www.Ficvsr.Civilica.IR 1-تاالر ابن سينا

يخيتار هيابن

)زدي زيمهري قاسمي

دانشجوي كارشناسي عمران دانشگاه ازاد مشهد

نيا .باشدي م ايدن مساجد نيشکوتر با

ي بهساز وي بازساز به ديشد ازين وارده

ي بهساز وي بازساز به ازين و داردي خي

به توجه با شده انجامي هاي زير برنامه

مرمت به پرداختن با مقاله نيا .شد شروع

زدي زيمهر ،يقاسم

، اسالم از قبل دوره در چه، ساختمان مهندسي

هم امروز آن از بخشي كه است بوده شاهكارهائي

حوادث گزند از آثار اين حفظ و شود

حوادث و زمان گذشت اثر در رانياي

ازي هنگفتي ها درآمد نمود حفظ بتوان

که استي اي خيتاري ها سازه و ها بنا

را آبادي رانيا به دنيرس راه توانندي م که

.ميکن فراموش است خيتار مصور

بناهاي ندارند، مقاومت تاب مخرب هاي

كلي پايداري خساراتي تحمل با، كرده

حال هر در و بمانند پايدار هم مخرب بسيار

در را مشخصي اطمينان درجه توان نمي

تاالر ابن سينا –مقدس مشهد -30/2/88 –سازي عمران و مقاوم همايشنخستين

ابني بهساز وي ساز مقاوم ضرورت

ي حاجي خيتار مسجد يمورد مطالعه با (

رحيم جعفري

دانشجوي كارشناسي عمران دانشگاه ازاد مشهد

و مساجد نيتري ميقد ازي کي زدي زيمهري قاسمي حاج

واردهي ها بيآس شدت اثر در که استي سال چند خود شکوه

يتاري بناها نقدريا اصفهان شهر مانند جهاني خشت اسطوره

برنامه با وجود نيا با دهدي نم جواب همي فرهنگ راثيم اعتبار

.گرددي م ريتعم بناها نيا وارده بيآس

شروع بنا نيا مرمت قاسمي حاج مسجد ازين مورد اعتبار

.دهد ارائه را ازين موردي ها ضرورت ازي بعض کردهي سع

قاسمي حاج مسجد ،يخيتار هيابن ،يبهسازي، ساز مقاوم :ي

مهندسي و معماري نظر از و است جهان تمدنهاي ترين قديمي

شاهكارهائي داراي اسالم از بعد چه وي ساسان وي هخامنش

مي محسوب كشورمان فرهنگي ميراثهاي بهاترين جزءگران

ي باستان وي خيتار آثار .است برخوردار بسيار اهميت از زلزله

بتوان را بها گران هيسرما نيا اگر که روندي م شيپي نابود

بناي دارا رانيا. شودي م رانيا ديعاي جهانگرد و سميتور

که ارنديبسي علمي ها پشتوانه باي عمرانيي الگوهاي، مال

مصور کتاب کي حکم در که را آنهاي خيتار ارزش دينبا البته

هاي زلزله در كه خشتي و آجري شهري يا روستائي ساختمانهاي

كرده تحمل حدودي تا هم را قوي نسبتا هاي زلزله بتوانند است

بسيار هاي زلزله در بتوانند بناها اين كه است بعيد اما. كنند

نمي و نيست تخمين قابل راحتي به زلزله مقابل در باستاني

.آورد

نخستين

:دهيچک

حاجي خيتار مسجد

شکوه تمام با مسجد

اسطوره نيا زدي .دارد

اعتبار تمام که دارد

آس زانيم و تياهم

اعتبار بيتصو از بعد

سعي خيتاري بناها

يديکل کلمات

:مقدمه -١

قديمي مهد ايران

هخامنش عهد در بويژه

جزءگران و است باقي

زلزله بويژه طبيعي

نابودي سو بهي عيطب

تور صنعت قيطر

