברך משה. טע דעטאלעןאלעס אלעס און נישט אויסגעלאזט די קלענס

ער האט דאס געמוזט טון אפילו ער וואלט ווען נישט ווי גרויס דער , ער האט פארציילט פארן ברך משה. געוואלט

ער האט פארציילט פארן . אהרן איז' אפעטיט פון זיין זון רער האט . אהרן האט זיך ארום גענומען' מיט וועם ר, רבין

ויפן רבין דאס פארציילט אז דער נייער יועץ פרטי רעדט אער האט פארציילט אז דער נייער . מיאוסטע וואס איז שייך

יועץ פרטי רייצט זיך אז דער ברך משה וועט זיין א בזיון ער . אהרן גייט זיין' פאר סאטמאר קעגען וואס פארא רבי ר

אהרן פארט ארום אין די ' האט פארציילט פארען רבין אז ראומעטים אז דער וועלט זיך צו באפעסטיגען און זאגט

דעם פארחלשטען " מחזק זיין"טאטע האט אים געשיקט ער האט פארציילט פארען רבין איבער דעם נייע . ציבור

וואס העלפט ארויס " איחוד התלמידים"ארגעניזאציע . וו.א.וו.א.א, יעדען יונגערמאן דורך מאכען התוועדותן

ס אלעס האט ער פארציילט ווייל דאס איז זיין ארבעט אל . גבאי און אוודאי אלס חסיד

נישט געוויסט וואס דער , ווי אונז אלע, משה גבאי האטביי . ברך משה האט אין פלאן נאך זיינע מאה ועשרים

. ערענסטע אידען רעדט מען נישט פון לאחר מאה ועשריםמען האפט אז משיח וועט זיכער קומען פריער און דער רבי

משיחן ווי מען לאזט אלץ וועט אונז אלעמען פירען אקעגען . ומלכינו בראשינו: אויס

צו רעדען מיט א רבין וואס וועט זיין נאך זיין פטירה דארף עס איז באוויסט אז . מען זיין א טיפש ווי בערעל פרידמאן

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

89 

ע וואס וועט "ער האט זיך געוואגט צו פרעגען דעם רבין זיבערל האט .זיין ווען דער רבי וועט ארויף גיין קיין ירושלים

קיינמאל נישט געטראכט פאר א ווארט איז ארויס און ער איז אויך א קינדישער , געשפרינגען פון זיין מויל

וואס האט זיין מויל געלאזט לויפען אין די , נארהאקעלסטע נושאים וואס באלאנגט נישט פאר אזא יונגער

און דער רבי האט . שנוק ווי ער איז דעמאלטס אלט געוועןאבער דער , געענפערט וואס ער האט אים געענטפערטאים

ווי עס , רבי האט אים מער נישט געוואלט זען אין די קהילה . איז ידוע לכל

, אלענפאלס נארמאלע מענטשען איבער הויפט חכמיםאון משה האט אויך קיינאמל . פרעגען נישט אזעלכע קשיות

נישט גערעדט אזעלכע האקעלע נושאים מיט א עלטערען אהרן האט אויך נישט זיך געוואגט צו פרעגען ' און ר. רבין

עס . משה צו ער ווייסט עפעס פרטים פון נאך די פטירההאט נישט עקסיסטירט אזא ביליגקייט צווישען אים און

.משה

און מען זעט אז עד היום הזה איז משה נישט ארויס געקומען מיט סיי וואס דער רבי האט מיט אים גערעדט

די ענינים פון א צוואה אדער ווערטער בעל פה פון בנוגע .נאך די פטירה

משה האט דעריבער זיכער זיך אויך פארגעשטעלט אז דער אלס א , אלס ענוותן, ברך משה אלס א קלוגער מענטשוועט זיכער איבער געבען , געטרייער טאטע צו זיינע קינדער

ווייל . טעןזלמן לייב א בכבודיגע רבנות פאס' פאר זיין זון רדער ברך משה האט נישט געהאלטען אז איין מענטש קען

און אלס ענו האט ער זיך זיכער נישט , אלעס פירעןגעהאלטען פאר א רבי און ער קען די רעביסטעווע אין זיין

א צוואה פארשרייבען פאר איינעם אז צו יענעם זאל יעדער .געבען קוויטלעך

' מאכט צו געבען פאר רפונקטליך ווען דער רבי האט אפגעאבער דאס . ווייס איך נישט, וויליאמסבורג, זלמן לייבען

דער , האט מען געזען אז ער אליין האט דאס אים געגעבעןברך משה האט דאס אליין געוואלט און ער איז גרייט

פונקט ווי ער , געווען צו פארלירען מענטשען איבער דעםען מיט די ה זיך צו קריג"איז גרייט געווען תשמ

דאס איז וואס . דעמאלטסדיגע קעגנער פון יענע רבנות .יעדער האט געזען

אהרן און זיינע מענטשען ' אבער די גרעסטע ראיה אז רהאבען אויך געוויסט אז עס איז דער ברך משה אליין וואס

' א ראיה אז ר; וויל עס און עס איז נישט משהס ארבעטיז געזונט און איז ביי אהרן האט געוויסט אז זיין טאטע א

ווייל פון יענעם , און ווייסט שוין איינמאל וואס ער טוט, זיךזענען זיי אלע געווארען די גרעסטע , פסח און ווייטער

זיי האבען דעם ברך משה . שונאים פארן ברך משה אלייןאון צושטערט , אפען געשאלטען און צושטערט יעדע טיש

בען ביי גוט שבת זאגען די זיי הא. ד"אלע תפילות אין ביהמערשטע וואך נאך די התמנות געשריגען קולי קולות ווען

.דער רבי איז ארויף אויפען ארון קודש

אויב דער רבי ווייסט פון , אויב דער רבי איז קראנקאהרן זאל זיין רב ' אויב דער רבי וויל באמת אז ר. גארנישטנו , ררבי בכל אתר ואת, רב דקהילות הקדושות, הצעיר

פארוואס האבען ? פארוואס קומט איך זיך אים די קללות? אהרןס מענטשען גערעדט מיאוס אויפען רבין' אלע ר

פארוואס איז זיך אים געקומען אז זיין זון זאל צו לאזען די ער איז דאך קראנק און ווייסט נישט וואס ? אלע בזיונות

ואס נו פארו, אויב איז אלעס געווען משה גבאי? טוט זיךנישט אפגעשטעלט , האט דער אייגענער זון א רב מפורסם

ווי האט מען ? קיין איין בזיון אויף זיין טאטען און רביןגעמעגט מבזה זיין א פארקאלעכטען איד וואס ווייסט נישט

? פון דינסטאג אויף מיטוואך און בחייכון וביומיכוןאפגערעדט ווען דער פארקאלעכטער איד איז א טאטע פון

אפגערעדט אז דער פארקאלעטער איד איז א , דעם מבזהווי האט דאס קיינער קיינער ? רבי פאר די מבזים

.אתמהה? נישטאמאל פראבירט עס איינמאל אפצושטעלען

ג בעומר ביז "ווען דער רבי איז געווען אין קרית יואל פון לאהרןס מענטשען פון אים געמאכט ' האבען ר, ט"אלול תשנ

לעיזער "מען האט געשיינט מיט . חריף גאלערעטע מיטמען האט ; ג בעומר"ביים גרויסען טיש ל" פוינטערס

און דאס , דירעקט געזינגען ווען משה האט געהייסן ענדיגעןאהרן ' ר. איז אלעס געווען ארקעסטרירט און ארגעניזירטהאט אפען געשמייכעלט צו די בחורים אויף די

לעיזער "ינט די פארענטשעס ווען זיי האבען געשי ".פוינטערס

ד פאשקעווילען "שבועות איז געווען אין קרית יואל ביהממען האט צושטערט יעדען טיש . קעגען רבינס התמנות

און עס האט יעדער געוויסט אז מען דארף , ט"איבערען יומען דארף . ו מוחה זיין"מען טאר נישט ח, איצט זיין שטיל

.לאזען דאס הפקירות אנגיין

שבתים נאך שבועות האבען די בחורים און יונגעלייט די מיט , ד נאך הבדלה"באגלייט דעם רבין ארויס פון ביהמ

ווען מען זינגט נישט סתם א מוצאי (מכלומרשטע געזאנג צו ווייזען אז דער רבי פארגעסט און ער מיינט אז עס ) שבת

.ט"איז מוצאי יו

ערען גאנצען מען האט געשטויסען דעם רבין יעדע וואך איבגעזען און , עס האט דאס יעדער געוויסט. לעיני כל, זומער

ווען דער רבי האט זיך אריינגעזעצט אין די קאר . געהערטד האבען אפאר הונדערט "אהיים צו פארען פון ביהמ

צעיושטע בחורים מיט יונגעלייט געשאקעלט די קאר און ן פון איין זייט צו די אנדערע או" געסווינגען"עס

.אויפגעהויבען און אראפגעלאזט

מען האט געשטויסען דעם : איך מוז דאס איבערשרייבעןעס האט . לעיני כל, רבין יעדע וואך איבערען גאנצען זומערווען דער רבי האט . דאס יעדער געוויסט און יעדער געזען

ד "זיך אריינגעזעצט אין די קאר אהיים צו פארען פון ביהמצעיושטע בחורים מיט יונגעלייט האבען אפאר הונדערט

פון איין זייט צו די " געסווינגען"געשאקעלט די קאר און עס .אנדערע און אויפגעהויבען און אראפ געלאזט

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

90 

אהרןס טאטע ווערט ' ר. און עס איז שטיל געוועןיעדער . ער ווערט דערנידערט און ער איז שטיל, פארשעמט . איז שטיל

ו שרייבען זייער א וויכטיגער איך האב פארגעסען צ, אוי .פוינט

די צעיושטע בחורים זענען נישט געווען בני יואל בחורים די צעיושטע יונגעלייט זענען נישט . צו קאשויער בחורים

. געווען וויזניצער חסידים אדער די רעביצינס מענטשעןנישט יאסל וואלדמאן האט ארגעניזירט אז מען זאל . ניין

בהחלט . יסען און פארבלוטיגען די פיסשטו" סיגעטער"דעם . נישט

וואס זיי האבען אלס נישט געטון די אלע " שונאים"די אקעגען די נייע " חסידים"זענען זיי נאך אלץ געווען , יארען

וואס זענען געווארען שונאים ביי " שונאים"די ". שונאים"קעגען די " חסידים"זענען געווען , אהרןס התמנות' רזלמן לייבס ' וואס זענען געווארען שונאים ביי ר "שונאים"

.התמנות

איך לייד שוין אויך . איך האב שוין ווידער פארגעסען, אוינישט דעם ברך משה האט . אויף די מחלה פון פארגעסען

. נישט זיינע טישען האט מען צושטערט. מען געשטויסען. נישט אויף אים האט מען געשריגען ביי גוט שבת זאגען

און געשאקעלט און " געסווינגען"ישט זיין קאר האט מען נ . נישט אויף אים האט מען געווארפען פאשקעווילען

דער רבי איז טאקע געווען אויפן ארון קודש פונקט ווען , יאמען האט געשריגען אויף משה גבאי ווייל ער האט געמאכט

פונקט האט דער רבי געפירט טיש, יא. זלמן לייב פאר רב' רהאבען " לעיזער פינטערס"ג בעומר ווען פיל מיט "ל

געשיינט אויף משה גבאי ווען ער איז געשטאנען נעבען דער , יא. זלמן לייב פאר רב' ווייל ער האט געמאכט ר, רבין

רבי האט פונקט געפירט טיש ווען מען האט אנגעפיפען ווייל ער האט , משה גבאי ווען ער האט געהייסען זיין שטיל

פונקט האט מען , יא. זלמן לייב פאר רב' אכט רגעמד ווען דער רבי איז "געווארפען פאשקעווילען אין ביהמ

דער רבי איז פונקט געזעצען אין די , יא. אויך געווען דארטקאר ווען מען האט געסווינגען און געשאקעלט די קאר ווי

' ווייל ער האט געמאכט ר, משה גבאי האט זיך אריינגזעצטפונקט איז דער רבי דורך געגאנגען , יא. לייב פאר רב זלמן

די צעיושטע בחורים און יונגעלייט ווען זיי האבען זלמן לייב ' ווייל ער האט געמאכט ר, געשטויסען משה גבאי

. פאר רב

אבער פארשטייט זיך און מען דארף דאס ניטאמאל זאגען , רפערסדי פאשקעווילען ווא, די פייפערס, אז די שטויסערס

די שאקלערס , די שרייערס, שיינערס" לעיזער פוינטער"די דאס . זענען הייסע חסידים פון ברך משה, און סווינגערס

מיט אזעלכע : ווי זאגט די וועלט. איז דאך אום לייקענבאר ?גוטע פריינט ווער ברויך נאך שונאים

אהרן טאקע צוגעלאזט אז זיינע ' פארוואס טאקע האט ריונגעלייט זאלען די אלע זאכען טאן קעגען זיין בחורים מיט

פארוואס האבען די יונגעלייט און בחורים ? רבין און טאטעןווייל זיי האבען געוויסט אז דער ברך ? די אלע זאכען געטון

זיי האבען , זלמן לייב פאר רב' משה אליין וויל זיין זון ראהרן ' געוויסט אלע אז וועגען דעם התמנות איז ר

ווארען א דם שונא פארען טאטען ווייל ער האט געוויסט געאון די , אז ער אליין האט אויף גענומען זיין ברודער פאר רב

, אהרן איינעם פיינט' אז אויב האט ר, הלכה בידוע איז דאך .מוז זיין בלוט תשפכנו על הארץ כמים

אז דער ברך משה האט , אבער דער סך הכל איזעטרייער מענטש האט אים פארשטאנען וואס זיין ג

און האט געטאן " בנו הגדול והנורא"דערציילט איבער זיין . וואס יעדער טאטע און רבי וואלט געטון פאר אזא זון

און דאס שטימט אויך אפילו ווען מען . (מאכען א טויש .)ה"נעמט אן צוויבעלס ווערטער פון תשנ

ט אבער איך ווייס נישט צו דער ברך משה האט אפגעמאכזלמן לייב שיקען קיין ארץ ישראל כדי ' אז ער וועט דעם ר

ער זאל זיך דארט צו לערנען און שפעטער ברענגען צוריק אדער ער האט דאס אפגעמאכט זעענדיג ווי , קיין אמעריקע

שיין דער נייער רב איז מצליח אין ירושלים אז ער איז דער ביטע , םאויב ווייסט איינער יא די פרטי. (פאסיגער מענטש .) דאס לאזען וויסען

און דער יועץ פרטי מיטען טאשען שניידער און דער מח האבען אויך פארשטאנען אז דער ברך משה וועט , וואשער

ווי . אהרן' איבער געבען אלעס פאר ר" נישט"מן הסתם און האבען , זענען זיי נישט קיין נאראנים, משוגע זיי זענען

זיי . אהרן' ייב איז א סכנה פאר רזלמן ל' אויך געוויסט אז ר .האבען דאס בעסער געוויסט ווי דער אלגעמיינער ציבור

דעריבער האט מען געמוזט ארבעטען גיך און געשווינד ווייל אהרן איז אומעטים ' אויב דער רבי ווערט נפטר פאר ר

אהרן זיכער נישט זיין דער ' וועט ר, באפעסטיגטדער ברידער וועט זייער . אויסשליסליכער רבי אין סאטמאר

ווייל , גרינג קענען באקומען א ריזיגען טייל פון סאטמארדאס האבען די טריא אויך גוט געוויסט אז א ריזיגער טייל

פון סאטמאר וואס זענען אוועק געגאנגען שטייען אבער .זלמן לייב וועט ווערען רבי' גרייט צוריק צוקומען ווי נאר ר

דער יועץ פרטי , האט דער טריא, יבעןווי שוין פריער געשרדער טאשען שניידער אלישע שמואל , אהרן מתתיהו דייטש

, האראוויטץ און דער מח וואשער שמואל ווידעראהרן ' באשלאסען אז מען דארף אנהייבען מיטען בויען ר

ווי אמשנעלסטען ווייל מען קען נישט וויסען וואס קען אין ן ווער ווייסט וואס דער ברך יעדע ליאדע מינוט פאסירען או

.אהרן' משה האט אין פלאן צו געבען פאר ר

און דער אייבערשטער האט געהאלפען און יודל וויינשטאק האט חתונה געמאכט א זון אין מאנטשעסטער אנפאנג

און אז יודל מאכט חתונה איז דאך . ה"ב, ח"ווינטער תשנ

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

91 

יל יודל איז ווי, פארען" מוז"אהרן ' נישט קיין פראגע אז ר .דאך זיין גבאי

יודל וויינשטאק איז געווען זיין ? זיין גבאי. אבער האלטער איז שוין נאר דארט געווען ווייל ער . ניין? ח"גבאי תשנ

דער , אז ער" פעיסען פעקט"האט נאך נישט געקענט דער וועלעכער האט זיך , גרויסער גבור און העלד

ער איז געווען דער דער וועלעכ, אהרן' פארברענט פאר ר, אהרן' מערסט פארהאסטער מענטש אין קרית יואל נאך ר, אהרן' בלויז ווייל ער איז דער נאנטסטער מענטש צו ר

אהרןס הויז ווייל מען קען ' האט מען ארויסקאפעט פון רנישט אין זיין אנוועזענהייט אנגיין מיט די גרויסארטיגע

.פלענער פון ווערען רבינו בחיי

די בושות פון . האט עס נישט געקענט אראפשלינגעןיודל האט ער נאטירליך נישט געקענט , אזא כפויי טובה

האט ער באשלאסען אז ענדערש וועט ער , דערנעמעןטער ראד צום גרויסען 18בלייבען דארט און זיין דער

טראקטאר טרעילאר און נישט זיין אויסגעשטעלט צו די . ז זיך אים נישט געקומעןבושות און כלימות וואס עס אי

ווער אין זיין פלאץ וואלט , און לאמיר זיך נישט נארעןאיז דען פארהאן א מענטש וואס ? אנדערש געהאנדעלט

קען אריין הייבען אזעלכע בושות פון ווערען אויס גבאי ביי דא שטייט א מענטש וואס זיין ? א גרויסען רב צו רבין

, אהרן און אויף אמאל' נאמען איז געווען סינאנים מיט רוואס , דורך מאכט פרעסערס, און דורך וועמען. ארויס

האבען באשלאסען אז די ביז איצטיגע פארציע פון שררה עס איז צו קליין און דינטשיג געשניטען פאר . איז נישטיג

.אזוי גרויסען אפעטיטליכען הארץ

. אהרן גייט נישט טון אזא אומרעכט' פארשטייט זיך אז רעלעכער נארמאלער מענטש קען דען אזאנס טאן פאר וו

, געהיטען, אזא נאנטען מענטשן וואס האט אים געבויעטאון זיכער נישט אזא רב . געשאפען הונדערטער אלפים

. מפורסם

מען מוז זיך צו איילען ווייל , נו אבער עפעס מוז מען טוןעס איז שוין פנה יום און דער רב מוז זיך בויען אין די

דער יועץ . דאונט ווארי. אנצע וועלט ווי אמשנעלסטעןגפרטי האט ארויסגעגעבען דעם באפעל פארן מוח וואשער

און מיט שותף דער טאשען שניידער אז מען זאל אויף אזוי וועט דער עולם גולם עס גוט , קומען מיט עפעס

.אפקויפען

ז האט דער מח וואשער אנגעהויבען "נאך אין סוף יאר תשנ" סודות"רבעטען אויף א איינפאל אז יודל גיט ארויס צו א

פאר משה ? און דו ווייסט נאך פאר וועם. פון רבס הויז .און דאס האט געארבעט. גבאי

עס האט גענומען א שטיק צייט ביז דער מח וואשער האט אבער עס האט אזוי , באוויזען צו וואשען אלעמענס מוחות

טער 18יך געווארען דער אז יודל איז גלי, פיל אויף געטוןגעפלויגען אינגאנצען איז ער הערשט גלייך נאך די . ראד

אבער שוין . ח"סיון תשנ, אהרןנס טאכטער' חתונה פון רז איז ער געווארען בלויז א נאך "איצט סוף יאר תשנ

. שלעפער

אהרן האט נישט געהאט דעם קוראזש צו קוקען יודלען ' רט אז יודל האט אים ער האט דאך געוויס. אין פנים

ער האט געבאדען און ארום . געפעמפערט און געדייפערטאון אויך האט , געוואשען אז ער זאל נישט האבען א גערוך

, ער געוויסט אז יודל איז א קרבן פאר זיין מאכט הונגער. דערפאר האט ער אים ממש נישט געקענט קוקען אין פנים

נאר געגאנגען אין , זיי האבען מער נישט גערעדט געהעריגיודל וויינשטאק . (שטיל, דאס און געפארען אין די קאר .)דערציילט דאס פאר אלעמען

אהרן ' ביי ר. איז שוין א אנדערע מעשה, אבער צו די חתונההאט , ספעציעל פון א נאנטען פריינט, א שמחה פון א איד

צו אזא פריינט ווי יודל מוז מען . א פיל טיפערען באדייט .פארען

און איין וועגס אז מען פארט שוין צו די חתונה פון אזא וועט מען שוין אין די זעלבע צייט , נאנטען פריינט

די אייראפעער . פארענטפערען א געוואלדיגע פראגעחסידים האבען די לעצטע שטיקל צייט געטענהט זייער א

פארוואס האבען די ? "למה נגרע: "גערעכטע טענהן וויליאמסבורג און אין בארא פארק סאטמארער חסידים אי

פארוואס האבען ? יא די זכיה צו הערען דברי חיזוקסאטמארער חסידים אין וויליאמסבורג און אין בארא פארק יא די זכיה אז עס האט זיך אויף געשטעלט א ארגעניזאציע

וואס אויסער וואס זיי העלפען ארויס " איחוד התלמידים"אנציעל יעדען סאטמארען גייסטליך און פינ, פיזיש

העלפען זיי אויך ארויס די יונגעלייט מיט דעם , יונגערמאןוואס נאר אדאנק זייערע שטארקע תחנונים איז זיך דער

קרית יואלער רב און ראש ישיבה מטריח מיט א ווען דער טאטע אין אין , אומגעהויערע טירחא ויגיעה רבה

יארק און דער מיאמי וועגען די שווערע קעלטען אין ניו און רייסט זיך אוועק פון זיין קהילה , "מוותר"עולם איז

און , ב"אויף עטליכע שבתים אין יאר און פארט אריין אין וווואס די , פ און מאכט א שבת התוועדות"באזונדער אין ב

און טייל , יונגעלייט שפירען די חיזוק פאר לאנדע חדשיםנדיגען שבת יונגעלייט שפירען דאס ביז דעם קומע

אזא התחזקות קומט פאר אין ניו יארק עטליכע . התוועדות .מאל אין יאר

זענען דאך די אייראפעער אידען זייער גערעכט מיט זייער פארוואס ווייל מיר וואוינען אין ? הארבע פראגע למה נגרע

פארוואס ? אייראפע קומט זיך נישט פאר אונז די חיזוקנאבעלע גוט הארציגע קענען מיר נישט גרינדען אזא

ארגעניזאציע ווי איחוד התלמידים וואס זייער שטרעבען איז בלויז אויף צו טון פאר אלע יונגעלייט און טוען ארויס

גייסטליך און פינאנציעל יעדען סאטמארען , העלפען פיזיש ?יונגערמאן

דער רב פון קרית יואל . נישט געזארגט אייראפע, אבערענקער הונגער פאר . וויי געשריי האט אויסגעהערט ענקער

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

92 

א און דער רב וועט "חיזוק איז אנגעקומען צום רב שליט .ענק מחזק זיין פיל מער ווי עטס מיינטס

' אז ר, אבער וואס ווייניג האבען דעמאלס געוויסט איזאהרן האט זיך נישט אזוי געפריידט צו יודלען ווי דאס אז

י עס איז אזוי וויכטיג מען קען איצט פארען קיין אייראפע ווא התוועדות פאר די סאטמארער חסידים אין אייראפע

זיי . 'צו הערען דעם דבר ה, וואס זענען ממש צמא למיםגייען אויס פאר חיזוק ווערטער וואס זיי האבען שוין לאנג

וואס ווייניג האבען דעמאלטס . נישט זוכה געווען צו הערעןוצה לינק הפרה רוצה יותר משהעגל ר"אז , געוויסט איז

אהרן וויל זיי מחזק זיין פיל מער וויפיל חיזיק זיי ' ר". להניק .געברויכען

. אהרן איז געפארען צו די חתונה אין מאנטשעסטער' און ר. אהרן' די חתונה איז געווען א שווערער דורך גאנג פאר ר

. ער האט נישט געקענט יודלען אפילו אין די אויגען קוקעןעוויסט אז יודל ווייסט פונקטליך פארוואס ער ער האט ג

אהרן ' און יודל האט געוויסט אז ר, איז באמת געקומעןדעריבער איז יענע חתונה געווען א , ווייסט וואס ער ווייסט .שווערער דורך גאנג

אהרן איז געווען ביי די ' ר. אבער די חתונה איז אדורךאין יענע חתונה א מינוט נישט מער ווי ער פלעגט זיך

יארען באטייליגען ביי יעדע חתונה וואס איז פארגעקומען אהרן איז געווען ביי די חתונה צו וואס ' ר. אין קרית יואל

ווי מען , ער איז ספעציעל געקומען צו פארען פון ניו יארקה די חתונה איז "אבער ב. א טובל און ארויס, רופט עס

יטען פארן פאריבער און מען קען זיך אנהייבען גרי .קומענדיגען גרויסארטיגען שבת

אהרן איז געבליבען אין די פארשטופטע מאנטשעסטער ' רק און נישט געפארען צו די חסידישער לאנדאן ווי "אויף שב

עס געפינט זיך א ריזיגע סאטמארע קהילה און זייער אהרן און זיינע יועצים האבען נאך ' ווייל ר, מוסדות התורה

געקענט וויסען ווי אזוי דער עולם אין דעמאלטס נישט . אייראפע וועט אויף נעמען דעם פאלשען שבת התוועדות

אייראפע האט נאך קיינמאל נישט געהאט א שבת התוועדות צו וואס ניו יארק איז שוין געווען צוגעוואינט

אייראפע זענען געווען , און אויך. שוין עטליכע יאראון דארט איז נאך נישט ,ארגינעלע חסידים פון ברך משה

. געווען אזוי ווייט ארייגעמישט דעם עגל שעשה אהרןדארט האבען די סאטמארער חסידים נאך נישט געטראכט

און דערפאר האט . וואס די חסידים האבען שוין געטראכט. אהרן מורא געהאט צו מאכען גלייך אזא שפרינג' ר

ען אין אהרן וועט בלייב' דעריבער איז געבליבען אז ראיז דאך א , מאנטשעסטער און אויב דער עולם וועט קומען

און , סימן אז מען קען אן גיין מיט אלע פלענער פארן עתידווייל קיין , איז אויך נישט אזא דורך פאל, אויב נישט

.מאנטשעסטער איז א לאנגער נסיעה

פון " שליחות"אבער די פראפעגאנדע מיטען ליגענט פון די ן וואס ער האט פערזענליך געשיקט את בנו ברך משה רבי

אהרן האט זיך באשטעלט ' ר. האט געארבעט, הגדול והנוראער גאסט 'צעטלעך וואו מען זאל שרייבן אז דער חשוב

א קומט צו פארן "ק קרית יואל שליט"הגאון הצדיק אבדאון דער . א"ק שליט"ר הגה"ק מרן אדמו"בשליחות אביו כ

.ר דערהויבערנער שבתשבת איז געווען א שיינע

מען האט געזונגען ניגונים , די באטע איז געווען געלונגעןאהרן האט געזאגט פילפולים גג על גג ' ר, פון אלע סארט

אהרן און זיינע ' און עס איז געווען א גרויס חיזוק פאר ר .פאר אייראפע, אנטשולדיגט. יועצים

אלע אהרן איז מיטען פעלץ ארומגעגאנגען באזוכען ' רגעשמייכעלט צו די פאטאגראפירער און הנאה , רבנים

.געהאט ווי משוגע די מאסען גייען פאר אים

די יועצים האבען נישט געקענט איבערקומען ווי גרינג ממש אן א שאס האט זיך ענגלאנד . ענגלאנד איז געפאלען

.אהרן' אינגאנצען אונטערגעווארפען אונטער ר

דארף מען ערלעדיגען אין איצט נאך איין קלייניקייט אהרן האט זיך ' ר. אז מען איז שוין דארט, אייראפע

מאנטאג אויפגעהויבען און געפלויגען קיין בעלגיע פאר צוויי טאג צו לייגען די אבן הפינה פאר די דארטיגע

, עס איז אויך באגלייט געווען מיט כבוד. ת"סאטמארע תרטי אהרן פאמפע און פיקטשערס און מיט זיין יועץ פ

מתתיהו דייטש וועלעכער איז געווען דער ארכיטעקט פון .פארכאפען אלעס אין דער וועלט

אהרן ווייל ' בעלגיע איז נישט געווען א פראבלעם פאר רדארט האט ער שוין באזעצט זיין זון און בעלגיע איז שוין

.געווען זיינס כמונח בקופסא

ער איז געווען . ואהרן איז אהיים געקומען הייפערעקטיו' ראזוי עקסיידעט ווייל אין זיינע און די אויגען פונעם טריא

משה גבאי . דערנאך, איז געווען די מלחמה איבער סאטמאר' אייראפע איז פארזיגעלט אלס ר. קען זיך לייגען שלאפען

.אהרןס

*

נאכען אהיים קומען פון אייראפע איז פארגעקומען א פאמפד "ער איז געווארען אזוי .אהרן' גרויסער שינו ביי ר

י עצת "עפ, אז נאך יענעם שבת ביי זיין באטע האט ער" אפאנגהויבען זינגען ניגונים , שמואל ווידער דער מח וואשער

.במשך דעם גאנצען באטע

אויסער , אהרן' ביז איצט האט מען גארנישט געזונגען ביי ראיצט אבער . מנוחה ושמחה און אז ביום השביעי, כל מקדש

האט דער מח , אהרן האט שוין אייראפע איינגענומען' אז רוואשער באשלאסען אז עס איז צייט צו ארבעטען אויף די

עס איז צייט אז די יונגעלייט . יונגעלייט אין אמעריקעאהרן זעהן אז ער וועט זיין דער ריכטיגער רבי ' זאלען אין רוואס זענען זאט מאכען אלע יונגעלייט" ענדליך"וואס וועט

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

93 

דארשטיג נאך דעם סארט רבי וואס וועט בכח הדמיון זיי . געבען זייער פולער סיפוק

מען וועט ביי זיינע , אהרן וועט פירען ריזיגע טישען' ר, טישען האלטען און איין שרייען אז עס איז סכנת נפשות

, מענטשען חלשן, מאכטס פלאץ, עס הערשט א געדרענגמען וועט . טשען און קלאטשעןאון דער רבי וועט פא

אנהייבען זינגען ניגונים ביים טיש ווייל דאס וועט ריכטיג אנווארעמען די יונגעלייט וואס זענען שוין פארפרוירען

זייט דער הייליגער ישמח משה האט , הונדערטער יארעןאון . אנגעהויבען פירען טיש פאר צוויי הונדערט יאר צוריק

ר געזונגען כל מקדש און מנוחה וויבאלד ער האט האט נאאון די קאלט . זענען די חסידים קאלט ווי אייז, ושמחה

קייט האט זיך אריבערגעצויגען ווייטער צו זיין אייניקעל וואס האט נאר אויך געזונגען די , דער הייליגער יטב לב

און אזוי האט זיך ווייטער געפירט דער , צוויי ניגוניםן זיינע צוויי היליגע זון דער עצי ט או"הייליגער קדושת יו .ל און שפעטער דער ברך משה"חיים מיטען רבין ז

געזונגען שלום עליכם . זיי האבען געפירט טיש זייער פשוט, זיי האבען קידוש געמאכט, אן קיין תנועות מיט די הענט

, געטיילט שריים, ווייטער אן קיין שרייען מיט קולות, געגעסען לעבער, זאגט תורהגע, געזונגען צוויי זמירות

.געבענטשט און געטאנצט אין א רינג אז ביום השביעי

די . אבער ווי קומט דאס צו צו דעם נייעם סארט רביןיונגעלייט וואס גלייכען אלע סארט דמיונות וועלען ענדליך , אנטרעפען א רבין וואס וועט מיט זיי אלעס מיט שפילען

וועט נישט האבען זיינס און דאס גייט זיין א רבי וואס ער גייט באווייזען צו פירען . גלייכען אין די גאנצע וועלט

, באהוש, פרעמישלאן, בעלז, סקווער, טיש וואס וויזשניץ, קלויזענבורג, תולדות אברהם יצחק, תולדות אהרן, טאלנא

. וועלען זיך קענען פארשטעקען, און אפילו ליובאוויטש

זיין דעם קאפיטעל אן די עס איז זייער שווער מסיים .ע"ל, ווערטער

ח נפטר "ווי שוין געשריבען פריער זענען ענדע יאר תשנלייבוש ' ר, געווארען דריי אלטע לייבען פון סאטמאר

ליפא שווארץ פון ' סענדער דייטש און ר' ר, לעפקאוויטשאון אום דירעקט האט זייער הסתלקות געהאט א . ירושלים

נאך זייער נפטר . אין סאטמאר אפעקט אויף די מחלוקתווערען איז דער מצב געווען אין די בחינה פון וימת יוסף

און ווי עס שטייט ווייטער אין , וכל אחיו וכל הדור ההוא . פסוק ויקם מלך חדש על מצריים אשר לא ידע את יוסף

די דריי זענען געווען אן א שיעור מאל מער ערנסטער ווי זיי וואלטען . און יצחק ראזענבערגלהבדיל בערעל פרידמאן

' און אפילו ר, ווען קיינמאל נישט צוגעלאזט אזא עסק בישאהרן אליין וואלט זיך געשעמט צו פירען אזא ביליגע

אבער עס איז געווען באשערט אז די . געכאפעכץ- מאכטאלע עלטערע בונים פון סאטמאר זאלען נישט מוזען צוזען

וואס זיי האבען אזויפיל ,וואס איז געשען צו סאטמאר .ע צו בויען און עס פירען"געהאלפען פארן רבין זי

' סענדער האבען קיינמאל נישט געגליכען ר' לייבוש און ר' ראהרן ווייל זיי האבען אים געקענט פון דער נאנט און עס

זלמן לייב איז פאר זיי מער צום ' איז געווען באקאנט אז ר .הארצען

און ער איז נאך געווען , אט נאך געלעבטליפא שווארץ ה' ר. דער סיגוטער רב איז אנגעקומען אהין ווען , אין ירושלים

ח "דער סיגוטער רב איז געפארען אויף די הייליגע טעג תשנא נישט געוואלט אוועק "אבער ער האט בשו, קיין ירושלים

.ליפא שווארץ' נעמען דעם עמוד אויף מוסף פון ר

דט יענעם ערשטן שבת פרשת נח ליפא האט גערע' רא האט זיך באזעצט "ח ווען דער היינטיגער רבי שליט"תשנ

איך : אין ירושלים און האט מיט גרויס התרגשות געזאגטדי דריטע מאל בייצואוואוינען א ' האב שוין יעצט די זכידאס ערשטע מאל איז געווען די . הכתרה אין סאטמאר

די , ן די שטאט סאטמארד אי"ע תרצ"ק זי"הכתרה פון רביהאון , מ אין קרית יואל"ו אב תש"צווייטע מאל איז געווען כ

.יעצט איז שוין דאס דריטע מאל

' סענדער דייטש איז אויך געפארן צו דעם גרויסען שנת פ' ראון ער האט דעמאלט , נח צו די הכתרה אין ירושלים

ווי ער איז אלע יארן , גערעדט געוואלדיגע שיינע דרשות' האט אזא זון ווי ר) דער ברך משה(טאלץ וואס דער רבי ש

וועלכער איז א מתון און אן איבערגערעכנטער , זלמן לייב . מענטש

לייבוש האבען מיר שוין געשריבען ווי שטארק ' און פון רער פלעגט טענהן אז מען מוז צוטיילען די ישיבה פון קרית

און . יג נישטאהרן טו' יואל ווייל ער האט געהאלטען אז רזייענדיג דער מנהל המוסדות איז ער אויך געווען דער

י אין די ישיבה "זייענדיג דער ר, זלמן לייב' ב פון ר"בעהזלמן לייב ' און דעריבער האט ער געהאלטען אז ר, לצעירים

.איז מער פאסיג צו פירען די ישיבה

אבער נאך איין וויכטיגען סאטמארען פערזענליכקייט וועם איז , "וכל הדור ההוא"ן דארף צולייגן צו די ליסטע פון מע

וואס ער איז , יודל ראזנבערג זכרונו לברכה' הרב החסיד ר .ו חודש אייר"אין תשנ, שוין אייגנטליך אוועק פריער

געווען שווערע , ווי דערמאנט אויבן, אין יענע צייט איז שויןשוין געהאט אהרן מיט זיינע יועצים האבן זיך' ווען ר, צייטן

יודל און זיין ' ר. געשארפט די ציין איבערצונעמען סאטמארווייל , געווען א דארן אין די אויגן" טריא"מהות איז פאר די

מיט אלישע , א נייטרער מוח וואשער, שמואל ווידערהאבן געזען די , שמואל א מונקאטשער טאשען שניידער

ל "יודל ז' וואס ר, "אלטע סאטמאר"גרעסטע סכנה אין די .האט מיט זיך אפגעשפיגלט

ן לייגן דעם יסוד פון 'דעמאלטס איז געווען הארט פאראון מען האט שוין געהאט גערעדט , "איחוד התלמידים"

יודל נעמט מען גלייך איבער די אלע ' פעסט אז נאך ר, סאטמארער קעמפס און די וועלט בארימטע מצה בעקעריי

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

94 

למעשה האט זיך פון ". נונגאהרן וועט מאכן ארדע' ר"און .אלע זייערע פלענער אויסגעלאזט א זייפן בלאז

אים , דער ברך משה איז געווען א פראקטישער מענטשהאט די נארישע איינגערעדטע מעכטיגקייט נישט

עס האט נישט ביי אים אפעלירט די , אינטרעסירט צופילן זענע"ס אלע קינדער 'יודל' אהרן אז ר' געוויינען פון ר

, דער ברך משה האט געהייסן אז די קינדער". שונאים .זאלן אלעס ווייטער פירן, משפחת ראזענבערג

משה גבאי און אליעזר קעסטענבוים זענען דעמאלט אריין און שפעטער איז דאס גענוצט . אין די הנהלה פון די קעמפס

ווען משה איז שוין געווען דער , געווארן אלס א וואפןאיז איינע , שייגעץ אינעם אהרונישן לאגער אויסגערופענער

, פון די זאכן מיט וועלכע מען האט אנגעשראקן דעם ציבור- אזוי ווי די גלחים פלעגן העצן די צוריק געבליבענע דארפס

אז משה מיט אליעזר האבן , פויערן אין דער מיטלאלטערזיך שוין אריינגעשטופט אין די קעמפס און ווער ווייסט

. ווייטערוואס קומט

.ח"כ פון תשנ"ע

ט "ווינטער תשנ

יענעם ווינטער איז געווען די מחלוקה אזוי פלאקערדיג אז אין יענעם ווינטער איז . עס האט שוין געבאבלט

אהרן און ' פארגעקומען עטליכע גרויסע אקציעס פאר ראיז זיי געלונגען צו דורך דעם זיינע מענטשען וואס

, אינסטיטוציעס, לענדער ,פארכאפען פארשידענע שטעט . און די מלחמה האט זיך שטארק אינטענסעווירט

. פ"ב און אין ב"די צוויי שבת התוועדותן אין וו )1

.שבת התוועדות אין לאנדאן" מעכטיגער"דער )2

אהרן פאר די טישטערס פון ' דרשה פון ר" פרומע"די )3 .ב"די סאטמארער מוסדות אין וו

.בר מצוה אין ירושלים" סענדוויטש"די )4

מיט די , קול קורא פארן פראטעסט" שונאים"די )5 .אונטערשריפטען פון קאשויער רב און מאטעווידעער רב

דער מח וואשער האט געארבעט אויף קעס און כלים אז זאל אנהייבען ברענען קעגען משה , די חסידים, דער עולם

וועט , ען האקען אויף משהאון אז מען וועט זיך נעמ. גבאי. געשאסען ווערען מערערע האזלעך מיט דעם איינעם קויל

ווייל ווען עס איז דא א מחלוקת פאראייניגט זיך , איינסאז , צוויי. אהרן' און דער ציבור וועט זיין מיט ר, דער ציבור

מען וועט האקען קעגען משה וועט דאס אויטאמאטיש געקילט ווערען פון ברך ברענגען אז דער עולם וועט אפ

, "טריא"וואס דאס איז געווען זייער וויכטיג פארן , משהאהרן ' ווייל אויב וועט דער רבי זיך קעגען שטעלען אז ר

זאל נישט זיין ווער עס וועט , זאל נישט אלעס איבערנעמעןאון דאס איז די הויפט , און דריטענס. אים אויסהערען

אהרן ' קען אויף משה וועט רווייל אויב מען וועט הא, סיבה .נישט אויסקוקען ווי איינער וואס וויל איבערנעמען אלעס

און זייער מיסיע איז געקרוינט געווארען מיט גרויס יענעם ווינטער האט זיך פיל פאכיג געהעכערט די . דערפאלג

' קריגערייען און משה איז געווארען פארפיינטעט ביי ריז ארויסגעקומען אנדערע יעדען טאג א. אהרןס מענטשען

וואס ווי עס האט זיך שפעטער , שמועות מיט רומערסהאבען די אלע שמועות נישט געהאט קיין , ארויסגעוויזען

מען האט געוואשען דעם ציבורס , נאר פשוט, באזיסמען האט דעמאלטס אנגעהויבען צו רעדען אז משה . מוחות

יבען אלע און אריה לייב און אליעזר האבען איבער געשראון . בנינים פון סאטמאר וויליאמסבורג אויף זייערע נעמען

ווי עס לויטעט די . דאס האט מען געקייט און איבערגעקייטנפתלי בלומענפעלד דער ' באוויסטע מימרא פון הרב ר

וואס , אויף די גאנצע ארונישע פארטיי, מנהל אין די ישיבהאיר טייערע איך וועל ציטירען ווארט אויף ווארט צוליב

זעהט אסאך מאל 'מ, ערוואקסענע, די מענטשען: "ווערדאפילו מיט ווייסע , ערוואקסענע מענטשען, מיט שטוינונג

ממש ווי ער איז א שטיק , קייען אין די נארישקייטען, בערדאומגלויבליך ווי א רוח , ווי א בייזער גייסט אין זיי, הבל

צו די , א שטיק הבל ווערט'ממש ויהבלו מ. רעה ליגט אין זיי ..."קען מען נישט רעדען

פארשטייט זיך אז מען האט נאך דאן נישט גערעדט אפען ווייל מען האט נאך נישט געקענט וויסען , אויפן רבין ממש

אבער אויף . וויאזוי דער נארמאלער ציבור וועט רעאגירען, און נישט נאר וואס מען מעג, משה מעג מען דאך רעדען

. מען מוז

עס האט שוין יעדער מיטגעהאלטען יעדען טריט אויפן ' עס האט יעדער געזען אז ר. ברעט פון ביידע זייטען- שאך

און משה גבאי וויל , צו ווערען רבי, אהרן נוצט יעדע טריט .צוריק האלטען ,דאס מיט אלע סארט טריט

די מאטיווען פון יעדען שריט פון ביידע זייטען זענען געווען אבער יעדער האט פאר עפעס א סיבה זיך מעלים ,גלוי לכלדירעקט " (ארויס געזאגט"עס האט קיינער נישט . עין געווען

האט " ארויס זאגען"ווייל נאר דאס , באצייכענט די ווערטערדי אמתע ווערטער איבער וואס די מחלוקה איז ) געפעלט

כאטש קיינער קיינער האט נישט געהאלטען אז , דא באמת .פעס אנדערשעס איז ע

, דער גאנצער ציבור, יעדער איינער. אין אנדערע ווערטער' ר, אהרן איז דער אגרעסאר' האט געזען דעם אמת אז ר

ארום גענומען מיט נייע יונגע " לעצטענס"אהרן האט זיך מענטשען וואס ארבעטען אויף אים אז ער מוז שוין ווערען פארכאפען די מאכט און שוין זיך אנהייבען בויען צו

שטארק און באפעסטיגט אויף יעדע פלאץ ווי סאטמאר וועט במהרה " דער טאג"כדי ווען , האט נאר א קהילהזאל שוין נישט זיין קיין ספק פאר קיינעם , בימינו אנקומען

צו וועם מען דארף זיך אנגעהערען און צו וועם אלעס דארף

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

95 

לויז דאס אלעס איז געווען ביי יעדען ב, אבער. באלאנגען . אין די מחשבה

, ווען מען רעדט פונעם ציבור, ווען מען רעדט פון מענטשעןנאר די חסידים פון ברך משה וואס רוב פון , מיינט מען דא

משה גבאי האט נישט . אהרןס מענטשען' זיי זענען געווען רב "ווייל ער איז פארט געווען א בעה, געהאט קיין מענטשען

רעדט מען , "שונאים"די אריגינעלע פון . (און נישט קיין רבאצינד ווייל זיי האבען דעמאלטס נאך נישט נאך נישט

פארנומען א פלאץ אין די אינערליכע מחלוקת פון זיי זענען געווען אינדרויסען פון די קהילה און זיי . סאטמאר

און אפילו די מענטשען . זענען געווען נאר דרויסענדיגעהאבען אויך , אהרן' נקמה אין ר וואס האבען געוואלט זען א

עס . נישט גערעדט דערפון אזוי ווי מען קוקט עס היינט אןאיז געווען זייער א פרעמדער געדאנק צו רעדען פון א

.)רבינס אחר מאה ועשרים

*

אהרן געפארען קיין בארא פארק אויף א ' ויחי איז ר' שבת פן זיין וואס דאס איז געווען די ארבעט פו, שבת התוועדות

ארויסצוהעלפען , ווי שוין געשריבען, "איחוד התלמידים"און די איינציגסטע מיטל , יעדען יונגערמאן מיט חיזוק

' ר, זייערער צו געבען חיזוק פאר די יונגעלייט איז געווען .אהרן זאל קומען אויף שבת

אהרן איז דעמאלטס ' איינע פון די נייע מבצעים פון רער ". ם תורות"שובבי"ט בכיות נוראות צו זאגען מי, געווען

און זיינע , אז איינער וואס האט אים, האט אזוי געוויינטהאט זיך געקענט , נישט געקענט פון דערנאנט, יועצים

, דא" בעל בכי"שווערען ביים אלעם הייליגסטען אז דער אזא אפגעהיטענער איד וואס , איז אזא דחיל חטאין

אבער עס . דעם היינטיגען דורפארשטייט שוין אפילו נישט איז אינגאנצען נישט וויכטיג אייך צו פארציילען אז זיינע

ם תורות זענען געווען אנגעבעט פון פריער מיט "שובבי . ווייל עס איז גענצליך איבריגע רייד, זיינע יועצים

די מעכטיגע נסיעה קיין לאנדאן

' ז געווען ראיינע פון די הויך פונקטען פון יענעם ווינטער איאהרןס נסיעה קיין לאנדאן וואס איז פארגעקומען פרשת

געהייסען האט דער פלאן אז מען פארט אומשולדיג . שמותאין " ד"נייעם ביהמ"קיין לאנדאן נאך געלט פארן

אבער איידער מיר . א פשוטע געלט אקציע. וויליאמסבורג, געלט אקציע" אומשולדיגע"וועלען שרייבען פון יענע

.ועלן מיר אייך צוריקנעמען א פאר יארו

דער עולם איז נאך אויף . ו"עס איז אסרו חג סוכות תשנט וואס איז נאר וואס "געהייטערט פון דעם לעכטיגען יו

ט פאר די "און עס איז געווען א הערליכער יו, אדורךחסידים וואס האבען מיטגעהאלטען די צווייטע טעג ביים

' ר. עכטיג פאר גאר אנדערע סיבותאבער ערגעץ איז ל. רביןזיינע . ער איז זייער בשמחה. אהרן איז זייער אויף געלייגט

. מענטשען האבען אויסגעפירט א דבר גדול מאד

, ד"עס האט זיך דעמאלטס גערעדט פון בויען א נייעם ביהמד אויף דער "וואס דאס וועט זיין דער גרעסטער ביהמ

אבער איידער . אזעלעכעס עס גייט זיין אזאנס און. וועלטעס איז באשטעטיגט געווארען אז מען גייט זיך טאקע

ד וואס וועט אריין ציען א "נעמען בויען אזא גרויסע ביהמאיז געווען א שטילע , מיליאן דאלער 30-40 ערך פון

. סומאכטוכע

ווען מען האט אנגעהויבן רעדן , נ יארן"אין די אנהויב תש איז דער ברך משה געווען ממש ,פון א ניי בית המדרש

, ורוח נמוכה, עין טובה, ל זאגן אין אבות"ווי חז, דערקעגןורוח , עין רעה. מתלמידיו של אברהם אבינו, ונפש שפלה

.מתלמידיו של בלעם הרשע, ונפש רחבה, גבוהה

ק די וואס ווילען גרויס מאכן "זענען די ראה, געווענליך דער " ער"אהרן איז ' ביי ר. און זייער קהילה, ן'זייער רבי

לייביש ' ר. וואס וויל גרויס מאכן זיין קאמפאנייאנקעל כהנא זענען געווען זייער ' לעפקאוויטש און ר

, זיי זענען גראדע מענטשן. פשוט וועגן פינאנצען, דערקעגןאון אויב , ביזנעס לייט וואס רעכענען איינס מיט איינס

קענט אויסרעכענען איינער קען רעכענען האט נישט געאויך . וויאזוי מען גייט אויף קומען מיט אזעלכע געלטערהאבען זיי געהאלטן אז מען טאר נישט דעם עולם

, סענדר דייטש האט יא געצויגן צו בויען' ר. באלעסטיגןסענדער איז געווען א סארט ראש הקהל וואס האט ' ווייל ר

כבוד פארן געזוכט סאטמאר זאל זיין גרויס און עס איז אד אין דער "ע אז זיין קהילה האט אזא ביהמ"רבין זי

.אמאליגער טריפהנער אמעריקע

דער ברך משה האט אין אנהויב נישט : יעצט איז אזוי האט מען אים אנגעהויבן , געוואלט הערן דערפון

אבער אים , איז זייער וויכטיג'אונטערשיקן שלוחים אז סדי . ס איז אזוי וויכטיגאיז נישט אריין אין קאפ וואס ע

קינדערישע גערעדעכטסער און די גרויסע פיקטשערס פון פארענטשעס האבן דאך ביי אים נישט אינגאנצען נישט

אז אין די צווייטע העלפט , איז יא געווען'וואס ס. אפעלירטאון איין , איז שוין דער ברך משה געווען עלטער, ן יארן"נו

יך אויפגעשטעלט אין די הייך יאר יום כיפור ווען ער האט זצו זאגען די כל נדרי דרשה האט ער געזען ווי מען שטופט

ער האט געזען ווי מען צוקוועטשט , זיך געפערליךדעמאלט ער איז ער געווארן , לעך ממש ווי הערינג'בחורים

און ער , ער איז באמת געווען א פחדן, זייער דערשראקןאיז שוין א סכנה און מען האט אנגעהויבן ציטערן אז ראדני און דער פחד האט . דארף באמת ארויסגיין גרעסער

געפועלט ביים ברך משה אז ער זאל יא לאזען מאכען אבער מען האט געוואוסט אז . פלענער פאר א נייעם שול

מען גייט אריין אין אן אונטערנעמונג וואס איז פארט זייער ן קיין שול נאר סיי ווייל מען קען דאך נישט בויע, גרויס

האט מען דאך גערעדט פון , און צווייטנס, פאר ימים נוראים .ריזיגע געלטער

אז דער ברך משה האט , אויך האט מען דעמאלטס גערעדטאון ער האט נישט , מורא געהאט פאר א גוט אויג

. ד"געהאלטען אז ער איז ראוי פאר אזא גיגאנטישען ביהמ

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

96 

ש זאל דער ציבור ער האט געקענט באשטיין אז ענדעראון די . ווי שוין געשריבען, נישט דאווענען אויף איין פלאץהאבען געוויסט צו , עלטערע אידען די קהלס לייט

דערציילען אז אין סיגעט האט מען זייער מורא געהאט צו בויען א נייע שול ווייל ווען מען האט געבויעט א נייע שול

נישט געהאלטען דעריבער האבען זיי . האט דאס געשאדט .דערפון

איך ווייס , וואס מען האט דעמאלט גערעדט אין די גאסאיז אז משה גבאי האט , איז געווען אמת'נישט אויב ס

ווייל ער האט , מסכים געווען צום נייעם בית המדרשגעלטער צו נוצן " איחוד עולמי"געהאט פלענער פון די

ט אז סאטמאר די גאס האט גערעד. ן בויען די נייע שול'פארגייט באקומען פון די איחוד עולמי געלטער דעם סכום פון

און דערפון גייט מען בויען דעם , פופציג מיליאן דאלאראיך ווייס נישט אויב עס איז , נאכאמאל –. ריזען פראיעקט

איבער די איחוד . (אבער אזוי האט מען געשמועסט, אמתאהרן האט ' ר ווייל, האט זיך אויך געטון, עולמי געלטער

געהאלטען אז ער גייט גארנישט באקומען פון די געלטער דאס . און משה מיט אליעזר וועט זיך אלעס נעמען פאר זיך

, איז אויך געווען איינע פון די רומערס פונעם מח וואשערוואס האט זיך ארום געדרייט אומעטום אז די שעפסען

בלומענפעלדס נפתלי ' עיין לעיל ר. זאלען האקען אויף משה .)טייערע ווערטער

אבער פון די אנדערע זייט זענען געוען מענטשען וואס ד "האבען געארבעט אויף אלע פראנטען אז דער ביהמ

אבער נישט וועגען דעם , פלענער זאל יא צושטאנד קומעןכבוד פון סאטמאר און נישט וועגען דעם פחד הסכנה פון

דעם באקאנטען וןגעליטען פ זיי האבען. ד"אלטען ביהמזיי האבען שוין דעמאלטס געארבעט ". זיך"און " מיך, "איך"

אויף חושךדיגע פלענער וואס אלעס זאל זיין בלויז פאר .זייער בענעפיט

יצחק ראזנבערג האט געזען אין דעם פערציג מיליאן דיגע הצלחה פאר זיין 'א מורא, דאלארדיגען פראיעקט

".קיקבעקס"ון ארויסנעמען ער זאל אינוועסטירן א, ביזנעס

דיגען פלאץ וואו צו 'אהרן האט דעמאלט געזען א מורא' רדי אינסטינקטן פון זיין . קענען אויסשפרייטן זיינע פלענער

מיט א , זיין קורץ זיכטיקייט, רוח גבוהה און נפש רחבהאון ער האט , דיג צעשפילט'האבן זיך מורא, בחורישע קוק

.אונטער זיין באזיץדאס געוואלט ארייננעמען

עס זענען געווען דריי . לאמיר מאכען א שטיקעל סך הכלקאטעגאריעס וואס האבען דא געהאט אריין צורעדען צו

.מען זאל בויען דעם נייע שול צו נישט

יעקב ' ח ר"לייבוש לעפקאוויטש ולהבחל' ר) קאטעגאריע א, וועלכע האבן נישט געוואלט שפרינגען אזוי שנעל, כהנא

, יי האבען געוואלט שוקל זיין נאכאמאל און נאכאמאלז, און עס גייט קאסטן, וויסנדיג אז עס איז א ריזיגע הוצאה

אוצרות בלויס אויף צו האלטען אזא , אויסערען בויען

און אפשר איז כדאי נאר צו , גיגאנטישע געביידע .פארגרעסערען ראדני

שן וועלכע און נאך מענט, סענדער דייטש' ר) קאטעגאריע ב זיי זענען נאך געווען , זענען געווען געטריי פאר סאטמאר

פון די אלטע געווארדיע און געוואלט קענען שרייבן אז סאטמאר אין אמעריקע איז אויסגעשטיגן בכח קדושתו פון

ישע 'און טויזנטער חסיד, ע צו אזא לגיון של מלך"ק זי"רביה, און געבן צדקה, מנוזר פון ציונות, אידן אונטער איין דאך

.ה אין זיינע הונדערטער מאמרים"סענדער ע' כנוסח ר

סאטמאר . אהרן מיט זיינע פארבינדעטע' ר) קאטעגאריע ג די גאנצע וועלט , ן פון די וועלט'זאל האבן דעם גרעסטן רבי

וואס לויט - זאל קענען רעדן אז ווען דער סאטמאר רבי נען רבי אהרן זייערע פלענער וואלט דאס געדארפט מיי

האט , רעדט א דרשה ביי זיך אין בית המדרש -טייטלבוים . ער צענדליגער טויזנטער מענטשן צוזאמגעשטופט

.וו.א.פארענטשען ביזען הימל א

האט נישט אפעלירט צו די ', קאטעגאריע א, יעצט איז אזוי אבער , האט שוין יא אפעלירט' קאטעגאריע ב. יונגעלייט, טראגן מיט זיך אביסל א ערענסטן צילהאט גע'אזוי ווי ס

נישט דער כח פון , אז דער כח פון סאטמאר זאל זיין גרויסממילא האט עס אויך , דער וואס וויל זיין סאטמאר רבי

מען האט זיך געבעטן מענטשן , נישט געהאט די היץ דערפוןמען האט געדארפט ארבעטן פאר , זאלן קויפן זיצןדעם עולם זיך איינצוהאנדלען א און מוטשען , פראפאגאנדע

.זיץ

און אויך ' און ווי שוין פריער דערמאנט האט קאטעגאריע ב זיך שטארק ) אויב וועט מען יא בויען(' קאטעגאריע א

ווען נישט וואלטן זיי . גערעכנט אויף די איחוד עולמי געלטאון , און אסאך שוקל געווען, נישט אריינגעשפרינגען דערין

.דערצו מיט א געהעריגען פלאןצוגעגאנגען

אהרן געזען פאר זיך א פלאץ וואו זיינע ' ווידער האט ר און מיט איין שאס ווער ער שיסן , שעירס קענען זיך הייבן

סיי ער וועט זיך קענען אריין צווינגען צו : צוויי האזלעךסאטמאר וואו ער איז געווען אלץ - קומען קיין וויליאמסבורג

וייל זיינע מענטשען גייען דאס בויען און ו, ארויסגעשטיפט. ער וועט אנהייבען פארען איבעראל מכלומרשט נאך געלט

און צווייטנס ער וועט דעליווערן פאר זיך צו בויען די זיין טאטע איז דאך שוין סייווי , גרעסטע שול אין די וועלט

.נישט דא צולאנג

ות מיט אהרן גוט צונוץ געקומען די שותפ' דא איז פאר ר ווייל יצחק איז געווען שטארק פאר . יצחק ראזענבערגאיינס ווייל ער האט , פאר צוויי סיבות' קאטעגאריע ג

און צווייטנס ווייל יצחק איז , געוואלט לייזן א פעטע מטבעאון , געווען צושפאנט מיט אליעזר קעסטנבוים און משה

.מזלן שלי'עס איז געווען א גוטער שידוך צווישן שקר מיט

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

97 

. אויסגעפירט' האט קאטעגאריע ג, ווי מען ווייסט היינט' יצחק ראזענבערג האט באקומען די שול און ער מיט ר

אהרן זענען איצט געווארען בעסטע פריינט ווייל ביידע ביידע האבען . האבען געהאט בערך די זעלבע אינטרעסען

ביידע האבען , געוואלט צופיקסען משה מיט אליעזרנאר יצחק האט עס , בויען די שיהל ווי גרעסערגעוואלט

.אהרן צוליב מאכט און שררה' געוואלט צוליב געלט און ר

דעמאלט האט מען געעפנט אן אפיס און מען האט האבן " יונגעלייטלעך"די . אנגעהויבן צו פארקויפן זיצןאון , מאכן שבת פאר זיך, אנגעהויבן קאמאנדעווען

וואס , לה מיט זייערע פלענעראויסגעשלאסן די ראשי הקהי .זיי קלערן און חלומען אלץ אויף דעם בית המדרש

ד איז געווען צו מאכן "איינע פון די פלענער אין נייעם ביהמהאט . צוויי קליינע מענער גאלעריען אויף דרום און צפון

, עק-מען דעמאלט געשמועסט אז דארט אויבען ביים מזרחיך דער יועץ פרטי געקויפט האט ז, הארט ביים מזרח וואנט

ווייל ער האט געוואלט דארט שטיין ווען , דעם ערשטען זיץאון פון דער הייך קענען באאבאכטן און , אהרן איז רבי' ר

זיך אומקוקן אויף די טויזנטער שעפסען וואס וועלן זיך אהרן וועט ' בשעת ר, שאקלען אונטער די טליתים

באנוצט מיט א לשון ער האט זיך . ברעטשען הושענא רבאזעט אויס אז אפילו דער יועץ ". (דרייווער"ער וועט זיין דער

און האט נישט , פרטי איז נאך געווען עטוואס ערנסטער" בכיות"געטראכט אז די הושענא רבא דרשות און די

נאך " טוב-יו"וועלען נאך אמאל ארויף געלייגט ווערען אויף .)אין סאמע הושענא רבא

אסרו חג סוכות , הפינה פון נייען בית המדרשביים אבן " סטעיט אוו די יוניאן"אהרן געהאלטען זיין ' האט ר, ו"תשנ .רעדע

אויף דעם פלאץ איז געווען די הייליגע : ער האט געדינערט, די צדקה וואס איז ארויס פון דעם פלאץ, ס'ם תורה"שובבי

ייט און אלעס ג', וכו, די פייערדיגע מערכה קעגן ציונות, דא וועט זיין טויזענטער בריתן. יעצט ווידער באנייט ווערן

דא וועט פארקומען , דא וועט פארקומען טויזענטער חופותוואו עס וועלן זיך צוזאם קומען " הייליגע טישען"די

הן פון , הן פון קרית יואל, סאטמארע חסידים הן פון דאהין פון ה, הן פון מאנטרעאל, הן פון מאנסי, בארא פארק

הן פון בני , הן פון ירושלים, הן פון אנטווערפען, לאנדאןהן , הן מענער, הן פרויען, הן בחורים, הן מיידלעך. ברק

, הן צו די טישען, הן צום דאווענען. הן זקנים, בעלי בתיםדי דרשה האט דעמאגאגירט דעם . וו.א.א, הן די שמחות

.ציבור ביז צום עולם השביעי

און אזויווי פון די איחוד . גענומען בויען און מען האט זיךאיז דאס , עולמי געלטער האט זיך גארנישט אויסגעלאזט

' ר. ד גלייך געווען אין באנקראט"בויען דעם נייעם ביהמנישט , יאנקל כהנא פארציילט היינט די סודות פון חדר

ט האט ער שוין "נאר תשנ, היינט דערציילט ער עסזיך אונטערגענומען א אז מען האט , דערציילט

קאנסטראקשען לאון וואס האט געקאסט פערציג אלפים א .נישט שלעכט. חודש

און . פארשטייט זיך אז מען דארף ארויס פארען נאך געלטאון מען . אהרן' ווער פארט אז נישט ר, אז מען דארף פארען

זיך טאקע גענומען גרייטען צו אהערשטעלען א שבת האט געהייסן " אפיציעל. "ער וועלטהתוועדות איינס אין ד

. ן נייעם בית המדרש'אהרן פארט שאפן געלט פאר' אז ראבער דער אפיציעלע אומאפיציעלע סיבה פון פארען

.האבען נאר געציילטע געוויסט

אהרן אנגעקומען קיין לאנדאן ' שמות איז ר' דאנערשטאג פאיך באצייכען . שבת התוועדות" מעכטיגען"אויף א אהרן פאקטיש ' ווייל ביי יענעם שבת האט ר, גמעכטי

. פארכאפט אייראפע און האט עס פארזיגעלט פאר זיך .אבער נישט פאר לאנג

פרטים פונעם שבת הגדול והנורא יבוא

דער שבת אין לאנדאן איז געווען פיל טיפער ווי מען האט פארן עולם גולם האט מען . איינגערעדט פארן המון עם

אהרן פארט אהין פאר א געלט אקציע ' ראז איינגערעדטעס האט געמוזט נאר אזוי הייסען כדי . ד"פארן נייעם ביהמ

עס זאל זיין א סיבה גענוג גוט פאר די שעפסען אז זיי און עס זאל נישט , זאלען דאס קענען ווייטער פארקויפען

אהרן איז געקומען קיין לאנדאן ' אויסזען אין די גאס אז ראין די גאס האט . י אייראפעער קאנטינענטצו פארכאפען ד

אהרן ' מען דאך געקענט שפעטער אויך פארקויפט אז רהאט אהיים געברענגט פון לאנדאן דעם אסטראנאמישען

אבער ווי באקאנט זענען . סכום פון צוויי מיליאן דאלאראזאך וואס מען קען אלע נומערען פון פאנדרעיזינג נישט

בער האט מען דאס נישט געקענט אויף ווייזען און דערי .אפלייקענען

אבער היינט אחרי ככלות הכל ווייסט מען שוין אז פון לאנדאן ניטאמאל אריינגעקומען הונדערט טויזענט דאלאר

.) אהרן' פאר ר" קאמישאן"און דאס איז געווען בעפאר די ( .דער שבת האט זיך ווייט נישט אויסגעצאלט

, עגרייט קיין איין אדרעסדי לצים האבען ניטאמאל אנגניטאמאל איז געווען אנגעגרייט א צייט פאר א כינוס וואס

וואס דאס איז " הויפט ציל"וועט זיין געווידמעט פארן . ד"שאפען מיליאנען פארן נייעם ביהמ

עס איז זייער אין פלאץ צו שרייבען עטליכע מעשיות וואס ישט קיין עס איז נ. יאנקל כהנא פארציילט פאר יעדען' ר

ער איז . יאנקל איז נישט אזוי געריבען ווי בערל' סוד אז ראט די דריי מעשיות דערציילט . מער א תמים און א גראדער

. ער

הכנסת "ק שמות אין לאנדאן ביי די מסיבה פון די "מוצש, וואס איז אקארשט אריין געגעבען געווארען" ספר תורה

סיבה פאר די מ" צענטראלע"און איז אויך געווען די האט בערל , פארן אייראפעער אידענטום" התחזקות"

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

98 

שטותים מיט נארישקייטן די , ווי זיין שטייגער, גערעדטאיבערהויפט ביי די צייט ווען די אלע פוטש . גאנצע צייט

פירער זענען געווען אויף געהייטערט פון דעם מוראדיגען בעסער שבת און ווי אלעס געלונגט נאך פיל " עקסייטינג"

בערל האט ביי זיין רעדע כסדר אנגערופען . ווי געראכטעןאון נאך , "קינדערלעך"דעם ציבור מיט א נייעם נאמען

. ענליכע פערדערייען

יאנקל כהנא איז געווארן נערוועז ווייל מען האט ' רנאכנישט גערעדט קיין איין ווארט אז מען דארף געלט פארן

) יאנקל' ויט דעם תמים רל(נייעם שול און דאס איז דאך ' האט ר. דער גאנצער צוועק פונעם קומען קיין לאנדאן

יאנקל אינטערגערוקט א צעטיל פאר בערלען אז עס איז רופט זיך אן . שוין שפעט און מען דארף רעדן פון געלט אויך

דער ראש הקהל ר יאנקל כהנא האט : בערל ברוב חכמתושפעט און איך זאל מיר געשיקט א צעטיל אז עס איז שוין

אבער איר מוזט פארשטיין אז איך ווארט שוין . מקצר זייןיאר צו קענען רעדען פארן עולם אלטס ראש הקהל 40