تياهم بر عالوه

البته کنند، هموار

ساختمانهاي برخالف

است ممكن باستاني

كنند حفظ را خود

باستاني بناهاي مقاومت

بدست مورد اين

www.Ficvsr.Civilica.IR 2-تاالر ابن سينا

زلزله هنگام در رفتارشان به قطعي اطمينان

اين شايد گرديد، فرهنگي ميراث به عظيم

كاهش جهت راهكارهائي فكر به را اندركاران

سازمان و نقاط در تاكنون تاريخ آن از

آسيبهاي كاهش جهت راهكاري ارائه

.باشدي م )قدمت قرن چند از شيب با (

قابل حد تا توان مي تاريخي بناهاي بهسازي

اتيعمل.شد غازآ ١٣٨٥ سالي انتها در

ي ملي ها نهيگنج از کهي سفل آباد بغداد

از ميت کي شد، شروع ريتاخي کم با

مرمت وي بهساز اتيعمل. .دارندي همکار

هيزند دوران به مربوط و است دهيرس ثبت

و است اطيح وي رونيبي فضا زمستانخانه،

.است

آثار نيا از اثر ٤٤ حال به تا .دارد وجود

از که دارد وجود زيمهر در مسجد باب

.است

تاالر ابن سينا –مقدس مشهد -30/2/88 –سازي عمران و مقاوم همايشنخستين

اطمينان عدم و باستاني بناهاي العاده فوق فرهنگي اهميت به

.بكنيم تقويت را آنها است

عظيم وخسارات ويراني انساني، تلفات بروز موجب بم ويرانگر

اندركاران ودست كارشناسان پيش از بيش عظيم شوك يك

از و فروبرد تاريخي بناهاي در ژهيو به زلزله هنگام در احتمالي

ارائه اصلي هدف مقاله اين در .است گرفته صورت كارهائي

زدي زيمهري قاسمي حاج مسجدي مورد مطالعه با تاريخي

بهسازي و قبلي بازرسي با كه نمود بيان اينطور توان مي

.كاست وارده آسيبهاي

:مسجد

در زدي زيمهري قاسمي حاجي خيتار مسجدي بازساز و

بغداد محله در واقع زدي زيمهري قاسمي حاجي خيتار مسجدي

با است شده ثبتي فرهنگ راثيمي خيتاري بناها فهرست

همکار هياول طرح ارائه دري شهردار از ميت کي وي مهندس

:است

فرش،

،يبخش

ي بر گچ

ثبت به کشوري مل آثار فهرست در زيمهري قاسمي حاج

زمستانخانه، و تابستانخانهي فضا دو شامل مترمربع ٢٠٠ مسجد نيا

است شده واقع تيهدا معروف هينيحس وي خيتار انبار آب و

وجود زيمهر در که استي فرهنگ وي خيتار اثر ٦٠٠ ازي

باب ٢٨٥ نيهمچن .است دهيرس ثبت به کشوري مل آثار فهرست،

است دهيرس ثبت به کشوري مل آثار فهرست دري خيتار مسجد

نخستين

توجه با

است الزم

ويرانگر لرزه زمين

يك مانند حادثه

احتمالي خسارات

كارهائي مختلف هاي

تاريخي بناهاي به وارده

مي جمله يك در

آسيبهاي از اي مالحظه

مسجدي بهساز -۲

و مرمت اتيعمل

ي بازساز و مرمت

فهرست در و باشديم

نظاو کارشناسان

ريز موارد شامل

فرش، سنگ -١

آجرفرش، -٢

بخش استحکام -٣

،ينماساز -٤

گچ و کاهگل -٥

حاجي خيتار مسجد

وسعت که است

و مسجد کنار در

ي کي مسجد نيا

فهرست، دري خيتار

مسجد ١٠ تعداد نيا

www.Ficvsr.Civilica.IR 3-تاالر ابن سينا

زدي زيمهر

فرسـوده ي ها بافتي بازساز نيح در که