דאס איז איין . במילא דארף מען האבן אביסעל געדולד .מעשה

: יאנקל דערציילט' איצט צו די צווייטע מעשה וואס רט האט "ער תשנווינט(מ פלעגט אין יענע צייטען "בערעל פר

, אהרן מיט בערלען שוין אפען גערעדט וועגען רב הצעיר' ריעדען טאג ) ווי שוין געשריבען אין די פריערדיגע פרקים

דאס איז געווען . (אהרן אויפן טעלעפאן' רעדן מיט ראויסגעארבעט מיט די טריא און מיט יצחק ראזענבערג אז

, ען ווי מעראהרן זאל אריין לעקען און חנפענען בערל' ראון אזוי וועט בערל ארבעטען פאר אים און וועט ווערען

יאנקל איז צו גראד ' זיי האבען געוויסט אז ר. זיין מענטש .)און צו ערענסט פאר זייערע שייגעץ שטיק

יאנקל אפירגעהאלטן אז היתכן אז ער ' האט אים איינמאל רט ווי איז ווי ניש, לייגט אים קיינמאל נישט ארויף אויפן ליין

און ער וויל אלעס , ער פונקט אזוי ראש הקהל ווי איםיאנקל א ' ווי שוין געשריבען איז דער ר. (מיטהאלטן

.)גראדער מעכיל וואס זאגט אלעס וואס עס באדערט אים

קומענדיגע מאל לייג איך דיך ארויף , גוט, זאגט אים בערלאון . בתעס איז געווען פונקט נאך די לאנדאן ש. אויפן ליין

בערל האט געהאלטען ווארט און דאס נעקסטע מאל ווען ' אהרן האט ער ארויף געלייגט ר' ער האט גערעדט צו ר

יאנקל איז אויך ' אהרן אז ר' יאנקל כהנא און זאגט פאר ראיך בין זייער , יאנקל' ר: אהרן' רופט זיך אן ר. אויפן ליין

ענטפערט אים ? וואס איז, יאנקל' פרעגט ר. ברוגז אויף אייך" מען"ווייל איך הער אז איר גייט ארום זאגן אז : אהרן' ר

איז געפארן נאר פאר פראפעגאנדע און וועגן דעם האט מען איך וועל : יאנקל' ענפערט אים ר. נישט געמאכט קיין געלט

איך האב געזאגט אז ווען מען פארט , אייך זאגען דעם אמתכט מער געלט ווי מען ווען אינדערוואכן וואלט מען געמא

.איז געפארן אויף שבת

יאנקל דערציילט פאר ' איצט צו די דריטע מעשה וואס ר' ווען מען איז אהיימגעקומען פון לאנדאן איז ר: אלעמען

און פארציילט פארן , יאנקל אריין געגאנגען צום ברך משהאון ער פארציילט ווי א . רבין ווי שיין עס איז געווען

אהרן האט געהאט גרויס כבוד אין ' ל אז רגראדער מעכידי , די קהילה האט אים אפגעווארט אין עירפארט, לאנדאן

' און ר, קינדער האבן אנגעטוען ווייסע העמעדער לכבודוגיט אים דער רבי א . אהרן האט שיין גערעדט צו די קינדער

געמאכט (וואס עפעס האט מען דאס געטון : האק איבער, וואס הייסט: יענקל גענפערט' האט ר? )אזא קבלת פנים

אבער איך : זאגט דער ברך משה. ער איז דאך דעם רביןס זון .לעב דאך נאך

איינס אז . קודם זעען מיר צוויי פאקטען. יאנקל' כ פון ר"עניטאמאל האט בערל זיך געקימערט צו רעדען א ווארט

ווייל דער עיקר פון פארען איז דאך געווען , וועגען געלטאון געלט איז נאר געווען דער , קיין לאנדאן" אנצוקומען"

אבער אז מען איז , ציל אז דא אין אמעריקע זאל זיין שטיל .דארף מען שוין נישט דעם בלאף, שוין אין לאנדאן

אז היתכן , יאנקלען' אהרן האלט נישט פאר ר' ר, צווייטענס. יןני. און מען האט יא געמאכט מיליאנען, ער זאגט ליגענט

יאנקל איז דאך נישט א גאסען ' ר. דאס קען ער דאך נישטמענטש וועם מען קען איין רעדען מיליאנען ווען ער ציילט

וואס מען האט פון דארט אהיים " סינגעלס"בלויט עטליכע אהרן איז אויף אים ברוגז אז ער גייט ' נאר ר. געברענגט

".פארן ציבור"דאס ארום זאגען

אהרן מיטען ' ישט דאס איז דער פלאן פון רנ, יאנקל' ניין ראלעס וואס מען . נאר דאס זאלט איר נישט טון. טריא

רעדען . מוז בלייבען נאר אין די מחשבה, הערט און זעט .דאס נישט, דערפון

.הכלל צוריק קיין לאנדאן

פון חודש " אידישען געדאנק"איך וועל אפירנעמען דעם נסיעה באשריבען גאר ווייל זיי האבען די, ט"שבט תשנ

ווייל דער איד האט דאן שוין נישט , גרויס און ברייטאון , אהרןס אפעטיט פאר אטענשאן' געהעריג ערפילט ר

האט דערפאר נישט אזוי שטארק געדעקט די נסיעה מיט .אלע קליפערלעך און מיט אלע קליינע דעטאלען

דעמאלטס איז געווען די ערשטע מאל וואס אלע מודעות ן דער איד און אויף די פלאקאטען וואס מען האט אי

געהאנגען אין די לאנדאנער גאסען איז איבעראל געשטאנען ד "צ אב"אז עס קומט צו פארען דער גרויסער גאסט הגה

ק "ק מרן הגה"א בשליחות אביו כ"מ קרית יואל שליט"וראון אויף די פלאקאטען איז געשטאנען די . א"שליט

פארען איז צו קענען ענדיגען צו בויען אפיציעלע סיבה פון .ד החדש"דעם ביהמ

אהרן פארט ' באמת האבען רוב מענטשן געהאלטן אז רהיינט ווען דער באלאן . ן בית המדרש'טאקע נאך געלט פאר

מען קוקט צוריק אלע דעטאלען פון , האט געפלאצט, יאנקל כהנא פארציילט' דעמאלטס און מען הערט וואס ר

די אלע , מאנט מען זיך די אלע באזוכעןאון מען דער

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

99 

גלייבט זיך אליין נישט וואו דער מח איז דעמאלט , דרשותעס איז ממש שטוינענד ווי מען האט געקענט איין . געווען

אהרן איז ' רעדען פאר אזא ציבור עפעס אנדערש ווי ר .געפארען קיין אייראפע בלויז זיך צו באפעסטיגען

יך ציטירען ציטאטען פון אבער איידער איך וועל אדער . וועל איך מקדים זיין א וויכטיגע זאך" געדאנק"

איר געדענקט ". א באטייליגטער"ארטיקעל האט געשריבען נישט אז א סאטמארער ? נאך די סארט פראפעגאנדע מיטל

" פערצופאלדיגער"נאר א . ניין. חסיד האט דאס באשריבןאון פונקט , לאנדאן באזוכער וועלכער איז פונקט געווען אין

און , אהרן גייט אויך זיין אין לאנדאן' האט ער געהערט אז ראון פונקט איז עס אנגעקומען , פונקט איז ער א שרייבער

.בעיביש. אידישן געדאנק –צום

דער שרייבער האט שוין נישט געהאט קיין שום נגיעה צו אין. ד"שרייבען איין ווארט פון געלט פארען נייעם ביהמ

, זיבן זייטען- וואס פארנעמט זעקס, דעם גאנצען ארטיקלווערט כמעט נישט דערמאנט איין ווארט פון א געלט

.אקציע

א האלבער פאראגראף . איין ווארט יא. נישט איגאנצען אזויוואס איז געווען " צענטראלע כינוס"ק ביי די "פון מוצש

האט בערל , אינאיינעם מיט א סעודה לגומרה של תורהד "דעם עולם אז מען דארף שטיצען דעם ביהמ" דערמאנט"

און אויך האט . ניטאמאל א האלבער פאראגראף. געבויעכץ. ניטאמאל אויף יוצא זיין, אהרן דערמאנט בהרף עין' דאס ר

דארט . 66קוקט נאך דעם אידישען געדאנק עמוד , אדרבה( .)פארנעמט די ווערטער איין און א האלב אינטש

ייבען די נסיעה נאכגעשריבען דעם אידישען איך וועל שר" פערצופאלדיגער באטייליגטער"וויאזוי דער , געדאנק

זיינע אומבאשרייבענדע זכרונות און אונטער , באשרייבט. וואס פארא געפילען ער געפינט זיך איצט ביים שרייבען

ווער אויך , שוין צען יאר שפעטער, אז איך, אזוי ווייטאיך וועל שרייבען אלעס ... די געפילעןאיבערגענומען פון איז נאכגעשריבען , אבער וואס איך שרייב, אין גאר קורצען

אט איז די . ווארט אויף ווארט פון אידישען געדאנק :באשרייבונג

עס איז מיר געווען א שטארק היסטארישע "דאס איז דער אויסדרוק ווען עס קומט מיר , "איבעלעבעניש

איבערלעבענישען פון די שיינע טעג אויף אין געדאנק די דאס צו . אין לאנדאן בהתאסף ראשי עם יחד שבטי ישראל

באשרייבען און אראפגעבען כמות שהוא איז דירעקט אן אויף דעם וועלן מעיד זיין די אריבער זעקס , אומעגליכע זאך

הונדערט געסט וואס זענען געקומען צו פארען פון אלע נאר . עם געהויבענעם שבתעקן וועלט מיטצוהאלטען ד

וויבאלד מענטשען גלייכען דאך אן ערשט האנטיגן באריכט וועל איך זיך באמיען אראפצושרייבען על כל פנים דברים –

.כהוייתן וויפיל מיין פענע ערמעגליכט

א אנגעקומען אין "דאנערשטאג אינדערפרי איז רב שליטוארט ק פון לאנדאן האבען דארט אפגעו"די ראה. עירפארט

ק אים "זענען די ראה, און ווי נאר דער רב האט זיך באוויזען" שלום"קעגען געלאפען מיט א קענטיגע התרגשות און

פון דארט איז מען ). נישט מיין באצייכענונג(געגעבען און דער , וואלף לעוו' ישעי' געפארען צום בעל האכסניא ר

. רב האט געדאווענט שחרית אין קלעפטאן

ד "שפעטער ביים גאב, א באזוך ביי הרב וואזנער, נאכמיטאגאליקים ' דערנאך ביי הגאון ר, )ל"ז(הרב פאדווא דערנאך . ביינאכט א קבלת פנים בבית האכסניא. שלעזינגער

יוסף ' א אריבערגעגאנגען אין הויז פון ר"איז דער רב שליטאייזיק לעוו וואו עס איז פארגעקומען די סיום כתיבת ספר

א איז מכובד געווארען אריין צו "ן דער רב שליטתורה אומיט דעם האט זיך דער ערשטער . שרייבען עטליכע אותיות

.טאג שוין געענדיגט מיט א פולער פראגראם

פון דארט צו , שחרית מיט ישיבה לצעירים, פרייטאג צופרי .ת"די ת

איבער זעקס . די שטאט זעט איצט אויס ווי א עירפארט, אנטווערפען, ארץ ישראל, ן ניו יארקהונדערט געסט פו, א גרויסע חבורא בחורים פון שווייץ, מאנשטעסטער .געיטסהעיד

דער גרויסער שבת

. איך טרעט צום אויבן אן און איך גלייב נישט וואס איך זעאיך דערקען צווישען די , רבנן ותלמידיהון כולם באו ונקבצו

דער דיין פון ו"דער חיד, מענדל פון אנווערפען' רבנים ר, כ פון אנטווערפען"בעריש קאהן דער ראה' ר, אנטווערפען

ראזענבערג פון ' משה ארי' י ר"דער סאטמארער רהרב אולמאן , ראחובער רב פון מאנטשעסטער, אנטווערפען

איך דערקען אויך . ש וואזנער"ץ בבית הוראה הגר"א דומשי אין שפיץ פון די רא, פילע געסט געסט פון ניו יארק

יאנקל ' ר, בערל פריעדמאן' ר, הקהילה פון וויליאמסבורגד "שמואל דוד מארקאוויטש דער גבאי דביהמ' ר, כהנאדי ראשי . חיים העלער' ר, וואלף נויאוויטש' ר, הגדול

, דוד עקשטיין' ר, אברהם ווידער' ר, הקהילה פון קרית יואלישע אל' ר, ברוך מרדכי מארקאוויטש' ר, יעקב מיטעלמאן' ר

יצחק ראזענבערגס און אהרן . (וואלף גליק' האראוויץ און רס נעמען ווערען משום איזה סיבה נישט 'מתתיהו דייטש

.)דערמאנט צווישען די געסט

און נאך מנחה האט , דער רב האט געדאווענט מנחהא דער רב "חיים וואזנער שליט' ג ר"אויפגעטרעטען הרה

צו קבלת שבת . י געסטהקהילה און באגריסט דעם רב און ד .פרץ לעפקאוויטש פון אנטווערפען' איז צוגעגאנגען ר

די סעודה פרייטיג צונאכטס האט דער רב געפראוועט אין דאס עסן געטיילעכץ איז . איינעם מיט אלע געסט

שלמה קאהן דער מנהל ' אלי' אנגעפירט געווארען דורך רטען ביי די סעודה האט אויפגעטערע. י"בית רחל אין ק

ו פון אנטווערפען און מיט זמירות איז מכובד "חיד' ג ר"הרהדוד דוב דושינסקי ' הירצקע צוויבעל און ר' געווארען ר

.נ"חדב

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

100 

ד צו "נאך די סעודה איז מען אריבער אין גרויסען ביהמשמואל ' דארט האט אויף געטרעטען ר. פראווען די באטע

דערנאך , א"ק מרן רבינו שליט"ק כ"הכהן פריעדמאן משב .האט גערעדט דער ראחובער רב פון מאנטשעסטער

און אנגעהויבען , דערנאך האט דער רב גענומען דאס ווארטדי דרשה מיט הערליכע דברי אגדה געפלאכטען מיט מאמרי

עס איז געווען א אויג פארכאפענד . ל בליציגע געדאנקען"חזצו בילד צו זען הונדערטער פאר אויגען זענען געווענדעט

און אויף די פנימער דערקענט , איין און זעלביגען ריכטונגבערך . זיך א לעבעדיגקייט און א חיות פון די שמחת התורה

אנדערטהאלבען שעה איז דער דער עולם געזעצען ווי .צוגענאגעלט צו די ערטער

חברת "שבת צופרי האט זיך דער רב באטייליגט בי די אז די קינדער זאלען נישט און האט מזכיר געווען " תהילים

ק מרן "פארגעסען צו בעטען לבריאות השלימות פון כ . א"ר שליט"אדמו

העניך אשכנזי ' ג ר"צו פסוקי דזמרה איז צוגעגאנגען הרהנאך שחרית איז דער . מענדל טייטלבוים' און צו שחרית ר

רב ארויף אויפן ארון קודש און געהאלטען א לעגערען יתא און עס איז געווען א תענוג דרשה בפילפולי דאורי

רוחני צו צוקוקען ווי דער גאנצער ציבור האט מיט פארגעניגען מיטגעהאלטען דאס פשעטל מיט די בליציגע

בפרט די בני תורה ובני . חידושים און טרעפליכע דרושיםישיבות האבען גאר שטארק הנאה געהאט הערענדיג די

.וואונדערליכע און שארפע חידושים

מיטאג סעודה האט דער רב נאכאמאל געגעסען מיט די די די שטימונג צווישען די אורחים איז געווען גאר . געסט

איבערהויפט ווען עס איז געהערט , געהויבען און גוטמיטיגזלמן ' העניך אשכנזי און ר' געווארען די שיינע דרשות פון ר

.א"ר שליט"ק מרן אדמו"לייב מייזליש נכדי כ

אייניקלעך זענען מכובד געווארען מיט די דעם רבינס , אברהם מאיר האלבערשטאם' ר, סיני טייטלבוים' זמירות ר

חיים ' ר, )שלום אליעזר' קינדער פון ר(ליפא טייטלבוים ' ריעקב ווייס פון ' און ר, מאיר צוויבעל' ר, דוד יאזשעף

חיים צבי ' מיט ברכת המזון איז מכובד געווארען ר. מאנסי .ב"עצי חיים וו' ים רב דקטייטלבו

די סעודה רעוא דרעוין איז געפארוועט געווארען אין א האט "דער רב שליט. ד אויף קעיזנעוו רד"אלטען ביהמ

פארגעלערענט מיט גרויס התעוררות חידושי תורה פון ק דברי יואל און דערנאך ממשיך געווען מיט א "ספה

נען ימים ם וואס זע"ווארעמען דרוש פון די ימי השובבימסוגלים לתשובה ולחשבון עוונות און דערביי מעורר

.געווען בדברים הצריכים תיקון

נאך מעריב און הבדלה זענען פארגעקומען וויכטיגע ת און באזונדער "אסיפות פון די הנהלה רוחניות פון די ת

אויך האבען זיך איצט די בחורים פון די . פון די בית רחלאויך זענען . ן פארהערט ביים רבישיבה קטנה אין לאנדא

איצט די געסט פון ירושלים און בני ברק זיך צונויף אהרן האט איצט ' ר. (געקומען צו הערען דברי חיזוק וברכה

געזאגט פאר די ארת ישראלדיגע געסט אז ער האט בדעה צו פארן אויף ארץ ישראל צו די בר מצוה פון זיין ברודער

ער האט ס איז געווען בעפארדא און, דער ירושלימער רב .) אים אפילו געלאדענט

במוצאי מנוחה האבען מיר זיך געגרייט צום גולת הכותרת

די גרויסארטיגע חגיגה ביי דעם , צום הויכפונקט פון שבתאימפאזאנטען חגיגת ספר תורה וואס איז ארויסגעגאנגען

ז פון שטוב פון נדבן אי. יוסף אייזיק לעוו' פון הויז פון רת אין די "א ערשינען אויף דער גאס מיט די ס"דער רב שליט

הענט אונטער די חופה ווען דער עולם האט ספאנטאן עליונים ששו "אויסגעבראכען אין א הילכיגען געזאנג פון

וואס האט אנגעהאלטען א לענגערע צייט , "ותחתונים עלזו .מיט גרויס התרגשות

התרגשות פון ציבור ד איז דאס "אריינקומענדיג אין ביהמאיז געווען א פארגעניגען צו 'ס, אריין אין גרויס עקסטאז

זען ווי דער מענטשען מויער שפרינגט אין די לופט און די דער רב האט געטאנצט . התלהבות דקדושה איז געוואלדיג

דערנאך האט ער דאס איבערגעגעבען . א לענגערע צייטז ערשינען דער דאן אי. ח וואזנער"פארן רב הקהילה הגר

דערנאך האבען אלע רבנים ). ל"ז(ד דמתא הרב פאדווה "גאבא און ראשי ישיבות פון די שטאט געטאנצען "שליט

ומי יראה את אלה יוצאים . צוזאמען אין א מחול לצדיקיםעס איז מיר גאר שווער ארויסצוברענגען די . ולא יצא

ת געהויבענע געפילען וואס האט מיר ארום גענומען בשעאון , ווען עס זעט זיך די גדולי תורה טאנצען מיט די תורה

שפרינגען און די צייטען און , עם סגולה, הונדערטער אידען .פרייען זיך בשמחת התורה

די עסקנים האבען זיך תיכף ארגאנעזירט צו צושטעלען די מסיבת מרעים וסעודה , ד צו די מלוה דמלכה"דעם ביהמ

.של מצוה לגומרה של תורה

עס האט זיך אנגעזען פרישע געסט פון מאנטשעסטער און וועלעכע האבען נאך באוויזען אנצוקומען , פון אנטווערפען

.ת"אינמיטען די ריקודין מיט די ס

ישראל יעקב פרענקל ' דער גבאי ר, ר פון די מסיבה"דער יודערנאך האט אויף . האט אויסגערופען דעם רב הקהלה

ל "דל טייטלבוים דער רב דקהל יטמענ' ג ר"געטרעטען הרהוועלכער האט באטאנט בתוך השיחים אז דאס , אנטווערפען

איז שוין די דריטע שבת התוועדות פאר אנשי שלומינו , איז דאס שוין א חזקה, באייראפע אין די לעצטע דריי יאר

און מען איז זיכער אז דער עולם וועט אהיים טראגען א די . (ן אזא געהויבענעם שבתפילען באגאזש מיט חיזוק פו

זיין הכתרה , זענען, דריי שבת התוועדותן וואס ער מיינטדער שבת התוועדות אין מאנטשעסטער , אין אנטווערפען

אבער א שטיקל טעות האט ער געהאט . ח און איצט"תשנעס איז ממש אין " דריי יאר"ווייל עס איז נישט די לעצטע

.)איין יאר

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

101 

נט געווארען א מכתב קודש פון רבין נאכדעם איז פארגעלייא געשריבען דירעקט צו דעם מסיבה וואס איז "שליט

, ד החדש בוויליאמסבורג"געווידמעט לטובת דאס ביהמא מראשי קהלתינו "בערל פריעדמאן שליט' ח ר"דורך הרה

ק האט "דער ראה. קהל יטב לב בוויליאמסבורג' הקדעם הייליגען אפעלירט צום עולם צו שטיין צו הילף אין

ער האט דערציילט אסאך אינטרעסאנטע . אינטערנעמונגע מיט זיין טאטען דער "עובדות פון רבין זי

ליפא ' ח ר"אומפארגעסליכער מנהל המוסדות הרה .ל"פריעדמאן ז

מיט די צענטראלע דרשה האט אויפגעטרעטען דער רב . א וואס דאס איז געווען די הויכפונקט פון די מסיבה"שליט

י דרשה איז בעיקר געווידמעט איבער דאס ענין פון דדערביי האט ער איבערגעגעבען . הרחבת גבולי דקדושה

ש די בכל "א אז אנ"ק מרן רבינו שליט"רצון קדשו פון כאתר ואתר זאלען נעמען א חלק אין בוי פון דעם נייעם

איבערהויפט אנשי שלומינו אין לאנדאן וואס . ד"ביהמגעשטאנען בראש פון די ליסטע פון די זענען אלע יארען

, נדיבים פאר די מוסדות סאטמאר די בכל אתר ואתרדארפען זיי זיך זיכער צושטעלען צו דעם הערליכען

אין ' ד החדש דקהלתינו הק"צו דעם ביהמ, אונטערנעמונגה זיין א צענטראל פונקט פאר "אמעריקע וואס וועט בעז

, ולחושבי שמו' אי האלע תלמידי וחסידי סאטמאר ולכל יר .ומשם תצא תורה והוראה לעולם

ווי זיין שטייגער ביי יעדע געלעגענהייט ווען דער רב האט דער רב , א טרעט אויף אין דער עפענטליכקייט"שליטא מתריע געווען קעגען די ממשלת הכופרים אין "שליט

ובפרט האט ער מוחה געווען קעגען די , ארצינו הקדושהניסטישע רבנים וועלכע באקליידען זייער רעליגיעזע ציו

און , דיגען שלייער'קאמף פאר די מדינה אין א תורהלעצטנס האט פאסירט א חילול השם ווען הונדערטער רבנים האבען אונטערגעשריבען דעם קול קורא אז מען

א האט "דער רב שליט. טאר נישט צוריקגעבען קיין שטחיםיליכען קול קורא איז די באטאנט אז די תוצאה פון דעם גרו

נען די רבנים אז 'ווייל אויב פסק, גזירה פון גיוס בני ישיבותמען מוז בלייבען אין די שטחים ברויך מען דאך מער

אזא (דארף מען נעמען די בחורים פון די ישיבות , מיליטערא האט איבער "דער רב שליט"). פשטל איז זיכער גג על גג

ע איבער דעם "ן רבינו הקדוש זיגעחזרט די אלטע יסודות פו .בעמלק' מלחמה לה

מרדכי שטויבער פון ' צום שלוס האט אויף געטרעטען ראנטווערפען וועלכער האט באדאנקט די קהילה אין

נחום ' ר, יצחק מאיר קאפעל' בפרט די עסקנים ר, לאנדאן .דוד יודא פריעדמאן' וועבערמאן און ר

ן א אסיפה מיטען באלד נאך די מסיבה איז פארגעקומעוואו עס איז ארומגערעדט געווארען " קרן הצלה"וועד פון

פלענער איבער די געפלאנטע אסיפה אדירה למען קרן .הצלה בתוככי עיר הבירה לאנדאן

אויפצומארגענס זונטאג וארא האט דער רב געדאווענט דערנאך איז , ד אויף קעיזנעוו"שחרית אין ביהמ

ד "הפינה פאר א נייעם ביהמ פארגעקומען די הנחת אבן .מיט א מקוה

זונטאג נאכמיטאג איז דער רב געגאנגען באזוכען דעם כולל א "ד אויף קעיזנעוו און דער רב שליט"אין אלטען ביהמ

.האט געזאגט א שיינעם דרוש לכבודה של תורה

זונטאג ביינאכט זענען אריבערגעקומען די תימנער אידען דער רב האט זיי שטארק מקרב . וואס וואוינען אין לאנדאן

געווען און גערעדט ווארעמע התחזקות און זיי אברהם חיים ' ווי אויך פאר ר, אנגעווינטשען הצלחה והרכה

.גאלדמאן דער מנהל פון עזרת ישראל

אויך איז פארגעקומען א אסיפה מיטען חשובן מנהל און די ". ותבית חינוך חרדי לבנ"עסקנים פון די ניי געגרינדעטע

דער רב האט שטארק מחזק געווען די עסקנים אין די דער טאג איז אונז אדורך מיט . מערכה למען חינוך הטהור .פול גייסטיגע פארגעניגען

אויפצומארגענס האט דער רב באזוכט אינעם כולל יטב לב דער רב . לעוו' שמעי' אויף קלעפטאן קאמען בהנהלת ר

און מעורר געווען די א האט געזאגט א שיינעם דרוש"שליטאון האט אויך מערר , יונגעלייט אויף די גדרי הצניעות

געווען איבער די וויכטיקייט פון לערנען דעם ספר הקדוש די ווערטער פון רב האבען געמאכט א ". ויואל משה"

.שטארקען רושם

גאר א , "הכל הולך אחר החיתום"ל "ווי זאגען נאר חזמיר געלאזט דער לעצטער שטארקען איינדרוק האט אויף

א האט "באזוך אין לאנדאן וואס דער רב שליטמאנטאג נאכמיטאג ". תורת חסד"אפגעהאלטען אין ישיבה

א געפארען קיין היטשין א וועג פון איבער א "איז דער שליטשעה ווי עס געפינט זיך די ישיבה תורת חסד בהנהלת

).ל"ז(א "אברהם שמואל שטער שליט' ג ר"הרה

בחורים האבען שיין אויסגעצירט דעם גאנצען פלאץ און די דער רב הרב . א מיט געזאנג"אויפגענומען דעם רב שליט

א באטאנענדיג אז "שטערן האט אויפגערופען דעם רב שליטתלמידים פון די , רובם ככולם זענען זיינע תלמידים

א "דער רב שליט. סאטמארער ישיבות בפרט פון קרית יואלנאך די . רשה בדיברי חיזוק פאר די בחוריםגעזאגט א ד

ווארעמע דיבורים האבען די בחורים געזונגען ניגוני נאכער איז דער רב ארויס באגלייט געווארען . התעוררות

דורך די גאנצע ישיבה ביז ארויס פון שטח הישיבה פון .וואנען דער רב איז אהיימגעפארען קיין ניו יארק

איך האב . לפניכם כתוב כאן יותר מה שקריתי, צום שלוסאייך פראבירט אראפגעבען דברין כהוייתן וואס מיינע

אויערען האבען געהערט און מיינע אויגען האבען געזען אין די טעג אבער וי םארשטענגליך געפילען פון הארץ איז

איז , וואס עס בלייבט אונז איבער, שווער אראפצודריקען, ר אותו אזא שיינעם שבתצו ווינטשען אז כאשר זכינו לסד

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

102 

כן נזכה לעשותו ביתר שאת וביתר עוז מיטצוהאלטען א לאנגע יארען "ק שליט"ק רבינו הגה"שיינע שבתים מיט כ

.מתוך בריאות השלימות עד ביאת גואל צדק

.כ פון אידישען געדאנק"ע

*

איז די איינציגסטע מאל וואס עס אין די לעצטע שורה, אגבביים . אויפן ברך משה רבין" ק"ההג"שטייט דער טיטול

א אדער "ק מרן רבינו שליט"גאנצען ארטיקעל שטייט נאר ככאטש דער אידישער געדאנק האט . א"ר שליט"ק אדמו"כ

קיינמאל נישט מקפיד געווען אויף קיין איבערגעטריבענע מיט בילדער פון " באצירט" דער ארטיקל אויך איז. טיטלען

כאטש בילדער איז , ן כינוסיםדי אסיפות און באזוכען או . אהרנען' אזוי מצער ר

ווי דערמאנט פריער איז נישט געווען איין . איצט אזוי

, "צענטראלע מסיבה"ק ביי די "מוצש, יא. מסיבה פאר געלטאון , האט בערל פרידמאן דערמאנט א ווארט וועגען געלט

יעקב האט אים ' אויך נאר נאכן צעטל וואס ראהרן האט דערמאנט צוויי ' און ר, אונטערגעשיקט

אזא ליצנות צו מאכען פון די מענטשהייט איז . ווערטער .שווער צו אראפצושלינגען

טויב און דערצו אויך א שעפס , שטום, מען דארף זיין בלינדאהרן געקומען ' צו קענען ווערן איבערגערעדט אז דא איז ר

אך געלט א נ"ק שליט"צו פארן בשליחות פון אביו רבינו הגהזעקס הונדערט "עס קומען צו פארן . ד"פארן נייעם ביהמ

די צוויי , בעיקר פון קרית יואל און פון בני ברק, "געסטעס קומען צו . אהרן' שטארקע פלעצער וואס זענען מיט ר

די , ק פון וויליאמסבורג און פון קרית יואל"פארן די ראהיעקב ' ר ן אויסנאם פון'מיט(פירער " פוטש"צוקומפטיגע

עס , )ן פוטש'כהנא וואס איז געווען צו גראד מיטצוגיין מיטעס קומט צו פארן דער , קומען צו פארן די אחים צוויבעל

עס קומען צו פארן , יועץ הפרטי מיטען טאשען שניידערוואס בלויז די זענען שפעטער " נכדי רבינו"עטליכע

פון רבין געווארען די גרעסטע איבערדרייער פון יעדען טיש מען ; די איבערדרייער פון יעדען דאווענען, דער ברך משה

מען . איז נישט געגאנגען צו קיין איין אדרעסע נאך געלטהאט נישט אפילו פראבירט אין לאנדאן צו מאכען די שטיק

און מען הענגט אן א בושה , ווי מען איז געקומען נאך געלטאהרן ' אז ר גרויסע פלאקאטען אין אלע לאנדאנער גאסעןבלויז נאך , קומט דא צו פארען מיט א וועלטס טראסק

.געלט

מען דארף דאך זיין אבסורד צו מאכען דעם עולם אזוי צו אבער דאס איז נאר געווען א קליינער ביישפיל וויאזוי . נאר

מען האט צו נאר געלייגט דעם עולם אין די קומענדיגע .יארן

אז מען איז נישט , טאבער דאס וואס מיר ווייסען היינ, מען האט נישט געמאכט קיין געלט, געפארען נאך געלט

נאר מען איז געפארען , "בשליחות"מען איז נישט געפארען

האט נאר געוויסט א קליינער , אייראפע" פארכאפען"דער עולם גולם האט געגלייבט אז מען איז געפארען . מיעוט

צוויי "ט און מען האט געמאכ" בשליחות", נאך געלט .דאלאר" מיליאן

מען זעט דא א ריזיג אויסגעארבעטע נסיעה וואס איז , געווען אויסגערעכענט יעדע סעקונדע פאר פראפעגאנדע

מען האט . צו ווייזען ווי וויכטיג ער איז פאר סאטמאראויסגעארבעט אז עס זאל פארקומען אסיפות פון אלע

ן פון דארט און און ער זאל מחזק זיין די בחורים ה, זייטעןאבער אלעס אלעס איז געווען איין , הן פון ארץ ישראל

בלויז , שטיק פאליטיק און קיין באזיס פון ערענסטקייטדאס איז היינט אזוי קלאר אז מען קען . שקר און בלאף

.ט"אפילו נישט פארשטיין וואו די קעפ זענען געווען תשנ

ר איז ע. אהרן האט געדארפט' אבער דאס אלעס וואס רוויסענדיג פאר זיכער אז , אהיים געקומען פון לאנדאן

אייראפע איז אונטער אים אבער מער פון אלעם איז איצט ענדליך נולד געווארען אז אויך וויליאמסבורגער קהל איז

אהרן פירט אן דאס געבויעכץ פון ' ר. שוין אונטער אים און אז ער האט דעם. ער שאפט מיליאנען, ד"נייעם ביהמאויטאמאטיש איז שוין גאנץ , ד אונטער אים"נייעם ביהמ

עס איז געווען זייער א קלארער מעסעדש פאר . ב זיינס"וולייג אראפ דאס געווער ווייל אויב נישט וועסטו , משה גבאי

.ווערען צוזאמגעלייגט

אז אלעס , אהרן' משה האט אבער געוויסט פונקט ווי רווייל זיין , "שליחות"עס איז שקר דאס . אלעס איז שקר

ער האט . געשיקט" נישט"טאטע דער ברך משה האט אים . אהרן אז מען פארט נישט נאך געלט' געוויסט פונקט ווי ר

אהרן וואס דער אמתר ציל ' ער האט געוויסט אזוי גוט ווי רער האט געוויסט אז אלעס איז אנגעדרייט פונעם . איז דא

ר מער פון אלעם האט אבע. יועץ פרטי און זיינע שותפיםמיט : אהרן האט נישט געוויסט' ער עפעס געוויסט וואס ר

עס איז נישט פארהאן אזא . שקר קען מען נישט געווינעןעס איז נישט . זאך אז מיט שקר בויט מען אידישקייט

. אידען" מחזק"מעגליך אז מיט שקר איז מען

ן אקאראט אזוי האט זיך טאקע אויסגעארבעט אי, און אגב, אהרן' איינע פון די שוואכסטע פלעצער פון ר. אייראפע

טאקע דארט ווי ער מיט זיינע יועצים , איז אין אייראפעאיז , האבען זיך געשוואוירען אז עס איז שוין אונטער זיידי . דער שקר ארויף געשווימען ווי אויל אויפן וואסער

די שווערע , די שווערע ארבעט, גאנצע הארעוואניעאהרן ' די צענגליגער מיטינגען וואס ר, ענטער דאלארעןטויז

און זיינע יועצים האבען אריין געלייגט אין אייראפע איז און דער חידוש איז נאך סאך מער אז אין . געגאנגען לטמיון

אט , אהרןס זון איז געווען דער רב' אנטווערפען וואו ר ווי אהרן געבליבען מער אויסגעשפילט ' טאקע דארט איז ר

דער מענטש טראכט און : עס איז מקיום געווארען. סיי ווי .דער אויבערשטער לאכט

*

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

103 

אהרן איז צוריקגעקומען פון ' נישט לאנג נאכדעם וואס רהאט דער יועץ פרטי , געשטארקט ביזען הימעל, אייראפע

און זיינע מיטארבעטער אנגעהויבען ארבעטען אויף אהרן אז ' אריין דרייען רוויאזוי גייט מען . אנדערע פלענער

ער זאל גענצליך איבערנעמען אונטער זיך אויך די . ב קהלה"און נישט נאר די וו, וויליאמסבורגער מוסדות

איצט האבען זיי זיך איינגערעדט אז די קהילה ליגט שוין אבער די מוסדות סאטמאר וואס איז די גרעסטע , ביי זיי

' עווען אונטער ראיז נאך נישט ג, מוסדות אין די וועלטאון מען מוז זען אז דאס זאל אויך אנקומען אונטער , אהרן

.אהרן' ר

כדי צו דעארבערען אלע סאטמארע מוסדות וויליאמסבורג איז דער יועץ פרטי אינאיינעם , אהרןס מאכט' אונטער ר

דער טאשען שניידער און דער מח , מיט זיינע שותפיםא נייעם און א וואשער דעמאלטס אויף געקומען מיט

אהרנען פאר גאר ' מען גייט מאכען ר. אינטרעסאנטען מהלךסארט " פרומערער"אהרן גייט זיין פיל א ' ר. א פרומען רבין

איז מער א דער ברך משה. ווי זיין טאטע דער ברך משהאון משה דער גבאי איז גאר א , באלעבאטישער סארט

גער א ריכטי ער איז, אהרן' אבער ר, באלעבאטישעראיי וואס טוט זיך מיט די ערענסטע שמירת עינים . (פרומער

אהרנען ' מען וועט ר. נישט געזארגט, פראבלעמעןוועם די אויגען , פארוואנדלען אין א קאפ שטיק

...) פארחלומען זיך

עפעס א מין חלום האט דער יועץ פרטי געהאט אז ער גייט נאמען ווי א אהרן גייט באקומען א ' קענען ערלעדיגען אז ר

טודרוס ' א ר, א"א רבי זלמן לייב פילאפ שליט, שטייגערא , א שארמאשער רב, ץ"חיים דוד כ' א ר, א"זילבער שליט

און ער פלעגט פאמפען פאר . ג.ד.משה מנחם טירנויער א' ראהרן גייט זיין א חסידות וואו די ' די שעפסען אז ביי ר

ענע טליתים חסידים וועלען טראגען שמוציגע געלע וואלדער עולם וועט זיך אריין ווישען די נעזער אין די , קטנים

דער עולם וועט ארום גיין צושלאכעט און , העמעדערמיט שווערע שוויץ , שמוציגע רעקלעך, פארכאניאקט

.עס גייט זיין א חלום פון א חסידות, הקיצור. גרוכען

האט דער יועץ פרטי אראנזשירט, ח"תשנ, איין יאר בעפאראון ער . א אדר קיין ליזענסק"אהרן אויף כ' א נסיעה פאר ר

רוב פון זיי (האט אריין גענומען זיבעציג פרומע יונגעלייט דער יועץ פרטי אהרן ). ב"זענען היינט ביים ברודער פון וו

מתתיהו דייטש האט געהאט אזא שמחה אז אזא סארט , ארןאיז מיטגעפ) מנהל(משה פריעדמאן ' פרומער איד ווי ר

, דער יועץ, אז ער האט זיך אויפגעטאן נאך די נסיעה אז ערן 'אויפ, ציצית" קאטענער"איז געווען דער איינציגסטער

ווייל אלעס האט געהאט וואלענע טלית , גאנצן פליגערער האט זיך בעיביש און נאריש אויפגעטאן אז אלע . קטןס

און ,מיטפארער האבען זיך געווישט די נעזער אינעם העמדגעהאט אראפגעריקט די פענסטער פון פליגער נישט

.ער איז געווען געוואלדיג העפי דערפון. ארויסצוקוקן

מתתיהו דער יועץ פרטי האט געהאפט צו שלאגן אהרן אז משה גבאי איז מער א באלעבאטישע , קאפיטאל

אהרן וועט מען מאכען פאר א ' און ווייל ר, ווירטשאפט .ל"רח. די עכט פרומע ליב האבןוועלן אים , פרומען

און וואס טוט מען אז די עכט פרומע סאטמארער חסידים וואס קען מען טון אז די , קויפן נישט אפ די חלומות

' סאטמארער פרומע אידען האבען נישט איינגעזען רער איז פארט . אהרנען פאר א ערליכען אפגעהיטענעם איד

חיים דוד ' ר' א, רוסטוד' א ר, זלמן לייב פילאפ' נישט א רנישט , משה מנחם' א שארמאשער רב אדער א ר, ץ"כ

מען וועט אהערשטעלען עטליכע פרומע . געדאגהטאהרןס מענטשען און מיט זיי ' יונגעלייטלעך וואס זענען ר

.אהרן' גייט מען בלאזען אז די פרומע זענען מיט ר

דער יועץ הפרטי האט אריינגענומען עטליכע וואוילע , געלייטלעך ווי הרב לאוב וואס טראגט שווארצע ברילעןיונ

הרב משה אלי גראס וואס פארמאגט א , הרב מוטצען' הרב פריעדמאן ר, הרב געלב, גרויסע אומגעקעמטע בארד

וואס מיט , און נאך אזעלכע ענליכע, מענדל פריעדמאןס זוןזיי גייט מען בלאזען שופר אז זיי זענען די שענסטע

זיי . אהרן' ון סאטמאר און זיי זענען מיט ריונגעלייט פאון מיט זיי האט מען , זענען טאקע פיינע יונגעלייט

אהרן אין די ' באשלאסען גייט מען אריין רוקען ר .וויליאמסבורגער מוסדות

פאר זיי האט הירצקא צוויבל געהעצט אין כולל פון אן ער האט זיי מסביר געווען וואספארא . אנדערן ריכטונג

און משה גבאי דער בעל , דיגע כח דער רב איז'וראמאון אז זיי אלס , בתישער קאלטער יונג וויל אים חרוב מאכן

פרומע קענען מיט כח אריין ברענגען דעם רב צו פירען די דער רבי איז דאך שוין שוואך און מען מוז . ב"מוסדות אין וו

מען האט נישט גערעדט אפען אז. האבען דא א רבנישן כחמען האט זיי נאר אויף . ניין. אהרן וויל אלעס פארכאפען' ר

.געמערקט ווי וויכטיג א רבנישער כח איז

זיי האבען פארלאנגט , די ערשטע שריט זייערער איז געוועןאז ער זאל , ר וועד החינוך"פון הרב שלמה הערצאג דער יו

אהרן רעדן אין וויליאמסבורג פאר די טיטשערס פון ' רופן ראז ער איז דעם , מען האט עס שיין מטעים געווען. רחל ביתנס עלטסטער זון און ער וועט רעדן אפאר התעוררות 'רבי

און הרב הערצאג האט נישט געהאט קיין ברירה . ווערטעראהרן ' כאטש ר. אהרן צו רעדען' און ער האט געלאדענט ר

האט ביז דעמאלטס און פון דעמאלטס קיינמאל נישט אבער דאס איז דעמאלטס , די לערערינס גערעדט פאר

.געווען די געשיכטע

אז למעשה מען דארף נישט אוודאי אייך נישט פארציילען ן פולן 'אהרן זיך ארויף געכאפט דערויף מיט' האט ר

ווי עס -ער האט גערעדט . אימפעט ווי צו געבראטענסער האט . א מעכטיגע דרשה - האט דעמאלט געהייסן

ער האט געווארנט די , פע תקנותגעפאדערט שארטיטשערס אז ווער עס וועט גיין מיט א הוט וועט מען

ער האט געפאכעט מיט די הענט אז קיינער זאל זיך , ווארפןער האט גערעדט ווי שוין . נישט וואגען צו ווידערשפעניגען

ער האט ווי . ב איבער גאנץ סאטמאר"דער פאקטישער בעה

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

104 

וירטשאפט און לייצעס פון די איבערגענומען די גאנצע ואון זיינע מענטשען זענען נאכדעם ממש געווען ווי , דרשה

.פארשיכורט

דער רב , נו. זיי זענען ארום געגאנגען מיט געהויבענע קעפ פון משה ." עי. טי.יו"די קארופציע פון , גייט מאכן סדר

אריה לייב גלאנץ און אברהם לעפקאוויטש זענען , גבאידער רב האט איבערגענומען די מוסדות אן קיין , היסטאריעעס קומט ענדליך , אה, און די פרומע זענען ארום. איין שאסאון א פלעינער , אפאר בעלי בתים, דיגער כח'דא א תורה

עס איז דא א , לייב גלאנץ וועלן נישט קענען פירן' אריער פירט אלעס . מיר האבן א פעסטן רב, דיגע הנהגה'תורה

, און ער, ער פירט, ער רעדט, ער מאכט, ער טוט ,ביד רמהאון נאר , און נאכאמאל ער, און ווייטער ער, און ווידער ער

.ער

ב אין די מוסדות אין "אהרן אויך דער בעה' איצט איז שוין ראהרןס ' וועלען מיר מאכען א סך הכל פון ר. וויליאמסבורג

, נדאןלא, בארא פארק, וויליאמסבורג, קרית יואל. מלוכהאנטווערפען און בני ברק זענען שוין טאטאל און קאמפלעט

. אונטער אים

עס איז , מאנסי און מאנטרעאל איז נאך נישט אינגאנצעןנאך היפש פראבלעמאטיש ווייל זיין שוואגער פון מאנסי

חיים יושע שפילט דעם שפיל ווי ער איז גוט מיט ' הרב ראיז סיי ווי נישט און דער שוואגער פון מאנטרעאל , איםמשה מנחם טירנויער ' ב אין מאנטרעאל ווייל הרב ר"בעה

אבער ער לעבט דאך אויך גוט מיט , איז דער פאקטישער רב .דעריבער וועלען נאך ביידע לענדער זיין אונטער אים, אים

דארט איז דער . דארט איז א ערנסטער פראבלעם, ירושלים, ט אים נישט ליבברודער מצליח און דער ציבור דארט הא

און מען , ה זיך אויך אריין רוקען דארט"מען וועט אי, אבער . וועט פון דעם ברודער מאכען געהאקטע סענדוויטשעס

אהרן אין ירושלים ' דער אומגעלאדענטער באזוך פון ראבער ביז אהין קומט נאך עטליכע . ה"קומט באריכות אי

.גפארכאפעכטס געשיכטעס אין וויליאמסבור- מאכט

דער שבת התוועדות אין וויליאמסבורג

שבת "ק פרשת בא פארגעקומען דער "ט איז שב"תשנאבער אנדערש ווי די . אין וויליאמסבורג" התוועדות

" איחוד התלמידים"פריערדיגע יארן וואס דער נאמען פון אז זיי , איז געשטאנען אויף אלע צעטלען און פלאקאטען

, דעם געהויבענעם שבתרופן דעם ציבור מיט צוהאלטען האט דער יועץ הפרטי פערזענליך געארבעט אז מען זאל

אפיציעלע "אויף דעם איצטיגען שבת הענגען מער און נאך " נעתר לבקשתינו"אז צו זייער , "לעטערהעדס

אהרן ענדליך ' האט ר, זייערע שווערע יגיעה דאס צו פועלןיאמסבורג אנגענומען די איינלאדענונג צו ווילען אין וויל

.ק"דעם שב, אוי

ן קעפל 'ביז דעמאלט פלעגט נאר זיין די צעטלעך מיטאבער עס האט אנגעהויבן אויסצוזען , "איחוד התלמידים"

און די עלטערע יונגעלייט , ווי נאר יונגעלייטלעך גייען אהיןפארשטייט זיך . (פלעגען זיך פילען אז עס איז נישט פאר זיי

עטליכע גרויסע , נאמעןאז עס זענען געווען אויס.) וואס זענען יא געקומען מיטהאלטן די שבתים, שווענצלעך

ווען דער גאנצער , אבער איצט שוין נאך לאנדאן, אהרןנען' אייראפעער קאנטינענט ליגט שוין אונטער ר

דארף מען אנהייבען זען אז יעדער זאל קומען צו דעם ".שבת התתוועדות"וויליאמסבורגען

על פלעגט זיין דער שבת נאר א התוועדות כאטש אפיצי, ח"מ ביז תשנ"פאר די יוצאי ישיבה קרית יואל פון תש

מ ביז "אז פון די יארען פון תש, אבער ווי עס ווייסען אלענ זענען נישט געווען כמעט נישט קיין יונגעלייט וואס "תש

זיי האבען אים נאך צו גוט . אהרן' זענען געקומען צו רהאבען נאך צו גוט געדענקט זיינע דרשות מיט זיי , געקענט

און זענען קיינמאל נישט געקומען צו די , זיינע וויצעלךזיי האבען שוין געהייסען די . שבת התוועדותן

".אוועקגעפאלענע"

נ און ווייטער האט זיך דאס חסידות שוין "כ פון תש"משא' אביסעל בעסער געבויעט און מען האט שין אין די ישיבה ר

און מען האט שוין געארבעט " דער רב"אהרןען גערופען און רוב , אויף אים צו מאכען א שטיקל פנים אין די ישיבה

פון די יונגעלייט זענען יא געקומען און מיטגעהאלטען די .שבתים

אז עס געווען א , וואס עס האט זיך אויסגעשטעלט איזפון ווייל דער עלטסטער, פיקטשער" יאנגסטער"שרעקליכע

די איחוד באוועגונג איז געווען אין די אנהויב דרייסיגער מ ביי די "ווייל אויב מען איז אריין אין קרית יואל תש, יארן

ו געווען אין די אנהויב "איז מען תשנ, זעכצן זיבעצן יארעלטערע "דאס זענען שוין געווען די . דרייסיגער יארען

שטייט זיך אז די און פאר, פון די איחוד באוועגונג" אידןדער יועץ פרטי האט . בזיונות זענען געווען עד לב השמים

דאך געזוכט פאר יעדע פרייז עס זאל דעוועלאפט ווערן אין אהרן איז דער דער צוקונפטיגער ' סאטמאר די בילד אז רנישט נאר , און ער דינט יעדן, רבי פאר גאנץ סאטמאר

.יונגעלייט

, ח"און תשנ, ז"תשנ, ו"שנאין די שבת התוועדותן פון תאהרן זיך טאקע גוט אריינגעגראבן ביי די ' האט ר

אבער פארשטייט זיך אז נישט דאס איז , יונגעלייטלעךגעוואלט " אלעס"אהרן האט דאך ' ר. געווען דער ציל

באשלאסען אז מען , ט"תשנ, האט מען איצט. אונטער זיךנעמען צו מען דארף זיך . דארף גיין מיט א טריט ווייטער

נישט קיין חילוק די , יעדען סאטמארען תלמיד און חסיד .אפילו צו די עלטערע אידן. עלטער

האט דער יועץ הפרטי באשלאסען אז מען מוז אויסשטעלען דעם שבת התוועדות אויף אזא אופן אז יעדער איינער זאל

ביי זיך פילען צו קומען און עס זאל מער נישט הייסען א .ר יונגעלייטשבת בלויז פא

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

105 

טוישן די : האט דער יועץ הפרטי ארויסגעגעבן א באפעלאון " איחוד התלמידים"ן קעפל פון 'אראפ מיט! מודעות

".תלמידי וחסידי סאטמאר"שרייבען אנשטאט

דער אנפירער פון איחוד התלמידים איז געווען חיים הערש אבער מען האט נאך דאן נישט געוויסט ווי , שווארץווייל ער האט נישט אנגענומען , ער שטייט איין פונקטליך

און עס איז אפילו ארום , קיין דירעקציעס פון דעם יועץאון ארבעט שטיל , געגאנגען קלאנגען אז ער שטייט מיט

. ן'אינאיינעם מיט משה דעם גבאי

דערפאר האט דער יועץ הפרטי אהרן מתתיהו געציטערט איז ער , פאלגעןאז חיים הערש שווארץ וועט אים נישט

און פרייטאג . געגאנגען און אליין געדרוקט נייע צעטלעךהאט ער געשיקט עטליכע צעהיצטע יונגעלייט אז זיי זאלען

ארום לויפען קלעבן די נייע פלאקאטען אין אלע בתי התאחדות "און איצט אז עס שטיין שוין . מדרשיםין איז דאך שו" תלמידי וחסידי סאטמאר"אדער , "אברכים

אהרן וועט האבען יעדען און אלעמען אונטער ' זיכער אז ר ... דא לאכט מען. זיך

די תפילות און די באטע זענען פארגעקומען אין ויואל משה און משה גבאי מיט אליעזר קעסטענבוים האבען , זאל

" אנשי שלומינו"די שמחה ביי די . מיטגעהאלטן דעם שבתאיז געווען אין , דא" אויך"אז משה מיט אליעזר זענען

מען האט ממש געזען בחוש ווי די טומאה בייגט זיך , לשער .פאר די קדושה

אהרן שרעקליך צאם געוויינט אויפן חטא ' ש האט ר"ביי שלדא . נאכמער ווי אין לאנדאן פאר צוויי וואכען צוריק. הידוע

מענטשען האבען דאן . איז געווען ממש יאמערליכע בכיותיקותיאל הערש ווערצבערגער האט זיך ' אז רנאך פארציילט

איז נאך נישט געווען " קראלע"געלאזט אויסדרוקען אז זייט און איינער האט נאך פארציילט . אזעלכע בכיות אויפן חטא

וואס ער האט געהערט פון א אנדערען איד וואס האט עס איז אין . ע"ל, יקותיאל הערש וועפט' געזאגט אז ר

.געווען אזעלכע בכיותקראלע אויך נישט

" קלימאקס"ק איז פארגעקומען אין ראוז קעסל דער "מוצשעס זענען . פון די געוואלדיגע התחזקות פאר די יונגעלייט

זיך צוזאם געקומען דארט א ערך פון צוויי טויזענט עס איז ממש . יונגעלייט פון גרעיטער ניו יארק

. געווארען אומבאשרייבליך ווי מחוזק די יונגעלייט זענעןעס איז דאך זיכער אז ווען די יונגעלייט זענען אהיים

זענען זיי נישט געווען צו , געקומען נאכען קלימאקסזיי האבען באקומען דארטען א גאר זעלטענעם . דערקענען

.סיפוק החיים

עס האט . פולווער- דער זאל האט שוין געשמעקט פון שיס. בעלע האט געפעלטנאר די שווע, שוין גערינען די בענזין

אריין " קלימאקס"משה דער גבאי האט אינמיטען דעם שפאצירט אינמיטען דעם געפאקטען זאל און געברענגט , מיט זיך א בריוו פון רבין דער ברך משה לכבוד די מסיבה

אז מען . וואס שמואל הכהן פרידמאן האט פארגעליינט

דער האט, האט אזוי געזוכט אויף עפעס זיך צו אנלייגעןאייבערשטער געהאלפען אז אינעם בריוו האט דער ברך

, "מעוז ומגדל"אהרן די טיטולען ' משה געשריבען אויף ראזעלעכע קליינליכע . און נאר דאס האט אויסגעפעלט

? מ קרית יואל"ד ור"צ אב"טיטולען אויף הגה

מען האט שוין דארט גערעדט אין זאל צווישען זיך אויף דער איז "; "ער איז נישט מיט אונז"עם אז דעם און אויף יענמען האט . וו.א.א" דער איז נישט משלנו"; "מיט משה גבאי

אויפן ציבור " סעלעקציעס"שוין אנגעהויבען מאכען .אבער מער ווייניגער איז עס אדורך שטיל, יונגעלייט

בארימטע בעלי דרשנים האבען געהאלטען דרשות און מען . ר וואס דא גייט אלץ פארקומעןהאט פארגעשלאגען פלענע

מען גייט גרינדען אזא וועד מיט אזא וועד וואס זיי גייען ארום גיין צווישען די יונגעליט און ארויס העלפען מיט

זיי גייען וויסען ווען א יונגערמאן . אלעם אין דער וועלטאיז צובראכען און זיי גייען אים מחזק זיין מיט סיי וואס

גוזמאות , און אזוי ווייטער און וויטער. יסעס פעלט זיך או .מיט לאקשען און שטותים האט מען דארט פארקויפט

אהרן האט דארט גערעדט אזוי באגדולט אז היינט ' רוואלטען אפילו זיינע מענטשען נישט געקענט אויס הערען

פון מענטשען ביי וועם , און אפגערעדט. יענעם טעיפאיך ווייס . ישט קיין מקוםנארישקייטען און בלאף האט נ

נישט פארוואס זיינע מענטשען באהאלטען דאס נישט .כאטש יעצט

ך און "אלע דרשנים האבען אויסגענוצט אלע פסוקים פון תנל וואס קען אלץ אנווייזען אויף דאס ענין "אלע מאמרי חז

מען האט אראפגעברענגט ". ידידות און ריעות, אחדות"פון י פון "ל ר"דוד הערש מייער ז' ג ר"אלס נואם הכבוד הרה

ל איז "פינחס דוד שווארץ ז' ג ר"און הרה, סטעמפארדר און אלעס האט ארומגערעדט ווי וויכטיג "געווען דער יו

און ווי , און נויטיג דאס ענין פון זיך צוזאם האלטען איזשטארק דאס וועט אלץ העלפען בויען אידישקייט אין

.אזעלעכע שווערע זמנים

ער ווי ווייניג האבען זיי נעבעך געוויסט די אמתע מטרה אבווי ווייניג האט דער . איז" התחזקות קלימאקס"פון דעם

הרב מייער געוויסט אז די ארגענעזירער האבען אים ווי וויניג . געבען" חיזוק"מאכען און נישט " חוזק"גערופען

האט הרב שווארץ געוויסט אז פון דעם גרויסען אויסער איין , גייט קיינער נישט ווערען מחוזק "קלימאקס"

זיי האבען גארנישט געוויסט אז די . איינציגער מענטשמסיבה וואס מכלומרשט דארף דינען אלס מחזק זיין די

גייט , "ידידות און ריעות, אחדות"יונגעלייט אין ענין פון .צוברענגען פונקט דאס פארקערטע

ט מיינען אז די מסיבה איז זאלט ביטע ניש, ליינער, און אירידידות און , אחדות"לכתחילה יא געווען געבויעט אויף

האט נישט געקענט , ר"דער יצה, נאר דער שטן, "ריעותאון דעריבער האט , אראפשלינגען אזעלעכע אחדות פלענער

, פאן פון מחלוקת- ער עס פארוואנדעלט אין א פייער

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

106 

זאלט דאס איר. ניין. שלעכטקייט און מידות משחתותדער . און אוודאי נישט פארקויפען ווייטער, נישט אפקויפען

שטן האט זייער גערען צוגעלאזט דעם גאנצען שבת און דעם " קלימאקס"און זיכער דעם , התוועדות

".הויכפונקט"

דער שטן האט דאך מיטגעהאלטען אלע מיטינגען וואס איז ער . אק ב"פארגעקומען צו דעם בעפארשטייערענדיגען שב

איז דאך געזעצען ביי יעדע מיטינג און ער האט גאר ער האט געוויסט . צוגעהאלפען צו פלאנירען יעדע דעטאל

עס גייט קיין איין , אז קיינער גייט נישט ווערען מחוזקאיינציגע פעני נישט אויסגעטיילט ווערען פאר צדקה

און ער האט געוויסט אז קיין איין , ש"אדאנק דעם מוצ. גמרא גייט נישט געלערענט ווערען אחרי ככלות הכלבלאט

.אלעס אלעס האט ער געוויסט פון פאראויס

ער האט געלאכט . דער שטן האט נאך פיל מער געוויסטפונעם גאצען ציבור אין די פויסטען ווי אזוי עס איז

געלונגען צוזאמברענגען טויזענטער אינגעלייט אין א רעדט זיי נעבעך איין אז די ש און מען "ווינטערדיגען מוצ

, "ידידות און ריעות, אחדות"סיבה פון די מלוה מלכה איז ווען דערווייל איז די מסיבה געבויעט געווארען אויף

".שררה פארכאפעכץ און מטמטם זיין מוחות, מחלוקת"

אז מען רעדט שוין פון די שבת התוועדותן איז , און אגבוואס מען זוכט נישט אינטרעסאנט צו אויף מערקען עפעס

מיט . ה.ד, "גוט"אבער אז מען קוקט . אויפצופאסעןאון דורך זיכטיגע ברילען זעט מען אז עס איז נאך " קלארע"

פון קיין איינע פון די סארט שבת התוועדותן גארנישט אויסער פראפעגאנדע און הוילע , ארויסגעקומען

קייט צום אידיש. בארימעכצער וואס עקלעט די מענטשהייטגארנישט " שבת התוועדותן"האבען נאך קיין איינע פון די

דער שטן האט גארנישט דערקעגען די אלע . צוגעגעבעןער שטערט נישט קיין איין . סארט כינוסים און מסיבות

יונגערמאן פון זיך באטייליגען ווייל עס ארט אים נישט זיין מען און קיין איינס פון די פלענער וואס . באטייליגונג

.שטערט אים אינגאנצען נישט, דעטאלירט דארט

שוין לאנגע יארען וואס מען שטעלט צו שבת התוועדותן און קיינער שטעלט זיך נישט , אין אלע חסידישע קרייזען

קיינער ? ווי האלט מען מיט די חיזוק: אפ מיט א ווינדערווי זענען די מידות : שטעלט זיך נישט אפ מיט ווינדער

די התמדת בתורה וואס מען האט פון דעם טובות אוןקיינער שטעלט זיך נישט אפ מיט ? אזויפיל ארום גערעדט

זענען אונזערע זיידעס און רביס נישט געווען אזוי : ווינדערעני "האבען זיי נישט געזוכט ? קליג ווי די היינטיגע רביס

? אזוי מרביץ תורה זיין בישראל ווי די היינטיגע רביס" טייםען די אמאליגע רביס נישט געהאט דעם מח האב

דף "אויסצוטרעפען אזעלכע געניאלע איינפעלער ווי א וואס דאס וועט אזוי הייבען דעם חשק צו " הקהילה? אזש דער שטן וועט פון זינען אוועק פאלען, לערנען

פארוואס זענען פאר די פריערדיגע רביס נישט בייגעפאלען ם דורך "ר אין סאמע שובבי"האז מען קען צוברעכען דעם יצ

.אתמהה? "פראפעגאנדע מסיבות"מאכען

סארט התחזקות " אמאליגע"עס איז צייט צוריק צוגיין צו לערנען מוסר ספרים און ארבעטען אליין אויף די : מיטלעןאזעלעכע מיטלען לאזט נישט דער " בלויז"און . מידות .ר"יצה

גאר נייע אויף מיט , די בר מצוה אין ירושלים איז נעקסט .דעקונגען

די בר מצוה אין ירושלים

וויל איך א קליינע , איידער איך נעם מיך צו די בר מצוהמיר ווייסען . אבער וויכטיגע באמערקונג ארויס ברענגען

פונקט ווי אייך אז די אלע מאמרים פון אונזער צענדליגער "ווערט געליינט אין די , באשרייבעכץר קאפיעס ווערען אויסגעטיילט דורך טויזענטע. טויזענטער

און נישט נאר אין , אלע סארט קאמנוקאציע מיטלעןנאר עס ווערט געליינט אין אלע חסידישע , סאטמאר .קרייזען

אז , איינס. און דאס האט צוגעברענגט עטליכע פאקטארעןמיר באקומען הונדערטער אימעלס פון מענטשען וואס

און אויך , לוקה היסטאריעהאבען אינפארמאציע בנוגע די חמענטשען ". חתן דינן"פילע זייטיגע עפיזאדען איבער דעם

שרייבען אימעילס וואס אנהאלטען זייער נעמען און ביזנעסער און אפילו טעלעפאן נאמערען אז מען זאל זיך צו

צענדליגער . צו זיכער מאכען די קראנטקייט, זיי ווענדעןליגע הילף פאר די מענטשען אפפערען זייער פרייווי

, פארשאפען אינפארמאציע, ווי טייפן, מאמרים .'דאקומענטען וכדו

וואס האבען געשפילט וויכטיגע , מענטשען. צווייטענסמ ביז "במשך די יארען תש, ראלעס אין פארשידענע תקופות

עפענען , און אפילו מענטשען פון פריערדיגע תקופות, היינטבאשרייבונג האט צוגעברענגט די היסטאריע . זיך אויף איצט

אז יעדער איינער איז געווארען אויטאמאטיש אריין יעדער איינער איז צוריק , געצויגען אין די היסטאריערעדען , דעריבער. אדער מער, געגאנגען מיט א צען יאר

. מער ווי סיי ווען ביז איצט, מענטשען פון די היסטאריעשען רעדען יעצט וואס דאס האט צוגעברענגט אז די מענט

, מיט די מענטשען וואס האבען געשפילט ראלעס סיי וועןאון זיי ווילען אז די היסטאריע זאל באשריבען ווערען מיט

און זיי האבען . אלע דעטאלען אפילו וואס בלויז זיי ווייסען .א נגיעה אז זייער אינפארמאציע זאל אנקומען צו אונז

פאנג פון אונזערע אפילו מיר האבען אין אנ, דעריבערמאמרים שוין געשריבען פון די געשעענישען פון דעם יאר

די בר מצוה אין , ווי די שבת התוועדותן –, ט"תשנמוזען מיר זיך –ט "דער פראטעסט אדר תשנ, ירושלים

און דאס אלעס מער באריכות און מיט מער , צוריק קערען . דעטאלען דאס ארויסברענגען

איז צו אונז אנגעקומען גאר נייע ,אבער מער פון אלעםוואס דאס , ט"פסח תשנ" גרויסען"אויף דעקונגען פון דעם

בעזר , וועלען מיר באשרייבען און די קומענדיגע מאמרים

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

107 

איצט וועלען מיר שרייבען פון די בר מצוה אין . השםמיט , ב וועט זיין געשריבען דער פראטעסט"נאך ת, ירושלים

און נאכדעם נאכאמאל , נפארמאציעגאר וויכטיגע נייע איאבער מיר וועלן נישט איבערחזרן וואס מיר . דעם פסח

מיר וועלען בלויז שרייבען די . האבען שוין געשריבען פריער . קונגעןנייע אויף דע

. איצט צו די בר מצוה

*

סאטמארער -ט האט ירושלימער"יתרו תשנ' דאנערשטאג פט "חנניא יו' ן זון הברב בר מצוה געמאכט זיין יונגסטע

די שמחה איז געווען די ערשטע שמחה וואס דער רב . ליפאהאט געמאכט אין ירשלים זינט ער האט איבערגענומען

און ווי , דאס רבנות דארט מיט אנדערטהאלבען יאר פריערהאבען זיך די קהילה לייט מיט די טיכטיגע , נאטירליך

כדי די מענטשען געוואלט אהער שטעלען מיט אלעם ווי עס פאסט פאר א , שמחה זאל זיין לתפארת ולכבוד

מען האט לכבוד די שמחה . קהילה מיט א נייעם רבפון די דרשות און " שפתי צדק"ארויסגעגעבען א נייעם ספר

תורות וואס דער רב האט געזאגט זינט ער איז געקומען זיי האבען צוגעשטעלט א גרויסען שאטער , קיין ירושלים

ווי דארט זאל פארקומען די " ויואל משה"ד "ביהמנעבען . וו.א.שמחה א

און וויסענדיג אז די סאטמארער קהלה אין ירושלים וועט ווען אלע , מצוה-מאכן א גאנצער טעראראם פונעם בר

א מיט די חברי "ד שליט"גדולי ירושלים מיט דער גאב' האבן ר, א וועלן ערשיינען ביים מעמד"צ שליט"הביד

באשלאסן אז דער חתן פון די חגיגה טאר , יועציםאהרןס נישט זיין דער בר מצוה בחור מיטן זיין טאטען דער

ער רב דער 'נאר דער קרית יואל, ער רב'סאטמאר ירושלימאהרן ' פאר דעם באזוך האט ר. נעקסטער סאטמארער רבי

, אפגעהאלטן א רייע באראטונגען, מיט זיינע ראטגעבערער אז נאר דאס קומען פונעם רב זאל אויסארבעטן די פלענ

אהרן האט שוין געזאגט אין ' ר. זיין די אישו פון די בר מצוהגעסט ) לייען בני ברקער" (ארץ ישראלדיגע"לאנדאן פאר די

אז ער פלאנט צו , )ווי שוין געשריבען(ק שמות "מוצשפארען קיין ארץ ישראל אין די קומעדיגע וואכען לכבדו די

האט יעדער פון די אנוועזענדע פארשטאנען עס . בר מצוהאהרן קומט נישט צו פארן ווייל ער פרייט זיך צום ' אז ר

און עס האט יעדער פון די אנוועזענדע , ברידערס שמחהכיבוש ארצות "פארשטאנען אז דאס איז א טייל פון די

".אקציע

און דאס פארשטייט יעדער נאכען ליינען , באמת גערעדטאון וואו , ון די גאנצע היסטאריע ביז איצטאלע מאמרים פ