آنهـا انيـ متول توسط دائما نکهيا بعالوه نبوده

در دخالـت نحـوه و فرسـوده و تـاريخي

.است بهسازي و عمران مختلف

هـاي شـركت برخـي سـوي از هـا بافـت

ــين در گردشــگري و فرهنگــي ميــراث تعي

عناصـر ايـن پـيش از بـيش آنها، در مداخله

تاالر ابن سينا –مقدس مشهد -30/2/88 –سازي عمران و مقاوم همايشنخستين

مهري قاسمي حاج مسجد محراب – ١ شکل

:تاريخي هيابن شدن مشخص

که شده باعث آنها ميحر وي خيتار آثار شدن مشخص و زي

نبوده مستسناء مورد از زين مساجد .گردد بيتخري خيتار ه

تـاريخي بافتهـاي تداخل .رنديگيم قراري بازساز و توسعه و تصرف

شركتهاي و فرهنگي ميراث سازمان مديران بحث مورد كه

بافـت برخـي هـويتي و تـاريخي كالبـدي، هاي ارزش به توجهي

ــين بهســازي و نوســازي امــر در ميــراث ســازمان تعلــل همچن

مداخله نحوه در جديد هاي سياست و ضوابط تدوين و تاريخي

.است برده فرو انزوا

نخستين

مشخص و نييتب -۳

زيتما عدم ليدل به

هيابن ازي قسمتهائ

تصرف و دخل مورد

كه مدتهاست آنها

توجهي بي ميان اين در

ــده مداخلــه در كنن

تاريخي هاي محدوده

انزوا در را ارزشمند

www.Ficvsr.Civilica.IR 4-تاالر ابن سينا

صـفوي خانه براي و اصفهان در آنچه نظير

تـاريخي بناهـاي و هـا خانـه حفـظ بـراي

ايـن ها شهرداري به ابالغ از پس كه شده

نظـر در نوسـازي و تجميـع هـاي پروژه

بـود شهرها مركز به منحصر فرسوده و قديمي

.گيرد مي قرار بحث مورد

ارزشـمند قـديمي هـاي بافت از هايي بخش

و موفولـوژي آن در كه حفاظتي تاريخي

صـورت ايـن غيـر در شود انجام اي ويژه

چهارم و سوم ساله پنج هاي برنامه در كه

ايـن از پـيش .شـد برنامه دو اين اجراي

بافـت مسـاحت دقيق چندان هاي تخمين

دنبـال بـه امـا .بـود معطوف مركزي بافت

،)۶ تبصـره ب بنـد ( ۸۴ سـال بودجـه قانون

.اسـت شده ثبت باز فضاهاي و معابر احتساب

شـهري بافـت كل نسبت به فرسوده بافت

در اصـلي فاكتورهـاي منطقـه خيـزي لـرزه

سـازمان توسـط كـه زلزلـه بنـدي پهنـه مطالعـات

براي پايه همين بر .شود مي بندي تقسيم

تاالر ابن سينا –مقدس مشهد -30/2/88 –سازي عمران و مقاوم همايشنخستين

نظير اتفاقاتي بروز موجب امر اين در فرهنگي ميراث سازمان

بـراي مردم با سازمان اين سوي از اجباري برخورد همچنين .شود

.شود مي آنان قهري برخورد موجب اي موزه

شده تهيه بهسازي و نوسازي طرح شهر ۳۶ فرسوده بافت براي

ديگر الگوي عنوان به انجام از پس ها پروژه اين ادامه در و

قديمي هاي بافت درباره مسكن وزارت موضع اين از پيش

مورد تري گسترده ابعاد در فرسوده هاي بافت بحث ، ديدگاه

بخش .شود نمي استنباط تاريخي و ارزشمند مفهوم الزاما قديمي

تاريخي ساختار در مداخله روش .شوند مي معرفي بنا تك حد در

ويژه الگوهاي رعايت با بايد آن در نوسازي و است توجه مورد