' אז ר, ט"מען האלט אין די מערכה איצט חודש שבט תשנזיין ברודער . אהרן האט נישט באלאנגט ביי די בר מצוה

דער דארטיגער רב האט אים פאר זיכער נישט געוואלט און דאס רופען איז נאר געווען פאר , דארט זען

אבער קיינער ". פאסט זיך"עס פארמאלקייט און בלויז ווייל פון די צוויי און פון זייערע מענטשען האבען זיך נישט

אהרןס מענטשען האבען ' ר. געפאפט דא אויף קיין רגע

און זיין פלאץ " וועלקאם"אהרן איז נישט ' געוויסט אז רזלמן ' ר. א נישט צו זיין ביי די שמחה אין ירושלים"איז בשו

גוט געוויסט אז זייער רב האט אים לייבס האבען אויך אזוי עס האט יעדער . נאר געלאדענט אבער נישט אויף צו קומען

אהרן וועט ' אז ר –אן רוח הקודש –בר דעת געוויסט כיבוש ארצות "קומען נאר מיט א אגענדע פון די בארימטע

.וואס ער מיט זיין יועץ פלאנירען, "אקציע

אהרן איז ' אז ר, פאפעןאון עס וועט זיך זיכער קיינער נישט . בכלל נישט געווען אזוי בשמחה פון זיין ברודערס שמחהה "ער האט זיך ווייט נישט געפרייט אז זיין ברודער איז ב

. זוכה מכניס צו זיין זיין יונגסטען זון לעול התורה והמצוותאהרן וואלט נישט געטארט אפילו טראכטען צו ' און רר פארען מיט א געדאנק צו ווייל ווי מעג איינע, פארען

? צושטערען א שמחה

אהרן גייט פארען קיין ירושלים בלויז צו ' און דאס אז רדארף מען בכלל נישט זיין איינער , צושעטערען די בר מצוה

וואס האט זיך נאך באטייליגט ביי די שמחת בית השואבה מען דארף בכלל נישט האבען רוח . בימי הבית המקדש

אהרן מיט זיינע יועצים האבען ' ען וואס רהקודש צו וויסוועלענדיג פארן צו , געהאט אין זייערע פארקרומטע מוחות

ווייל זיין יועץ פרטי אהרן מתתיהו דייטש . די בר מצוהפארציילט פאר סיי ווער עס האט נאר געהאט , כדרכו, האט

ממילא , אהרן פארט אהין' אויערן ביי די זייטן פון קאפ אז ראלע בני ברקער אויך קומען לכבודו צו די בר מצוה וועלען

און דאן גייט מאכען , "שבת התוועדות"און אויף שבת צום דער יועץ פרטי אהרן ". סענדוויטש"פון זלמן לייבען א

מתתיהו דייטש מיט זיינע געהילפן האבן דעמאלטס קען 'דארף טאן אלס וואס מ'אז מ, פארקויפט פאר יעדען

א גייט אפשטאטן "ך וואס דער רב שליטנאר אז דער באזוזאל ברענגען נאר נוצן , אין ארץ ישראל לכבוד די בר מצוה

און נישט גרויס מאכן די רעביסטיווע און נישט , ן רב'פארזלמן לייב דער ' הייבען די פרעסטיזש פון זיין ברידער ר

ער רב'דעמאלטיגער סאטמאר ירושלימ

יע פון יועץ הפרטי און פארשטייט זיך אז די אינאפרמאצאז , בר מצוה בחור" דער"אהרן פאר ' פלענער צו מאכען ר

איז אויך , זאל באקומען די פולע אטענשאן" ער"בלויז אנגעקומען קיין ירושלים צום ציבור און אויך צום ברודער

אפילו ווען עס וואלט נישט אנגעקומען . דער דארטיגער רבאס געוויסט אויף זיין וואלט ער אויך ד, די ווערטער גענוי

ש ווען "ש וכ"כ. ברודער ווייל ער קען אים זייער גוטמענטשען האבען אים פארציילט אז אהרן מתתיהו זאגט

און דאס איז געווען די לעצטע . דאס פאר יעדען אוזן קשבתווער קען דען אפילו . זאך וואס ער האט געוואלט הערען

בעל שמחה וויל וועלעכער ? אויסהערען אזעלעכע ווערטערוועלעכע קהילה ? אז מען זאל אים צושטערען די שמחה

אויף דער וועלט וויל אז א שמחה בקהילתם זאל ווערען צושטערט פון מענטשען פון דער פרעמד וואס ווילען אריין

?דרינגען ביי זיי אין די קהילה

אהרן איז בתמימות געפארען ' און אויב מיינט איז אז ראון א איילאדענונג , ער האט אים געלאדענטווייל דער בריד

משה : וויל איך אייך מגלה זיין עפעס, איז א איינלאדענונג

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

108 

נאך –אהרן ' גבאי איז פערזענליך אראפגעפארען צו רזלמן לייב האט אים פארמאל געלאדענט צו די ' איידער ראון אים געבעטען אז ווי יעדער פארשטייט איז -בר מצוה

היציג און די בני ברקער רישען זיך אז זיי דער מצב זייעראיז מפני דרכי שלום זאל , וועלען צושטערען די בר מצוה

. ער נישט קומען צו פארען

איך : "ער האט געענטפערט פאר משה גבאי כהאי לישנא ".פרעג דיך נישט וואס צו טון

אהרן האט דאס בעסטע פארשטאנען אז משה איז זייער ' רילדים "דאך נאך אויפן ראט פון זיינע ער פארט. גערעכט

אבער דייקא . צו צושטערען די שמחה" העומדים לפניודייקא דאס , אז די בני ברקער רישען זיך אלע צוקומען, דאס

, אז זיין קומען וועט מאכען פון זיין ברודער א סענדוויטשיא " מוז"איז די סיבה פארוואס איך , און טאקע בלויז דאס

איז גענצליך ארויסגעווארפען , זירען דאסאנאלי. פארען .צייט

ווען מען האט זיך דערוויסט אין ירושלים דעם בחורישען האט מען זיך געמוזט פשוט , אהרן פאר משה' ענפער פון ר

מען האט שוין קלאר . פלאן" דיפענסיוו"אנגרייטען פאר א געוויסט אז דער צדיק וואס איז פארנומען ביז איבערען

איז זייער איבער , "כיבוש ארצות אקציע"די קאפ מיט גענומען פון די שמחה און ער קען פשוט נישט איין זיצען

און ער גייט , אין אמעריקע און זיך פרייען פון דערווייטענס .די שמחה" באשיינען"קומען מיט א גאנצען טראסק

אבער כדי אז די שמחה זאל זיין ווי ווייניגער צושטערט שלימער עסקנים זיך מטכס עצה געווען און האבען די ירו

אז די בני ברקער זאלען , געטאן וואס זיי דארפען צו טאן" בחור"און אפילו דער , זיך שפירען ווי ווייניגער באקוועם

זיי . אליין זאל גלייך איין זען אז דא איז נישט זיין קעניגרייך, האבען באשלאסען אז אלעס וועט צוגיין דיפלאמאטיש

אבער פאר יעדען פרייז וועלען , מיט ביליגע אקציעס נישט' זיי נישט לאזען די בני ברקער מיט אהרן מתתיהו און ר

' זיי וועלן זיכער מאכען אז ר. אהרן צושטערען די בר מצוהאהרן ' דאס אז ר. אהרן וועט נישט זיין דער בר מצוה בחור

ט האבען זיי נישט געקענ, זאל בכלל נישט זיין קיין בחורדאס שוין , בחור" בר מצוה"אבער צו זיין דער , אפשטעלען

.נישט

ירושלימער רב דער אבי חתן הבר מצוה האט - דער סאטמאראיינגעלאדענט צו די בר מצוה אלע זיינע ברידער און

' ר, אהרן' ר, בעריש מייזליש' אנגעהויבן פון ר, שוואגערחיים ' רדוד פון מאנטרעאל און ' ר, שלום אליעזר' ר, ליפא

און אויך זיינע שוואגערס פון זיין . יהושע פון מאנסייעדן איינעם האט ער באזונדער געלאדענט . רעביצינס זייט . אויפן טעלעפאן

זלמן לייב האט ' אז ווען ר, מיין איפארמאציע לויטעט: אהרן גענטפערט כהאי לישנא' האט אים ר, אהרן' גערופן ר

אז די קהלה און קרית , כטהאב געטרא'כ, זייער חשוב, נו"יואל האט מיר פארגעהאלטן אז איך בין דעם ווינטער

און אז , געווען זייער אסאך אויף שבתים איבער די וועלטנאר וואס . איך מעג שוין איין שבת וויילן אין קרית יואל

וועל איך קומען , איך הער אז דו דארפסט חיזוק, דעןאנאליזען זענען ". תצופארן צו די בר מצוה און אויף שב

.ווייטער נישט מער ווי ארויסגעווארפען צייט

אהרן האט באשלאסען אז ער וועט נאך פאר ' אבער רפארן , אלעם שוין באצאלען דעם ברודער און משה גבאי

ער וועט אים נאך פאר אלעם . אים נישט לאזען פארןאהרן האט ' און ר. ווייזען אז מיט אים הייבט מען נישט אן

כאטש בלויז אויף , ין ברודער א גוט שטיקל אפגעטאןזי .טערמינינג- קורץ

האט דאן דער ברך משה , ווי יעדער איינער ווייסט היינט- אויסגעדריקט זיין באגער צו אנטיילנעמען און די בר, ע"זי

ווי עס איז , און גלייכצייטיג באזוכן ארץ ישראל, מצוהוב מענטשען האבען און די שט. געווען עינו וליבו כל הימים

און מען , שוין אפילו געהאט אויסגעארבעט אלע פלענערהאט שוין אפגעמאכט אז מען וועט פארען אויף בלויז

עטליכע טעג און עס וועט זיין בלויז געווידמער פאר . סאטמאר

כיבוש ארצות "אבער דאס האט זייער געשטערט פאר די אהרן ' עט דאך רוו, אז דער רבי וועט אליין פארען". אקציע

בר מצוה "ער וועט נישט זיין דער , נישט זיין דער מלךדער ברך משה איז שוין געווען דאן דער זקן ". בחור

צענטער אוו "נאר ער וועט זיין דער ם און"האדמוריאון אויך קען מען זיך נישט אויסרעכענען , "אטראקציע

רבי וואס אלץ משה דער גבאי וועט אלץ אנדרייען אז דער וואס וועט אים צו שטארק , זלמן לייב' זאל זאגען אויף ר

.מחזק זיין

און וועט , און אויב דער טאטע וועט קומען קיין ירושליםזלמן לייב ' זען וואס פארא שיינע קהלה דער ברידער ר

און די געוואלדיגע הערצה וואס דער , פירט אין ירושליםידידות מיט די און זיין געוואלדיגע, ציבור האט צו אים

ו צוברעקעלט "וועט דאך ח, גאוני ירושלים רבנן ותלמידיהוןווערן די גאנצע טעאריע אז דער ברידער טויג אויף

האלט נישט ביים , גארנישט און ער איז א פוילער מענטש, און דער ציבור האט נישט קיין שייכות צו אים, ארבעטן

ם ווי דער און זיין רבנות אין ירושלים טראגט אזא פניאויב וועט דער טאטע . פארק- ד אין בארא"סיגעטער ביהמ

קען , זען אז דער ברידער איז שטארק מצליח אין ירושלים -ו "ח –ו ברענגען צוריק קיין אמעריקע און אים "ער אים ח

וואס דאס וועט זיין דער סוף פון , צוטיילן א גרויסע פאסטן .אלע פלענער

ר אליין וועט מאכען די אהרן באשלאסען אז ע' האט רער מוז אפשטעלען ? אם אין אני לי מי לי. שמוציגע ארבעט

ווי שמוציג עס זאל . אלע פלענער פאר סיי וואסערע פרייזוועט ער מוזען אלעס טאן אז בלויז ער וועט זיין , נישט זיין

אהרן איז דעמאלט ' ר". צענטער אוו אטרעקשאן"די און מסביר , לארידעפערזענליך אראפ געפארען קיין פ

ן טאטן אז ער איז שוין נישט ביי די כוחות און 'געווען פאר

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

109 

די , ער האט אויך אנגעהעצט די מאמע. ער טאר נישט פארןן נישט לאזן פארן קיין 'זאל דעם רבי'אז מ, ש"רעביצין לרפו

. ארץ ישראל ווייל עס וועט אים שטארק שאטן צום געזונטעלטן אז דער רבי זאל נישט אהרן האט איינגעריסען וו' ר

' ער האט דאן אויך גערעדט צו ר, פארן קיין ארץ ישראל . ן פון דעם רעיון'אז ער זאל אפרעדן דעם רבי, עזריאל גליק

עס איז אים איצט איינמאל . אהרן האט אויסגעפירט' און ראון משה גבאי , ער האט צו ווארפען אלע פלענער. געלונגען

און נאכמער איז אים . ן די חרפההאט געמוזט איין נעמעער וועט קענען ווייטער טראמפייטערען : איצט געלונגען

אז דער טאטע האט אים , פאר ווער עס וויל אים גלייבעןאון דאס איז געווען זייער וויכטיג פאר ". בשליחות"געשיקט

און דאס ". ילדים העומדים לפניו"אים און זיינע יועצים די ז טאקע אויסגענוצט געווארען ביז צו א אי, ווארט שליחות

אהרן האט ' ר. מאקסימום און אויך מיט א שמיץ אריבעראליין דאס גענוצט ביי עטליכע דרשות וואס ער האט

" דער אידישער געדאנק"און זיין אויסגאבע ; געהאלטעןמער מאל ווי דאס " בשליחות"האט געשריבען דאס ווארט

.ט גענוצט ביי זיינע דרשותאהרן הא' וואס ר" איך"ווארט

דער רבי דער ברך משה איז טאקע נישט געקומען צו דער א "ער רב רבינו שליט'און דער סאטמאר ירושלימ, בר מצוה

ווער עס האט , ידיו של מי היתה במעל, האט געוואוסטאון אפגעהאלטן , ע שטיקל'אנגעווערטשאפט דאס מיאוס

חה אלס רב און דעם טאטן פון קומען צו זיין ערשטע שמ .איינע פון די סאטמארער קהלות

ס נישט לאזן קומען דעם טאטן אויף די בר מצוה 'אהרן' ראיז געווען די ערשטע מאל און די משפחה , אין ירושלים

האט אפגעהאלטן דעם רבין צוגיין צו א שמחה פון 'וואס מאהרן ' און דאס האט אפ געטאן ר, א זון און א אייניקל

עס איז קיינעם נישט בייגעפאלן אז יארן . פערזענליךאז מען לאזט " ברעטעשן"אהרן זעלבסט ' שפעטער וועט ר

.נישט א זיידען אנטיילנעמען אין א משפחה שמחה

מצוה גופא האט - אז ביי די שמחת הבר, עס איז מערקוועדיגזלמן לייב ביי זיין דרשה נאכגעזאגט לשון בלשון פון א ' ר

אייגער האט געשריבן פאר זיין זון עקיבא ' בריוו וואס רער האט די . נישט קענען אנטיילנעמענדיג ביי זיין שמחה

און עס זאגן עדות , ווערטער געזאגט מיט גרויס התרגשותאז ביי די גאנצע דרשה , מענטשן וואס זענען געווען דערביי

ן עולם און געשמייכעלט 'אהרן ארום געקוקט אויפ' האט רזלמן לייב האט אנגעהויבן רעדן פון ' ן רווע, ווי א זיבעלע

דעם ענין אז דער טאטע איז נישט געקומען אנטיילנעמען האט דערפאר געהאפט ביז די 'ביי די בר מצוה טראץ וואס מ

אהרן ארויפגעלייגט זיינע הענט אויף ' האט ר, לעצטע מינוטזאל נישט זען 'מ, און האט פארקנייטש זיין פנים, די אויגןפון זיין געלונגען , יכגילטיגע און פרייליכע געזוכטזיין גלין סטעידזש איז דאן געשטאנען זיין יועץ 'אבער אויפ. שטיקל

פרטי אהרן מתתיהו דייטש וועלכער האט זיך געשמייכעלט .ן ווינק מיט די אויגן מיט זיינס א נאנטען פון בני ברק'אויפ

האט ביים מעמד קבלת פנים וואס די קהלה און ירושלים אהרן מיט די ' פאר ר, ד אוהל רחל"אראנזשירט אין ביהמ

אליעזר ' משה גבאי מיט ר' ע געסט ר'אלע חשובמיר וועלן שפעטער צוריק קומען צו דעם (קעסטענבוים

אהרן געזאגט מיטן פולסטן ' האט ר) מעמד קבלת פניםאז דער טאטע האט זייער , תמימות מיט א קאלטקייט

רץ ישראל און האט נישט געקענט געוואלט קומען קיין אאון האט אים געשיקט , קומען אנטיילנעמען מחמת חולשתו

, בשמו ובשליחתו אנטיילנעמען און די גרויסארטיגע שמחהה און די נעקסטע שמחה וועט ער קומען צופארן "אבער אי

קיין ארץ ישראל

ה געווארען אז דער רבי פארט נישט און "אז עס איז ב, נאמוז מען , "באפעל"גייט פארען אויף ברך משהס אהרן ' ר

אהרן זאל אלעס באקומען ווי איינער ' דאך זען צו טאן אז רזיכער קען מען נישט אלעס ". שליחות"וואס קומט אין

קען מען נישט " ככר השבת"א קבלת פנים אין , האבעןכאטש מיר וועלן נישט אנגערופען ווערען , פארלאנגען

אהרן ' ר וועלן נישט גלייבען אז ראפיקורסים אויב מיוואלט דאס אפגעווארפען אויב די עדה וואלט דאס אים

.אנגעטראגען

און די יועצים פון דאהי און פון בני ברק האבען זיך ן פלאן וואס דער יועץ 'לויט. ארויפגעשראצט די ארבעל

אהרן ' האט ר, פרטי אהרן מתתיהו האט אויסגעשטעלטנציגסטער חתן בראשית פונעם געדארפט זיין דער איי

' דעריבער האט אהרן מתתיהו געארבעט אז לכבוד ר, באזוךאהרןס באזוך זאל די עדה החרדית ארויסשטעלען צוויי

איינס . אהרן' ס פאר ר'זארט פלאקאטען פון ברוכים הבאים, קרן הצלה"און די צווייטע מטעם , מטעם די העדה החרדית

ח האט ער דאך "יאר תשנווייל פאר, י העדה החרדית"שעאון די ברוכים . געשאפען א מיליאן דאלער פאר קרן הצלה

, אהרן' הבאים פלאקאטען זאל זיין געשריבען נאר פאר ראון אויף די . און נישט פאר די איבריגע בני רבינו

פלאקאטען און טאר נישט דערמאנט ווערן קיין שום סיבה להופעתו "ט נאר עס זאל שטיין פשו, פארוואס ער קומט

ווי ער וואלט ווען געקומען אויף וועקעישאן צום ". ק"בארה ".ים המלח"

דער יועץ האט אונטערגעשטעלט שלוחים וואס זאלען ל דער "גרשון שטעמער ז' ג ר"לייגען דרוק אויף הרה

און האבן , דעמאלטיגער פארזיצער פון די העדה החרדית' יכער האט ראים געזאגט אז אזוי ווי ער געדענקט דאך ז

אהרן געשאפן א מיליאן דאלער פאר קרן הצלה ביים דעריבער דארף מען אים צוטיילן גרויס כבוד , ח מעמד"תשנ

.און מאכען דעם ברוך הבא לויט ווי ער בעט

' וואס איז געווען פון די גרעסטע מתנגדים פון ר, גרשון' ראהרן ' האט געשריגן אז דער ר, אהרן עד זיבולא בתרייתא

מערכה מיט " חינוך הטהור"אט צוגרינד געלייגט די גאנצע האון עס קומט אים בכלל נישט קיין " סקול דיסטריקט"זיין

אבער טאמער עס איז א טובה פאר קרן הצלה , ברוך הבאס שווארץ 'גרשון' וואס ווי יעדער ווייסט איז עס געווען ר(

.וועט ער שטעעלן דעם ברוך הבא) אפעל פונעם אויג

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

110 

אהרן איז אנגעקומען מיטוואך נאכמיטאג ' ווען ר. הוה וכךאיז שוין פון אנהייב וואך , יתרו קיין ארץ ישראל' פ

ערשינען די צוויי ברוך הבא פלאקאטן פאר בנו הגדול של און עס איז נישט געשטאנען אז ער קומט , מרן נשיאנו

אקאראט אויפן . לכבוד די בר מצוה פון דעם דארטיגען רבאהרן אלס דער ' צו קרוינען ר, נעם יועץ פרטיאופן פו

זאל 'אז מ, איינציגסטער חתן פון די סאטמארער חגיגה .נישט וויסן אז עס איז געווען בכלל א בר מצוה

אזוי ווי דער רב פון די סאטמאר קהלה און ירושלים אבי האט דאך גערופן אלע זיינע ) א"רבינו שליט(חתן הבר מצוה

האט די סאטמארער קהלה און , רסברודערס און שוואגעמען . באשלאסן אז אין מוקדם ומאוחר בתורה, ירושלים

, גייט שרייבען פלאקאטען ברוך הבא פאר יעדן איינעםדעריבער האבן זיי געמאכן איין גרויסן צעטל מיטן קעפל

, אהרן' ווי עס איז באגריסט געווארן ר" 'ברכנוכם מבית ד"חיים יהושע ' און ר, מאנטרעאל דוד פון' ר, שלום אליעזר' ר

אויף אלע איז געשטאנען די זעלבע טיטול . פון מאנסיאון יעדן נאמען איז געווען אויסגעשטעלט , "צ"הגה"

און . נישט איינס גרעסער פון צוויטן, גראפירט די זעלבעדארט איז ארויסגעברענגט געווארן פארוואס זיי זענען

בר מצוה פון דער לכבוד די, ערשינען אין ארץ ישראל .ער רב'סאטמאר ירושלימ

, גלייך ווען די פלאקאטען זענען ערשינען ברחובות ירושליםווייל , אהרן געברענט ווי פאקלען' האבן די אנהענגער פון ר

ס פון אלע 'דאס האט צוגעברענגט אז אלע ברוכים הבאיםחיי עולם , א"רמ, שומרי החומות, תולדות אהרן, מוסדותא ברוכים הבאים , געגאנגען אויף דעם נוסח' וכו, המקורית

להופעתם צו די , פאר אלע בני וחתני נשיא העדה החרדיתגעווארן , אהרן איז נאך פאר ווי וואס ווען' און ר, בר מצוה

.אויס חתן בחור פון די בר מצוה

' דער שריט איז געווען די ערשטע שריט צו ווייזן פאר ר, זיך די צייטן שוין געטוישט אז אין ירושלים האבן, אהרן

, און די הירארכיע פון הנהגה אין ירושלים גייט ווי פאלגענדאון זיין זון דער ארטיגער , דער ברך משה איז דער רבי

פונקט ווי זיינע , אהרן איז זייער חשוב' ר. ער רב'ירושלימ, אבער נישט מער פון דעם, אנדערע ברידער און שוואגער

.א הנהגהדי קהלה האט אבער

פון די סאטמארער קהלה אין ירושלים " וועד המארגן"דער וועט לייגן טאוולען ביי יעדע 'האט אראנזשירט אז מ

' נישט נאר ביי ר, ס איידעמער און קינדער'אכסניא פון רבינווייל יעדער איינער איז די זעלבע חשוב , ס אכסניא'אהרן

געוואויר אבער ווי נאר דער יועץ פרטי איז. ן'ביים רביגעווארן דערפון און האט געהאלטן אז דאס וועט אים

האט ער געבעטן פון זושא געלב דער , ברענגען נאר בזיונותזאל ענדערש נישט לייגן 'אז מ, יד ימינו פון דארטיגען רב

.פאר קיינעם

אהרן איז אנגעקומען איז געווען ' באותו היום וואס רס 'אהרן' ר .א טאג בעפאר די בר מצוה, מיטוואךס אין ירושלים האבן דעמאלטס פרובירט 'אנהענגער

ש אין ירושלים צום "ארויסשיקן דעם ציבור פון אנ. אהרן' ר" ד קרית יואל"גאב"עירפארט מקבל פנים זיין דעם

זיינע פראפעגאנדע פירער זענען געשטאנען אין סאטמארער און געבעטן יעדן איינעם זאלן פארן צום , כולל יטב לב

אבער למעשה זענען . ירפארט מקבל זיין כבוד התורהעוואס פון די אלע , געפארן צוואנציג אידן פון ירושליםאהרןס קהילה אין ' צוואנציג באשטייט היינט בעיקר ר

.ירושלים

אבער אין , פון בני ברק זענען געפארן דאן צווי באסעסער ע קינד'שפיץ פון די מקבלי פנים איז געווען די צווי חשוב

יעקב ' ג ר"און הרה, חיים הערש' ר, פון רב פון ירושליםאהרן בשם אביהם ' וועלכע האבן מקבל פנים געווען ר, בער

אויך זענען געווען אנוועזענד די ראשי הנהלת . דער רבאהרן האט געפרעגט אין עירפארט זיינע ' ר. העדה החרדית

ויס ווי עס זעט א? צו דער גאנצער עולם איז דא, ארומיגעהאט מען אים געזאגט אז יעדער קומט ארויס אין

. עירפארט

שלום ' אהרן אינאיינעם מיט ר' גלייך פון עירפארט איז ראליעזר געפארען צום ברודער אין הויז ווי מען האט זיך

פון דארט איז . שלום געגעבען און זיך אפגערוט פון וועגד אהל רחל וואו עס איז "מען אריבער צום ביהמ

ד "ביים קבלת פנים אין ביהמ. רגעקומען דער קבלת פניםפאאוהל רחל איז געשטאנען אויף די פלאקאטן אז דער קבלת

און פאר די אנדערע בני , ד קרית יואל"פנים איז פאר גאבאליעזר ' משה גבאי און פאר ר' און פאר ר, א"רבינו שליט .קעסטענבוים

אהרן האט ביי זיין דרשה ביים קבלת פנים' רארויסגעברענגט אז דער טאטע האט געדארפט צוקומען

נאר מחמת בריאותו האט ער נישט , פארן צו די בר מצוהאון אז ביי די נעקסטע שמחה וועט ער , געקענט קומעןאון איצט האט ער מיר געשיקט בשליחותו , קומען צופארן

אויך האט ער שטארק אויסגערימט . באשיינען די בר מצוהה די גרויסקייט און קלוגשאפט און יראה פון ביי זיין דרש

. ער רב'זיין ברידער דער ירושלימ

אהרן' די דרשה פון ר

דאס זענען טייל פון די ווערטער וואס ער האט געזאגט ביי אידישן "גענומען ווארט אויף ווארט פון . זיין דרשה .ל"תשחח. ט"אדר תשנ" געדאנק

בשעת , ווייטע זייטעס איז מיר א גרויסע שמחה אין די צ"איך שטיי אין אדמת . ק"איך טרעט אויף אין ירושלים עיה

, עס איז א שמחה פאר יעדן איד, ק ירושלים"קודש בעיהק בפרט יעצט ווען איך בין "קומט קיין ירושלים עיה'מ ווען

וואס איך בין געקומען , אין ירושלים, י"דאס מאל דא אין א, ע ברודער'אס מיין חשובזיך באטייליגען אין די שמחה וו

איז , ק ירושלים"מ אין קהלתינו בעיה"רב ור, דער רב דאמכניס בנו החביב לעול המצוות איז עס א גרויסע שמחה אז אונז קום מיר אהער זיך באטייליגן אין די שמחה פון

.מיין ברודער אחי וראש

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

111 

און , איך בין געווען שבת ביים טאטן זאל זיין געזאנט"אויסגעקומען צו רעדן מיט אים וועגען די איז מיר'ס

איך האב געזען די השתוקקות וואס ער האט , שמחהוואס ער האט געוואלט , גערעדט מיט אזא גלוסטעניש

, קומען בטירחא דגופא פון אזא ווייטן ארט קיין ירושליםהאב מיר אבער געזען אז 'מ. זיך באטייליגן אין די שמחה דא

און ער האט , ערלויבט אים נישט ליידער די מצב הבריאותאונז גלייב מיט , נישט געקענט בפועל קומען צו די שמחה

און , אבער אז ברוח איז ער זיך משתתף דא מיט די שמחהצו די , ער האט מיר אנגעזאגט אז דו פארסט קיין ירושלים

און שליח של אדם , איך מאך דיר פאר א שליח, בר מצוה עבן א מזל טוב פאר די אלע און זאלסט איבערג, כמותו

און ער האט . ווי ער האט געוואלט ווען קומען, בעלי שמחהאון איך האב אים , געזאגט איך זאל זען מיטצונעמן א מתנה

ער , משה גבאי האט מיך שוין מקדים געווען' געזאגט אז ראיך האב געזען ווי ער האט אזוי , האט עס שוין געברענגט .זאל איבער געבן אין זיין נאמען'מ ,זיך געזארגט אויף דעם

ש וואס וואוינען דא אין "וויל איך דא זאגן פאר אלע אנ"דער טאטע זאל , תושבי ארצינו הקדושה, ק ירושלים"עיה

ן ברודער אלס רב 'ממנה געווען מיין חשוב זיין געזונט האטנישט אזוי גרינג האט , דא' און ראש ישיבה בקהלתינו הק

ווען אוועקצושיקן א קינד אין די ער דאס מחליט גענאר ווייל ער האט ,מרחקים אהער ביז קיין ארץ ישראל

די כתר הרבנות אין , פארשטאנען כולו נאה כולו יאההן אין ' וואס ער איז די גברא דמרא סייעי, ק"ירושלים עיהאון גדלות , און און הן אין גדלות אין יראה, גדלות בתורה

י געוואלדיגע השלמה וואס א רב און אלע ענינים און דכדי ער זאל קענען , און וואס א רב דארף צו האבן, האט

ע ברודער וואס 'מיין חשוב. מרומם זיין קהלתינו הקדושהדי קורצע תקופה וועס ער וואוינט שוין , איז געקומען אהער

אויפצוהייבן קרן התורה , האט באוויזן גדולות ונצרות, דא, נוגע בעלי בתים אין הרבצת התורה הן וואס איז, והיראה

און וואס איז נוגע אין די , מיט שיעורים פאר בעלי בתיםאון , פאר כולל אברכים, פאר בחורי חמד, תלמוד תורהאון אלעס וואס איז נוגע פאר א קהילה נאה , חינוך הבנות

מיט זיין ' מיין ברודער דער גברא דמרא סייעי, וחסידהאון , און מיט זיין ישרות, ן חכמהמיט זיי, סייעתא דשמיא

וואו ער איז נושא חן כעיני אלקים , מיט זיין מדות טובותהן , גייט און וואו ער שטייט'זעט עס וואו מ'וואס מ, ואדם

און הן וואס זענען , וואס זענען חברים אין קהלתינוקומט 'ווען מ, קרוים למחנינו, אינדרויסן וואס זענען נאנט

און זיי זעען זיינע גרויסע , ט מענטשןאין בארירונג מיאיז עס באמת א גרויסע , זיינע גרויסע פעהיגקייטן, מעלות

רב אין , אז ער איז מכהן פאר וכבוד' כבוד פאר קהלתינו הק .אונזער קהילה

עס איז די וואונטש און די ברכה פון טאטען זאל זיין "אין ש "און פון אלע אנ, און פון די גאנצע משפחה, געזונט

, אלפי רבבות שלומי אמוני ישראל וואס באגלייטן דא, ל"חוער זאל האבן גרויס , אז דער אויבערשטער זאל אים העלפן

הוא הגבר אשר , ובכל אשר יפנה ישכיל ויצליח, הצלחהער וועט ' ה עוד ידו נטוי"הקים עול ער וועט מקיים זיין אי

ז שוין עס אי, איך האב שוין געהערט, נאך באווייזן אסאךה די קהלה איז "וואס איז ב, געטאן געווארן דא און עבר

איז נתרומם געווארן 'ס, געוואקסן אין די לעצטע פאר יאר ."קרנו למעלה

.כ וואס איז וויכטיג פאר אונזער מאמר"ע

ביי זיין דרשה האט ער זיך געוואלט אפרעכענען מיט דעם ואלט סאטמארען ציבור פון ירושלים וואס האט נישט געו

אויפנעמען זיין פלומעניק חיים הערש מייזליש אלס רב פון ווען ער . האט ער געטראפען זייער א קלוגען וועג, ירושלים

ד אוהל רחל אז דער "האט דערמאנט די גרויסקייט פון ביהמח דער טאטע האבן שופך "ל און להבחל"הייליגער פעטער ז

עלאזט האט ער אויסג, שיח געווען אין דעם מקום קדושער רב דער ראש 'במכוון דעם נאמען פון דעם ירושלימ

אהרן איז אלץ ' וועם ר, ל"זצ' משה ארי' ק ר"הישיבה הגהאהרן האט געהאלטן אז ער איז ' און ר, געווען א שונאחיים הערש מייזליש איז אזוי פארפיינטעט ' שולדיג וואס ר

דעריבער איז זיין נאמען נישט דערמאנט , ביים ציבוראיז געווען דער טאטע פון די ' משה ארי' כאטש ר, עווארעןג

קהילה פאר באלד פופציג יאר און דער גאנצער ציבור זענען צו , אבער מען אים נישט דערמאנען, געווען זיינע תלמידים

.ב"ווייזען פאר זיינע אלע תלמידים ווער עס איז בעה

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

112 

 

 

 

 

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

113 

 

 

 

 

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

114 

 

 

 

 

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

115 

ען געלאדענט אויף א אהרן געוו' איז ר, נאכען קבלת פניםווי עס געווען אנוועזענד אויך , במעונו פון רב, נאכטמאל

דאן האט זושא געלב . דער יועץ פרטי אהרן מתתיהו דייטשאהרן דעם ערשטן באנד פונעם נייער ספר ' געוויזן פאר ר

. וועלכע איז ערשינען לכבוד די בר מצוה" שפתי צדק"' ציילען אז רמענטשען וואס זענען דארט געווען פאר

ער האט . ס געזיכט איז געווארן ווייס ווי קאלעך'אהרןאון א פרעג , איבערגעקוקט דאס ספר פון אונטן און אויבן

דאס אלעס האסטו געזאגט שוין אין : "געטאן זיין ברודערדער יועץ " ?פ"ב- אדער א טייל איז נאך פון סיגעט, ירושלים

ביים עק טיש פון פרטי אהרן מתתיהו וועלכער איז געזעצן איז געווארן רויט און האט זיך געביסן די , די צווייטע זייט

וואס עפעס דעם : אהרן ווידער געפרעגט' דאן האט ר. ליפן? איז ערגעץ דא מרומז דיין נאמען, "שפתי צדק"נאמען

האט אים זיין ברודער געענטפערט אז דער זיידע דער יטב " אבני צדק"ת "זיין שו לב האט אויך א נאמען געגעבען אויך

.און עס איז נישט קיין רמז אויף זיין נאמען

צומארגענס ביום הבר מצוה איז שמואל הכהן פרידמאן אהרן האט זיך ' געקומען מיט עטליכע מעסעדשעס אז ראון מען זאל אים , פארגעקוקט א דרשה לכבוד די בר מצוה

ן מיט אהרן געבליבע' איז ר, אבער ווי עס זעט. מכבד זייןווייל דער דארטיגער רב האט נישט , זיין דרשה אין מאגען

.אהרן דארף רעדען' איינגעזען פאר וויכטיג אז ר

ד "די בר מצוה איז פארגעקומען אין פראנט פונעם ביהמן 'אויפ, אין שיכון קרית ויואל משה" ויואל משה"הגדול

זעלבן ארט ווי דער ברך משה האט געפירט דעם טיש ביי די עס איז געווען אנוועזענד גאר א . ד"רויסע נסיעה תשנג

ם "גדולי תורה אדמורי, רבנים 150איבער , ריזיגער ציבורפון אלע היימישע קרייזן , רבנן ותלמידיהון, ראשי ישיבות .און שיכטן

ביי די בר מצוה האט גערעדט דער בר מצוה בחור וואס דער רב דער אבי חתן הבר מצוה, ל'האט געזאגט זיין פשט

מרדכי דוד ווידער וועלכער איז ' ק ר"דער משב. א"שליטאון האט מיטגעברענגט א , געקומען צופארן פון מיאמי

א ברכת מזל טוב פאר בנו , ל"ק רבינו זצ"מכתב קודש פון כהאט דאס , א לרגלי שמחת הבר מצוה"יקירו דער רב שליט ד ירושלים הרב דושינסקי"דער גאב. פארגעליינט ברבים

און אויך האט אויפגעטרעטען , האט געזאגט דברי ברכה ל"ישראל יעקב פישער ז' ד ר"מיט דברי ברכה דער ראב

ן 'האט געווארט א סופרייז פאר, אינמיטן די בר מצוהק "מען האט אויסגערופען אז דער רבינו הגה. גאנצען ציבור

און , קאפ-גייט רעדן צום ציבור אויף א הוק, דער זיידעדער עולם איז אריין אין א עקסטאז . שן מזל טובאנווינט

און עס איז געווען אזא שאק אז דער עולם איז געווארען .פארשטימט

, ס געזוכט'אהרן' ווער עס האט איצט א קוק געטאן ארויף רער איז . האט געזען א זעלטענעם פארלוירענעם געזוכט

סט אויס מורא ווער וויי, ממש אריין געפאלען אין א פאניקווער , האט די אפגעקאכט'וואספארא פאליטישע קאשע מ

דער . ווייסט צו דא גייט עפעס פארקומען א רבנות הכתרהן סטעידזש האט 'יועץ פרטי וועלכער איז געשטאנען אויפ

, גלייך געפענט זיין סעלפאן און אנגעקאלט עמיצעןאון אז משה גבאי , זאגענדיג אז דא גייט עפעס פארקומען

.דא עפעס אנגעווערטשאפט האט שוין

דער הויז בחור משה יצחק ווערטהיימער האט געפרעגט צו גלייך ? די סיסטעם איז גרייט און צו דער רבי קען רעדן

דערנאך האט דער רבי אנגעהויבן רעדן און וואונטשן דעם דעם רבינס ווערטער אין פולע טעקסט קענט . (ט"ציבור מז

.)איר זען אין בילד

ע ווערטער האט אויפגעטרייסעלט אמת הסיפים די געציילטער כנופיא וועלכע האבן געארבעט האנט ביי 'פון די בני ברק

אז זיי האבן נישט געוואוסט ווי זיך , האנט מיטן יועץ פרטי .אהין צו טאן

אהרן פון זיין זייט האט זיך גענומען שאקלען פון גרויס ' רער האט . ןאויף אזאנס האט ער זיך נישט געראכטע. שאק

עס איז . אז ירושלים איז דערנאך, געזען פאר זיך איצטגעווען א שאג צו קומען און צו פראבירען אנדרייען און צו

עס איז שוין . ער האט נישט דעם ציבור פון דא. שטערען. ער האט געהויבען פון בענקל אלץ אנגעצויגענקייט.. קלאר

.אנגעןיעדער האט אבער געזען וואס דא איז פארגעג

עס איז געווען אזא באמבע אז דער ברך משה האט גערעדט אהרןס ' ן טעלעפאן ווייל שוין צוויי יאר האבען ר'אויפ

מענטשען געהאלטען אין איין פאמפען מיט מעשיות אז ן 'ן רבי'אידן זענען געקומען פון ירושלים און דערציילט פאר

און , ירושליםזלמן לייב איז מצליח אין ' ווי שיין זיין זון רער , דער ברך משה האט נישט געוואוסט בחייכון וביומיכוןער , האט בכלל נישט געהאט קיין אנונג פון וואס מען רעדטהאט אינגאנצן נישט געוואוסט אז ער האט אפילו א זון

.וואס וואוינט אין ירושלים

נאר א קוק צוגעבן אויף די רייען ווי עס זענען געזעצן די אהרן ' ס פון ר'ר שמחה צושטערער די אנהענגערע'בני ברק

' ווייל זיי האבן פארשטאנען אז ר, איז געווען א רחמנותדער רבי האט געזאגט . אהרן איז אויס מלך אין ירושלים

אזעלכע ווערטער וואס מען קען נישט זאגען אויף בנו ער געווען 'נאך די דרשה זענען די בני ברק. הגדול והנורא .ווי יעדער וועט זען ווייטער, אנצן שבתצוטראגן א ג

ש "די בר מצוה איז געווען די לעצטע התכנסות פון אנדחסידי סאטמאר פון ירושלים און פון בני ברק תחת קורת

וועלכע האבן אנטיילגענומען ביי די בר מצוה , גג אחד .ל"ק מרן רבינו זצ"שמחת נכד כ

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

116 

 

 

 

 

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

117 

איז , די בר מצוהפרייטאג אינדערפרי אויפצומארגאנס פון פארגעקומען א מעמד הנחת תפילין דורך דעם אבי החתן

אהרן ' הבר מצוה און דאן האט דער דארטיגער רב מיט ראון ביידע , ת קינדער"געדאווענט צוזאמען מיט אלע ת

.האבן אויפגעטראטן מיט דברי ברכה

לקראת שבת לכו ונלכה

יבענער האט גדונט אלס געהו, דעם שבת פון די בר מצוהשבת "זייענדיג א , שבת פאר אלע סאטמארער חסידים

בראשות דער רב הקהלה , פון בני וחתני רבני" התאחדותש "ווי עס האבן אנטייל גענומען אויך אנ, אין ירושלים

.דחסידי סאטמאר פון בני ברק

שבת ביינאכט האבן די בני ברקער געסט געגעסן אין שבת אינדערפרי האט און , ד"אונטערשטען שטאק פון ביהמ

דער גאנצער ציבור פון ירושלים און בני ברק געגעסן אינעם בראשות בני וחתני רבינו בעל ברך , שאטער פון די בר מצוה

.אהרן' בראשות דער רב פון ירושלים און ר, משה

, צו דעם שבת התוועדות לאמיר דערציילן א קליינע עפיזאד .מחלוקתעס האטאפגעשפיגלט די טיפקייט פון די

לכבוד יענעם שבת האט מען געדרוקט א ספעציעלן סידור אזוי ווי דעמאלטס איז דער גאנצער , פארן גאנצן ציבור

ציבור אין ירושלים געווען נאר אונטערן רב פון די קהלה , אהרן' ס פון ר'אפילו די גרויסע אנהענגער, )א"רבינו שליט(

ן אריינגעטאן ס מענטשן געווע'אהרן' דעריבער זענען אויך ראין עסקנות אויף די בר מצוה און אויפן גאנצן שבת

אהרןס מענטשען זענען געווען ' צווי עסקנים ר. התוועדות .ן דרוקן דעם סידור לכבוד שבת'מופקד אויפ

פאר . מיטוואך איז דער סידור אריין געגאנגען צום דרוקאיינעם פון די חברי הנהלת הקהלה אין ירושלים איז

פאלן צו שיקן א יונגערמאן אין דרוק און זעהן ווי איינגע. וואספארא פנים עס טראגט, אזוי דער סידור קוקט אויס

ן 'דער יונגערמאן גייט אין דרוק און קוקט דעם סידור פאראריינגיין אין דרוק מאשין און עס ווערט אים שלעכט פאר

ל לקראת שבת התוועדות "יו"ן דעקל שטייט 'אויפ. די אויגןד קרית יואל "צ גאב"חסידי סאטמאר בראשות מורינו הגהד

וועלכע איז אויך " שבת אחים"מיטן סימבאל פון , "א"שליטאון . אהרן אין לאנדאן' געווען ביים שבת התוועדות פון ר

עס איז נישט דערמאנט געווארט איין ווארט אז דער רב פון די קהלה מאכט א שמחה און אז דער שבת התוועדות איז

.כבוד השמחה הרוממהל

ער עפענט דעם סידור און דארט דערזעט ער גאנצער , קונטרס פון תורות איבער דעם ענין פון אחדות און שלוםצווי בלעטער פון תורת פון ברך משה און פון בנו הגדול

ער רב וואס 'און פונעם ארטיגן ירושלימ, אהרן' והנורא ר .ווארט נישט ן קיין איי, לכבודו איז דער גאנצער חגיגה

איז איינער דען ? איי וואספארא אחדות דארף מען איצטאיינער ? וואספארא שלום דארף מען איצטערט? צוטיילט

?קריגט זיך דען

דער יונגערמאן נעמט איין סידור און ברענגט עס פאר די וועלכע האבן נישט געגלייבט אז די צווי , הנהלת המוסדות

פון די מוסדות צו טשעפענען פארשוינען וועלן נעמען געלט . דעם רב פון די קהלה מיט די מוסדות

האט פארראכטן דעם דעקעל 'עס פארשטייט יעדער אז מאון ארויסגענומען אלע תורות פון אחדות , פונעם סידור

און געדרוקט א נארמאלע ', מיט שלום מיט מחלוקות וכו .סידור ארויף שבת

, ווייסן פון גארנישט די צווי אויבערדערמאנטע פארשוינעןנאכן ענדיגן זיך , און קומען און דרוק נעמען דעם סידור

ווערט , און אזוי ווי זיי זעהן דעם דעקל פונעם סידור, דרוקןזיי רייסן זיך דער האר פון , איצט זיי שלעכט פאר די אויגן

ווער , וואספארא סאבאטאזש איז דא פארגעקומען, קאפזיי עפענען דעם סידור פון ? האט דערווישט דעם סידור

אינעווייניג און זיי זעהן אז עס פעלט אלע תורות און אלע זיי זענען געקומען צו לויפן צו די . אהרן' פנינים יקרים פון רוועלכער האבען זיי געזאגט אז זיי ווייסן , הנהלת המוסדות

.נישט פון וואס זיי רעדן

דער אבער אלס רעקאציע האט, את הנעשה אין להשיבמיט וועם ער פלעגט זיך , .פ.ז.יועץ הפרטי מיט זיין קאזין ש

באשלאסן אז די , מתייעץ זיין איבער די ענינים פון ירושלים, בני ברקער ציבור זאל נישט נוצן דעם שבת די סידורים

אהרן מיט זיינע גרויס ארטיגע ' ווייל עס בויקאטירט ר .פלענער

אויפגעגעסען ווילד אהרן ' במשך דעם גאנצען שבת האט ראלע כיבודים וואס איז נאר , מיט א געוואלדיגען אפעטיטער האט קיין איינס נישט . געשיקט געווארען צו זיין זייט

ן ארטיגן רב 'איבערגעלאזט אדער צוריק מכבד געווען פאר .פון די קהלה ווי עס פאסט זיך

ביים דאווענען האבען דעם רבינס קינדער געהאט ' ון דער רב פון דארטען האט מכבד געווען רא, שטענדערס

ער האט אים מכבד געווען . אהרן צו זיצען אויף זיין פלאץאהרן האט עס ' ר, פארשטייט זיך. צו שטיין ביי זיין עמוד

. ער האט זיך אקוראט דארט געשטעלט. נישט אפגעזאגטמנחה האט דער רב אוועק געגעבען זיין כיבוד און דער מיט

אהרן ' ר, פארשטייט זיך. אהרן' ן זיין ברודער רמכבד געווע .האט עס נישט אפגעזאגט

שבת ביינאכט האבען אלע בני וחתני רבינו געגעסן אין די און דערנאך איז מען , סאטמארער עס זאל פון די קינדער

אדער ווי אזוי יעדער , "שבת אחים"ארויף צום באטע אדער אהרן ' האט ר, עודהאין עס זאל פאר די ס. קען עס אנרופען

אריינמארשירט דער ערשטער און האט גלייך אנגעהויבן נישט ווארטענדיג אויף זיין ברידער , זינגען שלום עליכם

דער רב פון די קהלה וועלכער איז אהיים אויף געציילטע

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

118 

און ווען דער רב . זיך איבערטאן די בעקישע, מינוטןהאט , ן שאטערא פון די קהלה איז אריין געקומען או"שליט

אהרןס מענטשן די בני ' ווייל ר, זיך געטאן א געשישקעריי .ברקער האבן נישט געהאלטן ביים שטיל ווערן

ק האט מען צוטיילט די עשרת הדברות און "ביים עולה שבאון דער רב די עשרת , אהרן האט געהאט שישי' ר. שישי

וען אהרן איז געו' דער הויך פונקט פון שבת פאר ר. הדברות' ווען דער רב האט מכבד געווען דעם ר. די סעודה שלישיתאהרן עס ' ר, פארשטייט זיך, האט, מלך' אהרן צו זאגן ה' ווען דער רב האט מכבד געווען דעם ר. נישט אפגעזאגט

אהרן פארשטייט זיך נישט ' האט ר, אהרן צו זאגן תורהאון האט אפילו נישט מפני הנימוס אפילו , מסרב געווען

געבעטן אז קודם זאל דער רב פון די קהלה זאגן " איינמאל" .נאר ער האט זיך גלייך גענומען זאגן תורה, תורה

ל "די תורה האט ער געזאגט מיטען ניגון הידוע פון רבין זאון האט אויסגעשאסען אין א האסטיגען און , ם"ביי שובבי

. גבאגלייט מיט אויך א ניגון פון קלא, דארמאטישען געווייןווען דער ארטיגער סאטמאר ציבור שטייט געשאקט

וואס עס מיינט , זעענדיג אז דא ווערט אפגעשפילט א פלעיווירטשאפט " רבינו בחיי"נאר די רעביסטעווע , גארנישט זיי

די בני ברקער שעפסען האבן מיטגעוויינט און . יארק- פון ניו פון צווייטען זייט זענען. אפילו געלאזט פאלען טרערן

געשטאנען סאטמארער חסידים פון ירושלים און האבן זיך נישט , אונטערגעקוילערט פאר געלעכטער למשמע אוזנם

.גלייבענדיג וואס זיי זעהן און הערען

שלום אליעזר ' ער פון ר'נאר א קוק צוגעבן אויף די פנימהאט מען געקענט זעהן ווי געשאקט זיי , חיים יושע' מיט רהאט אנגעהויבן פראווענען רעביסטעווע אהרן' אז ר, זענען

ע א פגיעה און "נאך דערצו אין דער פרעמד וואס איז לכ .ן'רבי

, ער קלאגט אויפען חטא הידוע, אהרן וויינט און יאמערט' רשמות און ' וואס איז געווען פיל מער ווי אין לאנדאן פ

דא איז געווען די בכיות מער ענדליך . בא' וויליאמסבורג פדי . פון ברך משה' אהרן ביי די לוי' י יאמערייען פון רצו ד

ם תורה איז געווען ממש א "געוויינערייען פון די שובביאון , עס האט יעדער געזען ווי נאריש ער מאכט זיך, ליצנות

.זיין עטענשאן וואס ער זיכט ביים ציבור

אהרן א זאג געגעבן פארן ' נאכען ענדיגן די תורה האט ראבער דער רב האט מסרב , אז ער זאל זאגן תורהארטיגן רב

ווייל נאך אזעלכע געוויינערייען וואס האט ער בכלל , געווען .צו מוסיף זיין

ביים אהיים קומען אין שטוב פון רב פון די קהלה נאך קלוג האסטו , חיים יושע געזאגט פארן רב' האט ר, מעריב

נאריש , געטאן אז דו האסט דארט נישט געזאגט קיין תורהאון טאקע נאר , מאכן האסטו געדארפט לאזען אים אליין

.אים אליין

ק איז דאן פארגעקומען א מסיבת מלוה מלכה און א "מוצשן לעצטן שטאק פונעם בנין החדש 'מעמד חנוכת הבית פאר

אליעזר ' לכבודו פונעם נדבן הרבני הנגיד ר, ת"פון די נייע ת, ן פארן גאנצן ציבורוועלכע איז פארגעקומע, קעסטענבוים

.אויך אינעם גרויסן שאטער פון די בר מצוה

אלס נקמה אויף די דרשה פון רבינו בעל ברך משה ביים בר ווי דער רבי האט געלאזט הערן מען דארף מכבד , בר מצוה

און אלס נקמה אויפן סידור ווי , זלמן לייב' זיין דעם רב ראסן מיט ער באשל'האבן די בני ברק, אויבערדערמאנט

הוראה פונעם יועץ פאטי צו אהיים פארן קיין בני ברק און אהרן ' טראץ וואס ר, ק"נישט בלייבן אויף די חגיגה מוצש .דרשה "געוואלדיגע"א האט דארט אויפגעטרעטן מיט

אהרן האט דער שבת התאחדות זייער אסאך ' דעם ר, נישט ווייל ער איז נישט געווען דער חתן, אראפגעקלאפט

ער , נקט פארקערט ער האט דאך באקומען אלע כיבודיםפוהאט אויף גערעדט ביים באטע די ערשטע און ער האט

גערעדט א דרשה שבת נאכמיטאג פאר ציבור קהל הקודש , פארוואס איז ער געווען אזוי צובראכן, נו. שבירושלים

נישט עפעס אנדערש ווי ער האט צוגעזען די שטארקע די , דער האט אינערהאלב די קהלההצלחה וואס זיין ברי

געוואלדיגע הערצה וואס יעדער איינער פערזענליך האט צו די , דאס יראת הכבוד ווי יעדער איינער רעדט צו אים, אים

כבוד מלכים וואס די גדולי ירושלים טיילן עם צו און יעדע .פאסיגע געלעגענהייט

.ליינט ווייטער? פון ווייס איך עס

אהרן ארויף צו זיין אכסניא אלע חברי ' ט ררופ, נאך הבדלהיצחק ' ר, משה חיים ווייס' ר, הנהלת המוסדות פון בני ברק

אברהם ' ר, ברוך אילאוויטש' ר, יוסף יושע גרין' ר, יאזשעףוועלכע קיינער פון זיי איז נאך דאן נישט (, יהודה כהן, און הייבט זיי אן צו זידלען) אהרס מענטש' געווען ר' ס די הנהלה טיילט נישט צו די זעלבע כבוד פאר רפארווא

ווי די סאטמארער הנהלה און , חיים הערש מייזלישפארוואס ? ירושלים טיילט און שטעלט צו פאר זייער רב

זאל דער ציבור אין בני ברק נישט האבן די געלעגענהייט זיך חיים הערש מייזליש פארטרעט נישט ' מו איבערצייגן אז ר

וואס דאס איז די , ב"נאר אויך די בעה, געלייטנאר די יונ .ארבעט פון די הנהלה צו טאן

אהרן ' וואספארא גענויע קאנפליקט האט צוגעברענגט אז ר, ווייס איך נישט, האט דאן באזידלט די הנהלת המוסדות

אבער ווער עס ליינט מיינע איבערדערמאנטע ווערטער זיין פארשטייט פארוואס ער האט מורא געהאט פון

אז עס וועט האבן א עפעקט , ס רבנות אין ירושלים'ברידעראון דאס מיז מען ווי , אויך אויף די בני ברקער חסידים

און זעהן צו באפעסטיגן די מלוכה פון , שנעלער אפשטעלן .וועלכע מוז זיין א אייגענע מלוכה, חיים הערש מייזליש' ר

, יער פריהאהרן אנגעקומען זי' ש איז ר"ביים חגיגה מוצאון דאס איז דער , אנגעטאן מיט זיין באליבטען בגד

ביים דרשה וואס . ווייל ער האט געהאט היץ, "פעלץ"

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

119 

האט אים גלייך מכבד האט ער זיך פארענטפערט אז ער 'מרעדט ממש אנהייב ווייל ער האט אויך פיבער און ער

.שפירט זיך נישט גוט

, ברידער דער רב ביי די דרשה האט ער שטארק בארומט זייןאון איז גאר , אז ער איז א פאסיגער מענטש פאר די קהלה

דער ריכטיגער מנהיג הקהלה יראתו , א קלוגער מענטשאון זיינע ווערטער האט ער , קודמת לחכמתו

ארויסגעברענגט זיין באגייסטערונג פונעם חגיגה און פונעם זאגענדיג אז די עסקנים האבען זעט אויס , שבת

)לא עלינו ועליכם. (ייגט גרויסע כוחותאריינגל

אינמיטן זיין דרשה האט ער בארימט די ישיבה פון זיין און אינמיטן רעדען האט ער אנגעוויזן , ברידער דער רב

אויף צווי גרויסע קרוינען וועלכע עס האט געהאנגען אין און דאס קומט אויך : "זאגענדיג, דערמיט פונעם שאטער

אויף דעם האבן די בחורים אויך , נישט פון גארנישטאיר מיינט אז עס פעלט אויס ." (געלייגט קאפ און מח

)?אנאליזען

. ביי די חגיגה איז משה גבאי מכבוד געווארען מיט א דרשהער האט ארויס געברענגט די געפילן פונעם שבת און די

התרגשות און די התרוממות וואס האט יעדן איינעם האט געזעהן אז אפילו מלאך רע 'אז מצולייגענדיג , באנומען

נאכזאגענדיג א בני יששכר אויף די , בעל כורחו יענה אמןדער ציבור וואס . בחינה פון מלאך רע בעל כורחו יענה אמן

דא , האט געהערט די ווערטער האט אנגעהויבן כאפן אז יא .מיט אלע משמעותער, איז דא א מלאך טוב און א מלאך רע

ביי דעם שבת איז דא ערשטע מאל נולד מען קען זאגען אזזלמן ' אהרןס מענטש און ר' געווארען דער דערהער פון ר

זלמן לייב ' עס איז געווען זייער בולט אז ר. לייבס מענטשהאט א ציבור וואס וועלען אלעס טאן אז זייער רב זאל

, צוקוועטשט"ארויסגיין מיט גאנצע גלידער און זאל נישט " אלע"זלמן לייב האט ' יבער כאטש ראון דער. ווערען

אהרן האט ' אהרן און ר' כיבודים אוועגעגעבען פאר ראהרן ' דאך איז ר, אויף געגעסען ווי א ים חזיר" אלע"

דא האט מען נאכאמאל געקענט זען . צוקוועטשט געווארעןדער מענטש טראכט און דער : דעם וועלטס ווערטעל

אליין האט זיך איבער אהרן' און אפילו ר. באשעפער לאכטזלמן לייב האט חסידים וואס זענען ' ר" אויך"צייגט אז

עס איז דאן נאך געווען א , יא" (מסירת נפש"גרייט אויף זלמן לייבס א ' בחינה פון מסירת הנפש והגוף צו זיין ר

' און זיי האבען זיך אפען ארויס געשטעלט אז ר) מענטשם צו צושטערען זייער אהרן זאל נישט קומען קיין ירושלי

.שמחה

זונטאג פארמיטאג האט דער יועץ פרטי ערלעדיגט ביים אז , ם דושינסקיא"ד מהרי"דער גאב, אהרן' מחותן פון ר

לשכת "אהרן א קבלת פנים אין ' זאל אראנזשירן פאר ר'מגרשון שטעמער האט ' ר. פון די העדה החרדית" ץ"הביד

משה ' קיא מיט רנישט געוואלט אבער ווייל הרב דושינס .האט ער מסכים געווען, שטערנבוך האבן אים געבעטן

אזייגער פארמיטאג ביז 11:00אהרן האט געשפעטיגט פון ' רדער , און די רבנים זענען שוין געזעצן אומגעדולדיג, 12:30

א האט נאכן ווארטן "יעקב בלויא שליט' ד הגאון ר"חבר הביווייל דער , ייט אוועקגרשון אז ער ג' א שעה געזאגט פאר רד איז נאך אזוי גרויס ווי דער כבוד "כבוד התורה פונעם בי

ער רב 'אבער דער ירושלימ, התורה פונעם רב פון מאנאראם דושינסקיא וועלכער איז געווען א גרויסער סבלן "מהרי

.דעריבער איז ער פארבליבן, האט אים געבעטן ווארטן

געפרעגט פארשידענע אהרן' האט ר, ביים קבלת פנים גופאקשיות וואס האט געמאכט א טייל פון די " מח פארגאפטע"

איינע פון די פראגעס איז . ד לאכן און שמייכלען"חברי הביגעווען ווי אלט איז שוין דעם גרויסן האלצענער טיש אויף

.ד פירט די דיני תורות"וואס דער בי

צ "בידנאכן באזוך האט זיך איינער פון די עלטערע חברי האויף דעם : וואס געפונט זיך שוין בעלמא דקשוט אנגערופן

?האבן מיר געדארפט ווארטן אנדערט האלבן שעה

און , אהרן פארלאזט ירושלים' זונטאג נאכמיטאג האט ראון בני ברק . איז געפארן קיין בני ברק צו זיינע חסידים

האט מען אים אראנזשירט א קבלת פנים אויף די גאס ת אין "צוזאמען מיט באנייען דעם נייעם ת, ל עירברחובה ש

די קינדער זענען דעמאלץ אריבער פונעם , שיכון קרית יואלפון רחוב היילפערין , "זכרון מאיר"ת בילדונג אין "אלטן ת

' און אויף רח, ישמח משה, חזון איש, דורך די גאסן דעסלער 'דעסלער קארנער חזון איש האבן די קינדער אפגעווארט ר

.אהרן מיט בגדי שבת אויף די גאס

, אזייגער נאכמיטאג 5:00אהרן האט געדארפט אנקומען ' ראבער מיט דעם , ביינאכט 7:00און איז אנגעקומען נאך

אלעם האט מען געלאזט ווארטן די קליינע קינדער אויף די - האט זיך אנגעהויבן אראפלאזן א גאס 6:30אבער , גאס

האט צוגעברענגט אז די קינדער וואס , רעגען אין בני ברקכל " פענדלעך"זאלן מוזן אנטלויפן מיט זייערע ברוך הבא

.עוד נשמתם באפם

אהרן געפארן אויף מקומות הקדושים מירון ' מאנטאג איז רמיט די בני ברקער ישיבה און כולל ' וכו' צפת טבריאהרן האט גענומען קוויטלעך און געליינט די ' ר. יונגעלייטבחיים פון זיין טאטן , עך פון די בני ברקער ציבורקוויטל

. דער ברך משה

חיים יהושע דער ' ר', זונטאג איז געפארן קיין מקומות הקמיר וועלן . מיט א ענגע צאל ידידים ואוהדים, מאנסיער רב

.פארוואס מיר דערציילן עס, עס באלד בארירן מער

מצוה דער טראסק און די הצלחה פונעם גאנצן חגיגת הבראיז נישט געווען באוואוסט פאר די טויזענטער סאטמארער

ווייל א וואך בעפאר האט דער איד , יארק- חסידים און ניוטראץ וואס עס , נישט געמאכט גאר א גרויסן עסק דערפאר .איז געווען שיין און נארמאל באריכטעט

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

120 

ס מענטשן האבן שוין 'אהרן' עס איז וויכטיג צו צולייגן אז ר, "איד"אך פאר די בר מצוה שטארק געפלאקערט אויפן א וו

ווייל זיי האבן געזאגט אז משה גבאי האט נישט געלאזט , אהרן' אריינלייגן קיין שום ברוך הבא באגריסונגען פאר ר

ס מענטשן האבן 'אהרן' ר. אפילו נישט פון מוסדות יטב לב' געהאלטן אז דאס איז געווען א ציל צו אוועקנעמען ר

און אים מאכן , פונעם פראנט פון די חגיגת הבר מצוה אהרן .פאר א זייטיגער

איז ערשיינען א וואך נאך די בר " דער איד"אבער ווען ווייל , ס מענטשן ארויס פון די גלייזן'אהרן' זענען ר, מצוה

די חגיגת הבר מצוה איז געווען זייער שיין און גרויס , ערשטע סעקשאןבאריכטעט אויפן דריטן פעידזש פון די טויזענטער : "און דער קעפל איז געווען ווי פאלגענד

סאטמארער חסידים ביי גרויסארטיגע שמחת הבר מצוה א פון "שליט' ד דקהילתינו הק"פאר זון פון הגאון הצדיק אב

בראשות בני "און די אונטער קעפל איז געווען , "ירושליםטשן ס מענ'אהרן' דאס האט ר, "א"וחתני רבינו שליט

ווייל זיי האבן געזאגט אז דא , ארויסגענומען פון די גלייזןאהרן ווי איינער פון ' וויל דא מאכען ר'זעט מען קלאר אז מ

".בני"די

אהרן ' און ר, דער איד האט געדעקט בעיקר די בר מצוה אהרן איז ' מיט זיינע מענטשען האבן געהאלטען אז ר

האבן די מערסטע ער דארף, "בר מצוה בחור"געווען דער און . (און נישט זיין ברודער דער בעל שמחה, אטענשאן

וועל איך זאגען אז דאס , אויב מעג איך זיך אמאל פארעדעןאהרן האט אזוי ' אויף וואס ר, חטא הידוע"איז מעגליך דער

.)געיאמערט

איז דארט 'אויך האבן זיי געהאט טענות אויפן ארטיקל אז מווייל אויף יעדען כיבוד וואס , טארקאהרן זייער ש' מבזה ר

דער : "אהרן האט באקומען איז געשטאנען ווי פאלגענד' רא האט מכבד געווען דעם געהויבענעם גאסט "רב שליט

דער רב "אדער , "א מיט מנחה"קרית יואלער רב שליטא "א האט מכבד געווען דעם קרית יואלער רב שליט"שליט

".מיטען זאגן דברי תורה

אז אין סאטמאר איז דא , ס מענטשען האבן געזאגטאהרן' ראון דא קומט משה גבאי , אהרן' וואס דאס איז ר, איין רב

אהרן פאר קרית ' און ר, ן רב'זלמן לייב פאר' און מאכט ר' אז אזוי ווי ר, אויך האבן זיי געהאט טענות. יואלער רב

, "בשליחות"אהרן איז דער בנו בכורו און איז געקומען האט מכבד געווען 'בער קומט נישט צו שרייבן אז מדערי

ווייל , האט אים מכבד געווען מיט זאגן תורה'מנחה אדער מלויט זיי . אן מכבד זיין, די אלע כיבודים זענען גאר זיינע

א האט "דער רב שליט, האט געדארפט שטיין פשוטא האט געזאגט "דער רב שליט, געדאווענט מנחה כדרכו

מיט א זלזול אז זיין יונגערער ברידער דער און נישט, תורהווי עס וואלט נישט , בעל הבית האט אים מכבד געווען

.געווען זיינס מלכתחילה

ן 'אהרן אוועק אויפ' שטעלט ר'אז מ, אויך איז געווען טענותווייל ביים , חיים יהושע' זעלבן דרגה ווי זיין שוואגער ר

אהרן איז ' ן אז רפאראגראף ווי עס איז געשטאנען באשריבאז , איז גלייך געשטאנען דערנאך', געפארן אויף מקומות הק

מיט א ' חיים יהושע איז געפארן אויף מקומות הק' אויך רדער "אויך האבן זיי געהאט טענות אז , שיינע צאל אידן

אהרן ' פון ר" קבלת פנים"האט נישט באריכטעט דעם " איד .העדה החרדית" צ"לשכת ביד"ביים

און איבערהויפט דער יועץ , ס מענטשן'אהרן' קיצור רבפרטי האבן געהאלטן אז דאס מיינט אפיציעל צו טשעפענען

און האבן געזאגט פאר יעדן , אהרן און פוגע זיין בכבודו' ר .אז עס וועט קומען א גיטס אויף צוריק

אויב מיינט איר אז נאר זיינע חסידים זענען געווען וועלכע האט די , "דער איד"אריכט פון צוטרייסעלט פונעם ב

זלמן לייב אויף גאר א ' ערשטע מאל ארויסגעהויבן רשטארקן פארנעם און אים געשטעלט גלייך אויף גלייך מיט

אהרן האט ' ר, ער אליין. האט איר א טעות, אהרן' רגעליינט דעם ארטיקל און האט געבלוטיגט געפערליך אויף

.ך איבערצייגן ווייטעראיר וועט זי ווי, משה גבאי

ווי עס איז , א וואך שפעטער איז ארויס די אידישע געדאנק, אהרןס באזוך מיט אלע פיטשעווקעס' געווען באשריבן ר

אהרן איז ' טראץ וואס ר, באגלייט מיט צענדליגער בילדערדארט איז שוין . דאך געווען זייער שטארק קעגן כאפן בילד