كه تصميماتي دنبال به .رود مي بين از شهرها ارزشمند و تاريخي

طي شهري فرسوده هاي بافت احيا و نوسازي به موظف دولت

تخمين با .نداشت وجود موضوع اين ابعاد و مساحت حدود، از

بافت به توجهات بيشتر زمان اين در البته شد، برآورد هكتار

قانون براساس شهري بهسازي و عمران سازمان سوي از شده

احتساب بدون هم آن شهر ۵۰ در فقط فرسوده بافت هكتار

.است متفاوت داشتيم، قبل از كه تصوراتي

:يبهساز تياولوي

بافت ابعاد و وسعت .شود مي گرفته نظر در ها اولويت اين تعيين

لـرزه وضـعيت همچنين بافت كل جمعيت نسبت به فرسوده

مطالعـات برپايـه مختلـف منـاطق خيـزي لـرزه .هسـتند شـهرها

خطر كم و متوسط پرخطر، پرخطر، بسيار مناطق به شده انجام

نخستين

سازمان تعلل

شود مي كرد بروز

موزه شكل به خود

براي حاضر حال در

و اجرايي مناطق،

پيش .شوند مي گرفته

ديدگاه اين تغيير با كه

قديمي هاي بافت از

در گاهي و هستند

مورد بافت ساختار

تاريخي هاي هويت

دولت شد، گرفته

از تصوري تصميم

هزار ۱۴ فرسوده

شده انجام مطالعات

هزار ۳۶ تاكنون

تصوراتي با موضوع اين

ي ها شاخصه-۴

تعيين در پارامتر دو

فرسوده بافت جمعيت و

شـهرها اين انتخاب

انجام شناسي زمين

www.Ficvsr.Civilica.IR 5-تاالر ابن سينا

در شـده تهيـه ويـژه هـاي طـرح .شد تصويب

اجرايـي شـده يـاد هـاي بافـت بهسـازي

که چرا باشندي مي شتريب توجه ازمندين

هيابني ساز مقاوم در .آمد کناري نوع

اعصار دري طيمح عوامل با هيابن نيا

.باشديم آنها ساختاري بررس و خاصي

ي قاسمي حاج مسجد رينظي مشکالت با

فرسوده هيابن در(مختلف، اعصار در آن

تعدد نيا شاهد واردهي بهايآس شدت

۱۰ وي جزئ مرمت مورد بار ۲۰۰ حدود

و مرمت تعدد نيا شاهد هم خواجوي خ

دوران در و است شده اضافه پل نيا به

در دائما که سازه نييپاي ها قسمت که

داشت قرار جاندارن انواع رينظ مشابه موارد

وي پ عمق وارده، بيآس شدت سازه، اجزاء

.بنا به شده اضافهي قسمتها

تاالر ابن سينا –مقدس مشهد -30/2/88 –سازي عمران و مقاوم همايشنخستين

تصويب و تهيه ويژه تفصيلي طرح شرايط واجد شهرهاي از

بهسـازي و نوسـازي تضـمين براي الزم مقررات ضوابط به توجه با

:تاريخي هيابن سازي

ني ساز مقاوم وي بهساز در آن خاصي ها ظرافت خاطر

به آنهاي ساختار راداتيا با ديبا و استي منتف آنهاي ساز

گسسته اي وي فصل مداوم، متناوب، ،يا دوره ارتباط خاطر

ي شناسائ ازمندين شوديمي ناش آنها از کهي هائ ديتهد و ها ب

زين رفتيپذ صورت مرمتش نيمحقق نيهم توسط که زين

:است ريز موارد جمله آن از که

.ميقد با ديجد مصالح

آن به واردهي ها بيآس علت به آنها مرمت در رفته بکار مصالح

بودن کم اي و مکرر ازين عدم و قدمت، عدم ليدل به عموما

حدود در پل سه وي سي خيتار پل که استي ا گونه به تعدد ن

خيتار پل مورد در. است شدهي کل مرمت بار ۳ و قيعم مه

به طبقه کي خيتار ازي ا بازه در کهي ا گونه به ميا بودهي

) .است دهيگرد بيتخر

کهي ا گونه به سازه مختلفي ها سطح در بيآس ديشد

موارد و نيزم نم ها، البيس باران، آب رينظ مخربي عيطب

.اند بوده شاهد راي کمتر بيتخري دست باالي قسمتها

اجزاء تياهم بکاررفته، مصاح ساختار، مورد در درست شناخت

احتماال اي و گرفته صورت باتيتخر ساخت، هياول زمان در

:يبهساز

نخستين

تعدادي

با و مختلفي ابعاد

.شوند مي

سازي مقاوم-۵

خاطر بهي خيتار هيابن

ساز دوباره بايتقر

خاطر بهي خيتار

بيتخر و مختلف

ن ادينوبن ارگ در

ميبود روبرو زدي

تناسب عدم -۱

مصالح تعدد -۲

عموماي خيتار ريغ

نيا. ميستين مرمت

مهين مرمت مرتبه

بودهي بارگذار رييتغ

تخر السلطان ظل

شد اختالف -۳

عوامل مجاورت

قسمتها و شتريب بيآس

شناخت عدم -۴

در بناي واقع ابعاد

بهساز تياولو-۶

www.Ficvsr.Civilica.IR 6-تاالر ابن سينا

بـه شـده انجـام شناسـي زمين سازمان توسط

واجـد منـاطق از تعـدادي براي پايه همين

ضـوابط به توجه با و مختلفي ابعاد در شده

.شوند مي اجرايي

و نوسـازي در مشـاركت بـه تمـايلي آن،

همـين بـه ماسـت اصـلي هـدف امر، اين

کوتـاه التيتسـه در ها هيابن نياي بهساز

ايجـاد بـراي عـاملي حقيقـت در و شـوند

و تخريـب يعنـي .اسـت مـردم اختيـار در

نيـ ا کـه داردي متعـدد ي خيتـار هيـ ابن خـود

تاالر ابن سينا –مقدس مشهد -30/2/88 –سازي عمران و مقاوم همايشنخستين

توسط كه زلزله بندي پهنه مطالعات برپايه مختلف مناطق خيزي

همين بر .شود مي بندي تقسيم خطر كم و متوسط پرخطر، پرخطر،

شده تهيه ويژه هاي طرح .است هشد تهيه يخيتار هيابني بهساز

اجرايي شده ياد يخيتار هيابن بهسازي و نوسازي تضمين براي

:يخيتاري بناها مرمت

آن، از اسـتفاده نيعـ دري خيتـار هيـ ابن مجـاورت در سـاكن

اين در شركت براي مناطق اين ساكنان در انگيزه ايجاد .ندارند

.است شده گرفته نظر در خصوص اين در اي ويژه

بهساز در مشارکت با توانند مي خصوصي بخش گذاران سرمايه

شـوند منـد بهـره ي محلـ شوراهاي و ها شهرداري ازاتيامت و مدت

.باشند مردم حضور

در هـاي زيرسـاخت از برخـورداري امتياز حفظ تسهيالت

.گيرد نمي آن ساكنان از را ها زيرساخت داشتن امتياز

:يخيتار هيابني

خـود ي جـا ي جـا دري بشـر تمـدن مهد با و ساله هزار چند

.است شده باعث

:موضوع

نخستين

خيزي لرزه

پرخطر، بسيار مناطق

بهساز طرح شرايط

براي الزم مقررات

مرمت تيمسئول-۷

سـاكن افراد از بسياري

ندارند آنها بهسازي

تسهيالت منظور

سرمايه منظور همين به

مدت بلند و مدت

حضور براي انگيزه

تسهيالت اين ديگر بخش

امتياز بنا نوسازي

ي گستردگ-۸

چندي تمدن با رانيا

باعثي گستردگ

موضوعي دگيچيپ-۹