א בחור וואס . מצוה בחור אהרן געווארען דער בר' יא ר .האט געהאט פיל אטענשאן

אהרןס מענטשען קעגן משה גבאי איז ' די נקמה פון ראברהם ' מיטען אריינלייגן ביים נייעס באריכט פון ר, געווען

פרידמאן פיר בלעטער ווי עס איז באשריבן געווארען דעם . אהרן באגלייט מיט א צאל בילדער' באזוך פון רווייל ? וואס איז געווען אזוי שטארק די נקמה ,אייגענטליך

דעמאלטס האט נאך קיינער זיך נישט געטרויעט צו נייעס "אריינלייגן קיין עדס און ארטיקלען אין דעם

וואס איז דאן געווען דער איינציגסטער " באריכט .קאנקארענץ פונעם איד

מיר וועלן בארירן נאך איין עפיזאד און געשעניש וועלכעס אהרן איז געווען ' ערצייגט פאר יעדן ווי שטארק ראיב

און . ארטיקל אין דער איד" בר מצוה"צורודערט פונעם דאס איז דער פראטעסט אין ניו יארק און דאס פארברענען

, באשריבען באריכות מיט נייע אויף דעקונגען, דער איד .ה"אי

עטליכע קלייניקייטען פון די בר מצוה

". סידורים"ת פון דער עפיזאד פון די א קליינער תיקון טעו : און דער אמת איז געווען ווי פאלגענד

לכבוד יענעם שבת האט די הנהלת המוסדות געלאזט און צוויי , דרוקען לכבוד די שבת שמחה א ספעציעל סידור

אהרןס מענטשען זענען ' עסקנים וואס זענען געווען ר .ד שבתן דרוקן דעם סידור לכבו'געווען מופקד אויפ

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

121 

עס איז . מיטוואך איז דער סידור אריין געגאנגען צום דרוקאהרן בלום וועט ' אפגעשמועסט אז דער בעל הדפוס ר

שיקען א עקזעמפולאר פונעם סידור פאר די חברי הנהלת ווען ער האט געשיקט . הקהלה איידער עס גייט צום דרוק

דעם עקסזעמפעלואר איז זיי שלעכט געווארען פאר די ן 'אהרןס מענטשן האבען געשריבען אויפ' די צוויי ר. גןאוי

ל לקראת שבת התוועדות דחסידי סאטמאר "יו"דעקל מיטן , "א"ד קרית יואל שליט"צ גאב"בראשות מורינו הגה

וועלכע איז אויך געווען ביים " שבת אחים"סימבאל פון און עס ווערט . אהרן אין לאנדאן' שבת התוועדות פון ר

ט געווארט איין ווארט אז דער רב פון די נישט דערמאנקהלה מאכט א שמחה און אז דער שבת התוועדות איז

.לכבוד השמחה הרוממה

אינעווייניג אינעם סידור איז געווען בייגעלייגט א גאנצער , קונטרס פון תורות איבער דעם ענין פון אחדות און שלום

גדול צווי בלעטער פון תורת פון ברך משה און פון בנו הער רב וואס 'און פונעם ארטיגן ירושלימ, אהרן' והנורא ר

.ווארט נישט קיין איין , לכבודו איז דער גאנצער חגיגה

איז איינער דען ? איי וואספארא אחדות דארף מען איצטאיינער ? וואספארא שלום דארף מען איצטערט? צוטיילט

?קריגט זיך דען

דעם דעקעל האט פארראכטן'עס פארשטייט יעדער אז מאון ארויסגענומען אלע תורות פון אחדות , פונעם סידור

און געדרוקט א נארמאלע ', מיט שלום מיט מחלוקות וכו .סידור ארויף שבת

, די צווי אויבערדערמאנטע פארשוינען ווייסן פון גארנישטנאכן ענדיגן זיך , און קומען און דרוק נעמען דעם סידור

ווערט , זעהן דעם דעקל פונעם סידוראון אזוי ווי זיי , דרוקןזיי רייסן זיך דער האר פון , איצט זיי שלעכט פאר די אויגן

ווער , וואספארא סאבאטאזש איז דא פארגעקומען, קאפזיי עפענען דעם סידור פון ? האט דערווישט דעם סידור

אינעווייניג און זיי זעהן אז עס פעלט אלע תורות און אלע זיי זענען געקומען צו לויפן צו די . אהרן' פנינים יקרים פון רוועלכער האבען זיי געזאגט אז זיי ווייסן , הנהלת המוסדות

.נישט פון וואס זיי רעדן

אבער אלס רעקאציע האט דער , את הנעשה אין להשיבמיט וועם ער פלעגט , .פ.ז.יועץ הפרטי מיט זיין פלומעניק ש

באשלאסן , רושליםזיך מתייעץ זיין איבער די ענינים פון יאז די בני ברקער ציבור זאל נישט נוצן דעם שבת די

אהרן מיט זיינע גרויס ' ווייל עס בויקאטירט ר, סידורים .ארטיגע פלענער

*

ביי די בר מצוה זענען אויך געקומען צו פארען בערך א צוואנציג יונגעלייט תלמידים פון רב ווען ער האט נאך

אויסער די . יבה לצעירים יארעןי פון די יש"געדינט אלץ רגעסט פון ניו יארק וואס זענען געקומען צו שטערען די בר

, זענען אויך געקומען פון ניו יארק עטליכע יונגעלייט, מצוה . חסידים פון רב

אהרן האט יעדען פון די יונגעלייט געפרעגט ' ר, "?דו ביסט אויך געקומען צו די בר מצוה"בלאזעדיגעהייט

"?הא? און דו אויכעט" "?אויך און דו

איינער פון די יונגעלייט איז געווען א חשובער יונגערמאן וואס פלעגט , ישראל שלום ווייס' פון וויליאמסבורג ר

. אהרןס זון חיים הערש' לערנען פריוואט פאר געלט מיט רנאך פסח ווען די מחלוקה האט שוין געהאט אויף

ויף געהערט צו לערנען ישראל שלום א' געפלאקערט האט רווייל ער האט אפיציעל זיך ארויס , מיט חיים הערשן

אהרן ' האט אים דעמאלטס ר. געשטעלט פארן נייעם רבזייט דו בוסט געפארן צו די בר : געטראפען און אים געזאגט

.שוטה. מצוה בוסטו געווארן פון די שונאים

*

יק זלמן לייב האט אפיציעל צור' דער ירושלימער רב ר' דינסטאג פ, אהרןען אין בני ברק' געגעבען א באזוך פאר ר

האבען די בני , אהרןען' ארויסקומענדיג פון ר. משפטיםזלמן ' ברקער בחורים מיט יונגעלייט געפערליך געשטופט ר

שלמה צבי ' און זיי האבען אראפגעווארפן זיין גבאי ר, לייבן . אויף דער ערד) ה"ע(עקשטיין

אהרן ' זלמן לייב ביי ר' ם באזוך פון רפרטים פון דע אין בני ברק

אהרן איז אהיימגעפארן פון ארץ ישראל איז דער ' פאר רירושלימער רב געפארן פון ירושלים קיין בני ברק - סאטמאר

אהרן וויבאלד ער איז שוין פון דארט ' זיך געזעגענען מיט ר דער וועג האט אבער געדויערט זייער לאנג. אהיימגעפארן

ווען ער איז ". טייער-פלעט"ווייל דער קאר האט געכאפט א אנגעקומען קיין בני ברק האט ער זיך פארענטפערט שטיל

אז דער וועג האט לאנג גענומען וועגן , פאר אחיו הגדולרופט , אהרן דער ילד קטן מאוד' ר. דעם פלעט פון א רעדל

ר הייזעריגערהייט צוליב דע(ציבור זיך אן פארן גאנצןווער ...) פארקילעכץ וואס ער האט באקומען אין ירושלים

אלע ? ווייסט וויאזוי א פלעט הייסט אין לשון קודשכאפער האבען פרובירט צוצטרעפן וואס - ארומיגע התפעלות

איינער האט געזאגט אזוי . ד וויל יעצט מחדש זיין"דער גאב אהרן ווענדט יעדן' און ר. און דער אנדערער עפעס אנדערש

אויכעט , און דו פרעגט ער אן אנדערן, ניין ניין ניין, אפביז ענדליך עס איז געקומען צייט אויף צו הערען ? נישט

עס איז שוין צייט אויס צו זאגען דעם סוד און ". געסען"איך איך איך : דער בחורישער מח פירט אויס מיט א שמייכל

אגט און ז"... תצא רוחו ישוב לאדמתו: "וועל ענק זאגןאון ער לאכט , תצא רוחו ישוב לאדמתו: איבער דריי מאל

.דערביי פון זיין געוואלדיגן בליץ

און היות נישט דער גאנצער עולם האט פארכאפט צו מ עס "האט שמואל הכהן פר, ווארט-הערען דעם בליץ

און , פארחלשטע בני ברקער- איבערגעזאגט פאר די הונגער

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

122 

וג אפ ווינדערען וואס זיי האבען זיך נישט געקענט גענאון זיי האבן , ד איז"פארא גרויסער וועטלס חכם דער גאב

. נישט געקענט אויפהערן צו לאכן פון דעם געלוגענעם בליץאון דער רב האט זיך דערביי אומגעקוקט ערשטוינט וואס

און וויאוזי די בני ברקער , ע"דער ברודער רעדט צוזאם ל .לשעפען התפעלות מיט א שעפ לעפע

*

א איז דאס ערשטע מאל "ווען דער רבי שליטח האט ער "אהיימגעקומען פון ירושלים בשנת תשנ

געוויילט שבת אין בארא פארק צוליב די שמחת שלום זכור אהרן פונקט געווען ' יענע וואך איז ר פאר זיינס אן אייניקל

אהרן ' איז ר. פ"אין ב" שבת התוועדות"אויף א י באטע אפגעבן מזל טוב פאר זיין אריבערגעקומען פאר ד

ביים אריינקומען אין סיגוטער בית המדרש רופט . ברודער? וואו דיין ירושלימער קאפטן, ן'ער זיך אן הויעך צום רבי

און דער רב האט נישט ... ש"דו רעדטס שוין מיט א רי, נודער ברודער פון . געוואוסט צו ער זאל לאכן אדער וויינען

א לייצן און א בליצן , רען א גוט זאגערמאנרא איז געווא .כאפער

אהרן געזעצן ביי איינע פון די טישן ' א סוכות דערויף איז רוואס איז נאך געווען , זלמן לייבס זוהן ליפא' נעבן דעם ר

און אגאנצען טיש איז ער געווען , פאר די בר מצוהלען וויאזוי ער זאגט אויפן 'פארנומען פרעגן ליפא

פישאלעך און , קאראלעך, ש"שפראך מיט א ריירושלימער און ליפאלע , נאך אזעלכע ענדליכע קינדערישע ווערטער

האט איינגענומען חרפות און בושות פון דעם גרויסן א נישט געוואלט אראפקריכן "פעטער וואס ער האט בשו

.פון זיינע נערוון

ט "דער פראטעסט חודש אדר תשנ

ייב אן שרייבן וועגן דעם פראטעסט חודש איידער איך המוז איך מקדים זיין א , אדר און די אלע ארומיגע חזיריי

ווי , אהרן' שטיקל שמועס וועגן די גאנצע קנאות פון רווייל עס פעלט אויס צום , ווייט עס טוט אים וויי ציונות

שלימות מען זאל פארשטיין די סוגיא פון ערב דעם .פראטעס

" פלעק"האט דאך אויף זיך דעם , י מען ווייסטוו, אהרן' רן אונטערשטרייכן די ווארט 'וואס איך מיין מיט, וויזניץ

, פלעק איז עפעס וואס מען האט אים אלץ פארגעווארפן, עס איז געווען די שווארצע קאץ וואס האט אים באגלייט

און דאס איז געווען די הויפט סיבה פארוואס סאטמר איז ווייל אלטע סאטמארער חסידים , ה"ארן תשמצוטיילט געוו

און רוב איינוואוינער פון קרית יואל האבן נישט געוואלט וועלכער איז דער איידעם , אלס רב דעם יונגערמאנטשיק

א זאך , ן נשיא מועצות גדולי התורה'פונעם וויזניצער רבי .וואס איז אין סאטמאר חזיר טרייף

ך דא אסאך זכות עצמו איז אוי, "יחוס"אבער אויסער דעם און דאס האט אנגעהאלטן די שנאה און , אהרן' פון ר

דער . קריגעריי קעגן אים פון אזויפיל סאטמארער מענטשןל האט זיך אמאל "סענדר דייטש ז' קלוגער ראש הקהל ר

, איך האב עס געהערט פון יענעם(אויסגעדריקט צו איינעם ויסשמירן זיין וועל נישט א'אבער כ, א שטארקער איש נאמן

סענדר א ' ווען יענער האט געהאט מיט ר) נאמען ברביםדי מערכות יעדן שני וחמישי , אהרן' לאנגן שמועס וועגן ר

סענדער האט אים געזאגט אז מען ' און ר, אין קרית יואלווען נישט די , וואלט געקענט אסאך אויפטאן מיט גוטן

האט , אהרן' ווילדע צעלאזטע און צעהיצטע התנהגות פון ראהרן איז דאך סייווי ' ר, יענער אים פרובירט פארענטפערן

וואס ער טוט וועט מילא זיין , דער וויזניצער איידעם, אזוי מיינסטו, אבער ר סנדר האט אים געענטפערט. טריפה

ווען ער וואלט זיך נאר ארנטליך אויפגעפירט וואלט מען יז א וויזניצער אים שוין לאנג מוחל געווען דאס וואס ער א

!איידעם

סענדר ' ר, איך ווייס עס זענען דא חולקים, יעצט א מינוטהאט מיט דעם סטעיטמענט פאקטיש נאר פארגעשטעלט

, נישט יעדער מוז דערצו מסכים זיין, איין חלק פון סאטמאראבער וואס איך וויל יא . און יעדער קען שפירן אנדערש

די , ן די מעשה איזארויסברענגען מען זאל פארשטיין פו, א הידיעה"אהרן בה' אהרן איז ר' נקודה אז דאס וואס ר

דאס הייסט ביי דעם גרויסן חלק פון סאטמאר וואו ער מופרך ומוכחש און מען האלט נישט פון אים קיין צוויי

, סענט איז עס נישט נאר וועגן זיין וויזניצער איידעמשאפטע איז געווען "בי זיאון נישט וועגן דעם שידוך וואס דער ר

...נאר ליידער צוליב זיין זכות עצמו, דערקעגן

וואס , און יעצט וועל איך צוקומען אביסל צו זיין קנאותמיט דעם וועט מען פארשטיין דעם פיקטשער פון יענעם

.ווינטער ביי די פראטעסט אין ניו יארק

אהרן האט במשך זיינע יארן אלס ראש ישיבה אין קרית ' רוועגן די שיטה " געלאזט פאלן ווערטער"אסאך מאל יואל און וועגן די קנאות און וועגן ספר ויואל , ן'פון רבי' הק

עס זענען דא אסאך סטעיטמענטס פון אים וועגן . משהספר ויואל משה אז עס איז נאר דברי אגדה און נישט

ער האט אמאל אין ישיבה זיך אויסגעדריקט אז מען , להלכהן ויואל משה אז עס האט א דין ווי 'גן אויפקען נישט זאעס איז דא פון אים סטעיטמענטס ווי , ם שיק"תשובות מהר

ער לאכט אפ פון מחמירים וואס נעמען נישט אריין ספרים די אלע זאכן זענען אין גאנצען נישט , פון מוסדות הרב קוק

אין פלאץ פאר א סאטמאר ראש ישיבה און פאר איינעם .רופן סאטמאר רבי וואס וויל זיך

מען דארף זאגן אז מסתמא איז דאס געווען דער פועל יוצא ווייל די שנאה האט אין אים , פון זיין אן איידעם אין וויזניץ

נעבעך געפלאקערט פארוואס די סאטמארער שיטה האט , געברענגט ער זאל ווערן אויסגעשפילט פון די געזעלשאפט

רפט זיין ליידיג פון און אז זיין חתונה האט שוין געדאכאטש מען האט שוין געהערט קנאים וואס זענען . מענטשן

, און טאקע גרויסע קנאים, נישט געווען קינדער פון קנאים, ל פון ירושלים"שמחה בונם וואלדענבערג ז' לדוגמא ר

וועמענס פאטער דער ציץ אליעזר איז געווען פון די געווען פון די שמחה בונם איז ' ווייטערע קרייזן און ר

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

123 

, ם אין עדה החרדית און פון די אויסגערופענע קנאים"מוציאהרן ' אבער ר. וועמען עס האט טאקע וויי געטאן ציונות

.איז דאך ווייט פון דעם כרחוק מזרח ממערב

ס יועץ פרטי און נאך אנדערע 'אהרן' ן יארן האט ר"אין די נואר יעדע פונעם אלטן סאטמארער חדר געזען אז מען מוז פ

אהרן ' ר. אהרן פאר א וועלטס קנאי' פרייז אנהייבן מאכן רהאט אין יענע יארן אנגעהויבן האלטן זייער היציגע דרשות

ער האט אראפגעריסן די מדינה פארוואס מען , קעגן ציונותוויל נישט צוריקגעבן די שטחים ער האט ספעשל שטארק

און מסביר , ןליב געהאט צו צולייגן די רעליגיעזע פארטייעער , זיין די פאליטישע אנטוויקלונגען אין ארץ ישראל

ח ביים "לדוגמא תשמ, פלעגט רעדן שארף קעגן די פרומעאין קרית " עצי חיים"חנוכת הבית פון בנין ישיבה קטנה

האט ער זייער שארף אראפגעריסן זיין אייגענעם , יואלפארן אויפנעמען דעם , שווער דעם וויזניצער רבי

אינעם גרויסן , י"עמאלסדיגן ראש ממשלה יצחק שמיר שרדבית המדרש בקרית וויזניץ און געזינגן פתחו שערים ויבוא

האט ער , און איין דרשה חול המועד פסח, גוי צדיקאראפגעריסן די חסידישע קרייזן וואס צייילן ספירה מיט א

ער האט (, ברען נאכן סדר אבער גייען צו די בחירות) אז אין ארץ ישראל ציילט מען ספירה חול המועדפארגעסן

אין איין דרשה ביי א מלוה מלכה פון איחוד התלמידים האט ער אזוי שיין אראפגעריסן מיט דברי זלזול דעם

א רב אין ארץ ישראל דער מיט די "א "ערלויער רב שליטאון דער זעלבער צייט , "מלא על כל גדותיו, לאנגע בארד

אוויטשער זינגער אברהם פריד מיטן אראפגעריסן א ליבנאמען אז ער זינגט לבנימין אמר אויפן דעמאלסדיגער און

ער האט זיך . י"היינטיגער ראש ממשלה נתניהו שר. אהערגעשטעלט ווי אזא קנאי וואס מען זעט כמעט נישט

ווען ער האט , לכאורה פון די הייסטע צייטן פון הרב דאמב, די רבנים פון ארץ ישראל געגאסן פעך און שוועבל קעגן

' איז נאכנישט געווען אזא גרויסער פייערדיגער קנאי ווי ראזעלכע דרשות הערט , ן יארן"אהרן איז געווארן אין די נו

ע "ן זי'ער איז געווארן א מוזג פון רבי. מען מער נישט' ר, פאלטישאנער רב, ן וואידיסלבער רב'אויסגעמישט מיט

און ענק קענען , רץ פרענקלהע' און ר, סענדר דייטשעל פי . צושטעלן צו די ליסטע וויפיל נעמען ענק ווילן נאך

רוב האט ער זיך באנוצט מיט אזאלעכע הויכע לשונות פון ס לעקסיקאן וואס פאסט מער פאר שרייבערס פון 'סענדר' ר

און ווען ער האט נאך , צייטונגען ווי איידער א רב בישראלס חשבון האט ער זיך 'יף יענעםגעהאט א גוטן זשאוק או

, צולאזט א שטייגער ווי דער יארמער רב

אבער די אלע דרשות האבן נעבעך געהאלפן ווי טויטע די , באנקעס עס האט נישט געשלאגן קיין עכטע ווארצלען

אהרן איז נישט ' קנאים האבן עפעס געשמעקט אז דער ר, אין קאפעס אינטרעסירט אים ציונות ווי א לאך , קיין קנאי

שע מוסדות פון ארץ ישראל וואס זענען אריין צו אים 'קנאינעמען אין קרית יואל נאך געלט אדער א בריוו האט ער

מען האט , געקענט אפלאכן פון זייער נישט נעמען געלטדערשמעקט אז ער נוצט ציונות אלס מיטל וואו מען קען

כאפן און לעקן א ביינדל ער זאל שוין ענדליך ווערןאדער אויסנוצען זיין מדות טובות , וועלקאם אין סאטמאר

און זיך נאך , פון אראפרייסן א צווייטן ברשות התורה

יעדער האט פארשטאנען אז ער מיינט , מתכבד זיין בקלנוםאון ממילא האט עס נישט , עס נישט בכלל וואס ער זאגט

.געלאזט קיין שום השפעה

ן יונגערן 'חלוקה מיטווי טיפער מען איז אריין אין די מאלס וויכטיגער איז געווארן צו , זלמן לייב' ברודער רווייל מען האט געוואוסט , אהרן אלס דער קנאי' ערקלערן ר

. אז דאס שפילט א ריזיגע פאקטאר אין די מלחמת האחיםדער יועץ פרטי איז דעמאלט אויפגעקומען מיט די

נישט אז אין סאטמאר וועט מען סייווי, סטראטעגיעזאל מען , מען קען אים צו גוט, אהרן פאר א קנאי' האלטן ר

. כאטש אין די דרויסנדיגע גאס האלטן אז ער איז א קנאין 'אהרן מיט' און זיין געדאנק איז געווען צו פארבינדן ר

ר דוד "בריסקער ראש ישיבה פון ירושלים הג ער זאל ווערן זיין ווארטזאגער אין, א"סאלאווייטשיק שליט

אזוי וועט יעדער מוזן איינזען אז ער איז טאקע , חוץ לארץ .א קנאי

ט ווינטער איז אונטערגעקומען א גוטע געלעגנהייט "תשנאהרן זיך איינצוקויפן עולם הזה און עולם הבא ביי ' פאר ר

א "דאס איז געווען כ, די קנאישע קרייזן פון ארץ ישראל" דער איד", מיטוואך נאכט פרשת וישב, כסלו יענעם יאר

ן העדליין פון 'און אויפ, איז ארויסגעקומען מיטוואך צופריצ האט "ס בג'איד איז געשטאנען אז די מדינת ישראל

אז די , ארויסגעגעבן יענעם טאג א דראמאטישן אורטיילל פאר ישיבה "פארמערטע דיחויים פון דינען אין צה

ענען בחורים איז מער נישט געזעצליך און מען וועט נישט ק .מער נוצן דעם תירוץ פון תורתם אומנתם

דייטש איז די נייעס געווען ווי א רייפע ' פאר אהרן מתתיווייסט די 'ווייל ביי בריסק איז ווער ס? פארוואס. פרוכט

זאך פון גיוס בני הישיבות איינע פון די שטערקסטע און דער , מערכות פאר וועלכע מען גייט ממש אין פייער

אהרן וועט יעצט ' אט פארשטאנען אז אויב ריועץ פרטי הבאמבאדירן די גאס מיט די נייעס וועט ער זיך איינקויפן ביי

ער וועט אייננעמען די קנאים און , דוד סאלאווייטשיק' ר, די בריסקער חדר, ער גאס'שע ירושלימ'ספעשל די קנאי

ער וועט ווייזן פאר די וועלט , שוין אפגערעדט פון סאטמארל פאר אלעמאל אז ער האט די ריכטיגע איינמא

ער וועט נוצן די באמבע , קאנעקשאנס מיט ירושלים, אהרן' און די גאנצע וועלט וועט וויסן אז ר"!!! בריסק"

האט די פאוער אויף , זלמן לייב' נישט זיין ברודער ר .און אויך וועט מען וויסן וואסערע קנאי ער איז, ירושלים

שאוויץ סענטערט אין דז"א כסלו תשנ"כ

אין , א כסלו"לאמיר א מינוט צוריק שפאצירן צו יענעם כוואס כאטש סאיז געווען , דזשאוויץ סענטער אין מאנהעטן

אינמיטן ווינטער איז די לופט אין זאל געווען היציג אויף עס איז נאך געווען פאר די בר , נישט פארגעסן(אלע געהירן

דאס "... שונאים"ן די רעדנער זענען רוב געווע). מצוהאיך וועל נאר . הייסט אפיליאירט מיט משה גבאי

און איך בין זיכער , אויסרעכענען ווער עס האט גערעדט .יעדער וועט האבן א שמייכל

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

124 

שלום צבי בערגער פון לאנדאן איז געקומען צו ' הנגיד רעזריאל ' ח ר"פארן און ער איז באגריסט געווארן דורך הרה

. אהרן' ינט שונא נומבער איינס ביי רהי, א"גליק שליטבעריש ' שלום בערגער האט גערעדט זיין זון ר' לכבוד רזלמן לייב אין ' היינט דער ראש הקהל ביי ר, בערגער .לאנדאן

אהרנס דעמאלסדיגער גרויסע ' דערנאך האט גערעדט ר, לייב גלאנץ' ארי' שונא אינעם אפיס פון די מוסדות ר

איינער פון די , .עי.טי.אר פון יודעמאלטס אדמיניסטראט .אהרןס לאגער' מערסט פארהאסטע מענטשן אין ר

א מחותן מיט , אנשיל אשכנזי' ג ר"אויך האט גערעדט הרהוואס דער יועץ , זלמן לייב און מנהל פון ישיבה קטנה' ר

פרטי מיט זיין קאמפאני האבן שוין געהאט פלענער וויאזוי .מען ווערט פון אים פטור

דעמאלטס , נחמן שטויבער' ג ר"יך האט גערעדט הרהאווואס מען האט געוואוסט יארן , מנהל אין ישיבה לצעירים

זלמן לייב דער ' לאנג אז ער איז ממש ווי א ברודער מיט ר .ראש ישיבה פון צעירים

די מערסטע געקריצט מיט די ציין האט מען ביי די דרשות די . רהם לעפקאוויטשאב' אליעזר קעסטענבוים און ר' פון ר

צוויי רעדנער האבן ביידע באוויינט אז קוים מיט אפאר סענדער ' חדשים פריער זענען אוועק די ראשי הקהילה ר

.לייבוש לעפקאוויטש' דייטש און ר

אין זאל זענען געווען קופקעס ווי יונגעלייטלעך האבן ביי די שטארק היציגע קופקעס האט , געקריצט מיט די ציין

אז , געהערט ווי מען קאכט מיט שוים אויף די ליפןמען ער האט איבערגענומען די , משה האט דא אויסגעפירט

דער רב , אלעס זענען זיינע מענטשן. עי.טי.גאנצע יו. איז נישט מער ווי א פינפטע ראד) אהרן' מיינענדיג ר(

איינער האט מיר געשריבן אין אישי אז ער האט געזען ווי ן זיך אויף הויכע טענער מיט 'ברה טענהאפאר היציגע חאז מען מוז שוין ענדליך אנהייבן צו , שמואל ווידער

אהרן איז בעל הבית אז נישט ' דעליווערן און ווייזן אז ראון ער האט געטרייסט דעם עולם . וועט זיין זייער ביטער

.עס וועט נאך קומען גוטע צייטן, דאונט ווארי

איז דער יועץ , אלע קופקעס אינמיטן די, ן דינער'בשעתער האט געהאט וויכטיגערס , פרטי געווען זייער פארנומען

אהרן ' דייטש צו ר' ן דינער גייט מתתי'בשעת. ן קאפ'אויפער מוז אים שוין העלפן " איד"פריעדמאן פון ער רב גייט באלד רעדן און 'דער קרית יואל, עמוירדזשענסי

וועגן די נייע געזעץ ער מוז וויכטיג האבן אינפארמאציעער האט אים געהייסן . וואס איז היינט געשטאנען אין איד

איז אינמיטן די 'כאטש ס, יעצט צו קאלן קיין ירושליםווייל ער מוז , שוין באלד פארטאגס אין ארץ ישראל, נאכט

ווייס די מאקסימום וואס ער ווייסט . ארויסקוועטשן פון יז היינט ארויס אין ארץ וועגן דעם נייעם געזעץ וואס אי

וואס די ארץ , ישראל וועגן ישיבה בחורים אין מיליטער

און , דיגע פרעסע האט נאכנישט געהאט באריכטעט'ישראל .פארשטייט זיך מען האט געקאלט

אהרן איז צוגעקומען צום מייק איז שוין געווען ' ווען רווייל די זאל , ער האט געמוזט רעדן בקיצור, זייער שפעט

האט ער גלייך , ט זיך שוין אנגעהויבן אויסליידיגןהאאון איך דארף נישט אויספירן אז , אנגעהויבן רעדן פון דעם

פון די דראמאטישקייט און די דעמאגאגישקייט האט ער .אינגאנצן נישט געשניטן

היינט איז ארויס א געזעץ אין : "אהרן האט געשטורעמט' רז היינט נישט צו אז דער איינשטעל בי, "מדינת ישראל

עס , נעמען בני ישיבה אין מיליטער איז נישט אויסגעהאלטןגייט יעצט קומען א שרעקליכע מהפכה אין ארצינו

עס גייט ווערן א מגיפה וואס מען גייט פאדערן , הקדושהדאס איז א גזירת שמד וואס כלל ישראל האט . מסירות נפש

ויל זאגן איך ו. נאכנישט געהאט מיום היתה ישראל לגויאונז שטיי מיר מיט , פאר אחינו בני ישראל אין ארץ ישראל

אונז , מען וועט ענק שטיצן אין די שווערע מלחמה, ענקוועל מיר נישט דערלאזן אריינשטעקן א שווערד אין רוקן

מיר וועלן קעמפס מיט מסירות נפש , פון די ישיבות, טירןמען וועט זיך לאזן ארעס, אפצושלאגן די גזירות שמד

און זיך נישט אפשטעלן , מען וועט גיין אויף קידוש השםוכל קרני רשעים אגדע , פאר גארנישט אין די וועלט

.תרוממנה קרנות צדיק

איז ארויף אין די 'ווען ס, צי שפעטער, א"תשס, ס"אין תשאהרן געהאלטן ' האט ר, העדליינס די נחל חרדי פראבלעם

איך בין : "ערייצטשטרומישע דרשות און זיך בעיביש ג, געווען דער ערשטער וואס האט גערעדט וועגן די גזירה

אבער היינט , מען האט מיך נאך דעמאלט נישט פארשטאנעןבערך אזויווי ". (זעט שוין יעדער אז איך בין גערעכט געווען

ווער , איי) על גאור וואס האט ערפונדעם דעם אינטערנעטסט ער האט גערעדט וואס היי, האט אים נישט פארשטאנען

די ערשטע עס איז דאך שוין געשטאנען אין איד נאר פאר אבער קיין חכמה ערווארט מען ? ער האט בכלל גערעדטסאו קען מען , אהרן אין די עידזש' שוין סייוויי נישט פון ראיך געדענק נישט . (אויב מען וויל, עס אויסהערן און לאכן

ער איז געווען דער דעם דאטום ווען ער האט געזאגט אז ווער עס געדענקט זאל מיר שיקן פונקטליך דעם , ערשטער

).לשון אין אימעיל אדער תיבה אישית

דאס איז געווען די מואוו פון , סך הכל היוצא מדברינואון די סוף מעשה במחשבה תחילה פאר די , ט"תשנ

איך בין געווען דער "סטעימענט פון צוויי יאר נאכדעם , "האט מיך נאך דעמאלט נישט פארשטאנען מען, ערשטער

עס איז א היבש אינטרעסאנט שטיקל היסטאריע ווי וואס , אינטערגעבעט מען האט אים צו זיין דער שר צבא

און ווי מען האט אים , פירט מעכטיגע מערכות קעגן ציונותן בריסקער ראש ישיבה 'פראבירט צו פארבינדן מיט

זיי זאלן זיין די צוויי , אנן מהכא ואתון מהתם, א"שליטאיינער אין ארץ ישראל און איינער , לייבן ביים כלל ישראל

.אין חוץ לארץ

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

125 

נישט נאר צו טרייען , און איך דארף צולייגן נאך א נקודהאהרן געוואלט זיין ' אפצואוואשן די וויזניצער פלעק האט ר

נאר ער האט געוואלט מיט דעם , זאגער און קנאי-דער דעהכמאכן זיין טאטן וואס ער פלעגט רעדן ביי אויך נא

וואו דער רבי האט נישט , ע"ק זי"פראטעסטן בחיי רביהוועלכער איז , גערעדט נאר זיין פלומעניק דער סיגעטער רב

אהרן ' דאס זעלבע האט ר. שפעטער געווארן ממלא מקוםמיט זיין בעיבישקייט געהאלטן אז אויב זיין טאטע רעדט

בשם דעם טאטן און "נאר ער נישט דעמאלט מעג ווייל אין סאטמאר פלעג דער ממלא מקום רעדן , "בשליחות

אזוי איז געווען ביים טאטן און , בחייו פון זיינע פארגייער .ן טאטן'און אזוי איז יעצט ביי אים מיט, פעטער

דאס איז געווען איינע פון די גרויסע בובוס ווען עס איז שע 'אויף די רבניאויפגעקומען נאך א געשטאלט

זלמן לייב וואס איז ' פלאטפארמע דער יונגערער ברודער ריענעם אדר געקומען פון ירושלים רעדן ביים פראטעסט אין

ניו יארק און האט גערעדט בשם סאטמאר די זעלבע ווי דאס איז געווען א געפערליכע פאררעכענונג . דער ברודערן האט שוין און ספעשל נאכדעם וואס מע, אינעם חשבון

פייערדיגע , אינוועסטירט אזויפיל קאנעקשאנס מיט בריסקקעגן גיוס " דער ערשטער"דרשות און באמבע אויפרייסן

.אבער דאס וועל איך שרייבן ביים המשך, בני הישיבות

די , האטס געדולד וועגן די חתימות פונעם קול קוראאון , די פראטעסט, פארברענען דעם איד אין קרית יואל

ה"המשך יבוא אי, נאך

.נאך א קלייניקייט איידער איך שרייב וועגען די פראטעסט

ןס מענטשען 'אהר' ווי איך האב שוין דערמאנט זענען רדער "געווען נאך ארץ ישראל געפערליך צערודערט קעגן

זיי זענען געווען צושטורעמט היתכן מען האט אזוי , "אידן באזוך און מען האט ווייניג געשריבען פון זיין מעכטיגע

אין די , בעיקר געשריבען וועגען די שמחה און די בר מצוהאהרן איז דא דער חתן הבר מצוה און דער ' צייט וואס ראון וואס מען שרייבט וועגען די , ער איז אלעס, בעל שמחה

.בר מצוה מיינט מען נאר אים צו טשעפען

אל האט די ערשטע וואך נאכען אהיים קומען פון ארץ ישרדי ערשטע מאל אויסגעבראכען א עפענטליכע מהומה אין

דאס איז געווען ביי שבת שבע , ד אין ראדני"גרויסען ביהמדוד ' ס איידעם ר'דעם ברך משה, ברכות פרשת תרומה

מייזליש פון מאנטרעאל האט חתונה געמאכט זיין טאכטער און פרייטיג צו נאכטס ביי , ה יענעם דאנערשטאג נאכט"עבת שבע ברכות איז געווען א מעכטיגער מצב ביים ש

.בענטשען

, אהרן צו זאגען ברכה אחריתא' מען האט מכבד געווען ר, און דא האט זיך ספאנטאן אנגעהויבען אזא געשישקעכטס

ד האט מען זיך "אז איבעראל אין גאנצן ביהמ. אויפגעשטעלט טישן און בענק קוקען וואס דא גייט פאר

, "ששששש", "ששששש"האט געדונערט די געשישקעכטסאהרן פארקנייטשט זיך די ' און ר, אלעס איז שא שטיל

' ברוך אתה ה, אויגען און הייבט אן מיט א הויכע שטימעא טיפע , אשר ברא, אלקינו מלך העעעעעעעוייייילעם

צום , חתן וכלה, נאך א טיפע קרעכץ, ששון ושמחה, קרעכץהאט געענדיגט די ברכה ער . דריטען מאל א טיפע קרעכץ

.האט געדונערט א אמן אז מען האט געקענט טויב ווערן

אלעס האט . ער פרייליך געווארן'נאכדעם זענען אלע פנימהאסט געזען ווי : זיך ארום געדרייט לאכען ווי די זיבעלעך

א אנדערער חכם האט , ער פלאצט, משה גבאי איז ווייסאיינמאל פאר מסביר געווען אז יעצט האט מען אים

ער וועט זיך מער , איז בעל הבית'אלעמאל געוויזען ווער סדי געמיטער זענען , נישט וואגען צו טשעפענען דעם רב

אהרן האט עס אזוי שיין ' געווען זייער הויך און פאר רער האט די ערשטע מאל געוויזען אז ער וועט , צוגעשפילט

, משה גבאי זיך מער נישט לאזן שפייען אין די קאשע פוןאינטרעסירט אים נישט צו זיין טאטע לעבט און צו ער 'ס

ער וועט ווייזען ווער עס האט , זיצט אפילו ביי זיין טיש .פאר יעדע פרייז, דעם פאוער אין סאטמאר

האלט מען און איין , פון דעמאלטס אן ביזען היינטיגען טאג(ס אהרןס מענטשען האבען נאך זייט דעמאלט' ר". ווייזען"

און , שוין דורך גאנצע צען יאר". ווייזען"נישט אויפגעהערט . איינמאל ווייזט מען פארן ברך משה רבין". ווייזען"זיי

. זלמן לייבן' איינמאל פאר ר. איינמאל פאר משה גבאיאיינמאל פאר די גאנצע . איינמאל פאר די האלבע וועלט

אבלעם דער פר. אז מען ווייזט, אבער דער עיקר איז. וועלטאון ווי . אז קיינער קוקט נישט וואס זיי ווייזען, איז אבער

באלד זיי כאפען נישט אז קיינער קוקט נישט וואס זיי , און עודם מדברים. זענען זיי געבליבען ביים ווייזען, ווייזען

.)און זיי ווייזען נאך אלץ

*

ט "אין ירושלים האט זיך זייער געקאכט יענעם ווינטער תשנאהרן שמואל ' יסע מערכה ווייל עטליכע אסירי ציון רא גרו

י און נאך אפאר ירושלימער אידן זענען געווען "קארנבליט נארעסטירט אויף אכט חדשים תפיסה אויפן חשד אז זיי

זענען געווען ביי א פראטעסט אין ירושלים קעגען .מיסיאנערן

אין ארץ ישראל זענען עטליכע מאל געווען ריזיגע און אויך אין אמעריקע , טראציעס יענעם ווינטערדעמאנס

האט מען אנגעהויבען קאכען אז מען מוז מאכען א , עס זענען געקומען פארלאנגען פון ארץ ישראל. פראטעסט

צ און גאר שטארק פון רבי "ספעציעל פון די חברי הבידצ אז מען מוז מאכן א "ל חבר הביד"בנימין ראבינאוויטש זצ

אויך דער וועלט בארימטער . לארץ פראטעסט אין חוץא "בריסקער ראש ישיבה רבי דוד סאלאווייטשיק שליט

האט געשיקט פערזענליך א בריוו מיט זיין איידעם רבי א ראש ישיבת שער התלמוד קיין "קאפלאן שליט' נחמי

אז מען מוז קעמפען און , ל"אמעריקע צום ברך משה זצשמד און העברה אויפשטורמען חוץ לארץ קעגען די גזירות

.על הדת אין ארץ ישראל

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

126 

אהרן האט דאך נישט געוואלט ' אבער אונזער ליבער רביי אים אין קאפ איז דאך , ארויספאלען פונעם סיסטעם

, שוין געווען רעדזשיסטערט אז ער איז דער סאטמאר רביער באשליסט ווען יא און ווען נישט צו , על פיו ישק כל דברמילא האט ער יעצט אויך געטרייט מ, מאכען א פראטעסט

ארויסצונעמען די גרעסטע אטענשאן וואס האט געהאט א .שייכות צום פראטעסט

אהרן איז געווען ביי די בר מצוה אין ארץ ישראל ' ווען ראיז ער פארשטייט זיך געגאנגען באזוכען דעם בריסקער

און רבי דוד מיט זיין , ראש ישיבה רבי דוד סאלאווייטשיקאהרן אז מען מוז ' ערדיגע קנאות האט געבעטען פון רפיי

אהרן האט צוגעזאגט אז ער ' ר. אויפשטורמען אמעריקעא צייט שפעטער ווען עס האט . וועט אים עס ערלעדיגען

ט אז 'טענה'אהרן גע' האט ר, זיך געטאן וועגען די קול קוראהאט מען , די גאנצע פראטעסט האט נאר ער געהייסן מאכן

ן 'ענטפערט אז עס איז געקומען בפקודת פון רביאים געווייל די עדה החרדית און , דער נשיא פון התאחדות הרבנים

דער בריסקער ראש ישיבה האבן געשריבען א בריוו אז מען ' אבער ר. דער מצב איז איום ונורא, מוז מאכן א פראטעסט

משה , איז נישט אמת'אהרן האט געטענהט פעסט אז סאון דער אמת איז , ר אזוי מאכן א פאלשע בילדגבאי וויל נא

ער האט , אז נאר ער האט געהייסען מאכען א פראטעסטער האט , געברענגט די מעסעדזש פון בריסקער ראש ישיבה

געברענגט א ערשט האנטיגן באריכט פונעם שווערען מצב און , ל"אין ארץ ישראל פאר זיין טאטען דער ברך משה זצ

ער ברך משה געווארען אויפגשוידערט נאר דעמאלטס איז ד, דערפון און זאפארט געהייסען ארגאניזירען א עצרת מחאה

' ממילא איז די גאנצע פראטעסט נאר צו פארדאנקען ר ?קען זיך איינער קריגען מיטען מציאות, נו. אהרן

:צוריק קיין ארץ ישראל א סעקונדע

ל איז אהרן איז נאך געווען אין ארץ ישרא' א וואך פאר רא פון בני ברק געווען באזוככן די "דער לעלובער רבי שליט

עס איז געווען איבעראל באשריבכן אז , אסירים אין טורמעער האט מחזק געווען די ארעסטאנטן און ער האט אפילו

געפירט א ראש חודש טיש אין תפיסה וואו ער האט .געזאגט דברי חיזוק פאר די יונגעלייט

, רן איז פארשטייט זיך געווארן דזשעלעסאה' אונזער ר, נוט צו 'חלש'און ווען ער איז דארט געווען האט ער ממש גע

ער האט געוואלט , "די אסירי ציון"גיין אין תפיסה באזוכן עס איז , ארויסנעמען די בעסטע אטענשאן וואס ער קען

אים געווען זייער וויכטיג ער זאל קענען פארציילען זיין און , ער האט אליין באזוכט די ארעסטאנטן גאנץ לעבען אז

צען יאר שפעטער וועט מען קענען " משלחן מלכים"אין די דרוקן די שמועס ווי ער צעלייגט פונקטליך וויאזוי די

וואסארא קאלער די בילדינג , ציוניסטישע תפיסה זעט אויס .איז און וויפיל פאליציאנטן עס שטייען ביי די טיר

עכטער האבן נישט געוואלט אריינלאזען אבער די תפיסה וואון ממילע , אהרן באזוכן די איינגעשפארטע אין תפיסה' ר

ווען ער איז צוריקגעקומען פון די בר מצוה האט דער יועץ

אהרן זאל גלייך ' פרטי אינזין געהאט די ערשטע זאך רשרייבן א בריוו צו קארנבליעט און די אנדערע ארעסטאנטן

אהרן האט געשריבען א בריוו וואו ער ' ר. זיי מחזק זייןוויינט דארט געפערליך אז ער האט יעצט אליין געזען אין

די , ארץ ישראל ווי ערליכע אידן ווערן אונטערדרוקטאון ווי שטארק ער האט זיי , מלחמת הדת איז שרעקליך

ער שרייבט אז ער איז ספעשעל , געוואלט באזוכעןרץ ישראל אבי זיי צו קענען געבליבען א טאג לענגער אין א

ער איז געפארען אין די תפיסה אבער די רשעים , באזוכן, האבען אים נישט אריין געלאזט אפילו נישט אויף א מינוטממילא אויב ער קען זיי נישט באזוכען פערזענליך וויל ער

.זיי כאטש מחזק זיין מיט א בריוו

ראל האט ער ער שרייבט אז ווען ער איז געווען אין ארץ ישגערעדט מיט ראשי ישיבות און מנהיגי עדות בישראל וועגן

דוד סאלאווייטשיק ' און הגאון הגדול ר, דעם שווערן מצבא ראש ישיבת בריסק האט אים פערזענליך געזאגט "שליט

אז שוין פופציג יאר פון התייסדות המדינה וואס איז שוין נאכנישט געווען אסאך שווערע צייטן און תקופות איז

.געווען אזא שווערער מצב ווי דעמאלטס

בשעת מעשה האט מען נאכנישט געקענט אזוי ווייט אהרןס ווייטאג פונעם פאקט וואס ער האט ' פארשטיין ר

אבער צוויי וואכען , נישט געקענט אריינגיין אין תפיסהזלמן לייב דער רב ' שפעטער ווען זיין יונגערער ברודער ר

און ער , געקומען רעדען צום פראטעסט פון ירושלים איזא באגעגעניש , האט פארציילט א ערשט האנטיגע באריכט

, וואס ער האט פערזענליך געהאט מיט די ארעסטירטע אידןאון ווי ער האט זיך אליין איבערצייגט וואס פארא

דעמאלט האט מען שוין . שטארקע גבורת הנפש זיי האבןאהרן האט עס געוואלט ' אסאך בעסער פארשטאנען ווי ר

דראמאטיש שילדערן ביים פראטעסט און ער האט נעבעך ער האט מסתמא געהאלטן אז זיין ברידער . נישט געקענט

און משה גבאי האבן אפילו אינטערגעשטעלט די גאנצע אבי ער , מעשה מען זאל אים נישט אריינלאזען אין תפיסה

.זאל עס נישט קענען פארציילען

*

. אהרןס קנאות פון יענע צייט' ן משל פון ריעצט א קלייוואס היינט ווען איינער וואלט דאס , ערב דעם פראטעסט

געזאגט וואלטען אים די ארונים אראפגעריסען אויפן .ערגסטען פארנעם

יענעם ווינטער האט די העכסטע געריכט אין מדינת ישראל ין אהרן וואס האט פאר זי' נישט ביי ר(ץ "וואס מען רופט בג

פראפאגאנדע קעגען סאטמאר בני ברק א נאמען געגעבן בית "דער ) צ"פאר יעדע ציוניסטישע קאורט דעם נאמען בג

האט געפסקענט אז אויך רעפארמער קענען " משפט עליוןדי . ערוועלט ווערען אלס פארשטייער אינעם מועצה דתית

אגודה אין אמעריקע האט געמאכט א ריזיגע עצרת תפילה . וואו מען האט געזאגט שמע ישראל, ל סטריטאויף ווא

ווייל מען , סאטמאר איז געווען קעגען יענעם פראטעסטט 'אסר'האט געהאלטען אז די מועצה דתית איז סייווי גע

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

127 

פון אלע גדולים פון פריערדיגן דור אפילו פון די אגודה און עס ווערט נישט מער אסור ווען רעפארמער , קרייזן

.זענען דארט

הרן האט אויסגענוצט די מצב און ער האט גערעדט א' רדעמאלט א דרשה אין קרית יואל שבת פרשת כי תשא

וואו ער האט זייער זיס אפגעלאכט , ט פארן לייענען"תשנפון די רעליגיעזע פארטייען וואס זיי זיי זענען ביז היינט

נישט ארויס אויף די גאס שרייען און די גאנצע טעם יעצט געמאכט די עצרת איז וועגן עס פארוואס מען האט

ער האט מסביר געווען אז . גייט זיין וואלען אין די מדינה, "גזירה"עס איז דא א שרעקליכע , "ויצעקו"מען מאכט א

אלעס , מען בלאזט אויף די גזירה אויפן גרעסטען פארנעםווייל די אגודה דארף ווייזען אז מען קעמפט פאר

.צ"ט זיך נישט לאזען פונעם בגאידישקייט און מען גיי

תחתיה תעמוד "דאס איז : אהרן האט אויסגעשריגן' ראונטער דעם ליגט באהאלטען די וואל , "הבהרת

מען , דאס איז דער ציל פון די פראטעסט, פראפאגאנדעשלעפט צאם תמימותדיגע אידן קעגען די גזירה אבער מען

אהרן ' ט רהא, קומענדיגע וואך. מיינט גארנישט די גזירהוועלען מיר גיין דעמאנסטרירען קעגען דעם , אויסגעפירטאונז וועלמיר אויסרופען א מחאה קעגן דאס , שלטון הרשעאונז וועלמיר נישט מוחה זיין נאך קעגען איין . עצם מדינה

נאר קעגען דעם , צ"דער בג, איינצעלע פינגער פונעם עגלקעגען א פינגער ווייל ווען מען איז מוחה נאר, גאנצען עגל

.ווייזט מען מיט דעם אז די גאנצע עגל איז יא כשר

' אויך ביים פראטעסט מיט צוויי וואכען שפעטער האט ראהרן געזאגט אז מיר זענען געקומען פראטעסטירען קעגען

ץ "נישט נאר קעגען די בג, שלטון הרשע" גאנצען"דעם י גאנצע נאר קעגען ד, אדער די אנדערע גזירות ווי מיסיאן

מיר זענען נישט מוחה קעגען איין איינצעלנע . "מדינה ".נאר קעגען דעם גאנצן עגל, פינגער פונעם עגל

היינט ווען די גאנצע ארונישע פארטיי איז געבליבן מיט , נודי , איין איינציגע מערכה ווען זיי ווילען שפילן קנאים

' ל רוויי, צ"דרשות און ארטיקלען קעגן די ציוניסטישע בגאהרן האט נעבעך בטעות געמיינט אז אלע בתי משפט אין

און מען האט , צ"ארץ ישראל טראגען דעם נאמען בגאיבערגעדרוקט קאפיעס פון ספר ויואל משה און

אריינגעקלעפט ווערטער און שטיקלעך אבי עס זאל האבען און פאר א יאר פורים האט מען אהיים , צ"דעם נאמען בג

ארונישע יונגלעך פיקטשערס פון המן געשיקט מיט אלע און מען האט אויפגעהאנגען המן ווייל המן איז דאך דער

מיט נאך בעיבישע שטותים און ספלעשעס , צ אליין"בגוואס זיי האבען שוין געשריבן און געדרשנט ווייל די גאנצע

נט 'צ וואס פסק"מערכה קעגן ציונות איז נאר קעגען די בגען זיי פשוט גיין און ווייזן די ספין וואס דארף מ. די געזעצען

ווען ער האט זיך נאך , אהרן האט געזאגט צען יאר צוריק' ראיינגערעדט אז ער גייט זיין סאטמאר רבי און ער מוז רעדן

דעמאלטס איז ער געווען ביזי אז ווען מען איז , קנאותמוחה נאר קעגען א פינגער ווייזט מען אז די גאנצע עגל איז

, ט"אהרן תשס' ט מר"ומה נשתנה אגודה תשנ, כשר יאווייל ער , צ"פארוואס מעג ער יא זיין ביזי נאר מיט דעם בג

רעדט זיך איין אז ער געט דערמיט א פליק פאר די ?סאטמארער קהילה אין בני ברק

*

נאך איין זאך וואס איז געווען פאר יענעם פראטעסט די נייע סטראטעגיע אין איינקלאנג מיט די , ערשטע מאל

אז מען דארף , פונעם יועץ פרטי אהרן מתתיהו דייטשאון , אהרן ער זאל האבן א שיין פיקטשער' ר" פאלישען"

ווארפען די אלע שלעגערייען און רעדער שטעכען אין קרית אהרן האט דעמאלט ' ר. ס פלייצעס'יואל אויף משה גבאי

ען געשריבען א בריוו צו די אלע עסקנים וואס האבגעארבעט ביים פראטעסט און פארדאמט די מעשים פון

אומפאראנטווארטליכע יחידים וואס האבען געמאכט .שאדענס פאר אידן פארן פראטעסט

שמועה שמעתי ותרגז בטני ולא אוכל "אהרן שרייבט ' רפארוואס מען האט געמאכט הזיקים " לתת מרגוע לנפשי

סקנים בשם ער בעט די אלע ע. ביי די הכנות צום עצרתל מען זאל נישט מאכען קיין "דעם טאטען דער ברך משה זצמען זאל נישט גורם זיין קיין , שום שאדענס פאר קיינעם

ווייל דאס , הזיקים פאר נכסי הקדש און נכסים פרטייםאון מען ווייסט , נישט קיין כבוד שמים' ברענגט א חילול ה

קעגן אזעלכע ע האט מקפיד געווען"ווי ווייט דער פעטער זיוהדבר : "אהרן פירט אויס דעם בריוו' ר. מעשים תעתועים

על פי , ברור כי כל מי שעשה איזה היזק ליחיד או לרבים ".הלכה מחויב לשלם כל מה שהזיק

וואלט , ן יארן"יעדער פארשטייט אז ווען אין די אנהויב נוסיי וועלכער רב געשריבען אזא בריוו וועגן די הזיקים פון

י הקדש און נכסים פרטיים וואס איז יעדען טאג געווען נכסאהרן אליין געהאלטען קעגען די ' וואלט ר, אין קרית יואל

, ווייל אין קראלי, שארפסטע דרשה אין זיבעטען ריפ אריין, אין סאטמאר און אין ברוקלין האט מען אויך געשלאגען

ט ווען מען האט שוין געארבעט אויף א "אבער יעצט תשנמען האט געזוכט די שולדיגע און , ייע פלאטפארמענ

מען האט , געוואלט אראפ ווארפען אלע שמוץ פון זיךגעוואלט אויסקוקען ווי א שיינע רבי וואס האט נאך נישט

געטשעפעט אין לעעבן קיין פליג און פארשטייט פשוט תרגז בטני "נישט ווי מען קען יענעם שאדען מאכען געלט

איז מען געגאנגען און אליין , "רגוע לנפשיולא אוכל לתת מגעשריבען א בריוו קעגען די שלעגערייען און געהייסען

באצאלען יעדען וואס האט געמאכט א היזק פאר א יחיד אזוי וועט די פרעמדע גאס זאגן אז דאס איז , אדער א רבים

סיי דער גרויסער פייערדיגער , א ריכטיגער סאטמאר רבי, איינער וואס יעדע ריר איז על פי הלכהקנאי אבער אויך

...און ער הייסט באצאלען אלע פריוואטע שאדנס

*

אין אמעריקע האט מען זיך גענומען גרייטען אין , בקיצורדי פייערדיגע סאטמארער קנאות , גרויסען צום פראטעס

איז ביי יעדען אנגעווארימט געווארען און אין גאנץ ניו יט צו שטורמען וועגען די ביטערע יארק האט מען זיך געגרי

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

128 

מען האט אנגעהויבען ארומגיין . נסיונות און די גזירותזאמלען חתימות פון אלע רבנים וגדולי ישראל וועגען דעם

.חיוב ארויס צו גיין פראטעסטירען

די עסקנים וואס זענען געווען איינגעשפאנט אין די הכנות ן א צום פראטעסט האבן יענס מאל געוואלט מאכ

עס זאל ווערען כל , דעמאנסטראציע אזאנס און אזעלכעסא פראטעסט וואס איז שוין יארען , הגולה כמדורת אש

און פאר דעם האבן זיי געוואלט , נישט געוועןכאטש אלע מיינונגס , ארויסברענגען אלע סארט אידעןהאבן זיי געוואלט מען זאל , פארשידנהייטן פון אלע קרייזן

אלעם און פארזיכערען די גרעסטע סוקסעס פארקוקען פון .וקידוש שם שמים' למען כבוד ה

?אהרן אויך מסכים געווען דערצו' האט ר

.לייענט אין המשך

ווי געשריבען האט זיך יענעם ווינטער אפגעשפילט א ווען די פאליציי האט ארעסטירט א , מערכה אין ירושלים

צובראכען א חרדישן איד הרב קארענבליט ווייל ער האט און ער האט , מיסיאנערישען הויז אין מאה שערים

באקומען א שווערע שטראף פון זיצען אין טורמע איבער א .יאר צייט

אנהייב חודש אדר האט די התאחדות הרבנים אראנזשירט א עצרת מחאה אין פראנט פון די מדינת ישראל קאנסולאט

יי יעדען איינער פון די גרויסע עסקנים ב. אין מאנהעטןאיז געקומען צו משה גבאי , יצחק שטערן' ר, פראטעסט

פרעגען צו מען מעג נעמען די חתימות צום קול קורא פארן האט . פראטעסט פון קאשויער רב און מאנטעווידעער רב

למעשה . אים משה געהייסן גיין צום רבין דער ברך משהווען ער האט געפרעגט דעם ברך משה איז שוין משה גבאי ' געווען אפגעפלויגען אין אייראפע קיין ליזענסק אויף רבי ר

וואס איז יענס יאר אויסגעפאלען איז , אלימלךס יארצייט .ויקהל פקודי' געווען דינסטאג פ

און , יצחק שטערן איז געגאנגען פרעגען דעם ברך משה' ראים געזאגט אז עס זענען דא זייער אסאך אין סאטמאר ביי

אברהם און קאשויער רב וועט אסאך ' ן רוועם א חתימה פו, דעריבער אפילו עס איז דא חילוקי דעות, אויסמאכען

אפשר איז כדאי מחמת המערכה נגד ציונות צו גיין נעמען ?פון זיי חתימות

הער : האט אים דער ברך משה געענטפערט בזה הלשון אבער פארוואס , איך גלייב שווער זיי וועלען געבען, אויס

אויב זיי ווילן , אדרבה, נישט גיין אויספרובירען זאלסטואיז עס דאך א , געבען א חתימה צו וואס מיר מאכען

עד כאן . געוואלדיגע חיזוק פאר די מערכה קעגען ציונות .דברי הברך משה

' יצחק שטערן איז עס אויך געגאנגען דערציילען פאר ר' ר פערסאנאלעטי "מיט זיין –וועלכער האט , אהרן

און . כדרכו, זיך באלד גענומען בלאזען - " יסארדערדווען ער איז אוועקגעגאנגען האט ער געקאלט זיין , מסתמא

דערציילן אז משה גבאי האט אים שוין , יועץ אהרן מתתיהו .ווידער מסדר געווען

דער קול קורא איז ערשינען אין דער איד פרשת ויקהל , ן מיטוואך צופריוואס פלעגט דאן ארויסקומען יעדע, פקודי

און יענעם דאנערשטאג איז געווען דער פראטעסט אין קאשויער רב האט מען ארויפגערוקט אויף די . מאנהעטען

אברהם אויף די ' און ר, ערשטע שורה פון די קול קורא .דריטע שורה

פארוואס די מעשה איז אזוי פארקריפלט געווארען איז ' איז ר, פאר פוריםא שבת , ווייל א וואך פריער, געווען

און , ס טיש'נפתלי דוד לייטנער געקומען צום ברך משהזיי האבן עפעס , משה גבאי האט אים צוגעפירט צום רבין

אבער , פארוואס ער איז געקומען ווייס איך נישט. גערעדטווי . מען האט געשמועסט אז מען ארבעט אויף א שלום

יינע פון די אהרן עס גענומען פאר א' פארשטענדליך האט ר .שריט וואס משה גבאי וויל אים מסדר זיין

און דער אמת איז געווען אז עס איז שוין געווען רואיגער זלמן לייב געווען ' סוף כל סוף איז שוין ר - אין סאטמאר מענטשען " עפעס"און עס איז שוין געווען - אין ירושלים

" יבסזלמן לי' ר"וואס האבען שוין באקומען א נאמען אלץ , זלמן לייב האט געהייסן דער מתון' און אזוי ווי ר, מענטשן

האבן " שונאים"און די אזויגערופענע , און אלע פארעוועהאט מען יעדן , אנגעהויבען רעדען פון אים און אים גלייכען

' שריט פאר שלום געהאלטען פאר א אפענסיווע קעגען רוואס נייע אהרן האט פארשטאנען פאר' און ווייל ר. אהרן

שלום ווינטען הייבען אן צו בלאזען איז דאס געווען איינע פון די פראפאגאנדע מיטלען וועלכע מען האט גענוצט צו

.אז ער איז מקרב די שונאים, העצן קעגען משה

, איז דער איד געגאנגען צום דרוק, א אדר"דינסטאג כ, אלזאיט די און אין די זעלבע נאכט איז יצחק שטערן געקומען מ

ט אז ער האט די 'טענה'ער האט גע. קול קורא אין אידאון עס איז , ן אז ער מעג לייגען די חתימות'הסכמה פון רבי

. אריין

איז געווען אז מען האט נישט געקענט , דער אמת לאמיתו ווייל אין אייראפע איז דעמאלטס , כאפן משה בשעת מעשה

יין סעלפאן געווען פארטאגס און ער האט נישט געהאט קאבער אויף די גאס האט נישט געהאלפען . מיט סערוויס

אהרןס מענטשען האבן געטענהט אז ' ר. קיין פודינו ומצילנואון ער איז , דיגער גוטער שפילער'משה איז אזא מורא

נאר צו פאפן דעם עולם אז עס , געפארען קיין ליזענסק פאקטיש איז ער דער שייגעץ און, האט נישט מיט אים

און דער ". דעם רב"און ער וויל דירעקט טשעפען , רשע. פארברענען דעם איד אין קרית יואל: באפעל איז ארויס

און אין וויליאמסבורגער כולל האט דעמאלטס הירצקע ס דרשה פון פורים 'צוויבעל אויף געהאנגען דעם ברך משה

אברהם לייטנער איז נאך ' צו ווייזן פאר יעדן אז ר, ה"תשנ .ףטריי

היסטאריע, די סאטמאר חלוקה   

 

129 

האב , די תוצאות פון פארברענען דער איד אין קרית יואל .איך שוין געשריבען אין אנהויב פון די מאמרים

***

"'חלק א"איצט א קורצער סך הכל פון

הונגער "מיר האבן שוין ביז איצט געשריבען פון די גרויסע אהרן האט זיך מיט זיין ' די יארען וואס ר. ה.ד, "יארען

מקאנטראלירטען הונגער געגרייט אויף דעם געוואלדיגען או. סאטמאר" גאנץ"אויף " געוועלטיגען"טאג וואס ער גייט

, הילדים אשר גדלו אתו"ער האט זיך ארומגענומען מיט דער יועץ הפרטי אהרן מתתיהו , "לפניו, אשר העמדים

שמול ווידער דער מח וואשער און אלישע שמואל , דייטשוואס האבען אים , יידערהאראוויטץ דער טאשען שנ

אהרן ' וויסענדיג אז ביי ר, געעצהט אויף טריט און שריטקען מען אלעס פועלן ווען עס קומט צו שעפען אטענשאן

.און שטילען זיין הונגער פאר שררה

אהרןס ' פון ר" 'חלק א"מיר האבען שוין באשריבען אינעם ואס עטו, כאטש אין גאר קורצע ווערטער, פערזענליך לעבען

פון זיין שלום בית און פון זיין זיך צונויף לעבען מיט זיינע מיר האבן געשריבען פון זיין התמדת . אייגענע קינדער

.פון זיינע נארישע ווערטלעך און פון זיין סדר היום, בתורה

באשריבען א אלגעמיינע " 'חלק א"אויך איז געווען אינעם רביס וואס " לעפו-שוואכקייטען"אפשאצונג אויף כלערליי

מוזען זיין אין אלע וועכענטליכע , זוכען אטענשאןאון לאזען זיך כאפען בילדער אין אלע , פובליקאציעס; כאילו זיי וואלטען געווען מאדעלען, סארט פאזעס

שטעלען אויפן אינטערנעט מאוויס און ווידעאוס פון זיך ווי וענען מיט זיי שאקלען זיך ביים לערנען און ווי אזוי זיי דאו

" שיחות דקלים"וויאזוי זיי עסען פרוכט און שמועסען , מניןאון נאך צענדליגער סארט הבלים און שטותים וואס עקלען

מיר האבען ארויסגעברענגען . יעדען באזעצענעם פארשוין' רביס און אונזער ר" פולע-שוואכקייטען"וויאזוי די אלע

טאג איין טאג , אהרן בראשם לאזען זיך רימען אין פניםאון נאכדעם קומען זיי ביי זייערע דרשות אין , אויס

" לעקער"פארפילען אלע לעכער וואס דער פריערדיגער און רימט זיך פיל מער און , ע פארפעלט צו אנפילען"האט ל

וואס , און די צוהערער, "עבודת הקודש"ברייטער פון זיין חיות "שעפען נחת און " הייסע חסידים"הייסען היינט

וועט פאר זיכער איינזען אז " די וועלט"ווי אזוי " דקדושהדער , דער הייליגסטער, זייער רבי איז דער גרעסטער

דער רעוואלוציאנער אין , דער אנדרייער, מעכטיגסטעראון נאך פילע זאכען מיט וואס זייער רבי איז מער " כשרות"

.פון אלע רביס בכל קצוי תבל

בען אלעס וואס האט זיך מיר האבען שוין געשרי. ט"ה ביז נאך פסח תשנ"פון תשנ" אין פובליק"אפגעשפילט

אין די " שבת התוועדותן"דאס איז אריינגערעכענט זיינע ווי סאטמארער יונגעלייט האבען געשעפט , גאנצע וועלט

אהרן האט ' געוואלדיגע חיזוק פון די דברי תורה וואס רדי פראטעסט ; ירושליםדי בר מצוה אין ; אימעטום געזאגט

די רב ; ווען מען האט פארברענט דער איד אין קרית יואלהצעיר געכאפעכץ וואס דער רב הצעיר האט געכאפט

און די מיטינגען ביי קהל , צוזאמען מיט זיין רבנית הצרעת .ן דער ברך משה'און ביים רבי

ה באשריבען ווערען דער "ווען אי" 'חלק ב"אין מיר וועלען נאכשרייבען . פון די מטבע זייט" פריוואטער"

עטליכע טעיפס וואס מיר האבען ערהאלטען פון אנאנימע וואס דאס וועט געבען פיל א אנדערען בליק אויף , קוועלער

און אויך וועט אינעם . פארשידענע זמנים און געשעענישעןגעשריבען ווערען פאקטען און געשעענישען וואס " 'חלק ב"

מען פון קראנטע קוועלער וואס האבען זיך מיר האבען באקו ".'חלק א"געלאזט הערען במשך פון אונזער באשרייבונג פון

באשריבען ווערען די ווייטעריגע " 'חלק ב"אויך וועט אינעם געשעענישען וואס איז פארגעקומען פון גלייך נאך " פובליק"

פון די ; אהרןנס מענטשען' די מיטינגען פון ר, פסחוואס איז פארגעקומען גליחך נאך " חתונה בלוטיגע"

ט "תשנ" י סיון"ח"פון , און פארשטייט זיך. ט"שבועות תשנזלמן לייב איז געווארען רב אין סאטמאר ' ווען ר

און . און אויך פון די טעג און יארען נאכדעם. וויליאמסבורגזייט פון די " די פריוואטע"אויך וועט באשריבען ווערען

וואס איז געווען י סיון"צייטען נאך חמטבע פון די .פארהוילען פון פובליקים ביז איצט

עס , אבער. 'ה נאך די וואך וועט זיך אנהייבען חלק ב"אי, וועט נישט אזוי שנעל געשריבען ווערען ווי דער חלק אווייל עס איז גאר א שווערע עבודה איבערצוגיין לאגע

ר זאל אונז דער אויבערשטע. שעות און עס אפטייפעןווייטער העלפן אז מיר זאלען קענען אנגיין מיט דער

.ארבעט און אזוי ארום וועלן מיר מצליח זיין

.ה אין קורצען"אי', חלק ב. 'תם ונשלם חלק א