www.Ficvsr.Civilica.IR 7-تاالر ابن سينا

يمختلف مشـاهده مـ يدر سده ها يدر معمار

شـتر يب يب هـا يب و آسيگذشته باعث بروز تخر

مخلـوق خـاص عشـق آنهـا سـاخت در

ي ملـ ي عزمـ که است بهتر چه لذا نمود

هيکل از متشکلي ستاد مشابه موارد

.شودي ريجلوگي گرائي متول وي

مرمت جهت لوتيپا بصورت و ردي

١٣٨٤

تاالر ابن سينا –مقدس مشهد -30/2/88 –سازي عمران و مقاوم همايشنخستين

در معمار يبا توجه تنوع مصالح به کار رفته و موارد مختلف طراح

گذشته باعث بروز تخر يصورت گرفته در سالها يموارد مرمت ها يگردد که در بعض

.ده است

در و اسـت، مخلوق و خالق رابطه واسطهي آسماني بناها است

جبران تواني نم گونه چيه به را آنها دنيد بيآس و بيتخر

.رديپذ صورت آنها مرمت وي

:شنهادات

:است ذکر انيشا ريز موارد مقاله در شده گفته

موارد و ها هيتک ها، هينيحس مساجد، رينظي آسماني بناهاي بهساز

.بخشد شدت و نظارتي آسمان هيابني بهساز بر و شده

ي کارشناس بدون مرمت از هها دانشگاي همکار باي علم وي

يپذ صورتي ا نمونه مرمت شاخص مساجدي رو بر امکان

.شودي ريبکارگ مشابه

١٣٨٤، برونگرا هشناسي گون ايراني مسكوني معماري -معماريان

بم ايران 1383 ارديبهشت اول بم المللي بين كارگاه هاي

نخستين

با توجه تنوع مصالح به کار رفته و موارد مختلف طراح

گردد که در بعض

ده استيز گردين

:جينتا-۱۰

است واضح آنچه

تخر و شده ليدخ

ي بهساز جهت در

شنهاداتيپ-۱۱

موارد به توجه با

بهساز جهت در -۱

شده ليتشک انيمتول

ي اصول کار با -۲

امکان صورت در -۳

مشابه موارد ريسا

: منابع-١٢

معماريان غالمحسين

هاي توصيه و بيانيه

www.Ficvsr.Civilica.IR 8-تاالر ابن سينا

محمدرضـا پـي، و خـاك ارشـد كارشناسـي

Richardson.G.N & Feger.A & Lee. K.L, “Seismic testing of reinforced earth walls”,

Au, S. K., 2001, ‘‘Fundamental study of compensation grouting in clay.’’ PhD thesis,

تاالر ابن سينا –مقدس مشهد -30/2/88 –سازي عمران و مقاوم همايشنخستين

كارشناسـي پروژه ؛“آبرفت اي لرزه پاسخ بر توپوگرافي اثرات بررسي

.١٣٧٥ ديماه شريف، صنعتي دانشگاه

Richardson.G.N & Feger.A & Lee. K.L, “Seismic testing of reinforced earth walls”,

geotechnical engineering, Div. ASCE 103 (1), 1977, pp. 1

Au, S. K., 2001, ‘‘Fundamental study of compensation grouting in clay.’’ PhD thesis, University of Cambridge, U.K.

نخستين

بررسي”

دانشگاه ، دهقاني

Richardson.G.N & Feger.A & Lee. K.L, “Seismic testing of reinforced earth walls”, journal of

geotechnical engineering, Div. ASCE 103 (1), 1977, pp. 1-17.

Au, S. K., 2001, ‘‘Fundamental study of compensation grouting in clay.’’ PhD thesis, University of Cambridge, U.K.